Niezgodnoci recepturowe w lekach pynnych.

INCOMPATIBILITATES Niezgodnoci recepturow nazywamy niezamierzony efekt w dziaaniu, wasnociach lub wygldzie leku, w wyniku niewaciwego zapisania recepty lub jej sporzdzania. Przyczyn niezgodnoci recepturowych moe by np. niewaciwy dobr w jednym przepisie rozpuszczalnikw nie mieszajcych si ze sob, zestawienie substancji leczniczych, ktre wzajemnie wchodz w reakcj chemiczn, adsorpcja, strcanie. Powstae zmiany mog by niewidoczne, a mimo to wpywa na aktywno farmakologiczn np. adsorbcja alkaloidw lub widoczne, takie jak wytrcanie osadu, zmiana zabarwienia. Specjaln grup tworz niezgodnoci tzw."ukryte", wystpujce dopiero po pewnym czasie, w trakcie stosowania leku przez pacjenta, np. wytrcanie si niektrych alkaloidw, bd reakcje podwjnej wymiany. Najwaniejszym problemem obok stwierdzenia niezgodnoci recepturowej jest jej rozwizanie. Istniej trzy moliwoci postpowania z receptami zawierajcymi niezgodnoci: - recepta wymaga drobnych zmian, nie wpywajcych na istotny skad leku. Popraw dokonuje si bez porozumienia z lekarzem, zaznaczajc wprowadzone zmiany na recepcie. - recepta wymaga wprowadzenia istotnych poprawek w celu usunicia niezgodnoci. W tym przypadku naley si porozumie z lekarzem. - skadniki recepty po zmieszaniu ulegaj rozkadowi lub nie daj si uformowa w okrelon posta. Lekarz zobowizany jest zapisa inn, poprawn recept. Przy realizacji recepty na lek recepturowy pracownik zobowizany jest dokona korekty skadu leku recepturowego, jeeli podany w recepcie skad moe tworzy niezgodno chemiczn lub fizyczn, mogc zmieni dziaanie leku lub jego wygld przez: dodanie surowca farmaceutycznego uatwiajcego prawidowe przygotowanie postaci leku lub pozwalajce na uzyskanie jednolitego dawkowania, prawidowy dobr surowcw farmaceutycznych, zapewniajcy rozpuszczenie wszystkich skadnikw leku w celu uzyskania waciwej jego postaci, zmian postaci surowca farmaceutycznego z nierozpuszczalnej na rozpuszczaln lub odwrotnie z uwzgldnieniem koniecznej rnicy w iloci surowca. Farmaceuta moe dokona: - czciowej zmiany rozpuszczalnika przez dodanie etanolu, glicerolu, solubilizatora, oleju rycynowego w najmniejszej iloci koniecznej do uatwienia rozpuszczenia skadnikw, - zmiany formy nierozpuszczalnej na rozpuszczaln lub odwrotnie z uwzgldnieniem rnic w masie czsteczkowej, np. zmiana fenobarbitalu na fenobarbital sodu, - wymiany skadnika niezgodnego na zgodny o tym samym dziaaniu np. wprowadzenie bromku sodu zamiast bromku amonu, (mona zmienia niezgodny rodek pomocniczy na inny o podobnym dziaaniu 1

np. gum arabsk na metyloceluloz), - dodawanie substancji pomocniczych uatwiajcych prawidowe przygotowanie leku lub jednolito dawkowania np. substancji zwikszajcych lepko (guma arabska, metyloceluloza) Rozwizanie niektrych niezgodnoci wymaga rozdzielenia skadnikw i sporzdzenia dwch odrbnych lekw. Naley jednak poinformowa pacjenta o kolejnoci stosowania obu preparatw. Niezgodnoci wystpujce w fazie farmaceutycznej mona podzieli na: -fizyczne -chemiczne -fizjofarmakodynamiczne (terapeutyczne, farmakologiczne) Oprcz prawdziwych, rzeczywistych niezgodnoci istniej tak zwane niezgodnoci pozorne. Przykady niezgodnoci fizycznych Przekroczona rozpuszczalno substancji leczniczej. Lek nie rozpuszcza si w rozpuszczalniku lub w podanej iloci rozpuszczalnika. W przypadku, gdy substancja lecznicza nie rozpuszcza si w przepisanej iloci rozpuszczalnika, niezgodno mona poprawi przez dodatek niewielkiej iloci innego rozpuszczalnika mieszajcego si z przepisanym przez lekarza, zmian rozpuszczalnika, zwikszenie iloci rozpuszczalnika, zawieszenie lub zemulgowanie. Kada zmiana musi by zaznaczona na recepcie Skadniki nie mieszajce si ze sob Wystpuj najczciej przy zestawieniu roztworw wodnych z olejami. Recepty zawierajce tego typu niezgodno mona wykona stosujc odpowiednio dobrane emulgatory, dyspergatory lub wprowadzajc dodatkow substancj pomocnicz. Wysolenie Wysoleniu podlegaj przede wszystkim koloidowe preparaty srebra:proteinian srebra (Protargol), srebro koloidowe (Collargol) i targezyna. Preparaty te zawieraj koloid ochronny - produkt czciowej hydrolizy biaka. Srebro znajduje si czciowo w postaci elementarnej rozproszonej w koloidzie, czciowo tworzy poczenia z biakami. Ukad ten stabilizuj nastpujce czynniki: adunek elektryczny fazy rozproszonej, hydratacja wzgldnie solwatacja oraz hydrofilowe biako (koloid ochronny). Koloidy pod wpywem rnych czynnikw mog ulega koagualcji: cakowitej lub czciowej. Koagulacja czciowa powoduje znaczne obnienie aktywnoci przeciwbakteryjnej preparatw srebra, cakowita zupenie eliminuje ich dziaanie. Jednym z rodzajw koagulacji jest wysolenie, ktre polega na wydzielaniu si fazy rozproszonej pod wpywem elektrolitw w zalenoci od odczynu i zdolnoci wysalajcej. Jony wielowartociowe s aktywniejsze ni jednowartociowe. Wysolenie moe wystpi od razu po dodaniu elektrolitu, albo dopiero po kilku dniach. Najsilniej wysala siarczan cynku. Powoduje on we wszystkich roztworach 2

srebra koloidowego zmtnienie przechodzce szybko w zbity osad. Niezgodne z roztworami koloidowymi srebra s; chlorek sodu, kwas solny, sole alkaloidw szczeglnie chlorowodorek morfiny i kokainy, chlorowodorek efedryny i chlorowodorek epinefryny, natomiast zgodny jest azotan potasu. Wysolenie preparatw srebra przebiega we wszystkich steniach przepisywanych przez lekarzy- z wyranymi rnicami w poszczeglnych zwizkach. Najsilniej ulegaj wysoleniu roztwory koloidowe protargolu, gdy najsabiej chroni je koloid ochronny - w przeciwiestwie do roztworu targezyny. Koloidowe roztwory srebra wystpuj przede wszystkim w kroplach do oczu i do nosa. Przykady niezgodnoci chemicznych Niezgodnoci chemiczne powstaj gwnie w roztworach, mieszankach, pudrach pynnych i maciach, wskutek reakcji zachodzcych midzy skadnikami leku. W wyniku licznych moliwych reakcji takich jak: utlenianie, redukcja, podwjna wymiana, zmydlanie, estryfikacja - powstaj nowe zwizki, ktre mog by nieaktywne farmakologicznie lub trujce. W niektrych przypadkach zachodz widoczne zmiany: wypadanie osadu, zmiana zabarwienia, w innych powstae zwizki s rozpuszczalne i bezbarwne. Powysze zjawiska mog wystpowa od razu lub stopniowo, dlatego te naley uwzgldni nie tylko zmiany powstae w chwili sporzdzania leku, ale i moliwe ewentualne zmiany po pewnym czasie. Reakcj podwjnej wymiany Reakcja podwjnej wymiany zachodzi pomidzy dwoma elektrolitami i moe spowodowa wytrcenie nierozpuszczalnej soli. Ten rodzaj niezgodnoci najczciej wystpuje w przypadku obecnoci soli wapnia, cynku, magnezu i srebra. Tworzenie si pocze kompleksowych Poczenia kompleksowe mog si tworzy pomidzy substancjami leczniczymi i pomocniczymi. Kompleksy tworz garbniki z alkaloidami, z biakiem i elatyn. Wytrcanie sabych kwasw Sabe kwasy np. fenobarbital, rozpuszczaj si dobrze w rodowisku alkalicznym, a wytrcaj si w kwanym. Wskutek zmieszania w jednym preparacie (roztwory, mieszanki, krople) kilku substancji leczniczych moe nastpi zmiana i wytrcenie substancji w postaci osadu. Wystpienie powyszej niezgodnoci zaley od ilociowego stosunku skadnikw o charakterze alkalicznym i kwasowym, od odczynu. Poza tym na powstawanie osadu ma wpyw rozpuszczalno wytrconych substancji. W obecnie przepisywanych receptach spotyka si najczciej niezgodnoci z fenobarbitalem sodowym, diuretyn i aminofilin. W rodowisku kwanym wytrca si nierozpuszczalny fenobarbital, z diuretyny - teobromina i z aminofiliny - teofilina. Fenobarbital sodowy powoduje zawsze niezgodno z: chlorowodorkiem papaweryny, chlorowodorkiem morfiny, syropami owocowymi, kwasem solnym. Poza tym w zalenoci od stenia z bromkiem i chlorkiem amonu i z fosforanem kodeiny, natomiast jest zawsze zgodny z siarczanem atropiny i chlorowodorkiem efedryny. Jeeli stenie fenobarbitalu sodowego w leku przekracza 1% zawsze wystpuje niezgodno z bromkiem lub chlorkiem amonu oraz z fosforanem kodeiny. Roztwory diuretyny reaguj nawet na nieznaczne zakwaszenie. Daj zmtnienie lub osad z odwarami, kwanymi wycigami, syropami i nalewkami. Wytrcanie sabych zasad Roztwory soli sabych zasad np. sole alkaloidw i sole rodkw miejscowo znieczulajcych, mog wydziela w rodowisku zasadowym trudno 3

rozpuszczalne zasady. Niezgodno ta wystpuje w zalenoci od odczynu roztworu, od stenia i rodzaju wyej wymienionych substancji leczniczych. Niektre alkaloidy (zasady) s nierozpuszczalne w wodzie: papaweryna, atropina i wytracaj si w postaci osadu w roztworach alkalicznych, a niektre tworz niezgodno "pozorn": kodeina, efedryna, ze wzgldu na rozpuszczalno w wodzie. Reakcje utleniania i redukcji Reakcje utleniania i redukcji zachodz, gdy w sporzdzonym wg recepty leku znajduj si substancje o waciwociach utleniajcych i redukujcych. Mog one by katalizowane przez wiato, odczyn i sole metali cikich. Do silnych rodkw utleniajcych zalicza si: jod, nadtlenek wodoru, nadmanganian potasu. Do silnych reduktorw nale: sole elazowe, kwas askorbinowy, dwufenyle, rezorcyna. Hydroliza Zjawisko hydrolizy zachodzi w wodnych roztworach alkaloidw, antybiotykw i glikozydw nasercowych. Rozkad tych zwizkw wskutek hydrolizy powoduje inaktywacj leku. Z antybiotykw hydrolizie ulegaj: penicylina, detreomycyna, tetracyklina. Penicylina ulega rozkadowi zarwno w rodowisku kwanym jak i zasadowym Hydroliz penicyliny powoduj zwizki alkalizujce takie jak: protargol, sulfacetamid sodowy, oraz zakwaszajce chlorowodorek efedryny, chlorowodorek kokainy, i chlorowodorek polokainy. Z tego wzgldu nie mona stosowa w kroplach ocznych mieszanin tych substancji. Hydroliz detreomycyny i tetracyklin powoduje woda wapienna. Woda wapienna powoduje te rozkad kortykosterydw, a szczeglnie hydrokortyzonu.