Ekstrakcja ulowa polega na nanoszeniu na powierzchni ciekego metalu ula o duej zdolnoci do rozpuszczania w nim zanieczyszcze znajdujcych si w metalu.

. Np. odfosforowanie przy pomocy silnie utleniajcego i zasadowego ula P2O3 + 3FeO = (FeO)3 * P2O3 Rafinacja ulowa polega na wprowadzeniu do ula substancji, ktra rozpuszcza si w ciekym metalu reagujc z zanieczyszczeniem tworzc zwizek nierozpuszczalny w ciekym metalu, ktry przechodzi do ula(stan stay) lub do atmosfery (stan gazowy) Np. wieenie staliwa ulem bogatym w FeO wg. Reakcji FeO + C CO + Fe Zarodkowanie homogeniczne jest procesem powstawania fazy staej z orodkw (klasterw) bdcych zgrupowaniami atomw wasnych krystalizujcej fazy. Taki rodzaj zarodkowania nie wystpuje praktycznie w rzeczywistoci dotyczy metalu idealnie czystego, pozbawionego staych wtrce i domieszek oraz niestykajcego si z powierzchniami materiaw, na ktrych moliwe jest zarodkowanie. Zarodkowanie heterogeniczne jest procesem powstawania zarodkw w ciekym metalu na istniejcym podou cianki formy odlewniczej lub powierzchni czstek staych. Stae czstki mog zosta wprowadzone do ciekego metalu z zewntrz np. z wyoenia pieca, tygla, kadzi lub formy odlewniczej lub tez mog powsta w wyniku reakcji chemicznych przebiegajcych w ciekym stopie (np. wtrcenia tlenkw) . Si napdow procesu krystalizacji - jest rnica midzy steniem roztworu (przesyconego) i Steniem roztworu nasyconego. Przy bardzo szybkim schodzeniu lub gwatownym odparowaniu rozpuszczalnika moe uzyska bardzo wysoki stopie przesycenia. Przy duym przesyceniu istnieje niebezpieczenstwo samoistnej(niekontrolowanej) krystalizacji. W takich warunkach powstaje bardzo dua ilo drobniutkich krysztaw, ktrych posta nie jest waciwa ze wzgdw technologicznychhandlowych. Dla uniknicia niekontrolowane krystalizacji, do lekko przesyconego roztworu wprowadza si bardzo du ilo bardzo drobnych krysztaw( tzw. Zarodki krystalizacji) Metoda sferoidyzacji za pomoc stopowych drutw rdzeniowych - zaprawy pokryte otulin stalow wprowadza si bezporednio do ciekego metalu. Przy wykorzystaniu drutw rdzeniowych procesy te przebiegaj mniej dynamicznie i bardziej efektywnie ni w przypadku stosowania zapraw na dno kadzi lub lustro metalu. Jest to metoda czysta i precyzyjna przez to bardziej ekologiczna i ekonomiczna ale warunkiem jest produkcja na du skal. Metoda k wpisanych metoda do okrelania czy w odlewie wystpuje wze cieplny. W najgrubszym miejscu odlewu wrysowuje si okrg styczny do krawdzi przekroju i jeeli jest on wikszy o co najmniej 20% ni okrgi wpisane w cianki przylegajce wwczas miejsce to jest wzem cieplnym.

Wspczynnik nasycenia eutyktecznego Cc Cc Cc Sc = = Ceut 4,26 (0,31 Si + 0,33 P ) 4,26 0,33 ( Si + P ) Rwnowanik wglowy Ce = Cc + 0,31Si + 0,33 P Cc + Cc zawarto wgla w eliwie Si + P #

Ceut pooenie zmodyfikowanego punktu eutektycznego 4,25% Si i P zawarto pierwiastkw w % wag. Obie te wielkoci umoliwiaj ocen eliwa z punktu widzenia jego pooenia wzgldem punktu eutektycznego, a tym samym okrelenie, czy jest to eliwo: Podeutektyczne Sc < 1 (Cc < Ceut) Eutektyczne Sc = 1 (Cc = Ceut) Nadeutektyczne S1 > 1 (Cc > Ceut) Skurcz hamowany - w odlewach o ksztatach zoonych (tuleje, koa, rury). Hamowanie skurczu metalu mog spowodowa czynniki mechaniczne (opr formy, rdzeni, uebrowania skrzynek) i cieplne (rny skurcz poszczeglnych czci odlewu wynikajcy z ronych gruboci cianek, a tym samym z rnych szybkoci stygnicia). Przebieg wykonania formy jednorazowej

eliwo stop elaza z wglem w ktrym wystpuje struktura przemiany eutektycznej Jest tam gdzie wystpuje przemiana eutektyczna. Rodzaje eliw: -biae -szare -sferoidalne -z grafitek zwartym -cigliwe - stopowe

Staliwo - jest to odlewniczy stop elaza z wglem i innymi pierwiastkami o zawartoci do 2% wgla. Otrzymuje si go w wyniku zalewania formy cieka stal. 2,11% zawartoci wgla dla stopu dwuskadnikowego (krzem, mangan, fosfor, siarka) - wglowe konstrukcyjne - stopowe konstrukcyjne - konstrukcyjne do pracy w podwyszonych temp. - narzdziowe odporne na cieranie - odporne na korozj - aroodporne i arowytrzymae Metoda skorupowa typu C

W procesie tym wytwarzanie form skorupowych polega grawitacyjnym naniesieniu masy termoutwardzalnej na pyt modelow podgrzan do temp od 200- 280 C Pod wpywem ciepa pyty ywica ulega stopieniu warstwie o gruboci kilku do kilkunastu mm przylegajcej do powierzchni pyty i modeli. Modyfikacja dodanie do ciekego metalu modyfikatora (FeSi, FeCaSi, P, Sr) substancji wywoujcej zmiany struktury (poprzez wpyw na proces wiksze ni wynikaoby to ze zmiany skadu chemicznego) Stosuje si w celu uzyskania drobnoziarnistej struktury (wysze wasnoci mechaniczne) Wze cieplny - Poczenia cianek lub miejscowe zgrubienie w odlewie nazywamy wzem cieplnym. Przebieg procesu wytapiania peny

1. Przygotowanie wsadu metalowego i niemetalowego, waenie, kawakowanie, podgrzanie 2. Roztapianie i nagrzewanie do temp. Umoliwiajcej przeprowadzenie procecsow metalurgicznych. 3. Gotowanie (wieenie [O]) 4. Usuwanie zanieczyszcze i / lub skadnikw stopu bdcych w nadmiarze (rafinacja, ekstrakcja) 5. Korekta skadu (wprowadzenia dodatkw stopowych) 6. Uszlachetnianie ciekego metalu (modyfikacje, sferoidyzacja) 7. Spust i rozlewanie (odtlenianie Al., FeCaSi ) Metoda penej formy (z wypalanym modelem) Wytwarzanie odleww metod penej formy rozpoczyna si od wykonania jednorazowego modelu ze spienionegopolistyrenu (styropianu). Modele te otrzymuje si analogicznie jak inne elementy z tego tworzywa - przez ksztatowanie ws p e c j a l n y c h f o r m a c h z a p o m o c s pi e n i a ni a gr a n u l o w a n e g o p o l i s t y r e n u l u b w y c i n a n i e r c z n e z g o t o w y c h p y t styropianowych. Metoda ta umoliwia uzyskanie dowolnie skomplikowanych ksztatw odlewu, moe by stosowana doprodukcji jednostkowej, w tym wykonywania prototypw. Po wykonaniu modelu pokrywa si go powok ochronn iumieszcza w skrzynce, gdzie obsypuje si go mas samoutwardzaln lub suchym piaskiem pozbawionym lepiszcza, ktryw celu zagszczenia i osignicia podanej sztywnoci poddaje si wibracji. Nastpnie forma jest zalewana. Podczas zalewania styropianowy model ulega stopieniu, a nastpnie zgazowaniu, metal natomiast wypenia wnk, odwzorowujcksztat modelu.

Podzia form odlewniczych nietrwaa - forma, ktr naley zniszczy po odlaniu ptrwaa - mona wykona kilka odleww, odlew bardzo prosty, np. walca trwaa - mona wykona do kilku tysicy odleww Budowa formy odlewniczej 1.Grna i dolna skrzynka formierska 2.Wnka formy 3.Ukad wlewowy: WG - wlew gwny, ZW - zbiornik wlewowy, B -belka ulowa, WD -wlew doprowadz 4.Przelew (kana pionowy) 5.Q - ciarki (dociskaj grn skrzynk do dolnej) 6.Otwory odpowietrzajce (przepuszczaln. gazw) Metoda penej formy znajduje ograniczone zast. przy seryjnym wytwarzaniu odleww; moliwo wykonania odleww o dowolnie skomplik. ksztacie grubo cianki do 3mm stosowania rdzeni, nie stosuje si spoiw ani dodatkw do piasku.

Model odlewniczy pomocniczy przyrzd o ksztacie zewntrznym odlewanego przedmiotu z pewnymi zmianami podyktowanymi wzgldami odlewniczymi. Wymiary modelu powikszone s o wielko skurczu metalu w czasie krzepnicia. Zadania ukadu wlewowego 1.Doprowadzenie ciekego metalu do wnki formy z odpowiedni prdkoci bez zasysania powietrza 2.Wywoanie odpowiedniego pola temp. (wywoanie odpowiedniego rozkadu temp. w odlewie) 3.Wychwycenie zanieczyszcze gwnie niemetalicznych (wymurwka pieca i kadzi) Zadania przelewu 1.Sygnalizacja caego wypenienia ciekym metalem 2.Usuwanie zanieczyszcze gazowych i lejszych od metalu (tlenki metali i wymurwka pieca i kadzi) Zesp modelowy Model zasadniczy; Model ukadu wlewowego; Rdzennica; Wzorniki (przymiary) Proces technologiczny wykonania odlewu w formie piaskowej 1.Projekt -rysunek surowego odlewu -rysunek koncepcji odlewania 2.Wykonanie zestawu modelowego -model zasadniczy -modele ukadu wlewowego -rdzennice Przygotowanie masy formierskiej -osnowa -spoiwo (lepiszcze) -utwardzacz -dodatki specjalne Wykonanie formy - proces formowania Formowanie; rczne, maszynowe, na automatycznych liniach formierskich Przygotowanie formy do zalewania ciekym metalem -woenie rdzeni do wnki formy (gniazda rdzeniowe) -zoenie formy -docinicie grnej skrzynki; Przygotowanie ciekego metalu proces metalurgiczny; Zalanie formy -Tzal > TL; Wybicie odlewu z formy; Oczyszczenie odlewu i kontrola jakoci Oczyszczenie odlewu polega na 1.Oczyszczenie resztek 2.Odcicie ukadu wlewowego 3.Przeprowadza si kontrol jakoci Zjawiska fizyczne w procesie krzepnicia odleww w formie 1.Proces krystalizacji 2.Proces krzepnicia 3.Zjawisko skurczu (skurcz odlewniczy) Krystalizacja proces przejcia tworzywa metalowego ze stanu ciekego w stan stay z rozwaaniem struktury krystalicznej odlewu. -zarodkowanie: heterogeniczne i homogeniczne

-wzrost krysztaw Wzrost krysztaw - jeeli zarodek przekroczy wymiar krytyczny. Krzepnicie objtociowe realizujemy w odlewach o mao zrnicowanych grubociach cianek, walcowych stopw metali o maym skurczu w zakresie temperatur krzepnicia. Sposb ten realizowany jest najczciej w odlewach cienkociennych. nazywany jest te krzepniciem jednoczesnym, czas krzepnicia wza bdzie taki sam jak cianki. Krzepnicie kierunkowe wyst. gdy odlew bdzie mia rn grubo cianki (najpierw krzepn czci najciesze, a pniej grubsze). Na najgrubszym elemencie stosuje si nadlew. Nadlew to naddatek technologiczny, kt zadaniem jt przeniesienie jamy skurczowej z odlewu do tego nadlewu. Zasig dziaania nadlewu w ciance poziomej wynosi 2 gruboci cianki Zasady doboru nadleww czas krzepnicia nadlewu musi by wikszy o co najmniej 20% od czasu krzepnicia wza cieplnego (cz. odlewu) dobiera si: Mnadlewu=(1,2:1,3)Modlewu Sposoby usuwania wad Konstrukcyjny; Stosowanie nadleww (krzepnicie kierunkowe); Stosowanie ochadzalnikw Ochadzalniki to naddatki technologiczne, zadaniem kt. jt przyspieszenie procesu krzepnicia w wle cieplnym i usunicie tym samym jamy skurczowej Podzia -ochadzalniki wewntrzne i zewntrzne Ochadzalniki s wykonywane z takiego samego stopu jak odlew. Ochadzalniki s metalowe, musz by pokryte izolacyjnym pokryciem, kt przeciwdziaa stopieniu ochadzalnika przy odlewie. Sposoby obniania objtoci nadlewu 1.Stosowanie ochadzalnikw wraz z nadlewami 2.Stos. otulin egzotermicznych 3.Stos. otulin termicznych 4.Stos. zasypek egzotermicznych 5.Stos. podgrzewania prdowego ciekego metalu 6.Stos.zalewania przez nadlew Odlewanie cinieniowe do formy metalowej cieky metal wprowadzany jt pod cinieniem wikszym od atmosferycznego Zalety odlewania cinieniowego 1.Dua wydajno (500 zala / godzin) 2.Bardzo dobre odwzorowanie ksztatu 3.Duy uzysk - may ukad wlewowy 4.Cienkie cianki <1mm, naddatki 0,3-0,5 mm Wady odlewania cinieniowego 1.Ksztat i wielko odlewu, masa 2.Drogie maszyny

3.Min. 3000-4000 odleww / form 4.Drogie formy Zalety odlewania niskocinieniowego 1.Wikszy uzysk o 90% 2.Wiksze Rm 3.Lepsze odwzorowanie ksztatu 4.Moliwo stosowania rdzeni 5.Niskie koszty oprzyrzdowania w porwnaniu z wysokocinieniowym Odlewanie cige 1.Poziome (stosowany przy stopach metali nieelaznych) 2.Pionowe (stal) Stopy odlewnicze -eliwo szare -eliwo sferoidalne -eliwo cigliwe -stopy Zn -stopy Cu -stopy Al -staliwo -stopy Mg <1% Waciwoci odlewnicze eliwa 1.Lejno (spirala lejnoci) 2.Skonno do grafityzacji (prba klinowa) 3.Skurcz odlewniczy 4.Skonno do tworzenia jam skurczowych i porowatoci 5.Skonno do powstawania napre (prba prtowa) 6.Wraliwo na grubo cianki (prba schodkowa) eliwo Stop elaza ( Fe ) z wglem ( C ) oraz krzemem ( Si ), manganem ( Mn ), fosforem ( P ) i siark ( S ). W PN oznacza si, np.: -eliwo szare: Zl.10, Zl.15 -eliwo cigliwe: biae ZcB3504, czarne ZcC3006, perlityczne ZcP4507 -eliwo sferoidalne: perlityczne ZsP45, ferrytyczne ZsF05 -eliwo stopowe: krzemowe ZlSi5, chromowe ZlCr0,3 eliwo sferoidalne Jest to eliwo szare, w ktrym grafit ju podczas krzepnicia przyjmuje ju posta kulist wskutek modyfikacji stopem magnezu z niklem lub magnezu z miedzi. eliwo szare zawiera powyej 2% C oraz inne domieszki i zanieczyszczenia. W zalenoci od struktury podoa, w ktrym znajduj si kulki grafitu rozrnia si: ferrytyczne i perlityczne. Stopie nasycenia eutektycznego eliwa Sc = Cc / Ceut Cc - cakowita zawarto wgla w eliwie Podzia -pod eutektyczne Sc<1

-eutektyczne Sc=1 -nad eutektyczne Sc>1 Podzia eliwa 1.eliwo biae CFe3C 2.eliwo poowiczne Cgrafit+Fe3C 3.eliwo szare Cgrafit 4.eliwo wermikularne (grafit krtkowy) 5.eliwo sferoidalne (grafit kulkowy) 6.eliwo cigliwe (wgiel arzenia) Staliwo Stop elaza ( Fe ) z wglem ( C ) nie przerobiony plastycznie z zawartoci C = 0,1-0,6% Brz Stop miedzi ( Cu ) z cyn ( Sn ) Mosidz Stop miedzi ( Cu ) z cynkiem ( Zn ) Silumin Stop aluminium ( Al ) z krzemem ( Si ) Ekstrakcja ulowa pol. na naniesieniu na pow. ciekego metalu ula o duej zdolnoci do rozpuszczania w nim zanieczyszcze znajdujcych si w metalu. Ekstrakcja gazem obojtnym azot lub argon wprowadzony zostaje przez lanc pod lustro ciekego metalu lub przez wkadk porowat w dnie kadzi, pcherzyki gazu uderzajce ku grze zabieraj pcherzyki zanieczyszcze gazowych wyst. w metalu. Rafinacja prniowa pol. na przetrzymaniu ciekego metalu pod zmniejszonym cinieniem (zakcenie stanu rwnowagi midzy kpiel a rozpuszczonymi w niej gazami) np. o+c=co Rafinacja ulowa pol. na wprowadzeniu do ula sub. kt rozpuszcza si w ciekym metalu reagujc z zanieczyszczeniem tworzc zwizek nierozpuszczalny w ciekym metalu, kt przechodzi do ula lub do atmosfery FeO+C>Co+Fe np. odsiarczanie za pomoc silnie zasadowego ula Rafinacja gazowa pol. na przedmuchiwaniu kpieli metalowej gazem aktywnym tworzc zwizki z zanieczyszczeniami (wieenie czystym tlenem) bd zwizki aktywne wzgldem zanieczyszcze (chlor w stopach aluminium) Modyfikacja: dodanie do ciekego matalu modyfikatora substancji wywoujcych zmiany struktury (poprzez wpyw na proces krystalizacji) wiksze ni wynikoby to ze zmiany skadu chemicznego. Stos. si w celu uzyskania drobnoziar. strukt. Sferoidyzacja dodanie do ciekego eliwa sferoidyzatora subst. wpywajcej na proces krystalizacji grafitu w eliwie grafitu w postaci kulkowej (sferoidalnej) lub zwartej wermikularyzacji. Odtlenianie i odgazowanie pol. na dodaniu do kpieli substancji majcych due powinowactwo do tlenu (dla stopw Fe np. Al., FeAl, FeCaSi) powod.

odtlenienie i odgazowanie (tworzenie tlenkw wpywajcych na pow. ciekego metalu). Metoda skorupowa typu C ywica fenolowa nowolak utwardzacz heksymetylotetraamina, utwardzacz w temp.160 ulega rozkadowi na formaldehyd i amoniak- formaldehyd wie ywic. Grubo skorupy zaley od czasu przetrzymywania masy formierskiej na gorcej pycie modelowej. Wzy cieplne miejscowe zgrubienia w odlewach lub paszczyznach cianek kt krzepn ostatnie w nich mog wystpowa wady typu skurczowego (wystep. najczciej w miejscu czenia cianek) Sposoby wyznaczania wzw cieplnych metoda k wpisanych, izoterm-izosolidusw, moduw, komputerowe. W wle cieplnym moe powst. jama skurczu: ze wzrostem rednicy wza cieplnego wzrasta powierzchnia i objto jam skurczu; przy jednakowej wielkoci wzw wielkoci jam s rne dla rnych typw wzw najwiksza jama skurczowa wystpuje w poczeniu typu X. Skurcz eliwo szare - 1% staliwo - 1,5-2,5% metale nieelazne - 1-2% Skutki skurczu odlewniczego: Jamy skurczowe Makrorzadziny obszar miejscowego rozrzedzenia mat. w skali makro Mikrorzadziny lokalne wpustki o wielkoci ziaren Rodzaje skurczw 1.Swobodny: pustki (jamy skurczowe, mikrorzadzizny, makrorzadzizny) 2.Hamowany: naprenia, odksztacenia, pknicia Sposoby hamowania skurczw 1.Ze swobodnym skurczem 2.Z mechanicznym hamowaniem skurczu 3.Z cieplnym hamowaniem skurczu 4.Z mechanicznym i cieplnym hamowaniem skurczu