OBRAZY FOTOGRAFII

73


Komitet redakcyjny:
Markowski, Ryszard Nycz
Sugiera
Seria TAiWPN Universitas Horyzonty teoria - literatura -
kU/lum jest prezentacji studiw nad tymi nurtami w literatu-
rze, teorii, filozofij i historii kultury, ktrych horyzonty
W monografiach oraz zbiorach prac polskich i
czonych, na kolejne tomy tej seri i, problematyka
stanowi punkt obszar centralny przedmiot
krytycznych i - niezmiennie
w zasadniczych badawczych
W przygotowaniu:
Tom 72: Bruno lalour, na nowo to, co
Wprowadzenie do teorii aktora-sieci
Tom 74: Raymond Klibansky. Erw;n Panofsky, Fritz Saxl, S,1/Um
i melancholia. Studia z historii filozofii przyrody,
medycyny, religii oraz sztuki
BERND STIEGLER
OBRAZY FOTOGRAFII
ALBUM METAFOR FOTOGRAFICZNYCH
przeklad
JOANNA CZUDEC
KRAKW
T ytul oryginalu: Bi/Jer der Pbotographie.
Ein Album pbotographischer Metaphem
C Suhrkamp Verlag Frankfun am Main 2006
o Copyright for the Polish edition by Towarzystwo Autorw i Wydawcw
Prac Naukowych UNIVERSITAS, Krakw 2009
Cl Copyright for the Polish trBnslation by Towarzystwo Autorw
i Wydawcw PrBC Naukowych UNIVERSITAS, Krakw 2009
ISBN 97883- 242-0830-2
TAiWPN UNlVERSITAS
Redaktor naukowy
RymzrdN}'Cl
Opracowanie naukowe

Projekt okladki i stron tytulowych
Ka/orzyna Nalepa
Na
wlnsne
www.universitas.com.pl
Dla Charlesa Grivela
SPIS

Analfabetyzm, fotografi czny.
Aparat penetracyj ny .
Archi wum
Balsamowanie
Bibl ioteka .
Bogini

Brzask

Dokument
Dziejopisarka .
Ecrirure auromatique
Eidola.
Ekwiwalent
Fantom ......... .. . .. . ... . .
Fosylia . .
Foto-oko .
Halucynacja, prawdziwa.
Jaskinia Platona


Latarnia magiczna
Lup
Magia, czarna
Memento mori
13
17
2 1
27
31
35
39
45
49
55
59
63
67
7 1
76
8 1
8,
90
94
98
104
108
11 2
11 8
123
Miejsce 128
Moment 134
Morderstwo J 40
Obiektyw, obiektywny. 144
Objawienie.
Oko
Optogram .

Pismo.

Preparat
Promieni e gwiezdne .
oka.
spojrzenia .
Siatkwka, sztuczna
Skra, oskrowanie.
148
152
157
162
167
173
177
182
187
191
195
199
Sobowtr ..
Spojrzenie, .
Srebrne lustro.
. .......... .. . 203
207
21 l
Stworzenie . . . .. 2 I 5
Symulakrum . . . . . . . . 2 I 9
.......... . .. ........... 223


........... .
227
232
236
240
244

Vera ikon.
Wiwifikacja ......... .. . .. .... 248
Wymazywanie
Zmartwychwstanie .
.
Indeks.
252
256
. ..... 26 1
. ...... 263

Pisanie przychodzi mi z trudem; optycznie.
Rodczenko, 87
Fotografia to nie tylko, jak chce Hubert Damisch, "sztuka,
w ktrej tworzy (Darnisch, 1 39). ale
hi storia obrazw i metafor. W porwnaniu z inny-
mi technicznymi mediami , fotografia tym, w
swej historii i wiele metafor, ktre deter-
w rwnym stopniu jej i Zdaje nie-
mal , "aparat fotograficzny to metamorfotyczna maszyna, a
fotografi a to metafora" (Mi nor White). Fotografia
moc przemieni ania grze z metaforami , ktre
ze swej strony i ktre - by
tylko kilka - w niej
zmartwychwstani a albo bal samowanie,
i albo i objawie-
nie albo trwanie jaskini. "Fotografia - pisze Edgar
Morin - dlatego zamyka w sobie szeroki obszar antropologicz-
ny, od wspomnienia do zjawy, doprowa-
dza do symbiozy pokrewnych, a zarazem sprzecznych z
obrazu odbicia i cienia" (Morin, 53).

A czyni to do swoich obrazw, tak jak i do tekstw,
metafory, i je
Album metafor fOlOgraficzl/ych podejmuje prbe
nia hi storii fotografii za obrazw, obrazw fotografii , a
obrazw w hi storii fOlografii. Dlatego we
wszystkich zawartych w tym slowniku metafor f 010-
graficznych znajdujemy fotografie, obok krtkiego historyczne-
go lub teoretycznego rysu, ktrego zadaniem jest
naszkicowanie konkretnej metafory fotografii. Chodzi o obrazy
fotografii w znaczeniu podwjnego
fOlografii uzasadnia fakt,
od jej charakteryzuje podejrzana dwu-
Postrzegano i opisywano jako i wi-
jako i jako wymazywanie i rato-
wanie. fOlografii do metafor jest w rwnej mierze
rezultatem tej szczeglnej i na Metafora
wykorzystuje i ogranicza Ma przy
tym Janusowe oblicze: z jednej strony to, co poka-
zuje, i na innego, prezentuje to jako innego;
z drugiej strony wydobywa na dzienne to co ina-
czej w ukryciu, a mianowicie splecenie przedsta-
wianego przedmiOlu z jego zakotwiczenie w historii.
Nic dziwnego, cytowane teksty z histor ii
fotografii , np. eseje Olivera WendelIa Holmesa, Susan
Somag O fotografii czy Rolanda 8arthes'a obrazu, tak-
w metafory. je, i
nowe, do ktrych kolejne teksty.
Zanim spadnie "deszcz metafor " (Didi-Huberman, 75),jesz-
cze kilka ukJad bazuje na al-
fabetycznym - co przypadkowym.
oddzielnie i wskazwki bibliogra-
fi czne do cytOwanych i literatury przedmiotu.
podawane w poszczeglnych tekstach nie wyczerpu-
tematu, jednak reprezematywne. Doryczy to samej
Zaprasza ona do historii fOlografii jako
historii obrazw, ktre nie rylko nasz obraz f 010-
grafii , ale obraz i nadal to
L ITERATURA
Hubert Damisch, Fiint Anmerkungen zu eil/er Phdl/omellologie des fo-
rografisehen Bi/des, w: Herta Wolf (red. ), Paradigma Fotografie.
Fotokririk am El/de desfotografisehen Zeitalrers, I, Frankfurt/Main
2002, s. 135-139.
Georges Didi-Huberman, ErftndU1lg der Hysrerie. Die phorographische
Klinik von Jean-Martin CJlareot, Miinchen 1997.
Edgar Morin, Der Menscli WId das Killo, StulIgart 1958 lKil/o i wyob-
prze!. Konrad Eberhardt, PIW, Warszawa 1975].
Alexander Rodtschenko, Wegeder zeitgellossisellell Fotografie (I 928),
w: Wolfgang Kemp (red.), 111eorie der Fotografie II, 1912.-1 945,
Munchen 1979, s. 85-91.
Anoni m, ok. 1930 roku, ze zbiorw autora
Analfabetyzm, fotograficzny
[ .. . ] fotografii jest rwnie jak pisa-
nia, tak w nie tylko ale i pozbawieni
fotografowania za analfabetw.
Moholy-Nagy, 344
Teoria Laszlo Moholy-Nagya o fotograficznego anal-
fabetyzmu pojawia od lat dwudziestych XX wieku
jako teoretyczny emblemat w wielu tekstach z hi storii i teorii
fotografii . Fotografi a przy tym nie tylko jako
ktrego ale jako technika kul-
tury, konieczna do odszyfrowania Gdy Franz
Roh we wprowadzeniu do
"ludzie aparatem fotograficznym
wkrtce za analfabetw" (Roh, 8), 10 w stulecie
fotografi i mianuje on fotografie obrazami, ktre c z y-
bo bez tego pozbawionymi znaczenia znakami.
Walter Benjamin natomiast w Malej historiijorografii z t 931 r.
z opisania obrazw kul turowy i tym
samym odszyfrowania fotografii nie-
Analfabetyvn, fotogmficVlY
kul turowej . Wedlug jego
cza fotografie podpi sane: ,.,Nie nieobeznany z
pismem, lecz nieobeznany z - tak powiedziano
- Lecz nie jest gorszy od analfabety
fotograf, podpis nie
stanie z czasem
(Benjamin, 44). Odszyfrowanie fotografii zmierza u Benjami-
na do indeksalnego uhistorycznienia obrazw, na
i na co jest
dla jego lektury i zrozumienia.
Mniej di agnostyczny, a bardziej prognostyczny charakter
Johannesa Malzahna nowej epoki
i wydawnictw, gdy czytanie zostanie
przez widzenie, ze swej strony czytaniu hybry-
dowych obrazw tekstowych: .. nie
monem dla edukacyj nych . .. nie
motywem przewodnim rozwoju gazet codziennych'"
(Malzahn, 124). Metamorfoza dziennika w tekst-obraz,
w sobie czytanie i widzenie, za zece-
ra: zostanie po nim .. tylko nazwa" (Malzahn, 124).
lat teoria Moholy-Nagya
radosnego zmartwychwstania. W czasach fotografii cyfrowej
komputera
jak twierdzi np. teoretyk mediw Vilem Flusser.
Benjaminowska teoria opi su jawi jako pragnienie
stwierdzenia, czy cyfrowe, od
indeksalnego uhistorycznienia, jeszcze w ogle swoje
korelaty w W Freda Ritchina III Our
OWII Image z 1990 r., powstalej jako analiza krytyczna zagro-
ktre niesie rewolucja fotografii cyfrowej , znajdujemy zda-
nie: "Twierdzenie Laszlo Moholy-Nagya z 1936 r. , analfa-
beta nie ani aparatem
fotografi cznym, ani prawdziwa, nie
potwierdzona. Z coraz trudem przychodzi
nam wychodzenie naprzeciw wyzwaniom, ktre ze
elekt roniczne technologie, gdy nie podchodzi do
fotografii jako takiej " (Ri tchin, t45). dawno
Al/alfaberyVII. fotogmficVlY
"
prognozy z i kolejny raz pojawia niebez-
fotografi e nie odczytane. Phil ippe Queau
dla tego groznego scenariusza Kulturkampfu chyba naj-
celniej szy opis: "Chodzi o nowe .. pismo .. , ktrego wszyscy po-
winni nie ma
dzy i wszechmocnymi
a cyfrowymi analfabetami , w
magw informacj i" (Queau, II I ). Fotografia cyfrowa pojawia
znw jako nowa technika kulturowa, ktrej
jak pisma, ale aby zapobiec
bie indoktrynowani a
LITERATURA
Walter Benjamin, Kleille Geschicllle der Photographie, w: Gesammel-
re Schrijten, red. Rolf Tiedemann i Hermann Schweppenhauser,
11 , Frankfurt/ Mai n 1977 [Mola historiajorografii, w: Twrcajako
wytwrca, prze!. Hubert Orlowski, 1978, s. 26-45].
Vil em Flusser, Die Scllrijt. Har Schreibel/ Zukwift? Frankfurt/ Main
1992.
Laszlo Moholy-Nagy, jotografie: die objektive sehjorm l/I1ser er zei r
(1936), w: Krisztina Passuth, Molwly Nagy, Weingarten 1986, s.
342-344.
Johannes Malzahn, Nic/II mel" lesel/! Sehe1l! (1928), w: Ute Eskildsen
i Jan-Chrislopher Horak (red.), Fi!m III/d Foro der zwa1lz;ger Jall-
re, Srullgan 1979, s. 123-125.
Phil ippe Queau, Die FOlOvirlllaliriit, w: H. von Amelunxen i in.
(red.), Fotografie nach der Fotografie, Oresden-Basel 1995,
S. 111-1 t 3.
Fred Rilchi n, II/ Oll r OWII Image. 77/e Coming Revolwion in Photo-
graphy, New York 1990.
Franz Roh, Mechallismlls III/d AllSdruck. Weseli III/d Wen der F%-
grafie, w: Franz Roh i Jan Tschichold, joto-Gllge - rei! et photo
- plwto-eye, Tiibingen 1929.
Fotografia slUdyjna w atelier, ok. 1910 roku, ze zbiorw autora
Aparat penetracyjny
Motyw przewodni do skojarzenia, ktre
czy z fotografowaniem, a mianowicie: do uznania aparatu za
fallus. Jest to porwnanie nieuniknione [ ... J
Sonrag, /8
Susan Sontag fotografii , jest pornograficzna
i ustanawia voyeurystyczny stosunek do ktry technicz-
nie i kulturowo nobilituje uprzedmiotowienie. Sontag
przy tym na z historii fi lmu, ktry od Po-
Amonioniego po Peeping Tom Michaela Powellsa
kojarzy z voyeuryzmem i bez
i na dystans. Linda Hentschel radykalizuje i dostrze-
ga w fmografi i modelu imerpretacyjnego, ktry
qua technologia zaszczepia w Wedle
jej interpretacji. camera obscura (O nie tylko aparat, metafo-
ra czy model, ale "wizualny aparat penetracyjny przestrzeni "
(Hentschel, 21), inkorporowany przez nowoczesnych widzw
- widzenie jako jako
defl oracji ", i rym samym seksualizacji
18
AparOl penetracyjny
przestrzeni. Hentschel, podobnie jak wielu teoretykw Nowe-
go Widzenia z lat dwudziestych i trzydziestych XX W.
t
widzi
w fmografii programowe widzenia, ktre jednak,
w do nich, nie oznacza dla niego wyzwole-
nia od tradycji i treningu postrzegania, lecz ukryty mechanizm
i podboju. Camera obscura jest w tej interpretacji 010-
deJem wychowania do podboju. Hentschel deszyfruje
aparatw optycznych i historycznie
jako i "efekt za-
szczepienia" (Hentschel , 80): .,Gdy
nowoczesnemu widzeniu sarno staje aparatem fotograficz-
nym, nie wyklucza to jeszcze tego, camera obscura jest jak
dla niego stworzona i staje takim sposobem dla
Dawna obiektw
i obrazu przesuwa w kierunku
nego nerwowego i obrazu" (Hemschel, 79). Camera
obscura do projekcja
go do aparatu nie jest
boliczna konstrukcja przestrzeni widzenia staje

od obrazu Dtirera
pomiaru za cyrkla i poziomicy (1538), ktry interpretuje
jako zdystansowania, perspektywy centralnej i voy-
euryzmu, przez L 'origine du monde Courbeta po
z dziedziny reklamy. bada ona model perspektywy
centralnej, (Hentschel,
10) i jak fatal ny jest "pozornie oczywisty
uprawianiem i uprawianiem seksu". Zgodnie z
w XlX wieku kalejdoskop "pornOlypiczne
zadanie perspektywy centralnej" (Hentschel, 73) i camera ob-
scura przez projekcj i: prze-
za oczami .
Aparat penetracyjny
19
LITERATURA
Linda Hemschel, Pomorypische Techniken des Be/raduells. Raum-
wahmelll1llmg Uf/d Geschlech/erordmmg iI/ lIisuellen Apparaten
der Modeme, Marburg 2001 .
Susan Sontag, Ober FOlOgrafie, Mi.inchen 1978 (O fotografii,
WAiF, Warszawa 1986].
Linda Williams, Pomografische Bi/der und die 'korperliche Diclue
des Sehens', w: Herta wolr (red.). Diskurse der Fotografie. Fo-
tokritik am Ende des fotografischell Zeiralters, 2, Frankfurt/Main
2003. s. 226-266.
G.P. Goldstein, Lenina 5 maja 1920 r. i 10 samo
po retuszu. w: Haus der Geschichle der Bundesrepublik Deulschland
(wyd.), X fUr Bilder, die IUgen, Bonn 2003, s. 30
Archiwum
Archiwum fotograficzne gromadzi w odbitkach ostatnie elemenry
natury oddalonej od
Kracauer, 11/
Archiwum to nie tylko miejsce do przechowywania, ale
miej sce zapomnienia , wymazywania z i znika-
nia. W XIX w. swego czasu prawnik i eseista
Oli ver Wendell Holmes sobie z fotogra-
fiami, ktre jej
jako przechowaniu przedmiotu on
sam Po zebraniu i zarchiwizowaniu wystar-
obrazw sam przedmiOl nie jest potrzebny,
Archiwum obrazw ma podr-
zbyteczne, bo oka po fotografiach nie
od samego przedmiotu. Trudy do
Archiwum
dalekich krajw a pewnego dnia caly wi-
doczny zostanie w obrazach i
Bardzo poddano
"krytyce medialnej ". I tak w 1841 r. recenzent
"Allgemeine Theater-Zeitung" konstatuje: Pierwsi
fotografie" widzieli w duchu zamieszkany odbity
i utrwalony na metalowych [ ... ]. W ferworze
im fakt , ze jak to nie tak
do zaspokojenia niesamowicie pobudzonej
.. " ("Allgemeine Theater-Zeitung", 84).
Fotografia - co liczne teksty z
kowego okresu jej historii - archi wizowaniu zapisywa-
niu go z Przemienia przedmioty
w obrazy i przechowuj e je pod obrazw, ktre nawet
po przedmiotw ich istnienie. Doko-
w archiwum przemiana przedmiotw jest konstytu-
tywna dla opi su i reprodukcji. Obrazy te gromadzone w ar-
chi wach, bibliotekach, albumach i do dalekich i bliskich
w historii , a tej , ktrej samemu
nie a to wszystko bez opuszcza-
nia pokoju. w drugiej XIX w. do dyspozycji
ponad milion motyww na stereoskopowych
odbitkach, za specjalnie skonstruowanych
projektorw, dwuwymiarowym
z dalekich krajw, ale scenki
rodzajowe, martwe natury, cykle scen teatralnych i me-
dycznych - gigantyczne archiwum, w obra-
zach. Fotografia przemiany w obraz,
obrazowo-archi walnego przyswaja-
nia
Vilem Flusser ponad sto lat za Oliverem
Wendellem Holmesem, mediw lat osiem-
z z punktu widzenia teorii
mediw, gdy ulubiony i w zasadzie jedyny do rzeczywi-
obrazy komputerowe, z ktrych
" Ludzie, oddzielnie, w celach,
Archiwum lj
koniuszkami palcw po klawiaturze, wpatrzeni w ma-
ekrany, i obrazy" (Flusser,
175). Uniwersum technicznych obrazw stanowi archi-
wum, archiwum, ktre samo jest W tym archiwum
obrazw staje permanentnym przemienianiem i stwa-
rzaniem jako takiej. tam nastrj - pi-
sze Flusser - ten, ktrego
w kreatywnych momentach. Nastrj wychodzenia-z-siebie,
przygody, orgazmu. Telematyczny nadmzg
daleko, i technicz-
nych obrazw i uniwersalny spektakl " (Flusser, 176).
A fotografika i teoretyka fotografii Florisa Neusiissa
przemienia w jedno wielkie archi wum
obrazw, przez ktre w kroczymy: miasto to
archi wum, do ktrego Na kroku
f DIagrafie" (Neustiss , 150).
Wysoce ambiwalentny charakter archiwum fotog raficzne-
go jako miej sca przechowywania i zagubienia,
pokazuje najdobitniej los fotografii w czasach sta-
li nowskich czystek: za razem, gdy zabijano
krytyka lub nawet neutralnego - jako
jest konstytutywnym elemeOlem systemu
terroru - wymazywano systematycznie jego fotografie.
zaczerniano lub retuszowano, mazano po nich lub dra-
pano I lak na przedsta-
osb, cZlery
to w odniesieniu do wszystkich zamordowanego. Samo
posiadanie z jego moglo
ono nawet z rodzinnych albumw. U takich
fotografi kw jak Aleksander Rodczenko znajdujemy albumy
i z zaczernionymi Nawet w archi wach sto-
sowano do lej tam skrupulatnie,
za dokumentowano kolejne etapy wymazywania,
archiwizowano je w stalowych szarach, w nie-
piwnicach, aby obrazw
obrazami
Archiwum
Nie tylko archiwum jest miejscem
to archiwum fotograficzne. Fizjolog Draper w
XIX w. metaforycznie jako zbir fotografii,
a to dlatego, jego zdaniem nawet wizualne postrzeganie
rwna fotografii. Na co nie nic z tego
ogromnego archiwum obrazw, ale w snach, atakach
ki, halucynacjach, a "w uroczystym momencie
ci " pojawia ono i uwalnia obrazy: "Nasz duch zwraca
wwczas do i na zebrane przez siebie amb-
rotypie - bo one nieprzemijalnymi
mi - je, gdy do siebie i tworzy z nich
snu " (Draaisma, [25).
LITERATURA
"Allgemeine Theater-Zeitung", Wien, 23.6.1841, cyt. za: Hans
Frank, Vom Zauber alter Uchtbi/der. Frlihe Photographie in
Osterreieh 1840- 1860, Wien 1981. s. 84-88.
William C. Darrah, n,e Word oJfhe Sfereographs, Gettysburg (Penn-
sylvania) 1977.
Douwe Draaisma, Ei" Spiegel mit Gediiehmis, w: lenie, Die Mefa-
phernmasehine. Eine Gesehichfe des Gediiehtnisses. Darmstadt
1999, s. 107-140.
Vilem Flusser, IrIS Universum der technischen Si/der, Guingen
1985 .
Nicola Hille, Die sm\1etischen Fotoreruschen der 30er JalJre ais poli-
tische Demozide. Einige Ausfiihnmgen zu den historischen und po-
litischen Hilllergrululen der Bildmauipulation im Stalinismus, w:
Oieler Mayer-Glirr (red.), Fotografie & Geschicllte. Timm Starl
zum 60. Gebunstag, Marburg 2000, s. 68-102.
Olive r WendeU Holmes, Soul/dings/rom tlle Atlamie, Boston 1864.
Archiwum
"
Siegfried Kracauer, Die Fotografie, w: Wolfgang Kemp (red .), T7/eo-
n'e der Fotografie II, '9'2.-' 945, Miinchen 1979, s. 101-112.
Floris Neusiiss (red. ), Plloto recycling Pilota. Ej" Bermuda-Dreieck
fiirdie Fotografie, Kasse11 982.
Felix Bonfils, Handlarz i jego towar, Egi pt , ok.
1875 r., w: DU, z. 7/8, 1992, Rzym, Egipt, na
starych fotografiach 1850-1900, kolekcja Herzog, s. 81
Balsamowanie
Albowiem fotografia nie tworzy, jak sztuka, balsamu-
je tylko czas, go przed samozniszczeniem.
Bazin, 15
Francuski teoretyk filmu Andre Bazin rozpoczyna swj
tekst "Ontologia obrazu fotograficznego" od przypomnienia,
do antropologicznych sztuki
ochrona przed czasem, i wskazuje na mumie staro-
Egiptu. o fotografii, po ten opis
jako i stosuje do fotografii : "Albowiem fOlografia
nie tworzy, jak sztuka, balsamuje tylko czas,
go przed samozniszczeniem" (Bazin, (5) . Fotografia to mumia
i oznacza - obiektywizmowi - lak jak w przy-
padku mumi i fa raonw, cielesne. materialne zabalsamowanie.
- by - nie tylko fo-
tografia przedstawia "zmumifikowany czas", ale i fi lm jest
fotografi i. to fi lm budzi mumie na nowo do Bazin przy-
tu Theophile Gautier w xrx w.
w opowiadaniach fantastycznych.
28
Balsamowanie
do fotografi i i do mumii. Gaut ieT dar awarara,
ktremu na czas w inne
w fotograficzno-spekulatywne uzasadnienie, albowiem obrazy
charakteryzuje "fluidalne przeniesienie" (Gautier , 194)
i one tym samym przedstawia-
nego. Dar awatara rodzaj realnego bodyswitclIillg,
nie tylko obrazy, ale i mumie oraz obdaro-
je U GaUliera mumie po-
jako obrazy U McLuhana natomiast
obrazy przedstawianych w mumie: ,., Fara-
onw Egiptu grzebano z ich wizerunkiem, ofi cjal-
ny pogrzeb dedykowano a chowano
bez szczeglnego pietyzmu. Jest to charakterystyka
lego, co robi fotografia: czyni odbicie osoby
(McLuhan, 28) . Tej przemianie odbicia w
zwrot teoretyczno-medialny. kto to bardziej
radykalnie Gl.imher Anders, ktry me-
mumii. Fotografie jako zapisy chwili
do przemiany w fanlOm i z jednej stro-
ny - gdy obrazami w
najbardziej prawowitym znaczeniu: a mianowicie obrazami pa-
(Anders, 132), z drugiej strony naprzd prze-
w jego odbicie: momemalne .,zgodnie ze
pomnikami, mumiami " (Anders), niemniej
jednak nie jeszcze telewtzyjnymi , ktre
i
Fotografia to rezyduum czasu sprzed jego medialnego zaniku,
mumia chwili .
LITERATURA
Giinther Anders, Die Anliquiertheit des Menschen , I , Ober di e Seele
im Zeitalter der zweiten induslriellen RevolUli on, Miinchen 1988.
Carol Armstrong, Ol ZIl Wachs ZIl Silber: Sugimolos Portraitgalerie,
w: SUGIMOTOPORTRAITS, Ostfildern-Ruit 2000, s. 44-53.
Balsamowanie
29
Andre Bazin, Die Om%gie der Fotografie, w: Wolfgang Kemp (red.),
71,eorie der Fotografie III, '945-1980, Mtinchen 1983 lOmologia
obrazu fotograficy/ego, prze!. w: Film j rze-
WAiF, Warszawa 1963 ].
Tbeophile GaUlier, E.xposition pholOgraphique, "L'artisle",
1856- marzec 1857, s. 193-195.
Marshall McLuhan, Das FOlO, eine Ikone, "European PholOgraphy",
22, 1985, s. 27-29.
Underwood & Underwood, Man in Study Loopi ng Through Stereo
Viewer, ok. 1900 roku, w: Maureen C. O'Brien i Mary Bergstein
(red.), Image and Enterprise. The Photographs of Adolphe Braun,
London 2000, s. 99
Biblioteka
FOIografia jest dla artysty slowni kiem, kt6ry kieruje ni m w prze-
na{Ury.
Claudet, 345
Eugene Delacroix mwi o fotografii jako o natury
(za: Kracauer (t) , 67 i (2) , 30), ktry jednak, dlatego,
jest tak i po
kryjomu (Delacroix, I I 43). Ta
zapi su czyni widzialnego
w 1852 r. Louis de Cormenin w enruzja-
stycznym omwieniu orientalnych fotografii Maxime du Campa
z z Gustawem Flaubertem: "Fotografia
spod ziemi kraj nekropolii i przedstawia go nam w
kompletnej encyklopedii : pomniki , krajobrazy , ro-
obrazy z ptasiej perspektywy pokazane tam w
aspekcie, pozycji , uchwycone z
prawdy i swego widoku" (Cormeni n, 125). Trudy
O ktrych jeszcze F!aubert i Ou Camp lak obszernie i barwnie
wkrtce do bo fotografia
J2
Biblioteka
odda do dyspozycji encyklopedycznych obrazw
i bez wychodzenia z pokoj u
i cuda dalekich krajw. Stereoskop,
ktry w XIX w. masowym medium i
nie go tylko w niewielu domach, po-
zwala nadto na tych w trjwymiarowe widoki.
Broszura wydana w Augsburgu w 1858 f. nowy
wynalazek jako bez wychodzenia z pokoju, po
bibliotece: "Z tym prostym (stereo)aparatem
nie z pokoju i a to na szwajcarskim
lodowcu, w dzikiej , romantycznej grskiej okolicy, a to prze-
na uroczy brzeg Renu lub Laby, czy oczy wido-
kiem sz(Uki budowlanej" (Das Stereoskop ,
150). A Oliver Wendell Holmes sobie gigamycz-
wszystkie formy i rzeczy, budowle i
miejsca, wszystkie warstwy widzialnego i
do uchwycenia przez oko aparatu gwiazdy. Fotografia
to przede wszystkim biblioteka: zbir warstw zapisanych
na papierze: niewyczerpany tom wierszy, ktry przecho-
w tej bibliotece ze i kartonu! [ ... ]
liwy obiekt natury i sztuki nam wkrtce swojej
wierzchniej warstwy. ( ... ] W rezultacie powstanie wkrtce wiel-
ki zbir form, sklasyfikowanych i przechowywanych w bibliote-
kach, tak jak dzisiaj z Nadejdzie czas,
gdy ten, kto szuka przedmiotu, czy to naturalnego, czy
artefaktu, do Biblioteki Cesarskiej , Narodo-
wej czy Miej skiej i tam o j ego j ego tak
jak pyta o w bibliotece" (Holmes, [62).
William Henry Fox Talbot, jeden z wynalazcw fotografii,
nieco bardziej jednak
w 1839 r. zrewolucj onizowanie rynku przez biblioteki
fotograficzne. 21.03.1839 r. do Herschela, "teraz
dy drukarzem i bo fotografia
ubogim autorom faksymiliw
(Buckland, 50).
Biblioteka
33
LITERATURA
Anloine Claudet, Die Fotografie in ihrer Bez.iehung lU den schOnen
KUJlsren, .,Zeitschrift fUr Fotografie und Stereoskopie", I, II,
1860, s. 343-348.
Louis de Cormenin, li propos de l 'Egypre, Nubie, PalesIine et Syrie,
de Maxime du Camp (185.2.), w: Andre Rouille, La photograpllie en
France, Paris 1988, s . 124 in.
Eugene Delacroix, Le dessin safls mailre, par Elisaberh Cave, ., Revue
des deux mondes" , 20, 1850, s. 1139-1146.
Oliver Wendell Holmes, The Stereoscope and the StereograpII, w:
Soulldings from Ihe Atiamic, Boston 1864, s. 124-165;
niem. w: Wolfgang Kemp (red.), 17leorie der Fotografie I,
1839-191.2., Mii nchen 1980, s. l 14-12 l .
Siegfried Kracauer (1), Geschiclue - von den lelzlen Dingen, Frank-
furt/Main 1973.
Siegfried Kracauer (2), Theorie des Fi/ms. Die Erreuullg der QIlSSerell
Wirklichkeit, FrankfurIIMain 1984 [Teoria filmu: wyzwolenie ma-
terialnej prze!. Wanda Werlenstein, WAiF, War-
szawa 1975) .
Das Stereoskop Wid die Liclllbilder aIs die sch6nsten Erobertlllgen
des fonscllreitellden Erfitldergeistes, Verl ag G. Geier, Augsburg
1858, w: Ursula Pelers, Stilgeschichte der Fotografie itl Deutsch-
land, 1839-190, Koln 1979, s. 150.
Will iam Henry Fox Talbot, cyt. za: Gail Buckland, Fox Talbot and
the Invemiotl oj PllOlography , Boston 1980.
Zdjecie portretowe, ok. 19 10 roku, podpis nieczylelny, ze zbiorw
autora
Bogini
Ta bogini ,
Stworzona ze sztuki i nauki
Emerson, 6

i - przedstawiano w XIX w. pod
boga lub bogini na odwrocie niezliczonych carte de
visite i carte de cabinet, na ktrych reklama
atelier fotograficznego. Fotografia przy tym
ktra wszelkie postaci: Ate-
na, Apollo, Helios to tylko niektre z jej zjawiskowych form.
Niekiedy na boskie oko
ktre "Solem certissima signa sequentur"
(Starl . t 7).
Jako opisuje jedna z pierwszych
recenzji nowego medium: .. sama natura twrcza za-
tutaj jako refl ektor, albowiem tylko ona - nie potrzebu-
tuszu i grafiona - tak wierne, tak
tak a po prostu odbicie.
by dane na swoje
"
Bogini
i z niego w rodzaj u A jed-
nak nauka, boska Pall as naszych czasw, tego cudu.
Nauka z jednej wolnej sztuki; lO, co zazwyczaj
od zachcianki artysty, odbywa teraz zgodnie z za-
sadami i niezmiennego procesu chemiczno-optycznego"
("AJl gemeine Theater-Zeitung"). Wynalazek dagerotypii jako
optyki i chemii, dedykowany tutaj boskiej
opiekunce sztuki i nauki, Pallas Atenie, stanowi powtrzenie
stworzenia w obrazie, jej tech-
nicznym odbiciem, tak nie ma nimi
cy - tak przynaj mniej postrzegali to
Niezapomniane lej specyficznej istocie - ktra
nawet zawsze -
fotograf i teoretyk fotografii Peter Henry Emerson. Jego
Naturalistic Photography for oj the Arts, ktra usank-
zaliczana jest do tekstw
o teorii fotografi i z stuleci i w trzech wydaniach uka-
w latach 1889- 1899. Niepozorna adnotacja" Third
edition, revised, enlarged and re-written in parts" w wydaniu,
ktre przed wiekw, skrywa
fakt , w lat teza
w a teoretyczny szkielet
nie przy tym uszczerbku i nie
konstruowania go na nowo. Podczas gdy pierwsze wydanie
miennie optuje za fotografii do jine arts , w trzecim
wydaniu nie ma o tym mowy - nie ona takiej
nobilitacji. Nie na tym boski charakter fotografii : na-
wet w trzecim wydaniu przez przewija obraz bogini,
ktra wszelkie postaci: raz jest "Iiule god-
dess" (Emerson, 7), innym razem " pretty goddess" (Emerson,
[o), aby znw w "lightbearing goddess" (Emerson,
15) . od tego, ktry z tych atrybutw jest najtraf-
niej szy , inna cecha jest musi ona - pod-
to, co najdalsze i to, co (bakterie i
cudw mikrobw) - siebie w ofi erze i
zrzec tego, co rzekomo do niej aby mc
do prawdy i w obrazie. Jej przedmiotem nie jest
Bogi/Ii
31
rzekoma rzeczy, lecz spojrzenie Ma
nowy w obrazie: percepcji.
LITERATURA
"Allgemeine Theater-Zeirung", Wien, 29 .8.1839, cyt. za: Hans
Frank, Vom limber a/ter Lichtbi/der. Friihe Photographie in Os-
terreicll 1840-1860, Wien 186 I, s. 21.
Peter Henry Emerson, Naturalistic Photography for Sf/ldents of the
Ar/S, 1889, 1899, reprint: New York 1972.
Timm Starl, Die Riickseite, "Fotogeschichte", l, 2, 198 I, s. 13-32.
Fusil PhOlographique de Marey, J 882, w: La Nature, przedruk w:
EJ . Marey 1830- 1904. La pholographie du mouvement , Paris 977,
s.27

Najimeli gemniejsza w walce o nowe widzenie.
Moholy-Nagy 342
dzisiaj .. strzelanie" jest to po-
rwnanie fotografi i do broni stosunkowo
a mianowicie ok. 1880 r . w z kt-
ra ruch i tym samym naszej per-
cepcji niewidoczny dla oka. Francuski fizjolog Etienne
Jules Marey aparat zbudowany jak strzelba, ktrym
do celu . W w ktry
ta strzelba, nie "- 'Ule, lecz film, za
ktrego wiele bardzo szybko po sobie
Marey ruch, na
cel mewy i na nie fotografi czny i roz-
ruch na pojedyncze obrazy. Za
spustu i do atelier fotografa
trofeum z krlestwa ruchu. Marey rozentuzjazmowany do
matki w 1882 r.: "Mam karabin, ktry nie ma w sobie nic z za-
bjcy" (Frizot, 248), i swj aparat jako .. Aparat
40
ma i rozmiary broni palnej. Pozwala obiekt
brany na cel razy na (Marey, 127). Dzie
lat wiele podobnych aparatw. Francu
ski astronom Jules Janssen fotograficzny rewolwer,
z Wenus
w 1874 r. Zapomniany fOlograf o nazwisku Fol
karabinowemu ., do noszenia
na ramieniu jak karabin". w magazynek 2 razy po
6 z zmiany. Droga do
techniki wojennej nie jest daleka: w XIX w. wynalazki fo-
tograficzne stosowano do celw militarnych. Ottomar Anschiitz
nad zracjonalizowaniem marszowego kroku
rzy, a 101 balonowy Nadara zwiastunem 100w zwiadow-
czych, z ktrych Edward Steichen zebral do swego archi wum
wieku dwa miliony odbitek.
Dla Paula Virilio sojusz wojny z jest wy-
razem tego, rozwj techniczny mediw nie tylko
wykorzystywany do celw wojennych, ale jest
per se: to nie tylko zniszczenja, ale i percepcji"
(Virilio, 13) . nie tylko, aby
materialnych, jej celem jest postrzeganie immaterialne.
Zdaniem Virilio ., historia bitew jest w pierwszym hi-
metamorfozy ich pola percepcyjnego" (Virilio, 13). Na
wojnie chodzi o opanowanie ,., immaterialnego pola percepcyjne-
go"', Dlatego fotografie i fi lmy
w Toczona w wojna zmienia stosunki
to zdobycze materialne. W konsekwencji Vi-
rilio dostrzega we krajobrazie medialnym apoka-
liptyczny scenariusz wojenny. Realna zostaje podzielona
broni oraz obrazu i
nie staje telewizja
Hi storia mediw to wojna obrazw. Viril io mwi o ., mobilizacj i
ludu obrazw", ktre i tutaj
do Ernsta Jiingera, ktry, co prawda nie w To-
rabIej mobilizacji , lecz w Robotniku i w O blu, konstatuje,
., fotografia jest typ ten Widzenie jest
w naszej sferze aktem agresji" (Jiinger, 220).
41
Zupelnie inaczej widzi 10 Moholy-Nagy: fotografia
mu za do innej, mniej bali stycznej formy Fo-
tografia dla niego do zmiany ludzkiej percepcji
i do deformacj i i percepcj i,
ktrych dziedzictwo estetyczno-fi lozoficzno-
metafizycznej tradycji. jemu , j ak Mareyowi , chodzi
o otwarcie za obrazw widzialnego ukrytego
przed Oko nie ma fizjologicznych,
a jedynie historyczne. percepcj i, odkryta przez
Fiedlera, Benjamina, a HausmanJ1a czy Mo-
holy-Nagya, jest w interpretacj i lego ostatni ego
niem widzialnego ktre fotografia og-
niem swoich obrazw.
Epoka Moholy-Nagya czasem "prasy brukowej " , a tak-
John Heartfield, ktry przygotowal dla
., Arbeiter IJlustrierte Zeitung" niezliczone
w fotografi i w walce prolelariatu. Jego wezwanie
fotografii jak broni! " z ktrego Roland Giimer
swojej i na ktre czasopismo., Volksfoto"
jeszcze po kilku "Volksfoto"
widzi w fOlOgrafii wyrazu do celw politycznych: fo-
tograf swoje cele i wybiera swe fotogra-
ficzne. "Estetyka nje jest celem, dla ktrego obiekt
fotografowany jest tylko pretekstem, estetyka dostarcza
do powiedzenia o tego czego nie da
przez odbicie [ ... J Nic nie by-
bezpieczne przed fotografem amatorem. on
aparat nie tylko ku swoj emu zbudo-
waniu, ale i jako ( .. Volksfoto". I, 15). przy
tym najrozmaitszym celom: dla w Anglii czar-
noskrego fotografa Ajamu "aparat jest zarazem
i do wizualnego badania obszaru czarnej
(Ajamu, 16).
W pracy Lynn Hershman America 's Finest (I 994)
my w celownik przerobionego karabinu M 16, gdzie za
spustu widzimy potworne obrazy historyczne,
znane nam z mediw. staje aparatem, ktry jednak
42
Bron
nie strzela lecz je projektuje i bierze
na cel.
LITERATURA
Ajamu, w: Prospecl 96. Pll%grapllie ;11 der GegemmNskullsI, kata-
log wystawy, Frankfurt/Main 1996, s. 16- I 9.
Michel Frizol, Vitesse de la Pholographie. Le mouvemelll et la duree,
w: (red.), Noltvelle Hisloire de la PholOgraphie, Paris 1994,
S.243-257
Roland Gunter, Fotografie ais Waffe. Geschichte der sozialdokumen-
tarischen Fotografie, Hamburg-Berlin 1977.
Lyon Hershman, America 's Fil/es/, w: Hubertus von Amelullxen i in.
(red.), F% grafie flach der Fotografie, Dresden- Basel 1995, s.
100-203.
Anion Hal zer (red .), Mil der Kamera bewajJnet. Krieg und Fotogra-
fie , Marburg 2003.
Jules Janssen, Presentarioll du Revolver PhOlographique et d'epreuves
obtellues avec cet if/stntmem, BUFR, XXII, 1876, s. 100- 108.
Ernst JOnger ( I), Ober den Schmerz, w: Bltiuer ul/d Steil/e,
Hamburg 1941 [O blu, prze!. Jerzy Prokopiuk, " Literatura na
9,1986] .
Ernst JOnger (2), Der Arbeirer, Siimtliche Werke, Zweite Abteilung,
Essays U, 8, Stuttgan 1981.
Thi lo Konig, "Die Kamera muss wie eine nimmer fehlende Biicllse
in der Hand illres Her m /iegen". Gedanken fiber den medi en-
spezijiscllel/ Spracllgebraucll, " Fotogesch ichte", 8, 30, 1988,
s.3-14.
Etienne Jules Marey, Fusi/ PholOgraphique, "Bulletin de la Societe
franr;aise de phOlographie", XXVIII , 1882, S. [27- 133.
Laszlo Moholy-Nagy (I),fotografie: die objektive sehform ul/serer zei!
( 1936), w: Krisztina Passuth, Moholy Nagy, Weinganen 1986,
S.342-344.
(2.), Malerei, Fotografie, Fi/m, MOnchen 1925;
reprint Passau 1978.
Bron
43
Gerhard Paul, Bi/der des Krieges. Krieg der Bi/der. Die Visualisie-
rung des modemen Krieges, Paderborn 2004.
Paul Virilio, Krieg ul/d Kino, Frankfurt/Main 1989.
Paul Viril io, Die Sehmaschille, Berlin 1989.
" Volksfoto" . Berli n 1 976-1980; reprim Frankfurt/ Main [981.
Clarence H. White, Morning, 1908, w: Camera Work, The Complete
Ill ustrations 190}-1917, Kln 1997, s. 407
Brzask
Brzask nowej kuhury dla naszych czasw.
Warstar, 76
Jest osobliwym zjawiskiem, niemal kaMy fOlO-
grafii , a nieco obszerniej sze projekty teoretyczne czy este-
tyczne na nowo fotografii , tak jakby ona
i jakby nie definio-
inaczej historycznie. Ale 10 jeszcze nie wszyslko:
hislOrii fOlogra fii , ktrym nadaje
odznacza rym, ie z jednej SlrDny monOlonnie i stereorypowo
nich etapy, nie zdobyczy
technicznych ani fotografw, z drugiej stro-
ny historia skrycie zmienia i pozornie znajome-
go pojawia nagle w nowym znajduje bowiem
w nowym towarzystwie i w dotychczas nieznanym
Na David Octavius jawi jako ba-
dacz papieru jako protagonista fotografi i
piktorialnej z jako malarz-fotograf, ktrego
nie jeszcze upadek zawodowej fotografii.
46 Brzask
Hill , podobnie jak Alget, jest w hi stor ii fotogra-
fii okresu jest tw6r-
fOlografi i piktorialnej , od niego zaczyna brzask nowej
epoki. od Hilla do dzisiejsze-
go druku offselOwego i z nim dziel , nastawionych
na efekl malarski " (cyt. za Hugo Erfurth. s. 38),
1903 roku Loescher, wydawca "DeUlscher Camera
Almanach", aby z jednej strony, nowy ruch posia-
da historyczne korzenie, ktre precyzyjni e
tak daleko w historii , oraz z drugiej stro-
ny, staje zerwanie z
Historia to nawrt tego samego o r a z per-
manentna zmiana pozornie znanego. Wszelka forma historio-
grafii projektuje przy tym, model
historie do ktry zawiera i umieszcza w
tym samym obrazie
rozmaite typy historyczne: herosi techniki, teoremat
rozpadu, idea postepu, model fazowy, nawrt lub
walka, model demokratyzacj i, model pod-
czy model Wszystkie historie foto-
grafii ceche nadaje sens
A w retrospekcji jawi sie jako "brzask"
nowych czasw, ktre
wraz z - na dobre czy na Ale dawno
a fotografia , jak to Willi Warstat,
fotografowi "kulrure oka ", ktra musi nature j a k hi-
storie przez soczewke aparatu.
LITERATURA
Hugo Erjunh. 1874-1948. Pllorograph zwischell Tradirioll und Moder-
Ile, red. Bodo von Dewiz i Karin Schuller-Procopovici, "Katalog
wystawowy Agfa FOlQ-Hislorama", KOln 1992.
Brzask
47
Timm Starl, Chronologie III/d Zirar. Eine Knrik der Forollisloriogra-
fie in Deurschlalld Ul/d OSlerreich, "Fotogeschichte", 17, 1997,
s. 3-lO.
Will i Warstat , Die kiillsr!erische Pholographie, Leipzig J9i 3.
Anonim, bez Niemcy, ok. 1850 roku , ze zbiorw autora

Najbardziej ulotna z rzeczy - - zostaje uchwycona i na zawsze
zapisana.
The Alhelloeum
Gdyby TalbOl nie Adelberta von Chamisso w Berli-
w 1827 r.
t
a zanim jeszcze fotograficz-
ne eksperymenty t spOlkanie to by za
metaforologiczne spotkanie dwch cienia: literackiego
i fotograficznego. Owczesna recenzja w Pellcil oj Nature przy-
niesie nieco porwnanie kunsztu fOlograticznego TaIbo-
ta do Chamissa Peler Sclllemih/: "Porwnuje on
naszego naukowego czarodzieja pana Talbota. do sprzedawania
cienia przez Petera Schlemihla: kupiec w pra-
odrywa od obcasw jego
i chowa do kieszeni " ( .. Saturday Magazine"). Z cieniem
w kieszeni w od fotografa, ktry ode-
od i na papierze. Wi lliam Henry
Fox TalbOl stawia w centrum uwagi a nie i nada-
je jednemu ze swoich tekstw ., 0 sztuce zapisywania

'0
cienia"; ,.Najbardziej z rzeczy,
wy symbol wszystkich ulotnych i >
z naszej ... naturalnej mag11 l zatrzy-
na zawsze w postaci przewidzianej tylko do
powielenia pojedynczego momentu" (Talbot , Accoum, cyt. za:
Draaisma, 123). Talbot prezentuje portret fotografa, do ktre-
go jeszcze w XX wieku.
fotografik Edward Curtis, ktry na
fOlografowaniu Indian, zostal nazwany przez Olch
cienie" (McLuhan 1985. 27). Metafora
fascynuje fotografie, jezeh
przyjrzymy procesowi uzyskiwania l
jest ona nad wyraz trafna (pozwala Talbota I to, ze
obrazy konkurencyjnych metod technicznych),
nie opisuje jednak obrazw we sposb.
.. Fakt, po wsze czasy uchwycony tam
(Barrett, 43), jak pisze zafascynowana Elizabeth Barreu, prz:-
mienia szybko we Tym razem .to, me
trwanie tego, co tymczasowe, lecz obrazu : zuca clen
"Ta .Idea, by z ?I:
czego, czyli z cienia, nie
Ten wynalazek pana Daguerre a
kark wszelkiej sztuce, z artysty robi czyni go, niczym
od wiatru, niszczy w nim twrczego ge-
niusza, jego na-
dziennemu, oduczamy
w znacznie Nasza sztuka
(Schirges). Podczas gdy malarz zjawiska-
mi zjawisk na praobrazy I ponadcza-
sowe formy, fotograf skazany jest na feno01:ow
i chwyta jedynie cienie, artystom na
fotografii , ktra powIOna Cie-
niem i w oczywisty sposb mija ze sztuki I
nia, znajdujemy u Marshalla McLuhana, ktry s.twlerdza
w fotografii zjawisk i substancji do
cienia: w fotografii faktycznie mamy do cZyOlema z ok-
ropnym nihilizmem i substancji cieniami , to z
"
nic na tym nie traci my, zdajemy sobie z tego
(McLuhan (1),259) .
. natomiast dla fotog rafii jako sztuki
ktra z kolei nowy kierunek
na rzeczy. Hausmann widzi w fotogra-
fiJ "komplementarny kont rast" i cieniem oraz
dostrzega fotografii w przemianie w
przypala na
- C z e r (Hausmann, 320). Owa przemiana
w CIenie do nowej zmy-
w k.trej przedmioty wyrwane ze znanych kontekstw
mte'!'retacYJnych jako cienie i jak za-
Man Ray , jest tak samo jak real ny przed-
IlUot 291). Fotografia inaczej
nazywac: .. deformuje rzeczy. To przemiana
rzeczy przez Cleme, przez c z e r Mwi do nas m e I a n 0-
r a f i a". Fotograficzne pismo cienia przemienia rzeczy w od-
obraz": melanogra fi i odkrywam
tajemmczy charakter znakw, ktre nie tego, co
rzecz chce (Hausmann, 320).
W hislOrii fotografii jest jeden obraz cienia par excellence
i
Jak zadna mna metoda, w krtkiego czasu
w tekstw, rozpraw i spra-
w?zdan, ktre dobltme wyraz fascynacji nowymi cienia-
mi, poza ich obszar zastosowania . Jesz-
cze Durs GrOnbein pl wieku po jego odkryciu donosi o "tak
zwanym ktre jeszcze po
latach: o rentgenowskim, wykonanym w szkolnych
latach. i chwi la, "gdy
w ten negatyw w odcieniach
ktry i wszystkie w mgliste cienie:
a oczod?ly. w (Grunbein, 44). Fotografi a jako
obraz clema staje wIzualnym "ktre cuchnie
vallitas" (Grunbein, 44) i radykal nie zmienia
punki widzeni a.
"
Cieli
LITERATURA
Hubertus von Amelunxen, " Wone des Lichts Ol. FiJllf Perspekriven wrn
Scl/auen, w: Fotovision. Projekt Fotografie nach '5 Jahren , Han-
Rover 1988, S. 211-216.
ot The Athenaeum", 2.2. 1839, cyt. za Buckland, Fox Talbot and
lhe lnvemion oj Pholography, Boslon 1980. S. 44.
Elizabeth Barrett. Brie! fiber Portraitphotographie, w: Wilfried
gand (red.), Die Wahrheit der Plwtographie. Klassische
nisse zu einer fleUel/ KUlISI, Frankfurt/Main 1981, s. 41-43.
Ouo Glasser , Wilhelm Conrad R6mgen ul/d die GescllicJJte der ROIII-
gensrrah'en, Berlin- Heidel berg-New York 1995.
Durs Grtinbein, Galilei vermissl Dames Hol/e. Aujsiilze, Frankfurt!
Main 1996.
ElIen Handy, Fixing lhe Art oj Digitaf Elecfl'Ollic Shad-
ows, " History or PhOtography", 22, I, wiosna 1998, s . 7-13 .
Raoul Hausmann, Melanograpllie, w: Floris Neususs we wsp6lpr. z
Renate Heyne, Das F%gromm in der KurlS/ des za. Jahrhundens,
Kain 1990, s. 320.
Marshall McLuhan ( I), Die Fotografie. Bordell o/me Wdnde, w: Die
magiscllen Kandle. Unders/anding Media, Dresden- Basel 1994
[Fotografia. Burdel bez w: media.
prze/. Natalia Szczucka, WNT, Warszawa 2004].
Marshall McLuhan (2), Das FOlO, eine tkolle, "European Photogra-
phy",22, 1985. s . 27-29.
Will iam J. Mitchell , Tlle Reconfigured Eye. VIsIlai TrulI! in Ihe POSI-
pllOlOgraphic Era, Cambridge/Mass. 1992, 1998.
Man Ray, cyt. za: Arturo Schwarz, Ma" Ray, MUnchen 1980.
Paula Richardsan F1eming i Judi th Lynn Luskey, Schauellfiinger.
Die /ndianer Nordamerikas in hisloriscllen MeisterpholOgraphien,
Milnchen 1993.

5J
Georg SChirges, Dos Lich/bi/d, Hamburg 1844.
Willi.am"Henry Fax Talbot, On PIIO/oge"ic Drawing, "Sarurday Maga-
zme ,XIV, 435,1839, s. 138-139.
rentgenowskie, ok. 1910 roku, ze zbiorw aut ora
Dokument
Fotografia to przekazu, ktry wymazuje kontekst. Mar-
ksista Stemberg [ ... ] wywodzi, ze z (rzetelnej) fotografi i fabryki
Forda nie niczego o tej fabryce.
Brecht, 443 i n.
Gdy uznajemy za znak kulturowy, a nie za znak na-
turalny, "dokument" podlega przemianie
w Nawet potraktujemy
fakt , fotografi i dokumentalnej w tekstach
fotografii dopiero pod koniec lat dwudziestych
XX w. w artykule o filmie Moana Flaherty'ego (Lugon, (4),
to oglnie jako dokument , a do-
wypada jako
a nie (Solomon-Godeau, 54).
O ile w XIX w. fotografii jako dokumentu
jeszcze bo w wczesnym rozumie-
niu fotografie S nie tylko dokumentami, ale i rzeczy-
sui generis, o tyle na XX stulecia potrzebne
specjalne strategie, aby na-
DokulIlelII
- w od innych - FOlografia
dokumentalna musi aby w ogle
odczytywana jako dokumentalna. Fotografia jako dokument jest
wynikiem retoryki obrazw. Oli vier Lugon
tego fOlograficznego stylu jako "cIarte": jako
i FOlogra-
fia dokumentalna lat trzydziestych i czterdziestych
i fOlograf za
bezosobowymi i zdystansowanymi za nimi.
Angielski fotograf Humphrey Spender, ktry w latach trzydzie-
stych, w grupie Mass Observation, nad emo-
Angli i, opisuje spojrzenie jako spoj-
rzenie szpiega lub kosmity, do cudzego
(WelIs, 9J). Te bezosobowe, dokumentalne obrazy wy-
specyficzny efekt: w sposb oczywiste
i znaczenie
cemu (Stott, 14),
wizualnie jako i
emocje Nawet po zmianie obrazowego przedsla-
wiania tej domniemanej - gdy 1940 r .
fotografa, ktry staje
ktry o tym, co widzi - obrazy,
niekiedy brakiem wykadrowane z
w dalszym na wizualnej
fOlografii i jej szczeglnym efekcie.
W latach i fotografia
jako dokument poddana radykalnej krytyce teoretycz-
nej i "effel de reel" (Barthes) uznano za "efekt ideologiczny".
Emocje u to wedle tej interpretacj i
efekt ideologi i fOlografii jako "maszyny faktw", ktra
do "ideologicznej nalUrali zacji oka (Sekula, 125)
i przemienia go w biernego widza, obrazy jak
Fotografia jako dokument jest do
podawania konstruktw kulturowych za obrazy naturalne,
Dokumelll
"
LITERATURA
Beetoll Brecht, {Durch F%grafie keine Einsiclu}, w: Der Drei-
Ein soziologisches Experimem, w: Grosse kom-
Berlmer und Frankflir/er Ausgabe, red. Werner Hecht
1111. ,21, Frankfurt/Main 1992, s. 448- 514, 443 i n.
Sabine Breilwieser (red.) , Mar/ha Rosler. Positionen in der Lebel/s-
wel/, KOIn 1999.
Viclor Burgin (red.), n/iI/king Pll%graphy, London 1982.
Olivier Lugon, Le style documemaire. D 'August Sander aWalker
Evans, ' 92.0-'945, Paris 2001.
AHan Den Modemismus demol//ieren, das Dokwnemarische
neu erjindell. Bemerkuf/gen Polirik der Repriisematioll, w:
"Hubertus von Amelunxen" (red.), nleorie der FOlografie IV.
'9
80
-
1
995, Miinchen 2000, s. 120-129.
'
SoJomonGodeau, Wer spriclu so? Eil/ige Fragen zur Doku-
w: Herta Wolf (red.), Diskurse der F%grafie,
Fo/?krmk am El/de des l%grafischen ZeitaJ/ers, 2, Frankfurt!
Mam 2003, s. 53-74.
William SIOll, Documemary Expressiol/ al/d Thinies America, Lon-
don 1973.
John Burdel/ ol Represelltation. Essays 01/ Ph%graphies
al/d HIS/ones, Amhersl 1988.
Liz Wells (red.), PI/%graphy: A Crirical IlIIroduc/ioll, London-New
York 2004.
George N. Barnard, magazyny 5 lipca w:
Freddy Langer (red.), Fotografi e! Das 19. Jahrhundert , Munchen-
Berlin-New York 2002, s. 23
Dziejopisarka
Temat "fotografia i historia" tO jedno z naj niebezpieczniejszych
i zarazem najbardziej przed ktrymi
stoimy.
F/lIsser, 17
Vi lem Flusser temu wyzwaniu za kilku posu-
tenninologicznych. Fotografia stanowi w historii .
ktra niej wkracza w - posthislorii. Dlatego
"sprzed fotografii" i hi storie "po foto-
grafi i" . Przed na jako na
do niewidzialnego ocea-
nu - czasw,." (Flusser, 13). Po fotografi i jest to
sztucznie na nim aby
w zalewie i innych technicznych obrazw" (Flusser,
13) . samych obrazw.
Flusser poi ntuje: "A .. fotografia,. jest obrazem, ktry
zatrzymuje historie. jej przebieg i temu pozwala
i (Flusser, 13). Fotografia rozdziela
dwa ruchy: w rzece historii staje w
60
Dziejopisarka
ko w zalewie obrazw, do ktrego fotografia stale wrzuca nowe

W obrazu Roland Barthes za
.. To pojawienie F O T O G R A F I I - a nie, jak
filmu - stanowi w dziejach (Barthes, (49). Wraz
z fotografii w istnienie prze-
historia O lej
Heinrich Heine w Lutecji: "Dagerotyp powinien lak
samo wiernie jak najdumniej szego konia,
moje relacje to dagerotypiczny zapis historii , w ktrym
tworzy swj konterfekt , a takich
obrazw duch artysty stwarza w ktrym
przedstawiane epizody aUlemycznie same
(Hei ne, 254 i n.). Heine wykorzystal szeroko rozpo-
wszechnione fotografia przekazuje
pokoleniom wierny obraz .. fotografii
otrzyma wierny obraz naszych czasw. Przy-
szli studenci mogli i prawdziwe
oczy tych, o ktrych i ta
skra i te oczy dawno w proch, podczas gdy
studenci stronice historii " ("American Journal of
Photography", 148) .
Siegfried Kracauer cytuje w swojej ostamiej ,
nej Gesclzichte - var den letzten Dingell w sposb pro-
gramowy Heinego, by analogie"
i (Kracauer, 66), a zarazem pod-
krytyce model fOlografii jako lustra, lak jak i hi-
storii : "Tak nie ma lustra" (Kracauer , 68).
Zarwno w historii , jak i w fotografii mamy do czynienia z
przedmiotem, ktry jest .. uformowany,
amorficzny" (75). "Zatem istnieje fundamentalna analogia
dzy i fotomedi ami: hi storyk, tak jak i fotograf,
nie ma zamiaru dokonania zapi su na
wiedzy posiadanej i w
mu surowego ktremu
(Kracauer, 74) .
Dziejopisarka
"
LITERATURA
"American 10umal of PhOlography", I , 1858/59, s. 148, cyt. za:
Robert Taft . Pl1ofography al/d the Americal/ Scel/e. A Sodal His-
tory, 1839-1889, New York 1964.
Roland Barthes, Die "elle Kammer, FrankfurllMain 1985
obrazu, Wydawnictwo KR, Warszawa 1996].
Flusser,. /m S/ausee der Hi/der. Fotografie und Geschich/e, w:
Jorg BosIrom (red.), Dokumell/ Ul/d ErfillduI/g. Fotografie" aus
Deutschland. 1945 bis heU/e. Berlin 1989. s.
Heinrich Heine, LU/etia. Serie/ue fiber Politik, KWlst Ul/d Volksleben
w: Werke III/d Briefe, red. Hans Kaufmarm, 6, Berlin- Weima;
1972, s. 231-584.
Kracauer, Geschiclue - vor den leIZlen Dil/gen, Frankfurt!
Mam 1973. s. 65-78.
Bernd S!iegler, Zeigen Fotografien GeschicJue?, "Fologeschichce"
95.2005, s. 3-14.
'
Carte de visite, ok. 191 0 roku , ze zbiorw autora
Ecriture automatique
Ecriwre aUIOII/aIique to w fotografia
Breton
Koncepcja fotografii jako automatycznego zapisu po raz pierw-
szy pojawia w opowiadaniu Lewisa Carolla PIlOtography
Extraordinary z 1855 r. , aby w surrealizmie
w szczeglny podwjny obraz: forografia ma pismem,
pismo ma Jedna z nielicznych uwag Andre
Bretona na temat forografii odnosi do forogra fi cznego zapisu
We potem do Les Pas Perdus przedmowie do
katalogu wystawy Maxa Ernsta z 192 1 r. czytamy:
ca od wieku ecriture aUlOmatique to
faktycznie fotog rafia (Breton, cyt. za: Poivert, 122). Z
drugiej strony, Man Ray definiuje odwrotnie, jako
pisanie: "Staram moje forografie ,
aparatem fotografi cznym jak do pisania" (Man
RaY,7).
fotograf Minor White
aby samemu w fotografii ecriture auromatique, ktra
64
Ecriture awomalique
zawiesza znaczenie i czyni przedmioty postrzegalnymi jako re-
zonans psychiczny. Fotografia nie pokazuje takim, jaki
on jest, lecz czyni widocznym
temu, .. Uwalnia przedmiot od jego znaczenia i wy-
czuwa drogi lekturze formalnej struk(U-
Ty tak pewnie, jak dzieje to w automatycznym pisaniu. Gdy
rozkruszymy znaczenie snw, symbole, ktre
jak sny" (White, 65). to idea!iter
w w odniesieniu do ktry
odkrywa w obrazach i w sobie samym i symboli.
W debacie fotografii cyfrowej ecrimre automatique
przemienia w reprezentacji,
w formie znanej z poslstrukturalizmu. FotOgrafia analogowa ma
automatyzmowi zapisu dowodem, znaczenie za-
wsze jest wynikiem procesw ktre funk-
cje "Poza tym w automatyzm pasuje znakomicie
do poststrukturalistycznej wobec koncepcji znaczenia
kontrolowanego przez autora: jako
swego rodzaju zapis automatyczny" (Mitchell , 28).
U Jeana Baudrillarda, prelaJrsora teorii zgeneralizowanej
symulacj i, znika ta przekazu: dla niego
forma postrzegania staje efektem ecriture alllomatique
ta, ktra przemienia wszystko w pismo i program. Natomiast
fotografia jest oporem wobec tego automatyzmu przemiany:
"Przeciwko ecriture Gutomatique automatyczne depro-
gramowanie (Baudri ll ard , 144). Ma ona, dla-
tego, zapisuje znikanie przedmioru ,
istnieje nadzieja na zatrzymanie tego procesu, to polega
ona na uczynieniu istot nieco bardziej zagadkowymi dla samych
siebie, nieco bardziej obcymi wobec siebie. W akcie fotogra-
ficznym nie chodzi o to, z nich obiekt, lecz
im obiektem - tzn. je takimi , jakimi
istnieje tajemnica iluzji , to jest za
a nie za jego model; oddanie jego fonnalnej
iluzji , co oznacza tyle, co immanentne stawanie rzeczami
rzeczy na powrt" (Baudrillard, 139).
Ecritllre OIllOllUltiqlle
6,
LITERATURA
Jean Baudrillard, Dos perjekte Verbrechen, Miinchen 1996.
Brelon, Expositioll Dada Max Ernsr, katalog wystawowy Gale-
rie Au Sans Pareil, Paris '921.
Lewis Carrol!, PJlOtography Exrraordinary, w: Bruno's Ravenge, and
stones, hnp:/lwww.bibliomania.com/O/o/ II / 1943/frameset.
William J. Mitchell, The Reconfigllred Eye. VisIlaI Truth in fhe Post-
phorographic Era, Cambridge/Mass. 1992, 1998.
Michel Der Ilnsichtbare Stroili. Die Strahlllllgsfotografie zwi-
schen WIssellschajr Ulld Okkulrismlls, w: Im Reich der PJzamome.
Forograf!e des UflSicJubarell. katalog wystawowy M6nchenglad-
bach-WlOteTlhur, Ostfildern-Ruit 1997. s. 120-128.
Man Ray, list do Katherine Dreyer z 20.2.1921, cyt. za: J.H. Martin,
Ma" Ray, Paris 1981, s. 79.
Minor White, Was isr FOlografie?, w: Wolfgang Kemp (red.), nleorie
der Fotografie 1/1, ' 945-'980, Miinchen 1983, s. 65 i n.
Jakob von Narkievicz-Jodko, Elektrographie einer Hand, SI. Peters-
burg, ok. 1895 roku, w: Im Reich der Phancome. Fotografie des
Unsichlbaren, katalog wystawowy MnchengladbachfWinterthur,
Ostfildern-Ruit 1997, fol. 27 jako frontyspis w: Papus, Les
rayons invisibles et les dernieres experiences d'Eusapia devant
I'occultisme, Tours 1896
Eidola
rzecz jest przedmiotu odnie-
sIema. Od rzeczywistego ktre (U promienie,
ktre mnie - mnie, ktry ru jestem. { ... ] Tak jakby
w rodzaju fotografowanej rzeczy z moim
spojrzeni em. niedotykalne, jest (Utaj
skiem cielesnym, dziele z tym lub z ktra
focografowana.
Ban/l es, 136
"Zdani em w przyrodzie z szeregu
spektrw, z mezllczonych, na siebie warstw,
z powlok, w ktrych wszystkie
czy optyka nie potrafi two-
tego naskrka [ ... ], a fotografi a zaskakuje go, z nie-
go ci.ala i. zachowuje dochodzi do ewidentnej
utraty przez Jednego z naskrkw i tym samym do utraty
konstytutywnej jego istoty" (Nadar, 978) . Ironia losu
o strachu Honore de Balzaca przed fotog rafowaniem
dowiaduj emy od francuskiego fotografa
68
Eidola
Nadara. w strach nie Ba!zaca przed
zdaniem na fotografa, czego zachowane dage-
rotypy (Rabb, 6-9). Bal zaca, fotografie to uchwy-
cone warstwy naskrka, ktre pojawia jeszcze w 1980 r.
w obrazu Rolanda Barthes'a, w razie nie jest
tak (ezOlerycznie) jak
Gautier podziela przekonanie, w fotografii mamy
do czynienia z "fluida lnym przeniesieniem" (Gautier, 284) i
dodaje przez XIX i
wczesnego XX W., aby mamy w fotografii
do czynienia z fi zycznym przeniesieniem, zabezpiecza ono
w znaczeniu fizycznej przed-
stawianego obiektu. W tekstach spirytystycznych z XIX
w. czytamy o eidoJa i o "emanacjach magnetycznych"
(Glendinning, 132 i 139). W fOlografi i ktra
czasem explicite na Balzaka, teoria naskrkw
za dowd fizycznego przejawu niewidocznego w
widocznym; u Rolanda Barthes'a staje fizycznym przejawem
minionego w Dla Barthes'a jest ona wyrazem
takiej teorii fotografii, ktra ujmuje nie tylko jako
ale jako zmaterializowany znak, co Allan Sekula ostro skry-
jako (Tagg, 3). Ale nawet Hans Finsler,
jeden z przedstawicieli Nowej
o fotografii jako naskrku z przedmiotu: "Dopiero
te jak nieoceniony daje
nam fotografia, mogli obraz
z niego cienki film, ktry zawiera jednak wszystko, co
nasze oko czy dostrzec" (Finsler, 169).
Oliver Wendell Holmes w XIX w. utworze-
nie naskrkw, ktre "powinny pozszywane jak
kartki (Holmes, (25). FOIografia nie jeSl,
interpretacj i, obrazem, nie jest prostym znakiem,
lecz fizycznym dokumentem, z przedmiotu.
powiedziawszy, na mamy
patrzymy na analogon, eidololl, ktremu brakuje tylko ru-
chu" (Morin, 52).
Eidola
69
LITERATURA
Roland Barthes, Die "elle Kammer, Frankfurt/ Main 1985
obraZIl, Wydawnictwo KR, Waszawa 1996].
Hans Finsler, Dasphorograpltische Ponrair (1943), w: Hans Finsler,
Neue Wege der Ph%graphie, Bern 1991, s. 269 i n.
Gautier, Exposirion phorographique (1 85611857), w: Andre
ROUill e (red.), La Ph%graphie en France. Texres & Colltrover-
ses: ulle Amhologie. 1816-1871, Paris 1989, s. 282-285.
Andrew Glendinning (red.), nie Veil Lifred. Modern Developmems in
Spiri/ Plt%graphy, London 1894.
Oliver. Wendell. Holmes, T1te Stereoscope al/d lite Srereograph, w:
SOl/ndmgsfromlheAtlamic. Boston 1864, s. 124-165; tlum.
mem. Wolrgang Kemp (red.), nieode der Forografie / ,
18
39-
19'2, Munchen 1980, s. 114- 122.
Rosalind Krauss, Das Ph%graphische. Eine n/eorie der Abstiinde
MOnchen 1998, S. 21-39.
'
Edgar Morin, Der Mensclt und das Kino, Stungan 1958 [Kino i wy-
obramia, przeJ. Konrad Eberhardt , PIW, Warszawa 1975J.
Nadar,. Quandj'i/ais phorographe, w: J.-F. Bory (red.), Nadar, t. 2,
Pans 1979, s. 967-1284.
lane M. Rabb (red.), Lirerarure & Phorograplty. bueracrions
18
4-
/99. A Critical Amltology, Albuquerque 1995, s. 6-9.
John Tagg, n/e Burdef/ of RepresemG/ion. Essays 011 Ph%graphies
and His/ories, London 1988.
Alfred Stieglilz, Equivalenl, ok. \926, w: Aperture Masters of
Photography. Alfred Stieglitz, Koln 1997, s. 79
Ekwiwalent
10 chwile, tak kompletnie,
ekwiwalent tego, co zostalo
Stieglitz, w: Norman, 161
Malo ktry fotograf SIal - jak Alfred StieglilZ -
za Stieglitz na jedno pokole-
nie co najmniej
fotografi i, wystawy,
czasopisma "Camera Notes" i "Camera Work",
do zjednoczeni a fo-
tograficznych, na ich czele i wreszcie jednym z
fotografikw swoich czasw. Tym bardziej zatem
zadziwia z perspektywy takich fakt, pod ko-
niec Stieglitz nowym tematem: chmur,
i jej obrazy mianem .. equivalents", "ekwiwalentw".
"
Ekw;lI'olem
Stieglitz te fOlografie chmur, ktre dowolnie
z emfaza: jako czego
mnie lal fotografowania. Spisania fi lozofii
za chmur - pokazania, nie da mo-
ich fotografii tylko do i tematu - do dziwnych drzew, do
twarzy, nawet nie do szczeglnego talentu - chmury
dla wszystkich - nie pki co, opodatkowane - za dar-
mo" (Stieglitz, 23]). Stanowi to punkt dla koncepcji
fOlografii jako ekwiwalentu, w sobie przedmiot
i widza. Teoria ekwiwalentu zmierza do stworzenia systemu
znakw do natury. ktry, jako O cha-
rakterze formalnym, wykazuje cechy symboliczne i lU e d i a I-
n i e komunikuj e estetyczne w widzu
ktra nie ogranicza do obiektu
obrazu, lecz obejmuje widza, jego
cia, a nawet jego . ., W przypadku Equivalellls
geniusz Stieglitza polega na tym, je [chmury]
w nienaturalne znaki , je na kulturowy
fii" (Krauss, 136). ten otwiera przestrzell fotograficznego
obrazowego, gdzie relacje fotografiami ,
fotografem i widzem ekwiwalentami.
wobec koniecznej przedmiotu obrazy chmur
w ktrej odbicie
przedmiotu ma znaczenie. Chodzi przede wszyst-
kim o wizual ne.
Nie jest bowiem tak, te obrazy nic nie
raczej liczne interpretacyjne.
jako ,.znak i Stieglitzowskie obrazy chmur pre-
z perspektywy czterdziestu lat historii fotografii , pew-
zgodnie z fotografia jako analogon po-
strzegania zostaje pod semiotycznym doprowadzona
do a staje radykalnie otwartym
obrazu, swj korelat w odczuwaniu
znakami obrazw i znakami
nia, znakami a nawet znakami
do ktrych fotografie. Nie chodzi o przedstawia-
.....
Ekwill'alelll
7l
nie czy odtwarzanie lecz o ewokowanie
estetycznego, ktre dopiero ma pewien pod
ekwiwalencj i systemw znakw.
Stieglitzowska teoria ekwiwalentu
fotografii powojennej. W szczegl-
Minor White, wydawca "Aperture", a
scy fotograficy Harry Callahan i Aaron Siskind
na ekwiwalentu i nadali jej
wanie Funkcjonowanie ekwiwalentu
jest, White 'a, porwnywalne z tym, co pSYChologowie
mianem projekcji czy empatii. Fotografia przemienia
przedstawiany obiekt w co otwiera subiektywnych
i przez to, zostaje
znaczenie przedstawianych obiekt6w. zjawiskowy
przemianie w formy, ktre ekwiwalenty
podmiotu, i w twrczym procesie,
rzeczy, fotografa i widza (White (t), 5 t).
Fotografii wedle tej teorii nie chodzi o rzeczy; jest ona raczej
"Za najciekawsze odkrycie w teorii
lentu to, fotografia nie jest przedmiotem, lecz
(White (2), 21).
lat George Legrady Stie-
glitzowskie fotografie chmur w interaktywnej instalacji
walenty II ", aby im
fotografii w epoce cyfrowej. W jego
instalacji podczas wpisywania tekstu do komputera na ekranie
chmuropodobne obrazy. do Stieglitza
ma znaczenie programowe, jako Legrady
u Stieglitza i w tradycji fotogra-
fii powojennej przedmiotem, fotografem
i widzem o trzy nowe komponenty: stosunek
wanymi) tekstami , potem) obrazami i
mami komputerowymi , ktre je a zarazem
tekstem i obrazem. Chmury tutaj "szumem"
informacyjnym, informacji jako takiej.
czenie jest w tej instalacji zawsze przypisane, bo obrazy ani nie
Ekwiwalent
chmurami , ani ich nie ani nie se-
mantycznego znaczenia tekstu. Pochmurny szum informacyjny
w relacji, w ekwiwalencj i obrazu i tekstu, fo-
tografii i programw komputerowych i znakw
kulturowych.
L ITERATURA
Daniel Cornell , Alfred Stieglitz and rhe Equivalent. Re;nveming the
Nature o! Pllotography. Katalog wystawowy Yale 1999 (tam
dalsze pozycje bibliograficzne).
Philippe Dubois, Der photograpllische Akl, Amslerdam-Dresden
1998, s. 199-213
Rosalind Krauss, Stieglitz ' ifquivaleme, w: Das Pll otographische.
Eine TIleorie der Abstonde, MOnchen 1998. s. 12- 137.
George Legrady. The Equivalents II, w: Hubertus von Amelunxen i
in. (red. ), Fotografie nach der Fotografie, Dresden- Basel 1995, s.
216-221.
Dorothy Norman, Alfred Slieg/ilz: An American Seer, New York
1999.
Alfred Stieglitz, How I came to photograph c/ollds, w: Alfred Stieg-
litz, Slieglitz on Photograplly. His selecled essays al/d notes, red.
i kom. Richard Whelan, New York 2000, s. 240-245 [ED w:
"Amateur Photographer and PhOtography" 56, 192 3].
Minor White ( I) , Wann ;Sl Fotografi e kreativ? (1943), w: Wolfgang
Kemp (red.), TIleorie der Fotografie III , '945-1980, Munchen
1983. s. 47-51.
Minor White (2), Equivalence: nie Perellllial Trend, "PSA Journal",
29,7, 1963, S. 17-21.
Paul Nadar , Jules Bois i famom, Paris, ok. 1900 L , w: Im Reich
der Phamome. Fotografie des Unsichtbaren, katalog wyslawowy,
Ostfildern-Ruil 1997. fot. 72
Fantom
Media upiory.
Kit/ler, 12
Pierwsze fotografie fantomy. ludzi, ktrzy
w rezultacie na jako
przezroczyste zarysy czy podobne do cieni postaci.
wieku fotografi a nie tylko przemienia ludzi w fant omy.
ale ma dowodem na istnieni e duchw, ktre
W spirytystycznej fotografii XIX
w. niezliczone upiorw pod
mi postaci ami . Fotografia upiory jako widzialne
zjawisko i o ich istnieniu. W emo-
cjonalnej debacie nestorem spirytyzmu Aleksandrem
Aksakowem i filozofem Eduardem von Hartmannem, ten ostat-
ni .. jako jedyny argument dowodowy na op-
duchw" (Harrmann, 120), pod warunkiem,
Famom
77
na zarwno medium, jak i zja-
Wedl e Powstaly niezliczone na ktrych
fotografi a jest medium, pokazuje medium i
medium widzialnym i niewidzialnym.
Kolejne pl wieku fotog rafia jako taka staje dla
Siegfr ieda Kracauera ktra zaludnia upiorami ,
- jak wywodzi Kracauer na fotografii
SWOjeJ babki z 1864 r. - wydobywa ona obraz z kontinuum
czasu, czas i dokonuje przemiany osoby w "arche-
ologiczny manekin " (Kracauer, 102) . "I rak obraz j ak
zamkowy duch po A straszy tylko w miej -
gdzie zle czyny. Fotografi a staje
fantomem, bo ubrana w kost ium lalka (Kracauer,
lO?). Fotografia pozostaje fantomem, bo opowiadanie
jej w i "Rzeczy-
fantomw nie zazna wybawienia" (Kracauer, lO?).
Gunther Anders W rozdziale Die
AllI i quiertll ei t des MensclIell
pod programowym j ako fantom i matryca" na
now.oczesne medialne. W j ego interpretacji " hi -
stone o fantomach to (Anders (1) , 14?), bo
reprodukcje reprodukcji i Fotografia
przemienia w "szablon", ktry
sobie realizmem, ubiera odbicie w rzeczy-
i przemieni a je zarazem w "surreali styczny" , nad-
rzeczywisty, obraz. Media - dotyczy to fo-
tografii - warunkw apriorycznych" (Anders
( I), 169) , ktra decyduj e o naszym i
j ego a Fotografi a to kognitywna i zarazem
w stopniu materialna forma przyswajania
Mam bo mam go in eJjigie. przemie-
nia w obrazy, ktre j ako seria swoje mi ej sce w
domowym albumie fotografi cznym. w nim muzealna
zasada przemi anie w obra-
zw, o ktrej zadecydowano. Ta muzealizacja
dla ktrej bycie jest
"
Famom
nadaje wtrnym obrazom stal US obrazw pierwotnych i sytuu-
je 10, co jes t w seryjnym zbiorze.
w stworzone przez media fantomy, ktre takie
tutaj, jak w filmi e Duch, na sposb paradygmatyczny wycho-
z telewizora . W miej sce rzeczywistego
z drugiej duchw, gdzie
z drugiej (Mum ford , 104). Fotografia
przemienia nawet znane przedmioty w zjawiska paranormal-
ne: "Moje duchy rzeczy. ktre znam" . pisze
na przyklad Sylwia Piachy (ZolIner, 21) .
Niekoniecznie tylko fotografie przedsta-
wiane obiekty w fantomy, to takie
"W FOTOGRAFIA mam na
sranowi te: bardzo gdy nie jestem
ani podmiO!em, ani przedmiolem, lecz podmiotem, ktry czu-
je, staje przedmiOlem: w pomniej szeniu
(wykluczenia): upiorem" (Bar-
thes, 25) . Rolanda Barthes'a wyostrza jeszcze
Jacques Derrida, za autora
obrazu, gdy stawia pod znakiem zapytania ra-
dykalny i systematyczny obu
Barthes'owskiej teorii fotografii: mianowicie pUf/ClUm i
studium, "message sans code" i "message connO!e", przypad-
ku i uczucia z jednej strony oraz wiedzy kulturalnej z drugiej.
"Fantom: innego w tym samym, pUf/ctulll w studium,
inny we mnie. To fotog rafii foro-
grafuje odkrywa przy tym stosu-
nek wzajemnego na siebie, konstytutywny
dla , logiki." (Derrida, 17). dla fOlografii? Co
by gdyby fotografii dwa podsta-
wowe obrazy, ktre same w sobie nie niczym innym
jak upiorami , o fotograficznych zjawisk?
Tak widzi to AHan Sekula: "Po fotografi i dwa rozgadane
upiory: nauki i sztuki. Pierwszy
mwi bez przerwy o prawdzie zjawisk, o zredukowa-
nym do pozytywnego faktw, konstelacj i do
Famom
79
poznania i posiadaniaprzedmio/6w. Drugi ma
za _ i bardziej
- nauki , I za nie. Ten drugi
upir oferUje nam zrekonstruowany podmiot w formie
nej postaci aflysry" (Sekula, 256) .
LITERATURA
Alexander Aksakow, Animismlls und Spiritislf1us. Versllch einer krili-
schen Priifimg der mediumistischen Phiinomene, Leipzig 1898.
Glimher Anders (I), Die Allliquienheir des Menscl/en, I, Ober die
Seele im Zeitalter der zweiten industriellen Revolution, Mlinchen
1988.
Giimher Anders (2), Ikonomanie, w: Wolfgang Kemp (red. ), nleorie
der Fotografie 1lI , ' 945-1980, Mlinchen 1983, s. 108-ll3.
Jacques Derrida, Die Tode von Roland BanI/es, Berlin 1987.
Eduard von Hartmann, Die Geisterhyporhese des Spiritismus wId sej-
IIePhamome, Leipzig 1891 .
Im Reich der Phamome. Fotografie des UIIsichtbaren, katalog wysta-
wowy Monchengladbach- Wimerthur J 997.
Friedrich A. Kiuler, GrammapIlon. Film, Typewrirer, Berlin 1986.
Siegfried Kracauer, Die Photographie, w: tenie, Omamem der Mas-
se, Frankfurt/ Main 1977, s. 21-39.
Lewis Mumford. Eine Wett aus zweiter Hand ( 1952), w: Wolfgang
Kemp (red.), niearie der Fotografie III, ' 945-/980, Munchen
1983, s. 100- 105.
AlJan Sekul a, Der Handel mir F% grafie", w: Herta Wolf (red.), Pa.
radigma Forografie. Fotokririk am Ende des lorografischen Zeital-
rers, I, FrankfuTl/ Main 2002, s. 255-290.
Manfred ZolIner, Our ol Focus stall AllIolocus. Fotorremls der 90er
Jahre, Augsburg 1997.
Anna Atkins, Adiantum Capi llus Venerum, Anglia, przed 18H L, w:
All es Wahrheit! All es Luge! Photographie und Wirklichkeit im XIX.
Jahrhundert, Koln 1997, s. 52
Fosylia
Fotografia to
Mitchell,24
"Pod - w 1927 r. Siegfried Kracau-
er - jak pod pogrzebana jest jego historia"
(Kracauer, 104). Historia jednak i
czasu, ktrej nie da pod opowiadania.
Ten obraz historii znaj-
duje w teorii fotografii ktra akcen-
(Uj e nie zanik odniesienia do lecz odkrywanie
starych warstw czasowych. Obrazy przedstawiany
obiekt w skamieliny i fosylia, spojrzeniem. Historia,
osadzona w warstwach obrazw, staje w nich czytelna jako
fenomen natury. Archeologia spojrzenia staje
ludzkiej kultury , petryfikuje obraz.
ambicji , wszystkie w tych
cieniach", Oliver Wendell Holmes (Holmes, 170). A dla
Petera Wollena fotografie fragmenty jak
"muchy w bursztynie" (WolIen, 355).
Fosylia
W epoce obrazw nie tylko fotografie znaleziskami ar-
cheologicznymi , fosyliami czy bursztynami
obce nawet staje archeologicznym wykopa-
li skiem, skamieniale - pisze
Walter Benjamin w Kronice berliljskiej - nie jest instrumentem
badania lecz jej Stanowi medium
tak jak ziemia stanowi med ium, w ktrym zasypane spoczy-
wymarle miasta. Kto chce do swej zasypanej
musi jak czlowiek, ktry prowadzi
wykopaliska" (Benjamin, 486). wykopal iska, do-
strzega, jako wspomnienia" (Benjamin, 5 I 6)
podobna jest do fotografi i, a czas do czasu
ukazywanie obrazw porwnuje Ben-
j amin do fotografi cznych, bo "zmierzch przyzwyczajenia
latami odmawia pewnego dnia
wpada ono z obcych jak z zapalonego magnezowe-
go i w obrazie migawki na (Benja-
min, 516) .
Dotyczy to publicznej: zdaniem Fritza Han-
sena od czasw inflacji mamy do czynieni a z populary-
fotografi i, ktra j ako inflacja obrazw sprawi, podczas
jednego pokolenia " w dojdziemy do tego,
nasze publiczne i prywatne jak rodzaj
skamjeliny paleontologicznie zebrane" (Hansen, 217) . Grze-
w tych warstwach obrazw, odnajdziemy
Mana Raya, ktre on tak opisuje: "Zrobione w momen-
cie optycznego rozproszenia i uczuciowej obrazy te
kroplami resztek organizmw, zachowanymi przez
i chemiczne" (Man Ray, 246).
L ITERATURA
Walter Benjamin, Berlitler Chrof/ik, w: Gesammelte Schrijtetl,
red. Hermann Schweppenhauser i Rolf Tiedemann, Frankfurt!
Main, 1972, VI, s. 465-519.
.
!
Fosylia
8,
Fri tz Hansen, Dos Zefta/ter des Ri/des, "Der PhOlograph" 55 1925
S. 2 17.
" ,
Oliver Wendell Holmes, SoundingsJrom [he At/amic, Boslon
Kracauer, Die Fotografie, w: Wolfgang Kemp (red.) , Theo-
ne der Fotografie II, ' 912-'945, Manchen 1979, s. 101 - 112.
William J. TlIe Reconfigured Eye. Visual Truth iN tlle Post-
photograpluc Era. Cambridge/ Mass. 1992, 1998.
Man. Ray, Das Zeitalter des Lichts, w: Wolfgang Kemp (red.), Tlleo-
ne der Fotografie II, '9' 2. -' 945, Manchen 1979. s.
WolIen, Feuer /lnd Eis, w: Hubertus von Amelunxen (red.) , Tlleo-
rte der Fotografie IV, 1980-1995, Manchen 2000, s. 35 5-3 60.
Helmut Naumann, Das Auge meiner Kamera. Ein Buch
Ober fotografische Oplik, 1937
---
Foto-oko
Dagerotyp otwiera swoje szklane oko z miedzianymi powiekami.
Gall/jer. cyt. za Droscller, 64
"Droga MarsllO - pisze Andre Kirchner do fotogratki Marshy
Bums - by to za fotograficznego widze-
nia: oko, aby w jednookiej
kamery. Przypuszczam jednak, nasze oczy, od rak dawna
przeszkolone w obrazach pozbawionych prze-
obrazowo. W razie nic nie
gdy z powodu uszkodzenia siatkwki tygodniami
na oku (Kirchner, 11). Oko fotograficzne narzu-
swoje oku naturalnemu. W 1929 r. , gdy Franz Roh
i Jan Tschichold wydawal i epokowy tom J%-auge, sytuacja
inna. Ich tom, po stosunkowo krtkim
Franza Roha 76 nowego widzenia fotograficznego,
Wiertowa, ktry ze
Swojej strony rwnolegle do fotografii teoretycznego
kinogla'lu, kino-oka, pokazuje jeszcze jeden
zmieniony i do zmiany przez foto-oko [ ... ] . ., nasza nie
86
Foto-oko
chce tylko jest ale jest poru-
okrutny i osobliwy"; powinna wychuchanych
estetw w ich blade glwki " (Roh/Tschichold, 5).
Foto-oko to osobliwy organ, zimny i o kt-
rym przedstawiciel fotografii "Nowej
Albert Renger-Patzsch. do ktrego Franz Roh, tak
na Emsta Jiingera: " Przenikliwy Jiinger
w latach dwudziestych pisal o fotografi i jako o
i niepodatnym na zranienie oku, ktre rwnie
uchwyci w locie, jak i w chwili , gdy rozrywa go
wybuch" (Renger-Patzsch (2), (35). Ta uwaga Ern"a Jungera
pochodzi z eseju O blu, w ktrym
autor obszernie zajmuje - czytamy lam
- znajduj e poza i po nim, "wy
darzenia widziane przez i nietykalne oko" (JOn-
ger, 219). Dotyczy to fotografa , ktry, jak nieco
Fritz HenIe, patrzy na "oczami rollei'a" (HenIe).
charakterystyki fotografa autorstwa Rengera-Patzscha, jego
zadaniem jest foto-okiem: "fotograf nie
wiosennemu wietrzykowi, tylko jednym
okiem, bo obiektyw aparatu nie daje plastycznych.
Fotograf musi na i czy po
niu tych warunkw pozostanie wartego zrobienia
(Renger-Patzsch (1) , 102). Dotyczy [O jego ktre
powinny w za foto-oka. Fotograf
"nie powinien w momencie, gdy go zachwyca i porywa,
zachwytowi i porywowi, [musi] jedynym
trzeiwym pijanych" (Renger-Patzsch (t) , 102). I taki
wyraz ma fotooko widoczne na licznych ktre
wymownie o tym, widzenie fotografi czne,
podobnych do tej, ktra poprzedza ten tekst; mechaniczne oko
promieniami widzenia.
FOlO-oko
8,
L ITERATURA
Elke Orscher, Kindheir im SiJberspiegeJ. Daguerreorypien, Dort-
mund 1983 .
Fritz HenIe, Mil den Augen eines Rolleigrafen, Seebnrck am Chiem-
see 1964.
Ernsl Jii nger, Ober den Schmel7., w: Bliiuer III/d SIeiIle, Hamburg
prze!. Jerzy Prokopi uk, "Lilerarura na
Hier /Ind don. Fotografie, katalog wyslawowy, Ber-
Albert Renger-PalZSch ( I), Kerzergedanken iiber kl1nsrlerische PIloto-
grapll i e, "Photographie rur alle", 5,1925, s. 100-103.
Alberl Renger-Patzsch (2), Vom Si,,,, der Pllorographie /ind der Veram-
won/ichkeit des Photographen [1 965J, w: Albert Renger-Patzsch
FotograjieIl19z5-1960, Bonn 1977, s. 131-136.
'
Franz Roh i Jan Tschichold, foto-auge, SIu11gart 1929 [repri nt Lon-
don 197-fj.
Wienow, Schriften Z/im Film, Mii nchen- Wien 1973.
Anonim, ok. 1890 roku, ze zbiorw autora
Halucynacja, prawdziwa
tylko w fotograficznej halucynacji reprodukowanej obrazowo-
odbija ktrej zdaje

Geier, 220
Hippolyte Taine, francuski historyk, teoretyk sztuki, pisarz
i fil ozof, po wizycie u Gustave'a Flauherta: .. Widzi
on z oczami zbyt wiele rzeczy; jego jest
aparatem fotograficznym, potrafi sobie
parkietu tak samo, jak zarys swojego pokoju. Dla-
tego nie wie, co najpierw gdy zaczyna Ma za
i jest pOlem zmuszony do redukcji. Z
stron robi cztery" (Taine, 231) . ta fOlograficzna
percepcja Flauberta fascynuj e Taine'a. Nieco pisze do
Flauberta i prosi o jak ten rozumie wyob-
i halucynacj i.
"Aby i obrazy, potrzebne mi szczegl-
ne przypadki Zbieram informacje od
ludzi, ktrzy a Pan jest
jednym z nich", pisze, po czym precyzuje kilka " I
Halucynacja, prawdz. iwa
91
li Pan sobie krajobraz, czy twarz Emmy,
to czy chwile, gdy myli Pan to intensywne wyob-
z realnymi przedmiotami? [ ... ] 2. Czy
po tym, jak bardzo intensywnie i przez czas
Pan sobie czy miejsce, one Pana, tak jak-
by to byla halucynacja, w ktrej wlasnym
i pojawia w polu postrzegania? 3. Czy przypo-
mina Pan sobie murowi, drzewu lub twarzy,
i calej powierzchni z wszystkimi nierw-
A raczej widzi Pan szczeglny gest, efekt
a trzy lub cztery fragmenty? 4. Z
zna Pan intensywne, ale ciche obrazy i spokojne halucynacje,
ktre sen. Gdy zasypia po jedzeniu albo gdy
drzemie, je jeszcze
Czy intuicja i
sarza, tak jak Pan postrzega, od nich bardzo
Czy polega raczej na tym,
owe obrazy lub halucynacje na progu snu niezamierzone
i (Flaubert , 312)
Taine interesuje tym szczeglnym przypadkiem
fotograficznej t bo jego zdaniem ona w modelo-
wy sposb halucynacja, o tutaj chodzi, nie
ni od normalnego postrzegania, zawsze "prawdzi-
marzeniem,
w zgodzie z (Taine (2), t. 2, 12 i n.)
i, jak czytamy w De l'imelligellce, ze-
tylko jako symul akry, zjawiska czy mary" (Taine (2),
t. 2, 12 i n.). literacka tylko stopniem
od ktre samo jest mocno
zane z i radykalnie od niej oddzielone.
fotografia jest
Gustave Flaubert , Taine'owi,
do porwnania z " I. Tak, zawsze. Obraz
jest dla mnie tak samo prawdziwy. jak obiektywna
rzeczy - a to, co mi nie
od czy zmian, ktre 2. Wy-
postaci mnie, albo raczej
92
HaluCY/lacja, prawdziwa
to j a w ich skrze. .. ] Trzecie pytanie jest najtrudniejsze.
wspomnienie - cokolwiek by idealizuje, a 10
znaczy, wybirczo. Ale i oko idealizuj e?
my nasze zadziwienie wobec fotografi i. Nigdy nie jest
ona tym, co Artystyczna
podobna jest do halucynacji sen, przez
- przemyka Panu przed oczyma - lak trzeba
na to (Flaubert, 312).
P61 wieku p6iniej Andre Sazin precyzuje (Q zagadnienie
- tyle miejsce literatury realistycznej zajmuje surreali stycz-
na. Tu i tam lO fotografia jako prawdziwa halucynacja
stanowi paradygmat (literackiej) "Logiczny
na fikcj e i ma tendencje do zanikania .
obraz powi ni en OdCZUlY jako przedmiot i przedmiot
j ako obraz. Fotografia dla surreali stycznej
tworzyla obraz
natury: realne halucynacje" (Bazin, 17).
LITERATURA
Andre Bazin, Om% gie des forografischell Bildes (1945), w: Wolf-
gang Kemp (red.) , n/eorie der Fotografie II. 1945-1980, MOnchen
1983. s. 58-6+ [OllrologiaobrazuforograficVlego, Boleslaw
w: Film i WAiF, Warszawa 19631.
Gustave Flaubert , (Euvres comp/eres, red. Club de I' Honnete Homme,
Paris 1973- 1975, 1. 14.
Manfred Geier, Der forografie/1e AlIge"blick. Ei" Gesprach mit Lucia
Wiel/aliez fiber das Zeirproblem in der Fotografie, w: Forovision.
Projekt Fotografie "ach 'jO Jahren, Hannover 1988, S. 2 16-220.
Hippolyte Taine ( I), Sa vie et sa correspondallce, +, I. 2. Le cririque
er le philosophe, Paris 1904.
HippolYIe Taine (2), De I'imelligellce, I. 2, Paris 1900.
Wolfgang Schulz, bez ok. [970 roku, ze zbiorw aUlOra
Jaskinia Platona
W jaskini.
Sontag
innym jest jaskinia Platona nie
- zapewne, kiedykolwiek wy
- Paul Valery w mowie z okazji [oD-lecia
fotografii. "Gdyby Platon do swojej groty
do otworu i mu za ekran
to po gigantyczny film
z jaskini; i Bg jeden wie, jakie wnioski co
do natury naszego poznania i istoty naszych idei by nam pozo-
stawiL." (Valery, 8) Nie tylko aparat fotograficznej camera
obscura kontynuuje model poznania, lecz - od-
wrotnie - zasada fotograficzna zostanie przeniesiona na
antyk. Co u Valery' ego w obu kierunkach interpretacj i zapo-
wiada u Susan Sontag stanie lat
zgeneralizowanym poznania: wegetuje nie-
zmiennie w jaskini Platona i, zgodnie z odwiecznym zwycza-
jem, znajduje upodobanie w samych tylko
Jaskinia Platona
95
prawdy" (Somag, 7). jeszcze przebywamy, jak mwi ty-
tul esej u Sontag, "w jaskini " i wlepiamy oczy w od-
wzorowania, ktrych pierwowzory i [ak dawno
Nic dziwnego, w debacie o fotografii cyfrowej,
w ktrej odgrywa teoremat symulakrum, ja-
skinia Platona pozostaje modelem interpretacyjnym. Fotografia
stanowi teraz "swego rodzaju przeniesienie meta-
fory jaskini na system po-
przez ktry obrazy cieni przekazywane
do rzeczywistego
Obrazy cyfrowe klasycznej
analogi i, bo nie jedynie cieniami ze na
jaskini. Obrazy same bieg
razem z i harmonijnym
obrazu i (Handy, 7). Ale i mzg w jaski -
obrazw, w ktrej ich projekcja jest i jako
obraz przedstawiany determinuj e techniczne odbitki:
cyfrowe nie po prostu immaterial nymi obrazami wirtu-
alnego lecz cieniami stworzonymi
przez i du-
cha" (Handy, 7). I lak, nawet po 150 latach historii fotografii
zdaje tkwimy zwykle w jaskini Platona i jak
przykuci, zafascynowani wpatrujemy w cieni, ktra

cienie, nie potrafimy jednak ich prawdziwej war-
i znaczenia; one jeszcze na jaskini
Platona" (Mitchell, 225).
LITERATURA
Ellen Handy, Fixing rhe Art oj Digilal Pholograplly. EleCfronic Shad-
ows, "History or Photography", 22, l, wiosna 1998, s. 7- 13.
William J. Mitchell, The Reconjigllred Eye. Visual Trulh in lhe Post-
phorographic Era, Cambridge/Mass. 1992, 1998.
96
Jaskillia P/morw
Susan Sontag, Ober Fotografie, Mi.inchen 1978 lO fotografii, prze!.
Magala, WAiF, Warszawa 1986J.
Paul Valery, " ... das zu beschreiben, was sich sel bsl einschreiben
kann" . Vortrag, gehalten zunt Hunderljahrfeier der Fotografie am
7. Januar 1939, "Fologeschichte" , 6, 20, 1986, s. 5-8.
E. Bernard (red.), Studium wyrazu twarzy, ramion i J 882, w:
Utrich Pohlmann i Johano Georg Prinz von Hohenzollern (red.),
Eine neue KunsI? Eine andere Natur! Fotografie und Malerei im [9.
Jahrhundert, Miinchen 20N, s. 88

[ ... 1 powrt do fotografii, jedynego
optyki.
Stone, 168
Na 1840 r. w Cincinnati, Ohio, tekst po-
dagerotypii: "Jej perfekcji nie ludzka
a jej prawda jest od wszelkiego I poe-
zj i. To pierwszy uniwersalny ktry zwraca do
kich literami zarwno na krlewskich
dworach cywilizacji, jak i w chatach dzikich. Pismo
Meksyku i hieroglify Egiptu teraz rzeczywlslOsc
(Rudisill , 201). Ta wczesna relacja wyk!ada w
licznych tekstach fotografii P? dZlen me
cil na znaczeniu. u fotografi i camera obscura Ja-
jako paradygmat ludzkiego
z do zasad perspektywy I dopiero
nim w ogle przedmioty jako a .jako
dek i jako FOlOgrafia nowemu
jako przenoszonego na oko, jako
technicznej camera obscura. tej matematyzacji
99
spojrzenia jest geometryczna poznania i jego
przedmiotu, uzyskiwana oku jako instancji
i Oko stanowi medium
a intelektem, (Parsey , VI) a
i Perspektywa stanowi rodzaj grama-
tyki przedmiotw, koniecznej , aby bylo
oka" - jak brzmi podtytul Parseya, jeszcze
przed wynalezieniem fotografi i i technicznie "zaktuali-
zowanej " - i go deszyfrowalnym dla intelektu. Intelekt
"odczytuje" znaki pro-
jektowane i na przez oko za
praw perspektywy. Fotografia jest nowym obrazw,
ktry, w do hieroglifw i Aztekw, nie
musi rzeczy na znaki obrazkowe, lecz
pozwala rzeczom jako obrazom. Jak Sasha
SlOne, fotografia stanowi w stosunku do
hieroglifw pozostawionych nam przez Egipcjan" (Slone, 168).
Wraz z wynalezieniem fotografii pomie-
szanie a do hislOrycznych ko-
rzeni swojego "W wydobyciu [z
pomieszania B.S.] sympatycznych i dopro-
wadzeniu do wzajemnego zrozumienia dopomc jedynie
uniwersalny, ktremu co prawda brakuje indywi-
dualnego zabarwienia, ale ktry w swojej istocie pozostaje nie-
przekupny i niezmienny , we wszystkich czasach i we wszystkich
strefach. Owym praktycznym uniwersalnym porozu-
mienia jest dla niezliczonych, tak form wyrazu sztuki,
i wobec wszelkich ich subiektywnych napadw i - tylko
fotografii!" (Meyer, 164). Fotografia jest nie
powszechnie ale i obiektywna i autentyczna,
wolna od subiektywnego zabarwienia, ma uniwersalny
w odniesieniu do jej przedmiotu i rozpowszechnienia.
Na ogromnym powodzeniem wystawie 71le Fa-
mity oj Mon, w latach 1955-60 ponad siedem
milionw ludzi w 28 krajach, Edward Steichen
rozumienie tego obrazw programem obrazw. Zdaniem
Steichena "na przed powstaniem ja-
skiniowy za obrazw. wynalaz-

kowi fotografii komunikacja wizualna swj najprost-
szy , najbardziej i najbardziej uniwersalny jezyk"
(Steichen, lO7). Wystawa Steichena spotkala z
m.in. ze strony Rolanda Banhes'a i Allana Sekuli. Podczas gdy
Sekula wystawa propaguje z
kodem, ktry nie "uniwersalizuje
(Sekula (I), 275), ale i stosuje w obrazach ideolo-
Banhes krytykuje w z Mitw prze-
tam czy zjawisk kulturalnych:
"Ten mit condition humaine_ opiera na bardzo starej misty-
fikacji, ktra zawsze polega na umieszczaniu Natury u podstaw
Historii" (Banhes, 2 18). gdy rozumiemy fotografie jako
w kategoriach historycznego, a
nie naturalnego fenomenu i jako naturalny
w jej stanie historii. Allan podkre-
"fotograficzna jest wyuczona" (Sekula, 86),
oznacza to fotografia nie stanowi powrotu do
jaskini sprzed pomieszania lecz subtelne
kodowanie. Fotografia w jest ale - jak
te interpretacje - jezykiem ideologicznym.
Steichenowska koncepcja fotografii jako uniwersalne-
go w historiografii fotografii. Na
Helmuta Gernsheima Creative Phorography, przedsta-
diachronicznie rozwj estetyczny i techniczny fotografi i
w pierwszych 120 latach jej istnienia, pompatycznym
wezwaniem programowym: fotografi i
jako formy sztuki polega moim zdaniem na jej umie-
zapisywania Fotografia jest jedynym
rozumianym we wszystkich narody
i kultury. ona od poli-
tycznego nacisku - gdy ludzie wolni - odzwierciedla prawdzi-
we i wydarzenia, nadzieje i rozpacz
innych, a dostarcza danych o warunkach spolecznych i
politycznych" (Gernsheim, 229, cyt. za: Sontag, 174).
tutaj natykamy na model autentycznego, wolnego i demo-
kratycznego fotografii , ktrej zadaniem ma
przyczynienie do porozumienia narodami i oddanie
tego komunikacji do dyspozycji "family of man".
Jezyk
Dotyczy to Otto Steinerta i subiektywnej/orografii okre-
su powojennego, ktra w wyabstrahowanym
fotograficznych obrazw historycznie
komunikowania i realizacji programu: .. Fotogra-
fia, jako najbardziej rozpowszechniony, powolana jest do
formowania wizualnej naszych cza-
sw. Jako powszechnie i technika
nadaje ona szczeglnie do wspierania porozumienia
czytamy w katalogu do wystawy subjektivejorografie
8). tutaj fotografii jest "naturalniej szy
od naturalnego" (Sekula, 283) i czystszy histo-
rycznych; tutaj problematyczna ma
"Fotograf nie potrzebuje - czytamy
jut w z [856 r. - w wielu przypadkach pomocy
ze strony ludzkiego jezyka. Z obrazem przed oczami
on zamiast tego w pozbawiony a jednak tak wymowny
zyk natury" (Diamond , 42). fotografii okazuje
kiem natury i ku](ury oraz posiada
Gdy jednak rozumiemy fotografii jako jezyk
kodowany kulturowo, owa legitymizacja okazuje pro-
gramowym aktem stworzenia mitycznego
W XX w. pojawia inny model fotografii jako
Na Henri Cartier-Bresson stwierdza, "jezykowa
fotografii polega na wyostrzeniu (Cartier-Bresson, 26), co
ma za nowy zakres zastosowania fOlografi i, ktry przewiduje
serii: Pojedyncze zysku-
je znaczenie dopiero w serii , ktra
i w obrazowym skrcie ma historie
czy wydarzenia. Cartier-Bresson do
strukturyzacji ktre determinuje precyzyjna
kompozycja, a one rytm zda-
rzeniom i je sobie
w chronofotografii francuskiego fi zjologa Etienne Jules'a
Mareya pod koniec XIX w. znajdujemy koncepcje ryunicznej
artykulacji procesw ktre w
postaci fotografii , upl yw czasu w wyabstra-
howane przedstawienia. Ruch sie w krzywe czy
punkty ktre ze tutaj chodzi

o zapis natury, ktry, jak chce teoria Mareya, podlega
prawom ryUnu i jest w sposb.
LITERATURA
Roland Barthes, Mythologies, w: (Evres compIetes, red. Eric Marly,
[, Paris [993, s. 567-722 [Wielka ludzka rodzina, w: Mirologie,
prze!. Adam Dziadek, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000}.
Henri Carlier-Bresson, Au! der Suche nach dem recluell Augellblick.
Au/salze ul/d Erirmenmgen., Berlin-MOnchen 1998.
H.W. Diamond (1856), cyt. za: Georges Didi-Huberman, Erjindung
der Hysrerie. Die phOlographische Klinik von Jean-Marrin Cllar-
COl, Munchen 1997.
Helmut Gernsheim. Crealive Pllorograplly. Aeslhetic Trends ,839-
'96o, New York 1991.
Bruno Meyer, "PholOgraphische Correspondenz", 37, 1900, s. 155
i in. , cyt. za: Enno Kaufhold, Bilder des Obergangs, Marburg
1986, s. [64.
Arthur Parsey, n,e Science 0/ Vision; or, Natural Perspective! Con-
faining fhe (rue language oltlle eye, London 1840.
Philippe Queau, Die FOlovirtualiliit , w: Hubenus von Amelunxen i
in. (red.), FotOgrafie nach der FOlOgrafie, t 995,
s. 1 I l-I 1 3.
Richard Rudisill , Mirror Image. The Influence ol Daguerreotype 011
American Sociery, Albuquerque 1971.
Allan Sekula (I), Der Handel mir Fotograjien, w: Hena Wolf (red.),
Paradigma Fotografie. Fotokritik am Ende deslotografischen Zeit-
alters, I. Frankfurt/Main 2002, s. 255-290.
AUan (2), O" tlle Invelllion ol PllOtograpliic Meaning, w: Victor
Surgin (red.), n,inking Pholography, London 1982, s. 84-109.
Edward Steichen, O" Pllotograplly. w: Natan Lyons (red.) , Pllotogra-
phers Oli Photograplly, Prentice-Hall 1966.
Otto Steinerl (red.), subjectivelolograjie, Bonn 1952.
Sasha Siane, Zuriick wr Fotografie, "Die Form", 7, 1929, s. 168,
przedruk w: Ute Eskil dsen i Jan-Chrislopher Horak (red.), Film ulld
Foto der zwanziger Jahre. Eine BetrachlulIg der !nlemaliona/en
Werkltl1daussrelluIlg "Film Wid Foto" '929, Stutlgart 1979, s. 160.
Paul Nadar, Pads 1892, w: F. Braive, Das Zeitaher
der Photographie. Von bis heute, Mlinchen [965. s. 267

Za co drugim stoi oznaczenie: fotografia, przed
wszystkie zarzuty.
Joseph ROlli, 322
To przypisywana fotografii predestynuje
do dlatego, fotografie ce-
chuje rzekomo nieunikniona jej
tak skuteczne. Francuski fotograf Daniel Masclet tak puentuje
to podstawowe przekonanie, ktre dominuje do w postrze-
ganiu fotografii: ona tylko wwczas, gdy fotografzmu-
do I nawet wtedy pokazuje, 10, co on mwi,
jest oszustwem" (Guerreschi, 48). Fotografie nigdy nie
to tylko fotografowie , a fotografia nawet
im Natomi ast Ludwig Schrank w [866 roku do-
siC w fotog rafii notorycznej bo nigdy nie
pokazuje ona tego, co widzimy. "Aparat fotograficzny w
warunkach, czasem mniej , czasem bardziej , i powin-
artystycznemu sumieniu fotografa ujawnienie
tej relatywnej prawdy, ktra nie sie z dobrym smakiem"

[0'
(Schrank, 141). Fotografie jedynie, o czym przypomi-
na Thomas Bernhard w Wymazywaniu, groteskowy i komiczny
moment , pokazywane obiekty w
metrowe odwzorowania, ktre nie nam
w paru obrazach, ktre potem
na dlatego one perwersyjne
[ ... ] absolutne ludzkiej
potworne natury , (Bern-
hard,23).
wieku chodzi nie tyle o czy psycholo-
gie percepcji , ile o Gdy w [93 I r. Bertolt Brecht kon-
z okazji rocznicy powstania "Arbeiter Illu-
strierte Zeitung": "Aparat fot ograficzny potrafi tak samo
jak maszyna drukarska" (cyt. za "Volksfoto", ' ,26), to
innymi uzasadnione fotograficzne
od na Johna
Heartfielda, ktre o obliczu i znaczeniu "AIZ" ,
oczywistymi ale, jak Gilnther Anders w
swojej interpretacj i, ktre "Gdy
Heartfield .. gdy zmienia czyni to tylko,
(Anders (2), 176). Ten sam Glimher Anders
zmienia w Die Amiquiertheir des Mellschell podejrzenie, fo-
tografie w general ne Nie chodzi jednak
o na rzecz prawdy, o celem uwidocznie-
nia tego, co ukryte, lecz o w Foto-
grafia jest ktrej nie "Gdy
- a gdzie tego nie czyni? - nie jak z nut, lecz
jak z fotografii; nie. nie jak z fotografii, lecz fotograficznie.
Medium fotografii jako takie jest tak wiarygodne, tak .. obiek-
tywne,., nieprawdy, sobie
na jakiekolwiek inne medium przed ni m"
(Anders, 166) .
106

LITERATURA
GUllther Anders (I), Die AntiquiertIJeit des Mellschen, I, Ober die
Seele im Zeitallcr der zweiten industriellen Revolution, Mi.illchen
1988. pierwsze wydanie 1956.
GUmher Anders (2), Ober PI/Olomonrage, w: Mellsch o/me
We/r. Schriften zur KImsIlIlId Literawr, Miinchen 198+. S. J 75-
194.
Thomas Bernhard. AuslOsclllmg, Frankfurt/Main 1986 f\-\rymazywa-
"ie, przel. Lisiecka, WAB, Warszawa 20051
Bilder, die liigen, katalog wystawowy, Stiftung Haus der Geschichte
der Bundesrepublik DeuIschland, Bonn 2003
Jan Guerreschi , Ul/e pellicule d'illonolyse, "Les cahiers de la Photo-
graphie", nr 13, L..'\ Pholobiographie, 198-\., s. 43-52.
Joseph Roth, SclJllIss mir der Neuen Sachlichkeit!, "Die literarische
Well ", 6,1930,3, s. 3 i n. , i +, s. 7 i n. , przedruk w: Sabina Bec-
ker, Neue Soch/ichkeit, 2, Quellen und Dokumente, Koln 2000,
s.315-323.
Ludwig Schrank, A'slhelische Studien im Gebiere der PholOgraphie,
" Pholographische Correspondenz", 3, 1866, s. 53-59 i 138-
147
" Volksfoto" , Berlin 1976-1980, reprint Frankfurt/ Main [981.
Nadar, Pierrot z aparatem fotografi cznym, 1854/55, w: Ulrich
Pohl mann i Johann Georg Pri nz von Hohenzoll ern (red.), Eine neue
Kuns!? Eine andere Natur! Fotografie und Malerei im 19. Jahrhundert,
MOnchen 200+, S. 60
Latarnia magiczna
Za zoomu na lustra. Jestem
w Krainie Czarw ..
Baudrillard
elektryczne, fotografia i film ostatecznie faler-
na magica w jej pierwotnej postaci" (Hrabalek, 9), konstatu-
je nie bez Ernsl Hrabalek w latarni
magicznej. A jednak fmografii nie
"Produkt latarni magicznej czarny, rozmyty,
(KoJl off, 65) , na Eduard KoJloff,
do fotografii. Obrazy nowej latarni magicznej nie wywo-
taj emniczego efektu owych podczas ktrych
na ekranie, a nawet na oparach dymu obrazy opo-
historie i widzw w dalekie kraje i czasy.
inaczej rzecz ma z "Obrazy latarni ma-
gicznej nie nas" (KoBoff, 65). Fotografia nie-
bardziej prozaiczna laterna magica i tam, gdzie
la oSlatnia ona tylko pokazywala chlodne
powierzchnie. Dopiero dzieki iluzyjnej w
Lo/amia mngicVlo
109
powierzchni lustra fOlografia stala
'-:Iadyna, klrej tylko aby dal i wy-
tam Ta nowa techniczna lalarnia magiczna
zdolna nawet do orientalnego
z i jednej nocy, marzenie w
a w marzenie: " Fotografia podwaja,
ustokrotnia do
Wieka, owa czarodziejska lampa Aladyna, ktra ujawnia
wiekowi tajemnice uniwersum" (George, 157).
Fotografia otwiera drzwi do nowej krainy czarw i zaprasza
do w przytaczany model tej szcze-
glneJ pochodzi od matematyka, pisarza i zapalonego
fotografa Charlesa Lutwidge'a Dodgsona, alias Lewisa Carrol-
la, dla ktrego, co W swym artykule Brassad'j
tajemnica i
Lewisa CaeroBa jest w pewien sposb
z ona dla niego czarw, krlestwem po
drugiej strome lustra" 57). Spojrzenie przez obiek-
tyw fotograficznej latarni magicznej cu-
dw, nawet Jeana Baudrillarda, jak pokazuje
cytat te Latarnia magiczna pozwala fo-
tografowi i znany innymi oczami,
ze znanego cudw: "Fotograficzny
patrzy na nie przez lustro, lecz przez Obserwator.
Alicja .. zostaje zaproszony do miejsca, gdzie przedmiary
Inne, gdzIe nie da faktw od i
nia, gdzie immanentne paradoksy zachwianiem ustalo-
nych (Mitchell , s. 191). fotografik
Duane Michais przez
w cykl u fotografii nie bez ko-
zery "Alice's Mirror". Pokazuje on wielokrot-
nie lustrzane odbicia; cykl trzy fotografie
lustro wszystkie inne obrazy lustrzane,
na koniec zgniata lustro. Pozostaje tylko i ka-
lustra, obraz, ktry ze swojej strony znw zaprasza do
na jest wy-

Latarnia magicv/a
LITERATURA
Jean Baudrillard, La banali/t magique des cllOses. Rozmowa
z Jeanem Balldrillardem, hup: /lwww.regards.fr/archives/ 19991
199902/199902 creo[ .hlml, 15 czerwca 2005.
BrassaY, earroll /he Photographer (1975), w: lane M. Rabb (red.),
u/erature & PI/% grapl/y. Imeractiolls ,/34-199, Albuquerque
[995, s. 46-58.
Waldemar George, Photographie visiol/ du mOI/de, "Ans et Metiers
graphiques", [6, 15.3.1930. Numero Special consacre a la photo-
graphie, 5.5-20 i 131-[6[, tlum. w: Wolfgang Kemp
(red.), Theorie der F%grafie II, 19'2-'945, Munchen 1979, s.
189-193.
Ernst Hrabalek, Lmema Magica. Zouberwel/ ItIld Faszifwrioll des op-
/ischefl Spielzeugs, Mlinchen 1985.
Eduard Koll off, Der Dagllerreo/yp (1839), w: Wolfgang Kemp (red.),
n,eorie der F%grafie 1,1839-19'2, MOnchen 1980, s. 64-67.
Duane Michais, Alice's Mirror, w: Marco LivingsIane, Duane Mi-
chals, Werkiibersich/ , MOnchen 1997, s. 82-85.
Will iam l. MitcheU. The Recofljigured Eye. Visual TrU/h in file POSf-
photographic Era, Cambridge/Mass. 1991, 1998.
Adolphe Braun, Martwa natura z 1867, w: Ulrich
Pohlmann i lohann Georg Prinz von Hohenzoll ern (red.), Eine neue
Kunst? Eine andere Natur! Fotografie und Malerei im. J 9. Jahrhundert ,
Munchen 200-+, s. 12

Fotograf musi jest zarwno jak i
Hill, 198 i n.
Zwolniony ze wojskowej kupiec Arnold Rose - czytamy
w opowiadaniu Ernsta Wicherta Ein kleines Bild z 1875 r . - bie-
rze jednak jako sanitariusz w wojnie niemiecko-francu-
skiej r 870/71 i, zafascynowany dziewczyny,
zabiera z opuszczonego domu w charakterze wo-
jennego" (Wichen, 192). Fotografia zaczyna powoli
nym i Rose widzi nawet, gdy zamyka oczy, ale obraz
znika, gdy fotografia zawierusza. Gdy Rose wraca do
Francji i przyznaje do ojciec dziewczyny
ze proponuje mu Rose musi
crka za i Arnold Rose z kolei proponuje
na i spOlyka z
Na koniec nad magiczna
i wstecz na gdy jeszcze
to nasza wsplna ktra jak
Lup
" 3
spoczywa w ziemi i czeka na i deszcz"
(Wlchert, 327): Fotogra?a tutaj jako ambiwalentny
budZI posladama tego, co odwzorowuje i
na poszukiwanie
Rudolfa Arnheima fotografia to a aparat fo-
i pies w wygodnej
kombmacJl (Arnhelm (I), 18), nie chodzi tu jednak o zabicie
a jak jest cenna. W posiadaniu fotografii
-.Jak w z opowiadania Wicherta - lkwi obietnica
cia. Fotografie ktry w realnie istnie-
szuka i [ ... ]
fOlograf nami znajduje
co jak my jest a nie
eidos" (Arnheim (2), 53). Opis Henri Cartier-Bres-
gdzie fotografi a to polowanie, byl znacznie bardziej pro-
Urok loww polega na obiektu, ktra
od uchwycenia momentu, fotografia
me chce niezliczonych obrazw tylko
"To jak z ktry chce, jego
ofiara a nie w krzakach z podkurczonymi
nogamI. Zawsze instynktownie
moment " (Cartier-Bresson, 31).
Teoria momentu Cartier- Bressona po-
i trwanie. Zdobycz, fotograf niesie ze
- po udanym polowani u - do domu, to ktre
precyzyjnie i
me z mego obrazowej kompozycji , ktra ma na-
ponadczasowe. Gdy fotograf czy
szy powinna ona im
chWIli przez to,
kompozycji, ktre ten moment ni eprzemijalnym.
Ta metafizycznie ugruntowana fotograficzne-
go w razie nie jest jednak - nadto
odnosi. do fotografa i lecz nie do
"ofiaryn. Staje ona widoczna w tym
momenCie, gdy fotografia migawkowa wyrusza na polowanie
LI/p
na a "strzelanie" staje powszechnie

Wraz z wchodzeniem na rynek coraz to nowych modeli apa-
ratw z krtkim czasem dla niewinnego
spacerowicza stanie Fotogra-
ficzne "napady rabunkowe" (FempholOgraphie, 66) nie do
w 1864 r. pewna gazeta przed my-
uzbrojonymi w aparat: fotograf
wam, czeka na was, kieruje na was swj obiektyw. Przy-
kroku, albo po was; twarzy
was i za grosz, a kto wie, w jakim
towarzystwie znajdziecie! " (Stenger, 75)
Vilem Flusser z tego szeroko rozpowszechnione-
go skojarzenia fotografii i antropologiczny niezmien-
nik, ktry spina
z paleolitycznymi i zbieraczami: ruchy
aparatem fotograficznym ru-
chy aparatu fotograficznego, ktry "wykorzystuje
odnosi ten czai: jest to ten sam prastary
gest paleolitycznego w tundrze"
(Flusser, 38). fotografowie po "sztucz-
nej tajdze", ale do domu tylko ten ktry
funkcje aparatu.
One w centrum uwagi jednego z nie-
zliczonych fotografii. Kleinbild-Jagd allf Din-
ge ul/d Menschen Hansa Windischa oferuje kodeks zachowa-
nia fotograficznego i techniczne instrukcje, ktre
fotografa instynktownie i imitacyjnie
w technicznie ma aparat.
dlatego, inni Strzela
dlatego, inni (Windisch, 15). Samo to
jednak nie wystarczy: udana fotografia jest polowaniem
na (Windisch, 4 i 22), a kto chce sukces w
tym powszechnym "palowaniu z (Windisch, 24),
potrzebuje technicznego know-how, wyczucia potencjalnego
przedmiotu, wiedzy o zasadach kompozycji i wreszcie - cierpli-
LI/p
' 15
albowiem "dobry to cierpliwy (Win-
di sch, 49).
Najlepsza zdobycz to taka, ktra bo
upolowana w formie: o "ratowaniu rzeczy, ktre
do siebie, zachowane przez fotografa"
(Kammann, 137) mwi Uwe Kammann i tym samym
motyw przewodni teorii fotografii. Fotografia to szczegl ny ro-
dzaj zdobyczy. Nie zabija, wprost przeciwnie - darowuje sfo-
tografowanemu obiektowi nowe i sprawia, przemawia
on w obrazie.
LITERATURA
Anonim, FemphO/ographie, ,. Prometheus" , 3, 1892, s. 66.
Rudolr Arnheim (I), War/Uli knipsen die Lewe?, w: Die Seele in
der Silberschicllt, Frankfurr/Main 2004, s. 17-19.
Rudolf Arnheim (2), Gtatll. und Elend des Phol0graphen, tamie, s.
46-55.
Henri Cartier-Bresson, "Nie trzeba niczego nic
10 po proStu Rozmowa z Rene Burri , "SOddeutsche
Zeitung Magazin", 31.7.1998, s. 30-33.
Vilem Flusser, Fiir eille Philosophie der Phol0graphie, Gouingen
1983 fKufilol.ofiiforografii, prze!. Jacek Maniecki, Wydawnictwo
ASP, Katowice 2004].
Paul Hill , cyt. za: Floris NeusOss, Fotografie aIs KUIIS1. KUl/Sl aIs
Fotografie, KOln 1979.
Uwe Kammann, Eugen Batz, Spurell und Strukwrell, w: Rainer K.
Wiek (red.), Das Neue Sehen. Von der Fotografie am Bauhaus zur
Subjektivet/Fotografie, Miinchen 1991, s. 131- 144.
Erich Slenger, Die Phorographie in Kultur lmd Technik. Ihre Ge-
schichre wiihrelld hUflderr JaJ/ren, Leipzig 1938.
",
LI/p
Ernst Wichcrt , Ein k l e i / e s Bi/d, w: Die Garrenlaube, 1875, s. 189-
192, 209-214. 225-228, 2+5-248 , 277-282, 293-296, 325-
332.
Hans Windisch, Kleinbild-Jagd au! Di1lge ul/d MetlScllen, +1-60,
Harzburg 1940.
Robert Cornelius, Autoportret z narzedziami laboratoryjnymi, dage-
rotyp, Ameryka, 18+3. w: The George Eastman Mouse Collection,
Geschichte der Photographie. Von 1839 bis heute, Koln 2005. s. 57
Magia, czarna
W owych czasach, gdy palono ludzi o
fotograf bez gdyby
Cobum, 56
Fotografia to sztuczka naszych czasw.
Bernhard, 202
William Henry Fax Talbot w jednym z pierwszych ar-
jakie na temat fotografi i, o "naturalnej
magii" i kierunek imerpreracyjny, ktrym
liczne wczesne recenzje fotografii. Gdy Herschel w
1841 r. Talbola na temat kalotypii, mu w
z L 6 marca 1841 r. : "Das kommr nich, mit ree/uen Dill-
gen [To nieczysta sprawa] as the German say" (Nickei . 133).
Z tego aspektu spotykamy w bardziej po-
prawnym angielskim w omwieniu zamieszczonym w
Magia, CZ(mla
119
"Athenaeum" Z 2 sierpnia 1845 r. , ktre mwi o
ilustracji i o czarach (NickeJ,
133). Fotografia spokrewniona jest z obie
"w swoich laboratoriw tajemnic, ktre nalllra
pozwala jedynie badaczom. Pewnego dnia
ukazuje im, cierpli wie kontynuowanym eksperymen-
tom, objawienie nieznanych fenomenw" (Durieu, 26).
U historii fotografii akcentowano jednoznacznie ma-
obrazw, a natura w technicznej formie wyra-
zu pojmowana nie inaczej magicznie; z biegiem czasu
sam fotograf przemienia w magika. "Metaforycznie
rzecz praca w ciemni bliska jest okultystycznym prak-
tykom magika obrazw, ktry, jak unaocznia lO portret von
Daya autorstwa Coburna, za black art tworzy tajem-
nicze obrazw" (Pohlmann, 9). F. Holland Day nato-
miast fotografowal Coburnajako Chrystusa (Keller, 261). Obu
ich w artykule zamieszczonym w "Camera Work"
w metafizyczno-magicznym ensemble z pierwowzorami pro-
tagonistw Photo-Secession. To tutaj znajduje
atramentowy kleks w sylwetki: Alfre-
da Wielkiego, Steichena, Kasebiera, Soczewki" i w
Coburna, Parsifala nowej sztuki: "Parsifal! Pounting because
the Grail eludes him! " (Kerfoot , 3 I).
Fotografik dokonuje nie tylko magicznego zapisu, ale
magicznej przemiany przedmiotw. I tak Max Morise nazy-
wa Mana Raya alchemikiem, ktry przemienia przedmioty
codziennego w obiekty luksusowe. Pierre Bost
zuje do tego aby Mana Raya w
przedmowie do EleClricire jako "czarodzieja", ktry
do duchw" i po lO, co niewidzialne. A Pierre
Bertonati przenosi na fo-
tografi i i stwierdza, "proces fotograficzny
wszystkim neohermetycznym komponentom z procesem alche-
micznym; warunkowane jest to przez aparatu , jego
w ktrej musi za-
stosowanie sol i srebra, a dalej przez receptywny, kobiecy, lu-
<20 Magia, czarna
narny element, obiektywu w starogreckim =
sl Chrystusa, ktrej
w przez soczewki (mandorla),
z dwch ze kul : w symboli
element od immanentnego do transcendentne-
go" (Bertonati, 8). Negatyw tej magicznej przemiany 10
sobowtr, i
jej dupl ikatem, jej double. "Kiedy [fotografia] pozwala
w praktykach okultystycznych, w ktrych ma-
gia pierwotna ulega zimegrowaniu, zamienia bezuslannie
w o naj rozmaitszych
- wtedy wkracza wreszcie do krlestwa widma.
Fotografia odgrywa dokladnie substytutu widma, punktu
kontaktowego z widmem, a takie obszaru, na ktrym rozpo-
widma" (Morin, 53).
Ostatnim alchemikiem historii fotografii jest teoretyk: chodzi
o Rolanda Barthes'a, ktrego teoria emanacji - zdaniem Johna
Tagga - wywodzi z mrokw prehistorii , podczas gdy no-
woczesna teoria fotografii "nie potrzebuje alchemii, lecz odnie-
sienia do historii, bo istota fotografii poza kontekstem historii
pozostaje (Tagg, 3).
Teoria emanacji przedstawia historii,
nak w swej Mitologie Barthes radykalnej krytyce.
Stanowiska teoretyczne, ktre w najszerszym
sensie jako z dyskursu, magii naturalnej che-
micznych aspektw procedury fotograficznej
opryki stosunkw spolecznych. Stanowiska te imeresuje
perspektywa, a nie zapis, normowanie sposobw a
nie swoista magia odbitek. Historyzacja w miejsce metaforycz-
nej ontologizacji , historia zamiast alchemii - Ola tej
nowej dyskursywno-analirycznej i kulturalno-naukowej orienta-
cj i teorii fotografii. Metaforyczna tradycji fOlografii jako
alchemii jawi z tej perspektywy interpretacyjnej jako ideolo-
giczna obsada obrazw fOlograficznych, ktre
technicznie i historycznie, a nie w kategoriach magii
Magia. czarna
naturalnej. Fotografia tylko wtedy swego al-
chemicznego dziedzictwa jako czarna magia, gdy historycznie
odwrci swoje implikacje metaforyczne, a przemieni
w
L ITERATURA
Thomas Bernhard, AuslOschung, Frankfurt/Main 1986 [wymazywa-
nie, prze!. Lisiecka, WAB, Warszawa 2005).
Emilio Benonati, Das experimemelle Photo in Delltschland. '9,8-'94,
katalog wystawowy Galleria dei Levante, Miinchen 1978.
Alvin Langdon Coburn, Die Zukunjt der bildmiissigen Fotografie
(1916), w: Wolfgang Kemp (red.), Theorie der Fotografie II,
'912.-/945, MOnchen 1979, s. 54-58.
Eugene Durieu, Proces verbal de la Seanee du25 jar/vier 1855 de la
Societe jranraise de photographie, "Bullelin de la Societe
dephOlographie", I, 1855, s. 22-30.
Ulrich F. Keller, The Mylh oj An Photography: A Sociologieal Anoly-
sis, "History af Phatography" , 8, 4, 1984, s. 249-275.
J.8. Kerfoot, B/aek An. A leeture on flecromallC}' and the Photo-Se-
eessior/, "Camera Work" , 8, 1904, s. 29-31.
Edgar Morin, Der Mensch lInd das Kino, Stuttgart 1958 [Kino i wy-
obramia, prze!. Konrad Eberhardt , PIW, Warszawa [975].
Max Morise, Les reux Enehantes, "La Revolution Surreal iste", l,
1924, s. 26 i n.
Douglas R. Nickei, TalbOl's Natural Magie, "History of Photo-
graphy", 26, 2, lato 2002, s. 132-140.
Ulrich Pohlmann, Der Traum von Sehnheit - das Wohre ist sehon,
das Sehne wallr, Fotografie wid Symbolismus ,890-/9'4, "FOIO-
geschichte", 15,58,1995, s. 3-26.
Man Ray, E/eetricite, Paris 1931.
'"
Magia. ao
mo
John Tagg, n ,e Burdell oj Represemarioll. Essays 011 phorographies
a"d Histories, London 1988.
William Henry Fax Talbot, 0" PI/orogenie Drawil/g, "Sarurday Maga-
zine"' , XIV, 435, 1839, s. [38- 139.
T. R. Williams, Memento mori , dagerotyp, ok. 1853 f ., w: Rainer
Wiek (red .), Oie Pioni ere der Photographie 1840- 1900. Oie Sammlung
Robert Lebeck, Weingarten 1989, s. 25
Memento
Od jednej do drugiej.
Derrida
na fotografi e, na czas zatrzymany, ale i mi-
niony. "Stare fotografie! Wszyscy, ktrych widzimy, nie
samochody rozebrane na ogrodowe
jedwabne garnitury w po ludziach
kilka plYI nagrobnych [ ... ] . Na stare
fOlografie i, nieruchorne, dawne ktre
na nie - katarynka przemijania wygrywa refl ek-
(Tuchol sky, 9 16). Fotografie to z jednej strony
memento mori, z drugiej prba zatrzymania zabra-
nia jej To, aparat jest dla Siegfrieda
Kracauera strachu przed o
obrazowi gromadzenie foto-
grafii ma (Kracauer, 109). Fotografia "zdaje
od w na skazana" (Kra-
cauer, 109). FOlOgrafia nie tylko wciela w siebie ale i
w fotografi i jako znak naszej
Mememomori
'"
(Barthes, 162). akt lektury
a mamy ich miliardy codziennie na kaMy akt uchwy-
cenia i odczytania lO i komakt
z tym, czego nie ma, czyli ze (Barthes, 83). Ta
swoista w fotografii, skuteczna
w i postaci czasowego indeksu obrazw, czyni z foto-
grafi i memento mori. Fotografie nie tylko
znakiem w odczytywane jako
obrazy Dlatego .. wszystkie fotografie
memento mori. stykamy ze
ludzi i rzeczy. dlatego,
wybieramy wycinamy i wszyst-
kie przemijania"
(Soniag, 19).
Niezliczone fotografie wykonywane
w XIX wieku, i przechowywane w albumach obrazowym
tej obrazu fotograficznego. O
drogach historii fotografii fakt , te obrazy
szczeglnym zainteresowaniem kolekcjonerw,
przechowywane w obszernych archiwach (na hup: /!
www.burnsarchive.com/). zbierane i pokazywane nawet na
stronach internetowych z czarnymi ramkami, na ktrych
o z tego znanych osb
publicznego. Na stronie thanatos.net (http://thanatos. net)
- tylko - pod "memento mori" ,
obok obrazw masek i rentgenowskich,
znajduje wiele fotografii ludzi , komentowanych
przez (zalogowanych)
LITERATURA
Roland Barthes, Die helle Kammer, Frankfurt/ Main 1985
obraz/l, Wydawnictwo KR, Warszawa 19961.
Stanley B. Bums, Sleeping Beauty. PholOgraphy jll Ameri-
ca, Ahadena 1990.
126
MemelllQl1Iori
Stanley B. Bums, Sleepillg Bealuy II. Grief Bereavemem al/d (he
Family in Memorial PholOgraphy. AmeriCOII al/d Ellropeall Tradi-
{jons, New York 2002.
Bernd Busch, Belichtete We/t. Elfie Wahmehmungsgeschichle der
PllOtographie, Mii nchen- Wien 1989.
Heather Cameron, Memento mor": Moumillg, MOlluments al/d Memo-
ry. ht tp: // www.zlg.lu_berlin.de/tixingid/memenlo_mori.l1lml
Jacques Oerrida, Die Tode VOIl Roland Barlhes, Berlin 1987.
Susan SOnIag, Ober F%grafie, Mtinchen 1978 [O fotografii, prze!.
S a w o m i r Magala, WAiF, Warszawa 1986].
Kurt Tucholsky, Aires Lichl, w: Gesammelte Werke, 2, 192J-192.8,
Rei nbek 1972, s. 916.
Anonim, Belgia, ok. 1930 roku, ze zbiorw autora
Miejsce
A istnieje w naszych miastach skrawek ziemi nie
miejscem
Benjamin, 44
W znaczenia z punktu widzenia hi storii
literatury opowiadaniu Phorographie Verge/wflg [Fotografia
i odwet], ktre pod koniec XIX stulecia w Weimarze,
kryzys zostaje przeniesiony na Zwariowa-
ny na punkcie fotOgrafii czas na robieniu
niezbyt udanych ale nie z
Udaja mu jedynie natury. Nie da
tego niestety o portretach i migawkowych,
tak Laura, sama stanie dla
jedynie "bardzo (PItolOgrapItie lInd
Vergeltung, 5), odbiera fotografowi prawo do stworzenia:
"Pozostaje Panu stworzenie, do szstego dnia". Na ko-
niec nie tylko udaje
lecz i ktry
przypadkowo zastal utrwalony na i roman-
tyczne ruin w miejsce
Miejsce pnest('pstwa
129
W esej u Waltera Benjamina sw/ki w dobie reproduk-
cji technicznej, gdzie, jak w ktrym autor
modele interpretacyjne i ktre po przewija-
przez niezliczone interpretacje, metafora znw pojawia
w centralnym miejscu. Fotografia, ktrej w
Benjamina przypada rola, to medium
ktre zarwno do sztu-
ki auratycznej , jak i technicznie reprodukawalnej , ktra z
zrywa, jej zarwno jak
i Fotografiajako miejsce oznacza
to "Tam, gdzie miej sca
innym obiektom, ekspozycyjna fotografii po raz pierw-
szy Przyznanie temu zjawisku
mu miejsca jest Atgeta, ktry
okola roku 1900 paryskie ulice.
powiedziano o nim, je niczym miejsca
Miejsce jest pozbawione ludzi,
a fotografuje je w celu ustalenia poszlak. U Atgeta
do rangi dowodu rzeczowego w procesie historycznym.
To stanowi o ukrytym w nich znaczeniu politycznym. Narzu-
one konkremy kierunek recepcji , niezbyt do
w przestworzach kontemplacji. niepokj,
je czuje. musi drogi do nich" (Benjamin,
(1),76).
Benjaminowski opis fotografii jako miej sca na-
do literackiego wzorca kryminalnej. Kulturo-
znawstwo i teoria mediw kryminalnym
ktre
od kultowej do wystawienniczej objawia
ze Benjamina
one miejsca gdzie j po-
poszlaki i dowody rzeczowe. Fotografie
z ktrej ludzie jako i sprawcy,
a zatem jako agenci historii . Fotografia staje zatem doku-
mentem, zaopatrzonym co prawda w dar j za-
rwno obrazowo, jak i dyskursywnie oczywistej autentyczno-
jako "fOlograficzna konstrukcja" (Benjamin, (2), 43),
''0
Miejsce pnestepstwa
ma za "zbawienny dystans czl?wiekiem i
jego otoczeniem" (Benjamin, (2), 38). Ow dystans Jest warun-
kiem i przedmiotem fotografii. go na obrazach
fotograficznych jako miejsce - historyczny. indeks
i widoczny O ile spojrzenie przedtem Jeszcze
na (Benjamin, (2), 31), o tyle teraz musi
widokiem samych rzeczy.
Benjaminowskie tropienie w histOrii kuhury prowa-
dzi do stworzenia modelu, ktry do kodw i praktyk
deszyfracyjnych rozwijanych na wzr procedur kryminalistycz-
nych. Esej historia fotografii jest - tego samego
- bardziej i precyzuje, czym jest fotografia
jako miej sce "Nie na darmo porwnywano
cia Atgeta ze z miejsca A istnieje
w naszych miastach skrawek ziemi nie miejscem prze-
nie jest nie
jest fotografa - potomka augurw i haruspik6w
_ odkrywanie winy na swoich i wskazywanie wino-
wajcy?" (Benjamin, (2) 44). W porwnaniu z dagerotypami
i wczesnymi fotografiami Atget wyznacza, zdaniem Benjamina,
momenl do nowego, etapu w hi stori i
fotografi i i kultury, kiedy to obrazy staly relewantne jako
"dowd rzeczowy w procesie historycznym" .
Tak odczytywano fotografie po Benjaminie.
od Chri stiana Bolranskie-
go, ktry zajmuje w wielu pracach motywem miejsca prze-
i od Johannesa Heppa, ktry w cyklu 7J1e Day After na
panoramicznych obrazach zakres 360
0
fotografu-
je miejsca, gdzie do zamachu terrorystyczne-
go, terroru z czasowego i przestrzennego dystansu"
(Liebs, J 3). W albumie El Caso (Boltanski, J 988) Boltanski
do miejsca ktre w
skiej gazecie "El caSD criminal", je, a
cykl poprzedza tylko "Escenarios der crimen",
"Lieux des crimes" - miejsca
Boltanski do szczeglnego zastosowania foto-
grafi i: do fotografii miejsc kt6ra od XIX w.
Miejsce pnestepsMO
'"
szeroko zabezpieczania
w kryminologii. Jej zadaniem jest nie tylko stworzenie poprzez
"fotograficzne (Regener) obszernej
dokumentacji ale i zabezpieczenie obrazw miej-
sca Ten rodzaj fotografii ma dowiadu-
jemy z wczesnych tekstw, osobiste "badanie wzrokowe"
i wywodzi z " istoty fotografii" , co puentuje
regulacja prawna z 1903 r. Fotografia na miejscu
stwa dokumentuje "nie tylko stan poszczeglnych
na i relacje przestrzenne
miejsca , lecz [ ... ] (Karallus, 143). Fo-
i aby
- poza zabezpieczanie - mc zrekonstruo-
na z miejsca czyn kt-
ry dawno ze
LITERATURA
Anonim, Phorographie /lI/d Vergelrul/g, Weimar, b.d.w.
Walter Benjamin, Klei"e Geschichte der Phorographie, w: Gesammel-
te Schriften, red. RolfTiedemann i Hermann Schweppenhauser, l.
II . Frankfurt/ Main 1977 [Mala hisroriaf01ograjii, w: Twrcajako
wytwrca, prze!. Huben 1978, s. 26-45].
Walter Benjamin, Dos KIlIIsrwerk im Zeim/rer seiner reclmischen Re-
produzierbarkeit [Zweite Fassllng}, w: Gesammelre Sclirif-
ten, red. Rolf Tiedemann i Hermann SChweppenhauser, Frank-
fu n/ Main 1972 sztuki w dobie reprodukcji technicznej, w:
Twrcajako wytwrca, Huben 1978, s.
66- 106].
Christian Bol(anski, El Caso, Madrid 1988.
Chrisli ne Karallus, Etwas in Augenscheillllehmel/. Dieforograjische
IdentiJizierul/g des Tatorts um /900, w: Charles Grivel, Andre
Gumhen, Bernd St iegler (red.), Die Erobenmg der Bilder. Plw-
rographie in Buch Ul/d Presse, 1816-1914. MOnchen 2003, s. 141-
155.
'"
Miejsce przesrepSfll'a
Holger Licbs, Die Zei! vergeht, und all es scheim wie immer. Weno
die Angsl zurn Alllag wird. Die 36o-Grad-Bilder des FOlografen
Johannes Hepp zeigcn One des Terrors . Jetzt werden sie in aller
Wel! ausgestell t, "SGddeutsche Zeitung
n
, 11 / 12.9.2004, S. 13.
James Hillis Miller, /IIus/ration. Die Spur der Zeic"en in KU/W, Kritik
wuj Kil/rur, Konslanz 1993.
Susanne Regener, FOlOgrafisc"e Erfassung. Zur Geschicllte medialer
KOflStrukriOllell des KrimilleJlell, MOnchen 1999.
.". .... ~ ..
. " . '
Anonim, bez t y t u u , ok. 1920 roku, ze zbiorw autora
Moment
momentu.
Willi Warsrar, 77
czym jest "fotograficzny moment ". XIX wiek
bardzo temporalne: o ile dla pierwszych
fotografikw moment fotograficzny ki lka minut , a po-
tem z nich sekundy, o tyle
i wynalezieniu mocniejszych obiektyww,
czas redukcj i do mniej jednej
sekundy. Do lat XIX w. "moment fotogra-
ficzny", podczas ktrego portretowani musieli w bez-
ruchu, trzech sekund (Peters. 170). FotograF Ska-
ife w 1860 r. natomiast migawkowe"
jako obraz w jednej sekundy lub w jeszcze
krtszym czasie" (Skaife, 130). Czas ten zarazem
fi zjologiczny prg, jako siatkwka zatrzymuje postrzegany
obraz na sekundy. Fenomen ten
ny przez wczesnych teoretykw jako obrazw
oka" (Janssen, 481) jako obrazw siatkw-
Moment
",
ki " (Marey, 298). W istocie, percepcyjnego,
momentu, jest od stanowiska i
opisywane zarwno jako jak i jako trwanie. Astronom
Jules Janssen, zawodowo do czynienia raczej z obserwa-
niezbyt mobi lnych konstelacji gwiazd
oku pojedynczy obraz zostaje wymazany
po jednej sekundy i przez inny, co pro-
wadzi podczas obserwacji do braku Fizjolog Etienne
Jules Marey, ktry analizie ruchu, ok. ISSO r.
natomiast ten fenomen albowiem oko
czy ze poszczeglne procesy ruchowe i postrzega je jako
Szybkich ruchw oko w ogle nie jest w stanie per-
nie widzi kuli pistoletu czy uderzenia kropli
o wody. Zarwno Marey, jak i Janssen dostrzegli
stworzone przez korygowania tego fizjo-
logicznego handicapu oka. fotografik Eadweard
Muybridge, ktremu pod koniec lat XIX w.
jako pierwszemu konie w galopie, pra-
najpierw z 12, a potem z 24 zamocowanymi na
aparatami, uruchamianymi za zainstalowa-
nych na ziemi toru, po ktrym konie.
konia o imieniu Occident przy bardzo szybkim
ruchu przez moment z czterech kopyt nie dotyka ziemi
i zachodnie oko, jego sposb postrzegania tego fe-
nomenu obarczony To na pozr marginalne odkry-
cie czy malarze nadal
swym oczom i czy do realistycznych nie powin-
ni fotografii. Fizjologiczno-fotograficzna lekcja
o postrzeganiu, ruchu i do refl eksji nad
postrzeganiem i w ogle.
dem niech wywiad z rzetbiarzem Augustem Rodinem,
ktry na pytanie, czy malarz klamie, gdy wbrew odkryciom
fotografii upiera przy swoim tradycyjnym przedstawieniu
konia, tak "Nie, artysta ma
a fotografia albowiem w czas nie stoi w
miejscu: gdy uda moment
przez czas sceny, to jego jest z
,"
Momelll
mniej konwencjonalne naukowo obraz, w kt-
rym czas zostaje brutalnie zawieszony" (Rodin, 224). Rodi-
nowska krytyka trafi a w sedno odmiennych metod
Muybridge'a i Mareya. O ile Muybridge w gruncie rzeczy roz-
ruch na sekwencje poszczeglnych obrazw, ktre sto-
do ustalonego czasowego, o tyle
Marey ruch do jedynego obrazu, ktry uwidacznia
tego, co nie dzieje i ma zarazem
prawa
najslynniejszej do agencji fotograficznej
Magnum, Henri Cartier-Bresson, - szuka
Jego uwaga kieruje jednak nie ku zagadnieniom fizjologicz-
nym, lecz ku fotograficznemu, fotografii praso-
wej, czy - by jego
co programowego - momentowi. Tekst
Canier-Bressona to swoista deklaracja programowa fotorepor-
ktry dopiero z XX w. centralne miejsce
w prasie ilustrowanej. wkracza teraz do mediw
drukowanych i jako zarazem zdecydowana i skom-
ponowana sekwencja na po-
jedynczym - podsumowuje Cartier-Bresson
- jest wynikiem mzgu, oka i serca, na
problemu , utrwalenie wydarzenia i (Car-
tier-Bresson (1), 2). Jako sekwencja ma na fo-
tografii moment i go Znw
chodzi O problem "fotograficznego momentu", o fotograficz-
i procesu czasowego, ktry ma
skoncentrowany na kilku "FOlograf pokazuje nam
jedynie wskazwki zegara, ale to on wybiera moment" (Cartier
Bresson, 37). Przy tej prbie uchwycenia tego, co istotne, fo-
tograf konfrontuje z fenomenem, pokazuje
mu tylko jak ulotna, forma, tak jego
(fotograficzna) musi selekcj i motyww,
do wykonanych
obrazw w siatkwce dla Mareya jego pra-
cy fotograficznej, a tutaj przemienia w samej rze-
"Obcujemy ze sprawami, ktre a kiedy
Momellf <3 ,
nie ich (Cartier-Bresson (I), 2).
problemu wymykania zjawiskowej rzeczywi-
jest teraz dla Canier-Bressona moment, ktry
fotograf ma w rytmie zdarzenia.
to znaczy w jednym momencie, w sekundy,
fakt i ktra go i czyni (Car-
tier-Bresson (2), 82).
Aleksander Rodczellko, rosyjski fotografik. momento-
wi jeszcze znaczenie. W Gegen das synthe-
tische Ponrait, fiir den Schnappschuss z 1928 r. Rodczenko do-
w migawkowym pierwszej
wielkiej konfrontacji i
i momentem" (Rodczenko, 80), mo-
ment. Fotografia nie tylko moment, ale
ponadczasowej prezentacji artystycznej. Doty-
czy to ponretu Lenina, ktry w razie - i, ja-
ko chodzi o prezentacj i, nie jako obraz
czy biografia - nie do czy
uoglnienia. "Musimy fotogra-
fia , nie jest powszechnie niezmienna prezentacja
obrazowa. Co jest nie tylko jest
polimorficzny i dialektyczny" (Rodczenko, 81). Albo by
Cartier-Bressona: "W fotografi i, jak i gdzie indziej,
moment jest swym pytaniem, a od-
(Canier-Bresson, 74).
LITERATURA
Henri Cartier-Bresson (1), Aufder Suche nach dem rechten Augellblick.
Allfsarze Ul/d Erinllerungen, Berlin-Mtincllen 1998 [Decydujqcy
momellt, prze!. Krystyna "Fonnat - Pismo Artystyc-
zne" , 46, 1-2/2005, ISSN 0867-2555, Akademia Sztuk
we i Fundacja im. Eugeniusza Gepperla, s. z-H
Henri Cartier-Bresson (z), Die Erftlldung nach der Natur, w: Wolf-
gang Kemp (red.) , Tlleorie der Forografie III, ' 945-' 980, Mtinchen
1983, s. 8z .
138
Momellf
Jules Janssen, CEvres Scielltijiques, red. Henri Deberain, 2 tomy, Pa-
fi s 1929/ 1930, t. I.
Elienne Jules Marey, Le Mouvemelll, Paris 1894.
Ursula Peters, Stilgescllichte der Fotografie in Deutschlalld. 1839-1900.
Koln 1979.
Augusle Rodin, Die BewegulIg in der KwlS(. Gespriicll mit Palli Gsell ,
w: SprulIg i" die Zei/. BeweguIIg ul/d Zeit aIs Geslalwllgspn'IIz.ip
ill der Photographie von den Anflingen bis zur Gegellwan, katalog
wystawowy. Berlin 1992, 5.223.
Alexander Rodl schenko, Gegen das synthetische Ponrait, for den
ScJmappscllltss ( 1928), w: Wolfgang Kemp (red.), Theorie der Fo-
tOgrafie II, '9'1.-' 945. MOnchen [979, s. 79-82.
Jens Ruchalz, Momemaufllahme IlIId KUf/s': eille historisclre Begeg-
mlllg, .,FOIogeschichte", 17, 1997, S. 3-22 .
Willi Warstal , Die Klinstlerische Photographie. fI/re EntwicklulIg. ihre
Probleme, ihre Bedelltlmg, Leipzig- Berlin [9 I 3.
Auben, Koszula cesarza Maksymiliana po j ego rozstrzelaniu,
[867, w: Rainer Wiek (red.), Oie Pioniere der Photographie [840-
1900. Die Sammlung Robert Lebeck, Weingarten [989, s. 9 [
Morderstwo
Robienie stanowi morderstwa.
SOli/ag, 19
,. Dlaczego nie kormorana w momencie, gdy pada
od (Conan Doyle, 10) pyta twrca Sherlocka Holme-
sa, zapalony fotograf i w nie mniejszym stopniu fascynat spi-
rytyzmu Arthur Conan Doyle, by natychmiast
w czyn. Wszyscy podekscytowani przy
cia, bo - w od martwego kormorana - nie wiadomo,
jaki los jego ale: "Ptak ostro [sharp as
a die)" (Conan Doyle, II). Pierwszy wielki historiograf foto-
grafi i, Jasef Maria Eder, w 1854 r. o eksperymencie
fotograficznym, w ktrym nie o fOlO grafa
ze strzelcem na wyzwalacz. Tym
razem obydwa wyzwalacze ze w jednej
aparaturze: Wyko-
rzystano okazje, by
plyt. W tym celu zamocowano ladu-
nek dynamitu na i skierowano aparat fotograficzny.
Morderstwo
.. '
Ten sam przewd elektryczny wybuch
i wyzwalacz kamery" (Eder , 101). sfoto-
grafowany przed podczas i po detonacji, egzekucja
fotograficzna udokumentowana.
Mordercze polowanie nie ogranicza do
W XIX w. jeszcze kontrowersji dyskusje za i
przeciw fotOgraficznym zamachom, natomiast dzisiaj "zamachy"
techniki fotograficzne na dziennym.
Z jednej strony jest krlestwem fotografi kw, ktrzy
na by do domu z trofeum - nieznanym
wizerunkiem znanego. "Kierowali aparat niemal na
na wszystko, co porusza, i krad-
ruchu " (S,arl, ' 3). Z drugiej slrony,
wszyscy od dawna aparat fotogra-
fi czny: "Fotograf czyni do ruchu,... Jest
policjantem, fotografem" (S,arl, '3). Tym sposobem
fotografia w zabjczym znaczeniu.
- pisze w 1965 r. fotograf Nowej Alben Renger-
Patzsch - fotograficzny,.., wycelowany aparat, aparat
zostaje jak strzelba,... Zawsze mwi o celowa-
niu,.. i strzelaniu,... Okrutny charakter wzmacnia
jeszcze to, do ofiar, strzela z ukrycia,.. i
one zazwyczaj bezbronne" (Renger- Patzsch, 135).
L[TERATURA
Arthur Conan Doyle, A/fer connorams WilII a camera, w: Es-
says OfT Pholograplly, London J 982, s. 1-12.
Josef Maria Eder (red.), AI/leitul/g wr von Moment-PIIO-
tografien, Halle-Saale J 884, J 887.
GUSlav Fritsch, Kiil/stler-Camera contra Geheimcamera, "Polytechni-
schesJournal", 4,1890, s. 9[-99.
>4'
MorderSIwo
Albert Vom Silili der Phofographie iiI/d der Veralll-
lVortlichkeit des Phorographen (1965). przedruk w: Albert Ren-
ger- Palzsch, F%grafien '9Zj-/960 , Bonn 1977, S. I3I-J 36.
Susan Somag, Uber Fotografie, Milnchen 1978 [O fOlografii, prze!.
Magala, WAiF, Warszawa 1986].
Timm Starl . Geschoss lmd Ul/fali. Bewegullg ul/d Momelll ;11 der Fo-
tografie um /900, w: II/s bmere des Bilderbergs. Forografien aus
den BibliOlhekell der Hoc"sclmle der KUliste wili der Teclmischel/
U,,;versirQt Berlin, Goni ngen 1988, s. 9-22.
Jiirgen Wolf, bez tytulu, 2002, ze zbiorw amora
Obiektyw, obiektywny
Obiektyw, wyostrzone oko, wszystko i
na dzienne. Tu nie artysta, ktry tak
czy owak f ... l, nie, tu
jedno-oko, atrybut mkich bogw jak Zebaoth.
Goli, [86
Jednym z najbardziej rozpowszechnionych slereOlyp6w na te-
mat fotografii jest przekonanie, potrafi ona obiektyw-
ny obraz widzial nej fotografi i
w s(Qsunku do malarstwa - konstatuj e francuski teoretyk filmu
Andre Bazin - polega tedy w swej istocie na obiektywizmie.
Nic dziwnego, soczewek, ktry stanowi oko
fotografi czne , oko nosi obiek-
tywu,," (Bazin, 15). Obiektyw nos i swj program epistemolo-
giczny w swej nazwie, ktra w rozmaity sposb od-
czytywana. Najbardziej konsekwentnie to zapewne fo-
tografi a Nowego Widzenia, emfatycznie w
fotografi i uwolnienia od tradycji ,
ktra, zdaniem np. Moholy-Nagya czy Rodczenki ,
postrzeganie i na naszych oczach
Obiektyw, obiektywny
'45
praw malarskich . "Obiektywna fotografia" nie tylko do-
"optycznego przedstawienia (Moholy-Nagy (3),
325), ale i widzeni a: "obiektywna
fotografia ma nas widzenia. Nie chcemy
obiektywu naszych poznawania i wi-
dzenia; ma on nam pomc w otwarciu oczu" (Moholy-
Nagy (3), 325). Fotografia jako "obiektywna forma widzenia
w naszych czasach", j ak brzmi programowy tekstu Moho-
Iy-Nagya (Moholy-Nagy ([)), pozwala grani-
ce naszego oka" (Moholy-Nagy (2) , 320) i a nawe'
Nowe
Widzenie, proklamowane przez fotografi czna, jest
w mierze widzeniem fotografi cznym.
inni fotograficy i teoretycy tam-
tych czasw. Hans Finsler, ktry fotografi i na zamku
Giebichenstein w Halle i jest zaliczany do najwybitniejszych fo-
tografikw Nowej za nowe oko,
ktre - w do oczu organicznych - jest obiek-
tywne i do poznania widzialnego
.. Obraz trzeciego oka, obiektywu, sam jest obiektywny, nie zna
nie potrzebujemy odciskw palcw, by
identyfikacji , nowe oko identyfikuj e twarz, a nawet
wieka" (Finsler, 291). Ocena ta uzasadnienie
epistemologiczne historii fotografi i. Erich Stenger, jeden
z pierwszych historiografw fotografii , podej muje rekon-
strukcj i hislorii fotografii jako pochodu techniki ,
jako ktre obiektywu:
" .. Obiektyw, ktremu w udziale przypada zadanie wytwarzania
obrazw optycznych, i ktry skierowuje na obiekt, szklane
oko aparatu , pracuje zaiste obiektywnie .... (Stenger, 175) .
LITERATURA
Andre Bazin, Omologie des fotografi schen Bildes ( 1945), w: Wolf-
gang Kemp (red. ), 71/eorie der Fotografie 11/ , ' 945- 1980, Miinchen
146
Obiektyw, obieklyll'lly
1983 lOm%gia obrazu fOlograficVlego, prze!. Micha-
w: Film i WAiF, Warszawa 1963].
Lorraine Daston i Peter Galison, Dos Bi/d der Objektivitiil, w: Peter
Geimer (red.), Ordmmgen der Sichtbarkeit, Frankfurt/Main 2002,
S. 20-99.
Hans Finsler, Das dn'tte Auge ( 1965), w: Klaus E. G61lZ i in. (red.) ,
Hans Hm/er. Neue Wege der Pllolographie, Bern 199 1, S. 29 1
i n.
Iwan Goll , Diealre Fotografie ( 1931), w: Wolfgang Kemp (red. ), Tlle-
orie der Fotografie II , ' 9'2.-'945, Miinchen 1979, s. 184- 188.
Laszlo Moholy-Nagy (I), fotografie: objektive seliform tll/serer loeir
(1936), cyt. za: Krisztina Passuth, Moholy-Nogy, Wei ngarten
[986, s. 342-3++.
Laszlo Moholy-Nagy (z),Jotografie ist Iicll1gestallllllg, " Bauhaus", l ,
1928, s. 2 i n., cyt. za: Krisztina Passuth, MoholyNagy, Wei n-
garten 1986, s. 319-322.
Laszlo Mohol y Nagy O), scharjoder tmscharf?, w: i lO, 1929,20,
s. 163 i n. , cyt. za: Kri sztina Passuth, MoholyNagy, Weingarten
1986, s. 323-326.
Erich Stenger, Die PhOlographie ill Kulrur IIl1d Techl/ik. Ihre Ge
schichre wahrel/d hUl/der! Jahren, Leipzig 1938 .
Clementina, Lady Hawarden, Pholographic Sludy, Anglia, ok.
1860 r. , w: Mark HawarthBoOlh (red.), The Golden Age of British
Photography, 18391900, London 198+, fot. 123
Objawienie
Cud absolutnie nie tajemniczo-cichego
i objawienia
Kallai, [ 34
"Odbitki, ktre z nieba" (" Kunstblatt") dojrzeli w pierw-
szych fOlografiach a Oliver Wendell Holmes stwier-
z podziwem: "To kartka wyrwana z napisanej przez
z (Holmes, 183). Fotografie, te "za-
gadki metafizyczne" (Holmes, 183), w sensie ob-
jawieniem, ale w postaci fizycznej, ktra techniczny
zapis objawienia, tym samym technicznym objawie-
niem "To nie zabawka, lecz boski dar, ktry pozornie
nam nauka, ale w to natchnienie ob-
jawione naturze przez Wszechmocnego ustami skromnych stu-
dentw" (Holmes , 224). Fotografia to prawdziwe objawienie
ktry jawi taki, jaki jest; zapewnia technice, sztuce
i nauce uzasadnienie metafizyczne. na
coraz to nowe detale i zadziwieni do
aby tego, co widzialne.
Objawienie
149
to jeszcze wiek Gdy Hugo Sieker
w 1928 r . fotografa z Nowej Rzeczowo-
Alberta Rengera-Patzscha, w nich "dowd na to,
fotografi a objawia intensywniej, czyni to sama
natura" (Sieker , 123). Podczas gdy Rengerowi-Patzschowi
przede wszystkim o powierzchni,
forma lne prawa widzialnego a jego Die Welt
iSl sch6n, ktra na
do modlitwy, to objawie-
nie Roberta Franka - brutalnym i sugestywnym
portretem Ameryki - polega na ich od-
krywa na srebrnej ,, Amerykanie Roberta Franka byli
- i nadal - sugestywnym objawieniem. W czasach gdy Ame-
ryka zdrowy obraz samej siebie, pozba-
wiony wszelkiej Frank pod
i szczerym i pasji spoj rzeniem.
strach i (Greenough/Brookman,
24) . W tej tradycj i prace Diane Arbus i nic
dziwnego, obszerny tom jej nosi Re-
velaliollS. OJjenbarungen. Na pierwszej stronie znajduje cy-
tat z jej uwag, do tradycji metafizycznej: "A obja-
wienie jak to, ktrego w grach - ko-
lejny w historii tajemnicy ... " (Arbus, 1). W tytule tego
tomu gry bo w francuskim
za rtvtlaleur, wywo-
ktry co Alain le Grand(-Velin),
prowadzi do prawdziwej revtlarioll (objawienia). Fotografia sta-
nowi medium objawienia w czasach technicznej reproduktywno-
Jest ona, powtrzmy za Susan Sontag, "prototypem
czesnego (Sontag, 23).
LITERATURA
Carl Aigner, Das Gespensr der Siclubarkei/. No/il en l llm Verhiil/Ilis
von Fotografie Ul/d Epiphanie, w: Im Reich der Phalltome. FOfO-
150
Objawiellie
grafie des UIISiclubaren, katalog wystawowy, M6nchengladbach-
Winl erthur , OstfildernRuit 1997, s. [04-108.
Oi ane Arbus, Revelatiol/s. Offenbartmgen, Munchen 200+.
Alain le Die fOlografische Schrift: eille AnschowlIIg
der We/t .. Fologeschichte", 6. 20,1986, s. 47-58.
Sarah Greenough i Philip Brookman, Robert Frank. Movillg Ol/f,
Zuri ch 1994.
Qliver Wendell Holmes, SllflPailllillg and SIIII-Sculplllre; witll a sl e-
reoscopic trip across (he At/amie, w: Soundings 1r011l (he
At/amie, Boston 1864, s. [66-227.
Ernst Kallai, Bi/dhafte F%grafie, w: Wolfgang Kemp (red.), Theorie
der Fotografie II , ' 9'2-/945. Munchen 1979, s. [ 32-135
"Kunslblau", 24.9.1 839, s. 306.
Hugo Sieker, Absolllte Realistik. 2ur Phorographien von Albert Ren-
ger-Parzsch, ok. 1928, przedruk w: Albert Renger- Patzsch. Fo-
tografiell 1925-1960, Bonn 1977, s. 121-124.
Susan Sontag, Ober Fotografie, MUnchen 1978 [O fotografii , przeJ.
Magala, WAiF. Warszawa 1986].
Mayer & Person. Comtesse de Castiglione, ok. 1864 r., w: Freddy
Langer (red. ), Fotografie! Das 19. Jahrhundert, MUnchell-Berlin-New
York 2002, s. 48
Oko
Zadaniem fotografi i nie jest ozdabianie lecz odkry-
wanie oka.
Dorremom, 213
Porwnanie apararu fotograficznego z ludzkim okiem
czasw przedfotograficznych. Kepler i Descartes porw-
nywali ludzkie oko do camera obscura: W La Dioptrique Rene
Descartes proponuje czytelnikowi do otworu ca-
mera obscura oka lub oka zabitego
mula, aby tajemnice postrzegania. To, co poja-
wia we ciemni, stanowi perspektywiczne odbicie
Oko projektuje do za-
i izolowanego jest - jak pisze
teoretyk sztuki Jonathan eraf y - doskonale od
siebie oddzielonymi res cogirans i res extellsa,
i (erary, 46) i czyni tym samym
dla rozumowego. Podczas
Oko
'"
gdy dla Kartezjusza i po XIX w. porwnanie IQ do
zapewniania ludzkiemu postrzeganiu matematycznie
nego odpowiednika w widzialnej ok. 1850 r.
fizjologia odkrywa pierwowzr aparatu forograficznego
w budowie oka, ale zaczyna
ce. Oko i aparat fotograficzny i tutaj ze spokrewnione,
a proces ludzkiego postrzegania odpowiada powolnemu
powstawaniu obrazu fotograficznego. Halldbllch der Ophthal-
mologie Georga Theodora Ruetego to tylko jeden z wielu przy-
fotograficznego spojrzenia na ludzki postrze-
gania: "Oko przypomina i aparatu
optycznego w tzw. camera obscura. Tak jak w niej
przednia soczewka obiektywu rzuca ze przed
przedmiotu pomniej szony, odwrcony obraz na
lub fotografa, tak obecny w oku
w miejsce prostej soczewki skomplikowany system
projektuje na oka siat-
pomniejszony, odwrcony obraz przed
okiem obiektu, od ktrego przez fale
(Ruele, 176). Kilka lal w Halldbllcli der pliy-
siologischen Optik Hermanna von Helmholtza porwnanje to
wypada o wiele mniej korzystnie. Wzajemna odpowied-
oka i aparatu fotograficznego to dla autora tylko pretekst
do krytyki technicznych oka. W razie
nie ono aparatu wprost prze-
ciwnie. Oko stoi technicznie od kamery, rzecz ma
jednak inaczej z samym postrzeganiem. Fotografie oka two-
jedynje zbir znakw, ktry w procesie postrzegania musi
odczytany, i zinterpretowany. Helmholtz
jest niestrudzony w wyliczaniu oka: sama
plamka jest tak "w poziomie znika w niej
w obok siebie, albo oddalona do sIed-
miu stp ludzka twarz" ( Helmholtz, 24). do
rozproszenie barw w oku, naturalny astygmatyzm,
i obiekty, jak tak zwane mroczki , muscae .volitames
oraz " niepelna i tak dalej "
holtz, 28). Emil du Bois-Reymond Helmholtza, IZ
l"
Oko
.,oko, mimo godnych podziwu jest jako
opryczne tak artysta przy-
mi podobny instrument, to mu drzwi n (du
Bois- Reymond, 19).
Aparat fotograficzny wychodzi z tego porwna-
nia , nic dziwnego, w okresie fo(O-
grafia jako foto-allge [foto-oko] - lak brzmi Iytul jednego z naj-
wmw fotograficznej awangardy - znw za
zadanie zaklinanie w obrazie ,.obiektywnej " - w podwjnym
znaczeniu lego - Fotografia, "obiektyw-
na forma widzenia naszych czasw" z tekstu MOhaly-
Nagya, pozwala .. granice naszego oka" (Mo-
holy-Nagy, 320) i
Dla Moholy-Nagya fOlografia oznacza
bo aparat jako foto-oko przekazuje czysto opryczny
obraz, podczas gdy .. oko zapisane
zjawiska optyczne z naszym intelektualnym,
formalnie i przestrzennie obraz. Aparat
fOlograficzny jest najbardziej w po-
obiektywnego widzenia" (Moholy-Nagy, 128).
aparatowi fotograficznemu opuszcza oka,
emancypuje z tradycji . .. Fotografia daje nam w prezencie
symboliczny atrybut nowej
epoki : obiektyw staje nad-okiem" (Goll , 185).
Z fOlografii cyfrowej porwnanie aparatu z okiem
jeszcze na i nowy wymiar. Kolejny
raz oko do opisu fOlografii. Sama optyka jednak teraz
nie wystarcza ... Widzenie rozpoczyna - twierdzi holenderski
historyk nauki Douwe Draaisma, lak samo jak fotografia cyfro-
wa - od optyki , a elektronicznymi impulsami " (Draa-
isma, 107). Widzenie stanowi, podobnie jak fOlografowanie,
analogowej optyki i neuronowego cyfro-
wego kodowania.
Oko
155
LITERATURA
Emil du Bois-Reymond. GediicJunisrede auf Hermann von Helmholtz,
w: Abh.and/ungel/ iIer Koniglichen Akademie der Wissellschaften
zu Berlm, 1896, Gedachmisrede II.
Jonalhan erary, Tecllniken des Belrachrers. Sehen ulld Modeme im '9.
Jahr/umilen, Dresden-Amscerdam 1996.
Christian Dotremont, Les developpemems de I 'a!il, ., Points de n!pere" ,
I, I 950, Galerie Saint-Laurem, Bruxelles, przedr . w: Edouard Ja-
guer, Les mysteres de la chambre lIoire, Paris 1982, s. 213.
Douwe Draaisma, Ein Spiegel mit Gediichmis, w: Die Mela-
phemmaschine. Eine Geschiclue des Gedaclltni sses, Darmscadt
1999, s. 107-140.
Iwan Gol.l, Die alte Fotografie (193 1), w: Wolfgang Kemp (red.),
17reone der Fotografie II, '9'2-'945, Mlinchen 1979, s. 184-188.
Georg Hauberrisser, Das mellschliche Auge und der pllOlographisclle
Apparat, "Der Photograph", 44, 1921, s. 173 i n., 177-179
i 183.
Hermann von Helmholt z, Der optiscJJe Apparat des Auges, w:
Populare Wissenschaftliche Vorrriige, 2, Braunschweig 1871 ,
s. 3-98.
Edwin Hoernle, Das Auge des Arbeiters, w: Der Arbeiter-Fo-
reprint wyd. 1926-/932), red. Joachim Buthe
i in., Koln 1977, s. 110-11 3.
Laszlo Moholy-Nagy ( I), fotografie i st !icJJtgestaltung, Bauhaus, I,
1928, s. 2 i n., cyt. za: Krisztina Passuth, MoJJoly-Nagy, Wein-
garten 1986, s. 319-322.
Laszlo Moholy-Nagy (2), Malerei, Fotografie, Film, Mii nchen 1925,
reprint Passau 1978.
Georg Theodor Ruete, Lehrbuch der Ophrhalmologie, b.m.w. 1854.
K. Schloemi lch, Dos Auge ais pholographischer Apparat, w: Die pJIO-
rographische KUflSr im Jahre '92, s. 129- 143.
Vernois, Oplogram, w: Revue pholographique des Hpitaux de Paris,
I. 2, 1870
Optogram
Gdy zajrzymy do lej camera obscura, gdzie obraz na siatkwce
pojawia jak na fotograficznej gdy zapylamy
o ich lojeslem pewny, odnajdziemy.
Claretie, 58
W 1888 r. Q(warto oczy Annie Chapman, jednej z ofiar Kuby
Rozpruwacza, w nadziei odnalezienia na siatkwce jej oka
obrazu mordercy, ktry jako
w (Evans 343). W Rewie pllOtograpllique des
Hpitau.x de Paris Vernoi s w 1870 r. fotogra-
fie . na ktrej jakoby rozpoznajemy kobiety i jej dzieci
w chwili . gdy zabija i atakuje go pies, i
tym toczyli w latach
i XIX w. liczni badacze - ktre,
jak dowodzi poprzednio omawiana reprodukcja, wymaga wy-
imerpretacji , ktre spotykamy w latach
XIX wieku (Stenger, t 39), oko nie tylko jest
spokrewnione z aparatem fotograficznym, ale i przemienia
w momencie w prawdziwy aparat fotografi czny, kI-
15'
Optogram
Ty fotograficznie zapisuje jeden obraz i zatrzymuje
go w siatkwce. Niektrzy sprawozdawcy z czasopism foto-
graficznych posuwali nawet do stwierdzenia, za pomoca
stereoskopu, .. w obu oczach
oba obrazy, i w naturalnej
("Photographisches Journal". 88).
WieJe tekstw literackich i ten teore-
mat: W L'accusateur Jules'a ClareLie i w Lesfreres Kip Jules'a
Verne' a sprawca zostaje zastosowaniu aplogra-
mw, sfotografowanych i W Tribulat 8011110-
met Augusta Vi lliers de l' Isle-Adam i w At [Ile End oj fhe Pas-
sage Rudyarda Kiplinga natomiast psychogramy,
ktre wizerunek zmarlego, ale nie po-
realnego. Oko jako aparat fotograficzny staje
i
i postrzeganiem, dostarcza obrazw, ktre
pozbawione interpretacj i nieme.
Sto lat to nie pojawia jed-
nak jako metafora fotografii. W fi lmie Johna Lvoffa
L '(Eil de l'Qfllre bohaterki Alicj i na lustra
przemienia w w badani a powierzchniowe,
przy tym z optogramu fOlografi i jako takiej. Alicja ma
za zadanie angielskiego fotografa, ktry bez
W ramach programu kulturowego
osadnictwa na krajobraz Haute-Provence on zobrazo-
ten proces, co roku w tym samym cza-
sie, miejscu i z tej samej perspektywy. Alicja zaczyna
w tych z neutralnych i maksymalnie "obiektyw-
nych" obrazach motyww jego prbuje
obrazy i w nich "punkt Jednak wszelkie
starania na niczym. pozosIanie zagadkowe,
obrazy nieme i w najlepszym razie
Teoria optogramu, o ktrej w
rozmowie, jawi tutaj jako aparatu fotograficz-
nego, i postrzegania. Alicja no/ells volells przyjmuje
zawsze zaginionego fotografa, mak-
symalnie precyzyjnie ostatni obraz, ale za-
Optogram
15.
czyna ostatniego obrazu, zatrzymanego na siatkw-
ce w chwili ktry a
o samym Oplogram pozostaje niewidoczny , obrazy
i tylko poszukiwaniu sta-
spojrzeniem, optogramen, ktry jednak nie pOlrafi
w obrazie a jedynie, w naj lepszym razie
-
LITERATURA
Jules C1aretie, L 'acclIsmellr, Paris [ 897.
Arthur B. Evans, Optograms and Fiction: Photo in a Dead Man's Eye,
"Science Fiction Srudies" , 20/3, 61, listopad 1993, s. 341-361.
Christoph Hoffmann, Zwei Scl/icJ/ten. Netzl/alit Ul/d FOlografie
18601189, " FOIogeschichte", 2[, 81, 2001, s . 21-38.
Rudyard Ki pl ing, Ar rhe End ol file Passage, w: Life's Hand-
icap: Being Stories ol Mille Own Peop/e, New York 1931, s.
244-269.
Richard L. Kremer, n,e Eye as /nscription Device in lhe 1870, w: Bri-
giue Hoppe (red.), Bi%gy /megrarillg Scielllific FUlldamemals,
Miinchen 1997, s. 360-381.
John Lvoff, L'CEjJ de I 'allll'e, 1'24, Francja 2003.
" Photographisches Journal", 7, 12,1857, s. 87 i n.
Erich Stenger, Die PholOgraphie in Kultur Imd Technik. [lIre Ge-
scl/icJue wiihrend hundert Jahrell, Leipzig 1938.
Bernd Sti egler, Der Tore aIs Phoroopparat, w: PI/ilologie des
Allges, Miinchen 2001 , s. 388-396.
Jules Verne, Leslreres Kip, Paris 1902.
Auguste Vil li ers de l' lsle-Adam, Tribular BOI/homer, w: (ElIvres
compJeres, red. Alan Raiu i Pierre-Georges Castex, Paris 1986,
2, S. 129-232.
Alfred Stieglitz, Sunlight and Shadows, Paula, Berlin [889, w:
Aperture Masters of Photography. Alfred Stieglitz, K61n 1997,
s. 19 i Nils Fischer, Kopenhaga, ole 1903 L , w: Pholographische
Rundschau und Photographisches Zentralblatt. 18, 1904, S. 192; t a k e
w: Pholographie zwischen Daguerreotypie und Kunstpholographie,
Hamburg [987, s. 77
,
I'

jeszcze, gdzie lala? Kiedy wa-
Nie bo nawet naj lepsza pa-
zawodzi. Trwale wspomnienia zapewni Ci KODAK. Tylko
on jest niezawodnym zapisze w obrazie wszystkie
Twoje godziny.
Reklama Kodaka, [926
w fotografi i "lustro z Tak-
staje teoretyk nauki Douwe Draais-
ma cytuje w swojej o metaforach (eks!, ktry
w 1839 L , a w roku wynalazku fotografii ,
przed i obrazw
uzyskiwanych camera obscura (Draaisma, (23).
go pOlem ocena ta radykalnej zmianie, a obraz z camera
obscura modelem "Po 1839 r. ludzka
do fotografowania,
zapisywania i reprodukcji wizualnych (Draaisma,
124). Michael Ende ten obraz w NiekOllcZQcej
historii , gdzie obrazy zmagazynowane w ogrom-

'63
nym archiwum klisz fotograficznych, a fi lozof
George Samayana - aby - po-
jest fotografia , "spichlerz
wszystkich faktw, ktre mzg koniecznie musi lub
[ ... j Fotografia tak jej wytwr ,
obraz fotograficzny, przyjmuje oko duchowe
ni tylko w sposb niedoskonaly" (Samayana, 253). " pa-
fotograficzna", o ktrej mwimy po jako nowe
pojawia po raz pierwszy u Maudsleya, ktry opisuje
przypadek przeczytany tekst
od (Draaisma, 134). Gdy w ostatnim XIX
w. pojawia film, staje teo-
rii fotografia odkrywa, nie tylko jest
technicznym medium czego dowodem na
rodzinne albumy fotograficzne, ale pa-
ktra nie wskazuje jednak na co do (ej pory
Fotografie obrazw,
do fotografi i i we wspomnieniach obrazy w
obrazach. Przedmiotem tej -
jest to nawet - funkcja fotografii jako
taka. obrazw pokazuje najwyrainiej w obrazach
Fotografie A w obrazach
znw obrazy, ktre do obrazw.
portretowe Pauli autorstwa Alfreda Stieglitza z
1889 r. przedstawia pokj , ktry nie tylko przypomina came-
ra obscura, do ktrej promienie ale jego
i posiada liczne atrybuty fotog rafi i:
tym sposobem staje fotografii, pokazuje,
by Rosalind Krauss, "czym jest
fotografia w swojej istocie". Gdy przyj rzymy
obrazowi, gry i cienia,
znajdziemy do obrazki, ich (czy "drugi"
widzimy ponownie w ramce przed
ktra do a leraz pisze w pro-
mieniu by - "promieniem
by obrazem, ktry pewnego dnia,
znajdzie swoje miejsce na Obraz uzyskuje kompozycyj-
'64
Pamief
przez umieszczenie w kadrze czy w ramce i wyra-
spojrzenia na i spojrzenie fotografii. Na
odnajdujemy dwa czy forografie chmur, co
do ktrych trudno czy nie chodzi jednak o rysunek
obraz malarski. Na pewno one przez re-
Portrerowe na carre de visite
(ej zainscenizowanej prezentacji fotograficznych obra-
zw i emblematw.
Ki lka lal w jednym z naj bardziej znanych niemiec-
czasopism fot ografi cznych, "PhOlographische
Rundschau" , znajdujemy - kilka stron po relacj i z
Pholo-$ecession w Pittsburgu, na ktrej pokazywano
cia Sliegli lza - znanego fotografi ka,
ktry odwraca ale do Stie-
glitza: pada z dolu do gry, kobieta pleca-
mi do i patrzy w prawo - tym razem na
ktrej nie Pokj jest obrazw w stylu
Photo-Secession czy niemieckiej fotografi i ama-
torskiej. Kobieta nie pisze w lecz w
fotografie, w fotografi i obrazy, znw
do obrazw, ktre obrazami
L ITERATURA
Rudolf Arnheirn , Warum knipsen die Lewe? (1950) , w: Die
Seele in der SilberschicJll , Frankfurt/Main 2004. s. 17-19.
Douwe Draaisma, Ein Spiegef mil Gediichmis, w: tenie, Die Me-
laphemmaschine. Eille GeschicJlle des Gedaclunisses, Darmstadt
1999, s. 107-140.
Michael Ende, Die ulle"d/iche Geschichre, Stuttgart 1979 [Niekori-
czqca historia, prze!. Slaul, Siedmior6g.
Z004J.
Siegfried Kracauer , Die Fotografie, w: Wolfgang Kemp (red. ), The-
orie der Fotografie II. '9'2.-'945, Miinchen 1979, s. 101-112.

'6,
Rosali nd Krauss, Stieglitz' i fquivalellle, w: Dos PllOtographi-
sche. Elfie Theorie der Abstiinde, Miinchen 1998, s. 127-137.
George Sant ayana, Dasfotografische und das geistige Bild (ok. 190 5),
w: Wolfgang Kemp (red.), n,eorie der Fotografie /,
18
39-
1
9
1
2.,
Mii nchen 1979. s. 25 1-259.
Susan Sontag, Ober Fotografie, Miinchen 1978 [ O fotografii,
WAiF, Warszawa 1986].
Anonim, bez Niemcy, ok. 1950 roku, ze zbiorw autora
Pismo
Podstawowym zadaniem fotografii nie jest "odwzorowywanie na-
tury" , lecz ZAPISYWANIE jej fotogenicznych PRZEJA WW ..
Le Gralld(-Wlill), 47
Huberrus von Amelunxen ponownie na dzienne
jedno z tych z historii fotografii, trakto-
wanych jednak z ktre w metaforycz-
nym skrcie przypisywany fotografi i pro-
gram. W "Moniteur de la Photographie" z lat
XIX wieku znajdujemy z spOlkania. Pewien
fotograf podczas spaceru na o fizjo-
nomii, ktra szczeglnej inteli gencji.
Gdy kilka dni poproszono go, by
osoby, chodzi o tego Foto-
graf by mu pozwolono jego
mzg. Co nie patologowi, jemu:
zagadkowej Gdy mzg na cienkie
i z osobna na rzecz
'68
Pismo
chaotycznie wymieszane napisy
w i postaciach. - usta-
lono fotografii - pomieszaniu lub ra-
czej znakw" (Amelullxen, 212 i n.).
FOlografia nie tylko wnosi - jak ma t3 historia - po-
w chaos pisma, ale i oferuje
pomieszanie i
w ich miejsce Fotograf upodabnia do pisarza, kt-
ry przyj muje i pisarskie zlecenia: "Podczas pierw-
szego stulecia swojego istnienia zawodowy fOlograf
jak pisarz, i dokumenty
potrzebne mieszczaninowi czy niewy-
(Szarkowski, 14). pi sarza
jako kto niesie
Tak jak w historii z " Moniteur ", w ktrej fotograf
la zakamarki mzgu i przyczynia do zagadki
owej fotograf ma
na " Maksyma brzmi
.. Niech stanie a na czele tej wyprawy wojennej
kroczy fotografik" (Hine, 272). I tak jak
fotografa-dokumemalisry jest ale zara-
zem neutralnym, zdystansowanym obserwatorem, tak Charcot .
francuski psychiatra, ktry w pracy zawodowej konsekwentnie
jako fotografa,
ktry notuje zjawiska i przetwarza je w pismo: "Ale w rze-
- w 1887 r. - jestem fotografem;
zapisuje. co ... " (Charcot za: Didi-Huberman, 39).
tym samym po fotografii, ale z
to pakt praktyki z jej
(Didi-Huberman, 39) .
Charcor fotograficznie
i swoich notatek, natomiast wielu fotografikw
w latach 20. i 30. XX stulecia swe prace jako obrazy
pisane, dla ktrych ich hybrydalny charakter jest konstytutyw-
ny. Fotografie, nie tylko w w czasopismach ilustro-
wanych i na okladkach razem z pismem
i z nim ale i same coraz
PislllQ
'69
do pisma jako obiektu fotograficznego - czy to w for-
mie czy plakatu, ktre na obrazach
- i tam odszyfrowywane. "Uczmy - Warner Griiffw
tomie Es komml der neue FOlograf! - jak
ze i jak je z tekstem" (Graff, 115).
Walter Benjamin w Kleine Geschiclue der Fotogra-
fie z 193 l r. "napisu" , aby tej
przemianie hybrydowych obrazw i dla
fotografii " literacki wizerunek wszelkich warunkw
(Benjamin, 4+). - pisze Su-
san Somag - jako pismo, ktre odczy-
- a i porwnywano do pi sma ". Rzeczy-
i fotografia rym samym nowym pi smem, ktre
musi rozszyfrowane, a fotografia staje uprzywilejowa-
nym medium zapisu. Fotografie nie one
pismem, Nic dziwnego
Man Ray i Walker Evans porwnywali aparat fotograficzny z
do pisania (Lugon, 191 i n. ).
Gdy fotografia cyfrowa, status
pisma. Z jednej strony fotografia ze na ko-
pikselowego obrazu zyskuje w teorii
miano pisma. z drugiej owo pi smo doznaje disseminalioll.
Gdy na wielu obrazach pismo pojawia jako przedmiot, to
jest fotografia. Gdy fotografik
James Helling fotografuje pismo, to mu na sfotografo-
waniu tego samego, co w ilUlych
pracach, jak na na pogniecionej folii alumi-
niowej: chce do tego, "co sobie
przez obrazy, ktre o niczym" (Solomon-Godeau, 235). Jego
zdaniem te rylko znaczenie in pOlelllia. Foto-
grafia pisma jest tutaj pastiszem, reprezentacji,
odszyfrowania, ktre znw pojmowane
jako reprezemacja - a ktre od jest pismen1.
170
Pismo
LITERATURA
Hubertus von Amelunxen, " Wone des Lichts ". Filnj Perspektiven zmn
Schattell, w: Fotovision. Projekt Fotografie /lach /5 Jal/ren, Hall-
nover 1988, s. 211-216.
Walter Benjamin, Kleine Geschichte der Photographie, w: Gesammel-
te Schriften, red. Rolf Tiedemann i Hermann Schweppenhauser,
II Frankfurt/Main 1977 lMala historia fotografii, w: Twrca jako
prze!. Hubert 1978).
Georges Didi-Huberman, ErfindulIg der Hysterie. Die pl/Otographi-
sclle Klinik von Jean-Martin Chareot, MOnchen [997
Abigail Solomon-Godeau, Spielen in den Fe/dem des Bi/des, w: Hu-
bertus von Amelunxen (red.), nleorie der Fotografie IV, 19
Bo
-
1995. MOnchen 2000, S. 223-239.
Werner Graff, Es komlm der lIeue F%graj!, Berlin 1929, reprint
Koln [978.
Alain Le Grand(-Velin), Die fotografische Schrift: eine Anscllauung
der We/t, "Fotogeschichte", 6, 20, 1986, s. 47-58.
Herve Guibert , Die pllOtographische Scllrift, w: PllanlOm-Bi/d.
Ober PllofOgraphie, Leipzig 1993, s. 72-76.
Lewis Hine, Sozialfotografie: Wie die Kamera die Sozialarbeit IInter-
stiilzen kann. Ein Lichlbildervortrag (1909), w: Wolfgang Kemp
(red.), Theorie der Fotografie /, 1839-1912, Mii nchen 1980, s.
270-273.
Ol ivier Lugon, Le style documemaire. D 'August Sander aWalker
Evans. /920-1945, Paris 2001.
Susan Sontag, Ober Fotografie, MUnchen 1978 [O fotografii, prze!.
Magala, WAiF, Warszawa 1986].
John Szarkowski, Mirrors and Images. American PllOtograplly since
1960, New York 1978.

Ograniczenie percepcji do widzenia czyni z producenta
obrazw
Sachsse, 46
W pracy "Open House" z 1995 r. australijska fotografi czka Anne
Zahalka pokazuje skrzynki z diapozytywami , ktre po-
do prywatnych te prezentu-
na codzienne, zrytualizowane sceny z identyfiko-
wanych przez klas Aparat wchodzi
w uprzywilejowanego ktry szpieguje w
i mieszkaniach ludzi" (Zahalka, 348) i rejestruje obrazy, ktrych
voyeurystyczny rys przeniesiony zostaje na
go, w W jego postawie
dactwo powinno jednak ulec odbiciu,
dokladniej scenom mwi O tym, co widzi, ale i o tych,
ktrych zmusza do patrzenia" (Zahalka, 348).
Praca Zahalki jest tylko z wielu, ktre za swj przed-
miot voyeurystyczny rys fotografi i i ktre
punkt ostrej krytyki, jakiej Susan Sontag pod-
Somag stwierdza w fotografii
Eugene Atget, Eclipse, 1911, w: Aperture Masters or
Pholography. Eugene Atget, Kain 1997, s. 13
174
PodglQdacOl'o
nastawienia wobec Nastawienie tO
nasze nastawienie: "Fotografowanie chro-
nicznie voyeurystyczny'" stosunek do sens
wszystkich (Santag, 1 5). przedmiotw
odpowiada ktrego zamienia
w do "Fotografowanie - to w gruncie
rzeczy akt nieinterwencji" (Sonmag, 16). Nie sprawdza to
jednak akurat w przypadku jednego z wybranych przez Somag
nawet chodzi tam o problem foto-
grafi i jako W fi lmie Okno na podwrze Hitch-
cocka fotograf jako ingeruje w i
morderstwa. U Somag czytamy natomiast: "Fotograf
grany przez Jamesa Stewana uzyskuje za apa-
ratu fotografi cznego szczeglnie intensywnego prze-
pewnego wydarzenia i to dlatego, akurat zla-
i unieruchomiony we mieszkaniu. Nie
czynnie na to, co widzi przez okno, a to
z kolei sprawia, wykonane
(Somag, (6). U Hitchcocka fOlograf porusza po pokoj u jak
po camera obscura, ktra pokazuje widok
ta. Ta techniczo-naturalna jaskinia fotografa, w ktrej - aby
mc samemu nie obserwowanym - przeby-
wa on w jest krlestwem uoglnione-
go panoptykonem z chwil owymi , zawinionymi
przez sen, lukami w zapisie i percepcji. aparat fotogra-
ficzny jest - jak to scenariusz -
od klucza", to pokj fotografa jest domowym kinem
gdzie go jak
swoim a - w tym obserwowaniu obserwacji - widzi-
my czego on nie widzi, sami przy
tym Jak fotograf Jeff do "prywatnego
tak my z kolei do jego prywatnego
i jak on za obrazw z podwrza, tak my za
obrazw filmowych jego spojrze-
niem i spojrzeniem rzucanym na niego)
zdarzenie, sobie te obrazy i - jako pasywni pod-
- zastanawiamy nad voyeuryzmem.
Po(/glQdacrwo
Najbardziej konsekwentnie fotografii jako
przechodnia" (Somag, 56) a zarazem
artystycznie w swych pracach Sophie Calle. we
wczesnej pracy The Sliadow z '- 981 roku zagadnienie obserwa-
cji, profesjonalnie zostaje zamie-
nione w "Historia wydaje prosta: w kwietniu 198 I
roku Sophie CaIle zleca matce prywatnego detekty-
wa, by przez jeden jej Prosi przyjaciela, by
detektywa podczas obserwacji. Widzimy, jak ten z
fotografuje z kolei CaIle" (Christine Karallus,
w: CaHee, 155). lat tym razem wraz ze
swoim Calle ponownie podejmuje ten eksperyment i
kolejny raz zastanawia nad voyeuryzmem, odnie-
sienie do pierwszej akcj i otworzy Insce-
nizowane stwarza niezwykle
gry pozycjami ktra zatrzymuje w obrazach ob-
jako perspektyw, przenoszonych
na ktry voyeurystycznie odbiera zda-
rzenie. FO!ografia staje
perspektyw i do gry.
L ITERATURA
Sophie Callee, Kln 2002.
Mladen Dolar, "Der Vater, der nicht ganz tOl iSI", w: Slavoj i
in., Was Sie immer scholl fiber Lacan wissen lVollten Uf/d Hitch-
cock "ie l.llfragetl waglelI, Frankfurt/Main 2002, s. 139- 146.
Rolf Sachsse, Bi/d - Medium - WirklichkeiI. F/mktiorlsbeslimmungen
der Fotografie, w: Fotovisiol/. Projekt FOlografie flach /50 Jol/ren,
HarUlover 1988, s. 44-50.
Susan Sontag, Ober Fotografie, Miinchen 1978 10 fotografii , prze!.
WAiF, Warszawa 1986].
Anne Prospect 96. Pholographie in der Gegenwarlskunsr,
katalog wySlawowy, Frankfurt/Main 1996, s. 348-351.
Dr Benecke, Mikrofotografie, 1868, w: In unnachahmlicher
Treue. PhOlographie im 19. Jahrhundert - ihre Geschichte in den
deutschsprachigen Landem, Kain 1979, s. 267
Preparat
Moment fotografi czny to preparat przekroju czasu.
Fins/er, 285
., Fotografia to bezruch. Przerywa prze-
staje Hans Finsler, fotograf Nowej
aby temu apokaliptycznemu obrazowi medialno-teore-
tyczny zwrot. "Dopiero 125 lat temu - przy okazji
jubileuszu w J 964 r. - wierzchniej
warstwy z przedmiotw, zdejmowanie preparatw, przekrojw
zanoszenie ich do domu, analizowanie,
jakby to sama (Fins!er, 283). Fotografia
w tej interpretacji zdaje secrio,
obiektu, ktra pozwala jako obraz, sprepa-
Jeszcze w XX wieku krytykowano
nie z powodu przemiany tego, co w obrazy.
Hans Windisch w debacie z Laszlo Moholy-Nagy-
em, .,quasi-naukowa obrazu anastygmatowego"
prawdziwie artystyczne przedstawienie przedmio-
tu i przemienia go jako w sztywne
ki (Moho!y-Nagy/Windisch).
Preparat
George Samayana lemu obrazowi znacznie bardziej
.. Tak jak zoologowie pod
mikroskopem drobne wyci nki przedmioru swych lak fo-
lografia pOIOI11nym wiele przekrojw
czesnego (Santayana, 255). "Querschnilt "
[Przekrj] jedno z pierwszych wielkich czasopi sm
iluslrowanych, ktre o obrazw. Fotografia 10
cie przez czas, i zapisuj e obrazy lego
te porem, na nowo miniony czas i go
w prosly sposb
"l esl w nas - pisze o fotografii Ernst ltinger - osobliwe i
z trudem by procesom na-
charakter preparatw" (Jtinger, 221). "Visible Human
Projecl" jak inny projekt
w preparat fotograficzny, ze i rewi-
Skazany na swoje
medycynie. "Zrobiono mu rentgenowskie. wykonano
MRI , i na 1878 milimetrowych plastrw.
z nich sfot ografowany" (Schr6ter, 1 I). Obrazy te
w Internecie, po fotografi cznych
wycinkach je, jedne z drugimi, ana-
"Upir powstaje z komputera" (Schr6ter,
II). Preparat staje symulacj i Sara Kember
Visible Human Project"
w nim ni e tylko Adama i w cyberprzestrze-
ni , ale i Frankensteina. ,., Visible Human Project"
samodzielnego aktu stworzenia i
medycyny do i stworzenia siebie samej"
(Kember, 79).
LITERATURA
Olaf Breidbach, Der sichlbare Mikrokosmos. Zur Geschicllte der Mi-
krofotografie im 19. Jal/rlllll/den, ., Fotogeschichte" , 18,68/69,
1998, s. 131-H2.
Preparat
179
Hans Finsler, Das BUd der Photographie, w: DU, Zurich, 3, 1964, s.
2-54, przedruk w: Klaus E. Gollz i in. (red.), Hans Fillsler. Neue
Wege der Photographie, Bern 1991, s. 283-29 1.
Ernst Junger, Ober den Schmerz., w: Blatter und Steille, Ham-
burg 1941 [Oblu, Jerzy Prokopiuk, .. Literarura na
9,1986.
Sarah Kember , N/ TS and NRTS: Medical Science al/d the Frankenstein
Factor, w: Vinual AIlXiety. Phol0graphy, New Teclmologies
and Subjectivity. Manchester-New York 1998, s. 78-79.
Laszlo Moholy-Nagy i Hans Windisch, sehar! oder ul/scharf?, w:
i 10. 1929,20, S. 163 i n., cyt. za: Kriszli na Passuth, Moholy-
Nagy, Weingarten 1986, s. 323-326.
George Samayana, Dasfotografische Iwd das geistige Bi/d (ca. 1905),
w: Wolfgang Kemp (red.), Theorie der Fotografie /, ,839-'9'2,
Munchen 1979, s. 251-259.
Jens Schroter, Virtuelle Kamera. mm Fortbestand fOlOgrafischer Me-
diell in eomputergeneri enell Bi/dem, .. Fotogeschichte", 88, 2003.
s. 3-16.
Informacje o tt Visible Human Project" i wersja demo na
stronie http: //www. nl m.nih.govlresearch/visible/visible human.
h[ml (15 lipca 2005). -
Anonim, 8 stycznia 1936
roku, 17:30 - 21:30, ze zbiorw autora
Promienie gwiezdne
w
La'pwirz, 692
osoby, ktrej nie ma, dociera do mnie jak
kane promienie gwiazdy", pisze Roland Barthes w
obrazu. 13 sierpnia 1850 L. prawie 130 lat przed Barthes'em,
Eugene Delacroix w dzienniku: w Brukse-
li , w Cambridge robi eksperymenty fotograficzne, aby
obraz a nawet gwiazd. Uzyskano
w ten sposb kopie gwiazd Alfa i Lira od
szpilki. List ten wynik a
zarazem gwiazd uwiecznionych na
dagerotypie, potrzebuje 20 lat, by
je od Ziemi. Z lego wynika, uchwycony na
sfery niebieskie na zanim Daguerre wy-
ktrej
(Sagne, t8).
Fotografie zawsze obrazy a fO{ogratia
astronomiczna nam, w momencie robienia
Promienie gwiezdne
18,
nas od nich lala i one nawel
od wynalazku fO{ogratii. Obraz istnieje jednak
jako obraz i zapisany za fotogratii.
niebo przemienia w archiwum obrazw, z kt-
rego fOlografia , obrazy na
"Co by gdyby niebo wielkim
ktre odbija obraz wszystkich naszych i f 0l0-
grafuje proces , czy to na czy mar-
twych powierzchniach, ktry znajdzie \II polu widzenia; co
by gdyby w lesie niewywolanym negatywem.
lam. gdzie jest nasze lato, sfOlografowane, by je do
zapisu?" (Holmes, 183).
Gdy Barthes prawie 150 lat po tym. jak wyna-
lezienie fOlogratii, mwi O prawdziwym dotyku, do
tej tradycj i interprelacyjnej. Gdy Maurice Leblanc, autor cyklu
o Arsenie Lupin, w Les Irois yelty
sobie ekran kinowy, na ktrym
w formie emanacji Wenus, jest to tylko fantastyczna kontynua-
cja rwnie fantastycznych spekulacji francuskiego astronoma (i
zwolennika spirytyzmu) Cami1l e'a Flammariona w Lu-
men. W tym osobliwym teorii naukowo-spekulacyj-
nych i literackiej. z dali
przemawia do ziemskiego rozmwcy istota o imieniu Lumen,
wyjawia mu tajemnice transcendentnego i wnosi
w kosmiczne Po - dowiadujemy - dusza
oddziela od by dalej pod
is(ory w widzenia. Ta czy-
sto wzrokowa istota bez przeszkd i za pomo-
woli niezmierzone przestrzenie i nawet
spojrzenie do na Dla
percepcji przemienia w ktrej umiejsco-
wienie od odniesienia do
gwiazd. Lumen percepcyjne prostym pra-
wom fizyki , a przede wszystkim fenomenowi
wylicza Lumen roz-
mwcy, potrzebuje czasu, aby kosmos, to
wys13rczy odpowiednio daleko od Ziemi, aby
18.
Promienie gwiezdne
w konkretnym czasie
na .. w len sposb znw po-
lap, raj, Adama itd. o " (Flammarion, 65). Ma to
konsekwencje: gwiazd jest w
(Flammarion, 41). I: "Nie
szy stan niebios jest widoczny, lecz ich historia"
(Flammarion, 41).
W kosmosie przemienia w hi storie. a his-
toria w Za progiem oczekuje na
telnika symulakrum i niewyczerpane archiwum obrazw tutej-
szego
nymi fazami czasowymi zdarzenia, w od tego, czy
porusza szybciej, czy wolniej od Gdy
porusza szybciej od historia biegnie do
wolniej od to przewija film historii do przodu. Lumen,
bohater Flammariona, opisuje ten rodzaj spojrzenia
na Ziemi jako zbir migawkowych.
w telefotograficzne-
mu przekazowi, ktrego gwarantuje precyzja fotogra-
fii. .. jest ktry nie przynosi nam
zapisanych lecz czy raczej sam obraz
kraju, z ktrego przychodzi" (Flammarion, 40). Koresponden-
i kosmosem transmisyjne
ktre przewodzi sam obraz i tym
sposobem przemienia bezkresne przestworza w niewyczerpane
archiwum fotograficzne. w kosmosie
z czas i w fo-
tografii: .. przed ten sam obraz, jak foto-
ktra pozostaje identyczna, starzeje"
(Flammarion, 94). A spotkanie promieni z ktrej po-
wierzchnia z jodu i ktra w sposb obraca
osi , filmowi o historii
Ziemi , ktry w przestrzeni na swego od-
Gdyby statek kosmiczny do tego odle-
miejsca, astronauci po odkryliby obra-
zy miejsca, z ktrego wyruszyli. Poza jak i
poza na swego album fotograficzny
Promienie gwiezdne
i ze migawkowych film o historii
i astralne nie Ich
obrazy
LITERATURA
Roland Barthes, Die "elle Kammer, FrankfurllMain 1985
obrazu, Wydawnictwo KR, Warszawa 1996].
Camille Flammarion, Lumel/, Berlin (b.d.w.).
Oliver Wendell Holmes, SUI/-Paimil/g al/d SUI/-SCUlplure; with a Sfe-
reoseopic rrip across the At/amie, w: tenie, Irom the
Allamie, Boston [864, s. 166-227.
Kurt LaBwitz, Aul zwei Planelen, FrankfurllMain 1984 [pierwsze
wyd.: Weimar 1897].
Maurice Leblanc, !.es (rois yem, Paris 1920.
Jean Sagne, Delacroix ella pholographie, Paris 1982.
Lynn Hershman, Reach. [990. w: Hubertus von Amelunxen i in.(red.),
Fotografie nach der FOlografie, Oresden-Basel [995. s. 205
oka
Trudno kiedy Ty a zaczyna aparal foto
graficzny. [ .. . J Minoha. Ty aparatem, a aparat j est
Reklama Mil/ol!)', r 976 (w: Somag, 168- 169)
Fotograf Roger Newton pracuje z soczewkami fotograficznymi ,
jak oko wypelnionymi plynem, "Tak jak ciala szklistego
stanowi optyczny material oka, tak soczewki mojego aparatu
czy syropem kuku-
rydzianym" (Newton, 240). Obrazy w ten sposb nie
podobne do obrazw postrzeganych przez nas. lecz
zagadkowe formy niedefiniowalnych przedmiotw,
cym obiektem, a nie obrazem postrzeganego przez ro-
zum" (Newton, 240). Newton bierze
ktra widzi w aparacie fotograficznym
oka. "Dla twrczego fotografa - programowo
pisze na Helmut Gernsheim, wielki hi-
storyk fotografii - aparat fotograficzny jest jego
spojrzenia, a jego spojrzeniu spoj-
rzeni a obserwatora" (Gernshei m, 17) . Aparat fotograficzny jest
188
Pned/lltenie oka
ktra zapewnia przekaz obrazw
percepcyjnymi fotografa i obrazami percepcyjnymi
go. Gernsheim w swojej interpretacj i do
jeszcze z XIX wieku teorematu Marshalla
McLuhana, wedle ktrego fotografia, jak wszystkie media, Sla-
nowi naszego fi zycznego i nerwowego"
(McLuhan, 268). ErnSl Kapp oko za model i "pierwo-
wzr wszystkich aparatw optycznych" (Kapp, 77), w tym
aparatu fotograficznego. Fotografia jest lej interpretacj i
skonstruowanym, a przynajmniej wyko-
nanym obrazem, ktry oko zwykle zapisuje czy
by Kappa, projektowanym przez
ten organ mechanicznym po-obrazem" (Kapp, 8 1). Aparat foto-
grafi czny staje ktra nie tylko
ale o niej decyduje. rekonstruuje
Henri Cartier-Bresson moment odkrycia fotograficznego widze-
nia, "to lejka mj wzrok i nadal mnie nie opuszcza.
przez podekscytowany i foto-
ludzi .. na uczynku,." (Cartier-Bresson l, 2).
Dla Edwina Landa, wynalazcy polaroida, aparat fotograficzny
i percepcji " Wyostrzamy
nie tylko obraz w aparacie, ale i .. ja . W tym momencie
odnajduje siebie Gdy pOlem na
wyzwalacz, nasze (Land, 293).
Ta organw percepcj i i maszyn, jak pokazuje inspi-
rowana marksizmem fotograficzna interpretacja Bertholda Beile-
ra, ma jasno zadanie. Beilerowi chodzi o pogodzenie
z techniki i
pojawia w aparatu fmograficznego".
Fotografia staje tym samym, w od maszyny do
pisania, procesu samego
postrzegania. Jej efekt, obraz fmograficzny, staje uprzed-
techniki i (Beiler, 165), a unika
urzeczowienia.
Lyon Hershman to sobie oka przez
aparat fotograficzny - skutkiem czego aparat staje
oka w akcie percepcji - krytycznej refleksj i w
oka
189
cyklu prac teoretycznych i fotograficznych. Na fotografii zaty-
"Reach" staje ogromnym aparatem foto-
graficznym, za ktrym siedzi a ramiona ku
wyzwalaczowi (i jak ku zbawcy.
L ITERATURA
Berthold Beiler, Die Cewall des Augenblicks. Cedallken wr ;t"slhelik
der Fotografie, Leipzig 1967.
Henri Cartier-Bresson, Auf der Suche nach dem recluen Augenblick.
Aufsiilze und Eril/I/enmgel/. Berlin-Munchen [998 [Decydujacy
moment, prze!. Krystyna Lyczywek, Forma( - Pismo Artystyczne,
46, 1-2, 2005, ISSN 0867-2555, Akademia Sztuk we
i Fundacja im. Eugeniusza Gepperta, s. 2-5].
Helmut Gernsheim, Creative Photography. Aestllelic Trends 1839-
'960. New York 199[ (pierwsze wyd. 1962).
Ernst Kapp, Gnmdlilliell eiller Philosophie der Technik, b.m.w.
18n.
Edwin Land, Die eillfachste An, schOpferisch w sein, w: Wilfried
Wiegand (red.), Die Wallrll eit der Pholographie. Klassische Be-
kenntnisse I ii eill er lIeuell KUlIst, Frankfun/Main (981, s. 289-
293
Marshall McLuhan, Die Fotografie. Bordell o/me Wal/de, w: Die
magischell Kallale. Ullderstalldillg Media, Dresden-Basel 1994
[Fotografia. Burdel bez w: media: prze-
z ang. przel. Natalia Szczucka, WNT, War-
szawa 2004].
Roger Newton, w: Prospecl 96. Pll otographie in der Gegemvanskunsf,
katalog wystawowy, Frankfurt/ Main (996, s. 240-243.
Robert Stockhammer, Prothese, w: Alexander Roesler, Bernd Stie-
gier (red.) , GrundbegrifJe der Mediemheorie, Munchen 2005, s.
210-213.
Downey, Sarah Bernhardt, London, ok. 1890 L, w: Michel F. Braive,
Das Zeitalter der Photographie. Von Niepce bis heute, MOnchen
1965, s. 5
spojrzenia
aparat fotograficzny jest przede wszystkim to
ktre jako j ak oko, ktre
oszukuje i uzbraja, jesion na obrazy, na

Ubac, 250
W Paula Virilio, teoretyka mediw, znajdujemy licz
M
ne do fotografikw: Virilio do francuskie
M
go fi zjologa Mareya, co nie zaskakuje, Marey jak nikt inny
z a do francuskiego fotografa
Henri Lartigue' a, co z kolei w razie
nie on przedstawianej przez Virilio rewolu-
cji dromologicznej . Lartigue nie jest koronnym
zamiany chronologicznego, opartego na ekstensyw-
nym czasie i na czy
dla ktrej konstytutywne
czas intensywny i absolutna Lartigue dowodzi
raczej zmiany trwania odczucia, oddzielenia odczu-
cia od czasu co lam, a jednak
192 spojrzenia
nieobecnym". Staje to gdy przemienia on swoje
w aparat fotograficzny, w spojrzenia. Lartigue lak
to ., Jest to co jako dziecko.
oczy i tylko przez intensywnie
przedmiotom, ktre Potem
trzykrornie osi i
przedmiot, ktremu
mi sic::: go w i moglem go
dowolnie - nie tylko ten przedmiot, ale za-
pachy i Naturalnie, z czasem (Q nie
i dopiero wtedy po techniczne,
la samo ... " (Virilio ( I), 11) . Fotografia jest
tego jest spoj -
rzenia, ktra Lartigue nawet bez
w obiektyw. Nie jest ona jedynie, jak nestor teorii me-
diw Marshall McLuhan, ale
ruch konstytutywny dla percepcji. "Jacques-Henri Lani-
gue - pisze Virilio - ktry swj obiektyw okiem pa-
mieci, nie nawet przez celownik aparatu ,
i tak, co widzi jego lejka, nawet gdy
na ramieniu, tak aparat
ruchy oczu i (2), 41). Norberi
z kolei cytuje fotografika Richarda A vedona,
ktry sprowadza do z
"jego fotografi e mrugania powieka-
mi : zatrzymania (Bolz, 32).
LITERATURA
Norbert Bolz, Dos grosse stille Bi/d im Mediell verbulld, w: Norben
Bolz i Ulrich ROffer (red.), Dos grosse sIWe Bild, Munchen 1996,
s. 16-41.
Henri Lanigue, L 'lei/ de la metlloi re. '93'-1985, Paris 1986.
spojrz.enia
193
Raoul Ubac, Die Lichtfalle, w: Wolfgang Kemp (red.), n/eorie der
Fotografie li, '9'2-'945, Munchen 1979, s. 250-252.
Paul Virilio (I), ifslhetik des VerscI/lvil/del/s, Berlin 1986.
Paul Viril io (2), Die Sehmascllil/e, Berlin 1989.
GuillaUllle Duchenne de Boulogne, Maksymalne
elekt ryczne uwaga, Paris, 1856-57, w:
Ulrich Pohlmann i Johann Georg Prinz von Hohenzollern (red.),
Ei ne neue Kunst? Eine andere Natur! Fotografie und Malerei im [9.
Jahrhundert, Miinchen 2004, s. 53
I
Siatkwka, sztuczna
Nie lepiej opinii o tym wynalazku,
go do sztucznej siatkwki, stworzonej przez Daguerre'a i podaro-
wanej fizykom.
lealJ Baptiste BiOl
Z porwnaniem do siatkwki spOlykamy u
historii fotografii. Nicephore Niepce w listach do bram
Claude'a o "reline" (Niepce, 2 I i 24) a, obok BiOla, Wil-
liam Henry Fox TalbOl tym obrazem. o
"oku aparatu fOlograficznego" , TalbOl do analo-
gii i okiem, przy czym obiektyw odpowiada
oku, a papier - sialk6wce (Baichen, (09). Gdy
francuski astronom Jules Janssen w 1882 r.
fOlografi czna wkrtce uczonego"
(Janssen, 128), do wczesnych recenzji dagerotypii,
do zawartych w nich o epistemo-
logicznych zmianach percepcj i i jego
od Mareya (Marey, 2) przez Colsona (Colson,
104) po Londego (Londe, I, Bernard i Gumherl , 65 i 85) pod-
Siatkwka. sVIICVla
chwyci li i - przynajmniej we Francj i - bez oporw cytowali.
"Tak, panowie", Janssen z do swoich
kolegw, klisza fotograficzna, forografi cz-
na to prawdziwa naukowa siatkwka, ktra wykazuje wszyst-
kie cechy, jakich oczekuje nauka: wiernie zachowuje obrazy,
ktre na niej w razie reprodukuje
je w Jest w slanie dostrzec dwa razy
spektrum promieni oko, wkrtce je mogla
wszystkie [ .. . J. nie ma zjawiska
przenoszonego za jakkolwiek ulotne by ono
ktrego nie ona nie ma promienia,
jakkolwiek obcy on naszemu oku, ktrego by nie zapi-
nie ma zjawiska, ktrego by nie
(Janssen, 88).
W 1899 r., na wynalazku Daguerre'a,
Janssen sobie jubileusz stulecia i
do tego czasu fotografia stanie "uniwersalnym okiem"
(Janssen, 169). ktrego Janssen, dowodzi
zmiany dyskursu fotog raficznego w XIX w. Na po-
lat XIX w. prby dotarcia,
fotografii, do nowych obszarw dla oka.
Fotografia wyrusza w do niewidocznej dla
oka terra incognira i przynosi obrazy, ktre po
widzialnego Obra-
zy Muybridge'a i Mareya, ktre ruch,
kowi inne spoj rzenie na jego ruch, rentgen
ludzkie i za f1uoroskopu pomaga
do jego Fotografie spirytystyczne
prby zapisania duchw i utrwalenia
promieniowania ludzkiego Janssenowskie foto-
grafi i jako "prawdziwej siatkwki naukowca" oznacza oddanie
inicjatywy przez ludzkie oko na rzecz sztucznego oka aparatu
fotograficznego i precyzyjnie nazywa "anatomiczne przenie-
sienie widzenia, delegowanie widzenia do sztucznej siatkwki
Niepce'a" (Virilio, 32) . Od lat XIX w. foto-
grafia ma niedostatki widzenia i za
i
r
I
Siatkwka, SZIIICVW
19'
niewidzialne na widzial ne i czytelne znaki, ktre spe-
cyfi cznej interpretacji. Nie jest tylko tego, co
dane, lecz ktre rwnolegle do natury projektu-
je specyficzne systemy znakw.
L]TERATURA
Geoffrey Balchen, A Philosophical Window, "Bistory of Phologra-
phy", 26, 2, 2002, S. 100-] ]2.
Denis Bernard i Andre Gunthen, L 'instant relle. Albert Lende, Nimes
1993.
Jean Baptiste Biot, cyt. za: Erich Slenger, Die Phorographie in Kullur
Uf/d Technik, Leipzig 1938, s. 23.
Colson, Photographie all travers de corps opaq/les, "Bulletin de la
Sodete de photographie", Ile serie, XII , 1896, s. 97-
105.
Chrisloph Hoffmann, 2wei Schichtell. Nelzhmlf und Fotografie,
1860/1890, "Fologeschichte", 2[, 81, 200 ] , s. 2]-38.
Jules Janssen, (ElIres Sciemifiques, red. Henri Deherain, Paris
1929/1930, s. 2.
Albert Londe, La Radiographie et ses di\lerses applicatiol/s, Paris
1899.
Etienne Jules Marey, Die Chronopholographie, Berl in 1893.
Nicephore Niepce, Der Blick alls dem Fel/ster. Gesamme/te Briefe,
Hamburg 1998.
Paul Viril io, Die Sehmascllil/e, Berli n ]989.
Herta Wolf, Die Divergenz \lom Auft.eiclmen IIIld Wahmehmen. Ems1
Machs erste fotografiegestiime Experimeme, w: (red.), Dis-
kurse der FOlOgrafie. FOlOkritik am El/de des fOlografischen Zeita/-
ters, 2, Frankfurt/Main 2003, s. 427-455.
bwd .. llrirt.
"kr ... _ J ... _. 'e,t: '$.
analomiczne, ! 904/05, w: Ins Innere des Bildbergs.
Fotografien aus den BibUotheken der Hochschule der Kunste und der
Technischen UniversiHit Berlin, Gottingen 1988, s. 60
Skra, oskrowanie
"fi lm" oznacza i pochodzi od anglosaskiego
"felmen" , na ugotowanym mleku.
Steng er, 35
Spirytystyczni fotograficy z XIX w. wnosi li w charak-
terze trofeum ducha do
Lecz jeden z pierwszych - i zarazem najoryginalniejszych
- komentatorw nowego wynalazku, Oliver Wendell Holmes,
ktry jako publicysta, ale przede wszystkim praw-
nik, porwnanie antycznego mitu o Marsjaszu
i Apollu - mitu, ktrego tematem jest skrowanie - z motywem
fotograficznym: "Istnieje pewien mit - pisze w Sound-
ings oj {he At/amie - ktrego Lord Bacon nie
w Wisdom oj the Ancient, mit O obdarciu Marsjasza ze skry
przez Apolla. Powszechnie znana i uznawana jest wersja,
pasterz flet Minerwy i w swojej po-
z bogiem muzyki.
Apollo, ktry go do drzewa i
ze skry. Bg zarazem wszak bogiem
krtka refleksja dmyka prawdziwego znaczenia tej z pozoru ok-
200
Sk6ra, oskrowanie
rutnej Apollo, zadowolony ze swego
la, go do podpory (w micie jest to drzewo) i
sfotografowal, czy jego obraz.
czy ze i cienia w absurdalny
sposb zimerprelOwano jako pasterza. Odkrycie
sztuki fOlografii nam naprawienie tego ponow-
ne aspektu Apolla do
i jego charakteru. Prometeusz,
Oaguerre i ich przygd nam zrozu-
mienie lej starej legendy dokonanej w niebie.
Obdzieramy ze skry naszych do tego
celu promienia w przypadku Marsjasza.
musi tego promienia, krlowie i krlowe tak
samo jak reszta (Wendell Holmes, 166 i n.).
Apollo, bg muzyki i Olivera WendelIa
Holmesa na i mniej (lecz
nad wyraz oskrowania, podaje antyczny
mit. drzewa jako podprki pod - w XIX
w. ona do podstawowego fotograficzne-
go atelier - ze strachu zachwytu) Mar-
sjasz nie i jego obraz,
jego Fotografia nie wyklucza jednak oskrowania,
przeciwnie: jest jego w epoce mediw technicznych,
a w XIX w. W XIX wie-
ku rozpoczyna epoka indukowanego przez media technicz-
ne obdzierania ze skry. Gdy fOtografujemy , robimy to samo
co Apollo: Obdzieramy nasze vis-a-vis ze skry. Oskrowu-
jemy swych z nich
i utrwalamy na Fotografia stanowi
trofeum oskrowania, album fotograficzny to archiwum skr.
"Od jednej skrki do drugiej. Od jednego fi lmu do drugiego:
pellikula" (Raulff, 408).
Skra, oskrowanie 201
LITERATURA
Oliver Wendell Holmes, Soulldillgs Irom rhe Arlamie, Boston 1864.
Ulrich Raulff, Eill Erwas oder ejll Nichrs , w: Floris Neusllss we
wsp6lpr. z Renate Heyne, Dos Forogramm ;1/ der Ktms( des za.
Jahrlllmderrs, Koln 1990, s. 406-410.
Ursula Renner-Henke i Manfred Schneider (red.), Hiiulllllgell: Lesar-
ten des Marsyas-Myrhos, Miinchen 2006.
Erich Stenger, Gescl!ichre der Phorographie, Deutsehes Musellm. Ab-
haf/dbmgen tmd Berie/ue, [ , Berlin 1929
Maurice GUilbefl, Toulouse-Lautrec, Francja, 1890 roku, w:
Michel F. Braive, Oas Zeitaher der Photographie. Von bis
heute, Munchen 1965, s. 262
Sobowtr
obraz fotograficzny dopuszcza, obrazowo,
tylko pod sobowtra.
Geier, 216
Michel Foucault fotografii kilka 350 tekstw,
zebranych w czterech lomach Dils el Ecrils. Jego opis wysta-
wy fotografa-malarza Formangera, FolO-
genicVle malarsHvo, jest szkicem programowym hi storii foto-
grafii, w perspektywie interpretacyjnej Foucaulta
Nie go awangardy
ani klasyczne obrazy XIX w., a tym bardziej nie wsplczes-
ne lecz zazwyczaj fotografie artystyczne
z XIX i XX wieku. Te
i malarstwem zarazem
i przeniesienia, a krlestwo sobowtrw. Foucault jest
zafascynowany przeniesienia, trans-
formacji, i pozoru, reprodukcj i, podwojenia i
szowania " (Foucauh, 871) dla tych
w ktrych odkrywa dyskursywnie jeszcze i nie-
204
SobOll'lr
unormowane obrazw: krlestwo znakw,
,.surowy byt obrazw", w ktrym staje inny
Przy czym fotografia nie jest tylko sobowtrem ma-
larstwa, lecz ea ipsa obrazem sobowtra. Podwaja rzeczy-
- ale nie jako lecz jako double. ktre
podkopuje panowanie skrycie do
wszelkich innych obrazw i tym sposobem wprowa-
dza "posuwisty ruch obrazw" (Foucault , 872), ktry nadaje,
zdaniem Foucaulta, smaczku wizualnym grom.
Foucault generalizuje fOlografi i roz-
i daje jej jako metaforze
w XIX w. do ulubionych rozrywek
- za trikw - obrazw z so-
bowtrami. Na tego typu przedstawiana
naprzeciwko swojego double, z nim w szachy czy nawet
z nim walczyla (antycypacja popularnych filmw) . w
fOlOgrafi i spirytystycznej z drugiej polowy wieku obrazy zalud-
niane przez nierzadko bardziej realne
ich pierwowzory, ktrym pokazuj e w ten spo-
sb, co ich czeka, nawet co ich spotkalo, bo fOlog rafia
przemienia zdaniem niektrych przed-
stawiany obiekt w jego sobowtra. romantyzmem
a E. T.A. Hoffmannem a Rankiem fOlogratia
przeprowadza sobowtra,
tym samym do tradycji. FOlografia, jak Edgar Morin,
francuski teoretyk kultury i socjolog, "pozwala wykorzysty-
w praktykach okuhystycznych, w ktrych magia pierwotna
ulega zintegrowaniu , zamienia w bezustannie
o najroz.maitszych - wtedy wkracza
wreszcie do krlestwa widma. Fotografi a odgry-
wa substytutu widma, punktu kontaktowego z
widmem, a obszaru , na ktrym
widma" (Marin, 53).
Sobowtr
20,
LITeRATURA
Michel Foucauh, Die pllOtogene Malerei , w: tenie, Di/s e/ Ecri/s.
Schriften, Frankfurt/Mai n 2002, s. 87 1-881.
Manfred Geier , Der f%grafiene Augellblick. Ein Gespriich mit Lucia
Wiellaliez I1ber das Zeitproblem in der FOtografie, w: Fotovision.
Projekt F%grafie lIacll '50 Jahren, Hannover 1988, s. 216-220.
Edgar Marin, Der MelIscli wid das Kino, Stuttgart 1958 [Kino i wy
obral l/ia, Konrad Eberhardt, PIW, Warszawa 1975J.
Alfred Eisenstaedl, Genewa, 1933, w: Eisenslaedt on
Eisenslaedl , New York-London-Paris 1985, s. 61
Spojrzenie,
Fotografia j est naszym egzorcyzmem. prymitywne
mialo swe maski, - swe lustra. My
mamy swe obrazy.
Baudriltard (I)
W fotografii widzi czarw, ale egzorcyzmu.
Na Edgar Morin pisze o fotografii: "Zaraz wyfrunie
ptaszek. Dziwna ktra jest chyba
nit tylko chwytem dzieci: ten naiwny eg-
zorcyzm jest odtworzeniem magicznego
go przed porwaniem w nieznane" (Morin, 54).
Ptak, przypomina Morin, to dusza, pochwycona, a
uwolniona. Ambiwalentny charakter fotograficznego egzorcy-
zmu, spojrzenia fotografii odnajdujemy we wczesnych
dokumemach hi storii fOlografii. spojrzenie jednookiego
aparatu fotografowanemu pOf\vaniem duszy
i przemienieniem go w nieruchomy , martwy obraz
Tego zdania jest tekstw z
estetyki fotografii , ktre w jednostajnym lamelllio
na "w pozbawionych duszy obrazach" . Gdy foto-
208 Spojrzenie, z/e
graf Gustav Fritsch opisuje nowe modele aparatw fotograficz-
nych, ktre zajmuje
kilkoma aspektami spojrzenia naraz. Nieruchomy, zamo-
cowany na aparat fotograficzny do (ej pory reinkarna-
Meduzy, ktra swe ofiary w
"aparat na swoje ofiary jak Gorgony",
wszystko w wymuszonej pozycji" (Fritsch, 179).
Nowe - jak je nazywano - detektywistyczne aparaty fmogra-
ficzne, noszone jak pistolet na pasku, na ramieniu czy biodrze,
przeprowadzanie mobilnych "fotograficznych za-
machw" (Fritsch, 184), dla oto-
czenia" (Fritsch, 179). spojrzenie fotografa
temu nieporwnanie skuteczniejsze.
Alfreda Eisenstaedta gdy kt-
re jak inne spojrzenie. Gdy we
1933 r. Josepha Goebbel-
sa, ten wzrok na fotografa. "Nagle - opisuje Eisensta-
edt - na mnie i mu Wyraz jego twarzy
ru oczy Czy
wrogiem? [ . .. ] zadawano mi pymnie, jak fo-
tych ludzi. niezbyt dobrze, ale gdy mam
w aparat, nie wiem, co to strach" (Eisenstaedt, 61).
Erost Jiinger fotografii szereg tekstw, w ktrych
na plan pierwszy wysuwa kontekst technizacji , wojny, per-
cepcji i spojrzenie fotografii staje tu-
taj podbojem widzialnego percepcji.
"FolOgrafia jest - pisze w O blu - wyrazem
nam i bardzo okrutnego sposobu widzenia. Ostatecznie jest ona
spojrzenia, rodzajem magicznego obejmowania
w posiadanie" (Jiinger, 220). Fotografia stanowi technicz-
przyswojenia, ktra nie wypiera swego mi-
litarnego charakteru. Szczeglnie to tam, gdzie
jeszcze inna substancja kullOwa". FOlOgrafowanie Mekki
oznacza dla Jiingera jej Fotografowanie oznacza
zawsze nadanie spojrzenia, i przyswojenie.
spojrzenie fotografii bierze w posiadanie.
Spojrzenie,
209
ono co stanowczo Jean Baudrillard,
w posiadanie spojrzenie fotografa. spojrzenie wywie-
ra na postrzeganie fotog rafa, ktry znika w blaek box
aparatu i cam "Aparat fotogra-
ficzny wymazuje nawet spojrzenie, je obiekty-
wem, ktry sam jest pomocnikiem pomocnika obiektu, zatem
odwrceniem widzenia. Gdy biega po
i fotografuje, nie widzi miasta. To wymazanie podmiotu,
skurczenie do rozmiarw blaek box-u, ograniczenie jego widze-
nia do bezosobowego widzenia aparatu - to jest magia"
(Baudrillard (2), 124).
LITERATURA
Jean Baudri llard (I), PholOgraphies - Car l'iIlllsion ne s'oppose pas
a la realile, elle ell esl lilie alllre plus subri/e. qui enveloppe la
premiere du signe de sa disparition, Chalon s. Sane 1998.
Jean Baudrillard (2), VideolVelf wIdfraktales Subjekt, w: i in. ,
Philosophien der nellell Technologie, red. Ars Electronica, Berlin
1989, s. 113-131.
Alfred Eisenslaedl, Eisellstaedr on Eisel/staedt. New York-London-
Paris 1985.
Gustav Fritsch, Ober ei1lige Apparare zur Geheimphorographie lind
iiber pliorographische VergrosSerll1lgen, "Polytechnisches Jour-
nal" , 2,1888, s. 177-193 .
Erns{ Jiinger, Ober den Sehmerz, w: Blaner ul/d Steil/e, Ham-
burg 1941 [OM/u, prze!. Jerzy Prokopiuk, w: " Literatura na
cie" 9, 1986, s. 220].
Edgar Morin, Der MensclI und das Kino, Stuttgart 1958 [KitlO i wyob-
prze!. Konrad Eberhardl, PIW, Warszawa [975].
Anonim, ok. 1930 roku, ze zbiorw amora
Srebrne lustro
lustro, ktre zachowuje wszystkie odbicia
Jal/in, 49
Szeroko rozpowszechnione metafory lustra we wczes-
nych dokumentach z hi storii fotografii, o ktrym jeszcze
takie jak w srebrnym lu-
STrze (Droscher), zapewne srebrzysta
powierzchnia dagerotypu jak lustro:
musi na wszystkie strony
aby obraz" (Mauhies-Masuren, 19). W przeciw-
nym razie widzi jedynie obraz samego siebie, na
powierzchni dagerotypu. Dagerotypy dla -
nowego rodzaju sztychw czy rysunkw - szcze-
obrazw, ktra dopiero za
lustrzanym obrazem pozwala na tworzenie przedmiotw,
ktre przedstawia: "Oczekiwanie lustrzany blask obra-
zu, ktry za lustro z w ktrym
- dopiero gdy pod odpowiednim -
tam (Stenger, 9). Lustro lO, w od-
212 Srebrne Il/slro
od znanych od dawna lustrzanych odbitek,
obraz nie lecz, jak w lutym [839 f.
Hans Chr istian Andersen do "wszystkie przed-
mioty uchwycone i zatrzymane jak na obrazie w lustrze ... "
(Andersen, za: Kempe, 21). DagerOlypy {Q "lustra obdarzone
(Wendell Holmes, I 16) . W tym duchu opisywano je
wszystkim, ktrzy nie mogli sobie na dagerorypy,
z dala od metropolii, nigdy nie widzieli tych
szczegl nych obrazw: sobie teraz lustro
zachowuje obraz obiektw, ktre w nim a
prawie dagerotypu" (Janin, 49). Ale
"wszystko to - Max Dauthendey - trzeba najpierw
i fascynacj i nowego rodza-
ju obrazami. "Oczekiwano, i one, jak obraz w lustrze,
kto w lustro, Z jak
mi ojciec, nikt nie pierwszym
zrobionym przez niego. Obawiano
ludzkich postaci i twarze ludzi na
ciach (Dauthendey, 38).
W XX w. metafora lustrzanego odbicia nie lecz po-
jawia znw powszechnie. Tristan Tzara na przy-
w swoim o Manie Rayu by
"Tak jak lustro bez odbija obraz, a
echo nie dlaczego, tak rzeczy nie do
nikogo, jest od teraz produktem fizyczno-chemicznym"
(Tzara, 27) . chodzi o fotografii,
(Q aparat fotograficzny staje lustrem, ktre odbija insceni-
podmiotu i w podwjnym
znaczeniu tego na fotograf
aparatu jako lustra - jako czy
czy teleskopowego,
czy lustra" (Mtiller-Pohle. 76).
Srebrne lustro 21)
LITERATURA
Max Dauthendey, Mein Valer wird Photograph, w: Wilfried Wiegand
(red.), Die Wahrheil der Phorographie. Klassische Bekellntnisse zu
einer nellen KUlISt , Frankfurt/ Main 1981. S. 23-40.
Elke Dr6scher, Killdheit im Si/berspiegel. Daguerreorypiell, Dort-
mund [983.
Gustav Fritsch, KUlisI/er-Camera cOl/lra Geheimcamera, "Polytechni-
sches Journal", 4,1890, s. 9 1-99.
Qliver Wendell Holmes, SOlllldings from Ihe Allamie, Boston [864;
niem. Das Slereoskop /lIId der StereograpIJ, w: Wolfgang
Kemp (red.), 77Jeorie der Forografie /, 1839-1912, Mi.inchen 1980,
s. [14-[21.
Jules Janin, Der Daguerreoryp (1839), w: Wolfgang Kemp (red.),
nleorie der Fotografie / , 1839-1912, Mi.inchen [979, s. 46-50.
Fritz Kempe, Daguerreorypie ill Deutschland. Von ChamIe der friihen
Photographie, Seebruck am Chiemsee 1979.
Friedrich Matthies-Masuren, Kiinstlerische Pholographie, Berlin
1907
Andreas Mi.iller-Pohle, Die fotografische Dimensioll , "Kunstforum",
129, [995, s. 74-99.
Erich Stenger, Die beginnellde PholOgraphie im Spiege/ von Tages-
zeiwl/gen und Tagebiichem, Wiirzburg 1943, reprint New York
1979.
John Szarkowski, Mirrors and Windows. American PholOgraphy since
1960, New York [978.
Tristan Tzara, Man Ray und die PllOtographie von der Kehrseire,
prze!. Will Grohmann, "Kunstblan", 9, 1925, przedruk w: Ule
Eskildsen i Jan-ChrislOpher Horak (red.), Film /lIId Foto der zwan-
ziger Jahre. Eine Betraclltllllg der /nternationa/en Werkbulldaus-
slel/wIg 'Film Uf/d Foto' '929, Stuttgart 1979, s. 126, [27.
Frank Eugene, Adam i Ewa, ze zbiorw autora
Stworzenie
Obraz - za cudowna Bg Niech stanie
i mi , o
i mu
J . Weil, w: Stenger, 25 f
Dlugi Roberta de la Sizeranne'a "Czy fotografia jest
pozycji
fotografii i zaliczany do tekstw
fotografii artystycznej ok. 1900 r., scena odwiedzin
w Watykanie. Gdy spacerujemy tam Kande-
labrw, widzimy nie tylko Hermesa, furie , satyrw, faunw
i z Efezu, ale w tryumfalnym pochodzie nauk i szruk,
ktre religii zaopatrzone w insygnia fo-
w
obieklywem" (Sizeranne, 2 t 2). tej
fotografii w ktrym ona co
z Rafaelem i a faktowi, alego-
ryczne bstwo kolodium i bromku srebra zaj muje takie samo
miejsce, jakie w Kaplicy sybille i prorocy.
'"
Stworzenie
Ale pisze Robert de la Sizeranne, przypomnimy so-
bie strofy O fotografii . jakie Leon 1II do
Izabeli Bawarskiej: "Imaginem / Naturae Appelles aemulus I
Non pulchriorem pingeret" wiernie
/ nawet Apelles nie obrazu] i sobie
pYlanie, .,czy co zdaje jUlro nie
(Sizerarule, 2 12).
Niemniej jednak owa zgoda techniki i religii, kt-
nawet papieskie wiersze, bynajmniej nie jest
tak jak lUlaj wydaje. Oaguerre'a
opisywali nie tylko jako nowy akt stworzenia, lecz
jako Tak jak Ju!es Janin w jednym z naj-
fotografii jako nowy akt
stworzenia, tym samym paradygmat interpretacyj-
ny, tak inni dopatrywali w obrazach wykrocze-
nia przeciwko zakazowi obrazw. "Jest w Biblii
- Jules Janin - Bg niech stanie
i A teraz
Notre-Dame: obrazem! A (Janin,
47). miasto, w ktrym dokonano nowego odkrycia, sta-
nie w podwjnym sensie "Wiecznym Miastem" (Janin, 48):
jest miej scem, gdzie ulotne widoki w "wieczne
obrazy", z "Daguerre'emjako Mesjaszem" - jak kpi Baudelaire
(Baudelaire, 136) - miejscem, ktre pozbawia
Rzym palmy Ale nie tylko pietystki ze Szwabii
po wizycie u fotografa list do .,siostry
w Panu Jezusie Chrystusie" (Kempe, 251), bo
je cytowany w tym tekst , spopu-
laryzowany przez Waltera Benjamina, nie pochodzi
z niepotwierdzonego do za ktre zwykle
"Leipziger Stadtanzeiger" z 1841 r. , lecz wyszedl spod pira
Maxa Dauthendeya: ulotne zwierciadlane obrazy to
nie tylko, jak po grumownym niemieckim zbadaniu sprawy
okazalo, rzecz atoli sama taka jest
nierstwem. stworzony na obraz i
a obraz Boga nie utrwalony przez
(DaUlhendey, 31 , cyc za: Benjamin, 27). Gdyby jed-
Stworzenie ' 17
nak 10 obraz
giej zgody, jak reklama francuskiego dagerotypisty
Bryona Dorgevala: "Miniatura jest autora - odbitka
Daguerre'ajest Boga. Rodzice czy przyjaciele znacznie
bardziej dagerotyp, bo odzwierciedla on
i poruszenia duszy modela, przez Boga zjednoczone
(lohnson/Shimshak, 9).
LITERATURA
Charles Baudelaire, Der Salon 1859, w: Siim/liclle WerkelBrie-
fe, red. Friedhelm Kemp i Claude Pichois, 5, Mtinchen [989, s.
308-367.
Max Dauthendey, Meill Valer wird Photograph, w: Wi1fried Wiegand
(red.), Die WaJ/rheil der PhOlographie. KlassiscJ/e Bekel/tltl/isse ZlI
eil/er nellen Klms/, Frankfurt/Main 1981 , s. 2}-40; cyt. polski za:
Walter Benjamin, hisloriaforografii , w: Twrcajako
wytwrca, prze!. Janusz Sikorski, s. 27.
Bryon Dorgeval, cyt. za: Robert Flynn Johnson i Robert Harshorn
Shimshak, The Power of Liglu: Daguerreorypes f rom /he Rober/
Harshom Shimshak Collecliol1, San Francisco 1986.
Jules Janin, Der Daguerreo/yp (1839), w: Wolfgang Kemp (red.),
Theorie der Fotografie / , 1839-'9'2, Munchen 1980, s. 46-50.
Fritz Kempe, Daguerreotypie in Deurschlalld. Von Charme der friiJ/en
Ph%graphie, Seebruck am Chiemsee 1979.
Roben de la Sizeranne,lA ph%graphie eSI-elle WI an?, w: tenie, Les
comemporaines, Paris 1904, s. 1+7-212;
skrcona wersja znajduje w: Wolfgang Kemp (red.), Theorie
der F%grafie / , ,839-1912, Milnchen 1980, s. 2 [2- 218.
Erich Stenger , Siegeszug der Phol0graphie ill Kultur, Wissellschajt,
Technik, Seebruck am Chiemsee [950.
Anonim, ok. [960 roku, ze zbiorw autora
Symulakrum
Oburzona, powielona, zaczarowana, staje symu-
lakrum.
Didi-HlIberman, 76
"Obraz fotograficzny przedmiotu bywa niekiedy
sam przedmiot ", Robert Koch (Hagner, 257) i
tym samym prg symula-
krum od drugiej. We okresie fotografii widziano
w prawie przed-
miotw, ich Dzisiaj natomiast symulakrum w rozu-
mieniu Gilles'a Deleuze'a i Jeana Baudr illarda oznacza obraz,
dla ktrego kategorie "kopia" i
Robert Koch fotografi e przede wszystkim do
sprawdzenia mikroskopowych (Breidbach) .
Nieco badacz nie z samym preparatem,
lecz ze preparatu, ktre w roli mode-
lowanej symulacji .
W 1864 roku Anton Martin jako
na obraz i pierwszej : "Jak za-
SYl1l/1/akrum
ludzki duch/ moc
na chwila nie przemija! ! Natura wszystko/ nie jest
skazane na odbicie;/ Od teraz masz dla
istoty, dla rzeczy/, jej masz sam!" (Mar-
tin, 14). co do owego podobiznowego
charakteru fotografii za lup, ktre pozornie
znane obiekty w nowej formie i
nie, ktra obrazem, jest bogatsza w
detale, percepcja tych samych przedmiotw.
"Te odwzorowania tak i wierne, je
ze odkrywa detale, jakich nie za-
okiem w przedmiotach, ktre
jednak, gdy je na koniec sprawdzi za instrumentw
optycznych, z nimi (Robinson,
67) . W niezliczonych tekstach z fotografii dominu-
je ta interpretacja nowych obrazw technicznych jako symula-
krum, podobizna czy faksymile. "Widzimy je przed jako
faksymile nowych czasw i nowej historii kul-
tury", czytamy na w relacji z 1839 r., "a spojrzenie
z i zarazem spoczywa na
przedziwnych tworach, na ktrych wszechmocna natura, dzia-
instrukcji sama Ma-
teria i duch tu ("AlIgemeine Theater-Ze-
itung", 25) . ta, Baudri llarda, dawno roz-
Fotografia cyfrowa twierdzi Victor Burgin,
warunki tego, co Baudri ll ard mianem "symulakrum":
jest to kopia, do ktrej nie ma (Burgin, 68).
fotografii od nowa. Historia obrazu to
historia znikania, przemiany iluzj i w jej
czy by Baudrillarda, "rozpuszczenia w
iluzj i" i jego "zmartwychwstanie w symulakrze " (Baudril lard
(1),21). Symul akrum i symulacja, i digitalizacja
do ostatecznego i zaniku iluzji real-
przy czym zawsze jest i nie daje
inaczej jako iluzja. Zatem fotografia jako stare me-
dium, jako z czasw reprezentacji, jest reliktem
iluzji: "Z pozostajemy w iluzj i, ktra polega na tym,
Symll/akl'/ll/l 221
do formy i spoj rzenia"
(Baudrillard (2. Podczas gdy nawet w interpretacji Baudrillar-
da fOlografia w epoce analogowej jako
w krlestwie cyfrowym przemienia
ona w symulakrum pod rze-
i
L[TERATURA
"Allgemeine Theater-Zeitung in Wien" , 1 9.9.1839, cyt. za: Hans
Frank, Vom ali/ber a/ter Uchrbilder. Friihe Photographie in
Osterreich 1840-1860, Wien [981, s. 24.
Jean Baudrillard (I), Das peifekte Verbrechen, Munchen 1996.
Jean Baudrillard (2), La banalite magique des choses. Rozmo-
wa z Jeanem Saudrillardem, w: hnp:/!www.regards .fr/archi -
veS/I 999/1 99902/1 99902 creol.html, 15 lipca 2005.
Olaf Breidbach, Silder des Wissens. Zur KllltllrgeschicJue der wissen-
schaftlichen Wahmehmung, Munchen 2005.
Victor Burgin, PllOlOgraphy in the year 2000, "European Phologra-
phy", 16, 58,1995.
Georges Oidi-Huberman, Erfindullg der Hysrerie. Die photograplJi-
sclle Klinik von Jean-Manili Charcot, Munchen 1997.
Michael Hagner , Mikro-Amhropologie ((nd Fotografie. Gustav Fritsclls
Haarspaltereien IIIld die Klassifizierllng der Rassen, w: Peter Gei-
mer (red.), Ordllllllgen der Sichtbarkeit, Frankfurt/ Main 2002, s.
252-284.
Rosalind Krauss, A Nore 011 Photography and the Simlllacral, "Octo-
ber" , 3 1, 1984, s. 49-68.
A[mon] Martin, Hislorischer Abriss der Photographie, l, Wien
1864.
John Robinson, Ober Daguerre's Phorographie Uf/d besollders iiber
die Theorie derse/ben, "Dinglers PolYlechnisches Joumal", 74,
1 839, s. 67-70.
Bracia Laifle, Regensburg, ok. 1890 roku, ze zbiorw autora

tylko
Bellllillgroll/Derrida, 83
Wielu fOlografw trudni dzisiaj zabezpieczaniem
liczne prace Christiana Boltanskiego od podstawowej
fOlografia jest i jako Fo-
tografik Frank MOlier koncentruje na poszukiwaniu
swego i swej a nawet szeroko zakrojone
cykle Bernda i Hilli Becherw archi wum form
budynkw z muru pruskiego i wodnych, zanim one znik-
Fotografia jako zabezpieczanie w jed-
nym z literatury fotograficznej: w Zeicllenschrift
der Natur Talbota. W do camera lucida, gdzie
"niewierny znaki [ ... ] nie ni-
czego poza ktrych widok wprawia w
(Talbot , 48), fotografia ktre do
tego nawet w znanych przedmiotach dostrzec deta-
le, czytelne na jako -
wspomina TalbOl swj sen o fotografii - gdyby
224

te nalUrahle obrazy, same na trwale i na
na papierze" (Talbot, 49). fotografi i to
Rzut oka na odkrywa tam czasu
_ zatrzymanego, skrystalizowanego. Lupa czyni
sam fotograf [ ... ] odkrywa po sprawdzeniu,
wiele rzeczy, ktre przedtem w ogle nie
mu w oczy" (Talbot , 74); do nich czas robie-
nia odczytywany na cyferblacie. Fotografi a staje
ale takim, ktry, jak w typologii Charlesa
Sandersa Peirce'a, jednego z niewielu fi lozofw, ktrzy zajmo-
wali fotografi i, jest czytelny jako indeks. Peirce po-
pOlem w tym jednym i
w czy wilgotnej ziemi. u Rolanda 8arthes' a
i Philippe'a Dubois koncepcja fotografi i jako indeksu i
stanie punktem do teorii, ktra w fotografi i dopa-
truje "ta rzecz tam (Barthes , 130).
fotografii jest to, w
i jest tego (Wall , 328).
Inna tradycja teoretyczna, od Talbota i Kracaue-
ra po akcentuje znaczenie detalu jako
co zwraca na dotychczas zaniedbywane fenomeny mar-
ginalne. "Fotografi a oko w spojrzenie zmuszone do
zwrcenia uwagi na detale, i poszlaki , ktre do tej pory
oku (Stingelin, 18t). Indeks stal poszlaka, a za-
bezpieczanie
Z poststrukturalistycznym zabezpieczanie
dw staje podstawowym teoretycznym.
znak jawi teraz sui generis, a fotografi a jego widzial-
nym znakiem: "W sensie Gramatologii Derridy fotografia to
perpetuacja (Amelunxen, 214). Dotyczy to nawet Jeana
8 audri ll arda, w ktrego interpretacji fotografia nie jawi ani
jako utopia, ani jako poza symulacji, ani jako
prawda, ani jako lecz jako "pustka symboliczna",
"jaka w sercu obrazu" (Baudrill ard (t), 122),jako r
pozostaly po calej reszty" (Baudrillard (2), t 35);
tym samym dla przypadkowego momentu oraz na grun-
cie momentu negatyw, ktrego

'25
pozytyw jest a nie Uchwycony na fo-
tografii moment w razie nie jest "zachowany w
w ktrym (Geier, 218), to znak i zaniku.
LITERATURA
Hubertus von Amelunxen, "Wol1e des Lichts". Fiinj Perspekliven zum
Schauell, w: FOIOVisioll . Projekt Fotografie nach /5 Jahrell , Han-
nover 1988, s. 2 11 -2 16.
Roland Barthes, Die helle Kammer, Frankfurt/ Mai n 1985
obrazu, Wydawnictwo KR, Warszawa 1996].
Jean Baudrillard ( I), Paroxysmus, Wien 2002 [Przed Roz-
mawia Philippe Petit, prze!. Renata Lis, Sic!, Warszawa 2001J.
Jean Baudrillard (2), Das peifekte Verbrecllen, Mi.inchen 1996.
Geoffrey Bennington / Jacques Derrida, Jacques Derrida, Frankfun!
Main 1994.
Philippe Dubois, Der pholOgraphische Akt, Dresden 1998.
Manfred Geier, Der jotografierre Augenblick. Ein Gespriich mi! Lucia
Wienaliez fiber das Zeitproblem in der FOlOgrafie, w: Fotovision.
Projekt FOlOgrafie nach /5 Jahren, Hannover ! 988, s. 216-220.
Frank Mi.iller, JugendSpuren, Leipzig 1998.
Frank Miiller, KindheitSpuren, Jena 2000.
Charles Sanders Peirce, Die Kunst des Raisonierens, w: SemiOfische
Schriften, I, Frankfurt/ Main 1986, s. 191 -20 l.
Manin Stingelin, Ell jace et en profil. Der idemijizierende Blick von
Poliui ulld Psychiatrie, w: FOlOVisioll. Projekt Fotografie nach /5
Jahren, Hannover 1988, s. 181 - 187.
William Henry Fox TalbOt, The PelIciI oj Nawre, Der Zeichellstift
der Natur, w: Wilfried Wiegand (red.) , Die Wahrheit der PhOlO-
graphie. Klassische Bekemlfnisse zu eiller neuen Kunst , Frankfurt/
Main 198!, s. 45-89.
Jeff Wall, w: Prospect 96. Photographie in der GegemvarlSkunsI, ka-
talog wystawowy, Frankfun/ Main 1996, s. 328-33 I.
Paul Strand, Bl ind Wornan, New York 1916, w: Aperture Masters of
PhOtography. Paul Strand, Kln 1997, s. 13

W epoce wizualnej jest na dziennym.
van der Keuken, 26
Evgen jest niewidomym fotografem - do tego fotogra-
fem sukcesy, ktry w kilku
do reHeksji nad
jako "Jestem w innej ciemni , do ktrej wpada
by promyk" 53). wspomina o zdumieniu,
jakie powszechnie jego historia i zawd, bo
z pozoru fotografem tylko nie niewidomy.
Historia fotografii zna przynaj mniej jedno ktre nie
tylko ma za przedmiot ale i w szczeglny sposb stawia
pod znakiem zapytania widzenie fotografii: Paula Stranda
kobieta. Praca ta znajduje w ostatnim numerze legen-
darnego magazynu fotograficznego "Camera
Work" i stanowi punkt jego kierunku
programowego. Gdy Alfred Stieglitz
szczeglny charakter obrazw ("In their presentation we have
intentionally emphasized the spirit of their brutal directness")
(Stieglitz, 36), chodzi mu o ten punkt ruchu piktorial-
,"

nego, dla ktrego specyficzna fotografii konstytu-
tywna. Spora fotografii artystycznej z XIX i XX
wieku za punkt zarzut czyniony fotografii ,
pokazuje ona i rzeczywi-
ale jest chodzi o zjawisk. Na
Joseph von Eichendorfftak opisuje fotografii: "Taki
ponret dagerotypowy oddaje wiosek i
ale materialne rozpozna niestety tylko trupa; dopiero
spojrzenie duchowe artysty i uwidocz-
lO, co w jego (Eichendorff,
477). Piktorial na fotografia na te zarzuty,
za specjalnych technik i procedur
prezentacji i - kom
na malarstwie - dla
w obrazach. fotografia jest
w rym sensie zainscenizowanej
ogranicza swoje Jako "blindness and insight " - by
Paula de Mana,
_ fOlografia ma nam oczy,
idealny obraz, a czego nie spos6b
Blind Woman Paula Stranda jest zde
cydowanego zerwania z kt6ra od czasu
i tak powolnej erozj i. to pozostaje w
z fotografii , dla kt6rych znaczenie
fOlografa . 1916 r. on po ulicach
Nowego Jorku, aby kt6ry go
od dawna: ludzi na ulicy , niewidocz
nym" (Hambourg, 34). nie widzianym, a rym
samym fOlograficzne widzenie fOlografii w obrazie, kt6re
go przedmiotem jest - oto program Stranda, kt6ry, po
latach pylany o 10 a o swe
nie
ny sobie 85 letni Strand to
i twarz niewidomej kobiety: twarzy lej
kobiety niepodobna ... gazety i [na szyi]
pozwolenie na ... niewidoma, nie
na niewidoma" (Strand, cyt. za: Hambourg, 37).

229
Stranda z ruchem w teorii fotografii ,
kt6ryok. 1920 roku mial pretensje do tradycj i, czyni ludzi
na zjawisk. "Nie wiemy, jak -
pi sze programowo Aleksander Rodczenko, rosyjski awangardo
wy fotografik - i nie potrafimy jej nawet dostrzec ,
innym. W gruncie rzeczy po prostu i widzimy
tylko to, co nam od przekazywano. nowy punkt
widzenia do szablon6w -
do niebieskiego nieba itd. "
(Rodczenko, 73). Zadanie fOlografii polega na otwarciu nam
oczu i wyleczeniu nas ze
nowe - i wkr6tce kanoniczne - formy kompozycji
(zdecydowane z gry lub z
zastosowanie ptasiej perspektywy, ekstremalne
ele.) jego zdaniem, piktoralnej pr6by zerwania
z tradycyjnymi perspektywami anystycznymi , kt6re
na nasze postrzeganie i Fotografia
nie tylko otwiera nowe perspektywy na sama
jest jako nowa perspektywa sui generis otwieraniem rzeczywi-
perspektywa centralna oznacza dla Rodczenki
- jak i dla wielu innych przedstawicieli awangardy -
sztuki , ktre
i na otoczenie. Jest ona
tradycji sztuk plastycznych, na formie postrzega
nia i na wszystkich obrazach. Jest ona
swego rodzaju na oczach, na
otoczenie. Fotografia Nowego Widzenia jest taka: ma
nam oczy i nas Fotografia jest
widzenia w najbardziej empatycznym tego slowa znaczeniu: fo
tografia prowadzi ku i pokazuje im
nowymi oczami. Otwiera oczy. Jest "My,
kt6rzy (O, co zwykle i wyuczone, musimy
widzialny Musimy nasz spo
s6b wizualnego. Musimy z oczu,
z matk i" (Rodczenko, 159).
230

LITERATURA
Evgen Waller Aue, JaJ/re des LichIs. Bi/der elf/es bUf/den
Foragrafen, Berlin 1991.
Joseph von Eichendorff, Geschiclue der poetise/len Literatur Delltsch
lal/ds. w: Sam/liche Werke (red. Wolfram Mauser) , IX, Regens-
burg 1970.
Maria Morris Hambourg, Paul Strand, Circa 19/6, New York 1998.
Johan van der Keuken, Abeflfeuer eif/es Auges. Fi/me, Fotos, Texte,
Basel-Frankfurl / Main 1992.
Max Kozloff, Ober den Kamera-Blick, w: Wolfgang Kemp (red.),
Tlleorie der Fotografie III, 1945-1980, Munchen 1983, s. 26 1-
273 .
Alexander Rodlschenko, Aufsarz.e, Autobiographische Norizen, Brieje,
Erinnerungen , Dresden 1993.
Alfred Stieglitz, nCamera Wark", 49/50, 191 7
Anonim, ok. 1870 roku, ze zbiorw autora

Mam jakby natura, nas za to, podpatrujemy jej
lajemnice, martwy obraz.
de Kock, 87
Gdy Hippolyte Bayard, jeden z pierwszych francuskich foto-
grafw, w 1840 r. swj autoportret, na
ktrym jako topielec, na odwrocie j ednej z odbitek na-
ktre widzicie na odwrocie, pana
Bayarda, wynalazcy techniki, ktrej rezultaty widzi-
cie lub zobaczycie" (Bayard , 64) . Bayard z jednej strony anty-
cypuje ironiczne komentarze do nowego odkrycia Daguerre'a,
ktre w 1842 r. niejaki dr Reindl:
na obrazu, ton i na
tam zami ast (sic!) przedstawienia placw
i ulic z im w (Reindl,
I 17) . Podobnie lO wierszyk z lat 40.
XIX wieku, cytowany w artykule z "Deutscher Camera Alma-
nach" z 1912/1913 r.:
2)J
jasno, co 1 Lecz biada, Tego
dagerotyp nie zapisze sam,! Tego brakuje na tego nie
ma tam" (von Diihren, 3 I) . Bayard pisze nekro-
log, po tym jak odmwiono jego odkryciom publicznego uzna-
nia. Gdy wzywa czytelnikw, aby teraz innymi rze-
czami , "bo pana i jego jak
stwo (Bayard, 64), ironicznie zwraca
na i bogactwo detali, przypisywane zainscenizowa-
nemu i inscenizuje fotografi i,
ktra dostrzega w niej proces mortyfikacji. fotografia jest
"trupem chwili " (Kest ing, 21) i tak, zdaniem Susan Sontag,
"jednym z wiekopomnych sukcesw fotografii
strategii zamiany istot w rzeczy, a rzeczy w isto-
ty" (Sontag, 94) .
Metafora ta i produko-
obrazy, ktre swe znaczenie fi zycznej
pod koniec XIX W., jak dowie-
fotografie
z ich "z niewystawionych na
Otrzymywano tym sposobem portret z
przedstawianej osoby" (Krauss, 29). Tego rodzaju
tak rozpowszechnione, Richard Taft w Ameryce
ludzi portretowano po raz pierwszy dopiero po icb
(Taft , 196). Albumy fotograficzne, w ktrych przecho-
wywano owe swoistym grobowcem rodzinnym
i otwierano je w chwilach wspomniell , tak jak idzie na cmen-
tarz: "Albumy zawsze tylko i dla
ich posiadacza - w indywidualnej hisrorii ,
z ktrej wyrasta - eliksi r 27).
LITERATURA
r
Hippolyte Bayard, A/Iloporrrair en suicidi (18 1840 r.),
w: Andre Rouille (red.), La PholOgraphie en France. Texres &
Conrroverses: lilIe Anrhologie. ,8,6-187" Paris 1989, s. 64.
234

J.e. von Dlihren, O/graphik, "Deutscher Camera Almanach", VIIJ,
19 12/13, S. 31-42.
Marianne Kesting, Dle Dikta/Ilr der Phofograpllie. Von der Nach-
all/mmg der KWISl bis ZII ihrer Obenvii/liguIIg, Miinchen-Zurich
1980.
Paul de Kock, Dos Daguer,eoryp, w: Dle grosse Sladl, Ulm 18-H,
s. [05- J 2 1, cyt. za: Timm Slarl, Fonschrill und PhatJtasma. Zur
ElIIslellllllg der pholOgraphischell Bildwe/t, w: Si/bel' /II/d Sa/z. Zur
Friihzeir der Phorographie im delllschel1 Sprachroum, 1839-1860,
Koln- Heidelberg 1989, s. 80-87.
Rosalind Krauss, Das Pllolographisclle. Eille Theorie der Absrallde,
Miinchen 1998.
Gerhard Plumpe, Der tOle BUck. 2um Diskurs der Pholographie in
der ZeiI des Realismlls, Miinchen 1990, s. 25 - 49 i
124-129.
Dr w: "Dinglcrs PolYlechnisches Journal " , 86, [842, S. [28,
cyt. za: Wolfgang Baier, Quellel/darsre//Jmgel/ zur Geschicl/re der
F% grafie, Halle an der Saale 1964, s. 11 7.
Ulrike Schneider, Der rod a/s Me/apI/er for das pllO/ograpllische Ver-
fahren, "Fotogeschichte", 16,59, 1996, s. 5-[4.
Susan SOOlag, Ober Pll%graphie. Munchen 1978 lO fotografii ,
prze!. Magala, WAiF, Warszawa 1986].
Timm Slarl, Der Faden des Gediichrnisses. Ober Fo/oa/ben im 19.
Jahrlllllldert , w: Marlin Heller (red. ), We//-GeschicJuen. Fo/oa/-
bell im 19. Jahrluitldert , Zurich 1989, s. 9- 41.
Rober! Taft , Pll%graphy and /I/e American Scene. A Social His/ory,
,839-1889, New York 1964.
wykonane dla archiwum policyjnego, ok. 1930 roku, ze
zbiorw autora

Albowiem nie jest piekny i do nad nim aparat wzywa
niemymi ustami miliony bezimiennych
Bel/jami". I 140
"Nie moiemy sobie bardziej obiekrywnego i
uczciwszego bo jego odciska na przedsta-
wianej fotografii na rany i
je" ( .. American Reports" , 748). Taki argument za dopuszcze-
niem fotografii w charakterze przed sadem wysuwano
pod koniec XlX w., i nie to wwczas oczywista,
a dzisiaj, w dobie fotografi i cyfrowej, stalo jeszcze mniej
oczywiste. Nawet co Walter Benjamin, naj-
z XX w. fOlografia
miejscem a dowodowym
w procesie historycznym, 10 jej w roli
pozostaje kontrowersyj na - mimo powszechnie swego
czasu uznawanej Gdy Didi-Huberman stwierdza:
., Obraz fotograficzny ma poszlaki w znaczeniu materia-
dowodowego: winnego decyduje o jego
zatrzymaniu" (Didi-Huberman, 43), odnosi to co
SlI'iMek
237
do interpretacji, a jedynie niezmiernie rzadko do praktyki fo-
tografii. fotografi i do bycia jest logicznie
uzasadniona, ale nie ma instytucjonalnej legitymizacji.
Ten niepewny status fotografii jako "uczciwego
pokazany i zarazem poddany refleksji w swej
i w fil mi e Michelangela
niego Fotograf odkrywa przypadkowo na zrobio-
nym przez siebie Punktem do fotografii
morderstwa poszukiwanie spokojnego,
pOjednawczego obrazu, ktrym fotograf Thomas
aJbum O tematyce
w ktrym fotografia w roli Wy-
na spacer do parku, za zakochanych i
a potem sam przez
w posiadanie jego filmu , co na koniec chyba
jej udaje. Nie wiemy, czy to ona negatywy
i odbitki , bo nie do atelier, podobnie jak
Thomas. tyl ko, jak on,
Z tych jako jw jednak
pewien problem: w Thomas wielokrotnie
je obok siebie, wybrane fragmemy
na pistolet , a potem
ki . Przypuszczenie, morderstwu, zamienia w
morderstwo a pojednawcze
cie staje miejsca zbrodni. Nie jest to
jednak oczywiste, bo po do atelier tylko
jedno jedyne bez konteksru, abstrak-
cyjny obraz, ktrego ukazuj e zawsze dopiero
- jak Thomasowi malarz - i,
przede wszystkim, tylko samemu twrcy. Tymczasem
ktrych fizycznej Thomas pewien,
i pozostaje wspomnienie ktrych sfor-
Waltera Benjami na, .. szok", bo
z nich nie tylko ale nawet
nie tematyzuje niemal wszystkie sposoby produkcji znaczenia
przez system znakw fotograficznych i sonduje, co
to oznacza, gdy jest przekazywana,
238

i zapisywana przez obrazy - po gdzie
trupa cyrkowcw, ktra na filmu przez
miasto, inscenizuje i obserwuje mecz tenisowy,
rozgrywany bez rakiet i Podczas tej pantomimy wyimagi-
nowana wypada za wprost pod nogi Thomasa, ktry
wprowadza (i siebie) z powrotem do gry - ale widz nie widzi
wrzuconej z powrotem ryJko Au-
tonioniego opowiada o znikaniu i jej ponownym
pojawianiu jako systemu znakw: "Zgadza
fotografia jest ale tego, czego nie
ma" (Barthes, 85). Fotografia tylko wwczas przemawia jak
gdy tej wypowiedzi zostaje
na przez kulturalny kontekst, gdy fotografie, jak to
Benjamin, "dowodami rzeczowymi w procesie histo-
rycznym" (Benjamin, 76) .
LITERATURA
"Ameri can Reports", 49,1882, s. 748.
Michelangelo AOIonioni , Blow up {Powiekszenie}, 1966.
Ulrich Baer, Spec/raI Evidence. The PholOgraplly oj Trauma. Cam-
bridge/Mass.-London 2002.
Waller Benjamin (I), Kleine Geschicllte der Ph% graphie, w: Gesam-
melte Schriften, red. Rolf Tiedemann i Hermann Schweppenhau-
ser, L II , Frankfurt/Main 1977, S. 1140.
Walter Benjamin (2), Das KUlis/werk im Zefral/er seiner /echnischen
Reproduzierbarkeir IZwei/e FassIllIg}, w: Gesammel/e
Schriftell, red. Rolf Tiedemann i Hermann Schweppenhauser,
FrankfunjMain 1972, t. I sztuki w dobie reprodukcji
technicznej, w: Twrca jako wynvrca, Huben
1978, s. 66-106].
Georges Didi-Huberman, Erfmdung der Hys/erie. Die phorographi-
sclle Klinik von Jean-Martin Charcot, Munchen 1997.
Susanne Regener, Fotografische Erfassllng. Zur Geschichte medialer
Konstrllktioll en des Krimine/len , Munchen 1999.
Anonim, Alexandria, ok. [925 roku, podpis na odwrocie: Il uminacja
na Zouad J Street z okazji powrotu krla z po Europie. ze
zbiorw autora

Tu w fotografii jednak sztywne prawo:
GolI,86
W wielu wczesnych relacjach o wynalazku fotografii
no, po raz pierwszy samo pisze ono
i rysuje obrazy doskonalsze, gdyby spod
ludzkiej Foto-grafia la w znaczeniu
-pismo, "sztuka, w ktrej
(Darnisch, 139). Recenzenci do anrycznej mito-
logi i, by niezwykle obrazy we
" Gdyby malarz na i cuda
fOlografii, Apoll o, bogiem
i sZlUki; gdy kieruj esz swoim wozem po rysujesz
promieniem obrazy doskonalsze i bardziej real istyczne
od Apellesa" (Halevy, I I I).
Te obrazy fotografa, ktry ze swej
strony decyduje o rozkazuj e mu i czyni swym
poddanym. - lu1es Janin, francuski pisarz i
krytyk, w jednym z pierwszych tekstw o fotografii -
Swior/o-pismo
'4[
to oko pomocnikiem mistrza" (Janin,
47). wynalazkowi fotografii
a sobie jego moc.
gwarantem naturalnej
ma, poslrz,eganego i opisywanego jak naturalno-artystyczne ob-
jawienie. fotografii naturalnego

fotografii jest jej absolutna prawda: Solem qui dicere ja/sum
audear. Fotografia w ogle nie podobnie
jak gwiazda, jej pomocnica" (Gautier). fotografia jest
to
Nie tylko w epoce odkrycia hi storii , ale i sama jest
"SIOllce stanie w ten sposb history-
kiem swego pira i precyzj i
zapisu hi storia przestanie
jako bajka" (Brewster, 18 1).
Pl wieku August Strindberg in-
w fotografi i. O n o jest fotogra-
fem i zawsze nim - przed wynalezieniem fotog ra-
fii. jest fotografem, to pewne" (Strindberg, 205) .
Fotograficzna manifestuje od-
zjawisk natury. Rzeczy na
siebie optyczno-fotografi czny, ktrego rezultatem
i analogie. te relacje analogi i powinni
artysta i fotograf. Podobnie jak badaja oni
i analogie. natura i sztuka swego ro-
dzaju albumem fotograficznym, ktry musimy
jak znaki, jak zagadkowe Owo
rysuje obrazy "Czy fotog rafia jest Nie
takiego pytania. Sztuka PotrzebujehIy
innego. jak pracuje. To
ono tworzy. nad papieru
i (Man Ray, 284).

LITERATURA
David Brewster, T"e Stereoscope. Its His/ory. nieory, al/d COI/SlruC-
liol/, London 1856.
Hubert Damisch, Fiil/J AlIIlIerkuIIgell zu eiller Phiillomenologie des
fotografischel/ Si/des, w: Herta Wolf (red.), Paradigma Fotogra-
fie. FOlokririk am El/de des fotografischen Zeiralrers, I , Frankfurll
Main 2002, s. 135- 139.
Theophile Gaul ier, Pllblicatiolls pIJotographiqlles de MM. Fauchellr et
Dal/elle, "Le Moniteur universel", 25 kwietnia 1862.
Iwan Goll, Die a/te Fotografie ([93 I), w: Wolfgang Kemp (red.),
n/eorie der Fotografie II, 1912-1945, Milnchen 1979, s. 184- I 88.
Leon Halevy, Sekretarz Akademii Sztuk w Paryzu w
r. 1861 , cyt. za: "Zeitschrift fUr Fotografie und Stereoskopie",
3, 186[, s. I I J.
JuJes Jani n, Der Daguerreoryp (1839), w: Wolfgang Kemp (red.),
n/eorle der Fotografie I, 1839-1912, Milnchen 1979, s. -+6-50.
Man Ray (1928), cyt. za: Arturo Schwarz, Mali Ray, Milnchen
1980.
August Strindberg, Sylva sylvarum, w: Natur-Tri/ogie, Strind-
bergs Werke, red. Emil Schering, VI. Abteil ung. Wissenschart, 2.
Munchen 1921, s. 171-HO.
Secondo Pia, Calun 1898, w: Nissan N. Perez, Corpus
Chrisli . Christusdarslellungen in der FOtografi e. Heidelberg 2003,
s.29
Vera ikon
Dlatego fOlografie sa ze
archeiropoieros - "prawdziwymi" obrazami Chrystusa
"nie stworzonymi ludzka".
Mitchell,28
fOlografa Secondo Pia w 1898 roku rzadkie
calun ni epokazywa-
ny od 30 lat i ponownie dopiero w 1931 roku.
Wielu za i na odwr61: f 010-
ujmowano jako" veTa ikon", jako obraz, ktry nie wy-
szedl spod ludzkiej
kult relikwii z fotografii, obrazu z meta-
forycznie Gdy 28 maja 1898 roku
Pia wykonane przez siebie ktry wy-
wieszono przed katedry
cud: na fotografii ludzkie oblicze, niewidoczne
okiem na samej Widoczne i szare
plamy, cienie i rysy na Gdy Pia
ty z rbe/mioll fmografii objawieniem:
Vera ikon
245
.. W do gry. W rozproszo-
nym czerwonawym ciemni i ostro
oharza i a jednak
poplamione odbicie na odmienio-
ne: plastyczniejsze i o mocniej szych barwach ... ,
Widok, ktry Pia jego w
mu z i niewiele by
o Oblicze widoczne na - oczy
- n (Walsh, 28). Dopiero na
fotografii dotychczas niezbyt widoczny obraz
dopiero spOlkaniu technicznego medium z
jego metaforycznym wzorem pojawilo na tym obrazie
niewidocznego. wykonane przez Pia hi-
jako autemyczne odbicia twarzy
Jezusa przez czas jedyne do sprawdzenia
Badaczom
jego fOlograficzna podobizna,
na niej na samym ktrego auten-
fotografia jako vera ikon (Diekmann,
160-174). skrzynia w Turynie - wywodzi Andre Sazin
- z Relikwia jest fOlOgrafia
jest ten istnieje po -
ukryty w nazwach marek aparatw fotograficznych. Nazwa fir -
my NIKON nie tylko zawiera IKON, ale
do postaci Nikodema, ktrego twarz nagle na
drewnianej tabliczce, gdy malarzowi nie go sportre-
(Ullrich, 70). Obraz len z na miano
ikony, tym, nnie zostal(a) zrobiona
archeiropoielOs" (Barthes, 1 39). Archetypem tego
obrazu znw jest oblicze Chrystusa, odbite na Weroniki,
ktre tam stalo obrazem.
L ITERATURA
Andre Bazi n, Was is[ Kil/O?, Berlin- Kol n 1975.
Vera ikon
Steranie Diekmaml , M)'thologien der FOTOgrafie. Abriss zur Diskllrs-
geschichre eines MediuIIIs, Munchen 2003
Herve Guibert, Dos krebskranke Bi/d, w: tenie, PhanTOm-Bild. Ober
Pholographi e, Leipzig [993, s. 160-16+.
Ewa Kuryluk, Verollica al/d Her Cloth: History, SymbolisIlI, and
Strllclllre oj o 'True' Image, Cambridge/Mass. 1991 lWerollika
i jej chusto, WL, Krakw 1998].
Patrick Maynard, Tlle SeClt/ar /cOli: Photograplly alld rhe FUllctiorls oj
Images, .. The Joumal or Aesthetics and Art Criticism", 42, New
York 1983, s. 155-169.
Will iam J. Mitchell, 11le Recollfigured Eye. VISIlai TrUfli iI/file POSf-
phologropllic Ero, Cambridge/Mass. 1992, 1998.
Ulrich Raulff, Eill Etwas oder elli Niclus, w: Floris Neususs we
WSPIPL z Renate Heyne, Das Forogramm ill der KUliSI des lO.
Jallrlumderts, Kln t990, s. 406-410.
Wolfgang UlIrich, Digitaler Nomillalismus. 2um Status der COli/P/(-
terfolografie, .. FOIogeschichte", 17,64,1997, s. 63-73.
John Walsh, Dos UmIeli, Frankfurt/Main 1963.
Ludwih BeliIski, Pieluastowieczne kieliszki z grawerowanego s z k a
weneckiego. Legnica, przed 1855 L, w: Silber und Salz. Zur Friihzeit
der Photographie im deutschen Sprachraum, 1839-1860, Koln 1989,
s.527
Wiwifikacja
Jednym z wiekopomnych sukcesw fotografii stra-
tegii zamiany istot w rzeczy, a rzeczy w istoty.
SOI/rag, 94
Rozdarcie i
fotOgrafii z jednej strony do martwego i przypi-
jej przemiany istot w sztywne,
martwe obrazy z drugiej strony, sianowi rys podstawowy teorii
fotografi i - od jej po Aelme Bier-
mann, zaliczana w latach dwudziestych i trzydziestych XX w.
do przedstawicielek fmografii Nowej Rzeczo-
.. Pojedynczy obiekt , ktry w swym oto-
czeniu ni gdy nie z znajomych zjawisk, na mato-
wej szybce zyskuje nieoczekiwane (Biermann (I ), I I),
estetyczne, ktre z wieloma
" Nie chodzi tylko o kopiowanie i rejestrowanie
danych empirycznych, lecz o rzeczy jako zja-
wisk sensualno-sensownych, jako symboli witalnych. Subiek-
ktrej zakazujemy samym sobie, zaszczepiamy przed-
Will'ijikacja
249
miotom. Z rak docenionym, w pewnej mierze zsubiektywizowa-
nym faktem spOl yka w drogi podmiOl , ktry fotografuje"
(Kemp, Odkrycie przedmiotw jest rysem podsta-
wowym fOlografii tych czasw i staje w wariantach
programem estetycznym. Stara on,
struktury formalne i z nich powierzchni , do-
prawa formy prawami i fOlografii
zadanie uchwycenia form w formach rzeczy, je
w obrazie. " Dopiero - opisuj e AIllle Biermann swoje
odkrycie - dla mnie pozornie mart wych przed-
miotw. i formy OIwiera-
niezliczone (Biermann (2),94). rzeczy jest
w szczeglny sposb z Forma daje rzeczom
i pozwala im "A jednak - pisze Werner Graff
w Nowego Widzenia Es kommt der lIeue Fotograf!
- na sposoby rzeczy do mwienia,
li dobywa z form nowe (Gran). Eksperymenty
formalne fOlograficznej awangardy stworze-
nia przedmiOlem i podmiotem relacj i, ktra
postrzegalna dla Fotografie rzeczy
obrazami , w ktrych staje przezro-
przez w
staje a rzecz (Kemp, 20).
Jednak nie zawsze tak Przez okres historii fo-
tografi i w XIX wieku problemem fotografw
obrazw fotog rafi cznych, uznawanych powszech-
nie za mart we, pozbawione ruchowi fotografii
artystycznej na stuleci o nic innego, jak o
z o uczynienia z fotografi i
artystycznego wyrazu oraz w aparat
fotograficzny, jego w tego znacze-
nju . W tej walce z chodzi o i
- o rzeczy, ktre w tym dziwnym zwrocie nie
tylko uchwycone, i urawwane. Te-
orii jilmu Siegfrieda Kracauera, gdzie ponad pl wieku
ta tradycja teoretyczna znw do szkicuje w tym
sensie fotografii jako programowe " wyzwole-
250
Wiwifikacja
nie materialnej (Kracauer), do czego
film. O fotografa, do
przedstawienia aspektw materialnej rzeczywisto-
bez prb tej by sfotografo-
wany i zarazem
rozszyfrowany" (Kracauer, 46). Chodzi o "ratowanie rzeczy,
ktre same siebie, zachowane przez fo-
tografa" (Kammann, 137).
LITERATURA
Aenne Bi ermann (I), Von der photographischen DarstellwIg im AII-
gemeinen III/d vom pholographischen Unterricht im Besollderen,
"Thiiringen", 5. 5,1929. S. 81, cyt . za: Aenne Biermann, Foto-
grafiell ' 91.; -35, Berlin 1987 (= Biermann (2), s. I I).
Werner Graff, Es kommt der 1/eue Fotograf!, Berl in 1929, reprint Koln
1978.
Uwe Kammann, Euge" Ban, Spuren tli/d Srrukruren, w: Rainer K.
Wiek (red.), Das Neue Sehen. Von der Fotografie am Bauhalls zur
Subjektive" Fotografie, MUllehen 1991, S. 131-144.
Wolfgang Kemp (red.), Theorie der Fotografie II, ' 9/2-' 945, MOnchen
1979.
Siegfried Kracauer, n/eorie des Fi/ms, Frankfurt/Mai n 1983 [Teoria
filmu: wyzwolenie materialIlej prze!. Wanda Wer-
tenslei n, WAiF, Warszawa 19751.
Walther Petry, Billdullg on die Dillge, "Das Kunstblall ", maj 1929,
s. 246- 248.
Susan SOll lag, Ober Fotografie, Munchen 1987 [O fotografii, prze!.
Magala, WAiF, Warszawa 1986].
Anonim, Widok ze Ombos na Nil, Egipt, ok. 1875 roku,
w: Alles Wahrheit! AlIes Uige! PholOgraphie und Wirklichkeit im
19 Jahrhundert , Koln 1997, s. 274
Wymazywanie
To nie wychodzi na swojej fotografii, lecz suma tego
wszystkiego. co z niego FOlOgrafia unicestwia go,
jego kopie, a gdyby z by go nie
Kracouer, 108
.,Fotografuje rzeczy, je z (Kafka, za
Janouchem, 28, cyt za: Barthes, 96) - tak brzmi eyto
wana uwaga Kafki o fotografii. W ostatniej ThOl11a
sa Bernharda - Wymazywanie, fotografia (Q nie tylko sztuka
"najbardziej ze wszystkich wroga ludziom" (Bernhard , 25)
i XX wieku (Bernhard , 26), ale
niezwykle skuteczna metoda wymazywania i za-
jej obrazami, i to takimi , ktrych j ut nie
dziemy, nawet je zniszczymy: "To naturalnie bez sensu
gdybym z szyderczymi spojrzeniami
sist r, od ich szyderczych Gdybym
po prostu Gdybym
na Wtedy
tylko w jeszcze bardziej sposb siostry mo-

25'
imi (Bernhard, 204). FOlografia jest najsku-
teczniejszym do wymazywania
jak wywodzi Bernhard, utrwala "perwersyjnie
(Bernhard, 25), ktry jednak dla ludzi jest
"upragniony i ideal ny" (Bernhard, 108).
Wystawa "Photo recycling Photo albo Fotografia w epoce
technicznej pokazano w czerwcu
1982 roku podczas "documenta 7" w Kassel, wychodzi
nie od tego teorematu wymazywania dokony-
wanego przez za fotografii i w fotografii:
"W bermudzkim .. fotografia, z fotografa,
modela/motywu i aparatu fotograficznego, nasze
obrazy je szruczne, kolorowe drobiny, na
ktre rozpada tam (Neusliss, 150), napisano progra-
mowo w katalogu. Wobec fakt u, "raz istnieje realnie,
a raz w niezliczonych odcieniach fotografii " (Neususs , (50).
recycli ng jawi jako nakaz chwili : recycl ing, aby spowodo-
fotografi i - teraz zwrotnie odzwierciedlonej i
teoretycznie reflektowanej - w bermudzkim fotografii
i, podobnie jak u Bernharda. zapobiec wymazywaniu - wyma-
zywaniem.
Dla Jeana Baudrill arda proces ten ma nieodwracalny charak-
ter. bowiem fotografia wymazywaniu jest tym,
czym jest, z pismen1. Pismo i fotografia
znakiem wymazywania. "Tak jak fotografia konotuje wymazy-
wanie, przedstawianego obiektu, co nadaje jej intensyw-
tak pismu czy chodzi o czy o
- nadaje pustka. filigranowe nic, iluzja
sensu, ironiczny wymiar - odpowiada ona pustce samych
faktw, ktre nigdy nie tym, czym (Baudrillard, (80).
LITERATURA
Jean BaudriIJard, Das rodikale Denken, w: SIIon Cws, Frankfun!
Main 2003, s.1 73- 191.
254

Thomas Bernhard, AuslOscJllmg, FrankfurtlMain 1986 l W)'maz)'wa-
nie. prze!. Lisiecka. WAB, Warszawa 2005J.
Renate Heyne (red.) , KUIISl und Fotografie. Floris Neususs lilld die
Kasse/er Selmlefiir Experimelllelle Fotografie '972-2000, Marburg
2003
Guslav Janouch, Gesprache mit Franz Kajka, Frankfun/ Main- Ham-
burg 1961 LRozmowy z Notatki,. wspomnienia, przel. J.
Borysiak i E. Dyczek, posl. i przyp. E. Dyczek, Warszawa 1993,
eyl. za: Roland Banhes, obrazu, s. 96J.
Siegfried Kracauer, Die Forografie, w: Wolfgang Kemp (red.), n,e-
orie der Fotografie II , ' 9'2-/ 945, Miinchen 1979, s. 101 - 11 2.
Floris M. Neusi.i ss, PIl oto r ecycling Pllora, Kassel 1982.
Fred Holland Day, 1898, w: Nissan N. Percz, Corpus
Christi. Christusdarstellungen in der Fotografie, Heidelberg 2003,
s.87
Zmartwychwstanie
Fotografia ma w sobie wsplnego ze zmartwychwstaniem.
BartfJes, 139
dwa lata temu" , w roku stuleci
i publ ikacji marzell sef/nych w swo-
im czasie krytyk sztuki Sadakichi Hartmann nie-
mieckim czytelnikom w "PhOlOgraphi sche Rund-
schau" o fotografie F. Hollandzie Dayu,
on na prby fotograficznej prezentacj i kilku scen z
cia Chrystusa. wraz z ruzinem modeli i SlOSOW-
nym do na odludziu wsi pod Bostonem, ka-
zal grobowiec i po czym przez cale
lato (Hartmann, 90 i n.). Z niejakim
Hartmann plenerowe nie dorwnaly
w atelier, dokonano trafnego doboru
modeli i krajobrazowego"; wyrazil ambicja
nie pozwoli fotografikowi czemu zobaczymy,
fotografia podola takiemu przedstawieniu".
Zmanwychwstanie
Nie mamy tutaj do czynieni a z przedmiotem jak
inny, a konkurowanie z malarstwem jest co prawda toposem
krytyki artystycznej, o il e ta w ogle
niemniej motywacja wyboru tego motywu jest tak
jak sama metoda. Fotograf wychodzi ze swo-
imi z atel ier , by i
na obrazach, ktre
i zarazem w obrazach foto-
grafii. Fotografia miala nie tylko z konkuren-
cji z malarstwem, ale i o zmartwychwstanie w obra-
zie. F. Holland Day przy tym do tradycj i
interpretacyjnej , zgodnie z fotografia - co
teksty z jej wczesnego okresu - oznacza cza-
su, technicznie
cia wiecznego. Inni fotog rafi cy do Daya:
znamy autoportrety fotografikw Czeskiej Awangardy Jozefa
Vachala (1906) i Framiska Dnikola (1914) jako Chrystusa;
Joel-Peter Witkin i ten temat. w
XIX w. sprzedawano z w Oberammer-
gau, oryginalne fotog rafie. a pocztwki .
Fotografie te nie tylko wizualnymi dewocjonaliami , ktre
mister ium pasyj ne i je na
ktre do klasycznych wzorw sztuki plastycz-
nej, ale i subwersywnie obchodzily z
nagie kobiety, lalki , nagich z konota-
(O'Brien), konstelacje
rodzinne, emblematy polityczne z
a nawet z artysty-fotografa Chrystusa i Zba-
wiciela. gdy fotografi e traktowane jako "relikwie"
(Corpus Christi, 25) albo jako
to do tradycj i. "Z ontologicznego
punktu widzenia jest to sytuacja j ak u Jana, mwi do
nas: Teraz Wasza kolej, by zoba-
i oczami" (Dubois , 75). Fotografia odnajduje
w tradycj i wiele motyww, ktrych
oznacza pojmowanie fotografii jako metafory.
258
Zmanwychwsrm/ie
Gdy Day stara w obrazach,
mamy do czynienia z kilkoma wariamami gry I
jedynie jako obraz: jest sztuka i jej hisloria, ar-
tystyczna fotografii , inscenizacja artysty jako postaci
autoryzowane zobrazowanie cierpie-
nia , wreszcie fotografia i jej metafora: zmartwychwstanie na
Prbuje tego w 1839 r. pionier fotografii Johann
Carl Enslen, za fotografii
otoczone gwiazdami , utworzone z promieni oblicze Chrystusa
na i tym sposobem, jak noruje recenzent "Leipziger
Allgemeine Zeitung" , ze
la. Rwnie co William Henry Fox Tal-
bot w tym samym roku szereg eksperymentw
fotograficznych, w ktrych na
przedmiotach. nich wizerunek Chrystusa, "namalo-
wany na szklanej w z z
na (Batchen, 108). Talbot
negatyw i kilka stykwek, ktre utrwa-
za substancji , aby zapobiec materialnemu
zanikowi obrazu, ktry jeszcze problem.
obraz - komentuje Batchen - pokazuje Chrystu-
sa w stanie Zmartwychwstawania, w ktrym Jego
duch bytem pozytywnym i negatywnym,
i (Batchen, 108). Fotografia
w swym okresie jako techniczne zmartwych-
wstanie - a w czasach fotografii cyfrowej bywa opisywa-
na w tych kategoriach. Teraz jednak to cyfrowe
o zmartwychwstanie analogowych w innej, immaterialnej
formie. Zmartwychwstanie staje re-
animacji: "Zeskanowane umiera. Cyfrowo konserwuje
je i przygotowuje do drugiego je teraz
wszelkiej reanimacj i" (Jager, 109).
filozof Georgio Agamben interpretuje
nader emfatycznie, w fotografii "miejsce Osta-
tecznego": "przedstawia ona taki , jaki w dniu
ostatnim, Dniu Gniewu" (Agamben, 35). Eschatologia i Apo-
ZmanwychwstOllie
25.
kalipsa, Zmartwychwstanie i Odkupienie
ktra obok historii Benjamina stawia
fotografii: "Fotografia wymaga od nas, o tym wszyst-
kim niezliczonych imion
w zapomnienie. je do
nowy apokal ipsy - fotografii - trzyma w
w dniu ostatnim, a codziennie" (Agamben, 40).
LITERATURA
Georgio Agamben, Der Tag des Gerichrs, w: Profanierungen,
Frankfurt/Main 2005, s. 18-22 [Profanacje, Mateusz Kwa-
terko, PIW, Warszawa 2006].
Roland Barthes, Die "elle Kammer, Frankfurt/ Main 1985
obrazu, Wydawnictwo KR, Warszawa 19961-
Geoffrey BaIChen, A Philosophical Window, "History of Photo-
graphy", 26, 2, 2002, s. 100- 11 2.
Corpus Christ;: Chnstus-Darstellungen in der Photographie 1850-
2001, katalog wystawowy, Hamburg 2004.
James Crump, F. Holland Day, SubjecIsand
"Hislory of Pholography", 18, 4, 1994, s. 322-333 .
Philippe Dubois, Der photographische Akt. Versllch fiber ein theore.
risclles Dispositiv, AmSlerdam-Dresden 1998.
Sadakichi Hartmann, Ober die amerikanische KUlIstphorographie,
"Photographische Rundschau", 14, 1900, s. 88- 93, s. 90 i n.
Goufried Jager, Analoge tli/d digira/e Fotografie: Das rechnische Bild,
w: Hubertus von Amelunxen i n. (red.), Fotografie nach der Foto-
grafie, Dresden- Basel 1995, s. 108-110.
Darwin Marable, Tlle Crucijixion in Photography, "History of Photo-
graphy", 18,3,1994, s. 256-263.
Abigail O'Brien, Die sieben Sakrameftfe und der rirualisierte Al/rag,
red. Stephanie Rosemhal , Gouingen 2004.
260
Zmartwychwstanie
S(ephan Oenermann, JohaJlrI Carl Enslen (1759-1848). "ul/d l u/elU
auch noch Pholographie-Pionier, w: Si/ber und Salz. Zur FriJII-
zeil der Pholographie im deulschen Sprachraum. ,839-1860, K61n-
Heidelberg 1989, s. 116-141.
Ulrich Pohlmann, Der Traum von Schiinheit - dos Wahre iSI schOn,
das SchOne wahr, Fotografie und Symbolismus ,890-19' 4, .. Foto-
geschichte" , 15,58,1995, s. 3-26.

ta powsrala podczas pobytu w Kole-
gium Maxa Webera w Erfurcie. szczeglnie
Hansowi Joasowi, ktry ten pobyt
wania wydawniclwu Suhrkamp, ktre mi na to w
tym czasie a przede wszyslkim Evie Gilmer i Norze
Fr6hder, bez ktrych to (i nie tylko to) nie byloby jak
Alexandrowi Roeslerowi i Elke Habicht
Za impulsy i wskazwki , ktre do
powstania kilku Christianie Heibach, Regi-
nie Kaiser, Manhiasowi Reinerowi, Alexandrowi Roeslerowi,
Silke MOlier. Reinerowi Naucke. Johannesowi Ullmaierowi i
Lambertowi Wiesingowi. Sabinie Buck za
a za wielu angielskich i francuskich cy-
tatw.
Indeks nazwisk
Agamben Giorgio 258, 259
Ajamli.41
Aksakow Aleksander 76
Amelunxen Hubertus von 167, 168,
186,224
Anders Gtimher 28, 76, 105
Andersen Hans Christian 212
Anschtitz OHomar 40
Antonioni Michelangelo 17,237
Arbus Diane 149
Arnheim Rudol f 113
Atget Eugene 46, 129, 130, 173
Atkins Anna 80
Aubert Francois 139
Aue Walter 227
A vedon Richard 192
Bacon Roger 199
Balzac Honore de 67, 68
Barnard George N. 58
Barreu Elizabeth 50
Barthes Roland JO. 56, 60, 67, 68,
78, 100, 120, 125, 182, 183,
224,238,245,252.256
Batchen Geoffrey 195, 258
Baudelaire Charles 216
Baudrillard Jean 64, 108, 109,207,
209,219-221,224,253
Bavear Evgen 227
Bayard Hippolyte 232, 233
Bazin Andre 27,92, 144,245
Becher Bernd i Hilla 223
Beiler Berthold 188
Belitski Ludwig 247
Benecke, dr 176
Benjamin Walter 13, 14, 41, 82,
128-130, 169, 216, 236-238,
259
Bennington Geoffrey 223
Bergslcin Mary 30
Bernard Oeni s 195
Bernard E. 97
Bernhard Thomas 105, 118,252,
253
Bertonali Pierre 119, 120
Biermann Aenne 248, 249
Biot Jean Baptiste 195
Bois-Reymond Emil du 153, 154
Boltanski Christian 130, 223
Bolz Norbert 192
Bonfi ls Feli" 26
Bost Pierre 119
Boulogne Guillaume Duchenne de
194
Braive Michel F. 103. 190,202
BrassadY 109
Braun Adolphe 30, I II
Brecht Bertolt 55, 105
Breidbach Olaf 219
Breton Andre 63
Brewster David 241
Brookman Philip 149
Buckland Gaj] 32
Burgin Victor 220
Bums Marsha 85
264
Call ahan Harry 73
Calle Sophie 175
Camp Maxime du 31
Carroll Lewis (Dodgson Charles
LUlwidge) 63
Cartier-Bresson Henri 101,
136, 188
Cham isso Adelbert von 49
Chapman Annie 157
Charcol Jean Martin 168
Claretie Jules 157
Claudcl Amoinc 31
eoburn Alvi n Langdon 118, 119
eolson Rene 193
Cormenin Louis de 31
Cornelius Robert 117
Courbet Gustave 18
erary Jonalhan 152
Curti s Edward 50
Daguerrc Louis Jacques 50, 196,
216,217,232
Damisch Hubert 9, 240
OaUlhendey Max 212, 216
Day Fred Holland 119,255-258
Oelacroix Eugene 31, 182
Dclcuze Gilles 219
Derrida Jacques 78,124, 223, 224
Descartes Rene 152, 153
Di amond H. W. lal
Didi- Huberman Georges 10, 168,
219.236
Dickmann Stefanie 245
Dorgeval Bryon 217
DOIremont Chri stian 152
Doyle Arthur Canan 140
Draaisma Douwe 24, 50, 154, 162,
163
Draper 24
huleksllfl1.lI'isk
Droscher E1ke 85, 211
Drtikol Frantisek 257
Dubois Philippe 224, 257
Duhren J.c. von 233
Durer Albrecht 18
Durieu Eugene 119
Eder Josef Maria 140, 141
Eichendorff Joseph von 228
Eisen5taedt Alfred 206, 208
Emerson Peter Henry 35, 36
Ende Michael 162
Enslen Johann Carl 258
Erfunh Hugo 46
Ernst Max 66
Evans Arthur B. 157
Evans Walker 169
Fiedler Konrad 41
Fins1er Hans 68,145, 177
Fischer Niels 160, 161
Flaherty Robert 55
Flammari on Cami ll e 183, 184
Flaubert Gustave 31, 90-92
Flusser Vilem 14,22,23,59, 114
Foucault M iche1 203, 204
Frank Eugene 214
Frank Robert 149
Fritsch Gustav 208
Frizot Michel 39
Gauti er Theophile 27, 28, 68, 85,
241
Geier Manfred 90, 203, 225
George Waldemar 109
Gernsheim Helmut 100. 187, 188
Glendinning Andrew 68
Goebbels Joseph 208
Goldstein G.P. 20
IIuleksnGl.\I';sk
Gol1 Iwan 144, 154,240
Grand (-Velin) Alain le 47. 149
Graff Werner 169, 249
Greenough Sarah 149
Griinbein Durs 51
Guerreschi Jan 104
Gui lben Mauri ce 202
Gunter Roland 41
Gunthert Andre 195
Hagner Michael 219
Halevy Leon 240
Hambourg Maria Morris 228
Handy Ellen 95
Hansen Fritz 82
Hartmann Eduard von 76
Hanmann Sadakichi 256
Hausmann Raoul 41, 51
Hawarth-Booth Mark 147
Heartfield John 41, 105
Heine Heinrich 60
Helling James 169
Helmholtz Hermann 153
Henie Fritz 86
Hentschel Li nda 17, 18
Hepp Johannes 130
Herschel John F. 32, 118
Hershman Lynn 41, 186, 188
Hill David OClavius 45, 46
Hill Paul 112
Hine Lewis 168
Hi tchcock Alfred 174
Hoffmann E.T.A. 204
HohenzoUern Johann Georg Prinz
von 97, 107, III, 194
Holmes Ol iver Wendell 10,21. 22,
32,68, 81, 148, 183, 199,200,
212
Hrabalek Ernsl 108
Jager GOHfried 258
Janin Jules 211, 212, 216, 240,
241
Janouch Gustav 252
265
JanSSen Jules 40, 134, 135, 195,
196
Johnson Robert Flynn 217
Jilnger Ernst 40, 86, 178, 208
Kalka Franz 252
Kall ai Ernsl 148
Kal11ll1ann Uwe 115,250
Kapp Ernsl 188
Karallus Christi ne 131, 175
Kel1er Ulrich F. 11 9
Kember Sara 178
Kemp Wol fgang 249
Kempe Fritz 212,216
Kepler 152
KerfoOl J.B. 119
Kesling Marianne 233
Keuken van der 227
Kipling Rudyard 158
Kirchner Andre 85
KiHler Friedrich A. 76
Koch Robert 219
Kock Paul de 232
Kolloff Eduard 108
Kracauer Siegfried 21, 31, 60, 77,
81, 124.224,249,250,252
Krauss Rosalind 72, 163, 233
Land Edwin 188
Langer Freddy 58, 151
Lanigue Jacques-Henri 191, 192
La6witz Kurt 182
Leblanc Mauricc 183
Legrady George 73
266
Liebs Holger 130
Loescher Fritz 46
Londe Albert 195
Lugon Olivier 55,56, 169
Lvoff John 158
MaJzahn Johannes 14
Man Paul de 228
Marey Etienne Jules 38-41, 101,
102. 135. 136. 191. 195. 196
Martin Amon 219, 220
Masclet Daniel 104
Matthi es-Masuren Friedrich 211
McLuhan Marshall 28, 50, 51,
188,192
Meyer Bruno 99, 151
Michals Duane 109
M 215
Mitchell William J. 64, 81, 95,
109,244
Moholy-Nagy 13, 14, 39,
41, 144,145.154,177
Morin Edgar 9, 68, 204, 207
Morise Max 119
MOlier Frank 223
Milller-Pohle Andreas 212
Mumford Lewis 78
Muybri dge Eadweard 135. 136,
196
Nadar Paul 40, 67, 68. 75, 103,
107
Narkievicz-Jodko Jakob von 66
Naumann Helmut 84
Neusiiss Floris 23, 253
Newton Roger 187
Nickei Douglas R. 118, 119
Claude 195
II/deks nazwisk
Niepce Nicephore 195, 196
O' Brien Abigail 257
O'Brien Maureen C. 30
Parsey Arthur 99
Peirce Charles Sanders 224
Perez Nissan N. 243, 255
Person 151
Peters Vrsula 134
Pia Secondo 243-245
Piachy Sylvia 78
Pohlmann Ulrich 97, 107, III,
119, 194
Poivert Michel 63
Powell Michael 17
Queau Phil ippe 15
Rabb Jane M. 68
Rank Otto 204
Rafael 215
Raulff Ulrich 200
Ray Man 51,63, 82, 119, 169.
212,241
Reindl , dr 232
Regener Susanne 131
Renger-PalZsch Albert 86, 141,
149
Ritchin Fred 14
Robison John 220
Rodin Auguste 135, 136
Rodczenko Aleksander 23, 41, 137,
144,229
Roh Franz 13, 85, 86
ROIh Joseph 104
Rudisill Richard 98
Ruete Georg Theodor 153
IlIdekSllazwisk
Sachsse Rolf 171
Sagne Jean 182
Samayana George 162, 178
Schirges Georg 50
Schrank Ludwig 104, 105
Schroter Jens 178
Schulz Wolfgang 93
Sekula All an 56. 68, 78, 79. 100,
101
Shimshak Robert Harshorn 217
Sieker Hugo 149
Siskind Aaron 73
Sizeranne Robert de la 215, 216
Skaife Thomas 134
Solomon-Godeau Abigail 55, 169
Sontag Susan lO, 17,94,95. 100,
125, 140, 149, 169. 171, 174,
175,187,233,248
Spender Humphrey 56
Starl Timm 35,141,233
Steichen Edward 40, 99, 100
Steinert Ouo 101
StengerErich 114,145,157,199.
211,215
SlieglilZ Alfred 70-73.160.161,
163, 164,227
Stingel in Martin 224
Stane Sasha 98, 99
Ston Wi ll am 56
Strand Paul 226-229
Strindberg August 241
Szarkowski John 168
Taft Robert 233
Tagg John 68, 120
Taine Hippolyte 90, 91
267
Talbot William Henry Fox 32, 49.
50, 118, 195,223,224,258
Tschichold Jan 85, 86
Tucholsky Kurt 124
Tzara Tristan 212
Ubac Raoul 191
UJlrich Wolfgang 245
Vachal Josef 257
Paul 94
Verne Jules 158
Vernois 156, 157
Villiers de l' lsle-Adam Auguste
158
Virilio Paul 40, 191, 192, 196
Wall Jeff224
Walsh John 245
Warstat Willi 45, 46, 134
Wei1J.215
Wells Uz 56
White C1arence H. 44
White Minor 63, 64, 73
Wicher! Erns! 112, 113
Wick Rainer K. 123, 139
Wierlow Dt igi 85
Williams T.R. 123
WindischHans 11 4, 115, 177
Witkin Joel-Peter 257
Wolf Jiirgen 143
Wollen Peter 81
Zahalka Anne 171
ZolIner Manfred 78
Tomy wydane:
Tom 1: Markowski, Nietzsche. Filozofia interpretacji
Tom 2: Arenl van Nieukerken, Ironiczny konceptyzm.
Nowoczesna polska poezja metafizyczna w
anglosaskiego modernizmu
Tom 3: Agnieszka Korniejenko, modernizm.
Prba periodyzacji procesu historycznoliterackiego
Tom 4: Odkrywanie modernizmu. i komentarze
red. i Ryszard Nycz
tl um. Jan Balbierz, Piolr Bukowski, Agnieszka Korniejenko,
Tomasz Kunz, Ewa Mrowczyk-Hearfield,
Anna Sierszulska, Wawrzyszko,
Dorota Wojda. Andrzej Zawadzki
Tom s: German RilZ, Iwaszkiewicz.
Pogranicza
Andrzej Kopacki
Tom 6: Hayden White, Poetyka pisarstwa historycznego
red. Ewa Marek
Ewa loba,
Arkadiusz Marciniak, Marek
Tom 7: Agata Bielik-Robson, Inna
Pytania o
Tom B: Ewa M. Thompson, Trubadurzy Imperium.
Literatura rosyjska i kolonializm
t/um. Anna Sierszul ska
Tom 9: Jurgen Habermas, Filozoficzny dyskurs
t/um. Ma/gorzata
Tom 10: Autobiograficzny
wyznanie i wyzwanie)
Tom 11: George Steiner, Po Babel.
Problemy i
i Wojciech
Tom 12: Urwane
Przybyszewski - Freud - Lacan
Tom 13: Anna teoriami a
Tom 14: Christopher Norris, Oekonstrukcja przeciw
postmodernizmowi. Teoria krytyczna i prawo rozumu
Artur
Tom l S: Anna Oekonstrukcja i interpretacja
Tom 16: Philippe Lejeune, Wariacje na temat pewnego paktu.
O autobiografii
red. Regina
Wincenty Grajewski, Jaworski,
Aleksander labuda, Regina
Tom 17: Wojciech Kalaga, dyskursu.
Podmiot, tekst, interpretacja
Tom 18: Andrzej Zawadzki, Nowoczesna eseistyka filozoficzna
w pifmiennictwie polskim pierwszej XX wieku
Tom 19: Harold Bloom, przed Teoria poezji
Agata Bielik-Robson, Marcin Szuster
Tom 20: Pi erre Bourdieu, sztuki.
Geneza i struktura pola literackiego
Andrzej Zawadzki
Tom 21: Ryszard Nycz, Literatura jako trop rzeczywislofci.
Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej
Tom 22: Arne Melberg, Teorie mimesis. Repetycja
Jan Balbi erz
Tom 23: Stanley Fish, Interpretacja, retoryka, polityka.
Eseje wybrane
red. Andrzej Szahaj
Richard Rorty
tlum. Krzysztof Abriszewski , Aleksandra
Glasenapp-Konkol,
Adam Marcin Kilanowski, Agnieszka lenartowicz,
Maciej Andrzej Szahaj
Tom 24: Hanna Segal, Marzenie senne, wyobrainia i sztuka
tl um. Dybel
Tom 25: N. Toporow, Przestrzeli i rzecz

Tom 26: Katarzyna Rosner, Narracjel, i czas
Tom 27: Rybicka, Modernizowanie miasta.
Zarys problematyki urbanistycznej w nowoczesnej
literaturze polskiej
Tom 28: Rusi nek, a
Tom 29: Ewa Kobieta, Teorie podmiotu
w filozofii feministycznej kollca XX wieku
Tom 30: Clifford Geertz, Zastane Antropologiczne refleksje
na tematy filozoficzne
i Zbigniew Pucek
Tom 31: Hanna Metafizyczne
o czasie. Idea czasu w filozofii i literelturze
Tom 32 : Kultura, tekst, ideologia.
Dyskursy amerykanistyki
red. Agata Preis-Smith
Tom 33: Agata Bieli k-Robson, Duch powierzchni.
Rewizja romantyczna i filozofia
Tom 34: Arjllll Appadurai, bez granic.
Kulturowe wymiary globalizacji
tlum. i Zbigniew Pucek
Tom 35: Pau/ de Mar" Alegorie czytania. figuralny
u Rousseau, Nietzschego, Rilkego i Prousta
tlum. Artur
Tom 36: Andrzej Szahaj, E pluribus unum?
Dylematy i politycznej
Tom 37: Jacek Kochanowski, Fantazmat
Socjologiczne studium przemian gejw
Tom 38: Dylematy
red. Wojciech Kalaga
Tom 39: Frank Ankersmit , Narracja, reprezentacja,
Studia z teorii historiografii
red. i Ewa
tlum. Andrzej Ajsehtet, Pauli na
Joanna Benedyktowiez, Ewa Andrzej Kubi s,
Marek Piotrowski , Justyna Regu/ ska, Sikora,
Tomasz Sikora, Magdalena
Tom 40: Dybel, Granice rozumienia i interpretacji.
Wprowadzenie do hermeneutyki Hansa-Georga Gadamera
Tom 41: Ewa Rewers, Post-polis. do filozofii
pOllowoczes/lego miasta
Tom 42: Muzeum sztuki. Antologia
red. Maria Popczyk
Tom 43: Kazimierz Kryzys czy trwanie
Studia literaturoznawcze
Tom 44: Jerorne Bruner, Kultura edukacji
Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz
Anna
Tom 45: Jan Kordys, Kategorie antropologiczne i nMr<1cyjna.
Szkice z pogranicza neurosemiotyki i historii kultury
Tom 46: Roma Sendyka, Nowoczesny esej. Studium historycznej
gatunku
Tom 47: Gianni Vattimo, Koniec
tlum. Monika Andrzej Zawadzki
Tom 48: Herer, Gil/es Deleuze. Struktury - maszyny - kreacje
Tom 49: Hanna Miejsca, strony, okolice.
Przyczynek do fenomenologii przestrzeni
Tom 50: Kulturowa teoria literatury. i problemy
red. Pawel Markowski , Ryszarcl Nycz
Tom 51: Marshall Berman, "Wszystko, co
w powietrzu". Rzecz o
Marcin Szuster, Agata Bielik-Robson
Tom 52: Anna Anty-teoria literatury
Tom 53: Stephen Greenblatt, Poetyka kulturowa. Pisma wybrane
red. i Krystyna
Tom 54: Paul Ri coeur, historia, zapomnienie
Janusz
Tom 55: Konstruktywizm w badaniach literackich. Antologia
red. Erazm Andrzej Skrendo, Jerzy Madejski
Tom 56: Andre Rouille, Fotografia. dokumentem
a
Ilum. Oskar Hedernann
Tom 57: Warchala, i
idea od Rousseau do Freuda
Tom 58: Dybel, Zagadka ndrugiej pici". Spory woMI
seksuall1ej w psychoanalizie i w feminizmie
Tom 59: Ewa Obraz, ktry nas zniewala.
wobec esencjafizmu i problemu referencji
Tom 60: Derek Attridge, literatury
tlum.
Tom 61: Fran.;ois Soulages, Estetyka fotografii. Strata i zysk
tlum. Beata Mytych-Forajter i Forajter
Tom 62: Hans Belting, Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie
tl um. Mariusz Bryi
Tom 63: Julia Kristeva, Czarne Depresja i melancholia
tl um. Markowski i Remigiusz
Tom 64: Danuta Uli cka, Literaturoznawcze dyskursy
Studia z dziejw nowoczesnej teorii literatury
w Europie Srodkowo-Wschodniej
Tom 65: Andrzej Hejmej, Muzyka w literaturze. Perspektywy
komparatystyki interdyscyplinarnej
Tom 66: Anna Wieczorkiewicz, Apetyt turysty.
O do$wiadczaniu w
Tom 67: Tomasz Modernizm artystyczny i powtrzenie.
Prba reinterpretacji
Tom 68: Georges Oidi-Huberman, Obrazy mimo wszystko
Mai Kubiak Ho-Chi
Tom 69: Marti n Jay, Pie$ni Nowoczesne
i europejskie wariacje na uniwersalny temat
Agni eszka Rejniak-Majewska
Tom 70: Agata Bielik-Robson, "Na pustyni".
KrypIoteologie pfnej
Tom 71: Krzysztof Abriszewski , Poznanie, polityk,1.
Analiza leorii aktora-sieci Bruno Lataura
TOWARZYSTWO AUTORW I WYDAWCW
PRAC NAUKOWYCH
UNIVERSITAS
un iversitas co m pl
REDAKUA
1,11. SI8wkowska 17, 3101 6 Krakw
"L/f" 012 423 2605/012 423 26 14/012 423 26 28
red@ unillersitas.com.pl
promocja@universitas.com.pl
DYSTRYBUCJA oraz
ul. 68,31.426 Krakw
box@universitas.com.pl
"L 012 413 9136 / 0124139270
fo1K0124139125
ZAMW NASZ KATALOG
tel. 012 423 26 OS I 012413 92 70