Professional Documents
Culture Documents
Praca oryginalna
Original paper
Opiniowanie s¹dowo-psychiatryczne
sprawców uzale¿nionych od substancji odurzaj¹cych
lub dzia³aj¹cych pod ich wp³ywem:
(1) opinie bieg³ych z Instytutu Psychiatrii i Neurologii
Forensic-psychiatric expert reviews on substance dependent offenders
or offenders acting under the influence of psychoactive substances:
(1) reviews issued by experts from the Institute of Psychiatry and Neurology
STRESZCZENIE
Cel. Badania mia³y na celu analizê opinii s¹dowo-psychiatrycznych wydanych po obserwacjach i badaniach ambulatoryjnych
sprawców nadu¿ywaj¹cych lub uzale¿nionych od substancji uzale¿niaj¹cych, albo pozostaj¹cych pod ich dzia³aniem
Metoda. U¿ywaj¹c specjalnie opracowanego kwestionariusza przebadano 36 opinii sadowo-psychiatrycznych po obserwacjach
i 14 po badaniach ambulatoryjnych wydanych przez bieg³ych psychiatrów z IPiN w latach 19922002. Analizowano: wiek,
p³eæ, rozpoznanie psychiatryczne, rodzaj i liczbê dokonanych przestêpstw, rodzaju i liczbê przyjmowanych substancji odurzaj¹cych
oraz ich poczytalnoæ.
Wyniki. Tylko jedna opinia dotyczy³a kobiety. Wiek badanych waha³ siê od 17 do 46 lat (rednia: 26 lat). U 26 sprawców
rozpoznano uzale¿nienie a u 24 nadu¿ywanie substancji odurzaj¹cych. Ponadto, u 13 sprawców rozpoznano równie¿ uzale¿nienie
od alkoholu, u 34 zaburzenia osobowoci, a u 2 organiczne zaburzenia osobowoci. Wiêkszoæ sprawców dzia³a³a tempore criminis
w stanie odurzenia, jednak u 21 biegli nie znaleli przes³anek do orzeczenia nawet ograniczenia poczytalnoci, u trzech uzale¿nio-
nych stwierdzili przes³anki niepoczytalnoci art. 31 § 1 kk, lecz wnioskowali o zastosowanie art. 31 § 3 kk. W stosunku do
2 sprawców z organicznymi zaburzeniami osobowoci wnioskowano w myl art.31 § 2 kk poczytalnoæ znacznie ograniczon¹.
Tylko u jednej sporód 24 osób tempore criminis nieodurzonych nasilenie zespo³u abstynencyjnego upowa¿nia³o do wnioskowania
znacznie ograniczonej poczytalnoci. Wiêkszoæ (60 %) stanowi³y czyny przeciwko mieniu a 20% czyny przeciwko ¿yciu i zdrowiu.
Wiêkszoæ sprawców przyjmowa³a wiêcej ni¿ jedna substancjê odurzaj¹c¹. Najczêciej przyjmowanymi by³y substancje pobudza-
j¹ce, rzadziej kanabinole i halucynogeny, zdecydowanie rzadko opiaty, lotne rozpuszczalniki i leki uspokajaj¹ce.
Wnioski. U wiêkszoci sprawców czyny karalne g³ownie przeciwko mieniu oraz zdrowiu i ¿yciu nie stanowi³y podstawy
do wnioskowania zniesienia lub ograniczenia poczytalnoci. U nielicznych, biegli wnioskowali zastosowanie art. 31 § 3 lub ograni-
czon¹ poczytalnoæ. Celem drugiego etapu badañ bêdzie porównanie tej praktyki orzeczniczej z praktyk¹ w innych orodkach
psychiatrycznych.
SUMMARY
Objective. To analyse the forensic-psychiatric reviews issued following observation and out-patient examinations of offenders
abusing, dependent on, or acting under the influence of psychoactive substances.
Method. A customised questionnaire was used to analyse 36 expert forensic-psychiatric reviews issued after hospital observation
and 14 reviews issued after out-patient examination by forensic psychiatrists from the Institute of Psychiatry and Neurology in
19922002. The following variables were analysed: the patients age, sex, psychiatric diagnosis, type and number of offences commit-
ted, type and number of psychoactive substances used, and sanity.
Results. Only one review concerned a woman. The offenders age ranged from 17 to 46 years (M = 26); 26 of them were diagnosed
as substance dependent and 24 were diagnosed as substance abusers. Additionally, 13 offenders were also diagnosed as alcohol
dependent, 34 had personality disorders and 2 had organic personality disorders. Most of the offenders were intoxicated tempore
criminis but in 21 cases the forensic psychiatrists found no grounds for diagnosing insanity according to art. 31 § 1 of the criminal code
but resolved to apply art. 31 § 3 cc. With respect to the two offenders with organic personality disorders they resolved to apply art. 31
§ 2 cc (seriously reduced sanity). Only in one of the 24 offenders who were not intoxicated tempore criminis did the intensity of the
withdrawal syndrome justify resolution to plead seriously reduced sanity. Most offences (60%) were offences against property and
20% were offences against life and health. Most offenders had been taking more than one psychoactive substance, mostly stimulants,
less frequently cannabis and hallucinogens. They very seldom took opiates, volatile substances or tranquillisers.
Conclusions. In the majority of the studied cases legally sanctioned offences, mostly against property and against health or life, did
not justify the resolution to plead insanity or reduced sanity. In a few cases, the forensic psychiatrists resolved to apply for application
of art. 31 § 3 or plead reduced sanity. Part two of this study will compare this forensic psychiatric practice with the practice in
other psychiatric centres.
190 Zenon Kulka, El¿bieta Bogdanowicz, Krystyna Tarczyñska, Alfreda Ruzikowska
Substancje odurzaj¹ce maj¹ wp³yw na poszczególne turze medycznej w Polsce, zjawisko narkomanii, zresz-
funkcje psychiczne pocz¹wszy od stanu wiadomoci, t¹ g³ównie opiatowej, by³o czym marginalnym. Uszkie-
zdolnoæ postrzegania, mylenie itd., a skoñczywszy na wiczowa [12] uwa¿a³a, ¿e poczytalnoæ sprawców
zachowaniu. Rodzaj i g³êbokoæ zaburzeñ psychicznych morfinistów w zale¿noci od nasilenia zmian psy-
i zaburzeñ zachowania zale¿y nie tylko od rodzaju sub- chicznych prawie z regu³y jest ograniczona lub nawet
stancji odurzaj¹cej, jej dawki i sposobu jej wprowa- zniesiona i ¿e poczytalnoæ narkomanów winna byæ
dzenia do organizmu, ale równie¿ od wieku, p³ci, stanu oceniana indywidualnie w ka¿dym przypadku w zale¿-
psychicznego i somatycznego oraz osobniczej wra¿li- noci od zaawansowania na³ogu, od tego czy spowodo-
woci na dan¹ substancjê. Istotne znaczenie ma rów- wa³ on trwa³e zmiany psychiczne oraz ich rodzaju i na-
nie¿ czy jest to jednorazowe u¿ycie substancji odurza- silenia, od czynu i jego okolicznoci. W niektórych
j¹cej, czy dana osoba od d³u¿szego czasu nadu¿ywa tej przypadkach mo¿e mieæ zastosowanie przepis art. 25
substancji i czy u¿ywanie spowodowa³o od niej uza- § 3 kk (aktualnie art. 31 § 3), podobnie jak do spraw-
le¿nienie [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9]. Dziesi¹ta wersja ców dzia³aj¹cych w stanie odurzenia alkoholem.
Miêdzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów W latach osiemdziesi¹tych wyst¹pi³ gwa³towny wzrost
Zdrowotnych (poza alkoholem i nikotyn¹) wyodrêbnia narkomanii opiatowej, a w latach dziewiêædziesi¹tych
nastêpuj¹ce grupy substancji odurzaj¹cych: opiaty, ka- substancji pobudzaj¹cych, g³ównie amfetaminy i jej
nabinole, leki uspokajaj¹ce i nasenne, kokaina, inne ni¿ pochodnych, halucynogenów, kanabinoli i lotnych roz-
kokaina substancje pobudzaj¹ce, halucynogeny, lotne puszczalników organicznych [13]. Znalaz³o to odbicie
rozpuszczalniki organiczne. Wymienia te¿ zaburzenia w narastaj¹cej przestêpczoci zwi¹zanej z narkomani¹
psychiczne i zachowania spowodowane naprzemiennym g³ównie wród osób m³odych, na co wp³ynê³a rów-
przyjmowaniem wymienionych. i innych rodków psy- nie¿ zasada penalizacji posiadania narkotyków. W efek-
choaktywnych oraz ró¿ne zespo³y objawów spowodo- cie coraz czêciej organy procesowe zwraca³y siê do
wanych przyjmowaniem ka¿dej z tych substancji: ostre bieg³ych psychiatrów o ocenê poczytalnoci sprawców
zatrucie, szkodliwe nastêpstwa fizyczne i psychiczne, bêd¹cych pod dzia³aniem rodków odurzaj¹cych lub od
nadu¿ywanie lub uzale¿nienie, zespó³ abstynencyjny, nich uzale¿nionych. Ju¿ w 1988 r. Filar [14] i Were¿yñ-
zespó³ abstynencyjny z majaczeniem, zaburzenia psy- ska [15], a w 1990 r. Rutkowski [16, 17], Pobocha [18,
chotyczne, zespó³ amnestyczny, rezydualne i póno 19] i Tarnawski [20] sygnalizowali trudnoci w opinio-
ujawniaj¹ce siê zaburzenia psychotyczne oraz inne za- waniu narkomanów, brak jasnych kryteriów i wypraco-
burzenia psychiczne i zachowania [10]. W ka¿dym wanych standardów dotycz¹cych opiniowania s¹dowo-
z tych zespo³ów mog¹ wyst¹piæ zaburzenia psychiczne psychiatrycznego sprawców bêd¹cych pod dzia³aniem
i zaburzenia zachowania, a osoby, u których one wy- narkotyków lub od nich uzale¿nionych oraz po ich od-
st¹pi³y, niekiedy dopuszczaj¹ siê czynów zabronionych. stawieniu, co powodowa³o znaczn¹ dowolnoæ w oce-
W takich przypadkach organy procesowe z regu³y zwra- nianiu przez bieg³ych ich poczytalnoci. Od tego czasu
caj¹ siê do bieg³ych psychiatrów o wydanie opinii w ci¹gu ostatnich kilkunastu lat nie ukaza³a siê w Pols-
odnonie zdrowia psychicznego sprawcy oraz jego po- ce ¿adna pozycja literaturowa traktuj¹ca o problemach
czytalnoci w czasie pope³nienia czynu, gdy¿ ma to opiniowania s¹dowo-psychiatrycznego w narkomanii.
decyduj¹ce znaczenie dla rozstrzygniêcia s¹du o jego Autorzy tej publikacji próbowali siê zmierzyæ z tym
winie i karze. Aktualnie obowi¹zuj¹cy kodeks karny problemem analizuj¹c praktykê orzecznicz¹ na prze-
z 1997 r. [11], stanowi, ¿e odpowiedzialnoci karnej strzeni ostatnich 11 lat bieg³ych psychiatrów z Instytutu
podlega sprawca poczytalny, czyli taki, którego stan Psychiatrii i Neurologii, a w przysz³oci bieg³ych z in-
psychiczny pozwala³ na rozpoznanie znaczenia zarzu- nych orodków akademickich i w wybranych szpitali
canego mu czynu i kierowanie swoim postêpowaniem. psychiatrycznych.
Choroba lub zaburzenia psychiczne osobê pe³noletni¹
tych zdolnoci mog¹ pozbawiæ art. 31 § 1, lub
w znacznym stopniu ograniczyæ art. 31 § 2. Ustawo- CEL
dawca w art. 31 § 3 przewidzia³ sytuacjê, gdy sprawca
wprowadzaj¹c siê w stan odurzenia przewidywa³ lub Celem pracy by³a analiza opinii s¹dowo-psychiatrycz-
móg³ przewidzieæ zaburzenia psychiczne skutkuj¹ce nych dotycz¹cych sprawców czynów karalnych bêd¹-
zniesieniem lub ograniczeniem poczytalnoci i zadecy- cych w czasie ich pope³nienia pod dzia³aniem rodków
dowa³, i¿ w takich przypadkach nie ma zastosowania odurzaj¹cych, nadu¿ywaj¹cych lub uzale¿nionych od
art. 31 § 1 i 2 kk. tych rodków, g³ównie pod k¹tem oceny ich poczytal-
Jeszcze w latach siedemdziesi¹tych ubieg³ego stule- noci, diagnozy, rodzaju i liczby przestêpstw oraz rodza-
cia zarówno w statystykach medycznych, jak i w litera- jów przyjmowanych rodków odurzaj¹cych.
Opiniowanie s¹dowo-psychiatryczne sprawców uzale¿nionych od substancji odurzaj¹cych... 191
halucynogeny 24%, opiaty 20%, najrzadziej lotne jak: substancje pobudzaj¹ce kokaina, amfetamina i jej
rozpuszczalniki organiczne i leki uspokajaj¹ce, g³ównie pochodne, kanabinole marihuana i haszysz, halucyno-
benzodwuazepiny 10%. geny LSD i grzyby halucynogenne, które j¹ zdomino-
wa³y [13]. Znalaz³o to odbicie w wynikach naszych ba-
dañ: 70% sprawców, g³ównie m³odych ludzi (rednia
OMÓWIENIE wieku 26 lat), odurza³o siê pochodnymi amfetaminy lub
kokain¹, a w analizowanych opiniach 32 z 50 spraw-
Przedstawiony materia³ ilustruje tylko niewielk¹ czêæ ców ³¹czy³o najczêciej rodki pobudzaj¹ce z kanabino-
opinii s¹dowo-psychiatrycznych przygotowanych przez lami i halucynogenami, za 13 z alkoholem. Jedn¹
bieg³ych psychiatrów w Polsce w latach 19922002 z cech charakteryzuj¹cych te rodki, szczególnie po-
a dotycz¹cych osób, które dokona³y czynów zabronio- budzaj¹cych, jest ich wp³yw na wyzwalanie agresji:
nych pozostaj¹c pod dzia³aniem rodków odurzaj¹cych, 20% przestêpstw by³o skierowanych przeciwko ¿y-
uzale¿nionych od nich lub nadu¿ywaj¹cych ich bez cech ciu lub zdrowiu, w tym ponad po³owa to zabójstwa,
uzale¿nienia. a 60% przeciwko mieniu [3, 8]. W badanym materiale
Chocia¿ wyników przeprowadzonej analizy nie mo¿- u 34 sprawców rozpoznano nieprawid³ow¹ osobowoæ,
na uogólniaæ na ca³oæ problematyki orzecznictwa s¹- najczêciej dyssocjaln¹ lub niedojrza³¹. Z opinii najczê-
dowo-psychiatrycznego zwi¹zanego z narkomani¹, to ciej nie mo¿na siê by³o dowiedzieæ, czy elementy dysso-
zarówno rodzaj dokonywanych przestêpstw, rodzaj cjalne by³y obecne przed rozpoczêciem przyjmowania
przyjmowanych substancji odurzaj¹cych i opinie doty- rodków odurzaj¹cych, czy te¿ by³y ich nastêpstwem.
cz¹ce poczytalnoci sprawców wydaj¹ siê doæ dobrze Warto zauwa¿yæ, ¿e biegli szczególn¹ uwagê powiê-
odzwierciedlaæ tendencje dominuj¹ce w tych obszarach. cali wp³ywowi narkotyku na funkcje psychiczne przed,
W ostatnich kilkunastu latach scena narkotykowa w czasie, i po pope³nieniu przestêpstwa 26 sprawców
w Polsce uleg³a zasadniczym zmianom [13]. twierdzi³o, ¿e byli pod dzia³aniem substancji odurzaj¹-
W latach siedemdziesi¹tych ubieg³ego stulecia nie- cych. Jest to zgodne z postulatami indywidualizacji po-
wielkich rozmiarów narkomania, a co za tym idzie liczba dejcia do kwestii poczytalnoci. W ogromnej wiêkszo-
zwi¹zanych z ni¹ przestêpstw, dotyczy³a osób uzale¿nio- ci biegli nie dopatrzyli siê takiego wp³ywu narkotyku
nych od opiatów. Uwa¿ano, i¿ w³aciwym jest w stosun- na funkcje racjonalno-poznawcze i na aktywnoæ, który
ku do sprawców czynów zabronionych uzale¿nionych upowa¿nia³by do stwierdzenia niepoczytalnoci lub po-
od opiatów orzekanie niepoczytalnoci lub poczytal- czytalnoci znacznie ograniczonej. U trzech sprawców
noci znacznie ograniczonej [12, 21, 22]. Lata osiem- zabójstw odurzonych narkotykiem orzeczono niepoczy-
dziesi¹te przynios³y ogromny wzrost rozpowszechnieni talnoæ z powodu obecnoci zaburzeñ psychotycznych
narkomanii opiatowej wród m³odzie¿y i równoleg³y tempore criminis, ale poniewa¿ w przesz³oci mieli po-
wzrost przestêpczoci tej grupy osób, co spowodowa³o dobne stany po przyjêciu narkotyku mogli przewidzieæ
koniecznoæ uchwalenia ustawy o zapobieganiu i zwal- jego wyst¹pienie, biegli zgodnie z art. 31 § 3 kk wnios-
czaniu narkomanii, utworzenie specjalistycznego porad- kowali o niestosowanie art. 31 § 1 lub 2. U dwóch osób
nictwa, oddzia³ów detoksykacyjnych, orodków rehabi- dzia³anie narkotyku na³o¿y³o siê na istniej¹ce wczeniej
litacyjnych, a nawet specjalnych oddzia³ów dla narko- zmiany organiczne i zwi¹zane z nimi organiczne zabu-
manów w zak³adach karnych. rzenia osobowoci, co upowa¿ni³o bieg³ych do orzecze-
rodowisko prawnicze i psychiatryczne stanê³o przed nia znacznego ograniczenia poczytalnoci art. 31 § 2.
dylematem czy przestêpców narkomanów karaæ czy ra- Z 24 sprawców, którzy tempore criminis nie byli
czej leczyæ. Przed bieg³ymi psychiatrami opiniuj¹cymi na pod dzia³aniem rodków odurzaj¹cych, czêæ by³a uza-
zlecenie organów procesowych stan¹³ problem oceny po- le¿niona a czêæ nadu¿ywa³a ich bez cech uzale¿nienia,
czytalnoci uzale¿nionych sprawców czynów niedozwo- tylko jeden uzale¿niony od opiatów mia³ nasilone obja-
lonych bêd¹cych pod dzia³aniem narkotyku wtedy wy abstynencyjne do tego stopnia, i¿ biegli orzekli
g³ównie opiatów. Zdania wród psychiatrów, jak i praw- u niego znacznie ograniczon¹ poczytalnoæ. Jest to
ników by³y podzielone [14, 16, 18, 20, 23], co znalaz³o zgodne z postulatami Pobochy [18], Rutkowskiego [24]
wyraz podczas dwóch krajowych konferencji powiêco- i Were¿yñskiej [15].
nych temu zagadnieniu, zorganizowanych przez Sekcjê Analizuj¹c badane opinie s¹dowo-psychiatryczne
Psychiatrii S¹dowej PTP w 1988 i w 1990 r. dotycz¹ce narkomanów autorzy nie stwierdzili sprzecz-
Rutkowski [24] podkrela³, ¿e wp³yw na dyspozycjê noci pomiêdzy zawartymi w nich danymi a wnioskami
poczytalnoci mo¿e mieæ tylko taki stan uzale¿nienia, dotycz¹cymi poczytalnoci sprawców, a uzasadnienia
którego objawy ca³kowicie znosz¹ lub co najmniej zawarte w omówieniach charakteryzowa³y siê konse-
znacznie ograniczaj¹ sprawnoæ funkcji racjonalno-po- kwencj¹, by³y logiczne i nie pozostawa³y w sprzecznoci
znawczych sprawców (zdolnoæ rozpoznania jego zna- ze stanem aktualnej wiedzy medycznej. Sam fakt uzale¿-
czenia) lub w podobnym stopniu dezorganizuj¹ jego ak- nienia nie by³ dla bieg³ych podstaw¹ do orzekania znie-
tywnoæ (zdolnoæ kierowania swoim postêpowaniem). sienia lub ograniczenia poczytalnoci sprawców. Biegli
W czasie ostatnich kilkunastu lat na polskiej scenie nar- ka¿dorazowo analizowali g³êbokoæ uzale¿nienia, rodzaj
kotykowej pojawi³y siê nowe rodki narkotyczne, takie substancji uzale¿niaj¹cej, cechy osobowoci sprawcy,
Opiniowanie s¹dowo-psychiatryczne sprawców uzale¿nionych od substancji odurzaj¹cych... 193
rodzaj czynu karalnego, okolicznoci jego dokonania 8. Szukalski B. Kokaina. Alkoholizm i Narkomania 1998; 4
i motywacjê. Wprawdzie czêstoæ orzekania poczytal- (37): 27397.
noci w stosunku do sprawców uzale¿nionych od rod- 9. Szukalski B. Ecstasy (MDMA) i metamfetamina. Alkoho-
lizm i Narkomania 1999; 4 (37): 473503.
ków psychoaktywnych odbiega znacznie od wczeniej-
10. Miêdzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Pro-
szych pogl¹dów na ten temat [12, 16, 20, 21, 22, 23], blemów Zdrowotnych. Rewizja Dziesi¹ta. Kraków: Uniw
jednak z uwagi na znaczne zmiany na scenie narkotyko- Wyd Med Vesalius; 1994.
wej w Polsce, zdaniem autorów, uzasadniaj¹ praktykê 11. Kodeks Karny. Kodeks Postêpowania Karnego. Kodeks
orzecznicz¹ odnonie orzekania poczytalnoci w narko- Karny Wykonawczy. Warszawa: Wyd Praw; 1997.
manii przez bieg³ych z Instytutu Psychiatrii i Neuro- 12. Uszkiewicz L. Zarys psychiatrii s¹dowej. Warszawa: Wyd
logii. Zamiarem autorów jest podobna analiza nadsy³a- Uniw Warszawskiego; 1979.
nych do Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie 13. Ostaszewski K. Trendy w u¿ywaniu przez m³odzie¿ substan-
cji psychoaktywnych. Alkoholizm i Narkomania 2001; 3
w ci¹gu ostatnich kilkunastu lat opinii s¹dowo-psychia-
(14): 387407.
trycznych z kilku wybranych szpitali psychiatrycznych. 14. Filar M. Poczytalnoæ a rodki odurzaj¹ce. O potrzebie refor-
my art. 25 § 3 kodeksu karnego. W: Materia³y z VII Krajowej
WNIOSKI Konferencji Sekcji Psychiatrii S¹dowej PTP pt. Teoria i prak-
tyka poczytalnoci. Warszawa: Wyd PTP; 1988: 23755.
15. Were¿yñska T. Problemy medyczne i prawne przy opinio-
1. Wród 50 sprawców czynów karalnych opiniowa- waniu w sprawach karnych osób odurzaj¹cych siê rodkami
nych s¹dowo-psychiatrycznie przyjmuj¹cych lub uzale¿niaj¹cymi. W: Materia³y z VII Krajowej Konferencji
uzale¿nionych od rodków odurzaj¹cych najwiêkszy Sekcji Psychiatrii S¹dowej PTP pt. Teoria i praktyka oceny
odsetek stanowi³y czyny przeciwko mieniu oraz ¿y- poczytalnoci. Warszawa: Wyd PTP; 1988: 24755.
ciu i zdrowiu. 16. Rutkowski R. Niepoczytalnoæ i poczytalnoæ znacznie ogra-
2. U wiêkszoci sprawców poza rozpoznaniem uzale¿- niczona w przypadku narkomanii. W: Materia³y z VIII Krajo-
nienia lub nadu¿ywania rodków odurzaj¹cych roz- wej Konferencji Sekcji Psychiatrii S¹dowej pt. Uzale¿nienie
od rodków odurzaj¹cych a orzecznictwo s¹dowe psychia-
poznano nieprawid³ow¹ osobowoæ, g³ównie dysso-
tryczno-psychologiczne. Warszawa: Wyd PTP; 1990: 619.
cjaln¹ lub niedojrza³¹. 17. Rutkowski R, Sobkowiak J. Ró¿nice i podobieñstwa w opi-
3. Najczêciej u¿ywanymi substancjami odurzaj¹cymi niowaniu stanów upiæ alkoholem i odurzeñ innymi rod-
przez opiniowanych sprawców by³y substancje po- kami. W: Materia³y z VIII Krajowej Konferencji Sekcji
budzaj¹ce: amfetamina i jej pochodne oraz kokaina, Psychiatrii S¹dowej PTP pt. Uzale¿nienie od rodków odu-
a nastêpnie kanabinole i halucynogeny. rzaj¹cych a orzecznictwo s¹dowe psychiatryczno-psycholo-
4. U 44 opiniowanych sprawców nie stwierdzono pod- giczne. Warszawa: Wyd PTP; 1990: 8797.
staw do orzeczenia niepoczytalnoci lub poczytalno- 18. Pobocha J. Kryteria ograniczenia poczytalnoci osób uza-
le¿nionych. W: Pu¿yñski S, Habrat B, red. Zagadnienia
ci znacznie ograniczonej, u 3 stwierdzono niepoczy-
alkoholizmu i innych uzale¿nieñ. Warszawa: PWN; 1989:
talnoæ tempore criminis zaburzenia psychotyczne 195200.
egzogenne, lecz wnioskowano o zastosowanie art. 31 19. Pobocha J. Problemy metodologiczne orzecznictwa s¹dowo-
§ 3, u 2 ograniczon¹ poczytalnoæ z powodu orga- psychiatrycznego osób uzale¿nionych. W: Materia³y z VIII
nicznych zaburzeñ osobowoci, a u 1 z powodu Krajowej Konferencji Sekcji Psychiatrii S¹dowej PTP pt.
ostrego zespo³u abstynencyjnego. Uzale¿nienie od rodków odurzaj¹cych a orzecznictwo
s¹dowe psychiatryczno-psychologiczne. Warszawa: Wyd
PTP; 1990: 1058.
PIMIENNICTWO 20. Tarnawski M. Niepoczytalnoæ i zmniejszona poczytalnoæ
a stan odurzenia de lege i de lege ferenda. W: Materia³y
1. Godwod C, Kulka Z. Psychozy lekowe w stacjonarnym lecz- z VIII Krajowej Konferencji Sekcji Psychiatrii S¹dowej PTP
nictwie psychiatrycznym: rozpowszechnienie, diagnostyka pt. Uzale¿nienie od rodków odurzaj¹cych a orzecznictwo
i leczenie. Alkoholizm i Narkomania 1999; 4 (57): 56779. s¹dowe psychiatryczno-psychologiczne. Warszawa: Wyd
2. Habrat B, Steinbarth-Chmielewska K, Baran-Furga H. Za- PTP; 1990: 1933.
burzenia spowodowane substancjami psychoaktywnymi. W: 21. Bilikiewicz T. Psychiatria kliniczna. Warszawa: PZWL;
Bilikiewicz A, i in., red. Psychiatria kliniczna. Wroc³aw: 1979.
Wyd Med Urban & Partner; 2002. 22. Cielak M, Spett K, Wolter W. Psychiatria w procesie kar-
3. Szukalski B. Amfetamina, metamfetamina i ich analogie nym. Warszawa: PWN; 1977.
strukturalne. Alkoholizm i Narkomania 1995; 3 (20): 3357. 23. Were¿yñska T. Opiniowanie osób uzale¿nionych od rod-
4. Szukalski B. Wziewne rodki odurzaj¹ce. Alkoholizm i Nar- ków odurzaj¹cych w sprawach karnych. W: Materia³y z VIII
komania 1995; 4 (21): 931. Krajowej Konferencji Sekcji Psychiatrii S¹dowej PTP pt.
5. Szukalski B. Kannabis biochemia, farmakologia, toksyko- Uzale¿nienie od rodków odurzaj¹cych a orzecznictwo
logia. Alkoholizm i Narkomania 1997; 2 (27): 12345. s¹dowe psychiatryczno-psychologiczne. Warszawa: Wyd
6. Szukalski B. Opiaty naturalne i syntetyczne. Alkoholizm PTP; 1990: 408.
i Narkomania 1997; 4 (29): 52949. 24. Rutkowski R. Kliniczne przes³anki poczytalnoci i stosowa-
7. Szukalski B. rodki halucynogenne. Alkoholizm i Narko- nia rodków zabezpieczaj¹cych w przypadku u¿ycia rod-
mania 1998; 2 (31): 16179. ków zabezpieczaj¹cych. Psychiatr Pol 1989; 2: 14053.
Adres: Dr Zenon Kulka, Klinika Psychiatrii S¹dowej Instytutu Psychiatrii i Neurologii, ul. Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa