You are on page 1of 85

Testy maturalne z chemii 2005-2011 rok,

poziom rozszerzony

2011 rok

http://www.chemia.sos.pl

http://www.chemia.sos.pl/

Testy maturalne z chemii, poziom rozszerzony,


2005-2011 rok
http://www.chemia.sos.pl
poczta@chemia.sos.pl

Omwione odpowiedzi do pyta maturalnych moesz


zakupi za 10z klikajc w poniszy link
Tak, chc zakupi omwione odpowiedzi do pyta
maturalnych

Odpowiedzi mona rwnie zakupi w sklepie internetowym serwisu Chemia


SOS pomoc z chemii

-2-

http://www.chemia.sos.pl/

1.

BUDOWA ATOMU ..................................................................................................................................................... 5


1.1.
PRZEMIANY JDROWE I PROMIENIOTWRCZO ...................................................................................................... 5
1.2.
BUDOWA ATOMU ..................................................................................................................................................... 8

2.

UKAD OKRESOWY PIERWIASTKW ............................................................................................................. 10

3.

CZSTECZKI I WIZANIA CHEMICZNE ......................................................................................................... 12

4.

PRAWA GAZOWE ................................................................................................................................................... 15

5.

WACIWOCI PIERWIASTKW ...................................................................................................................... 16


5.1.
LITOWCE ................................................................................................................................................................ 16
5.2.
BERYLOWCE .......................................................................................................................................................... 16
5.3.
BOROWCE .............................................................................................................................................................. 16
5.4.
WGLOWCE ........................................................................................................................................................... 16
5.5.
TLENOWCE............................................................................................................................................................. 16
5.6.
AZOTOWCE ............................................................................................................................................................ 17
5.7.
FLUOROWCE .......................................................................................................................................................... 17
5.8.
PIERWIASTKI BLOKU D ........................................................................................................................................... 17
5.9.
PORWNYWANIE WACIWOCI ZWIZKW .......................................................................................................... 19

6.

PROJEKTY DOWIADCZE ................................................................................................................................. 21

7.

REAKCJE REDOKS ................................................................................................................................................. 26

8.

OBLICZENIA STECHIOMETRYCZNE ............................................................................................................... 30

9.

EKOLOGIA ................................................................................................................................................................ 32

10. SOLE ........................................................................................................................................................................... 34


11. OBLICZENIA STENIA ROZTWORU .............................................................................................................. 36
12. RWNOWAGI JONOWE ........................................................................................................................................ 38
12.1.
ILOCZYN ROZPUSZCZALNOCI ............................................................................................................................ 38
12.2.
HYDROLIZA ........................................................................................................................................................ 39
12.3.
STAA I STOPIE DYSOCJACJI ............................................................................................................................. 40
12.4.
DYSOCJACJA ...................................................................................................................................................... 42
13. KWASY I ZASADY ................................................................................................................................................... 43
14. WACIWOCI ROZTWORW ........................................................................................................................... 47
15. KINETYKA I RWNOWAGA REAKCJI ............................................................................................................. 48
15.1.
KINETYKA REAKCJI ............................................................................................................................................ 48
15.2.
RWNOWAGA REAKCJI ...................................................................................................................................... 50
16. ELEKTROCHEMIA ................................................................................................................................................. 52
17. TERMOCHEMIA ...................................................................................................................................................... 58
18. WGLOWODORY.................................................................................................................................................... 60
18.1.
WGLOWODORY NASYCONE - ALKANY .............................................................................................................. 60
18.2.
WGLOWODORY NIENASYCONE ALKENY I ALKINY .......................................................................................... 60
18.3.
WGLOWODORY AROMATYCZNE ....................................................................................................................... 63
19. ALKOHOLE............................................................................................................................................................... 64
20. ALDEHYDY I KETONY .......................................................................................................................................... 67
21. KWASY, ESTRY I TUSZCZE ............................................................................................................................... 68
22. AMINY, AMIDY I ZWIZKI NITROWE.............................................................................................................. 71
23. CUKRY ....................................................................................................................................................................... 72
24. AMINOKWASY, PEPTYDY I BIAKA ................................................................................................................. 75
25. TYPY REAKCJI ........................................................................................................................................................ 78
-3-

http://www.chemia.sos.pl/

26. IZOMERIA ................................................................................................................................................................. 79


26.1.
IZOMERIA KONSTYTUCYJNA ............................................................................................................................... 79
26.2.
STEREOIZOMERIA ............................................................................................................................................... 80

-4-

http://www.chemia.sos.pl/

1.

Budowa atomu
1.1. Przemiany jdrowe i promieniotwrczo

Informacja do zada 1 i 2
Polon 210
84 Po ulega przemianie . Okres poowicznego rozpadu tego izotopu wynosi 138 dni.

1.
Napisz rwnanie tej przemiany.
Rwnanie reakcji: .......................................................................................................................
......................................................................................................................................................

2.
W pojemniku umieszczono 1 gram polonu 210
84 Po . Oszacuj mas tego izotopu, ktra pozostanie po upywie 414 dni.
......................................................................................................................................................

3.
Poniszy schemat przedstawia zdolno przenikania przez materi rnych rodzajw promieniowania jonizujcego.

Wypenij ponisz tabel, wpisujc obok numeru ze schematu odpowiadajcy mu rodzaj promieniowania (, lub ).
Numer ze
Rodzaj promieniowania
schematu
1
2
3
neutrony
4

4.
Promieniotwrczy izotop wgla C-14 powstaje w grnych warstwach atmosfery i ulega asymilacji przez roliny w postaci
tlenku wgla(IV). Rwnowaga, jaka si ustala w procesach odywiania i oddychania w danym rodowisku sprawia, e
zawarto wgla w organizmach ywych jest staa. W przypadku obumarcia organizmu izotop C-14 przestaje by uzupeniany i
z upywem czasu jego ilo w obumarych szcztkach organizmu ulega zmniejszeniu na skutek rozpadu promieniotwrczego.
Na podstawie: A. Czerwiski, Energia jdrowa i promieniotwrczo, Warszawa 1998
Ustal, wykonujc obliczenia, ile razy zmalaa zawarto izotopu wgla C-14 w drewnie, ktre pochodzi z drzewa
obumarego przed 11460 laty. Okres ptrwania tego izotopu wgla wynosi 5730 lat.
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Odpowied: ......................................................................................................................................................

5.
Powstawanie pierwiastkw we Wszechwiecie ilustruje uproszczony cig przemian termojdrowych zachodzcych na
jednym z etapw ycia gwiazd.
4 He + 4 He 8 Be; 8Be + 4 He 12 C; 12 C + 4 He A X;
4
4
2
2
2
6
6
2
Z

A X + 4 He 20 Ne;
Z
2
10

Ustal liczb atomow, liczb masow i symbol izotopu X.


Liczba atomowa: ......................... Liczba masowa: ......................... Symbol: ..............................
-5-

itd.

http://www.chemia.sos.pl/

6.
Jdro izotopu

235
92 U

ulega dwm przemianom , a nastpnie jednej przemianie . Podaj skad jdra atomowego (liczb
-

protonw i neutronw), ktre powstaje w wyniku tych przemian.


Liczba protonw:
Liczba neutronw:

7.
60

Prbka metalicznego kobaltu o masie 20 g zawiera 10% masowych promieniotwrczego izotopu Co , ktrego okres
ptrwania 1/2 = 5,3 lat. Pozosta mas prbki stanowi trwae izotopy kobaltu.
Oblicz, jaka bdzie cakowita masa kobaltu zawartego w prbce po upywie 15,9 lat.
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Odpowied: ......................................................................................................................................................

8.
Jednym z pierwszych sztucznie otrzymanych radionuklidw by izotop azotu
napromieniowania izotopu boru
polonu

210
84

10
5

13
7

N . Powsta on w wyniku

B czstkami pochodzcymi z naturalnej przemiany promieniotwrczej, jakiej ulega izotop

Po

Napisz rwnania przemian promieniotwrczych opisanych powyej.


Rwnanie przemiany, jakiej ulega izotop polonu

Rwnanie przemiany, w ktrej powstaje izotop azotu

13
7

.......................................................................................................................................................

9.
Sztuczne przemiany jdrowe mona podzieli miedzy innymi na

reakcje jdrowe przebiegajce wedug schematu:


czstka + jdro nowe jdro + nowa czstka

rozszczepienia jdrowe przebiegajce wedug schematu:


neutron + due jdro rednie jdro + rednie jdro + kilka neutronw

fuzje jdrowe przebiegajce wedug schematu:


jdro lekkie + jdro lekkie nowe jdro + czstka
Na podstawie powyszego tekstu obok podanych rwna przemian jdrowych wpisz nazwy tych przemian.
2
1

H + 31H 42 He + 01n ..............................................

1
0

n+

1
0

198
1
n + 198
80 Hg 79 Au + 1p ..............................................

235
92

U 141
56 Ba +

92
36

Kr + 3 01n ..............................................

10.
rdem neutronw moe by reakcja jder berylu z czstkami , ktr opisuje rwnanie:
9
4

Be + 42 He AZ X + 01n

Podaj liczb masow (A) i symbol powstajcego w tej reakcji nuklidu X.


Liczba masowa (A): ............................................. Symbol: ........................................................

Informacja do zada 11-13


3

Tryt H (T) jest nietrwaym izotopem wodoru o okresie ptrwania 12,3 lat, ktry emituje czstki . Powstaje on midzy
14
innymi w wyszych warstwach atmosfery na skutek zderze neutronw z atomami azotu N. W przemianie tej obok trytu
powstaje take trway izotop wgla. Tryt w reakcji z tlenem tworzy wod trytow, ktra w opadach przedostaje si do wd
3
.
4
powierzchniowych. Szacuje si, e w 1 cm wody bdcej w naturalnym obiegu znajduje si 6 10 atomw trytu.

11.
Napisz rwnanie reakcji wytwarzania trytu w wyszych warstwach atmosfery. Uzupenij poniszy schemat.
+

-6-

http://www.chemia.sos.pl/

12.
Podaj w przyblieniu, w ilu dm wody bdcej w naturalnym obiegu znajduje si 1 mol atomw trytu.
.......................................................................................................................................................
3

13.
Prbk wody o objtoci 10 cm umieszczono w naczyniu i szczelnie zamknito. Na podstawie poniszego wykresu
3
przedstawiajcego zaleno liczby atomw trytu w 1 cm wody od czasu oszacuj, ile atomw trytu pozostanie w prbce wody
3
o objtoci 10 cm po 40 latach.
3

Po 40 latach w prbce pozostanie okoo ................ atomw trytu.

14.
Radioaktywny izotop strontu 90Sr, podobnie jak wap, moe by wbudowywany w struktur koci. Oblicz, po jakim
czasie z 0,6 mg prbki 90Sr pozostanie 0,075 mg, jeeli okres ptrwania tego izotopu wynosi 25 lat.
Obliczenia

Odpowied: ...................................................................................................................................................

-7-

http://www.chemia.sos.pl/

1.2. Budowa atomu

15.
Dane s orbitale atomowe oznaczone na rysunkach literami A, B, C i D.

Na podstawie powyszego rysunku uzupenij ponisze zdania.


1. Orbitale oznaczone literami B i C rni si wartoci ...........................................................liczby kwantowej.
2. Orbitale o identycznej wartoci pobocznej liczby kwantowej, rnice si wartoci gwnej liczby kwantowej, to orbitale
oznaczone literami ......................... i ..........................
3. Orbitale oznaczone literami ...................... i ..................... rni si wartoci magnetycznej liczby kwantowej.

16.
Mied jest mieszanin dwch izotopw, z ktrych jeden zawiera w jdrze atomowym 34 neutrony i stanowi 72,7% tej
mieszaniny. W jdrze atomowym drugiego izotopu znajduje si 36 netronw.
a) Ustal liczby masowe A obu izotopw
Liczba masowa A pierwszego izotopu: .
Liczba masowa A drugiego izotopu:
b) Oblicz mas atomow miedzi.
Obliczenia: .........................................................................................................................
Odpowied: .........................................................................................................................

17.
W atomie pewnego pierwiastka w stanie podstawowym trzy spord elektronw walencyjnych znajduj si na podpowoce
3
4p (4p ).
a) Opisz stan kwantowo-mechaniczny tych elektronw, wpisujc do tabeli odpowiednie wartoci trzech liczb kwantowych.
Gwna liczba
Poboczna liczba
Magnetyczna
Liczby kwantowe
kwantowa [n]
kwantowa [l]
liczba kwantowa [m]
Wartoci
liczbkwantowych
b) Podaj symbol tego pierwiastka i przedstaw w formie skrconej (z symbolem helowca) konfiguracj elektronow jego
atomu w stanie podstawowym.
Symbol pierwiastka: ......................
Skrcona konfiguracja elektronowa: ...........................................................................................

18.
Atomy pierwiastka X tworz jony X , ktrych konfiguracj elektronow mona zapisa: 1s 2s 2p 3s 3p 3d
Uzupenij ponisz tabel, wpisujc symbol pierwiastka X, dane dotyczce jego pooenia w ukadzie okresowym oraz
symbol bloku konfiguracyjnego (energetycznego) s, p lub d, do ktrego naley pierwiastek X.
Symbol pierwiastka
Numer okresu
Numer grupy
Symbol bloku
3+

10

19.
Liczba masowa (A) pewnego izotopu pierwiastka E jest rwna 234. Neutrony stanowi 60,68% liczby nukleonw.
Oblicz warto liczby atomowej (Z) tego pierwiastka.
Obliczenie: ..
Odpowied: ..

-8-

http://www.chemia.sos.pl/

20.
rednia masa atomowa pewnego pierwiastka wynosi 39,098 u. Pierwiastek ten stanowi mieszanin dwch izotopw o liczbach
masowych rwnych 38,96 u i 40,96 u.
Oblicz skad izotopowy tego pierwiastka w procentach masowych oraz podaj liczb jego protonw.
Obliczenia

Odpowied: ...................................................................................................................................................

21.
W skad jonu danego pierwiastka wchodzi 11 protonw, 12 neuronw i 10 elektronw. Podaj symbol oraz pen konfiguracj
elektronow tego jonu.
Symbol jonu: .....................................................................................................................................
Konfiguracja elektronowa: ...............................................................................................................

-9-

http://www.chemia.sos.pl/

Ukad okresowy pierwiastkw

2.

22.
Pierwiastek E ley w ukadzie okresowym w 7. grupie i 4. okresie.
Podaj symbol tego pierwiastka i jego liczb atomow. Napisz skrcon konfiguracj elektronow atomu tego
pierwiastka w stanie podstawowym oraz okrel dwa najwaniejsze stopnie utlenienia, jakie przyjmuje on w zwizkach
chemicznych.
Symbol: ................................................... Liczba atomowa: .........................................................
Konfiguracja elektronowa: ............................................................................................................
Stopnie utlenienia: .........................................................................................................................

23.

Przeanalizuj pooenie selenu w ukadzie okresowym i okrel podstawowe waciwoci tego pierwiastka. Uzupenij
ponisz tabel.
Konfiguracja elektronw walencyjnych atomu selenu w stanie podstawowym (z
1
uwzgldnieniem podpowok)
2

Najniszy stopie utlenienia selenu w zwizkach chemicznych

Najwyszy stopie utlenienia selenu w zwizkach chemicznych

Wzr zwizku selenu z wodorem

Wzr tlenku, w ktrym selen przyjmuje najwyszy stopie utlenienia

Przewidywany charakter chemiczny (zasadowy, amfoteryczny, kwasowy,


obojtny) tlenku selenu, o ktrym jest mowa w p. 5.

24.
Pewien pierwiastek X tworzy anion prosty o konfiguracji elektronowej atomu argonu. W stanie podstawowym w
powoce walencyjnej atomu pierwiastka X dwa orbitale p maj niesparowane elektrony.
Napisz symbol pierwiastka X oraz podaj konfiguracj elektronow powoki walencyjnej atomu tego
pierwiastka.
Symbol pierwiastka X: .................................................................................................................
Konfiguracja elektronowa powoki walencyjnej: ........................................................................

25.
Pierwsza energia jonizacji (Ej ) to minimalna energia potrzebna do oderwania jednego elektronu od obojtnego atomu.
Na poniszym wykresie przedstawiono zmiany pierwszej energii jonizacji pierwiastkw uszeregowanych wedug liczb
atomowych.

Oce prawdziwo poniszych zda i uzupenij tabel. Wpisz liter P, jeeli uznasz zdanie za prawdziwe, lub liter F,
jeeli uznasz je za faszywe.
- 10 -

http://www.chemia.sos.pl/
Zdanie
W szeregu pierwiastkw: lit, beryl, wgiel i azot wraz ze wzrostem liczby atomowej obserwujemy
zaleno polegajc na tym, e im wicej elektronw znajduje si na powoce zewntrznej, tym
wiksza jest warto pierwszej energii jonizacji.
W szeregu pierwiastkw: hel, neon, argon, krypton i ksenon wraz ze wzrostem liczby atomowej
obserwujemy zwikszanie si promienia atomowego i wzrost wartoci pierwszej energii jonizacji.
Magnez ma mniejszy promie atomowy ni glin i wiksz warto pierwszej energii jonizacji.

2
3

P/F

26.
Poniej podano wybrane waciwoci chemiczne lub fizyczne oraz zastosowania szeciu pierwiastkw: krzemu,
sodu, elaza, siarki, wapnia i srebra. Przyporzdkuj kademu pierwiastkowi chemicznemu waciw charakterystyk,
wpisujc odpowiednie litery (AF) do poniszej tabeli.
A. Pierwiastek ten jest mikroelementem; znajduje si w wielu biakach (np. w hemoglobinie i w mioglobinie) oraz w
centrach aktywnych enzymw, takich jak katalaza, peroksydazy oraz cytochromy.
B. Pierwiastek ten jest dajcym si atwo polerowa, cigliwym i kowalnym metalem szlachetnym, z wyranym
poyskiem. Jego zwizki na szerok skal wykorzystuje si w fotografii.
C. Pierwiastek ten to niemetal z bloku p, ktry ma jasnot barw. Niewielkich jego iloci uywa si do produkcji
na przykad lekw czy zapaek.
D. Pierwiastek ten ma szar barw. Najwaniejsze jego zwizki s podstawowym skadnikiem piasku i szka.
E. Pierwiastek ten jest srebrzystym, mikkim, kowalnym metalem. Charakteryzuje si du reaktywnoci i
gwatownie reaguje na poczenie z wod (wydzielenie wodoru).
F. Pierwiastek ten jest srebrzystobiaym, kowalnym metalem. Gwne mineray i skay, w ktrych wystpuje, to:
kalcyt, kreda, wapienie, gips, dolomit, fluoryt i apatyt.
Krzem

- 11 -

Sd

elazo

Siarka

Wap

Srebro

http://www.chemia.sos.pl/

3.

Czsteczki i wizania chemiczne


27.
Waciwoci fizyczne i chemiczne substancji mona okreli na podstawie budowy ich czsteczek. Masa czsteczkowa
etanolu wynosi 46 u, a propanu 44 u, jednak etanol wrze w temperaturze 78C, a propan w temperaturze -42C.
Podaj jedn przyczyn tak duej rnicy temperatur wrzenia tych substancji.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

28.

Okrel liczb wiza typu i typu midzy atomami wgla w czsteczce zwizku o
nastpujcym wzorze:

H2C

C CH CH2
CH3

Liczba wiza typu : ..............................................................


Liczba wiza typu : ..............................................................

29.

Podaj liczb wiza i liczb wiza w czsteczce wglowodoru o wzorze:


CH2=C(CH3)CCH
Liczba wiza : ............................................................................................................................
Liczba wiza : ............................................................................................................................

30.
Zwizki jonowe zbudowane s z jonw dodatnich i ujemnych, ktre mog by jedno- lub wieloatomowe.
Z podanego zbioru wybierz i podkrel wzory tych substancji, ktre s zwizkami jonowymi.
Ba(OH)2
CCl4
CH3COOH
CO2
H3PO4
Na2SO4
NH4NO3
Rb2O
SO3
KHCO3

31.
Poniej przedstawiono kreskowy wzr elektronowy kwasu azotowego(V).

Korzystajc z powyszego wzoru, ustal liczb wiza chemicznych rnych typw wystpujcych w czsteczce HNO3.
Wypenij tabel, wpisujc odpowiednie liczby (jeeli dany rodzaj wizania nie wystpuje w tej czsteczce, zapisz 0 lub _).
Kowalencyjne
Typ wizania
spolaryzowane
niespolaryzowane
ogem
w tym koordynacyjne
Liczba wiza

32.

Podaj liczb wszystkich wiza i wiza w czsteczce wglowodoru o wzorze:

CH2 CH C CH2
CH3
Liczba wiza : .......................

Liczba wiza : .......................

33.
Poniej podano wzory piciu zwizkw chemicznych.
Podkrel te wzory, ktre przedstawiaj zwizki chemiczne wystpujce w postaci krysztaw jonowych (tak jak
chlorek sodu), a nie zbiorw czsteczek.
Li2O
SO2
CS2
BaBr2
CCl4

- 12 -

http://www.chemia.sos.pl/

34.
Narysuj wzr strukturalny lub pstrukturalny (grupowy) wglowodoru, w ktrego czsteczce wystpuje osiem wiza i
jedno wizanie .

35.
Oce prawdziwo poniszych zda i uzupenij tabel. Wpisz liter P, jeeli uznasz zdanie za prawdziwe, lub liter F, jeeli
uznasz je za faszywe.
L.p.
Zdanie
P/F
Zasadowy charakter amin zwizany jest z obecnoci wolnej pary elektronowej atomu azotu grupy
1
+
aminowej, umoliwiajcej przyczenie jonu H
Wartoci temperatury wrzenia amin alifatycznych s wysze ni n-alkanw o porwnywalnej masie
2
molowej, gdy midzy czsteczkami amin tworz si wizania wodorowe.
3
Fenyloamin (anilin) otrzymuje si przez utlenienie nitrobenzenu.

36.
W czsteczkach zwizkw organicznych orbitalom atomowym atomw wgla mona przypisa rne typy hybrydyzacji.
Uzupenij ponisz tabel.
Schemat
Wzr pstrukturalny wglowodoru, w ktrego
zhybrydyzowanych orbitali
Typ hybrydyzacji
czsteczce wszystkim atomom wgla mona
atomowych
przypisa ten typ hybrydyzacji

37.
Jedn z podstawowych waciwoci fizycznych, ktrymi rni si substancje o wizaniach jonowych, kowalencyjnych
spolaryzowanych i kowalencyjnych (niespolaryzowanych) jest ich temperatura topnienia.
Uzupenij tabel, przyporzdkowujc podanym substancjom odpowiedni rodzaj wizania i prawdopodobn
temperatur topnienia.
Wybierz spord:
rodzaj wizania: kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe,
o
o
o
temperatura topnienia (pod cinieniem 1013 hPa): 259,3 C, 114,2 C , 776,0 C
o
Nazwa substancji
Rodzaj wizania
Temperatura topnienia, C
Chlorek potasu
Chlorowodr
Wodr

38.
Przeanalizuj budow nastpujcych czsteczek i jonw: CH4 , H3O , NH3 , CO2 i napisz wzr tej drobiny:
a) w ktrej wica para elektronowa pochodzi od jednego atomu.
.......................................................................................................................................................
b) w ktrej wszystkie elektrony walencyjne bior udzia w tworzeniu wiza.
.......................................................................................................................................................
c) ktra ma ksztat liniowy.
.......................................................................................................................................................
+

- 13 -

http://www.chemia.sos.pl/

39.
Pomidzy czsteczkami, w ktrych obecne s atomy wodoru zwizane bezporednio z silnie elektroujemnymi
atomami niemetalu (fluoru, tlenu, azotu), tworz si wizania wodorowe majce wpyw na waciwoci fizyczne zwizku.
a) Spord zwizkw o wzorach:
CH3OH, CH3COCH3, CH3F, CH3NH2, CH3CH3, CH3Cl
wybierz i napisz wzory tych, ktrych czsteczki tworz wizania wodorowe.
.......................................................................................................................................................
Wizania wodorowe utrudniaj przejcie zwizku w stan gazowy, poniewa powoduj asocjacj czsteczek czenie
si ich w wiksze agregaty. Wizania te s tym silniejsze, im bardziej lektroujemny jest atom niemetalu bdcy donorem pary
elektronowej.
b) Uszereguj zwizki o wzorach: CH3CH3, CH3NH2, CH3OH
zgodnie ze wzrastajc lotnoci (od najmniejszej do najwikszej).
.......................................................................................................................................................

40.
Podaj liczb wszystkich wiza i wiza w czsteczce zwizku organicznego o wzorze: CHCCHO
Liczba wiza : ....................... Liczba wiza : .......................

41.
Poniej podano wybrane waciwoci chemiczne czterech zwizkw: kwasu siarkowego(VI), chloru, amoniaku i chlorku potasu.
A. W zwizku tym midzy atomami wystpuje wizanie kowalencyjne niespolaryzowane.
B. W zwizku tym midzy atomami wystpuje wizanie kowalencyjne spolaryzowane.
C. W zwizku tym midzy atomami wystpuje wizanie jonowe.
D. W zwizku tym midzy atomami wystpuj wizania: kowalencyjne spolaryzowane i koordynacyjne.
Przyporzdkuj kademu zwizkowi waciw charakterystyk, wpisujc odpowiednie litery (AD) do po- niszej tabeli.
Kwas siarkowy(VI)
Chkor
Amoniak
Chlorek potasu

- 14 -

http://www.chemia.sos.pl/

4.

Prawa gazowe
42.
W zbiorniku o pojemnoci 30 dm znajduje si 34 g gazu pod cinieniem 1520 hPa w temperaturze 275K.
3
-1
-1
Oblicz mas molow tego gazu. Staa gazowa R = 83,14 hPadm K mol .
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
3

Informacja do zadania 43 i 44
W dwch jednakowych zbiornikach o objtoci 2,0 dm kady umieszczono oddzielnie takie same liczby moli substancji
gazowych X i Y. Masa molowa substancji X jest dwa razy wiksza od masy molowej substancji Y. Temperatura w obu
zbiornikach jest rwna 481,3 K, a cinienie w zbiorniku z substancj X jest rwne 2000,0 hPa.
3

43.
a) Podaj warto cinienia panujcego w zbiorniku z substancj Y.
......................................................................................................................................................
b) Oblicz, jak warto osignie cinienie w zbiorniku z substancj X, jeli temperatura wzronie w nim o
3.
.
-1. -1
100,0 K. Staa gazowa R = 83,1 dm hPa mol K . Wynik podaj z dokadnoci do jednego miejsca po przecinku.
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Odpowied: ......................................................................................................................................................

44.
Wska gaz (X lub Y), ktry ma wiksz gsto w warunkach normalnych.
......................................................................................................................................................

- 15 -

http://www.chemia.sos.pl/

5.

Waciwoci pierwiastkw
5.1. Litowce

5.2. Berylowce

45.
Poniej przedstawiono cig przemian.

Ca

Ca(OH)2

CaCO3

CaCl2

Napisz w formie czsteczkowej rwnania reakcji oznaczonych numerami 1, 2 i 3.


Rwnanie reakcji 1.: ....................................................................................................................
Rwnanie reakcji 2.: ....................................................................................................................
Rwnanie reakcji 3.: ....................................................................................................................

5.3. Borowce

46.
Wodorotlenek sodu jest gwnym skadnikiem preparatw do czyszczenia niedronych rur i syfonw. Na etykiecie jednego z
takich preparatw znajduje si nastpujce ostrzeenie: Nie stosowa do czyszczenia instalacji aluminiowych.
Uzasadnij powysze ostrzeenie, zapisujc w formie jonowej rwnanie reakcji chemicznej, ktra zaszaby po zastosowaniu
takiego preparatu do czyszczenia instalacji aluminiowej. Pamitaj, e jednym z produktw reakcji glinu z zasad sodow jest
wodr.
......................................................................................................................................................

47.
Poniej scharakteryzowano dwa pierwiastki: A i B.
Pierwiastek A jest metalem lekkim, srebrzystym, kowalnym. Bardzo dobrze przewodzi ciepo i prd elektryczny. Jest
skadnikiem lekkich stopw, np. elektronu, stosowanego do wyrobu czci samolotw. Znajduje te zastosowanie do produkcji
opakowa i folii. Jego minera o nazwie korund jest bardzo twardy i ma due znaczenie techniczne. Barwne odmiany korundu
to rubiny i szafiry.
Pierwiastek B jest ciaem staym, twardym i kruchym. Zalicza si go do pprzewodnikw. Stosowany jest do produkcji
stopw z elazem, a take tranzystorw i ogniw fotoelektrycznych. Naley do grupy pierwiastkw najczciej wystpujcych w
skorupie ziemskiej. Jego najwaniejszy zwizek wystpujcy w przyrodzie w bardzo duych ilociach to kwarc.
Podaj nazwy opisanych pierwiastkw.
Nazwa pierwiastka A:
Nazwa pierwiastka B: .

5.4. Wglowce

48.
Spord podanych niej mineraw podkrel te, ktre s odmianami alotropowymi wgla.
diament gips chromit grafit cyrkon

5.5. Tlenowce

- 16 -

http://www.chemia.sos.pl/

49.
Na poniszym rysunku przedstawiono zestaw do otrzymywania tlenku siarki(IV) i badania jego wpywu na roliny.

Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji zachodzcej podczas otrzymywania tlenku siarki(IV)
przedstawion wyej metod.
......................................................................................................................................................

5.6. Azotowce

5.7. Fluorowce

50.
Chlor tworzy tlenki, w ktrych przyjmuje rne stopnie utlenienia. Tlenek, w ktrym chlor wystpuje na najwyszym
stopniu utlenienia, otrzymuje si w reakcji odwodnienia (dehydratacji) kwasu chlorowego zawierajcego chlor na tym samym
stopniu utlenienia.
Napisz rwnanie reakcji otrzymywania tego tlenku powysz metod.
......................................................................................................................................................

5.8. Pierwiastki bloku d

51.
Na VI stopniu utlenienia chrom tworzy sole: chromiany(VI) i dichromiany(VI). Przeprowadzono dowiadczenie, ktre
zilustrowano za pomoc nastpujcych jonowych rwna reakcji:
2+
2
2CrO4 + 2H
Cr2O7 + H2O
2

22CrO4 + H2O
Cr2O7 + 2OH
Opisz, w jaki sposb wykonano ten eksperyment. W tym celu:
a) okrel potrzebne odczynniki,
b) opisz dowiadczenie sownie lub za pomoc schematycznego rysunku,
c) napisz przewidywane spostrzeenia,
d) sformuuj wniosek dotyczcy trwaoci chromianw(VI) oraz wniosek dotyczcy trwaoci dichromianw(VI) w zalenoci od
rodowiska (odczynu roztworu).
Odczynniki: .................................................................................................................................
Opis dowiadczenia / schemat dowiadczenia: ...........................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Spostrzeenia: .............................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Wnioski: .....................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

- 17 -

http://www.chemia.sos.pl/

52.
Przeprowadzono dowiadczenie zgodnie z poniszym schematem:

Opisz przewidywane obserwacje (dokonane zaraz po dolaniu roztworu wodorotlenku i po pewnym czasie) oraz napisz
rwnania zachodzcych reakcji chemicznych.
Obserwacje: .................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Rwnania reakcji: .......................................................................................................................
......................................................................................................................................................

53.
Poniej przedstawiono wzory sumaryczne dwch nierozpuszczalnych w wodzie wodorotlenkw chromu.
Cr(OH)2 Cr(OH)3
Spord podanych wzorw wybierz wzr tego wodorotlenku, ktry ma charakter amfoteryczny. Napisz w formie jonowej
skrconej dwa rwnania reakcji, ktre dowodz waciwoci amfoterycznych wybranego wodorotlenku.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

54.
Tlenek cynku nie reaguje z wod, ale reaguje z kwasami i z zasadami. W reakcji tlenku cynku z roztworem wodorotlenku
sodu powstaje zwizek kompleksowy, w ktrym cynk ma liczb koordynacyjn rwn 4.
Korzystajc z powyszej informacji, okrel charakter chemiczny tego tlenku. Napisz w formie czsteczkowej rwnania
reakcji tlenku cynku z kwasem solnym oraz z wodorotlenkiem sodu.
Charakter chemiczny tlenku: .........................................................................................................
Rwnania reakcji: ..............................................................................................................................
........................................................................................................................................................

55.
W przyrodzie wystpuje kilka mineraw tytanu. Najwaniejsze z nich to ilmenit (FeTiO3) i rutyl (TiO2). Czysty metal
otrzymuje si z rutylu podczas ogrzewania z wglem i chlorem, w wyniku czego powstaje chlorek tytanu(IV) i tlenek wgla(II).
W drugim etapie chlorek tytanu(IV) ogrzewa si w odpowiednich warunkach z magnezem. Czysty tytan lub jego stop o skadzie
masowym 85% Ti, 8% Al, 7% V stosowny jest np. do wytwarzania implantw.
Na podstawie powyszego tekstu napisz rwnania reakcji przebiegajcych podczas otrzymywania czystego tytanu.
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

56.
Zaproponuj dwuetapow metod otrzymywania tlenku miedzi(II) z roztworu chlorku miedzi(II), piszc schemat procesu. W
schemacie uwzgldnij reagenty i warunki przeprowadzenia reakcji.
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................

Informacja do zadania 57 i 58
Na mieszanin tlenku miedzi(II) i opikw miedzi podziaano rozcieczonym kwasem solnym, a otrzyman zawiesin
przesczono. Przescz mia odczyn kwasowy.

57.
Zapisz w formie jonowej skrconej rwnanie reakcji chemicznej, ktra zachodzi podczas opisanego powyej
dowiadczenia.
..
..

58.
Dokonaj analizy tekstu przedstawionego w Informacji i podaj wzory jonw, ktre znajdoway si w przesczu.
- 18 -

http://www.chemia.sos.pl/
..
..

59.
Tlenki niektrych pierwiastkw bloku d wykazuj rny charakter chemiczny w zalenoci od stopnia utlenienia
pierwiastka. W poniszej tabeli przedstawiono charakter chemiczny wybranych tlenkw chromu i manganu.
Wzory tlenkw
Charakter
chemiczny tlenkw

CrO

MnO

zasadowy

Cr2O3

MnO2

amfoteryczny

CrO3

Mn2O7

kwasowy

Okrel zaleno pomidzy wartociami stopni utlenienia chromu i manganu w tlenkach a charakterem
chemicznym tlenkw tych pierwiastkw.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

60.
Do dwch probwek wprowadzono po 5 cm wodnego roztworu chlorku chromu(III). Do kadej z nich dodano po 5 cm
rozcieczonej wody amoniakalnej i zaobserwowano wytrcenie si osadu o barwie szarozielonej. Nastpnie do pierwszej
3
probwki dodano kilka cm stonego roztworu wodorotlenku sodu, a do drugiej tak sam objto kwasu solnego.
Zaobserwowano, e szarozielony osad rozpuci si w obu probwkach.
a) Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji chlorku chromu(III) z wod amoniakaln.
3

.......................................................................................................................................................
b) Na podstawie opisanych wynikw dowiadczenia okrel charakter chemiczny zwizku tworzcego osad o
szarozielonej barwie.
.......................................................................................................................................................

5.9. Porwnywanie waciwoci zwizkw

61.
Poniej przedstawiono wzory piciu tlenkw.
P4O10
ZnO
CO
SO3
Na2O
Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli wzory wszystkich tlenkw reagujcych z substancjami, ktrych nazwy podano w tytule
kadej kolumny.
Uwaga: jeeli dany tlenek reaguje z wicej ni jedn substancj, naley to uwzgldni.
Tlenki reagujce z
mocnymi kwasami
wod
mocnymi zasadami

Informacja do zadania 62 i 63
Poniej przedstawiono opisy wybranych metod otrzymywania trzech tlenkw.
I SO2 powstaje oprcz siarczanu(VI) miedzi(II) i wody podczas reakcji stonego kwasu siarkowego(VI) z miedzi w
podwyszonej temperaturze.
II Cr2O3 powstaje oprcz azotu i wody podczas rozkadu dichromianu(VI) amonu.
III NO powstaje oprcz wody w wyniku reakcji amoniaku z tlenem w obecnoci katalizatora platynowego.
Tlenki te rni si charakterem chemicznym, co mona wykaza, badajc ich zachowanie wobec wody, kwasw i zasad.

62.
Napisz w formie czsteczkowej rwnania reakcji otrzymywania tlenkw (I III) opisanymi metodami.
I: ..................................................................................................................................................
II: .................................................................................................................................................
III: ................................................................................................................................................

63.
a) Uzupenij tabel, wpisujc wzory tlenkw wymienionych w informacji do zadania, ktrych zachowanie wobec wody,
kwasu i zasady przedstawiono poniej.
Wzr tlenku
Reakcja z
- 19 -

http://www.chemia.sos.pl/
H2O
HCl
NaOH
reakcja nie zachodzi
reakcja nie zachodzi
reakcja nie zachodzi
reakcja nie zachodzi
reakcja zachodzi
reakcja zachodzi
reakcja zachodzi
reakcja nie zachodzi
reakcja zachodzi
b) Napisz w formie czsteczkowej rwnania reakcji tlenku reagujcego z kwasem solnym i z zasad sodow, wiedzc, e
gwnym produktem reakcji tego tlenku ze stonym wodnym roztworem NaOH jest zwizek kompleksowy
(hydroksokompleks), w ktrym liczba koordynacyjna jonu centralnego wynosi 6.
Rwnanie reakcji z HCl (aq) : .........................................................................................................
Rwnanie reakcji z NaOH (aq) : ......................................................................................................

- 20 -

http://www.chemia.sos.pl/

6.

Projekty dowiadcze
64.
Masz do dyspozycji: blaszk cynkow, blaszk miedzian, roztwr siarczanu(VI) miedzi(II), roztwr siarczanu(VI) cynku.
Zaproponuj dowiadczenie, w ktrym porwnasz aktywno miedzi i cynku.
W tym celu:
a) przedstaw schematyczny rysunek dowiadczenia,
b) opisz przewidywane obserwacje,
c) napisz, w formie jonowej, rwnanie(-a) zachodzcej(-ych) reakcji,
d) sformuuj wniosek wynikajcy z tego dowiadczenia.
Schemat dowiadczenia:

Obserwacje: ................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Rwnanie(-a) reakcji: ..................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Wniosek: ....................................................................................................................................

65.
Tworzywa sztuczne znajduj szerokie zastosowanie praktyczne. Do wanych polimerw zaliczamy polietylen (polieten) i
polichlorek winylu (polichloroeten).
Zaprojektuj dowiadczenie, w ktrym wykaesz, e produkt termicznego rozkadu polietylenu ma charakter nienasycony. W
tym celu:
a) przedstaw sowny opis dowiadczenia,
b) opisz obserwacje, jakich mona dokona podczas badania nienasyconego charakteru produktu tego rozkadu.
Opis dowiadczenia: ....................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Obserwacje: .................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

66.
Zaprojektuj dowiadczenie, ktrego przebieg pozwoli odrni propan od propenu.
W tym celu:
a) napisz, jak rnic w budowie czsteczek tych zwizkw wemiesz pod uwag, planujc eksperyment;
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) uzupenij schemat dowiadczenia, wpisujc nazw uytego odczynnika wybranego z podanej poniej listy:
zawiesina wieo strconego wodorotlenku miedzi(II),
silnie zakwaszony wodny roztwr manganianu(VII) potasu,
wodny roztwr chlorku elaza(III);

c) napisz, jakie obserwacje potwierdz obecno propanu w probwce I i propenu w probwce II po wprowadzeniu tych
gazw do wybranego odczynnika (wypenij ponisz tabel).
Barwa zawartoci probwki
przed zmieszaniem reagentw
po zmieszaniu reagentw
Probwka I
Probwka II
- 21 -

http://www.chemia.sos.pl/

Informacja do zadania 67 i 68
W celu porwnania mocy kwasu chlorowodorowego (solnego) i etanowego (octowego) w tej samej temperaturze
zamierzano wykona dowiadczenie zilustrowane poniszym schematem

Przedstawiony schemat nie jest jednak precyzyjny, a tak wykonane dowiadczenie nie pozwoli rzetelnie porwna mocy
obu kwasw.

67.
Podaj, o jakie informacje dotyczce substratw reakcji (magnezu oraz kwasw) naley uzupeni powyszy schemat.
Informacja dotyczca magnezu:
Informacja dotyczca kwasw:

68.

a) spord podanych obserwacji wybierz i podaj numery tych, ktre s prawdziwe


1. W obu probwkach wydziela si gaz
2. W probwce I roztwr zmienia barw
3. W probwce I magnez rozpuszcza si szybciej
4. W obu probwkach roztwr zmienia barw
5. W probwce II magnez rozpuszcza si szybciej.
6. W probwce II gaz wydziela si mniej intensywnie.
b) Spord podanych powyej obserwacji (1-6) wybierz i podaj numery tych, ktre umoliwi sformuowanie
wniosku dotyczcego porwnania mocy kwasw solnego i octowego.

69.
Przedstaw projekt dowiadczenia, ktre wykae amfoteryczny charakter wodorotlenku chromu(III).
W tym celu:
a) uzupenij poniszy opis dowiadczenia, wpisujc wzory lub nazwy potrzebnych odczynnikw, wybranych spord
nastpujcych: kwas solny, chlorek sodu(aq), wodorotlenek sodu(aq)

b) wymie obserwacje, ktre umoliwi wykazanie amfoterycznego charakteru wodorotlenku chromu(III)


.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
c) zapisz w formie jonowej skrconej rwnania zachodzcych reakcji, wiedzc, e produktem jednej z reakcji jest jon
heksahydroksochromianowy(III).
Rwnanie reakcji zachodzcej w probwce I:
.......................................................................................................................................................
Rwnanie reakcji zachodzcej w probwce II:
.......................................................................................................................................................

- 22 -

http://www.chemia.sos.pl/

70.
Zaprojektuj dowiadczenie, ktre umoliwi redukcj jonw manganianowych(VII) do jonw manganu(II).
W tym celu:
a) wybierz potrzebne odczynniki spord wodnych roztworw: kwasu siarkowego(VI), manganianu(VII) potasu,
wodorotlenku potasu, siarczanu(IV) sodu
......................................................................................................................................................
b) napisz, co zaobserwowano podczas tego dowiadczenia.
................................................................................................................................................................................................

71.
Zaprojektuj dowiadczenie, ktrego przebieg pozwoli na rozrnienie roztworw dwch triglicerydw: trioleinianu glicerolu i
tristearynianiu glicerolu.
a) Uzupenij schemat dowiadczenia, wpisujc nazw odczynnika wybranego spord nastpujcych:
- stony wodny roztwr wodorotlenku sodu NaOH(aq)
- woda bromowa Br2(aq)
- rozcieczony wodny roztwr kwasu etanowego (octowego) CH3COOH(aq)

Zgodnie z powyszym schematem do probwki I wprowadzono roztwr trioleinianu glicerolu w CCl4 , a do probwki II
roztwr tristearynianu glicerolu w tym samym rozpuszczalniku. Nastpnie do obu probwek dodano wybrany odczynnik i ich
zawarto energicznie wymieszano.
b) Napisz, co potwierdzi obecno roztworu trioleinianu glicerolu w probwce I i roztworu tristearynianu glicerolu w
probwce II (porwnaj przebieg dowiadczenia w obu probwkach).
Probwka I: .................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Probwka II: ................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

72.
Zaprojektuj sposb przygotowania 200 cm wodnego roztworu wodorotlenku sodu o steniu 0,1 mol/dm . W tym celu:
a) oblicz, jak mas substancji naley uy do przygotowania roztworu.
3

......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) wybierz i zaznacz litery opisujce odpowiedni sprzt laboratoryjny.

c) wymie kolejne czynnoci, ktre naley wykona aby sporzdzi roztwr.


......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

- 23 -

http://www.chemia.sos.pl/

73.
W probwkach 14 znajduj si (w nieznanej kolejnoci) wodne roztwory nastpujcych substancji: AgNO3, BaCl2,
ZnSO4, NaCl. W celu zidentyfikowania zawartoci probwek zbadano odczyn wodnego roztworu kadej soli oraz zmieszano
kolejno ze sob roztwory z poszczeglnych probwek. Wyniki przeprowadzonych dowiadcze zapisano w poniszej tabeli.
Nr probwki
Odczyn roztworu
1
2
3
4

1
Nr probwki

kwasowy

kwasowy

obojtny

obojtny

Oznaczenia zastosowane w tabeli: - strcanie osadu lub zmtnienie roztworu; - brak objaww reakcji
a) Korzystajc z powyszej informacji, napisz wzory substancji znajdujcych si w probwkach 14.
Probwki: 1: ........................... 2: ........................... 3: ........................... 4: ...........................
b) Napisz w formie jonowej skrconej rwnania reakcji, ktre umoliwiy identyfikacj substancji znajdujcej si w
probwce 3.
Rwnania reakcji:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

74.
Zaprojektuj dowiadczenie, ktre umoliwi okrelenie charakteru chemicznego (kwasowego, zasadowego lub amfoterycznego)
tlenku chromu(III).
a) Zaproponuj odczynniki, ktrych uyjesz podczas przeprowadzania eksperymentu.
...........................................................................................................................................................
b) Przedstaw przebieg dowiadczenia za pomoc schematycznych rysunkw.

c) W formie jonowej skrconej zapisz rwnania reakcji chemicznych zachodzcych podczas tego dowiadczenia. Sformuuj
wniosek.
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
Wniosek: ............................................................................................................................................

75.
Przeprowadzono trzy dowiadczenia chemiczne, ktrych przebieg zilustrowano na poniszych schematach

Napisz, co zaobserwowano podczas wykonywania tych dowiadcze.


Dowiadczenie I:
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
Dowiadczenie II:
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
Dowiadczenie III:
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................

- 24 -

http://www.chemia.sos.pl/

76.
Biay ser jest rdem penowartociowego biaka, ktre jest atwo przyswajalne przez organizm ludzki. Zaprojektuj
dowiadczenie, ktre umoliwi wykrycie biaka w kostce twardego biaego sera.
a) Zaproponuj odczynnik, ktrego uyjesz podczas przeprowadzania eksperymentu.
...........................................................................................................................................................
b) Podaj sowny opis dowiadczenia.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
c) Napisz, co zaobserwowano podczas przeprowadzania dowiadczenia.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
d) Sformuuj wniosek, jaki mona wycign z dowiadczenia.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................

- 25 -

http://www.chemia.sos.pl/

7.

Reakcje redoks
77.
W zwizkach organicznych wgiel wystpuje na rnych stopniach utlenienia.
Okrel stopnie utlenienia wgla (podkrelone atomy) w czsteczkach, ktrych wzory podano w tabeli.
Wzr grupowy zwizku
CH4
CH3OH
HCHO
CH3CHO
Stopie utlenienia wgla

78.
Okrel stopnie utlenienia atomw wgla (podkrelone symbole) w czsteczkach, ktrych wzory podano w tabeli.
Wzr czsteczki
CH3CH2OH
HCHO
HCOOH
Stopie utlenienia atomu wgla

79.
Chlor mona otrzyma w wyniku reakcji kwasu solnego z manganianem(VII) potasu. Produktami tej reakcji, oprcz chloru,
s: chlorek manganu(II), chlorek potasu i woda.
Napisz w formie czsteczkowej rwnanie tej reakcji i dobierz w nim wspczynnikistechiometryczne metod bilansu
elektronowego. Zapisz wzory substancji, ktre peniw tej reakcji rol utleniacza i reduktora.
Bilans elektronowy:
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zbilansowane rwnanie reakcji:
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Wzr utleniacza: ..............................................................................
Wzr reduktora: ...............................................................................

80.

Uzupenij ponisz tabel, wpisujc stopnie utlenienia, jakie przyjmuje siarka w zwizkach chemicznych i jonach o
podanych niej wzorach.

Al2(SO4)3
Na2S
HSO3
HS
Stopie utlenieniasiarki

81.
Kwas octowy (etanowy) mona otrzyma w reakcji etanolu (alkoholu etylowego) z dichromianem(VI) potasu.
Stosujc zasad bilansu elektronowego, dobierz wspczynniki w poniszym rwnaniu reakcji. Podaj wzr
substancji penicej rol utleniacza oraz wzr substancji penicej rol reduktora.
......... CH3CH2OH + ......... K2Cr2O7 + ......... H2SO4 .......... CH3COOH + .........Cr2(SO4)3 + ...... K2SO4 + ...... H2O
Bilans elektronowy: .......................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Wzr substancji penicej rol utleniacza: .....................................................................................
Wzr substancji penicej rol reduktora: ......................................................................................

82.

Uzupenij ponisz tabel, okrelajc stopie utlenienia manganu w tlenkach, ktrych wzory podano w tabeli, oraz
charakter chemiczny tych tlenkw.
Wzr tlenku
Stopie utlenienia manganu
Charakter chemiczny tlenku
MnO
MnO2
Mn2O7

- 26 -

http://www.chemia.sos.pl/

83.
Aniony dichromianowe(VI) reaguj z anionami jodkowymi w rodowisku kwasowym wedug nastpujcego schematu:
2+
3+
Cr2O7 + I + H Cr + I2 + H2O
a) Dobierz wspczynniki stechiometryczne w rwnaniu tej reakcji, stosujc metod bilansu elektronowego.
Bilans elektronowy:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Rwnanie reakcji:
+
3+
2.Cr2O7 + I + ..H Cr + ..I2 + .H2O
b) Napisz wzr lub symbol jonu, ktry w tej reakcji peni rol utleniacza, i wzr lub symbol jonu, ktry peni rol reduktora.
Utleniacz: ..........................................................
Reduktor: ..........................................................

84.
Badajc waciwoci zwizkw chromu, przeprowadzono reakcj zachodzc wedug poniszego schematu:
2+
3+
2+
Cr2O7 + Zn + H Cr + Zn + H2O
a) dobierz wspczynniki stechiometryczne w podanym wyej schemacie reakcji. Zastosuj metod bilansu elektronowego.
Bilans elektronowy: ..
Rwnanie reakcji: ..
b) Uzupenij kade z poniszych zda, wybierajc jeden symbol lub wzr spord podanych w nawiasach. Wybrane
symbole lub wzory podktrl.
2+
H)
Rol utleniacza w powyszej reakcji peni (Cr2O7 , Zn,
2+
H)
Rol reduktora peni w tej reakcji: (Cr2O7 , Zn,

Informacja do zadania 85 i 86
Manganian(VII) potasu ma silne waciwoci utleniajce. W celu zbadania tych waciwoci przeprowadzono dowiadczenie
zilustrowane poniszym rysunkiem:

85.
Podaj wzory i nazwy systematyczne zwizkw manganu, ktre powstay w probwkach I, II, III w wyniku redukcji
manganianu(VII) potasu.
Nr probwki
Wzr zwizku manganu
Nazwa zwizku manganu
I
II
III

86.
Uzupenij ponisze zdanie, wybierajc jedno sowo spord podanych w nawiasie. Wybrane sowo podkrel.
Na podstawie analizy przebiegu opisanego dowiadczenia mona stwierdzi, e im nisze jest pH roztworu, w ktrym zachodzi
redukcja manganianw(VII), tym (niszy,
wyszy) stopie utlenienia osiga mangan w wyniku tej redukcji.

87.
Okrel, jak rol (utleniacza czy reduktora) spenia nadtlenek wodoru w reakcjach opisanych rwnaniami:
+
2+
1. PbO2 + H2O2 + 2H Pb + 2H2O + O2

+
2. 2I + H2O2 + 2H I2 + 2H2O
W reakcji 1 nadtlenek wodoru peni rol .............................................................
W reakcji 2 nadtlenek wodoru peni rol ............................................................

- 27 -

http://www.chemia.sos.pl/

88.
Tlenek elaza(III) reaguje w obecnoci mocnych zasad z silnymi utleniaczami, np. z chlorem, wedug nastpujcego
schematu:

2
Fe2O3 + Cl2 + OH FeO4 + Cl + H2O
Dobierz i uzupenij wspczynniki stechiometryczne w podanym wyej schemacie reakcji. Zastosuj metod bilansu
elektronowego.
Bilans elektronowy:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Rwnanie reakcji:

2.Fe2O3 + Cl2 + OH FeO4 + Cl + H2O

89.
Aniony dichromianowe(VI) reaguj z kationami elaza(II) w rodowisku kwasowym wedug nastpujcego schematu:
22+
+
3+
3+
Cr2O7 + Fe + H Cr + Fe + H2O
a) Napisz w formie jonowej z uwzgldnieniem oddawanych lub pobieranych elektronw (zapis jonowo-elektronowy)
rwnania procesw redukcji i utleniania dokonujcych si w czasie tej reakcji.
Rwnanie procesu redukcji:
.......................................................................................................................................................
Rwnanie procesu utleniania:
.......................................................................................................................................................
b) Dobierz i uzupenij wspczynniki stechiometryczne w poniszym schemacie.
22+
+
3+
3+
.Cr2O7 + .Fe + .H .Cr + .Fe + .H2O
c) Podaj stosunek molowy utleniacza do reduktora.
Stosunek molowy utleniacza do reduktora: . :

90.
Okrel stopnie utlenienia atomw wgla w czsteczce kwasu etanowego (octowego). Wypenij tabel, wpisujc stopie
utlenienia atomu wgla, ktrego symbol zosta podkrelony.
CH3COOH
CH3COOH
Stopnie utlenienia atomw wgla

91.
Utlenienie etanolu dichromianem(VI) potasu w rodowisku kwasowym ilustruje schemat:
2
+
3+
CH3CH2OH + Cr2O7 + H CH3COOH + Cr + H2O
Dobierz i uzupenij wspczynniki stechiometryczne w tym schemacie , stosujc metod bilansu elektronowego.
Bilans elektronowy:
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
2
+
3+
Rwnanie reakcji: ....... CH3CH2OH + ...... Cr2O7 + ...... H ...... CH3COOH + ...... Cr + ....... H2O

92.
Okrel stopnie utlenienia atomw wgla w czsteczce kwasu mlekowego (kwasu 2-hydroksypropanowego). Wartoci stopni
utlenienia wpisz w odpowiednie pola.

H3C

CH COOH
OH

93.
Poniej przedstawiony jest schemat reakcji:
2+
MnO4 +H MnO4 +MnO2 + H2O
a) Napisz w formie jonowej z uwzgldnieniem liczby oddawanych lub pobieranych elektronw (zapis jonowoelektronowy) rwnania procesw redukcji i utleniania zachodzcych podczas tej przemiany.
Rwnanie reakcji redukcji:
.......................................................................................................................................................
Rwnanie reakcji utleniania:
.......................................................................................................................................................
b) Dobierz i uzupenij wspczynniki stechiometryczne w poniszym schemacie.
2+
.MnO4 +..H ..MnO4 +.MnO2 + .H2O
- 28 -

http://www.chemia.sos.pl/
2c) Napisz, jakie funkcje peni jony MnO4 w tej reakcji.
.......................................................................................................................................................

94.
Uzupenij wspczynniki stechiometryczne w podanym rwnaniu reakcji. Zastosuj metod bilansu elektronowego. Wypisz
utleniacz i reduktor.
........K2C2O4 + ........MnO2 + ........H2SO4........MnSO4 + ........CO2 + ........K2SO4 + ........H2O
Bilans elektronowy:

Utleniacz: . Reduktor: ..

- 29 -

http://www.chemia.sos.pl/

8.

Obliczenia stechiometryczne
95.
Oblicz maksymaln objto tlenku siarki(IV), jaka moe by zwizana przez wodny roztwr zawierajcy 3 mole
wodorotlenku sodu w temperaturze 25C i pod cinieniem 1013 hPa. Za, e produktem reakcji jest sl obojtna. Warto
.
3. -1.
-1
staej gazowej R wynosi 83,1hPa dm K mol
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
Odpowied: ......................................................................................................................................................

96.
Mangan mona otrzyma w wyniku reakcji MnO2 z glinem, przebiegajcej zgodnie z rwnaniem:

3MnO2 + 4Al

temp.
3Mn + 2Al2O3

rdem MnO2 jest wystpujcy w przyrodzie minera, piroluzyt, ktry zawiera od 94% do 99% masowych tego tlenku.
Oblicz, ile gramw glinu potrzeba do redukcji 55 g piroluzytu, ktry zawiera 95% masowych tlenku manganu(IV). Pozostae
5% masy minerau to substancje niereagujce z glinem ani z manganem.
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
Odpowied: ......................................................................................................................................................

97.
Oblicz, jak objto, w temperaturze 22C i pod cinieniem 1000 hPa, zajmie tlen otrzymany w wyniku elektrolitycznego
.
3
.
-1. -1
rozkadu 100 gramw wody. Warto staej gazowej R wynosi 83,1hPa dm hPa mol K .
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
Odpowied: ......................................................................................................................................................

98.
Oblicz mas 4dm CO2 w temperaturze 300K i pod cinieniem 1500hPa. Staa gazowa R=83,14hPa dm K mol .
3

3.

-1.

-1

Obliczenia: ......................................................................................................................................................
Odpowied:

99.
Wolny krzem mona otrzyma w laboratorium, redukujc SiO2 za pomoc metalicznego magnezu. Proces ten ilustruje
rwnanie reakcji:

SiO2 + 2Mg

temp.

Si + 2MgO

Uzupenij tabel, wpisujc w odpowiednie miejsca obliczone liczby moli oraz masy substratw i produktw tej
.
1
.
1
.
1
reakcji. W obliczeniach przyjmij przyblione wartoci mas molowych: MSi=28g mol , MMg=24g mol , MO=16g mol .
SiO2
Mg
Si
MgO
Liczba moli, mol
1
Masa, g
30

100.
Pewien dwufunkcyjny zwizek organiczny ma mas molow rwn 90 g/mol. W jego czsteczce stosunek liczby atomw
wgla, wodoru i tlenu wynosi 1:2:1.
a) Napisz wzr sumaryczny opisanego zwizku.

b) Wiedzc, e zwizek ten w roztworze wodnym dysocjuje z odszczepieniem jonu wodorowego oraz e jego
czsteczka jest achiralna, narysuj wzr pstrukturalny (grupowy) tego zwizku.

- 30 -

http://www.chemia.sos.pl/

101.
Sporzdzono 200 g roztworu zawierajcego 100 g sacharozy. Sacharoz poddano reakcji hydrolizy:
C12H22O11 + H2O

HCl

C6H12O6 + C6H12O6

Reakcj przerwano w momencie, gdy cakowite stenie cukrw redukujcych w roztworze byo rwne 40%
masowych. Oblicz stenie sacharozy, wyraone w procentach masowych, w roztworze po przerwaniu reakcji. W obliczeniach
przyjmij przyblione wartoci mas molowych:
MC12H22O11 = 342 g/mol, MC6H12O6 = 180 g/mol.
Obliczenia:..
....
....
Odpowied: ..

102.
Na stop miedzi i cynku o masie 10 g podziaano kwasem solnym, otrzymujc 2,24 dm3 wodoru w warunkach
normalnych. Oblicz skad procentowy stopu.
Obliczenia

Odpowied: ...................................................................................................................................................

- 31 -

http://www.chemia.sos.pl/

9.

Ekologia
103.
Tworzywa sztuczne znajduj szerokie zastosowanie praktyczne. Do wanych polimerw zaliczamy polietylen (polieten) i
polichlorek winylu (polichloroeten).
W poniszej tabeli przedstawiono najwaniejsze waciwoci polietylenu (PE) i polichlorku winylu (PCV). Uzupenij tabel
wpisujc w puste miejsca po dwa przykady zastosowa tych polimerw, ktre wynikaj z ich waciwoci.
Nazwa polimeru
Waciwoci
Zastosowania
polietylen
odporno na dziaanie wikszoci rozpuszczalnikw
organicznych oraz stonych zasad i kwasw, maa
wytrzymao cieplna
polichlorek winylu
odporno na dziaanie kwasw, tuszczw, czynnikw
atmosferycznych, dobra wytrzymao mechaniczna

Informacja do zada 104 i 105

W poniszej tabeli podano wartoci oraz ocen pH opadw deszczowych.


pH
ocena pH opadw deszczowych
uwagi
poniej 4,0
bardzo mocno obnione
kwane deszcze
4,1 4,5
mocno obnione
4,6 5,0
lekko obnione
5,1 6,0
normalne
6,1 6,5
lekko podwyszone
Na podstawie: N. W. Skinder, Chemia a ochrona rodowiska, Warszawa 1995
W pewnym regionie Polski pobrano prbk wody deszczowej i przeprowadzono jej analiz. Stwierdzono, e stenie
3
obecnych w niej jonw wodorowych wynosi 0,00001 mol/dm .

104.

Okrel pH badanej wody. Korzystajc z informacji przedstawionych w tabeli, podaj jego ocen.
Warto pH: ................................................................................................................................
Ocena pH: ...................................................................................................................................

105.

Oce, jak zmieni si pH wody deszczowej w badanym regionie po zainstalowaniu urzdze do odsiarczania gazw
kominowych w elektrociepowni, w ktrej jako paliwa uywano wgla kamiennego.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

106.
Skay wapienne, ktrych gwnym skadnikiem jest CaCO3, ulegaj erozji pod dziaaniem wody zawierajcej rozpuszczony
tlenek wgla(IV). W wyniku tego procesu woda staje si twarda.
Napisz w formie jonowej rwnanie reakcji gwnego skadnika ska wapiennych z wod zawierajc tlenek
wgla(IV).
.......................................................................................................................................................

107.
Wodorowglan wapnia jest jedn z soli, ktrej obecno w wodzie powoduje tak zwan twardo przemijajc
(wglanow). Domowym sposobem usuwania twardoci przemijajcej jest gotowanie wody (reakcja I) i zlanie jej znad osadu.
W przemyle wykorzystuje si metod wapienn, polegajc na zastosowaniu wody wapiennej Ca(OH)2 (reakcja II).
Napisz w formie czsteczkowej rwnania reakcji (I i II), ktre prowadz do usunicia twardoci przemijajcej wody
spowodowanej obecnoci w niej wodorowglanu wapnia.
I: ..
II: ..

108.
Wody powierzchniowe, wykorzystywane do zaopatrywania ludnoci w wod przeznaczon do spoycia, musz spenia
3
okrelone normy. Zgodnie z nimi, najwysza dopuszczalna zawarto chlorkw wynosi 250mg w 1dm wody. Z rzeki pobrano
3
prbk wody o objtoci 150cm i po analizie stwierdzono, e zawieraa ona 25mg chlorkw.
Wykonaj odpowiednie obliczenia i oce przydatno badanej wody do celw spoywczych.
Ocena wody ..
- 32 -

http://www.chemia.sos.pl/

109.
Stosowanie nawozw sztucznych moe spowodowa zmian kwasowoci gleby. Jako nawozy stosuje si np. siarczan(VI)
amonu i azotan(V) potasu.
Ktry nawz: siarczan(VI) amonu czy azotan(V) potasu spowoduje zwikszenie kwasowoci gleby? Podaj jego
nazw lub wzr oraz napisz w formie jonowej skrconej rwnanie reakcji potwierdzajce Twj wybr.
Zwikszenie kwasowoci gleby spowoduje ..
Rwnanie reakcji: ..

110.
Zakwaszenie gleby moe by spowodowane procesem nitryfikacji, ktry przebiega dwuetapowo zgodnie z zapisem:
+
+
I. 2NH4 + 3O2 2NO2 + 4H + 2H2O
II. 2NO2 + O2 2NO3
Napisz w formie jonowej sumaryczne rwnanie procesu nitryfikacji.
..

111.
Pewna rolina rosnca na glebie o odczynie kwasowym ma kwiaty w kolorze niebieskim, a gdy odczyn gleby jest
zasadowy, jej kwiaty maj zabarwienie rowoczerwone. Gleba, na ktrej posadzono t rolin, pierwotnie miaa odczyn
obojtny, ale do jej uynienia zastosowano siarczan(VI) amonu.
a) Okrel kolor, na jaki zabarwiy si kwiaty tej roliny po uyciu siarczanu(VI) amonu.
Kwiaty zabarwiy si na kolor .....................................................................................................
b) Uzasadnij swoj odpowied, zapisujc w formie jonowej skrconej odpowiednie rwnanie reakcji.
Rwnanie reakcji: ........................................................................................................................

- 33 -

http://www.chemia.sos.pl/

10. Sole
112.
W produkcji nawozu fosforowego z trudno rozpuszczalnego w wodzie ortofosforanu(V) wapnia otrzymuje si rozpuszczalny
diwodoroortofosforan(V) wapnia.
Napisz w formie czsteczkowej rwnanie tej reakcji.
......................................................................................................................................................

113.
W wyniku badania prbki wody stwierdzono w niej niewielk zawarto jonw oowiu(II).
a) Korzystajc z poniszego fragmentu tablicy rozpuszczalnoci, ustal i zapisz wzr soli sodowej, ktrej wodnego
2+
roztworu naley uy, aby praktycznie cakowicie usun jony Pb z badanej wody.
+
2+
Jon
Na
Pb
Cl
bezbarwny roztwr (osad nie strca si)
biay osad (moe si strci, jeeli stenia roztworw s due)
NO3
bezbarwny roztwr (osad nie strca si)
bezbarwny roztwr (osad nie strca si)
2SO4
bezbarwny roztwr (osad nie strca si)
biay osad (praktycznie nierozpuszczalny w wodzie)
Na podstawie: W. Mizerski Tablice chemiczne, Warszawa 1997
Wzr soli: ........................................................
b) Opisz przewidywane obserwacje, uwzgldniajc barwy uytych i otrzymanych roztworw lub osadw.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
c) Napisz w formie jonowej skrconej rwnanie zachodzcej reakcji.
.......................................................................................................................................................

114.
Wodorosole wywodz si z kwasw wieloprotonowych, hydroksosole z wodorotlenkw wielowodorotlenowych
Napisz w formie czsteczkowej rwnania reakcji otrzymywania:
a) wodorosiarczanu(VI) sodu NaHSO4 z substratw: NaOH i H2SO4
b) wglanu hydroksomiedzi(II) (CuOH)2CO3 z substratw: CuO, H2O, CO2
a) .
b) .....

Informacja do zadania 115 i 116


W dwch nieoznakowanych probwkach znajduj si bezbarwne wodne roztwory soli: K2S i K2SO4. Dysponujesz
nastpujcymi odczynnikami:
Na2SO4(aq),
NaOH(aq)
H2SO4)aq),

115.

Spord podanych wyej odczynnikw wybierz jeden, ktry pozwoli zidentyfikowa te sole, oraz opisz obserwacje,
na podstawie ktrych mona dokona ich identyfikacji. Jeeli nie obserwujemy objaww reakcji, wwczas napisz to.
Wzr lub nazwa odczynnika: .
Obserwacje, na podstawie ktrych dokonano identyfikacji
K2S:
K2SO4: .

116.

Napisz w formie czsteczkowej rwnanie reakcji bdcej podstaw rozrnienia tych soli.

Informacja do zadania 117 i 0


Przeprowadzono dwuetapowe dowiadczenie, ktre opisano poniej. Do roztworu chlorku elaza(II) dodano roztwr
wodorotlenku sodu (etap 1). Nastpnie do otrzymanej mieszaniny wprowadzono roztwr nadtlenku wodoru (etap 2).

117.

Opisz, co zaobserwowano podczas tego dowiadczenia.


Etap 1: ..........................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Etap 2: ..........................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

- 34 -

http://www.chemia.sos.pl/

118.

Napisz rwnania reakcji, ktre zachodz podczas tego dowiadczenia. Rwnanie reakcji zachodzcej podczas
etapu 1 zapisz w formie jonowej skrconej, a rwnanie reakcji etapu 2 w formie czsteczkowej.
Rwnanie reakcji etapu 1 (w formie jonowej skrconej):
.......................................................................................................................................................
Rwnanie reakcji etapu 2 (w formie czsteczkowej):
.......................................................................................................................................................

- 35 -

http://www.chemia.sos.pl/

11. Obliczenia stenia roztworu


119.
Oblicz, w jakim stosunku masowym naley zmiesza ze sob wod destylowan i roztwr wodorotlenku sodu o steniu
3
3
6,10 mol/dm i gstoci 1,22 g/cm , aby otrzyma roztwr o steniu 10%.
Obliczenia: ............................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Odpowied: ............................................................................................................................

120.
Czysty tytan lub jego stop o skadzie masowym 85% Ti, 8% Al, 7% V stosowny jest np. do wytwarzania implantw.
Oblicz, ile moli tytanu i ile moli glinu zawiera tzw. gwd ortopedyczny o masie 120 g wykonany ze stopu tytanu o
podanym wyej skadzie.
Obliczenia: .....................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................
Odpowied: .....................................................................................................................................................

121.
Do 100 cm wodnego roztworu wodorotlenku sodu dodawano kroplami kwas solny o steniu 0,20 mol/dm i za pomoc
pehametru mierzono pH mieszaniny reakcyjnej. Otrzymane wyniki umieszczono na wykresie ilustrujcym zaleno pH od
objtoci dodanego HCl.
3

a) Z powyszego wykresu odczytaj objto kwasu solnego potrzebn do zobojtnienia wodorotlenku sodu znajdujcego
si w badanym roztworze.
.......................................................................................................................................................
b) Oblicz stenie molowe badanego roztworu wodorotlenku sodu. Wynik podaj z dokadnoci do dwch miejsc po
przecinku.
.......................................................................................................................................................

122.
Do 20cm roztworu chlorku sodu o steniu 3% i gstoci 1,02g/cm dodano 80cm roztworu chlorku sodu o steniu 24% i
3
gstoci 1,18g/cm .
Oblicz stenie procentowe otrzymanego roztworu.
3

Odpowied: .......................................................................................................................................................

123.
Do roztworu chlorku sodu o nieznanym steniu (roztwr I) dodano 22,00 g staego NaCl. Otrzymano 400,00 g roztworu o
steniu 20% masowych. Oblicz stenie procentowe roztworu I w procentach masowych. Wynik podaj z dokadnoci do
dwch miejsc po przecinku.
Obliczenia: .......................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
Odpowied: .......................................................................................................................................................

- 36 -

http://www.chemia.sos.pl/

124.
Stenie procentowe nasyconego wodnego roztworu chlorku potasu o temperaturze 20 C wynosi 25,37% masowych.
o
o
o
Rozpuszczalno w wodzie tego zwizku w temperaturze 40 C jest rwna 40 g/100 g wody. W przedziale od 0 C do 50 C
zaleno rozpuszczalnoci chlorku potasu od temperatury jest liniowa.
Korzystajc z powyszych informacji, uzupenij tabel, a nastpnie narysuj wykres zalenoci rozpuszczalnoci chlorku
o
o
potasu w wodzie od temperatury w przedziale od 0 C do 50 C.
Rozpuszczalno, g/100 g H2O
o
o
20 C
40 C
Chlorek potasu
o

125.
W 1,00 dm wody rozpuszczono 112,00 dm chlorowodoru odmierzonego w warunkach normalnych. Oblicz stenie
.
-3
procentowe otrzymanego kwasu solnego w procentach masowych. Za, e gsto wody wynosi 1,00 g cm . Wynik podaj z
dokadnoci do dwch miejsc po przecinku.
Obliczenia: .......................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
Odpowied: .......................................................................................................................................................
3

126.
3

Zmieszano 50 cm3 15-procentowego roztworu KOH o gstoci 1,21 g/cm z 10 cm 2 mol/dm roztworu KOH.
Oblicz stenie molowe otrzymanego roztworu.
Obliczenia

Odpowied: ...................................................................................................................................................

127.
Masz do dyspozycji stay BaCl2 2H2O, wod destylowan oraz nastpujcy sprzt laboratoryjny: wag analityczn, kolb
3
miarow na 50 cm , zlewk, cylinder miarowy, lejek, sczek, kolb okrgodenn, pipet, krystalizator, naczynko wagowe.
3
3
Opisz, w jaki sposb uzyska 50 cm 0,5 mol/dm roztworu mianowanego chlorku baru.
a) Z podanych powyej przyrzdw laboratoryjnych wypisz te, ktre s potrzebne do przygotowania roz- tworu.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
b) Wykonaj niezbdne obliczenia.
Obliczenia:
.

Odpowied: ...................................................................................................................................................
c) Wymie kolejne czynnoci, jakie naley wykona w celu sporzdzenia roztworu.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
- 37 -

http://www.chemia.sos.pl/

12. Rwnowagi jonowe


12.1. Iloczyn rozpuszczalnoci

128.
Pomidzy osadem a roztworem trudno rozpuszczalnej soli AnBm ustala si rwnowaga opisana rwnaniem:
m+
nnA (aq) + mB (aq)
AnBm(s)
Iloczyn ste jonw w stanie rwnowagi w nasyconym roztworze tej soli, ktry mona przedstawi jako zaleno:
m+
n nm
IR=[A (aq)] [B (aq)]
m+ n. n- m
jest nazywany iloczynem rozpuszczalnoci. Jeli iloczyn ze ste jonw [A ] [B ] obecnych w roztworze jest wikszy od
iloczynu rozpuszczalnoci, wwczas z roztworu wytrca si osad.
Przeprowad odpowiednie obliczenia i odpowiedz, czy po zmieszaniu rwnych objtoci roztworu CaCl2 o steniu
3
3
0,05 mol/dm i roztworu Na2SO4 o steniu 0,05 mol/dm wytrci si osad CaSO4 (iloczyn rozpuszczalnoci CaSO4
-5
IR = 4,9310 ).
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

129.
Poniej przedstawiono wartoci iloczynu rozpuszczalnoci wybranych wglanw w temperaturze 25 C.
.
8
Ir MgCO3 = 3,5 10
9
Ir CaCO3 =2,810
10
Ir SrCO3 =1,110
9
Ir BaCO3 =5,110
a) Korzystajc z przedstawionych wyej wartoci iloczynu rozpuszczalnoci, oce, ktry z wglanw metali II grupy jest
najlepiej rozpuszczalny w wodzie, i podaj jego wzr.
.....
3
3
3
3
b) Zmieszano 100 cm roztworu CaCl2 o steniu 0,001 mol/dm i 100 cm roztworu Na2CO3 o steniu 0,001 mol/dm .
Wykonaj odpowiednie obliczenia i oce, czy po zmieszaniu roztworw nastpio wytrcenie osadu CaCO3.
Obliczenia: ........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
Odpowied: ........................................................................................................................................................
o

130.
Korzystajc z tabeli rozpuszczalnoci, zaproponuj sposb usunicia kationw Ba z roztworu zawierajcego jony Ba i
2+
Mg .
2+
a) Spord odczynnikw o podanych niej wzorach wybierz jeden, ktry pozwoli usun wycznie jony Ba , i uzasadnij
wybr.
Na2CO3(aq)
Na2SO4(aq)
Na3PO4(aq)
Wybrany odczynnik: .................................................................
Uzasadnienie wyboru odczynnika: .............................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Zapisz w formie jonowej skrconej rwnanie zachodzcej reakcji.
.......................................................................................................................................................
2+

2+

131.
Rozpuszczalno substancji trudno rozpuszczalnej charakteryzuj dwie wielkoci:
iloczyn rozpuszczalnoci (KSO), ktry opisuje stan rwnowagi midzy osadem trudno rozpuszczalnej substancji a
steniem jej jonw w roztworze
rozpuszczalno molowa (S), ktra wyraona jest steniem molowym substancji w jej roztworze nasyconym.
3
Substancja
Iloczyn rozpuszczalnoci KSO
Rozpuszczalno molowa S, mol/dm
.
-31
.
-9
Sc(OH)3
2,22 10
9,5 10
.
-27
.
-9
Sn(OH)2
5,45 10
1,1 10
o
Wartoci liczbowe podane s dla temperatury 25 C.
Na podstawie: J. Sawicka, A. Janich-Kilian, W. Cejner-Mania, G. Urbaczyk, Tablice chemiczne, Gdask 2002

Korzystajc z powyszej informacji, napisz wzr wodorotlenku, ktry jest lepiej rozpuszczalny w wodzie, oraz napisz,
czy dokonujc tego wyboru, naleao porwna wartoci rozpuszczalnoci molowych, czy te wartoci iloczynw
rozpuszczalnoci substancji.
Wzr wodorotlenku: ....................................................................................................................
- 38 -

http://www.chemia.sos.pl/
Naleao porwna wartoci ........................................................................................................

132.
W roztworze wodnym znajduje si mieszanina jonw jodkowych, bromkowych i chlorkowych. Stopniowo dodawano do
niego roztwr azotanu(V) srebra. Porwnaj podane niej wartoci iloczynw rozpuszczalnoci i napisz, ktry z jonw wytrci
si z roztworu jako pierwszy.
.
-17
.
-13
.
-10
1) IR (AgI) = 8,32 10 ; 2) IR (AgBr) = 5,25 10 ; 3) IR (AgCl) = 1,78 10
Odpowied: ...................................................................................................................................................

12.2. Hydroliza

133.
W dwch probwkach znajduj si wodne roztwory soli:
I. octanu sodu
II. chlorku amonu.
Okrel, jakie odczyny maj te roztwory. Uzasadnij swoj odpowied podajc, jakie czsteczki i jony znajduj si w
roztworach po hydrolizie.
Odczyn roztworu I ...................................................................................
Odczyn roztworu II ...................................................................................
Uzasadnienie (czsteczki i jony znajdujce si w roztworach po hydrolizie):
Roztwr I .....................................................................................................................................
Roztwr II ...................................................................................................................................

134.
Przeprowadzono dowiadczenia, ktre ilustruje poniszy rysunek.

Podaj odczyn roztworw otrzymanych w obu probwkach. Odpowied uzasadnij, piszc w formie jonowej skrconej
rwnania zachodzcych reakcji.
probwka
odczyn roztworu
rwnanie reakcji
I
II

135.
Przygotowano roztwory wodne nastpujcych substancji:
NaNO2, C2H5OH, CH3NH2, NH4Br, CH3ONa
Spord substancji o podanych wyej wzorach wybierz te, ktrych roztwory maj odczyn zasadowy oraz te, ktrych
roztwory maj odczyn kwasowy. Napisz w formie skrconej jonowej rwnanie reakcji potwierdzajcej powstanie kwasowego
odczynu roztworu.
Odczyn zasadowy maj roztwory: .................................................................................................
Odczyn kwasowy maj roztwory: ..................................................................................................
Rwnanie reakcji: ..........................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
- 39 -

http://www.chemia.sos.pl/

136.
Sporzdzono wodny roztwr propanianu sodu (CH3CH2COONa) i stwierdzono, e ma on odczyn zasadowy.
a) Napisz w formie jonowej skrconej rwnanie reakcji powodujcej zasadowy odczyn roztworu.
.......................................................................................................................................................
b) Z podanego zbioru wybierz i podkrel symbole lub wzory wszystkich drobin (czsteczek i jonw) obecnych w tym
roztworze.

CH3CH2COOH
CH3CH2COO
NaOH
Na
OH
CH3CH2COONa

137.
Przeprowadzono dowiadczenie zilustrowane poniszym rysunkiem.

Okrel odczyn wodnych roztworw soli w probwkach I, II i III.


Probwka I: ......................................................
Probwka II: ....................................................
Probwka III: ...................................................

138.
Uzupenij tabel, wpisujc nastpujce sole w odpowiedni kolumn: octan sodu, siarczan(VI) amonu, stearynian potasu,
chlorek sodu, azotan(V) potasu, chlorek glinu.
Odczyn zasodowy
Odczyn obojtny
Odczyn kwasowy

12.3. Staa i stopie dysocjacji

139.
W temperaturze 25C zmierzono pH wodnego roztworu sabego jednoprotonowego kwasu o steniu 0,1 mol/dm .
Wynosio ono 4.
Oblicz sta dysocjacji tego kwasu w temperaturze 25C.
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Odpowied: ......................................................................................................................................................
3

140.
Dysocjacja kwasu ortofosforowego(V) przebiega w roztworach wodnych trjstopniowo:
+
.
-3
H2PO4 + H
Ka1=7,1 10
H3PO4
2+
.
-8
HPO4 + H
Ka2=6,3 10
H2PO4
23+
.
-13
PO4 + H
Ka3=4,4 10
HPO4
Ka1, Ka2, Ka3 oznaczaj stae kolejnych etapw dysocjacji. Podane wartoci staych odnosz si do temperatury 25C.
Na podstawie: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 1997
Napisz wzr jonu, ktrego stenie w wodnym roztworze H3PO4 jest:
a) najwiksze ................................................................
b) najmniejsze ..............................................................

141.
Napisz wyraenie na sta rwnowagi opisanej reakcji:
InH + H2O

- 40 -

In- + H3O+

http://www.chemia.sos.pl/

142.
Wskanikami pH s sabe kwasy bd sabe zasady organiczne, ktre reagujc z wod tworz ukady sprzone kwaszasada. Kwasowa i zasadowa posta wskanika maj albo rne zabarwienia, albo tylko jedna z nich jest zabarwiona.
Wskanik (indykator In) o charakterze kwasowym reaguje z wod w myl rwnania:
InH + H2O
In- + H3O+
Gdy stenie InH jest duo wiksze od stenia In , roztwr ma barw charakterystyczn dla postaci kwasowej wskanika,

gdy za stenie InH jest duo mniejsze od stenia In , roztwr przybiera zabarwienie zasadowej postaci wskanika.
Przykadem wskanika o charakterze kwasowym jest bkit bromotymolowy. W roztworze o pH < 6 przyjmuje on barw t, a
w roztworze o pH > 7,6 barw niebiesk (bkitn).
Na podstawie: Minczewski, Marczenko Chemia analityczna. Chemiczne metody analizy ilociowej, Warszawa 1998;
Jones, Atkins Chemia oglna. Czsteczki, materia, reakcje, Warszawa 2004

Wska posta wskanika (InH lub In ), ktrej stenie wzronie po dodaniu do roztworu mocnej zasady.
.......................................................................................................................................................

143.

Oblicz pH roztworu kwasu o wzorze oglnym HR i steniu c0=0,2 mol/dm , jeeli stopie dysocjacji tego kwasu
=5%.
Obliczenia:
.
Odpowied:
3

144.
W poniszej tabeli podano wartoci stopnia dysocjacji trzech kwasw karboksylowych w ich wodnych roztworach o steniu
3
o
0,1 mol/dm w temperaturze 25 C.
Wzr zwizku
Stopie dysocjacji, %
HCOOH
4,15
CH3COOH
1,33
C6H5COOH
2,50
Na podstawie: Z. Dobkowska: Szkolny poradnik chemiczny, Warszawa 1990

Na podstawie podanych wartoci stopnia dysocjacji uszereguj podane kwasy od najsabszego do


najmocniejszego.
.......................................................................................................................................................

145.
Do oceny mocy elektrolitu stosuje si stopie dysocjacji oraz sta dysocjacji, jednak w tablicach chemicznych zwykle
podawane s wartoci staej dysocjacji.
Wyjanij, dlaczego staa dysocjacji lepiej charakteryzuje moc elektrolitu.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

146.
W tabeli zestawiono wartoci stopnia dysocjacji pewnego jednoprotonowego kwasu w roztworach o rnym steniu, w
o
temperaturze 25 C.
3
CM. mol/dm
0,1
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
7,5
5,3
3,8
3,1
2,7
2,6
, %
a) Na podstawie danych z tabeli wykonaj wykres zalenoci stopnia dysocjacji tego kwasu od stenia molowego jego
roztworu wodnego.

- 41 -

http://www.chemia.sos.pl/

b) Odczytaj z wykresu warto stopnia dysocjacji badanego kwasu w jego roztworze wodnym o steniu 0,5 mola/dm .
.......................................................................................................................................................
3

12.4. Dysocjacja

- 42 -

http://www.chemia.sos.pl/

13. Kwasy i zasady


147.

Dane s jony: CO3 i NH4


Zaklasyfikuj je do kwasw lub zasad wedug teorii Brnsteda. Uzasadnij swoj decyzj, piszc odpowiednie rwnania
reakcji.
2
CO3 ..........................................................................
+
NH4 ............................................................................
Rwnania reakcji:
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
+

148.
Okrel, jak rol wedug teorii Brnsteda peni jon H2PO4 w reakcji opisanej rwnaniem:
+
.
-8
2HPO4 + H
Ka2=6,3 10
H2PO4
......................................................................................................................................................
-

149.

Korzystajc z teorii Brnsteda, napisz rwnania reakcji ilustrujce zachowanie amoniaku i chlorowodoru w wodzie.
Okrel rol wody w kadym z tych procesw.
Rwnanie reakcji
Rola wody
Amoniak
Chlorowodr

150.
Do 100 cm wodnego roztworu wodorotlenku sodu dodawano kroplami kwas solny o steniu 0,20 mol/dm i za pomoc
pehametru mierzono pH mieszaniny reakcyjnej. Otrzymane wyniki umieszczono na wykresie ilustrujcym zaleno pH od
objtoci dodanego HCl.
3

Podaj symbole lub wzory trzech rodzajw jonw, ktrych stenie jest najwiksze w roztworze otrzymanym po dodaniu
3
120 cm kwasu solnego do badanego roztworu wodorotlenku sodu.
.......................................................................................................................................................

Informacja do zada 151, 152 i 153

Wskanikami pH s sabe kwasy bd sabe zasady organiczne, ktre reagujc z wod tworz ukady sprzone kwaszasada. Kwasowa i zasadowa posta wskanika maj albo rne zabarwienia, albo tylko jedna z nich jest zabarwiona.
Wskanik (indykator In) o charakterze kwasowym reaguje z wod w myl rwnania:
InH + H2O
In- + H3O+
Gdy stenie InH jest duo wiksze od stenia In , roztwr ma barw charakterystyczn dla postaci kwasowej wskanika,

gdy za stenie InH jest duo mniejsze od stenia In , roztwr przybiera zabarwienie zasadowej postaci wskanika.
Przykadem wskanika o charakterze kwasowym jest bkit bromotymolowy. W roztworze o pH < 6 przyjmuje on barw t, a
w roztworze o pH > 7,6 barw niebiesk (bkitn).
Na podstawie: Minczewski, Marczenko Chemia analityczna. Chemiczne metody analizy ilociowej, Warszawa 1998;
Jones, Atkins Chemia oglna. Czsteczki, materia, reakcje, Warszawa 2004

- 43 -

http://www.chemia.sos.pl/

151.
Napisz wzory wszystkich drobin (czsteczek i jonw), ktre s zasadami i kwasami Brnsteda w reakcji zilustrowanej
powyszym rwnaniem.
Zasady Brnsteda
Kwasy Brnsteda

152.
Okrel barw postaci kwasowej (InH) oraz barw postaci zasadowej (In ) bkitu bromotymolowego.
Posta bkitu bromotymolowego
Barwa
kwasowa (InH)

zasadowa (In )

153.
Sporzdzono bezbarwny wodny roztwr, ktrego pH zawiera si w przedziale 6 < pH < 7,6.
Okrel barw, jak roztwr ten uzyska po dodaniu do niego kilku kropli bkitu bromotymolowego.
.......................................................................................................................................................

154.
W celu okrelenia charakteru chemicznego tlenkw SiO2 i ZnO przeprowadzono dowiadczenie, ktre ilustruje poniszy
rysunek.

Podaj numery probwek, w ktrych przebiegay reakcje chemiczne, i okrel charakter chemiczny tlenkw SiO2 i ZnO.
Reakcje przebiegay w probwkach o numerach: ..
Charakter chemiczny tlenku SiO2: .
Charakter chemiczny tlenku ZnO: .

155.
Poniej podano pH wybranych pynw ustrojowych w organizmie pacjenta
1. Sok trzustkowy
pH=8,0
2. Sok odkowy
pH=2,0
3. lina
pH=6,9
4.
pH=7,4
Uszereguj wymienione pyny ustrojowe, podajc ich numery, zgodnie ze wzrostem charakteru kwasowego.
..

156.
Wodny roztwr kwasu ortofosforowgo(V) zawiera drobiny:
+
32H3O ,
PO4 ,
HPO4 ,
H2PO4
H3PO4,
Spord jonw znajdujcych si w wodnym roztworze kwasu ortofosforowgo(V) wybierz ten, ktry jest wedug tworii
Brnsteda wycznie zasad. Uzasadnij swj wybr, zapisujc rwnanie reakcji tego jonu z wod.
..

157.
Okrel, jak rol (kwasu czy zasady) peni wedug teorii Brnsteda siarkowodr i amoniak w roztworach wodnych.
Uzasadnij swoj odpowied, zapisujc w formie jonowej rwnania reakcji tych gazw z wod.
Wzr zwizku
Rola zwizku
Rwnanie reakcji
H2S
NH3

- 44 -

http://www.chemia.sos.pl/

158.
W dwch nieoznakowanych probwkach znajdowa si stony i rozcieczony roztwr kwasu azotowego(V). W celu
zidentyfikowania tych roztworw przeprowadzono dowiadczenie zilustrowane poniszym rysunkiem.

Sformuowano nastpujce spostrzeenia:


probwka I: roztwr zabarwi si na kolor niebieskozielony i wydziela si czerwonobrunatny gaz,
probwka II: roztwr zabarwi si na kolor niebieski i wydziela si bezbarwny gaz, ktry w kontakcie z powietrzem
zabarwia si na kolor czerwonobrunatny.
Uzupenij ponisze zdania, wybierajc brakujce okrelenia spord podanych:
rozcieczony
stony
NO
NO2
Roztwr A to ........................................... kwas azotowy(V), a roztwr B to ................................................... kwas
azotowy(V). Czerwonobrunatnym gazem, ktry wydziela si w probwce I, jest tlenek azotu o wzorze ................................... W
probwce II powsta bezbarwny tlenek o wzorze ...................................

159.
W teorii Brnsteda sprzon par kwas-zasada nazywa si ukad zoony z kwasu oraz zasady, ktra powstaje z tego
kwasu przez odczenie protonu. Dla przemiany przedstawionej rwnaniem:
+
CH3NH2 + H2O CH3NH3 + OH
napisz wzory kwasw i zasad, ktre w tej reakcji tworz sprzone pary.
Sprzona para 1
Kwas 1:
Zasada 1:
Sprzona para 2
Kwas 2:
Zasada 2:

160.
Przygotowano wodne roztwory kwasw HX i HY oraz ich soli NaX i NaY, wszystkie o steniach 1 mol/dm . Stae dysocjacji
o
.
-5
.
-2
kwasowej HX i HY w temperaturze 25 C s odpowiednio rwne: Ka(HX)=4,0 10 , Ka(HY)=2,3 10 .
a) Posugujc si zapisem w formie czsteczkowej, dopisz do podanych substratw produkty reakcji lub napisz, e przemiana
nie zachodzi.
NaX + HY ...............................................................................................................................
NaY + HX ...............................................................................................................................
3
b) Wska kwas (HX lub HY), ktrego roztwr o steniu 1 mol/dm ma wysze pH.
.......................................................................................................................................................
3

161.
Napisz rwnania reakcji zachodzcych po wprowadzeniu H2S do wody.
.......................................................................................................................................................

162.
Zgodnie z koncepcj Brnsteda, kwas to substancja, ktrej czsteczki zdolne s do oddawania protonw, zasada jest to
substancja, ktrej czsteczki mog przycza protony. Wedug Brnsteda rol kwasu moe spenia czsteczka obojtna, jon
ujemny lub dodatni. Rwnie zasady mog by czsteczkami obojtnymi, jonami ujemnymi lub dodatnimi.

Na podstawie: A. Bielaski, Podstawy chemii nieorganicznej, PWN, Warszawa, 1987.

Z podanego zbioru czsteczek i jonw wybierz i wpisz do tabeli wzory tych, ktre w roztworach wodnych mog peni rol
tylko kwasw, tylko zasad oraz kwasw lub zasad Brnsteda.
+

2+
H3O , HCOO , HS , [Al(OH) (H2O)5 ] , CH3NH2, CH3COOH
W roztworze wodnym moe peni rol
tylko kwasu Brnsteda
tylko zasady Brnsteda
kwasu lub zasady Brnsteda
Czsteczka obojtna
X
Kation
X
Anion
X

- 45 -

http://www.chemia.sos.pl/

163.
Zgodnie z teori Brnsteda kwas i sprzona z nim zasada rni si o jeden proton, przy czym im silniejszy jest
kwas, tym sabsza jest sprzona z nim zasada.
a) Uzupenij ponisz tabel, wpisujc wzory brakujcej sprzonej zasady i brakujcego sprzonego kwasu.
Kwas
Zasada
NH3
CH3NH2
b) Korzystajc z zamieszczonej powyej informacji, wska najsabsz spord nastpujcych zasad: Cl , HS ,
CH3COO , C6H5O .
Najsabsz zasad jest ..................................................................................................................

164.
Zmierzono pH wodnych roztworw czterech soli o steniu 0,01 mol/dm i wyniki zestawiono w poniszej tabeli.
1
1
2
Wzr soli
RCOONH4
R COONH4
R COONa
R COONa
pH
6,0
6,5
7,9
8,1
Na podstawie: A. Hulanicki, Reakcje kwasw i zasad w chemii analitycznej, Warszawa 1992
1
2
a) Uszereguj kwasy RCOOH, R COOH, R COOH od najsabszego do najmocniejszego.
.......................................................................................................................................................
2
b) Napisz w formie jonowej skrconej rwnanie reakcji hydrolizy soli o wzorze R COONa.
.......................................................................................................................................................
3

Informacja do zada 165 i 166


Hemoglobina jest biakiem zoonym z grupy prostetycznej zwanej hemem (poczonej z atomem dwuwartociowego
elaza) i biaka prostego globiny. Gwn funkcj hemoglobiny jest transport tlenu z puc do tkanek i usuwanie tlenku
wgla(IV) z tkanek do puc. W kapilarach puc hemoglobina wie tlen a nastpnie roznosi go, krc po caym organizmie.
Proces ten zwany utlenowaniem jest odwracalny i przebiega bez zmiany stopnia utlenienia elaza.
Procesowi utlenowania towarzysz zmiany konformacyjne czsteczki hemoglobiny, co powoduje, e HHb (hemoglobina
odtlenowana) i HHbO2 (hemoglobina utlenowana) rni si zdolnoci do oddawania i przyczania kationw wodorowych.
Dla oksyhemoglobiny (hemoglobina utlenowana):
+
.
-7
HHbO2 + H2O = H3O + HbO2 ; gdzie staa dysocjacji kwasowej Ka = 2,4 10
Dla hemoglobiny (hemoglobina odtlenowana):
+
.
-9
HHb + H2O = H3O + Hb ; gdzie staa dysocjacji kwasowej Ka = 6,6 10
Na podstawie: L. Stryer, Biochemia, Warszawa 2000

165.
Z rwna chemicznych podanych w informacji wstpnej wybierz wszystkie czsteczki i jony, ktre s zasadami lub
kwasami Brnsteda, i wpisz je w odpowiednie kolumny tabeli.
Zasada Brnsteda
Kwas Brnsteda

166.
Porwnujc wartoci staych dysocjacji kwasw, okrel, ktra z postaci hemoglobin: utlenowana czy odtlenowana, ma
wiksz zdolno odczania jonu wodorowego. Odpowied uzasadnij.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................

167.
W poniszej tabeli podano wartoci staych dysocjacji wybranych kwasw organicznych i nieorganicznych.
Nazwa kwasu
Warto staej dysocjacji
.
-4
kwas azotowy(III)
7,1 10
.
-4
4 kwas cyjanowy
3,3 10
.
-5
kwas benzoesowy
5,3 10
.
-4
kwas fluorowodorowy
6,8 10
.
-4
kwas mrwkowy
1,8 10
rdo: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 2004.
Uszereguj podane kwasy od najmniejszej mocy do najwikszej.
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................

- 46 -

http://www.chemia.sos.pl/

14. Waciwoci roztworw


168.
Do czterech probwek wlano po kilka cm wody destylowanej, a nastpnie do probwki I wsypano troch chlorku wapnia,
do probwki II kilka krysztaw sacharozy, do probwki III wprowadzono troch etanolu, a do probwki IV odrobin biaka
jaja kurzego. Zawarto kadej probwki energicznie wymieszano.
3

a) Podaj numer probwki, w ktrej nie otrzymano roztworu waciwego.


......................................................................................................................................................
b) Nazwij metod, za pomoc ktrej mona wydzieli sl znajdujc si w probwce I.
......................................................................................................................................................

169.
Roztwory cia staych maj zwykle wysz temperatur wrzenia i nisz temperatur krzepnicia ni czysty rozpuszczalnik.
Podwyszenie temperatury wrzenia lub obnienie temperatury krzepnicia jest tym wiksze, im wiksza jest liczba moli drobin
(czsteczek lub jonw) substancji rozpuszczonej w danej iloci rozpuszczalnika.
Sporzdzono roztwory wodne chlorku sodu, sacharozy, chlorku glinu i siarczanu(VI) sodu, w kadym przypadku rozpuszczajc
w tej samej iloci wody 1 mol substancji.
Przeanalizuj powysz informacj i podaj nazw (lub wzr) substancji, ktrej roztwr bdzie mia najwysz temperatur
wrzenia, oraz nazw (lub wzr) substancji, ktrej roztwr bdzie mia najwysz temperatur krzepnicia.
Substancja, ktrej roztwr ma najwysz temperatur wrzenia to ................................................
Substancja, ktrej roztwr ma najwysz temperatur krzepnicia to ..........................................

170.
Przygotowano mieszanin wody z lodem i wody z etanolem.
Wstaw znak X w odpowiednie pola tabeli, tak aby najpeniej scharakteryzowa otrzymane mieszaniny.
Ukad
Mieszanina
Jednoskadnikowy
Dwuskadnikowy
Jednofazowy
Dwufazowy
Woda z lodem
Woda z etanolem

- 47 -

http://www.chemia.sos.pl/

15. Kinetyka i rwnowaga reakcji


15.1. Kinetyka reakcji

171.
Szybko reakcji: 2SO2 + O2 2SO3
2
wyraa si rwnaniem kinetycznym V = k[SO2] [O2]
Oblicz, jak zmieni si szybko tej reakcji, jeeli do przeprowadzenia procesu, przy niezmienionej iloci reagentw, zastosuje
si naczynie o trzykrotnie mniejszej objtoci.
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
...............................................................................................................................................................................

172.
Tlenek azotu(II) reaguje z tlenem, tworzc tlenek azotu(IV):
2NO + O2 2NO2
2
Szybko tej reakcji opisuje rwnanie kinetyczne: v = k [NO] [O2]
Oblicz, ile razy naley zwikszy stenie tlenku azotu(II), nie zmieniajc stenia tlenu i warunkw przebiegu procesu, aby
szybko reakcji wzrosa czterokrotnie.
Obliczenia: ........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
Odpowied: ........................................................................................................................................................

173.
W zamknitym reaktorze zmieszano znane iloci azotu i wodoru. Utrzymujc wysok, sta temperatur, mierzono zmiany
ste azotu, wodoru i amoniaku a do osignicia przez ukad stanu rwnowagi i pewien czas po tym momencie. Na
podstawie wynikw tych pomiarw wykonano wykres zalenoci szybkoci reakcji od czasu.
Z poniszych wykresw wybierz ten, ktry ilustruje zmiany szybkoci reakcji tworzenia amoniaku i szybkoci reakcji
rozkadu amoniaku w czasie opisanego eksperymentu (zaznacz wykres A, B, C lub D).

- 48 -

http://www.chemia.sos.pl/

174.
Szybko pewnej reakcji zachodzcej w fazie gazowej wyraa si rwnaniem kinetycznym
. 2.
v=k cA cB
Oblicz, jak zmieni si szybko reakcji, jeeli przy niezmienionej iloci reagentw i niezmienionej temperaturze cinienie
reagujcych gazw zmaleje dwukrotnie.
Zaleno midzy pocztkow i kocow szybkoci reakcji(obliczenia):
........................................................................................................................................................
Odpowied: ........................................................................................................................................................

175.
Przykadem reakcji katalizowanej jest synteza chlorku nitrozylu.
Rwnanie reakcji bez katalizatora:
2NO + Cl 2 2NOCl
Rwnania reakcji z udziaem katalizatora:
2NO + Br 2 2NOBr
2NOBr + Cl 2 2NOCl + Br 2
Na podstawie podanych wyej rwna uzupenij ponisze zdania.
Katalizatorem reakcji syntezy chlorku nitrozylu jest ...................................................................
Produktem przejciowym jest zwizek o wzorze ........................................................................

176.
Na poniszym wykresie zilustrowano zmian energii podczas przebiegu reakcji opisanej rwnaniem A(s) + AB2(g)

2AB(g) .

Oce, jak zmieni si (wzronie czy zmaleje) wydajno reakcji otrzymywania produktu AB, jeeli w ukadzie bdcym
w stanie rwnowagi nastpi
a) wzrost temperatury w warunkach izobarycznych (p = const).
.......................................................................................................................................................
b) wzrost cinienia w warunkach izotermicznych (T = const).
......................................................................................................................................................

177.
Reakcja A + 2B C przebiega w temperaturze T wedug rwnania kinetycznego v= kcA cB . Pocztkowe stenie
3
3
substancji A byo rwne 2 mol/dm , a substancji B byo rwne 3 mol/dm . Szybko pocztkowa tej reakcji bya rwna 5,4
.
-3 -1
mol dm s .
a) Oblicz sta szybkoci reakcji w temperaturze T, wiedzc, e dla reakcji przebiegajcej wedug rwnania
-2.
6. -1
. 2
kinetycznego v= kcA cB .staa szybkoci k ma jednostk: mol dm s .
Obliczenia: .....................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Odpowied: ..
b) Korzystajc z powyszych informacji, oblicz szybko reakcji w momencie, gdy przereaguje 60% substancji A.
Wynik podaj z dokadnoci do czwartego miejsca po przecinku.
Obliczenia: .....................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Odpowied: ..
.

178.
Reakcja 2A + B
C przebiega w fazie gazowej wedug rwnania kinetycznego v= k[A] [B].
Oblicz, jak zmieni si szybko tej reakcji po 4-krotnym zwikszeniu stenia obu reagentw.
Obliczenia:
2

Odpowied: ...................................................................................................................................................
- 49 -

http://www.chemia.sos.pl/

15.2. Rwnowaga reakcji

179.
Oce, jak wpywa na ilo amoniaku powstajcego w wyniku reakcji syntezy
2NH3 H = - 92,4 kJ
N2(g) + 3H2(g)
a) obnienie cinienia,
b) podwyszenie temperatury,
c) wprowadzenie dodatkowej iloci azotu.
a) .......................................................................................................................................
b) .......................................................................................................................................
c) .......................................................................................................................................

180.
W silnikach spalinowych w wysokiej temperaturze przebiegaj rne reakcje uboczne. Powstajce spaliny w kontakcie
z tlenem ulegaj dalszym przemianom. Ze wzgldu na szkodliwo produktw, do najwaniejszych nale procesy:
2NO(g)
H=182,5kJ
I
N2(g) + O2(g)
2NO2(g)
H=-114,1kJ
II
2NO(g) + O2(g)
Okrel, jak zmieni si (w ukadzie zamknitym) ilo produktu w stosunku do iloci substratw
a) reakcji I, jeli nastpi wzrost temperatury.
......................................................................................................................................................
b) reakcji II, jeli nastpi wzrost cinienia.
......................................................................................................................................................

Informacja do zadania 181 i 182


Tlenek azotu(IV) o barwie brunatnej ulega czciowej dimeryzacji, tworzc bezbarwny N2O4. Prowadzi to do ustalenia
rwnowagi opisanej rwnaniem:

2NO2(g)

N2O4(g)

181.
W celu okrelenia wpywu temperatury na stan rwnowagi tej reakcji przeprowadzono dowiadczenie opisane poniej.
Zamknit probwk zawierajc mieszanin NO2 i N2O4 zanurzono w zlewce z lodem. Zauwaono, e jej zawarto
odbarwia si. Nastpnie t sam probwk zanurzono w zlewce z gorc wod. Stwierdzono, e brunatne zabarwienie jej
zawartoci pojawio si ponownie.
Sformuuj wniosek, w ktrym stwierdzisz, jak wzrost temperatury wpywa na ilo N2O4 w ukadzie.
..

182.
Majc do dyspozycji zamknite naczynie z tokiem zawierajce mieszanin NO2 i jego dimeru, zaprojektuj dowiadczenie
pozwalajce zbada, jak zmiana cinienia wpywa na ilo N2O4 w ukadzie. W tym celu:
a) uzupenij opis dowiadczenia, wpisujc w miejsce kropek odpowiednie wyraenia wybrane spord podanych poniej.
Rozpramy,
spramy,
zmniejsza si,
zwiksza si,
nie zmienia si,
odbarwia si,
przyjmuje brunatne zabarwienie.
1. Naciskajc tok naczynia, gaz. Objto gazu , a zawarto naczynia
2. Zmieniajc pooenie toka . Gaz cinienie w naczyniu zmniejsza si. Objto gazu , a
zawarto naczynia
b) podaj, jak zmiana cinienia wpywa na ilo N2O4 w opisanym ukadzie.
..

183.
Oce, jak zmieni si (wzronie czy zmaleje) wydajno reakcji tworzenia SO2 zilustrowanej rwnaniem:
2H2S(g) + 3O2(g) 2SO2(g) + 2H2O(g)
H = 1038 kJ
jeeli w ukadzie bdcym w stanie rwnowagi
a) podwyszymy temperatur:
.....................................................................................................................................................
b) usuniemy cz wody:
.....................................................................................................................................................

- 50 -

http://www.chemia.sos.pl/

Informacja do zadania 184 i 185


W temperaturze 700 K steniowa staa rwnowagi reakcji opisanej rwnaniem:
CO(g) + H2O(g) CO2(g) + H2(g)
ma warto 9,0.
Do reakcji tej uyto pary wodnej (H2O) oraz gazu syntezowego, czyli mieszaniny CO i H2, zamiast czystego CO. Reakcj
prowadzono w ukadzie zamknitym. Po osigniciu stanu rwnowagi w temperaturze 700 K stenia CO, CO2, H2 byy
odpowiednio rwne:
3
3
3
[CO] = 0,3 mol/dm , [CO2] = 6,3 mol/dm , [H2] = 12,9 mol/dm .

184.
Oblicz stenie rwnowagowe pary wodnej w temperaturze 700 K. Wynik podaj z dokadnoci do jednego miejsca po
przecinku.
Obliczenia: .....................................................................................................................................................
Odpowied: .....................................................................................................................................................

185.
Korzystajc z podanych w informacji wartoci ste rwnowagowych reagentw, oblicz i napisz, w jakim stosunku
molowym wystpoway CO i H2 w gazie syntezowym uytym do realizacji opisanej przemiany.
Obliczenia: .....................................................................................................................................................
Odpowied: .....................................................................................................................................................

186.
Odwracaln reakcj estryfikacji kwasu etanowego z etanolem ilustruje rwnanie:
CH3COOH + CH3CH2OH CH3COOCH2CH3 + H2O
3
W naczyniu o objtoci 1 dm zmieszano 1,25 mola kwasu etanowego, 2,00 mole alkoholu etylowego oraz niewielk ilo
stonego H2SO4 i ogrzewano do ustalenia stanu rwnowagi.
Oblicz, z dokadnoci do dwch miejsc po przecinku, liczb moli estru w mieszaninie poreakcyjnej, jeeli steniowa staa
rwnowagi (Kc ) tej reakcji w opisanych warunkach wynosi 1,00.
Obliczenia: .......................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
Odpowied: .......................................................................................................................................................

187.
W reaktorze o objtoci 1 dm przebiega przemiana zgodnie z rwnaniem A + B C + D. Do reakcji uyto 2 mole
substancji A i nadmiar substancji B. Po ustaleniu si stanu rwnowagi stwierdzono, e w mieszaninie poreakcyjnej znajduje si
0,4 mola substancji A. Staa rwnowagi tej reakcji w temperaturze prowadzenia procesu jest rwna 1.
Oblicz, ile moli substancji B uyto do tej reakcji. Wynik podaj z dokadnoci do liczby cakowitej.
Obliczenia:

Odpowied:
3

188.
Okrel, w ktr stron przesunie si stan rwnowagi reakcji chemicznej, uywajc okrele: w prawo, w lewo, bez zmian.
C3H8(g) + 5 O2(g) = 3 CO2(g) + 4 H2O(g)
a) po dodaniu tlenu do ukadu: ........................................................
b) po usuniciu tlenku wgla(IV) z ukadu:.......................................
c) po podwyszeniu cinienia: .........................................................
d) po dodaniu katalizatora do ukadu: .............................................

- 51 -

http://www.chemia.sos.pl/

16. Elektrochemia
189.
Podczas elektrolizy wodnego roztworu pewnego elektrolitu na anodzie zachodzia reakcja przedstawiona rwnaniem:
+
2H2O O2 + 4H + 4e
Sumaryczne rwnanie tego procesu elektrolizy mona przedstawi nastpujco:
2H2O 2H2 + O2
Napisz jedno rwnanie reakcji, ktra moga przebiega na katodzie. Podaj przykad substancji (wzr sumaryczny),
ktrej wodny roztwr mg peni podczas tego procesu rol elektrolitu.
Rwnanie reakcji przebiegajcej na katodzie:
......................................................................................................................................................
Wzr substancji: .....................................................................................

190.
Reakcj chemiczn zachodzc w pewnym ogniwie opisuje rwnanie:
3+
2+
2+
4+
2Fe (aq) + Sn (aq) 2Fe (aq) + Sn (aq)
Przedstaw schemat tego ogniwa i napisz rwnania reakcji przebiegajcych w jego pogniwach.
Schemat ogniwa: .........................................................................................................................
Rwnania reakcji: ........................................................................................................................
......................................................................................................................................................

191.
Wodny roztwr siarczanu(VI) sodu poddano elektrolizie z uyciem elektrod grafitowych.
Napisz rwnania reakcji, ktre przebiegay na elektrodach w czasie opisanego procesu.
Rwnanie reakcji anodowej:
......................................................................................................................................................
Rwnanie reakcji katodowej:
......................................................................................................................................................

192.
W pogniwach A i B zachodz reakcje opisane rwnaniami:
+
Cl + 3H2O E0 = 1,45V
pogniwo A: ClO3 + 6H + 6e
NO + 2OH E0 = 0,46V
pogniwo B: NO2 + H2O + e
Zbudowano ogniwo z pogniw A i B.
a) Na podstawie podanych wartoci potencjaw standardowych okrel, w ktrym pogniwie (A czy B) zachodzi proces
utlenienia, a w ktrym redukcji.
b) Napisz w formie jonowej sumaryczne rwnanie reakcji zachodzcej w ogniwie.
a) Utlenianie zachodzi w pogniwie: ...........................................................................................
Redukcja zachodzi w pogniwie: .................................................................................................
b) Rwnanie reakcji zachodzcej w ogniwie: ................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Informacja do zada 193, 194, 195 i 196

Zbudowano ogniwo wedug schematu przedstawionego na poniszym rysunku.

- 52 -

http://www.chemia.sos.pl/

193.
Korzystajc z szeregu elektrochemicznego metali, wska pogniwo, ktre stanowio ujemny biegun ogniwa.
.......................................................................................................................................................

194.
Napisz w formie jonowej skrconej sumaryczne rwnanie reakcji zachodzcej w czasie pracy ogniwa.
.......................................................................................................................................................

195.
Wska metal (cynk lub kobalt), ktry jest silniejszym reduktorem.
Silniejszym reduktorem jest .........................................................................................................

196.
Oce prawdziwo poniszych zda i uzupenij tabel, wpisujc liter P, jeeli uznasz zdanie za prawdziwe, lub liter F,
jeeli uznasz je za faszywe.
Lp. Zdanie
P/F
W czasie pracy ogniwa elektrony przepywaj kluczem elektrolitycznym od pogniwa cynkowego do
1
pogniwa kobaltowego.
W czasie pracy ogniwa elektrony przepywaj zewntrznym przewodnikiem elektrycznym w kierunku od
2
cynku do kobaltu.
Klucz elektrolityczny czy pogniwa, umoliwiajc przepyw jonw midzy roztworami, i zamyka obwd
3
elektryczny.
W czasie pracy ogniwa masa blaszki cynkowej ronie, a masa blaszki kobaltowej maleje.

197.
Poniej przedstawiono rwnania elektrodowe oraz potencjay standardowe dwch pogniw redoks.
Rwnanie reakcji elektrodowej
Potencja standardowy
0
3+
2+
E =+0,77V
Fe + e
Fe
-

MnO4 + 4H + 3e

MnO2 + 2H2O

E =+1,69V

Na podstawie: W. Mizerski Tablice chemiczne, Warszawa 1997


Napisz sumaryczne rwnanie reakcji, ktra zajdzie w ogniwie zbudowanym z tych pogniw.
.......................................................................................................................................................

Informacja do zada 198, 199 i 200

Chemicznie czysta woda nie ulega elektrolizie. Aby umoliwi ten proces, naley w wodzie rozpuci odpowiedni
substancj. Zachodzi wtedy elektrolityczny rozkad wody, ktrego przebieg ilustruje nastpujce rwnanie:

2H2O

elektroliza

2H2 + O2

198.
Okrel funkcj, jak peni substancja, ktr naley rozpuci, aby umoliwi elektroliz wody.
.......................................................................................................................................................

199.
Spord soli, ktrych wzory podano poniej, wybierz t, ktrej naley uy w celu przeprowadzenia elektrolitycznego
rozkadu wody. Podkrel jej wzr.
ZnSO4
NaCl
Na2SO4
CuCl2

200.
Napisz rwnania reakcji elektrodowych zachodzcych w czasie elektrolitycznego rozkadu wody.
Rwnanie reakcji katodowej: .......................................................................................................
Rwnanie reakcji anodowej: ........................................................................................................

- 53 -

http://www.chemia.sos.pl/

Informacja do zadania 201 i 202


W celu ochrony przedmiotw stalowych przed korozj mona stosowa czynne powoki ochronne, ktre chroni przedmiot
nawet wtedy, gdy nie s szczelne. W celu zbadania wpywu czynnych powok na stalowy przedmiot przeprowadzono
dowiadczenie opisane poniej.
Gwd stalowy owinito drutem cynkowym i zanurzono w probwce z wodnym roztworem NaCl. Na powierzchni drutu
cynkowego pojawi si biay osad Zn(OH)2.
W powstaym ogniwie galwanicznym zasza reakcji zilustrowana poniszym rwnaniem:
2Zn + O2 + 2H2O 2Zn(OH)2

201.
Okrel, ktry metal stanowi w powstaym ogniwie anod (elektrod ujemn), a ktry katod (elektrod dodatni)
Anod stanowi ..
Katod stanowi: ..

202.
Zapisz rwnania reakcji elektrodowych zachodzcych w tym ogniwie podczas opisanego procesu.
Rwnanie reakcji przebiegajcej na anodzie
Rwnanie reakcji przebiegajcej na katodzie

203.
Zbadano zachowanie cynku, miedzi i srebra w roztworach soli.

Podaj numery probwek, w ktrych zaobserwowano objawy reakcji.


.......................................................................................................................................................

204.
Przeprowadzono elektroliz wodnych roztworw czterech elektrolitw z uyciem elektrod platynowych. Informacje
dotyczce produktw wydzielajcych si na elektrodach oraz odczynu roztworw w elektrolizerze (po wymieszaniu katolitu z
anolitem) przedstawiono w poniszej tabeli.
Nr elektrolitu
I
II
III
IV
Produkt wydzielajcy si na
wodr
wodr
wodr
wodr
katodzie
Produkt wydzielajcy si na
chlor
tlen
tlen
tlen
anodzie
Odczyn roztworu w
sta si
pozosta
pozosta
pozosta
elektrolizerze
zasadowy
zasadowy
kwasowy
obojtny
Spord zwizkw o podanych niej wzorach:
Na2SO4
H2SO4
HCl
NaCl
NaOH
CuSO4
wybierz te elektrolity, ktrych wodne roztwory poddano elektrolizie. Wpisz wzory odpowiednich zwizkw do poniszej
tabeli.
Nr elektrolitu
I
II
III
IV
Wzr elektrolitu

205.
Zapisz rwnania reakcji zachodzcych podczas elektrolizy wodnego roztworu NaOH na elektrodach platynowych.
Rwnanie reakcji przebiegajcej na katodzie:
.......................................................................................................................................................
Rwnanie reakcji przebiegajcej na anodzie:
.......................................................................................................................................................

- 54 -

http://www.chemia.sos.pl/

206.
Podczas pracy pewnego ogniwa zachodz procesy elektrodowe, ktrych przebieg mona przedstawi sumarycznym
rwnaniem reakcji:
+
2+
Zn + 2Ag Zn + 2Ag
a) Korzystajc z szeregu elektrochemicznego metali, przedstaw schemat ogniwa, w ktrym zachodzi powysza reakcja.
.......................................................................................................................................................
b) Oblicz SEM tego ogniwa dla warunkw standardowych.
Obliczenia:
.......................................................................................................................................................
Odpowied:
.......................................................................................................................................................

207.
W poniszej tabeli przedstawiono rwnania reakcji elektrodowych oraz odpowiadajce im wartoci potencjaw
standardowych dwch pogniw redoks tworzcych tzw. ogniwo niklowo-kadmowe.
Rwnanie reakcji elektrodowej
Potencja standardowy, V

E = 0,81
Cd(OH)2 + 2 e Cd + 2OH

E = + 0,52
NiO(OH) + H2O + e Ni(OH)2 + OH

Na podstawie: W. Mizerski: Tablice chemiczne, Warszawa 2003

a) Korzystajc z podanych informacji, napisz sumaryczne rwnanie reakcji, ktra zachodzi w pracujcym ogniwie niklowokadmowym.
......................................................................................................................................................
b) Oblicz si elektromotoryczn (SEM) tego ogniwa w warunkach standardowych.
SEM: ............................................................................................................................................

Informacja do zadania 208 i 209


Wilgotne powietrze stanowi rodowisko korozyjne, w ktrym metalowe przedmioty naraone s na zniszczenie. Metale
mona chroni przed korozj przez powlekanie ich powierzchni innymi metalami. Jeeli w tym celu zastosuje si metal o
potencjale wikszym od potencjau metalu chronionego (powoka katodowa), pene zabezpieczenie uzyskuje si tylko
wwczas, gdy powoka jest cakowicie szczelna. Jeeli natomiast zastosuje si powok wykonan z metalu o potencjale
mniejszym od potencjau metalu chronionego (powoka anodowa), jej uszkodzenie nie powoduje korozji metalu podoa.
O charakterze danej powoki metalicznej na stali mona wnioskowa, porwnujc wartoci standardowych potencjaw
n+
odpowiednich elektrod (typu Me/Me ).

208.
Oce, ktry metal (cynk czy mied) powinien by zastosowany do ochrony przed korozj w wilgotnym powietrzu stalowego
przedmiotu naraonego na zarysowania.
Wybrany metal: ...............................................

209.
W niektrych rodowiskach nastpuje zmiana biegunowoci ukadu: metal podoa metal powoki ochronnej, a tym
samym zmiana charakteru powoki. Przykadem moe by powoka cynowa na stali: w wilgotnym powietrzu wykazuje ona
charakter katodowy, natomiast w warunkach beztlenowych stanowi powok anodow.
Dokocz ponisze zdanie, wpisujc waciw nazw.
Po mechanicznym uszkodzeniu cynowej powoki na wewntrznej stalowej powierzchni
zamknitej puszki z konserw cyna ulega procesowi .................................................................
(utleniania / redukcji)

210.
W pewnym ogniwie galwanicznym zachodzi reakcja zilustrowana sumarycznym rwnaniem: Zn + 2Ag + Zn 2+ + 2Ag
a) Uzupenij poniszy rysunek ilustrujcy dziaanie tego ogniwa. W tym celu wpisz przy znakach () i (+) sowo anoda lub
katoda w zalenoci od tego, ktre z pogniw peni t rol. Wpisz w odpowiednie miejsca symbole metali i wzory jonw
stanowicych elementy skadowe obu pogniw.

- 55 -

http://www.chemia.sos.pl/

b) Oblicz SEM tego ogniwa w warunkach standardowych.


SEM: ............................................................................................................................................

211.
Oblicz, ile minut naley prowadzi proces elektrolizy wodnego roztworu azotanu(V) srebra prdem o nateniu 2A, aby
pokry przedmiot metalowy warstw srebra o masie 5,4 g. Rozwizujc zadanie, za, e wydajno prdowa procesu
srebrzenia wynosi 100%, oraz przyjmij, e staa Faradaya F = 96 500 C/mol, a masa molowa
srebra MAg = 108 g/mol.
Obliczenia: ............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
Odpowied: ............................................................................................................................................

212.
Oce prawdziwo poniszych zda i uzupenij tabel. Wpisz liter P, jeeli uznasz zdanie za prawdziwe, lub liter F,
jeeli uznasz je za faszywe.
Zdanie
P/F
2+
2+
2+
1
W ogniwie zbudowanym z pogniw: Cd|Cd i Sn|Sn katod stanowi pogniwo Cd|Cd
2+
2+
2
Kationy Cu wykazuj wiksz tendencj do przyczania elektronw ni kationy Zn
+
3+
3
Sia elektromotoryczna ogniwa Ag|Ag ||Au |Au jest w warunkach standardowych rwna
2,32 V.
Informacja do zadania 213 i 214
Elektroliza moe by prowadzona na elektrodach, ktre nie bior udziau w procesach elektrodowych (np. platyna,
grafit), lub na elektrodach, ktre ulegaj roztworzeniu w procesie anodowym. Efekt roztwarzania materiau anody
wykorzystywany jest do oczyszczania metali w procesie elektrorafinacji.

213.
W celu oczyszczenia miedzi prowadzi si elektroliz wodnego roztworu siarczanu(VI) miedzi(II) na elektrodach, z
ktrych jedn stanowi czysta mied, a drug mied zanieczyszczona. Podczas tego procesu mied i metale o niszym
standardowym potencjale redukcji ni mied ulegaj na anodzie utlenieniu, natomiast na katodzie osadza si czysta mied.
Pyta miedziana zawierajca ok. 98% miedzi zanieczyszczona jest niklem. W celu uzyskania czystej miedzi pyt
poddano elektrorafinacji.
Korzystajc z powyej informacji, napisz rwnania wszystkich reakcji, zachodzcych na
elektrodach podczas elektrorafinacji.
Anoda:
Katoda:

214.
Napisz, z jakim biegunem (dodatnim czy ujemnym) rda prdu staego poczona jest ta elektroda, ktrej masa
wzrasta podczas procesu elektrorafinacji.
.......................................................................................................................................................

- 56 -

http://www.chemia.sos.pl/

215.
W celu przeprowadzenia elektrolizy wodnego roztworu kwasu siarkowego(VI) zastosowano aparat Hoffmanna. Oblicz, ile
centymetrw szeciennych wodoru otrzymasz w warunkach normalnych, przepuszczajc przez 30 minut przez roztwr tego
kwasu prd o nateniu 2 A.
Obliczenia:

Odpowied: ...................................................................................................................................................

- 57 -

http://www.chemia.sos.pl/

17. Termochemia
216.

Oblicz entalpi tworzenia ( HX) tlenku wgla(II)


C(grafit) + 1/2O2 CO(g)
na podstawie entalpii nastpujcych reakcji:
-1
C(grafit) + O2 CO2(g)
H1 = -393,5 kJmol
-1
H2 = -283,0 kJmol
CO(g) + 1/2O2 CO2(g)
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

217.

2NO2(g) na podstawie znanych entalpii reakcji:


Oblicz standardow entalpi reakcji: N2(g) + 2O2(g)
2NO(g)
H=182,5kJ
N2(g) + O2(g)
2NO(g) + O2(g)
2NO2(g)
H=-114,1kJ
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Odpowied: ......................................................................................................................................................

218.
Napisz rwnanie reakcji otrzymywania benzenu z pierwiastkw, a nastpnie oblicz standardow entalpi tworzenia
benzenu (w postaci cieczy), znajc standardowe entalpie spalania grafitu, wodoru i benzenu.
H=-393,5kJ/mol
Cgrafit + O2(g) CO2(g)
H=-285,84kJ/mol
H2(g) + 1/2O2(g) H2O(c)
H=-3267,6kJ/mol
C6H6(c) + 15/2O2(g) 6CO2(g) + 3H2O
Rwnanie reakcji: ..........................................................................................................................
Obliczenia: ..........................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Odpowied: ..........................................................................................................................

219.
Standardowa entalpia uwodornienia etenu przy uyciu gazowego wodoru i w obecnoci palladu jako katalizatora wynosi
-137 kJ/mol.
Na podstawie tej informacji okrel, czy reakcja uwodornienia etenu jest egzotermiczna czy endotermiczna.
.......................................................................................................................................................

220.
Oblicz standardow entalpi uwodornienia propenu H0x , jeeli standardowa entalpia tworzenia propanu H10 wynosi
-104,7kJ/mol, a standardowa entalpia tworzenia propenu H02 wynosi 20kJ/mol.
Na podstawie: W. Mizerski Tablice chemiczne, Warszawa 1997

221.
Oblicz standardow entalpi (H ) reakcji opisanej rwnaniem:
Al2O3 (korund) + 3SO3(g) Al2(SO4)3 (krystaliczny)
znajc standardowe entalpie tworzenia:
0
H1 =-1671,0kJ/mol
1) 2Al(s) + 3/2O2(g) Al2O3(korund)
0
2) S(rombowa) + 3/2O2(g) SO3(g)
H2 =-395,5kJ/mol
0
H3 =-3437,4kJ/mol
3) 2Al(s) + 3S(rombowa) + 6O2(g) Al2(SO4)3(krystaliczny)
Wynik podaj z dokadnoci do jednego miejsca po przecinku.
Obliczenia: ...............................................................................................................................
..................................................................................................................................................
Odpowied: ...............................................................................................................................
o

- 58 -

http://www.chemia.sos.pl/

222.
Na wykresie przedstawiono zmiany energii podczas przebiegu reakcji zachodzcej zgodnie ze schematem: A + B C + D

Dokonaj analizy wykresu. Wybierz i podkrel wszystkie okrelenia charakteryzujce t reakcj.


Reakcja: egzoenergetyczna, endoenergetyczna, o efekcie energetycznym E 1 , o efekcie energetycznym E 2 , o energii
aktywacji E 1 , o energii aktywacji E 2 .

223.

Oblicz standardow entalpi tworzenia etenu z wgla i wodoru:


2C(s) + 2H2(g) C2H4(g)
znajc efekty energetyczne reakcji:
0
H1 =-393,5kJ
C(s) + O2(g) CO2(g)
0
H1 =-571,8kJ
2H2(g) + O2(g) 2H2O(c)
0
H1 =-1411,2kJ
C2H4(g) + 3O2(g) 2H2O(c) + 2CO2(g)
Obliczenia: ............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
Odpowied: ............................................................................................................................................

- 59 -

http://www.chemia.sos.pl/

18. Wglowodory
18.1. Wglowodory nasycone - alkany

224.
W laboratorium etan otrzymuje si ogrzewajc chlorometan z sodem. Reakcja zachodzi zgodnie z rwnaniem:
2CH3Cl + 2Na CH3CH3 + 2NaCl
Napisz rwnanie reakcji otrzymywania n-butanu opisan metod. Zastosuj wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw
organicznych.
........................................................................................................................................................

225.
Narysuj wzory pstrukturalne (grupowe) oraz podaj nazwy systematyczne dwch wglowodorw o wzorze sumarycznym
C5H10, wiedzc, e wglowodr I nie odbarwia wody bromowej, a wglowodr II odbarwia j.
Wzr pstrukturalny (grupowy)

Wglowodr I
Wglowodr II

Nazwa systematyczna

Informacja do zadania 226


W laboratorium chemicznym alkany mona otrzyma kilkoma sposobami, midzy innymi w reakcji halogenkw alkilw
z sodem przeprowadzonej w podwyszonej temperaturze. Przemiana ta prowadzi do wyduenia acucha wglowego.
Charakterystycznymi dla alkanw s przemiany z substancjami niepolarnymi. Tak reakcj jest podstawienie, np. atomu chloru
w miejsce atomu wodoru, przebiegajce pod wpywem wiata lub ogrzania. Powstajca w tej przemianie monochloropochodna
moe w podwyszonej temperaturze i w alkoholowym roztworze wodorotlenku potasu ulega reakcji eliminacji, tworzc
zwizek nienasycony. Powstay alken przycza wod w obecnoci kwasu siarkowego(VI), dajc alkohol.
Opisane przemiany mona przedstawi poniszym schematem.
CH3Cl

CH3CH3

CH3CH2Cl

CH2=CH2

CH3CH2OH

226.
Napisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, rwnania reakcji oznaczonych na podanym
schemacie numerami 1, 3. Skorzystaj z informacji i w rwnaniach reakcji (nad strzakami) napisz warunki, w jakich zachodz te
przemiany.
Rwnania reakcji:
1.: ..................................................................................................................................................
3.: ..................................................................................................................................................

18.2. Wglowodory nienasycone alkeny i alkiny

227.
But-2-en mona otrzyma w wyniku reakcji dysproporcjonowania propenu na odpowiednich katalizatorach. Reakcja polega
na tym, e z alkenu o n atomach wgla powstaj dwa nowe alkeny: jeden o (n+1) atomach wgla i drugi, o (n-1) atomach
wgla.
Podaj nazw drugiego alkenu, ktry powsta w wyniku tej reakcji i napisz jej rwnanie, posugujc si wzorami
pstrukturalnymi (grupowymi).
Nazwa drugiego produktu: ..........................................................................................................
Rwnanie reakcji: ......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

Informacja do zada 228 i 229

Poniej przedstawiono zaleno zawartoci wgla (wyraon w procentach masowych) w alkanach, alkenach i alkinach od
liczby atomw wgla w czsteczce.
- 60 -

http://www.chemia.sos.pl/

228.
Przyporzdkuj wykresom A, B i C nazwy szeregw homologicznych wymienionych w informacji wstpnej.
Wykres A: .................................................................
Wykres B: .................................................................
Wykres C: .................................................................

229.
Okrel, do jakiej wartoci procentowej zawartoci wgla d krzywe A i C. Odpowied uzasadnij obliczeniami.
Obliczenia: ......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Odpowied: ......................................................................................................................................................

230.
Napisz wzory pstrukturalne (grupowe) trzech izomerycznych alkinw zawierajcych 5 atomw wgla w czsteczce.
Wzr izomeru I:
Wzr izomeru II:
Wzr izomeru III:

231.
Alkeny o konfiguracji trans mona otrzyma w wyniku uwodornienia alkinw przy uyciu sodu w ciekym amoniaku zgodnie
ze schematem:
Alkin + 2Na + 2NH3 trans-alken + 2NaNH2
Dokonaj analizy powyszej informacji i przedstaw, uzupeniajc poniszy rysunek, wzr pstrukturalny (grupowy)
trans-alkenu, ktry otrzymano opisan metod z pent-2-ynu (2-pentynu),

C C

232.
Pent-2-en otrzymano z pent-1-enu w wyniku dwuetapowego procesu. W etapie 1 dokonano addycji chlorowodoru do pent1-enu i otrzymano monochloropochodn pentanu (produkt gwny). W etapie 2, w podwyszonej temperaturze i w alkoholowym
roztworze wodorotlenku potasu, przeprowadzono reakcj eliminacji chlorowodoru z tej monochloropochodnej. Gwnym
produktem tej reakcji by pent-2-en.
a) Napisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, rwnania reakcji tego procesu. W rwnaniu
reakcji etapu 2 uwzgldnij warunki procesu.
Rwnanie reakcji etapu 1:
.......................................................................................................................................................
Rwnanie reakcji etapu 2:
.......................................................................................................................................................
- 61 -

http://www.chemia.sos.pl/
W procesie eliminacji HCl z monochloropochodnej atom wodoru odrywa si od jednego z dwch atomw wgla
ssiadujcych z tym atomem wgla, ktry poczony jest z atomem chloru.
b) Dokonaj analizy rwnania reakcji etapu 2 i sformuuj regu dotyczc przebiegu reakcji eliminacji (podobn do reguy
Markownikowa dla reakcji addycji). Uzupenij ponisze zdanie, wpisujc w wolne miejsce sowo mniejsz albo wiksz.
Gwnym produktem eliminacji HCl z monochloropochodnej jest zwizek, ktry powstaje w wyniku oderwania atomu
wodoru od atomu wgla poczonego z .................................... liczb atomw wodoru.

233.
Alkeny bardzo atwo przyczaj bromowodr lub chlorowodr. Reakcje te nie wymagaj uycia katalizatorw ani
podwyszenia temperatury. Powstae w wyniku tej przemiany halogenki alkilowe mog ulega reakcji podstawienia lub reakcji
eliminacji. Temperatura pokojowa i uycie wody jako rozpuszczalnika sprzyja reakcji podstawienia, natomiast uycie
alkoholowego roztworu wodorotlenku potasu w podwyszonej temperaturze (okoo 80 C) prowadzi do reakcji eliminacji. W
obecnoci kwasu siarkowego(VI) alkeny mog reagowa take z wod, dajc alkohole.
Poniej przedstawiono cig przemian:

but-1-en

2-chlorobutan

but-2-en

butan-2-ol

Skorzystaj z powyszej informacji i napisz rwnania reakcji 1, 2 oraz 3, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw
organicznych. Jeeli reakcja wymaga uycia katalizatora, odpowiedniego rodowiska lub podwyszenia temperatury, napisz to nad
strzak rwnania reakcji.
Rwnania reakcji:
1: ..................................................................................................................................................
2: ..................................................................................................................................................
3: ..................................................................................................................................................

234.
Ester metylowy kwasu 2-metylopropenowego (metakrylan metylu) jest monomerem poli(metakrylanu metylu).
Dokocz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe), rwnanie reakcji polimeryzacji tego estru.

COOCH3
n H2C C
CH3

235.
Reakcja utleniania alkinw manganianem(VII) potasu w rodowisku kwasowym znalaza zastosowanie do okrelania
budowy tych wglowodorw. Procesy te przebiegaj zgodnie z podanymi niej schematami:
1

R C C R

R C C H
H C C H

KMnO4 / H+

R1COOH + R2COOH

KMnO4 / H+
KMnO4 / H

RCOOH + CO2

2CO2

Na podstawie powyszej informacji napisz wzory pstrukturalne (grupowe) alkinw, ktre poddano reakcji z zakwaszonym
roztworem manganianu(VII) potasu, jeeli otrzymano
a) kwas etanowy (octowy) i tlenek wgla(IV).
.......................................................................................................................................................
b) kwas etanowy (octowy) i kwas nbutanowy (masowy).
.......................................................................................................................................................
Informacja do zadania 236 i 237
Jedn z oglnych metod okrelania struktury zwizku jest degradacja rozpad czsteczki zwizku o nieznanej
strukturze na kilka mniejszych czsteczek, atwiejszych do zidentyfikowania. Metoda ta jest wykorzystywana do okrelania
pooenia podwjnego wizania w czsteczkach alkenw. Stosowane jest wwczas ich utlenianie, np. za pomoc roztworu
KMnO4 , prowadzone w rodowisku kwasowym. Podczas tej reakcji, w zalenoci od budowy czsteczki alkenu, mog powsta
kwasy karboksylowe, ketony lub tlenek wgla(IV).
R1
R
C
C
) powstaje keton, z ugrupowania (
) powstaje kwas, a tlenek wgla(IV) powstaje z
Z ugrupowania ( 2
R
H
ugrupowania ( H2C= ) .

- 62 -

http://www.chemia.sos.pl/

236.
Pewien alken utleniany nadmiarem KMnO4 w rodowisku kwasowym daje dwa rne kwasy karboksylowe, za w
reakcji 1 mola tego alkenu z 1 molem wodoru powstaje n-heksan.
a) Napisz wzr pstrukturalny (grupowy) tego alkenu.
.......................................................................................................................................................
b) Podaj nazwy systematyczne dwch kwasw karboksylowych powstaych podczas utleniania tego alkenu.
1. ...................................................................................................................................................
2. ...................................................................................................................................................

237.
W dwch nieoznakowanych kolbach znajdoway si dwa alkeny (kady w innym naczyniu). Wiadomo, e jednym
zwizkiem by 2-metyloprop-1-en, a drugim but-2-en. W celu odrnienia 2-metyloprop-1-enu od but-2-enu przeprowadzono
dowiadczenie, podczas ktrego do obu naczy dodano zakwaszony, wodny roztwr KMnO4.
Korzystajc z powyszych informacji, wymie po jednej obserwacji, ktra pozwoli na odrnienie obu zwizkw.
Uzupenij ponisz tabel.
Obserwacja potwierdzajca obecno w kolbie
2-metyloprop-1-enu
but-2-enu

238.
Buta-1,3-dien to zwizek o wzorze CH2=CHCH=CH2. Jest on produktem wyjciowym do otrzymywania kauczuku
syntetycznego. Polimeryzacja buta-1,3-dienu moe przebiega w pooeniach 1, 4 lub 1, 2. W pierwszym przypadku powstaj
makroczsteczki o nienasyconych acuchach liniowych, w drugim przypadku acuch gwny polimeru nie zawiera
podwjnych wiza, natomiast wystpuj one w acuchach bocznych.
Napisz wzory merw obu polimerw, powstajcych w reakcji polimeryzacji buta-1,3-dienu, wiedzc, e mer to
najmniejszy, powtarzajcy si fragment budowy acucha polimeru.

18.3. Wglowodory aromatyczne

239.
Napisz wzory pstrukturalne (grupowe) jednopodstawionych pochodnych benzenu oznaczonych literami A, B i C, ktre
powstaj w wyniku przemian zilustrowanych schematem.

+HNO3(st) i H2SO4(st)

+[H]

+HCl

240.
Imbir stosowany jest w medycynie naturalnej np. do leczenia przezibie. Za ostry zapach imbiru i jego waciwoci
lecznicze odpowiedzialne s rne zwizki, midzy innymi zingeron o wzorze:

O
CH2 CH2 C CH3
O
OH

CH3

Na podstawie analizy wzoru zingeronu oce poprawno poniszych zda. Wpisz w odpowiednim wierszu tabeli liter P,
jeli uznasz zdanie za prawdziwe, lub liter F, jeli uznasz zdanie za faszywe.
1
W czsteczce zingeronu wystpuje grupa karbonylowa
2
Zingeron moe ulega reakcji nitrowania
3
. Zingeron daje pozytywny wynik prby Tollensa
4
Zingeron moe reagowa z wodorotlenkiem sodu
5
W czsteczce zingeronu znajduje si grupa estrowa

- 63 -

http://www.chemia.sos.pl/

19. Alkohole
241.

Dokonaj analizy schematycznych rysunkw przedstawiajcych trzy dowiadczenia i uzupenij brakujce


informacje, podajc wzr substancji X oraz formuujc w tabeli obserwacje.

Wzr substancji X: .......................................................................................................................


Probwka
Obserwacje
I
II
osad rozpuszcza si i powstaje roztwr o barwie szafirowej
III

242.
Poniej przedstawiono cykl reakcji zachodzcych z udziaem zwizkw organicznych.
1
2
cykloheksen
cykloheksan
chlorocykloheksan
4

cykloheksanol
Wiedzc, e wglowodory cykliczne ulegaj analogicznym reakcjom jak wglowodory acuchowe, napisz rwnania reakcji
(1. 4.) zilustrowane na powyszym schemacie. Zastosuj wzory pstrukturalne (grupowe) lub uproszczone zwizkw
organicznych.
1. .
2. ....
3. ....
4. ....

243.
W wyniku hydrolizy w rodowisku zasadowym monochloropochodna alkanu o piciu atomach wgla tworzy III-rzdowy
alkohol.
Posugujc si wzorami pstrukturalnymi (grupowymi) zwizkw organicznych, napisz rwnanie reakcji otrzymywania tego
alkoholu podan metod.
..
..

244.
W owocach jarzbiny zawarty jest alkohol polihydroksylowy, sorbit (sorbitol) o wzorze C6H8(OH)6
Zaprojektuj dowiadczenie, za pomoc ktrego potwierdzisz obecno kilku grup hydroksylowych w czsteczce sorbitu:
a) wybierz potrzebne odczynniki spord wodnych roztworw nastpujcych substancji: C6H8(OH)6, CuSO4, Br2, NaOH,
KMnO4
b) opisz przewidywane obserwacje
Wzory lub nazwy odczynnikw:
Obserwacje: ..
..

- 64 -

http://www.chemia.sos.pl/

Informacja do zada 245, 246 i 247

Poniej przedstawiono wzory grupowe czterech wybranych izomerw pentanolu.

CH3
CH3 C CH2 OH
CH3

CH3
CH3 C CH2 CH3
OH

II

CH3 CH CH CH3

HO CH2 CH2 CH CH3

OH CH3

III

CH3

IV

245.
Napisz, posugujc si wzorami pstrukturalnymi (grupowymi) zwizkw organicznych, rwnanie reakcji utleniania alkoholu
I za pomoc tlenku miedzi(II) w podwyszonej temperaturze.
.......................................................................................................................................................

246.
Podaj nazwy systematyczne zwizkw, ktrych wzory oznaczono numerami III i IV.
Nazwa zwizku III: ......................................................................................................................
Nazwa zwizku IV: ......................................................................................................................

247.
Okrel rzdowo alkoholi I, II i III.
Rzdowo alkoholu I: ................................................................................
Rzdowo alkoholu II: ..............................................................................
Rzdowo alkoholu III: ............................................................................

248.
W celu porwnania waciwoci glukozy, etan-1,2-diolu, etanolu oraz sacharozy wykonano nastpujce dowiadczenie.
Etap 1. T cz dowiadczenia przeprowadzono w temperaturze pokojowej zgodnie z poniszym schematem.

Objawy reakcji zaobserwowano w probwkach I, II i IV.


Etap 2. Zawarto kadej probwki dodatkowo zalkalizowano i ogrzano. Stwierdzono, e w jednej probwce powsta
ceglastoczerwony osad.
Przeanalizuj przebieg pierwszego etapu dowiadczenia.
a) Wyjanij, porwnujc budow czsteczek zwizkw, ktre znajdoway si w probwkach I IV, dlaczego w probwce III
nie zasza reakcja chemiczna.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) Opisz zmiany, jakie zaobserwowano w probwkach I, II i IV.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

- 65 -

http://www.chemia.sos.pl/

249.
Poniej podano dwa cigi przemian chemicznych, w wyniku ktrych otrzymano zwizki organiczne B i D.

H3C CH2 CH3 + Cl2

H3C CH2 CH3 + Cl2

wiato

wiato

KOH / H2O

H3C CH CH3
Cl
KOH / H2O

H3C CH2 CH2


Cl

[O]

[O]

a) Narysuj wzr pstrukturalny (grupowy) zwizku oznaczonego liter B oraz podaj nazw systematyczn zwizku
oznaczonego liter D.
Wzr zwizku B: .........................................................................................................................
Nazwa zwizku D: .......................................................................................................................
b) Stosujc podzia charakterystyczny dla chemii organicznej, okrel typ reakcji, w wyniku ktrych powstay zwizki
oznaczone literami A i C.
......................................................................................................................................................

250.
Kwas mlekowy (kwas 2-hydroksypropanowy) wykazuje waciwoci typowe dla kwasw karboksylowych oraz alkoholi.
Grupa hydroksylowa pod wpywem utleniaczy przeksztaca si w grup karbonylow.
Na podstawie powyszych informacji uzupenij schemat reakcji utleniania kwasu mlekowego, wpisujc wzr pstrukturalny
(grupowy) powstajcego produktu organicznego.

H3C CH COOH
OH

[O]

..............................................................

Informacja do zadania 251


Poniej przedstawiono schemat reakcji zachodzcych z udziaem zwizkw organicznych.
reakcja 1
H2C CH2
H3C CH3
reakcja 2

reakcja 4
H3C

CH2
OH

reakcja 3

H3C

CH2
Cl

251.
Napisz, stosujc wzory pstrukturalne, rwnania reakcji oznaczone na schemacie numerami 14.
Rwnanie 1: .....................................................................................................................................
Rwnanie 2: .....................................................................................................................................
Rwnanie 3: .....................................................................................................................................
Rwnanie 4: .....................................................................................................................................

- 66 -

http://www.chemia.sos.pl/

20. Aldehydy i ketony


252.
Przeprowadzono cig reakcji zilustrowanych nastpujcym schematem:

CH3CH2CH2CH3

?
I

+NaOHaq
CH3CH2CH CH3

II

Cl

CH3CH2CH CH3
OH

+K2Cr2O7aq, H+

III

a) Napisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) rwnanie reakcji numer I. W rwnaniu nad strzak napisz warunki, w
jakich zachodzi ta reakcja.
.......................................................................................................................................................
b) Napisz wzr pstrukturalny (grupowy) zwizku X.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

253.
Glicerol (propan-1,2,3-triol) ulega termicznej dehydratacji. W wyniku odwodnienia glicerolu powstaje nienasycony aldehyd
propenal (akroleina).
Napisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, rwnanie reakcji otrzymywania propenalu
opisan metod.
Rwnanie reakcji: .......................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................................................

254.
O
Reakcj pozwalajc wykry w zwizkach organicznych grup H3C C

jest prba jodoformowa. Polega ona na reakcji

zwizku organicznego z jodem w obecnoci NaOH w podwyszonej temperaturze. Po ozibieniu mieszaniny poreakcyjnej do
temperatury pokojowej powstaje ty, krystaliczny osad o charakterystycznym zapachu. Jeeli badanym zwizkiem jest
propanon (aceton), produktami prby jodoformowej s: trijodometan, etanian sodu (octan sodu), jodek sodu i woda.
a) Korzystajc z powyszych informacji, uzupenij schemat, tak aby przedstawia rwnanie opisanej reakcji w formie
czsteczkowej (wpisz wzory produktw reakcji i odpowiednie wspczynniki stechiometryczne).

CH3COCH3 + 3I2 + 4NaOH

b) Napisz wzr tego produktu przemiany, ktry tworzy ty, krystaliczny osad o charakterystycznym zapachu.
.......................................................................................................................................................
c) Napisz, czy prba jodoformowa pozwala na odrnienie propanonu (acetonu) od etanalu, i uzasadnij swoje stanowisko.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

- 67 -

http://www.chemia.sos.pl/

21. Kwasy, estry i tuszcze


255.
Zwizek A, bdcy chloropochodn pewnego alkanu, poddano przemianom, ktre ilustruje poniszy schemat.

+ KOH(aq)
A

CH3

+ CH3COOH
B

CH3 CH O

st. H2SO4

CH3

C
O

a) Podaj nazw systematyczn zwizku A.


....................................................................................................................................................
b) Napisz, uywajc wzorw pstrukturalnych (grupowych), rwnanie reakcji, ktrej ulega zwizek B.

256.
Wodorotlenek sodu w obecnoci wody reaguje z tuszczem znajdujcym si w zatkanych rurach.
Napisz rwnanie tej reakcji przyjmujc, e czsteczki tuszczu zbudowane s wycznie z tristearynianu glicerolu.
W zapisie zastosuj pstrukturalne (grupowe) wzory tristearynianu glicerolu i glicerolu oraz sumaryczne wzory reszt
wglowodorowych kwasu organicznego.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

257.
Wodorotlenek sodu jest gwnym skadnikiem preparatw do czyszczenia niedronych rur i syfonw. Na etykiecie jednego z
takich preparatw znajduje si nastpujce ostrzeenie: Nie stosowa do czyszczenia instalacji aluminiowych.
Okrel, jaka waciwo fizyczna produktw reakcji tuszczu z zasad sodow jest podstaw opisanej metody udraniania
rur.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

258.
Posugujc si wzorami pstrukturalnymi (grupowymi), uzupenij ponisze rwnania ilustrujce procesy, w ktrych etanol
jest substratem lub produktem reakcji.
O
H2SO4
+ .....................
H3C C
....................... + CH3-CH2-OH
O CH2CH3

CH3-CH2-OH

Al2O3/T

....................... + ...........................
O

....................... + NaOH

+ CH3-CH2-OH
CH3 CH C
CH3 ONa

259.
Podczas produkcji serw dojrzewajcych kwas mlekowy (kwas 2-hydroksypropanowy) pod wpywem bakterii propionowych
ulega tzw. fermentacji propionowej. W tej reakcji z kwasu mlekowego powstaje kwas propanowy i kwas etanowy (octowy) w
stosunku molowym 2 : 1 oraz tlenek wgla(IV) i woda.
Napisz rwnanie opisanej reakcji, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych.
.......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

- 68 -

http://www.chemia.sos.pl/

260.
Kwas salicylowy, otrzymany przez utlenienie alkoholu salicylowego, jest bardzo skutecznym rodkiem przeciwblowym,
przeciwzapalnym i przeciwgorczkowym. Niestety, zwizek ten okaza si zbyt niebezpieczny dla cianek odka.
Przeksztacenie grupy fenolowej w grup estrow pozwolio otrzyma kwas acetylosalicylowy, ktry wykazuje skuteczno
podobn do skutecznoci kwasu salicylowego, ale jest mniej szkodliwy dla odka. Poniej przedstawiono schemat przemian
pozwalajcych na otrzymanie kwasu acetylosalicylowego z alkoholu salicylowego.
Na podstawie: John McMurry Chemia organiczna, Warszawa 2000
a) Uzupenij poniszy schemat, wpisujc w nim wzr kwasu salicylowego.

CH2OH

COOH
estryfikacji

utlenianie

O C CH3

OH

O
b) Napisz wzr pstrukturalny (grupowy) zwizku, ktrego reakcja z kwasem salicylowym prowadzi do powstania kwasu
acetylosalicylowego.
.......................................................................................................................................................

261.
Woski to mieszaniny estrw dugoacuchowych kwasw tuszczowych i dugoacuchowych alkoholi monohydroksylowych.
Na przykad jednym z gwnych skadnikw wosku pszczelego jest zwizek o wzorze:

O
CH3 (CH2)14 C O (CH2)29 CH3
a) Posugujc si wzorami pstrukturalnymi (grupowymi) zwizkw organicznych, uzupenij ponisze rwnanie reakcji
hydrolizy tego estru w rodowisku zasadowym.

O
CH3 (CH2)14 C O (CH2)29 CH3 + NaOH

H2O

.................................................

b) Znajomo budowy czsteczek wosku pozwala przewidzie jego niektre cechy. Uzupenij ponisze zdanie, wybierajc
spord podanych w nawiasie wszystkie waciwoci wosku pszczelego. Wybrane waciwoci podkrel.
Wosk pszczeli (ma budow krystaliczn,
jest plastyczny,
jest hydrofilowy,
rozpuszcza si w rozpuszczalnikach
organicznych).

Informacja do zadania 262 i 263


Popularna aspiryna (kwas acetylosalicylowy) o wzorze:

COOH
O C CH3
O
Jest pochodn kwasu salicylowego (kwasu 2-hydroksybebzenokarboksylowego)

262.
Posugujc si uproszczonymi wzorami pstrukturalnymi (grupowymi) zwizkw organicznych, napisz rwnanie reakcji
otrzymywania kwasu acetylosalicylowego z kwasu salicylowego i kwasu octowego.
..
..

263.
Podaj nazw grupy dwufunkcyjnych pochodnych wglowodorw, do ktrej naley kwas salicylowy.
..

264.
Zapisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, rwnanie reakcji kwasu 2-hydroksypropanowego
(mlekowego) z wodnym roztworem wodorotlenku sodu.
.......................................................................................................................................................

- 69 -

http://www.chemia.sos.pl/

265.
Podaj wzory pstrukturalne (grupowe) wszystkich produktw cakowitej hydrolizy zasadowej (w roztworze wodnym NaOH)
zwizku o wzorze:

CH2 O CO C17H33
CH O CO C15H31
CH2 O CO C17H33
Uwaga: Grupy alkilowe przedstaw w postaci wzorw sumarycznych, tak jak w powyszym wzorze.
Wzory grupowe zwizkw: .......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

266.
W celu identyfikacji wodnych roztworw kwasu etanowego (octowego) i heksadekanianu (palmitynianu) potasu zbadano ich
odczyn przy uyciu wskanikowych papierkw uniwersalnych.
a) Uzupenij ponisz tabel, podajc zabarwienie papierka uniwersalnego i okrelajc odczyn kadego roztworu.
Zabarwienie papierka uniwersalnego
Odczyn roztworu
kwas octowy
palmitynian potasu
b) Napisz w formie jonowej rwnania reakcji, ktre decyduj o odczynie roztworw badanych substancji.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

267.
Zwizek organiczny X o wzorze sumarycznym C7H6O2 ulega reakcji hydrolizy. Produktami tej reakcji w rodowisku
kwasowym s zwizki Y i Z. Substancja Y, jako jedyny przedstawiciel swojego szeregu homologicznego, ma waciwoci
redukujce. Zwizek Z w reakcji z chlorkiem elaza(III) daje zwizek kompleksowy o fioletowej barwie.
a) Podaj nazwy grup zwizkw, do ktrych nale substancje organiczne X, Y i Z.
X: ........................................
Y: ........................................
Z: ........................................
b) Napisz, stosujc wzory pstrukturalne (grupowe) zwizkw organicznych, rwnanie reakcji hydrolizy kwasowej
zwizku organicznego X.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

268.
Zastp litery od A do D wzorami pstrukturalnymi odpowiednich zwizkw chemicznych.
Na
H2O
H2O
O2
A
B
C
CaC2
H+, Hg2+
Zwizek A

Zwizek B

Zwizek C

D
Zwizek D

269.
Narysuj wzr pstrukturalny produktu reakcji estryfikacji kwasu jednokarboksylowego o trzech atomach wgla i
pierwszorzdowego alkoholu monohydroksylowego zawierajcego w czsteczce trzy atomy wgla.

- 70 -

http://www.chemia.sos.pl/

22. Aminy, amidy i zwizki nitrowe


270.
Alanina to kwas 2-aminopropanowy.
Napisz wzr pstrukturalny (grupowy) jonu, jaki tworzy alanina w rodowisku silnie kwasowym.
.......................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................

271.
W celu potwierdzenia faktu, e mocznik CO(NH2)2 jest pochodn kwasu wglowego, przeprowadzono dowiadczenie
zilustrowane poniszym rysunkiem.

Podaj obserwacje, ktre potwierdzaj, e mocznik jest pochodn kwasu wglowego. Napisz rwnanie reakcji, ktrej ulega
mocznik podczas tego dowiadczenia.
Obserwacje: ..................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Rwnanie reakcji: ..........................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

272.
Punkt izoelektryczny (pI) aminokwasu to pH roztworu, w ktrym czsteczki tego aminokwasu wystpuj gwnie w formie
jonw obojnaczych. Kwas 2-aminobutanodiowy (asparaginowy) jest dikarboksylowym aminokwasem o wzorze sumarycznym
C4H7O4N. Jego punkt izoelektryczny pI=2,87.
Narysuj wzr pstrukturalny (grupowy) jonu, ktry jest dominujc form tego aminokwasu w roztworze o pH = 1.

- 71 -

http://www.chemia.sos.pl/

23. Cukry
273.
Opisz, w jaki sposb mona dowiadczalnie sprawdzi obecno skrobi w bulwach ziemniakw, majc do dyspozycji wod
bromow i wodny roztwr jodku potasu.
Podaj opis sowny wykonania dowiadczenia oraz obserwacje, dotyczce wykrywania skrobi w bulwach ziemniakw.
Opis sowny wykonania dowiadczenia:
.......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Obserwacje:
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

274.
Badano dziaanie wieo sporzdzonego wodorotlenku miedzi(II) na prbki roztworw wodnych etanolu, etanalu, glicerolu i
glukozy. Obserwacje zestawiono w tabeli.
Prbka
1
2
3
4
wodorotlenek
klarowny szafirowy
brak objaww reakcji
klarowny szafirowy
brak objaww reakcji
miedzi(II) na zimno
roztwr
roztwr
wodorotlenek
brak danych
czarny osad
ceglastoczerwony
ceglastoczerwony
miedzi(II) na gorco
osad
osad
Nazwa badanej
.............................
.............................
.............................
.............................
substancji
Przeanalizuj zestawione powyej obserwacje i wpisz do tabeli nazwy substancji, ktre byy w prbkach oznaczonych
numerami 1, 2, 3 i 4.

275.
W celu porwnania waciwoci glukozy, etan-1,2-diolu, etanolu oraz sacharozy wykonano nastpujce dowiadczenie.
Etap 1. T cz dowiadczenia przeprowadzono w temperaturze pokojowej zgodnie z poniszym schematem.

Objawy reakcji zaobserwowano w probwkach I, II i IV.


Etap 2. Zawarto kadej probwki dodatkowo zalkalizowano i ogrzano. Stwierdzono, e w jednej probwce powsta
ceglastoczerwony osad.
Podaj numer probwki, w ktrej w drugim etapie dowiadczenia powsta ceglastoczerwony osad Cu2O.
Osad powsta w probwce .............................................

- 72 -

http://www.chemia.sos.pl/

276.
Badano dziaanie wieo strconego wodorotlenku miedzi(II) na prbki wodnych roztworw glukozy i fruktozy. Uywajc
uniwersalnego papierka wskanikowego, zbadano take odczyn wodnych roztworw obu zwizkw. Obserwacje zestawiono w
tabeli.
Badana substancja
Odczynnik
glukoza
fruktoza
Wodorotlenek miedzi(II) (na zimno)
klarowny, szafirowy roztwr
klarowny, szafirowy roztwr
Wodorotlenek miedzi(II) (na gorco)
ceglastoczerwony osad
ceglastoczerwony osad
Papierek uniwersalny
ty
ty
Korzystajc z podanej informacji, uzupenij ponisze zdania, wpisujc w odpowiedniej formie gramatycznej okrelenia
wybrane z poniszego zestawu.
zwizek kompleksowy, kwasowy, zasadowy, obojtny, utleniajcy, redukujcy, hydroksylowa, alkilowa, aldehydowa,
ketonowa, aldoza, ketoza
1. Glukoza i fruktoza s biaymi, krystalicznymi substancjami staymi. Bardzo dobrze rozpuszczaj si w wodzie. Odczyn ich
wodnych roztworw jest ............................................ .
2. Reakcja glukozy z wodorotlenkiem miedzi(II) prowadzona na zimno potwierdza obecno w jej czsteczce kilku grup
.................................................................. zwizanych z ssiednimi atomami wgla. Glukoza w reakcji z wodorotlenkiem
miedzi(II) przeprowadzanej na gorco wykazuje waciwoci .................................................................................., co wie
si z obecnoci w jej czsteczce grupy ....................................................... .
3. Fruktoza, podobnie jak glukoza, tworzy z wodorotlenkiem miedzi(II) rozpuszczalne
.................................................................................., dlatego obserwujemy powstanie szafirowego roztworu. Wynik reakcji
fruktozy z wodorotlenkiem miedzi(II) prowadzonej w podwyszonej temperaturze wskazuje, e zwizek ten ma take
waciwoci ............................................................., mimo e fruktoza zaliczana jest do ....................................................... .

277.
Poniej przedstawiono wzr D-arabinozy (w projekcji Fischera).

CHO
HO C H
H C OH
H C OH
H2C OH
Uzupenij poniszy schemat, tak aby otrzyma wzr enancjomeru D-arabinozy.

CHO
C
C
C
H2C OH

278.
Przeprowadzono identyfikacj roztworw: glukozy, sacharozy, laktozy i skrobi, wykonujc szereg dowiadcze.
Na podstawie przedstawionych niej wynikw dowiadcze, ustal i wpisz do tabeli nazwy zidentyfikowanych
zwizkw.
Dowiadczenie
Wynik dowiadczenia
Prba Trommera
negatywna
pozytywna
pozytywna
negatywna
Efekt Tyndala
wystpuje
nie wystpuje
nie wystpuje
nie wystpuje
Prba Tollensa
negatywna
pozytywna
pozytywna
negatywna
Hydroliza
zachodzi
nie zachodzi
zachodzi
zachodzi
Nazwa zwizku

- 73 -

http://www.chemia.sos.pl/

279.
a) Uzupenij poniszy schemat, wpisujc w odpowiednie miejsca H i OH tak, aby utworzy wzr D-glukozy w projekcji
Fischera.

CHO

H2C OH
b) Zaprojektuj dowiadczenie pozwalajce udowodni, e czsteczki glukozy zawieraj grupy hydroksylowe przy ssiednich
atomach wgla.
Wybierz odczynnik spord: zawiesina Cu(OH)2 , Br2(aq) , FeCl3(aq) , AgNO3(aq) .
Napisz, jakie obserwacje potwierdz obecno grup hydroksylowych przy ssiednich atomach wgla.
Odczynnik: ...................................................................................................................................
Obserwacje: ..................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

280.
Zaprojektuj dowiadczenie, ktre pozwoli na rozrnienie wodnych roztworw dwch cukrw: glukozy i fruktozy.
a) Uzupenij schemat dowiadczenia, wpisujc nazw uytego odczynnika wybranego z podanej poniej listy:
wieo wytrcony wodorotlenek miedzi(II)
woda bromowa z dodatkiem wodnego roztworu wodorowglanu sodu
wodny roztwr azotanu(V) srebra z dodatkiem wodnego roztworu amoniaku.

b) Napisz, jakie obserwacje potwierdz obecno glukozy w probwce I i fruktozy w probwce II po wprowadzeniu
tych substancji do wybranego odczynnika (wypenij ponisz tabel).
Barwa zawartoci probwki
przed zmieszaniem reagentw
po zmieszaniu reagentw
Probwka I
Probwka II

- 74 -

http://www.chemia.sos.pl/

24. Aminokwasy, peptydy i biaka


281.
W celu zbadania wpywu rnych substancji na biako przeprowadzono dowiadczenie pokazane na poniszym rysunku:

Podaj, w ktrych probwkach zachodz nastpujce procesy:


wysalanie, w probwkach: .........................................................................................................
denaturacja, w probwkach: ....................................................................................................
Wyjanij, na czym polegaj te procesy.
Wysalanie: .................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Denaturacja: ...............................................................................................................................
......................................................................................................................................................

282.
H

Glutation o wzorze:

H
H2N C CH2 CH2 CO N C CO N CH2 COOH
H
H
COOH
CH2 SH

jest tripeptydem wystpujcym w ywych komrkach.


Napisz wzory aminokwasw, ktre powstan w wyniku cakowitej hydrolizy tego zwizku.
Wzory: ......................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................

283.
Bony komrkowe skadaj si gwnie z fosfolipidw zwizkw zbudowanych z maej, polarnej gowy i dwch dugich,
wglowodorowych ogonw (rys. 1.). W rodowisku wodnym czsteczki fosfolipidw samorzutnie ukadaj si w podwjn
warstw lipidow (rys. 2.).
Na podstawie: Pr. zb. Podstawy biologii komrki. Wprowadzenie do biologii molekularnej, Warszawa 1999

Uzupenij ponisze zdanie wyjaniajce przyczyn powstawania podwjnej warstwy o przedstawionej strukturze. W kadym
nawiasie wybierz i podkrel waciwe okrelenie.
Gowa jest (hydrofilowa
hydrofobowa), to znaczy ma (due
mae) powinowactwo do wody. Ogony w
przeciwiestwie do gowy s (hydrofilowe
hydrofobowe) i (silnie
sabo) oddziauj z wod.

- 75 -

http://www.chemia.sos.pl/

284.
W pewnym tripeptydzie kolejno aminokwasw mona przedstawi w skrcony sposb jako Ala-Ser-Gly. W zapisie tym z
lewej strony umieszczono symbol aminokwasu zawierajcego woln grup aminow, a z prawej strony symbol aminokwasu
zawierajcego woln grup karboksylow.
Wpisz do tabeli symbole aminokwasw (Ala, Ser, Gly), ktrych odpowiednie grupy funkcyjne (karboksylowa, aminowa)
wziy udzia w procesie kondensacji.
Grupa karboksylowa
Grupa aminowa
Symbole aminokwasw

285.
Dokonaj analizy schematycznych rysunkw przedstawiajcych dwa dowiadczenia u uzupenij brakujce informacje,
podajc nazw lub wzr substancji X oraz formuujc obserwacje:

Nazwa lub wzr substancji X


Nr probwki
Obserwacje
I
II
Biako cina si i zabarwia na kolor ty

Informacja do zada 286 i 287

Dane s aminokwasy o nastpujcych wzorach pstrukturalnych:


O
O
C
CH
X
Y H2C CH2 CH2 C
2
OH
OH
NH2
NH2

O
CH3
H3C CH2 CH CH C
NH2

HO

OH

O
Z H3C CH C

OH

NH2

C CH2
O

O
CH C
OH
NH2

286.
Spord przedstawionych wyej aminokwasw wybierz ten, ktry nie moe by aminokwasem biakowym. Napisz liter,
ktr oznaczono wzr tego aminokwasu.
.......................................................................................................................................................

287.
Korzystajc z podanych wyej wzorw aminokwasw, napisz wzr pstrukturalny (grupowy) tripeptydu o sekwencji Z-X-U.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Informacja do zadania 288 i 289.
Przeprowadzono dowiadczenie zilustrowane poniszym rysunkiem.

W obu probwkach nastpia zmiana barwy wskanikw.


- 76 -

http://www.chemia.sos.pl/

288.
Korzystajc z przeprowadzonego dowiadczenia, okrel charakter chemiczny substancji X.
.......................................................................................................................................................

289.
a) Spord wymienionych zwizkw: benzen, etanol, propanal, kwas aminoetanowy (glicyna) wybierz ten, ktrego
uyto w dowiadczeniu jako substancj X, i napisz jego nazw.
.......................................................................................................................................................
b) Napisz w formie jonowej skrconej rwnania reakcji przebiegajcych w probwkach I i II. Zastosuj wzory
pstrukturalne (grupowe).
Probwka I: ..................................................................................................................................
Probwka II: .................................................................................................................................

290.
Pewne reakcje chemiczne, ktrym ulegaj niektre aminokwasy wchodzce w skad biaek, stosuje si jako prby
rozpoznawcze na obecno biaka. Jedn z takich prb jest reakcja ksantoproteinowa. Przeprowadzono dowiadczenie, w
ktrym do znajdujcego si w probwce biaka jaja kurzego dodano stony kwas azotowy(V) i zaobserwowano pojawienie si
osadu o tej barwie.
Spord podanych poniej wzorw aminokwasw podkrel wzr tego, ktrego obecno w biaku spowodowaa
powstanie tego osadu.
H
H2N C COOH
H
H
CH2
H2N C COOH
NH2 C COOH
N
H

COOH

HC OH
CH3

CH2SH

OH

291.
Uzupenij ponisze zdania dotyczce waciwoci biaek, wpisujc w odpowiedniej formie gramatycznej okrelenia
wybrane z poniszego zestawu.
denaturacja, wysolenie, roztwr waciwy, roztwr koloidalny, zawiesina, polarne,
niepolarne, hydratacja, dysocjacja, odwracalny, nieodwracalny
1. Biako jaja kurzego rozpuszcza si w wodzie, tworzc ......................................................... Kada czsteczka biaka
w roztworze posiada tzw. otoczk solwatacyjn. Solwatacja czsteczek biaka jest moliwa ze wzgldu na obecno
........................................ grup hydroksylowych, karboksylowych i aminowych w acuchach bocznych aminokwasw.
2. Otoczk solwatacyjn biaek mona zniszczy przez dodanie do roztworu soli, np. NaCl, ktrej jony s silniej
solwatowane. Widoczne jest wtedy wytrcenie biaka z roztworu, zwane ................................. . Proces ten jest
.............................. . Pod wpywem wysokiej temperatury, soli metali cikich czy te stonych kwasw lub zasad biaka
wytrcaj si z roztworw w sposb ................................. . Zjawisko to nosi nazw ..................................... .

- 77 -

http://www.chemia.sos.pl/

25. Typy reakcji


292.
Poniej przedstawiono cykl reakcji zachodzcych z udziaem zwizkw organicznych.
1
2
cykloheksen
cykloheksan
chlorocykloheksan
3

4
cykloheksanol

Wiedzc, e wglowodory cykliczne ulegaj analogicznym reakcjom jak wglowodory acuchowe, napisz rwnania reakcji
(1. 4.) zilustrowane na powyszym schemacie. Zastosuj wzory pstrukturalne (grupowe) lub uproszczone zwizkw
organicznych.
Okrel typ kadej reakcji (1. 4.) z powyszego schematu, wybierajc odpowiedni nazw ze zbioru: substytucja, addycja,
eliminacja, kondensacja.
1. ...................................................................................................................................................
2. ...................................................................................................................................................
3. ...................................................................................................................................................
4. ...................................................................................................................................................

Informacja do zadania 293


W laboratorium chemicznym alkany mona otrzyma kilkoma sposobami, midzy innymi w reakcji halogenkw alkilw
z sodem przeprowadzonej w podwyszonej temperaturze. Przemiana ta prowadzi do wyduenia acucha wglowego.
Charakterystycznymi dla alkanw s przemiany z substancjami niepolarnymi. Tak reakcj jest podstawienie, np. atomu chloru
w miejsce atomu wodoru, przebiegajce pod wpywem wiata lub ogrzania. Powstajca w tej przemianie monochloropochodna
moe w podwyszonej temperaturze i w alkoholowym roztworze wodorotlenku potasu ulega reakcji eliminacji, tworzc
zwizek nienasycony. Powstay alken przycza wod w obecnoci kwasu siarkowego(VI), dajc alkohol.
Opisane przemiany mona przedstawi poniszym schematem.
CH3Cl

CH3CH3

CH3CH2Cl

CH2=CH2

CH3CH2OH

293.
a) Okrel, wedug jakiego mechanizmu: elektrofilowego, nukleofilowego czy rodnikowego przebiega reakcja
oznaczona na schemacie numerem 2.
.......................................................................................................................................................
b) Okrel, czy nieorganiczny reagent reakcji oznaczonej na schemacie numerem 4 jest czynnikiem elektrofilowym, czy
nukleofilowym.
.......................................................................................................................................................

Informacja do zada 294


Poniej przedstawiono schemat reakcji zachodzcych z udziaem zwizkw organicznych.
reakcja 1
H2C CH2
H3C CH3
reakcja 2

reakcja 4
H3C

CH2
OH

reakcja 3

H3C

CH2
Cl

294.
Okrel typy reakcji (substytucja, addycja, eliminacja) oznaczonych na schemacie numerami 14.
Typ reakcji 1:
Typ reakcji 2:
Typ reakcji 3:
Typ reakcji 4:

- 78 -

http://www.chemia.sos.pl/

26. Izomeria
26.1. Izomeria konstytucyjna i geometryczna

295.
Poniej przedstawiono wzory pstrukturalne (grupowe) dwch pochodnych propanu.
Podaj wzr pstrukturalny (grupowy) jednego izomeru kadego z tych zwizkw.

CH3 C

CH3

Wzr izomeru:

O
O
CH3 CH2 C

Wzr izomeru:

OH

296.
a) Spord poniszych wzorw wybierz te, ktre przedstawiaj izomery 2-chlorobutanu i odpowiadaj typom izomerii
wymienionym w tabeli. Kademu typowi izomerii przyporzdkuj numer wzoru, wpisujc go do tabeli.

CH3CH2CH CH3

2-chlorobutan

Cl

III

II

I
CH3CH CH2CH3
Cl

CH3CH CH3
Cl

CH3

IV

CH3C CH3

CH3CH2CH2CH2
Cl

Cl

Typ izomerii
Numer wzoru
Izomeria szkieletowa
Izomeria pooenia podstawnika
b) Oce prawdziwo poniszych zda i uzupenij tabel, wpisujc liter P, jeeli uznasz zdanie za prawdziwe, lub liter F,
jeeli uznasz je za faszywe.
Lp.
Zdanie
P/F
1.
2-chlorobutan wystpuje w postaci dwch izomerw geometrycznych cis i trans (Z i E), poniewa w jego
czsteczce drugi atom wgla poczony jest z atomem chloru, atomem wodoru i grup metylow, a trzeci atom
wgla z dwoma atomami wodoru i grup metylow.
2.
2-chlorobutan wystpuje w postaci pary enancjomerw, poniewa w jego czsteczce istnieje atom wgla
poczony z czterema rnymi podstawnikami.

297.
Przykadem nienasyconego alifatycznego aldehydu jest zwizek o wzorze:

O
CH2 CH CH2 C
H
Napisz wzr pstrukturalny (grupowy) ketonu bdcego izomerem tego aldehydu.

298.
Poniej przedstawiono wzr pstrukturalny (grupowy) etanianu (octanu) etylu.

O
CH3 C
O CH2 CH3
Zapisz wzory pstrukturalne (grupowe) jednego estru i jednego kwasu bdcych izomerami octanu etylu.
Wzr estru
Wzr kwasu

- 79 -

http://www.chemia.sos.pl/

299.
Uzupenij poniszy schemat, tak aby otrzyma wzr izomeru geometryczngo cis wglowodoru o wzorze grupowym:
CH3CH2CH=CHCH2CH3
Izomer cis:

300.
Spord poniszych wzorw wybierz wszystkie, ktre s wzorami izomerw 1,2-dimetylobenzenu (napisz numery, ktrymi
je oznaczono).

II

CH3

III

CH3

CH3

IV

CH3

H3C
CH3
CH3
Wzory izomerw 1,2-dimetylobenzenu: .....................................................................................

301.
Dwa zwizki organiczne A i B s wzgldem siebie izomerami. W wyniku bromowania zarwno zwizku A jak i zwizku
B powstaje kwas 2,3-dibromobutanowy.
Narysuj wzory strukturalne zwizkw A i B, tak aby jednoznacznie wskazyway na wystpujcy w nich rodzaj izomerii.

302.
Narysuj dwa izomery geometryczne heks-2-enu.

26.2. Stereoizomeria

303.
W chemii ywnoci wanymi reakcjami s reakcje fermentacji. Poniej przedstawiono schematyczny zapis przebiegu
fermentacji alkoholowej i fermentacji mlekowej.
fermentacja alkoholowa: C6H12O6 2C2H5OH + 2CO2
(glukoza)
fermentacja mlekowa: C6H12O6 2CH3CH(OH)COOH
(glukoza) (kwas mlekowy)
Uzupenij poniszy schemat, tak aby przedstawia on wzory pary enancjomerw kwasu mlekowego.

- 80 -

http://www.chemia.sos.pl/

304.
Okrel, czy etanol moe wystpowa w formach enancjomerw. Odpowied uzasadnij.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

305.
Przykadem zwizku chemicznego, w ktrego czsteczce wystpuje wicej ni jedna grupa karboksylowa, jest kwas
winowy (kwas 2,3-dihydroksybutanodiowy). Poniej przedstawiono wzr kwasu mezo-winowego

COOH
H C OH
H C OH
COOH
Dokonaj analizy budowy czsteczki kwasu mezo-winowego i okrel, czy kwas ten jest czynny optycznie. Uzasadnij swoj
odpowied.
..
..

306.
Poniej przedstawiono wzory grupowe czterech wybranych izomerw pentanolu.

CH3

CH3
CH3 C CH2 OH

CH3 C CH2 CH3

OH CH3

OH

CH3

HO CH2 CH2 CH CH3

CH3 CH CH CH3

II

CH3

IV

III

Zapisz numer oznaczajcy wzr tego zwizku, ktry moe wystpowa w postaci enancjomerw.
.......................................................................................................................................................

307.
Dane s aminokwasy o nastpujcych wzorach pstrukturalnych:

CH2
NH2

O
C

OH

O
H2C CH2 CH2 C OH
NH2

O
CH3
H3C CH2 CH CH C
NH2

U
OH

HO

Z H3C CH C

OH

NH2

C CH2
O

O
CH C
OH
NH2

Uzupenij ponisze schematy, tworzc wzory dwch diastereoizomerw (w projekcji Fischera) aminokwasu oznaczonego
liter W.

COOH

COOH

CH2CH3

CH2CH3

308.
Czsteczki glicerolu, kwasu palmitynowego C15H31COOH i kwasu stearynowego C17H35COOH s achiralne, ale
czsteczki zwizku powstajcego w reakcji glicerolu z tymi kwasami mog by chiralne.
Narysuj wzr triglicerydu, zawierajcego reszty kwasw palmitynowego i stearynowego, ktrego czsteczki s
chiralne.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
- 81 -

http://www.chemia.sos.pl/

309.
L-arabinoza jest aldopentoz, w czsteczce ktrej grupa -OH przy atomie wgla poczonym z grup aldehydow
znajduje si po przeciwnej stronie ni grupy -OH przy pozostaych asymetrycznych atomach wgla.
Na podstawie podanej informacji uzupenij rysunek, tak aby by on wzorem L-arabinozy w projekcji Fischera.
CHO
C
C
C
CH2OH

- 82 -

http://www.chemia.sos.pl/

1.

Odpowiedzi

Budowa atomu przemiany jdrowe


1.1. Przemiany jdrowe i promieniotwrczo

1.
4

He
W czasie przemian promieniotwrczych z jdra atomowego wydzielane jest promieniowanie , czyli jdra helu 2
,
0
e
promienowanie - czyli elektrony 1 . W czasie przemiany liczba masowa i liczba atomowa lewej strony i prawej strony
rwnania reakcji musz si zgadza:
210
84 Po

A
4
Z X + 2 He

210
84 Po

206
4
82 Pb + 2 He

, czyli:
210=A+4, A=206
84=Z+2, Z=82,
W ukadzie okresowym pierwiastkw odnajdujemy, e pierwiastkiem o liczbie atomowej 82 jest ow, Pb, co daje:

2.
Czas poowicznego rozpadu jest to czas po ktrym poowa promieniotwrczego izotopu ulegnie rozpadowi. Oglnie
mona zapisa:
po czasie (po 138 dniach) poowa masy pierwotnej izotopu ulegnie rozpadowi, czyli z masy m0 pozostanie 1/2m0
po czasie 2(276 dniach) ponownie poowa z masy 1/2m0 ulegnie rozpadowi, czyli pozostanie 1/2(1/2m0)=1/4m0
po czasie 3(414 dniach) ponownie poowa pozostaej masy ulegnie rozpadowi, czyli pozostanie 1/2(1/2(1/2m0))=1/8m0
.
1/8m0=1/8 1g=1/8g=0,125g.
1
m
n 0
, gdzie n=t/.
Zauwamy, e po okresie npozostanie tylko 2

3.
Promieniowanie czyli jdra helu 2He obdarzone s adunkiem +2 i
maj mas 4u. Ze wzgldu na swj duy adunek charakteryzuj si ma
przenikalnoci. Zatrzymuje je nawet kartka papieru.
Promieniwanie - czyli elektrony maj adunek (-1). Mniejszy adunek
powoduje, e s nieco bardziej przenikliwe. Zatrzymuje je dopiero folia
aluminiowa.
Promieniowanie - promieniowanie elektromagnetyczne jest bardziej
przenikliwe od promieniowania i , ale mniej przenikliwe od
promieniowania neutronowego.
4

4.
Okres ptrwania izotopu (czas poowicznego rozpadu), , to czas po ktrym poowa promieniotwrczego izotopu ulegnie
14
14
rozpadowi. Jeeli dla C czas poowicznego rozpadu =5730 lat, to po tym czasie zawarto izotopu C zmalaa dwukrotnie.
Po kolejnych 5730 latach (w sumie po 11460 latach) zawarto promieniotwrczego izotopu wgla zmalaa ponownie
dwukrotnie, czyli w sumie 4 krotnie.
Cao moemy zapisa w postaci szeregu:
t=0 masa m0
1masa 1/2m0
-2
2masa 1/2(1/2m0)=2 m0
-3
3masa 1/2(1/2(1/2m0))=2 m0
-n
nmasa 2 m0
-2
t=11460lat, =5730lat. n=t/=2, m=2 m0=1/4m0
- 83 -

http://www.chemia.sos.pl/

5.

W rwnaniach reakcji przemian promieniotwrczych zawsze suma liczby masowej lewej strony musi by rwna sumie liczb
masowych prawej strony, oraz suma liczb atomowych lewej strony rwnania reakcji musi by rwna sumie liczb atomowych
prawej strony. W podanych przykadach mamy:
12 C + 4 He A X
6
2
Z

12+4=A, czyli A=16


6+2=Z, czyli Z=8
Z ukadu okresowego pierwiastkw odczytamy, e pierwiastkiem X jest tlen:
12 C + 4 He 16 O
6
2
8
16 O + 4 He 20 Ne
8
2
10

Liczba atomowa 8, liczba masowa 16, symbol O

6.
4
He
Przemiana polega na wyrzuceniu z jdra atomu jdra helu 2
, natomiast w przemianie z jdra zostaje wyrzucony
elektron, ktry powstaje w wyniku rozpadu neutronu: n p + e. W rwnaniach jdrowych reakcji suma liczb masowych A lewej
strony rwnania reakcji musi by rwna sumie liczb masowych prawej strony rwnania reakcji, oraz i suma liczb atomowych Z
lewej strony rwnania reakcji musi si rwna sumie liczb atomowych prawej strony rwnania reakcji:
235
A
4
0
92 U Z X + 2 2 He + 1e
.

Z: 92=Z+2 2-1, czyli Z=89; A: 235=2 4+0, czyli A=227


Z ukadu okresowego pierwiastkw moemy odczyta, e powstaym pierwiastkiem jest aktyn, zawierajcy w jdrze 89
protonw, oraz 227-89=138 neutronw (liczba masowa rwna jest sumie protonw i neutronw w jdrze (liczbie nukleonw).

7.
Jeeli w prbce o masie 20g znajduje si 10% promieniotwrczego izotopu, to tego izotopu w prbce znajduje si
.
.
.
(c%=100% ms/mrozt) ms=c% mrozt/100%=10% 20g/100%=2g. Okres ptrwania , to czas po ktrym zaniknie poowa iloci
promieniotwrczego izotopu.
Po 5,3 lat zostanie 1/2mo
po 10,6 lat zostanie 1/2(1/2m0)=1/4m0
po 15,9 lat zostanie 1/2(1/4m0)=1/8m0
.
Czyli po 15,9 lat zostanie 1/8 2g=0,25g promieniotwrczego kobaltu, oraz 18g trwaego izotopu kobaltu. W sumie po tym czasie
w prbce pozostanie 18,25g kobaltu.

8.
Z treci zadania wynika, e czstki otrzymano w wyniku rozpadu promieniotwrczego izotopu polonu, czyli polon rozpad
si na nowy pierwiastek i czstk . Czstka to jdro helu i moemy j zapisa w postaci:
210

lub 42 He . Moemy wic

4
2

Po A X + 4

Z
2
zapisa: 84
.
W rwnaniu suma liczb masowych po lewej stronie musi by rwna sumie liczb masowych po prawej stronie, oraz suma
liczb atomowych po lewej stronie musi by rwna sumie liczb atomowych po prawej stronie. Mamy wic:
210=A+4, czyli A=206, oraz 84=Z+2, czyli Z=82 (w ukadzie okresowym znajdujemy, e pierwiastkiem X jest ow).
Rwnanie rozpadu promieniotwrczego polonu przyjmie posta:
210
84

Po

206
82

Pb + 24

Przemian, w ktrej powstaje izotop azotu moemy zapisa (wiemy e powsta z boru po napromieniowaniu go czstkami
):

10
5

B + 24 137 N + AZ X

Z rwnania reakcji widzimy, e: 10+4=13+A, czyli A=1, oraz 5+2=7+Z, czyli Z=0. W wyniku przemiany powstaa czstka o
adunku 0 i masie 1. Czstk tak jest neutron. Rwnanie przemiany boru w azot przyjmie posta:
10
5

B + 24 137 N + 01n

9.
H + 31H 42 He + 01n

2
1

n+

1
0

235
92

U 141
56 Ba +

92
36

Kr + 3 01n

198
1
n + 198
80 Hg 79 Au + 1p

1
0

- 84 -

W reakcji tej dwa jdra wodoru (deuter i tryt) cz si dajc nowe jdro, jdro
helu. W reakcji tej mamy do czynienia z fuzj jdrow.
Neutron rozszczepia cikie jdro na dwa lejsze. Reakcja ta nazywana jest
rozczepieniem jdra.
Czstka elementarna po zderzeniu z jdrem utworzya nowe jdro i now
czstk elementarn. W reakcji tej mamy do czynienia z reakcj jdrow.

http://www.chemia.sos.pl/

- 85 -

You might also like