WSPDZIAANIE FORMY NIESPRAWCZE

Na gruncie polskiego kodeksu karnego, zgodnie z polsk koncepcj pod egania i pomocnictwa, pod eganie i pomocnictwo jako tzw. niesprawcze formy wspdziaania przestpnego (sprawstwo sensu largo) zostay wyranie odr nione od tzw. sprawczych form wspdziaania przestpnego (sprawstwo sensu stricto), do ktrych zalicza si sprawstwo pojedyncze, wspsprawstwo, sprawstwo kierownicze i sprawstwo polecajce. R nica midzy formami sprawczymi przestpnego wspdziaania a formami niesprawczymi przestpnego wspdziaania sprowadza si do tego, e pod eganie i pomocnictwo do konkretnego typu czynu zabronionego opisanego w czci szczeglnej kodeksu karnego albo przepisie pozakodeksowym stanowi odrbny typ czynu zabronionego w przeciwiestwie do wspsprawstwa, sprawstwa kierowniczego i sprawstwa polecajcego, ktre s jedynie formami realizacji typu czynu zabronionego opisanego w czci szczeglnej kodeksu karnego albo przepisie pozakodeksowym. Podstaw stwierdzenia bezprawnoci czynnoci pod egania lub pomocnictwa jest inna norma sankcjonowana od tej, ktra decyduje o bezprawnoci zachowania sprawcy bezporedniego. Z tej waciwoci pod egania i pomocnictwa wynika, e bezprawno warunkujca odpowiedzialno pod egacza jest oderwana od przesdzenia bezprawnoci zachowania bezporedniego wykonawcy. Pod eganie i pomocnictwo stanowi odrbne typy czynw zabronionych opisanych w sposb zo ony, przy u yciu techniki kondensacji tekstu prawnego (wycignicie czci znamion przed nawias w czci oglnej kodeksu). Dla odczytania znamion pod egania lub pomocnictwa konieczne jest poczenie treci art. 18 2 k.k. lub 18 3 k.k. wraz z odpowiednim przepisem czci szczeglnej albo przepisem pozakodeksowym. Z punktu widzenia elementw konstrukcyjnych znamiona pod egania lub pomocnictwa skadaj si z elementw staych wymienionych w art. 18 2 k.k. lub art. 18 3 k.k. oraz z elementw zmiennych zaczerpnitych z czci szczeglnej lub przepisw pozakodeksowych. Pod eganie i pomocnictwo na gruncie polskiego k.k. stanowi odrbne czyny zabronione o samodzielnych znamionach, ktrych wypenienie przez nakaniajcego lub uatwiajcego stanowi podstaw odpowiedzialnoci karnej. Waciwe znami czasownikowe charakteryzujce zachowanie pod egacza zostao okrelone jako nakanianie innej osoby do dokonania czynu zabronionego, natomiast waciwe znami czasownikowe charakteryzujce zachowanie pomocnika jako uatwianie innej osobie dokonania czynu zabronionego. Pod eganie i pomocnictwo nie s wic tylko technicznymi sposobami wykonania czynu zabronionego okrelonego w przepisie czci szczeglnej lub przepisie pozakodeksowym. Nie s nastawione na realizacj znamion poszczeglnych typw czynw zabronionych. Pod eganie i pomocnictwo pozbawione s charakteryzujcego wszystkie postacie form sprawczych sformuowania wykonywanie czynu zabronionego. Przykad 1: Szef grupy przestpczej X zleca jednemu ze swoich onierzy Y zabjstwo biznesmena Z, ktry zalega z zapaceniem grupie przestpczej haraczu. Y zabija Z. Zachowanie X nale y oceni jako sprawstwo polecajce do zabjstwa (art. 18 1 zd. 4 k.k. w zw. z art. 148 1 k.k.), natomiast zachowanie Y jako zabjstwo (art. 148 1 k.k.), ale z punktu widzenia konstrukcji teoretycznej zachowanie X, jako sprawcy polecajcego, jest uwa ane za realizacj znamion typu zabjstwa za pomoc innej osoby, jak jest Y. Tym samym mamy do czynienia z jednym typem czynu zabronionego polegajcym w wypadku odpowiedzialnoci X, jako sprawcy polecajcego na poleceniu Y zabjstwa Z przy

wykorzystaniu nieformalnego stosunku zale noci w grupie przestpczej, oraz w wypadku odpowiedzialnoci Y, jako sprawcy bezporedniego na zabjstwie Z.. Zarwno zachowanie X, jako sprawcy polecajcego, jak i Y, jako sprawcy bezporedniego, nale y traktowa z punktu widzenia odpowiedzialnoci karnej z art. 148 1 k.k. jako zabijanie czowieka przy czym realizowane za pomoc r nych zachowa sprawczych. X zabija Z rkami innej osoby, za Y zabija Z wasnorcznie. Analogicznie ksztatowaaby si odpowiedzialno karna X, gdyby jego zachowanie speniao znamiona wspsprawstwa lub sprawstwa kierowniczego do zabjstwa. Przykad 2: X w zamian za 100 tys. z zleca Y zabjstwo biznesmena Z, ktry nie spaci temu pierwszemu dugu. Y zabija Z. Zachowanie X nale y oceni jako pod eganie do zabjstwa (art. 18 3 k.k. w zw. z art. 148 1 k.k.), natomiast zachowanie Y jako zabjstwo (art. 148 1 k.k.), ale z punktu widzenia konstrukcji teoretycznej odpowiedzialno X, jako pod egacza, jest oparta na zao eniu, e odpowiada on za wasny typ czynu zabronionego, polegajcy w tym wypadku na nakonieniu innej osoby do zabjstwa, natomiast Y, jako sprawca bezporedni, odpowiada za inny typ czynu zabronionego, polegajcy na realizacji znamion art. 148 1 k.k. R nica w zakresie odpowiedzialnoci sprowadza si do r nicy zarwno w opisie normy sankcjonowanej, jak i normy sankcjonujcej. Na paszczynie normy sankcjonujcej X, jako pod egacz, przeamuje zakaz nakaniania innej osoby do zabjstwa, natomiast Y, bdcy sprawc bezporednim, przeamuj zakaz zabijania czowieka. Na paszczynie normy sankcjonujcej X, jako pod egacz, podlega karze za zachowanie polegajce na nakanianiu innej osoby do zabjstwa, natomiast Y, bdcy sprawc bezporednim, podlega karze za wasnorczne zabicie czowieka. W przeciwiestwie do form sprawczych (patrz przykad 1) w tym wypadku nie mo na powiedzie, e X zabija Z rkami innej osoby, gdy karalne zachowanie X, jako pod egacza, polega na nakanianiu innej osoby do zabijania czowieka. Analogicznie ksztatowaaby si odpowiedzialno karna X, gdyby jego zachowanie speniao znamiona pomocnictwa do zabjstwa. R nica w odpowiedzialnoci X w przykadzie 1 i przykadzie 2 jest wic zasadnicza: na paszczynie normy sankcjonujcej X dopuszcza si r nych zachowa karalnych: w przykadzie 1 za karalne nale y uzna polecenie Y zabicia Z przy wykorzystaniu czcego ich stosunku faktycznej zale noci (ustawodawca uzna takie zachowanie za form dokonania zabjstwa przy czym jest to zabjstwo rkami innej osoby ,a wic dla jego dokonania konieczne jest zrealizowanie znamion przez bezporedniego wykonawc); natomiast w przykadzie 2 za karalne nale y uzna nakanianie Y do zabicia Z (ustawodawca uzna ju samo pod eganie do zabjstwa za odrbne zachowanie, za ktre pod egacz odpowiada niezale nie od odrbnego typu czynu zabronionego jakim jest dokonanie zabjstwa przez pod eganego). POD EGANIE Pod eganie zostao zdefiniowane w art.182 k.k., jako nakanianie innej osoby do dokonania czynu zabronionego w zamiarze aby zrealizowaa ona znamiona okrelonego typu czynu zabronionego. W opisie znamion pod egania mo na wyr ni elementy okrelajce: 1) podmiot pod egania pod eganie jest zawsze przestpstwem powszechnym; odpowiedzialno za pod eganie nie jest uzale niona od posiadania przez pod egacza

cechy wymaganej dla sprawcy okrelonej w typie czynu zabronionego, ktry ma popeni bezporedni wykonawca; pod egacz jest podmiotem innego przestpstwa ni bezporedni wykonawca, od ktrego ustawa wymaga cech szczeglnych. Nie ma wic problemw z przypisaniem odpowiedzialnoci karnej za pod eganie ekstraneusowi nakaniajcemu do popenienia przestpstwa indywidualnego. Nale y podkreli, e podstaw odpowiedzialnoci za przestpstwo indywidualne jest ju sam przepis art. 18 2 k.k. w zw. z przepisem statuujcym odpowiedzialno za przestpstwa indywidualne, bo pod egacz musi mie wiadomo wszystkich znamion czynu, do ktrego pod ega, a wic musi mie te wiadomo znamienia dotyczcego podmiotu tego czynu. W tym kontekcie art. 212 k.k. w pewnym zakresie stanowi superfluum ustawowe, a jego znaczenie sprowadza si do tego, e w wypadku przestpstw indywidualnych, gdzie cecha sprawcy bezporedniego stanowi znami czynu zabronionego wpywajce na mniejsz karalno tworzy podstaw do przypisania pod egaczowi odpowiedzialnoci za typ podstawowy a nie uprzywilejowany. Z konstrukcji pod egania wynika wic, e odpowiedzialno pod egacza za przestpstwa indywidualne waciwe lub niewaciwe typu kwalifikowanego mo e zosta zaostrzona, bo pod egacz musi obejmowa swoj wiadomoci cechy podmiotu bdcego bezporednim wykonawc, za art. 212 k.k. ma to znaczenie, e pod egacz do przestpstwa indywidualnego niewaciwego typu uprzywilejowanego bdzie, mimo obejmowania swoj wiadomoci cech od ktrych zale y mniejsza karalno, le cych po stronie sprawcy bezporedniego, odpowiada za typ podstawowy. Przykad 3: W czasie pobytu za granic pozostajcy w (bogosawionym) stanie wolnym A nakania swojego pozostajcego w zwizku ma eskim brata B do zawarcia drugiego zwizku ma eskiego z poznan tam pikn autochtonk pann P. Pod wpywem namowy B zawiera drugi zwizek ma eski. Bdcy w tym wypadku ekstraneusem A odpowie karnie za pod eganie do bigami (art. 18 2 k.k. w zw. z art. 206 k.k.) pomimo tego, e sam nie jest podmiotem zdolnym do odpowiedzialnoci za przestpstwo indywidualne waciwe (jest kawalerem, a bigamist mo e zosta tylko osoba ju pozostajca w zwizku ma eskim). Mo liwo odpowiedzialnoci pod egacza za nakonienie do przestpstwa indywidualnego wynika ju z samej konstrukcji pod egania, gdy pod eganie do konkretnego typu czynu zabronionego jest zawsze przestpstwem powszechnym. B odpowie natomiast za przestpstwo bigami (art. 206 k.k.). Przykad 4: M tu po porodzie nakania, znajdujc si w szoku wywoanym przebiegiem porodu, on do uduszenia noworodka. ona zabija dziecko. M odpowie za pod eganie do zabjstwa (art. 18 2 k.k. w zw. z art. 148 1 k.k.), natomiast ona za dzieciobjstwo (art. 149 k.k.). Art. 22 2 k.k. wyklucza w przypadku pod egania do przestpstwa typu uprzywilejowanego mo liwo ponoszenia agodniejszej odpowiedzialnoci przez pod egacza, bdcego ekstraneusem, ktry wie o cesze od ktrej taka agodniejsza odpowiedzialno zale y. 2) strona przedmiotowa w wypadku pod egania znami czynnociowe ujte zostao jako nakanianie innej osoby do popenienia czynu zabronionego. NAKANIANIE to oddziaywanie nakaniajcego na psychik bezporedniego wykonawcy w celu skonienia go do okrelonego dziaania lub zaniechania. Czynnoci nakaniajce stanowi wic oddziaywanie na wiadomo i wol bezporedniego wykonawcy. Znami czynnociowe nakania wymaga ka dorazowo doprecyzowania poprzez powizanie go z charakterystyk czynu zabronionego stanowicego przedmiot nakaniania. Nakanianie

musi by zrelatywizowane (odniesione) do okrelonego typu czynu zabronionego, jednak wypenienie znamion tego typu przez sprawc bezporedniego pozostaje poza treci formy popenienia przestpstwa jak jest pod eganie. Znamiona pod egania w adnym zakresie nie odnosz si do rzeczywistego czynu zabronionego popenionego przez sprawc bezporedniego. Znamiona przepisu czci szczeglnej lub przepisu pozakodeksowego stanowi jedynie perspektyw dziaania pod egacza, ktrego czynnoci odnosz si do konkretnego wyobra onego zachowania stypizowanego w ustawie karnej. Pod eganie, w przeciwiestwie do form sprawczych, okrela jedno tylko zachowanie sprowadzajce si do nakaniania innej osoby do popenienia czynu zabronionego, oderwane jest za od faktu wykonania czynu zabronionego przez bezporedniego wykonawc. Pod eganie nie jest techniczn form wykonania czynu zabronionego poprzez nakonienie innej osoby do jego popenienia, lecz stanowi odrbny typ czynu zabronionego charakteryzujcy si wasnymi znamionami. Dokonanie pod egania jest wic uniezale nione od podjcia przez osob nakanian jakichkolwiek czynnoci zmierzajcych do dokonania czynu, do ktrego bya nakaniana. W odniesieniu do problemu ustalenia chwili, w ktrej dochodzi do dokonania pod egania prezentowane s trzy modele interpretacyjne: 1.
MODEL SZEROKI (A. Zoll) przestpstwo pod egania ma w tym ujciu charakter formalny tj. z jego dokonaniem mamy do czynienia w chwili zakoczenia przez pod egacza czynnoci nakaniania, niezale nie czy osoba nakaniana podja w wyniku pod egania zamiar (decyzj) popenienia czynu zabronionego.

Wyrok Sdu Apelacyjnego w Biaymstoku z dnia 25 kwietnia 2002 r.; II AKa 112/2002, OSA 2003/4 poz. 32 str. 21 Pod egacz popenia wasne przestpstwo i jako posta zjawiskowa przestpstwa jest ono zrealizowane, w odr nieniu od postaci sprawczych w momencie realizacji znamion tej postaci zjawiskowej - w momencie zakoczenia nakaniania. Pod egacz nie partycypuje w przestpstwie sprawcy, a jego odpowiedzialno nie wymaga rzeczywistego sprawstwa. Innymi sowy, dla przyjcia odpowiedzialnoci pod egacza sprawca nie musi urzeczywistnia czynu zabronionego. Z uzasadnienia: Za trafny nale ao uzna zarzut apelacji prokuratora, e zaskar ony wyrok zapad z obraz art. 18 1 dkk. Sd I instancji odnoszc si do kwestii odpowiedzialnoci pod egacza stan na stanowisku, e nakanianie do popenienia przestpstwa mo e by karane tylko, gdy doprowadzio ono do powstania u osoby nakanianej zamiaru dokonania czynu zabronionego. Z takim stanowiskiem i argumentami nie mo na si zgodzi. Zwa y bowiem nale y, e pod egacz popenia wasne przestpstwo i jako posta zjawiskowa przestpstwa jest ono zrealizowane, w odr nieniu od postaci sprawczych, w momencie realizacji znamion tej postaci zjawiskowej - w momencie zakoczenia nakaniania. Pod egacz nie partycypuje w przestpstwie sprawcy, a jego odpowiedzialno nie wymaga rzeczywistego sprawstwa. Innymi sowy, dla przyjcia odpowiedzialnoci pod egacza sprawca nie musi urzeczywistnia czynu zabronionego. Czyn, do ktrego sprawca nakania, jawi si jedynie w wiadomoci sprawcy. Dlatego te nawet w sytuacji, gdy osoba nakaniana nie daa si w ogle nakoni albo te odstpia od zamiaru popenienia czynu

zabronionego - przed jego uzewntrznieniem, pod egacz ponosi odpowiedzialno w granicach swego zamiaru. Nale y podkreli, e pod egacz wypenia swoim zachowaniem inny ni sprawca zesp znamion czynu zabronionego. Skada si on ze znamion strony podmiotowej - chce aby inna osoba dokonaa czynu zabronionego, znamion odpowiedniego typu przestpstwa, do ktrego nakania. Reasumujc, stwierdzi nale y, e pod eganie jest przestpstwem formalnym, a fakt, e sprawca w ogle nie usiowa dokona czynu zabronionego zosta uregulowany w Kodeksie karnym z 1969 r. w 20 2 dkk, a obecnie w 22 2 kk i dotyczy wymiaru kary. 2. model umiarkowany (P. Kardas) - przestpstwo pod egania ma w tym ujciu charakter materialny w tym sensie, e z jego dokonaniem mamy do czynienia w chwili, gdy osoba nakaniana podja w wyniku pod egania zamiar (decyzj) popenienia czynu zabronionego; dla dokonania przestpstwa pod egania nie ma natomiast znaczenia dokonanie czynu zabronionego przez bezporedniego wykonawc; w tym ujciu pod eganie jest to odrbny typ czynu zabronionego bdcy odmian przestpstwa abstrakcyjnego nara enia na niebezpieczestwo. Dla dokonania pod egania konieczne jest ukoczenie czynnoci nakaniania oraz wywoanie u osoby nakanianej zamiaru/decyzji podjcia okrelonego zachowania, za nie jest konieczne urzeczywistnienie czynu zabronionego przez osob nakanian. Skutkiem pod egania jest wywoanie u innej osoby zjawiska psychicznego w postaci zamiaru popenienia czynu zabronionego lub decyzji podjcia okrelonego zachowania. Uchwaa Sdu Najwy szego - Izba Karna z dnia 21 padziernika 2003 r.; I KZP 11/2003; OSNKW 2003/11-12 poz. 89 (teza wraz z uzasadnieniem na kocu skryptu). 3. model wski (restryktywny) (A. Wsek) - przestpstwo pod egania ma w tym ujciu charakter skutkowy w tym sensie, e z jego dokonaniem mamy do czynienia w chwili dokonania czynu zabronionego przez bezporedniego wykonawc; w tym ujciu pod eganie ma charakter akcesoryjny tzn. zale y od dokonania czynu zabronionego przez bezporedniego wykonawc. Model wski jest sprzeczny z podstawowymi zao eniami polskiej konstrukcji pod egania i pomocnictwa, dlatego nale y go odrzuci. Przykad 5: W dniu 1 kwietnia A w rozmowie z B nakania tego ostatniego do zabjstwa ich wsplnego wroga C. Po przemyleniu sprawy B w dniu 3 kwietnia podejmuje zamiar zabjstwa C. W dniu 6 kwietnia B dokonuje zabjstwa C. A dopuci si dokonania pod egania do zabjstwa: a) wedug modelu szerokiego w dniu 1 kwietnia w chwili podjcia dziaa zmierzajcych do nakonienia B do zabjstwa C; ujcie pod egania jako przestpstwa formalnego uniezale nia dokonanie pod egania zarwno od momentu w ktrym u B powstanie zamiar zabicia C, jak i od tego czy do zabjstwa w istocie dojdzie; b) wedug modelu umiarkowanego w dniu 3 kwietnia w chwili podjcia przez B pod wpywem rozmowy z A zamiaru zabjstwa C; w dniu 1 kwietnia A by jedynie na etapie usiowania pod egania do zabjstwa C (art. 13 1 k.k. w zw. z art. 18 3 k.k. w zw. art. 148 1 k.k.), natomiast odpowiedzialno A jest cakowicie uniezale niona od tego czy do zabjstwa w istocie dojdzie; c) wedug modelu wskiego w dniu 6 kwietnia w chwili zabjstwa C przez B; w tym modelu odpowiedzialno pod egacza za dokonane pod eganie jest uzale niona od dokonania swojego czynu zabronionego przez sprawc bezporedniego; w dniu 1 i 3 kwietnia A by

jedynie na etapie usiowania pod egania do zabjstwa C (art. 13 1 k.k. w zw. z art. 18 3 k.k. w zw. art. 148 1 k.k.) Patrz te przykad 11. Mo liwe jest tylko nakanianie do konkretnego typu czynu zabronionego. Nie jest mo liwe pod eganie do przestpstwa in abstracto. Znamion pod egania wymagaj zindywidualizowania osoby nakanianej lub krgu osb nakanianych. Nie jest mo liwe nakanianie niezindywidualizowanego krgu osb (ad incertam personam). Istnieje typ czynu zabronionego z art. 255 k.k. kryminalizujcy publiczne nawoywanie do popenienia zbrodni lub wystpku. Pod eganie jest mo liwe zarwno w stosunku do przestpstw umylnych, jak i nieumynych. Znamiona pod egania nie przesdzaj o tym, jaki musi by stosunek psychiczny bezporedniego wykonawcy do stanowicego przedmiot nakaniania czynu zabronionego. Nie stanowi pod egania wypadek, gdy bezporedni wykonawca mia ju wczeniej zamiar popenienia czynu zabronionego lub powzi decyzj wykonania okrelonego zachowania. Jest to podstawa odpowiedzialnoci za pomocnictwo psychiczne. Znamiona pod egania w aden sposb nie okrelaj formy nakaniania. Wystarczy, e zachowanie pod egacza bdzie mo na obiektywnie rzecz biorc odczyta jako nakanianie do popenienia okrelonego czynu zabronionego. Pod eganie jest mo liwe tylko w formie dziaania. Wyrok Sdu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 lipca 1999 r., II AKa 121/99, Krakowskie Zeszyty Sdowe 1999/8-9 poz. 37 Nakanianiem jest oddziaywanie na wol innej osoby (osb) w celu skonienia jej do okrelonego dziaania lub zaniechania. Nakania mo na zwaszcza sowami, ktre mog przybra form proby, rady, zlecenia, propozycji, sugestii czy polecenia. 3) strona podmiotowa zostaa okrelona restryktywnie, ustawa wymaga, aby pod egacz dziaa z zamiarem bezporednim, pod eganie z zamiarem wynikowym lub nieumylne pod eganie pozostaj poza sfer kryminalizacji. Zamiar bezporedni po stronie pod egacza wymaga, aby sprawca mia wiadomo, e swym dziaaniem nakania inn osob do dokonania czynu zabronionego lub powzicia decyzji zmierzajcych do naruszenia przez ni regu postpowania z dobrem prawnym oraz woli po stronie pod egacza aby osoba nakaniana popenia czyn zabroniony. Konieczne jest rwnie , aby pod egacz obejmowa swoj wiadomoci wszystkie elementy przedmiotowe i podmiotowe znamion typu czynu zabronionego, do ktrego nakania. Nie oznacza to jednak e, i zamiar bezporedni pod egacza dotyczy wiadomoci i woli osoby nakanianej tj. znamion podmiotowych typu czynu zabronionego, do ktrego nakania, tzn. e sprawca chce aby tak e osoba nakaniana miaa wiadomo czynu do ktrego jest nakaniana i chciaa jego realizacji. Pod eganie jest wic mo liwe zarwno w stosunku do przestpstw umylnych, jak i nieumylnych.

W kwestii POD 1.

EGANIA DO PRZESTPSTW NIEUMYNYCH

nale y wyr ni dwie sytuacje:

tzw. waciwe pod eganie do przestpstw nieumylnych obejmuje wypadki, gdy pod egacz dziaajc z zamiarem bezporednim nakania inn osob do popenienia czynu zabronionego w ten sposb, e wywouje u niej decyzj podjcia zachowania stanowicego naruszenie wymaganych w danych okolicznociach regu ostro noci, nie wywoujc jednoczenie u osoby nakanianej zamiaru popenienia czynu zabronionego. W przypadku tzw. waciwego pod egania do przestpstw nieumylnych mamy do czynienia ze wprowadzeniem bezporedniego wykonawcy w bd przez pod egacza, w wyniku ktrego bezporedni wykonawca ma podj czynnoci zmierzajce do naruszenia regu ostro noci, co objte jest wiadomoci pod egacza.

Nie ma przeszkd do przyjcia odpowiedzialnoci karnej za tzw. waciwe pod eganie do przestpstw nieumylnych, albowiem speniony jest warunek istnienia po stronie pod egacza dziaania z zamiarem bezporednim. Umylne pod eganie wystpuje zarwno, gdy bezporedni wykonawca zrealizuje umylnie czyn zabroniony, do ktrego nakaniano, jak i wwczas, gdy usiuje go wykona albo gdy zrealizuje ten czyn nieumylnie lub te podejmie decyzje wypenienia okrelonego zachowania i w ogle nie przystpi do jego realizacji. W ka dym z tych przypadkw pod egacz odpowiada bdzie za umyln realizacj znamion pod egania, za bezporedni wykonawca poniesie odpowiedzialno za realizowany przez siebie umylnie lub nieumylnie czyn zabroniony. Umylno i nieumylno bezporedniego wykonawcy pozostaje poza zakresem znamion pod egania, co wynika z faktu, e wiadomo pod egacza nie obejmuje rzeczywistego popenienia czynu zabronionego przez sprawc bezporedniego ale jest tylko zrealatywizowana do wyobra onych przez pod egacza znamion przedmiotowych (nie podmiotowych) tego czynu. Przykad 6: Kierownik ekipy remontowej X poinformowa swojego pracownika Y, e po godzinie 16 w budynku, w ktrym prowadzono remont nie ma ju pracujcych ludzi i dlatego nie stworzy zagro enia wyrzucajc gruz bezporednio z rusztowania na podwrko przed wejciem do budynku, chocia wiedzia i tego dnia w budynku pozosta jeszcze pracujcy po godzinach Z. X nakoni do wyrzucania gruzu Y liczc na to, e ten przypadkiem trafi wychodzcego z budynku Z, ktremu X yczy mierci, gdy ten sypia z jego on. eby zachci Y do tego procederu obieca mu premi, jeli skoczy wyrzucanie gruzu do koca dnia. Y, pomimo tego i wiedzia, e wyrzucanie gruzu bezporednio na podwrko jest zabronione, eby przyspieszy prac zacz wyrzuca gruz. Wyrzucona w ten sposb cega trafia w gow wychodzcego z budynku Z, ktry ponis mier na miejscu. X odpowie za pod eganie do zabjstwa (art. 18 2 k.k. w zw. z art. 148 k.k.), bowiem umylnie nakoni Y do podjcia decyzji stanowicej naruszenie regu postpowania przy prowadzeniu prac budowlanych, wiedzc, i konsekwencj tego mo e by mier Z i chcc tego. Dla odpowiedzialnoci pod egacza istotna jest tylko strona podmiotowa jego zachowania, natomiast nie ma znaczenia dla odpowiedzialnoci pod egacza strona podmiotowa zachowania bezporedniego wykonawcy. W tym wypadku Y odpowie z art. 155 k.k., gdy nie mia zamiaru spowodowa mierci Z.

2.

tzw. niewaciwe pod eganie do przestpstw nieumylnych (nieumylne pod eganie) obejmuje wypadki, w ktrych nakaniajcy nie majc zamiaru nakonienia innej osoby do popenienia czynu zabronionego nakania j do podjcia zachowania stanowicego naruszenie regu ostro noci. Chodzi tu o przypadki nakonienia innej osoby do podjcia okrelonego zachowania, ktrej nie towarzyszy po stronie nakaniajcego wiadomo normatywnego znaczenia czynu, na ktrego nakierowane s czynnoci oraz wola nakaniania innej osoby do jego popenienia.

Przyjcie odpowiedzialnoci za tzw. niewaciwe pod eganie do przestpstw nieumylnych jest niemo liwe poniewa podmiot nakaniajcy nie dziaa z zamiarem bezporednim nakonienia sprawcy bezporedniego. Brak jest tu spenienia znamienia podmiotowego pod egania. Wchodzi tu w gr co najwy ej odpowiedzialno za sprawstwo (wspsprawstwo) przestpstwa nieumylnego w razie spenienia przesanek tej odpowiedzialnoci. Przykad 7: Kierownik ekipy remontowej X, naciskany przez inwestora, poinformowa swojego pracownika Y, e po godzinie 16 w budynku, w ktrym prowadzono remont nie ma ju pracujcych ludzi i dlatego nie stworzy zagro enia wyrzucajc gruz bezporednio z rusztowania na podwrko przed wejciem do budynku, chocia wiedzia i tego dnia w budynku pozosta jeszcze pracujcy po godzinach Z. X by przekonany, e jeli wywiesi ostrze enie na drzwiach budynku: Uwaga spadajcy gruz, to na pewno bdzie to wystarczajce do zapewnienia bezpieczestwa. eby zachci Y do tego procederu obieca mu premi, jeli skoczy wyrzucanie gruzu do koca dnia. Y, pomimo tego i wiedzia, e wyrzucanie gruzu bezporednio na podwrko jest zabronione, eby przyspieszy prac zacz wyrzuca gruz. Wyrzucona w ten sposb cega trafia w gow wychodzcego z budynku Z, ktry ponis mier na miejscu. Z w ogle nie zauwa y kartki z ostrze eniem o niebezpieczestwie wywieszonej przez X. W tym wypadku wykluczona jest odpowiedzialno karna X za pod eganie do nieumylnego spowodowania mierci, bowiem warunkiem odpowiedzialnoci za pod eganie jest obejmowanie przez X zamiarem bezporednim spowodowania mierci Z, Czynno sprawcza X sprowadza si do wywoania u Y decyzji naruszenia regu postpowania wymaganych przy pracach remontowych. W zamiarze X nie jest w adnym wypadku wywoanie u Y zamiaru zabicia Z, a tylko wtedy mgby odpowiada za pod eganie do zabjstwa. Tym samym tzw. nieumylne pod eganie do przestpstwa nieumylnego jest konstrukcyjnie niemo liwe, co w konsekwencji prowadzi do wniosku, e kwalifikacja prawna zachowania X jako odpowiadajcego z art. 18 2 w zw. z art. 155 k.k. nie wchodzi w gr. Natomiast wydaje si mo liwe przypisanie odpowiedzialnoci X za sprawstwo nieumylnego spowodowania mierci (art. 155 k.k.), jeli bdzie mo na mu obiektywnie przypisa spowodowanie skutku miertelnego. Wyrok Sdu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 sierpnia 2003 r.; II AKa 180/2003, Krakowskie Zeszyty Sdowe 2003/9 poz. 17 Pod ega mo na tylko umylnie i wycznie z zamiarem bezporednim, bo ustawodawca u y znamiennego zwrotu kto chcc.... Wyrok Sdu Najwy szego - Izba Wojskowa z dnia 10 maja 1982 r., Rw 317/82. OSNKW 1982/10-11 poz. 72 Pod egaczem - w myl art. 18 2 kk - jest ten, kto umylnie, i to wycznie z zamiarem bezporednim, dziaa w celu wywoania u innej osoby decyzji dokonania czynu zabronionego, o pomocy (psychicznej) za mo na mwi tylko wtedy, gdy jest ona udzielona

osobie, ktra ju ma zamiar popenienia przestpstwa, a pomocnik tylko j w tym postanowieniu podtrzymuje (utwierdza), dostarczajc rodkw, udzielajc rad lub informacji. POD EGANIE DO PRZESTPSTW O MIESZANEJ STRONIE PODMIOTOWEJ przynakanianiu do popenienia konkretnego czynu zabronionego kwalifikowanego przez nieumylne nastpstwo wchodz tu w gr dwa rozwizania w zale noci od tego czy: a) pod egacz obejmowa zamiarem zarwno umylny czyn wyjciowy jak i nieumylne nastpstwo wwczas nale y przyj umylne pod eganie do caoci Przykad 8: X nakania Y i Z do pobicia W, liczc na to, e znani z porywczoci i brutalnoci Y i Z strac jak zawsze kontrol nad swoim biciem i zabij W, ktremu X szczerze yczy mierci, gdy W sypia z jego on. Wiedzia te , e gdyby ich poprosi o zabicie to Ci by si nie zgodzili, bo mwi e nie s zabjcami. Y i Z zgodzili si na pobicie W i zgodnie z oczekiwaniami X w czasie pobicia przesadzili z u yciem siy doprowadzajc do mierci W. X odpowie za pod eganie (do wspsprawstwa) do zabjstwa (art. 18 2 k.k. w zw. (18 1 zd. 2) z art. 148 1 k.k.), za Y i Z za pobicie ze skutkiem miertelnym (158 3 k.k.). b) pod egacz obejmowa zamiarem tylko umylny czyn wyjciowy, a nie obejmowa nim nieumylnego nastpstwa wwczas nale y przyj umylne pod eganie do czynu wyjciowego i ewentualne (ze szczegln ostro noci nale y to przyjmowa) sprawstwo przestpstwa nieumylnego (nie wchodzi tu w gr odpowiedzialno na zasadzie art. 9 3 k.k. bo byaby to odpowiedzialno za niewaciwe pod eganie do przestpstwa kwalifikowanego przez nieumylne nastpstwo) Przykad 9: X nakania Y i Z do pobicia W, nie chcc jednoczenie, eby poza kilkom siniakami mocniej ucierpia. X wiedzia, e zarwno Y jak i Z s bardzo brutalni i lubi przesadzi podejmujc si takich zada, dlatego prosi ich aby si pilnowali. Y i Z zgodzili si na dokonanie pobicia W. Jednak e w czasie pobicia przesadzili z u yciem siy doprowadzajc do mierci W. X odpowie za pod eganie do pobicia i ewentualne za nieumylne spowodowanie mierci, jeli bdzie mo na mu obiektywnie przypisa skutek miertelny (art. 18 2 k.k. w zw. z art. 158 1 k.k. i ewentualnie z art. 155 k.k.), za Y i Z odpowiedz za pobicie ze skutkiem miertelnym (158 3 k.k.). Podobnie jak pkt b nale y rozpatrywa sytuacje ekscesu bezporedniego wykonawcy: wypadek umylnego nakaniania do popenienia konkretnego czynu zabronionego (umylnego lub nieumylnego) oraz ekscesu bezporedniego wykonawcy, ktry pod egacz przewidywa lub mg przewidzie, ale ktrego nie obejmowa zamiarem tu z uwagi na zasad indywidualizacji odpowiedzialnoci karnej trzeba przyj, e pod egacz odpowiada tylko w granicach swojego zamiaru bezporedniego i na jego odpowiedzialno nie wpywa eksces sprawcy bezporedniego, bowiem nie le a on w granicach jego zamiaru, choby go przewidywa lub mg przewidzie. Przykad 10: X nakania Y i Z do pobicia W. X wiedzia, e Y i Z w zasadzie trudni si dokonywaniem rozbojw. Y i Z zgodzili si na dokonanie pobicia W, ale jednoczenie ustalili przed akcj, e przy okazji dodatkowo zarobi kradnc W pienidze. Tak te uczynili. X odpowie za pod eganie do pobicia (art. 18 2 k.k. w zw. z art. 158 1 k.k.), za Y i Z za rozbj (280 1 k.k.).

Ratio legis wprowadzenia karalnoci pod egania jest ochrona dobra prawnego okrelonego w przepisie czci szczeglnej lub przepisie pozakodeksowym do dokonania ktrego pod egacz nakania; pod egacz nie atakuje tego dobra w sposb okrelony w przepisie czci szczeglnej, lecz inicjuje proces, ktrego rezultatem mo e by zamach na dobro chronione przez dany typ; jest to wic szczeglny typ przestpstwa nara enia na niebezpieczestwo. ZAGADNIENIE KRZY OWANIA SI TZW. FORM ZJAWISKOWYCH POSTACI STADIALNYCH (USIOWANIA). (POD
EGANIA) ORAZ

Art. 13 k.k. ma zastosowanie to wszystkich typw czynw zabronionych przewidzianych w ustawie karnej. Uznanie, e pod eganie do konkretnego przestpstwa stanowi odrbny typ czynu zabronionego, oznacza, e znajduj do niego zastosowanie regulacje odnoszce si do tzw. stadialnych postaci popenienia przestpstwa. Pod eganie mo e by popenione w formie usiowania (tak P. Kardas, odmiennie A. Zoll). W zale noci od koncepcji interpretowania znamion pod egania mo liwe s r ne rozwizania tego zagadnienia.

Stadium (in abstracto charakteryzujce si coraz mniejszym stopniem bezprawia). 1. wywoanie u bezporedniego wykonawcy decyzji popenienia czynu zabronionego oraz popenienie przez bezporedniego wykonawc czynu zabronionego 2. wywoanie u bezporedniego wykonawcy decyzji popenienia czynu zabronionego oraz usiowanie popenienie przez bezporedniego wykonawc czynu zabronionego 3. wywoanie u bezporedniego wykonawcy decyzji popenienia czynu zabronionego oraz podjcie przez niego czynnoci przygotowawczych 4. wywoanie u bezporedniego wykonawcy decyzji popenienia czynu zabronionego przy braku podjcia przez niego jakichkolwiek czynnoci zmierzajcych do dokonania 5. podjcie przez nakaniajcego czynnoci nakaniania oraz jej ukoczenie, nieprowadzce do wywoania u bezporedniego wykonawcy decyzji popenienia czynu zabronionego 6. bezporednie zmierzanie nakaniajcego do wywoania u bezporedniego wykonawcy decyzji popenienia czynu zabronionego

MODEL
SZEROKI

MODEL
UMIARKOWANY

MODEL
WSKI

dokonanie

dokonanie

dokonanie

dokonanie

dokonanie

karalne usiowanie

dokonanie

dokonanie

karalne usiowanie

dokonanie

dokonanie

karalne usiowanie

dokonanie

karalne usiowanie

karalne usiowanie

niekaralne usiowanie

karalne usiowanie

karalne usiowanie

10

Przykad 11: W dniu 1 kwietnia A wysya list do B, w ktrym nakania tego ostatniego do zabjstwa ich wsplnego wroga C (punkt VI w tabelce). W dniu 2 kwietnia B zapoznaje si z treci listu (punkt V w tabelce). W dniu 3 kwietnia B podejmuje zamiar zabjstwa C (punkt IV tabelce). W dniu 4 kwietnia B kupuje trucizn w ampuce(punkt III w tabelce), ktr to ampuk w dniu 5 kwietnia podmienia z ampuk z insulin, ktr jako cukrzyk wstrzykuje sobie codzienni C (punkt II w tabelce). W dniu 6 kwietnia C wstrzykuje sobie trucizn i umiera (punkt I w tabelce). W zale noci od przyjtego modelu odpowiedzialno za dokonane lub usiowane pod eganie do zabjstwa ksztatuje si rozmaicie: a) w modelu szerokim, opierajcym si na zao eniu, e pod eganie jest przestpstwem formalnym, z dokonanym pod eganiem do zabjstwa mamy ju do czynienia w dniu 2 kwietnia kiedy B zapoznaje si z treci listu; bez znaczenia dla przyjcia dokonanego pod egania do zabjstwa po stronie A jest to czy u B powstanie zamiar zabjstwa C, a tym bardziej czy B podejmie jakiekolwiek zachowanie zmierzajce do zabjstwa C, a w kocu czy dokona zabjstwa C (to czy u B powstanie zamiar zabjstwa C, jak i stopie zaawansowania B w akcji przestpnej zmierzajcej do zabjstwa C, wpynie jednak na wymiar kary wymierzonej A patrz tabelka dotyczca karalnoci za niesprawcze formy przestpnego wspdziaania). Natomiast w tym modelu (wg. pogldu prezentowanego przez A. Zolla) usiowanie pod egania pozostaje zachowaniem niekaralnym. Tak wic samo wysanie w dniu 1 kwietnia listu przez A do B bdzie jedynie bezkarnym usiowaniem pod egania do zabjstwa, bowiem (jak si wydaje, bo nie jest to w tej koncepcji do koca jasne) z dokonanym pod eganiem do zabjstwa bdziemy mieli do czynienia dopiero w dniu 2 kwietnia kiedy B zapozna si z treci listu od A, gdy dopiero wtedy dojdzie do potencjalnej mo liwoci wywoania u B zamiaru zabjstwa C. b) w modelu umiarkowanym, opierajcym si na zao eniu, e pod eganie jest przestpstwem skutkowym, w ktrym skutkiem jest wywoanie zamiaru dokonania czynu zabronionego (w przypadku tzw. waciwego pod egania do przestpstw nieumynych decyzji naruszenia regu postpowania) przez pod eganego, z dokonanym pod eganiem do zabjstwa przez A mamy do czynienia w dniu 3 kwietnia, kiedy B podejmuje zamiar zabjstwa C. Przyjcie dokonanego pod egania jest natomiast niezale ne od stopnia zaawansowania B w akcji przestpnej zmierzajcej do zabjstwa C, (to wpynie jednak na wymiar kary wymierzonej A patrz tabelka dotyczca karalnoci za niesprawcze formy przestpnego wspdziaania). Natomiast w dniu 1 i 2 kwietnia A pozostaje jedynie na etapie karalnego usiowania pod egania do zabjstwa, gdy nie wzbudza u B zamiaru zabjstwa C. c) w modelu wskim, opierajcym si na zao eniu, e pod eganie jest przestpstwem skutkowym, w ktrym skutkiem jest dokonanie czynu zabronionego przez sprawc bezporedniego (tj. pod eganego), przyj trzeba, e A mo e odpowiada za dokonane pod eganie do zabjstwa dopiero w dniu 6 kwietnia kiedy nastpi skutek dziaania B w postaci mierci C. Z karalnym usiowaniem w tym modelu mamy do czynienia wic od dnia 1 kwietnia do dnia 5 kwietnia, a dokonanie pod egania bdzie uzale nione od stopnia zaawansowania B w akcji przestpnej zmierzajcej do zabjstwa C, co przeo y si na wymiar kary wymierzonej A (patrz tabelka dotyczca karalnoci za niesprawcze formy przestpnego wspdziaania) Patrz te przykad 5. Nie ma przeszkd, aby przyj, w wietle stwierdzenia, e pod eganie jest odrbnym typem czynu zabronionego, odpowiedzialno karn za tzw. acuszkowe pod eganie to jest za wypadki, w ktrych nakaniajcy nie ma mo liwoci oddziaywania na bezporedniego wykonawc i czynnoci nakaniania kieruje na inna osob, ktra ma nastpnie nakoni

11

bezporedniego wykonawc do popenienia czynu zabronionego (tak P. Kardas oraz poni sza uchwaa SN, odmiennie A. Zoll). Przykad 12: X wysya list do Y, w ktrym nakania go do zlecenia Z zabjstwa W. Po otrzymaniu listu Y podejmuje zamiar zlecenia Z zabjstwa W. X odpowie za tzw. acuszkowe pod eganie do zabjstwa (art. 18 2 k.k. w zw. z art. 18 2 k.k. w zw. z 148 1 k.k.). Uchwaa Sdu Najwy szego - Izba Karna z dnia 21 padziernika 2003 r.; I KZP 11/2003; OSNKW 2003/11-12 poz. 89 (teza wraz z uzasadnieniem na kocu skryptu) Mo liwe jest pod eganie zarwno do sprawstwa pojedynczego jak i wspsprawstwa, sprawstwa kierowniczego, sprawstwa polecajcego, jak i do pomocnictwa. Przykad 13: X nakania Y i Z do zamania si do domu W i dokonania kradzie y cennego obrazu. X odpowie za pod eganie do wspsprawstwa do kradzie y (art. 18 2 w zw. z art. 18 1 zd. 2 w zw. z 278 1 k.k.) Przykad 14: X nakania znanego acz ju podstarzaego wamywacza Y, a eby zaplanowa i czuwa nad przebiegiem kradzie y obrazu, ktr mia przeprowadzi mody, zdolny, acz niedowiadczony jeszcze w swym fachu wamywacz Z. X odpowie za pod eganie do sprawstwa kierowniczego do kradzie y (art. 18 2 w zw. z art. 18 1 zd. 3 w zw. z 278 1 k.k.) Przykad 15: X nakania szefa grupy przestpczej Y do tego, eby poleci dokonanie kradzie y cennego obrazu. X odpowie za pod eganie do sprawstwa polecajcego do kradzie y (art. 18 2 w zw. z art. 18 1 zd. 4 w zw. z 278 1 k.k.) Przykad 16: X nakania str a nocnego Y do zostawienia otwartych drzwi od mieszkania z ktrego Z ma ukra obraz. X odpowie za pod eganie do pomocnictwa do kradzie y (art. 18 2 w zw. z art. 18 3 w zw. z 278 1 k.k.) Przyj nale y, e art. 10 2 k.k. odnosi si wycznie do sprawczych form popenienia przestpstwa i nie obejmuje pod egania. Przykad 17: Szesnastoletni X nakania swojego rwienika Y do tego, eby ten zabi Z. Y zabija Z. X nie mo e ponie odpowiedzialnoci karnej za pod eganie do zabjstwa z uwagi na brak mo liwoci przypisania mu winy ze wzgldu na brak wymaganego wieku do przypisania mu odpowiedzialnoci karnej. W art. 10 2 k.k. nie wymieniono pod egania i pomocnictwa do wyliczonych tam enumeratywnie typw przestpstw, wic skoro pod eganie i pomocnictwo uznawane s za odrbne typy czynw zabronionych, to brak podstaw do zastosowania wobec pod egacza lub pomocnika do ktrego z wyliczonych tam typw art. 10 2 k.k. X mo e ponie odpowiedzialno za czyn karalny na podstawie ustawy o postpowaniu w sprawach nieletnich. Natomiast Y, jeli zostan spenione przesanki art. 10 2 k.k., bdzie mg ponosi odpowiedzialno karn na zasadach przewidzianych w k.k. za zabjstwo z art. 148 1 k.k.

12

Zbieg pod egania ze sprawstwem pod eganie ma do sprawstwa charakter pochodny w tym znaczeniu, e stanowi podstaw rozszerzenia odpowiedzialnoci karnej, jeli nie jest mo liwe przyjcie, ktrej z form sprawczych, std wniosek, e zgodnie z zasad wyczania wieloci ocen (konstrukcja wspukaranych czynw uprzednich) nakaniajcy, ktry nastpnie wspwykonuje lub kieruje wykonaniem czynu zabronionego poniesie odpowiedzialno za wspsprawstwo lub sprawstwo kierownicze. Pod eganie a sprawstwo polecajce sprawstwo polecajce r ni si od pod egania m.in. koniecznoci istnienia pomidzy podmiotami stosunku zale noci. Brak istnienia takiego stosunku oznacza mo e odpowiedzialno za pod eganie. Pod eganie a pomocnictwo r ni si tym, e pod egany musi w wyniku czynnoci nakaniania podj decyzj popenienia czynu zabronionego lub naruszenia regu ostro noci. Jeli podmiot oddziaywania decyzj tak ju podj mo na mwi o pomocnictwie psychicznym. Wyrok Sdu Apelacyjnego w Biaymstoku z dnia 11 czerwca 2002 r., II AKa 109/2002, OSA 2003/4 poz. 34 str. 31 Pod eganie i pomocnictwo w stosunku do sprawstwa - ktre ma walor podstawowy - maj charakter pochodny. Oznacza to, e dziaanie przestpne polegajce na pod eganiu i pomocnictwie do dokonania okrelonego przestpstwa przez inn osob skutkuje odpowiedzialnoci karn za te formy zjawiskowe tylko wtedy gdy nie dojdzie do fazy dokonania. Je eli natomiast przerodzi si z tych form zjawiskowych na wspudzia w dokonywaniu przez t osob czynu przestpnego, wwczas - zgodnie z zasad uprzednich czynw wspukaranych - stanowi wspsprawstwo pochaniajce wczeniejsze postaci zjawiskowe. POMOCNICTWO Pomocnictwo zostao zdefiniowane w art.183 k.k.. Odpowiada za pomocnictwo z dziaania kto w zamiarze, aby inna osoba dokonaa czynu zabronionego, swoim zachowaniem uatwia jego popenienie, w szczeglnoci dostarczajc narzdzie, rodek przewozu, udzielajc rady lub informacji. Odpowiada za pomocnictwo przez zaniechanie, kto wbrew prawnemu, szczeglnemu obowizkowi niedopuszczenia do popenienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem uatwia innej osobie jego popenienie. W opisie znamion pomocnictwa mo na wyr ni elementy okrelajce: 1) podmiot pomocnictwa pomocnictwo z dziaania jest przestpstwem powszechnym; odpowiedzialno za pomocnictwo nie jest uzale niona od posiadania przez pomocnika cechy wymaganej dla sprawcy okrelonej w typie czynu zabronionego, ktry ma popeni bezporedni wykonawca; pomocnik jest podmiotem innego przestpstwa ni bezporedni wykonawca, od ktrego ustawa wymaga cech szczeglnych. Nie ma wic problemw z przypisaniem odpowiedzialnoci karnej za pomocnictwo ekstraneusowi uatwiajcemu popenienie przestpstwa indywidualnego. Nale y podkreli, e podstaw odpowiedzialnoci za przestpstwo indywidualne jest ju sam przepis art. 183 k.k. w zw. z przepisem statuujcym odpowiedzialno za przestpstwa indywidualne, bo pomocnik musi mie wiadomo wszystkich znamion czynu, do ktrego popenienie uatwia, a wic musi mie te wiadomo znamienia dotyczcego podmiotu tego czynu. W tym kontekcie art. 212 k.k. stanowi w pewnym zakresie superfluum ustawowe, a jego znaczenie sprowadza si do tego, e w wypadku przestpstw indywidualnych, gdzie cecha

13

sprawcy bezporedniego stanowi znami czynu zabronionego wpywajce na mniejsz karalno tworzy podstaw do przypisania pomocnikowi odpowiedzialnoci za typ podstawowy a nie uprzywilejowany. Z konstrukcji pomocnictwa wynika wic, e odpowiedzialno pomocnika za przestpstwa indywidualne waciwe lub niewaciwe typu kwalifikowanego mo e zosta zaostrzona, bo pomocnik musi obejmowa swoj wiadomoci cechy podmiotu bdcego bezporednim wykonawc, za art. 212 k.k. ma to znaczenie, e pomocnik do przestpstwa indywidualnego niewaciwego typu uprzywilejowanego bdzie, mimo obejmowania swoj wiadomoci cech od ktrych zale y mniejsza karalno, le cych po stronie sprawcy bezporedniego, odpowiada za typ podstawowy. Pomocnictwo przez zaniechanie jest przestpstwem indywidualnym, co zwizane jest z tym, e pomocnikiem przez zaniechanie mo e by wycznie osoba posiadajca prawny, szczeglny obowizek dziaania w celu niedopuszczenia do popenienia przestpstwa. Patrz przykad 3 i przykad 4 odpowiedzialno za pomocnictwo analogicznie do odpowiedzialnoci za pod eganie. Przykad 18: X nakoni Y, a pniej nie zale nie od tego pierwszego, Z, dwch str w nocnych w skadzie budowlanym, do tego eby ten ktry bdzie peni wart w nocy z 1 na 2 kwietnia nie zamyka bramy wjazdowej na plac, na ktrym skadano materiay budowlane. Zarwno Y jak i Z si na to zgodzili w zamian za pewn sum pienidzy. Dy ur w nocy z 1 na 2 kwietnia peni Y i zgodnie z ustaleniami nie zamkn bramy. X wjecha przez nie zamknit bram na plac skadowy i wywiz z niego materiay budowlane potrzebne mu do budowy domu. Y odpowie za pomocnictwo przez zaniechanie do kradzie y, gdy zaniechanie ci cego na nim obowizku uzna nale y za obiektywne uatwienie dokonania kradzie y przez X. Natomiast Z pozostanie bezkarny, gdy jego obowizek dziaania nie by wwczas zaktualizowany, poniewa nie peni dy uru w pracy. Trudno przyj, i ci y na nim obowizek powiadamiania o planowanym przestpstwie. Trudno przyj te usiowanie pomocnictwa do kradzie y. 2) strona przedmiotowa pomocnictwa - w wypadku pomocnictwa znami czynnociowe ujte zostao jako uatwianie innej osobie popenienia czynu zabronionego, uzupenione przykadowym wyliczeniem czynnoci pomocniczych (wyliczenie to nie ma charakteru taksatywnego tak A. Zoll w starym komentarzu). Znami czynnociowe uatwia wymaga ka dorazowo doprecyzowania poprzez powizanie go z charakterystyk czynu zabronionego stanowicego przedmiot pomocnictwa. Uatwianie musi by zrelatywizowane (odniesione) do okrelonego typu czynu zabronionego, jednak wypenienie znamion tego typu przez sprawc bezporedniego pozostaje poza treci formy popenienia przestpstwa jak jest pomocnictwo. Znamiona pomocnictwa w adnym zakresie nie odnosz si do rzeczywistego czynu zabronionego popenionego przez sprawc bezporedniego. Znamiona przepisu czci szczeglnej lub przepisu pozakodeksowego stanowi jedynie perspektyw dziaania pomocnika, ktrego czynnoci odnosz si do konkretnego wyobra onego zachowania stypizowanego w ustawie karnej. Pomocnictwo, w przeciwiestwie do form sprawczych, okrela jedno tylko zachowanie sprowadzajce si do uatwiania innej osobie popenienia czynu zabronionego, oderwane jest za od faktu wykonania czynu zabronionego przez bezporedniego wykonawc. Pomocnictwo nie jest techniczn form wykonania czynu zabronionego poprzez uatwianie innej osobie jego popenienia, lecz stanowi odrbny typ czynu zabronionego charakteryzujcy si wasnymi

14

znamionami. Dokonanie pomocnictwa jest wic uniezale nione od podjcia przez osob, ktrej si uatwia popenienie czynu zabronionego jakichkolwiek czynnoci zmierzajcych do jego dokonania. W odniesieniu do problemu ustalenia chwili, w ktrej dochodzi do dokonania pomocnictwa prezentowane s trzy modele interpretacyjne: a) model szeroki (A. Zoll) przestpstwo pomocnictwa ma w tym ujciu charakter formalny tj. z jego dokonaniem mamy do czynienia w chwili zakoczenia przez pomocnika czynnoci uatwiajcych popenienie czynu zabronionego, niezale nie czy osoba, ktrej dokonanie czynu si uatwia podja jakiekolwiek czynnoci zmierzajce do jego popenienia. b) model umiarkowany (P. Kardas) przestpstwo pomocnictwa ma w tym ujciu charakter materialny w tym sensie, e z jego dokonaniem mamy do czynienia w chwili, gdy pomocnik stworzy stan uatwiajcy popenienie czynu zabronionego przez bezporedniego wykonawc;, dla dokonania pomocnictwa nie ma znaczenia dokonanie czynu zabronionego przez bezporedniego wykonawc; w tym ujciu jest to odrbny typ czynu zabronionego bdcy odmian przestpstwa nara enia na niebezpieczestwo. c) model wski (restryktywny) (A. Wsek) przestpstwo pomocnictwa ma w tym ujciu charakter skutkowy w tym sensie, e z jego dokonaniem mamy do czynienia w chwili dokonania czynu zabronionego przez bezporedniego wykonawc; w tym ujciu pomocnictwo ma charakter akcesoryjny. Patrz przykad 5 odpowiedzialno za pomocnictwo analogicznie do odpowiedzialnoci za pod eganie. Mo liwe jest tylko uatwienie konkretnego typu czynu zabronionego. Nie jest mo liwe pomocnictwo do przestpstwa in abstracto. Wyr nia si dwie odmiany pomocnictwa: a) pomocnictwo fizyczne okrelone jako dostarczanie narzdzi lub dostarczanie rodka przewozu. Przez dostarczanie nale y rozumie wszelk form przekazywania, udostpniania narzdzi lub rodka przewozu. Zwrot narzdzia nale y rozumie szeroko, jako wszelkie rodki majce su y do popenienia czynu zabronionego. rodki przewozu to wszelkie urzdzenia su ce do transportu osb i rzeczy. W przypadku pomocnictwa fizycznego nie jest konieczny aden kontakt midzy pomocnikiem a bezporednim wykonawc, ten ostatni w ogle mo e nie mie wiadomoci, e zostaa mu udzielona pomoc w popenieniu czynu zabronionego. b) pomocnictwo psychiczne okrelane jako udzielanie informacji lub udzielanie rady. Odnosi si do tych wypadkw, w ktrych bezporedni wykonawca wczeniej podj zamiar popenienia czynu zabronionego albo decyzj o naruszeniu regu ostro noci, a nastpnie otrzyma od pomocnika wsparcie psychiczne, ktre miao obiektywny charakter. Pomocnictwo psychiczne wymaga spenienia dwch warunkw: musi znale odzwierciedlenie w wiadomoci sprawcy, musi stanowi istotny wpyw na psychik tej osoby, tak aby mo liwe byo stwierdzenie, e udzielenie wsparcia stanowio uatwienie popenienia czynu zabronionego.

15

W zasadzie sama obecno na miejscu zdarzenia bez wykazywania jakichkolwiek obiektywnie postrzegalnych przejaww wsparcia psychicznego dla bezporedniego wykonawcy nie stanowi pomocnictwa chyba, e na takiej osobie le y szczeglny, prawny obowizek dziaania (pomocnictwo psychiczne przez zaniechanie). Przykad 19: A zwierzy si B z tego, e ma zamiar zabi C, ale zaczynaj gnbi go wtpliwoci Poniewa B rwnie nienawidzi C gorco popar plan zabjstwa, wyra ajc sw pen aprobat wobec dziaa A. B odpowie za pomocnictwo psychiczne do zabjstwa (art. 18 3 k.k. w zw. z art. 148 1 k.k.). B nie mo e odpowiada za pod eganie, gdy A w momencie kiedy B wspar jego plan mia ju zamiar zabjstwa C. Wyrok Sdu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 28 grudnia 2000 r.; II AKa 250/2000, OSA 2001/6 poz. 33 str. 10 Pomocnictwo psychiczne mo e polega na takim zachowaniu, ktre w sposb szczeglnie sugestywny manifestuje cakowite solidaryzowanie si z zamiarem bezporedniego sprawcy, co mo e w pewnych wypadkach stworzy atmosfer, w jakiej zamiar bezporedniego sprawcy ksztatuje si, dojrzewa i utwierdza lub umacnia sprawc w powzitym postanowieniu popenienia przestpstwa. Przesanki przedmiotowe odpowiedzialnoci za pomocnictwo przez zaniechanie: a) odpowiedzialno ponosi jedynie osoba, na ktrej ci y szczeglny, prawny obowizek dziaania w celu niedopuszczenia do popenienia przestpstwa; naruszenie tego obowizku mo e prowadzi do odpowiedzialnoci pomocnika przez zaniechanie za dopuszczenie do popenienia zarwno przestpstwa materialnego jak i formalnego b) odpowiedzialno ponosi tylko podmiot, ktry mia obiektywn mo liwo podjcia czynnoci, ktre mogyby zapobiec popenieniu przestpstwa c) zaniechanie wymaganego dziaania musi stanowi obiektywne uatwienie popenienia czynu zabronionego, co nie oznacza, e konieczne jest stwierdzenie, e dziaanie pomocnika zapobiegoby popenieniu przestpstwa, wystarczy stwierdzenie, e obiektywnie utrudnioby jego popenienie d) odpowiedzialno pomocnika przez zaniechanie jest uniezale niona od dokonania czynu zabronionego przez bezporedniego wykonawc Patrz przykad 18. Wyrok Sdu Najwy szego - Izba Karna z dnia 28 czerwca 2002 r.; III KKN 473/99 Sama obecno w miejscu zdarzenia w czasie akcji przestpczej i nieprzeciwdziaanie jej mo e by rozpatrywane w kategorii pomocnictwa jedynie w sytuacji, gdy na osobie obecnej tam ci y prawny, szczeglny obowizek niedopuszczenia do popenienia czynu zabronionego. Wyrok Sdu Najwy szego - Izba Wojskowa z dnia 7 marca 2003 r., WA 8/2003, Orzecznictwo Sdu Najwy szego w Sprawach Karnych 2003 poz. 540 Wskazujc na przesanki odpowiedzialnoci karnej za pomocnictwo przez zaniechanie, ustawodawca w art. 18 3 kk stwierdzi, e przestpstwa tego mo e si dopuci tylko osoba, na ktrej ci y prawny szczeglny obowizek niedopuszczenia do popenienia czynu

16

zabronionego, ktra uatwia sprawcy gwnemu popenienie czynu zabronionego przez niewykonanie okrelonej czynnoci. Udzielajcy pomocy musi chcie, aby inna osoba dokonaa przestpstwa, albo przewidujc mo liwo dokonania przez inn osob takiego czynu na to si godzi. Zachowanie uatwiajce sprawcy dokonanie przestpstwa tylko wtedy stanowi pomoc do czynu zabronionego, gdy miao miejsce przed jego dokonaniem, albo najpniej w trakcie jego dokonania. 3) strona podmiotowa pomocnictwa charakteryzuje si zamiarem, aby inna osoba popenia czyn zabroniony, a wic mo e by popeniony zarwno z zamiarem bezporednim jak i zamiarem ewentualnym. Zamiar po stronie pomocnika wymaga, aby sprawca mia wiadomo, e swym dziaaniem lub przez swe zaniechanie - nie wykonujc ci cego na nim obowizku zapobie enia popenieniu przestpstwa - uatwia innej osobie dokonanie czynu zabronionego, przy czym jego wiadomoci musi by te objta charakterystyka prawna czynu, do ktrego popenienia pomaga. Strona woluntatywna zamiaru nie musi sprowadza si do woli, po stronie pomocnika, aby bezporedni wykonawca popeni czyn zabroniony, a mo e ogranicza si do godzenia si na popenienie czynu zabronionego przez bezporedniego wykonawc. Konieczne jest rwnie , aby pomocnik obejmowa swoj wiadomoci wszystkie elementy przedmiotowe i podmiotowe znamion typu czynu zabronionego, ktrego dokonanie uatwia. Natomiast w adnym zakresie zamiar pomocnika nie dotyczy wiadomoci i woli osoby, ktrej pomaga tj. znamion podmiotowych typu czynu zabronionego, do ktrego pomaga. tzn. e sprawca nie musi chcie aby tak e osoba, ktrej udziela pomocy miaa wiadomo czynu do ktrego udzielana jest jej pomoc i chciaa jego realizacji Pomocnictwo jest wic mo liwe zarwno w stosunku do przestpstw umylnych, jak i nieumylnych. W kwestii sytuacje:
POMOCNICTWA DO PRZESTPSTW NIEUMYLNYCH

nale y wyr ni dwie

1. tzw. waciwe pomocnictwo do przestpstw nieumylnych obejmuje wypadki, gdy pomocnik dziaajc z zamiarem uatwienia innej osobie popenienia czynu zabronionego, a sprawca bezporedni popenia przestpstwo nieumylne. Nie ma przeszkd do przyjcia odpowiedzialnoci karnej za tzw. waciwe pomocnictwo do przestpstw nieumylnych, albowiem speniony jest warunek istnienia po stronie pomocnika zamiaru uatwienia innej osobie popenienia czynu zabronionego. Umylne pomocnictwo wystpuje zarwno, gdy bezporedni wykonawca zrealizuje umylnie czyn zabroniony, ktry mu uatwiono popeni, jak i wwczas, gdy usiuje go wykona albo gdy zrealizuje ten czyn nieumylnie lub w ogle nie przystpi do jego realizacji. W ka dym z tych przypadkw pomocnik odpowiada bdzie za umyln realizacj znamion pomocnictwa, za bezporedni wykonawca poniesie odpowiedzialno za realizowany przez siebie umylnie lub nieumylnie czyn zabroniony. Umylno i nieumylno bezporedniego wykonawcy pozostaje poza zakresem znamion pomocnictwa, co wynika z faktu, e wiadomo pomocnika nie obejmuje rzeczywistego popenienia czynu zabronionego przez sprawc bezporedniego ale jest tylko zrealatywizowana do wyobra onych przez pomocnika znamion przedmiotowych (nie podmiotowych) tego czynu. Patrz przykad 6 odpowiedzialno za pomocnictwo analogicznie do odpowiedzialnoci za pod eganie.

17

2. tzw. niewaciwe pomocnictwo do przestpstw nieumylnych obejmuje wypadki, w ktrych nastpuje obiektywne uatwienie popenienia czynu zabronionego przy braku zamiaru uatwienia innej osobie popenienia czynu zabronionego Chodzi tu o przypadki uatwienia innej osobie podjcia okrelonego zachowania, ktrej nie towarzyszy po stronie pomocnika wiadomo normatywnego znaczenia czynu, na ktrego nakierowane s jego czynnoci. Przyjcie odpowiedzialnoci za tzw. niewaciwe pomocnictwo do przestpstw nieumylnych jest niemo liwe poniewa podmiot uatwiajcy nie dziaa z zamiarem uatwienia sprawcy bezporedniemu popenienia czynu zabronionego. Brak jest tu spenienia znamienia podmiotowego pomocnictwa. Wchodzi tu w gr odpowiedzialno za sprawstwo (wspsprawstwo) przestpstwa nieumylnego w razie spenienia przesanek tej odpowiedzialnoci. Patrz przykad 7 odpowiedzialno za pomocnictwo analogicznie do odpowiedzialnoci za pod eganie. Wyrok Sdu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 wrzenia 2005 r.; II AKa 276/2005 Zgodnie z treci art. 18 3 kk strona podmiotowa pomocnictwa charakteryzuje si zamiarem, aby inna osoba popenia czyn zabroniony. Pojcie zamiar dotyczy zamiaru bezporedniego i ewentualnego w rozumieniu art. 9 1 kk. Dlatego udzielajcy pomocy musi obejmowa wiadomoci, i podejmuje okrelone czynnoci, np. przekazuje informacje uatwiajce innym osobom popenienie czynu zabronionego. Skoro nie ma umylnoci, nie ma pomocnictwa. ZAGADNIENIE
KRZY OWANIA SI TZW. FORM ZJAWISKOWYCH (POMOCNICTWA) ORAZ POSTACI STADIALNYCH (USIOWANIA). Art. 13 k.k. ma zastosowanie to wszystkich typw

czynw zabronionych przewidzianych w ustawie karnej. Uznanie, e pomocnictwo do konkretnego przestpstwa stanowi odrbny typ czynu zabronionego, oznacza, e znajduj do niego zastosowanie regulacje odnoszce si do tzw. stadialnych postaci popenienia przestpstwa. Pomocnictwo mo e by popenione w formie usiowania. Patrz przykad 11 i tabelka odpowiedzialno za pomocnictwo analogicznie do odpowiedzialnoci za pod eganie. Ratio legis wprowadzenia karalnoci pomocnictwa jest ochrona dobra prawnego okrelonego w przepisie czci szczeglnej lub przepisie pozakodeksowym, ktrego dokonania pomocnik uatwia; pomocnik nie atakuje tego dobra w sposb okrelony w przepisie czci szczeglnej, lecz wspomaga proces, ktrego rezultatem mo e by zamach na dobro chronione przez dany typ; jest to wic szczeglny typ przestpstwa nara enia na niebezpieczestwo. Nie ma przeszkd, aby przyj, w wietle stwierdzenia, e pomocnictwo jest odrbnym typem czynu zabronionego, odpowiedzialnoci karnej za tzw. acuszkowe pomocnictwo to jest za wypadki, w ktrych pomocnik uatwia innemu pomocnikowi realizacj jego znamion formy stadialnej.

18

Patrz przykad 12 odpowiedzialno za pomocnictwo analogicznie do odpowiedzialnoci za pod eganie. Mo liwe jest pomocnictwo zarwno do sprawstwa pojedynczego jak i wspsprawstwa, sprawstwa kierowniczego, sprawstwa polecajcego, jak i do pod egania. Patrz przykady 13 do 16 odpowiedzialno do odpowiedzialnoci za pod eganie. za pomocnictwo analogicznie

Przyj nale y, e art. 102 k.k. odnosi si wycznie do sprawczych form popenienia przestpstwa i nie obejmuje pomocnictwa. Patrz przykad 17 odpowiedzialno za pomocnictwo analogicznie do odpowiedzialnoci za pod eganie. Zbieg pomocnictwa ze sprawstwem pomocnictwa ma do sprawstwa charakter pochodny w tym znaczeniu, e stanowi podstaw rozszerzenia odpowiedzialnoci karnej, jeli nie jest mo liwe przyjcie, ktrej z form sprawczych, std wniosek, e zgodnie z zasad wyczania wieloci ocen (konstrukcja wspukaranych czynw uprzednich) pomocnik, ktry nastpnie wspwykonuje lub kieruje wykonaniem czynu zabronionego poniesie odpowiedzialno za wspsprawstwo lub sprawstwo kierownicze. Pomocnictwo a pod eganie r ni si tym, e pod egany musi w wyniku czynnoci nakaniania podj decyzj popenienia czynu zabronionego lub naruszenia regu ostro noci. Jeli podmiot oddziaywania decyzj tak ju podj mo na mwi o pomocnictwie psychicznym. Uchwaa Sdu Najwy szego - Izba Karna z dnia 21 padziernika 2003 r., I KZP 11/2003, OSNKW 2003/11-12 poz. 89 Pod eganie mo e by popenione w formie usiowania, i to zarwno wtedy, gdy usiujcy bezskutecznie nakania do czynu zabronionego o znamionach okrelonych w przepisach czci szczeglnej kodeksu karnego jak i wtedy, gdy bezskutecznie nakania do czynu zabronionego o znamionach pod egania. Przewodniczcy: Pierwszy Prezes SN L. Gardocki (sprawozdawca). Sdziowie SN: P. Kalinowski, W. Kozielewicz, D. Rysiska, J. Sobczak, E. Stru yna, J. Szewczyk. Zastpca Prokuratora Generalnego: R.A. Stefaski. Sd Najwy szy w sprawie Andrzeja W., po rozpoznaniu, przekazanego na podstawie art. 441 1 kpk, przez Sd Okrgowy w T. postanowieniem z dnia 7 lutego 2003 r., do rozstrzygnicia Sdowi Najwy szemu, a przez skad trzech sdziw tego Sdu na podstawie art. 441 2 kpk - postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2003 r. - powikszonemu skadowi Sdu Najwy szego zagadnienia prawnego wymagajcego zasadniczej wykadni ustawy: Czy pod eganie (art. 18 2 kk) mo e by popenione w formie usiowania (art. 13 1 kk)? uchwali udzieli odpowiedzi jak wy ej.

19

Uzasadnienie Przedstawione Sdowi Najwy szemu zagadnienie prawne wyonio si na tle nastpujcego stanu faktycznego: Andrzej W. wyrokiem Sdu Rejonowego w T. z dnia 17 padziernika 2002 r., uniewinniony zosta od zarzutu usiowania nakonienia Dawida M., za porednictwem jego matki Marty M., do zo enia zezna niezgodnych z prawd, tj. od zarzutu popenienia przestpstwa z art. 13 1 kk w zw. z art. 233 1 kk. Apelacj od tego wyroku zo y Prokurator Rejonowy w T., zarzucajc mu obraz przepisw prawa materialnego - art. 13 1 kk, art. 18 2 kk i art. 233 1 kk, przez wyra enie bdnego pogldu prawnego, e oskar ony swoim zachowaniem nie wypeni znamion adnego przestpstwa, mimo i z ustalonego przez sd stanu faktycznego jednoznacznie wynika, e oskar ony swoim dziaaniem popeni przestpstwo w postaci usiowania pod egania Dawida M. do popenienia przestpstwa z art. 233 1 kk. W konkluzji prokurator wnis o uchylenie zaskar onego wyroku i przekazanie sprawy Sdowi Rejonowemu w T. do ponownego rozpoznania. Oskar yciel publiczny twierdzi w swej apelacji, e ustalony przez sd stan faktyczny zosta nieprawidowo zakwalifikowany. Sd ustali, e oskar ony nakania Mart M. aby nakonia swego syna Dawida M. do zeznania nieprawdy. To zachowanie oskar onego Sd Rejonowy oceni jako niekaralne przygotowanie, poniewa , jak to okreli, nie doszo do oddziaywania na bezporedniego wykonawc. Natomiast prokurator, w zo onej apelacji, utrzymywa, e tego rodzaju zachowanie, jakiego dopuci si oskar ony nale ao oceni jako karalne usiowanie pod egania do przestpstwa z art. 233 1 kk. Sd Okrgowy w T., dziaajc jako sd odwoawczy, doszed do wniosku, e w sprawie istnieje zagadnienie prawne wymagajce zasadniczej wykadni ustawy, poniewa tre przepisw okrelajcych pod eganie nie jest jednoznaczna, kwestia usiowania pod egania jest r nie postrzegana w doktrynie, a w judykaturze wyra ono lakonicznie uzasadnione stanowisko krytyczne. Uzasadniajc swj wniosek Sd Okrgowy wskaza, i sporn rzecz jest, czy pod eganie musi polega na wywoaniu u osoby nakanianej zamiaru popenienia czynu zabronionego. Co do tej kwestii istniej, zdaniem Sdu Okrgowego, r ne pogldy w orzecznictwie i w doktrynie, przy czym w kwestii prezentacji pogldw doktryny Sd Okrgowy w du ym stopniu odsya do opracowania P. Kardasa (Teoretyczne podstawy odpowiedzialnoci karnej za przestpne wspdziaanie, Krakw 2001, str. 556 i n.). Wskazujc na te rozbie noci Sd Okrgowy wysuwa sugesti, e sowo nakania u yte w art. 18 2 kk nale y rozumie jako zawierajce wymg wywoania skutku, w postaci wzbudzenia u pod eganego zamiaru popenienia czynu zabronionego, mimo e przepis posuguje si czasownikow form niedokonan. Form tak posuguje si przecie kodeks rwnie w innych przepisach, a mimo to nie budzi wtpliwoci, e przepisy te dotycz przestpstw skutkowych. Sd Okrgowy wywodzi dalej, e nawet w przypadku uznania, i pod eganie ma charakter formalny, tj. nie wymaga skutku, czy to w postaci wywoania u pod eganego zamiaru popenienia czynu zabronionego, czy to skutku w postaci dokonania czynu przez pod eganego - mo liwe jest przyjcie konstrukcji pod egania do pod egania. Sd Okrgowy zauwa a przy tym, e odnonie mo liwoci przyjmowania usiowania pod egania, w orzecznictwie wyra ono stanowisko, e taka konstrukcja jest niemo liwa (Sd Okrgowy przytacza tu postanowienie Sdu Najwy szego z dnia 21 maja 1960 r. Rw 572/60 OSPiKA 1961/2 poz. 54 oraz uzasadnienie uchway z dnia 4 listopada 1966 r. VI KZP 33/66 OSNKW 1966/12 poz. 127), natomiast w doktrynie, ktra jest zr nicowana, przewa a pogld dopuszczajcy konstrukcj usiowania pod egania. Swj wasny pogld Sd Okrgowy formuuje w uzasadnieniu pytania w ten sposb, e opowiada si za tak mo liwoci.

20

Pod eganie, argumentuje Sd Okrgowy, stanowi odmienny rodzajowo typ czynu zabronionego i wobec tego u yty w art. 13 1 kk zwrot czyn zabroniony nale y odnie te do czynu okrelajcego znamiona pod egania, a wic w konkluzji sformuowanie zmierza bezporednio do jego dokonania, o ktrym mowa w art. 13 1 kk, odnosi si do znamion czynnociowych pod egania, czyli do nakaniania. Tak wic, stwierdza Sd Okrgowy, usiowanie pod egania ma miejsce wwczas, gdy zachowanie pod egajcego zmierzao do wywoania u innej osoby zamiaru popenienia czynu zabronionego, przy bezskutecznoci tych czynnoci. W pisemnym wniosku z dnia 21 marca 2003 r. Zastpca Prokuratora Generalnego RP przedstawi swoje stanowisko w kwestii postawionego pytania prawnego, a nastpnie stanowisko to podtrzyma w czasie posiedzenia Sdu Najwy szego w dniu 30 kwietnia 2003 r. Zastpca Prokuratora Generalnego wnis o udzielenie na pytanie Sdu Okrgowego odpowiedzi twierdzcej. Na rzecz tego stanowiska przytoczono we wniosku, powoujc si zwaszcza na pogldy zawarte w pracy P. Kardasa (Teoretyczne podstawy (...) op. cit.), nastpujce argumenty. Do znamion pod egania nie nale y dokonanie czynu zabronionego przez bezporedniego sprawc ani nawet jego usiowanie. Osoba realizuje znamiona pod egania w momencie, gdy nakonia bezporedniego sprawc do popenienia przestpstwa. Dalej twierdzi si we wniosku, e mo liwe jest usiowanie pod egania, polegajce na tym, e czynnoci podjte przez pod egacza nie wywoay decyzji co do popenienia przestpstwa u bezporedniego sprawcy, lub nie zostay przez pod egacza ukoczone. W tych sytuacjach pod egacz zmierza bezporednio do dokonania, ktre jednak nie nastpuje ze wzgldu na nieosignicie zamierzonego celu. Prokurator podkreli te , e trafnie przyjmuje si w literaturze, i bezporednie zmierzanie do dokonania czynu zabronionego oznacza tak e typ pod egania i pomocnictwa, i jest czone z charakteryzujcym pod eganie znamieniem czynnociowym jakim jest nakanianie; okrelone zachowanie mo e zmierza bezporednio do dokonania czynu zabronionego pod egania. Sd Najwy szy po rozpoznaniu sprawy postanowi, na podstawie art. 441 2 kpk przekaza rozstrzygnicie zagadnienia prawnego powikszonemu skadowi Sdu Najwy szego. Uzasadniajc swoje postanowienie Sd Najwy szy stwierdzi przede wszystkim, e udzielenie odpowiedzi na przedstawione pytanie (bd odmowa podjcia uchway) wymaga wstpnie rozstrzygnicia zagadnienia, czy pod eganie ma w wietle polskiego prawa karnego, charakter skutkowy, czy te bezskutkowy. Wskaza te na istniejc w doktrynie rozbie no w tej kwestii oraz na to, e zwolennicy skutkowego charakteru pod egania przyjmuj za wymagany skutek, bd powzicie przez pod eganego zamiaru dokonania czynu zabronionego, bd dokonanie przeze tego czynu. Gwnym zagadnieniem jednak jest problem mo liwoci popenienia pod egania w formie usiowania. Co do tego istnieje w nauce prawa karnego rozbie no zda, ktr Sd Najwy szy odnotowuje, wskazujc na autorw udzielajcych na to pytanie odpowiedzi pozytywnej, jak i autorw, ktrzy neguj mo liwo usiowania pod egania. Sd Najwy szy zauwa a te , e rozwa ania dotyczce tego zagadnienia maj w niniejszej sprawie znaczenie tylko o tyle, o ile trafne jest zao enie, e pod eganie jako takie ma charakter skutkowy. Na kocu uzasadnienia swego postanowienia o przekazaniu rozstrzygnicia zagadnienia prawnego powikszonemu skadowi Sdu Najwy szego, Sd Najwy szy w skadzie trzech sdziw poruszy zagadnienie natury proceduralnej. Mianowicie podnis, e w niniejszej sprawie Sd Najwy szy powzi wtpliwo co do zagadnienia o charakterze niejako wstpnym, od rozstrzygnicia ktrego zale y to, czy w sprawie zachodz przesanki do wydania uchway okrelone w art. 441 1 kpk. Gdyby bowiem uzna, i w realiach sprawy

21

rozpoznawanej przez Sd Okrgowy w T. w ogle nie mamy do czynienia z usiowaniem pod egania, jedynym mo liwym rozstrzygniciem Sdu Najwy szego mogoby by postanowienie o odmowie podjcia uchway. Sd Najwy szy w skadzie powikszonym zwa y, co nastpuje: Rozpoczynajc od opisanego wy ej przez Sd Najwy szy w skadzie trzyosobowym zagadnienia wstpnego stwierdzi nale y, e skad ten cakowicie trafnie uzna, i merytoryczny zwizek midzy tym zagadnieniem a zagadnieniem prawnym, ktrego rozstrzygnicie wzbudzio wtpliwo Sdu Okrgowego w T. jest tak silny, i rozdzielanie tych kwestii byoby zabiegiem sztucznym i nie su yoby ani ekonomii procesowej, ani te nie mogoby si przyczyni do lepszego wyjanienia wyaniajcych si w sprawie wtpliwoci. Przechodzc do zagadnienia poruszonego w pytaniu postawionym przez Sd Okrgowy w T., trzeba przede wszystkim zauwa y, e udzielenie na odpowiedzi, w zasadzie nie wymaga zajcia stanowiska w kwestii skutkowego, bd bezskutkowego charakteru pod egania w wietle uregulowania zawartego w art. 18 2 kk. Brak jest bezporedniego powizania midzy tymi zagadnieniami, poniewa nie ulega wtpliwoci, e forma stadialna, jak jest usiowanie, odnosi si zarwno do przestpstw skutkowych (materialnych), jak i do przestpstw bezskutkowych (formalnych). Nie oznacza to natomiast, e pogld w kwestii skutkowego (bezskutkowego) charakteru pod egania nie ma adnego znaczenia w niniejszej sprawie, skoro uznanie, e pod eganie ma charakter skutkowy zmienia ocen prawn czynu polegajcego na tym, e nakaniajcemu do popenienia czynu zabronionego nie uda si wzbudzi u nakanianego zamiaru popenienia takiego czynu. W zale noci od stanowiska w sprawie skutkowego wzgldnie bezskutkowego charakteru pod egania oraz mo liwoci usiowania pod egania sytuacja taka mo e by oceniona bardzo r nie - od przyjcia, e mamy tu do czynienia z dokonanym pod eganiem, a do stanowiska, e sytuacja taka to tylko przygotowanie (niekoniecznie karalne). Jest rzecz powszechnie znan, e polskie kodeksy karne poczynajc od kodeksu z 1932 r., poprzez kodeks z 1969 r., a do kodeksu z 1997 r., okrelajc w znamionach przestpstw czynno czasownikow, u ywaj czasownika w czasie teraniejszym w aspekcie niedokonanym (zabija, zabiera, nabywa, przyjmuje) . Mimo to, bezsporne jest w orzecznictwie sdowym i w doktrynie, e w przepisach tych opisana jest sytuacja, polegajca na tym, e sprawca zabi( czowieka), zabra(cudz rzecz ruchom), naby(rzecz uzyskan za pomoc czynu zabronionego) lub przyj (korzy). Sama za, nieobarczona jeszcze skutkiem, czynno zabijania, zabierania albo nabywania rozpatrywana jest w aspekcie form stadialnych popenienia przestpstwa. W teorii prawa (R. Sarkowicz: Wyra anie przyczynowoci w tekcie prawnym (na przykadzie kodeksu karnego z 1969 r.), Zeszyty Naukowe UJ - Prace z nauk politycznych, z. 37, Krakw 1989, str. 68-69) wyjania si ten stan rzeczy tradycj legislacyjn, zgodnie z ktr znamiona czasownikowe wystpujce w czci szczeglnej Kodeksu karnego nale y interpretowa w aspekcie dokonanym. Dla cisoci zauwa y nale y, e od tej tradycji istniej nieliczne wyjtki, tj. zarwno przepisy posugujce si czasownikami w aspekcie niedokonanym, przy ktrych z kontekstu wynika, e chodzi tu o kryminalizacj samej, nieobarczonej skutkiem, czynnoci, jak np. prowadzi pojazd (art. 178a kk), jak i czasownikami z dopenieniem wyranie wskazujcym na skutek, np. dopuszcza si zabjstwa (art. 123 kk). W sytuacji, gdy praktyka wynikajca z jzykowej tradycji ustawodawczej tworzy swego rodzaju domniemanie skutkowego charakteru przestpstwa, a adne racje systemowe ani funkcjonalne nie skaniaj do wniosku, e zachodzi tu odstpstwo od tej tradycji - nale y przyj, e czasownik u ywany jest dla oznaczenia wywoania skutku. W rezultacie wic nale y przyj, e w art. 18 kk chodzi o pomocnictwo polegajce na tym, e pomocnik uatwi popenienie czynu zabronionego, a pod egacz nakoni do popenienia czynu zabronionego. Skutkiem, przy dokonanym pod eganiu, jest

22

okrelone zjawisko psychiczne, mianowicie zamiar pod eganego, by popeni przestpstwo, do ktrego zosta nakoniony. Przechodzc do pytania sformuowanego przez Sd Okrgowy, nale y zacz od stwierdzenia, e odpowied na nie zale y przede wszystkim od interpretacji art. 13 1 kk i art. 18 2 kk. Skoro wedug art. 13 1 kk dla zaistnienia usiowania konieczne s trzy elementy: a) zamiar popenienia czynu zabronionego, b) zachowanie zmierzajce bezporednio do jego dokonania, c) brak jego dokonania - to brak jest jakichkolwiek argumentw, by nie uzna za usiowanie pod egania do zabjstwa np., zdarzenia polegajcego na tym, e osoba A nakaniaa osob B do zabicia osoby C, ale byo to nakanianie bezskuteczne, tzn. nie udao si jej w psychice osoby B wywoa zamiaru zabicia osoby C. Wtpliwoci Sdu Okrgowego co do mo liwoci usiowania pod egania pozostaj jednak w zwizku z bardziej skomplikowanym ukadem sytuacyjnym, ktry zaistnia w niniejszej sprawie. S one zrozumiae, skoro przepis o usiowaniu wymaga, by zachowanie si usiujcego zmierzao bezporednio do dokonania. Tymczasem w tym przypadku nakaniajcy chcia doprowadzi do popenienia konkretnego typu przestpstwa okrelonego w czci szczeglnej Kodeksu karnego (faszywych zezna) oddziaywujc na psychik osoby, ktra w jego zamyle miaa by porednikiem, a dopiero ta osoba miaa bezporednio poprzez wasne zachowanie wywoa u wiadka zamiar zo enia faszywych zezna. Wymg zmierzania bezporedniego, tak mocno przecie akcentowany w art. 13 1 kk, w sposb oczywisty nie zostaje wic w tej sytuacji speniony. Z drugiej strony nale y zwrci uwag na fakt, e w polskim jzyku prawniczym istnieje od dawna okrelenie acuszkowe pod eganie i acuszkowe pomocnictwo stworzone dla nazwania sytuacji polegajcych na tym, e kto pod ega do pod egania albo pomaga do pomocnictwa. Pojciem tym obejmowane s, jak si wydaje tak e sytuacje mieszane, np. pod eganie do pomocnictwa. Koncentrujc si w niniejszym postpowaniu na sytuacji pod egania do pod egania stwierdzi nale y co nastpuje: W wietle zamieszczonej w art. 18 2 kk definicji pod egania, kluczowym problemem dla oceny prawnej pod egania do pod egania jest interpretacja pojcia czyn zabroniony. Jeli przez czyn zabroniony rozumie bdziemy tylko czyn o znamionach okrelonych w konkretnym przepisie czci szczeglnej kodeksu karnego lub innej ustawy zawierajcej przepisy karne, czyli tzw. typ przestpstwa, np. czyn o znamionach zabjstwa, kradzie y, faszywych zezna itd., to wwczas logiczn konkluzj takiego pogldu bdzie stwierdzenie, e art. 18 2 kk odnosi si tylko do sytuacji nakaniania do takich wanie typw przestpstw, natomiast poza jego zasigiem pozostaj przypadki nakaniania do okrelonych w czci oglnej kodeksu karnego, form zjawiskowych popenienia przestpstwa, takich jak pod eganie i pomocnictwo. Jednak e, aden z przepisw kodeksu karnego nie wskazuje na takie wanie wskie rozumienie pojcia czynu zabronionego przez ustawodawc. Definicja czynu zabronionego (Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach okrelonych w ustawie karnej), zamieszczona w art. 115 1 kk, w adnym swym fragmencie nie wskazuje na tak wsk interpretacj. W szczeglnoci sformuowanie, e chodzi o zachowanie o znamionach okrelonych w ustawie karnej obejmuje swoim zakresem rwnie cz ogln Kodeksu karnego, w ktrej wanie okrela si znamiona pod egania i pomocnictwa. Jest zreszt w Kodeksie karnym szereg takich przepisw, w ktrych u ywa si pojcia czyn zabroniony, przy czym nie budzi wtpliwoci, e dotycz one tak e takich czynw zabronionych jak pod eganie i pomocnictwo. Tytuem przykadu mo na tu wskaza art. 5 i art. 6 kk. Jest przecie oczywiste, e miejsce i czas popenienia pod egania lub pomocnictwa okrela si wedug regu przewidzianych w tych przepisach. Stanowisko, e pojcie czyn zabroniony odnosi si rwnie do czynw zabronionych przez ustaw, jako pod eganie lub pomocnictwo mo na znale tak e

23

w wypowiedziach doktryny (zob. W. Wolter: Nauka o przestpstwie, Warszawa 1973, str. 304; P. Kardas: Teoretyczne (...), op. cit. str. 863). W rezultacie wic, skoro: - zgodnie z art. 13 1 kk usiowanie polega na bezporednim zmierzaniu do dokonania czynu zabronionego; - pojcie czyn zabroniony obejmuje rwnie pod eganie; - pod eganie mo e polega rwnie na nakanianiu do pod egania, to nale y przyj, e pod eganie mo e by popenione w formie usiowania, i to zarwno wtedy, gdy usiujcy bezskutecznie nakania do czynu zabronionego opisanego w czci szczeglnej kodeksu karnego, jak i wtedy, gdy bezskutecznie nakania do czynu zabronionego o znamionach pod egania.

24