I. STAWONOGI 1. Skorupiaki 2. Szczkoczukowce Pajczaki Skorpiony Zaleszczotki Pajki Kosarze Roztocze 3. Wije 4.

Owady

II. MICZAKI 1. Jednotarczowce 2. Wielopytkowe (chitony) 3. Mae 4. dkonogi 5. limaki 6. Gowonogi

STAWONOGI (Arthropoda) 1. Budowa ciaa Gowa najwaniejsze narzdy zmysw (czuki, oczy) i zwoje mzgowe; tuw narzdy lokomocyjne (odna kroczne, skrzyda u owadw); odwok narzdy wegetatywne. Kutykula miejsce przyczepu mini, szkielet zewntrzny, nasycony chityn, a niekiedy te solami wapnia (std zjawisko linienia), gazo- i wodoszczelna uniemoliwia oddychanie Metameria niejednorodna odcinkom zewntrznym nie odpowiadaj odcinki wewntrzne Ciao zrnicowane na segmenty: a. Gowotuw + odwok (skorupiaki, pajczaki) b. Gowa + tuw + odwok (owady) c. Gowa + tuw (wije) Odna kroczne czonowe poczone stawami, zakoczone s pazurkami lub przylgami, zapewniajcymi przyczepno nawet na gadkich i przewieszonych powierzchniach; pokryte woskami (dugie woski pozwalaj nartnikom na przezwycienie si napicia powierzchniowego wody) Serce po stronie grzbietowej, ukad krwionony otwarty (hemolimfa kry w ukadzie otwartych zatok jamy ciaa) Narzdy wymiany gazowej: skrzela u wodnych; tchawki lub worki pucne (pucotchawki) - u ldowych. Ukad miniowy m. poprzecznie prkowane Ukad nerwowy acuszkowy. Narzdy zmysu: oczy proste/zoone, czuki (zmys chemiczny) Wydalanie: s. ldowe kwas moczowy (mocz w postaci staej, oszczdno wodna), inne mocznik (pyn), mae wodne amoniak. 2. Rozmnaanie Pciowe z udziaem samcw i samic, zapodnienie wewntrzne (kopulacja) Budowa gniazd Rozwj zoony (z udziaem stadiw larwalnych) lub prosty (bez). Linienie proces pkania i odrzucania pancerza chitynowego towarzyszcy wzrostowi (wylinki) U owadw wzrost jest ograniczony, linienie towarzyszy przeobraeniu larwy w imago (stadium dorose): a. P. niezupenie larwa nie przeobraa si zupenie w imago, wystpuje kilka stadiw przejciowych (karaczany, skorki, wierszcze, waki, jtki)

b. Zupene 3 stadia: larwa poczwarka imago (motyle, muchwki, chrzszcze, pszczoy, mrwki) Partenogeneza (dziewordztwo) rozmnaanie si samic bez udziau samcw u niektrych owadw (mszyce) 3. Przegld systemowy Skorupiaki (gowotuw + odwok) Pancerz wysycony wglanem wapnia rodowisko wodne na og Grupa stosunkowo pierwotnych stawonogw z zachowanymi licznymi odnami penicymi rne funkcje: a. zwykle 5 par odny krocznych, b. odna odwokowe przystosowane do pywania, funkcji rozrodczych i innych Przedstawiciele a. Dziesicionogi (raki, kraby, krewetki, homary, langusty) wielka rozmaito wyksztacenia odny, np. szczypce; karapaks pancerz okrywajcy gowotuw b. Pkle i kaczenice skorupiaki wytwarzajce wapienn skorupk, przypominajce mae, yj przytwierdzone do ska i kamieni w strefach pywowych mrz, np. Batyku c. Pareczniki skorupiaki ldowe, yj w wilgotnej cice lenej Pajczaki (gowotuw + odwok) rozpowszechniony i obfitujcy w gatunki takson, 4 pary odny krocznych; 1. para szczkoczuki, ostatnia - nogogaszczki rodowisko ldowe niektre z nich posiada gruczoy jadowite 1) Skorpiony segmentowany odwok i zaodwok, zakoczony kolcem jadowym, drapieniki polujce noc, chwytaj ofiar szczypcami i paraliuj jadem; yj w krajach o gorcym klimacie, dugo do kilkunastu cm 2) Zaleszczotki podobne do skorpionw, wielkoci do 1 cm, odwok zakoczony pkolicie, segmentowany; yj na caym wiecie, w cice, pod kor drzew i pod kamieniami; drapieniki 3) Pajki szczkoczuki nie wyrniaj si wielkoci, odwok pokryty woskami i niepodzielony na segmenty; w wikszoci drapieniki, nieliczne wodne (topik); yj na caym wiecie, w tropikach osigaj znaczn wielko, niektre niebezpieczne dla czowieka (czarna wdowa) 4) Kosarze o drobnym ciele, biegajce i wspinajce si na drzewa/mury na dugich koczynach; nie buduj pajczyny; tagmy zlewaj si ze sob w cao; maj zdolno autonomii odrzucania odny w sytuacji zagroenia. 5) Roztocze podobnie jak u kosarzy brak zrnicowania na tagmy; bardzo drobne, czsto mikroskopijne; w wikszoci wyspecjalizowane pasoyty zwierzt (wierzb, kleszcz) i rolin (przdziorek czerwony pajczek) Wije (gowa + tuw) stawonogi tchawkodyszne, odznaczajce si du (do kilkudziesiciu) liczb par odny krocznych, nierozdwojonych, osadzonych po 1 na segment (drapiene, zwinne pareczniki) lub po dwie (rolinoerne, powolne dwuparce). Na gowie para czukw i oczy proste (lub brak). Spotykane w wilgotnych, cienistych miejscach, pod kor drzew (zw. martwych), w cice i pod kamieniami. Wielkie skolopendry tropikalne s jadowite. Owady (gowa + tuw + odwok) Gromada ta odniosa najwikszy sukces ewolucyjny 3 pary odny krocznych, jednogazistych, i 2 pary skrzyde 2

Tchawkodyszne rodowisko ldowe, niektre si przystosoway wtrnie do ycia w wodzie 75% wszystkich gatunkw zwierzt na Ziemi Otwr gbowy: o ujcy (karaczany, termity) o Kujco-sscy (komary, pluskwy) o Gryzco-licy (muchy) o Sscy (motyle) 1. Owady pierwotnie bezskrzyde: pierwogonki, skoczogonki, szczeciogonki 2. Owady z przeobraeniem niezupenym: jtki, waki 3. Owady z przeobraeniem zupenym: szersze, my, motyle 4. Znaczenie dla czowieka Zapylacze rolin uytkowych Hodowla pszcz mid, wosk Skorupiaki jako wane gospodarczo owoce morza hodowla homarw i krewetek Pasoyty krwi (kleszcze, komary, pluskwy) i skry (wierzb) Wektory (roznosiciele) chorb: a. karaczany czerwonka, duma, trd, cholera; b. pchy, wszy tyfus; komary malaria; c. muchy tse-tse piczka afrykaska i nagana; d. kleszcze borelioza i zapalenie opon mzgowych Szkodniki ywnoci i zbiorw (stonka ziemniaczana, szaracza, karaczan, woek zboowy), drzew (szrotwek kasztanowcowiaczek, brudnica nieparka), drewna (kzki) Zodzieje miodu (zmierzchnica trupia gwka) MICZAKI (Mollusca) 1. rodowisko ycia Wodne lub ldowe, preferuj rodowisko wilgotne, s wraliwe na wysychanie 2. Ruch i symetria U wikszoci symetria mocno zaburzona Wolno przemieszczajce si za pomoc jedynej nogi (mae, przez wikszo ycia osiade oraz limaki) lub szybko pywajce z udziaem mechanizmu odrzutowego (gowonogi) Wielko ciaa: od drobnych (limaki rednica kilku milimetrw) po potnej wielkoci (rozpito ramion gowonogw do kilkunastu metrw) 3. Budowa ciaa zwizana z trybem ycia i ze rodowiskiem 3 czci: gowa, worek trzewiowy i noga Ciao pokryte jednowarstwowym , orzsionym, stale wilgotnym nabonkiem Noga u gowonogw podzielona na ramiona, u may suy przytwierdzeniu do podoa (kamieni, ska, drewna, muszli innych may), u limakw silnie uminiona (minie gadkie), fala skurczw porusza ciao, ktre lizga si na warstwie luzu wydzielonej przez nog Worek trzewiowy tworzy fad, zwany paszczem, ktry na zewntrz wydziela wapienn muszl, wewntrz ogranicza pust przestrze zwan jam paszczow Pojawia si tkanka czna i chrzstka (gowonogi)

rodowisk o ycia narzd oddechu gowa

gowonogi wody sone skrzela

mae wody i sodkie i sone skrzela -

limaki wodne i ldowe puca ld; skrzela woda sabo wyodrbniona; powizana z nog; 2 pary czukw z oczami na 1 parze zwoje mzgowe w czci gowowej proste na kocach czukw, nie wytwarzaj obrazu

dobrze wyksztacona, posiada wewntrzny szkielet (chrzsn puszk mzgow) znacznych rozmiarw, z mzg poczonych zwojw nerwowych (inteligentne) 1 para; wiernie oczy odzwierciedlaj obraz, budowa analogiczna jak u krgowcw (zjawisko konwergencji) zawiera trzewia, zawiera worek trzewiowy wszystkie narzdy wewntrzne wytwarza si odrzutu paszcz (na worku) potrzebn do pywania

muszla

szcztkowa, zredukowana pod paszczem podzielona na 8 (jednakowe omiornica) lub 10 (2 dugie + 8 krtkich kaamarnica, mtwa) ramion, chwytnych i opatrzonych przyssawkami (z gruczoami jadowymi)

noga

skrcony spiralnie u limakw posiadajcych musz otacza worek trzewiowy i otacza worek podciela muszl, z ktr trzewiowy, stanowi jest silnie zronity powierzchni wymiany gazowej z 2 powek poczonych jednolita, lewoskrtna, zawiasem, zwajca si i symetrycznych lub nie skrcajca spiralnie; (ostrygi) asymetryczna wydziela bisior, ktrym stanowi narzd ruchu, mae przytwierdzaj si silnie uminiona, do podoa obficie zwilana (zakotwiczenie) i stanowi luzem; tu za gow na rzd ruchu (peznicie)

stanowi gwn cz ciaa

Ukad pokarmowy zoony z gardzieli, odka, jelita przedniego i tylnego, limakw rolinoernych duszy ni u drapienych Tarka u limakw suy do zeskrobywania, rozcinania i miadenia pokarmu, kolce jadowe u limakw drapienych, u gowonogw szczki opatrzone dziobem (jak u papugi) Narzdy zmysu: wzroku (oczy), z. chemicznego, dotyku, rwnowagi (statocysty) 4. Czynnoci yciowe Aktywne, skuteczne drapieniki (gowonogi oraz limaki morskie i ldowe), rolinoercy (limaki), filtratorzy (mae) Ukad krwionony otwarty (limaki, mae), niemal zamknity u gowonogw

Gowonogi silnie rozwinite zwoje mzgowe, inteligencja porwnywalna do niektrych krgowcw (np. psa) 5. Rozmnaanie Pciowe, u may i gowonogw z udziaem samcw i samic, u limakw obojnactwo i zapodnienie krzyowe Larwy znane u may, planktoniczne, podobne do larw piercienic, po rozprzestrzenieniu si w zbiorniku wodnym przytwierdzaj si do rolin, kamieni itp., podejmujc wzrost i rozwj 6. Przegld systemowy miczakw Mae yj przytwierdzone na dnie zbiornikw sono- i sodkowodnych lub zagrzebane na dnie; przez syfon pobieraj wod z zawiesin pokarmow; batyckie omuki i sercwki, sodkowodne skjki, szczeuje, racicznice dkonogi yj na duych gbokociach w oceanie, zagrzebane w mule, z ktrego wystaje koniec ich skorupy ksztatu dki lub roka limaki (brzuchonogi) Ciao niesymetryczne; drapiene (bezmuszlowy pomrw wielki) i rolinoerne (winniczek, wstyc), wodne (botniarka stawowa, zatoczek) Gowonogi Sprawne drapieniki mrz i oceanw; omiornice; dziesiciornice, kalmary, sepie (mtwy); odzik 7. Znaczenie w przyrodzie Drapiecy w ekosystemach morskich (gowonogi, limaki)rdo pokarmu dla ryb i ptakw wodnych , np. kaczek (limaki, mae), gadw i maych ssakw ldowych (limaki ldowe) Filtratory mae oczyszczaj wod z zawiesiny organicznej, przeciwdziaajc eutrofizacji jezior 8. Znaczenie dla czowieka owoce morza skadnik diety ludzkoci Atrament z kaamarnic (kiedy) Grone dla czowieka jadowite limaki i due omiornice