Karolina Gwczyska-Woelke

Ocena ryzyka zawodowego

Warszawa 2009

Projekt okadki DOROTA ZAJC

Opracowanie redakcyjne IZABELLA SKRZECZ

Opracowanie typograficzne i amanie BARBARA CHAREWICZ

Copyright Gwny Inspektorat Pracy 2009

PASTWOWA INSPEKCJA PRACY GWNY INSPEKTORAT PRACY WARSZAWA 2009

1. Czym jest ryzyko zawodowe?

Ryzyko zawodowe: prawdopodobiestwo wystpienia niepodanych zdarze zwizanych z wykonywan prac, powodujcych straty, w szczeglnoci wystpienia u pracownikw niekorzystnych skutkw zdrowotnych w wyniku zagroe zawodowych wystpujcych w rodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy [2]. Rozwaania o ryzyku zawodowym naley zacz od okrelenia, z czym waciwie mamy do czynienia. Na poziomie przedsibiorstwa moemy mwi o ryzyku ekonomicznym zwizanym z prowadzeniem zakadu, natomiast z punktu widzenia pracownika istnieje np. ryzyko utraty pracy. Zatem ryzyko oznacza moliwo, e wystpi zakcenia w procesie (co si nie uda); rwnie przedsiwzicie, ktrego wynik jest niepewny [8]. Natomiast ryzyko zawodowe bdzie wizao si z niepewnoci co do wyniku wykonywanego zadania roboczego.

Straty

Straty materialne Inne rodzaje strat

Niekorzystne skutki zdrowotne Choroby zawodowe

Przestoje Uszkodzenie maszyn, urzdze, narzdzi, materiaw itp.

Utracone moliwoci

Urazy/mier w wyniku wypadkw przy pracy

Choroby parazawodowe*

* choroby parazawodowe, czyli choroby niewymienione w wykazie chorb zawodowych, ktre pozostaj w zwizku z warunkami pracy. Rys. Przykadowe straty wynikajce z wystpienia niepodanych zdarze zwizanych z wykonywan prac

Ten wynik moe by rozumiany szeroko. Z punktu widzenia bhp najistotniejsze znaczenie maj skutki zdrowotne. Jednak rozszerzajc spojrzenie na kontrolowanie i zarzdzanie ryzykiem zawodowym, naley zwrci uwag na aspekt strat materialnych. Ryzyko zawodowe definiuje si, jako prawdopodobiestwo wystpienia niepodanych zdarze zwizanych z wykonywan prac, powodujcych straty, w szczeglnoci niekorzystne skutki zdrowotne, w wyniku zagroe zawodowych wystpujcych w rodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy [2]. Ocen ryzyka zawodowego przeprowadza si dla wykonywanych prac w zakadzie, w szczeglnoci przy: doborze wyposaenia stanowisk i miejsc pracy, stosowaniu substancji i preparatw chemicznych, wystpowaniu szkodliwych czynnikw biologicznych, pracy w naraeniu na haas i drgania mechaniczne, rcznym transporcie adunkw, zmianie organizacji pracy. Co wane pod uwag bierze si wszystkie czynniki rodowiska pracy wystpujce przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac! rodowisko pracy to warunki rodowiska materialnego (okrelonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi), w ktrym odbywa si proces pracy Celem oceny ryzyka zawodowego jest doprowadzenie tego ryzyka do poziomu dopuszczalnego. Jest to taki poziom, przy ktrym wielko strat zwizanych z aktywizacj danego zagroenia jest moliwa do zaakceptowania. Wykonywane prace w mniejszym lub wikszym stopniu mog zagraa yciu lub zdrowiu pracownikw. Prawidowe przeprowadzenie procesu oceny ryzyka zawodowego oraz stosowanie rodkw profilaktycznych jest jednoczenie elementem bezporednio chronicym zdrowie i ycie pracownikw, jak i porednio poprzez podnoszenie wiadomoci o istnieniu zagroe w miejscu pracy oraz o sposobach bezpiecznego wykonywania pracy. Wyniki oceny ryzyka zawodowego powinny by usystematyzowane i przechowywane. Mog by pomoc dla pracodawcw i innych osb odpowiedzialnych za: 4

okrelenie rodzaju rodkw, jakie naley przedsiwzi w celu ochrony bezpieczestwa i zdrowia pracownikw oraz innych osb, z naleytym uwzgldnieniem obowizujcych przepisw, wprowadzenie rodkw zapobiegawczych i ochronnych, monitorowanie i przegld funkcjonowania lub wdraania wprowadzonych rodkw profilaktycznych. Ocen ryzyka zawodowego naley i warto przeprowadza w kadym przedsibiorstwie. Naley z mocy prawa, warto poniewa jej wyniki mog skutecznie przyczyni si do zaplanowania i wdroenia rodkw profilaktycznych. Dbao o zdrowie pracownikw wpynie na wiksze zaangaowanie pracownikw. Mog okaza si rozwizaniami innowacyjnymi, wpywajcymi na konkurencyjno przedsibiorstwa na rynku. Dlatego tak wany jest udzia pracownikw w prowadzeniu procesu oceny i planowaniu rodkw profilaktycznych. Ocena ryzyka zawodowego powinna by powtarzana w okrelonych odstpach czasu. Jej wyniki naley zebra i podsumowa, a nastpnie wprowadzi zintegrowane i skoordynowane na poziomie przedsibiorstwa dziaania profilaktyczne. Po wprowadzeniu, dostosowanych do poziomu i rodzaju ryzyka zawodowego, rodkw profilaktycznych, pracodawcy powinni okresowo sprawdza ich skuteczno. Istotne jest take rodowisko spoeczne, w ktrym wykonywana jest praca. Czynniki psychospoeczne i te zwizane z organizacj pracy rwnie mog zwiksza prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia.

2. Obowizki pracodawcy wynikajce z przepisw prawa

Pierwsze zapisy dotyczce ryzyka zawodowego zostay wprowadzone do kodeksu pracy w 1991 r. jako wynik harmonizowania przepisw prawa polskiego z wymaganiami unijnymi, w szczeglnoci dyrektywy ramowej 89/391/EWG o wprowadzeniu rodkw w celu zwikszenia bezpieczestwa i poprawy zdrowia pracownikw podczas pracy. Mowa bya wwczas o obowizku zakadu pracy dotyczcym informowania pracownikw o ryzyku zawodowym wicym si z wykonywan prac. W kolejnych latach zapisy te ulegay zmianom. Aktualnie, pracodawca ma obowizek: oceny i dokumentowania ryzyka zawodowego zwizanego z wykonywan prac oraz stosowania niezbdnych rodkw profilaktycznych zmniejszajcych ryzyko (art. 226 pkt 1); informowania pracownikw o ryzyku zawodowym, ktre wie si z wykonywan prac, oraz o zasadach ochrony przed zagroeniami (art. 226 pkt 2); stosowania rodkw zapobiegajcych chorobom zawodowym i innym chorobom zwizanym z wykonywan prac (art. 227 1); konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich dziaa zwizanych z bezpieczestwem i higien pracy, w szczeglnoci dotyczcych oceny ryzyka zawodowego przy wykonywaniu okrelonych prac oraz informowania pracownikw o tym ryzyku (art. 23711a 1 pkt 2), przekazywania pracownikom informacji o zagroeniach dla zdrowia i ycia wystpujcych w zakadzie pracy, na poszczeglnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postpowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagraajcych zdrowiu i yciu pracownikw, dziaaniach ochronnych i zapobiegawczych podjtych w celu wyeliminowania lub ograniczenia tych zagroe (art. 2071 1 pkt 1 i 2), w przypadku moliwoci wystpienia zagroenia dla zdrowia lub ycia, niezwocznego poinformowania pracownikw o tych zagroeniach oraz podjcia dziaania w celu zapewnienia im odpowiedniej ochrony (art. 2092 1 pkt 1). 6

rodki profilaktyczne

Likwidowanie zagro e u rd a

Dostosowanie warunkw i procesw pracy do mo liwo ci pracownika a)

Stosowanie nowych rozwi za technicznych

Zast powanie niebezpiecznych procesw technologicznych, urz dze , substancji i innych materia w bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi

Stosowanie rodkw ochrony b)

Instruowanie pracownikw w zakresie bezpiecze stwa i higieny pracy c)

a) w szczeglnoci przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobr maszyn i innych urzdze technicznych oraz narzdzi pracy, a take metod produkcji i pracy z uwzgldnieniem zmniejszenia uciliwoci pracy, zwaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z gry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpywu takiej pracy na zdrowie pracownikw b) przy czym pamita naley o nadawaniu priorytetu rodkom ochrony zbiorowej przed rodkami ochrony indywidualnej c) ma wymiar wiadomociowy; regularnie powtarzane spenia swoj funkcj

Rys. Hierarchia rodkw profilaktycznych w celu ograniczania ryzyka zawodowego

Obowizki opisane w kodeksie pracy zostay uszczegowione m.in. w 39 i nastpnych rozporzdzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzenia 1997 r. w sprawie oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy [2]. Przede wszystkim naley zwrci uwag na to, e pracodawca ma obowizek zapewnienia pracownikom bezpieczestwa i higieny pracy, w szczeglnoci przez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku waciwej organizacji pracy oraz stosowania koniecznych rodkw profilaktycznych, a take informowania i szkolenia pracownikw. Zadania dotyczce ograniczania ryzyka zawodowego s ukierunkowane na stworzenie pracownikom bezpiecznych warunkw pracy. Zapewnienie bezpieczestwa pracownikom jest podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego. Ryzyko zawodowe moe sta si skutecznym narzdziem poprawy warunkw pracy! Do tego celu naley: prawidowo oceni poziom ryzyka i okreli waciwe rodki korygujce. To pracownik ponosi ryzyko zawodowe, wykonujc prac w okrelonych warunkach. Aby chroni jego ycie i zdrowie konieczne jest ograniczanie i eliminowanie ryzyka zwizanego z prac. Umoliwiaj to odpowiednie rodki korygujce. Okrelenie hierarchii tych dziaa, zawartej we wskazanym ju przepisie [2], pomaga pracodawcom w tworzeniu zintegrowanego programu naprawczego w caym zakadzie. Dziki ocenie ryzyka zawodowego moliwe bdzie stworzenie systemu zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, uwzgldniajcego zagadnienia techniczne, organizacj pracy, warunki pracy, stosunki spoeczne oraz wpyw czynnikw rodowiska pracy. Celem penego procesu oceny ryzyka zawodowego i zastosowania odpowiednich dziaa naprawczych jest doprowadzenie tego ryzyka do poziomu dopuszczalnego, czyli takiego, przy ktrym wielko strat zwizanych z aktywizacj danego zagroenia jest moliwa do zaakceptowania.

3. Ocena ryzyka zawodowego jako element systemowego zarzdzania bhp

System mona okreli jako ukad wzajemnie oddziaujcych elementw skadowych, ktry charakteryzuje si okrelon konstrukcj i tworzy cao. Na system skadaj si poszczeglne zagadnienia z obszaru bezpieczestwa i higieny pracy. Jednym z jego waniejszych elementw jest ocena ryzyka zawodowego oraz wprowadzanie programw korygujcych lub zapobiegawczych. Przez pryzmat ryzyka zawodowego mona okreli warunki ochrony zdrowia pracownikw w caej firmie. Przyjmujc za podstaw, e zdrowie i ycie pracownikw jest najwaniejsze, naley inwestowa w nowe technologie, materiay i metody pracy. Rezultatem nakadw na popraw warunkw pracy w przedsibiorstwie jest nie tylko zadowolenie pracownikw, ale te wzrost ich wydajnoci, oraz poprawa warunkw pracy objawiajca si spadkiem absencji chorobowej i zwizanych z tym kosztw. Dlatego te wiodce przedsibiorstwa tak du wag przywizuj do systemu zarzdzania bezpieczestwem pracy, zdajc sobie doskonale spraw, e w warunkach ostrej konkurencji straty spowodowane niewaciwym funkcjonowaniem systemu s praktycznie nie do odrobienia.

4. Zakres oceny ryzyka zawodowego

Dokonanie udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego, poinformowanie o nim pracownikw oraz wprowadzenie rodkw profilaktycznych zmniejszajcych to ryzyko jest obowizkiem pracodawcy naoonym prawem. Jednak sam przebieg tej oceny i metody, jakie naley zastosowa w tym celu, s uzalenione w duej mierze od pracodawcy oraz stosowanej w zakadzie technologii. To pracodawca musi dokona wyboru najodpowiedniejszej dla niego spord wielu dostpnych metod identyfikacji zagroe oraz szacowania poziomu ryzyka zawodowego. Aby procedura bya kompletna warto skorzysta z polskiej normy PN-N-18002: 2000 Systemy zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy. Oglne wytyczne do oce9

ny ryzyka zawodowego. Zawiera ona m.in. zapisy umoliwiajce sprawne przejcie przez proces oraz wymagania stawiane osobom w nim uczestniczcym. Dodatkowo po spenieniu okrelonych warunkw umoliwia efektywne zarzdzanie ryzykiem w przedsibiorstwie. Szczeglnie przydatna moe okaza si w czci wskazujcej procedur przeprowadzania takiej oceny, wanie ze wzgldu na usystematyzowanie zasad i etapw procesu. Ocen ryzyka zawodowego przeprowadza si dla wszystkich prac, ktre wykonuje pracownik. Zatem istotne jest zwrcenie uwagi na poszczeglne zadania, jakie realizuje oraz miejsca ich wykonywania. Nie mona ogranicza si do stanowiska pracy czsto bdnie pojmowanego tylko jako jedno miejsce pracy w zakadzie. Pracownik, ktry w celu wykonania powierzonego zadania musi przej, np. do magazynu po pprodukty, rwnie moe by naraony na niebezpieczestwo, co naley uwzgldni.

Przykad lusarz wykonuje w zakadzie przemysu metalowego prace polegajce m.in. na planowanych i biecych naprawach maszyn na hali produkcyjnej oraz w warsztacie, na ostrzeniu narzdzi. Podczas identyfikacji zagroe naley podda analizie wszystkie wykonywane przez lusarza prace w warsztacie (uwzgldniajc maszyny, urzdzenia, narzdzia; stosowane czynniki chemiczne np. do odtuszczania powierzchni; sposb wykonywania pracy; haas itd.) oraz na hali produkcyjnej (uwzgldniajc np. haas wystpujcy na hali w odniesieniu do rzeczywistego czasu naraenia lusarza). Naprawy na hali wymuszaj przyniesienie ze sob niezbdnych narzdzi, ktre przechowywane s w warsztacie. Aspekt rcznych prac transportowych rwnie naley wzi pod uwag szczeglnie, gdy np. jest to starszy pracownik posiadajcy przeciwwskazania zdrowotne do dwigania adunkw powyej 5 kg. Ocena ryzyka zawodowego jest procesem, podczas ktrego: identyfikowane s zagroenia, szacowana jest ciko nastpstw zwizanych z ich aktywizacj oraz prawdopodobiestwo zaistnienia takiego zdarzenia. 10

5. Procedura oceny ryzyka zawodowego

Identyfikacja zagro e

Oszacowanie poziomu ryzyka zawodowego

Wyznaczenie dopuszczalno ci ryzyka zawodowego

Czy s potrzebne dzia ania koryguj ce i/lub zapobiegawcze?

Nie

Tak

Opracowanie planu dzia a koryguj cych i/lub zapobiegawczych

Okresowe przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego

Realizacja planu

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO

Zebranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego

ANALIZA RYZYKA ZAWODOWEGO

11

5.1 Zebranie penych informacji i identyfikacja zagroe

Etap identyfikacji zagroe jest najwaniejszy w caym procesie. Od zidentyfikowania wszystkich zagroe zawodowych zaley podjcie koniecznych i skutecznych dziaa profilaktycznych. Podczas tego etapu naley odpowiedzie na pytania: CO zagraa? KTO jest naraony? Prawidow odpowied na pytania: CO zagraa i KTO jest naraony, mona uzyska tylko w wyniku zebrania wiarygodnych informacji, ktre musz by przede wszystkim pene i aktualne. Do metod pozyskiwania informacji o zagroeniach zaliczy mona np.: obserwacj zada wykonywanych na stanowisku pracy i poza nim w tym sposobw wykonywania pracy, wykorzystywanych maszyn i urzdze, organizacji tych zada stwierdzenia, czy zapewniaj waciwe warunki pracy, obserwacj rodowiska pracy, np. obecno pracownikw innych firm, ktrzy mog wpywa na bezpieczestwo; warunki atmosferyczne, wywiady z pracownikami, analiz dokumentacji DTR, danych technicznych o stosowanych na stanowisku maszynach i urzdzeniach (w celu porwnania z tym, co faktycznie na stanowisku pracy wystpuje), instrukcji stanowiskowych, wynikw bada i pomiarw czynnikw szkodliwych (np. pyy, haas), a take uciliwych (np. owietlenie, wydatek energetyczny), kart charakterystyki substancji chemicznych, dokumentacji dotyczcej wypadkw przy pracy, chorb zawodowych, informacje o powodach przestojw, informacje o powtarzajcych si bdach pracownikw. Zagroe naley poszukiwa przy wszystkich pracach, ktre wykonuje pracownik! Na tym etapie naley wspomnie rwnie o kwalifikacjach osb przeprowadzajcych ocen ryzyka zawodowego oraz udziale przedstawicieli zaogi w tym procesie. Niezwykle wane jest, by osoby przeprowadzajce ocen wiedziay, co 12

maj zrobi i przy wykorzystaniu jakich metod, a take jakiemu celowi ma to suy. Osobami, ktre wiedz duo o przebiegu procesu pracy i sposobach jej wykonywania s sami pracownicy. Dlatego te mog oni stanowi bardzo cenne rdo informacji, z ktrego warto korzysta. Poszukujc zagroe, osoby prowadzce ocen, czsto mylnie utosamiaj wydarzenie z zagroeniem. Np. jako zagroenie wskazuje si pochwycenie ubrania lub czci ciaa pracownika. Prawidowo wskazane zagroenie to np. nieosonite, wirujce czci maszyn, ktre mog doprowadzi do wydarzenia, jakim jest pochwycenie. Podobnie zdarza si z potraktowaniem skutku niepodanego wydarzenia jako zagroenia. Przykad: okrelenie zagroenia jako amputacja palca, podczas gdy jest to skutek wydarzenia spowodowany zadziaaniem nieosonitej czci maszyny. ZAGROENIE to stan rodowiska pracy mogcy spowodowa wypadek lub chorob! STANOWISKO PRACY to przestrze pracy, wraz z wyposaeniem w rodki i przedmioty pracy, w ktrej pracownik lub zesp pracownikw wykonuje prac
Przykady rde wystpowania (generowania) zagroenia Produkcja gumy; prace z wykorzystaniem kwasw, zasad i rozpuszczalnikw; przemys spoywczy (np. myny); prace galwanizerskie (np. wystpowanie zwizkw chromu na +6 stopniu utlenienia); substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym wskazane w [5]; obrbka drewna, obrbka kamienia Maszyny przepywowe niskoobrotowe (sprarki, wentylatory, silniki); urzdzenia energetyczne (myny, koty, kominy); piece hutnicze; urz. odlewnicze (formierki); urz. zwizane z sieci informatyczn

Lp.

Zagroenie

1.

Czynniki chemiczne (w tym take pyy)

2.

Haas: infradwikowy (niskoczstotliwociowy)

13

Lp.

Zagroenie

Przykady rde wystpowania (generowania) zagroenia Maszyny, urzdzenia lub procesy technologiczne gwnie w przemyle grniczym, produkcji tkanin, metali, mebli, przetwrstwie drewna, oraz budownictwie Puczki (myjki) ultradwikowe i drarki ultradwikowe (np. zakady zegarmistrzowskie, jubilerskie, optyczne); zgrzewarki ultradwikowe (np. zakady produkcji wyrobw z tworzyw sztucznych); rczne lutownice; wanny do cynowania elementw rdami drga s eksploatowane maszyny lub urzdzenia; rdami ich przenoszenia (o dziaaniu oglnym na organizm czowieka) s np.: wszelkiego typu podoe (podoga, podest, pomost); siedziska i podogi rodkw transportu oraz maszyn (np. budowlanych, rolniczych); rdami drga (o dziaaniu miejscowym przez koczyny grne) s np.: narzdzia rczne pneumatyczne, hydrauliczne, spalinowe, elektryczne (moty pneumatyczne, ubijaki mas formierskich, wiertarki, szlifierki, pilarki acuchowe) Wszelkie rda wiata elektrycznego na stanowisku pracy (ocena natenia owietlenia, jego rwnomiernoci, wystpowania zjawiska olnienia, migotania, efektu stroboskopowego, wskanika oddawania barw) Piece topielne, grzewcze, hartownicze, ceramiczne i szklarskie; roztopiony metal lub szko; lampowe promienniki podczerwieni stosowane w przemyle wkienniczym do suszenia przdzy, a w hodowli zwierzt do ich ogrzewania

syszalny

ultradwikowy

3.

Drgania mechaniczne

4.

Owietlenie elektryczne

5.

Promieniowanie niejonizujce

Promieniowanie podczerwone

14

Lp.

Zagroenie

Przykady rde wystpowania (generowania) zagroenia Spawanie; lampy do nawietlania warstw wiatoczuych (ocena z perspektywy szkodliwoci promieniowania widzialnego dla oczu: zagroenie fotochemiczne i termiczne siatkwki oka) uki spawalnicze (elektryczne i plazmowe), urzdzenia do sterylizacji; soce Linie przesyowo-rozdzielcze wysokiego napicia; transformatory; elektryczna instalacja zasilajca; tomografy rezonansu magnetycznego; piece ukowe i indukcyjne; spawarki ukowe; nagrzewnice indukcyjne; anteny nadawcze radiowe i telewizyjne; stacje radiolokacyjne; zespoy napdowe i instalacja zasilajca pojazdy szynowe; urzdzenia komputerowe; kuchnie mikrofalowe Aparaty rentgenowskie; defektoskopy (lub aparaty gammagraficzne) stosowane w radiografii przemysowej do kontroli np. elementw spawanych; pierwiastki promieniotwrcze lub radioaktywne, a take ich zwizki chemiczne (np. rad); urzdzenia radiacyjne s stosowane w przemyle spoywczym do konserwacji ywnoci, a w farmaceutycznym do sterylizacji narzdzi lekarskich, strzykawek i materiaw opatrunkowych Piece topielne, grzewcze, hartownicze, ceramiczne i szklarskie; roztopiony metal lub szko

widzialne

nadfioletowe 6. Pro mie nio wa nie niejonizujce cd.

Pole elektromagnetyczne

7.

rentgenowskie Pro mie nio wa nie alfa, beta, jonizujce gamma

8.

Obcienie termiczne: stres gorcy

stres zimny

Przemys spoywczy: przetwrnia ryb, masarnie (pomieszczenia chodni, zamraalnie)

15

Lp.

Zagroenie

Przykady rde wystpowania (generowania) zagroenia Stanowiska pracy, na ktrych wystpuj ruchome elementy oraz maszyny, w tym take podoe (zagroenie stanowi podoe w zym stanie technicznym); dojcia do stanowisk; pooenie stanowiska (np. na wysokoci, w zbiorniku); Instalacje elektryczne Oczyszczalnie ciekw; wiee chodnicze; platformy wiertnicze; suba zdrowia; lenictwo; przetwrnie misa; rolnictwo; ogrodnictwo Wystpuj praktycznie w kadej dziedzinie ycia zawodowego np. rczne prace transportowe; szwalnie; prace montaowe (konstrukcja przestrzenna stanowiska pracy powodujca prac w wymuszonej pozycji ciaa, organizacja pracy stwarzajca konieczno duej powtarzalnoci ruchw); grnictwo, budownictwo np. przy rcznym pogbianiu wykopw (prace wymagajce uycia znacznej siy, powodujce znaczny wydatek energetyczny) Wymagania stawiane przez pracodawc, sposb zarzdzania firm, organizacja pracy, stosunki panujce w zespole, niepewno zatrudnienia

9.

Zagroenia mechaniczne

10. Prd elektryczny

11. Czynniki biologiczne

12.

Ergonomiczne czynniki ryzyka (w tym sia zewntrzna, obcienie statyczne, drgania mechaniczne, chd)

oraz obcienie dynamiczne

13. Stres w pracy

5.2 Narzdzia pomocnicze przy identyfikacji zagroe

Do identyfikacji zagroe suy lista kontrolna. Stworzono listy kontrolne dostosowane do rnych procesw technologicznych i warunkw produkcyjnych. Innym przykadem narzdzia wspomagajcego identyfikacj zagroe jest analiza bezpieczestwa pracy, polegajca na: 16

okreleniu celw wykonywanych zada przez pracownika, ustaleniu listy wykonywanych czynnoci, okreleniu zagroe zwizanych z wykonywaniem kadej czynnoci (jakiego rodzaju wypadki mog zaistnie, jaki wystpuje rodzaj wysiku i jakie jest jego natenie, czy czynnoci mona wykona w inny sposb ni okrelony w instrukcji, czy wystpuj czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciliwe, czy wystpuj problemy ergonomiczne). Narzdzia pomocnicze do identyfikacji zagroe mog by opracowane samodzielnie w przedsibiorstwie. Ich istot jest uwzgldnienie wszystkich obszarw, w ramach ktrych naley poszukiwa zagroe. Do opracowania powyszych narzdzi, ktre mog mie zastosowanie w przedsibiorstwie mona wykorzysta przepisy prawne, zasady bhp dotyczce np. organizacji stanowisk pracy, maszyn, normy, a take inne dane pochodzce np. z analizy literatury technicznej. Naley pamita, eby nie powica zbyt wiele uwagi i czasu zagroeniom, ktre w sposb oczywisty nie wywouj adnych szkodliwych nastpstw, jednoczenie niezbdna jest wiadomo przyczyn ich wyeliminowania z dalszych etapw oceny. Jeli bowiem nieznane s skutki, jakie moe wywoa dany czynnik, naley dokona jego analizy wykorzystujc bardziej szczegowe metody. Przykadem tego problemu jest ocena ergonomicznych czynnikw ryzyka, ktrych skutki oddziaywania s czsto oddalone w czasie. Podobnie moe by z list kontroln, ktra wskae obszary, gdzie moe okaza si konieczne zastosowanie wraliwszych metod analizy.

5.3 Wymagania prawne dotyczce identyfikacji okrelonych czynnikw oraz oceny ich oddziaywania
Okrelona grupa czynnikw zostaa ujta w przepisach prawnych bardziej szczegowo, jeli idzie o ich identyfikacj i ocen ryzyka zawodowego z nimi zwizanego. Do grupy tej nale: czynniki chemiczne, haas i drgania mechaniczne, czynniki biologiczne, rczne prace transportowe. 17

Wymagania dotyczce czynnikw chemicznych zawarto w rozporzdzeniu Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy zwizanej z wystpowaniem w miejscu pracy czynnikw chemicznych. Oczywicie naley na pocztku dokona rozeznania, jakie czynniki s stosowane w zakadzie pracy. Suy temu moe przygotowanie listy wszystkich chemicznych substancji i preparatw wystpujcych na stanowiskach pracy oraz stanowiskach ssiadujcych. Nastpnie, korzystajc z rnorodnych rde informacji, konieczne jest zidentyfikowanie: niebezpiecznych waciwoci czynnikw chemicznych, otrzymanych od dostawcy informacji dotyczcych zagroe zwizanych z wystpowaniem czynnika chemicznego (np. z karty charakterystyki), scenariuszy naraenia, rodzaju, poziomu i czasu trwania naraenia, wartoci najwyszych dopuszczalnych ste w rodowisku pracy co jest moliwe dla czynnikw, dla ktrych je ustalono, wartoci dopuszczalnych ste w materiale biologicznym grupa czynnikw dla ktrych zostay ustalone jest bardzo maa, obejmuje np. ow, styren efektw dziaa zapobiegawczych, wynikw oceny stanu zdrowia pracownikw jeli zostaa przeprowadzona, warunkw pracy przy uytkowaniu czynnikw chemicznych, z uwzgldnieniem iloci tych czynnikw. Przy ocenie ryzyka naley wzi rwnie pod uwag wystpowanie wicej ni jednego czynnika (ze wzgldu na ewentualne moliwoci ich interakcji). Dodatkowo, bardziej niebezpieczne, ze wzgldu na wzrost naraenia, mog by np. remonty i naprawy urzdze. Takie sytuacje naley rwnie rozway. Dla haasu i drga mechanicznych wymagania okrelone zostay w rozporzdzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy pracach zwizanych z naraeniem na haas lub drgania mechaniczne, obejmujc m.in.: 1) poziom i rodzaj naraenia, wcznie z naraeniem na haas impulsowy lub drgania mechaniczne przerywane i powtarzajce si wstrzsy; 2) czas trwania naraenia, w tym czasu pracy w godzinach nadliczbowych, oraz obowizujce u pracodawcy systemy i rozkady czasu pracy; 3) wartoci NDN (dla haasu 85 dB) oraz wartoci progw dziaania dla haasu (80 dB) lub drga mechanicznych; 18

4) skutki dla zdrowia i bezpieczestwa pracownikw, 5) skutki dla zdrowia i bezpieczestwa pracownikw wynikajce z interakcji pomidzy haasem i drganiami mechanicznymi; 6) informacje dotyczce poziomu emisji haasu lub drga mechanicznych, dostarczane przez producenta rodkw pracy; 7) informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych bada lekarskich pracownikw; 8) skutki dla zdrowia i bezpieczestwa pracownika, wynikajce z interakcji pomidzy haasem i substancjami chemicznymi o dziaaniu szkodliwym na narzd suchu (substancjami ototoksycznymi), jeeli umoliwia to stan wiedzy technicznej i medycznej; 9) dostpno rodkw ochrony indywidualnej przed haasem lub drganiami mechanicznymi o odpowiedniej charakterystyce tumienia; 10) wpyw niskich temperatur i zwikszonej wilgotnoci na pracownikw naraonych na dziaanie drga mechanicznych, a szczeglnie drga miejscowych. W ocenie ryzyka zawodowego przy rcznych pracach transportowych, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy przy rcznych pracach transportowych, naley uwzgldni: 1. charakterystyk przemieszczanego przedmiotu jego mas, rodzaj i pooenie rodka cikoci, moliwoci jego uchwycenia, 2. warunki rodowiska pracy w tym temperatur i wilgotno powietrza oraz poziom czynnikw szkodliwych dla zdrowia, przestrze pracy jeli jest ograniczona to wpywa to bdzie na postaw przy pracy; stan nawierzchni, po ktrej przemieszczany jest adunek; bardzo gorce lub zimne obiekty na stanowisku pracy; niewystarczajce owietlenie, 3. organizacj pracy w tym stosowane sposoby wykonywania pracy, ze szczeglnym uwzgldnieniem zada o wysokiej powtarzalnoci; wymagajcych sigania na du odlego, skrcenia tuowia, przenoszenia przedmiotw na due odlegoci, 4. indywidualne predyspozycje pracownika takie jak: sprawno fizyczna, stan zdrowia, wzrost, pe i wiek istotne ze wzgldu na zrnicowane normatywy higieniczne dotyczce masy przemieszczanego adunku. 19

W przypadku rcznych prac transportowych, do ich bardziej szczegowej analizy stosowane mog by dwie proste metody1: MAC brytyjskie karty oceny rcznych prac transportowych, KIM niemiecka metoda wskanikw kluczowych dla czynnoci podnoszenia, przenoszenia, pchania i cignicia. W ocenie ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki biologiczne (zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych dla zdrowia w rodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracownikw zawodowo naraonych na te czynniki) naley uwzgldni m.in.: klasyfikacj i wykaz szkodliwych czynnikw biologicznych, rodzaj, stopie oraz czas trwania naraenia na ich dziaanie, informacj na temat: potencjalnego dziaania alergizujcego lub toksycznego, choroby, ktra moe wystpi w nastpstwie wykonywanej pracy, stwierdzonej choroby, ktra ma bezporedni zwizek z wykonywan prac. Ocen ryzyka zawodowego naley indywidualizowa, szczeglnie, gdy brane s pod uwag kryteria wieku czy stanu zdrowia, jak to ma miejsce przy wykonywaniu rcznych prac transportowych.

5.4 Szacowanie poziomu ryzyka zawodowego

Celem tego etapu jest okrelenie niepodanych nastpstw aktywizacji zagroe oraz prawdopodobiestwa ich wystpienia. Do tego celu mona wykorzysta jedn z prostszych metod szacowania, zawart w PN-N-18002: 2000 metod szacowania poziomu ryzyka zawodowego w skali trjstopniowej. W literaturze wystpuj te inne metody, np. graf ryzyka, risk score. Bardzo czsto metody te uwzgldniaj kryteria dopuszczalnoci ryzyka zawodowego, pozwalajce na okrelenie, od jakiego poziomu ryzyko wystpujce na stanowisku pracy mona uzna za akceptowalne.

Metody wraz z przykadami ich zastosowania mona znale na stronie internetowej PIP: www.pip.gov.pl

20

Warto ryzyka w skali trjstopniowej, odczytujemy z tabeli:

Ciko nastpstw Prawdopodobiestwo Maa Mao prawdopodobne Mae rednia Mae Dua rednie

Prawdopodobne Wysoce prawdopodobne

Mae

rednie

Due

rednie

Due

Due

gdzie kryteria dla cikoci nastpstw oraz poziomw prawdopodobiestwa to:

Stopie cikoci

Charakterystyka urazy i choroby, ktre nie powoduj dugotrwaych dolegliwoci i absencji w pracy; s to czasowe pogorszenia stanu zdrowia, takie jak niewielkie stuczenia i zranienia, podranienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, ble gowy itp. urazy i choroby, ktre powoduj niewielkie, ale dugotrwae lub nawracajce okresowo dolegliwoci i s zwizane z okresami absencji; s to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciaa, alergie skrne, nieskomplikowane zamania, zespoy przecieniowe ukadu miniowo-szkieletowego (np. zapalenie cigna) itp. urazy i choroby, ktre powoduj cikie i stae dolegliwoci i/lub mier, s to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia duej powierzchni ciaa, amputacje, skomplikowane zamania z nastpow dysfunkcj, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narzdw wewntrznych i ukadu nerwowego w wyniku naraenia na czynniki chemiczne, zesp wibracyjny, zawodowe uszkodzenia suchu, astma, zama itp.

Maa szkodliwo

rednia szkodliwo

Dua szkodliwo

21

Prawdopodobiestwo

Charakterystyka

Mao prawdopodobne

nastpstwa zagroe, ktre nie powinny wystpi podczas caego okresu aktywnoci zawodowej pracownika nastpstwa zagroe, ktre mog wystpi nie wicej ni kilkakrotnie podczas okresu aktywnoci zawodowej pracownika nastpstwa zagroe, ktre mog wystpi wielokrotnie podczas okresu aktywnoci zawodowej pracownika

Prawdopodobne

Wysoce prawdopodobne

Warte zaznaczenia jest, e powysze kryteria znajduj najlepsze zastosowanie w przypadku naraenia na zagroenia mechaniczne w rodowisku pracy, np. wirujce, nieosonite czci maszyn; lisk, zabrudzon, nierwn nawierzchni; nieosonite, niezabezpieczone przewody elektryczne itp. Przykad Przy pracach dekarskich, wykonywanych w terenie, pracownik przycina rcznie blach (np. na opierzenie dachu) na okrelony wymiar. Wykorzystuje do tego noyce do cicia blachy. Pracownik nie stosuje adnych rodkw ochronnych (nie zosta wyposaony). W ramach identyfikacji zagroe mechanicznych, naley wzi pod uwag ostre krawdzie, ktrych rdem jest blacha oraz narzdzie rczne. W cigu ostatnich 2 lat wydarzyy si 4 wypadki przy pracy. Pracownicy pokaleczyli si podczas prac dekarskich. Ich skutkiem byy przecicia palcw i rk nie powodujce wprawdzie nieobecnoci w pracy z tytuu niezdolnoci, ale obniay moliwoci manualne pracownikw i wyduay czas wykonania zadania lub wymagay koniecznoci skierowania pomocnika. Zgodnie z powyszymi tabelami, stopie cikoci mona okreli jako may, natomiast prawdopodobiestwo wystpienia jako wysokie. Poziom ryzyka zawodowego dla tego zagroenia okrelony jest jako redni. 22

A. Ocena naraenia na czynniki chemiczne Dla czynnikw chemicznych wystpujcych na stanowisku pracy norma PN-N-18002: 2000 proponuje zastosowanie algorytmu wykorzystujcego wielkoci charakteryzujcych naraenie w tym przypadku NDS, NDSCh, NDSP. Jednak liczba czynnikw chemicznych, ktre maj ustalone normatywy higieniczne jest ograniczona 495 substancji chemicznych i 19 pyw.

PS PCh PP

lub lub

Czy PS > NDS PCh > NDSCH PP > NDSP

Tak

Ryzyko zawodowe du e

Nie

Czy PS < 0,5 NDS i PCh < 0,5NDSCH lub PS < 0,5 NDS i PP < 0,5 NDSP? lub PS < 0,5 NDS

Nie

Ryzyko zawodowe rednie

Tak Ryzyko zawodowe ma e

Ps

gdzie: wskanik naraenia umoliwiajcy ocen stenia redniego waonego dla caej zmiany roboczej; wskanikiem tym moe by w przypadku pomiarw z zastosowaniem dozymetrii indywidualnej, stenie rednie waone dla zmiany roboczej (Cw), a w przypadkw pomiarw stacjonarnych, grna granica przedziau ufnoci dla redniej rzeczywistej (GG) lub grna granica przedziau ufnoci dla stenia redniego

23

Pch Pp

waonego dla caej zmiany roboczej (GGw) wartoci te podane s w protokole pomiarw czynnikw szkodliwych w rodowisku pracy, bezporednio do wykorzystania przy szacowaniu poziomu ryzyka zawodowego, wskanik naraenia umoliwiajcy ocen ste chwilowych, wskanik naraenia umoliwiajcy ocen ste puapowych.

NDS Najwysze Dopuszczalne Stenie NDSCh Najwysze Dopuszczalne Stenie Chwilowe NDSP Najwysze Dopuszczalne Stenie Puapowe

Wyjanienie do algorytmu: Zaleno Ps < 0,5 NDS ma zastosowanie w przypadku substancji chemicznych, dla ktrych nie okrelono wartoci NDSCh i NDSP. W pozostaych przypadkach moliwe jest ustalenie przez pracodawc wasnych kryteriw dopuszczalnoci ryzyka, uwzgldniajc opini specjalistw z zakresu bhp oraz pracownikw, co jednak jest bardzo trudnym zadaniem. Inn metod szacowania poziomu ryzyka zawodowego dla czynnikw chemicznych jest metoda opracowana przez Komisj Bezpieczestwa, Higieny i Ochrony Zdrowia w Pracy Europejskiej Komisji Zatrudnienia i Spraw Socjalnych. Stosuje si j w przypadku czynnikw nieposiadajcych ustalonych wartoci dopuszczalnych np. NDS. Przy dokonywaniu oceny ryzyka s uwzgldniane trzy zmienne: podstawowe zagroenie dan substancj chemiczn (na podstawie zwrotw R), skonno do przedostawania si substancji do rodowiska (lotno/tworzenie pyw), ilo substancji uyta w ocenianej operacji. Poziom ryzyka zawodowego jest okrelany w skali od 1 do 4 ze wskazaniem zalecanych dziaa prewencyjnych dla kadego z nich. B. Ocena naraenia na haas Podobnie jak dla czynnikw chemicznych, rwnie dla haasu w normie PN-N-18002: 2000, opracowano algorytm szacowania w skali trjstopniowej ryzyka zawodowego zwizanego z naraeniem na haas, jako czynnik szkodliwy dla narzdu suchu. Rnica polega na wystpowaniu NDN najwyszego dopuszczalnego natenia. 24

LEX, 8h (LEX,w), LAmax, LCpeak

Czy LEX,8h (LEX,w) > 85 dB lub LAmax > 115 dB lub LCpeak > 135 dB

Tak

Ryzyko zawodowe du e

Nie

Czy LEX,8h (LEX,w) < 82 dB i LAmax < 109 dB i LCpeak < 129 dB

Nie

Ryzyko zawodowe rednie

Tak Ryzyko zawodowe ma e

Naraenie na haas mona charakteryzowa za pomoc: poziomu ekspozycji na haas odniesionego do 8-godzinnego dnia pracy (LEX, 8h), lub odpowiadajcej mu dziennej ekspozycji na haas (EA, 8 h) lub alternatywnie, w przypadku haasu oddziaywujcego na organizm czowieka w sposb nierwnomierny w poszczeglnych dniach w tygodniu: poziomu ekspozycji na haas odniesionego do tygodnia pracy (LEX, w), lub odpowiadajcej mu ekspozycji tygodniowej (EA, w), maksymalnego poziomu dwiku A LA max, szczytowego poziomu dwiku C LC peak. C. Ocena naraenia na ergonomiczne czynniki ryzyka rdem zagroe zawodowych jest, obok warunkw rodowiska materialnego, sposb wykonywania pracy okrelony przede wszystkim parametrami 25

technicznymi obiektw m.in. konstrukcj, wymiarami, ale take organizacj i metodami pracy oraz zachowaniami pracownikw. Te zagroenia, ktre wynikaj z nieprzystosowania warunkw pracy na danym stanowisku pracy do moliwoci fizycznych konkretnego czowieka okrela si mianem ergonomicznych czynnikw ryzyka lub biomechanicznych czynnikw ryzyka. Wrd nich wymieni mona zagroenia, warunkujce w znacznym stopniu powstawanie chorb wywoanych sposobem wykonywania pracy, np. dolegliwoci miniowo-szkieletowych, jak: wymuszona pozycja ciaa przy pracy nieneutralne pozycje caego ciaa i/lub segmentw ciaa, np. pozycja skrcona, zgita; uywanie znacznej siy nieakceptowane wartoci w trakcie wykonywania czynnoci roboczej; powtarzalno ruchw niekorzystna dla zdrowia ze wzgldu na wysok czstotliwo powtrze, czas trwania kadego ruchu oraz wykonywanie w pobliu skrajnych pooe ktowych w stawach; niska temperatura (otoczenia i/lub rodkw pracy). Do ich oceny mog by stosowane przykadowe metody: OWAS Ovako Working Posture Analysis System metoda do oceny ryzyka zawodowego uwzgldniajca pozycj ciaa oraz si zewntrzn i czas ich utrzymywania czyli obcienia statycznego i dolegliwoci ukadu miniowo-szkieletowego; REBA Rapid Entire Body Assessment metoda suca do oceny obcienia caego ciaa. RULA Rapid Upper Limb Assessment metoda oceny obcienia koczyn grnych OCRA Occupational Repetitive Action zgodnie z PN-N 1005-5 metoda przeznaczona do oceny ryzyka zawodowego podczas wykonywania prac powtarzalnych za pomoc koczyn grnych.

5.5 Wyznaczanie dopuszczalnoci ryzyka zawodowego

Ten etap polega na ustaleniu, czy praca moe by wykonywana przy okrelonym poziomie ryzyka zawodowego. Kontynuujc przykad metody z PN-N-18002: 2000 oglne zasady wyznaczania dopuszczalnoci wygldaj nastpujco: 26

Oszacowanie ryzyka zawodowego

Dopuszczalno ryzyka zawodowego

Niezbdne dziaania Jeeli praca jest wykonywana, dziaania w celu jego zmniejszenia naley podj natychmiast. Planowana praca nie moe by rozpoczta do czasu zmniejszenia poziomu ryzyka. Zaleca si zaplanowanie i podjcie dziaa, ktrych celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.

Due

Niedopuszczalne

rednie Dopuszczalne Mae

Konieczne jest zapewnienie, e ryzyko pozostaje co najwyej na tym samym poziomie.

5.6 Dziaania korygujce i/lub zapobiegawcze

Kolejnym etapem jest zaplanowanie i wdroenie skutecznych rodkw profilaktycznych, ktre bd eliminoway lub ograniczay ryzyko nie generujc nowych zagroe. S one oczywicie uzalenione od poziomu tego ryzyka. Oglne zasady organizowania dziaa koniecznie w podanej niej kolejnoci obejmuj: rodki techniczne eliminujce lub ograniczajce zagroenia u rda (rodki stosowane w celu wyeliminowania zagroenia s najskuteczniejszymi, polegaj gwnie na automatyzacji i mechanizacji procesw pracy) np. wykorzystywanie wzkw zasilanych elektrycznie do przemieszczania adunkw; rodki ochrony zbiorowej, np. pene zabezpieczenia (porcz ochronna, krawnik, wypenienie przy balustradzie) na rusztowaniu; rodki organizacyjne i proceduralne (np. instrukcje bezpiecznej pracy), rodki ochrony indywidualnej szczegowe zasady stosowania SOI, a take zagroenia i rodzaje prac, przy ktrych wymagane jest ich stosowanie, wskazane zostay w zaczniku nr 2 do [2] (np. ochronniki suchu przy uyciu mota pneumatycznego). 27

Najkorzystniejszym sposobem wprowadzenia takich rodkw jest podejcie systemowe: opracowanie planu dziaa profilaktycznych na poziomie przedsibiorstwa lub przynajmniej rodzaju dziaalnoci. Przed wprowadzeniem rodkw profilaktycznych w ycie naley zweryfikowa plan odpowiadajc na dwa podstawowe pytania: czy zaplanowane dziaania doprowadz do oczekiwanego obnienia poziomu ryzyka zawodowego, czy rozwizania te nie bd powodoway wystpienia nowych zagroe. Po wprowadzeniu rodkw eliminujcych lub ograniczajcych ryzyko naley sprawdzi ich skuteczno, poniewa celem nie jest tylko wypenienie obowizku, lecz faktyczna poprawa warunkw pracy zatrudnionych poprzez zapewnienie im bezpieczestwa w miejscu pracy. Przykad Na hali obrabiarek stwierdzono przekroczenia norm higienicznych haasu. Proponowane rozwizania zmniejszajce naraenie pracownikw na ten czynnik szkodliwy, ktre naley odnie do warunkw i moliwoci panujcych w przedsibiorstwie, a przede wszystkim do wartoci przekrocze NDN, mog obejmowa: wymian parku maszynowego na maszyny nowej generacji (np. obrabiarki sterowane numerycznie); zastosowanie pochaniaczy akustycznych podwieszanych pod sufitem, wymian drzwi na dwikoszczelne, obudowanie maszyn ekranami akustycznymi, ochronniki suchu dobrane do cech indywidualnych pracownika oraz ze wzgldu na rodzaj haasu i wielkoci, ktre go charakteryzuj. Warto pamita, e jednorazowa ocena ryzyka nie jest wystarczajca. W kadym przedsibiorstwie zmiany zachodz bardzo dynamicznie (np. zmiana profilu produkcji, miejsca prowadzenia dotychczasowej dziaalnoci czy zatrudnienie nowych osb). Wymusza to rynek i konkurencja. Dlatego, aby utrzyma ryzyko zawodowe na waciwym poziomie naley przeprowadza okresowe przegldy stanu bezpieczestwa i higieny pracy w celu identyfikacji nowych zagroe oraz radzenia sobie z nimi, a take sprawdzania funkcjonowania rozwiza ju wpro28

wadzonych. Dodatkow korzyci z takiego podejcia jest rozwj podwyszonej wiadomoci na temat bezpieczestwa u pracujcych, a nawet budowa programu ksztatowania u nich kultury bezpieczestwa. Moliwe jest to przez wprowadzanie zmian w procesach pracy, wyposaeniu oraz sposobach wykonywania zada, poprzedzone, jak ju wspomnielimy ocen ich skutecznoci, rwnie pod ktem niestwarzania dodatkowych zagroe. Ponadto, w ramach dbania o zdrowie pracownikw, korzystne byoby zachcanie ich do aktywnoci fizycznej, ktra doskonaliaby ich sprawno oraz samopoczucie.

5.7 Informowanie pracownikw

Po przeprowadzeniu penej oceny ryzyka zawodowego oraz zaplanowaniu i wprowadzeniu dziaa eliminujcych lub zmniejszajcych ryzyko zawodowe, naley poinformowa o tym pracownikw. Zgodnie z zasadami pracownicy powinni posi wiedz na temat istniejcych w rodowisku pracy zagroe oraz rodkw ochrony przed nimi. Sposb poinformowania jest dowolny. Jednak, zgodnie z zapisami rozporzdzenia [2] w sprawie szkole w dziedzinie bhp, to instrukta stanowiskowy powinien zapewni uczestnikom szkolenia zapoznanie si z czynnikami rodowiska pracy wystpujcymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym zwizanym z wykonywan prac, sposobami ochrony przed zagroeniami, jakie mog powodowa te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach.

5.8 Dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego

Po nowelizacji rozporzdzenia [2], zawarte zostay w nim konkretne wymagania dotyczce dokumentowania procesu oceny ryzyka zawodowego. Zgodnie z nimi, dokument potwierdzajcy dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzgldnia: 1. Opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczeglnienie: a) stosowanych maszyn, b) wykonywanych zada, c) wystpujcych na stanowisku pracy niebezpiecznych, szkodliwych i uciliwych czynnikw rodowiska pracy, d) stosowanych rodkw ochrony zbiorowej i indywidualnej, e) osb pracujcych na tym stanowisku. 29

2. Wyniki przeprowadzonej oceny dla kadego z czynnikw rodowiska pracy oraz niezbdne rodki profilaktyczne. 3. Dat przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujce oceny. Data jest szczeglnie istotna przy ponownej ocenie ryzyka zawodowego, jeli na stanowisku zaszy zmiany np. w wyposaeniu, organizacji pracy, stosowanych metodach pracy. Przykad Dokument oceny ryzyka zawodowego mgby zawiera nastpujce informacje: Nazwa zakadu pracy: .................................................................................... Nazwa stanowiska pracy: ............................................................................... Charakterystyka wykonywanych prac (w tym: wyszczeglnienie zada; opis wykonywanych zada wraz ze sposobem ich wykonywania; wykorzystywane maszyny, urzdzenia, narzdzia, substancje; znajdujce si na stanowisku pracy lub w jego otoczeniu inne maszyny i urzdzenia, dotychczas stosowane rodki ochrony zbiorowej i indywidualnej): ........................................................................................................................... Osoby pracujce na stanowisku pracy (dokument oceny ryzyka zawodowego naley zindywidualizowa, szczeglnie widoczne jest to w przypadku oceny rcznych prac transportowych, gdzie pod uwag bierze si m.in. wiek i stan zdrowia dane, ktrych nie naley ujawnia osobom, ktrych nie dotycz): Charakterystyka zagroe i ocena ryzyka zawodowego (rodzaj zagroenia; rdo zagroenia; inne dodatkowe wymagania, ktre wskazuj przepisy szczegowe; skutki aktywizacji zagroenia w tym zdrowotne; poziom ryzyka zawodowego zwizanego z naraeniem na kady czynnik ryzyka; okrelenie dopuszczalnoci ryzyka wraz z podaniem kryteriw jego wyznaczenia naley pamita o grupach szczeglnie chronionych, np. kobiety w ciy, modociani): ........................................................................................................................... Metody ochrony przed zagroeniami (wskazanie rodkw ochronnych w odniesieniu do konkretnych zagroe, przed ktrymi maj chroni; informacje o sposobach ich stosowania): ...................................................................................... ........................................................................................................................... 30

Data przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego:........................................ Data ponownej oceny ryzyka zawodowego: nie pniej ni............................ Data poinformowania o ryzyku zawodowym:................................................. Zesp przeprowadzajcy ocen ryzyka zawodowego:.................................... Osoba/osoby odpowiedzialne za nadzorowanie realizacji zalece: ..................

6. Podsumowanie
W niniejszej broszurze omwiono najwaniejsze zagadnienia zwizane z ocen ryzyka zawodowego. Bezpieczne i dobrze funkcjonujce przedsibiorstwo mona zbudowa na bazie prawidowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego oraz skutecznych rodkw profilaktycznych zmniejszajcych poziom ryzyka. Umoliwia to dokadna analiza ryzyka, szczeglnie na etapie zebrania aktualnych i penych informacji oraz identyfikacji wszystkich zagroe. Prawidowe wskazanie obszarw, ktre mog by niebezpieczne dla zdrowia pracownika oraz niekorzystne finansowo dla pracodawcy, jest szczeglnie wane, poniewa ich kontrola przeoy si bezporednio na korzyci finansowe i moliwoci produkcyjne przedsibiorstwa. Kontrola polegajca na zaplanowaniu i wdroeniu odpowiednio dobranych rodkw eliminujcych lub ograniczajcych ryzyko zawodowe. Jednak, na kadym etapie prowadzenia firmy, jednorazowe dziaanie sprawdza si w danej chwili. Warunki funkcjonowania, w tym przypadku wykonywania pracy, zmieniaj si dynamicznie. Przyczyn takiego stanu rzeczy moe by wiele np. wprowadzanie nowych maszyn, zastpowanie dotychczas stosowanych substancji (materiaw) innymi, wdraanie nowych technologii, organizacji pracy i metod pracy. Wszystkie te dziaania wymagaj okresowej kontroli ukierunkowanej na niegenerowanie nowych zagroe. Takie okresowe prowadzenie oceny ryzyka zawodowego, stanowice element funkcjonowania organizacji, zapewni podane rezultaty na przyszo.

31

7. Materiay rdowe
1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r., nr 21, poz. 94 ze zm.) stan prawny na dzie 18 stycznia 2009 r. 2. Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 26 wrzenia 1997 r. w sprawie oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy (Dz. U. 03.169.1650 ze zm.). 3. Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatw, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym w rodowisku pracy (Dz. U. nr 280, poz. 2771 ze zm.). 4. PN-N-18002: 2000 Systemy zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy. Oglne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. 5. Dyrektywa Rady Wsplnot Europejskich nr 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu rodkw w celu zwikszenia bezpieczestwa i poprawy zdrowia pracownikw podczas pracy. 6. Ryzyko zawodowe. Metodyczne podstawy oceny. Pod red. W. Zawieski, CIOP-PIB Warszawa 2007. 7. Mirski Z. Ksztatowanie wntrz produkcyjnych. Wydawnictwo Arkady Warszawa 1986. 8. www.pwn.pl (sownik jzyka polskiego) stan na dzie 15 maja 2009 r.

32