Panie Przewodniczcy!

czyli jak prowadzi zebrania

WAL HANNINGTON 1

Spis treci
Wstp do wydania polskiego ............................................................................................................... 3 Przedmowa .......................................................................................................................................... 4 Cz I Kilka uwag wstpnych ................................................................................................................. 5 Regulamin ............................................................................................................................................ 6 Protest przeciwko Przewodniczcemu ................................................................................................ 7 Przewodniczcy, ktry si spnia ....................................................................................................... 8 Przygotowanie do zebrania ................................................................................................................. 9 Porzdek dzienny i harmonogram ..................................................................................................... 10 Cz II terminologia, zasady, procedura .............................................................................................. 11 Terminologia stosowana w czasie prowadzenia zebrania ................................................................. 11 Zasady obrad...................................................................................................................................... 13 Procedura dyskutowania nad wnioskiem .......................................................................................... 17 Cz III Gosowanie .............................................................................................................................. 23 Gosowanie nad wnioskiem i poprawkami ........................................................................................ 23 Gosowanie w wyborach .................................................................................................................... 26 Cz IV Rne rodzaje zebra .............................................................................................................. 29 Zebrania zwizkw zawodowych....................................................................................................... 29 Posiedzenie komisji............................................................................................................................ 37 Zebrania publiczne ............................................................................................................................. 39 Debaty publiczne ............................................................................................................................... 45 Zebrania na wieym powietrzu ........................................................................................................ 47
1

Wal Hannington (1896-1966) - znany brytyjski dziaacz zwizkowy i publicysta, autor wielu ksiek, m.in. The Rights of Engineers, Industrial History in Wartime, Short History of the Unemployed. Jego wielokrotnie wznawiany kodeks procedury zebra i zgromadze, napisany z elazn logik ale nie bez angielskiego poczucia humoru, pomaga skutecznie zwalcza chaos - plag sal konferencyjnych wszelkiego rodzaju; uczy, jak oszczdza czas i nerwy, ktre sobie tam nawzajem strzpimy.

Zjazdy ................................................................................................................................................. 50

Wstp do wydania polskiego

Kiedy co mwisz publicznie, do rzeczy mw, a nie gld. Kiedy na pytanie jakie odpowiadasz, odpowiadaj na to wanie pytanie, a nie cakiem inne. Kiedy w sprawie, o ktr chodzi, nie masz nic do powiedzenia, sied cicho. Kiedy co proponujesz na zgromadzeniu, niech bdzie wiadomo, co mianowicie proponujesz i wyjanij dlaczego. Gdy si takie i podobne przykazania tymi sowy wypowie, kady przytaknie. Ale ktokolwiek na rnych zebraniach wiele czasu zmarnowa, wie dobrze, jak czsto i jak niemiosiernie s takie proste zalecenia gwacone; kt nie uczestniczy w publicznych debatach na jaki szczegowy temat, kiedy ten czy w mwca korzysta z okazji, by swoje ideologiczne doktryny ludzkoci przedstawi albo poda przepis na zbawienie wiata? Kt nie cierpia, wysuchujc gosw nudziarzy okropnych, pltaczy bekotliwych, krzykaczy rozwcieczonych? To prawda, politycy nieraz rne tego rodzaju reguy z rozmysem i z wyrachowania, nie za z nieudolnoci, pomijaj; naley to nawet do kunsztu polityka, by umia, gdy mu kopotliwe pytanie zadadz, tak odpowiedzie, by nie odpowiedzie, ale by jednak wydawao si suchaczom, e odpowiedzia; nie zawsze jest to atwe, ale gdy sprawnie wykonane, moemy klaska. Pomimy jednak w szczeglny przypadek. A ten, co zgromadzenie prowadzi, tak ma prowadzi, by wydawao si zawsze, e nie tylko sprawnie, lecz i dobrotliwie, nie za po dyktatorsku, dzieo swoje spenia, ale gdy trzeba, gdy na przykad te rozumne przepisy grubiasko s amane, wolno mu dyktatorem na chwil zosta. e wolno i kiedy wolno, jest to cz procedury zorganizowanych zgromadze, gdzie ludzie maj co postanowi, do czego si wzajem przekonywa, jakie zadania na siebie wzi albo na innych zwali. A procedura formalna publicznych zgromadze to co takiego, jak gramatyka ycia publicznego i rwnie mao na lekcewaenie zasuguje, jak gramatyka w wysawianiu si; jak bez tej drugiej niepodobna si porozumie, tak bez tej pierwszej. Wane jest przeto pamita, na przykad, takie drobiazgi, jak: co trzeba zrobi, gdy jest zgoszona poprawka do poprawki do wniosku, albo co to znaczy wniosek dalej idcy. Nam, Polakom, z powodw historycznych wiadomych kademu, atwo przychodzi na reguy prawa gwizda; tak czsto i tak dugo prawo nie przez nas, ale przeciw nam byo gotowane. Ale teraz, c, mamy podobno do cywilizacji przysta, wic i pod jarzmo prawa karku nadstawi. I chocia formalna procedura zgromadzenia nie jest prawem w takim samym sensie, jak kodeks cywilny lub karny, to jednak w takim samym sensie jest kodeksem prawomocnym, jak, na przykad, przepisy savoir vivre'u; gdy je gwacimy, nie naraamy si na og na wizienie, ale na wzgard zasuon.

Pewnie wic przyda nam si moe taki may kodeks procedury zgromadze publicznych, jaki tu wanie si prezentuje. Nic to, e sporzdzony by na uytek brytyjskich zwizkw zawodowych, nic to nawet, e przez dziaacza komunistycznego napisany i e tu i wdzie przykady s ideologicznie dobrane; o przykadach mona zapomnie; to, co wane, nie jest ani swoicie dostosowane do dziaa zwizkowych, ani komunistyczne, ale powszechnie stosowalne - czy na zebraniach samorzdw pracowniczych, czy w debatach Towarzystwa Numizmatycznego, czy w parlamencie (bo jeli parlament ma zawsze wasne, szczeglne reguy, to regu generalnych te musi si trzyma). I chocia ludzie zawsze, do koca wiata, kci si bd, to jednak rnica midzy ktni chamsk i ktni cywilizowan jest kluczowa dla oceny spoeczestwa, w ktrym yjemy. S to, powtrzmy, przepisy formalne, ale za forma nawet dobr tre niszczy, a nawet za tre przez dobr form szlachetnieje. Chwalmy przeto dokadno formy, jasno procedury, precyzj norm, gramatyczn niezomno, sztywno rytuau - wszystko, sowem, co tworzy cienk pokryw, naoon na korpus dzikusw, ktrego ludzie pozby si nie mog; cienk moe, ale niezbdn, bymy w kulturze, nie tylko w naturze yli. Leszek Koakowski

Przedmowa
Celem tej maej ksieczki jest wyjanienie podstawowych zasad przewodniczenia i prowadzenia zebra zwizkowych oraz publicznych. Zwaywszy, e ruch zwizkowy i polityczny ruch pracowniczy zrzesza dzisiaj miliony ludzi, a co roku odbywaj si tysice zebra, zdziwienie musi budzi fakt, e tak mao ukazao si publikacji i informatorw w tak istotnej sprawie, jak jest umiejtne przewodniczenie zebraniu. Wielu zwizkowcw poznao smak strachu i prawdziwej rozterki, gdy wezwani do zajcia miejsca przewodniczcego zdali sobie nagle spraw, e nie potrafi wypeni naleycie obowizkw zwizanych z t funkcj, bowiem brak im po prostu wiedzy. Niejednokrotnie rezygnowali z tego zaszczytu pod rnymi pretekstami, cho w skrytoci ducha chtnie by go przyjli. Prawdopodobnie w takich chwilach aowali, e nie byo adnej ksiki na temat przewodniczenia zebraniom, z ktrej pomoc mogliby sprosta swemu zadaniu. Ksieczka ta moe si jednak okaza przydatna nie tylko dla tych, ktrzy aspiruj do wysokich stanowisk. Znajomo zasad i procedury pozwoli kademu czonkowi zwizku szybko orientowa si we wszelkich kwestiach, o ktrych jest mowa na zebraniu, przyj postaw aktywnego uczestnika, nie biernego suchacza. Umoliwi mu te wystpowanie w obronie swych praw w trakcie posiedzenia, gdyby przewodniczcy poczyna sobie w sposb niedemokratyczny. Cige podkrelanie, jak wan jest rzecz, by przewodniczcy zna si na swoim fachu, wcale nie wydaje si przesadne. Przewodniczcy, ktry posiad gruntown wiedz o zasadach obradowania, moe bez adnych obiekcji zajmowa swoje stanowisko. Moe by rwnie pewien, e zjedna sobie naleny szacunek nawet wtedy, gdy na zebraniu cieraj si rne, przeciwstawne opinie.

Przewodniczcy moe przemieni zebranie w niemay sukces albo w kompletne fiasko. Jeli jest dobrym przewodniczcym, tak kieruje zebraniem, by udao si doj do wicych konkluzji; lecz jeli jest zym przewodniczcym, pogry w zamcie i siebie, i zebranych. S ludzie mniej i bardziej pewni siebie. Lecz pewno siebie nie wystarczy, by poprowadzi zebranie w sposb uporzdkowany. Potrzebna jest jeszcze biego i wiedza. Bez tego pewno siebie zamienia si w tupet, a publiczno szybko si na tym poznaje. Przewodniczcy zebra zwizkowych wywiera znaczny wpyw nie tylko na opinie uczestnikw. Jeli potrafi poprowadzi zebranie interesujco, zachca czonkw zwizku do regularnego uczestnictwa w nastpnych zebraniach. A zatem kady przewodniczcy powinien stara si wypenia swoje obowizki sprawnie i fachowo, bowiem w ten sposb moe najlepiej przysuy si wasnej organizacji. Kilka lat temu poproszono mnie, bym napisa poradnik dla przewodniczcych zwizkowych. Wydrukowano go i wydano. Potem, goszczc na zebraniach zwizkowych, wielokrotnie syszaem spontanicznie wypowiadane wyrazy uznania, jak uyteczna okazaa si ta broszura. Niniejsza publikacja obejmuje szeroki zakres zagadnie dotyczcych przewodniczenia nie tylko zebraniom zwizkowym, ale take rozmaitym spotkaniom publicznym, zebraniom rnego typu komisji i zjazdom. Mam nadziej, e w peni osignie cel, w jakim zostaa napisana, a wic rozszerzy wiedz na temat przewodniczenia zebraniom oraz wzmocni ruch zwizkowy i pracowniczy. Wal Hannington

Cz I Kilka uwag wstpnych

Tytu tej ksieczki ma podkrela rol, jak spenia przewodniczcy zebrania - od chwili jego otwarcia a do zakoczenia - on bowiem jest odpowiedzialny za to, by kade zebranie przebiegao w sposb uporzdkowany i zgodnie z planem. Osignie to, jeli poprowadzi obrady wedug pewnych ustalonych zasad, dziki ktrym bdzie mg sprawowa kontrol nad debat i zagwarantuje skuteczne zaatwienie wszystkich omawianych kwestii. Zasady obrad, jak si je nazywa, ustanowiono nie na podstawie jakiego aktu prawnego - wywodz si one z codziennej praktyki. Poniewa rozmaite organizacje i instytucje co jaki czas formuuj je z coraz wiksz precyzj, mamy dzi powszechnie przyjty kodeks postpowania, jak naley zebranie prowadzi. Zasady stawiania wnioskw i wprowadzania zgoszonych w toku obrad poprawek s zazwyczaj takie same, jednake procedura bywa rna, w zalenoci od charakteru zebrania. I tak zebranie zwizku zawodowego, spotkanie publiczne czy konferencja delegatw s to trzy zupenie odmienne zgromadzenia i wymagaj dla spenienia swego zadania odmiennej procedury.

Cho procedura w kadym z tych przypadkw jest z koniecznoci inna, istniej na og pewne wsplne zasady prowadzenia zebra rnego typu.

Regulamin
Dziaajce organizacje i komitety posiadaj przewanie wasny regulamin porzdkujcy tok ich posiedze. W istocie regulamin jest zbiorem zasad ustalajcych okrelon procedur dla zebra danej organizacji lub komitetu i rozszerzajcych do oglnie sformuowane zasady obrad. Regulamin okrela zazwyczaj takie sprawy, jak: czas otwarcia i zamknicia zebrania; kolejno omawianych problemw; obowizki przewodniczcego i sekretarza; quorum, czyli okrelona liczba lub procent uczestnikw niezbdnych, eby zebranie mogo si odby, a obrady miay wano; sposb zgaszania wnioskw; limit czasu dla zabierajcych gos w dyskusji; metoda gosowania oraz procedura wnoszenia sprzeciwu; uprawnienia przewodniczcego i sekretarza w gosowaniu; liczba lub procent gosw wymaganych dla przyjcia wniosku. Gdy punkty regulaminu zbiene s z powszechnie przyjtymi zasadami obrad, stanowi reguy obowizujce uczestnikw zebrania. Jest zatem rzecz niezwykle istotn, by przewodniczcy, poza gruntown znajomoci oglnych zasad obrad, by w peni obeznany z regulaminem wasnej organizacji. W przeciwnym razie jaki popdliwy uczestnik zebrania, znajcy regulamin, mgby zakci ca procedur. Istnieje wszake moliwo odstpienia od regulaminu za zgod uczestnikw zebrania. Regulamin wymienia zazwyczaj warunki, na jakich mona tego dokona. Na przykad w trakcie obrad kto moe zgosi pilny problem, ktry nie znalaz si w porzdku dziennym, albo moe zada zwikszenia limitu czasu przeznaczonego dla mwcw, lub przeduenia czasu trwania obrad. W takim przypadku dziaa si nastpujco: ktry z uczestnikw zwraca si formalnie o zawieszenie regulaminu, przewodniczcy poddaje ten wniosek pod gosowanie i - jeli przejdzie on wikszoci gosw dopuszcza odstpstwo od regulaminu. cile rzecz biorc, uczestnik zwracajcy si o zawieszenie regulaminu powinien dokadnie okreli, ktry punkt chce zawiesi, bowiem jego wniosek nie zmierza przecie do odstpienia od caego regulaminu, a jedynie od tego punktu, ktry w danym momencie utrudnia przebieg zebrania. Jest wskazane, by poszczeglne punkty regulaminu byy ponumerowane, co uatwia zawieszenie ktregokolwiek z nich. Jednake tak dokadne wyznaczenie odstpstwa od regulaminu jest zwykle moliwe tylko wtedy, kiedy wszyscy obecni dobrze znaj jego tre. Na zebraniach gromadzcych wiksz liczb uczestnikw, na przykad zwizku zawodowego, na og zgasza si wniosek po prostu o zawieszenie regulaminu. Zadaniem przewodniczcego jest wtedy wskaza zebranym w punkt regulaminu, o ktry - jak zakada - chodzi inicjodawcy, i musi tego dokona, zanim przeprowadzi gosowanie, tak by wszyscy obecni byli wiadomi, nad czym gosuj. Po to, eby wniosek o zawieszenie regulaminu zosta przyjty, musi uzyska wikszo dwch trzecich gosw. Zwykej wikszoci nie uznaje si za wystarczajc. Nie wolno dopuci, aby zawieszenie regulaminu przeksztacio si w sta praktyk, wwczas bowiem nie byoby wielkiego poytku z posiadania regulaminu. Przewodniczcy musi baczy, by nie

naduywano tego prawa, i powinien odwoa si do swego autorytetu wyraajc sprzeciw, kiedy zgodnie z jego przekonaniem -odstpstwo od regulaminu jest konieczne. Jeeli regulamin zawiera adnotacj, i decyzja przewodniczcego dotyczca jakiegokolwiek punktu porzdku obrad lub procedury zebrania jest ostateczna i obowizujca, jest on w peni upowaniony do odrzucenia takiego wniosku. Jednake dobry przewodniczcy bdzie unika arbitralnych decyzji, chyba e w ostatecznoci. Dobry przewodniczcy powinien raczej zmierza do zyskania poparcia dla swych decyzji, a nie narzucania sali swej wadzy.

Protest przeciwko Przewodniczcemu

Kady z uczestnikw ma okrelone prawa do oceny sposobu prowadzenia demokratycznego zebrania. Przewodniczcy ma prawo oczekiwa od audytorium pomocy w wykonywaniu swych obowizkw, natomiast nie ma prawa wymaga, by to audytorium bezwolnie przyzwalao na arogancj czy uchybienia w procedurze. Decyzj przewodniczcego mona uzna za ostateczn tylko wtedy, kiedy nie jest sprzeczna z ustalon procedur, kiedy nie jest niedorzeczna lub przeciwna yczeniom ogu zebranych. Przewodniczcy ma prowadzi zebranie, a nie dyrygowa nim. Posiada szczeglne uprawnienia z tytuu swojej funkcji, lecz nie wolno mu ich naduywa i zachowywa si niedemokratycznie w stosunku do zebranych. Jeli tak postpuje, kady z uczestnikw ma prawo podway jego decyzj lub zakwestionowa metod prowadzenia zebrania. W takiej sytuacji naley wsta i powiedzie: Panie przewodniczcy, chc podway pask decyzj albo: Chciabym zakwestionowa sposb, w jaki prowadzi pan zebranie. Gdy okae si, e rwnie inni uczestnicy zebrania popieraj wniesiony sprzeciw, przewodniczcy musi ten sprzeciw uzna i sprawdzi, jak odnosi si do tego og zgromadzonych. Niejednokrotnie regulamin precyzuje, w jaki sposb przeprowadzi taki sonda, oraz ustala, ile osb powinno wyrazi poparcie dla wniosku (moe by cztery lub wicej). Jeeli nie zgosi si odpowiednia liczba osb, przewodniczcy moe wniosek uniewani. Jeli natomiast za wnioskiem opowie si przewidziana regulaminem liczba obecnych, przewodniczcy musi go uzna. Wnioskodawca ma prawo uzasadni swoje zarzuty, przewodniczcy za ma prawo replikowa i broni swojego postpowania. Procedura nakazuje zazwyczaj, aby przewodniczcy - po uznaniu sprzeciwu - opuci na jaki czas fotel i przekaza prowadzenie zebrania sekretarzowi lub komu z czonkw prezydium, dopki kwestia nie zostanie rozstrzygnita. Poza owiadczeniem wnoszcego sprzeciw i replik przewodniczcego wniosek nie podlega dyskusji. Spraw naley podda pod gosowanie w nastpujcej formie: Kto jest za utrzymaniem w mocy decyzji przewodniczcego?, Kto jest przeciw?. Jeeli wikszo gosujcych opowie si przeciwko przewodniczcemu, musi on zaakceptowa werdykt i skorygowa wasn decyzj.

Jeeli regulamin nie ustala, ile osb powinno opowiedzie si za wnioskiem, wnoszcy sprzeciw moe zada poparcia jednej tylko osoby, tzw. secondera (czyli czowieka oficjalnie wspierajcego wniosek), a przewodniczcy musi na to przysta. Moe si zdarzy, e przewodniczcy prowadzi cae zebranie niewaciwie i uczestnicy sprzeciwiaj si ju nie tylko ktrej z jego decyzji. Taka sytuacja wymaga rozwizania o wiele bardziej drastycznego. Chocia przyjte przez organizacj zasady lub regulamin chroni zazwyczaj przewodniczcego, to mona go jednak usun. Kto z sali moe postawi formalny wniosek, aby przewodniczcy opuci fotel albo e zebrani nie maj zaufania do przewodniczcego. Taki wniosek, przed akceptacj, musi uzyska poparcie przynajmniej jednej osoby, secondera, po czym przewodniczcy obowizany jest opuci fotel na czas omawiania tej sprawy. Jest to problem duo powaniejszy ni zakwestionowanie jednej z decyzji przewodniczcego, dlatego propozycja taka winna sta si przedmiotem oglnej dyskusji, w ktrej kady miaby mono wyraenia wasnej opinii. Przewodniczcemu przysuguje natomiast prawo do odparcia zarzutw, nim przystpi si do gosowania. Odrzucenie wniosku przewodniczcy moe uzna za wotum zaufania i powrci na prezydialny fotel. Jeli jednak wniosek przejdzie, przewodniczcy musi pogodzi si z demokratycznie wyraon wol zebranych i z wasn porak. Niezalenie od tego, czy regulamin mwi co na ten temat, czy nie, procedura wymaga zazwyczaj wikszoci dwch trzecich gosw, co rozstrzyga wszelkie wtpliwoci. Zwyka wikszo nie byaby dostatecznie przekonywajca w przypadku rwnie drastycznego kroku, jakim jest usunicie przewodniczcego, i prawdopodobnie wywoaaby przewleke polemiki i kontrakcj ze strony mniejszoci. Dwie trzecie stanowi przytaczajc wikszo i takiej decyzji podway si nie da. Po usuniciu przewodniczcego czonek prezydium, ktry czasowo przewodniczy zebraniu, prosi o zgaszanie kandydatur na nowego przewodniczcego i przeprowadza normalne wybory. Jeli jest to zebranie dziaajcej organizacji, musi je oczywicie przeprowadzi zgodnie z jej regulaminem. Aczkolwiek zebrani maj prawo odwoa przewodniczcego, ktry straci ich zaufanie, nie wolno dopuci, by zbyt lekkomylnie naduywano tego przywileju, utrudnia to bowiem normalny tok zebrania.

Przewodniczcy, ktry si spnia

Zebrania nie mona rozpocz bez przewodniczcego, tote jest rzecz niezbdn, by zawsze by punktualny. Przewodniczcy, ktry ma zwyczaj si spnia, nie tylko podwaa wasny autorytet, ale swoim przykadem zachca rwnie innych do przejmowania owego fatalnego nawyku. Moe si zdarzy taka sytuacja, e przewodniczcy stawi si punktualnie, ale by mc obj swj fotel, musi zaczeka, a zbierze si quorum, co w konsekwencji skraca czas przeznaczony na omwienie wszystkich punktw porzdku dziennego.

Przewodniczcy, ktry zawsze zjawia si co do minuty, moe udzieli upomnienia tym, ktrzy si spniaj, a kiedy zblia si pora zakoczenia zebrania postuluj odstpienie od regulaminu i przeduenie obrad. Przewodniczcemu, ktry sam si spnia, nie wypada upomina innych. Czasem zdarza si, e uczestnicy zebrali si o oznaczonej porze, a przewodniczcy jeszcze nie nadszed; mona wtedy wyznaczy kogo z obecnych na tymczasowego przewodniczcego, aby zebranie mogo si rozpocz. W takiej sytuacji oficjalny przewodniczcy, kiedy ju si zjawi, powinien niepostrzeenie zaj miejsce wrd zebranych, spokojnie poczeka i dopiero, gdy skoczy si omawianie danego punktu porzdku obrad, zasi za prezydialnym stoem, by podj swoje obowizki. To nie tylko najbardziej waciwy sposb zachowania, ale jednoczenie okazanie szacunku osobie, ktra przyja na siebie trudn rol zastpcy. Natomiast przewodniczcy, ktry przybywa po otwarciu zebrania i natychmiast obcesowo przerywa dyskusj, by odzyska swj fotel - grzeszy podwjnie: nie do, e si spnia, to jeszcze wykazuje niedopuszczalny brak elementarnej uprzejmoci i dla tymczasowego przewodniczcego, i dla audytorium. Niech wic nie czuje si zaskoczony, jeli jego zastpca potraktuje go z gry i dyskusj nad danym punktem obrad postanowi doprowadzi do koca, nim przekae fotel spnialskiemu.

Przygotowanie do zebrania
Przewodniczcemu nie tylko nie wolno si spnia, ale wskazane jest, by przychodzi nieco wczeniej. Zdy wwczas przed otwarciem zebrania zapozna si ze wszystkimi kwestiami, ktre maj by omawiane. Dotyczy to kadego zebrania, a zwaszcza zwizkw zawodowych, ktre umieszczaj zwykle w porzdku dziennym wiele punktw: korespondencj, sprawozdania, ogoszenia, gosowanie nad wyborem prezydium, zaproszenia delegatw na konferencj lokaln itp. Przewodniczcy, ktry wczeniej uwanie przejrzy materiay, potrafi poprowadzi zebranie znacznie sprawniej. Wszyscy znamy takiego przewodniczcego, ktry dugo si namyla, waha, myli przy czytaniu korespondencji i dokumentw, bo nie zada sobie trudu, by je uprzednio przejrze, i zanudza ca sal na mier. Jake drani on suchaczy! Zdarza si i taki, ktry prbuje nadrobi wasne zaniedbanie i studiuje nastpny punkt porzdku w trakcie dyskusji nad poprzednim, przez co traci wtek i w decydujcym momencie, kiedy wanie powinien pilnie ledzi, o czym mowa, tkwi otumaniony w swym fotelu, marnujc cenne chwile na zebranie myli i odzyskanie kontroli nad przebiegiem debaty. Podobne przykady nieudolnoci przewodniczcego wykazuj niezbicie, jak wane jest zapoznanie si z porzdkiem dziennym, nim rozpoczn si obrady. Oznacza to, e rwnie i sekretarz powinien przyj wczeniej, by mg przekaza przewodniczcemu porzdek dzienny i niezbdne dokumenty oraz przekonsultowa z nim wszelkie punkty wtpliwe. Przed otwarciem zebrania przewodniczcy powinien uoy dokumenty w takiej kolejnoci, jak przewiduje porzdek dzienny, aby nie szuka ich w trakcie zebrania. Zebranie nie moe si rozpocz w sposb przypadkowy i niedbay, lecz planowo i z powag. Przewodniczcy wstaje, uderza motkiem lub dzwoni, prosi o cisz i formalnie oznajmia: Zebranie uwaam za otwarte.

Porzdek dzienny i harmonogram

Porzdek dzienny zebrania jest niezbdny. Informuje przewodniczcego punkt po punkcie o sprawach, ktre maj by rozpatrywane. Porzdek dzienny naley zawsze ukada zgodnie z harmonogramem, co gwarantuje, e zdy si zaatwi wszystkie punkty przed upywem wyznaczonego na zebranie czasu. Nawet wtedy, kiedy w porzdku dziennym znajduje si tylko jeden punkt, ale przewidziane s pytania i dyskusja, harmonogram rwnie jest potrzebny. Okrela si wwczas limit czasu na kade wystpienie, a take na pytania i na dyskusj. Na zebraniach zwizkw zawodowych lub innych organizacji, ktre zwykle umieszczaj w porzdku dziennym wiele punktw, harmonogram staje si niezbdny. W przeciwnym razie sprawy drobniejsze mog pochon zbyt wiele czasu kosztem spraw waniejszych. Powinno si tak prowadzi zebranie, by kada kwestia zostaa rozpatrzona wnikliwie i wyczerpujco w wyznaczonym czasie; przewodniczcy ma wtedy okazj do wyprbowania i wykazania swych talentw. Zdolny przewodniczcy potrafi rozpozna wag problemu i oceni czas potrzebny na jego omwienie. Jeli pojawi si wicej kwestii, a harmonogram obrad nie pozwoli na ich podjcie, przewodniczcy ma obowizek zadecydowa, ktr spraw, jako mniej piln, mona odoy. Lepiej bowiem przesun na pniej problem mniejszej wagi, ni nie do wszechstronnie przedyskutowa problem doniosy. Przewodniczcy powinien stara si w trakcie zebrania zaoszczdzi troch czasu i -jeli to moliwe wyprzedzi nieco harmonogram. Daoby mu to pewn swobod dziaania, gdyby si wydarzyo co nieoczekiwanego. Unikanie straty czasu naley do obowizkw przewodniczcego i kiedy uzna, e dyskusja nad danym punktem zostaa wyczerpana, moe zaproponowa zebranym jej zamknicie i przejcie, za zgod sali, do nastpnego punktu. Czsto zdarza si, e korespondencja wywouje dyskusj, a nikt nie zgosi wniosku, ktry by do niej upowania. W trakcie dyskusji natomiast okazuje si, e zebrani ycz sobie zaprotokoowania swojej decyzji. Wtedy przewodniczcy powinien poprosi o precyzyjne sformuowanie wniosku, by dyskusja moga toczy si w sposb rzeczowy, nie chaotyczny. Zazwyczaj przyspiesza to jej zakoczenie. Nawet najlepszy przewodniczcy moe mie nieraz trudnoci ze skrupulatnym przestrzeganiem harmonogramu, gdy ktry z punktw porzdku dziennego budzi ostre kontrowersje. W takiej sytuacji mona ograniczy liczb mwcw i skrci czas wystpie. Jeli przewodniczcy wyranie zaznaczy, e taki tryb postpowania jest konieczny, aby rozpatrzone zostay wszystkie punkty porzdku dziennego, z pewnoci zyska sobie przychylno zebranych. Jeli mimo to wci jest opniony w stosunku do harmonogramu, bdzie musia skorygowa nastpne punkty porzdku dziennego albo podj decyzj - zalenie od okolicznoci - czy skreli niektre punkty, czy zwrci si do obecnych o zgod na przeduenie obrad. Jeli zdecyduje si wykreli niektre punkty z porzdku dziennego, powinien powiadomi o tym zebranych i uzyska ich aprobat. Jeeli zebrani nie wyra zgody na usunicie wymienionych punktw, moe zaproponowa rozwizanie alternatywne przeduenie czasu zebrania. Jeli zebrani wypowiedz sprzeczne opinie na ten temat, trzeba przeprowadzi gosowanie: kto jest za, a kto przeciw. Jeli regulamin tego nie ustala, przewodniczcy winien postanowi, e przeduenie czasu debaty ma by zatwierdzone nie zwyk wikszoci gosw, lecz wikszoci dwch trzecich. Gdyby to zaniedba, mogoby si zdarzy, e w sali pozostaaby zaledwie poowa uczestnikw, a wtedy wtpliwa byaby wano jakichkolwiek

podejmowanych w tym czasie decyzji. Natomiast decyzji podejmowanych wikszoci dwch trzecich gosw nie mona zakwestionowa. Jeeli obecni zgadzaj si na przeduenie zebrania, powinni rozstrzygn, jak dugo jeszcze ma ono trwa. Jest to niezwykle wane, w przeciwnym bowiem razie obrady mogyby przecign si w nieskoczono, poszczeglni uczestnicy wci opuszczaliby sal, a tym samym zebranie zakoczyoby si w sposb wysoce niezadowalajcy. Przeduenie zebrania doprowadza zwykle do tego, e cz osb wychodzi przed zakoczeniem obrad, a wic podane jest i celowe, by przewodniczcy stara si tak prowadzi zebranie, aby nie zaistniaa konieczno jego przeduania. Przewodniczcy winien stanowczo przestrzega, by przeduanie zebra nie stao si regu, a zwaszcza zebra statutowych, na przykad zwizkw zawodowych. Wywouje to niezadowolenie czonkw, kiedy okazuje si, e musz opuci sal, nim omwi si wszystkie sprawy, co w konsekwencji moe zniechci do uczestniczenia w kolejnych zebraniach.

Cz II terminologia, zasady, procedura

Terminologia stosowana w czasie prowadzenia zebrania
Jest rzecz absolutnie podstawow, aby przewodniczcy zna uywane terminy, ich znaczenie i obowizujc procedur niezbdn do zaatwienia wszystkich kwestii. Zazwyczaj uywa si nastpujcych okrele: wniosek, wniosek formalny, uchwaa, sprzeciw formalny, poprawka, odwoanie, uzupenienie, klauzula dodatkowa, zastrzeenie, kwestia formalna, nastpna kwestia, wniosek kwestionujcy. Zanim wytumacz znaczenie owych okrele, warto zwrci uwag na bd tak czsto popeniany na zebraniach zwizkw zawodowych lub ruchu pracowniczego, e sta si niemal powszechn praktyk. Zazwyczaj przewodniczcy poddaje pod gosowanie uchwa gdy tymczasem poprawnie powinien mwi o wniosku, bowiem sowo uchwaa ma zastosowanie wycznie po przyjciu wniosku przez gosowanie. Jest to jednak czysto techniczna uwaga. Kiedy prowadzi si zwyke zebranie pracownicze, nie jest tak bardzo istotne, jakiego okrelenia si uywa. W dalszej czci, gdy bdziemy rozpatrywa procedur zgaszania, dyskutowania i gosowania nad wnioskami, trzyma si bdziemy poprawnej terminologii. Lecz jeli przewodniczcy woli uywa terminu uchwaa zamiast wniosek, nie ma to wikszego znaczenia, byle wymienno tych terminw nie wprowadzia zamieszania wrd gosujcych.

Wniosek Wniosek jest to propozycja poddana pod dyskusj i gosowanie. Powinien by przede wszystkim jasno sformuowany, zarwno wtedy, gdy wyraa jak opini, jak wtedy, gdy wzywa do podjcia jakiego dziaania, i oczywicie wtedy, gdy zawiera oba te elementy.

Uchwaa Uchwaa jest to wniosek, ktry zosta przyjty w gosowaniu.

Poprawka Poprawka jest propozycj zmiany wniosku w caoci lub propozycj zmiany, dodania albo skrelenia pewnych sw czy te sformuowa.

Uzupenienie Uzupenienie jest propozycj dopisania pewnych sw lub sformuowa na kocu wniosku.

Klauzula dodatkowa Klauzula ta jest podobna do uzupenienia o tyle, e rwnie stanowi propozycj dopisania pewnych sw lub sformuowa na kocu wniosku. Jednake w uzupenieniu dodane sowa staj si integraln czci caoci, natomiast klauzul dopisuje si zazwyczaj w formie sugestii lub zalecenia, w jaki sposb dany wniosek mgby by zrealizowany.

Kwestia formalna Kwestia formalna jest to sprzeciw wniesiony przez uczestnika zebrania, ktry zwraca uwag, e mwca odbiega od tematu, albo e przemawia zbyt napastliwie, e naruszony zosta regulamin lub obowizujce zasady obrad.

Wniosek formalny Kiedy poprawka poddana pod gosowanie przesza wikszoci gosw, zastpuje lub zmienia wniosek pocztkowy, stajc si wnioskiem formalnym, do ktrego mona wnosi nastpne poprawki, z zastrzeeniem jednak, e ich tre i sformuowania nie bd powtrzeniem treci i sformuowa zawartych we wniosku, ktry przepad.

Odwoanie Odwoanie jest sprzeciwem wobec sprawozdania poddanego pod dyskusj; moe si odnosi do caego sprawozdania lub jego czci. Jeli zyska aprobat sali, komisja odpowiedzialna za ksztat sprawozdania zobowizana jest zmieni je zgodnie z przedstawionymi zarzutami.

Sprzeciw formalny Sprzeciw formalny jest zgoszon poprawk do wniosku, ktra nie przedstawia propozycji alternatywnej, lecz odrzuca wniosek w caoci. A zatem przewodniczcy powinien uzna taki sprzeciw za zbyteczny, poniewa wystarczyoby po prostu gosowa przeciwko wnioskowi.

Wniosek kwestionujcy Postawienie wniosku kwestionujcego oznacza, e dyskusj naley przerwa i rozpocz gosowanie nad wnioskiem lub ewentualn poprawk.

Zastrzeenie Zastrzeenie zgasza si po to, by uniemoliwi gosowanie nad wnioskiem pocztkowym. Jeli zastrzeenie zostanie przyjte przez zebranych -wniosek automatycznie upada. Jeli jednak zebrani go nie zaaprobuj, przewodniczcy musi zarzdzi gosowanie nad wnioskiem pocztkowym, ale bez przeprowadzania dyskusji. A zatem zastrzeenie powoduje natychmiastowe przerwanie dyskusji niezalenie od tego, czy zostao zatwierdzone, czy nie.

Nastpna kwestia Zgoszenie nastpnej kwestii oznacza, e zebrani powinni od razu przej do kolejnego punktu porzdku dziennego. Mona j wnie w kadym momencie zebrania i moe dotyczy kadego z punktw porzdku dnia. Jeli jest zgoszona w trakcie dyskusji nad wnioskiem i ewentualn poprawk, oddala tene wniosek wraz z poprawk bez moliwoci gosowania nad nimi. W tym znaczeniu nastpna kwestia dziaa podobnie jak zastrzeenie, z t rnic, e jeli ta propozycja nie przejdzie - wznawia si dyskusj nad wnioskiem pocztkowym i poprawk, a potem odbywa si zwyke gosowanie.

Zasady obrad
Przewodniczcy musi dobrze zna zasady obrad, w przeciwnym wypadku nie bdzie mg skutecznie kontrolowa przebiegu dyskusji nad wnioskami, poprawkami itp. Wiedza ta jest konieczna zwaszcza wtedy, gdy w dyskusji padaj rozmaite kontrowersyjne propozycje. Zasady dotyczce prawa do zabierania gosu obowizuj w powszechnej praktyce na wszystkich zwykych zebraniach, chyba e regulamin stanowi inaczej. Kady z uczestnikw zebrania, wnoszc lub popierajc wnioski czy poprawki, lub zabierajc gos w dyskusji, musi przemawia na stojco. Wyjtek od tej reguy stanowi zebrania komisji. I oczywicie, jeli mwca jest osob niepenosprawn, przewodniczcy moe mu pozwoli, by zabiera gos nie wstajc z miejsca.

Mwca powinien zwraca si do przewodniczcego nawet wtedy, gdy jego wypowied jest replik na uwagi ktrego z uczestnikw. Osoba zgaszajca wniosek ma prawo dokadnie go omwi, a potem, po dyskusji, raz jeszcze zabra gos, nim odbdzie si gosowanie. Jeli nie ma chtnych do wystpienia w roli secondera popierajcego wniosek - wniosek upada, to znaczy nie wolno dopuci do dyskusji nad nim, a przewodniczcy musi przej do nastpnego punktu porzdku dnia. Seconder ma prawo zabra gos popierajc wniosek, lecz w przeciwiestwie do wnioskodawcy nie ma prawa repliki. Gdyby nie przemawia tu po zgoszeniu wniosku, wolno mu zabra gos w dyskusji, ale tylko jeden raz. Jeeli wnioskodawca pragnie wycofa swj wniosek w trakcie dyskusji, nie moe tego zrobi bez zgody secondera i zebranych. Jeli zebrani maj do czynienia z poprawk, wnioskodawca, nim bdzie mg wycofa swj wniosek, musi rwnie uzyska zgod osoby zgaszajcej poprawk i secondera tej poprawki. Jeli takiej zgody nie uzyska, dyskusja nad wnioskiem trwa nadal, po czym przechodzi si do gosowania. Zgaszajcy poprawk ma prawo przemawia jedynie wtedy, gdy j przedstawia. Nie ma natomiast prawa repliki w trakcie dyskusji. Ci, ktrzy bior udzia w dyskusji nad wnioskiem, mog zabra gos rwnie tylko jeden raz. Lecz gdy kto zgosi poprawk do wniosku, kademu wolno ponownie zabra gos, wycznie na temat teje poprawki. Natomiast ten, kto nie zdy zabra gosu przed wniesieniem poprawki, moe by dopuszczony do gosu tylko jeden raz. Kady, kto wypowiada si na temat wniosku pocztkowego, traci prawo do zgoszenia lub popierania poprawki do tego wniosku. Lecz gdy poprawka zostanie ju wprowadzona, moe znw zabra gos i na przykad zaproponowa now poprawk. Zgaszajcy poprawk - poprawka przyjta w gosowaniu staje si wnioskiem formalnym - nie ma prawa repliki, chyba e kto zgosi nastpn poprawk, wtedy inicjator poprzedniej ma prawo, podobnie jak inni, ponownie zabra gos. Zarwno projektodawca, jak seconder nie przyjtej poprawki nie maj prawa zgoszenia nastpnej, ktra dotyczyaby tego samego fragmentu wniosku, co poprzednia. Maj natomiast prawo wysunicia kolejnej poprawki do innego fragmentu tego wniosku. Wnioskodawca lub seconder wniosku, ktry jest potem poprawiany, maj prawo zgosi nastpn poprawk, tym razem do wniosku formalnego, byle nie dotyczya ona tych samych kwestii, ktre zebranie ju odrzucio. Uzupenienia i klauzule dodatkowe do wniosku naley wnosi i popiera w ten sam sposb, jak poprawki. Poniewa jednak s dodatkiem do wniosku, nie zmieniajcym jego treci, wnioskodawca i seconder mog przysta, by dopisano je do ich wniosku. Wymaga to nastpnie zgody wszystkich obecnych. Moe si zdarzy, e uzupenienie lub klauzula dodatkowa zawieraj w sobie jakie

kontrowersyjne treci. W takim przypadku przewodniczcy musi zarzdzi, by traktowano je w ten sam sposb jak poprawk. Dopuszcza si, by kto, kto nie zabiera dotychczas gosu w dyskusji, wnis wniosek kwestionujcy. Ci, ktrzy zabierali gos, nie s do tego uprawnieni. Wniosek kwestionujcy ma pierwszestwo przed wnioskiem pocztkowym. Musi zosta poparty, nim znajdzie si na porzdku obrad, i niezwocznie poddany pod gosowanie. Jeli przejdzie, przewodniczcy musi ogosi zakoczenie dyskusji i wezwa inicjatora wniosku pocztkowego, by ustosunkowa si do wypowiedzianych uwag, po czym odbywa si gosowanie nad wnioskiem pocztkowym. Jeli wniosek kwestionujcy przepadnie, zebrani wznawiaj dyskusj w punkcie, w ktrym zostaa przerwana. Jeeli do wniosku pocztkowego wniesiona zostaa poprawka, osoba, ktra zgasza wniosek kwestionujcy, powinna wyjani, czy dotyczy on wniosku, czy tylko poprawki, czy jednego i drugiego. Jeli dotyczy tylko poprawki i zostanie zatwierdzony w gosowaniu, przewodniczcy ma obowizek zapyta inicjatora wniosku pocztkowego, czy yczy sobie skorzysta z prawa repliki przed gosowaniem nad poprawk. Jeeli poprawka nie zostanie przyjta, wraca si do dyskusji nad wnioskiem pocztkowym, do ktrego zebrani mog teraz zgasza nastpne poprawki. Jeli inicjator wniosku pocztkowego skorzysta ju z prawa repliki i ustosunkowa si do ktrej poprawki, nie jest upowaniony do ponownej repliki na kolejne poprawki, natomiast - podobnie jak kady z uczestnikw zebrania - moe wczy si do dyskusji nad kolejnymi poprawkami. Ten, ktry wnis nie przyjty wniosek kwestionujcy, traci prawo do zabrania gosu po wznowieniu dyskusji na temat wniosku pocztkowego lub poprawki. Ta sama zasada dotyczy rwnie innych niefortunnych wnioskodawcw. Wniosek kwestionujcy wolno zgosi nawet w trakcie czyjego przemwienia, a wtedy przemawiajcy musi natychmiast wrci na swoje miejsce, pki nie zakoczy si gosowanie nad tym wnioskiem. Takie przerywanie mwcy, cho nie kci si z procedur, jest jednak praktyk niepodan niegrzeczn i wywoujc nieprzyjemne wraenie. Jeli wniosek kwestionujcy upadnie, mwca, ktremu nie pozwolono skoczy, ma prawo wrci do przerwanego wtku. W czasie dyskusji nad wnioskiem lub poprawk osoba, ktra nie zabieraa dotychczas gosu, moe zgosi wniosek o przejcie do nastpnej kwestii. Jest to drastyczna metoda zakoczenia dyskusji, bowiem gdy zebrani opowiedz si za zgoszonym wnioskiem, zarwno wniosek pocztkowy jak poprawka automatycznie zostaj odrzucone bez gosowania. Jeli jednak nie przejdzie, wznawia si dyskusj, a projektodawca nie ma prawa bra w niej udziau. Wniosek ten nie moe by przyjty bez poparcia secondera, a take nie mona go zgosi w trakcie czyjego wystpienia. Jeli przewodniczcy nie jest pewien, czy wszyscy dokadnie rozumiej znaczenie tego drastycznego wniosku, moe rzecz wyjani, nim podda go pod gosowanie. Wprawdzie nie istnieje zasada do tego obligujca, posunicie takie byoby jednak wielce podane, albowiem mogoby si zdarzy, e

niektrzy z zebranych gosowaliby za wnioskiem, nie zdajc sobie sprawy, e jego uchwalenie oznaczaoby automatyczne odrzucenie i wniosku pocztkowego, i poprawek. Jeszcze bardziej drastyczny charakter ma zastrzeenie. Jeeli zostanie przyjte, powoduje odrzucenie wniosku pocztkowego w ogle bez gosowania, natomiast nie przyjte - wyklucza wszelk dalsz dyskusj i zobowizuje przewodniczcego, aby natychmiast przeprowadzi gosowanie nad wnioskiem pocztkowym. Zastrzeenia nie mona zgosi w momencie, gdy zebrani debatuj nad poprawk, bowiem ono samo jest poprawk do wniosku pocztkowego. Jeeli w porzdku dziennym przewidziano poprawki, a nikt ich jeszcze nie zgosi, mona wnie zastrzeenie, lecz skutkiem jego przyjcia bdzie odrzucenie nie tylko wniosku pocztkowego, ale rwnie wszelkich ewentualnych poprawek. Poniewa wniosek ten ma tak drastyczny charakter i tak atwo mona go naduy, by uniemoliwi dyskusj, przewodniczcy ma prawo go nie zaakceptowa, dopki nie upewni si, e zgodny jest z yczeniem ogu zebranych. Wniosek ten tak czsto powoduje zamieszanie na sali, e powinno si go raczej unika. W kadym momencie dyskusji nad wnioskiem lub nad jakimkolwiek innym zagadnieniem, nawet w czasie gosowania, mona wystpi w kwestii formalnej. Musi ona mie zwizek ze sposobem prowadzenia zebrania lub procedur, jak na przykad: naruszenie regulaminu, pogwacenie zasad organizacyjnych, nieprzestrzeganie regu dyskusji, odbieganie od tematu, wygaszanie nonsensw i bredni, uywanie napastliwego jzyka, zakcanie procedury gosowania. Osoba zgaszajca kwesti formaln zwraca si ze swoimi wtpliwociami i zastrzeeniami wprost do przewodniczcego jako najwyszego autorytetu. Powinna wsta i powiedzie: Panie przewodniczcy, w kwestii formalnej. Przewodniczcy prosi wtedy osob, ktrej przerwano, by wrcia na swoje miejsce, po czym inicjator kwestii formalnej wyjania, o co mu chodzi, i zapada w tej sprawie decyzja. Wyjanienie musi by krtkie i rzeczowe, nie moe przybra formy owiadczenia. Co wicej, nikt nie ma prawa zgosi kwestii formalnej tylko dlatego, e po prostu nie zgadza si z opini przedmwcy. Skoro z gry okrelono czas poszczeglnych wystpie, mwcy, ktremu przerwano wniesieniem kwestii formalnej, naley czas przeduy. Do tej samej kategorii co kwestia formalna nale dwie inne: kwestia wyjaniajca i kwestia informujca. Oponent moe umylnie wypaczy sens sw przedmwcy, ale moe te wynikn autentyczne nieporozumienie. W takim przypadku mwca, ktrego wypowied znieksztacono, moe zgosi kwesti wyjaniajc i zwrci si do przewodniczcego o pozwolenie skorygowania faszywej interpretacji jego sw. Gdy przewodniczcy wyrazi zgod, nie znaczy to wcale, by mona byo pozwoli sobie wtedy na przydugie wywody i kontrowersyjn argumentacj -wyjanienie ma by krtkie, jasne i na temat, po czym naley wrci na miejsce. Kwesti wyjaniajc mona wnie w czasie wystpienia oponenta. Niekiedy kto z zebranych chce po prostu uzyska informacj dotyczc samej procedury lub tematu dyskusji. Moe wwczas wystpi w kwestii informacyjnej, ale nigdy w trakcie przemwienia innej osoby. Musi odczeka, a ta skoczy, i nim zabierze gos nastpna, zwrci na siebie uwag przewodniczcego.

Kwestia formalna jest praktyk wymagajc stanowczoci ze strony przewodniczcego, bowiem gdyby pozwoli na jej naduywanie, mogoby to wywoa niezwykle kopotliwe skutki dla przebiegu zebrania, a take umniejszy autorytet przewodniczcego i ograniczy jego kontrol nad zebraniem. A zatem przewodniczcy musi pilnowa, aby nie wykorzystywano jej niewaciwie, i zdecydowanie poskromi kadego, kto w sposb nieodpowiedzialny, z byle powodu, wyrywa si w kwestii formalnej. Nie po to bowiem gwarantuje si zebranym moliwo jej wniesienia, by wprowadza w tok zebrania baagan i zamt. To przewodniczcy kieruje zebraniem i musi mie peny posuch. Nawet jeli kto wanie przemawia, musi na polecenie przewodniczcego natychmiast wrci na swoje miejsce, pki nie zostanie wezwany do kontynuowania przemowy.

Procedura dyskutowania nad wnioskiem

Procedura zgaszania wniosku przebiega nastpujco: wnioskodawca wstaje i mwi: Panie przewodniczcy, chciabym zgosi taki a taki wniosek. Po czym odczytuje zebranym lub formuuje ustnie tekst proponowanego wniosku. Dobrze jest przed zgoszeniem wniosku przedoy go na pimie, zwaszcza gdy tekst jest duszy, bo to uatwioby zebranym zapamitanie jego treci. Jednake na zebraniach zwizkowych zazwyczaj nie przedkada si wnioskw w formie pisemnej, bowiem przewanie nie s wczeniej przemylane, lecz rodz si w trakcie dyskusji nad jakim problemem. W takim przypadku projektodawca formuuje wniosek ustnie. Jeli jest krtki, atwy do zapamitania przez przewodniczcego lub protokolanta, nie ma potrzeby przedstawiania go na pimie. Na przykad wniosek: Wysa delegatw na walne zgromadzenie nie wymaga formy pisemnej. Natomiast jeli wniosek jest duszy i bardziej skomplikowany, moe by zgoszony ustnie, lecz przewodniczcy powinien poprosi wnioskodawc o zapisanie wniosku w trakcie toczcej si dyskusji, tak by zarzdzajc gosowanie mia przed sob waciwy tekst. Po odczytaniu lub ustnym sformuowaniu wniosku projektodawca uzasadnia, dlaczego chciaby go zaproponowa, po czym zajmuje swoje miejsce. Nim ktokolwiek zabierze gos, przewodniczcy zwraca si do zebranych z pytaniem, czy jest kto, kto popiera wniosek. Jeli nikt nie kwapi si z poparciem, wniosek upada, a przewodniczcy przechodzi do nastpnego punktu obrad. Poza wstpnym wystpieniem wnioskodawcy niedopuszczalna jest jakakolwiek dyskusja nad wnioskiem, ktry nie zdoby poparcia, bowiem, rzecz jasna, brak poparcia oznacza, e nikt z obecnych nie jest gotw za nim si opowiedzie. Seconder niekoniecznie musi wygasza mow popierajc wniosek, wystarczy, jeli tylko powie: Panie przewodniczcy, formalnie popieram wniosek. To otwiera dyskusj. W ten sposb seconder rezerwuje sobie prawo do zabrania gosu w pniejszej dyskusji. Zazwyczaj postpuje tak wtedy, gdy spodziewa si sprzeciww wobec wniosku, eby zapewni sobie moliwo odpowiedzi oponentom. Jednake w takim postpowaniu tkwi pewne niebezpieczestwo, jeli bowiem seconder zwleka zbyt dugo, kto moe zgosi na przykad wniosek kwestionujcy lub wniosek o przejcie do nastpnej

kwestii, co pozbawi secondera moliwoci zabrania gosu. Tote musi wnikliwie oceni nastrj sali, by zdy przemwi, nim ktokolwiek wniesie ktry z wnioskw przerywajcych dyskusj. Jeli wniosek zosta zgoszony ustnie, a przewodniczcy poprosi o przedstawienie go na pimie, wnioskodawca powinien zabra si do tego zaraz po swojej wypowiedzi i poda gotowy tekst przewodniczcemu. Aby sformuowania zawarte we wniosku byy dla wszystkich jasne i nie budziy niczyich wtpliwoci, i aby atwiej byo wnosi poprawki, przewodniczcy moe wniosek odczyta ponownie, nawet po rozpoczciu dyskusji. Ten, kto pragnie uczestniczy w dyskusji, musi wsta, gdy tylko poprzednik usidzie. Przewodniczcy musi by bezstronny i uczciwy w wyznaczaniu nastpnego mwcy i jeli wstan dwie osoby jednoczenie - wyznaczy, ktra z nich ma zabra gos pierwsza, a drugiej udzieli gosu przed nastpnymi zgaszajcymi si. Jednake na konferencjach i walnych zgromadzeniach obowizuje inna procedura, o czym bdzie mowa w dalszej czci ksiki. Jeli w trakcie dyskusji przewodniczcy spostrzee, i kilku mwcw powtarza to samo, popierajc wniosek lub mu si sprzeciwiajc, powinien zapyta, czy jest kto, kto chciaby przedstawi odmienny punkt widzenia, aby w ten sposb doprowadzi do sytuacji, w ktrej ci, ktrzy s za, i ci, ktrzy s przeciw, zabierali gos na zmian. Jeli nie ma nikogo, kto prezentowaby inne stanowisko, mona miao uzna, e zebrani ju si zdecydowali, jak bd gosowa. Przewodniczcy moe zaproponowa wtedy gosowanie nad wnioskiem, oszczdzajc tym samym czas na zbdn dyskusj. Gdy wnioskodawca ustosunkuje si ju do dyskusji, przewodniczcy powinien raz jeszcze odczyta wniosek, nim zarzdzi gosowanie. Dalsza dyskusja jest niedopuszczalna. Potem nastpuje gosowanie. Jeli jest to gosowanie przez podniesienie rk, przewodniczcy powinien powiedzie: Kto jest za wnioskiem, prosz podnie rk. Po obliczeniu podniesionych rk i zapisaniu wyniku przewodniczcy mwi: Kto jest przeciw, prosz podnie rk. Po obliczeniu gosw podaje, czy wniosek przeszed, czy przepad. Warto zwrci uwag, e najpierw przeprowadza si gosowanie za, a dopiero potem przeciw.

Wnoszenie poprawek Po zgoszeniu i poparciu wniosku kady z zebranych moe wnie do niego poprawk. Tak jak w przypadku wniosku, poprawka rwnie wymaga poparcia, w przeciwnym razie przewodniczcy moe jej nie zaakceptowa. Zarwno ten, kto zgasza poprawk, jak jej seconder, maj prawo przemawia, lecz w przeciwiestwie do wnioskodawcy osoba wnoszca poprawk nie ma prawa repliki na zakoczenie dyskusji. Poprawk mona zgosi tu po wniesieniu i poparciu wniosku lub w kadej innej chwili w trakcie dyskusji nad wnioskiem. Lepiej, jeli zgosi si j jak najszybciej, aby dyskusja moga si skupi nad obiema propozycjami. Poprawka moe dotyczy zmiany caego tekstu wniosku, zastpienia niektrych sw lub sformuowa, albo po prostu dodania czy skrelenia poszczeglnych wyrazw. Przeledmy teraz kilka przykadw wnioskw i poprawek. Wniosek moe, na przykad, brzmie nastpujco:

Zebranie rozwaao informacj dostarczon przez zarzd naszego zwizku na temat zyskw, jakie pracodawcy w naszym przemyle osigali przez ostatnie lata, i stanowczo przeciw temu protestuje, skoro nasze pensje s tak niskie. Wzywamy nasz zarzd, aby zorganizowa oglnokrajow kampani propagandow w celu ujawnienia wysokoci owych zyskw i zmobilizowa opini publiczn do poparcia naszych da pacowych. Czci kampanii ma by zorganizowanie demonstracji we wszystkich wikszych miastach przemysowych w niedziel 3 sierpnia. W wypadku, gdyby pracodawcy odmwili spenienia naszych da dotyczcych wzrostu pac, zobowizujemy nasz zarzd do przeprowadzenia wrd czonkw zwizku gosowania nad propozycj oglnokrajowego strajku. Powyszy tekst jest przykadem wysoce kontrowersyjnego wniosku, do ktrego mona by wnosi liczne poprawki. Na przykad: Skreli wszystko po pierwszym akapicie koczcym si sowami tak niskie; w to miejsce wstawi: Tote wzywamy rzd, by podj konieczne kroki w celu zabronienia jakiemukolwiek pracodawcy osigania zyskw wyszych ni dziesi procent. Taka poprawka, jeli przejdzie, wyklucza t cz wniosku, ktra proponowaa oglnokrajow kampani propagandow, demonstracje w miastach i przeprowadzenie gosowania na temat strajku. Nastpna poprawka moe zaproponowa po prostu inny termin demonstracji, poniewa wnoszcy j moe uzna, e przygotowania do demonstracji bd wymaga wicej czasu. Jego poprawka moe brzmie tak: Wykreli sowa niedziela 3 sierpnia i zastpi je sowami 7 wrzenia. Kto inny natomiast moe zgadza si z wnioskiem, ale nie akceptowa punktu wzywajcego do gosowania nad strajkiem. Moe wic zaproponowa: Skreli wszystkie sowa w ostatnim akapicie po nasz zarzd i wstawi zastosowa wobec dania procedur arbitraow. Jak wida, kada ze zgoszonych poprawek ma co innego na celu, adna z nich nie jest jednak sprzeczna z treci wniosku. Wszystkie zmierzaj do wykrelenia niektrych propozycji i zastpienia ich innymi.

Wniosek-omnibus Wniosek - jak ten przedstawiony powyej - zawierajcy wiele punktw, z ktrych kady stanowi powizane ze sob, lecz osobne propozycje lub postulaty, nazywamy omnibusem. Przekonalimy si, e wniosek taki daje due moliwoci do wnoszenia licznych poprawek. Pki jednej poprawki nie przedyskutuje si i nie podda pod gosowanie, nie wolno zgosi nastpnej. Przyjmujc pierwsz poprawk do omnibusu przewodniczcy powinien zapyta, czy bd zgaszane nastpne. Jeli tak, powinien wzi to pod uwag i nim rozpocznie si dyskusja nad pierwsz poprawk, powinien przeczyta zebranym propozycje kolejnych. Istniej dwa wakie powody, aby przestrzega takiego postpowania: po pierwsze - dobrze jest zaznajomi zebranych z innymi propozycjami przed gosowaniem nad pierwsz poprawk; po wtre - przewodniczcy ma wtedy okazj uoenia proponowanych poprawek w porzdku odpowiadajcym waciwym akapitom wniosku.

Trzymajc si cile procedury, nie powinno si dopuci, by najpierw wnoszono poprawki odnoszce si do ostatniego akapitu, a dopiero pniej do akapitw wczeniejszych. Kiedy zebrani zgaszaj wiele poprawek, trzeba je rozpatrywa w takiej kolejnoci, w jakiej nastpuj po sobie poszczeglne akapity wniosku. A zatem, jeeli sala zgasza kilka poprawek, przewodniczcy moe przestawi ich kolejno. Jeli ostatnia z poprawek dotyczy wczeniejszego fragmentu wniosku, t wanie poprawk powinien podda pod dyskusj jako pierwsz. Niewtpliwie sytuacja taka wymaga od przewodniczcego wnikliwoci i refleksu. Powinien z gry przewidzie wszelkie implikacje wynikajce ze zgaszania przez zebranych rnych, nierzadko sprzecznych ze sob propozycji, i tak je uporzdkowa, by na sali nie powstao oglne zamieszanie. Gdy pojawia si kilka poprawek, nie jest rzecz atw rozmieci je w takim porzdku, o jakim wspomnielimy, bowiem niektre z nich mog dotyczy nie tylko jednego zdania czy jednego fragmentu wniosku. Przyjrzyjmy si ponownie, jak wygldaa pierwsza poprawka w przykadzie podanym powyej. Gdyby ta poprawka przesza, wykluczyaby w rezultacie dwie nastpne, bowiem proponowaa wykrelenie caego tekstu po pierwszym akapicie, a zatem uniewaniaby pozostae. Gdyby przewodniczcy poda zebranym najpierw drug poprawka jej przyjcie oznaczaoby, e pierwsza traci sens, bowiem zebrani opowiadaj si za demonstracjami, tyle e w dniu 7 wrzenia. Podobnie, gdyby poda najpierw trzeci, jej przyjcie likwidowaoby pierwsz, bowiem zebrani ju zdecydowali, by zarzd zwizku odwoa si w sprawie da pacowych do arbitrau. A zatem, w przedstawionych powyej przykadach poprawki uoono we waciwej kolejnoci, i nawet gdyby pierwsza zostaa zgoszona jako ostatnia, przewodniczcy musiaby przenie j na pocztek. Bywa jednak i tak, e po zgoszeniu, przedyskutowaniu i poddaniu pod gosowanie poprawki do ktrej z kocowych czci wniosku, komu przyjdzie do gowy jeszcze jedna poprawka do ktrego z wczeniejszych fragmentw. Chocia nie istniej cise reguy proceduralne, ktre by zmuszay do jej zaakceptowania, przewodniczcy powinien sam orzec, czy nie kci si to z ustalonymi zasadami i czy ma j przyj, czy nie. Jednake taki krok musi podejmowa bardzo rozwanie, eby nie sprowokowa lawiny podobnych propozycji, co w sposb nieunikniony doprowadzioby do chaosu. Musi decydowa zgodnie z przysugujcymi mu prerogatywami. Poprawka niekoniecznie musi wprowadza zmian poszczeglnych sw lub sformuowa, moe po prostu proponowa skrelenia. Na przykad, w przedstawionym powyej wniosku kto mgby opowiada si za kampani propagandow na rzecz ujawnienia zyskw, ale by przeciwnym organizowaniu demonstracji. Wnisby wtedy poprawk skrelajc zdania odnoszce si do demonstracji. Innym razem poprawka mogaby zmierza nie ku skreleniu czegokolwiek z wniosku, lecz dodaniu czego. Wnoszcy poprawk mgby sobie zayczy, by do fragmentu o kampanii przeciwko zyskom doda na przykad zdanie: Wysa do Izby Gmin delegacj, ktra przeprowadziaby rozmow w sprawie zyskw z miejscowym czonkiem parlamentu albo: Wysa do lokalnej prasy list protestacyjny.

Kontrpoprawka Rozwamy teraz przykad prostszego wniosku i poprawki, ktra ma na celu zastpi wniosek w caoci. Wniosek brzmi, na przykad, tak: Zebranie wzywa rzd do znacjonalizowania przemysu maszynowego i stoczniowego. Wrd zebranych moe znale si kto, kto nie opowiada si za nacjonalizacj, a jedynie za jak form ingerencji pastwa. W takim przypadku poprawka mogaby brzmie nastpujco: Zebranie wyraa swoje niezadowolenie z dotychczasowych metod zarzdzania w przemyle maszynowym i stoczniowym oraz wzywa rzd do powoania specjalnej komisji, ktra zbadaaby ten problem i opracowaa zalecenia celem poprawienia sytuacji. Jak wida, poprawka ta proponuje zupenie inny sposb postpowania, a zatem eliminuje wniosek. Nazywa si wwczas kontrpoprawk.

Wnoszenie sprzeciwu formalnego Kto, kto jest przeciwny nacjonalizacji, mgby podj prb zgoszenia nastpujcej poprawki: Zebranie nie opowiada si za nacjonalizacj w przemyle maszynowym i stoczniowym. Tak sformuowana poprawka byaby bezsensowna, poniewa stanowiaby przeciwiestwo wniosku, a zatem przewodniczcy musiaby odmwi jej przyjcia. Bowiem zamiast zgaszania tak sformuowanej, zupenie niepotrzebnej poprawki, mona po prostu gosowa przeciwko wnioskowi.

Wnoszenie uzupenienia Kto z zebranych moe w peni zgadza si z tezami wniosku, natomiast uwaa, e wymaga on wzmocnienia. Proponuje wic nastpujce uzupenienie: Na kocu wniosku doda sowa: a take wzywamy czonkw parlamentu, ktrzy nale do naszego zwizku, aby zgosili projekt odpowiedniej ustawy. Gdy uzupenienie zostanie wniesione i poparte przez secondera, przewodniczcy powinien zapyta, czy wnioskodawca i seconder wniosku zgadzaj si wczy to uzupenienie do ich wniosku. Jeli si zgodz, przewodniczcy powinien zwrci si do obecnych z pytaniem, czy kto jest uzupenieniu przeciwny. Jeeli nikt si nie sprzeciwi - wniosek wraz z uzupenieniem staj si jedn caoci. Trzeba pamita, e nie wystarczy zgoda wnioskodawcy i jego secondera, by uzupenienie stao si integraln czci wniosku. Moe znale si na sali kto, kto yczy sobie, aby wniosek zachowa pierwotne brzmienie. Przewodniczcy nie miaby wtedy prawa wczy uzupenienia do wniosku bez przeprowadzenia gosowania. A wic po dyskusji naley zarzdzi gosowanie za i przeciw.

Jeli gosujcy opowiedz si przeciwko uzupenieniu, wniosek pozostaje nie zmieniony. Jeli opowiedz si za - przewodniczcy mwi: Uzupeniony wniosek brzmi nastpujco i odczytuje wniosek wraz z uzupenieniem, W tej postaci wniosek staje si wnioskiem formalnym i mona do niego zgasza dalsze poprawki.

Wnoszenie klauzuli dodatkowej Klauzula dodatkowa, podobnie jak uzupenienie, nie domaga si skrele, lecz dopisania pewnych sw lub sformuowa. Jednake istnieje drobna rnica. Podczas gdy uzupenienie dodaje sowa albo zdania, ktre staj si integraln czci wniosku, klauzula stanowi dodatek okrelajcy praktyczny aspekt zagadnienia. Na przykad wniosek brzmi: Powoa komisj, ktra zbieraaby fundusze na budow siedziby zwizku w danej miejscowoci. Klauzula mogaby doda: I w cigu trzech miesicy zwoa nastpne zebranie, ktre rozpatrzy raport w tej sprawie. Klauzula podlega tej samej procedurze co uzupenienie i jeli kto oponuje, aby w cigu trzech miesicy zwoano kolejne zebranie i wysuchano raportu, przewodniczcy musi podda klauzul pod gosowanie, czy ma by doczona do wniosku. Jeli zostanie przyjta, wniosek wraz z klauzul staje si wnioskiem formalnym i mona do niego zgasza dalsze poprawki.

Poprawka do poprawki Poprawka, ktra ma na celu zastpi wniosek w caoci, jest niczym innym jak kontrpoprawk i moe si zdarzy, e niektrzy uczestnicy zebrania nie zgadzaj si ani z wnioskiem, ani z kontrpoprawk; a jeli stanowi wikszo, mog przegosowa obie propozycje. Jednake ich sprzeciw wobec kontrpoprawki nie musi oznacza sprzeciwu wobec jej gwnej tezy, lecz jedynie wobec ktrego mniej wanego szczegu. Gdyby ten szczeg dao si poprawi, prawdopodobnie chcieliby kontrpoprawk poprze. W takiej sytuacji kto moe wnie poprawk do poprawki i skoro znajdzie secondera, stanie si ona przedmiotem dyskusji, podobnie jak zwyka poprawka. Przewodniczcy nie moe jednak dopuci, by jednoczenie dyskutowano nad dwiema poprawkami do tego samego wniosku. Zgoszenie poprawki do poprawki stwarza sytuacj wymagajc decyzji, ktr z dwch poprawek wybra. Wtedy przewodniczcy otwiera dyskusj - ale wycznie nad poprawkami, nie nad wnioskiem - aby zebrani mogli rozstrzygn, ktr poprawk wybior. Wnoszcy poprawki nie maj prawa do repliki. Gdy zebrani dokonaj ju wyboru, przewodniczcy zarzdza dyskusj i nad wnioskiem, i nad poprawk, a ci, ktrzy zabierali gos poprzednio, maj prawo wypowiada si i teraz, bowiem tym razem omawia si tre poprawki w odniesieniu do wniosku.

Utrzymanie zasady podstawowej Zdarza si niekiedy, e wiele czasu powica si na dyskusj nad poprawkami do wniosku, ktry potem upada. Czujny przewodniczcy moe przewidzie tak sytuacj. Na przykad, kto moe zgosi wniosek: Komisja powinna zaatwi autokar na wycieczk dla czonkw zwizku i ich on na 1 czerwca do Blimpton-on-Sea. atwo sobie wyobrazi, e taki wniosek moe wywoa mnstwo poprawek wrd mionikw wycieczek. Mog wyraa rne opinie, czy ma to by pocig, czy autokar, czy zabra ony, czy nie, czy wanie tego dnia, czy innego, a moe w ogle pojecha gdzie indziej. Sporo czasu upynie, nim uzgodni si te wszystkie szczegy, i tylko po to, by w kocu okazao si przy gosowaniu, e wikszo zebranych jest absolutnie przeciwna organizowaniu jakichkolwiek wycieczek. Aby unikn takiej sytuacji, dobrze by byo, gdyby przewodniczcy, dla wasnej wygody, najpierw zorientowa si, czy zebrani w ogle maj ochot na wycieczk, a dopiero potem poprosi o zgoszenie wniosku. Po dyskusji nad lapidarnie sformuowan propozycj, eby zorganizowa wycieczk powinien zarzdzi gosowanie za i przeciw. Jeli propozycja wycieczki nie przejdzie, caa sprawa upada be niepotrzebnego marnowania czasu na szczegy. Jeeli natomiast zebrani maj ochot przejecha si nad morze lub gdzie indziej, przewodniczcy powraca do wniosku pocztkowego, do ktrego mona wnosi dalsze korekty. Takie postpowanie nie jest wprawdzie wymogiem proceduralnym, lecz wiadczy o rozsdku i zmyle praktycznym przewodniczcego, a na pewno spotka si z yw reakcj i aprobat zebranych, ktrzy nie chc traci czasu na darmo.

Cz III Gosowanie
Gosowanie nad wnioskiem i poprawkami
Aczkolwiek zarwno wniosek, jak poprawki powinny by odczytane lub jasno sformuowane w chwili ich zgaszania, przewodniczcy powinien odczyta je ponownie tu przed gosowaniem, tak by propozycje, ktre zebrani maj zatwierdzi, nie budziy adnych wtpliwoci. Jeli zebrani maj rozpatrzy i wniosek, i poprawk, najpierw odczytuje si wniosek, dopiero potem poprawk. Lecz po zamkniciu dyskusji przewodniczcy musi podda pod gosowanie najpierw poprawk. Mwi wtedy: Kto jest za poprawk, prosz podnie rk. Nastpnie: Kto jest przeciwko poprawce, prosz podnie rk.

Niekompetentny przewodniczcy czsto popenia bd zarzdzajc gosowanie za nad poprawk i zaraz potem nad wnioskiem. Takie postpowanie jest zupenie niewaciwe, bowiem odmawia tym, ktrzy by moe sprzeciwiliby si obu propozycjom, moliwoci oddania gosu. Przy tak niestosownym postpowaniu przewodniczcego s oni zmuszeni pogodzi si z wynikiem gosowania, w ktrym nie brali udziau. Naley zatem bezwzgldnie przestrzega reguy, by najpierw gosowa za i przeciw nad jedn propozycj, a dopiero potem nad drug. Jeli wikszo gosuje przeciw poprawce, przewodniczcy ogasza wynik gosowania i - jeli nie wpyna adna inna poprawka -poddaje pod gosowanie wniosek. Jeli jednak poprawka, ktra przesza, jest kontrpoprawk, w ogle nie gosuje si nad wnioskiem, ktry tym samym przestaje wchodzi w rachub. Przyjta kontrpoprawk staje si wwczas wnioskiem formalnym i mona do niego zgasza dalsze poprawki, byle nie dotyczyy one tych samych kwestii, ktre zebrani ju odrzucili. Przyjrzyjmy si teraz procedurze dotyczcej poprawek, ktre nie s sprzeczne z wnioskiem, lecz jedynie wprowadzaj nieznaczne zmiany lub skrelenia albo co do tekstu dodaj. W gosowaniu obowizuje taka sama kolejno, tzn. najpierw gosuje si nad poprawk. Jeli nie przejdzie, gosuje si nad wnioskiem w jego pierwotnym brzmieniu. Lecz jeli poprawka przejdzie, naley zastosowa odmienn procedur ni w przypadku kontrpoprawki, albowiem wniosek pocztkowy nie zosta odrzucony, a jedynie zmieniono czciowo jego tre. Przewodniczcy przedstawia nastpnie ten zmieniony wniosek albo jako wniosek poprawiony, albo jako wniosek formalny, tak by odrni go od wniosku pocztkowego. W takim przypadku konieczne jest podjcie jeszcze jednego gosowania za lub przeciw wnioskowi poprawionemu albo wnioskowi formalnemu.

Uchwaa Wniosek lub wniosek formalny dopiero po przyjciu mona traktowa jako uchwa - zgodnie z decyzj podjt przez wszystkich zebranych - i jako uchwaa powinien zosta zaprotokoowany.

Gosowanie nad poprawk do poprawki Przyjrzyjmy si teraz procedurze gosowania nad poprawk do poprawki. Aby uproci spraw, odniemy si do tych poprawek w kolejnoci, w jakiej je zgaszano, nazywajc je pierwsz i drug poprawk. Kiedy omawiane s kwestie zawarte w obu poprawkach, nie rozpatruje si wniosku. W ten sposb pierwsz poprawk przez jaki czas traktuje si tak jak wniosek, a po przeprowadzonej dyskusji przewodniczcy zarzdza gosowanie za lub przeciw w odniesieniu do drugiej poprawki. Jeli nie przejdzie ona w gosowaniu, pierwsza poprawka pozostaje niezmieniona i staje si zwyk poprawk do wniosku pocztkowego. Natomiast jeli druga poprawka przejdzie, znaczy to, e pierwsza musi ulec zmianie i dopiero w tym nowym ksztacie staje si zwyk poprawk do wniosku pocztkowego. Wtedy przewodniczcy uruchamia normaln (opisan powyej) procedur gosowania: poprawka contra wniosek.

Liczenie gosw Na mniejszych zebraniach stosuje si zwykle praktyk gosowania przez podniesienie rk, a do przewodniczcego naley liczenie gosw, chyba e regulamin stanowi inaczej. Jednake na duych zebraniach przewodniczcy jest zwolniony z tego obowizku, a zadanie to wykonuj wyznaczeni przez niego uczestnicy zebrania, ktrych funkcja zaczyna si i koczy na liczeniu oraz zanotowaniu gosw. Liczcych gosy powinno by minimum dwch i kiedy przewodniczcy zarzdza gosowanie zaczynaj liczy, a wyniki ich oblicze musz si zgadza. Jeli okae si, e wyniki nie s zgodne, znaczy to oczywicie, i ktry z nich popeni bd, musz wic liczy od nowa, a liczby si zgodz. Wynik gosowania za trzeba jak najszybciej przekaza przewodniczcemu (lub protokolantowi), a ten zapisuje go na kartce, nim zarzdzi gosowanie przeciw, przy ktrym obowizuje taki sam sposb liczenia. Nastpnie przewodniczcy musi ten wynik odczyta zebranym i ogosi, czy dany wniosek lub poprawk przyjto, czy odrzucono. Powiadomienie o wyniku gosowania bez podania liczb - nie wystarcza. Jeli zebrani maj gosowa nad wnioskiem, ktry wywoa wyrane rnice zda, liczcy gosy wybierani s po rwno z obu przeciwnych stron. Mog zosta wyznaczeni przez wszystkich obecnych lub przez przewodniczcego, za zgod zebranych. Na duych zebraniach wyznacza si ich czterech albo i wicej (zawsze liczba parzysta) - dziaaj oni parami (po jednym z obu stron) w przydzielonych sektorach. Na zwykych zebraniach, na ktrych gosuje si przez podniesienie rk, liczcy gosy maj te prawo sami gosowa, chyba e regulamin stanowi inaczej. Lecz jeli korzystaj ze swego prawa, musz gosowa w tym samym czasie, kiedy odbywa si liczenie gosw -nie wolno im dodawa swoich gosw po przekazaniu wynikw przewodniczcemu.

Gosowanie na duych zebraniach Na duych zebraniach, takich jak kongres zwizkw zawodowych, stosuje si inn metod gosowania. Przewodniczcy zapowiada: Ci, ktrzy s za, niech krzykn tak. Nastpnie: Ci, ktrzy s przeciw, niech krzykn nie. Zalenie od natenia okrzykw przewodniczcy oznajmia, czy wniosek przeszed, czy przepad. Taka metoda gosowania oszczdza czas i daje pomylne rezultaty, kiedy przytaczajca wikszo jest za lub przeciw wnioskowi. Lecz jeli rnice midzy oponentami s nieuchwytne, przewodniczcy musi zastosowa metod gosowania przez podniesienie rk lub - w przypadku posiedzenia afiliowanych organizacji metod gosowania blokowego. Delegaci gosuj wwczas przez podniesienie mandatw, a liczba delegatw danej organizacji uprawnionych do gosowania mandatami jest proporcjonalna do liczby czonkw danej organizacji. Kiedy gosowanie ujawnia bardzo niewielk wikszo za lub przeciw, kady z pokonanej strony ma prawo da uniewanienia gosowania, jeli uwaa, e w trakcie liczenia popeniono bd. Przewodniczcy musi wtedy zarzdzi ponowne gosowanie, ktrego wynik jest niepodwaalny.

Jak gosuje przewodniczcy Organizacje posiadajce wasny regulamin lub wasne zasady prowadzenia zebra zazwyczaj dokadnie okrelaj, jak ma gosowa przewodniczcy, i tych zasad naley si trzyma. W innych przypadkach stosuje si nastpujc praktyk. Na zwykych zebraniach publicznych przewodniczcy nie ma prawa gosu, chyba e gosy za i przeciw rozoyyby si rwno. W takim przypadku przewodniczcy ma prawo do tzw. gosu decydujcego. Moe oznajmi, e zamierza doda swj gos decydujcy za lub przeciw wnioskowi, co nastpnie daje mu prawo do ogoszenia, czy wniosek zosta przyjty, czy nie. Praktyka taka dotyczy take zebra organizacyjnych, na ktrych funkcj przewodniczcego peni stale ta sama osoba. Lecz gdy przewodniczcy wybrany jest przez zgromadzenie delegatw lub czonkw tylko na pewien czas, ma prawo odda dwa gosy: jeden - wasny, jako czonka lub delegata, i drugi gos decydujcy przewodniczcego. Jednake nie musi wykorzysta swych uprawnie czonka lub delegata, a gosu decydujcego -jak wiemy - moe uy jedynie wtedy, gdy gosy rozo si rwno. Co wicej, nie moe odda obu gosw na raz, zachowujc wasny gos na koniec gosowania, kiedy by moe bdzie chcia skorzysta z gosu decydujcego. Wasny gos moe odda tylko w czasie liczenia gosw, w przeciwnym razie traci do niego prawo. Na pierwszy rzut oka kwestia ta nie wydaje si wana. Lecz jeli spojrzymy na to z praktycznego punktu widzenia, zrozumiemy, jak duy moe mie wpyw na ostateczny wynik gosowania. Przypumy, e gosy rozoyy si rwno: 30 - za i 30 - przeciw. Jeeli przewodniczcy opowiada si za wnioskiem, moe odda gos decydujcy, co upowania go do ogoszenia wniosku za przyjty. Lecz jeli gosy rozoyy si w stosunku: 29 - za i 31 - przeciw, bez wasnego gosu przewodniczcego, nie mgby wwczas odda adnego z przysugujcych mu gosw i musiaby oznajmi zebranym, e wniosek upad. Przewodniczcy, stay czy czasowy, nie ma obowizku korzysta z gosu decydujcego. Niekiedy woli zachowa neutralno. Poniewa nie mona zostawi wniosku bez rozstrzygnicia, jeeli przewodniczcy nie zamierza przeway szali swoim gosem decydujcym, musi ogosi, e wniosek przepad.

Gosowanie w wyborach
Zwizki zawodowe i wikszo innych organizacji posiadaj wasne reguy przeprowadzania wyborw swoich funkcjonariuszy. S one zbyt zawie i zrnicowane, by je tu omawia. Lecz bardzo czsto wybory delegatw, delegacji lub komisji przeprowadza si nie wedug jakich specjalnych regu, ale zgodnie z powszechnie przyjt praktyk.

Wysuwanie kandydatur Na pocztek wyobramy sobie, e ma by wybrany jeden delegat. Przewodniczcy wzywa do zgaszania kandydatur. Obecni maj prawo wymieni nazwisko kandydata, a kandydatur t, zgodnie z procedur, musi poprze seconder, nim przewodniczcy j zaakceptuje. Gdyby bowiem nie znalaz si aden seconder, oznaczaoby to, e nikt inny poza osob, ktra t kandydatur zgosia, nie udzieli jej poparcia i gosowanie byoby jedynie strat czasu. Przewodniczcy (lub sekretarz) zapisuje po kolei nazwiska kandydatw, ktrzy uzyskali poparcie. Jeli wci padaj z sali nowe kandydatury, kto, kto nie wysun dotd adnej i sam nie kandyduje, ma prawo domaga si zamknicia listy kandydatw. Przewodniczcy musi przyj taki wniosek bez przeprowadzania dyskusji. Moe zapyta, czy wszyscy wyraaj na to zgod. Jeli nie, musi podda wniosek pod gosowanie. Jeeli wniosek przejdzie, zamyka si list kandydatw. Jeeli upadnie, przewodniczcy przyjmuje dalsze kandydatury. Kiedy zorientuje si, e lista propozycji zostaa wyczerpana, powinien zapyta, czy zebrani zgadzaj si na jej zamknicie. Jeli tak, przechodzi do nastpnego etapu wyborw.

Gosowanie na kandydatw Jeeli ma by wybrany tylko jeden delegat, a z sali pada tylko jedna kandydatura, przewodniczcy moe bez przeprowadzania gosowania oznajmi, e dana osoba zostaa wybrana. Nie uchybia to zasadom, bo skoro zebrani postanowili wysa swego delegata, musz si z tego wywiza, a skoro wysunito tylko jedn kandydatur, wydaje si oczywiste, e wanie ta osoba bdzie delegatem. Gdyby delegat chcia jednak wiedzie, czy rzeczywicie cieszy si poparciem zebranych, moe upomnie si o przeprowadzenie formalnego gosowania. Przewodniczcy moe przysta na to danie, cho byby to gest czystej kurtuazji. Kiedy trzeba wybra wicej ni jednego delegata, a nie zgoszono dostatecznej liczby kandydatw, przewodniczcy i w takim wypadku moe uzna bez przeprowadzania wyborw, e kandydaci automatycznie staj si delegatami. Jeli woli skorzysta ze swych prerogatyw i zarzdza gosowanie, musi cile trzyma si procedury i zwrci si do zebranych: Czy wszyscy zgadzaj si, by ci kandydaci zostali naszymi delegatami?, na co zazwyczaj sala woa: tak. Innymi sowy, przewodniczcy oczekuje od zebranych wyraenia zgody na jedn zbiorow list, a nie na poszczeglne nazwiska, poniewa w takiej sytuacji rywalizacja midzy kandydatami nie ma adnych podstaw. Jeeli natomiast po zamkniciu listy okae si, e liczba kandydatw przekracza przewidzian liczb delegatw, przewodniczcy musi odczyta zebranym list nazwisk, po czym kade z nich kolejno podda pod gosowanie. Istniej dwie powszechnie stosowane metody wybierania delegatw. Albo glosuje si na poszczeglne nazwiska po kolei, tak jak zostay zanotowane, albo podaje si nazwisko z pocztku listy, potem z koca, i tak na zmian, a dojdzie si do rodka listy. Przewodniczcemu zostawia si moliwo wyboru jednej z tych metod. O swoim wyborze powinien powiadomi zebranych przed gosowaniem.

Wystarczy przeprowadzi gosowanie za na kadego kandydata. Gosowanie przeciw jest zupenie niepotrzebne, wiadomo bowiem, e gosy oddane na kandydata B s tym samym gosami przeciwko kandydatowi A. W zwykych wyborach wikszociowych zostaje wybrany kandydat, ktry uzyska najwiksz liczb gosw. Podobnie, jeli ma si wybra wicej delegatw, przechodz ci, ktrzy uzyskali najwiksz liczb gosw. Naley jednak pamita, e kady ma prawo gosowa tyle razy, ilu delegatw trzeba wybra. Innymi sowy, jeli ma by wybranych, na przykad, dwch delegatw, kady ma prawo odda dwa gosy. Nie moe oczywicie odda obu gosw na tego samego kandydata, musi je rozdzieli midzy dwch, jego zdaniem, najlepszych. T sam zasad stosuje si, gdy trzeba wybra wicej delegatw, na przykad: czterech delegatw - prawo do czterech gosw. Wprawdzie gosujcy nie ma obowizku oddania wszystkich przysugujcych mu gosw, niemniej tego si wanie od niego oczekuje. Powinien bowiem czu si odpowiedzialny za podejmowane przez zebranie decyzje i w peni wzi udzia w wyborach delegatw. Na przykad, w skrajnym przypadku, jeli kady gosowaby tylko raz i wszystkie gosy padyby na tego samego kandydata, byoby to sprzeczne z poprzedni decyzj zebrania, by wysa wicej ni jednego delegata. Gdy gosujcy maj prawo do oddania wicej ni jednego gosu, wane jest, by przewodniczcy poinformowa o tym zebranych przed gosowaniem; gdyby tego zaniecha i nie przypomnia obecnym o przysugujcym im prawie, atwo mogoby doj do zamieszania i wszystko trzeba by zacz od pocztku. Jeeli dwaj kandydaci otrzymaj tak sam liczb gosw, naley koniecznie przeprowadzi nastpne gosowanie, by mc ostatecznie ustali, ktry z nich zostanie wybrany; kademu z gosujcych przysuguje wwczas tylko jeden gos. Na przykad zebrani maj wybra dwch delegatw, w zebraniu bierze udzia 60 osb, kada z nich uprawniona do oddania dwch gosw, co oznacza, e ma by oddane 120 gosw. Kandydat A otrzyma 40 gosw, B - 30, C - rwnie 30, a D - 20 gosw. Zatem kandydat D odpada, lecz na kandydatw B i C trzeba gosowa ponownie i kady z gosujcych ma tym razem prawo do jednego gosu. Takie powtrne gosowanie zadecyduje o tym, kto bdzie delegatem.

Bezwzgldna wikszo gosw Metod wyborcz, w ktrej kandydat otrzymuje wicej gosw ni pozostali, nazywa si metod zwykej wikszoci. Lecz istnieje take inna metoda, w ktrej kandydat musi uzyska wicej gosw ni wszyscy pozostali kandydaci cznie. Jest to metoda bezwzgldnej wikszoci. Uwaa si j za bardziej sprawiedliw i rzeteln. Najczciej stosuje si t metod przy wyborze kogo na jakie stanowisko, ktre ma piastowa przez pewien czas. W takim przypadku podane jest, by wybory wykazay, e dana osoba cieszy si zaufaniem nie mniej ni 50% gosujcych. Mona to osign powtarzajc gosowanie na dwch kandydatw, ktrzy uzyskali najwiksz liczb gosw, jeli w pierwszym gosowaniu aden z nich nie uzyska wikszoci bezwzgldnej.

Przykad: w zebraniu uczestniczy 100 osb, a na jedno stanowisko kandyduj 4 osoby. Aby zdoby bezwzgldn wikszo nad kontrkandydatami, jeden z nich musi otrzyma nie mniej ni 51 gosw. Kiedy jednak gosuje si na 4 kandydatw, wyniki mogyby wypa nastpujco: A - 35 gosw, B - 30, C - 25, D - 10. Poniewa kandydat A nie uzyska wystarczajcej iloci gosw, aby mc uzna, e bezwzgldna wikszo obdarza go zaufaniem, dwch kandydatw o najniszej liczbie gosw odpada, a na dwch pozostaych, A i B, przeprowadza si drugie gosowanie. Ci, ktrzy poprzednio gosowali na kandydatw C i D, musz si teraz zastanowi, ktrego z dwch pozostaych maj wybra, A czy B. W drugim gosowaniu, w ktrym maj prawo wzi udzia wszyscy obecni, wybrany zostaje ten kandydat, ktry uzyska najwiksz ilo gosw. Zdarza si czasem, e kandydat, ktry w pierwszym gosowaniu znalaz si na drugim miejscu, w drugim gosowaniu zwycia. A drugie gosowanie jest rozstrzygajce.

Gosowanie wyczerpujce W wyborach do komisji stosuje si niekiedy bardziej skomplikowan metod, zwan gosowaniem wyczerpujcym. Zabiera ona wicej czasu ni dwie opisane powyej i na zebraniu oglnym zwykle wprowadza zamt. A zatem moe by zalecana jedynie dla zebra, w ktrych uczestnicz dowiadczeni, znajcy tak procedur, czonkowie. Rozwamy j wic. Metoda ta polega na przeprowadzeniu kilku rund osobnych gosowa, w zalenoci od liczby zgoszonych kandydatw. Przykad: ma by wybrana picioosobowa komisja, a jest 8 kandydatw. Kady z uczestnikw zebrania ma prawo w pierwszej turze odda 7 gosw, to znaczy o jeden mniej ni jest kandydatw. Kandydat, ktry uzyska najmniejsz ilo gosw - odpada. Pozostaje 7 kandydatw na 5 miejsc. W drugiej turze kady ma prawo odda 6 gosw. I znowu kandydat, ktry zdoby ich najmniej - odpada, po czym rozpoczyna si trzecia tura, a tym razem kady ma prawo do 5 gosw. Piciu kandydatw, ktrzy po trzeciej turze uzyskali najwicej gosw - zostaje wybranych. Wyranie wida, e im wicej kandydatw, tym wicej rund gosowa trzeba przeprowadzi, by dokona kolejnych eliminacji. I chocia arliwi zwolennicy tej procedury utrzymuj, e jest to najbardziej sprawiedliwa metoda wyborcza, co zapewne jest prawd, atwo moe sta si kopotliwa i nuca. Ze wzgldw praktycznych zupenie wystarcza metoda zwykej wikszoci lub wikszoci bezwzgldnej.

Cz IV Rne rodzaje zebra

Zebrania zwizkw zawodowych
Procedura zebra wszystkich naszych zwizkw zawodowych ma podobny charakter. Porzdek dnia zawiera z zasady nastpujce punkty: 1. Protok;

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Korespondencja; Raport finansowy; Przyjcie nowych czonkw; Sprawozdanie delegatw; Wybory delegatw do lokalnych komisji lub na zjazd; Tajne wybory etatowych pracownikw zwizku; Odczyt zaproszonego prelegenta; Inne sprawy.

Przede wszystkim od przewodniczcego zaley, czy zebranie przebiega w sposb interesujcy czy nudny. Nie powinien on zadowala si prowadzeniem zebrania mechanicznie, punkt po punkcie. Powinien tak kierowa zebraniem, aby uwaga obecnych koncentrowaa si na omawianych problemach i by dla wszystkich stao si ono atrakcyjne - a dziki temu zachci czonkw zwizku do regularnego uczestniczenia w nastpnych zebraniach. Zalecabym nastpujcy tryb omawiania kolejnych punktw porzdku dziennego:

Protok Kiedy przewodniczcy poprosi o cisz i oficjalnie otworzy zebranie, najpierw odczytuje si protok z poprzedniego zebrania. Zazwyczaj robi to protokolant, ale przewodniczcy moe zrobi to sam, jeli uzna to za stosowne. Ktokolwiek by to by, powinien czyta na stojco. Stojc przyciga uwag zebranych, ktrzy sysz go wtedy lepiej. Jeli czyta si na siedzco, zwykle ma si skonno do pochylania gowy i mamrotania pod nosem, a w rezultacie obecni na sali mog mie kopoty z uchwyceniem, o co w protokole chodzi. Po odczytaniu protokou przewodniczcy musi zwrci si do zebranych o zgoszenie formalnego wniosku, e uczestnicy przyjmuj protok. Jeli kto z zebranych miaby jakie obiekcje, musi je zgosi wanie w tym momencie, a przewodniczcy musi da mu prawo, aby precyzyjnie wyjani, na czym, jego zdaniem, miayby polega niecisoci. Jeeli przewodniczcy i sekretarz uznaj suszno wytknitego bdu, skorygowanie protokou nie wymaga wniesienia poprawki; jeli jednak sprawa jest dyskusyjna, osoba kwestionujca poprawno protokou musi zgosi poprawk, aby protok mg by zmieniony zgodnie z wysunitymi zastrzeeniami. Taka poprawka powinna uzyska poparcie ktrego z obecnych, a wtedy przewodniczcy moe pozwoli na krtk dyskusj. Przewodniczcy winien nastpnie zarzdzi, by udzia w gosowaniu nad poprawk mogli bra jedynie ci, ktrzy byli na poprzednim zebraniu. Jest to konieczne, eby unikn sytuacji, kiedy nieobecni, ktrym mog si nie podoba podjte decyzje, wtrcaliby poniewczasie uwagi. Gdy poprawka zostanie uchwalona wikszoci gosw (osb obecnych na poprzednim zebraniu), skorygowana wersja powinna by natychmiast umieszczona w ksidze protokow i podpisana przez przewodniczcego. Aby uatwi dokonywanie korekt, wskazane jest - przy pisaniu protokou zostawianie z jednej strony szerszego marginesu, ktry mona wykorzysta na wszelkiego rodzaju poprawki i uzupenienia.

Kiedy nowy tekst protokou jest gotw, wniosek zatwierdzajcy go powinien brzmie: Uczestnicy przyjmuj protok w obecnej wersji. Po zatwierdzeniu protokou przewodniczcy skada pod nim swj podpis i wpisuje dat.

Korespondencja Jeli nie stosuje si praktyki, e korespondencj odczytuje sekretarz, powinien to zrobi przewodniczcy, nie protokolant, ktrego obowizkiem jest uwane ledzenie przebiegu zebrania, by mc wszystko dokadnie zapisa. Moe zanotowa, e korespondencja zostaa odczytana, i natychmiast skupi si na protokoowaniu dyskusji oraz nastpujcych po niej uzgodnie. Korespondencja odgrywa wan rol w sprawach zwizkowych, a jej odczytywanie musi przebiega sprawnie. Oto kilka wskazwek: czytaj stojc; nie mamrocz pod nosem; nie czytaj bezbarwnym, monotonnym gosem ani nie odklepuj tekstu, jakby midzy zdaniami nie byo znakw przestankowych (taki sposb czytania jest wysoce irytujcy i atwo moe znuy suchaczy); czytaj wyranie i inteligentnie, zwracajc uwag na pauzy i akcenty - to oywia audytorium i pobudza do dyskusji. Wane jest, aby przewodniczcy na pocztku zebrania uoy korespondencj we waciwym porzdku, tak by mc wszystkie listy dotyczce tego samego zagadnienia odczyta przed rozpoczciem dyskusji. Niektre zwizki maj zwyczaj czytania od razu caej korespondencji. Inne przyjy odmienn praktyk: dyskutuje si nad kadym listem bezporednio po jego odczytaniu. Jeli chce si wypeni to zadanie naleycie, ten drugi sposb jest lepszy, bowiem w chwili rozpoczcia dyskusji zebrani maj jeszcze wieo w pamici tre listw. Co wicej, oszczdza si sporo czasu, gdy nie zachodzi konieczno ponownego odczytywania listw, co czsto si zdarza, jeli obierze si pierwszy sposb. Nie wszystkie listy wymagaj dyskusji, niektre s po prostu informacj. W takim przypadku przewodniczcy pyta zebranych, czy zgadzaj si, aby dany list potraktowa jako informacj, i szybko przechodzi do nastpnego listu. Przewodniczcy musi sam osdzi, czy list wymaga dyskusji. Jeli uzna, e warto go wsplnie omwi, zwraca si do zebranych: Jakie s wasze pogldy na ten temat, koledzy? lub Czy ktry z kolegw chciaby co na ten temat powiedzie?. Przewodniczcy musi wnikliwie rozway, ile czasu trzeba powici na kady list. Jeli jest przekonany, e zebrani wypowiedzieli si wyczerpujco i dalsza dyskusja nie przyniesie poytku, moe oznajmi, e zamierza j zamkn po nastpnej wypowiedzi. Jeeli nadal kilka osb chciaoby zabra gos, moe zdecydowa: Udziel gosu jeszcze dwm (lub trzem) osobom. Zazwyczaj zebrani aprobuj takie postanowienie. Dowiadczony przewodniczcy wie, w ktrym momencie wolno mu tak postpi, by nikt nie odnis wraenia, e zamierza uci dyskusj. Zwykle zebrani wdziczni s przewodniczcemu, ktry potrafi powstrzyma nadmierne gadulstwo i zapobiega stracie czasu.

Niektre z listw mog nawizywa do tematw zawartych w innych punktach porzdku dziennego, a zatem naley je przeczyta dopiero w trakcie omawiania tamtych punktw, na przykad list z informacj czy yczeniem do zarzdu zwizku najlepiej przeczyta wtedy, gdy dojdzie si do sprawozdania delegatw do zarzdu.

Przyjmowanie nowych czonkw Rne bywaj metody przyjmowania nowych czonkw, zalenie od zasad ustalonych przez dany zwizek, lecz wci w wielu zwizkach, zwaszcza w istniejcych od dawna zwizkach rzemielniczych, stosuje si powszechnie tradycyjn praktyk publicznej prezentacji nowych czonkw. Jest to w istocie znakomita praktyka, bowiem - dobrze przeprowadzona - uzmysawia kandydatowi z ca moc krok, ktry podejmuje. Poszczeglne zwizki maj przewanie wasny tekst mowy inicjujcej, ktr przewodniczcy odczytuje kandydatowi. Wiele zwizkw przyjo nastpujc procedur: kandydata proponuj i popieraj zwizkowcy o dugim stau, rcz za jego kwalifikacje zawodowe i ogln przydatno dla zwizku. Wwczas przewodniczcy pyta, czy jest kto na sali, kto miaby zastrzeenia do kandydata. Odbywa si to pod jego nieobecno, kandydat czeka na zewntrz. Jeli nikt nie wyraa wtpliwoci i zwizkowcy zgadzaj si na przyjcie nowego czonka, przewodniczcy poleca, by zaprosi delikwenta na sal. Gdy znajdzie si przy stole prezydialnym na wprost przewodniczcego, ten prosi obecnych o powstanie i odczytuje mow inicjacyjn. Potem podaje kandydatowi rk i oznajmia, e zosta on przyjty w poczet czonkw. Zebrani oklaskami wyraaj aprobat, a nowy zwizkowiec zajmuje miejsce na sali. Potem przechodzi si do omawiania kolejnych kwestii. Wiele zaley od przewodniczcego, by ceremonia ta miaa charakter godny i uroczysty, tak by kandydat odczu dum i odpowiedzialno za fakt, e zosta czonkiem zwizku. Najwaniejsz czci ceremonii jest mowa inicjacyjna, ktr naley odczyta wyranie i dobitnie, eby jej tezy gboko zapady w pami kandydata, a wszyscy obecni na nowo je sobie przypomnieli. Przewodniczcy musi stanowczo dopilnowa, by w czasie czytania mowy na sali panowaa kompletna cisza - a kandydat mg autentycznie przey ten doniosy moment.

Sprawozdania delegatw Kiedy delegaci - wybrani na posiedzenie komisji regionu lub zarzdu zwizku, albo na specjaln konferencj czy zjazd - maj zda sprawozdanie, przewodniczcy powinien zaprosi ich do stou prezydialnego. Nie powinno si odczytywa sprawozdania gdzie z gbi sali. Skadanie sprawozdania z miejsca dla wszystkich widocznego jest duo korzystniejsze, poniewa: nadaje sprawozdaniu wiksz rang; umoliwia mwcy zwracanie si twarz do suchaczy, nie do ich plecw - bo wszyscy zawsze wol dobrze widzie osob przemawiajc; pozwala sprawozdawcy uoy na stole notatki, eby nie przekada ich bezadnie z rki do rki; przewodniczcy moe spokojnie zwrci uwag sprawozdawcy, gdy jego czas dobiega koca. Zanim delegat zacznie czyta sprawozdanie, przewodniczcy powinien poinformowa go, ile ma na to czasu. Przewodniczcy musi dopilnowa, aby na sali panowaa wtedy cisza i bezwzgldnie zabroni, by ktokolwiek przerywa sprawozdawcy. Jeli kto prbowaby zadawa pytania lub wrcz co

wykrzykiwa, przewodniczcy powinien stanowczo przywoa go do porzdku i twardo zapowiedzie, e nikomu nie wolno si odezwa, pki delegat nie skoczy. Jest to sprawa podstawowa, w przeciwnym razie delegat uwika si w odpowiadanie na kwestie drugorzdne i na sali zapanuje oglny chaos. Natychmiast po odczytaniu sprawozdania przewodniczcy powinien poprosi o zgoszenie wniosku, e zebrani przyjmuj sprawozdanie. Oznaczaoby to, e zebrani uwaaj, i delegat wywiza si z powierzonego mu zadania. Nastpnie przewodniczcy oznajmia, e otwiera dyskusj nad sprawozdaniem, zaznaczajc, by najpierw zadawa pytania. Jeli w czasie przeznaczonym na pytania kto zaczyna wygasza wasne expose lub narzuca swj punkt widzenia, jak rozwiza poszczeglne kwestie poruszone w sprawozdaniu, przewodniczcy musi mu natychmiast przerwa i poprosi, by swe uwagi zachowa na pniej, po uporaniu si z pytaniami. Delegat moe albo od razu odpowiada na kade pytanie, albo zanotowa pytania i odpowiedzie pniej na wszystkie razem. Jeli delegat wybierze ten drugi sposb, przewodniczcy powinien powiadomi o tym zebranych. Gdy delegat odpowie ju na wszystkie pytania, przewodniczcy zarzdza dyskusj. Wtedy kademu wolno wsta i wypowiedzie si na temat sprawozdania lub zgosi wniosek dotyczcy ktrej z poruszonych kwestii. Przed rozpoczciem dyskusji moe nastpi chwila wahania. Przewodniczcy musi liczy si z tak ewentualnoci i wynotowa sobie najwaniejsze punkty sprawozdania, by potem -jeli zaistnieje taka konieczno - mc zagai dyskusj, podsuwajc zebranym te kwestie, ktre, jego zdaniem, warto lub powinno si omwi. Na koniec delegat ma prawo repliki. Nie musi z niego korzysta, chyba e uzna za niezbdne wyjanienie wtpliwoci. Potem adna dalsza dyskusja nie jest ju dozwolona. Jeli w trakcie dyskusji kto zgosi wniosek dotyczcy ktrego z fragmentw sprawozdania, delegat, gdy sobie tego yczy, moe uczestniczy w dyskusji na tych samych prawach, co kady z obecnych, bez jakichkolwiek przywilejw. W takim przypadku prawo repliki i zakoczenia dyskusji przysuguje wnioskodawcy. Jeeli dyskutowano jedynie nad wnioskiem, delegat-sprawozdawca rwnie nie ma prawa repliki. Natomiast po dyskusji natury oglnej, nad niektrymi aspektami sprawozdania, delegatowi wolno zabra gos podsumowujcy rozwaania, lecz nie powinien naduywa swych uprawnie i sprzeciwia si decyzjom ju podjtym. Po uporaniu si z wnioskami i zakoczeniu dyskusji replik delegata przewodniczcy powinien oficjalnie zapyta, czy zebrani przyjmuj sprawozdanie. Zgoda zamyka spraw. Zanim przejdzie si do nastpnego punktu porzdku dnia, przewodniczcy moe zaproponowa, by obecni wyrazili delegatowi swoje podzikowanie, zgodnie z wymogami kurtuazji. Delegat poczuje si mile usatysfakcjonowany wiedzc, e jego poczynania znalazy uznanie wrd zwizkowcw.

Wybr delegatw Gdy w porzdku dziennym znajdzie si punkt mwicy o wyborze delegatw do zarzdu zwizku albo na jak lokaln konferencj lub zjazd, przewodniczcy powinien zatrzyma korespondencj dotyczc tego tematu i przeczyta j dopiero w odpowiednim momencie, przed wyborami. Jeli ma to by jakie specjalne posiedzenie, w listach zazwyczaj znajduj si szczegowe informacje o dacie, miejscu i czasie trwania planowanej konferencji. Natomiast, jeli list oficjalnie zawiadamia o posiedzeniu zarzdu zwizku lub jakiej staej komisji, z ktr zwizek wsppracuje, nie trzeba podawa wszystkich szczegw wychodzc z zaoenia, e wikszo zwizkowcw ju je zna. Moe si jednak zdarzy, e nie kady z czonkw zwizku czyta wywieszone komunikaty. Lepiej wic, by przewodniczcy na wszelki wypadek, nim zarzdzi zgaszanie kandydatur, przypomnia zebranym o dacie, miejscu i tematach poszczeglnych posiedze, w ktrych delegaci zwizku powinni uczestniczy. W ten sposb kandydaci bd mogli uzmysowi sobie obowizki, jakich si podejmuj, i zorientowa si, czy bd mogli im podoa. Jeli zebrani wahaj si i nie s pewni, kogo maj wytypowa, kilka sw przewodniczcego, podkrelajcych, e reprezentowanie zwizku na konferencji jest spraw duej wagi, zwykle rozprasza wtpliwoci i wzbudza w zwizkowcach poczucie odpowiedzialnoci za sw organizacj. Zdarza si, e zgoszone osoby odmawiaj kandydowania z powodu innych zobowiza, s natomiast tacy, ktrzy chtnie zgodziliby si kandydowa, ale nie s powszechnie znani, wic nikt ich nie zgasza. Przewodniczcy moe tak sytuacj sprawdzi, pytajc, czy s na sali ochotnicy. Jeli tak, powinien wymieni ich nazwiska i zwrci si do obecnych z zapytaniem, kto chciaby wysun ich kandydatury. Jeli zgosi si mniej ochotnikw ni przewidzianych jest miejsc mandatowych, ich mianowanie na delegatw moe si po prostu odby za ogln aprobat zebranych, bez przeprowadzania wyborw. Upowania to w peni delegatw do reprezentowania zwizku. Jeli natomiast ochotnikw jest wicej ni mandatw -gosowanie rozstrzyga, ktry z nich zostanie wyeliminowany.

Odczyt zaproszonego prelegenta Wikszo zwizkw zawodowych zaprasza od czasu do czasu na swe zebrania prelegentw z innych organizacji. Odczyt na interesujcy zwizkowcw temat stanowi pewne urozmaicenie, a czonkw zwizku zachca do regularnego uczestnictwa w zebraniach. Ma to rwnie swj walor wychowawczy - pobudza wymian myli, daje impuls do wzmoonej dziaalnoci. Przygotowaniami do zaproszenia goci zajmuje si najczciej sekretarz zwizku, niekiedy wyznacza si specjaln sekretark. W pimie do prelegenta powinno si poda wszystkie szczegy: gdzie odbdzie si zebranie, o jakiej porze, o ktrej godzinie ma wygosi odczyt i ile czasu si na to przeznacza, a take, ile czasu przewiduje si na pytania i dyskusj. Jest bardzo wane, by prelegent wiedzia, jakim czasem dysponuje i stosownie do tego mg przygotowa swoje wystpienie. Oczywicie, byoby wysoce nie w porzdku odda mu do dyspozycji godzin, a przed samym zebraniem zawiadomi, e ma na przykad tylko dwadziecia minut. Jeli zebranie rozpoczyna si o 19.30, a mwca ma wystpi nie wczeniej ni o 20.30, sekretarz powinien go o tym uprzedzi listownie, by nie przyby zbyt wczenie i nie musia czeka, a zebrani uporaj si ze swymi rutynowymi sprawami.

Zaproszony go ma prawo oczekiwa, e organizatorzy zadbali, aby wystpi przed penym audytorium. Nie byoby fair, gdyby mia marnowa wieczr dla nielicznej tylko garstki suchaczy. A zatem czonkw zwizku trzeba zawiadomi o tym wczeniej, a termin odczytu tak wyznaczy, by mc o tym przypomnie na dwch poprzednich zebraniach. Ponadto jest godne zalecenia, by zwizkowcy, w miejscach pracy, usilnie namawiali-kolegw do przybycia na to wanie zebranie. Na wiele zebra zwizkowych czonkowie przychodz tylko po to, aby opaci skadki, po czym wychodz nie spodziewajc si niczego interesujcego. Tote w ten szczeglny wieczr przewodniczcy powinien zaraz na pocztku zebrania powiadomi wszystkich o przyjedzie prelegenta i nakoni ich do pozostania. Mona przed stoem prezydialnym wywiesi due ogoszenie zapowiadajce temat odczytu i nazwisko gocia. Jest to skuteczna i wygodna metoda, zwaszcza ze wzgldu na spnialskich. Takie ogoszenie mona z atwoci przygotowa tu przed spotkaniem. Niewiele wicej jest potrzebne do tego przedsiwzicia ni duy arkusz papieru, farba, flamaster lub kredka. Wstpne przygotowania nale do sekretarza, potem obowizki gospodarza przejmuje przewodniczcy. Musi dopilnowa, by przy stole prezydialnym zarezerwowano dla gocia wolne miejsce, nie moe dopuci, by go, kiedy przybdzie, sta z tyu sali, zastanawiajc si, co ma dalej robi. Porzdkowy lub inna osoba z obsugi musi natychmiast poinformowa przewodniczcego, a ten niezwocznie zakomunikowa zebranym o przybyciu gocia i zaprosi go do stou. Jeli przed rozpoczciem odczytu trzeba jeszcze zaatwi kilka spraw zwizkowych, obecno prelegenta przy stole prezydialnym zachci zebranych do pozostania. Przewodniczcy powinien zachowa si uroczycie, ucisn gociowi do i tak go przywita, by ten poczu si mile widziany. Zanim przewodniczcy przedstawi prelegenta zebranym, powinien zamieni z nim kilka sw - wyjani, jeli trzeba, pewne kwestie proceduralne, przypomnie, ile czasu przeznaczono na prelekcj, i zapyta, czy jest co, o czym naleaoby wspomnie przed odczytem. Zazwyczaj temat wykadu uzgadnia si wczeniej korespondencyjnie, przewodniczcy winien jedynie go potwierdzi. Jeli mwca ma zamiar korzysta z notatek lub cytowa dokumenty, przewodniczcy musi zadba, by na stole byo odpowiednie po temu miejsce. Uwagi wstpne przewodniczcego s wane, lecz nie mog by zbyt dugie. Byoby rzecz wysoce niestosown i niegrzeczn w stosunku do gocia, gdyby przewodniczcy zacz wyjania wasny punkt widzenia w kwestiach, ktrych odczyt ma dotyczy. Pamitam, jak kiedy pewien przewodniczcy tak si rozgada, e kiedy wreszcie chcia odda gos gociowi, ten spojrza na zegarek, wsta i powiedzia: C, wysuchali pastwo niezwykle interesujcego odczytu, moe s jakie pytania? - po czym usiad, ku ogromnemu zakopotaniu przewodniczcego. Ten dowcipny przytyk spotka si z powszechn aprobat, a go, tumaczc si pn por i czekajc go podr, opuci sal. Nie wiem, jak dugo potem przewodniczcy by zawstydzony swoj gaf, lecz jestem pewien, e otrzyma pouczajc lekcj: po pierwsze - e naley cile przestrzega wszelkich umw i terminw; po drugie - e gocia trzeba przedstawia krtko, bez wdawania si w zbdne dywagacje. Dokonujc prezentacji przewodniczcy powinien wymieni nazwisko prelegenta, organizacj, z ktr jest on zwizany, oficjalne stanowisko w tej organizacji (jeli takie piastuje) oraz temat odczytu. Jeli go jest osob znan, cieszc si renom w yciu publicznym, naleaoby o tym wspomnie z penym szacunkiem dla jego pozycji i dorobku.

Po wystpieniu gocia przewodniczcy prosi o pytania dotyczce kwestii poruszanych w odczycie. Jeli kto usiuje zadawa pytania nie zwizane z tematem, naley przywoa go do porzdku. Po pytaniach zazwyczaj nastpuje dyskusja i znowu przewodniczcy powinien upomnie kadego, kto wyrywaby si z uwagami nie zwizanymi z tematem. Na zakoczenie naley prelegentowi da kilka minut na podsumowanie dyskusji. Jest przyjte i w dobrym tonie, by zebrani wyrazili gociowi oficjalne podzikowanie. Nie trzeba koniecznie zgasza w tej sprawie wniosku, wystarczy, by ewentualny wnioskodawca i jego seconder wygosili kilka stosownych zda, po czym, ju bez adnej dyskusji, obecni oklaskami wyrazili swoj aprobat. Przewodniczcy, egnajc prelegenta i skadajc mu osobicie podzikowanie, musi dopilnowa, aby rozliczono wszelkie poniesione przez gocia wydatki. Przewanie zajmuje si tym sekretarz. Pytajc o koszty trzeba wykaza duo taktu, by osoby zaproszonej nie wprawi w zakopotanie. Zdarza si, e prelegent opuszcza zebranie bez grosza w kieszeni, woli bowiem nie naraa si na enujc sytuacj, gdy musi doprasza si o zwrot poniesionych kosztw, ktre organizacja zobowizana jest zwrci. Przewodniczcy powinien tak wszystko zaatwi, by prelegent odjeda nie tylko z poczuciem, e by mile widziany, lecz rwnie z przekonaniem, e by gociem organizacji prnej i kompetentnej.

Inne sprawy Zazwyczaj porzdek dzienny przewiduje na koniec tzw. inne sprawy. W tym czasie zebrani mog wypowiada si na tematy nie zwizane z innymi punktami porzdku dnia. Niewaciwe pokierowanie t czci zebrania mogoby mie fatalny wpyw na jego zakoczenie. Na ten punkt mona przeznaczy od piciu do dziesiciu minut. Tote gdyby niespodziewanie pojawiy si jakie kontrowersyjne kwestie, a poszczeglne wystpienia przerodziy si w ogln dyskusj, zebranie mogoby si przecign w nieskoczono. W takiej sytuacji zazwyczaj wielu uczestnikw zaczoby ukradkiem wymyka si z sali, a zebranie zakoczyoby si w sposb wysoce niewaciwy. Przewodniczcy powinien unika takich sytuacji. A zatem, przechodzc do ostatniego punktu porzdku dziennego, przewodniczcy musi uy caego swego autorytetu, aby zapobiec przewlekym mowom. Mona zaproponowa, by pewne kwestie, ktre przypuszczalnie mogyby wzbudzi kontrowersje, przeoy na nastpne zebranie. Punkt ten moe okaza si puapk dla przewodniczcego, kiedy mimo woli da si uwika w pltanin pyta, wtpliwoci i postulatw. Oczywicie, uniemoliwi to zamknicie zebrania o wyznaczonej porze. Aby tego unikn, przewodniczcy moe - w dogodnym dla siebie momencie - zapyta, ilu jest chtnych do wystpienia w ostatnim punkcie zebrania i na jakie tematy bd chcieli mwi. Dalej musi ju si zda na wasny sd, czy zapowiedziane tematy s tak wane, e naleaoby zmieni wczeniejsze ustalenia. Powinien zanotowa nazwiska osb, aby potem mc wywoywa je kolejno w takim porzdku, w jakim si zgosiy. Co wicej, taka metoda daje mu prawo wykluczy kadego, kto bez uprzedzenia usiowaby wprowadzi nowe wtki. Zapobiega te sytuacji, kiedy punkt inne sprawy przeradza si w chaotyczn, nie sprecyzowan i przewlek gadanin, opniajc zakoczenie zebrania. Zebrani rwnie i w tym punkcie maj prawo zgaszania wnioskw, chyba e regulamin stanowi inaczej. I znowu przewodniczcy musi zda si wtedy na wasny zdrowy rozsdek. Jeli przewiduje, e

dany wniosek nie wywoa sprzeciww i nie przeduy dyskusji, moe go przyj. Jeli natomiast ma podstawy, by przypuszcza, e wniosek wzbudzi kontrowersje i stanie si przyczyn kolejnej fali dyskusji - powinien zarzdzi odoenie go do nastpnego zebrania w formie projektu. Dopuszczenie do wszczynania sporu na pi minut przed kocem zebrania jest rzecz bardzo nierozsdn. Jeli jednak mimo wszystko zebrani ycz sobie, by dan kwesti wyjani do koca, najpierw musz zgodzi si na przesunicie terminu zakoczenia zebrania. Lecz rwnie, wtedy wysoce dyskusyjny wniosek nie powinien pojawi si na par minut przed kocem. Takie wnioski naley przekazywa przewodniczcemu wczeniej, a wtedy mona albo doczy je do porzdku dziennego jako punkt specjalny, albo odoy je do nastpnego zebrania, zgodnie z wol uczestnikw. Kiedy przewodniczcy upora si ju ze wszystkimi przewidzianymi i nie przewidzianymi kwestiami, powinien wsta i odczyta, jeli to konieczne, zawiadomienia i komunikaty. Gdyby zostao jeszcze kilka minut, warto by podsumowa wyniki zebrania, kilkoma uwagami skomentowa suszno podjtych decyzji, po czym we waciwy sposb zakoczy obrady - uderzajc motkiem lub dzwonic, ogosi: Zamykam zebranie.

Posiedzenie komisji
Zwizki zawodowe i inne organizacje pracownicze do spenienia okrelonych zada wyaniaj komisje. S to zazwyczaj komisje stae i komisje specjalne. Funkcje komisji staej, powoanej do celw administracyjnych, dziaajcej nieprzerwanie, okrelone s przez zasady obowizujce w danej organizacji lub regulamin. Komisj specjaln (zwan czasem podkomisj lub komisj ad hoc) wybiera si w okrelonym celu na okrelony czas. A zatem zostaje odwoana, gdy wywie si ze swej misji. Poniewa jest ciaem tymczasowym, wyznacza si jej skad nie w oparciu o regulamin, lecz na zebraniu, na ktrym rwnie wyznacza si szczegowo zakres jej dziaania. Uchwaa powoujca komisj do ycia to jednoczenie definicja zakresu jej kompetencji. Na przykad, zebrani mog uchwali, aby utworzy komisj, ktra przygotuje projekt udzielania pomocy starym, emerytowanym czonkom zwizku, a wyniki swych prac przedstawi na kolejnym zebraniu w przyszym miesicu, lak sformuowana uchwaa wyranie okrela zakres kompetencji komisji, ktra powinna skupi si wycznie na zadanym problemie.

Procedura oglna Procedur obowizujc na posiedzeniach komisji staej lub komisji specjalnej mona zarysowa nastpujco: Posiedzenia komisji staej wymagaj bezwzgldnie przygotowanego porzdku dnia i sporzdzenia protokou. Naley z gry ustali, ilu uczestnikw komisji stanowi quorum. Zebranie bez quorum uwaane jest za nieformalne, a sporzdzony protok za niewany. Zwykle posiedzenia komisji staych rozpoczynaj si od tzw. usprawiedliwie nieobecnoci odczytywanych albo przez przewodniczcego, albo przez ktrego z czonkw.

Posiedzenia komisji specjalnej nie wymagaj przygotowania porzdku dziennego, obraduje ona bowiem przewanie nad jedn wybran kwesti i jedynie w nadzwyczajnych okolicznociach moe zaistnie potrzeba zebrania quorum. Rwnie niekonieczny jest protok z posiedzenia, chyba e komisja miaaby zbiera si wielokrotnie. Natomiast dobrze jest wyznaczy kogo, kto notowaby, o czym jest mowa. Uatwi to potem komisji przedoenie macierzystej organizacji szczegowego raportu, co i dlaczego ustalono. Rwnie obowizujce na oglnych zebraniach zasady obrad nie dotycz posiedze tej komisji, gdzie dyskusja toczy si bez konkretnych, jasno sformuowanych wnioskw, ktre zazwyczaj wynikaj z toku dyskusji, dlatego proponuje si je na kocu, nie na pocztku spotkania. Czonkom komisji wolno zabiera gos wiele razy, byle nie za czsto, tak by wszyscy mieli rwne szanse wypowiedzenia wasnych opinii. Zabierajc gos nie musz wstawa. Zgaszajcy wnioski i poprawki nie musz take szuka secondera. Przewodniczcy komisji ma takie same prawa do uczestniczenia w dyskusji i wyraania wasnych pogldw jak kada inna osoba obecna na posiedzeniu. Jeli zosta wybrany spord czonkw komisji, przysuguje mu rwnie takie samo jak wszystkim prawo udziau w gosowaniu, tzn. moe wykorzysta swj gos wasny. Nie wolno mu jednak uy gosu decydujcego, chyba e regulamin lub zasady organizacyjne na to pozwalaj.

Czonkowie komisji ex officio Zdarza si niejednokrotnie, e komisja postanawia, by przewodniczcy i sekretarz organizacji, ktra dan komisj powoaa, brali udzia w posiedzeniach komisji, choby nie zostali do niej wybrani. W takim przypadku uczestnicz w tych spotkaniach ex officio, z urzdu, tzn. z tytuu penionych przez siebie oficjalnych funkcji. Maj wtedy prawo bra udzia w dyskusji, natomiast nie gosuj. Jeli jednak macierzysta organizacja uchwali, e jej przewodniczcy ma by rwnie przewodniczcym ex officio danej komisji, przysuguje mu wtedy prawo do oddania jedynie gosu decydujcego, gdyby zaistniaa taka konieczno.

Kooptowanie czonkw Zdarza si niekiedy, e macierzysta organizacja, powoujc komisj specjaln dopuszcza, by w jej posiedzeniach uczestniczyy dodatkowo osoby z zewntrz, na przykad fachowcy z danej dziedziny. S to tzw. czonkowie dokooptowani, ktrzy speniaj rol doradcw. I chocia maj pene prawo zabierania gosu w dyskusji, nie przyznaje im si prawa do gosowania.

Raport komisji Zazwyczaj oczekuje si, e komisja przedoy macierzystej organizacji raport ze swojej dziaalnoci, ustny lub pisemny. Stae komisje sporzdzaj raporty regularnie, co pewien czas, natomiast raport komisji specjalnej obejmuje jedynie t problematyk, ktr miaa rozpatrze. W raporcie komisji staej uwzgldnia si jedynie opini wikszoci. Mniejszo powinna przychyli si do decyzji wikszoci i j poprze.

W komisji specjalnej praktyka wyglda inaczej. Bierze si pod uwag rwnie opini mniejszoci i jeli powstaje rnica pogldw - opinie obu stron, i wikszoci, i mniejszoci, przekazuje si macierzystej organizacji i jej pozostawia decyzj. Kiedy komisja zobowizana jest przedoy wyniki swych prac na pimie, przygotowuje si dwa raporty, wikszociowy i mniejszociowy, kady podpisany przez osoby reprezentujce dany pogld.

Termin posiedzenia Komisje stae zbieraj si zwykle w ustalonych, niezmiennych terminach. Komisje specjalne natomiast same uzgadniaj terminy spotka. A zatem, jeli trzeba, aby komisja zebraa si wicej ni jeden raz, przewodniczcy lub sekretarz musz dopilnowa, by dat nastpnego posiedzenia ustalono przed zakoczeniem poprzedniego.

Zebrania publiczne
Istniej rne rodzaje publicznych zebra, ktre zwouje si biorc pod uwag ich cele: 1. 2. 3. 4. 5. Urzdzanie demonstracji, rozwijanie propagandy; Rozpropagowanie idei organizacji i przyjcie nowych czonkw; Publiczny protest przeciw poczynaniom jakiej wadzy; Uzyskanie przychylnoci i poparcia opinii publicznej dla konkretnego zamierzenia; Zdanie relacji z jakiego wydarzenia.

Czytelnik zauway zapewne subtelne rnice midzy rozmaitymi rodzajami zebra. Co za tym idzie, rne s take przygotowania, porzdek i sposb prowadzenia zebra. Organizacja lub komisja musi przygotowa kade zebranie zgodnie z jego celem.

Przygotowanie zebrania Rozpatrujc poszczeglne typy zebra w takim porzdku, jak wymieniony powyej, rozwamy teraz charakterystyczne cechy kadego z nich.

1. Demonstrowanie i propaganda. Wyjtkowo atrakcyjna reklama, by przycign jak najwicej potencjalnych zwolennikw. Wielka sala, kolorowo udekorowana. Popularni mwcy, ktrzy potrafi wzbudzi prawdziwy entuzjazm wrd publicznoci. Inspirujca muzyka, pieni w wykonaniu chru i orkiestry. Trzeba z niezwyk starannoci wytypowa odpowiedni liczb osb obsugujcych zebranie, pilnujcych porzdku, panujcych nad tumem, regulujcych przebieg zebrania, sprawdzajcych bilety, pomagajcych przewodniczcemu w zbirce funduszy. Trzeba rwnie bezwzgldnie zorganizowa stoiska sprzeday ksiek i broszur. Na takim zebraniu nie zadaje si pyta i nie dyskutuje.

2. Reklama organizacji i przyjmowanie nowych czonkw. Jeli zwizek chce si zareklamowa i w ten sposb zwerbowa nowych czonkw, musi podj pewne starania, by ich przycign: wywiesi ogoszenie na tablicach, da anonsy w lokalnej prasie, przyjcia na zebranie. Trzeba rwnie wydrukowa odpowiedni ilo ulotek i formularzy czonkowskich. Na zebraniu mog przemawia jedynie osoby kompetentne, wysoko kwalifikowane, dobrze obeznane z dziaalnoci i polityk organizacji. Aby pj na rk tym, ktrzy bd si waha i nie od razu zo deklaracje czonkowskie, przewodniczcy powinien jasno wytumaczy, gdzie, jak i kiedy mona kontaktowa si z miejscowym oddziaem zwizku, by po przeczytaniu broszur, przemyleniu wynikw zebrania, zastanowieniu si - mona byo wypeni odpowiedni formularz.

3. Publiczny protest Reklamujc zebranie, ktre ma na celu protest przeciw uchybieniom wadzy lub niesprawiedliwoci, trzeba ograniczy si jedynie do wysunitych skarg i zaale. Wok nich te powinny koncentrowa si przemwienia wystpujcych osb, a publiczno wyrazi swoj wol w formie uchway. Czsto na takim zebraniu wybiera si delegacj, ktra ma si uda na rozmowy z wadzami. Zebrani mog zdecydowa, e zwizek bdzie prowadzi i rozwija kampani protestacyjn do czasu naprawienia wyrzdzonych krzywd. Jeli ma si zamiar wysa delegacj, trzeba przygotowa i przedstawi zebranym list rekomendowanych osb, ale rwnie zezwoli na zgaszanie kandydatw z sali.

4. Poparcie planw i zamierze. Reklamowanie zebrania, ktre ma na celu uzyskanie poparcia dla jakiego projektu, programu lub zamierze organizacji, powinno sprowadzi si do zaakcentowania celu owego zamierzenia. Naleaoby rozpropagowa nazwiska znamienitych sponsorw, posadzi ich na honorowych miejscach na podium, choby nawet nie mieli przemawia. Osoby zabierajce gos powinny dokadnie objani, na czym dany projekt czy program ma polega i co si chce dziki memu osign. Potem naley sformuowa tekst uchway, odczyta go zebranym, a nastpnie zebra nazwiska i adresy osb, ktre gotowe s wstpi do organizacji. Mona przeznaczy jaki czas na pytania i dyskusj.

5. Relacja z jakiego wydarzenia. Zebranie, ktrego celem jest zrelacjonowanie jakiego szczeglnego wydarzenia, jak kongres lub wizyta delegacji zwizkowej w innym kraju, interesuje zazwyczaj osoby wyrobione intelektualnie, a zatem materiay reklamowe powinny bezporednio dotyczy konkretnego tematu. Na zebraniu zabieraj gos ci, ktrzy mieli do czynienia z owym wydarzeniem i mog przekaza relacj z pierwszej rki. Jeli okae si przed zebraniem, e jest sporo chtnych do zabrania gosu, wskazane jest, by wczeniej uzgodniono z nimi tre ewentualnych wystpie, aby kady z nich mia mono przedstawienia rnych aspektw tego samego zagadnienia. Jest rzecz niezbdn, aby na tego rodzaju zebraniach wyznaczy czas na pytania publicznoci i odpowiedzi mwcw.

Procedura i przewodniczenie Gdy ju nakrelilimy do dokadnie charakterystyczne cechy rozmaitych typw zebra publicznych, rozpatrzmy teraz, jaka procedura powinna obowizywa na kadym z nich, a take przyjrzyjmy si niektrym podstawowym zadaniom przewodniczcego. Na pocztek kilka sw o miejscu zebrania. Komisja odpowiedzialna za jego organizowanie powinna mniej wicej przewidzie, ile osb uda si prawdopodobnie skoni do przyjcia na zebranie, biorc pod uwag zainteresowanie danym tematem, zasig kampanii reklamowej oraz stopie atrakcyjnoci poszczeglnych mwcw. Wtedy dopiero mona si zorientowa, jaka sala byaby najbardziej odpowiednia. Popenioby si niewybaczalny bd wynajmujc wielk sal bez pewnoci, e zostanie zapeniona. Sto osb w sali na sto osb - to sukces. Lecz dwiecie osb w sali na osiemset - to kompletne fiasko. Psychologiczny efekt wypenionej sali odgrywa ogromn rol -wywouje poczucie siy. Natomiast sala zajta jedynie do poowy - deprymuje i publiczno, i przemawiajcych. Oczywicie, moe si zdarzy, e komisja przeceni ewentualn frekwencj i okae si, e wcale nie przyszo tyle osb, ile przewidywano. W takiej sytuacji trzeba podj pewne kroki, aby zminimalizowa efekt ubogiej frekwencji. Po pierwsze - zamkn galerie i udostpni jedynie parter. Zgromadzeni na parterze nie dostrzeg wtedy pustek na galerii. Po drugie - zachca przybywajcych do zajmowania miejsc w zwartych rzdach, eby nie rozpraszali si po caej sali, o co powinni zadba porzdkowi. Po trzecie - jeli sala podzielona jest na sektory rodkowy i boczne, kierowa publiczno najpierw do sektora rodkowego, zostawiajc dwa, trzy rzdy puste, a dopiero potem do sektorw bocznych. Ludzie siedzcy zwart grup w rodkowych rzdach, majc wprost przed sob podium i rzdy zajtych miejsc, wcale nie zauwa pustych miejsc w ssiednich sektorach lub tych pustych za sob. Widok pustych miejsc dziaa deprymujco zarwno na publiczno, jak na mwcw. Jeli na zebranie zaproszono przedstawicieli prasy lub gdy nadano spotkaniu taki rozgos, e mona si spodziewa zainteresowania dziennikarzy, trzeba ustawi dla nich osobny st w pobliu podium, by atwiej im byo robi notatki. Przewodniczcy i czonkowie komisji odpowiedzialnej za zwoanie zebrania powinni zjawi si przynajmniej na kwadrans przed rozpoczciem, aby zdy jeszcze przed wejciem na sal uzgodni ostatnie szczegy. Prelegenci rwnie powinni przyby wczeniej, aby przewodniczcy mia mono zapozna ich, nim zajm swoje miejsca na podium, z planem zebrania i ustali wszelkie sprawy proceduralne. Prelegenci, zwaszcza ci, ktrzy maj zamiar korzysta z notatek, wol zaj miejsca po prawej stronie przewodniczcego, inni - po lewej. Przewodniczcy musi upewni si o tym wczeniej i wyznaczy gociom miejsca zgodnie z ich yczeniem. Jeli podium jest do obszerne, mona za przewodniczcym i mwcami rozlokowa czonkw komisji i wsppracownikw. Podium wypenione po brzegi wywiera zazwyczaj imponujce wraenie. Wana jest kolejno wchodzenia na podium. Pierwszy wchodzi przewodniczcy, potem prelegenci od najwaniejszego - potem przedstawiciele komisji i wsppracownicy. Na stole przewodniczcego ma by przygotowany dzwonek lub motek, a take karafka z wod i szklanka. Przed rozpoczciem zebrania koniecznie trzeba sprawdzi mikrofony. Przewodniczcy poczuby si bardzo zaenowany,

gdyby zacz mwi do guchego mikrofonu i musia przerwa, podczas gdy kto miotaby si i plta wrd przewodw, usiujc co z tym zrobi. Kiedy ju wszyscy zajm miejsca na podium, przewodniczcy powinien odczeka kilka minut, a publiczno usadowi si i uciszy, nim signie po swj dzwonek lub motek. Potem winien wsta i oficjalnie otworzy zebranie, podajc temat odczytu, nazwiska prelegentw oraz wszelkie szczegy dotyczce procedury, o ktrych, jego zdaniem, obecni powinni wiedzie, jak na przykad czas przewidziany na pytania i dyskusj. Wstpne owiadczenie przewodniczcego powinno by zwize i treciwe - na takie zebrania ludzie przychodz wysucha prelegentw, nie przewodniczcego. Oczekuj, e bdzie mistrzem ceremonii, a nie popisujcym si gwiazdorem, nawet gdyby by lepszym mwc ni niektrzy zareklamowani gocie. Po tym krtkim wprowadzeniu przewodniczcy zapowiada pierwszego prelegenta. Przedstawiajc go powinien w kilku stosownych sowach wymieni jego kwalifikacje i zasugi jako dziaacza spoecznego lub specjalisty w jakiejkolwiek innej dziedzinie. Taki wstp jest dla prelegenta reklam, wzmacnia jego presti, a publiczno usposabia do uwanego suchania. Przewodniczcy powinien mie przed sob plan zebrania i kiedy zbliy si pora, by prelegent zakoczy swe wystpienie, powinien delikatnie zwrci mu na to uwag. Moe cichutko zadzwoni lub przekaza mwcy kartk na trzy lub pi minut przed wyznaczonym terminem. Trzeba to uzgodni z prelegentem, zanim wejdzie na mwnic, aby nie by pniej zaskoczony. Dyskretny dwik dzwonka mniej rozprasza uwag gocia ni wrczona nagle kartka. Jeli jednak przewodniczcy woli t drug metod, nie powinien pisa wicej ni konieczne - dwa sowa, wersalikami, na przykad: TRZY MINUTY. Wystarczy, eby prelegent rzuci na ni okiem, a bdzie wiedzia, e musi koczy. Jeli zaproszony go wygasza sw prelekcj siedzc, przewodniczcy winien odczeka, a umilkn oklaski, i dopiero potem wsta, aby zapowiedzie nastpny punkt programu. Jeli na zebraniu ma wystpi wicej mwcw, przewodniczcy przedstawia kadego z nich po kolei w stosownych sowach. Nawet jeli go jest osob znan, bdem jest powiedzenie: Nasz nastpny go jest wszystkim dobrze znany i nie musz go przedstawia. Nie naley z gry zakada, e kady na sali doskonale zna kwalifikacje i dorobek prelegenta. Niektrzy z obecnych mog zna go jedynie z nazwiska i z zadowoleniem wysuchaj takiej zapowiedzi przewodniczcego, byle krtkiej i rzeczowej. Jednoczenie dla suchaczy jest to chwila odpoczynku przed nastpn prelekcj. Co wicej, jeli przewodniczcy ma obecnym co wanego do zakomunikowania, moe w tym celu wykorzysta t krtk przerw. Bdem jest zostawianie takich zawiadomie na koniec zebrania. Kiedy ludzie zbieraj si do wyjcia, niezbyt uwanie suchaj tego, co kto ma jeszcze do powiedzenia. Stali bywalcy zebra wielokrotnie zdoali si przekona, jak nieskuteczne s takie ogoszenia wykrzykiwane z podium, gdy zagusza je haas szurajcych ng, gwar rozmw, odgosy zamieszania i nieporzdku. Przewodniczcy nigdy nie powinien dopuci do takiej sytuacji.

Literatura Na zebraniach publicznych niezwykle wan spraw jest sprzeda ksiek i broszur, a przewodniczcy moe j w duej mierze wesprze powicajc temu tematowi kilka zda midzy jedn prelekcj a

drug. Popeniby karygodny bd, gdyby nie wspomnia o tym ani sowem. Dobrze by byo, gdyby pozycje, ktre, jego zdaniem, bd cieszy si szczegln popularnoci i atwo znajd nabywcw, leay przed nim na stole. Powinien poda tytu i cen ksiki oraz krtko wyjani, na czym polega jej warto. Sprzeda w przerwie midzy prelekcjami przynosi zazwyczaj dobre rezultaty, wyznaczeni sprzedawcy mog roznosi egzemplarze wzdu rzdw. Ci, ktrzy siedz zbyt daleko od przej i nie mog naby ksiki w przerwie, bd szukali takiej moliwoci po zebraniu. Wzmianka przewodniczcego o dostpnej literaturze dodaje caej akcji powagi, zachca obecnych do kupowania i w duym stopniu uatwia zadanie sprzedajcym, nadajc im odpowiedni rang, na co z pewnoci zasuguj. Jeli przewodniczcy zapomni o literaturze, mniej dowiadczeni bywalcy zebra, opuszczajc sal w tumie innych osb, mog potraktowa sprzedajcych za nieznone zawalidrogi, utrudniajce wyjcie.

Zakcanie toku zebrania Przewodniczcy jest odpowiedzialny za utrzymanie porzdku w czasie zebrania. Na zebraniach pracowniczych zdarza si niezwykle rzadko, by kto mwcy przerywa lub wprowadza zamt. Zdarza si to natomiast do czsto na zebraniach publicznych. Jeli tak si dzieje, zwaszcza gdy jaka wiksza grupa uczestnikw wci usiuje przeszkadza, a przewodniczcy nie potrafi nad tym zapanowa, musi zda si na porzdkowych. Jest wielce wskazane, by na takie zebrania wyznacza odpowiedni liczb porzdkowych, ktrzy interweniowaliby w takich sytuacjach i na przykad usuwali delikwentw z sali. Dobry przewodniczcy potrafi na og zaprowadzi ad. Autorytet zwizany z jego funkcj daje mu do rki atut i przewanie ma on za sob poparcie zebranych. Niejednokrotnie zdarza si, e jaka uwaga prelegenta spotka si z gonym protestem. W takiej sytuacji ujawnia si i zdaje egzamin poczucie rozsdku i rozwaga przewodniczcego. Jeli kto przerwie nagle mwcy pojedynczym okrzykiem, przewodniczcy nie musi od razu interweniowa. Bystry prelegent sam odpowie przerywajcemu w kolejnych zdaniach swojej mowy i jeli to zrobi zrcznie, zazwyczaj odnosi sukces. Jednake, jeli mwcy przerywa si raz po raz, przewodniczcy musi zareagowa. Prosi wtedy prelegenta, by na chwil usiad, sam wstaje i ostro upomina osob, ktra przeszkadza. Powinien zdecydowanie owiadczy, e nie pozwoli na podobne zachowania, e jest to niegrzeczne zarwno wobec gocia, jak wobec obecnych, ktrzy chc spokojnie sucha. Powoujc si na wsplnot midzy suchaczami i wasn pozycj, na pewno zyska poparcie obecnych, umocni swj autorytet, a niefortunnego warchoa zawstydzi i psychicznie wyizoluje. Inn skuteczn metod jest szybka, cita riposta, omieszajca awanturnika, ktry staje si w ten sposb obiektem drwin, co nieuchronnie godzi w jego poczucie dumy. Taka riposta, by moga odnie podany skutek, musi by byskawiczna i celna, cho nie kady przewodniczcy lub prelegent potrafi natychmiast si odci.

Uchway Jeli na publicznym zebraniu naley podj jak uchwa, wskazane jest, by przewodniczcy odczyta jej projekt na zakoczenie swych uwag wstpnych. Moe potem poprosi, by pierwszy mwca wystpi w roli wnioskodawcy, drugi za - secondera. Kady nastpny moe rwnie wystpi w roli

secondera. Po ostatnim wystpieniu, przed kocowymi uwagami przewodniczcego, naley uchwa podda pod gosowanie - albo przez aklamacj, albo przez podniesienie rk. Komisja odpowiedzialna za zorganizowanie zebrania i jego przebieg moe zadecydowa, e dobrze by byo przeznaczy troch czasu na ogln dyskusj. Przewodniczcy, nim kogokolwiek dopuci do gosu, musi poinformowa, ile czasu dyskusja moe zaj, i poprosi, aby ci z obecnych, ktrzy chc w niej wzi udzia, zgaszali si przez podniesienie rki. Jeli na dyskusj wyznacza si p godziny, a zgosio si szeciu chtnych - przewodniczcy przydziela kademu z nich po pi minut. Lecz jeli zgosi si na przykad trzydzieci osb albo i wicej, przewodniczcy musi si temu przeciwstawi i owiadczy, e taka liczba jest nie do przyjcia, po czym dokadnie okreli, zgodnie z wasnym przekonaniem, ilu osobom udzieli gosu, wedug kolejnoci zgosze. Jeli wszyscy kolejni mwcy opowiadaj si za uchwa lub przeciw uchwale, powinien zapyta, czy kto z obecnych ma odmienny pogld, a jeli tak - t wanie osob zaprosi na mwnic. Skoro ukadajc harmonogram zebrania przewidziano dyskusj, trzeba rwnie pozwoli wnioskodawcy na krtk replik, a potem natychmiast podda uchwa pod gosowanie.

Podzikowanie Naley do dobrego obyczaju na zebraniach, by prelegentom zoy specjalne podzikowanie. Powinno to nastpi przed zamkniciem zebrania, zwaszcza gdy gocie przyjechali z daleka i reprezentuj inne organizacje. Jest to wyraz kurtuazji i sympatyczny akcent koczcy zebranie. Na mniejszych zebraniach takie podzikowanie jest zwykle spontaniczn reakcj ktrego ze suchaczy i nie trzeba robi wczeniej adnych ustale na ten temat. Na wikszych zebraniach przewodniczcy powinien wczeniej uzgodni, kto ma zoy podzikowanie, przewanie w formie wniosku, i kto ma je poprze. Pozwoli to na uoenie treci wniosku, kilku sensownych zda, dziki czemu uniknie si nerwowej gadatliwoci, nadmiernych wybuchw entuzjazmu i przewlekych konstatacji. Osoba skadajca podzikowanie moe zaplanowa wasne wystpienie najwyej na pi minut, jej seconder na nie wicej ni trzy minuty. Nie wolno im wprowadza do swych wystpie adnych nowych kwestii spornych. Mog odnie si do niektrych wtkw poruszonych przez prelegenta i w imieniu suchaczy wyrazi mu wdziczno za przybycie i interesujce ujcie tematu. Nad takim wnioskiem si nie dyskutuje. Po oklaskach, ktrymi publiczno wyraa uznanie dla prelegenta, przewodniczcy moe go poprosi o krtk odpowied.

Zamknicie zebrania Jest spraw niezwykle istotn, jakie wraenie na obecnych wywoa moment zamknicia zebrania. Przewodniczcy musi tak je poprowadzi, by do ostatniej chwili nikt na sali nie poczu si znuony. Swe kocowe uwagi - w ktrych naley podsumowa wszystkie najwaniejsze problemy, jakie poruszono, i podkreli, e cel, w jakim zostao zwoane zebranie, osignito - powinien wygosi stojc. Powinien te raz jeszcze krtko przypomnie, jakie decyzje podjto, tak by kady z obecnych wyszed z sali z gbokim przekonaniem o ich susznoci. Powinien doprowadzi do tego, by zebranie zakoczyo si w nastroju entuzjastycznym. Swej kocowej wypowiedzi nie moe nagle przerwa,

zostawiajc suchaczy w niepewnoci, czy jest co jeszcze w programie, na co maj czeka. Musi na koniec wyranie obwieci: Zebranie uwaam za zamknite.

Debaty publiczne
Procedura debat rni si cakowicie od tych stosowanych na zwykych zebraniach publicznych. Na podium wystpuj wtedy mwcy, ktrzy polemizujc ze sob staraj si przekona publiczno o susznoci wasnych racji. Zazwyczaj w takiej debacie bierze udzia dwch oponentw, zdarza si jednak, e na podium wychodzi wicej osb, opowiadajcych si za jednym lub za drugim z nich. Przedmiotem dysputy moe by jakakolwiek kontrowersyjna kwestia, zawsze przedstawiona uprzednio w formie wniosku. Wnioski mog by bardzo rozmaite, niekoniecznie negatywne. Mog brzmie, na przykad, tak: Socjalizm jest jedynym trwaym remedium na bezrobocie, Brytyjski system wiziennictwa wymaga zasadniczych reform, Obecna wysoko wydatkw na zbrojenia sprzeczna jest z interesem narodu. Temat debaty naley dobiera starannie i z duym wyczuciem, a take formuowa odpowiedni wniosek czytelnie i zrozumiale dla wszystkich, aby nie tylko dyskutanci uwiadamiali sobie istot sporu. Wniosek: Nacjonalizacja nie zawsze jest uzasadniona - nie brzmi wystarczajco precyzyjnie. Kto mgby zapyta: Nacjonalizacja -czego? Z czyjego punktu widzenia jest nieuzasadniona?. Na pewno wniosek taki powinien by bardziej klarowny, albo: Nacjonalizacja przemysu jest absolutnie bezsensowna, albo: Jedynie nacjonalizacja przemysu moe poprawi byt narodu. Dysputa, aby moga si w ogle odby, wymaga obecnoci przewodniczcego i co najmniej dwch przeciwnikw. Jeli organizuje j jakie od dawna istniejce towarzystwo dyskusyjne, procedur jej prowadzenia okrelaj reguy tego towarzystwa. Jeli natomiast ma si odby z inicjatywy indywidualnych osb lub innych organizacji, procedur trzeba cile okreli i przedoy do zatwierdzenia zebranym. Osoba wystpujca za wnioskiem to opener (otwierajcy) i przemawia pierwsza. Jego przeciwnik za to opposer (oponent). Procedura przewiduje, e kady z nich przemawia dwukrotnie, i kady ma tyle samo czasu na wystpienie. Otwierajcy ma ponadto kilka minut na kocow replik. Druga tura wystpie jest krtsza ni pierwsza. Jeli zebranie ma trwa dwie godziny, mona je zaplanowa nastpujco: Pierwsza tura: uwagi wstpne przewodniczcego otwierajcy oponent Druga tura: 8 minut 30 minut 30 minut

Otwierajcy Oponent Zamknicie: replika otwierajcego poddanie wniosku pod gosowanie kocowe uwagi przewodniczcego

15 minut 15 minut

7 minut 3 minuty 7 minut

Jeli przewiduje si podzikowanie dla mwcw po ich wystpieniach, co jest zwyczajow praktyk, naley przeznaczy na nie okoo piciu minut przed kocowymi uwagami przewodniczcego. Jak wida, taki harmonogram wypenia przewidywany czas trwania debaty. Przewodniczcy, otwierajc posiedzenie, powinien przywita publiczno, podkreli donioso tematu, ktry ma by przedmiotem dysputy, przedstawi mwcw i ich kwalifikacje, objani obowizujc w trakcie debaty procedur, odczyta odpowiedni wniosek i poprosi otwierajcego o zabranie gosu. Przewodniczcemu nie wolno wypowiada si za lub przeciw wnioskowi, musi rwnie zachowa cakowit bezstronno wobec mwcw. Poza otwarciem i zamkniciem zebrania do podstawowych obowizkw przewodniczcego naley dbao o ad i porzdek oraz dopilnowanie, aby mwcy nie przekraczali wyznaczonego czasu. Spraw zasadnicz jest niewtpliwie cise przestrzeganie ustalonego wczeniej limitu czasu dla obu mwcw. Jeli przewodniczcy dopuci, by ktry z nich pozwoli sobie na przeduenie swego wystpienia kosztem przeciwnika, z pewnoci narazi si na protesty i oponenta, i jego zwolennikw. W czasie debaty obecni pilnie ledz, czy wszystko przebiega zgodnie z harmonogramem, i szybko wyapuj kade jego naruszenie. Przed rozpoczciem debaty przewodniczcy powinien ustali z obydwoma polemistami, w jaki sposb da im zna, e ich czas si koczy. Moe to by lekkie dotknicie dzwonka lub delikatne zastukanie motkiem na dwie minuty przed upywem wyznaczonego czasu, co stanowioby sygna, e naley przej do konkluzji. Wane jest, by przewodniczcy w swych uwagach wstpnych poinformowa o tych ustaleniach publiczno. Kady wwczas bdzie wiedzia, e dzwonek wcale nie oznacza, i mwca ma natychmiast przerwa, lecz jest jedynie przypomnieniem, e czas wystpienia dobiega koca. Gdyby przewodniczcy zaniecha takiego wyjanienia, mgby si narazi na protesty osb zbyt pedantycznych i skrupulatnych. Po upywie owych dwch minut przewodniczcy powinien bezzwocznie zasygnalizowa koniec wystpienia, a mwca - od razu usucha i wrci na miejsce. Jeli mimo wszystko usiowaby co jeszcze powiedzie, przewodniczcy powinien wsta i kategorycznie zada, by przerwa. Wszelkie apelowanie o jeszcze tylko chwilk! musi odrzuci z ca stanowczoci. Otwierajcy, ktry przemawia pierwszy, winien swe wystpienie przygotowa niezwykle starannie, aby zmieci si w wyznaczonym czasie. Natomiast oponent nie ma takiej moliwoci - musi bowiem nie tylko zaprezentowa wasny punkt widzenia na dany temat, ale take polemizowa z poprzednikiem. Przygotowujc wic zarys swego przemwienia powinien zarezerwowa sobie troch czasu, by mc si odnie do istotnych punktw i tez wysunitych przez przedmwc.

Powtrne wypowiedzi obu rywali mogyby sta si okazj do przytaczania nowych, wakich argumentw, lecz na og obaj mwcy wykorzystuj ten czas na obalanie racji przeciwnika. Jak wiadomo, otwierajcy ma prawo wygosi krtk replik, chyba e przed zebraniem ustalono inaczej. W ten sposb zawsze zyskuje przewag nad swym oponentem. A wic oponent, pamitajc o tym, nie powinien w swym powtrnym wystpieniu wypowiada stwierdze, ktre otwierajcy mgby z atwoci zbi w kocowym podsumowaniu. Po replice otwierajcego przewodniczcy musi ponownie odczyta wniosek i podda go pod gosowanie. Nastpnie oznajmia, kto - zgodnie z wynikiem gosowania - zosta w debacie zwycizc. Podzikowanie kieruje si do obu uczestnikw debaty, lecz jedynie zwycizca ma prawo na nie odpowiedzie. Jeli pokonany dobrze si spisa, przewodniczcy moe rwnie i jemu pozwoli na odpowied, lecz byby to gest czystej kurtuazji. Zwycizcy wypada w swej odpowiedzi podkreli, jak sprawnie i bezstronnie byo prowadzone posiedzenie i zaproponowa suchaczom, by podzikowali take przewodniczcemu, co byoby wyrazem uznania dla jego umiejtnoci. Gdy milkn oklaski, przewodniczcy zamyka zebranie kilkoma odpowiednimi sowami komentarza.

Zebrania na wieym powietrzu

Zebrania na wieym powietrzu zwouje si zazwyczaj, aby co propagowa lub przeciw czemu protestowa. Znane s dwa rodzaje takich zebra: wiece uliczne, ktrych uczestnikami staj si zazwyczaj przypadkowi przechodnie, oraz demonstracje uliczne, ktre w umwionym miejscu gromadz poszczeglne osoby lub zorganizowane grupy.

Wiece Rozwamy na pocztek procedur wiecow. Jako podium suy wtedy niewielka, skadana, jednoosobowa mwnica. Przewodniczcy ma za zadanie przede wszystkim przycign publiczno, potem za prowadzenie wiecu przekazuje mwcy. Istnieje wypraktykowana technika gromadzenia tumu. Przede wszystkim naley zainteresowa przechodniw, by przystanli zaciekawieni, co bdzie. Jeli na samym pocztku nie uda si zebra wok mwnicy dostatecznie licznej grupy, przewodniczcy sam musi pozyska spord przechodniw kolejnych suchaczy, jednego po drugim. Musi by przygotowany na to, e czasem zaczyna mwi w prni. Jeli nie jest dowiadczonym organizatorem, ma skonno do wykrzykiwania sw dononym gosem, by sycha go byo nawet ze sporej odlegoci. Takie postpowanie nie zachca jednak nikogo - po c podchodzi bliej, skoro mona wszystko usysze z daleka. Wwczas sabnie zainteresowanie suchaczy, ktrzy zbliywszy si, utworzyliby podany

tum. Jeli w ogle si zatrzymuj, przysuchuj si z daleka, a po chwili najczciej odchodz, nie czujc si wspuczestnikami zebrania. Jeli przewodniczcy wiecu pamita, e powodzenie zaley od rozbudzenia ciekawoci gromadzcych si osb - wycisza gos, a wtedy kady, kto chciaby posucha, o czym jest mowa, musi si zbliy. Im bliej znajdzie si mwnicy, tym gbsze rodzi si w nim przekonanie, e sta si uczestnikiem zebrania, i tym wiksza szansa, e zostanie duej. Niejednokrotnie wiec rozpoczyna si w obecnoci zaledwie kilku organizatorw - mwcy i sprzedajcych literatur. Gdy przewodniczcy rozpoczyna wiec, osoby te powinny stan wok mwnicy tworzc pierwszy krg zgromadzonych. Najprawdopodobniej zaczn si przycza do nich nastpne osoby. Nikt bowiem nie lubi zwraca na siebie uwagi tkwic samotnie na rodku pustego placu. Aby zwabi suchaczy, mona zastosowa pewne metody, na przykad ktry ze zwolennikw moe przerwa przewodniczcemu pytaniem czy uwag, co sprawia wraenie, e istnieje opozycja. Tego typu trick wzmaga ciekawo i przewanie przynosi podany rezultat. Przecitny czowiek, kiedy znajdzie si w tumie, dochodzi do wniosku, e moe warto by wysucha argumentw mwcy, i w ten sposb niewiadomie uatwia przewodniczcemu zadanie pozyskania publicznoci. Pamitam pewnego wiecowego mwc, a byo to w czasach masowego bezrobocia, ktry obmyli do oryginaln metod rozbudzania ciekawoci i przycigania tumu. Aby zwrci uwag przechodniw, zwija gazet w rulon, podpala j i tak ponc pochodni trzyma wysoko przed sob. Niekiedy zapala kilka gazet, jedn po drugiej, nie odzywajc si ani sowem. Przechodnie i gapie, zafrapowani tym niecodziennym spektaklem, gromadzili si dookoa..Gdy mwca uzna, e otacza go dostatecznie liczny tum, oznajmia: Widzielicie, jak paliem gazety. Zrobiem to, bo prasa kamie, i o tym wanie chciabym mwi, zwikszajc tym jeszcze bardziej ciekawo zebranych. Zaczyna sw mow od oskare pod adresem wydawcw gazet, e nie publikuj niewygodnych faktw, e oszukuj czytelnikw. Lecz wszystko to byo jedynie kamuflaem, bo zaraz potem podejmowa waciwy temat - warunki socjalne. W miar jak przemawia, wszyscy zapominali o prasie i z coraz wikszym zainteresowaniem suchali jego sw, a tum powiksza si i pcznia. Czowiek ten doskonale potrafi wykorzysta naturaln cech kadego z nas - ciekawo. Nie polecam tej metody, chciabym jedynie uzmysowi wszystkim prowadzcym wiece uliczne, jak wan rol w gromadzeniu suchaczy odgrywa wanie zwyka ciekawo. Gdy przewodniczcy uzna, e zebrao si dostatecznie duo suchaczy, anonsuje mwc nie omieszkujc wspomnie o jego zdolnociach i kwalifikacjach. W tym momencie powinien zwrci si do zgromadzonych, by podeszli jak najbliej mwnicy, co przemawiajcego uchroni przed zdzieraniem sobie gosu, a zebranym zapewni lepsz syszalno. Zazwyczaj ze zbitego tumu trudniej si odczy. Po wykonaniu swego zadania przewodniczcy schodzi z mwnicy i ustpuje miejsca mwcy. Od tej chwili od niego ju tylko zaley, czy tum nie rozproszy si i bdzie uwanie sucha. Jeli zaczn mu przerywa, bdzie musia sam sobie z tym poradzi - nie moe przecie zej z mwnicy i prosi przewodniczcego o przywrcenie porzdku. Oczywicie, gdy kto przerywa mwcy raz po raz, przewodniczcy powinien wkroczy, zaapelowa do zebranych o fair play oraz poinformowa ich, e jeli spokojnie wysuchaj wystpienia do koca, bd mogli zadawa pytania. Taki apel i obietnica zazwyczaj skutkuj, chyba e w tumie znalaza si

zorganizowana grupa opozycyjna. Nastpnie przewodniczcy schodzi z mwnicy, a mwca powraca do przerwanego wtku. Kiedy skoczy, ustpuje miejsca przewodniczcemu, ktry moe wtedy przekaza zebranym informacje lub wyjanienia dotyczce literatury czy samego wiecu. Zaraz potem powinien wezwa obecnych do zadawania pyta. Pierwsze pytanie powinien gono powtrzy, by wszyscy wyranie je usyszeli, a nastpnie odda gos mwcy. Jeli suchacze wahaj si i nikt nie ma miaoci wystpi, przewodniczcy moe krtko przypomnie gwne tezy przemwienia i w ten sposb podsun publicznoci temat do pyta. Jeli nadal nikt si nie odzywa, moe zwrci si do ktrego ze wsporganizatorw: Zauwayem, e sucha pan przemwienia z wielk uwag. Na pewno chciaby pan wiedzie co wicej w jakiej kwestii. Z pewnoci wywoa to pierwsze pytanie, ktre moe nawet zawiera zarzut pod adresem przemawiajcego. Zwykle zgromadzeni bior pytajcego za jednego spord siebie, nabieraj odwagi i zaczynaj stawia kolejne pytania. W czasie wiecw ulicznych pytania kieruje si nie do przewodniczcego, a bezporednio do mwcy, ktry potem sam prosi o nastpne. Gdyby poredniczy w tym przewodniczcy, musieliby obaj wielokrotnie zamienia si miejscami, co powodowaoby zbdne i irytujce przerwy, a take mogoby doprowadzi do sytuacji, e zebrani zaczliby opuszcza wiec. Aby ich zatrzyma, naley przez cay czas rozbudza ich zainteresowanie. Zanim mwca odpowie na pytanie, powinien je gono powtrzy, zdarza si bowiem, e ci, ktrzy stoj dalej, mog go nie dosysze. Gdyby kto nie dosysza i nie wiedzia, na jakie pytanie mwca daje odpowied, szybko by si znudzi i opuciby wiec. Mwca powinien odpowiada zwracajc si do wszystkich, nie tylko do pytajcego. W przeciwnym razie pytajcy mgby poczu si upowaniony do wdania si w osobist polemik, a to zakcioby cay sens wiecu. Czsto na ulicznych wiecach pojawiaj si zacietrzewieni intruzi, nkajcy mwc wci nowymi, kopotliwymi pytaniami. Potrafi kilkunastoosobow grupk przemieni w masowe zgromadzenie, bo zazwyczaj przycigaj uwag ciekawskich. Ich pojawienie si dziaa na publiczno jak magnes, lecz dowiadczonego mwcy, bywaego na wielu wiecach, nie wytrca z rwnowagi, co wicej, pozwala mu bysn dowcipem. Najwaniejsze - zachowa spokj. Podenerwowany mwca traci sympati tumu, a wiecowi intruzi zyskuj nad nim przewag. Jeli mwca zachowa spokj, wkrtce przekona si, e po jakim czasie publiczno zwrci si przeciwko takim awanturnikom dajc, by zamilkli lub opucili zgromadzenie, chc bowiem bez zakce wysucha tego, co mwca ma do powiedzenia. Oczywicie, bystry mwca potrafi odci si natychmiast takim mcicielom dowcipn ripost, wystawiajc ich na pomiewisko. Jest to najskuteczniejszy sposb, zazwyczaj wycofuj si wtedy chykiem. Kiedy zblia si pora zakoczenia wiecu, mwca informuje obecnych, e przewodniczcy ma im jeszcze co do zakomunikowania, i opuszcza mwnic. To zatrzyma jeszcze na chwil zebranych, a przewodniczcy bdzie mg dokona podsumowania i oficjalnie zakoczy wiec.

Demonstracje uliczne Teraz kilka sw o demonstracjach ulicznych. Zazwyczaj na tego typu zgromadzeniach uywa si aparatury naganiajcej. Wiele osb wystpujcych w czasie publicznych spotka popenia zasadniczy bd, trzymajc mikrofon tu przy ustach. Wtedy z gonikw wydobywaj si jakie znieksztacone, niewyrane dwiki i cho sprawia to duo haasu, suchacze nie mog rozrni poszczeglnych sw. Na to moe sobie pozwoli jedynie pieniarz piewajcy jkliwe, sentymentalne piosenki, sczc do mikrofonu powolne, sodkie szepty i westchnienia. Ale przemwienie, zwaszcza wygaszane z podium lub z mwnicy, ma by seri wyranych, ostro odcinajcych si sekwencji dwikw w rytmie staccato, kiedy jednak odbijaj si one od trzymanego zbyt blisko mikrofonu, tworz nieznon dla ucha kakofoni. Tote warto, by mwca pamita, e nie jest owym rzewnym pieniarzem, i stan w pewnej odlegoci od mikrofonu - wwczas do audytorium docieraj jego sowa we waciwym brzmieniu. Na og wystarczy odsun si od mikrofonu na 30-45 centymetrw (zaley to oczywicie od mocy aparatury). Mwca, ktry obserwuje suchaczy, szybko spostrzee, czy ci na kocu dobrze go sysz. Niejednokrotnie komisja, organizujc takie zgromadzenie, planuje, eby demonstranci podjli jak uchwa. Mona si wtedy oby bez zwyczajowej procedury - komisja przygotowuje zawczasu tekst uchway, a publiczno ma jedynie wyrazi swoj aprobat. Nie stawia si pyta, nie przeprowadza dyskusji, nie wnosi poprawek. Przewodniczcy powinien odczyta tekst uchway na pocztku i na kocu zebrania, nim poddaj pod gosowanie. Zarzdza gosowanie za lub przeciw przez podniesienie rki lub przez aklamacj. Nawet nie potrzeba liczy podniesionych rk, na pierwszy rzut oka wida, czy wicej osb jest za czy przeciw.

Zjazdy
Zjazd jest zgromadzeniem delegatw zwoanym przez jak specjaln komisj lub organizacj, by pilnie co przedyskutowa i powzi decyzj. Moe trwa jeden lub kilka dni, a obowizujca wwczas procedura jest o wiele bardziej skomplikowana ni ta, ktr stosuje si na zebraniach publicznych. A zatem na sali obrad nie mog zasiada nowicjusze. Przewodniczcym posiedzenia moe by tylko osoba dowiadczona, gruntownie obeznana z zasadami obrad. Na zebraniach publicznych ludzie zbieraj si po to, by wysucha, co inni maj do powiedzenia, sami nie biorc czynnego udziau. Ale na zjedzie kady z uczestnikw ponosi odpowiedzialno za swj udzia w dyskusji i wsplnie podjte decyzje. Mao sprawny przewodniczcy moe spowodowa wiele zamieszania, zwaszcza wtedy, gdy porzdek dnia jest bardzo rozbudowany, szczegowy i odbiega od regu oraz norm obowizujcych w danej organizacji. Przewodniczcy musi by nie tylko obeznany z oglnymi zasadami obrad, ale ponadto wykaza si bieg znajomoci innych zasad ustalonych specjalnie dla tego zjazdu.

Komisja specjalna Organizacja zwoujca zjazd wybiera zwykle komisj specjaln, ktrej zadaniem jest administracyjne przygotowanie zjazdu i dopracowanie wszystkich szczegw, jak wynajcie sali z odpowiedni iloci miejsc siedzcych, ustawienie podium, zawiadomienie delegatw, wyznaczenie obsugi i porzdkowych, zaproszenie prasy, druk potrzebnych materiaw zjazdowych. Za merytoryczne przygotowanie odpowiada zazwyczaj komitet wykonawczy danej organizacji, ktry ukada porzdek dzienny i harmonogram, formuuje projekty uchwa, ktre bd delegatom proponowane, dokonuje wyboru osb wnoszcych wnioski seconderw, ustala procedur wnoszenia poprawek, sporzdza listy komisji lub komitetw, ktre mog okaza si niezbdne, by zjazd przebiega prawidowo.

Uchway Tematy do dyskusji, wydrukowane i wrczone uczestnikom wraz z porzdkiem dziennym, nie nosz w tym przypadku miana wnioskw, raczej nazywa si je uchwaami. A to dlatego, e owe propozycje ju przedyskutowano w gronie komitetu wykonawczego albo wrd czonkw ktrej z niszych komrek organizacyjnych, a zjazdowi przedkada si je tylko do zatwierdzenia lub odrzucenia. Jeli nadesano wczeniej jakiekolwiek poprawki, ktre powinny znale si w porzdku dziennym, musz zosta oczywicie uwzgldnione i doczone do odpowiedniego punktu programu.

Listy uwierzytelniajce Kady z delegatw na zjazd musi by zaopatrzony w list uwierzytelniajcy, z doczonym perforowanym kuponem, ktry zawiera pisane rcznie lub na maszynie informacje o delegacie. Kupon ten delegat wrcza porzdkowemu przy wejciu na sal obrad, tak by organizatorzy wiedzieli, ilu delegatw przybyo. Jest spraw niezwykle istotn, by obsuga zjazdu bya obecna na sali, nim wpuci delegatw. Musi dopilnowa, by przy kadych drzwiach sta przynajmniej jeden porzdkowy, w przeciwnym razie nie bdzie mona zapanowa nad wchodzcym tumem i sprawdzi wszystkich listw uwierzytelniajcych i unikn sytuacji, e na sal mogyby si dosta osoby nie upowanione.

Komisja do spraw listw uwierzytelniajcych Konieczne jest powoanie niewielkiej komisji do spraw listw uwierzytelniajcych, ktrej obowizkiem jest zebranie wszystkich kuponw od stojcych przy drzwiach porzdkowych oraz sporzdzenie spisu przybyych i reprezentowanych przez nich organizacji. Taki wykaz naley przedstawi obecnym przed zakoczeniem obrad zjazdu.

Komisja regulaminowa Jeli na zjedzie maj by podejmowane liczne uchway i prawdopodobnie wnoszone rwnie liczne poprawki, trzeba koniecznie powoa specjaln komisj, ktra dziaaaby jako ciao doradcze wspierajce przewodniczcego. Komisja ta rozpatruje wszelkie poprawki do uchwa, a kiedy pojawi

si kilka podobnej treci, co czsto si zdarza, stara si albo przekona ewentualnego inicjatora, by wycofa sw poprawk, jeli jest powtrzeniem innych, wniesionych uprzednio, albo proponuje sformuowa z kilku podobnych poprawek jeden wsplny, spjny tekst. Ustala wtedy, ktry z delegatw ma wnie t now wersj poprawki, a ktry j poprze. Jeli nastpi jakie nieoczekiwane zmiany w poszczeglnych punktach porzdku dziennego, komisja proponuje wprowadzenie odpowiednich korekt do harmonogramu. Zesp osb penicych wyej wymienione funkcje zwie si albo komisj regulaminow, albo komisj do spraw oglnych, albo komisj uchwa. Oczywicie, komisja musi na bieco informowa przewodniczcego o wszelkich dokonywanych zmianach - kontakt z przewodniczcym utrzymuje ten czonek komisji, ktry zawsze najpierw przedstawia propozycj zmiany uczestnikom zjazdu, potem przedkada j przewodniczcemu. Delegaci mog propozycj przyj albo odrzuci. Jeli j aprobuj, niezbdnych modyfikacji w procedurze dokonuje przewodniczcy. Jeli j jednak odrzuc - wraca do komisji do ponownego rozpatrzenia. Zdarza si to jednak tylko w wyjtkowych okolicznociach. Na og zjazd przyjmuje proponowane zmiany uznajc, e czonkowie komisji s bardziej w tych sprawach kompetentni ni pozostali uczestnicy zjazdu. Na zjedzie partii politycznej powouje si dodatkow komisj, ktra ma opracowa i przedstawi delegatom tekst politycznej deklaracji danej partii. Aby zapewni komisjom zjazdowym odpowiednie warunki do pracy, organizatorzy zjazdu powinni wynaj sal, do ktrej przylegayby osobne pomieszczenia.

Przewodniczenie na zjedzie Niejednokrotnie w czasie zjazdu trwajcego wicej ni jeden dzie, poszczeglne sesje lub posiedzenia prowadz rni przewodniczcy. Mimo to zawsze najwaniejsz osob jest gwny przewodniczcy, ktry zjazd otwiera, przejmuje prowadzenie kocowej sesji i zjazd zamyka. Zwykle oczekuje si, e przewodniczcy wygosi mow otwierajc zjazd. Moe j przygotowa sam lub zleci jej opracowanie komisji, a wtedy wyraa bdzie zbiorow opini teje komisji. Ktr metod si wybierze, zaley od regu obowizujcych w danej organizacji. Zawsze jednak wygasza j gwny przewodniczcy. Osoby przewodniczce poszczeglnym sesjom otwieraj je bez przemawiania.

Procedura zjazdowa Generalnie zasady obrad i procedura zgaszania wnioskw i wnoszenia poprawek, ktre omwilimy poprzednio, obowizuj take i na zjedzie, chyba e dana organizacja lub komisja zjazdowa postanowi inaczej. Jednake istniej pewne odmienne reguy, o ktrych warto tu wspomnie. Pierwsza z nich dotyczy sposobu zadawania pyta. Panuje powszechne przekonanie, e najsprawiedliwsz metod wyznaczania kolejnych dyskutantw jest dopuszczenie do gosu osoby, ktra poderwie si pierwsza i zwrci na siebie uwag

przewodniczcego. Wydaje si jednak, e metoda ta jest dyskusyjna, i to z wielu powodw. Przede wszystkim - kiedy zgasza si wiele osb na raz, trudno doprawdy osdzi, ktra z nich bya pierwsza. Ponadto przewodniczcy, cho ma by absolutnie bezstronny, moe ulec saboci i pomin osob, o ktrej wie, e jest nastawiona krytycznie. Dalej - osoba spokojna i opanowana zawsze ma mniejsze szanse wymuszenia czegokolwiek na przewodniczcym ni osoba krzykliwa i agresywna.. W kocu -jeli dyskutanci wybierani s na chybi trafi, moe si zdarzy, e wszyscy bd reprezentowa ten sam punkt widzenia lub t sam organizacj. Wyznaczanie kolejnych dyskutantw zgodnie z zasad kto pierwszy ten lepszy moe zda egzamin na mniejszym zjedzie, na ktrym mona bardziej sprawiedliwie rozdziela gosy; na wikszych naley zastosowa inn metod, z poytkiem dla obrad. A oto przykady: 1. Chtni do wzicia udziau w dyskusji przesyaj do stou prezydialnego kartki z nazwiskami, a przewodniczcy wyznacza dyskutantw w takiej kolejnoci, w jakiej kartki otrzymuje. 2. Napywajce z sali kartki moe zbiera wyznaczona do tego komisja skadajca si na przykad z dwch osb, ktre sporzdzaj list chtnych i przedkadaj j przewodniczcemu. W obu przypadkach musimy zaufa, e zarwno przewodniczcy, jak komisja bd dziaa bez uprzedze. Uczestnicy zjazdu zawsze chc co wiedzie o tych, ktrzy zabieraj gos. Jeeli dyskutantw wybiera si wedug zasady kto pierwszy ten lepszy, kady z nich powinien si przedstawi, wymieni nazw organizacji, zwizku zawodowego lub region, ktry reprezentuje. Jeli natomiast stosuje si metod przesyania przewodniczcemu kartek z nazwiskami osb chtnych do dyskusji, przewodniczcy, wywoujc po nazwisku kolejnych dyskutantw, odczytuje z kartek to wszystko, co kady o sobie napisa. Dobrze by byo, gdyby przewodniczcy, wzywajc do gosu dyskutanta, zapowiedzia jednoczenie nastpnego, ktry ma wtedy czas, by si przygotowa i nie bdzie zaskoczony, gdy nagle usyszy swoje nazwisko. Na mniejszym zjedzie delegaci mog zabiera gos ze swego miejsca, na wikszym powinni wychodzi na podium, tak by kady mg ich dobrze widzie i sysze. W tym celu zazwyczaj przygotowuje si mwnic ustawion albo po jednej stronie podium, albo porodku, lecz nieco niej. Kiedy przewodniczcy zapowiada nastpnego mwc, ten moe zbliy si do mwnicy i tam czeka na swoj kolej. Na mwnicy mona zainstalowa sygnalizacj wietln i wtedy przewodniczcy nie ma adnego kopotu, by da zna dyskutantowi, kiedy jego czas si koczy. Na dwie minuty przed kocem przewodniczcy zapala zielon lampk; po dwch minutach zapala czerwon, co oznacza, e mwca musi natychmiast przerwa. Uczestnicy zjazdu rwnie widz zapalajce si lampki i jeli mwca zignoruje sygna przewodniczcego, na pewno wyra sw dezaprobat, woajc: koniec!.

Zamknicie zjazdu No i kilka sw o zamkniciu zjazdu. Jest spraw niezwykle istotn, w jakiej atmosferze skocz si obrady, a odpowiedzialno za to spada na przewodniczcego. Musi dopilnowa, by w czasie ostatniej sesji wszystkie wane osoby i czonkowie komisji zajli miejsca na podium.

Gwny przewodniczcy wygasza rwnie mow zamykajc zjazd. Powinien w niej podsumowa wyniki zjazdu i zaapelowa, by delegaci, po powrocie do swych regionw i komisji, przekazali czonkom swych organizacji podjte w czasie obrad decyzje i prbowali wprowadzi je w ycie. Przewodniczcy powinien stara si, by do ostatniej chwili nie osabo zainteresowanie zebranych i zjazd zakoczy si w atmosferze entuzjazmu. Delegaci nie musz wstawa z miejsc, kiedy wygasza ostatnie sowa: Zjazd uwaam za zamknity.

Pozycja pozaseryjna 54 pozycja ksikowa Wydawnictwa Puls Wal Hannington Panie Przewodniczcy! czyli jak prowadzi zebrania [Mr Chairman. A short guide to the conduct and procedure of meetings] Przeoya Magdalena Nagrska Pierwsze wydanie angielskie w 1950 przez Lawrence & Wishart Ltd (London) Kolejne wydania angielskie: 1950 (dodruk), 1955,1966,1975,1978,1980 Pierwsze wydanie polskie w grudniu 1991 przez Wydawnictwo Puls (Londyn) Przekad niniejszy z wydania z 1980 First English edition publishedin 1950 by Lawrence & Wishart Ltd (London) Further English editions: 1950 (second impression), 1955,1966,1975,1978,1980 First Polish edition published in December 1991 by Puls Publications Ltd (London) Wszystkie prawa zastrzeone Ali ghts reserved Copyright Lawrence & Wishart Ltd Copyright for the Polish edition Puls Publications Ltd The mora rights of the author have been asserted ISBN 0 907587 60 7 Zezwolenie na przedruk lub tumaczenie naley uzyska zwracajc si pisemnie do: Permission for repnts, translations and reproduc-tions must be obtained in writing from: Puls Publications Ltd BCM Box 697, London WC1N 3XX, United Kingdom Printed and bound in the United Kingdom by Cox & Wyman Ltd, Reading