Jak stworzy prezentacj maturaln z jzyka polskiego?

Magorzata Haze

Spis treci:
Wstp ......................................................................................................................... Czym jest prezentacja maturalna? ............................................................................. Jaki temat wybra? .................................................................................................... Jak sporzdzi prezentacj? Etapy pracy .................................................................. 1. etap zastanw si sam .................................................................................... 2 3 3 6 6

2. etap pjd do biblioteki, czytelni ...................................................................... 10 3. jak sporzdzi opis bibliograficzny? ................................................................... 14 4. etap zastanw si: jak ubogaci swoj prezentacj? ...................................... 16 5. etap stwrz konspekt ....................................................................................... 18 6. etap stwrz plan prezentacji ............................................................................ 22 Gdy ju staniesz przed komisj ................................................................................. 26 Jak bd Ci ocenia? ............................................................................................... 26

Wstp
Widzisz swj temat prezentacji maturalnej i zupenie nie wiesz, jak do niego podej? Nie wiesz, jak znale potrzebn bibliografi i jak j sporzdzi? Szukasz konkretnych wskazwek? E-book Jak stworzy prezentacj maturaln z jzyka polskiego na pewno bdzie Ci pomocny. Zawiera on praktyczne wskazwki dla kadego, kto chce stworzy dobr, ciekaw prezentacj maturaln. Dowiesz si z niego, czym jest prezentacja maturalna, jaki temat wybra najlepiej, jak nad nim pracowa i jakie bd kryteria oceny Twojej wypowiedzi. Poszczeglne etapy pracy nad tematem s pokazane na wielu przykadach, dokadnie i szczegowo omwiony zosta temat Na wybranym przykadzie literackim dokonaj porwnania dziea literackiego i jego filmowych adaptacji. Zwr uwag na rne przekady dziea literackiego na jzyk filmu.

Czym jest prezentacja maturalna?

Prezentacja jest to publiczne przedstawienie danej osoby lub danego zagadnienia. Zadaniem prezentacji maturalnej jest przedstawienie przez Ciebie w sposb peny i spjny konkretnego, zadanego z gry lub wymylonego przez Ciebie tematu. Masz zbudowa wypowied trwajc ok. 15 minut. W tym czasie nikt nie bdzie Ci przerywa uwagami ani pytaniami. Twoja wypowied ma by odpowiednio zorganizowana (mie pewien punkt wyjcia, swoje rozwinicie i zakoczenie). Musisz udowodni komisji, e dobrze rozumiesz temat, e zadae sobie trud, aby go opracowa samodzielnie i korzystajc z pomocy naukowych. Podczas prezentacji komisja bdzie ocenia Twoje zrozumienie tematu, jego zawarto merytoryczn (tre) oraz sposb formuowania przez Ciebie wypowiedzi jzyk, jakim si posuysz (za poprawno Twoich wypowiedzi moesz zyska lub straci prawie poow liczby punktw przeznaczonych na ca prezentacj). Po zakoczeniu wystpienia komisja przez 10 minut bdzie prowadzi z Tob rozmow zadawa pytania zwizane z Twoim tematem lub przedstawion przez Ciebie bibliografi.

Jaki temat wybra?

Masz do wyboru tematy z trzech grup: 1. Literatura tematy, ktrych tre ogranicza si do literatury piknej; 2. Zwizki literatury z innymi dziedzinami sztuki tematy wymagajce odniesienia si zarwno do literatury piknej, jak i innych tekstw kultury (filmu, teatru, malarstwa, rzeby); 3. Jzyk tematy wymagajce od Ciebie analizy jakiego zjawiska jzykowego (jzyka Twoich rwienikw, jzyka reklamy, dialektw, jzyka mwionego jako tworzywa literatury itp.)

Przejrzyj list tematw, ktre zaproponuje Ci nauczyciel i wybierz z niej te, ktre Ci zaciekawi. Zastanw si, co wiesz na zadany temat i czego jeszcze mgby si dowiedzie. Zwr uwag na zakres danego tematu czy bdzie on tylko z literatury, czy take z innych dziedzin. W drugim przypadku bdziesz musia wykaza si znajomoci nie tylko literatury, ale take malarstwa, rzeby, sztuki filmowej bd teatralnej zalenie od tego, ktre z nich ujmuje temat. Dobierz temat w zalenoci od wasnych zainteresowa. Jeli interesujesz si batalistyk, szukaj tematu w tym zakresie. Jeli fascynuje Ci historia obozw koncentracyjnych poszukaj tematu, w ktrym bdzie si dao umieci take te zagadnienia. Wikszo tematw ma charakter oglny i zostawia Ci swobod w wyborze treci. Jeli na zadanej przez nauczyciela licie nie znajdujesz nic dla siebie, moesz take wymyli wasny temat. W takim przypadku musi on mie zwizek z literatur i zosta wczeniej przedstawiony Centralnej Komisji Egzaminacyjnej do akceptacji. Warto skorzysta z takiej moliwoci, jeli masz jakie rzadko spotykane hobby, ktrym chciaby si pochwali gdy np. interesuje Ci literatura japoska czy kultura Celtw. Tematy z jzyka s stosunkowo rzadko wybierane przez uczniw, poniewa wymagaj wiele samodzielnej pracy. Jeli jednak masz w sobie yk naukowca, badacza, warto wybra jaki temat z tej grupy. Tematy te s zazwyczaj zwizane z badaniem konkretnych faktw jzykowych jzyka Twojej rodziny, Twoich rwienikw, dialektw na terenach, na ktrych mieszkasz. Przydatne tu bd umiejtnoci zwizane ze zbieraniem materiau, wyszukiwaniem konkretnych przykadw w prasie, telewizji, radiu, internecie oraz tych zasyszanych od ludzi.

Wybierajc temat postaw na oryginalno! Zastanw si, jak czuje si komisja, suchajca pitego wystpienia na temat wizerunku mierci w literaturze czy Holocaustu? Oczywicie moesz take wybra temat typowy, jeli wolisz. Ale jeli ju taki temat popularny Ci interesuje, to potraktuj go w niekonwencjonalny sposb, podaj mniej znane lektury, powoaj si na ciekawe opracowania tak, aby zostawi komisji po sobie dobre wraenie.

Oto przykady ciekawych i nieciekawych tematw: Przykad nieciekawy temat, ktry trzeba uj w sposb ciekawy: - Literackie portrety kobiet. Omw ich typy i funkcje na wybranych przykadach. - Topos miasta w literaturze i innych tekstach kultury. Analiza wybranych dzie.

Takie tematy s o tyle niebezpiecznie, e atwo jest w nich o banay w stylu: Motyw miasta jest motywem pojawiajcym si ju u samego pocztku ludzkoci lub Kobieta to wany motyw w literaturze. A pamitaj, e w swojej prezentacji powiniene mie co do powiedzenia! Jeli ju chcesz wybra temat tego typu, to zaw go, stosujc konkretne kryterium. Przykad ciekawy temat:

Wpyw kultury masowej na wspczesny jzyk polski. Rozwa problem, powoujc si na konkretne fakty jzykowe polszczyzny.

Temat jest ciekawy z wielu powodw. Po pierwsze, jest to temat z jzyka, a wic dziedziny rzadko wybieranej przez uczniw. Od razu na starcie bdziesz mia plus za oryginalno! Po drugie, temat jest bardzo ambitny. Takich zagadnie nie omawia si w szkole... Jest cakiem prawdopodobne, e cz polonistw, ktra zasidzie w Twojej komisji bdzie si w nim gorzej orientowa od Ciebie! Uwaaj jednak! Jeli nie masz wielkich ambicji i nie chcesz wkada zbyt duo pracy w prezentacj maturaln, to ten temat nie jest dla Ciebie wanie dlatego, e wymaga duo samodzielnoci.

Kobieta upada, a kobieta anio. Porwnaj te motywy, odwoujc si do wybranych przykadw z literatury.

Zauwa, e jest to temat podobny do typowego tematu motyw kobiety, ale ujty w sposb ciekawy, zawony. Jeli Twj temat nie ma takiego ograniczenia, to moesz sam go zawzi omawia portrety kobiet na zasadzie kontrastu, porwnania skrajnie 5

negatywnych i pozytywnych cech charakteru biaogw w literaturze. Takie ujcie tematu bardzo go ubogaci.

Jak sporzdzi prezentacj? Etapy pracy

Etapy pracy nad prezentacj zostan pokazane gwnie na przykadzie tematu:

Na wybranym przykadzie literackim dokonaj porwnania dziea literackiego i jego filmowych adaptacji. Zwr uwag na rne przekady dziea literackiego na jzyk filmu.

Materiaem bdzie powie Henryka Sienkiewicza W pustyni i w puszczy oraz jej dwie filmowe adaptacje lesickiego z 1973 roku oraz Hooda z 2000. Jest to temat bardzo ciekawy i trudny, poniewa musisz wykaza si znajomoci technik filmowych oraz porwna ze sob dwie adaptacje.

1. etap zastanw si sam Przede wszystkim dokadnie przeanalizuj zadany temat. Ustal, jaki zakres on obejmuje czy jest to literatura w ogle, czy literatura danej epoki, czy kilku epok; czy temat obejmuje take inne dziedziny sztuki. Zrb tzw. burz mzgw wypisz sobie na kartce wszystkie utwory, ktre kojarz Ci si z danym tematem. Wane, eby byy to dziea, ktre lubisz, ktre przeczytae i w ktrych bdziesz si dobrze orientowa. Potem zastanw si nad dokonaniem selekcji jeli bowiem temat jest obszerny (Np. Rne sposoby ujcia motywu podry w literaturze), to bdziesz musia dokona wyboru lektur pod pewnym ktem. Wybr sposobu selekcji materiau zaley ju tylko od Ciebie. Zastanw si nad pomysem na prac, nad wstpn hipotez. Moesz mie kilka pomysw, ktre bdziesz sprawdza w miar pracy nad prezentacj. Moesz na pocztku nie mie adnego pomysu mie jedynie kilka utworw, ktre wedug Ciebie pasuj do 6

tematu. Niech Ci to nie niepokoi w miar pracy nad prezentacj moe wyklarowa Ci si pewien pomys. Przykad dobre pomysy na zrealizowanie tematu Jeli wybrae temat: Rne sposoby ujcia motywu podry w literaturze, moesz zawzi go tylko do pewnego aspektu, np. podr jako zbieranie dowiadcze lub wdrwka jako metafora wasnej egzystencji. Zalenie od pomysu na temat powiniene dobra odpowiednie pozycje z literatury podmiotu. Temat ten moesz zawzi, pokazujc rny wpyw wdrwki na konkretnych bohaterw oraz rne jej funkcje. Moesz wtedy scharakteryzowa takie postaci z lektur: 1. Odys z Odysei Homera wdrwka niechciana, pena przygd, hartujca bohatera, wymagajca od niego przezwyciania trudnoci; 2. Dante z Boskiej komedii wdrwka mistyczna, majca charakter poznawczy, zmierzajca do moralnej przemiany bohatera; 3. Podmiot liryczny Sonetw krymskich Adama Mickiewicza wraliwo na natur, wdrwka jako ujawnianie przey podmiotu; 4. Cezary Baryka z Przedwionia Stefana eromskiego wdrwka jako dojrzewanie, nabieranie dowiadcze; 5. Narrator Rozwodu ostatecznego C. S. Lewisa wdrwka jako podr w gb siebie, jako poszukiwanie sensu ycia. Jeli wybrae temat: Kobieta upada, a kobieta anio. Porwnaj te motywy, odwoujc si do wybranych przykadw z literatury, to powiniene dobra przykady kobiet reprezentujcych postawy skrajnie pozytywne i negatywne. Mog to by na przykad: 1. Ewa z Biblii - archetyp kobiety grzesznej i kobiety w ogle, przyczyna istnienia za na wiecie, nieposuszna, ciekawska. 2. Maryja z Biblii - druga Ewa, idealna, bezgrzeszna, posuszna, pokorna. 3. Lady Makbet z Makbeta Szekspira - konsekwentna w dziaaniu, poddajca si zym siom, a nawet przyzywajca je. 4. Lotta z Cierpie modego Wertera Goethego - idealnie pikna, dobra, posuszna ojcu, uczynna, oczytana, wraliwa, moralnie czysta, niezdecydowana. 7

Moesz dobra jeszcze dodatkowo inne kryterium, na przykad postawi sobie za cel pokazanie rnego wpywu tych kobiet na mczyzn, ktrzy s im bliscy. Przykad ze pomysy na zrealizowanie tematu Temat jest zrealizowany le, jeli le dobrae przykady, jeli dobierajc lektury nie posuye si adnym kryterium, nie masz adnej koncepcji. Zamy, e wybrae temat: Wizerunek ydw w polskiej literaturze. Omw na wybranych przykadach. Przychodz Ci na myl lektury: Biblia Stary Testament Pan Tadeusz Adama Mickiewicza Mendel Gdaski Marii Konopnickiej Lalka Bolesawa Prusa Medaliony Zofii Nakowskiej Kady z tych utworw przedstawia kilka postaci ydw. Co jednak je czy? W jaki sposb s te postaci przedstawione, jaka jest ich funkcja? Stary Testament przedstawia dzieje narodu ydowskiego, w Panu Tadeuszu znajdziemy pozytywny obraz ydw, w Mendlu Gdaskim zosta poruszony temat pogromw ydw, w Lalce obraz tej grupy spoecznej jest rny, Medaliony za dotycz Holocaustu. Lektury zostay dobrane w sposb chaotyczny. Mona by z czci z nich zrezygnowa, doda inne, zalenie od wybranego kryterium. Przykadowe kryteria to: pokazanie pozytywnych i negatywnych wizerunkw ydw w literaturze; pokazanie roli narodu ydowskiego, jego wkadu na histori Polski na przestrzeni epok; ograniczenie tematu do Holocaustu opisanie przyczyn, charakteru i skutkw tej zbrodni; pokazanie fenomenu antysemityzmu na przestrzeni epok.

Jak zrealizowa nasz temat? Nasz temat brzmi: Na wybranym przykadzie literackim dokonaj porwnania dziea literackiego i jego filmowych adaptacji. Zwr uwag na rne przekady dziea literackiego na jzyk filmu. Temat zakada analiz rnych adaptacji filmowych tego samego dziea literackiego oraz zwrcenie uwagi na jzyk filmu. Wybr W pustyni i w puszczy jest trafny, poniewa powie ta doczekaa si dwch filmowych adaptacji, odlegych w czasie, rnicych si znacznie od siebie (pierwsza z lat 70., druga z 2000 r.) Realizacj tematu powiniene zacz od dokadnego przeczytania powieci oraz obejrzenia obu filmw. Na pewno wane bd rnice w treci midzy poszczeglnymi dzieami, sprbuj wypisa je na kartce w formie tabeli, ktra potem na pewno Ci si przyda. Bdziesz j mg wykorzysta podczas prezentacji jako materia pomocniczy:

Wydarzenie

Powie

I adaptacja

II adaptacja

Co jeszcze powinno Ci si nasun na tym etapie? Na pewno rnice w przyczynach stworzenia wszystkich trzech dzie, okolicznoci ich powstania. Ogldajc filmy przypatrz si take grze aktorskiej, scenografii, muzyce. Przed analiz filmw potrzebne bdzie porwnanie rodkw kreowania typowych dla literatury (rodzaj, gatunek literacki itd.) i filmu (kadr, scena, scenografia). Do omwienia tego zagadnienia potrzebna Ci bdzie specjalistyczna bibliografia.

2. etap pjd do biblioteki, czytelni Kolejnym etapem pracy jest szukanie informacji w rnych bibliotekach, do ktrych masz dostp. Na pocztku udaj si do szkolnej, pniej do innych, zalenie od miejsca Twojego zamieszkania publicznych, pedagogicznych, naukowych. W wikszoci lepiej wyposaonych bibliotek dostp do ksiek moliwy jest tylko na miejscu. W prawie kadej bibliotece masz do dyspozycji katalogi dwch typw: kartkowe i elektroniczne. Katalogi kartkowe wychodz ju z uycia, wikszo pozycji wyszukuje si przy pomocy komputera, nierzadko mona to zrobi jeszcze u siebie w domu. S jednak takie biblioteki, gdzie bdziesz mia do dyspozycji tylko katalogi kartkowe, s te takie, gdzie bd tylko katalogi elektroniczne. Katalogi kartkowe dziel si na: alfabetyczne i rzeczowe (przedmiotowe, hasowe), ksiek i czasopism. W katalogach elektronicznych mona szuka konkretnych pozycji, wpisujc interesujce Ci sowo w wyszukiwarce. Oto adresy stron internetowych, na ktrych znajduj si bazy bibliotek: Biblioteka Narodowa - http://bn.org.pl Biblioteka Publiczna Miasta Stoecznego Warszawy - http://mariner.biblpubl.waw.pl Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie - http://www.buw.uw.edu.pl/ Biblioteka Uniwersytetu Jagielloskiego w Krakowie http://www.bj.uj.edu.pl W internecie moesz take znale pene teksty ksiek w tzw. bibliotekach internetowych. Oto adresy dwch z nich: Polska Biblioteka Internetowa - http://www.pbi.edu.pl/index.html Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej - http://monika.univ.gda.pl/~literat/autors.htm Przydatna moe by take strona Wikipiedii wolnej encyklopedii: http://pl.wikipedia.org/wiki/Strona_gwna

10

Czasami warto poszuka cytatu, pasujcego do danego tematu. Baz cytatw, ktr moesz przeszukiwa wedug motyww znajdziesz na stronie http://cytaty.klp.pl Wikszo z bibliotek ma na swoich stronach opcj wyszukiwania wystarczy wpisa pewien konkretny wyraz, aby wyszuka ksiki zawierajce go w tytule. Gdy udao Ci si dotrze do rde, przyjrzyj im si pod ktem przydatnoci do opracowywania Twojego tematu. Przejrzyj spis treci, wyszukaj interesujce Ci hasa w indeksach (jeli s), sprawd, czy autor poda do swojego opracowania bibliografi (moe akurat zamieci w niej pozycje, ktre bd Ci przydatne). Moesz przeczyta jeden rozdzia, aby zorientowa si, czy ksika bdzie Ci potrzebna w caoci. Powiniene wiedzie, e bibliografi dzielimy na podmiotow (literatura podmiotu), tzn. obejmujc zestawienia dzie danego pisarza czy pisarzy, oraz przedmiotow (literatura przedmiotu), tzn. gromadzc literatur o pisarzu, epoce, gatunku, o jednym dziele. Przykadowo Sonety Krymskie Mickiewicza zaliczymy do bibliografii podmiotowej, a ksik Stanisawa Makowskiego wiat Sonetw Krymskich Adama Mickiewicza do bibliografii przedmiotowej. Do stworzenia bibliografii podmiotowej przydatne Ci bd sowniki i leksykony motyww, w ktrych znajdziesz wskazwki co do utworw, w jakich pojawi si dany motyw, np.:

B. Drabarek, J. Falkowski, I. Rowiska, Szkolny sownik motyww literackich, Warszawa 1999. M. Chrzanowski, S. Tarkowski, Szkolny sownik motyww literackich, Warszawa 2003. T. Mikowski, J. Termer, Leksykon dzie i tematw literatury polskiej. Dla uczniw gimnazjw i licew, Warszawa 2001.

Sporo informacji mona te znale w internecie, zwaszcza na stronie http://motywy-literackie.klp.pl/ Pamitaj, e bibliografia przedmiotu powinna peni wan rol w Twojej pracy. Nie jest to jedynie naddatek, ktrym masz si pochwali przed komisj.

11

Przykad pozycje bibliograficzne pasujce do tematu Do tematu Kobieta upada, a kobieta anio. Porwnaj te motywy, odwoujc si do wybranych przykadw z literatury trzeba znale pozycje bibliograficzne, ktre omawiaj lektury z bibliografii podmiotu. Szukamy wic informacji o kobietach w Biblii (Ewie i Maryi), o Lady Makbet i Lotcie. W pierwszym przypadku przydatne bd rne opracowania z biblistyki. W katalogu internetowym Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie wystarczy po wybraniu zakadki Zaawansowane wybra wyszukiwanie w tytule hasa kobiet* w tematyce Biblii. W tym celu wpisujemy: t:kobiet*&s:biblia. Ze znalezionych pozycji interesujce wydaj si: Kobiety w Biblii : sownik-konkordancja / Pius Czesaw Bosak. Kobiety w Biblii : Stary Testament / Elbieta Adamiak. Postacie kobiet w Biblii / Annemarie Ohler ; przek. Halina Podgrni. Przydatne bd take: Od Ewy do Marii Magdaleny: szkice o kobietach w Biblii / Marek nieciski. Z licznych pozycji dotyczcych twrczoci Szekspira najwicej o Lady Makbet znalelimy w: Arka Szekspira: przewodnik po mioci i zbrodni / Rudolf Vollman; przek. Viktor Grotowicz O Lotcie za najwicej przeczytalimy we fragmentach ksiki: Goethe jego ycie i czasy / Richard Friedenthal; przek. Marian Rotter Oczywicie przy tworzeniu bibliografii do tego tematu trzeba bdzie zaznaczy, ktre rozdziay z ksiek nas interesuj. Pamitaj Twoja bibliografia powinna zawiera tylko pozycje zwizane bezporednio z Twoim tematem, z lekturami. Jeli tworzysz prezentacj, w ktrej bdziesz mwi o Lotcie, to nie powiniene podawa w bibliografii ogromnej ksiki o caej twrczoci Goethego, ale zawzi j do rozdziau dotyczcego Cierpie modego Wertera.

12

Przykad pozycje bibliograficzne niepasujce do tematu Bywa, e tytu danej ksiki sugeruje, e pasuje on do tematu, gdy jednak tam zajrzymy, zauwaymy, e na nic si nam nie przyda. Przykadowo: do wspominanego tematu o motywie kobiety mona sprbowa zajrze do ksiki Anny widerkwny Rozmowy o Biblii. Jest tam mowa o stworzeniu pierwszych ludzi, jednak o samej Ewie i jej roli jest tak naprawd niewiele, dlatego umieszczanie tej pozycji w bibliografii do tego tematu jest nieuzasadnione. Jak znale bibliografi do naszego tematu? Nasz temat jest obszerny i ciekawy take dlatego, e mona do niego dobra rnorodn bibliografi. Bdziemy szuka bibliografii w czterech grupach opracowa: 1. Opracowania historycznoliterackie, dotyczce samej ksiki Sienkiewicza W pustyni i w puszczy, 2. Opracowania teoretycznoliterackie, dotyczce rodkw kreowania w literaturze, 3. Opracowania z teorii filmu, dotyczce rodkw kreowania w filmie, 4. Opracowania dotyczce adaptacji dziea literackiego, 5. Recenzje filmw W pustyni i w puszczy. Z 1. grupy znalelimy: Pozytywici i inni G. Borkowskiej oraz J. Krzyanowskiego Twrczo Henryka Sienkiewicza. Interesujcy nas rozdzia, w ktrym znajdziemy informacje o W pustyni i w puszczy nosi tytu Ostatnie powieci historyczne. Z zagadnie teoretycznoliterackich bdziemy potrzebowali definicji takich poj, jak fabua, rodzaj i gatunek literacki, akcja i in. Znajdziemy je w Sowniku terminw literackich pod red. J. Sawiskiego. O adaptacji dziea literackiego dowiemy si czego z ksiek: Twrcza zdrada. Filmowe interpretacje literatury oraz Gry adaptacyjne we wspczesnym kinie. Z teorii filmu przydatne bd: Film i sztuki tradycyjne oraz wstp ksiki Filmowe panoramy spoeczestwa polskiego XIX wieku. 13

Recenzji filmw najlepiej szuka w czasopismach kinowych. Skoro druga ekranizacja W pustyni i w puszczy zostaa nakrcona w 2000 roku, to recenzji naley szuka w numerach z roku 2001. W Kinie znalelimy dwie recenzje: Czworo dzieci i Afryka, Kino 2001 nr 4, Czowiek z Afryki, Kino 2001 nr 3. Gdy ju bdziesz mia list ksiek, ktre Ci interesuj, pora przej do stworzenia ich opisu bibliograficznego. 3. Jak sporzdzi opis bibliograficzny? Opis bibliograficzny (inaczej: adres bibliograficzny) to w znormalizowany sposb zapisane najwaniejsze informacje o ksice, artykule, stronie internetowej. Istnieje kilka rodzajw opisu bibliograficznego, przedstawiam ten najprostszy. Zwr uwag na interpunkcj, jest ona bardzo wana! 1. Jeli jest to ksika jednego autora Naley poda po kolei imi (lub pierwsz liter imienia), nazwisko, kursyw peny tytu dziea z karty tytuowej (nie z okadki! Karta tytuowa jest to pierwsza strona ksiki, na ktrej wypisane s wszystkie dane bibliograficzne), miejsce i rok wydania, np.: Janusz Sawiski, Koncepcja jzyka poetyckiego Awangardy Krakowskiej, Wrocaw 1965. Jeli ksika ma podtytu, podajemy go po kropce, np.: A. Helman, Twrcza zdrada. Filmowe adaptacje literatury, Pozna 1998. 2. Jeli jest to ksika dwch, trzech, czterech autorw Naley poda na pocztku imiona i nazwiska autorw w kolejnoci podanej na karcie tytuowej, oddzielone przecinkami, np.: A. Cegiea, A. Markowski, Z polszczyzn za pan brat, Warszawa 1986. 3. Jeli jest to ksika zbiorowa, antologia tekstw Zaczynamy od tytuu napisanego kursyw, potem pod redakcj (skrt: pod red.) lub opracowa (skrt: oprac.) imi i nazwisko redaktora lub autora opracowania, miejsce i rok wydania, np.: 14

Poznawanie Miosza. Studia i szkice o twrczoci poety, pod red. J. Kwiatkowskiego, Krakw 1985. 4. Jeli jest to artyku, rozdzia w ksice zbiorowej Podajemy imi i nazwisko autora artykuu, tytu, [w:] tytu ksiki zbiorowej, pod red. imi i nazwisko redaktora lub autora opracowania, miejsce i rok wydania, strony (s.), np.: Wodzimierz Macig, O daremnoci naszych dziaa. Bajki Ignacego Krasickiego, [w:] Arcydziea literatury polskiej. Interpretacje, pod red. S. Grzeszczuka i A. NiewolakKrzywdy, t. 1., Rzeszw 1987, s. 112-125. 5. Jeli jest to rozdzia w ksice jednego autora Imi i nazwisko autora, peny tytu rozdziau, [w:] tego (lub teje), tytu dziea, miejsce i rok wydania, strony (s.), np.: M. Janion, Spiskowcy i powstacy, [w:] teje, ycie pomiertne Konrada Wallenroda, Warszawa 1990, s. 193-204. 6. Jeli jest to artyku z czasopisma Imi i nazwisko autora, tytu artykuu kursyw, tytu czasopisma w cudzysowie, rok, nr (lub zeszyt z.), numery stron, np.: J. Faryno, O jzyku poetyckim, Pamitnik Literacki 1972, z. 3. Jeli podajesz jako rdo dzieo przeoone na jzyk polski, w opisie bibliograficznym publikacji musisz uwzgldni nazwisko tumacza, np.: G. Marcel, Homo viator. Wstp do metafizyki nadziei, prze. P. Lubicz, Warszawa 1984. 7. Jeli jest to film W przypadku filmu naley poda po kolei: tytu kursyw, imi i nazwisko reysera, kraj i rok produkcji, np.: Edi, re. Piotr Trzaskalski, Polska 2002. Pamitaj, e najpniej cztery tygodnie przed egzaminem masz obowizek dostarczy swojemu nauczycielowi bibliografi podmiotow i przedmiotow!

15

Skoro ju znamy zasady tworzenia opisu bibliograficznego, moemy stworzy bibliografi do naszego tematu: Literatura podmiotu:

H. Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy, Warszawa 1954. W pustyni i w puszczy, re. W. lesicki, Polska 1973. W pustyni i w puszczy, re. G. Hood, Polska 2000.

Literatura przedmiotu:

G. Borkowska, Pozytywici i inni, Warszawa 1970, s. 137-142. I. Cegiekwna, R. Janc, Czowiek z Afryki, Kino 2001 nr 3, s. 29-31. M. Gowiski, T. Kostkiewiczowa, A. Okopie-Sawiska, J. Sawiski, Sownik terminw literackich, pod red. J. Sawiskiego, Wrocaw 1976. A. Helman, Twrcza zdrada. Filmowe adaptacje literatury, Pozna 1998. A. Koodyski, Czworo dzieci i Afryka, Kino 2001, nr 4, s. 38-39. J. Krzyanowski, Ostatnie powieci historyczne, [w:] tego, Twrczo Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1976, s. 243-28. J. Kunicka, Gry adaptacyjne we wspczesnym kinie, Piotrkw Trybunalski 2003. J. Plisiecki, Film i sztuki tradycyjne, Lublin 1999. P. Skrzypczak, Wstp, [w:] tego, Filmowe panoramy spoeczestwa polskiego XIX wieku, Toru 2004, s. 5-24. B. urawicki, Kino bez waciwoci? Pamflet na polskie filmy, Kino 2001, nr 9.

4. etap zastanw si: jak u bogaci swoj prezentacj? Wielce podane jest, aby w jaki sposb ubogaci swoj prezentacj. Mog pomc Ci w tym: cytaty z bibliografii podmiotowej bd przedmiotowej, fragmenty filmw, nagrania, zdjcia, 16

prezentacje w Power Poincie, rekwizyty zrobione przez siebie plansze, tabele.

Te wszystkie dodatki nie s obowizkowe, ale bardzo ubogacaj Twoj wypowied. Mog by one jej trzonem gdy np. analizujc dany obraz bdziesz go pokazywa na zdjciu, mog take by jedynie tem gdy stanowi dekoracj, ilustracj tego, o czym bdziesz mwi. Dodatkw nie powinno by ani za duo, ani za mao. le bdzie, jeli w swojej prezentacji nie bdziesz mia adnych materiaw. Jeszcze gorzej bdzie jednak, gdy na 15 minut prezentacji bdziesz przez 10 minut puszcza komisji sceny z filmw lub dasz do prezentacji 10 dugich cytatw. Przykad dobre urozmaicenia Zamy, e Twj temat dotyczy motywu ydw w literaturze, a dokadnie Holocaustu. Wspania pomoc bd zdjcia z Owicimia, najlepiej zrobione przez Ciebie. Pamitaj jednak, eby zdjcia nie epatoway przemoc, nie byy wulgarne! Przydadz si take na pewno cytaty z literatury, choby synne Ludzie ludziom zgotowali ten los. Inny przykad: jeli przygotowujesz temat Wpywy biografii na twrczo literack. Rozpatrz na przykadzie wybranego pisarza lub poety i wybrae sobie Jana Kochanowskiego lub Mickiewicza, to przyda si, jeli sporzdzisz mapk, ilustrujc podre jednego z nich. Urozmaicenia do naszego tematu W przypadku naszego tematu oczywiste jest, e bdziemy potrzebowali pokaza kadry z filmw. W przypadku tematw zwizanych z filmem jest to waciwie obowizkowe. Wane jest, aby te fragmenty bd kadry nie byy za dugie i pasoway do omawianego akurat zagadnienia. Gdy wic bdziemy mwi o bohaterach to pokazujemy konkretne postaci z filmu, gdy o scenografii krajobrazy, gdy o muzyce puszczamy fragment, w ktrym j

17

wyranie sycha. Kolejnym materiaem pomocniczym bdzie wspominana ju tabelka, pokazujca rnice w treci powieci Sienkiewicza i jej dwch filmowych adaptacji. Zauwa, e bdzie ona bardzo pomocna, poniewa zwolni z koniecznoci pamitania dokadnie wszystkich rnic! 5. etap stwrz szczegowy konspekt Wane jest, aby wszystkie zdobyte informacje uporzdkowa. Stwrz dla siebie konspekt, ktry bdzie Ci pomaga w wyklarowaniu si Twojej prezentacji. Konspekt taki powinien zawiera: 1. Informacje o tym, jak zaczniesz prezentacj wraz z Twoim pomysem na ogarnicie tematu i wstpn hipotez. 2. Wypunktowanie najwaniejszych zagadnie. 3. Wnioski Bdzie to konspekt tylko dla Ciebie. Ten etap pracy jest momentem, w ktrym musisz ju wiedzie, do czego w pracy dojdziesz, jakie postawisz tezy, jakie podasz argumenty. Pamitaj o tym, eby nie mwi oglnikami, ale podawa konkretne przykady do analizy. Kady ucze, ktry staje przed zadaniem stworzenia prezentacji maturalnej, ma do wyboru: pisa j czy nie? Pisanie caych wypowiedzi nie jest wskazane. Oczywicie powiniene wiedzie, co masz powiedzie przed komisj, ale uczenie si cigego tekstu na pami nie daje dobrych rezultatw. Pamitaj, e przed komisj bdziesz mia do dyspozycji jedynie ramowy plan prezentacji! Jeeli masz problemy z rozwiniciem i zakoczeniem, te fragmenty moesz ostatecznie spisa. Wane jest, aby przed wygoszeniem prezentacji wiczy mwienie jej do samego siebie, do lustra czy przedstawi j komu z rodziny po pierwsze po to, aby si w mwieniu wywiczy, po drugie po to, aby by pewnym, e prezentacja zajmie Ci ok. 15 minut. Szczegowy konspekt do naszego tematu Pki co nasz temat nie jest do koca uporzdkowany, pewne tezy, ktre ju mamy, trzeba uoy w sensown cao. 18

Prezentacj warto zacz od powiedzenia, czym jest adaptacja dziea literackiego (informacje te znajdziesz w ksice Twrcza zdrada) oraz okreli cel pracy, jakim bdzie porwnanie powieci Sienkiewicza z jej dwiema adaptacjami. Zanim jednak przejdziemy do porwnywania, trzeba przedstawi rodki kreowania, jakie wystpuj w Pustyni i w puszczy Sienkiewicza oraz te charakterystyczne dla filmu. W przypadku powieci bd to: rodzaj i gatunek literacki, fabua, akcja, posta literacka, dialogi i narracja. Podajemy definicje ze Sownika terminw literackich i analizujemy, jak kategorie te zostay zrealizowane w powieci Sienkiewicza. W przypadku filmowych rodkw kreowania mwimy o: ujciu, scenie, kadrze, wietle, barwie, warstwie dwikowej, muzyce, grze aktorskiej i scenografii (pojcia objaniamy na podstawie ksiki Film i sztuki tradycyjne). Teraz moemy przej do szczegowego porwnania powieci i jej adaptacji, najpierw pokazujemy podobiestwa, potem rnice. Podobiestwa dotycz gwnie treci. Rnice s dla nas ciekawsze. Najpierw powiemy o rnicach w genezie wszystkich dzie, potem przedstawimy rnice w treci, posugujc si tabelk. Nastpnie powiemy o rnicach w postaciach powieciowych i filmowych. Na koniec porwnamy dwie adaptacje pod wzgldem wypunktowanych wczeniej rodkw kreowania. Na zakoczenie prezentacji warto powiedzie o tym, jakie funkcje miaa spenia powie, a jak jej adaptacje, oraz o tym, e funkcja ta wynika z rnych sytuacji spoecznoobyczajowych i politycznych, w ktrych tworzyli artyci Sienkiewicz, lesicki i Hood. Przy sporzdzaniu konspektu dla siebie moesz zaznaczy, z jakiej ksiki z bibliografii przedmiotu pochodz dane tezy. Konspekt do naszego tematu mgby wyglda tak: Wstp o fenomenie adaptacji (Twrcza zdrada). Przedstawienie celu pracy: porwnanie dwch adaptacji filmowych powieci Henryka Sienkiewicza W pustyni i w puszczy ze szczeglnym uwzgldnieniem rnych rodkw kreowania, wykorzystywanych w epice i filmie.

19

A. Przedstawienie rodkw kreowania w epice i w filmie: 1. Literackie rodki kreowania zanalizowa, jako to jest w powieci

rodzaj i gatunek literacki epika (rodzaj), powie (gatunek), powie przygodowa (odmiana powieci) Sownik terminw literackich fabua tre obejmujca wydarzenia od do akcja czas i miejsce, jeden wtek cechy z przykadami posta literacka charakterystyka Stasia, Nel, Kalego, Mei i innych postaci drugoplanowych; idealizacja, kontrast kultur; takie zestawienie ma na celu uwydatnienie cech pozytywnych, np. Komizm Kalego w zestawieniu ze Stasiem powoduje, e ten jest przedstawiony jako posta wrcz idealistyczna dialogi mowa niezalena; stylizacja, formy prezentowania narracja mowa zalena; opisy przyrody, egzotyka 2. Filmowe rodki kreowania tylko zdefiniowa (Film i sztuki tradycyjne)

ujcie, scena, kadr, wiato, barwa, warstwa dwikowa, muzyka, gra aktorska, scenografia.

B. Porwnanie powieci Sienkiewicza z jej dwiema adaptacjami: 1. Podobiestwa w treci 2. Rnice midzy powieci a filmami:

geneza powieci ch napisania powieci dla dzieci, fascynacja Afryk, podre po Afryce (Twrczo Henryka Sienkiewicza Krzyanowskiego); geneza I adaptacji ch zekranizowania wielkiego Sienkiewicza, powierzchowna fascynacja Afryk; II adaptacja pragnienie przekazania Afryki ze swojego dziecistwa. Z tego wynika taki a nie inny sposb zaadaptowania powieci Rnice w treci czego nie uwzgldniono, co zmieniono:

20

Wydarzenie Ekspozycja

Powie O losie Fatmy StasiaNel dostaj swoje Sta i prezenty na Gwiazdk

I adaptacja Fatma knuje spisek zadanie Chamisowi Brak sceny Boonarodzeniowej Przedstawiona wiernie i wrzucania nabojw do ogniska oraz wywoanie przez Stasia lawiny

II adaptacja Scena w obozie Smaina, z misj zaznaczenie Wyrane sceny Boonarodzeniowej Przedstawiona bardzo krtko; Sta namierza si na Beduinw ze sztucerem

dowiadujemy si z relacji porwania dzieci i zleca to wysanie Idrysa i Gebhra

Droga do Chartumu podr przez pustyni

Duga i uciliwa. Epizody: rzucenie rkawiczki, nieudana prba zabicia wielbdw, pozorna ucieczka Chamisa Gd w Chartumie, pomoc ze strony Greka, audiencja u Mahdiego pozostanie wiernym chrzecijastwu Sta zabija lwa i wszystkich Beduinw

dokadnie; dodana scena schematycznie, trwa

Spotkanie z Mahdim

podczas ucieczki podczas ich modlitwy Dodana scena pogoni za Dodanie komicznej sceny Stasiem na targu, audiencja u Mahdiego jak w powieci Chamis staje w obronie dzieci i zostaje pchnity noem przez jednego z Beduinw Przedstawienie wikszoci epizodw; uciekanie przed oddziaami Smaina Jak w powieci modlitwy Nel; Nel uczestniczy w audiencji u Mahdiego; po audiencji Sta smuci si Chamis staje w obronie dzieci i zostaje pchnity noem przez jednego z Beduinw Zarysowana schematycznie; Smain zabity wczeniej Przedstawione bardzo dokadnie; czas radoci i beztroski (nie liczc choroby Nel); scena

Spotkanie z lwem

Podr przez puszcz

Duga, z licznymi epizodami; obawa przed spotkaniem Smaina

Mieszkanie w baobabie, oswojenie Kinga, choroba Nel, spotkanie Lindego

Wojna Wa-himw z Samburu

mierci Lindego Pomoc w walce z wrogim Walka ze Smainem; brak Obalenie starego wodza; plemieniem; nawrcenie Kalego na chrzecijastwo Duga i uciliwa; zasadzka czarownikw Spotkanie kapitana Glena i doktora Clarego nawracania Kalego na chrzecijastwo Ominicie epizodu z zasadzk Spotkanie ojcw brak nawracania Kalego na chrzecijastwo Zasadzka starego wodza Spotkanie ojcw

Podr przez pustyni Zakoczenie

21

Postacie ksiki a aktorzy w filmie (ich cechy, sposb przedstawienia, relacje midzy nimi, wygld, gra aktorska, charakterystyka kostiumu), Porwnanie adaptacji lesickiego i Hooda pod wzgldem uytych rodkw kreowania: ujcie, scena, kadr, I duo uj samego Stasia, mniej: przyrody; II bardzo duo uj krajobrazw, przestrzeni Afryki; przez to: pokazanie ogromu kontynentu wiato, barwa, warstwa dwikowa, muzyka, gra aktorska, I sztuczna; II bardziej naturalna; problem: dzieci-aktorzy scenografia,

Wnioski: funkcje powieci oraz obu adaptacji, zalene od sytuacji spoecznoobyczajowej i politycznej:

Powie pozytywistyczny program wychowywania najmodszych, przedstawienie hipotetycznej polskiej kolonizacji Afryki w pozytywnym wietle, ku pokrzepieniu serc, Adaptacja lesikiego (1973) otwarcie okna na wiat zamknity przez komun, Adaptacja Hooda (2000) wraliwo na problemy Afryki, Rnice w przesaniu, celach i sytuacji, w ktrej tworzyli poszczeglni artyci.

5. etap stwrz plan prezentacji Przygotowany przez siebie konspekt powiniene teraz przeksztaci w plan prezentacji, z ktrego bdziesz mg korzysta w trakcie trwania egzaminu. Masz obowizek dostarczy go swojemu nauczycielowi najpniej tydzie przed egzaminem. Plan nie moe przekracza jednej strony formatu A4. Oto jego wzr:

22

---------------------------Twoje imi i nazwisko TEMAT I. II. III. Literatura podmiotu ........ ........ ........ Literatura przedmiotu ........ ........ ........ Ramowy plan wypowiedzi

1. Okrelenie problemu - .......................... 2. Kolejno prezentowanych argumentw ........ ........ ........

3. Wnioski - ...................... IV. Materiay pomocnicze: ........ ........ ........

Podpis zdajcego

23

Plan prezentacji sporzdzamy, skracajc przygotowany przez nasz konspekt, dostosowujc go do wymogw CKE. Dodajemy sporzdzon wczeniej bibliografi. Oto jak wyglda plan naszej prezentacji:

------------------------------Imi i nazwisko Temat: Na wybranym przykadzie literackim dokonaj porwnania dziea literackiego i jego filmowych adaptacji. Zwr uwag na rne przekady dziea literackiego na jzyk filmu. I. Literatura podmiotu:

H. Sienkiewicz, W pustyni i w puszczy, Warszawa 1954. W pustyni i w puszczy, re. W. lesicki, Polska 1973. W pustyni i w puszczy, re. G. Hood, Polska 2000.

II. Literatura przedmiotu:

G. Borkowska, Pozytywici i inni, Warszawa 1970, s. 137-142. I. Cegiekwna, R. Janc, Czowiek z Afryki, Kino 2001 nr 3, s. 29-31. M. Gowiski, T. Kostkiewiczowa, A. Okopie-Sawiska, J. Sawiski, Sownik terminw literackich, pod red. J. Sawiskiego, Wrocaw 1976. A. Helman, Twrcza zdrada: filmowe adaptacje literatury, Pozna 1998. A. Koodyski, Czworo dzieci i Afryka, Kino 2001, nr 4, s. 38-39. J. Krzyanowski, Ostatnie powieci historyczne, [w:] tego, Twrczo Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1976, s. 243-28. J. Kunicka, Gry adaptacyjne we wspczesnym kinie, Piotrkw Trybunalski 2003. J. Plisiecki, Film i sztuki tradycyjne, Lublin 1999. P. Skrzypczak, Wstp, [w:] tego, Filmowe panoramy spoeczestwa polskiego XIX wieku, Toru 2004, s. 5-24. B. urawicki, Kino bez waciwoci? Pamflet na polskie filmy, Kino 2001, nr 9.

24

III. Ramowy plan wypowiedzi: 1. Okrelenie problemu: porwnanie dwch adaptacji filmowych powieci Henryka Sienkiewicza W pustyni i w puszczy ze szczeglnym uwzgldnieniem rnych rodkw kreowania, wykorzystywanych w epice i filmie. 2. Kolejno prezentowanych argumentw: A. Przedstawienie rodkw kreowania w epice i w filmie: 1. Literackie rodki kreowania:

fabua rodzaj i gatunek literacki akcja

posta literacka, dialogi mowa niezalena, narracja mowa zalena.

2. Filmowe rodki kreowania:

ujcie, scena, plan, zblienie wiato, barwa, warstwa dwikowa, muzyka,

gra aktorska, scenografia.

B. Porwnanie powieci Sienkiewicza z jej dwiema adaptacjami: 1. Podobiestwa w treci 2. Rnice midzy powieci a filmami: Geneza powieci i jej dwch adaptacji, Rnice w treci, Postacie ksiki a aktorzy w filmie (wygld, gra aktorska, charakterystyka kostiumu), Porwnanie adaptacji lesickiego i Hooda pod wzgldem uytych rodkw kreowania.

3. Wnioski: funkcje powieci oraz obu adaptacji, zalene od sytuacji spoecznoobyczajowej i politycznej: Powie pozytywistyczny program wychowywania najmodszych, przedstawienie hipotetycznej polskiej kolonizacji Afryki w pozytywnym wietle, ku pokrzepieniu serc, Adaptacja lesikiego (1973) otwarcie okna na wiat zamknity przez komun, Adaptacja Hooda (2000) wraliwo na problemy Afryki, Rnice w przesaniu, celach i sytuacji, w ktrej tworzyli poszczeglni artyci. 25

IV. Materiay pomocnicze: Tabelka wymieniajca rnice w treci powieci i jej dwch adaptacji Sceny i kadry z filmw Twj podpis --------------------------

Gdy ju staniesz przed komisj

Przede wszystkim nie denerwuj si. Jeeli dobrze si przygotowae, samodzielnie opracowae temat, sporzdzie bibliografi i przeczytae wszystkie pozycje w niej zamieszczone, nie musisz si niczego obawia. Mw wyranie i odpowiadaj gono, staraj si utrzymywa kontakt wzrokowy z komisj. Nie bd zbyt pewny siebie, ale nie bd te niemiay i niepewny. Skoro masz pewn konkretn prac do przedstawienia, doce samego siebie i przekonaj komisj o tym, e temat rozumiesz, e jest Ci dobrze znany i e spdzie duo czasu na przygotowaniu go. Wana jest Twoja poprawno jzykowa, unikaj bdw. Zachowuj si kulturalnie na pocztek przywitaj si z Komisj, przedstaw temat, jeli zdarz Ci si pomyki, przepro za nie, na koniec podzikuj za wysuchanie prezentacji i rozmow.

Jak bd Ci ocenia?
Na maturze ustnej ocenie podlegaj: prezentacja tematu (zawarto merytoryczna i kompozycja wypowiedzi), rozmowa o problemach zwizanych z prezentowanym zagadnieniem i sprawno jzykowa w obu czciach egzaminu. W sumie za ustn cz egzaminu zdajcy moe uzyska 20 punktw w nastpujcym ukadzie: za prezentacj tematu: 5 pkt (3 za zawarto merytoryczn , 2 za kompozycj) 25% oglnej punktacji, 26

 za rozmow: 7 pkt 35% oglnej punktacji, za jzyk: 8 pkt (oceniany w obu czciach egzaminu) 40% oglnej punktacji. Jak wic wida, najistotniejszym kryterium oceny bdzie rozmowa. Centralna Komisja Egzaminacyjna wyranie zaznacza, e jeli nie podejmiesz rozmowy z Komisj, nie otrzymasz punktw ani za rozmow, ani za jzyk, co bdzie oznacza niezdanie matury. Ma to suy sprawdzeniu, czy prezentacj wykonae samodzielnie.

-------------------------------------Opracowano na podstawie: Informator maturalny od 2005 roku z jzyka polskiego, Warszawa 2003 (ze wszystkimi aneksami). Magorzata Grzebie, Magorzata Furgaa, Jak zda matur jzyk polski, Warszawa 2004

27