Prawo Midzynarodowe Publiczne Rozdzia I.

Zagadnienia oglne

stosunkami midzynarodowymi nazywamy takie stosunki spoeczne, ktre przekraczaj granice jednego pastwa. 4. cechy charakterystyczne prawa midzynarodowego

1. Pojcie prawa midzynarodowego 1. Uwagi oglne 1. Definicja prawa midzynarodowego Prawo midzynarodowe zesp norm regulujcych stosunki midzy pastwami. Takie ujcie prawa midzynarodowego nazywamy przedmiotowym, gdy obejmuje ono tylko stosunki zewntrzne midzy pastwami. Obecnie w stosunkach midzynarodowych, poza pastwami wystpuj te: 1. 2. 3. 4. organizacje midzynarodowe narody osoby fizyczne osoby prawne Prawo midzynarodowe jest tworzone przez same pastwa, ktre s jego podmiotami. Pastwa tworz prawo midzynarodowe bd na podstawie zawieranych umw, lub staego zwyczaju przeksztaconego w prawo zwyczajowe. 3. Przymus w prawie midzynarodowym nie istnieje co takiego jak scentralizowany aparat przymusu, jego namiastk jest obecnie organizacja narodw zjednoczonych, ktry jest realizowany poprzez nakadanie sankcji, ktre moe stosowa tylko w celu obrony pokoju lub jego przywrcenia. Mona wyrni trzy rodzaje sankcji: 1. 2. 3. psychologiczne odwetowe np. retorsje lub represalia sankcje zorganizowane stosunki midzynarodowe odnosz si w szczeglnoci do stosunkw do dwch niezalenych i suwerennych pastw majcych teoretycznie rwny status, a co za tym idzie zasada rwnoci. 2. Tworzenie prawa midzynarodowego

2. Prawo midzynarodowe prywatne Prawo midzynarodowe prywatne - zesp norm, ktrych celem jest wskazanie okrelonego systemu prawnego waciwego, dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majtkowej.(jest to spowodowane pojawieniem si czynnika obcego, np. przejcie spadku po osobie bdcej obywatelem innego pastwa). 2. Funkcje(przedmiot) prawa midzynarodowego 1. Regulowanie stosunkw zewntrznych pastw 1. Okrela sytuacj pastwa w spoecznoci midzynarodowej 2. Okrela zasady postpowania pastw w wzajemnych stosunkach 3. Reguluje konkretne stosunki midzy pastwami 4. Ustala formy wzajemnych stosunkw 5. Ustala zasig terytorialny wadzy poszczeglnych pastw 6. Ustala reguy postpowania na terenach niczyich oddziaywanie na stosunki wewntrzne pastw(np. prawa czowieka) sposb oddziaywania na stosunki wewntrzne

4. Brak obowizkowego sdownictwa midzynarodowego Obecnie istniejcy Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci w Hadze, ma uprawnienia do rozstrzygania tylko i wycznie spraw przekazanych im przez poszczeglne pastwa, z tym, e takie upowanienie moe by przekazane wczeniej dla wszystkich spraw danego typu. 5. Stosowanie prawa midzynarodowego i jego moc wica

2. 3.

3. Stosunki midzynarodowe czyli obrt midzynarodowy

decydujcym argumentem, e prawo midzynarodowe jest prawem jest to, e wszystkie pastwa uznaj istnienie prawa midzynarodowego i jego moc wic. 5. Struktura i charakter norm wspczesnego prawa midzynarodowego A. normy powszechne i partykularne Ze wzgldu na dowolno zatwierdzania i zawierania umw midzynarodowych, prawo midzynarodowe nie jest zamknitym systemem norm jednakowym dla wszystkich podmiotw. Charakter powszechny ma midzynarodowe prawo zwyczajowe. Wyrniamy wic: 1. 2. 3. normy o charakterze powszechnym normy o charakterze partykularnym, wielostronne normy o charakterze dwustronnym

dualici przyjmuj e PM i P. wew. S zupenie niezalenymi systemami prawa, ktre nie maj punktw stycznych, uwaaj, e eby PM byo uywane wewntrz pastwa trzeba je przeksztaci na prawo wewntrzne monici twierdz, e PM i P. wew. Tworz jeden spjny system prawny, z tym, e przyjmuj, e hierarchicznie PM jest podporzdkowane P. wew.

Kelesonowska szkoa prawa uznaje prawo wewntrzne za pochodne PM, uwaaj je za suwerenne.

2. Obowizek dostosowania prawa wewntrznego do prawa zewntrznego zasada dotrzymywania zobvowia jest jedn z najwaniejszych zasad PM, pastwo nie moe wi uchyla si od wykonywania zobowiza umownych ze wzgldu na posiadany stan prawny. Pastwo ma obowizek dostosowa swoie prawo wewntrzne, eby PM byo stosowane. 3. Stosowanie prawa midzynarodowego w Polsce

B. sprzeczne prdy w prawie midzynarodowym Rwnoczesne obowizywanie norm z rnych okresw, zawieranych w innych systemach, na innym poziomie si wytwrczych i przy innym stanie techniki, poprzez rozmaite czsto rozbiene interesy rnych pastwprowadzi do pewnej destabilizacji. Takie zjawisko nazywamy sprzecznymi prdami w prawie midzynarodowym. C. Ius cogens W zwizku z tym, e pastwa same tworza normy prawa midzynarodowego same mog je te zmienia, jednak obecnie uznaje si, e niektre normy PM uwaa si za bezwzgldnie wice ius cogens. D. hierarchia norm prawa midzynarodowego publicznego Wszystkie normy PM maj w zasadzie rwny stopie ich hierarchia opiera si na szczegowoci i uchwalenia w czasie. Pierwszestwo maj te normy ius cogens i karta narodw zjednoczonych. 6. prawo midzynarodowe a prawo wewntrzne 1. Pojcie rde prawa midzynarodowego 1. Dualizm i monizm

Wedug art. 91 ust.1 ratyfikowana umowa midzynarodowa po jej ogoszeniu staje si czcia systemu prawnego w Polsce, ustp 2 stanowi e za zgod w ustawie ratyfikowana umowa midzynarodowa ma pierwszestwo nad ustawami 3. ustp stanowi, e stanowione prawo przez organizacj midzynarodow, ktrej polska jest czonkiem ma pierwszestwo nad prawem. 4. Miejsce P. wew w stosunkach z PM Prawo midzynarodowe, ktre rzdzi stosunkami zewntrznymi pastw niejednokrotnie odsya do prawa wewntrznego lub wie jego skutki prawnomidzynarodowe z wewntrznymi aktami ustawodawczymi lub administracyjnymi. Taka konieczno wynika z : Niekompletnoci systemu norm prawa midzynarodowego Rozdzia III: rda Prawa Midzynarodowego

1. Rne znaczenia terminu rda prawa Midzynarodowego w znaczeniu: N Materialnym rozumie si jako zesp czynnikw, ktre doprowadzi o powstania konkretnych norm prawa midzynarodowego N Formalnym rozumie si jako formy, w ktrych tworzone s normy prawa midzynarodowego, s to takie formy w jakich przejawia si wola pastw N Poznawczym zbiory dokumentw z ktrych czerpie si znajomo prawa midzynarodowego lub zbiory praktyki pastw 2. Artyku 38 Statutu midzynarodowego trybunau sprawiedliwoci a rda prawa midzynarodowego W tym artykule wymienione s rda wyrokowania MTS, ktre jednoczenie sa oczywicie rdami prawa midzynarodowego. Punkt a i b stanowi o umowach i zwyczaju natomiast punkt c mwicy o oglnych zasadach prawa uznanych przez narody cywilizowane nasuwa pewne trudnoci(oglne zasady PM czy oglne zasady oglnie). Oglnie przyjo si rozumie ten punkt jako oglne zasady w ogle(chodzi tu przede wszystkim o pdstawowe zasady oprawa rzymskiego jak nikt nie morze przekaza wicej praw ni sam posiada czynikt nie morze wynie korzyci z wasnego bezprawia). Natomiast wymienione w punkcie d judykatura i doktryna maj mie tylko charakter pomocniczy 3. Wspczesne rda prawa midzynarodowego rdami prawa midzynarodowego s przede wszystkim umowa i zwyczaj. Wie si to z zasad suwerennoci, kade pastwo jest zwizane tylko tym prawem na ktre wyrazio zgod, przy czym morze by to jak w zwyczaju zgoda domniemana. Czasami wyraa si pogld, e nie wszystkie umowy midzynarodowe s rdami prawa, co wie si z ich podziaem na umowy prawotwrcze i umowy kontrakty, pogld ten jednak nie ma wikszego zastosowania praktycznego gdy zazwyczaj umowy s i umowami kontraktami i umowami prawotwrczymi Ostatnio za rda prawa midzynarodowego zaczto uwaa uchway prawotwrcze organizacji midzynarodowych.

4. rodki pomocnicze do stwierdzenia istnienia norm prawa midzynarodowego Judykatura(orzecznictwo) i doktryna(nauka prawa midzynarodowego) nie s rdami prawa midzynarodowego mimo, e niektrzy naukowcy wyraali inne pogldy, nie mog za takie by uznane bo nie s wyraeniem woli pastw. Mog natomiast suy jako dodatkowy dowd istnienia takiej normy. 2. Umowa midzynarodowa 1. Uwagi oglne Podstawow przewag umowy midzynarodowej nad zwyczajem jest to, e jej postanowienia s z reguy bardziej jasne i precyzyjne w porwnaniu z normami zwyczajowymi. rda prawa umw midzynarodowych normy prawne dotyczce zawierania umw, ich obowizywania i stosowania maj zazwyczaj charakter zwyczajowy. Po drugiej wojnie wiatowej prawo traktatw zostao skodyfikowane przez konwencje wiedesk Pojcie umowy midzynarodowej Umowa midzynarodowa jest to wsplne(zgodne) owiadczenie podmiotw prawa midzynarodowego, ktre tworzy prawo, a wic uprawnienia i obowizki. Umowy midzynarodowe s przede wszystkim aktami pastw Definicja konwencji wiedeskiej art. 2 konwencji dla celw niniejszej konwencji wyraenie traktat oznacza porozumienie midzynarodowe zawarte midzy pastwami w formie pisemnej, regulowane przez prawo midzynarodowe, ujte czy to w jednym dokumencie, czy te dwu lub wicej powizanych ze sob dokumentach, bez wzgldu na jego konkretna nazw Definicja z polskiej ustawy o umowach midzynarodowych umowa midzynarodowa oznacza porozumienie midzy polsk a innym podmiotem lub podmiotami prawa midzynarodowego, regulowane przez prawo midzynarodowe, niezalenie czy jest ujte w jednym dokumencie, bez wzgldu na jego nazw i bez wzgldu na to czy jest zawierane w imieniu pastwa, rzdu czy ministra kierujcego dziaem administracji rzdowej waciwego do spraw, ktrych dotyczy umowa midzynarodowa

Nazwa umowy nazwy nadawane umowom s rnorodne, jednak z punktu prawnego nazwa nie ma znaczenia Rodzaje umw midzynarodowych mona e podzieli ze wzgldu na rne kryteria: A. B. Ze wzgldu na tryb zawierania W trybie zoonym ktre wymagaj ratyfikacji lub zatwierdzenia W trybie prostym nie wymagaj ratyfikacji ani zatwierdzenia Ze wzgldu na organ ktry wystpuje w imieniu pastwa Pastwowe zawierane przez gow pastwa Rzdowe podpisywane w imieniu rady ministrw, podlegaj one ratyfikacji przez prezydenta, jeeli maj zasadnicze znaczenie dla pastwa i w przypadkach kiedy same tak przewiduj, w pozostaych przypadkach s zatwierdzane przez rad ministrw Resortowe podpisywane s przez waciwego ministra a zatwierdzane s przez rad ministrw lub jej prezesa. Ze wzgldu na ilo stron Dwustronne Wielostronne Ze wzgldu na moliwo przystpienia Zamknite Otwarte Bezwarunkowo Warunkowo Ze wzgldu na tre umowy mona wyrni: Polityczne Gospodarcze Komunikacyjne Dotyczce stosunkw spoecznych i prawnych Wsppracy kulturalnej naukowo-technicznej i innej Ze wzgldu na zgodno z jus cogens Zgodne Niezgodne Rwno podmiotw Rwnoprawne

Nierwnoprawne stwarzaj jednostronne zobowizania uciliwe dla jednej strony i naruszaj zasad suwerennej rwnoci stwarzajc nierwno prawn

Budowa umowy midzynarodowej a) b) Tytu umowy zawiera nastpujce elementy oznaczenie nazwy umowy, wskazanie jej stron oraz okrelenie przedmiotu umowy Wstp umowy moe zawiera: okrelenie organw zawierajcych, podanie motyww, zamierzonego celu, okolicznoci, wzmiank o wyznaczeniu penomocnikw i o wymianie penomocnictw, stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy Dyspozycja czyli merytoryczna cz umowy Postanowienia kocowe reguluj przede wszystkim: zagadnienia formalno-prawne, okrelaj czas obowizywania umowy, ewentualne warunki wypowiedzenia, i dopuszczalno skadania zastrzee Podpis w stosunkach kolejno skadania podpisw reguluje regua alternatu(na egzemplarzu przeznaczonym dla danej strony jej podpis znajduje si na pierwszym miejscu) w umowach wielostronnych kolejno reguluje porzdek alfabetyczny

c) d) e)

C. D. E. F. G.

Jzyki tekst autentyczny obecnie umowy wielostronne spisywane s w jzykach krajw podpisujcych a umowy wielostronne w jzykach dyplomacji(francuski i angielski, hiszpaski, rosyjski i chiski) Strony umw midzynarodowych s nimi przede wszystkim pastwa i tylko one dysponuj pierwotnym prawem zawierania umw. 2. Zawieranie umw midzynarodowych Rokowania prowadz do uzgodnienia tekstu umowy. Przy umowach dwustronnych strony prowadza je przez swoich zaufanych przedstawicieli, mog by prowadzone w formie ustnej lub pisemnej, na szczeblu uzgodnionym przez strony Rokowania umw wielostronnych najczciej odbywa si na konferencjach z udziaem zainteresowanych pastw. Z reguy sam projekt jednak jest ju przygotowany wczeniej, a same prace odbywaj si na jego podstawie

Parafowanie polega na tym, e penomocnicy stron skadaj pod projektem swoje inicjay(parafy), co oznacza, e tekst zosta przygotow1any do podpisania. Podpisanie zasad jest, e kada umowa musi by podpisana przez upowanionych do tego penomocnikw stron. Wyjtek stanowi konwencje pracy uchwalane przez Midzynarodow organizacj pracy(od razu s ratyfikowane). Ratyfikacja jest to zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ pastwowy(co okrela prawo wewntrzne). W Polsce wyrniamy trzy rodzaje ratyfikacji: Du ratyfikacj ktra wymaga wczeniejszej zgody wyraonej ustaw w sprawach: 1) 2) 3) 4) Pokoju, sojuszy, ukadw politycznych i wojskowych Wolnoci, praw lub obowizkw obywatelskich okrelonych w konstytucji Czonkostwa RP w organizacjach midzynarodowych Spraw uregulowanych w ustawie lub w ktrych konstytucja wymaga ustawy

Ustawa upowania do zawarcia umowy w ten sposb Umowa midzynarodowa ma charakter wykonawczy w stosunku do ju istniejcej umowy midzynarodowej i nie wypenia warunkw art. 89 i 90 konstytucji Celem jest zmiana obowizujcej umowy w tym zacznika do niej i nie wypenia warunkw art. 89 i 90 konstytucji Wymagaj tego inne szczeglne okolicznoci i nie wypenia warunkw art. 89 i 90 konstytucji Ratyfikacji nie podlegaj: 1) 2) 3) deklaracje o treci politycznej przyjte na spotkaniu mw stanu umowy resortowe zawierane w zakresie kompetencji ministrw umowy zawierane podczas wojny przez dowdcw wojskowych

Ratyfikacja w trybie art. 90 konstytucji przewiduje specjhany tryb dla umw przekazujcych organizacji midzynarodowej kompetencje organw wadzy publicznej. Sejm wikszoci 2/3 gosw w obecnoci co najmniej poowy posw oraz senat tak sam wikszoci Lub w drodze referendum oglnokrajowego Maa ratyfikacja nie wymaga zgody ustawowej prezes rady ministrw tylko informuje sejm o podpisaniu takiej umowy. Taka umowa wymaga zatwierdzenia przez rad ministrw: Zatwierdzanie dokonywane w trybie zoonym pastwo skada dwa owiadczenia woli; umowa jest najpierw podpisana a nastpnie zatwierdzona przez rad ministrw (zgoda na podpisanie i zgoda na zwizanie) Zatwierdzenie dokonywane w trybie prostym polega na tym, e pastwo skada jedno owiadczenie wioli morze zajc tylko:

Wymiana lub zoenie dokumentw ratyfikacyjnych s to wice w prawie midzynarodowym formy zawarcia umowy(ratyfikacja jest tylko aktem wewntrznym) Wymiana dokumentw ratyfikacyjnych ma miejsce przede wszystkim miejsce przy zawieraniu umw dwustronnych. Jest dokonywana przez przedstawicieli obu stron dajc im gwarancj, e umowa zostaa zawarta. Zoenie dokumentw - nastpuje zazwyczaj w stosunkach wielostronnych. Dokumenty s skadane dyspozytariuszowi(najczciej pastwo na, ktrego terytorium zostaa podpisana umowa). Dyspozytariusz informuje strony umowy o wszystkich dokumentach, notyfikacjach i zawiadomieniach dotyczcych umowy. Rejestracja wedug artykuu 102 Karty wszyscy czonkowie ONZ maj obowizek rejestrowania umw zawartych po wejciu w ycie karty, Eli umowa nie zostanie zarejestrowana wwczas adna ze stron nie morze si na ni powoa wobec jednostek ONZ Publikacja wewntrzna Z punktu widzenia prawa midzynarodowego jest obojtne czy umowa zostaa opublikowana w waciwym wydawnictwie czy dzienniku kraju bdcego stronom umowy, nie ma to adnego wpywu na moc obowizujc i obowizek jej przestrzegania.

3. Obowizywanie umowy midzynarodowej Wyraenie zgody przesank obowizywania umowy w stosunku do konkretnego pastwa jest wyraenie przez nie zgody na zwizanie si umow. Zgoda morze by wyraona w toku zawierania umowy, albo pniej kiedy pastwo przystpuje do zawartej umowy Zasada pacta sunt servanda Jeli zgod zawarto we waciwej formie i umowa zostaa zawarta, wwczas strony s zobowizane wykonywa jej postanowienia w dobrej wierze. adne pastwo nie morze by zmuszone do zawarcia 7umowy, ale jeli ju umow zawaro to zobowizane jest do jej przestrzegania. Zasada ta znalaza urzeczywistnienie nie tylko w praktyce ale i wielu umowach jak np. deklaracji londyskiej, karcie NZ, konwencji wiedeskiej. Dla wanoci umowy prawo miedzynardowe wymaga aby decyzja zwizania bya prawidowo podjta, aby rzeczywicie zostaa wyraona oraz by przedmiot umowy by zgodny z prawem Przyczyny niewanoci umowy midzynarodowej Zwizane z naruszeniem prawa wewntrznego kontrahentw Wedug art. 46 konwencji przyczyn niewanoci umowy moe by sytuacja, kiedy zgoda na zwizanie si umowa zostaa wyraona z pogwaceniem prawa wewntrznego, ktra ma zasadnicze znaczenie w tej dziedzinie; pogwacenie to musi by oczywiste Wady owiadcze woli mog by spowodowane przez: Przekroczenie upowanienia do wyraenia zgody(tylko wtedy kiedy te ograniczenia byy podane pozostaym uczestnikom wczeniej) Bd co do faktu Podstp Przekupstwo Przymus wobec przedstawiciela pastwa(zawsze) lub pastwa(kiedy jest bezprawny) Niezgodno z jus cogens

Umowa obowizuje od momentu jej uprawomocnienia si, od czasu, w ktrym konstrachenci definitywnie wyrazili zgod na zwizanie si umow i kiedy dokonano wszelkich czynnoci niezbdnych do uprawomocnienia siumowy. Umowa wchodzi w ycie od momentu kiedy jest stosowana. Umowa jest stosowana do czasu jej wyganicia, w niektrych jednak sytuacjach moe ona ulec zawieszeniu, mimo e sama umowa nie wygasa. Wejcie umowy w ycie o czasie wejcia w ycie umowy decyduj jej postanowienia. Najczciej 1) 2) 3) 4) Umowy nie wymagajce ratyfikacji lub zatwierdzenia najczciej wchodz w ycie z momentem podpisania lub po okrelonym czasie Wejcie umowy w ycie morze by zwizane z spenieniem warunku Umowy wymagajce ratyfikacji lub zatwierdzenia najczciej wchodz w ycie z chwil wymiany not lub w okrelonym czasie po niej Umowy wielostronne wchodz w ycie w okrelonym czasie po zoeniu ustalonej liczby dokumentw ratyfikacyjnych

Wyganicie umowy midzynarodowej 1) 2) Wyganicie umowy z przyczyn przez ni przewidzianych Upyw czasu na jaki umowa zostaa zawarta Spenienie warunku rozwizujcego wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami Wyganicie umowy z przyczyn prze ni przewidzianych Uchylenie umowy zgodn wola stron tylko kiedy nastpuje zgodna niewymuszon wol wszystkich stron Utrata podmiotowoci przez jedn ze stron w umowach dwustronnych powadzi do wyganicia umowy w wielostronnych tylko do zmniejszenia liczby stron Jednostronne wycofanie si z umowy w zasadzie jeli umowa nie przewiduje jednostronne go wystpienia z umowy, takie wystpienie jest niedopuszczalne. Jednak uznaje si, e jest to moliwe w wyjtkowych sytuacjach konwencja wiedeska przewiduje trzy takie wypadki:

4. Zakres czasowy obowizywania i stosowania umowy midzynarodowej Umowa midzynarodowa obowizuje od momentu jej uprawomocnienia si do jej wyganicia.

Pogwacenie umowy przez drugiego kontrahenta jeli jedna ze stron narusza umow i nie wykonuje jej postanowie, musi by to jednak pogwacenie istotne{tylko dwustronne} Powstanie sytuacji uniemoliwiajcej wykonanie umowy tylko jeli ta niemono wypywa z trwaego zniknicia lub zniszczenia przedmiotu niezbdnego do wykonania umowy, chyba ze strona sama do tej sytuacji doprowadzia Zasadnicza zmiana okolicznoci tylko jeli zmiana ta miala istotny charakternie bya przez strony przewidziana, powoduje niekorzystne skutki dla jednego z kontrahentw i istnienie okolicznoci, ktre ulegy zmianie, stanowio istotn podstaw zgody stron na zwizanie si umow. NA zmian okolicznoci nie mog si powoa Jeli idzie o umow ustalajc granic Jeli zmiana okolicznoci jest wynikiem pogwacenia przez stron, ktra si na ni powouje, bd obowizku wynikajcego z umw, bd jakiegokolwiek innego zobowizania midzynarodowego Powstanie nowej normy jus cogens powoduje niewano zapisw z ni sprzecznych

statek Lotus (z zasady suwerennoci wynika, e nie mona domniemywa ogranicze zakresu i sposobw jej wykonywania + pojcie suwerennoci- pastwa maj swobod dziaania w st. m-n ograniczn jedynie przez zobowizania m-n) szelf kontynentalny Morza Pnocnego (moliwy jest proces przeksztacenia normy traktatowej w norm zwyczajow, pod warunkiem zachowania praktyki zgodne jz t umow przez pastwa niebdce jej stronami + zasada estoppelu + zasada sprawiedliwoci/ equity) zapora na Dunaju (szczeglne podkrelenie wzrostu tendencji do wykadni dynamicznej) sprawa azylu (moliwo powstania zwyczajw regionalnych) tranzyt przez terytorium indyjskie (moliwo powstania zwyczaju dwustronnego) francuskie prby nuklearne na Pacyfiku (dobra wiara podstaw mocy wicej zobowiza pastw + zasada zaufania) legalno uycia broni nuklearnej (organizacje m-n nie s podmiotami o kompetencji oglnej, tak jak pastwa- kompetencje ograniczone do realizacji celw statutowych) statek Alabama (prawo wewntrzne powinno zakazywa aktw sprzecznych z neutralnoci)

3)

Wpyw wojny na umowy midzynarodowe a) b) Umowy i postanowienia umowne przeznaczone na cas wojnyzachowuja swa moc Umowy regulujce stosunki pokojowe ulegaj w czasie wojny zawieszeniu, a niektre nawet wygasaj

Rozdzia XV. Zaatwianie sporw midzynarodowych 9. rodki odwetowe Retorsje dziaalno odwetowa, jaka podejmuje jedne pastwo, w odpowiedzi na sprzeczne z jego interesami lub nieprzyjazne dziaanie drugiego pastwa, takimi samymi lub podobnymi rodkami. Represalia rozumie si odwet , jaki jedno pastwo podejmuje w odpowiedzi na bezprawn dziaalno drugiego pastwa, takimi samymi rodkami . Najwaniejsze sprawy: