Aby rozpocz lektur, kliknij na taki przycisk , ktry da ci peny dostp do spisu treci ksiki.

Jeli chcesz poczy si z Portem Wydawniczym LITERATURA.NET.PL kliknij na logo poniej.

GIOVANNI CIACOMO CASANOVA

PAMITNIKI
Tumaczy, wyboru dokona i wstpem opatrzy Tadeusz Evert

Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gdask 2000

Od Tumacza
Giovanni Giacomo Casanova, z wasnej laski i wyboru kawaler de Seingalt, nie mwic ju o innych licznie przybranych, a raczej dobieranych sobie nazwiskach, urodzi si w roku 1725, zmar za w roku 1798 na askawym, cho dobrze omaszczonym chlebie hrabiego Jzefa Karola Emmanuela Waldstein-Wartenberga, na jego zamku w Czechach, w miejscowoci Dux, obecnie Duchkov, w pobliu znanego uzdrowiska Teplice anow. Wzrostu susznego, bo mierzy bez maa 1,86 m, odznacza si Casanova atletyczn budow i mocno niad cer. Na twarzy pozostao mu par dziobw pamitka z samarytaskiej dziaalnoci jeszcze w latach dziecinnych, kiedy to pielgnowa swoj mod przyjacik Bettin, chor na osp. Czoo mia wysokie, oczy nieco wyupiaste, spojrzenie ywe i bystre, z lekka nieufne i niespokojne, co nadawao mu troch dziki wyraz. Zreszt i charakter mia nieco dziki: atwo wpada w gniew i atwo si mia. Ale najbardziej charakterystyczny by jego nos: cienki, delikatny w rysunku i wyduony wiadczy o wybrednym gucie i rnorodnych zamiowaniach. Trudno powiedzie, czy Casanova by przystojny, czy nie, natomiast jego postawa i pewno siebie niewtpliwie imponoway ludziom ju od pierwszego rzutu oka. By te niezwykle wytrzymay fizycznie i niesamowicie ywotny. A w parze z tymi cechami fizycznymi szy rzadkie cechy intelektualne, a wic: ogromna skala zainteresowa, umys jasny i logiczny, fenomenalna pami i wielkie zdolnoci narracyjne przy kolosalnej erudycji. Ten ksidz, filozof, matematyk, alchemik, poeta, tumacz, pisarz, przemysowiec nawet i przedsibiorca, co organizowa loteri pastwow (jak bymy to dzi nazwali) i ukada plany przekopania kanau od Narbonne do Bayonny dla ominicia Gibraltaru, ba, nawet historyk zajmujcy si sprawami Polski a mona by jeszcze mnoy jego zainteresowania i poczynania nade wszystko kocha rozkosze ycia. czyo si to jednak z awanturnictwem, tote jako niepospolity awanturnik i libertyn w epoce, w ktrej roio si od awanturnikw i libertynw, przeszed Casanova chyba najsawniejszy z nich do historii. Podej kondycji by przyjmowany przez koronowane gowy, a najlepsze to, e nie zapomina przy nich jzyka w gbie. Zapytany przez Jzefa II, czy jest przyjacielem pana Zaguri, odpowiada: Tego weneckiego szlachcica? Tak, to mj przyjaciel. Nie podoba mi si jego szlachectwo. Nie budz we mnie szacunku ci, ktrzy je kupuj. A ci, co je sprzedaj, najjaniejszy panie? pyta Casanova. Nie traci te kontenansu przed Stanisawem Augustem (ktrego sekretarzem chciaby zosta) i wyudza od niego pienidze z wpraw zrcznego dworaka. W Rzymie rozmawia z papieem, w Szwajcarii z Wolterem, w Berlinie z Fryderykiem Wielkim, w Rosji z Katarzyn II. A to wcale nie wszyscy wielcy i moni ludzie, ktrzy przewijaj si na stronach jego Pamitnikw. Nie brak mu i fantazji, dorabia sobie genealogi, wywodzi swj rd z pocztkw XV wieku, ale chtnie podaje si za dzieci z nieprawego oa, ze zwizku matki z dyrektorem teatru, w ktrym wystpowaa. Dziwna niekonsekwencja w tym czowieku, gdy si zway, e jego modszy brat, Franciszek, by podobno synem teje Zanetty (do zreszt dostpnej) i ksicia Walii, ktry nieco pniej zosta Jerzym II. Nie ulega wtpliwoci, e w czasach, kiedy w

pochodzeniu z nieprawego oa nie widziano nic habicego, i przy takiej mamie, mg sobie Casanova pozwoli na co wicej ni na dyrektora teatru! Ale u Casanovy, ktry o swoich wadach pisze tak, jak by byy zaletami, a o zaletach jak o rzeczy najnaturalniejszej, nie jest to jedyna niekonsekwencja. Wiek XVIII obfitowa w niepospolitych awanturnikw. yo si wtedy atwo, a rado ycia i jego uroki stawiao nade wszystko. W czasach kiedy ko by najszybszym rodkiem lokomocji, jedzio si z kraju do kraju atwiej ni dzi z Warszawy do Milanwka. Pienidze czerpao si bez skrupuw z hazardu, oszustwa i kieszeni hojnych mecenasw obojga pci. Casanova nalea do obieywiatw, po trosze z gorczkowej wewntrznej potrzeby, a po trosze z musu, bo czsto ziemia palia mu si pod nogami. Ale czy tylko dlatego? Podobno nie. W roku 1760 rozpoczynaj si jego dugie podre. Ma lat trzydzieci pi, jest w peni si, zna wiat i ludzi, a wic jest czowiekiem wyrobionym, w dodatku niepospolicie zdolnym, nadaje si wic do rnych misji. Zaciekawienie za budzi fakt, e od tego czasu dziwnie nabiera wody w usta, gdy chodzi o relacje z masoneri. Std pytanie: Casanova nie by jej agentem? Oczywicie jest to tylko hipoteza i to niejedna zwizana z t tajemnicz postaci. Niektrzy casanovici utrzymuj, e mg by na usugach zakonu jezuitw. Tak czy owak wiat dla tego czowieka zawsze sta otworem. Jedzi wic po Woszech i Francji, by w Anglii, w Turcji, w Niemczech, Rosji, Austrii, w Polsce etc. Nosio go po wiecie, a zazdro bierze! Z tego bogatego ycia pozostawi Pamitniki, ktre chcia to spali, to legowa swojej modej przyjacice, a w gruncie rzeczy gdzie tajemniczo posia. Pisa za je w Duchkovie, gdzie by bibliotekarzem jak ju wspomniaem u hrabiego Waldsteina. Ciki to by okres dla Casanovy i do dugi, bo trwa czternacie ostatnich lat jego ywota. Zeraa go nostalgia: z poudniow krwi w yach nie mg dobrze czu si w obcym sobie klimacie, w obcych warunkach i otoczeniu. By ju stary i swarliwy, uwaa, e wszyscy chc mu dokuczy. Przemyliwa o samobjstwie, kci si ze sub, ucieka nawet i zawsze w kocu wraca na zamek hrabiego Waldsteina. A ten paci mu do szczodrze, regulowa dugi, znosi kaprysy i agodzi spory. W obszernej, zacisznej bibliotece, wrd czterdziestu tysicy tomw, przewanie samotny, bo zamek oywia si tylko w okresie sezonu, kiedy to z pobliskiego kurortu przyjedao mnstwo goci i znajomych, mg Casanova tylko rozpamitywa przeszo i pisa. Typowa tragedia starego czowieka, ktry ju nie znajduje dla siebie miejsca w wiecie. Pisa wic pamitniki i rozsya je przyjacioom. Wspomnienia odtwarza z pamici, bo jake w tak penym przygd, burzliwym yciu mgby zachowa wszystkie notatki i dokumenty. Co nieco pewnie mu pozostao, skoro ich tyle przytacza, ale dzi ju wiemy, e fabrykowa miosne listy do samego siebie i nawet je pniej odpowiednio zmienia. W dwadziecia dwa lata po mierci Casanovy niejaki Fryderyk Gentzel zaproponowa firmie wydawniczej Brockhaus w Lipsku nabycie rkopisu francuskiego zatytuowanego Historia mojego ycia do roku 1797. Gentzel twierdzi, e s to pamitniki synnego Casanovy. Miay one nalee do Karola Angiolini, spokrewnionego z Casanov. Jakimi drogami wspomniane Pamitniki trafiy do rk Karola Angiolini, ustali nie mona. W owym czasie posta Casanovy, ktrego pamitniki wspczeni wyrywali mu z rk na gorco, ju odesza nieco w cie. Brockhaus mimo to zainteresowa si rkopisem i naby go po uprzednim dokadnym przeanalizowaniu. Okazao si jednak, e rkopis urywa si na roku 1774, to znaczy w czasie, kiedy Casanova spodziewa si uzyska prawo powrotu do umiowanej Wenecji. Z listu Cecylii von Roggendorff z dnia 1 sierpnia 1797 roku do Casanovy, tej Cecylii, ktrej on nigdy nie widzia, lecz z ktr zaprzyjani si listownie w ostatnich latach ycia, wiemy, e byy jeszcze dalsze tomy Pamitnikw. Pisze ona tak:

Donosi mi pan o zamiarze legowania mi swoich Pamitnikw obejmujcych pitnacie tomw..., a wic te Pamitniki czciowo gdzie zaginy, lecz czemu tylko kocowe tomy? Podobno zreszt byo ich wszystkich a siedemnacie. Wrmy jednak do Brockhausa. Zbadawszy dokadnie rkopis Pamitnikw, szef tej szacownej firmy poleci Wilhelmowi von Schtz przetumaczenie ich na niemiecki i przygotowanie do druku. Pierwszy tom Pamitnikw w tym opracowaniu ukaza si w roku 1822, a ostatni, dwunasty, w roku 1828. Uchylmy kapelusza przed sprawnoci panw Schtza i Brockhausa! To wielotomowe dzieo nosio tytu: Pamitniki Wenecjanina Jakuba Casanovy de Seingalt (c za silna indywidualno autora, e nawet po mierci pozosta tym de Seingalt!) lub jego ycie, tak jak je opisa w Dux w Czechach, przetumaczone z oryginalnego manuskryptu pod kierownictwem Wilhelma von Schtza. Pamitniki przetumaczone z czasem na wiele jzykw stay si bestsellerem, a nikt nie wtpi wtedy o ich autentycznoci. W roku 1825 pewien zawistny o powodzenie Pamitnikw wydawca francuski zabra si do ich przekadu na rodowity jzyk. C za ironia losu: Pamitniki, pisane po francusku, zostaj z powrotem przeoone na francuski z niemieckiego! Od razu nasuwa si na myl jeszcze jedna zoliwo tego losu: czowieka, ktry nosi tyle nazwisk przybranych, obdarowuj po mierci jeszcze jednym. W rejestrze osb zmarych znajdujemy pod dniem 4 czerwca 1798 roku tak notatk: Herr Jakob Cassaneus, Venezianer, im 84 Jahre. Ale c z Brockhausem? Ot Brockhaus czuje si dotknity na honorze. Jak to, kto inny, nie on, wyda Pamitniki w oryginalnym ich jzyku? Angauje wic profesora literatury francuskiej w Drenie, Laforguea, i ten przez trzy lata redaguje w pocie czoa Pamitniki w jzyku francuskim. Mimo to Pamitniki uznano za lektur tak szokujc, e cenzura od razu si do nich zabraa z caym zapaem i entuzjazmem. Dlatego te rne tomy drukowano w rnych krajach albo udawano, e si je tam drukuje. Na scen wkracza teraz jeszcze jeden wydawca. Jego edycja Pamitnikw zwie si Paulin-Busoni albo Rozez. Jest ona czciowo odbiciem wydania redagowanego przez Laforguea, jednak w kocowych tomach ni std, ni zowd zaczyna si od niej rni. Paulin bowiem naglony przez niecierpliwych czytelnikw zaangaowa Busoniego i kaza mu szybciej upora si z zadaniem bo nie mg doczeka si nastpnych tomw Laforguea. Przypuszcza si e Busoni po prostu zmyla i dodawa, ale dokadniejsze badania dowiody, e opiera si on na jakich tekstach prawdziwych lecz skd je wzi? Ta zagadka pozostaa nie rozwizana. Warto moe w tym miejscu wspomnie, e w jakich materiaach (niestety nie zanotowaem, gdzie) spotkaem si z twierdzeniem, e jeden tom rkopisu Pamitnikw znajduje si (oczywicie mowa o okresie midzywojennym albo i wczeniejszym) w czyich prywatnych, polskich ksigozbiorach. W roku ubiegym firma Brockhaus wsplnie z parysk firm Plon przystpia do wydawania w jzyku francuskim (a wic w jzyku oryginau) Pamitnikw Casanovy bez przerbek i modyfikacji, wedug szczliwie ocalaego rkopisu. I c si okazuje? Ano nic nowego: to, e przodkowie dzisiejszych Brockhausw ca swoj robot wykonali nie wiadomo po co! Francuszczyzna Casanovy nie wymaga adnych poprawek, rkopis jest przejrzysty i czytelny, a sceny miosne o ironio! podane s mniej drastycznie ni u Laforguea! I jeszcze jedna ciekawostka: Schutz okaza si skrupulatniejszym redaktorem, gdy Laforguea ponosi galijski temperament. Sporo czasu jednak upynie, nim mona bdzie wyda ostateczny sd o caej sprawie. A na razie w serii Pliade wychodz take Pamitniki w starej wersji. Czy nie jest to miar poczytnoci tego dziea? Cigle jednak pozostanie nie wyjanione pytanie, czy by tylko jeden rkopis, a jeeli nie jeden, to czy byy one identyczne. Mona przypuci, e Casanova, ktry przez wiksz cze roku miertelnie nudzi si w Czechach, chcc dalej

brylowa w wiecie bodaj porednio i przynaglany przez przyjaci bagajcych o dalszy cig Pamitnikw, nie poprzesta na jednym rkopisie i e przy okazji zmieni to i owo. Te rkopisy w ogle jako dziwnie si rozmnoyy, albowiem Schtz dosta jeden, Laforgue drugi, a Brockhaus ma trzeci, bo tamte dwa nie wrciy. Moe Busoni korzysta z jednego z nich? I moe tajemnica handlowa okrywa prawd? W rezultacie tych wtpliwoci i na tle tajemnicy osnuwajcej Pamitniki zrodzio si przypuszczenie, e s one apokryfem, o autorstwo za posdzono nie byle kogo, bo midzy innymi i Stendhala. Nawet Busoni doznaje tego zaszczytu, przed ktrym broni si z oburzeniem, ale nie z szacunku i lojalnoci wobec Casanovy, lecz przez pruderi. Mimo wielu niecisoci, zwaszcza w datach, szczegowe badania Pamitnikw wykazay ich prawdziwo, ktrej nikt ju dzi nie kwestionuje. Wspomniane za niecisoci mona przypisa take zawodnej pamici starego, zgorzkniaego czowieka albo nawet zamiarowi wykazania si w innym wietle dokuczenia wrogom, lub nawet swoistej dyskrecji. Przytocz tu za innymi trzy wypadki wiadczce o prawdziwoci faktw podanych w Pamitnikach. W roku 1767 w Spa spotyka Casanova, oczywicie przy kartach, innego niebieskiego ptaka, tym razem wystpujcego pod nazwiskiem markiza de Santa Croce. Towarzyszy mu uwiedziona dziewczyna z dobrej rodziny. Santa Croce zgrywa si niebawem do ostatniego grosza (fortuna koem si toczy) i musi ucieka. Przedtem jednak prosi Casanov o opiek nad swoj przyjacik, ktra jest w ciy. Casanowa wywozi dziewczyn do Parya. Rodzi ona tam syna, ktremu nadaje imi Jakuba-Karola (Jakuba? Czyby przez wdziczno dla Casanovy?). Jako ojca podaje Antoniego Della Croce, jako matk Karolin de L. (Jakub-Karol: Jakub i Karolina, nosy badaczy poruszaj si niespokojnie przy tym zczeniu imion!) Casanova chce adoptowa dziecko co za wspaniaa wielkoduszno w tym cyniku, ktry sam o sobie mwi, e rumieni si na myl o tym, e si nigdy nie rumieni. Karolina umiera po paru dniach; noworodek jest w domu podrzutkw, Casanova koczy t opowie tym, e ktokolwiek chciaby si dowiedzie nazwiska Karoliny, moe je ustali w rejestrze domu podrzutkw. Casanovistom tylko w to graj. apczywie rzucaj si na dany im lad. Doktor Gude przejrza rejestry i nie znalaz w nich ani nazwiska Delia Croce, ani Santa Croce, ani Croce, Delacroix, Lacroix lub podobnego. A nagle ujrza inne: Lacrosse, a obok szczegy zgodne z podanymi w Pamitnikach. Karolina za nazywa si de Lamotte. Dziecko zmaro w par dni po przyjciu do domu podrzutkw. Drugi fakt jest taki: opis romansu z burmistrzow w Kolonii wywoa ca burz wrd historykw niemieckich. Wzili sobie oni za punkt honoru wykazanie, e Casanova zega przez ch zemsty na Kettlerze, ktry go posdzi o szpiegostwo (zreszt mg mie racj, bo Casanova nie gardzi zawodem szpiega i pniej by nim na odzie Wenecji, gdy chcia wyjedna sobie prawo powrotu do tego miasta, za ktrym tak tskni). W wyniku tych bada przyapano Casanov na paru niecisociach. A wic przede wszystkim: o jak to dam chodzi? Nieatwo byo sprawdzi, o ktrej burmistrzowej pisze. Koloni rzdzio a szeciu burmistrzw. Trzech byo kawalerami, z pozostaych trzech tylko jeden mieszka w pobliu kocioa tak pooonego, e mg spenia rol prywatnej kaplicy. w burmistrz zwa si Groote, a jego ona odpowiada opisowi podanemu przez Casanov, lecz w kronikach towarzyskich, na tym niezwykle czuym sejsmografie wszystkich wielkowiatowych skandalikw, nie odnotowano najmniejszej ploteczki, ktra czyaby pani de Groote z Kettlerem lub Casanow. Dalsze badania wykazay jednak, e Casanova nie mia powodu mci si na Kettlerze, albowiem ze wszystkich zarzutw (a byo ich par) wyszed obronn rk, jego opisy za dotyczce miejsca s zupenie wierne i zgodne ze starymi planami kocioa. Naley jednak sdzi, e jego kochank nie bya pani Groote, i wci pozostaje tajemnic, o kim pisze.

I wreszcie historia trzecia. Dotyczy ona C. C. i M. M. Casanova niesychanie wiernie maluje klasztor w Murano. Z archiww klasztornych wynika te, e w owym czasie bya tam mniszka Maria Magdalena midzy szesnastu innymi mniszkami. Natomiast pan de Bernis wyjecha z Wenecji o rok pniej, ni podaje Casanova, i nigdy w ogle nie by w Wiedniu. Trudno te przy tej okazji nie poruszy synnej ucieczki Casanovy spod Oowianego Dachu. Niektrzy casanovici twierdz, e wydosta si on z tego wizienia w sposb cakiem prozaiczny, bo przy pomocy zota swoich przyjaci. Z drugiej strony jednak znaleziono w archiwach rachunki rzemielnikw za napraw podogi i dachu. Mamy te wyrok skazujcy stranika Wawrzyca Basadonna za dopuszczenie do ucieczki winia. Mona to uzna za wystarczajce dowody prawdomwnoci albo i nie... Czemu przypisa, e Pamitniki zyskay tak wielki, wiatowy rozgos? Czy tylko zawartym w nich erotykom? Z pewnoci nie. Pamitniki s przede wszystkim fenomenalnym obrazem epoki: zwyczajw ludzi, ich wad, zalet i namitnoci. Przewija si przed nami galeria typw od wielkich dam do subretek, od wielkich panw do lokai. Jestemy wiadkami niepohamowanych pasji, szalonych mioci i zaciekych nienawici. I cho Casanova broni si przed tym s te romansem, nie zwykym diariuszem, lecz ywym i barwnym romansem z brzkiem szabel, hukiem pistoletowych wystrzaw, ttentem kopyt, napadami bandytw, stukiem sztonw na karcianych stolikach i dumasowsk galanteri. Na ich stronach obcujemy z najsynniejszymi ludmi epoki i z najgorszymi szumowinami. Casanowa przedstawia nam to wszystko z wielkim literackim talentem, z kolosaln spostrzegawczoci ywo i malowniczo. Erotyka za, w naszym pojciu cyniczna, zawsze lub prawie zawsze wystpuje na tle sentymentu, powiedziabym: na tle wazonu r, cho i tu Casanova, jake prawdziwie, zmienia si na staro. I chyba ta erotyka sprawia, e wyobraamy go sobie (bo i tak go nam zreszt podawano) jedynie jako klasyczny typ uwodziciela. Ale prosz, gdy chodzi o ilo odniesionych na tym polu zwycistw, to znamy przecie niegorszych od niego rekordzistw, chociaby marszaka Richelieu lub ma stu on, naszego Stanisawa Augusta. Wanie ta wielka pojemno serca, to hojnie trwonione bogactwo uczucia przysania nam innego Casanov. Bo i kim waciwie by ten czowiek? Wok niego urosa potna literatura, a tajemniczo jego postaci wci interesuje badaczy-casanovistw. I zabawne, e mimo caego cynizmu Casanovy, mimo lekkoduchostwa, wad i przywar, budzi on sympati i ch bliszego poznania. Pamitniki nie byy chyba nigdy w peni tumaczone na jzyk polski. Ze wzgldw merkantylnych wybierano z nich fragmenty najbardziej dziaajce na fantazj czytelnika, przyodziewajc je do tego w krzykliwe, efektowne tytuy, jak np. Od kobiety do kobiety lub Mroca krew w yach ucieczka z wizienia oowianego. Oczywicie takie ujcie przedstawiao nam Casanov w jednostronnym wietle, w pewnego rodzaju wypukym zwierciadle. Tote przystpujc do wyboru (zadanie bynajmniej nieatwe) fragmentw z Pamitnikw, chciaem po trochu naprawi ten bd. Niestety, cay Casanova uparcie nie daje si wepchn w szczupe ramy nie tyle dla swoich cech fizycznych, co dla swojej dynamiki. Trzeba jednak zrozumie, e ogaszanie penych Pamitnikw nie byoby waciwe choby z tego powodu, e wielotomowa edycja staaby si elitarn, dostpn wszemu gronu czytelnikw, a do tego przedsiwziciem dugoterminowym. Skoro jednak ju tyle rnych pamitnikw i diariuszy ostatnio wyszo w jzyku polskim, nie mona zapomnie o Casanovie i nie wypeni tej luki w literaturze pamitnikarskiej. Trzeba wic ukaza Casanov w najwaniejszym, najbardziej charakterystycznym skrcie, a kiedy zapewne bdziemy mogli przeczyta pene wydanie jego pamitnikw, by powtrzy za Heinem: Kady wiersz tej ksiki czyta si z prawdziw przyjemnoci. I myl, e nawet rozmiujemy si w Casanovie, bo i rzeczywicie, mimo przykrych wad, ktre nawet doprowadziy go do kazirodztwa, mimo cynizmu, lekkomylnoci, braku tego, co bymy dzi nazwali hamulcami moralnymi, ma on w sobie co szlachetnego, jak rycersko i ludzko i naley do tych nieodtwarzalnych postaci

w literaturze i historii, ktre kady z nas inaczej sobie wyobraa. Jego przywizanie do Wenecji, ostatnie, tym razem platoniczne uczucie rozczarowanego starca do modej dziewczyny, Cecylii to jeszcze jeden powd do sympatii, moe nawet i wspczucia, tym chyba szczerszej, e nieco wstydliwej. Przyszo mi wybiera z olbrzymiego, ponad dwa tysice czterysta stron liczcego materiau. W tej selekcji wic, zatrzymawszy si na najbardziej interesujcych dla ogu czytelnikw, charakterystycznych fragmentach, opuciem te i te, ktre cho ciekawe i zawsze ukazujce nam co z Casanovy, nasuwaj najwicej zastrzee, jak np. historia pobytu w Turcji czy te opis przygd w Hiszpanii, albo nudn ju dzi rozmow z Wolterem. Caa awantura turecka bya pisana po raz drugi, bo pierwsz wersj rzekomo spalia suca przy sprztaniu pokoju. Budzi to pewne wtpliwoci w prawdziwo opowiadania. Przygody w Hiszpanii s podobno mocno podblagowane i podejrzanie sensacyjne. I tu trzeba doda, e u Casanovy w ogle prawda jest pomieszana z blag, zasupana w jeden wze, a daty, jak wykazuj badania, z reguy si nie zgadzaj. Roi si te od pomyek i koloryzacji, ktre jednak nie przymiewaj i przymi nie mog arcyciekawej prawdy.

MOJA RODZINA DZIECISTWO

...Kajetan Jzef Jakub Casanova uleg wdzikom aktorki imieniem Fragoletta, grywajcej rol subretek, i opuci dla niej swoj rodzin. Zakochany i nie majc z czego y postanowi wykorzysta wasn osob w celach zarobkowych. Powici si sztuce tanecznej i przez lat pi wystpowa na deskach scenicznych, gdzie wyrnia si bardziej rozwizoci obyczajw ni talentem. Czy to niestaoci, czy to zazdroci wiedziony porzuci Fragolett i przyczy si w Wenecji do trupy komediantw produkujcych si w teatrze w. Samuela. Naprzeciwko domu, w ktrym mieszka, mia sw siedzib szewc nazwiskiem Hieronim Farusi, ze sw on Marzi i jedyn crk Zanett, niezwykej urody, w wieku lat szesnastu. Mody komediant zakocha si w tej dziewczynie i zdoa przemwi do jej uczu, a nastpnie nakoni j, aby daa si porwa. By to jedyny sposb, aeby j posi, jako e Kajetan Jzef nigdy by nie uzyska zgody Marzii, a tym bardziej Hieronima; w ich oczach bowiem komediant by osob wszeteczn. Modzi kochankowie zaopatrzeni w odpowiednie dokumenty i w towarzystwie dwch wiadkw stawili si przed oblicze patriarchy weneckiego, ktry pobogosawi ich zwizek maeski. Marzia, matka Zanetty, podniosa wielki lament, ojciec za umar ze zgryzoty. Urodziem si z tego stada po dziewiciu miesicach, 2 kwietnia 1725 roku. W roku nastpnym matka pozostawia mnie u babki, ktra przebaczya jej, gdy si dowiedziaa, e ojciec nie bdzie nalega, aby wystpowaa na scenie. Tak obietnic daj wszyscy komedianci enic si z mieszczankami. Nie dotrzymuj jej jednak nigdy, bo one wcale na jej dotrzymanie nie nalegaj. Zreszt szczliwie si stao, e moja matka wstpia na scen, bo gdyby nie to, zostawszy w dziewi lat potem wdow obarczon szeciorgiem dzieci, jakeby je wychowaa? Pami moja rozwina si na pocztku sierpnia 1733 roku. Miaem wtedy lat osiem i cztery miesice. Nie pamitam nic z tego, co si przedtem ze mn dziao. A oto co wtedy zaszo: Staem w kcie pokoju, twarz do ciany, podtrzymujc gow i wpatrzony w krew ciekajc obficie z nosa na podog. Moja babka Marzia, ktrej byem ulubiecem, podesza do mnie, obmya mi twarz zimn wod i nikomu nic nie mwic zabraa mnie z sob do gondoli i kazaa si zawie na wysp Murano, o p mili od Wenecji. Po opuszczeniu gondoli weszlimy do jakiej rudery, gdzie zastalimy star kobiet, trzymajc w objciach czarnego kota i otoczon kilkunastu innymi kotami. Bya to czarownica. Obie staruszki wday si w dugi dyskurs, ktrego byem zapewne przedmiotem. Po czym czarownica, dostawszy od mojej babki srebrnego dukata, otworzya skrzyni, wzia mnie na rce i zamkna w tej skrzyni mwic, ebym si nie lka, co wystarczyoby, aby mnie napeni przeraeniem, gdybym nie by cakowicie ogupiay. Siedziaem wic w kcie skrzyni, trzymajc chustk przy wci krwawicym nosie, obojtny na haas z zewntrz. Syszaem kolejno piewy, pacze, krzyki i stukanie w skrzyni. Nic umie to nie obchodzio. Wreszcie czarownica wydobya mnie ze skrzyni. Krew cieka ju mniej gwatownie. Ta nadzwyczajna baba, wypieciwszy mnie na wszystkie strony, rozebraa mnie, pooya do ka, spalia jakie ziela, zebraa dym w przecierado, owina mnie nim, odmwia zaklcia, odwina przecierado i dala mi do zjedzenia pi pastylek o przyjemnym smaku. Nastpnie natara mi

10

skronie maci o sodkim zapachu, ubraa mnie i orzeka, i krwotok powoli ustanie, o ile nikomu nie powiem, co zrobia, aby mnie wyleczy, w razie za gdybym komukolwiek wyjawi ten sekret, czeka mnie mier niechybna z upywu krwi. Po tej podry do Murano krwawiem jeszcze z nosa czas jaki, ale coraz mniej z dniem kadym, a moja pami rozwina si stopniowo. Nauczyem si czyta w miesic niespena. Ojciec mj rozsta si z yciem w kwiecie wieku, majc lat trzydzieci sze zaledwie. Do grobu odprowadzi go szczery al publicznoci, a zwaszcza szlachty, ktra doceniaa zarwno jego znajomo mechaniki, jak urodzenie wysze od zawodu, jaki mu uprawia przyszo. Na dwa dni przed mierci ojciec czujc, e koniec si zblia, kaza mnie i memu rodzestwu zebra si przy swoim ou, w obecnoci ony i panw Grimani, szlachcicw weneckich, aby ich ubaga o opiek nad nami. Udzieliwszy nam bogosawiestwa zada od mej szlochajcej matki, aby zaprzysiga, i adnego z dzieci nie wychowa dla teatru, gdzie gdyby nie zgubna namitno nigdy by si sam nie znalaz. Matka zoya to uroczyste przyrzeczenie, a trzej patrycjusze porczyli jego moc obowizujc. Przemylno dopomoga matce w dotrzymaniu sowa... Aczkolwiek moda i pikna, odrzucia wszystkich ubiegajcych si o jej rk i ufna w ask Opatrznoci wierzya, i zdoa nas sama wychowa. Pan Baffo, wielki przyjaciel mego ojca, wzniosy geniusz, niezrwnany poeta, najsproniejszy ze wszystkich uprawiajcych ten rodzaj twrczoci, dopomg w oddaniu mnie do szkoy w Padwie. Pobona gorliwo inkwizytorw Republiki Weneckiej przyczynia si do jego sawy; przeladujc bowiem jego manuskrypty podnieli znacznie ich warto. A powinni byli wiedzie, i spreta exolescunt, czyli wzgarda podnosi cen. Ksidz Grimani podj si wynale dla mnie dobr pensj za porednictwem swego znajomego, chemika nazwiskiem Ottaviani, mieszkajcego w Padwie, gdzie by rwnie antykwariuszem. Przyszo mu to z atwoci i 2 kwietnia 1734 roku, w dziewit rocznic moich urodzin, wyruszylimy: ksidz Grimani, pan Baffo, moja matka i ja statkiem zwanym burchiello wzdu kanau Brenta do Padwy. Burchiello jest to jakby pywajcy domek. Pod otwartym pomostem znajduje si sala z gabinetami, po obu za jej stronach, na rufie i na dziobie, s pomieszczenia dla suby. Sala ma ksztat dugiego prostokta o oszklonych oknach, zaopatrzonych w okiennice. Matka wstaa o wicie i otworzya okno naprzeciwko mego ka. Obudziem si wic pod wpywem padajcych wprost na moj twarz promieni wschodzcego soca. ko byo zbyt niskie, abym mg dostrzec ld; przez okno widziaem tylko wierzchoki drzew rosncych na brzegu rzeki. d pyna tak agodnie, e nie mogem si tego domyli, i przesuwajce si szybko przed mymi oczyma drzewa napeniy mnie nie lada zdumieniem. Mamo! zawoaem. Drzewa chodz! W tej chwili weszli obaj nasi towarzysze podry i obserwujc moje zdziwienie zapytali o przyczyn. Jakim sposobem odpowiedziaem drzewa chodz? Rozemieli si, a matka westchnwszy rzeka pogardliwym tonem: To d si porusza, nie drzewa. Ubieraj si. Zrozumiaem natychmiast istot tego zjawiska. A zatem rzekem jest moliwe, e soce rwnie si nie porusza, lecz to my si przesuwamy z zachodu na wschd. Zbesztaa mnie zacna matka za wypowiadanie takich gupstw, a ksidz Grimani nue biada nad tpot mego umysu. Mnie za, skonfundowanemu doszcztnie, na pacz si zbierao. Pan Baffo przywrci mi rwnowag ducha. Ucaowa mnie serdecznie i rzek: Masz racj, moje dziecko. Rozumuj zawsze miao i nie dbaj o miech innych. Na co zapytaa go moja matka, czy aby nie zwariowa, lecz filozof nie odpowiedzia jej nawet i tumaczy mi dalej teori przeznaczon po prostu dla mego zdrowego rozsdku. Bya to pierwsza przyjemno, jakiej zakosztowaem w yciu.

11

Do Padwy przybylimy wczesnym rankiem i udalimy si do domu Ottavianiego, a jego ona upiecia mnie i ucaowaa serdecznie. Ottaviani zaprowadzi nas do domu, gdzie miaem pozosta na pensji, okoo pidziesiciu krokw od jego mieszkania, w parafii w. Michaa, u starej Kroatki, ktra wynajmowaa swoje pierwsze pitro pani Mida, onie pukownika. Otwarto przed ni mj kuferek i wrczono jej spis wszystkiego, co zawiera. Nastpnie wyliczono jej sze cekinw, z gry za sze miesicy. W zamian za t drobn sum miaa mnie ywi, opiera i ksztaci w szkole. Po czym ucaowano mnie, polecono sucha we wszystkim jej rozkazw i w ten sposb mnie si pozbyto.

BABKA UMIESZCZA MNIE U DOKTORA GOZZI MOJA PIERWSZA DZIECINNA MIO

Zaledwie pozostaem sam z Kroatk, zaprowadzia mnie na strych i wskazaa jedno z piciu stojcych rzdem ek. Trzy naleay do trzech chopcw w moim wieku, przebywajcych podwczas w szkole, a na pozostaym spaa suca, ktrej zadaniem byo poskramia figle, jakim chtnie oddaj si uczniacy. Nie czuem si ani uradowany, ani smutny; nie ulegaem ani nadziei, ani obawie, ani ciekawoci, aczkolwiek nie wiedziaem jeszcze, co to jest pikno lub szpetota. Razio mnie tylko ordynarne obejcie i wygld mojej opiekunki... Ogromnego wzrostu i barczysta jak onierz, cer miaa t, wosy czarne, brwi dugie i gste, podbrdek zdobio kilkanacie dugich wosw. A na dobitk ohydne piersi, prawie odkryte, zwisay do poowy jej dugiej postaci. Moga mie z pidziesit lat. Okoo poudnia nadeszli trzej koledzy i jak bymy si znali od dawna powiedzieli mi mnstwo rzeczy, suponujc, i pewne pojcia nie s dla mnie tajemnic. Nie odpowiadaem im, co ich bynajmniej nie zniechcio... Na obiad, po cienkiej zupie, dostalimy kady ma porcj suchej ryby i jabko. Na tym koniec. Bylimy w okresie wielkiego postu. Nie mielimy ni szklanek, ni kubkw i pilimy z jednego glinianego garnka napj zwany graspo, przyrzdzany z gotowanych w wodzie winogron, po wyjciu z nich pestek. Po obiedzie suca zaprowadzia mnie do szkoy, do modego ksidza nazwiskiem doktor Gozzi, ktremu moja opiekunka zobowizaa si paci czterdzieci groszy, to jest jedenast cz cekina. Miaem si nauczy pisa, posadzono mnie wic, na pocztek, wrd szecioletnich dzieci. Nie omieszkay si ze mnie natrzsa. Po powrocie dostaem kolacj, oczywicie skromniejsz ni obiad. Nastpnie pooyem si do ka, lecz robactwo nalece do trzech dosy znanych gatunkw nie pozwolio mi zmruy oka. Ponadto szczury hasajce po caym strychu wskakiway na moje ko i krew mi zastygaa w yach ze strachu... Suca pozostaa guch na moje krzyki. Nazajutrz rano po raz pierwszy w yciu pakaem ze zoci i zmartwienia, czekajc, a zbudz si koledzy. Ci jednak, zamiast wspczu, naigrawali si ze mnie. Biedacy dzielili moj niedol, ale zdyli si do niej przyzwyczai, a to wszystko tumaczy. Ksidz Gozzi dba starannie o moje wychowanie. Posadzi mnie przy wasnym stole i aby mu okaza, i doceniam to wyrnienie, przykadaem si do nauki ze wszystkich si. Tote po upywie miesica pisaem ju tak dobrze, i kaza mi przej do gramatyki. Nowy tryb ycia, stay dokuczliwy gd, a zwaszcza, jak sdz, powietrze Padwy day mi zdrowie, jakiego nigdy przedtem nie zaznaem. Tym trudniej byo mi znosi niedoywienie. Rosem w oczach, spaem dziewi godzin najtwardszym snem, adn zjaw nie zmconym... Natarczywy gd byby mnie w kocu osabi, gdybym si nie nauczy chwyta i poyka wszystko, co byo jadalne, wszdzie i zawsze, o ile byem pewny, e nikt nie widzi. Wypatrzyem kilkadziesit ledzi wdzonych w szafie kuchennej i poarem je kolejno wszystkie, jak rwnie
12

kiebasy wiszce w kominie. Aby si do nich dosta niepostrzeenie, wstawaem w nocy i pldrowaem po omacku. Wszystkie jaja, wieo zniesione w kurniku, ykaem, jeszcze ciepe, z rozkosz. Kroatka wcieka, i nie moe wykry zodzieja, wyrzucaa suce jedn po drugiej. Jednake okazje do kradziey nie nadarzay si zbyt czsto i chudy byem jak szkielet. Po paru miesicach zrobiem tak wielkie postpy, e doktor Gozzi mianowa mnie dekurionem szkoy. Do moich obowizkw naleao sprawdzanie, czy trzydziestu kolegw nauczyo si zadanej lekcji, poprawianie ich bdw, pochwaa lub nagana przed nauczycielem. Niedugo trwaa moja surowo. Leniuchy atwo znalazy sposb, aby mnie udobrucha. Gdy szwankowaa ich acina, przekupywali mnie kotletami, kurcztami, nawet pienidzmi. Podniecio to moj chciwo, a raczej akomstwo, i nie ograniczajc si do wyzyskiwania nieukw, staem si tyranem dla wszystkich, i nawet zasugujcym odmawiaem aprobaty za darmo. Nie mogc cierpie niesprawiedliwoci, koledzy oskaryli mnie o przekupstwo przed nauczycielem, ktry mnie zdegradowa, co miaoby fatalne skutki, gdyby nowy i szczliwy zwrot w moim yciu nie pooy kresu okrutnemu nowicjatowi. Doktor Gozzi, ktry mnie polubi, wezwa mnie kiedy do swojego gabinetu i w cztery oczy zapyta, czy zechc dopomc mu w staraniach, jakie ma zamiar podj, by mnie odebra od Kroatki i zabra do siebie. A gdym si ucieszy, kaza mi przepisa trzy listy: do pana Baffo, do ksidza Grimani i do mojej babki... W owych listach opisywaem swoje cierpienia i zapowiadaem, e umr, jeeli nie odbior mnie od Kroatki i nie umieszcz u mego preceptora, ktry jednak da dwch cekinw miesicznie. W tydzie potem, w chwili gdy zasiadaem do stou, przybya babka, ktra mnie kochaa nad ycie. Wzia mnie zaraz na kolana, a ja czujc, e mi odwaga powraca, opowiedziaem z paczem, wszystkie doznane krzywdy, wskazaem, co mi je dawano, i zaprowadziem j, aby pokaza moje ko. Kroatka rzeka na to bezczelnie, i za pienidze, jakie otrzymuje, nie moe mi lepiej dogodzi. Babka odpowiedziaa spokojnie, e mnie zabiera, i kazaa jej spakowa moje manatki. Zaprowadzia mnie zaraz na obiad do obery, gdzie zamieszkaa, ale sama prawie nic nie jada, tak bya zdziwiona moj arocznoci. Nadszed zawezwany doktor Gozzi, ktry zrobi na babci jak najlepsze wraenie. Wypacia mu za pokwitowaniem dwadziecia cztery cekiny za rok z gry, ale pozostaa ze mn trzy dni, podczas ktrych ubraa mnie po ksiowsku i kazaa sprawi peruk, gdy aby doprowadzi moj zawszon gow do porzdku, musiaem obci wosy. Rodzina doktora Gozzi skadaa si z jego ojca, szewca, i ze starej zgryliwej matki, ktra wielce szanowaa swego syna, gdy jako chopka nie uwaaa si za godn by matk ksidza i w dodatku doktora. Ojciec pracowa przez dzie cay do nikogo si nie odzywajc, nawet przy stole. Towarzyski stawa si dopiero w dni witeczne. Spdza je z reguy w karczmie, skd wraca o pnocy pijany i wypiewujcy pieni Tassa... Po trzewemu nie potrafi zebra myli i jego ona mawiaa, i nigdy by si nie zdecydowa na lub z ni, gdyby go dobrze nie uczstowaa przed pjciem do kocioa. Doktor Gozzi mia rwnie siostr Bettin. Bya adna, wesoa i pilnie czytywaa romanse. Rodzice karcili j za zbyt czste ukazywanie si w oknie, brat za za skonno do lektury. Spodobaa mi si ta dziewczyna, chocia nie wiedziaem dlaczego, i ona to powoli rozniecia w moim sercu iskr namitnoci, ktra z czasem staa si dominujc w mym yciu. W cigu dwch lat doktor Gozzi wdroy mnie we wszystko, co sam umia. Niewiele tego byo w gruncie rzeczy, wystarczyo jednak, aby mnie wtajemniczy we wszystkie rodzaje wiedzy. Nauczy mnie rwnie gry na skrzypcach, co mi si pniej przydao. Nie bdc w najmniejszej mierze filozofem, zapozna mnie z logik perypatetykw i antyczn kosmografi Ptolomeuszw; wykpiwaem j nieustannie, zoszczc go pytaniami, na ktre nie umia odpowiedzie. Jego obyczaje byy nienaganne i chocia nie bigot, odznacza si bezwzgldn

13

surowoci w dziedzinie religii... Zwyk mawia, e nic go bardziej nie drani ni niepewno, a zatem tpi myl, jako e myl pobudza wtpliwoci. Najwiksz jego pasj byo kaznodziejstwo, w czym przychodziy mu z pomoc dorodna posta i dwiczny gos. Tote aczkolwiek by zaprzysionym wrogiem pci piknej, jego audytorium skadao si wycznie z kobiet. Grzech nieczystoci uwaa za najciszy ze wszystkich i gniewa si na mnie, gdy omielaem si go zalicza do najlejszych. Swoje kazania szpikowa cytatami z greckich autorw, ktre tumaczy na acin rwnie niezrozumia, jak greka dla jego suchaczek... Lubi si natomiast mn pochwali przed przyjacimi, jako e nauczyem si czyta po grecku sam, jedynie z pomoc podrcznika gramatyki. W okresie wielkiego postu 1736 roku matka moja napisaa do doktora Gozzi, i niebawem wybiera si na wystpy do Petersburga i pragnc mnie zobaczy przed wyjazdem prosi, abymy obaj przybyli na par dni do Wenecji... Przyja nas z wielkopask askawoci, a e bya pikna jak jutrzenka, mj biedny profesor stropi si wielce i nie mia na ni podnie oczu. Pierwsz rzecz, ktra wywoaa zgorszenie matki, bya moja blond peruka, raca przy ciemnoniadej cerze i kcca si jak najbardziej z mymi czarnymi brwiami i oczyma. Doktor zapytany, dlaczego nie nosz fryzury z wasnych wosw, odpowiedzia ku uciesze zebranych, e jego siostrze atwiej jest w ten sposb utrzyma moj gow w czystoci. Matka obiecaa pikny podarek dla siostry, o ile zechce pielgnowa moje wosy, po czym kazaa sprowadzi perukarza i zaopatrzy mnie w peruk dobran do koloru twarzy. Przy kolacji doktor Gozzi siedzia przy mojej matce bardzo oniemielony i byby si ani swkiem nie odezwa, gdyby jaki uczony Anglik nie zwrci si do niego po acinie. Na co doktor odpowiedzia skromnie, i nie rozumie po angielsku, co wywoao gony wybuch miechu. Pan Baffo wybawi nas z kopotu mwic, e Anglicy czytaj i wymawiaj acin tak samo jak wosk mow. Wtedy nadmieniem, e bdzilibymy w tej samej mierze co Anglicy, gdybymy czytali i wymawiali jzyk angielski zgodnie z reguami przyjtymi dla aciny. Anglik zachwycony moj bystroci napisa zaraz nastpujcy dystych i da mi do przeczytania: Dicite, grammatici, cur mascula nomina cunnus Et cur femineum mentula nomen habet 1 Odczytawszy to gono, zawoaem: To przynajmniej jest acina! Tyle wiemy rzeka moja matka ale naley to przetumaczy. To wystarczy odpowiedziaem to jest pytanie, na ktre odpowiem. I zastanowiwszy si przez chwil napisaem taki pentametr: Disce quod a domino nomina servus habet.2 By to mj pierwszy w yciu wyczyn literacki i aplauz, jakim go powitano, zasia w mej duszy podziw dla poetyckiej sawy. Zdumiony Anglik orzek, e aden inny jedenastoletni chopak tyle by nie potrafi, ucaowa mnie i podarowa swj zegarek. W cztery dni pniej na odjezdnym matka daa mi paczk dla Bettiny, za ksidz Grimani cztery cekiny na kupno ksiek. Znalazszy w tej paczce pi okci czarnego atasu i tuzin par rkawiczek Bettina zacza mi okazywa szczeglne wzgldy i tak starannie zaja si mymi wosami, e po szeciu miesicach porzuciem peruk. Przychodzia mnie czesa codziennie i nie zawsze czekaa, a si ubior. Mya mi twarz, szyj i piersi, nie szczdzc dziecinnych pieszczot. Uwaaem je za niewinne i karciem sam siebie za podniecenie, jakie we mnie wy1

Dicite... Powiedzcie, gramatycy, czemu cunnus (narzd kobiecy) jest rodzaju mskiego, gdy mentula (narzd mski) eskiego? 2 Disce quod... Wiedz, e suga bierze imi od swego pana.

14

woyway. Bdc modszy od niej o trzy lata, nie wierzyem, aby moga mnie kocha zmysowo. Po zakoczeniu toalety caowaa mnie czule, nazywaa kochanym dzieckiem i aczkolwiek miaem nie lada ochot pj za jej przykadem, nie stawao mi na to odwagi. Pniej co prawda pod wpywem wymiewania przez ni mej niemiaoci zmniaem i oddawaem jej pocaunki jeszcze gortsze od jej wasnych, zatrzymujc si jednak, ilekro odczuwaem skonno, aby pj dalej. Na pocztku jesieni doktor Gozzi przyj trzech nowych pensjonariuszy i nie upyn miesic, a ju jeden z nich, pitnastoletni Cordiani, doszed, jak mi si zdawao, do zayoci z Bettin. Wzbudzio to we mnie nie znane dotychczas uczucie, ktre zanalizowaem dopiero po paru latach. Ani zazdro, ani oburzenie, lecz szlachetn pogard. Tumi jej nie uwaaem za stosowne, Cordiani bowiem, wulgarny, bez polotu, bez towarzyskiej ogady, syn zwykego chopa nie mogcy w niczym mi sprosta, mia nade mn tylko przewag wieku i nie zasugiwa w moich oczach na takie wyrnienie. Rodzca si mio wasna mwia mi, e jestem wart wicej od niego. To uczucie dumy zmieszanej z pogard zwrcio si przeciwko Bettinie, ktr kochaem nie wiedzc o tym. Zrozumiaa mj al po sposobie, w jaki przyjmowaem jej pieszczoty, gdy przychodzia do ka mnie czesa. Odpychaem jej rce i nie oddawaem pocaunkw. Dotknita, orzeka, i jestem zazdrosny o Cordianiego, co uznaem za upokarzajc kalumni, i odpowiedziaem, e uwaam ich za godnych jedno drugiego. Odesza z umiechem i postanowia wzbudzi we mnie zazdro. Pewnego ranka przysza do mego ka przynoszc wasnorcznie szydekiem wykonan par biaych poczoch i po uczesaniu powiedziaa i musi mi je sama przymierzy, aby sprawdzi, czy niczego im nie brak. W chwili nacigania poczoch orzeka, e moje uda s brudne, i nie pytajc o zgod przystpia do mycia. Poddaem si jej woli nie wiedzc nawet, co z tego wyniknie. Bettina posuna zbyt daleko sw trosk o schludno i jej ciekawo sprawia mi rozkosz tak gwatown, i ustaa ona dopiero po jej cakowitym zaspokojeniu. Odzyskawszy kontenans uznaem si winnym i prosiem o przebaczenie. Nie spodziewaa si tego i po namyle odpowiedziaa pobaliwym tonem, e wina jest po jej stronie, lecz to si ju nie powtrzy. Po czym pozostawia mnie gorzkim refleksjom. Byy straszliwe: zdawao mi si, e j zbezczeciem, e zdradziem zaufanie jej rodziny, pogwaciem wite prawa gocinnoci i popeniem okropn zbrodni, ktr mogem okupi tylko maestwem, o ile Bettina zechciaaby tak niegodnego jej nicponia za ma. Po tym incydencie Bettina przestaa przychodzi do mego pokoju. Przez pierwszy tydzie jej wstrzemiliwo wydawaa mi si rozsdna i nurtujca mnie rozterka przeobraziaby si wkrtce w doskona mio, gdyby wzgldy, jakie okazywaa Cordianiemu, nie zaszczepiy w mej duszy jadu zazdroci, aczkolwiek nie podejrzewaem, aby zawinia z nim tak jak ze mn. Przekonanie, e to, co uczynia, uczynia z rozmysem, a tylko skrucha nie pozwala jej znowu zbliy si do mnie, schlebiao mej mioci wasnej, bo dowodzio, e mnie kocha; postanowiem wic zachci j pisemnie. List mj oceniem jako arcydzieo, ktre winno wzbudzi jej uwielbienie i da mi przewag nad Cordianim. W p godziny po otrzymaniu go powiedziaa mi z oywieniem, e przyjdzie nazajutrz rano, jak dawniej, do mego pokoju. Na prno jednak na ni czekaem. Jakie byo moje zdziwienie, gdy nazajutrz zapytaa mnie przy stole, czy zgodz si pj z ni, za par dni, przebrany za dziewczyn, na bal do doktora Olivo, jednego z naszych ssiadw. Wszystkim spodoba si bardzo ten pomys, wic przyjem jej propozycj, lecz oto co stano na przeszkodzie i wywoao prawdziw tragikomedi: Ojciec chrzestny doktora Gozzi, sdziwy i majtny, czujc po dugiej chorobie, i mier si zblia, posa po niego powz z prob, aby przyby wraz z ojcem asystowa przy jego zgonie i poleci dusz Bogu. Stary szewc wychyli wpierw gsiorek, po czym ubra si odwitnie i obaj wyjechali. Uznaem to za pomyln okoliczno i uwaajc bal za bardzo jeszcze odlegy, znalazem odpowiedni moment, aby powiedzie Bettinie, i zostawi drzwi mojego pokoju otwarte i bd na ni czeka po udaniu si wszystkich na spoczynek. Odpara, e

15

przyjdzie na pewno. Spaa na parterze w alkierzu odseparowanym tylko cienkim przepierzeniem od izby ojca. Ja za miaem pokj oddzielny. Doktor Gozzi by nieobecny, trzej pensjonariusze spali w pokoju na uboczu, nie ywiem wic adnych obaw. Czekaem dosy spokojnie do pnocy, ale gdy mina druga, trzecia, czwarta, a Bettiny wci nie byo, krew we mnie zawrzaa, ogarna mnie wcieko. Na godzin przed witem zdecydowaem si zej na d, boso, by nie obudzi psa, i podej pod drzwi Bettiny, ktre powinny byy by otwarte, gdyby bya wysza. Ale zastaem je zamknite, a e mona byo to uczyni tylko od wewntrz, sdziem, i zasna. Zamany blem i nie wiedzc, co pocz, usiadem, szczkajc zbami z zimna, na ostatnim stopniu schodw. O wicie, w obawie, e zastanie mnie tam suca i posdzi o postradanie zmysw, zdecydowaem si powrci do siebie. Wstaem i w tej chwili doszed mnie haas z pokoju Bettiny. Pewny, e ukae si, i oywiony t nadziej podszedem do drzwi. Zamiast niej jednak wypad z nich Cordiani i jednym kopniciem zwaliwszy mnie z ng w gboki nieg, pobieg, nie zatrzymujc si, do pokoju, gdzie sypia z kolegami, brami Feltrini. Oszukany, zgnbiony, upokorzony, wydany na drwiny triumfatora Cordianiego powrciem do swego pokoju, gdzie snuem najczarniejsze zamysy zemsty. Otrucie ich obojga wydawao mi si nie wystarczajce w tej strasznej chwili mego ycia. W tym stanie ducha usyszaem nagle przed moimi drzwiami skrzeczcy gos matki Bettiny, ktra prosia, abym zszed, gdy jej crka umiera. Zmartwiony, i w ten sposb gotowa uj mej zemsty, zbiegem czym prdzej na d i zastaem j w ku ojca, w otoczeniu rodziny, na wp ubran, wijc si w okropnych konwulsjach. Po przeytej nocy nie wiedziaem, co o tym myle, a obc mi bya chytro kobiet. W godzin potem Bettina zasna spokojnie, a wezwana akuszerka, przybya w tym samym czasie co doktor Olivo, orzeka, i objawy te s rezultatem histerycznych humorw. Doktor by przeciwnego zdania i przepisa odpoczynek i zimne kpiele. Co do mnie, to miaem si z nich w duszy bdc pewien, e choroba Bettiny pochodzi od jej nocnych igraszek lub ze strachu, jakiego jej napdzio moje spotkanie z Cordianim. Nie przypuszczaem bowiem, aby potrafia tak wietnie symulowa chorob. Nazajutrz matka Bettiny przerwaa moj lekcj z doktorem Gozzi i po dugim wstpie powiedziaa, i wie, co dolega jej crce. Czarownica ktr zna rzucia na ni zy urok. To moliwe, droga matko, ale w takich sprawach strzemy si omyki. Kt jest ow czarownic? Nasza stara suca i przed chwil przekonaam si o tym. W jaki sposb? Zatarasowaam drzwi mego pokoju dwoma skrzyowanymi kijami od mioty. Widzc je wesza przez drugie drzwi. Gdyby nie bya czarownic, byaby oczywicie rozkrzyowaa te kije. To nie jest takie oczywiste. Sprowad mi tu t kobiet. A gdy si pojawia, doktor Gozzi zapyta j: Dlaczego nie wesza dzi rano tymi drzwiami, jak zwykle? Nie rozumiem, o co ksidzu chodzi. Czy nie widziaa na drzwiach krzya witego Andrzeja? Co to za krzy? Udajesz gupi wtrcia matka gdzie nocowaa w ostatni czwartek? U mojej siostrzenicy, ktra rodzi. Nic podobnego! Bya na sabacie czarownic i rzucia urok na moj crk. Oburzona kobieta pluna jej w twarz, stara Gozzi pochwycia za kij. Doktor musia je rozdzieli i datkiem pieninym uspokoi zorzeczc wniebogosy sug. Po tej scenie zabawnej i skandalicznej doktor Gozzi naoy swe liturgiczne szaty, aby odprawi egzorcyzmy przy siostrze i sprawdzi, czy istotnie zy duch j opta. Nie poprzestajc na tym matka Bettiny zaprosia najsawniejszego w Padwie egzorcyst, nad wyraz szpetnego

16

kapucyna, zwanego bratem Prospero da Borolenta. Zaledwie Bettina go ujrzaa, wybuchna miechem i zacza wykrzykiwa najgorsze obelgi, co ucieszyo zebranych dokoa, jako e tylko diabe mg si odway na takie traktowanie kapucyna. Egzorcysta, zwymylany od mierdzcych brudasw i gupcw, zacz okada Bettin krucyfiksem, twierdzc, i bije diaba, i zaprzesta dopiero, gdy we wasnej obronie pochwycia nocnik. Doktor Gozzi zarumieni si, lecz nie stropiony niczym kapucyn odczyta straszliw formu egzorcystyczn, po czym wezwa szatana, aby powiedzia swe imi. Nazywam si Bettina. Nie, gdy to jest imi ochrzczonej dziewczyny. A wic mylisz, e diabe musi mie imi mskie? Wiedz, gupi kapucynie, e diabe nie ma pci. Co mwic Bettina wybuchna miechem tak zaraliwym, e poszedem za jej przykadem. Kapucyn zwrci si do doktora Gozzi i rzek e brak mi wiary, wobec czego naley mnie wyprosi z pokoju. Brat Prospero zjad z nami obiad, w czasie ktrego prawi rne i liczne brednie. Po obiedzie wrci do pokoju Bettiny, aby j pobogosawi, lecz widzc go pochwycia szklank z jakim czarnym, dostarczonym jej przez aptekarza pynem i cisna mu j w gow. Stojcy opodal Cordiani dosta swoj porcj, co mnie wielce uradowao. Bettina korzystaa z okazji, wiedzc, e wszystkie jej czyny id na rachunek szatana. Brat Prospero odszed, z pewnoci niezadowolony, i radzi zwrci si do innego egzorcysty.

BETTIN BIOR ZA OPTAN OJCIEC MANCIA OSPA WYJEDAM DO PADWY

Nazajutrz ku rozpaczy caej rodziny diabe, ktry opta Bettin, usadowi si w jej umyle. Doktor Gozzi powiedzia mi, e musi by optana, gdyby bowiem to by tylko obd, nie potraktowaaby tak przekornie kapucyna, i postanowi wezwa do niej ojca Mancia, dominikanina, niemniej sawnego egzorcyst, o ktrym mwiono, e z kad optan dziewczyn potrafi sobie poradzi. By to wysoki i majestatyczny mczyzna w wieku lat okoo trzydziestu, blondyn o niebieskich oczach, pikny jak Apollo belwederski, z t rnic, e nie triumf i pycha, ale skromno malowaa si na jego obliczu. Gdy weszlimy, Bettina spaa lub udawaa, e pi. Ojciec Mancia pokropi j wod wicon. Otworzya oczy, spojrzaa na mnicha i zamkna je natychmiast. Po czym otworzya je znowu, przyjrzaa mu si nieco lepiej i z wdzicznie pochylon gwk niby to zasna. Egzorcysta wydoby z kieszeni rytua i stul, zaoy j sobie na szyj, relikwiarz umieci na piersi Bettiny i z arcypowan min kaza nam klkn i modli si. Klczelimy tak przez p godziny, gdy on cicho co czyta. Doktor powiedzia nam, e mnich przyjdzie nazajutrz i przyrzeka, o ile Bettina nie jest obkana, uwolni j od zego ducha w cigu trzech godzin. Na drugi dzie Bettina ciskaa si w najlepsze i plota najwiksze niedorzecznoci, ktrych nie przerwaa nawet na widok przystojnego egzorcysty; on za sucha tego z przyjemnoci przez kwadrans, a pniej kaza nam wszystkim opuci pokj. Usuchalimy go niezwocznie. Drzwi pozostay otwarte, ale kt by mia zaglda? Trzy godziny panowaa tam gucha cisza. W poudnie mnich nas zawoa. Bettina bya smutna, lecz najzupeniej potulna, gdy egzorcysta zwija manatki. Odchodzc wyrazi nadziej, e jego zabiegi oka si skuteczne. Przekonaem si jednak wkrtce, i Bettina nie bya ani optana, ani adnemu obdowi nie ulega. Stao si to w przeddzie wita Oczyszczenia Matki Boskiej; doktor Gozzi zwyk nas prowadzi do parafii w. Augustyna, gdzie spowiadalimy si u ksiy dominikanw.
17

Gdy zapowiedzia to nam przy stole, matka jego dodaa, e powinnimy tak samo jak ona zwrci si o absolucj do witobliwego ojca Mancia. Nazajutrz raniutko Bettina wrczya mi kartk: Moesz mnie nienawidzi, lecz uszanuj moj cze i spokj duszy. aden z was nie moe si spowiada u ojca Mancia. Ty jeden potrafisz do tego nie dopuci. Nie umiem nawet wyrazi litoci, jaka mnie ogarna, gdym czyta ow kartk. Odpowiedziaem jednak w te sowa: Rozumiem, e pomimo tajemnicy spowiedzi pomys twej matki ci nie dogadza. Ale dlaczego nie zwracasz si w tej sprawie do Cordianiego, twego amanta? Na co odpisaa: Nie rozmawiaam z Cordianim od owej fatalnej nocy, na skutek ktrej tyle wycierpiaam. Nie przemwi do niego ju nigdy i tobie tylko pragn zawdzicza cze i ycie. Zdecydowany okaza Bettinie pomoc, ktrej si po mnie spodziewaa, skorzystaem z odpowiedniej chwili przy kadzeniu si do snu i powiedziaem doktorowi Gozzi, e sumienie mi nakazuje prosi, abym mg uda si do innego spowiednika, i e nie chciabym si pod tym wzgldem rni od kolegw. Zacny mj profesor zgodzi si chtnie. Pewnego popoudnia leaem w ku z powodu maej ranki na nodze, gdy doktor Gozzi by w kociele ze swymi uczniami. Skorzystaa z tego Bettina, przysza do mego pokoju i usiada na ku. Spodziewaem si tego i widzc, e nadszed moment decydujcych wyjanie, powitaem j z radoci. Wyznaem, e ju jej nie kocham, gdy sama zniweczya w zarodku moj pikn mio. Wszystko, co mi powiedzia zacza Bettina opiera si na zym zrozumieniu i na pozorach. Nie kocham Cordianiego i nigdym go nie kochaa. Cordiani cigna dalej owiadczy mi si ju w tydzie po przyjedzie i baga, abym za niego wysza, zaraz gdy zakoczy studia, bo wtedy jego ojciec poprosi o moj rk. Odparam, e znam go za mao, e nie chc wyj za niego i prosz, aby zostawi mnie w spokoju. Jednak Cordiani widzia nas razem i tego dnia po kolacji spado na mnie pierwsze nieszczcie. Wsun mi ten bilecik i ten list do rki. To mwic Bettina podaa mi list i kartk tej treci: Albo wpu mnie dzi do swojego pokoju zostawiajc uchylone drzwi na podwrze, albo bdziesz musiaa jutro tumaczy si przed doktorem, bo mu oddam ten list, ktrego kopi tu widzisz! W licie Cordiani opisywa doktorowi, jak to jego siostra spdza ranki na karygodnej rozpucie ze mn, gdy on odprawia msz. Po namyle, ktrego sprawa wymagaa dorzucia Bettina zdecydowaam si wysucha potwora. Przy pierwszej uwadze na temat oszczerstwa zawartego w licie Cordiani rzek mi, e to adne oszczerstwo, bo przez dziur w suficie nad twoim kiem widzia ze strychu, comy robili owego ranka, i zakoczy tym, e zdradzi to wszystko memu bratu i matce, jeeli odmwi mu tego, czegom tobie udzielia. Nastpnie Cordiani usiowa namwi j do wsplnej ucieczki do Ferrary, gdzie mia stryja. Serce mi krwawio na myl o tobie dodaa ale nie mam sobie nic do wyrzucenia i nic te midzy nami nie zaszo, co by mnie czynio niegodn twojego szacunku. Byem gboko wzruszony, mimo e cae jej opowiadanie, cho mogo by prawd, wydawao mi si kamstwem. Bawio mnie jednak udawanie, i bior jej sowa za dobr monet. Dialog ten ciy mi jednak coraz bardziej i zapytaem wreszcie, co mog dla niej uczyni. Odpowiedziaa smtnym tonem, e o ile serce mi nic nie dyktuje, ona sama nie wie, czego si winna ode mnie domaga. Chcc j pocieszy rzekem, e jedynym sposobem odzyskania mojej mioci bdzie obietnica, i zrezygnuje z usug przystojnego egzorcysty. Po kolacji suca nie pytana powiedziaa mi, e Bettina pooya si do ka z siln gorczk. Moga to by rzecz naturalna, jednak wtpiem. Nazajutrz Olivo, stwierdziwszy siln gorczk, rzek doktorowi, e chora majaczy i bredzi, ale e to z gorczki, nie z optania. Gorczka nie ustpowaa i czwartego dnia ukazaa si wysypka. Biedna dziewczyna bya ni tak pokryta, e nie pozostao wolnego kawaka skry. Dziewitego dnia wezwano ksidza ze witymi olejami.

18

W dwa lata pniej Bettina, z ktr ju tylko braterskie czyy mnie uczucia, wysza za m za szewca nazwiskiem Pigozzo, skoczonego szubrawca, ktry j maltretowa i do ndzy doprowadzi. Ja za studiowaem tymczasem w Padwie prawo i majc lat szesnacie otrzymaem stopie doktora iuris utriusque, na podstawie dwch tez: z prawa cywilnego de testamentis oraz utrum Hebraei possint construere novas synagogas z prawa kanonicznego. Prawdziwym moim powoaniem byy studia medyczne i czuem wyran inklinacj do tego zawodu. Jednake dano ode mnie, abym zgbia wiedz prawnicz, do ktrej czuem wstrt nieodparty. Tumaczono mi, i nie dojd do fortuny inaczej, jeno bdc adwokatem, a co gorzej adwokatem eklezjastycznym. Gdyby mi pozwolono i za wasnym gustem, zostabym lekarzem, stan, w ktrym szarlatastwo oddaje jeszcze wiksze usugi ni w palestrze. Obowizek uczszczania na wykady umoliwi mi samotne wycieczki do miasta i chcc wykorzysta nie znan mi dotychczas peni wolnoci nie omieszkaem pokuma si z najsynniejszymi ze studentw; ot ten rodzaj ludzi to wycznie libertyni, gracze, opoje, dziwkarze, birbanty, urwisy i zbereniki niezdolne do adnych szlachetnych uczu. W tych czasach studenci w Padwie cieszyli si wielkimi przywilejami i w ich obronie nieraz popeniali zbrodnie. Nie karano ich z obawy, by zbytnia surowo nie zmniejszya napywu scholarzy, ktrzy zjedali si z caej Europy do tego sawnego uniwersytetu. Rzd wenecki trzyma si nastpujcej zasady: sowicie opaca profesorw o wielkim nazwisku i pozostawia ich uczniom jak najwicej swobody. Prowadzc ten nowy dla mnie tryb ycia i nie chcc uchodzi za mniej zamonego od mych nowych przyjaci, wydawaem wicej, ni mnie sta byo. Sprzedaem wic lub zastawiem wszystko, co posiadaem, oraz zacignem dugi, ktrych nie mogem spaci. Nie wiedzc, co pocz, napisaem do mojej kochanej babki, ktra miast przysa pienidze, przyjechaa do Padwy i podzikowawszy doktorowi Gozzi i Bettinie za ich starania, zabraa mnie pierwszego padziernika 1739 roku z powrotem do Wenecji.

PATRIARCHA WENECJI UDZIELA MI PIERWSZYCH WICE POZNAJ SENATORA MALIPIERO, SIOSTRZENIC KSIDZA, PANI ORIO, NANETTE I MARTON ZOSTAJ KAZNODZIEJ
Przybywa z Padwy, gdzie studiowa tak formu przedstawiano mnie wszdzie, na co rwni wiekiem i stanem bacznie mi si przygldali, ojcowie rodzin komplementowali, starsze panie mnie caoway, poniektre za podaway si za starsze, aby mc to uczyni swobodnie. Proboszcz parafii w. Samuela, nazwiskiem Josello, po zainstalowaniu mnie przy swoim kociele przedstawi patriarsze weneckiemu, ktry mnie tonsurowa, a w cztery miesice pniej, ku ogromnej uciesze mojej babki, udzieli mi, za specjalnym indultem, czterech mniejszych wice. Poszukano mi zaraz dobrych mentorw dla dalszych studiw i pan Baffo zleci ksidzu Schiaro nauczy mnie bezbdnie pisa po wosku, a zwaszcza zaprawi do jzyka poezji, do czego miaem zdecydowan inklinacj. Aczkolwiek moim gwnym protektorem powinien by by ksidz Grimani, widywaem go rzadko, udao mi si natomiast pozyska wzgldy pana Malipiero, ktremu przedstawi mnie ksidz Josello. Siedemdziesicioletni senator, czuy jeszcze na wdziki niewiecie, nie chcia si ju wtrca do spraw pastwowych i prowadzi szczliwe ycie w swym paacu, dobrze jadajc i przyjmujc co wieczr dobrane to-

19

warzystwo dam, z ktrych kada potrafia w swoim czasie wykorzysta modo i urod, oraz dowcipnych mczyzn wiedzcych o wszystkim, co si w miecie dziao. Wierny jego zasadom i posuszny jego rozkazom, wkrtce zaskarbiem sobie aski i uznanie mego patrona i staem si ulubiecem bywajcych u niego przedstawicielek pci piknej. Tak liczne znajomoci wrd kobiet comme il faut natchny mnie trosk o pikno oblicza i elegancj stroju, co wywoao sprzeciwy mego proboszcza, popieranego przez babuni. Pewnego dnia odcignwszy mnie na bok powiedzia miodowym gosem, e skoro wybraem stan kapaski, powinienem dy do podobania si Bogu zaletami serca, a nie wiatu wytworn prezencj, i zakoczy t admonicj cytat z wypowiedzi ktrego z soborw ekumenicznych: Clericus qui nutrit comam anathema sit3. Na co wymieniem mu przykad stu wytwornych ksiy, ktrych nie uwaano za ekskomunikowanych, chocia uywali wicej pudru ode mnie, namaszczali si podniecajc kobiety pomad o woni ambry, podczas gdy moja pachniaa jaminem, co cigao mi komplementy w kadym salonie, i wreszcie wyraajc al, i nie mog go usucha, powiedziaem, e zamierzam by ksidzem, a nie zaniedbanym kapucynem. Niewtpliwie zirytowaa go moja odpowied, bo par dni pniej ten zoliwy klecha zwidszy moj babk wszed do mnie, zbliy si do ka i picemu jeszcze nielitociwie obci noyczkami wszystkie wosy na przodzie gowy. Wcieky ubraem si snujc mciwe plany i pobiegem do poznanego u senatora adwokata Carrare, aby si dowiedzie, czy mog ciga sdownie mego proboszcza. Owiadczy mi, e niedawno doprowadzono do ruiny pewn rodzin za obcicie wsw kroackiemu oficerowi i e chtnie wytoczy w moim imieniu brzemienny w konsekwencje proces. Zgodziem si i prosiem, aby usprawiedliwi moj nieobecno tego wieczora u pana Malipiero, gdy nie mog si nikomu pokaza, dopki wosy mi nie odrosn. Nazajutrz, gdym si ubiera, aby pj do adwokata, wszed do mnie znakomity balwierz poznany u pani Cantarini. Rzek, e go przysya Malipiero, i uoy mi wosy w tak kunsztown i twarzow koafiur, e wycofaem skarg. Nie ukrywaem mego alu wobec pana Malipiero i powiedziaem mu otwarcie, e poszukam sobie innego kocioa, co zyskao aprobat tego mdrego starca. Wszelako po dwch tygodniach zdziwi mnie mwic, i nadarza mi si sposobno powrotu i uzyskania godziwej satysfakcji od mego proboszcza. Jako prezes bractwa Najwitszego Sakramentu rzek senator mam wyznaczy mwc na czwart niedziel w tym miesicu, ktra przypada na drugi dzie wit Boego Narodzenia. Ot zamierzam wyznaczy ciebie i jestem pewny, e proboszcz nie omieli si mi odmwi. Ta propozycja zaskoczya mnie wielce, gdy nie wyobraaem sobie roli kaznodziei, odpowiedziaem jednak, e pilno mi zabra si do pracy i chocia nie jestem teologiem, czuj si na siach wypowiedzie rzeczy zarwno nowe, jak zadziwiajce. Proboszcz zgodzi si istotnie, lecz pod warunkiem, e mu przedtem poka mj panegiryk, dotyczy to bowiem najwyszych sfer teologii i nie moe mnie dopuci na ambon nie bdc pewny, czy nie paln jakiej herezji. W cigu tygodnia napisaem oracj. Nie potrafi opisa radoci mej babki; pakaa ze szczcia, i wnuk jej zosta apostoem. Wysuchaa mego utworu odmawiajc raniec i uznaa go zgodnie z moim wasnym zdaniem za arcydzieo. Pan Malipiero natomiast orzek, e tekst mj nie uzyska aprobaty proboszcza. Temat wziem z Horacego: Ploravere suis non respondere favorem speratum meritis4. Nastpnie udaem si do ksidza Josello, aby mu odczyta mj tekst. Nie zastaem go i chcc skrci czas oczekiwania, podszedem do haftujcej na bbenku jego siostrzenicy Angeli i tak si rozpocza moja do niej mio. Uczucie to okazao si fatalne w skutkach, zrodzio bowiem afekt do nastpnych dwch niewiast, co z kolei doprowadzio mnie do wielu
3 4

Clericus... kltwa na tych duchownych, co zapuszczaj wosy. Ploravere... Utyskiwali boleciwie, ze spodziewana aska nie odpowiada ich zasugom.

20

innych miostek i porzucenia stanu kapaskiego. Ksidz Josello przeczyta moje kazanie i owiadczy, e jest to pikna rozprawa akademicka, lecz na ambon si nie nadaje. Dam ci nikomu nie znany wasny tekst, nauczysz si go na pami, a obiecuj ci, e rozpowiem wszystkim, i jeste jego autorem. Dzikuj ci, wielebny ojcze, ale wypowiem mj albo aden. Wiedziony prnoci posaem jeden egzemplarz doktorowi Gozzi. Otrzymaem go z powrotem z budzc we mnie miech adnotacj, e chyba musiaem zwariowa. O ile pozwol ci wygosi co takiego w kociele pisa doktor Gozzi nie lada dyshonor spadnie na mnie, ktrym ciebie wychowa. Nie przejem si t opini i w oznaczony dzie wygosiem moje kazanie w kociele Najwitszego Sakramentu, przed wyborowym audytorium. Oklaskiwano mnie szczodrze i przepowiadano, i zostan wielkim kaznodziej, skoro w tak modym wieku zdoaem si rwnie dobrze wywiza z tego zadania. W sakiewce, do ktrej zgodnie ze zwyczajem skada si datki dla kaznodziei, zakrystian znalaz przeszo pidziesit cekinw i par bilecikw miosnych, co zgorszyo bigotw. Pod wpywem tej gratki (a byem ostatnio bez grosza) zaczem rozmyla powanie, czyby nie zosta kaznodziej, i przesiadywaem czsto u mego proboszcza zasigajc jego rady, co pozwalao mi umizga si do Angeli, w ktrej kochaem si z dnia na dzie coraz bardziej. Roztropna to jednak bya dziewczyna i daa, abym porzuci sutann i oeni si z ni, na co nie miaem najmniejszej ochoty mimo caej mioci. Pewnego dnia proboszcz, ktry zagustowa wreszcie w mojej elokwencji, kaza mi przygotowa kazanie na dzie witego Jzefa. Napisane byo jednak w ksidze przeznacze, e raz tylko wystpi z powodzeniem na ambonie. Bdc mody i zarozumiay zaniedbaem nauczenia si tekstu na pami. Nadszed dzie 19 marca 1741 roku; kazanie miaem wygosi o czwartej po poudniu. Przedtem jednak nie oparem si pokusie zjedzenia obiadu z hrabi Mont-Real i jednym z jego przyjaci. Weselilimy si jeszcze przy stole, gdy nadszed kleryk mwic, e czekaj na mnie w zakrystii. Uporaem si cakiem dobrze z exordium, lecz zaledwie wypowiedziaem pierwsze zdanie wasnego tekstu, straciem wtek, jzyk mi si splta i zaczem ple od rzeczy, co wywoao najpierw szmery, a potem chichot wrd suchaczy domylajcych si, co mi dolega. Nie potrafi powiedzie, czy udaem, e mdlej, czy te naprawd straciem przytomno. Do, e upadem i dwch klerykw wynioso mnie do zakrystii. Lato tego roku upyno mi na zalecaniu si do Angeli u jej mistrzyni haftw, gdzie spdzaa mnstwo czasu. Traktowaa mnie jednak nadal bardzo chodno i mio do niej staa si dla mnie nie lada udrk. Dwie siostry Nanette i Marton, ktre wraz z Angel uczyy si haftowa na bbenku, byy jej przyjacikami serdecznymi i konfidentkami wszystkich jej sekretw. Poznawszy je lepiej dowiedziaem si, e potpiay jej w stosunku do mnie surowo. Widywaem je czsto w towarzystwie Angeli i wiedzc o ich zayoci skaryem si im na ni nieraz, gdy byy same, lecz majc w oczach i w sercu obraz mej bogdanki nie omieliem si przypuszcza, e mog zakocha si we mnie. Zdarzao mi si jednak przemawia do nich z caym ogniem, jaki mnie trawi. Pewnego dnia odwiedziem mistrzyni haftu i wsunem w do starszej, Nanette, bilecik dla mojej ukochanej. Po dwch dniach wrczya mi w tajemnicy odpowied Angeli. Pisaa ona tyle tylko, i nie lubi prowadzi tego rodzaju korespondencji, lecz prosi, abym zastosowa si do tego, co jednoczenie pisze Nanette. A oto co pisaa ta ostatnia: Jestem gotowa na wszystko, aby odda przysug mojej przyjacice. Radz Panu zawrze znajomo z nasz ciotk, pani Orio, nie zdradzajc jednak w niczym uczu, jakie pan ywi dla Angeli. Pani Orio, jakkolwiek dobrze urodzona, nie jest zamona i pragnie by wcignita na list szlachetnych wdw, aspirujcych do szczodrobliwoci bractwa Najwitszego Sakramentu, ktrego pan Malipiero jest prezesem. Ostatniej niedzieli Angela powiedziaa jej, e naley Pan do jego ulubiecw, e kocha si Pan we mnie i z atwoci moe go

21

Pan skoni do zainteresowania si losem pani Orio. Ciotka odpowiedziaa, i skoro pan jest ksidzem, nie ma si czego obawia, i e mog do Pana napisa. Nie wemie mi Pan chyba za ze tego wyznania, ale powiedziaam ciotce, e Pana nie kocham. Jeli pozyska Pan dla niej wzgldy pana Malipiero, bdzie pan mg czsto bywa w jej domu. Nie zawadzioby umiecha si do niej zalotnie, ma szedziesit lat. Uznaem to za doskonay pomys i nazajutrz, w niedziel, zoyem wizyt pani Orio ofiarowujc jej moje usugi. Nie omieszkaem przy tym udawa, e Angela niewiele mnie obchodzi. Umizgaem si natomiast do Nanette, ktra stronia ode mnie. Nanette i Marton liczyy sobie lat szesnacie i pitnacie, byy sierotami i siostrzenicami pani Orio. Ta zacna niewiasta za ca fortun miaa dom, w ktrym mieszkaa i odnajmowaa pierwsze pitro, oraz zasiek wypacany jej przez brata, sekretarza Rady Dziesiciu. Obie siostry sypiay na trzecim pitrze w szerokim ku, ktre dzieliy z Angel, gdy odwiedzaa je w dni witeczne. Kiedy ju udao mi si uzyska od pana Malipiero podany przez pani Orio dokument, pobiegem do hafciarki, aby odda Nanette bilecik zawiadamiajcy j o powodzeniu moich zabiegw; dodaem, i pojutrze a by to dzie witeczny przyjd do ciotki, aby jej wrczy decyzj senatora. Gdy si tam zjawiem, Nanette wcisna mi zrcznie do rki bilecik nastpujcej treci: Ciotka zaprosi Pana na kolacj. Prosz odmwi i poegna si, gdy tylko zasidziemy do stou. Marton powieci Panu a do drzwi prowadzcych na ulic. Prosz jednak nie wychodzi, lecz po zamkniciu drzwi wej po omacku na trzecie pitro i tam czeka na nas. Przyjdziemy, skoro tylko ciotka spa si pooy. Po czym zalee bdzie wycznie od Angeli, czy zechce udzieli Panu tte--tte przez ca noc.

PRZYKRA NOC ZAKOCHUJ SI W OBU SIOSTRACH I ZAPOMINAM O ANGELI

Okoo godziny czekaem w pokoju panienek pogrony w sodkiej zadumie. Wreszcie usyszaem szczk zamykanych na dole drzwi i po chwili weszy obie siostry i moja Angela. Przygarnem j zaraz do siebie i ze dwie godziny, nie widzc wiata poza ni, prawiem dusery. Wydzwonia pnoc. Powiedziano mi, e jestem, winiem, gdy klucze od drzwi wejciowych le pod poduszk ciotki. Wiadomo ta nie przerazia mnie bynajmniej. Wrcz przeciwnie, miaem pi godzin czasu do spdzenia z moim bstwem. A tu nagle Nanette wybucha miechem, Angela chce si dowiedzie, dlaczego, i Marton mwi jej co do ucha, i rwnie parska miechem. Zaintrygowany pytam z kolei o przyczyn ich wesooci, na co Nanette udajc zmartwion powiada, e maj tylko jedn ojwk i e za chwil pozostaniemy w ciemnoci. Przybraem zakopotan min, lecz w duchu radowaem si wielce. Bylimy we czworo, zabawiaem je zalotn pogawdk od trzech godzin. Afekt jest niewyczerpanym i nie lada poet, lecz gdy nie osiga celu, nuy si i milknie. Angela za w swych niezbyt czstych odpowiedziach wyraaa wicej rozsdku ni polotu. Zaledwie nastay ciemnoci, wycignem rce, aby pochwyci przedmiot mych suplikacji, lecz natrafiem na pustk. Przez dalsz godzin namawiaem Angel wesoo i namitnie na przemian, aby powrcia na swoje miejsce przy mnie; wreszcie zaczem traci cierpliwo. Jeli naigrawasz si, pani, ze mnie rzekem winna zrozumie, e mnie zniewaasz, a nawet mioci nie naley wystawia na tak cik prb. Uspokj si pan, sucham kadego twego sowa, ale winiene zrozumie, e przyzwoito wzbrania mi siedzie koo ciebie po ciemku. Mame tak cierpie a do witu? To si po do ka i pij.
22

Zerwaem si na nogi i zaczem jej szuka w ciemnoci. Na prno! Jeli schwytaem kogo, bya to z reguy Nanette lub Marton, co przez ambicj sygnalizoway natychmiast woajc swe imi. Ja za, gupi donkiszot, puszczaem je niezwocznie. Raczej znuony t zabaw ni znudzony, usiadem i przez dalsz godzin opowiadaem dzieje Rogera i Angeliki, ktra znikna za pomoc zaczarowanego piercienia, darowanego jej przez rycerza. Cosi dicento, intorno a la fortuna Brancolando nandava come cieco O, quante volte abbracio laria vana Sperando la donzella abhracciar seco.5 Angela nie znaa Ariosta, za to Nanette czytaa parokrotnie jego dziea i odpowiadaa mi nader dowcipnie, bronic Angeli i oskarajc Rogera, ktry nie powinien by powierza piercienia kokietce. I znowu bagaem Angel przez t ostatni godzin, aby zechciaa zbliy si do mnie. Szafowaem hojnie argumentami, a nawet uciekem si do ez, a gdy to wszystko nie zdao si na nic, ogarno mnie owo wzniose oburzenie, ktre uszlachetnia furi. Jake chtnie wytukbym to okrutne monstrum! Wyrzucaem z siebie wszystkie obelgi, jakie wzgardzona mio moe podyktowa rozsierdzonemu umysowi. wit przerwa moje inwektywy. Pani Orio otworzya drzwi i posza do kocioa. Nie spojrzawszy na obie siostry i Angel uciekem bez sowa do siebie, gdzie rzuciem si na ko, lecz nie mogem zasn. W poudnie pan Malipiero widzc moj kwan min zapyta, co mnie trapi, i chcc sobie uly na sercu opowiedziaem mu wszystko. Mdry starzec nie mia si, lecz za pomoc penych zdrowego rozsdku refleksji ukoi jak balsamem moj zbola dusz. Suchajc poeraem za dwoje wszak w przeddzie nie jadem kolacji co wywoao jego podziw dla mej konstytucji. Postanowiem nie bywa wicej u pani Orio i zabraem si pilnie do opracowywania tezy z metafizyki; dowodziem w niej, e kada istota, o ktrej mamy abstrakcyjne jedynie pojcie, istnieje tylko w naszej wyobrani. Moi profesorowie dopatrzyli si w tym jednak cokolwiek bezbonych tendencji i kazano mi za kar piewa godzinki. W par dni potem udaem si do Padwy, gdzie zakoczyem studia prawnicze. Po powrocie do Wenecji odwiedziem pani Orio na jej zaproszenie. Przy poegnaniu Nanette wrczya mi list od siebie, zawierajcy bilecik od Angeli. Jeli odwaysz si spdzi jeszcze raz noc ze mn, nie bdziesz tego aowa. Kocham ci i chciaabym dowiedzie si z twoich ust, czy nie przestaby mnie kocha, gdybym zgodzia si poniy w twoich oczach. A oto co pisaa Nanette: Noc, ktr z nami spdzie, bya okrutna, przyznaj. Wszelako, jeli kochasz Angel, radz ci zaryzykowa jeszcze jedn. Czekamy. Ucieszyy mnie oba te pisma, gdy daway sposobno zemsty na Angeli przez okazanie jej absolutnej pogardy. W nastpny wic dzie witeczny poszedem do pani Orio, majc w kieszeni ukryte dwie butelki cypryjskiego wina oraz wdzony ozr. Ku memu zdziwieniu nie zastaem tam swojej drczycielki. Nanette wtrcia sprytnie do rozmowy, e Angela, z ktr spotkaa si w kociele, zapowiedziaa, i przyjdzie dopiero na kolacj. Liczc na to, nie przyjem zaproszenia pani Orio, podobnie jak poprzednim razem poegnaem si w chwili, gdy siadano do stou, i schroniem si w umwionym miejscu. Po trzech kwadransach nadeszy Nanette i Marton. A gdzie Angela? zapytaem. Co musiao jej przeszkodzi, wszak wie, e czekasz na ni. Chciaa mi spata figla i dobrze na tym wysza, gdy tym razem to ja bym j wystrychn na dudka.
5

Tak mwic, wok szczcia swego kry jak lepiec bdzc, od losu skrzywdzony. Och, ile razy zamiast dziewki lubej Pustk uchwyci tsknymi ramiony!

23

 Pozwalam sobie w to wtpi. Niesusznie, pikna Nanette, przekonasz si, jak mi noc spdzimy bez niej. Nakryy do stou, przyniosy chleba, parmezaskiego sera oraz wody i miejc si ochoczo zasiedlimy do biesiady. Nie byy przyzwyczajone do cypryjskiego wina, poszo im wic do gowy i wzbudzio rozkoszn wesoo. Patrzc na obie siostry nie mogem wyj z podziwu, i dotychczas nie poznaem si na nich. Pierwszy nasz pocaunek ani nie by owocem mioci, ani nie nosi charakteru uwodzicielskich zakusw, a w par dni pniej obie siostry zapewniay mnie, e odday mi go tylko na dowd, i podzielaj moje braterskie uczucia. Lecz te niewinne, zdawaoby si, pocaunki wznieciy gwatowny ogie w naszych yach, tak niespodziewany, e zaprzestalimy ich po paru chwilach. Obie siostry, kada po swojemu, byy adniejsze od Angeli. Dziwiem si bardzo, e tego wczeniej nie dostrzegem. I aczkolwiek nie ulegaem prnoci na tyle, aby mniema, e pozyskaem ich mio, zdawaem sobie spraw, e podczas tej dugiej nocy moe z atwoci doj do decydujcego zblienia midzy nami. Ta myl napenia mnie zgroz i przyrzekem sobie solennie i stanowczo uszanowa je, nie wtpic, i zdoam dotrzyma takiego postanowienia. Przez godzink rozmawialimy o Angeli. Powiedziaem, e bdc przekonany o braku jej ywszych dla mnie uczu postanowiem nie widywa jej wicej. Na co rzeka naiwna Marton: Jestem, pewna, e ciebie kocha, ale jeli nie zamierzasz si z ni oeni, lepiej zerwij, gdy postanowia nie da ci jednego choby causa, dopki si z ni nie zarczysz. Rozumujesz nad wyraz prawidowo, mj anioku, ale skd moesz by pewna, e Angela mnie kocha? To nie ulega wtpliwoci. Kiedy Angela pi z nami, cauje mnie czule i mwi: Mj luby ksiyku. Nanette wybuchna miechem i zoya do na ustach siostry. A czy Nanette rwnie wymawia we nie czyje imi? zapytaem. Tego nikt nie wie. A wic kochasz kogo, Nanette? Kocham, ale to mj sekret i nikomu go nie wyjawi. Pod wpywem tak miej pogwarki coraz trudniej mi byo pogodzi si z myl o spdzeniu bezczynnej nocy z tymi dwiema czarujcymi dziewczynami, stworzonymi do mioci, i zaczem udawa senno. Nanette pierwsza to spostrzega i rzeka: Nie krpuj si i po do ka, my za pjdziemy spa do drugiego pokoju, na kanap. Jakebym si mg zgodzi? To ja pjd na kanap odrzekem. Nie, nie odpara mi pozwl sobie wyperswadowa i po si tutaj. Nie mog spa ubrany. To si rozbierz, odwrcimy si na chwil. Nie o to chodzi, ale nigdy nie zasn wiedzc, e czuwacie dla mojej wygody. Pooymy si rwnie rzeka Marton ale nie rozbierajc si. To mnie obraa. Pocie si rozebrane przy mnie, a daj wam sowo, e si was nie dotkn. Zreszt bdc dwie przeciwko jednemu, czeg moecie si obawia? Pooyem si do ka i udawaem pocztkowo, e pi, wkrtce jednak sen zmorzy mnie na dobre i obudziem si dopiero, gdy siostry pooyy si przy mnie. Odczekaem spokojnie dusz chwil, a uznaem, e albo zasny, albo udaj, e pi. Leay tyem do mnie. wiato byo zgaszone, dziaaem wic po omacku i skierowaem pierwsze hody do tej z prawej strony, nie wiedzc, czy to Nanette, czy Marton. Bez popiechu i oszczdzajc jej wstydu doprowadziem j stopniowo do takiego stanu, i wolaa si uzna za zwycion i dalej udawa pic. Natura jej wspdziaaa w idealnej ze mn harmonii i niebawem dopiem celu, a moje ukoronowane penym sukcesem wysiki nie pozostawiy mi adnych wtpliwoci co do wejcia w posiadanie skarbu, ktry przesd ceni kae tak wysoko. Uszczliwiony z przey-

24

cia penej rozkoszy, jakiej zaznaem po raz pierwszy, odsunem si nieco od mojej bogdanki, aby drugiej z kolei ssiadce zoy miosny haracz. Leaa na wznak, nieruchomo, rzekby pogrona we nie gbokim. Delikatnie i z wolna, jak bym si obawia j obudzi, zaczem schlebia jej zmysom, a upewniem si, e jest nowicjuszk w tej samej mierze co siostra, a gdy tylko naturalny odruch da mi zna, e gotowa jest przyj moj ofiar, przystpiem ochoczo do jej zoenia. Wwczas, ulegajc gwatownoci uczucia i jak by znuona biernoci przybranej roli, obja mnie ramionami w chwili ekstazy i oddawaa mi namitnie kady pocaunek czy pieszczot, a mio splota nasze dusze w jednym cudownym porywie. Zdawao mi si, e poznaj po tym Nanette, i wypowiedziaem gono t myl. Tak, to ja odrzeka i deklaruj si szczliw, podobnie jak moja siostra, jeli okaesz nam wierno i uczciwo. Dozgonn, oczywicie replikowaem a e wszystko, co tu zaszo, jest dzieem mioci, nie wspominajmy ju wicej o Angeli. Po upywie dwch dni odwiedziem znowu pani Orio i Nanette wrczya mi list oraz may pakiecik. Zawiera kawaek wosku, na ktrym by odcinity klucz od ich drzwi; list za zaprasza mnie na noc, ilekro przyjdzie mi na to chtka. Wkrtce potem zrzdzenie losu uwolnio mnie od Angeli. Jej ojciec przenis si do Vicencii i zabra j z sob. Nic wic nie stao ju na przeszkodzie w korzystaniu z gocinnoci Nanette i Marton. Rozporzdzaem dorobionym kluczem i co najmniej dwie noce w tygodniu upyway nam na miosnych pieszczotach. Okres wielkiego postu spdziem czciowo na studiowaniu fizyki eksperymentalnej w klasztorze della Salute, czciowo za w objciach moich dwch anielic. Co wieczr bywaem u pana Malipiero, gdzie jak zwykle zbierao si dobrane towarzystwo.

MIER BABKI I WYNIKE Z TEGO SKUTKI NIE MAM JU DOMU TINTORETTA ZOSTAJ ODDANY DO SEMINARIUM WYPDZAJ MNIE DOSTAJ SI POD ARESZT
Powrciwszy do Wenecji, musiaem na skutek choroby mojej babki przerwa swawolny tryb ycia, zbyt j bowiem kochaem, aby jej nie otoczy serdeczn opiek. Tote nie odstpowaem staruszki a do jej zgonu. Nie pozostawia mi nic w spadku, gdy ju za ycia oddaa mi wszystko, co posiadaa, ale jej mier nie pozostaa bez wpywu na moj przyszo. W miesic po jej zgonie dostaem list od mojej matki... Nie przewidujc rychego powrotu do Wenecji postanowia pozby si wynajtego tam ongi mieszkania. Czynsz by zapacony do koca roku, lecz wiedzc o majcej nastpi likwidacji posprzedawaem kolejno pociel, dywany, porcelan, zwierciada i meble. Nie wtpiem, e matka i mj opiekun, ksidz Grimani, wezm mi to za ze, lecz bya to scheda po moim ojcu, do ktrej matka nie miaa prawa, a z brami mogem rozliczy si kiedy pniej. Po czterech miesicach dostaem nastpny list od matki. By datowany z Warszawy i zawiera drugi list pisany po acinie. A oto co pisaa moja matka: Drogi synu, poznaam tutaj uczonego mnicha, rodem z Kalabrii. Ilekro zaszczyca mnie wizyt, jego wielkie zalety przywodz mi na myl twoj przyszo. Powiedziaam mu jaki rok temu, e mam syna aspirujcego do kapaskiego stanu, lecz nie mam rodkw na dalsze jego ksztacenie. Na co odrzek, e gotw jest ci traktowa jak wasne dziecko, o ile zdoam uzyska od krlowej nominacj dla niego na jakie biskupstwo we Woszech. Sprawa, doda, bdzie zaatwiona, jeli krlowa zechce poleci go na pimie swej crce, krlowej neapolitaskiej.

25

Ufna w pomoc Opatrznoci padam do ng krlowej, ktra raczya napisa do crki, i mj czcigodny praat zosta mianowany przez papiea biskupem w Martorano. Zamierza dotrzyma sowa i w poowie przyszego roku bdzie przejazdem w Wenecji; zabierze ci z sob, po czym za jego protekcj droga do najwyszych dostojestw kocielnych stanie przed tob otworem. Jaka bdzie moja rado i pociecha widzie ciebie za jakie dwadziecia, trzydzieci lat biskupem. Zaczam pismo od twego dobroczycy, bogosawi etc... List od biskupa, pisany po acinie, podobny by w treci do listu mej matki. Oba przyprawiy mnie o zawrt gowy. Byem przekonany, i stoj u progu wspaniaej kariery, i chciaem j jak najprdzej rozpocz, a budujc z zapaem zamki na lodzie gratulowaem sobie, i nie odczuwam adnego alu na myl o opuszczeniu wszystkiego, co miaem w ojczynie. Przeniosem si na polecenie ksidza Grimani do jego domu na ulicy w. Jana Chryzostoma. Pierwsze pitro wynajmowaa niejaka Tintoretta, najlepsza podwczas tancerka w Wenecji. Biskup zapowiedzia swj przyjazd w lecie, miaem wic przed sob okoo szeciu miesicy oczekiwania w Wenecji, a wyrusz po mitr. Pod koniec karnawau matka napisaa do ksidza Grimani z prob, aby wynalaz dla mnie jak przyzwoit kwater, jako e biskup mgby mie obiekcje co do mego tak bliskiego ssiadowania z baletnic. Po naradzie z ksidzem proboszczem Josello mj opiekun nie potrafi wymyli nic lepszego, ni oddanie mnie do seminarium przy kociele w. Cypriana. Proboszcz w par dni pniej kaza mi wdzia krtk sutann i przedstawi osobicie rektorowi, ktry powita mnie bardzo yczliwie. Z penej namaszczenia oracji, jak wygosi przy tym, wywnioskowaem, e uwaa oddanie mnie do seminarium za kar, czym poczuem si niemile dotknity. Zostaem zaliczony do klasy dogmatyki i rycho zaprzyjaniem si z jednym z kolegw (o ile yje jeszcze, jest zapewne biskupem), bardzo przystojnym i utalentowanym chopcem. Podczas rekreacji, zamiast gra w krgle jak inni, zwyklimy przechadza si razem. Rozmawialimy przewanie o poezji, z rozkosz deklamowalimy na zmian najpikniejsze ody Horacego. Obaj cenilimy wyej Ariosta ni Tassa i uwielbialimy Petrark. Po czterech dniach nasza zayo dosza do tego stopnia, e bylimy jeden o drugiego zazdroni jak para kochankw. Po kolacji udawalimy si do sypialni pod przewodem mnicha, okrelonego mianem prefekta, i po cichej modlitwie kadlimy si spa. W jednym kocu dortuaru znajdowaa si umywalnia, w drugim za stao ko prefekta, ktrego gwnym obowizkiem byo czuwanie, aby aden z eleww nie pooy si do ka z drugim. W nocy z dziewitego na dziesity dzie mego pobytu w seminarium poczuem, e kto kadzie si przy mnie. Ucisn mi rk i wypowiedzia szeptem swoje imi, na co o mao nie wybuchnem miechem. By to mj przyjaciel, ktry korzystajc z tego, e latarnia stale owietlajca sypialni zgasa, uleg zachciance odwiedzenia mnie w ku. Wyprosiem go po chwili w obawie, e prefekt si obudzi, co niewtpliwie pocignoby za sob oskarenie nas o jaki obrzydliwy czyn, lecz zanim zdy doskoczy do swego ka, usyszaem zbliajce si kroki, upadek ciaa na podog i chrapliwy gos prefekta: otrze! Do jutra! Nazajutrz rano rektor w towarzystwie prefekta wszed do naszej sali i rzek: Wiecie, co zaszo tej nocy. Dwch z was jest winnych, gotw jestem im przebaczy i aby ich nie naraa na dyshonor obiecuj, e nie bd ujawnieni. Przed rekreacj wszyscy przyjdziecie do mnie, do spowiedzi. Skoczyoby si na tym, gdyby w par nocy pniej nie przysza mi ochota rewizytowa mego przyjaciela po uprzednim zgaszeniu lampy. Powita mnie z radoci, obaj jednak baczylimy pilnie, czy prefekt nadal chrapie. Ledwie przesta, wyczuem niebezpieczestwo i natychmiast powrciem do mego ka, gdzie czekay mnie dwie nie lada niespodzianki: pierwsza kto lea w moim ku; druga przybraa posta prefekta, ktry w koszuli i ze

26

wiec w rku szed powoli wzdu sypialni i spoziera na ka klerykw. Zaskoczony nie potrafiem, nic innego wymyli, jak udawa gboko picego. Za trzecim szturchacem prefekta udaem, e si budz, za mj towarzysz obudzi si na dobre. Zdziwiony, i ley w moim ku, zacz si usprawiedliwia. Pomyliem si wracajc z pewnego miejsca po ciemku: zmacaem prne ko i przekonany, e to moje, pooyem si na nim. To moliwe odpowiedziaem gdy i ja musiaem wsta za naturaln potrzeb. Nie wierz rzek prefekt i obejrzawszy latarni stwierdzi, i knot zosta zduszony. Nazajutrz rektor, po zbadaniu wszystkich okolicznoci, kaza nam ubra si i i na msz, a gdy bylimy gotowi, rzek dobrotliwie: Dziaalicie w niecnym porozumieniu, jeden z was bowiem zgasi lamp. Chc wierzy, e pobudek waszego wystpku naley si doszukiwa przede wszystkim w niezwykej lekkomylnoci. Jednake pogwacenie dyscypliny w naszym zakadzie wymaga sankcji. Zaledwie znalelimy si za drzwiami, pochwycio nas czterech sucych. Zwizali nam rce na plecach, zaprowadzili do sali, gdzie musielimy uklkn przed krucyfiksem, a po nadejciu rektora dostalimy po osiem uderze grubym sznurem. Wytrzymalimy te cigi bez sowa, lecz gdy tylko rozwizano mi rce, zapytaem rektora, czy mog napisa par zda przed tym samym krucyfiksem. Kaza przynie papier i atrament, po czym napisaem co nastpuje: Przysigam przed Bogiem, i nie zamieniem nigdy ani sowa z klerykiem, ktrego zastano w moim ku. Niewinno kae mi zatem protestowa przeciwko zadanemu gwatowi i odwoa si do sdu przewielebnego patriarchy. Mj towarzysz cierpienia podpisa wraz ze mn ten dokument, a gdy go odczytaem na gos wszystkim kolegom, poprosiem, aby mi zaprzeczyli, jeelim skama. Natychmiast stwierdzili, e nigdy nie widzieli nas rozmawiajcych z sob. Rektor odszed wygwizdany, ale nie przeszkodzio mu to zamkn mego koleg i mnie w karcerze, kadego osobno. Czwartego dnia przyby ksidz Josello i zabra mnie z sob. Zrzuciem sutann, przebraem si w strj, jaki zwykem by nosi w Wenecji, i wsiedlimy razem do gondoli ksidza Grimani. Po drodze proboszcz powiedzia mi w jego imieniu, abym mu si nie pokazywa na oczy, bo kae subie wyrzuci mnie za drzwi. Nastpnie wysadzi mnie na ld opodal kocioa jezuitw, bez grosza przy duszy i z tym tylko, co miaem na sobie. Zjadem kolacj u mego brata Franciszka, podwczas ucznia i stoownika malarza Guardi, i okoo pnocy poszedem odwiedzi Nanette i Marton. Musz jednak wyzna z ca pokor, i gnbicy mnie frasunek wpyn bardzo ujemnie, pomimo dwutygodniowej abstynencji, na moj msk sprawno. Nazajutrz nie wiedzc, co z sob pocz, i bez grosza, spdziem par godzin w bibliotece w. Marka. Okoo poudnia, w chwili gdy wychodziem do pani Manzzoni, aby zje u niej obiad, podszed do mnie jaki onierz i rzek, e kto chce si ze mn rozmwi w gondoli, ktr mi wskaza. Odparem, e jeeli ten kto chce ze mn pomwi, moe przyj do mnie, doda wic agodnym tonem, e nie opodal stoi jego kolega i obaj mog mnie zmusi do posuszestwa. Poddaem si bez wahania. Mgbym stawi opr, gdy onierze nie byli uzbrojeni i nie aresztowano by mnie, albowiem w ten sposb nie wolno byo nikogo aresztowa w Wenecji, lecz nie przyszo mi to nawet do gowy. Zreszt s chwile upadku ducha, gdy czowiek odwany przestaje lub nie ma ochoty nim by. Wsiadem do gondoli, gdzie za firank siedzia oficer. Obaj onierze usadowili si na dziobie i odpynlimy w kierunku Lido. Poznaem gondol ksidza Grimani. Po p godziny przybilimy do bocznej bramy fortu w. Andrzeja, pooonego przy wyjciu z laguny na Morze Adriatyckie, w miejscu, gdzie co roku, w wito Wniebowstpienia, doa odprawia uroczysto zalubin z morzem. Wartownik wezwa kaprala, ten z kolei zaprowadzi nas do majora, ktremu towarzyszcy mi oficer poda list. Po przeczytaniu go major kaza mnie zamkn w kordegardzie, gdzie

27

lec na ku polowym przez ca noc oka nie zmruyem. onierze Kroaci piewali, jedli czosnek, palili mierdzcy tyto i pili wino czarne jak atrament, ktrego adne inne gardo nie zdoaoby przekn. Nastpnego rana o wicie major Pelodero (tak si nazywa dowdca fortu) wezwa mnie do siebie i wyjani, e zgodnie z otrzymanym rozkazem ma mnie traktowa jak winia. Caa forteca mwi jest do paskiej dyspozycji. Otrzyma pan przyzwoity pokj, gdzie znajduje si ko oraz dostarczony tu paski kufer i rzeczy. Moesz pan swobodnie przechadza si wszdzie i robi, co ci si ywnie podoba, lecz prosz pamita, e ucieczka std naraziaby mnie na nie lada przykroci. auj, ale kazano mi wypaca panu tylko dziesi soldw dziennie. O ile ma pan przyjaci w Wenecji, moesz do nich napisa rcz za dyskretne dorczenie listu z prob o przysanie pienidzy. Przeznaczony dla mnie pokj by istotnie adny, na pierwszym pitrze, ze wspaniaym widokiem z dwch okien. Znalazem tam moje rzeczy i przybory do pisania na stole. Jeden z onierzy uprzejmie zaproponowa, e bdzie mi usugiwa, i zgodzi si poczeka na wynagrodzenie. Wieczorem major zaprosi mnie do siebie na kolacj i przekonaem si, i ycie nie bdzie tu takie cikie.

MJ KRTKI POBYT W FORCIE WYCHODZ NA WOLNO PRZYBYCIE BISKUPA OPUSZCZAM WENECJ

W forcie, gdzie Republika utrzymywaa zazwyczaj garnizon zoony tylko ze stu inwalidw, znajdowao si dwa tysice Albaczykw z Epiru, prowincji nalecej do Wenecji. Sprowadzi ich minister wojny w nagrod za zasugi pooone przed dwudziestu piciu laty podczas ostatniej wojny z Turkami. Nowy i zadziwiajcy by to dla mnie widok; ze dwudziestu oficerw, starych, lecz w wietnym stanie zdrowia, o twarzach i piersiach pokrytych bliznami, ktre wystawiali na pokaz. Zwaszcza podpukownik odznacza si iloci odniesionych ran i mona bez przesady powiedzie, e brakowao mu ze wier gowy. Mia tylko jedno oko, jedno ucho, szczki za wcale by nie dojrza. Mimo to cieszy si wybornym apetytem i wesoym usposobieniem. Towarzyszya mu rodzina zoona z dwch adnych crek i siedmiu synw, rwnie onierzy. Wzrostu mia sze stp i wspania postaw, lecz trudno byo na niego patrze bez zgrozy. Polubiem go jednak i chtnie bym z nim rozmawia, gdyby nie silny zapach czosnku bijcy z jego ust. Wszyscy ci Albaczycy mieli stale kieszenie pene gwek czosnku i uwaali to za najmilszy przysmak. Podpukownik nie umia czyta, lecz za ujm tego sobie nie poczytywa. Ow sztuk posiadali zreszt w caym garnizonie tylko kapelan i chirurg. Wszyscy onierze i oficerowie mieli mnstwo pienidzy i wikszo przybya z onami i dziemi. Po objciu w posiadanie moich rzeczy wydobyem z kuferka cay eklezjastyczny przyodziewek i wezwawszy yda sprzedaem bezlitonie. Nastpnie przesaem panu Rosa, staemu bywalcowi i supirantowi pani Orio, kwity na zastawione przedmioty i meble mojej matki z prob, aby wszystko sprzeda i przekaza mi uzyskan sum po spaceniu dugw. W ten sposb mogem pozwoli sobie na odstpienie owych marnych dziesiciu soldw dziennie usugujcemu mi onierzowi. W poszukiwaniu rozrywki wczyem si po caym forcie i zagldaem czsto do majora przez sympati, a do pukownika, aby zerkn na jego crki. Ojciec ich liczy na mianowanie go dowdc puku, mia jednak gronego konkurenta. Zaproponowaem wic, i napisz w jego imieniu list do ministra wojny, wyliczajcy i odpowiednio komentujcy jego zasugi.

28

Wywizaem si tak dobrze z tego zadania, i otrzyma niebawem t podan nominacj. Peen wdzicznoci zaprosi mnie na rodzinn biesiad (niestety, wszystkie potrawy byy obficie przyprawione czosnkiem) i ofiarowa mi dwa funty doskonaego tureckiego tytoniu. Mj talent skryby wsawi mnie w caym forcie. Wszyscy oficerowie uwierzyli, e bez pomocy mego pira do niczego w yciu nie dojd. Nie odmawiaem wic nikomu takiej przysugi, co brano mi za ze, gdy z rwnym zapaem i grnolotnym stylem opisywaem wyczyny kadego, nawet jeli by to rywal mego poprzedniego klienta, i w ten sposb uzbieraem sobie czterdzieci cekinw. Drugiego kwietnia wesza do mego pokoju wcale pikna Greczynka i powiedziaa, e m jej, chory, wielokrotnie ju i pod niejednym wzgldem zasuy na mianowanie go porucznikiem i byby nim ju dawno, gdyby nie zoliwo jego kapitana, ktry mci si za to, e odmawiaa mu ask przysugujcych wycznie jej mowi. Przedoya mi rne zawiadczenia, prosia o napisanie proby do ministra wojny i dodaa, i bdc ubog moe mnie wynagrodzi jedynie tym, czym rozporzdza. Nie omieszkaem jej zapewni, e taka opata wystarczy mi najzupeniej, i przystpiem niezwocznie do pobrania zaliczki. Nastpnie kazaem jej przyj w poudnie i obiecaem, e pismo bdzie gotowe. Przysza punktualnie i wynagrodzia mnie powtrnie; a wieczorem, pod pretekstem drobnych poprawek w tekcie, po raz trzeci. Niestety nie ma r be kolcw! Na trzeci dzie przekonaem si z przeraeniem, i mija krya si w tym kwiecie, i dopiero po szeciu tygodniach prywacji i leczniczych zabiegw powrciem do zdrowia. Pewnego dnia, spotkawszy j, byem na tyle gupi, e poczem czyni jej wymwki. Odpara ze miechem, e daa mi to, czym rozporzdza. Tym wiksz miaem o to do Greczynki pretensj, i wtedy wanie bratowa majora, znalazszy si sam na sam ze mn, zwierzya mi si ze smutnego stanu zaniedbania, w jakim od czterech lat pozostawia j m, a nie mogem jej pocieszy, jak przystao. Wkrtce potem jeszcze bardziej aowaem poznania Greczynki, odwiedzia mnie bowiem pani Orio z obu swymi siostrzenicami. Podjem je obiadem w moim pokoju, a nastpnie ruszylimy we trjk na zwiedzanie fortu. W ciemnej kazamacie siostry obsypay mnie pocaunkami i wyczuem, e si czego wicej spodziewaj; lecz pod pretekstem, i kto moe nas wypatrzy, musiaem ku ich niemaemu rozczarowaniu odmwi zoenia w caej rozcigoci nalenych im hodw. Opisaem matce szczegowo moje losy i poskaryem si na ksidza Grimani. Odpowiedziaa, e prosi go listownie o przywrcenie mi wolnoci. Po jakim czasie przyby do Wenecji mj biskup, wysoki, przystojny zakonnik. Mia trzydzieci cztery lata i by biskupem z aski Boga, Stolicy Apostolskiej i mojej matki. Ksidz Grimani przedstawi mnie, jak bym by jego jedynym, ale za to bezcennym klejnotem. Biskup udzieli mi bogosawiestwa co przyjem na klczkach poda rk do ucaowania, po czym przycisn mnie do ozdobionej krzyem piersi i przemawiajc po acinie nazwa swym drogim synem. Nie mog ci zabra teraz z sob pojedziesz wic do Rzymu na wasn rk. Adres mj otrzymasz w Ankonie od mego przyjaciela, mnicha nazwiskiem Lazari, ktry ci dostarczy rodkw na podr. Po spotkaniu w Rzymie udamy si ju razem przez Neapol do Martorano. Przyjd do mnie jutro wczesnym rankiem. Odprawi msz, po czym zjemy razem niadanie. Ksidz Grimani odprowadzi mnie do siebie i przez ca drog prawi moray, czego suchaem, ledwie opanowujc miech. Ostrzega midzy innymi, abym zbyt pilnie nie oddawa si nauce, jako e w Kalabrii powietrze jest gste i nadmiar pracowitoci mgby mnie narazi na suchoty. Nazajutrz po mszy i czekoladzie biskup podda mnie trzygodzinnej katechizacji i zdaem sobie jasno spraw, e nie wywarem na nim dodatniego wraenia. Co do mnie, uznaem go chtnie za czowieka o szlachetnych skonnociach. Poza tym mia utorowa mi drog do wy-

29

sokich urzdw kocielnych, a w tym czasie, aczkolwiek miaem ju nader dobre o sobie mniemanie, nie ywiem najmniejszej wiary we wasne siy. Po odjedzie biskupa ksidz Grimani da mi pozostawiony przez niego list dla dorczenia ojcu Lazari oraz dziesi cekinw, co jego zdaniem winno wystarczy na pobyt w Ankonie, gdzie czekaa mnie kwarantanna, i owiadczy, e mam wyruszy w towarzystwie udajcego si do Rzymu weneckiego ambasadora. Czterdzieci nowiutkich cekinw o czym nikt nie wiedzia brzkao mi w kabzie, peen wic otuchy i bez alu opuciem mego opiekuna i nie opodal placu w. Marka wstpiem na pokad maego aglowca.

MOJE NIEPOWODZENIA W CHIOZZA JAMUNIK OJCIEC STEFAN GRECZYNKA-NIEWOLNICA PIELGRZYMKA DO MATKI BOSKIEJ LORETASKIEJ PIECHOT DO RZYMU I DO NEAPOLU W POSZUKIWANIU BISKUPA, KTREGO NIE ZNAJDUJ SZCZLIWY LOS POZWALA MI DOTRZE DO MARTORANO, SKD WYRUSZAM CO PRDZEJ Z POWROTEM DO NEAPOLU
Dwr ambasadora zwany wielkim wyda mi si ogromnie may. Skada si z ochmistrza, mediolaczyka nazwiskiem Carnicelli, ksidza, co peni rol sekretarza, bo ambasador nie umia pisa, leciwej niewiasty uwaanej za klucznic, kucharza z brzydk on i omiu czy dziesiciu sucych. Do Chiozza przybylimy w poudnie. Zaraz po zejciu na brzeg zapytaem uprzejmie mediolaczyka, gdzie mam. si zatrzyma, na co odpar: Gdzie si panu ywnie podoba, byleby tylko ten oto czowiek zna adres i mg ci uprzedzi na czas, kiedy bdziemy mogli odpyn. Wskazany mi czowiek by wacicielem jednomasztowego statku, tartany. Zapytaem go, gdzie bym si mg ulokowa. U mnie rzek jeeli zgodzisz si pan dzieli oe z panem kucharzem, ktrego ona zostaje na pokadzie. Musiaem si na to zgodzi, bo c byo robi. Jeden z marynarzy wzi mj kuferek i zaprowadzi mnie do tego poczciwego czowieka. Kuferek wypado wstawi pod ko tak wielkie, e wypeniao cay pokj. Umiawszy si z tego, bo nie przystao mi wykazywa niezadowolenia, udaem si na obiad do obery, a pniej wyszedem na miasto. Zauwayem kawiarni i wszedem. Zaraz za progiem wpadem w objcia modego doktora praw, mojego kolegi z Padwy, ktry od razu przedstawi mnie aptekarzowi. W par chwil potem podszed do mnie krzepko zbudowany, jednooki mnich, dominikanin nazwiskiem Corsini, ktregom pozna w Wenecji, i powita nadzwyczaj uprzejmie. Mody doktor ostrzeg mnie, e w dominikanin to wielkie nicpotem, wszdzie le widziany, i e dobrze zrobi stronic od niego. Szczerze podzikowaem za t rad, ale byem zbyt pochy, aby si do niej zastosowa. Trzeciego dnia pobytu, bdc w towarzystwie owego nicponia, daem si zaprowadzi do pewnej spelunki, gdziem mg si dosta i bez rekomendacji, a chcc wykaza si zuchem, obcowaem z pewn biedaczk, od ktrej ju sama jej brzydota powinna bya mnie odstrczy. Stamtd zawid mnie w mnich na wieczerz do jakiej obery, gdzie spotkalimy czterech takich jak on nicponi i wydrwigroszw. Po kolacji jeden z nich zaoy bank i zaprosi mnie do gry w faraona.

30

Pod wpywem faszywego wstydu, ktrego ofiar tak czsto pada modzie, ulegem namowom i przegrawszy cztery cekiny chciaem wsta od stou, jednak mj ze wszech miar uczciwy przyjaciel dominikanin zdoa mnie nakoni, abym do spki z nim zaryzykowa cztery cekiny. Trzyma bank i przegra. Nie chciaem ju gra dalej, ale dominikanin, niby to aujc mnie i czujc si odpowiedzialnym za moj przegran, doradzi, abym sam trzyma bank z dwudziestu piciu cekinw. Ograno mnie haniebnie, a ch odegrania si doprowadzia do tego, em straci wszystko. Przybity wrciem do domu i pooyem si obok kucharza, ktry zbudzi si i nazwa mnie rozpustnikiem. Bo te nim jestem odparem. Sfatygowany i zgnbiony do cna zapadem w gboki sen, z ktrego zbudzi mnie znw mj niegodny drczyciel. Przyszed w poudnie mwic z triumfaln min, e pewien mody i bogaty modzieniec przyjedzie wieczerza z nami i z ca pewnoci przegra sporo pienidzy w karty, za czym bd mg powetowa sobie strat. Nie mam ju zamanego szelga. Prosz, poycz mi dwadziecia cekinw. Nie poyczam, bo jak poycz, to przegram. Ju nieraz sprawdziem suszno owego przesdu. Sprbuj wydosta pienidze skdind i przyjd. Do widzenia. Bojc si zwierzy z tych opaw, w jakich si znalazem, memu rozsdnemu koledze, rozpytaem si o jakiego uczciwego lichwiarza i oprniem kuferek. Po obejrzeniu mojego dobytku uczciwy lichwiarz poyczy mi trzydzieci cekinw maksimum na trzy dni, po czym cay ten zastaw przechodzi na jego wasno. Musz go nazwa porzdnym czowiekiem, bo wymg na mnie zatrzymanie trzech koszul, poczoch i chustek, gdy ja pod wpywem przeczucia, i z pewnoci si odegram, chciaem mu da wszystko. Do czsty bd. W par lat pniej sam sobie wywiadczyem satysfakcj, gwatownie krytykujc przeczucia. Uwaam, e jedynym przeczuciem, godnym odrobiny wiary, jest to, ktre wry nam co zego, bo dyktuje je rozum. To za, ktre kae nam wierzy w jakie szczliwe wydarzenie, wypywa z serca, a serce to szaleniec zasugujcy na to, aby ufa lepemu trafowi. Co tchu przyczyem si do godnej kompanii, ktra najwicej obawiaa si tego, e nie przyjd. Jedlimy kolacj i nikt swkiem nie wspomnia o kartach, natomiast wszyscy wynosili pod niebiosa moje wspaniae talenty i fetowali cudn przyszo, czekajc mnie w Rzymie. Widzc przy kocu wieczerzy, e nikt nie mwi o grze, inspirowany przez mojego zego ducha zadaem rewanu. Odpowiedziano mi, ebym trzyma bank, a wszyscy bd stawiali. Usuchaem, zgraem si do ostatniego grosza i wyszedem proszc mnicha, aby zapaci gospodarzowi za mnie, co przyrzek uczyni. Wrciem zrozpaczony, bo na ukoronowanie nieszczcia przekonaem si po drodze, e natrafiem na drug Greczynk, nie tak adn, ale rwnie perfidn... Jedenacie godzin spaem jak zabity, a kiedy si zbudziem przygnbiony, brzydzcy si wiata, ktrego nie czuem si godzien, znw zamknem oczy szukajc zbawczego snu. ycie mi ciyo i miaem cich nadziej, e skonam z wyczerpania nie ruszywszy si z miejsca. I z pewnoci nie wstabym z ka, gdyby nie by przybieg poczciwy Alban, waciciel tartany. Potrzsn mn mocno za rami mwic, e czas, bym szed na pokad, bo lada chwila podniesiemy agle. Zwykemu miertelnikowi sprawia kolosaln ulg, gdy si go wyrywa z gbokiej rozterki, obojtnie, w jaki sposb. Wydawao mi si, e Alban przychodzi, aby ogosi t jedyn rzecz, ktra mi pozostaa w moim nieszczciu. Szybko ubraem si, zawizaem cay swj majtek w chusteczk i pobiegem na statek. W godzin pniej podnielimy kotwic, a rano zarzucilimy j w porcie Orsara w Istrii. Wszyscy zeszli na ld chcc obejrze miasto, ktre wcale na to miano nie zasuguje. Na stateczku podszed do mnie pewien mody mnich, jamunik, ktry kaza si zwa ojcem Stefanem z Belun, zabrany z litoci przez Albana czujcego specjalne naboestwo do witego Franciszka, i zapyta, czym nie chory.

31

 Mam cikie zmartwienie, mj ojcze. Minie ci, gdy zjesz ze mn obiad u jednej z adoratorek naszego zakonu. Od trzydziestu szeciu godzin nic nie jadem, a e wzburzone morze przez ca noc bardzo dawao mi si we znaki, odek miaem chyba zupenie pusty. Poza tym szalenie mczya mnie owa dolegliwo weneryczna, nie mwic ju o wielkim upokorzeniu drczcym umys: byem przecie bez grosza! Czuem si tak przygnbiony, e brako mi nawet siy, aby czego nie chcie. W tym stanie zupenej apatii machinalnie poszedem za jamunikiem. Zaprezentowa mnie owej pani mwic przy tym, e towarzyszy mi do Rzymu, gdzie mam przybra zakonny habit franciszkanw. Zgroza zdja mnie na to kamstwo i w kadym innym wypadku nie bybym zmilcza, ale w mojej wczesnej sytuacji owo szalbierstwo wydao mi si jeno zabawne. Poczciwa kobieta ugocia nas doskona ryb na oliwie, daniem wspaniale tam przyrzdzanym, ktre zapilimy wybornym winem. Przez cay dzie (znw na statku) doskonale bawiem si suchajc ojca Stefana, ktry zdradza rzadko spotykan ignorancj, przyprawion niebywaym sprytem pod mask prostactwa. Pokaza mi jamun zebran w Orsara: chleb, wino, ser, kiebasy, konfitury i czekolad. Wszystkie olbrzymie kieszenie jego habitu byy obficie wypchane ywnoci. Czy ma te ojciec i pienidze? zapytaem. Niech mnie Bg przed tym strzee! Po pierwsze: regua naszego chlubnego zakonu zakazuje tyka pienidzy, po drugie: gdybym je przyjmowa podczas kolekty, ludzie wykrcaliby si datkiem jednego lub dwch soldw, podczas gdy to, co mi daj w ywnoci, warte jest dziesi razy tyle. Wierzaj mi, wity Franciszek nie by gupi. Pomylaem sobie, e bogactwo mnicha wypywa z tego, co dla mnie wwczas byo bied. Zaprosi mnie jednak na wspbiesiadnika i zdawa si zachwycony, e mu nie odmwiem tego zaszczytu. Wysiedlimy w Ankonie i udalimy si do starych budynkw kwarantanny, gdzie nam powiedziano, e musimy przeczeka tu cztery tygodnie, bo Wenecja przyja po trzymiesicznej kwarantannie zaog dwch statkw z Mesyny, gdzie teraz szalaa duma. Zadaem pokoju dla siebie i brata Stefana, ktry by mi za to niezmiernie wdziczny. Od ydw wynajem ko, st i kilka krzese obiecujc zapaci za wszystko przy kocu kwarantanny. Mnich poprzesta na sienniku. By moe, gdyby by wiedzia, e bez niego chyba zginbym z godu, nie ceniby sobie tak wysoko mojego towarzystwa. Jaki marynarz, ktry liczy najwidoczniej na szczodry datek, zapyta, gdzie mj kuferek. A gdym mu odpowiedzia, e nic o nim nie wiem, usilnie zacz go szuka wraz z Albanem, a w mao mnie o miech nie przyprawi, gdy przyszed przeprasza, e zapomnia mojego bagau, i obiecywa dosanie zguby najdalej za trzy tygodnie. Kwestarz, ktry mia spdzi cztery tygodnie ze mn, liczy, e w okres przeyje na mj koszt, tymczasem za sama Opatrzno mi go zesaa. Jego zapasy starczyyby nam na tydzie, trzeba byo jednak pomyle o przyszoci. Po wieczerzy wic w patetycznych sowach przedstawiem mu moje pooenie, e bez grosza w kieszeni musz jednak dotrze do Rzymu, gdzie, jak mu powiedziaem, mam zosta pierwszym sekretarzem biskupa. Prosz sobie jednak wystawi moje zdumienie na widok uciechy tego bawana, gdy usysza o moich nieszczciach. Bior ci pod swoj opiek a do Rzymu, powiedz mi tylko, czy umiesz aby pisa. miejesz si, ojcze, ze mnie? Co w tym dziwnego! Ja, na przykad, potrafi si tylko podpisa. Prawda, e mog to zrobi zarwno lew rk jak praw, ale po co mi wicej? Dziwi si, bom myla, e ojciec jest ksidzem. Nie jestem ksidzem. Jestem mnichem. Odprawiam msze i dlatego powinienem umie czyta. wity Franciszek, ktrego jestem niegodnym synem, nie umia czyta i z tego powo-

32

du nigdy nie odprawia mszy. Krtko mwic, skoro, synu, umiesz pisa, napiszesz jutro w moim imieniu do wszystkich osb, ktre ci wska, i wierzaj mi, e nam nal tyle arcia, e bdziemy go mieli po same uszy a do koca kwarantanny. Nazajutrz na jego rozkaz wygotowaem osiem listw, albowiem w ustnych tradycjach jego zakonu powiedziane jest, e gdy mnich zapuka do siedmiu drzwi i nie dostanie datku, powinien z ca ufnoci zapuka do smych, gdzie mu niczego nie odmwi. A e ju raz wdrowa do Rzymu, zna przeto wszystkie lepsze domy w Ankonie, oddane kultowi witego Franciszka, jak i wszystkich przeoonych co bogatszych klasztorw. Musiaem pisa do tych, ktre wskaza mi, i nie omija adnego z dyktowanych kamstw. Kaza mi podpisa si za siebie mwic, e gdyby to sam uczyni, atwo poznano by, i kto inny je pisa, co by mu przynioso szkod, bo w tym wieku zepsucia jedynie ludzie uczeni ciesz si szacunkiem i powaaniem. Kaza mi te naszpikowa listy acin, nawet te adresowane do kobiet, a moje sprzeciwy na nic si zday, bo gdym si upiera, grozi, e mi je nie da. Postanowiem robi wszystko, co mi zleci, a zleci mi napisa do przeoonego zakonu jezuitw, e nie zwraca si do kapucynw, albowiem s ateistami, i to jest powodem, dla ktrego wity Franciszek nigdy nie mg ich znie. Daremnie usiowaem mu wytumaczy, e w czasach, gdy y ten wity, nie byo jeszcze ani kapucynw, ani franciszkanw; uwaa mnie tylko za nieuka. Sdziem, e ludzie wezm go za wariata i nikt nic nie przyle, alem si omyli, bo nadsyano nam tyle jedzenia, e nie mogem wyj z podziwu. Z trzech, czterech stron dostalimy wina w iloci wystarczajcej na cay czas kwarantanny, tym bardziej e piem tylko wod: tak mi spieszno byo odzyska zdrowie. A gdy idzie o jedzenie, dostawalimy go codziennie przynajmniej na sze osb. To, co zostawao, zabiera dozorca obarczony liczn rodzin. Za te wszystkie dary mj mnich wdziczny by jedynie witemu Franciszkowi, a adn miar ofiarodawcom. Podj si tedy da dozorcy moj bielizn do prania, czego sam zrobi nie miaem. On za oznajmi, e niczym nie ryzykuje, bo wszyscy wiedz, e franciszkanie w ogle bielizny nie nosz. Pitnastodniowy odpoczynek i surowa dieta zrobiy swoje, tote od rana do wieczora spacerowaem po dziedzicu kwarantanny, ale e z Salonik przyby akurat kupiec turecki z caym swoim dworem i zaj parter, musiaem przerwa owe przechadzki. Pozostaa mi wic ju tylko jedyna przyjemno: spdzanie dugich godzin na balkonie wychodzcym na tene dziedziniec. Wtedy to ujrzaem cudnej urody niewolnic, Greczynk, ktra ogromnie podniecia moj uwag. Caymi dniami siedziaa na progu drzwi zajta szydekowaniem lub lektur, a gdy uniosa oczy i nasze spojrzenia spotykay si, natychmiast skromnie opuszczaa gow. Czasem wstawaa nawet i wchodzia wolnym krokiem do domu, jak by chciaa powiedzie: nie wiedziaam, e bd obserwowana. Bya do wysoka i smuka, a jej posta zdradzaa wczesn modo. Skr miaa bielusiek, wosy i oczy za wspaniale czarne. Nosia si na greck mod, co bardzo dziaao na zmysy. Skazany na bezczynno, wierny wasnej naturze oraz przyzwyczajeniom, czy mogem przez wikszo dnia podziwia tak uwodzicielsk istot i nie postrada zmysw? Syszaem, e mwia aman francuszczyzn ze swoim panem, przystojnym starcem, ktry nudzi si jak ona i czasem wychodzi na dziedziniec z fajk w ustach, po to aby zaraz wrci do domu. Chtnie rzucibym par sw tej piknej dziewczynie, gdybym si nie ba, e jej wicej nie ujrz. Alici pod wpywem owej obawy i nie mogc ju panowa nad sob, postanowiem napisa licik, ani chwili nie zastanawiajc si, jak go jej przel; wystarczyo bowiem, aby spad z balkonu. Nie bdc jednak pewny, czy go podejmie, oto jak si urzdziem: uchwyciwszy moment, kiedy bya sama, zrzuciem do jej stp skrawek papieru zoony w formie listu. By to jednak czysty papier, a w prawdziwy licik trzymaem w rku i w pogotowiu. Gdy zobaczyem, e si schyla po ten pierwszy, szybko zrzuciem w drugi. Podniosa oba i wsuna do kieszeni. Po chwili znikna. Mj list zawiera mniej wicej tak tre: Aniele

33

Wschodu, uwielbiam ci. Ca noc spdz na balkonie ywic nadziej, e przyjdziesz na kwadrans, aeby posucha, co ci powiem przez otwr w pododze. Bdziemy rozmawiali szeptem i chcc mnie lepiej usysze moesz wej na bel stojc pod tym otworem. O pnocy, kiedy zaczem ju wtpi, czy przyjdzie, nadesza jednak. Wycignem si wwczas jak dugi na pododze balkonu i przytknem twarz do otworu w desce, szorstkiego i kwadratowego, wielkoci szeciu cali. Zobaczyem, e wesza na bel; jej gowa bya teraz oddalona o stop od balkonu. Aby nie straci rwnowagi w tej chwiejnej pozycji, musiaa si oprze rk o mur i tak mwilimy o sobie, o mioci, podaniu, przeszkodach i o tym, i aden podstp nie rokuje nadziei. Wreszcie, obiecawszy mi przychodzi pod balkon co noc, przyoya do do otworu. C z tego! Nie mogem nasyci si pocaunkami, bo wydawao mi si, e nigdy w yciu nie dotknem jeszcze rki rwnie delikatnej i piknej. Ale jaka rado, kiedy poprosia o moj rk! Szybko wsunem rami w otwr, ona za przylgna ustami do zgicia w okciu. A wtedy na jaki sodki zodziejski czyn pokusia si moja do! Jednak trzeba byo si rozsta. Po powrocie do siebie z zadowoleniem stwierdziem, e dozorca mocno pi w kcie sali. Rad, em osign maksimum tego, czegom mg si spodziewa w tej niedogodnej pozycji, jem rozmyla, jak tu zakosztowa jeszcze wikszych delicji w najblisz noc, a przekonaem si niespodzianie, i moja pikna Greczynka jest bardziej pomysowa ode mnie. Bdc na dziedzicu wraz ze swoim panem, rzeka mu po turecku co, z czym si zgodzi, i niebawem ukaza si sucy, Turczyn, ktry z pomoc dozorcy wnis i ustawi pod balkonem wielki kosz z towarami. Greczynka dogldaa ich i jak by chcc zrobi miejsce dla kosza, kazaa postawi jedn bel z bawen na dwch drugich. Odgadujc jej zamiar dygotaem z radoci, bo teraz moga wspi si o dwie stopy wyej. Ale zastanowiwszy si spostrzegem, e bdzie staa jeszcze bardziej niepewnie, bo zgita. Nie przesunie gowy przez ciasny otwr w pododze i nie bdzie moga si wyprostowa. Naleao wic co obmyli. Nie widziaem innej rady, jeno oderwa desk, co wcale nie byo atwe. Gotw na wszystko udaem si do sali po wielkie szczypce. Dozorca gdzie poszed i skorzystawszy z tego zdoaem wyrwa cztery olbrzymie gwodzie przytrzymujce desk. Widzc, e teraz zdoam j unie w kadej chwili, odoyem szczypce na miejsce i z niecierpliwoci kochanka czekaem nadejcia nocy. Moja upragniona zjawia si punktualnie o pnocy. Ujrzawszy, e trudno jej wspi si i stan na nowej beli, uniosem desk i podaem jej mocne rami. Wyprostowaa si mile zdziwiona, e moe wsun rce i gow w otwr w pododze. Nie tracilimy czasu na czue swka: powinszowalimy sobie tylko tego, i zczylimy nasze wysiki, by doj do wsplnego celu. Jeli poprzedniej nocy mogem w moich poczynaniach growa nad ni, to tym razem ona growaa nade mn. apczywie sigaa rk w tajniki mojej istoty, gdy ja musiaem zatrzymywa si w p drogi. Na tym rozkosznym zajciu, mimo e nie ukoronowalimy go ostatecznym skutkiem, zesza nam reszta nocy. Starannie uoyem desk na miejscu i poszedem si pooy, bo gwatownie potrzebowaem wypoczynku. Urocza Greczynka przed odejciem uprzedzia mnie, e jeszcze w tym dniu zaczyna si may bejram, ktry potrwa trzy dni, zobaczymy si wic dopiero po nim. Na czwart noc, nie uchybiwszy spotkaniu owiadczya, e nie zazna szczcia beze mnie, e jest chrzecijank, a zatem mog j wykupi i zabra Turkowi po zakoczeniu kwarantanny. Musiaem wwczas wyjawi, e jestem bez grosza, na co ciko westchna. Nastpnej nocy powiedziaa, e jej pan gotw sprzeda j za dwa tysice piastrw; e mi je da, e jest dziewic i e z pewnoci bd z niej zadowolony. Dorzucia, i wrczy mi skrzynk pen diamentw, z ktrych jeden jedyny wart jest dwa tysice piastrw, a ze sprzeday pozostaych bdziemy mogli y nie lkajc si biedy. Zapewnia mnie te, e Turek nie spostrzee zniknicia szkatuki, a gdyby nawet nigdy w yciu nie posdzi jej o kradzie.

34

Byem zakochany w tej kobiecie. Jej sowa zasiay niepokj w mojej duszy, ale zbudziwszy si nazajutrz, ju si nie wahaem. Przysza o zwykej godzinie przynoszc szkatuk, a gdym jej rzek, e nie mog przysta na udzia w kradziey, westchna i powiedziaa, i nie odpacam jej tak sam mioci, ale jestem dobrym chrzecijaninem. Widzielimy si zapewne po raz ostatni w yciu. Trawi nas ogie pulsujcy w yach. Zaproponowaa, abym j wcign na balkon. Pokacie mi kochanka, ktry by nie usucha tak pontnej propozycji! Wstaem i nie pretendujc do miana nowego Milona, ujem j pod pachy, przycignem do siebie i ju miaem posi, gdy kto chwyci mnie mocno za rami. By to dozorca, ktry woa: Co pan robisz! Puciem wic swj drogocenny ciar i krzyknwszy ze zoci padem jak dugi na podog. Greczynka za ucieka do pokoju. Mimo e dozorca, ktrego chtnie bym umierci, trzs mn bez przerwy, leaem jak trup. W kocu wstaem i poszedem do ka bez sowa, nie pooywszy nawet deski z powrotem na miejsce. Rankiem powiedziano nam, e jestemy wolni. Z rozdartym sercem porzucajc kwarantann, z daleka widziaem paczc Greczynk. Wyznaczyem ojcu Stefanowi spotkanie przed gied, a tymczasem zaprowadziem yda, ktremu winienem by za wynajem rzeczy, do klasztoru franciszkanw, gdzie ojciec Lazari da mi sze cekinw. Dostaem te od niego list polecajcy do biskupa, ktry po odbyciu kwarantanny na pograniczu Toskanii powinien si by uda do Rzymu, gdzie miaem go te odnale. Zakupiwszy sobie par butw i redyngot poszedem na spotkanie z ojcem Stefanem, ktremu oznajmiem, e zamierzam i do Loretto, e zaczekam tam na niego trzy dni i potem bdziemy mogli razem powdrowa do Rzymu. Odpar na to, e wcale nie ma ochoty i przez Loretto i e gorzko poauj, iem si sprzeniewierzy asce witego Franciszka. Mimo to wyruszyem nazajutrz w doskonaym zdrowiu. Do witego miasta przywlokem si miertelnie znuony, bo po raz pierwszy w yciu zrobiem pitnacie mil piechot, popijajc tylko wod, albowiem gotowane wino, bdce tu w powszechnym uyciu, palio mi odek, upa za by niemoliwy. Musz jednak powiedzie, e mimo swojej biedy nie wygldaem na ebraka. Nazajutrz przystpiem do komunii w Santa Casa. Trzeciego dnia obejrzaem cae otoczenie owego sanktuarium, a nazajutrz o wicie wyruszyem dalej. W p drogi do Macerata spotkaem ojca Stefana maszerujcego bardzo wolno. Ucieszy si z mojego widoku i powiedzia, e wyruszy z Ankony w dwie godziny po mnie, ale e nie robi wicej ni trzy mile dziennie, rad z tego, i dwa miesice zajmie mu droga, ktr, nawet na piechot, z atwoci mgby odby w tydzie. Chc wyjani przyby do Rzymu zdrowy i wypoczty. Nic mnie nie pili, a jeeli wolisz, synu, tak wdrowa ze mn, to moesz by pewny, e naszym utrzymaniem nie sprawimy kopotu witemu Franciszkowi. Ten bcwa mia ze trzydzieci lat, by rudy, mocnej kompleksji, sowem: prawdziwy chop, ktry sta si mnichem dla atwego ycia w lenistwie. Odparem, e nie mog mu towarzyszy, bo si bardzo spiesz. Przejd wic dzi dwa razy tyle odpar jeeli poniesiesz moj peleryn, ktra ogromnie mi ciy. Propozycja wydaa mi si zabawna: wdziaem jego peleryn, a on mj redyngot, ale w tym przebraniu tworzylimy tak komiczn par, e budzilimy wesoo wszystkich przechodniw. Mu miaby co dwiga, gdyby na wpakowa peleryn ojca Stefana: miaa dwanacie kieszeni tgo wypchanych, nie mwic ju o jednej z tyu, ktr mnich nazywa il batticulo, mieszczcej tyle co wszystkie pozostae razem. Chleb, miso wiee i solone, kurczaki, jaja, ser, szynka, kiebasa wszystkiego starczyoby na dwa tygodnie co najmniej.

35

 Czemu zapytaem nie zatrzymuje si ojciec w swoich klasztorach? Bom niegupi. Przede wszystkim nie przyjm mnie, zbiegego mnicha; nie mam pisemnej obediencji, o ktr zawsze pytaj. Ryzykuj nawet tym, e te przeklte winie zamkn mnie w wizieniu. Po drugie za w klasztorze nie podejmuj nas tak dobrze jak nasi dobrodzieje. A czemu ojciec jest zbiegiem? Na to pytanie odpowiedzia stekiem bzdur i kamstw o swoim uwizieniu i ucieczce. w zbiegy franciszkanin by gupcem o umyle arlekina, a swoich suchaczy bra za jeszcze gupszych od siebie. Jednak w tej gupocie krya si finezyjna chytro. Jego wiara bya szczeglnego gatunku. Aby nie uchodzi za bigota, by bezwstydny, a chcc rozmieszy audytorium pozwala sobie na najbardziej cyniczne powiedzonka. Nie lubowa si ani w rozkoszach cielesnych, ani zmysowych jedynie z braku temperamentu. Chcia jednak, aby w niedostatek poczytywano mu za cnot. I wszystko w tej materii uwaa za miechu warte, ale gdy podpi, zadawa wspbiesiadnikom pytania tak nieprzyzwoite, e wszyscy si rumienili, a on, chamisko, tylko z tego rechota. Kiedy ju bylimy o sto krokw od domu tego dobrodzieja, ktrego chcia zaszczyci wizyt, odebra mi swoj cik peleryn. Wchodzc udzieli oglnego bogosawiestwa, a wszyscy podeszli ucaowa jego rk. Gospodyni poprosia o odprawienie mszy, na co przysta i pozwoli zaprowadzi si do zakrystii. Uchwyciem sprzyjajc chwil, aby mu szepn: Zapomniae, ojcze, e jestemy po niadaniu?, na co odpar sucho: To nie twoja sprawa. Nie omieliem si replikowa, asystujc jednak przy owej mszy zdumiaem si bardzo, ujrzawszy, e wcale nie zna liturgii. Wydao mi si to zabawne, ale nie byo jeszcze najkomiczniejsze w tej caej historii. Gdy ju jako tako poradzi sobie ze msz, zasiad w konfesjonale i wyspowiadawszy ca rodzin odmwi absolucji modej crce pani domu, uroczej i adnej trzynastoletniej panience. Uczyni to publicznie, zburcza j i zagrozi piekem. Biedne dziecko wyszo z kocioa zalewajc si zami, ja za, wzruszony i ujty urod owej panienki, nie mogem si powstrzyma, aby na gos nie nazwa ojca Stefana wariatem, po czym pobiegem za ma chcc j pocieszy. Znika gdzie jednak i odmwia przyjcia do stou. Tak mnie to zirytowao, e chtnie wytukbym mnicha. Przy wszystkich zwymylaem go od oszustw i niecnych katw owej panienki i zapytaem, czemu odmwi jej absolucji. Zatka mi jednak usta, z zimn krwi zasoniwszy si tajemnic spowiedzi. Nie chciaem nic je, twardo zdecydowany zerwa z ajdakiem. Przy wyjciu wypado mi jeszcze przyj jedno paolo za faszyw msz, ktr odprawi, bo musiaem peni przykr funkcj jego skarbnika. Ledwie wyszlimy na drog, oznajmiem, e wol si z nim rozsta z obawy, aby mnie nie skazano na galery, a gdy w odpowiedzi na moje zarzuty nieuctwa i ajdactwa nazwa mnie ebraczyn, wymierzyem mu tgi policzek, on za wyrn mnie kijem. Wyrwaem mu go natychmiast i pozostawiwszy nicponia na szosie ruszyem ku Macerata. W kwadrans pniej wonica jadcy prno do Folentino zaofiarowa si mnie podwie za dwa paoli, na co si zgodziem. Stamtd mogem by jecha do Foligno za sze paoli, lecz na nieszczcie al mi si zrobio pienidzy. Czuem si dobrze i mylaem, e atwo dojd do Valcimare, ale dowlokem si tam dopiero po szeciu godzinach, konajc ze zmczenia. Nazajutrz, zbudziwszy si wypoczty i gotw do dalszej drogi, chciaem zapaci gospodarzowi, i co za nowe nieszczcie! Jaka okropna sytuacja! Przypomniaem sobie, e zostawiem kiesk z siedmioma cekinami na stole w obery w Folentino. Jaka rozpacz! Poniechaem myli wrcenia po ni, nie bdc pewien, czy j odzyskam. A ta kieska zawieraa przecie mj cay majtek i prcz niej miaem tylko par miedziakw, zawieruszonych w kieszeni. Zapaciem skromny rachunek i z cikim sercem ruszyem w drog piechot do Seraval. Nie dalej ni o mil od tej miejscowoci przeskakujc rw skrciem nog i musiaem si na brzegu drogi i czeka zmiowania w postaci czyjej pomocy.

36

Przesiedziaem tak z p godziny, a wreszcie nadszed jaki chop z osem i zgodzi si za jednego paolo przewie mnie do Seraval na grzbiecie kapoucha. Tene wieniak, chcc mi zaoszczdzi wydatku, ulokowa mnie za cen dwch paoli, zapaconych z gry, u jakiego czowieka, wygldajcego na skoczonego ajdaka. Zadaem chirurga, ale mg przyj dopiero jutro... Zjadem nadzwyczaj lich wieczerz, po czym pooyem si do ka, ktrego sam widok przyprawia o mdoci. Mylaem jednak, e w nim zasn, a sen sprawi mi ulg, ale wanie tu mj zy duch szykowa mi najstraszliwsz mk. W par chwil pniej zjawio si trzech ludzi z karabinami, mocno przypominajcych bandytw i gadajcych dialektem, ktrego nie rozumiaem. Klli i przeklinali, nic sobie ze mnie nie robic. Pili te i piewali a do pnocy, po czym pokadli si na wizkach somy, a mj gospodarz, zupenie pijany, przyszed pooy si przy mnie. Wzburzony perspektyw znalezienia si obok podobnej istoty nie chciaem si na to zgodzi, ale on klnc straszliwie oznajmi, e wszyscy diabli razem wzici nie zabroni mu pooy si do wasnego ka. Musiaem posun si i wykrzyknem przy tym: Wielkie nieba, u kog jestem! Odpar na to, e u najuczciwszego ze wszystkich zbirw w Pastwie Kocielnym. Czy mogem przewidzie, e chop zawid mnie w samo gniazdo tych przekltych wrogw ludzkoci! Gospodarz pooy si, ale wkrtce musiaem huncwota tak silnie wyrn w piersi, e zlecia z ka. Wsta i z ca bezczelnoci zaatakowa mnie znowu. Czujc, e nie zdoam si obroni, zawlokem si na krzeso i szczliwy, i daje mi spokj, spdziem reszt nocy na siedzco. O wicie w zbj podbechtany przez swych godnych kompanw podnis si z ka. Po nowym pijastwie i krzykach przybysze wzili karabiny i wynieli si nareszcie. Po wyjciu tej zgrai daremnie ca, jake dug godzin przywoywaem kogokolwiek. W kocu zjawi si jaki malec i za par groszy pobieg szuka chirurga, ktry obejrzawszy nog zapewni mnie, e trzy, cztery dni wypoczynku przywrc mi w niej wadz. Poradzi te, abym si kaza przenie do obery, na co z caego serca przystaem. Gdy si ju tam znalazem, pooyem si zaraz do ka. Obchodzono si ze mn dobrze, lecz w mojej sytuacji baem si wyzdrowienia. Przeczuwaem, e na zapacenie dugu w obery bd musia spieniy redyngot, i to napawao mnie wstydem. Mimo woli nasuwaa mi si myl, e gdybym by pohamowa sympati dla owej modej dziewczyny, niecnie potraktowanej przez ojca Stefana, nie znalazbym si w takiej potrzebie. W konkluzji przyszedem do wniosku, e w z stron skierowaem swj zapa. Gdybym lepiej znosi towarzystwo jamunika... gdyby, gdyby, gdyby wszystkie owe gdyby, co targaj dusz czowieka nieszczliwego, ktry umie myle i ktry przeuwajc bezustannie swoje myli wcale nie czuje si przez to bardziej szczliwy, drczyy mnie teraz bezlitonie. Rankiem czwartego dnia, kiedy zgodnie z przepowiedni chirurga czuem si na siach, aby ruszy w drog, zdecydowaem si prosi tego porzdnego czowieka o sprzedanie mojego redyngota. Przykra konieczno, tym bardziej e wanie zaczo pada. Gospodarzowi winienem by pitnacie paoli, a chirurgowi cztery. W chwili kiedy ju miaem prosi o t bolesn dla mnie sprzeda, zjawia si nagle ojciec Stefan! Wchodzi i miejc si jak wariat pyta, czym ju zapomnia o cigach, jakie mi spuci. Zbaraniaem! Po chwili poprosiem chirurga o zostawienie nas sam na sam. Pytam si, moi czytelnicy, jak tu przy podobnych spotkaniach wyrzec si przesdw! W tym wydarzeniu najbardziej zadziwia chwila, kiedy si ono stao, albowiem mnich wszed, gdym ju otwiera usta... Chi va piano, va sano6 rzek mi, kiedy znalelimy si sami. Droga, ktr przebyem w dzie, jemu zaja pi, ale by zdrw i nie spotkao go nic zego. Wyjani, e przechodzi tdy, gdy mu powiedziano, i pierwszy sekretarz ambasadora Wenecji ley chory w obery i w dodatku okradziony w Valcimare.
6

Chi va... Kto wolno idzie, ten daleko zajdzie.

37

 Przyszedem, aby si z tob zobaczy, a e ju czujesz si dobrze, pjdziemy razem do Rzymu. Bd robi po sze mil dziennie, eby ci sprawi przyjemno. Zapomnijmy o wszystkim i ruszajmy szybko. Nie mog, straciem sakiewk i winien jestem dwadziecia paoli. Pjd wic ich poszuka w imieniu witego Franciszka. Wrci po godzinie, ale z czym! W towarzystwie mojego niecnego zbira, ktry mi owiadczy, e gdyby by wiedzia, o kogo chodzi, nigdy by mnie od siebie nie wypuci. Dam ci doda czterdzieci paoli, jeeli okaesz mi protekcj u twego ambasadora. Ale jeeli nic u niego nie wskrasz, zwrcisz mi pienidze w Rzymie. Musisz to jednak potwierdzi na pimie. Zgoda. Zaatwilimy wszystko w kwadrans. Da mi pienidze, zapaciem dugi i wyruszyem z ojcem Stefanem. Bya zaledwie pierwsza w poudnie, kiedy zauwaywszy o jakie sto krokw ndzny domeczek, mnich powiedzia: Do Collefiorito mamy jeszcze szmat drogi, zatrzymujemy si wic tu na noc. Daremnie przedstawiaem mu, e nie bdzie nam wygodnie w tej chatynce. Wszystko na prno, musiaem podporzdkowa si jego woli. W chatce zastalimy jakiego zgrzybiaego i umierajcego starca na wyrku, dwie ohydne kobiety midzy trzydziestk a czterdziestk, troje cakiem nagich dzieci, krow i wstrtnego psa, ktry nas tylko obszczeka. Bieda a kua w oczy, jednak uparty mnich, miast da tym ludziom jamun, zada od nich obiadu w imieniu witego Franciszka. Konajcy starzec kaza kobietom ugotowa kur i wycign butelk wina przechowywan od lat dwudziestu. Ledwie to wyrzek, zapa go atak kaszlu tak silny, e mylaem, i ducha wyzionie. Mnich za podszed do niego i rzek, e wity Franciszek ujmie mu lat. Zdjty litoci na widok tej straszliwej ndzy chciaem i dalej do Collefiorito i tam zaczeka na ojca Stefana, ale na prob kobiet zostaem. Po czterech godzinach kura wci jeszcze zdolna bya wyama najmocniejsze zby, a wino, ktre otwarem, smakowao jak ocet. Straciwszy cierpliwo signem do batticulo mnicha i wydobyem do zapasw na wspania wieczerz. Ujrzaem przy tym, jak na widok jedzenia rozpromieniaj si twarze dwch kobiet. Najedlimy si wszyscy do syta, a potem posano nam dwa wielkie ka ze wie som i pooylimy si po ciemku, bo jedyny ogarek w tym smutnym ludzkim schronieniu zdy si wypali. Leelimy moe z pi minut, kiedy usyszaem mnicha krzyczcego, e jaka niewiasta lega przy nim, a w tej samej chwili obja mnie ta druga. Odpycham j, mnich broni si rozpaczliwie. Moja bezwstydnica nie ustpuje, zrywam si wic, pies skacze mi na kark i zmusza przeraonego do powrotu na siennik. Mnich krzyczy, wyklina, broni si; pies szczeka, starzec kaszle; co za rozgardiasz! Wreszcie ojciec Stefan, chroniony swoim grubym habitem, uwalnia si z obj megiery i nie baczc na psa apie za kij. Potem wali nim na prawo i lewo, a wreszcie jedna z niewiast krzyczy: Ach, Boe! wtedy on mwi: Oguszyem j i spokj powraca. Pies, w ktrego pewnie trafi, ju nie warczy, starzec, by moe dobity, nie kaszle, dzieci pi, a kobiety przeraone uprzejmoci mnicha cicho trzymaj si na uboczu. Nareszcie wic mamy spokj do koca nocy. Wstaem o wczesnym wicie, ojciec Stefan poszed w moje lady. Rozgldam si i widz zdumiony, e kobiety znikny, a starzec ley bez ducha, z wielkim sicem na czole. Pokazuj na jamunikowi mwic, e to on mg go zabi. Moliwe odpowiada ale jeeli nawet ja to zrobiem, to nieumylnie i signwszy do swojego batticulo wpada w straszliw zo: olbrzymia kiesze jest pusta. Byem uszczliwiony, obawiaem si bowiem, e kobiety pobiegy, aby sprowadzi pomoc i zatrzyma nas, lecz zniknicie ywnoci wskazywao na to, e te biedne istoty ucieky po dokonaniu kradziey. Niemniej jednak w jaskrawych kolorach przedstawiem wiszc nad nami grob mnichowi i udao mi si tak go nastraszy, e

38

postanowi ucieka. Niebawem napotkalimy wonic zdajcego do Folligno. Nakoniem ojca Stefana do wykorzystania owej okazji i oddalenia si z niebezpiecznego miejsca. A gdy jedlimy niadanie w Folligno, trafi nam si drugi wonica, ktry jecha prnym wozem. Wsiedlimy i za jakie grosze dojechalimy do Pisigano. Tu bardzo gocinnie podejmowa nas jeden z adoratorw witego Franciszka i nareszcie mogem zasn wolny od obawy aresztowania. Nazajutrz wczesnym rankiem przyszlimy do Spoleti, gdzie ojciec Stefan mia dwch dobrodziejw, a nie chcc adnemu przysparza powodw do zazdroci, obu faworyzowa jednako. Obiad zjedlimy u pierwszego, ktry nas podj, jak bymy byli udzielnymi ksitami, a spalimy i kolacj spoylimy u tego drugiego. By to bogaty handlarz win, ojciec licznej i czarujcej rodziny. Poczstowa nas wymienit wieczerz i wszystko byoby doskonale, gdyby mnich, ktry sobie ju podchmieli przy obiedzie, nie upi si do reszty. W tym stanie uwaajc najwidoczniej, e jest wielce cenionym gociem w owym domu, zacz psy wiesza na tamtym, czego znie nie mogem. Gdy za przechwala si, e powiedzia naszemu poprzedniemu gospodarzowi, i jego wina s faszowane i jest zodziejem, zadaem mu kam w oczy i nazwaem ajdakiem. Gospodarze uspokoili mnie mwic, e znaj swojego ssiada i wiedz, co o nim myle, ale poniewa mnich cisn mi serwetk w nos, gdym mu zarzuca garstwo, gospodarz uj go agodnie pod rami i zaprowadzi spa do oddzielnego pokoju, zamykajc drzwi na klucz. Ja za poszedem spa do drugiego pokoju. Zbudziwszy si o wicie, deliberowaem nad samotnym wyruszeniem w drog, a tu wchodzi mnich, ktremu wino ju wyparowao ze ba, i mwi, e winnimy y w zgodzie i ju si nie kci. Ustpiem, bo najwidoczniej los tak chcia, i wyruszylimy. W Soma pewna wacicielka obery, kobieta niespotykanej urody, poczstowaa nas pysznym obiadem ze wspaniaym cypryjskim winem, przywoonym jej przez kurierw z Wenecji w zamian za trufle, ktre po powrocie wielce korzystnie sprzedawali w tym miecie. Oczywicie odchodzc zostawiem kawaek serca u tej piknej oberystki. Jake opisa moje oburzenie, gdy na par mil przed Terni mnich niecnota pokaza mi torb z truflami, ktre w nagrod za niezwyk gocinno skrad by tej czarujcej osbce. Warto skradzionych trufli sigaa przynajmniej dwch cekinw. Nie posiadajc si ze zoci wyrwaem mu torb i oznajmiem stanowczo, e j odel oberystce. On za ze swojej strony, zadawszy sobie trud bynajmniej nie dla przyjemnoci stracenia jego owocw, rzuci si na mnie i wywizaa si formalna bjka. Zwycistwo jednak nie kazao na siebie dugo czeka, bo gdy zamachn si kijem, obaliem go do rowu i odszedem. Po przybyciu do Terni napisaem list z wytumaczeniem do piknej oberystki i odesaem trufle. Z Terni piechot poszedem do Otricoli, gdzie zatrzymaem si tyle tylko, ile trzeba na podziwianie piknego, starego mostu, i jakim wzkiem za cztery paoli dojechaem do Castel Nuovo, skd udaem si do Rzymu. Do tego synnego miasta przybyem pierwszego wrzenia o dziewitej rano. Wchodzc w bramy prastarej stolicy wiata miaem tylko siedem paoli przy duszy, tote nic nie mogo mnie interesowa. Skierowaem si prosto do Monte Magnanopoli, gdzie, zgodnie z podanym mi adresem, mia si znajdowa mj biskup. Dowiedziaem si jednak, e wyjecha przed dziesicioma dniami, pozostawiwszy zlecenie odesania mnie do Neapolu na jego koszt i pod adresem, ktry mi dano. Nazajutrz odjedaa tam poczta, tote nie dbajc o zobaczenie Rzymu pooyem si do ka i spaem a do odjazdu. Za towarzyszy podry miaem trzech jakich gburw. Przez cay czas a do koca nie zamieniem z nimi sowa. Szstego wrzenia przybyem do Neapolu. Natychmiast pobiegem pod wskazany adres: biskupa ju nie byo. Udaem si zaraz do ojcw paulinw i dowiedziaem si, e odjecha do Martorano. Prno pytaem, czy zostawi jakie polecenie dla mnie, nikt nic-nie wiedzia. Tak wic znalazem si w olbrzymim mie-

39

cie, samotny jak palec, z omioma karlinami w kieszeni i nie wiedzc nawet, dokd si obrci. Ale to byo niewane: los wzywa mnie do Martorano, i tam te poszedem. Wprawdzie odjedaa poczta do Cosenzy, ale ju si dowiedziano, e nie mam adnych pakunkw, i nie chciano mnie bra, chyba gdybym uici naleno z gry. Trudno byo nie przyzna temu racji, musiaem jednak dosta si do Martorano, postanowiem wic pj pieszo, bezczelnie domagajc si po drodze jedzenia i spania, tak jak to robi wielce szanowny braciszek Stefan. Przede wszystkim postanowiem co zje za jedn czwart mego majtku, a pniej co bdzie, to bdzie. Poinformowany, i winienem pj drog wiodc do Salerno, skierowaem si do Portici, dokd zaszedem w ptorej godziny. Zmczenie zaczo mi si dawa we znaki, tote raczej nogi nili gowa zawiody mnie do obery, gdzie zadaem pokoju i posiku. Nazajutrz ubrawszy si powiedziaem gospodarzowi, e wychodz obejrze paac krlewski. Kiedym tam wchodzi, zaczepi mnie jaki mczyzna z wschodnia przybrany i wygldajcy na wielce usunego, mwic, e jeeli zechc zwiedzi paac, oprowadzi mnie po nim, co mi zaoszczdzi grosza. Kiedym mu si zdradzi w rozmowie, e jestem Wenecjaninem, rzek, e jest moim poddanym, albowiem pochodzi z wyspy Zante. Przyjem ten komplement za dobr monet i podzikowaem ukonem. Mam doskonay muskat z Lewantu, ktry mog panu tanio sprzeda. Chtnie kupi, uprzedzam jednak, e si znam na winie. Tym lepiej. A jakie lubisz pan najwicej? Cerigo. Masz pan racj. Mam wspaniae i sprbujemy go przy obiedzie, jeli zechcesz zje razem ze mn. Z przyjemnoci. Mam te wino z wyspy Samos i Cefalonii. A rwnie i pewn ilo mineraw: witriol, cynober, antymonit i sto cetnarw rtci. Wszystko tutaj? Nie, w Neapolu. Tu mam tylko muskat i rt. Kupi take rt. Tak to ju bywa, e modzieniec niedowiadczony w biedzie i wstydzcy si ubstwa rozmawiajc z bogatym nieznajomym, bez myli o oszustwie, chtnie opowiada bajki o swojej fortunie i moliwociach. Gadajc przypomniaem sobie, e rt z bizmutem i oowiem tworzy ciekawy amalgamat. Przybiera o wier na wadze. Trzymaem jzyk za zbami, ale przyszo mi na myl, e jeeli Grek jest owej rzeczy niewiadom, obrc j na swoj korzy. Czuem, e trzeba si uciec do przebiegoci, bo gdybym mu ni std, ni zowd zaproponowa kupno mojego sekretu, nic by z tego nie wyszo. Po zwiedzeniu paacu wrcilimy do obery, gdzie Grek zawid mnie do siebie i kaza poda dwa nakrycia. W ssiednim pokoju zobaczyem dwie wielkie flaszki muskatu i cztery z rtci kada dziesiciofuntowej wagi. Majc ju plan w gowie poprosiem o flakon rtci za pen cen i zaniosem do swojego pokoju. Grek wyszed w jakich sprawach mwic, e zobaczymy si w obiadowej porze. Wyszedem i ja, aby kupi dwa i p funta oowiu i tyle bizmutu; drogerzysta nie mia wicej. Wrciem i kazawszy przynie puste flaszki, zrobiem swj amalgamat. W wesoych humorach spoylimy obiad, a Grek by zachwycony tym, e jego muskat z Cerigo przypad mi do gustu. W czasie rozmowy zapyta, po co nabyem rt. Moesz si pan o tym przekona w moim pokoju odparem. Po obiedzie uda si za mn do mojego pokoju i ujrza swoj rt rozlan do dwch butelek. Kazaem przynie kawaek irchy, przecedziem amalgamat i napeniwszy flaszk Greka

40

ujrzaem, i zdbia widzc, e pozostaa mi jedna wier flaszki piknej rtci prcz takieje iloci sproszkowanej substancji, ktrej nie zna, a ktra bya bizmutem. Wybuchnem wtedy miechem i zawoawszy sucego z obery posaem go do drogerzysty z poleceniem sprzedania pozostaej mi rtci. W chwil potem wrci przynoszc pitnacie karlinw. Grek, ktrego zdumienie doszo do szczytu, poprosi, abym mu odda jego pen flaszk wartoci pitnastu karlinw. Zwrciem mu j z umiechem, dzikujc za to, e mi da zarobi pitnacie karlinw. Jednoczenie wspomniaem mimochodem, e wczesnym rankiem wyjedam do Salerno. Ale chyba spoyjemy dzi razem wieczerz? zapyta. Tak jak przypuszczaem. Grek zjawi si u mnie nazajutrz o wicie. Przyjem go jak najlepiej, mwic, e razem zjemy niadanie. Doskonale odpar ale czy ksidz nie sprzedaby mi swojej tajemnicy? Chtnie, kiedy spotkamy si w Neapolu... A czemu nie dzi? Bo czekaj na mnie w Salerno, a poza tym w sekret to rzecz kosztowna, a ja pana nie znam. To nie dowd; jestem tu do znany jak na to, by zapaci gotwk. Ile ksidz da? Dwa tysice uncji7. Dam ci je pod warunkiem, e przy pomocy tej ingrediencji, jak mi ksidz wskaesz, i zakupionej osobicie przeze mnie, sam dokonam tego procesu. To niemoliwe, bo tu nie znajdziesz pan owej ingrediencji. W Neapolu za jest jej bez liku. Jeli to metal, znajdziemy go w Torre del Greco. Moemy pojecha tam razem. Chciabym wiedzie, ile kosztuje takie powikszenie objtoci. Ptora procent, ale czy znaj pana rwnie w Torre del Greco? Bo szkoda by mi byo czasu. Martwi mnie paski brak zaufania. To mwic wzi piro, skreli par sw i odda mi ten bilecik: Prosz wypaci okazicielowi pidziesit uncji zapisujc na konto rachunku Panagiottiego... Powiedzia przy tym, e bankier mieszka o dwiecie krokw od obery, i nakoni mnie do pjcia do osobicie. Nie kazaem si dugo prosi, dostaem pidziesit uncji, po czym wrciem, wyoyem je na st mwic, e moemy ju jecha do Torre del Greco, gdzie ubijemy ca spraw po spisaniu dwustronnej umowy. Mia wasne konie i powz. Zaraz kaza zaprzga i wyjechalimy, ale przedtem jeszcze uprzejmie poprosi o schowanie owych pidziesiciu uncji do mojej wasnej kieszeni. W Torre del Greco wystawi mi formalne zobowizanie, moc ktrego przyrzek wypaci dwa tysice uncji natychmiast, gdy mu wymieni ingrediencj i wyjawi sposb stosowany przeze mnie do powikszenia iloci rtci o jedn czwart, bez uszczerbku dla jakoci, tak aby rt bya taka sama jak ta, ktr przy nim sprzedaem w Portici. Poza tym wystawi mi trat na okaziciela z tygodniowym terminem, cignion na niejakiego Genaro de Carlo. Wwczas wymieniem mu ow i bizmut: pierwszy dziki swej naturze czy si z rtci, a drugi nadaje jej wiksz pynno, konieczn dla przefiltrowania przez skrk. Grek bez chwili namysu poszed przeprowadzi prb, nie wiem dokd, ja za zjadem obiad samotnie. Wrci jednak wieczorem mocno zaaferowany. Dokonaem prby rzek ale rt jest w zym gatunku. Jest taka, jak sprzedaem w Portici. Paskie zobowizanie okrela to wyranie. Ale moje zobowizanie gosi te: bez uszczerbku dla jakoci. Ot przyznaj pan, e jako doznaa uszczerbku. Dowd bodaj w tym, e jej objto ju nie ronie. Wiedziae pan o tym: zreszt upieram si przy warunku rwnoci. Bdziemy si s
7

Uncja rwnaa si 24 paoli.

41

dzili i przegrasz pan. Zy jestem jednak, e tajemnica zostanie zdradzona. Gdyby pan wygra, moesz sobie powinszowa, e wyudzi mj sekret za darmo. Nie sdziem, e mnie w ten sposb podejdziesz. Nie podchodz nikogo, wielebny ksie. Znasz sekret, czy go nie znasz? Bybyme ci go zdradzi, gdyby nie nasz ukad? Wszyscy bd si mieli w caym Neapolu, a adwokaci tylko zarobi. Sporo zmartwienia ju mi przysporzya ta sprawa i zy jestem, em si da nabra na twoje sodkie swka. A tymczasem, prosz, oto te pidziesit uncji. Wycignem pienidze na p ywy ze strachu, i gotw je wzi, lecz on wsta i odszed nie biorc ich. Potem wrci i jedlimy kolacj w tym samym pokoju, ale kady przy innym stoliku. Toczylimy otwart wojn, cho byem przekonany, e si pogodzimy. Przez cay wieczr nie zamienilimy jednego sowa, ale nazajutrz rano, gdym si szykowa do odjazdu, przyszed na rozmow. Ponownie chciaem mu zwrci pidziesit uncji, lecz prosi, bym je zechcia zatrzyma, przyj nowe pidziesit i odda mu trat na dwa tysice. Zaczlimy wic nareszcie mwi do rzeczy i po dwch godzinach ustpiem. Dostaem jeszcze pidziesit uncji, zjedlimy wsplnie obiad jak dwaj przyjaciele i uciskalimy si serdecznie. Na poegnanie da mi jeszcze kartk do swojego magazynu w Neapolu, upowaniajc do odbioru baryki muskatowego wina, i podarowa kasetk z dwunastoma wietnej roboty brzytwami w srebrnej oprawie, wykonanymi w Torre del Greco. Rozstalimy si wic w najlepszej zgodzie i zupenie zadowoleni z siebie. W Salerno zatrzymaem si przez dwa dni, aby si zaopatrzy w bielizn i wszystko, co potrzeba. W dalsz drog wyjechaem wraz z dwoma ksimi, ktrych jakie sprawy wzyway do Cosenzy. Sto czterdzieci dwie mile przebylimy w czterdzieci osiem godzin. Nazajutrz po przybyciu do tej stolicy Kalabrii wynajem powozik i pojechaem do Martorano. Biskupa Berrarda de Bernardis zastaem piszcego niewygodnie przy jakim ndznym stoliku. W myl zwyczaju padem na kolana, ale miast udzieli mi bogosawiestwa, wsta, obj i przycisn mnie do piersi. Szczerze zmartwi si, kiedym mu powiedzia, e w Neapolu nie znalazem adnych wskazwek, dokd mam si uda, by mu pa do ng. Ale rozpogodzi si na wiadomo, em nic nikomu nie winien i czuj si dobrze. Kaza mi si, westchn ciko, zacz si skary i narzeka, i rozkaza sucemu doda trzecie nakrycie. Prcz tego sugi Jego Eminencja mia jeszcze gospodyni w najbardziej kanonicznym wieku oraz ksidza, ktry, sdzc po tych paru sowach, jakie wyrzek przy stole, wyda mi si niebotycznie gupi. Dom zajmowany przez biskupa by obszerny, ale kiepskiej budowy i niechlujnie utrzymany. Urzdzono go tak skpo, e biedny biskup musia mi odstpi jeden z dwch wasnych materacw, abym mia na czym spa w pokoju przylegajcym do jego sypialni! Obiad, eby ju nic wicej nie powiedzie, przerazi mnie. Biskup cile obserwujcy reguy swojego zakonu poci owego dnia, a oliwa uyta do potraw miaa ohydny smak. Poza tym jednak Jego Eminencja by bardzo wyksztaconym, a co wicej, niezwykle prawym czowiekiem. Rzek mi, czemu si niepomiernie zdziwiem, e jego diecezja, ktra przecie nie bya z tych najmniejszych, przynosi mu najwyej piset dukatw rocznie i e na domiar wszystkiego jest jeszcze zaduony na szeset dukatw. Doda z westchnieniem, e jedynym jego szczciem jest to, e wydosta si z ap mnichw, ktrych pitnastoletnie przeladowanie uwaa za swj prawdziwy czyciec. Przygnbiy mnie te zwierzenia, bo dajc dowd, e mitra wcale nie jest ow ziemi obiecan, pozwoliy mi te odczu, jakim bd dla niego ciarem. Widziaem, e sam jest przygnbiony smutn rzeczywistoci, ktr mi obnay. Zapytaem, czy ma jakie dobre ksiki, towarzystwo ludzi wyksztaconych i godne rodowisko dla przyjemnego spdzenia kilku godzin. Odpar z umiechem, e w caej diecezji nie znajdzie si taki, ktry by mg pochwali si umiejtnoci porzdnego pisania, a c dopiero mwi o kim lubujcym si w dobrej literaturze i majcym o niej pojcie; e nie ma

42

tu ani jednej prawdziwej ksigami i ani jednego amatora gazet. Przyrzek mi jednak, e razem zajmiemy si literatur, gdy tylko nadejd ksiki zamwione w Neapolu. C, mogo tak by, ale czy bez dobrej biblioteki, wybranego koa znajomych, wspzawodnictwa, wymiany listw by to kraj, w ktrym osiadbym w osiemnastym roku ycia? Poczciwy biskup na widok mojej zadumy i konsternacji, w jak popadem wobec perspektywy smutnego ycia przy nim, chcia mnie pocieszy, zapewniajc, i uczyni wszystko, co w jego mocy, dla mego szczcia. Nazajutrz, gdy odprawia pontyfikaln msz, miaem sposobno przyjrze si caemu klerowi oraz kobietom i mczyznom wypeniajcym katedr. Ten obraz decydujco wpyn na moje postanowienie opuszczenia owego smutnego kraju. Zdawao mi si, e mam przed sob nieokrzesane stado. Jakie brzydkie kobiety! Jakie gupie i tpe twarze mczyzn! Po powrocie do domu owiadczyem poczciwemu biskupowi, e nie czuj w sobie powoania, aby w cigu paru miesicy zakoczy ycie jako mczennik tego ponurego miasta. Prosz o bogosawiestwo i zwolnienie, a raczej bagam Wasz Eminencj: jed ze mn, bo przysigam, e gdzie indziej czeka nas wspaniaa przyszo. A do wieczora mia si raz po raz na wspomnienie tej mojej propozycji. Gdyby by j przyj, nie byby umar w kwiecie wieku w dwa lata pniej. Ten dzielny czowiek czujc, jak gruntowne jest moje obrzydzenie, prosi, abym mu wybaczy bd, ktry popeni cigajc mnie tutaj. Uwaa, e powinien odesa mnie na swj koszt do Wenecji, a nie majc pienidzy i nie wiedzc, e ja je mam, skierowa mnie do pewnego mieszczanina w Neapolu, ktry mia mi wypaci szedziesit dukatw na powrt do ojczyzny. Z wdzicznoci przyjwszy ten dar, pobiegem wycign z moich rzeczy pikn szkatuk, ofiarowan mi przez Greka, i prosiem biskupa, by j zechcia ode mnie przyj na pamitk. Z wielkim trudem nakoniem go wreszcie do tego, bo szkatuka warta bya z szedziesit dukatw. Musiaem nawet, chcc przeama jego opr, uy argumentu, i pozostan, jeli tego daru nie przyjmie. Dostaem te list do arcybiskupa Cosenzy, w ktrym biskup nie szczdzc mi pochwa prosi, by mnie na jego koszt odesano do Neapolu. Tak wic wyjechaem z Martorano w szedziesit godzin po przyjedzie, gorzko aujc biskupa, ktrego tam pozostawiem i ktry zami zrosi udzielone mi na drog bogosawiestwo. Arcybiskup Cosenzy, czowiek mdry i bogaty, udzieli mi askawej gociny. Przy stole z wielkim zapaem i ze szczerego serca wychwalaem biskupa z Martorano. Bezlitonie jednak krytykowaem jego diecezj, pniej ca Kalabri, i to tak zjadliwie, e pobudziem do miechu arcybiskupa, a za nim wszystkich goci, wrd nich za dwie damy, jego krewne, ktre zaszczyciy ten obiad swoj obecnoci. Jedna wzia mi jednak za ze wymiewanie si z jej kraju i wstpia w szranki, ale zdoaem j sobie pozyska owiadczeniem, e gdyby jedna czwarta mieszkacw Kalabrii tya do niej podobna, byby to przepikny kraj. Cosenza to miasto, w ktrym czowiek kulturalny moe znale rozrywk, bo s tu ludzie bogaci dobrego stanu, edukowani w Neapolu lub Rzymie, oraz pikne kobiety. Wyjechaem trzeciego dnia zaopatrzony w list polecajcy od arcybiskupa do synnego Antoniego Genovesi. Jechaem z picioma towarzyszami podry, a sdzc po minach byli to korsarze lub zawodowi zodzieje. Postaraem si wic, by ani odgadli, ani zobaczyli, e mam pen sakiewk. Z tego te powodu spaem w ubraniu, co jest rzecz wielce w tym kraju wskazan dla kadego modzieca. Do Neapolu przybyem 16 wrzenia 1743 roku i natychmiast udaem si pod adres podany w licie biskupa z Martorano. Okazao si, e skierowa mnie do niejakiego Gennaro Polo, ktry mimo e mia tylko wypaci mi szedziesit dukatw zaproponowa po przeczytaniu listu, abym zatrzyma si u niego, bo chcia mnie pozna ze swoim synem, ktry by rwnie poet, a z listu biskupa dowiedzia si, e mam rzadko spotykane zdolnoci. Po zwykych w takich razach ceregielach przyjem zaproszenie, kazaem przenie moje rzeczy i zamieszkaem pod jego dachem.

43

W Neapolu szczcie dopisuje Casanovie: spotyka bogatego krewnego, ktry hojnie darzy go pienidzmi. Casanova jednak nie zatrzymuje si tu dugo i zaopatrzony w list polecajcy do kardynaa Acquaviva jedzie do Rzymu. W drodze nowy romans. Po przybyciu do Rzymu Casanova zostaje sekretarzem kardynaa i rzuca si w wir wielkowiatowych intryg. Pisze wiersze i polityczne satyry. Kompromituje si jednak w pewnej przygodzie miosnej i musi opucie Rzym. Decyduje si na Konstantynopol. Dostaje list polecajcy od kardynaa do Osman-paszy i wyjeda. Jedzie do Wenecji, a gdy tam dociera po kilku przygodach, wstpuje pod sztandary Republiki i w miym towarzystwie Nanette oraz Marton spdza miesic przed odjazdem na Wschd. Po licznych przygodach, dezercji i powrocie do wojska znowu lduje w Wenecji. Sprzedaje swj patent oficerski za sto cekinw i chce zosta zawodowym graczem. Po tygodniu jednak nie ma ju ani grosza! yje teraz z gry na skrzypcach, hula i bawi si. Przypadkiem poznaje senatora Bragadina, ktrego ratuje od mierci, a potem oczarowuje swoimi kabalistycznymi zdolnociami. Ale zoliwy figiel (wrd wielu innych spatanych przez Casanov), ktrego ofiar pada pewien Grek, koczy si skandalem. Oskarony o zbezczeszczenie grobu Casanova musi uchodzi z Wenecji. Nowa wczga, nowe przygody, w ktrych mio odgrywa niema rol i znw powrt do Wenecji. W 1750 roku szczcie umiecha si do Casanovy: wygrywa na loterii trzy tysice dukatw i jedzie do Parya, o czym dawno marzy. Po drodze, w czasie pobytu w Lyonie, zostaje przyjty do loy masoskiej. W Paryu intensywnie uczy si jzyka i szybko go opanowuje. Obraca si w wiecie aktorskim, spdza czas z bratem-malarzem, pisze i tumaczy sztuki. Potem podruje i wreszcie w 1754 roku znw jest w Wenecji. Wraca do dawnych przyzwyczaje. Gra ze zmiennym szczciem, bawi si i romansuje. Pewnego dnia w drodze z Padwy ratuje jak pikn dam, ktra jechaa kabrioletem w towarzystwie oficera. O mao co nie wpada do rzeki, gdy powozik si wywrci. Nazajutrz Casanova wypadkiem spotyka t dam i prbuje j uwie. Jest ona przyjacik wspomnianego oficera, ktrego Casanova okrela inicjaami P. C. w oficer to szalbierz zajmujcy si ciemnymi interesami na tle dostaw dla wojska. Prosi teraz Casanov o porczenie mu weksli i wprowadza go do domu swoich rodzicw. Tam Casanova poznaje jego siostr, pikn C. C.

44

POZNAJ PANN C. C.
Panna C. C. wychodzia wycznie z matk, cho dewotk, jednak osob wyrozumia i pobaliw. Czytywa moga jedynie ksiki z biblioteki ojca, czowieka mdrego, ktry wcale nie interesowa si powieciami i romansami, gdy ona paaa chci poznania tej lektury. Rwnie gorco pragna pozna ycie weneckie, a e nikt nie bywa u nich w domu, nikt te nigdy nie rzek jej, e jest istnym cudem. Nie powiedziaem jej, ani jak bardzo jest pikna, ani nie zdradziem si przed ni z moj mioci, bo tylekro skamawszy wobec innych, obawiaem si obudzi w niej podejrzenie moim wyznaniem. Wyszedem z tego domu smutny, rozmarzony i niezwykle przejty rzadkimi zaletami tej czarujcej istoty, ale zdecydowany nie widywa jej wicej. Czuem, i nie nadaj si do tego, aby powici swoj wolno proszc o jej rk, aczkolwiek uwaaem, i nikt lepiej od niej nie zdoaby zapewni mi szczcia. W dwa dni po mojej wizycie u P. C. niespodziewanie spotkaem si z nim na ulicy. Powiedzia, e jego siostra bezustannie mwi o mnie, e pamita wiele z tego, com jej opowiada, i e ich matka jest zachwycona moj osob. Bdzie doskona parti dla pana dorzuci gdy dostanie w posagu dziesi tysicy dukatw w brzczcej monecie. Jeli odwiedzisz mnie pan jutro, napijemy si kawy z moj matk i siostr. Przyrzekem sobie nie przekroczy ich progu, lecz nie dotrzymaem sowa. Zreszt w takich wypadkach czowiek atwo amie postanowienia. Trzy godziny rozmawiaem z t czarujc osob i wyszedem nieprzytomnie zakochany. Na poegnanie rzekem jej, e zazdroszcz czowiekowi, ktry j pojmie za on, a w komplement, pierwszy, jaki usyszaa w tym rodzaju, powlk jej pikn twarzyczk ywym rumiecem. Zastanowiwszy si po wyjciu nad tym moim uczuciem przeraziem si, albowiem zdaem sobie spraw, e nie mog postpi ani jak czowiek szlachetny, ani jak rozpustny; nie mogem ubiega si o zaszczyt polubienia C. C., a bez namysu zasztyletowabym kadego, kto by mi doradzi, abym j uwid. Musiaem czym rozerwa myli i poszedem gra. Czasami gra jest najlepszym lekiem na mio. Szczcie mi dopisao i wyszedem z sakiewk pen zota. Nazajutrz przyszed do mnie P. C. i oznajmi rozradowany, e matka pozwolia mu zabra siostr do opery, e maa jest uszczliwiona, bo nigdy tam nie bya, i e jeeli chc, mog si z nimi gdziekolwiek spotka. Czy siostra paska wie, e chcesz mnie przypuci do towarzystwa? Bardzo si z tego cieszy. A paska matka te wie o tym? Nie, ale jeli si dowie, nie bdzie si gniewa, bo nabraa do pana sympatii. Sprbuj dosta lo. Doskonale; czekaj nas pan tam a tam. Filut nawet nie bkn o wekslach, a widzc, e daem spokj jego bogdance i e cakowicie zajem si jego siostr, postanowi zabawi si w rajfura. aowaem matki i crki, ktre

45

ufay podobnemu osobnikowi; nie byem jednak a tak szlachetny, aby zrezygnowa ze wszystkiego. Tumaczyem sobie nawet, e w imi mojej mioci dla C. C. powinienem przyj t propozycj, aby uchroni ukochan przed jakimi innymi puapkami, bo gdybym si wycofa, ajdak mgby znale kogo innego o mniejszych skrupuach, a tej myli nie mogem znie. Uwaaem, i z mojej strony pannie C. C. nic nie zagraa. Zamwiem lo w operze w. Samuela i o wiele przed czasem czekaem w oznaczonym miejscu. Wreszcie przyby P. C. z siostr, a widok mojej modej przyjaciki wprawi mnie w zachwyt. Miaa przeliczn mask, a brat jej wdzia mundur. Bojc si, e zdradzi j osoba brata, zaprosiem oboje do mojej gondoli. P. C. chcia, abym go wysadzi przy domu jego kochanki, niedomagajcej, jak mwi, i prosi, bymy sami udali si do opery, gdzie nas odnajdzie. Zdziwio mnie, e C. C. nie wydaje si zaskoczona i nie okazuje niechci do pozostania sam na sam ze mn w gondoli; natomiast nie zdziwiem si wcale znikniciem jej brata, albowiem zamierza on najwidoczniej wycign z tego korzy. Powiedziaem C. C., e zayjemy przejadki a do czasu rozpoczcia si przedstawienia, i poprosiem, aby ze wzgldu na dotkliwy upa zdja mask, co uczynia natychmiast. Postanowienie uszanowania niewinnoci tej ukochanej istoty, szlachetna pewno malujca si na jej twarzyczce, ufno spojrzenia i nie ukrywana dziecinna uciecha powikszay moj mio. Nie wiedzc, o czym tu mwi, gdy oczywicie mogem mwi tylko o mioci, a by to draliwy temat kontentowaem si obserwowaniem czarujcej postaci mojej towarzyszki. Nie miaem jednak spocz wzrokiem na dwch rozkwitajcych pkulach, zaokrglonych dutem amora, by nie urazi jej wstydliwoci. Nieche pan co powie rzeka. Patrzysz tylko na mnie bez jednego sowa. Zdobye si pan dzi na ofiar, bo mj brat byby ci zabra do swojej damy, ktra podobno jest pikna jak anio. Widziaem t pani. Musi by bardzo zajmujca. Moliwe, ale nie zdoaem tego zauway, bom nigdy u niej nie by i nie zamierzam pj kiedykolwiek. Nie sd zatem, pikna C., e zdobyem si na jakie powicenie. Mylaam tak, bo skoro nic nie mwisz, sdziam, i trawi ci smutek. Jeli nic nie mwi, to dlatego, e twoja anielska ufno, pani, wzrusza mnie do gbi. Bardzo mnie to cieszy; lecz jak mogabym ci nie ufa? Przy tobie czuj si znacznie swobodniej i pewniej, ni gdybym bya z moim bratem. Nawet matka mwi, i nie mona wtpi w twoj wielk szlachetno serca. I wreszcie: jeste pan kawalerem; to bya pierwsza rzecz, o ktr zapytaam brata. Pamita pan, powiedziae mi, e zazdrocisz temu, co dostanie mnie za on. A ja teraz mwi, e ta, ktra ciebie dostanie za ma, bdzie najszczliwsz kobiet w Wenecji. Te sowa, wygoszone z naiwn prostot i owym szczerym tonem, co pynie prosto z serca, wywary na mnie trudne do opisania wraenie. Cierpiaem, i nie wolno mi zoy najczulszego pocaunku na koralowych wargach, ktre je wygosiy. Alici jednoczenie odczuwaem rozkoszne zadowolenie, i jestem kochany przez tego anioa. Droga C., czy w tej jednoci uczu powiedziaem nie moglibymy znale doskonaego szczcia, gdybymy zdoali poczy si nierozerwalnymi wizami? Tylko e ja mgbym by twoim ojcem. Pan moim ojcem? C za bajki! Czy wiesz pan, e mam czternacie lat? Czy wiesz pani, e ja mam ich dwadziecia osiem? Dobrze! Kt w paskim wieku mgby mie tak crk? mia mi si chce na myl, e gdyby mj ojciec przypomina pana, wcale bym si go nie baa: nie mogabym czu przed nim adnego respektu. Zbliaa si godzina rozpoczcia spektaklu i wysiedlimy z gondoli, aby uda si do teatru, gdzie przedstawienie cakowicie pochono uwag C. C. Brat jej zjawi si dopiero przy ko-

46

cu, tak jak to sobie naprzd obliczy. Zabraem oboje do jakiej obery na kolacj, a widok tej licznej osbki, jedzcej z ogromnym apetytem, kaza mi zapomnie, e jestem bez obiadu. Nie odzywaem si prawie wcale, gdy byem chory z mioci i tak podniecony, iem sobie rady da nie mg. Aby usprawiedliwi swoje milczenie, udaem bl zba; aowano mnie i pozostawiono w spokoju. Po kolacji P. powiedzia siostrze, e kocham si w niej na zabj i e jeeli bd j mg pocaowa, z pewnoci sprawi mi to ulg. W odpowiedzi tylko zwrcia si ku mnie z rozemianymi ustami, dopominajcymi si pocaunku. Ponem z podania, ale tak czciem to czyste i naiwne stworzenie, e pocaowaem j tylko w policzek, i to cakiem chodno na pozr. adny mi pocaunek! wykrzykn P. miao, miao, cauj pan jak naley! Nie ruszyem si: drani mnie ten bezwstydny kusiciel, ale jego siostra odwrcia gow mwic z przejciem: Nie nalegaj, skoro nie mam szczcia mu si podoba. Te sowa jeszcze bardziej mnie podnieciy; przestaem nad sob panowa. Jak to! wykrzyknem z zapaem. Jak to! Nie raczysz pani czy mojej powcigliwoci z uczuciem, ktre we mnie wzbudzia? Sdzisz, e mi si nie podobasz? Jeli tylko pocaunek wystarczy, aby ci przekona, daj ci go wraz z ca moj mioci. Porwaem j w ramiona i tulc do piersi wycisnem na jej ustach dugi, namitny i z dawna upragniony pocaunek, a z jego charakteru wyczua agodna gobica, e wpada w szpony spa. Wylizna si z objcia zdumiona, e w ten sposb zdradziem si ze swoj mioci. Brat jej gratulowa mi haaliwie, gdy ona, dla ukrycia zmieszania, nakadaa z powrotem mask. Zapytaem, czy i teraz jeszcze przypuszcza, e mi si nie podoba. Przekonae mnie pan odrzeka. Ale nie powiniene mnie kara za to, em si pomylia. Ta subtelna odpowied wielce przypada mi do gustu, gdy bya wyrazem uczucia, ale P. C. uwaa j za gupi, jako e nie zgadzaa si z jego planami. Naoywszy maski wyszlimy, a gdy odwiozem ich do domu, wrciem do siebie bardzo rozkochany i w gruncie rzeczy zadowolony, cho wielce smutny... Nazajutrz P. C. przyszed do mnie oznajmiajc z triumfaln min, e jego siostra powiedziaa matce o naszej mioci i e jeli ma wyj za m, moe by szczliwa jedynie ze mn. Uwielbiam pask siostr odparem. Ale czy sdzisz pan, i twj ojciec zechce mi j da? Nie, ale on jest stary. Na razie wic kochajcie si i czekajcie. Matka zezwala siostrze pj z nami do opery. Wspaniale, drogi przyjacielu, pjdziemy wic. Niestety, musz pana prosi o wywiadczenie mi niewielkiej przysugi. Rozkazuj pan. Trafia mi si wspaniae wino cypryjskie, i to bardzo tanio; mog dosta ca beczk w zamian za weksel z terminem procznym. Jestem pewien, e od razu sprzedam je z zyskiem. Ale kupiec da porczenia i przyjmie paskie, jeli mi go zechcesz udzieli. Czy podyrujesz mj weksel? Z przyjemnoci. Podpisaem weksel bez zmruenia oka, bo jaki zakochany miertelnik w podobnych warunkach odmwiby czowiekowi, ktry przez zemst mgby go unieszczliwi? Umwilimy si na wieczorne spotkanie i rozstalimy si zadowoleni z siebie.

47

Ubrawszy si wyszedem i kupiem tuzin rkawiczek, tyle par jedwabnych poczoch oraz par haftowanych podwizek ze zotymi zapinkami. Z przyjemnoci mylaem o tym pierwszym prezencie, ktry ofiaruj swojej nowej przyjacice. Nie potrzebuj chyba mwi, e na spotkanie stawiem si punktualnie. Jednak z daleka dostrzegem, e ju na mnie czekaj. Bardzo by mi pochlebiy te wzgldy, gdybym si nie by domyli intencji P. C., bo ledwie zdyem si przywita, oznajmi mi, e musi zaatwi jak pilna spraw i dlatego pozostawi nas we dwoje z C. C. i przyjdzie pod koniec przedstawienia. Gdy odszed, zaproponowaem C. C. przejadk gondol a do rozpoczcia si spektaklu. Nie odrzeka jedmy raczej do ogrodu Zuecca. Chtnie. Wsiedlimy do gondoli i popynlimy na Saint-Blaise, do pewnego znanego mi ogrodu, ktry za jednego cekina objem w wyczne posiadanie na cay dzie, i nikt poza nami nie mg tam wej. A tak si stao, e oboje bylimy bez obiadu. Zamwiem wic suty posiek, potem za poszlimy na gr, do pokojw hotelowych, zdjlimy maski i domina i zeszlimy znw do ogrodu. Przemia C. C. miaa na sobie tylko skromn taftow spdniczk i taki staniczek; ale w tym prostym stroju bya zachwycajca! Rozkochanym spojrzeniem przenikaem te osony i oczami duszy widzc j cakiem nag wzdychaem z hamowanego podania i namitnoci. Gdy znalelimy si w dugiej alei, moja maa towarzyszka, zwinna jak sarenka, ktra po raz pierwszy zaznaa szczcia hasania po murawie, zdjta przemon radoci ja biega tu i tam. Wkrtce, gdy przystana dla zapania tchu, ujrzaa, e przygldam jej si z niemym zachwytem, jak by w ekstazie, i wybuchna miechem na ten widok. Niebawem kazaa mi si ciga z sob. Zgodziem si ochoczo, ale postanowiem urozmaici t zabaw jakim zakadem. Powiedziaem wic: Pokonany bdzie musia zrobi to, co rozkae zwycizca. Doskonale, zgoda. Wyznaczamy met i biegniemy. Byem pewny wygranej, ale postanowiem przegra, aby zobaczy, czego ode mnie zada. Od razu pdzi co si, gdy ja szczdz swoich, tote do mety przybiega przede mn. apic oddech zastanawia si, jak mnie ukara, potem biegnie ukry si za drzewa i rozkazuje mi odnale jej piercionek. Ukrya go na sobie, przez co caa oddaje si pod moj wadz. Oczarowaa mnie tym, gdy jasno przejrzaem i podstp, i intencje. Jednake wiedziaem, e nie wolno mi naduy jej zaufania, przeciwnie, bo te naiwne uczucie naleao nawet pogbi. Usiedlimy na trawie i zaczem przeszukiwa jej kieszenie, fady staniczka i spdnicy, potem trzewiki i podwizki, ktre nosia zapite pod kolanami. A e nie znalazem piercionka, szukaem dalej, bo go przecie miaa na sobie i wypadao go znale. Czytelnik zapewne zgaduje, e domylaem si, w jakim to czarownym schowku moja licznotka ukrya klejnocik; powiedziaem sobie jednak, e nim tam dotr, musz w peni zakosztowa wszystkich przyjemnoci, co te czyniem z rozkosz. W kocu znalazem piercionek, schowaa go midzy dwa krge wzgrki, najpikniejsze z tych, jakie natura kiedykolwiek wytoczya. Rka trzsa mi si z szalonego podniecenia, gdym go stamtd wydobywa. Dlaczego pan dry? zapytaa C. C. Z radoci, e znalazem piercionek, bo schowaa go, pani, wybornie! Ale winna mi rewan i tym razem ju mnie nie pokonasz. Zobaczymy. Pobieglimy i widzc, i biegnie niezbyt szybko, sdziem, e atwo j przecign, gdy zechc. Ale myliem si. Oszczdzaa si i kiedy bylimy na dwch trzecich drogi, wysuna si naprzd, mina mnie i ujrzaem, e przegrywam. Uciekem si wic do niezawodnego podstpu: udaem, e padam jak dugi, krzyknwszy przy tym bolenie. Biedne malestwo przystaje przeraone, podbiega i bolejc nade mn pomaga mi wsta. Ju na nogach i nieco wysunity przed ni, parskam miechem, rzucam si naprzd z impetem i pierwszy dopadam mety.

48

Czarujca zawodniczka mwi osupiaa: A wic nic si panu nie stao? Nie, bo upadem umylnie. Umylnie? By mnie zwie! Nie posdzaam ci o to. Nie wolno szachrowa w grze i dlatego wcale nie przegraam. Jednak przegraa pani, bo byem pierwszy u mety; a podstp za podstp, przyznaj sama, e te prbowaa mnie zwie biegnc z pocztku powoli. Ale to jest dozwolone, gdy paski podstp, drogi przyjacielu, by zgoa innego rodzaju. Jednak da mi zwycistwo, a vincasi per fortuna o per ingano, il vincer sempre f laudabil cosa8. Czsto syszaam to od mego brata, lecz nigdy od ojca. Zreszt poddaj si. Rozkazuj, ska mnie: bd ci posuszna. Zaczekaj, pani. Usidmy, bo musz si namyli. Skazuj pani na wymian ze mn podwizek. Podwizek? Widziae je pan, s brzydkie i mao co warte. To nie ma znaczenia. Dwa razy dziennie bd myla o przedmiocie mojej mioci, i to w tych samych chwilach, kiedy pani bdziesz zmuszona przypomnie sobie o mnie. Bardzo adny pomys, ktry mi schlebia. Wybaczam panu teraz, e mnie oszuka. Oto moje brzydkie podwizki. Ach, mj najdroszy oszucie, jakie te s liczne! To pikny doprawdy podarek. Bd si bardzo podobay mojej matce! Pewnie dostae je w prezencie niedawno, bo s nowiusiekie. To nie prezent; kupiem je specjalnie dla pani i amaem sobie gow nad tym, jak ci je ofiarowa. Mio natchna mnie myl, aby uczyni z nich nagrod w wycigu. Teraz moesz pani wyobrazi sobie moje strapienie, kiedym ujrza, e wygrywasz. Z rozpaczy zrodzi si w fortel oparty na uczuciu, ktre ci tylko zaszczyt przynosi. Przyznaj pani bowiem, i zdradziaby niezwyk twardo serca, gdyby mi nie pospieszya z pomoc. Jednak jestem pewna, e nie uciekby si pan do tego podstpu, gdyby by wiedzia, jaki bl mi sprawisz. Tak ywym wic darzysz mnie zainteresowaniem? Uczyni wszystko, by ci o tym przekona. Bardzo mi si podobaj moje liczne podwizki: nigdy nie wo innych i rcz przy tym, e mj brat mi ich nie skradnie. Mgby to zrobi? O, z pewnoci! Zwaszcza jeli sprzczki s ze zota. S zote; ale powiedz mu pani, e to mied pozacana. Czy nauczysz mnie pan zapina te pikne sprzczki? Oczywicie. Poszlimy na obiad. Po posiku, ktremu jak sobie przypominam oboje oddalimy nalen cze, C. C. rozweselia si jeszcze bardziej, a ja rozkochaem si w niej jeszcze gorcej, bdc tym godniejszy poaowania, e powziem by owo cikie postanowienie. Ponc z niecierpliwoci woenia podwizek poprosia mnie o pomoc, i to w najlepszej wierze, bez szelmostwa czy kokieterii. Modej dziewczynie, ktra mimo swych pitnastu wiosen nie przestaje z rwienicami i nie bywa w wiecie, obc jest gwatowna dza i to wszystko, co j wzbudza. Z pewnoci nie ma te najmniejszego pojcia o niebezpieczestwie, ktre si kryje w pozostawaniu sam na sam z mczyzn. Gdy po raz pierwszy zakocha si, instynktownie uwaa, i przedmiot jej uczu godzien jest penego zaufania, i myli, e tylko wtedy bdzie kochana, jeeli zoy mu dowd cakowitej ufnoci. C. C. znajdujc, i ma zbyt krtkie poczochy, by zapi podwizki ponad kolanami, oznajmia, e bdzie je nosi przy duszych. Skorzystaem z tego i natychmiast zrcznie wycignem z kieszeni te, ktre kupiem dla niej, proszc, aby je przyja. Rozradowana i
8

Vincasi...-Czy zdobyte trafem, czy podstpem zwycistwo zawsze jest rzecz chwalebn.

49

wdziczna siada mi na kolanach i obsypaa pocaunkami, jakich nie szczdziaby wasnemu ojcu za podobny prezent. Oddawaem jej causy tumic z caej siy gwatowne podanie i powiedziaem jej tylko, e kady taki caus to wicej ni krlestwo. Urocza C. C. zdja buciki i wcigna poczochy, ktre sigay a do p uda. Im bardziej poznawaem jej niewinno, tym mniej miaem miaoci, by zawadn tym czarujcym upem. Zeszlimy znw do ogrodu, gdzie przechadzalimy si do wieczora, za czym udalimy si do opery, przezornie osonici maskami, albowiem w nieduym teatrze atwo zostalibymy poznani, a moja urocza przyjacika bya pewna, e ojciec ju by jej nie wypuci z domu, gdyby si dowiedzia, i korzysta z podobnych przyjemnoci. Zdumiaa nas nieobecno P. C. Po naszej lewej stronie siedzia markiz de Montalegre, ambasador Hiszpanii, w towarzystwie panny Bola, swojej oficjalnej metresy, z prawej za zamaskowana para, mczyzna i kobieta. Te dwie maski nie spuszczay nas z oczu, ale moja przyjacieczka, siedzc do nich tyem, nie moga tego dostrzec. A gdy podczas baletu pooya na oparciu loy libretto opery, zamaskowany mczyzna sign rk i wzi je. Sdzc wic, e jest to kto znajomy, powiedziaem o tym swojej przyjacice, ktra odwrciwszy si rozpoznaa brata. Kobieta w masce bya wic jego kochank. P. C. zna numer naszej loy, wzi zatem ssiedni, a e na pewno mia w tym jaki cel, podejrzewaem, e chce w czasie kolacji zetkn swoj siostr z t kobiet. Rozgniewao mnie to, lecz c mogem poradzi, chyba zerwa z nim otwarcie, ale byem zakochany. Po drugim balecie P. C. wszed do naszej loy razem ze swoj bogdank. Wymieniwszy zwyke w takich razach uprzejmoci zawarlimy znajomo i poszlimy na kolacj do jego casino9. Kiedy obie damy zdjy maski, ucaoway si serdecznie, a metresa pana P. C. rozpywaa si w zachwytach nad moj ma przyjacik. Przy stole silia si, aby j traktowa z uprzedzajc grzecznoci, C. C. za, nie nawyka do wiatowego obejcia, odwzajemniaa si jej szczeglnym szacunkiem. Widziaem jednak, e mimo swego wyrafinowania metresa pana P. C. nie potrafia ukry gniewa na widok tej wyszoci wdzikw, ktre przeoyem ponad jej wasne. P. C. szaleczo wes wysila si na paskie dowcipy, ktre budziy miech jedynie jego bogdanki. Ja byem zy, wzruszaem wic tylko ramionami, a jego siostra nie rozumiejc owych artw nie moga na nie w ogle reagowa. Z tych to powodw nasza czwrka stanowia le dobrane towarzystwo. Przy deserze P. C., nieco rozgrzany winem, wzi w objcia swoj ukochan zapraszajc mnie, abym to samo uczyni z jego siostr. Odparem, e naprawd kochajc pann C. C. nie pozwol sobie na to dopty, dopki nie nabd praw do jej serca. P. C. pocz artowa na ten temat, ale jego metresa kazaa mu by cicho. Wdziczny za ten przyjazny akt wyjem z kieszeni zakupiony tuzin par rkawiczek i ofiarowawszy jej sze par, poprosiem C. C., by przyja reszt. P. C. drwic i artujc wsta od stou i pocignwszy za sob swoj kochank, ktra rwnie do hojnie korzystaa z winnicy paskiej, pad wraz z ni na kanap. Widok sta si draliwy, postanowiem wic zasoni go sob i pocignem swoj ma przyjacik we wgbienie okna. Nie mogem jednak zapobiec temu, aby nie widziaa w szybie zachowania si tej bezwstydnej pary, tote jej twarzyczka spona rumiecem. Ale e nie powiedziaem jej nic nieprzyzwoitego, pocza mwi o piknych rkawiczkach, ktre skadaa i rozkadaa na konsoli. Po swoim brutalnym akcie bezwstydny P. C. podszed i uciska mnie, a jego rozwiza towarzyszka, biorc z niego przykad, obja moj przyjacieczk. Wyrazia przy tym nadziej, e nie widziaa ona owej sceny. C. C. odrzeka skromnie, i nie wie, co moga bya zobaczy, ale spojrzenie, ktre mi przesaa, zdradzio jej prawdziwe uczucia. Gdy chodzi o to, co ja czuem, niech to czytelnik odgadnie, jeli zna serce mczyzny. Jak tu znie taki widok w obecnoci niewinnego dziewcztka, ktre ubstwiaem, gdy ponadto przyszo mi walczy z wasnym podaniem i nie zawie pokadanego we mnie zaufania! Staem jak na rozarzonych wglach!
9

Casino willa lub apartament przeznaczony na zabawy i rozrywki.

50

Moja mio do C. C. rosa z kadym dniem, tote postanowiem za nic w wiecie nie pozwoli na to, aby jej niecny brat przefrymarczy j komu innemu, nie majcemu tych skrupuw, ktre si we mnie budziy. A sprawa wydawaa si nagli... Powiedziano mi, e P. C. jest zaduony po uszy, e zbankrutowa w Wiedniu, gdzie ma on i dzieci, e w Wenecji przynis wstyd swojemu ojcu... Wiedziony tym potnym uczuciem, ktre ludzie zw idealn mioci, poszedem nazajutrz do P. C. i powiedziaem przede wszystkim, e uwielbiam jego siostr ywic wobec niej jak najczystsze intencje. Nastpnie daem mu do zrozumienia, jak to przykro wyrzdzi mi zapominajc o tych wzgldach i wstydzie, o ktrych najwikszy nawet rozpustnik winien pamita, jeeli chce uchodzi za czowieka wiatowego. Nawet za cen rezygnacji z widywania takiego anioa, jakim jest paska siostra rzekem postanowiem nie przebywa wicej w twoim towarzystwie; ostrzegam ci jednak, mj panie, i potrafi zapobiec temu, aby i ona pokazywaa si z tob; albowiem gotowa sta si w twoich rkach stawk w jakim haniebnym przetargu. J si tumaczy od nowa, kadc swoje postpowanie na karb pijastwa i niewiadomoci, i ja kocham jego siostr mioci idealn, wykluczajc podanie. Paka, caowa mnie, baga o przebaczenie i pewnie dabym si ugaska, gdyby nie to, e w tej samej chwili wesza jego matka z siostr. Obie zaczy mi wylewnie dzikowa za pikny podarunek. Odpowiedziaem matce, e zezwalam sobie miowa jej crk w tej tylko nadziei, i mi j da za on. Z t nadziej, pani dorzuciem bd mwi z jej czcigodnym maonkiem, zaraz gdy zdobd pozycj pozwalajc mi na godziwe utrzymanie ony, tak, bym uczyni j szczliw. To, com oznajmi matce, zdumiao crk, lecz jej zdumienie wzroso, gdy dowiedziaa si, co rzekem jej bratu. Po chwili namysu powiedziaa mu, e kady inny mczyzna na moim miejscu byby j zgubi oraz e gdyby bya jego dam serca, nigdy by mu nie darowaa tego zachowania si, ktre obrazio je obie jednako. P. C. paka, ale w zdrajca umia paka na zawoanie. Dziao si to w Zielone wita, a e teatr by nieczynny, P. C. rzek mi, e jeli zechc stawi si w zwykym miejscu, przybdzie tam wraz z siostr, potem za, poniewa honor nie pozwala mu pozostawi swojej bogdanki samej, udzieli nam zupenej swobody. Dam panu swj klucz doda i odprowadzisz moj siostr tutaj, gdy ju zjecie kolacj, gdzie wam si spodoba. Z tymi sowy da mi klucz, ktrego przyjcia nie miaem siy odmwi, i odszed. W chwil potem wyszedem i ja, powiedziawszy mej przyjacice, e nazajutrz pojedziemy do ogrodu Zuecca. Brat mj postpi tak szlachetnie, jak tylko mg rzeka mi. Na spotkanie stawiem si punktualnie i gorejc z mioci rozkoszowaem si myl o czekajcych mnie sodkich chwilach. Przezornie wynajem lo w operze, ale w oczekiwaniu wieczoru udalimy si do naszego ogrodu. Z racji wita sporo stolikw byo zajtych, nie chcc wic miesza si z poledniejszym towarzystwem postanowilimy zosta w pokojach gocinnych, ktrych zadaem, i pj do opery na koniec przedstawienia; zamwiem zatem wyborn kolacj. Mielimy przed sob siedem godzin, podczas ktrych jak rzeka moja urocza kochanka nie zaznamy nudy. Uwolniwszy si od maski i domina usiada mi na kolanach, mwic, e cakowicie podbiem j moim powcigliwym zachowaniem si po tamtej okropnej kolacji; jednak te rozwaania sowicie okraszalimy pocaunkami, ktre coraz bardziej rozpalay w nas krew. Czy widzia spytaa co brat mj robi ze swoj dam, kiedy dosiada go niby konia? Widziaem tylko w lustrze, ale wyobraam to sobie doskonale. Czy nie obawiaa si, e i ja postpi tak samo z tob?

51

 Nie, zapewniam ci. Czy mogabym si obawia, gdy wiem, jak bardzo mnie kochasz? Tak by mnie upokorzy, e nie mogabym ci wicej kocha. Uszanujemy si do czasu, a si pobierzemy, nieprawda, mj ukochany? Nie wyobraasz sobie nawet, z jak radoci suchaam, gdy si owiadcza o mnie mojej matce! Bdziemy si wiecznie kochali. Ale propos, mj drogi, przetumacz mi sowa wyhaftowane na moich podwizkach. Jest tam jaka dewiza? Nic o tym nie wiedziaem. Ale tak, po francusku: bd tak dobry i przeczytaj mi. Siedzc na moich kolanach odpia jedn podwizk, gdy ja odpiem jej drug. Oto wiersze, ktre powinienem by przeczyta, zanim ofiarowaem jej ten prezent: Codziennie ogldajc mej damy klejnocik daj ode wiernoci: Amor lubi psoci. Te wiersze, niewtpliwie frywolne, wyday mi si zgrabne, zabawne i wcale dowcipne. Parsknem miechem, potem za rozemiaem si po raz wtry, gdy zobligowany przez C. C. musiaem przeoy tre dwuwiersza. A e nie rozumiaa, o co chodzi, trzeba byo wda si w szczegy, co nas jeszcze bardziej zagrzao. Nie omiel si nikomu pokaza moich podwizek, i to mnie martwi. Widzc, e si zadumaem, spytaa: Powiedz, o czym rozmylasz? Myl, e te szczliwe podwizki dostpiy przywileju, ktry moe nigdy nie bdzie moim. Jake chciabym znale si na ich miejscu! By moe umr z tego pragnienia i umr nieszczliwy. Nie, mj przyjacielu, gdy ja, w tym samym pooeniu co ty, pewna jestem swego ycia. Zreszt moemy przyspieszy nasze maestwo. Co do mnie, gotowam jutro przysic ci wiar, jeli chcesz. Jestemy niezaleni i ojciec musi si zgodzi. Rozumujesz susznie, bdzie musia si zgodzi chociaby dla ratowania honoru. Jednak pragn zoy mu dowd szacunku proszc o twoj rk, a potem ju szybko zaatwimy wszystko. Wystarczy tydzie lub dziesi dni. Tak szybko? Zobaczysz, i powie, e jestem jeszcze za moda. Kto wie, czy nie bdzie mia racji. Nie, bo cho moda, nie jestem ju dzieckiem i nie wtpi, e mog zosta twoj on. Siedziaem jak na rozarzonych wglach i nie miaem ju si tumi ognia, ktry mnie trawi. Czy pewna, moja ubstwiana rzekem jej e ci kocham? Mogaby posdzi mnie o podo? Jeste przekonana, e nigdy nie poaujesz, ie zostaa moj on? Jestem bardziej ni pewna, mj skarbie; przecie nie mgby chcie mego nieszczcia. Dobrze wic! Zostamy maestwem od tej chwili. Zaufajmy sobie wzajem, poczmy nasze losy i bdmy szczliwi... A tymczasem bd moj... Ucaowawszy j najczulej, poszedem powiedzie gospodyni, aby podaa nam kolacj, dopiero gdy tego zadamy, i niech nikt nam teraz nie przeszkadza. Tymczasem moja cudna C. C. rzucia si na ko cakiem ubrana. Rzekem jej wic, e mio lka si niefortunnych zason i w niespena minut miaem ju przed sob now Ew, pikn i nag, jak by tylko co wysza z rk najwspanialszego artysty. Jej mikka jak atas skra bya olniewajco biaa, jeszcze bielsza w zestawieniu z fal wspaniaych hebanowych wosw, ktre rozpuciem na alabastrowe ramiona... W najwyszym uniesieniu zaczem si ju obawia, czy aby owo szczcie przeywam na jawie i czy zostanie ono ukoronowane najwysz rozkosz, kiedy zoliwy Amor w tak powanej chwili omieli si mnie rozmieszy. Czy jest takie prawo, e maonek si nie rozbiera? zapytao moje bstwo.

52

 Nie, nie, drogi aniele; a gdyby nawet byo, uwaabym je za zbyt okrutne, aeby mu si podda. Natychmiast zrzuciem z siebie wszystk odzie i z kolei moja ukochana daa si ponie instynktowi i ciekawoci: wszystko we mnie byo dla niej nowe. Wreszcie, jak by pod ciarem wzrokowej rozkoszy, przytulia si do mnie wykrzyknwszy przy tym: O mj miy! Jake jeste niepodobny do mojej poduszki! Do poduszki, najdrosza? Chyba artujesz: wytumacz mi, co masz na myli. Och, to takie dziecinne, ale czy nie bdziesz si gniewa? Gniewa si! Czy mgbym gniewa si na ciebie w najsodszym momencie mego ycia? Wic dobrze! Od wielu dni nie mogam zasn nie tulc w ramionach poduszki; pieciam j i nazywaam swym drogim mem... Umiowana C. C. po bohatersku zostaa moj on, bo wielka mio nawet bl czynia jej rozkosznym. Po trzech godzinach najsodszych szalestw wstaem, by zawoa o kolacj. Bya niewyszukana, ale przepyszna. Patrzylimy na siebie w milczeniu, bo jake moglimy odda sowami nasze uczucia? witao ju, kiedy budzc ciekawo gondolierw wysiedlimy na placu witej Zofii. Poegnalimy si szczliwi, zadowoleni i gboko przekonani, i jestemy prawdziwym maestwem. Kadem si spa, twardo zdecydowany wyroczni kabay zmusi pana Bragadina do tego, aby w moim imieniu poprosi o rk ubstwianej C. C. Spaem a do poudnia, a reszt dnia spdziem przy kartach z fatalnym wynikiem, tak jak by los chcia rzuci wyzwanie mojemu szczciu.

DALSZY CIG MOJEGO ROMANSU Z C. C. PAN BRAGADIN PROSI O JEJ RK DLA MNIE OJCIEC C. C. ODMAWIA I ZAMYKA J W KLASZTORZE
Rozkoszna mio czynia mnie nieczuym na straty materialne, a umys miaem tak zajty moj ukochan C. C., e o niczym innym nie mogem myle. Nazajutrz rano, kiedy wanie pogrony byem w tych dumaniach, zjawi si u mnie jej brat i powiedzia rozradowany: Wiem na pewno, i pokadae si z moj siostr i jestem tym zachwycony. Ona zaprzecza, ale daremnie. Przyprowadz ci j dzisiaj. Rad bd temu, gdy j uwielbiam i postaram si prosi o ni paskiego czcigodnego ojca w taki sposb, i nie bdzie mg mi odmwi. yczybym sobie tego, ale wtpi. Tymczasem znw musz pana prosi o przysug. Mog dosta na weksel, patny za p roku, piercie wartoci dwustu cekinw, ktry atwo sprzedam dzi za t sam kwot. Te pienidze s mi koniecznie potrzebne, ale zotnik, ktry zna pana, nie chce mi zawierzy bez paskiego porczenia. Czy oddasz mi pan t usug? Wiem, e przegrae wczoraj; jeli w potrzebie, poycz ci sto cekinw na weksel. Jake mu byo odmwi? Wiedziaem, e mnie wystrychnie na dudka, ale tak bardzo kochaem jego siostr! W poudnie przyprowadzi mi swoj siostr i niewtpliwie chcc dowie, e jest uczciwym czowiekiem, albowiem ajdacy najwicej o to stoj, odda mi weksel za wino cypryjskie, ktrym mu by porczy, zapewniajc jednoczenie, i przy najbliszym spotkaniu da mi przyrzeczone sto cekinw. Jak zwykle zabraem swoj przyjacik do Zuecca, kazaem zamkn ogrd i obiadowali

53

my w altanie z winogradu. C. C., odkd naleaa do mnie, wydawaa mi si jeszcze pikniejsza. A e z mioci czya si przyja, odczuwalimy bogie zadowolenie, ktre malowao si na naszych obliczach. Kiedy zostalimy sami, moja ukochana zapytaa, jakie to sto cekinw ma mi przynie jej brat; powiedziaem wic, co zaszo midzy nami. Bagam ci, drogi mj odrzeka ju na nic wicej si nie zgadzaj. Ten biedak tak jest zaduony, e w kocu i ciebie wcignie w otcha, w ktr niechybnie wpadnie. Tym razem nasze pieszczoty nosiy solidniejszy charakter: zaywalimy ich znacznie subtelniej i jeli mona tak rzec z wikszym rozmysem. O mj ukochany powiedziaa C. C. postaraj si uczyni mnie matk. Wtedy ojciec nie bdzie mg mwi, e jestem za moda na on. Z trudem zdoaem jej wytumaczy, e spenienie tego yczenia, mimo e jest rwnie i moim, nie zaley tylko od nas. Zbyt wczesny wit zaskoczy nas pord najsodszych karesw. Co prdzej wrcilimy wic do Wenecji jeszcze na czas, aby unikn ciekawych oczu. W pitek spotkalimy si znowu, lecz jakkolwiek z rozrzewnieniem wspominam te chwile, oszczdz czytelnikowi opisu przeywanych przeze mnie nowych rozkoszy. Powiem tylko, i przed poegnaniem ustalilimy, e po raz ostatni spotkamy si w ogrodzie w nadchodzcy poniedziaek, czyli na sam koniec karnawau. Jedynie mier zdoaaby przeszkodzi mi w stawieniu si na t schadzk, ktra moga by naszym ostatnim miosnym sam na sam. Tak wic w poniedziaek, po zobaczeniu si z P. C., ktry potwierdzi mi jeszcze miejsce i czas spotkania, nie omieszkaem stawi si na t schadzk. Pierwsza godzina oczekiwania mimo mojej niecierpliwoci mina szybko, ale nastpna bya przygnbiajco duga. Jednak czekaem trzeci i czwart, nie mogc dojrze pary, ktrej wypatrywaem. W zdenerwowaniu wyobraaem sobie rzeczy najgorsze. Jeli C. C. nie moga wyj, to jej brat powinien by przyby, aby mi to rzec. Ale mg natrafi na jak nieprzewidzian i nieprzezwycion przeszkod; baem si za jecha do C. C., do domu, aby nie min si z ni w drodze. Wreszcie w chwili, gdy zadzwoniono na Anio Paski, ujrzaem podchodzc do mnie C. C., sam i w masce. Byam pewna rzeka e tu czekasz, i nie zwaaam na przestrogi matki. Musisz by miertelnie godny. Ojca nie byo przez cay dzie. Jedmy czym prdzej do naszego zaktka, bo i mnie si chce je; potem za mio wynagrodzi nam nasze dzisiejsze cierpienia. Nie pozostawia mi czasu nawet na wtrcenie jednego sowa. Wsiedlimy w gondol, aby si uda do naszego ogrodu. D silny wiatr, niemal huraganowy, a d bya o jednym wiole. Grozio nam prawdziwe niebezpieczestwo, z ktrego C. C. nie zdawaa sobie sprawy. Rozdokazywaa si na dobre, jak by chciaa zapomnie o cicym na niej przez dzie cay przymusie. Gondola niebezpiecznie przechylaa si rozkoysana jej gwatownymi ruchami i gdybymy jakim fatalnym zrzdzeniem losu wpadli do wody, niechybnie znalelibymy mier miast przyjemnoci, po ktr zdalimy. Staraem si uspokoi moj ukochan, ale baem si powiedzie jej o czyhajcym niebezpieczestwie, za to gondolier, ktry nie potrzebowa si z tym liczy, rykn stentorowym gosem, abymy siedzieli spokojnie, jeeli chcemy uj z yciem. Ta groba poskutkowaa i pomylnie przybylimy na miejsce. W naszym przybytku rozkoszy spdzilimy sze szczliwych godzin, gsto kraszonych mioci. Tym razem nie zakosztowalimy snu. Jedynie myl, e karnawa si koczy i e nie wiedzielimy, jak odtd bdziemy mogli urzdza schadzki, zakcaa nasze szczcie... Postanowilimy, e w rod rano odwiedz jej brata, ona za przyjdzie tam jak zwykle... Poegnalimy poczciw gospodyni, ktra widzc, e jestemy u niej po raz ostatni, bardzo tego aowaa i obsypaa nas bogosawiestwami. Potem szczliwie odwiozem swoj kochank a do drzwi jej domu i rozstalimy si.

54

Do szalestwa rozkochany nie chciaem ani chwili duej czeka z owiadczynami, od ktrych jak wierzyem zaley moje szczcie. Za czym po obiedzie poprosiem pana Bragadina i jego obu przyjaci o dwugodzinn rozmow w pokoju, gdzie nikt nam nie przeszkodzi. Tam bez dugich wstpw owiadczyem im, e zakochaem si w C. C., ktr gotwem nawet uprowadzi, jeli nie zdoaj nakoni jej ojca, aby mi j odda za on. Chodzi o to rzekem do pana Bragadina aby stworzy mi pewn pozycj materialn jako odpowiednik tych dziesiciu tysicy dukatw, ktre ta moda osoba wniesie w posagu. Odparli, e w tej sprawie chtnie postpi wedug wskazwek wyroczni. To mi wystarczyo. Dwie bite godziny stawiaem dane przez nich kabay, ktre doprowadziy do tego, e pan Bragadin osobicie mia prosi ojca o rk C. C. i e on to z woli wyroczni mia zagwarantowa swoim obecnym i przyszym majtkiem wiano wnoszone przez pann mod... Wielce rad ze swoich poczyna udaem si nazajutrz rano do P. C. Stara baba, ktra mnie wpucia, rzeka, e wyszed, ale e pani przyjdzie pomwi ze mn. Istotnie przysza wraz z crk i obie wyday mi si bardzo zatroskane, z czego le sobie wryem. C. C. oznajmia mi, i brata uwiziono za dugi i e trudno go bdzie uwolni, albowiem suma jest znaczna. Matka gorzko paczc rozpaczaa, e nie bdzie moga utrzymywa syna w wizieniu, i pokazaa mi list od niego pisany wycznie do siostry. Zapytaem ubstwian C. C., czy mog go przeczyta. Daa mi wtedy w list, w ktrym prosi, aby si do mnie zwrcia o pomoc. Odparem, e nic nie mog poradzi. Jednoczenie ofiarowaem matce dwadziecia pi cekinw, by miaa z czego przesa mu czasem jednego lub dwa na raz. Nie chciaa ich przyj i ustpia dopiero na usilne bagania crki. Po tej mao pocieszajcej scenie zdaem im spraw z krokw, ktre poczyniem dla pozyskania rki mej ukochanej. Pani C. wyrazia mi podzikowanie uznajc te poczynania za szlachetne i zrczne; ostrzega mnie jednak przed zbytnimi nadziejami, gdy jej maonek jest uparty i przyrzek sobie wyda crk za m, dopiero gdy ukoczy ona osiemnacie lat, a co najwaniejsze za kupca. Mia powrci tego dnia. Gdym odchodzi, moja bogdanka wsuna mi ukradkiem bilecik, w ktrym pisaa, e mog bez obaw, korzystajc z posiadanego klucza od bocznego wejcia, przyj do niej o pnocy i e bdzie czekaa w pokoju swojego brata. To mnie uszczliwio, gdy pomimo wtpliwoci matki rokowaem sobie jak najlepiej. Po powrocie do domu oznajmiem panu Bragadinowi bliski powrt ojca mojej uwielbianej C. C. i natychmiast przy mnie w czcigodny starzec zasiad do pisania listu. Prosi o wyznaczenie godziny spotkania dla omwienia nie cierpicej zwoki sprawy. Obligowaem pana Bragadina, aby wysa list dopiero nazajutrz. Czytelnik odgaduje, e o pnocy nie daem na siebie czeka. Wszedem bez przeszkd i zastaem mego anioa, ktry mnie powita z otwartymi ramionami. Nie obawiaj si niczego rzeka. Ojciec wrci w doskonaym zdrowiu i wszyscy mocno pi. Prcz Amora odparem ktry zaprasza nas do pieszczot. On nas osoni, moje kochanie, jutro za twj ojciec otrzyma bilecik od mego szanownego protektora. Na te sowa C. C. zadraa pod wpywem usprawiedliwionego przeczucia. Ojciec rzeka ktry traktowa mnie jak dziecko, odtd zwrci baczn uwag na moje postpki, bdzie chcia niejednego dociec i Bg wie co uczyni. Teraz jestemy szczliwi, bardziej jeszcze, ni gdy jedzilimy do Zuecca, bo moemy bez skrpowania widywa si kadej nocy. Co jednak zrobi mj ojciec, skoro dowie si, i mam kochanka! C moe zrobi? Jeli mi odmwi, porw ci i bdzie musia udzieli nam bogosawiestwa. Bdziemy naleeli do siebie na cae ycie. To moje najgortsze yczenie i dla tego celu gotowam na wszystko; ale, drogi mj, znam swego ojca. Dwie godziny spdzilimy razem, bardziej zajci nasz trosk nili kochaniem. Rozstaem si z C. C. obiecujc przyj nazajutrz. Reszta nocy mina mi w smutku i zmartwieniu, a

55

koo poudnia pan Bragadin oznajmiy e na jego list ojciec C. C. odpisa, i nazajutrz stawi si osobicie po jego rozkazy. Koo pnocy znw widziaem si z moj ukochan i zdaem jej spraw ze wszystkiego. Ona za powiadomia mnie, e ojciec, ktry nigdy nie mia do czynienia z senatorem Bragadinem, bardzo jest zaintrygowany listem podobnego wielmoy. Nazajutrz po obiedzie p. Ch. C. ojciec C. C. przyby do pana Bragadina, ale ja si nie pokazaem. Spdziem dwie godziny z moimi trzema przyjacimi, a gdy odszed, dowiedziaem si, i odpowiedzia to, co ju wiedziaem od matki C. C., a ponadto doda co bardzo dla mnie przykrego: e odda crk do klasztoru na te cztery lata, ktre ma ona jeszcze przed sob, zanim moe myle o zampjciu. Na koniec owiadczy, jakby dla zadouczynienia odmowie, e o ile bym w tym czasie zdoby odpowiedni pozycj, zgodzi si na nasz zwizek. Ta odpowied wydaa mi si przytaczajca i w przygnbieniu, w jakim mnie pogrya, nie zdziwiem si nawet, e owej nocy zastaem mae drzwiczki zamknite-od wewntrz. Powrciem do domu niemal bez duszy i dwadziecia cztery godziny spdziem w okrutnej rozterce, jak czowiek, ktry powinien co przedsiwzi, a sam nie wie co. Mylaem o porwaniu, ale dostrzegem tysice trudnoci, ktre stay temu na przeszkodzie. A e brat C. C. by w wizieniu, wiedziaem, i niezmiernie trudno przyjdzie mi nawiza korespondencj z moj on; tak bowiem mylaem o C. C., nie inaczej, jak bymy mieli bogosawiestwo ksidza i kontrakt notariusza. Udrczony nawaem ponurych lub beznadziejnych myli postanowiem trzeciego dnia zoy wizyt pani C. Suca, ktra mi otworzya, powiedziaa, e pani wyjechaa na wie i nie wiadomo, kiedy powrci. Ta wiadomo spada na mnie jak piorun: znieruchomiaem niby posg. Bez pomocy matki C. C. nie mogem ju zdoby adnych wiadomoci. Staraem si okazywa spokj wobec swoich trzech przyjaci, ale w istocie rzeczy byem w stanie godnym poaowania... W dwa dni po rekuzie pan de Bragadin wraz z obydwoma przyjacimi wyjecha na miesic do Padwy. Zostaem w paacu sam, gdy w tym smutnym stanie ducha nie mogem im towarzyszy. Szukajc odprenia graem w karty, a grajc z roztargnieniem przegrywaem stale. Wyprzedaem to, co miao jakkolwiek warto, i zaduyem si u wszystkich. Pomocy mogem si spodziewa jedynie od moich wspaniaomylnych trzech przyjaci, jednak pod wpywem wstydu wzdragaem si wyjawi im, w jakie opresje wpadem. Byem bliski samobjstwa i mylaem o tym golc si przed lustrem, kiedy sucy wprowadzi do pokoju jak kobiet z listem do mnie. Zbliya si podajc mi go ze sowami: Czy jeste pan osob, do ktrej list zosta zaadresowany? Ujrzaem piecztk, ktr daem C. C., i o mao trupem nie padem. Aby si uspokoi, kazaem kobiecie zaczeka i chciaem dokoczy golenia, ale rka odmwia mi posuszestwa. Odoyem brzytw i odwrciwszy si tyem, rozpiecztowaem list. Oto co zawiera: Nim napisz szczegowo, musz upewni si o szczeroci tej kobiety. Jestem w klasztorze dobrze traktowana i ciesz si doskonaym zdrowiem mimo duchowego niepokoju. Przeoryszy zlecono, aby nie pozwolia mi nikogo widywa i z nikim korespondowa. Jednak wiem ju, e zdoam do ciebie pisywa mimo tego zakazu. Nie wtpi o twojej wiernoci, drogi mj mu, a ty moesz by pewien mojego serca, w ktrym panujesz niepodzielnie. Bd pewien, e gotowa jestem uczyni wszystko, co mi rozkaesz, bom twoja i tylko twoja. Odpowiedz mi w krtkich sowach, pki nie bdziemy pewni naszej posanniczki. Murano, 12 czerwca. W niecae trzy tygodnie ta moda osoba staa si dojrza umysowo kobiet, ale jej mistrzem bya mio, a mio cuda dziaa. Po przeczytaniu owego listu czuem si zupenie jak skazaniec, ktry dowiedzia si o uaskawieniu, lub czowiek, co zbudzi si ze mierci do ycia i ogarnia go podniecenie nieraz ponad siy. Musiaem przeczeka par chwil, aby znw zebra myli i odzyska zwyky mi spokj. Zapytaem kobiet, czy umie czyta.

56

 Ach, panie! Gdybym nie umiaa, byabym godna litoci. Jestem jedn z siedmiu kobiet usugujcych wielebnym siostrom w Murano. Raz w tygodniu kolejno przyjedamy do Wenecji: ja bywam tu w kad rod i od dzi za tydzie przywioz panu odpowied na list, ktry jeli zechcesz moesz zaraz napisa. Moecie wic przenosi listy, ktre zakonnice wam powierz? Nie jest to naszym obowizkiem. Ale najwaniejsze z polece, ktre dostajemy, to wierne dorczenie listw. Nie potrzebowano by nas wic, gdybymy nie potrafiy odczyta adresw. Mniszki chc by pewne, e nie oddamy Piotrowi tego listu, ktry pisay do Pawa. Nasze mateczki zawsze obawiaj si, bymy nie popeniy takiego gupstwa. Ujrzy mnie pan za tydzie o tej samej porze, lecz rozka, by ci obudzono, gdyby spa, gdy czas wyliczaj nam na wag zota. Zwaszcza bd pan pewien mojej dyskrecji, gdyby chcia korzysta z moich usug, bo gdybym nie umiaa milcze, straciabym swj kawaek chleba. I c bym wwczas pocza, biedna wdowa z czworgiem dzieci: omioletnim synem i trzema adnymi crkami, z ktrych najstarsza ma dopiero szesnacie lat! Moesz pan je zobaczy, gdy przybdziesz do Murano. Mieszkam koo kocioa od strony ogrodu i jestem zawsze albo w domu, albo w klasztorze, gdzie czsto maj dla mnie jakie polecenie. Panna, ktrej imienia jeszcze nie znam, gdy dopiero od tygodnia przebywa u nas, daa mi ten list, ale jake zrcznie! Och, musi by rwnie mdra, jak jest pikna, bo obecne przy tym trzy zakonnice w niczym si nie poapay. Biedne dziecko! Zalecia mi jak najwiksz tajemnic, ale moe na to liczy. Napisz pan jej, prosz, by bya cakiem spokojna... Natychmiast zasiadem do odpowiedzi z zamiarem skrelenia do mojej drogiej pustelniczki, tak jak mi polecia, tylko paru wierszy. Ale nie miaem do czasu na krtki list. Rozpisaem si na czterech bitych stronach, z ktrych kada mwia mniej ni jeden wiersz jej bileciku. Zaczem od tego, e uratowaa mi ycie swoim listem, i pytaem, czy wolno mi mie nadziej widywania jej; wspomniaem, e kobieta, ktra mi przyniosa bilecik, dostaa ode mnie cekina i e drugiego chowam pod piecz listu... Bagaem, aby pisaa co roda, i niech wie, e jej listy zawsze bd za krtkie... Pochwaliwszy j za spryt, dziki ktremu zdoaa napisa do mnie mimo zakazu, napomknem, i powinna by bardzo ostrona i nie da si przyapa na tej korespondencji... Pal wszystkie moje listy, najdrosza pisaem i tak jako si urzd, aby przy czstych spowiedziach nie zdradzi naszej tajemnicy. I pisz o wszystkich swoich troskach, ktre mnie bardziej jeszcze obchodz od radoci. Ukrywszy cekina pod pieczci tak zrcznie, aby nie dawa si wyczu, wynagrodziem, kobiet i przyrzekem nagradza j podobnie za kady przyniesiony list. A gdy poczua monet w rku, rozpakaa si poczciwina z uciechy i zapewnia mnie, e adna sia na wiecie nie przeszkodzi jej odda listu panience, gdy znajd si same. Mio jest lepa, gdy wita jej nadzieja rozkoszy, ale gdy ma odzyskanie niefortunnie utraconego szczcia na celu, potrafi z niezwyk przenikliwoci przewidzie wszystko. List mojej drogiej oneczki napeni mnie niesychan radoci: w jednej chwili przeszedem od kracowej rozpaczy do kracowej nadziei. Czuem si na siach, by porwa moj lub, nawet gdyby mury klasztoru jeyy si armatami, a zaraz po odejciu Laury jem si zastanawia, jak tu spdzi w tydzie do nastpnego listu. Tylko karty mogy mnie rozerwa, a wszyscy wyjechali do Padwy. Kazaem wic spakowa rzeczy i zanie je na burchiello, ktry wanie mia odpyn, sam za udaem si do Fusina, a stamtd, co ko wyskoczy, w niespena trzy godziny przegalopowaem przed paac pana Bragadina, w chwili gdy w mj drogi protektor szed na obiad. Wieczorem zamaskowany poszedem do opery, gdzie zasiadszy w foyer do faraona zgraem si do ostatniego grosza. Los nadal dawa mi dowody, e zakochanym szczcie nie sprzyja. Z cikim sercem, zmartwiony legem spa.

57

STUDIUJ DUGI LIST MOJEJ UKOCHANEJ

Wyjechaem w okropn niepogod, zaraz o zmroku, konno, pdzc co tchu, bo nic nie mogoby mnie zatrzyma, gdy nazajutrz z samego rana miaem odebra list od mojej ukochanej pustelniczki... Ledwie w kwadrans po moim przyjedzie do Wenecji wysanniczka z Murano wrczya mi list mwic, e za dwie godziny przyjdzie po odpowied. w list by dzienniczkiem na siedmiu stronach i gdybym go w peni przytoczy, mgbym znudzi czytelnikw. Ale oto co z niego wynikao: Ojciec C. C., wrciwszy do domu po rozmowie z panem Bragadinem, wezwa przed siebie on i crk, ktr agodnie zapyta, skd mnie zna. Odpara, e rozmawiaa ze mn par razy w pokoju brata i tam te zapytaem, czy zgodziaby si zosta moj on. Odrzeka, e w tym wzgldzie postpi zgodnie z wol rodzicw. Wtedy ojciec powiedzia, e jest za moda do zamcia, a w dodatku, e ja nie mam jeszcze zapewnionej sytuacji. Za czym uda si do pokoju brata i zamkn od wewntrz boczne drzwiczki oraz te, ktre wiody do pokoju matki; kaza te matce, aby zlecia mi oznajmi, gdybym zjawi si z wizyt, e wyjechaa na wie. W dwa dni pniej, gdy C. C. bya przy ou chorej matki, przyszed oznajmi, i ciotka zawiezie j do klasztoru, gdzie pozostanie pod opiek zakonnic dopty, dopki rodzice nie wska jej ma. Odpara na to, e jako pokorna crka usucha go z radoci. Zadowolony z takiego posuszestwa obieca odwiedzi j i zapewni, e matka przyjedzie, skoro poczuje si zdrowsza. W kwadrans pniej zjawia si ciotka i gondol pojechay do klasztoru, w ktrym obecnie przebywa. Ma tu swoje ko i rzeczy. Jest bardzo zadowolona z pokoju i mniszki, ktra sprawuje nad ni opiek. Ona to zakazaa jej pod grob kltwy Ojca witego, wieczystego potpienia i innych podobnych bagatelek korespondowania lub widywania si z kimkolwiek. Tymczasem za ta sama mniszka dostarczya jej papieru, atramentu i ksiek, a C. C. amic w nocy zakaz klasztorny opisuje mi to wszystko. Nie omieszkaa te napomkn, e ufa oddawczyni listw i nie sdzi, aby kiedykolwiek zdradzia ona to zaufanie; dla tej biednej kobiety nasze cekiny s przecie prawdziw fortun. W komiczny sposb pisaa, e podbia serce najpikniejszej z mniszek, ktra po przyjacielsku ostrzega j przed przyjanieniem si z innymi pensjonariuszkami i dwa razy na tydzie daje jej lekcje francuskiego. Owa mniszka ma dwadziecia dwa lata najwyej, jest pikna, bogata i ogromnie szlachetna: budzi wielki respekt i wszyscy okazuj jej niezmierny szacunek. Kiedy jestemy same, cauje mnie pisaa moja ukochana tak e byby zazdrosny, gdyby to nie chodzio o kobiet. C. C. uwaaa, e porwanie nie powinno by trudne, jednak przezorniej bdzie zaczeka z tym, pki dokadnie nie pozna budynku i miejsca i nie bdzie moga poda koniecznych szczegw. Zalecaa mi wierno jako najlepsz gwarancj staoci uczu i koczya prob o moj miniaturk wprawion w piercionek, ale tak misternie, aby nikt prcz nas dwojga nie zna tajemnicy. Wspomniany portrecik mgbym dorczy przez jej matk, ktra ju czuje si dobrze i codziennie bywa na pierwszej mszy w swojej parafii. Dalej zapewniaa, e jej poczciwa matka rada bdzie mnie widzie i z przyjemnoci speni moj prob. Poza tym pisaa gdyby mnie tu chciano zatrzyma, myl, e z mojego stanu wynikaby tylko kompromitacja dla zakonu. Koczyem swoj odpowied, kiedy Laura, posanniczka C. C., zjawia si po list. Nie majc nic do roboty w Wenecji co prdzej zjadem obiad i zakupiem sobie przejazd poczt do Padwy, do ktrej przybyem szczliwie. Wci zajty swoj najdrosz C. C., nazajutrz cay dzie pozowaem bardzo utalentowanemu Piemontczykowi, ktry by przypadkiem na targach w Padwie i ktry w jaki czas pniej dorobi si wielkich pienidzy w Wenecji. Kiedy ju skoczy mj portrecik w miniatur-

58

ce, wymalowa wit Katarzyn tej samej wielkoci, a pewien Wenecjanin, zrczny zotnik, doskonale wykona piercionek. W obsadzie widziao si tylko wit Katarzyn, ale wystarczyo ostrzem szpilki nacisn prawie niedostrzegalny niebieski punkcik w obramowaniu z biaej emalii, by spryna pucia i wystpi mj portret. Gdy ju wrciem do Wenecji, wczesnym rankiem Laura przyniosa mi list, ktry przeczytaem apczywie. By czuy, ale nie zawiera nic nowego. Zgodnie z otrzyman instrukcj od C. C. stanem pewnego piknego ranka w miejscu, skd mogem widzie jej matk wchodzc do kocioa. Wszedem zaraz za ni i uklknwszy tu obok, szeptem poprosiem o par chwil rozmowy. Posza za mn do refektarza. Sprbowawszy najprzd pociechy i zapewniwszy o moim bezgranicznym oddaniu jej crce, zapytaem, czy bdzie si z ni niebawem widziaa. Mam nadziej, e uda mi si uciska moje drogie dziecko w niedziel. Wspomn jej o panu, co na pewno sprawi biedaczce wielk rado; niestety jednak nie mog ci powiedzie, gdzie jest. Wcale przy tym nie obstaj, ale niech mi wolno bdzie prosi, aby zechciaa pani wrczy mojej ukochanej ten oto piercionek. To portrecik jej patronki cignem i powinna pani zobligowa crk, aby go stale nosia na palcu. Niech si do niej modli codziennie, bo tylko za jej wstawiennictwem bdziemy mogli si pobra... Wniebowzita moj nabonoci i uszczliwiona, e bdzie moga dostarczy crce nowy dowd mojego oddania, poczciwa kobieta przyrzeka speni t prob.

NIESZCZCIE SPADA NA DROG MOJEMU SERCU C. C. DOSTAJ ANONIMOWY LIST OD MNISZKI, NA KTRY ODPOWIADAM INTRYGA MIOSNA
Pewnego poniedziaku pod koniec lipca o wicie zbudzi mnie lokal mwic, e Laura przysza w jakiej pilnej sprawie. Zdjty zym przeczuciem kazaem j zaraz wprowadzi i oto co za list mi przyniosa: Mj jedyny, nieszczcie, ktre na mnie spado wczoraj wieczorem, pogryo mnie w rozpaczy tym wikszej, e musz si z nim kry przed wszystkimi w klasztorze. Mam straszliwy krwotok i nie wiem, jak go zatamowa, bo brak mi bielizny. Laura za mwi, e bd jej potrzebowa bardzo duo, jeli krwotok potrwa. Zaufa mog tylko tobie, tote bagam: przylij tyle bielizny, ile zdoasz. Jak widzisz, musiaam zwierzy si ze wszystkiego Laurze, ktra jedna ma do mnie wstp o kadej godzinie. Gdybym umara, cay klasztor dowiedziaby si od czego. Myl cigle o tobie i dr. Co poczniesz w swoim blu! Och, moje serce, jakie straszne nieszczcie! Ubieraem si na gwat, gorczkowo wypytujc Laur. Owiadczya mi jasno, e chodzi o poronienie, e naley dziaa w jak najwikszej tajemnicy, aby ratowa cze mojej ukochanej, e wreszcie potrzeba tylko wikszej iloci bielizny, a wszystko dobrze si skoczy. Te proste sowa zupenie nie pasoway do drczcego mnie niepokoju. Wyszedem z Laur i udaem si do pewnego yda, u ktrego nabyem sporo przecierade i dwiecie rcznikw. Potem wpakowaem to wszystko do wielkiego worka i pojechaem z Laur do Murano. W drodze skreliem owkiem licik do C. C. piszc, aby zaufaa w peni Laurze i e nie opuszcz Murano, pki niebezpieczestwo nie minie. Nim jeszcze wysiedlimy z gondoli, Laura powiedziaa, e dobrze zrobi ukrywajc si u niej, aby mnie nikt nie widzia. Zawioda mnie do maego pokoiku na parterze, a sama, schowawszy na sobie tyle bielizny, ile si dao, po-

59

spieszya do chorej, ktrej nie widziaa od wczorajszego wieczoru. Miaem nadziej, e zastanie j zdrowsz, i czekajc na wiadomo niecierpliwiem si szalenie. Nie byo jej z godzin, a kiedy wrcia, min miaa zatroskan. Przysza powiedzie, e C. C. ley w ku ogromnie osabiona wielk utrat krwi, e trzeba j Bogu poleci, bo jeeli krwotok jeszcze jaki czas potrwa, nie przetrzyma nastpnej doby. A kiedy wycigna spod odziey zakrwawion bielizn, wstrzsn mn dreszcz przeraenia i mylaem, e trupem padn. Istna jatka! Chcc mnie pocieszy Laura powiedziaa, abym by spokojny, bo tajemnicy nikt si nie dowie. Ha! C to mnie obchodzio! Niechby jeno ya odparem i niech cay wiat si dowie, e jest moj on. W kadym innym wypadku umiabym si z gupoty Laury, ale w owej smutnej chwili zabrako mi do tego si i ochoty. Nasza biedna chora rzeka Laura umiechna si czytajc paski licik i powiedziaa, e teraz, kiedy jest pan tak blisko, ju nie zemrze. Owe sowa doday mi otuchy, ale czowiekowi tak niewiele trzeba, by go pocieszy w strapieniu lub uly w blu. Kiedy mniszki zasid do stou dorzucia Laura wrc i przynios tyle bielizny, ile zdoam ukry na sobie. A tymczasem t upior. Czy panienk kto odwiedzi? O tak, cay klasztor, ale nikt niczego si nie domyla. Dobrze, lecz przy tym upale moe lee tylko pod lekk kodr, pod ktr chyba wida te wszystkie rczniki? Nie ma obawy, bo siedzi w ku. A co je? Nic, albowiem przy tym je nie mona. Niebawem Laura wysza, a ja poszedem za ni. Udaem si do lekarza, u ktrego straciem czas i pienidze po to, aby mi wypisa dug recept, z ktrej nie mogem skorzysta, bo cay klasztor dowiedziaby si tajemnicy, a raczej tajemnica objawiaby si wszystkim, gdy tajemnica mniszki szybko przedostaje si za klasztorne mury. Powrciwszy do domu Laury siadem smutny w mojej ubogiej samotni, a w p godziny pniej zjawia si Laura i ze zami w oczach wrczya mi nastpujcy bilecik skrelony tak sab rk, e niemal nieczytelny: Si mi ju braknie, aby pisa do ciebie, mj ukochany, bo z kad chwil ycie ze mnie ucieka. Trac ca krew i myl, e na to nieszczcie nie ma rady. Zdaj si w rce Stwrcy i dzikuj mu za to, e uratowa mi cze. Nie martw si za bardzo. Jedyna moja pociecha to wiadomo, i jeste blisko! Boe, gdybym ci moga zobaczy, umarabym szczliwa. Zadraem na widok dwunastu rcznikw pokazanych mi przez Laur a ta poczciwa kobiecina chciaa mnie pocieszy mwic, i butelka krwi wystarczy, aby je tak okrwawi. Nie czuem w sobie dosy si do wysuchiwania podobnych konsolacji. Byem w rozpaczy i czyniem sobie gorzkie wyrzuty, i ta niewinna istota umiera za moj przyczyn. Padem na ko i prawie nieprzytomny z blu przeleaem ponad sze godzin do powrotu Laury, ktra znowu przyniosa dwadziecia przesiknitych krwi rcznikw. Ca noc miaa pozosta w klasztorze. Dzie ledwie wstawa, kiedy znw zjawia si zapakana, z wiadomoci, e moja biedna C. C. ju przestaa krwawi. Sdziem, e zmara, i krzyknem: Nie yje! yje, prosz pana, ale boj si, e nie przetrzyma dnia, tak bardzo osaba. Ledwie moe oczy otworzy, a pulsu trudno si domaca. Odetchnem; czuem, e mj anio jest uratowany. Ta wiadomo powiedziaem wcale nie jest za i jeeli krwotok usta, naleaoby tylko da panience co lekkiego do zjedzenia. Posano ju po lekarza, ktry powiedzia, co da panience. Ale jeeli mam rzec prawd, nie ywi wielkiej nadziei.

60

 Przysignij mi przynajmniej, e nie umara. To przysigam, ale chyba pan si domyla, e panienka nie powie prawdy, a wwczas Bg jeden wie, co jej lekarz zapisze. Szepnam, aby niczego nie zaywaa, a ona poja, o co chodzi. Mimo wszystko majc nadziej i bdc osabiony, kazaem przygotowa sobie co do jedzenia i zasiadem do listu, ktry moja ukochana mogaby odczyta, gdy ju nabierze do si. Przy obiedzie usugiway mi mode crki Laury, ale mimo to nie mogem nic przekn. Ubawiem si jednak widzc, jak owe trzy siostry, ktre nie kazay si dwa razy prosi, pochony mj obiad. Starsza, krzepka i tga, ani razu nie podniosa na mnie swoich wielkich oczu. Dwie modsze wyday mi si warte grzechu, ale to tylko pogbio cikie wyrzuty, jakiem sobie czyni. Laura, ktrej wypatrywaem niecierpliwie, wrcia nareszcie mwic, e mojej ukochanej chorej ani troch si nie przybywa i e lekarz dziwi si jej niezrozumiaemu wyczerpaniu. Przepisa kordiay i lekki bulion, a gdyby zdoaa usn, rczy za powrt do zdrowia. Kaza te, aby kto przy niej czuwa w nocy, a wtedy zrobia taki ruch rk, jak by wskazywaa na mnie. Przyrzekam panu teraz, e nie odstpi panienki ani w dzie, ani w nocy, chyba tylko po to, aeby przynie panu jak wiadomo. Podzikowaem jej i obiecaem hojnie wynagrodzi. Nieco uspokojony daem sze cekinw Laurze i po jednym kadej z crek, za czym zjadem co nieco. Potem uoyem si na ndznym ku w tyme pokoju. Kiedy obie siostry ujrzay, e si kad, rozebray si bez ceremonii i pooyy do drugiego ka, tu przy moim. Uja mnie ta niewinna ufno. Starsza za, wiadoma rzeczy, pooya si w ssiednim pokoju, bo miaa kochanka i szykowaa si do zamcia. Tym razem jednak krew we mnie nie zagraa, tote pozwoliem dwom dziewcztkom spa spokojnie nie sigajc po ich dziewiczy klejnot. Nazajutrz wczesnym rankiem Laura wlaa balsam w moj dusz przysza rozradowana z wiadomoci, e moja najmilsza dobrze noc spdzia i e niebawem dostanie posiln zup. Byem jak upojony i uwaaem wyroki Eskulapa za znacznie pewniejsze od wyroczni Apollina. Za wczenie jednake byo na pianie triumfalnych hymnw, bo mojej ukochanej musiay przecie wrci siy i utracona krew, ale to zaleao ju tylko od czasu i troskliwej opieki. Tydzie jeszcze spdziem w domu Laury i odjechaem dopiero wtedy, kiedy C. C., e tak powiem, kazaa mi to zrobi w licie na cztery strony. Po powrocie do Wenecji czas popyn mi jak zawsze, ale czy przy mojej naturze mogem czu si szczliwy poprzestajc tylko na biernej mioci? Jedyn przyjemnoci byy listy od ukochanej C. C., otrzymywane co roda. Kazaa mi w nich czeka cierpliwie, miast zachca do porwania. Od Laury wiedziaem, e jest jeszcze pikniejsza, tote umieraem z chci ujrzenia jej, a gdy niebawem nadarzya si okazja, skorzystaem z niej bez namysu. W klasztorze miay si odby obczyny ceremonia, ktra zawsze przycigaa tumy. Skadano wwczas liczne wizyty mniszkom i mogo si zdarzy, e pensjonariuszki rwnie bd w rozmwnicy. Owego dnia zamieszany w tumie mogem si nie ba, e zwrc na siebie uwag. W tajemnicy nawet przed Laur pojechaem wic do Murano i mylaem, e zemdlej na widok mojej ukochanej oneczki, o cztery kroki ode mnie, przygldajcej mi si uwanie i jakby w ekstazie. Wyrosa, spowaniaa i wydaa mi si adniejsza ni dawniej. Nie odrywalimy wzroku od siebie i ostatni wyszedem z klasztoru, ktry owego dnia uwaaem za wityni szczliwoci. W trzy dni pniej dostaem list, w ktrym w tak gorcych sowach odmalowaa mi rado z mojego widoku, e postanowiem podobn rado sprawia jej jak najczciej. Natychmiast odpisaem, e bdzie mnie widywaa w kade wito na mszy w kaplicy klasztornej. Ja nie widziaem jej, ale wiedziaem, e ona mnie widzi, a jej szczcie byo take i moim. Nie po-

61

trzebowaem si niczego obawia, albowiem byo rzecz niemoliw, by mnie kto rozpozna w kociele, do ktrego uczszczali jedynie mieszczanie z Murano. Po miesicu czy moe po piciu tygodniach moja najdrosza C. C. doniosa mi artobliwie, e staem si zagadk dla caego klasztoru. Wszystkie mniszki i pensjonariuszki tylko czekaj mojego zjawienia si i natychmiast daj sobie zna, ledwie zanurz palce w wiconej wodzie. Zauwayy, e nigdy nie patrz na krat, za ktr modl si mieszkanki klasztoru, ani nie przygldam si kobietom wchodzcym i wychodzcym z kocioa. W dzie Wszystkich witych 1753 roku po wysuchaniu mszy, kiedym wsiada ju do gondoli, mina mnie jaka kobiecina, przypominajca Laur, i uwanie na mnie spojrzawszy upucia licik. Podniosem go, a gdy to zauwaya, spokojnie posza swoj drog. List nie mia adresu, piecz za bya w ksztacie wza. Co prdzej wsiadem do gondoli, a gdy bylimy ju daleko od brzegu, przeamaem piecz i przeczytaem, co nastpuje: Mniszka, od dwch i p miesicy widujca pana w kade wito na mszy w kaplicy klasztornej, chciaaby ci pozna. Broszura, ktr pan upucie, trafia przypadkiem do jej rk, skd wie, e mwisz po francusku. Ale jeeli wolisz, moesz odpowiedzie po wosku, bo owej mniszce nade wszystko zaley na cisoci i precyzji. Nie proponuje ona, aby j wywoa do kraty, albowiem chce, by si jej przyjrza, nim nabierzesz chci do rozmowy, i w tym celu wskae pewn dam, ktrej bdziesz mg towarzyszy do parlatorium. Owej damy nie znasz i nie bdziesz potrzebowa przedstawia si jej, jeli tego nie zechcesz. Gdyby jednak nie odpowiada ci ten sposb zawarcia znajomoci, mniszka wskae casino w Murano, gdzie zastaniesz j pan sam o godzinie pierwszej w nocy w dniu, ktry wskaesz. Bdziesz mg spoy kolacj w jej towarzystwie albo te odej w kwadrans po przyjciu, jeeliby ci wzyway jakie inne sprawy. A moe wolaby pan zaprosi mniszk na kolacj do Wenecji? Wyznacz dzie, nocn godzin i miejsce, w ktrym miaaby si stawi, i czekaj na ni wysiadajc z gondoli. Bd tylko sam nad brzegiem kanau, zamaskowany i z latarni w rku. Jestem pewna, e mi odpowiesz i e odgadujesz pan, z jak niecierpliwoci czekam twojego listu. Oddaj wic go, prosz, tej samej kobiecie, ktra ci ten dorczy. Znajdziesz j jutro na godzin przed poudniem w kociele witego Kancjana, przy pierwszym otarzu po prawej stronie. Pomyl, prosz, e gdybym nie wierzya w szlachetno twego serca i umysu, nigdy w yciu nie zdecydowaabym si na krok, ktry mgby mnie ukaza w zym wietle w twoich oczach. Ton tego listu, ktry tu przytaczam sowo w sowo, zaskoczy mnie bardziej od jego treci. Miaem co do zaatwienia, ale poniechaem wszystkiego, aby zamkn si u siebie i zaraz odpisa. Przyszo mi do gowy, e owa mniszka moe by t, ktra udziela lekcji mojej ukochanej C. C. Pisaa mi, e jest ona pikna, bogata, szlachetna i wytworna. Moja luba moga si z czym zdradzi. Tysice moliwoci przychodziy mi do gowy, ale odrzucaem te wszystkie, ktre nie odpowiaday umiechajcym mi si planom. Zreszt C. C. wspomniaa, e owa mniszka nie jest jedyn wadajc francuskim. Oto co odpisaem bez obawy, e moe mnie to skompromitowa: Pani, odpowiadam ci po francusku w nadziei, e mj list bdzie zawiera t ciso i precyzj, ktrej daa mi przykad. Rozumie pani chyba, e odpowiadajc nieznanej osobie w tak wanej, a bardzo interesujcej kwestii musz, nie chcc uchodzi za pyszaka, podejrzewa mistyfikacj, tote honor nakazuje mi jak najwiksz baczno i ostrono. Jeeli uwaasz mnie pani za godnego dostpienia zaszczytu poznania ci, mimo e sdzisz o mnie z pozorw, chtnie usucham twojego yczenia, nawet gdyby si miaa rozczarowa. Z trzech askawie zaproponowanych mi sposobw pozwalam sobie wybra w pierwszy z zastrzeeniami, ktre podsun mi twj przenikliwy umys, pani. Bd towarzyszy do rozmwnicy nieznanej damie, ktra w konsekwencji nie bdzie moga mnie zdradzi.

62

Udaem si na wskazane miejsce i odszukawszy owego Merkurego w spdnicy wrczyem mu list wraz z cekinem. Powiedziaem te, e nazajutrz przyjd tu po odpowied. Nie uchybiem obietnicy i zastaem ju t kobiet. Ledwo mnie ujrzaa, zbliya si, oddaa otrzymanego wczoraj cekina, wrczya list i powiedziaa, abym poszed go przeczyta i rzek potem, czy ma czeka odpowiedzi. Odszedem i przeczytaem list. A oto on: Myl, mj panie, e nie pomyliam si w niczym. I ja rwnie nie znosz kamstwa, gdy moe pocign za sob jakie konsekwencje. Z trzech propozycji wybrae pan t, ktra ci przynosi najwicej zaszczytu. Respektujc powody, ktre ci ka zachowa incognito, pisz do hrabiny S. to, co bdziesz askaw przeczyta na zaczonym bileciku. Zapiecztuj go, prosz, przed oddaniem. O jego treci hrabina bdzie uprzedzona. Udasz si do niej, kiedy zechcesz; o wyznaczonej ci godzinie przyjedziesz z ni do klasztoru w jej gondoli. Nie zapyta ci o nic i z niczego te nie bdziesz potrzebowa si tumaczy. Nie ma mowy o wzajemnej prezentacji, ale kiedy usyszysz pan moje nazwisko, bdziesz mg, jeeli zechcesz, przyby tu w masce i wezwa mnie do rozmwnicy w imieniu hrabiny. Jeeli ci to dogadza, powiedz pan, prosz, dorczycielce tego listu, aeby nie czekaa na odpowied. Pewny, e zupenie nie znam hrabiny S., rzekem kobiecie, e odpowiedzi nie bdzie, i z tym odesza. A oto tre bileciku, ktry mniszka przeze mnie pisaa do hrabiny: Prosz ci, droga przyjaciko, przyjed zobaczy si ze mn, kiedy bdziesz miaa czas, i podaj masce, ktra dorczy ci ten licik, dzie i godzin twoich odwiedzin, aby ci moga towarzyszy. Na pewno nie omieszka si stawi. Adieu, zasuysz sobie na moj wdziczno. W ostatnim licie moja mniszeczka zdawaa si wcale nie kopota o to, kim jestem; przyklaskiwaa mojemu wyborowi i udawaa obojtno w sprawie nocnego spotkania. Bya jednak pewna, e gdy j raz zobacz, wywoam do rozmwnicy. Wiedziaem ju, czego si trzyma, bo do czeg ma doprowadzi intryga, jeli nie do miosnej schadzki! Tymczasem jej beztroska, a raczej pewno siebie podniecay moje zaciekawienie i zdawaem sobie spraw, e musi by adna i moda, skoro jest taka dufna. O trzeciej udaem si do hrabiny, a gdy jej przesaem bilecik, wysza do mnie i oznajmia, e z ca przyjemnoci skorzysta z mojego towarzystwa jutro o tej samej godzinie. Skonilimy si sobie nader uprzejmie i rozstalimy si. Hrabina, kobieta ju przekwitajca, ale jeszcze urodziwa, robia wraenie bardzo energicznej. Nazajutrz rano, a bya to niedziela, udaem si na msz wystrojony i wypikniony, w duszy ju wiaroomny, albowiem bardziej mylaem o owej mniszce, starej czy modej, ni o tym, aby si pokaza ukochanej onie. Po poudniu woyem mask i w oznaczonej godzinie udaem si do hrabiny, ktra mnie czekaa. Zeszlimy i w gondoli na dwa wiosa popynlimy do klasztoru, przez ca drog mwic tylko o pogodzie, ktra nam dopisywaa. W klasztorze hrabina kazaa przywoa M. M. Zdziwio mnie to nazwisko, bo osoba, ktra je nosia, bya bardzo znana. Weszlimy do maej rozmwnicy i w par minut pniej ujrzaem mod zakonnic: podesza prosto do kraty, a gdy nacisna niewidoczny guziczek, rozsuna si ona robic do szeroki otwr, przez ktry obie przyjaciki mogy si atwo obj i ucaowa. Ale zaraz potem owo okienko zostao starannie zasunite. Miao z osiemnacie cali szerokoci i czowiek mojej budowy mgby si przez nie atwo przecisn. Hrabina siada naprzeciw mniszki, ja stanem nieco z boku, ale tak, aby swobodnie obserwowa jedn z najpikniejszych w wiecie kobiet. Nie wtpiem, e jest to ta sama mniszka, o ktrej pisaa moja ukochana C. C., jej nauczycielka francuskiego. Byem tak oczarowany, e nie syszaem prawie adnego sowa z rozmowy tych dwch pa. A pikna mniszka nie tylko si do mnie nie odezwaa, ale nawet nie spojrzaa w moj stron. Moga mie ze dwadziecia trzy lata, wzrostu bya nieco powyej redniego, rysy miaa cudnie rzebione, cer bia, prawie blad, wyraz twarzy szlachetny i stanowczy, a jednocze-

63

nie skromny i powcigliwy. Oczy niebieskie jak niebo, cudownie wykrojone, mink rozemian i pen sodyczy, usta wilgotne, pikne i upajajco zmysowe, a zby jak dwa rzdy lnicych pere. Nie widziaem jej wosw pod kornetem; sdzc jednak po brwiach bya jasn szatynk. Ale w najwikszy zachwyt wprawia mnie rka i rami widoczne a po okie. Duto Praksytelesa nie wyrzebioby nic bardziej krgego, pulchnego i powabniejszego. Mimo to wszystko, com oglda i czegom si domyla, wcale nie aowaem, e odmwiem tych spotka, ktre owo cudo mi proponowao, bom wiedzia, e je posid za dni par, i rozkoszowaem si ju myl o hodach, jakie mu zo z moich poda. Nagle obie przyjaciki zniyy gos do szeptu, wic odszedem przez delikatno. Ich tajemnicza rozmowa trwaa kwadrans, a ja tymczasem udawaem zainteresowanie obrazami. Potem ucaoway si jak przy powitaniu i mniszka, zamknwszy owo okienko, odwrcia si i odesza, jak by mnie wcale nie widziaa. Hrabina w powrotnej drodze do Wenecji, by moe znudzona moim milczeniem, rzeka z umiechem: M. M. jest pikn kobiet i niepospolitego umysu. Pierwsze widziaem, o drugim nie wtpi. Nie odezwaa si do pana przecie ani sowem. Nie chciaem by jej przedstawiony, za kar wic zignorowaa moj osob. Hrabina nie odpowiedziaa i ju w cakowitym milczeniu przybylimy przed jej dom. Poegnaem j przed wejciem, gdzie z grzecznym ukonem i krtkim: Do widzenia panu daa mi zna, e nie chce, abym szed dalej. Zreszt nie miaem na to adnej ochoty i poszedem rozmyla nad t szczegln przygod, ktrej rozwizania wypatrywaem niecierpliwie.

HRABINA CORONINI MIOSNY GNIEW POJEDNANIE PIERWSZA SCHADZKA

Cieszyem si w duchu, e pikna mniszka nie odezwaa si do mnie, albowiem oczarowany i zdumiony widokiem tak cudnej osbki wybkabym jak nieskadn odpowied, co postawioby mnie w niekorzystnym wietle w jej oczach. Zdawaem sobie spraw, e nie potrzebowaa si lka obojtnoci z mojej strony; w tym wzgldzie nie grozio jej adne upokorzenie... Podziwiaem jednak miao, z jak w swojej sytuacji wdaa si w podobnie ryzykown awantur. Nie mogem poj, jakim cudem korzystaa z takiej swobody. Casino w Murano! Mono udania si do Wenecji, aby sam na sam zje kolacj z modym mczyzn! To wszystko nie dawao mi spokoju, tote przyszedem do wniosku, e ma pewnie kogo znacznego za kochanka, ktry usiuje j uszczliwi spenieniem kadego kaprysu. Prawd mwic, ta myl nieco drania moj dum, ale przygoda bya zbyt frapujca, sam obiekt zbyt pontny, aby nie przymkn na to oka. Dojrzaem ju do zdrady mojej ukochanej C. C., a raczej juem j by zdradzi w myli. Mimo caej mioci do tej czarujcej dziewczyny przyznaj jednak, e nie gnbiy mnie adne skrupuy. Zdawao mi si, e tego rodzaju zdrada, nawet gdyby wysza na jaw, nie mogaby jej urazi, albowiem, may wybryk dobrze by mi tylko zrobi i wcale od niej nie odcign, a rozproszy jeno rc nud. Pewna mniszka przedstawia mnie kiedy hrabinie Coronini, bardzo adnej i mdrej, ktra straciwszy ju zainteresowanie do wielkowiatowych intryg i miostek pdzia ywot w klasztorze witej Justyny. A e bya kobiet wielce znan, widywaa jeszcze u kraty ambasadorw i najwyszych dostojnikw Republiki, wic cho w murach klasztornych wiedziaa o wszystkim, co si dziao w miecie. Cieszyem si jej sympati, a e uwaaa mnie jeszcze za modzika, przy kadej okazji i nadzwyczaj mile udzielaa mi rad i poucze. Pewny, e zrcznie zdoam wywiedzie si czego o M. M., postanowiem zoy jej osobicie wyrazy szacunku nazajutrz rano.
64

Hrabina przyja mnie jak zawsze uprzejmie i po krtkim, nic nie znaczcym wstpie, jak zwyko si zaczyna rozmow w wyszych sferach, zrcznie naprowadziem konwersacj na klasztory weneckie. Przechodzc od jednej znanej mniszki do drugiej wymieniem M. M. i powiedziaem, e aczkolwiek podobno rwnie wiatowa jak tamte, jest o wiele wiksz zagadk. Najbardziej niezrozumiaym jest rzeka mi na to kaprys, ktry skoni t pikn, bogat, woln, wielce inteligentn, owiecon kobiet i, z tego co wiem, wolnomylicielk, do przywdziania habitu. Wdziaa go bez adnego uzasadnienia moralnego czy fizycznego: to by prawdziwy kaprys. Z tajemniczego wyrazu twarzy hrabiny zupenie ju przekonany, e M. M. ma kochanka, postanowiem nie bra sobie tego do serca i woywszy mask udaem si po obiedzie do Murano. U furty zadzwoniem i z bijcym sercem poprosiem w imieniu hrabiny S. o rozmow z M. M. Mae parlatorium byo zamknite i furtianka wskazaa mi inne. Wchodz, zrzucam mask, siadam i czekam na moje bstwo. Serce omocze mi w piersi. Czekam niecierpliwie, a jednak czas mi si nie duy, albowiem lkam si tego spotkania. Godzina mija do szybko i wtedy czekanie poczyna mi ciy: sdzc, e furtianka nie zrozumiaa, dzwoni raz jeszcze i pytam, czy powiadomiono siostr M. M. o moim przybyciu. Czyj gos mi odpowiada, e tak. Siadam znowu: w par chwil pniej wchodzi jaka bezzbna starucha, ktra zblia si i mwi: Mateczka M. M. jest zajta a do wieczora. Wychodzi nie dajc mi nawet czasu na odezwanie si sowem. Byem tak gboko upokorzony, e w pierwszej chwili poczuem najwysz pogard dla samego siebie; zdja mnie straszliwa rozpacz, graniczca z wciekoci. Potem przyszo oburzenie na mniszk, ktr osdziem bezlitonie, tak jak zdawao mi si na to zasugiwaa, co mnie troch pocieszyo w moim blu. Ludzie mwi, e czas jest najlepszym doradc, ale czas take wszystko agodzi. Namys za przywraca jasno myli. Powiedziaem wic sobie w kocu, e w tym caym wydarzeniu nie ma nic nadzwyczajnego i e za takie bym je uwaa od pocztku, gdyby mnie nie olni urok mniszki i nie zalepia mio wasna. Nie chcc, aby ten kiepski art zamieni si w triumf, postanowiem udawa, e mnie ani troch nie zadrasn. Kazaa mi rzec, e jest zajta, a zatem rzecz prosta: przywdziej si w obojtno. Dowiod, e kpi sobie z jej niecnego postpku. Nie trzeba chyba mwi, e odel oba listy, ale oczywicie przy bileciku, ktrego galanteria na pewno nie wywoa umiechu na jej twarzy. Pooyem si spa zakniony zemsty, zasnem z myl o niej, a zbudziem si zdecydowany jej dokona. Zasiadem do pisania, ale chcc mie pewno, e w moim licie nie ma nawet cienia miosnego gniewu, zostawiem go na biurku, aeby go nazajutrz przeczyta w zupenym spokoju. Bya to rozsdna przezorno, bo odczytawszy list w dwadziecia cztery godziny pniej, znalazem go niegodnym siebie i podarem na strzpy. Byy tam zdania zaradzajce sabo, gniew i mio, ktre miast upokarza M. M., dostarczyyby jej tylko powodw do miania si ze mnie. W rod po zawiadomieniu C. C., e z wanych powodw nie mog przychodzi na msz do klasztornej kaplicy, uoyem nowy list do mojej mniszki, ktry we czwartek, zdradziwszy te same sabostki, podzieli los swojego poprzednika. Wydawao mi si, e straciem atwo wypisania si. W dziesi dni pniej spostrzegem, e jestem zbyt zakochany jak na to, aby nie pisa z serca. Sincerum est nisi vas quodcumque in fundis acescit 10. Pomylawszy sobie wreszcie, e owego trzpiota moe trapi bezustanny niepokj z powodu tych dwch listw, ktre miaem w rku i ktre pozwalay mi skompromitowa j i klasztor, postanowiem po dziesiciu dniach odesa je z takim bilecikiem:
10

Sincerum... Kwanieje to, co si wkada do dzbana, gdy nie jest czysty.

65

Zechciej mi wierzy, pani, e tylko przez zapomnienie nie zwrciem jej zaczonych dwch listw. Nigdy nie miaem zamiaru wbrew wasnym zasadom niegodnie mci si na pani i bez najmniejszego alu wybaczam ci niezwyk pocho, ktr wykazaa albo bez zastanowienia, albo z wyranym zamiarem zaartowania sobie ze mnie. Niech mi jednak wolno bdzie radzi ci, aby w ten sposb nie postpia z kim innym, bo mogaby natrafi na osob znacznie mniej dyskretn. Znam pani nazwisko, wiem, kim jeste. Bd jednak spokojna i uwaaj, e tego wcale nie wiem... Zalakowawszy te listy, wdziaem mask i wyszukaem Furlana 11, ktry nie mg mnie zna. Daem mu p cekina i przyrzekem doda drugie tyle, gdy wrci z wiadomoci, e dostarczy list do klasztoru w Murano. Udzieliem mu wszystkich koniecznych wskazwek i kazaem przyrzec, e odejdzie zaraz po wrczeniu listu furtiance, nawet gdyby mu powiedziano, aby czeka na odpowied. Musz tu wyjani, e Furlani w Wenecji to posacy godni zaufania i e nikt nigdy nie sysza, aby im zarzucono najmniejsz zdrad. Tacy byli kiedy Sabaudczycy w Paryu, ale wszystko pogarsza si na wiecie... Zaczynaem ju zapomina o caej sprawie, kiedy w dziesi dni pniej, wychodzc z opery, spostrzegem tego samego Furlana z latarni w rku. Zawoaem na machinalnie i nie zdejmujc maski zapytaem, czy mnie poznaje. Spojrza na mnie, zlustrowa od stp do gw i rzek, e nie. A czy dobrze wywizae si z danego ci polecenia do klasztoru Murano? Ach, to pan! Bogu niech bd dziki! Nareszcie pana znalazem, a mam co wanego do powiedzenia! Odwiozem paski list i oddaem, jak mi pan kazae. Odszedem te zaraz, gdy go furtianka wzia do rki, cho chciaa, abym czeka. Po powrocie juem pana nie zasta, ale to nie szkodzi. Nazajutrz rano jeden z moich kolegw, ktry sta niedaleko od furty, gdym oddawa list, zbudzi mnie mwic, abym si zaraz zgosi do klasztoru, do siostry furtianki. Poszedem i po paru chwilach zaprowadzia mnie ona do rozmwnicy, gdzie jaka mniszka, pikna jak soce, z godzin zasypywaa mnie pytaniami o pana albo przynajmniej o to, jak pana znale. Wie pan przecie, e nie mogem jej nic dokadnego powiedzie. Kazaa mi czeka i w par godzin pniej daa list obiecujc dwa cekiny, jeeli go panu dorcz i przynios odpowied. A tymczasem, dopki pana nie odszukam, mam przychodzi codziennie do klasztoru pokazywa list i za kadym razem dostan czterdzieci soldw. Jak dotd zarobiem dwadziecia liwrw, ale boj si, aby tej pani to nie zbrzydo, i teraz tylko od pana zaley, mj dobry panie, czy zarobi owe dwa cekiny. A gdzie ten list? U mnie, pod kluczem, bo jak mierci boj si go zgubi. Wic jake mam na niego odpowiedzie? Poczekaj pan z aski swojej tu na mnie, w kwadrans wrc z listem. Nie zaczekam, bo mnie ta odpowied nie ciekawi. Ale powiedze mi, jak moge obieca mniszce, e mnie odnajdziesz? Nicpo z ciebie, bo gdyby jej by gowy nie zawrci obietnic, nie powierzyaby ci listu. Nie jestem nicponiem, bom zrobi, co mi pan kaza. Ale racja, e jej opisaem paski ubir, zapinki i wzrost, i zapewniam ci, panie, e od dziesiciu dni uwanie przygldam si wszystkim maskom paskiej postawy, niestety jednak daremnie... Nie mogem ju duej pohamowa ciekawoci, tote postanowiem nie czeka na niego, lecz pj z nim. Odpisz tylko: List otrzymaem. To mi wystarczy, a jednoczenie pozwoli zarobi posacowi owe dwa cekiny. Jutro za zmieni zapinki, wdziej inn mask i ju mnie nikt nie pozna. Poszedem wic z Furlanem a pod drzwi jego domu i po chwili wynis mi list. Kazaem mu i za mn do obery, tam zadaem osobnego pokoju z dobrym ogniem na kominie, a
11

Furlan mieszkaniec prowincji Friul.

66

Furlanowi poleciem czeka. Zerwaem pieczcie ze sporych rozmiarw koperty i pierwsz rzecz, ktra mi wpada w oczy, byy owe dwa listy, com je odesa M.M., aby j uspokoi z powodu pochego artu. Na ten widok dostaem takiej palpitacji serca, em musia usi: by to oczywisty znak mojej klski. Prcz tych dwch listw ujrzaem bilecik podpisany liter S i adresowany do M. M. Oto com w nim wyczyta: Maska, ktra mi towarzyszya tam i z powrotem, nie otworzyaby chyba ust, gdybym jej nie bya powiedziaa, e czar twojego umysu urzeka bardziej jeszcze od czaru postaci. Odpar mi na to: Widziaem jedno, nie wtpi o drugim. Dodaam, e nie rozumiem, czemu nie zamienia z nim sowa. Odrzek z umiechem: Nie chciaem by jej przedstawiony, ukaraa mnie wic ignorujc moj osob. Na tym skoczya si nasza rozmowa. Chciaam posa ci t wiadomo dzi rano, ale nie mogam. Adieu. Uszczliwiony z tego, e niebawem przekonam si o wasnej niesprawiedliwoci, nabraem odwagi i przeczytaem nastpny list. Sabo, jak sdz zupenie wybaczalna, sprawia, e chciaam wiedzie, jakiego jeste pan zdania o mnie, gdy mnie ju zobaczy. Skorzystaam wic ze sprzyjajcej chwili i poprosiam hrabin, aby mnie najdalej nazajutrz rano poinformowaa o twoim wraeniu, bo spodziewaam si paskich odwiedzin po poudniu. Jej bilecik, ktry zaczam i prosz, aby przeczyta, nadszed w p godziny po twoim odejciu. To byo pierwsze fatalne zrzdzenie losu. Nie otrzymawszy jeszcze tego bileciku wtedy, kiedy chciae pan ze mn mwi, nie miaam si widzie si z tob. Okropna sabo i druga fatalno, sdz jednak, e w twoich oczach rwnie wybaczalna. Kazaam suce rzec ci, e bd niedomaga przez cay dzie; wymwka prawdziwa czy zmylona, jednak bez zarzutu, bo najzupeniej formalna i zagodzona sowami cay dzie. Nie mogam ju biec za panem, kiedy stara idiotka powtrzya mi, e powiedziaa, i bd zajta. To byo trzecie fatalne zrzdzenie losu. Nie moesz pan sobie nawet wystawi, co miaam ochot powiedzie i zrobi tej gupiej siostrze, ale tutaj nie naley ani nic mwi, ani nic robi. Trzeba mie tylko cierpliwo i dzikowa Bogu, e takie pomyki rodz si z gupoty, nie ze zoliwoci, co czsto zdarza si w innych klasztorach. Domyliam si, e uwaasz si pan za wystrychnitego na dudka, e si buntujesz wewntrznie... Paski list unieszczliwi mnie zupenie... Uwaae, e z ciebie zadrwiono, to wszystko, co mia do powiedzenia, ale czy ten list przekona ci o twoim bdzie? Przyjd zaprzeczy osobicie temu, co napisa: ty powiniene, a ja na to zasuguj. Adieu: moesz mi by yciem lub mierci. Nie potrzebowaem dwa razy czyta owego listu; byem zawstydzony i zrozpaczony. M. M. miaa racj. Natychmiast wezwaem Furlana i zapytaem, czy rozmawiaa z nim dzi rano i czy sprawiaa wraenie chorej. Odpar, e kadego dnia wygldaa na coraz bardziej przybit, a oczy miaa zaczerwienione. Poczekaj. Zasiadem do pisania i dopiero o wicie skoczyem list, a oto com napisa: Pani, zawiniem i nie mog si nawet usprawiedliwi, a jednoczenie jestem gboko przekonany o twojej niewinnoci. Bybym niepocieszony, gdybym nie ywi sodkiej nadziei, e wina zostanie mi wybaczona... Myl, e wszystko zostao wyjanione, tote dzi o jedenastej ujrzysz mnie pani u swoich stp, skruszonym, ulegym i czuym. Przebaczysz mi, moja bogini, albo te sam wezm pomst na sobie za krzywd, jakm ci wyrzdzi. Bagam tylko o jedn ask: spal mj list i nigdy ju nie mwmy o nim. Wysaem go dopiero wtedy, gdym podar cztery poprzednie. Niechaj ci to posuy za dowd mojej mki serdecznej. Rozkazuj posacowi natychmiast uda si do klasztoru, aby ten list dotar do ciebie, skoro si zbudzisz. Posaniec nigdy by mnie nie odnalaz, gdybym za spraw mojego dobrego

67

ducha nie by go zaczepi przy wyjciu z opery. Tego czowieka nie bd ju potrzebowa: nie odpisuj mi, pani, i przyjmij sowa uwielbienia pynce z kochajcego ci serca. Skoczywszy wezwaem posaca, daem mu cekina i kazaem natychmiast uda si do klasztoru i odda list do rk wasnych mniszce. Ledwie odszed, wrciem do domu i pooyem si do ka, lecz niecierpliwo i podanie nie day mi oka zmruy. Domylisz si, czytelniku, e zerany niecierpliwoci punktualnie przybyem do klasztoru. Wprowadzono mnie do maej rozmwnicy, tej, w ktrej po raz pierwszy ujrzaem M. M., a ona nie daa mi na siebie czeka. Kiedy podszedem do kraty, padem na kolana. Bojc si, e kto moe nas obserwowa, M. M. kazaa mi wsta. Twarzyczk miaa sponion, a jej wzrok wyda mi si niebiaski. Siedlimy jedno naprzeciw drugiego i w guchym milczeniu nie odrywalimy wzroku od siebie. Pierwszy przerwaem cisz pytajc gosem czuym i zalterowanym, czy mi zechce wybaczy. Poprzez kraty przesuna swoj pikn rczk, ucaowaem j gorco i skropiem zami. Nasza znajomo zacza si od gwatownej burzy rzeka miejmy nadziej, e bdzie teraz duga i pogodna. Po raz pierwszy mwimy z sob, lecz to, co przeylimy, wystarczyo, abymy si dobrze poznali. Wierz, e ten zwizek bdzie rwnie czuy jak szczery i e nie zabraknie nam wyrozumiaoci dla naszych wad. Czy moe je mie taki anio jak pani? O, drogi przyjacielu, kt jest bez wad? Kiedy bd mg, zupenie nieskrpowany i ku mej wielkiej radoci, przekona ci, pani, jak bardzo ci kocham? Zjemy kolacj w moim casino, kiedy zechcesz, pod warunkiem, e mnie uprzedzisz na dwa dni przedtem. Albo te, jeli ci to nie enuje, zapro mnie na kolacj do Wenecji. To mnie tylko jeszcze bardziej uszczliwi. Sdz, e powinienem rzec ci, pani, e yj w dobrobycie i e raczej lubi wydatki, nili si ich boj, a wszystko, co mam, naley do tej, ktr kocham. Mie mi to zwierzenie, tym bardziej e i ja mog ci rzec, drogi przyjacielu, i jestem bogata i e niczego nie odmwiabym kochankowi. Ale chyba masz go, pani? Tak: to on uczyni mnie bogat i jemu te jestem cakowicie oddana. Mwi mu o wszystkim. Pojutrze, gdy bd z tob i tylko z tob, powiem ci wicej. Sdz jednak, e pani kochanek... Nie bdzie go, moesz by pewien. Czy masz te kochank? Miaem. Niestety! Od szeciu miesicy yj w cakowitym celibacie, bo mi j si zabrano. Czy kochasz j jeszcze? Kocham przy kadym wspomnieniu. Ma niemal twj urok, pani, i twj wdzik. Zdaje mi si jednak, e przy tobie zapomn o niej. Jeeli bylicie szczliwi, auj ci szczerze... Ale jeli si zdarzy, drogi przyjacielu, e zajm jej miejsce w twoim sercu, nikt mnie ju go nie pozbawi. A co powie pani kochanek? Bdzie zachwycony widzc mnie czu i szczliw z takim kochankiem jak pan. To ley w jego charakterze. Cudowny charakter! Bohaterstwo o ile wysze nad moje zalety i siy. Zaraz zadzwoni na dwunast. Musimy si poegna. Przyjd pan pojutrze o tej samej porze: udziel ci wtedy potrzebnych wskazwek do naszej wsplnej kolacji. Sam na sam? Oczywicie. Czy wolno mi prosi ci, pani, o may zadatek? Bo szczcie, ktre mi przyrzeka, jest tak wielkie.

68

 Jakiego zadatku dasz? Chciabym ci ujrze przed tajemnym okienkiem w kracie, a mnie pozwl stan na miejscu hrabiny S. Wstaa i z najmilszym umiechem nacisna guziczek u kraty. Rozstalimy si po namitnym pocaunku... Pozostae dwa dni miny mi w tak radosnym upojeniu i gorczkowym oczekiwaniu, e nie mogem ani je, ani spa, bo wydawao mi si, i nigdy jeszcze nie byem rwnie szczliwy w mioci, a raczej, e to po raz pierwszy w yciu nim bd...

PIERWSZE SPOTKANIE Z M. M. LIST OD C. C. DRUGIE SPOTKANIE Z MNISZK W MOIM CASINO W WENECJI JESTEM SZCZLIWY
Przekonany, e M. M. nie zamie sowa, pojechaem do klasztoru koo dziesitej rano i ledwie kazaem si zaanonsowa, ujrzaem j wchodzc. Boe, czy pan nie chory? Nie, moja boska przyjaciko, ale tak wygldam, bo spalam si z tsknoty do czekajcego mnie szczcia. Nie jem, nie sypiam, chyba umr, jeli odoya nasze spotkanie. Nie odoyam, drogi przyjacielu, ale jake niecierpliwy! Sidmy. Oto klucz od casino, do ktrego si udasz. Nie bdziemy sami, bo przecie kto musi nam usugiwa. Ale nikt si do ciebie nie odezwie, ty te nie bdziesz potrzebowa do nikogo nic mwi. Woysz mask i przybdziesz dopiero o wp do drugiej w nocy12, ani minuty wczeniej. Wejdziesz po schodach na sam gr i w blasku latarni ujrzysz zielone drzwi. Otworzysz je i wejdziesz do jasno owietlonego apartamentu. Bd w drugim pokoju, ale gdybym jeszcze nie przybya, zaczekasz par minut. Moesz jednak liczy na moj punktualno. Moesz te zdj mask i rozgoci si jak najwygodniej. Znajdziesz tam ogie na kominku i ksiki. Wskazwki byy zupenie jasne, ucaowaem wic rczk, ktra wrczya mi klucz do tej tajemniczej wityni. A potem zapytaem ow urocz niewiast, czy bdzie w habicie. Wyjd w habicie odpara ale mam tam garderob, tak e mog przeistoczy si w kobiet wiatow, a nawet, jeli trzeba, zamaskowa.. Pozwl mi, pani, wyrazi nadziej, e pozostaniesz w habicie. A czemu to, mj panie? Lubi ci, pani, w tym ubiorze! Ach, ach, rozumiem. Przypuszczasz, e jestem ostrzyona, i to ci przeraa? Uspokj si, przyjacielu, mam tak mistern peruk, e wyglda jak naturalna fryzura. Boe! Co te pani mwi! Samo sowo peruka dziaa jak maczuga. Ale nie, nie wtp, pani, dla mnie zawsze bdziesz czarujca. Nie wkadaj tylko przy mnie tej okropnej peruki... Przepraszam, uraziem pani, ale z rozpacz suchaem sw twoich. Czy jeste, pani, pewn, e nikt ci nie ujrzy przy wyjciu z klasztoru? Sam si o tym przekonasz, gdy obejdziesz wysp. Dojrzysz drzwiczki wychodzce na mae nabrzee. Mam klucz od pokoju przy tym nabrzeu i jestem te pewna siostry zakonnej, ktra mi posuguje. A gondola!? Kochanek rczy mi za wierno gondolierw.
12

W dwie godziny po zachodzie soca (czas w Republice Weneckiej liczono wedug tzw. zegara woskiego; doba rozpoczynaa si z nastaniem zmroku i dzielia si na 24 godziny; w zalenoci od pory roku pierwsza godzina wypadaa rnie).

69

 Co za wspaniay czowiek z pani kochanka! Chyba jest stary. Mylisz si i wstydziabym si, gdyby tak byo. Nie ma nawet jeszcze czterdziestu lat i jest stworzony na to, aby go kocha: pikny, mdry, agodny, wyrozumiay i szlachetny. I wybacza ci kaprysy? Co zwiesz kaprysami? Zdoby mnie rok temu, a przed nim nie znaam adnego mczyzny. Dopiero ty rozbudzie moj wyobrani. Kiedym mu o tym powiedziaa, zdziwi si troch, a potem zacz si mia. W krtkich sowach przedstawi mi ryzyko, na jakie si wystawiam, gdyby osoba, ktrej zaufaam, bya niedyskretna. Wyrazi ch, ebym si przynajmniej dowiedziaa, kim pan jeste, pki rzecz nie zajdzie dalej... Ale ju byo za pno. Zarczyam mu za ciebie i oczywicie mia si tylko z tego, e tak gorco rcz za kogo, kogo cakiem nie znam. A kiedy zwierzya mu si pani ze wszystkiego? Przedwczoraj i nic nie ukrywajc. Pokazaam mu listy twoje i moje. Sdzi, e jeste pan Francuzem, aczkolwiek podajesz si za Wenecjanina. Strasznie jest ciekaw, kto ty, ale nie bj si niczego. Przyrzekam ci, e sama nigdy nie podejm adnych krokw, aby si tego dowiedzie. Ani ja nie postaram si dowiedzie, kim jest w czowiek, rwnie wyjtkowy, jak ty, pani... Przed rozstaniem M. M. raz jeszcze pozwolia mi pocaowa si czule przez krat i odprowadzia mnie wzrokiem do drzwi. Wieczorem, o ustalonej godzinie udaem si na schadzk i postpujc zgodnie z danymi mi instrukcjami wszedem do salonu, gdziem zasta moj now mio przybran po wiecku z niezwyk elegancj i gustem. wiata z yrandoli odbite w lustrach i cztery przecudne wieczniki na stoach z ksikami cakowicie rozpraszay mrok salonu. M. M. wydaa mi si teraz zupenie odmiennej urody ni wtedy, kiedym j widzia w habicie. Wosy miaa zebrane we wspaniay kok, alici tak przeladowaa mnie myl o peruce, e tylko przeliznem si po nich wzrokiem, uwaajc, aby si nie wyrwa z adnym komplementem na temat uczesania. Przypadem jej do ng i z uniesieniem caowaem pikne rce w oczekiwaniu na te miosne sceny, jakich si niebawem spodziewaem. Ale M. M. uwaaa, e nie powinna mi ulec tak atwo. O, jake uroczy jest w upr kochanki, ktry tylko po to opnia chwile rozkoszy, by nabray smaku! Dwie godziny zeszy nam na tych wstpnych miosnych utarczkach i w kocu oboje moglimy sobie powinszowa: ona, e potrafia mi si oprze, ja e zdoaem powcign zniecierpliwienie. Z potrzeby krtkiego wypoczynku i jakby wiedziona wspln nam chci, M. M. zapytaa wreszcie: Drogi przyjacielu, jestem tak godna, e nie daruj adnej potrawie przy kolacji. Czy obiecujesz dotrzyma mi towarzystwa? Czujc, e mog w peni stawi czoo temu wyzwaniu, odparem: Tak, obiecuj. A potem sama osdzisz, czy jestem na rwnie dobrej stopie z Amorem, jak z Komosem. Od razu, od pierwszych skosztowanych potraw poznaem kuchni francusk i musz doda, e wcale mnie nie zawioda. Pilimy tylko burgunda i szampana. M. M. uwanie i umiejtnie przyrzdzia saat, a ja zachwycaem si gracj i wdzikiem kadego jej ruchu. Jej kochanek najwidoczniej by wielkim koneserem i wielu rzeczy j nauczy. Interesowao mnie, kto to taki mg by, i dlatego przy ponczu powiedziaem, e chtnie uczyni zado jej ciekawoci i zdradz swoje nazwisko. Pozostawmy to czasowi odpara mi na to. Wrd brelokw przy zegarku miaa flakonik z grskiego krysztau, jota w jot taki sam, jaki nosiem u swego acuszka. Zwrciem jej na to uwag, a e w moim bya watka nasiknita ran esencj, prosiem, aby j powchaa.

70

 Mam identyczn. I pokazaa mi swoj. To rzadko spotykana esencja powiedziaem i nadzwyczaj droga. I wcale nie sprzedawana. Racja. Jej twrc jest koronowana osoba: krl Francji. Zrobi tylko funt za cen trzydziestu tysicy frankw. Dostaam j w prezencie od mojego kochanka. Pani de Pompadour ofiarowaa za porednictwem pana B., obecnie ambasadora Francji w Wenecji, ma jej fioleczk panu de Mocenigo, ambasadorowi Wenecji w Paryu. Znasz pan pana B.? Miaem zaszczyt je z nim obiad akurat w owym dniu, gdy przyszed poegna si z ambasadorem, do ktrego byem zaproszony... Dochodzia pnoc: bylimy po wymienitej kolacji, ogie pon wesoo. Zakochany przy tym wszystkim w doprawdy wyjtkowej kobiecie, uwaaem, e czas nie czeka, i staem si natarczywy, ale M. M. wci si wzbraniaa. Okrutna rzekem czy po to obiecaa mi chwile szczcia, aby skaza na mki Tantala? Jeeli nie chcesz ulec mioci, ulegnij przynajmniej naturze: po tak wspaniaej kolacji po si spa. Chciaoby ci si spa? Nie, oczywicie, e nie, lecz o tej godzinie ludzie si kad. Pozwl mi pooy ci do ka: sid przy wezgowiu albo odejd, jeeli tego dasz. Sprawiby mi tym wielk przykro. Wierzaj, prosz, e moja nie byaby mniejsza. Ale jeeli zostan, co poczniemy? Moemy pooy si w ubraniach na tej sofie. W ubraniach! Zgoda. Pozwol ci spa, jeeli zechcesz, ale nie wymagaj, abym sam zasn, bo spa przy tobie i w ubraniu, to rzecz niemoliwa. Poczekaj. Wstaa, z najwiksz atwoci ustawia w poprzek kanap, wycigna z niej poduszki, przecierada, kodr i w mgnieniu oka zamienia j we wspaniae oe, szerokie i wygodne. Potem wzia wielk chustk, ktr dziwacznie przystroia moj gow, i podajc mi tak chustk kazaa mi wywiadczy sobie podobn usug. Zabraem si do dziea ukrywajc starannie mj dysgust do peruki, kiedy zaskoczyo mnie niespodziewane i nadzwyczaj przyjemne odkrycie: miast peruki wyczuem pod palcami sploty cudnych wosw. M. M. rozemiaa si syszc mj okrzyk zachwytu. Wyjania mi, e mniszki musz jedynie ukrywa swoje wosy przed oczami zwykych profanw, nic wicej. Przy tych sowach zrcznie pchna mnie na kanap. Padem jak dugi i w minut uwolniwszy si od ubrania leaem przy niej, a raczej na niej. Bya silna i objwszy mnie ramionami sdzia, e wynagrodzi mnie tym za wszystkie cierpienia. Nie mogem si pochwali adnym sukcesem: ponem, ale hamowaem niecierpliwo; uwaaem, e nie mam prawa by wymagajcym. Zabraem si do rozwizywania kilku wstek, kontent, e zezwala mi na to, i drc z radoci odsoniem nareszcie najcudniejsze na wiecie piersi. Jem je pokrywa pocaunkami, ale niestety na tym si skoczyo. Zmczony zasnem wreszcie w jej ramionach... Zbudzio nas gone dzwonienie. Co to jest?! zawoaem zrywajc si. Wstawajmy, mj drogi, czas mi wraca do klasztoru. Ubierz si wic i niech ci zobacz w witej sukience, albowiem odchodzisz dziewic. Tym razem poprzesta na tym, mj sodki kochanku, i naucz si ode mnie abstynencji. Przy nastpnym spotkaniu bdziemy szczliwsi. Jeli ci nigdzie nie pilno, moesz tu zosta i wypocz... Przyjd pojutrze. Powiesz mi wtedy, ktrej nocy spotkamy si w Wenecji, a wwczas, czuy kochanku, oboje bdziemy szczliwi. Adieu.

71

Zadowolony, cho nie zaspokojony, pooyem si i spaem do poudnia. Wyszedem i nie widzc ywego ducha, dobrze zamaskowany, udaem si do Laury, gdzie czeka ju na mnie list od ukochanej C. C. Drogi mj, daj ci tutaj prbk mojego sposobu mylenia i wierz bynajmniej nie chcc sobie szkodzi w twoich oczach e uznasz mnie, mimo wieku, za osob umiejc dotrzyma tajemnicy i godn zosta twoj on. Pewna twoich uczu nie bior ci za ze powcigliwoci w stosunku do mnie... Posuchaj wic: wczoraj, kiedy szam korytarzem, upuciam niechccy wykaaczk i aby j podnie, musiaam odsun taboret stojcy przed szczelin w murze. A e jestem ju ciekawa, jak kada mniszka (przywara zrozumiaa w bezczynnoci), przyoyam oko do szczeliny i c zobaczyam? Ciebie, mj miy, w oywionej rozmowie z moj urocz przyjacik, mateczk M. M. Nie zdoasz sobie nawet wyobrazi mojej radoci i zdziwienia zarazem. Szybko jednak postawiam taboret na miejsce i odeszam... Powiedz mi, mj drogi, wszystko. Powiedz mi, czy ona ci zna i w jaki sposb doszo do znajomoci midzy wami? M. M. to moja najserdeczniejsza przyjacika, ta, o ktrej juem ci pisaa. Uczy mnie francuskiego i daa mi ksiki, skd czerpi mdro, mao ktrym kobietom dostpn. I tylko dziki niej udao mi si ukry w wypadek, ktrego mao yciem nie przypaciam... Wszyscy w caym klasztorze myl, e zachorowae, a ja umieram z chci zobaczenia ciebie. Przyjd wic cho raz. Adieu. Ten list mimo caego szacunku, jaki we mnie wzbudzi, zaniepokoi mnie lekko. Byem zupenie pewny dyskrecji mojej C. C., ale owa szczelina w murze moga nas wystawi na widok innym oczom. Natychmiast wic odpisaem C. C., i ze wzgldu na czc je przyja powinna zaraz powiedzie M. M., e widziaa j w rozmowie z mask. Wyjaniem te, e dowiedziawszy si o wielkich zaletach M. M. zapragnem j pozna i dlatego wystpujc pod obcym nazwiskiem wywoaem j do rozmwnicy. Prosiem, aby C. C. nie zdradzia mojego prawdziwego nazwiska, ale napomknem, e moe powiedzie, i poznaa we mnie tego mczyzn, ktry przychodzi na msz do kaplicy klasztornej... Chcc si zobaczy z moj pikn mniszk, aby ustali dzie naszego spotkania w Wenecji, udaem si nazajutrz wczesnym rankiem do klasztoru. Nie kazaa mi na siebie czeka ani minuty i rozradowana zaraz wesza do rozmwnicy. Powiedz mi, mj najdroszy aniele, czy nic si nie stao, co by opnio godzin mojego szczcia? zapytaem. Niestety, musimy j przesun, ale tylko o dwadziecia cztery godziny. Nowa siostra zakonna zaprosia mnie do swojej celi na kolacj i chyba rozumiesz, e nie mam adnego wiarygodnego powodu, aby jej odmwi... Powiedz mi wic, mj drogi, gdzie bdziesz na mnie czeka jutro, w dwie godziny po zachodzie soca. Czy nie moglibymy si spotka u ciebie w casino? Nie, bo mj kochanek sam odwiezie mnie do Wenecji. Osobicie? Tak, osobicie. To nie do wiary. A jednak prawdziwe. Bd czeka na placu witego Jana i witego Pawa, za posgiem Bartomieja z Bergamo. Widziaam ten plac i posg Colleoniego tylko na rycinach, ale to wystarczy. Przybd na pewno... Czas nagli, bo nie miaem wasnego casino. Wziem wic dla popiechu drugiego wiolarza i w niespena kwadrans wysiadaem ju na placu witego Marka. Z miejsca zabraem si do szukania tego, czegom potrzebowa. Gdy zwyky miertelnik hojnie korzysta z ask Plutona i gdy w dodatku nie braknie mu klepek w gowie, moe by pewien powodzenia we wszystkim: tak wic nie potrzebowaem dugo szuka odpowiedniego casino. Byo najpik-

72

niejsze z lecych w okolicy Wenecji; ale co jest rzecz zwyk byo te i najkosztowniejsze. Naleao kiedy do angielskiego ambasadora, ktry porzucajc Wenecj tanio odstpi je swojemu kucharzowi. Wynajem owo casino a do wit Wielkiej Nocy, pacc nowemu wacicielowi sto cekinw z gry pod warunkiem, e osobicie bdzie gotowa obiady i kolacje, ktre zadysponuj. Na miejsce spotkania przybyem o godzin za wczenie i cho noc bya chodna, wcale tego nie czuem. Punktualnie w ustalonym czasie ujrzaem gondol o dwch wiosach. Ledwie przybia do brzegu, wysiada z niej maska. Powiedziaa co gondolierowi stojcemu na dziobie i ruszya w stron posgu, a z kadym jej krokiem serce bio mi coraz radoniej. Po chwili jednak odsunem si na bok, bo wydao mi si, e to mczyzna, i poaowaem, em nie wzi pistoletw. Tymczasem maska obesza cok posgu i przyjanie wycignwszy rk zbliya si do mnie: poznaem ukochan. Rozemiaa si z mojego zdumienia, uja mnie pod rami i w milczeniu ruszylimy w stron placu witego Marka, a stamtd do mojego casino, ktre stao nie dalej ni o sto krokw od teatru witego Mojesza. Wszystko czekao tam na nas zgodnie z moim yczeniem. Weszlimy, uwolniem si szybko od domina i maski, ale M. M. spodobao si zajrze do kadego ktka tego wspaniaego apartamentu. Odbicie jej postaci w niezliczonych lustrach i w blasku szczodrze rozstawionych wiecznikw zdawao si dla niej nowym widokiem, od ktrego oczu nie moga oderwa. Siedzc na taborecie w niemym zachwycie podziwiaem jej eleganck sylwetk. Stroi j frak z rowego weluru, usiany zotymi pajetkami, bogata, misternie haftowana i obcisa kamizelka, czarne, satynowe spodenki i brylantowe sprzczki przy trzewikach. Na maym palcu miaa bezcenny piercie... Chcc, bym j lepiej mg podziwia, podesza i stana przede mn. Zrewidowaem jej kieszenie: znalazem zot tabakierk, bombonierk wysadzan cennymi perami, zote etui, wspaniae lorgnon, najciesze batystowe chusteczki, raczej przesiknite ni spryskane najkosztowniejsz perfum. Uwanie przyjrzaem si mechanizmowi kosztownych dwch zegarkw, acuszkom i brelokom skrzcym si od diamentw. Wreszcie znalazem i sztylecik: krtki, angielski, z najlepszej stali i nadzwyczaj piknej roboty. Wszystko, co tu widz, moja boska przyjaciko, nie jest warte ciebie, ale nie mog powstrzyma si od wyraenia zachwytu dla tego zadziwiajcego czowieka, powiedziabym raczej: godnego uwielbienia, ktry chce ci przekona, e istotnie jeste jego pani. To samo powiedzia mi, kiedym go poprosia, aby mnie odwiz do Wenecji i tam zostawi. Baw si rzek a ja chciabym tylko, aby ten, ktremu masz da szczcie, przekona ci, e jest go wart. Kochanek o podobnym harcie ducha to rzecz wyjtkowa. Czuj, e nie zdoam mu dorwna, tak jak obawiam si, e nie zasuyem na owo szczcie, o ktrym myl mnie olniewa. Pozwl mi odej i zdj mask. Jeste pani swojej woli. Po kwadransie moja ukochana M. M. wrcia. Zachwyci mnie jej widok i wprost nie mogem uwierzy w szczcie, ktre mnie czekao. Nie, nie, czarujca istoto, nie jeste stworzona dla zwykego miertelnika powiedziaem i wydaje mi si, e nigdy nie bdziesz moj. W ostatniej chwili jakie niezwyke wydarzenie wyrwie ci z moich obj. By moe twj boski kochanek, zazdrosny o najzwyklejszego czowieka, zniweczy moje nadzieje. Czy zmysy postrada, mj drogi? Przecie nawet w tej chwili mog by twoj, jeeli chcesz. Ach, jeeli chc! Chod, mimo em godny, mio i szczcie mnie nasyc. Skarya si na chd, siedlimy wic przy ogniu. Ponc z niecierpliwoci rozpiem brylantow agrafk przytrzymujc jej abot. Czytelniku, bywaj przeycia tak ywe i sodkie, e

73

ich wspomnie nawet lata nie mog osabi, a czas nigdy nie zatrze! Ju raz pokrywaem pocaunkami t czarujc pier, lecz wwczas dokuczliwy gorset sta na zawadzie i nie pozwoli mi podziwia jej pikna. Teraz widziaem j woln od wszystkich niepotrzebnych zason i sznurwek i musz przyzna, e nigdy jeszcze oczy moje nie oglday, a rce nie dotykay czego rwnie wspaniaego: dwie cudowne pkule Wenus Medycejskiej, oywione iskr Prometeusza, zbladyby obok tych dwch mojej boskiej mniszki. Nie panujc ju nad podaniem, chciaem je zaraz zaspokoi, ale ta czarujca kobieta powstrzymaa mnie jednym, sowem: Po kolacji. Kiedy ju zjedlimy kolacj, ktr bya zachwycona, przyrzdzia poncz, a znaa si na tym doskonale. Tymczasem niecierpliwiem si coraz bardziej. Pomyl powiedziaem e mamy tylko siedem godzin przed sob i e gupio zrobimy spdzajc je tutaj. Rezonujesz niczym Sokrates odpara chod. Poszlimy do wytwornej garderoby, gdzie ofiarowaem jej pikny czepeczek proszc, aby si uczesaa po kobiecemu. Przyja go z radoci i kazaa mi pj rozebra si do salonu, obiecujc, e mnie zawoa, gdy ju bdzie w ku. Nie czekaem dugo, bo gdy w gr wchodzi przyjemno, wszystko inne idzie szybko. Pijany szczciem i mioci padem w jej ramiona i przez cae siedem godzin dawaem jej najrealniejsze dowody mojego zapau i uczucia, ktre wzbudzia w moim sercu... Wreszcie usyszelimy fatalny zegar: trzeba byo da wypocz zmysom. Ubralimy si, a ona widzc, e wkadam jej do kieszeni pikny, koronkowy czepeczek, zapewnia mnie, i przez cae ycie zachowa go jako wiadka doznanego szczcia...

DALSZY CIG POPRZEDNIEGO ROZDZIAU LIST OD M. M. I MOJA ODPOWIED

W myl obietnicy pojechaem w dwa dni potem do klasztoru zobaczy si z M.M. Ale ledwie mnie ujrzaa, rzeka, e zaraz przybdzie jej kochanek i ebym wobec tego przyjecha jutro. Odszedem wic, ale tu przy pomocie ujrzaem kogo le zamaskowanego, wysiadajcego z gondoli. Przyjrzaem si gondolierowi i poznaem w nim tego, ktry suy u ambasadora Francji. To on powiedziaem sobie. I obserwujc niepostrzeenie owego mczyzn zobaczyem, e wszed do klasztoru. A wic adnych wtpliwoci. Odjechaem do Wenecji zachwycony tym odkryciem, postanowiem jednak nic nie mwi mojej kochance. Z M. M. zobaczyem si nazajutrz i oto nasza rozmowa: Mj kochanek powiedziaa przyjecha wczoraj, aby si ze mn poegna a do Boego Narodzenia. Wyjeda do Padwy, ale wyda wszystkie rozkazy, moemy wic spokojnie spotyka si w jego casino, kiedy tylko zechcemy. A czemu nie w Wenecji? Prosi, abym tam nie jedzia w czasie jego nieobecnoci. To czowiek mdry i ostrony, powinnam si go sucha. Doskonale. Wic kiedy spotkamy si znowu? W niedziel, jeeli chcesz. To niewaciwe okrelenie, bo chc zawsze... W wigili Boego Narodzenia M. M. powiedziaa mi, e jej kochanek przyjeda, e w dzie witego Szczepana id razem do opery, po czym wsplnie spdz noc. Czekam wic na ciebie, mj najdroszy, w ostatni dzie roku, a oto list, ktry, prosz, przeczytaj w domu.
74

Wczesnym rankiem zapakowaem zatem swoje rzeczy, ustpujc miejsca komu innemu, i opuciem w dom, w ktrym przez dziesi dni zaywaem tylu rozkoszy. Udaem si do paacu pana Bragadina i tam odczytaem list od M. M. Drogi przyjacielu, ubody mnie nieco twoje sowa na temat tajemnicy, jak musz otacza osob mojego kochanka, i powiedzenie, e zadowalajc si posiadaniem mojego serca pozostawiasz mnie pani wasnej duszy. w podzia na serce i dusz wydaje mi si czysto sofistyczny, a jeeli tak nie uwaasz, musisz przyzna, e nie kochasz mnie caej. Moesz mi jednak kiedy zarzuci i nawet mnie przekona, e nie postpiam wobec ciebie z ca szczeroci, jakiej wymaga prawdziwa mio. Dlatego te postanowiam zdradzi ci pewien sekret dotyczcy mojego kochanka, cho wiem, e liczy on na moj dyskrecj. Popeni zdrad, ale nie osabi to twojej mioci do mnie, bo skoro musz wybiera midzy wami dwoma i jednego zdradzi, id za gosem serca. Kiedym zdaa sobie spraw, e duej ju nie mog oprze si chci poznania ciebie, musiaam si z tym zwierzy mojemu kochankowi, w ktrego wyrozumiao ani chwili nie wtpiam. Na podstawie twojego pierwszego listu powzi doskonae mniemanie o tobie, ale zada te, abym i ja okazaa pewn wyrozumiao i pozwolia mu asystowa tajemnie przy naszym pierwszym spotkaniu. Nie widziae maego sekretnego gabinetu, gdzie by ukryty, ale go ujrzysz w ostatni dzie roku. Powiedz mi, serce moje, czy mogam odmwi tej szczeglnej satysfakcji czowiekowi, ktry okaza mi tyle zrozumienia? Teraz ju wiesz, e mj kochanek by wiadkiem naszej pierwszej nocy, ale niech ci to nie przeraa, bo podobae mu si we wszystkim: w kadym czynie i w kadym zdaniu. Kiedy zaczlimy mwi o nim, baam si bardzo, aby nie powiedzia czego, co by urazio jego ambicj, na szczcie jednak usysza same pochlebne sowa. Posuchaj, owej nocy bye zupenie naturalny i przemiy: czy byby taki sam, gdyby wiedzia, e kto na nas patrzy? Chyba nie, a jeli bym ci o wszystkim powiedziaa, byby si moe na to nie zgodzi i zapewne miaby racj. Teraz, kiedy si ju znamy i nie moesz, mam nadziej, wtpi o mojej najszczerszej mioci, chc dla spokoju ducha postawi wszystko na jedn kart. Dowiedz si wic, najdroszy, e w ostatni dzie roku mj kochanek bdzie w casino i e odjedzie dopiero nazajutrz rano. Ty go nie zobaczysz, ale on nas bdzie widzia, a poniewa nie wie, e ci zdradziam tajemnic, sam chyba pojmujesz, jak bardzo powiniene by naturalny... Teraz, mj drogi, pozostaje mi jeszcze tylko jedno pytanie: czy zechcesz, aby jaki mczyzna patrza na ciebie w rozkosznych chwilach miosnego uniesienia? Drczy mnie niepewno w tej materii i bagam ci o tak lub nie. Gdyby uzna, e nie potrafisz zdoby si na czuo przy kim trzecim, a zwaszcza nieznajomym, postpi tak, jak mi mio podyktuje. Zaskoczy mnie ten list, ale po gbokim namyle, uwaajc swoj rol za pikniejsz od roli przybranej przez tamtego kochanka, umiaem si szczerze. Przyznaj jednak, e owa sprawa nie wydaaby mi si taka zabawna, gdybym nie zna charakteru czowieka, ktrego bd mia za wiadka. Wiedzc, e moja przyjacika bardzo si denerwuje, i chcc j uspokoi, odpisaem w ten sposb: Ostatni noc w roku spdz z tob i zapewniam ci, moja najdrosza, e twj przyjaciel, ktremu damy przedstawienie godne miast Pafos i Amathus, nie zobaczy i nie usyszy niczego, po czym mgby si domyli, i poznaem jego tajemnic. Nie rozumiem, jak moe czowiek oczywicie, jeli ma by zawsze posuszny rozumowi i jeli o tyle, o ile to od niego zaley, rozum ma uwaa za swojego przewodnika czu wstyd przed pokazaniem si przyjacielowi w chwili, kiedy zarwno natura, jak i mio darz go swoimi askami. Przyznam ci si jednak, e le by zrobia zwierzajc mi si z sekretu za pierwszym razem. Mgbym myle, e twoim kochankiem kieruje przede wszystkim ch uradowania wzroku widokiem pary niepohamowanie i namitnie oddajcej si rozkoszom mioci. Wwczas powzibym zapewne niepochlebne zdanie o tobie, a niech zmroziaby uczucie, ktre dopiero si

75

we mnie rodzio. Dzi, droga przyjaciko, rzecz ma si cakiem inaczej: wiem ju, co posiadam, a z tego, co mi opowiadaa, dobrze poznaem charakter twojego kochanka, ktrego lubi i uwaam za swojego przyjaciela... Przez ostatnie sze dni graem w karty rano i wieczr i stale przegrywaem. Przy kocu 1774 roku Wielka Rada wydaa prawo zabraniajce wszystkich gier hazardowych. Byo to zaiste prawdziwe zjawisko i gdy wydobyto gosy z urny, senatorzy wymienili zdziwione spojrzenia. Wydali prawo, ktrego wcale nie chcieli wyda, bo trzy czwarte senatorw byo przeciwko niemu, a tymczasem trzy czwarte gosw pado za nim. Mwiono, e to wity Marek sprawi cud na prob pana Flangini, dzisiejszego kardynaa, oraz trzech Inkwizytorw Stanu. W oznaczonym dniu stawiem si na schadzk o zwykej godzinie, a moja ukochana nie kazaa na siebie czeka. Bya ju w garderobie, gdzie zdya si przebra, i gdy mnie usyszaa, przysza zaraz, niezwykle elegancka. Mojego przyjaciela rzeka jeszcze nie ma na posterunku, ale skoro si tam znajdzie, mrugn porozumiewawczo. A gdzie jest w tajemniczy gabinecik?! O, tu: przyjrzyj si oparciu kanapy przy cianie. Te wszystkie rzebione kwiaty maj porodku otworki wychodzce na gabinecik. Jest tam ko, st i wszystko, co moe by potrzebne komu, kto chce spdzi noc na ogldaniu, co si tu dzieje. Czy to dzieo twojego kochanka? Nie, skde! Przecie nie mg przewidzie, e bdzie z tego kiedy korzysta. Powiedziaem ju, e moja kochanka przystroia si niezwykle. Dziwnym wydao mi si tylko, e uya barwiczki, ale widziaem w tym nawet pewien urok, bo uya jej na mod dam z Wersalu. Cay wdzik podobnego malowania policzkw polega na niedbaym naoeniu ru, albowiem wcale nie chodzi o to, aby kolory wyglday naturalnie, lecz o zadowolenie mczyzn, ktrzy widz w tym obiecujc oznak upojenia. M. M. wyjania mi, i chciaa sprawi przyjemno ciekawemu kochankowi, ktry to bardzo lubi. Wnoszc z tego gustu jest Francuzem. Ledwiem to wyrzek, daa mi znak: kochanek by na miejscu. Od tej chwili zaczynaa si komedia. Im duej patrz na ciebie, aniele, tym bardziej wydajesz mi si godn uwielbienia. Sdzisz jednak, e nie uwielbiasz zbyt okrutnej boginki? Dlatego te nie przynosz adnych ofiar, by ci uagodzi, lecz po to, aby rozpali. Przez ca noc bd ci rozgrzewa arem moich uczu... Podczas gdy zabawialimy si takim budujcym dialogiem, podano do stou. M. M. jada za dwch, ja za czterech, bo wyborne potrawy pobudzay nasz apetyt. Po przyrzdzeniu ponczu zabawialimy si jedzeniem ostryg w sposb najbardziej ekscytujcy dwoje miujcych si kochankw: kadlimy je sobie na jzyk i wsysali na przemian. Sprbuj, lubieny czytelniku, a z pewnoci dojdziesz do wniosku, e to rozkosz bogw. Wreszcie czas byo skoczy z tymi igraszkami i pomyle o bardziej rzeczowej przyjemnoci. Poczekaj powiedziaa M. M. pjd si przebra i zaraz wrc. Po chwili wrcia przebrana za nimf. Padem jej do ng bagajc, aby ju nie odkadaa chwili mojego szczcia...

76

DAJ SWJ PORTRET M. M. JEJ PREZENT DLA MNIE ID Z NI DO OPERY M.M. GRA ODGRYWAM SI LIST OD C. C. C. C. WIE WSZYSTKO BAL W KLASZTORZE; MOJE WYSTPIENIE W KOSTIUMIE PIERROTA C. C. PRZYBYWA DO CASINO ZAMIAST M. M.
Moja ukochana M. M. wyrazia ch posiadania mojego portretu, takiego, jakim da C. C., lecz troch wikszych rozmiarw, aby go moga nosi w medalionie. Mia by ukryty pod ruchom podobizn jakiego witego lub witej. Chcc speni to yczenie, udaem si do malarza, ktry w trzech seansach wykona pierwsz miniatur. Ten sam artysta wymalowa mi Zwiastowanie przedstawiajc archanioa Gabriela w postaci bruneta, a wit Dziewic jako pikn blondynk, wycigajc ku niemu ramiona. Zotnik za, ktry oprawi obie miniatury w medalion, uczyni to tak zrcznie, e nikt by si nie domyli, i pod witym obrazkiem kryje si wiecki. Nazajutrz po nowym 1754 roku, nim jeszcze udaem si do casino, zajrzaem do Laury, aby jej odda list dla C. C., a przy okazji odebraem list od niej, ktry mnie mocno ubawi. M. M. wietnie uwiadomia t mod osbk, ktra nabraa teraz nie lada rozumu. Pisaa, e nie yczc sobie zdawa relacji ze swoich spraw spowiednikowi i nie chcc kama, ju nic mu nie mwi. Rzek mi dodaa e nie spowiadam mu si z niczego, bo moe nie do uwanie badam wasne sumienie. Odparam na to, e nie mam mu nic do powiedzenia, ale jeeli chce, zgrzesz specjalnie po to, aby mc co wyzna. Tego dnia dostaem list od mojej czarujcej mniszki. Pisz lec w ku, bom tak wyczerpana, e nie mog na nogach usta. Nie martwi si tym jednak, bo to przejdzie, gdy wypoczn: jem dobrze i pi doskonale... W przyszoci, gdy przyjdziesz do mojego casino, zapytaj, czy kto tam jest, i jeeli ci odpowiedz, e tak odejd. Mj kochanek postpi identycznie. W ten sposb nie ryzykujecie spotkaniem si, ale nie na dugo, bo on ogromnie chce ci pozna... Przysyam ci kluczyk od sekretery. Otwrz j i we to, co zaopatrzone w napis: Mojemu anioowi. Jest to may podarunek, ktry ci daj za wol mojego kochanka i w zamian za pikny nocny czepeczek. Adieu. Ponc chci ujrzenia, jaki to jest w prezent, ktry dostaj zgodnie z wol kochanka M. M., otworzyem co prdzej sekreter i znalazem w niej list oraz safianowe etui. Oto w list: ... W tym puzdereczku jest mj podwjny portrecik, pod dwoma postaciami. Po uniesieniu dna tabakierki, uka ci si w habicie, a pniej, gdy naciniesz rg, otworzy si drugie dno na zawiasach i wtedy ujrzysz mnie nag. Drogi przyjacielu, niemoliwe, aby jaka kobieta kochaa ci tak, jak ja ci kocham!... Etui zawierao zot tabakierk, a kilka ziarenek hiszpaskiej tabaki wiadczyo, e kto jej uywa. By to pikny prezent, ktrego nie czuem si godzien. Poza tym w szufladach szkatuki zamknitej w sekreterze zobaczyem wszystkie diamenty M. M. i cztery pkate sakiewki wypchane cekinami. Podziwiajc ufno M. M. i szlachetno jej czynu, zamknem z naboestwem sekreter, niczego nie ruszywszy, i powrciem do Wenecji. W dzie Trzech Krli z moim medalionem w kieszeni stanem zawczasu przy piknym pomniku Colleoniego. Punktualnie o drugiej ujrzaem moj kochank wysiadajc z gondoli w kobiecej sukni i dobrze zamaskowan. Poszlimy do opery i po drugim balecie udalimy si do redutowych sal, gdzie moja przyjacika bawia si doskonale patrzc na patrycjuszki, ktre jedne jedyne miay przywilej siedzenia bez masek. Pospacerowawszy tak z p godziny przeszlimy do sali wielkich bankierw. M. M. przystana przed stolikiem pana Mocenigo, w owym czasie
77

najpikniejszego ze wszystkich patrycjuszw-karciarzy. Nie majc przed sob adnych graczy pan Mocenigo niedbale pochyli si nad uszkiem jakiej zamaskowanej damy, w ktrej poznaem jego mio, pani Mari Pitani. M. M. zapytaa mnie, czy chc gra, i usyszawszy, e nie, powiedziaa: Zagramy do spki. Nie czekajc odpowiedzi wyciga sakiewk i kadzie rulon zota na jednej z kart. Bankier nie przerywa rozmowy, tasuje karty, daje, a moja kochanka wygrywa i podwaja stawk. Bankier paci i bierze inn tali, cigle najspokojniej rozmawiajc ze swoj dam i cakowicie obojtny na czterysta cekinw, ktre moja licznotka ju zdya pooy na tej samej karcie. A gdy wci kontynuuje rozmow, M. M. zwraca si do mnie w piknej francuszczynie: Nie gramy do drogo, abymy mogli zainteresowa tego pana. Chodmy. Odkada kart, ja za zabieram zoto i wsuwam do swojej kieszeni nie odpowiadajc bankierowi, ktry mwi: Paskiej maseczce doprawdy brak wyrozumiaoci. Po chwili przystajemy przed stolikiem pana Marcello. Moja kochanka gra znowu: przegrywa pi rulonw zota jeden po drugim. Nie majc ju skd, czerpie penymi garciami z mojej kieszeni i po czterech, piciu rozdaniach rozbija bank. Przerywa gr, a szlachetny bankier gratuluje jej, szczcia. Zbieram wygrane zoto, podaj jej rami i wychodzimy. Po kolacji przeliczyem wygran i przekonaem si, e na moj cz przypada tysic cekinw. M. M. uoya reszt w rulony i poprosia mnie, abym je schowa do szkatuki obok innych. Co uczyniwszy, wyjem medalion z kieszeni i zawiesiem go na jej szyi. Ucieszya si niezmiernie. Dugo nie moga wykry tajemniczej sprynki, a gdy pokazaem, jak si medalion otwiera, stwierdzia wielkie podobiestwo portretu. Na czwarty dzie po Trzech Krlach, kiedy udaem si do Murano, odwierna w casino oddaa mi list, a par chwil przedtem Laura wrczya mi drugi od C. C. Moja nowa kochanka, zawiadomiwszy mnie o stanie swojego zdrowia, prosia, abym si dowiedzia u swojego zotnika, czy nie wykona on, czasem piercionka z wizerunkiem witej Katarzyny, pod ktrym niechybnie rwnie kryje si portret. Chciaa posi jego tajemnic. Pewna pikna pensjonariuszka, moja przyjacika, nosi ten piercionek wyjania. A oto co pisaa C. C. (ten list jest do zabawny ze wzgldu na zakopotanie, w jakie mnie wprawi): Och, mj kochany musiu, jakem szczliwa! Kochasz mateczk M. M., moj najdrosz przyjacik. Ma ona medalion wielkoci piercienia, a moga go otrzyma tylko od ciebie. Jestem pewna, e pod Zwiastowaniem kryje si twoja podobizna. Poznaj pdzel malarza. Baam si j urazi i dlatego nie powiedziaam, e znam tajemnic, ale ona albo bardziej szczera, albo znacznie ciekawsza rzeka mi, e z pewnoci pod wit Katarzyn kryje si portret mojego kochanka. Przyznaam, bo nie mogam nic innego zrobi, e istotnie piercionek dostaam od ukochanego, ale e nie wiem, czy kryje jego portret... Nagle wezwano mnie do ciotki, zostawiam wic piercionek mojej przyjacice. Oddaa mi go po obiedzie, mwic, e nie odkrya sekretu, ale jest przekonana o jego istnieniu. Zapewniam ci, e nigdy nie zdradz tajemnicy piercionka, bo musiaabym wtedy powiedzie, kim jeste. Przykro mi, e nie mog by szczera wobec niej, ale wcale si nie gniewam o to, e si kochacie. auj tylko z caego serca, e musicie si kocha poprzez t okropn krat. Jake bym chciaa, najdroszy, ustpi ci mojego miejsca! Za jednym, zamachem uszczliwiabym dwie istoty. Adieu! Odpisaem, e odgada susznie: medalion jej przyjaciki jest prezentem ode mnie i zawiera mj portrecik. Niech jednak zachowa tajemnic i bdzie pewna, e przyja, jak ywi do M. M., w niczym nie zagraa mojemu dozgonnemu sentymentowi. Nie ukrywaem przed sob, e kami, e jestem nieszczery, ale chciaem oszuka samego siebie...

78

Dowiedziawszy si od Laury, kiedy odbdzie si bal w klasztornym parlatorium, postanowiem na pj, ale tak zamaskowany, aby obie kochanki nie mogy mnie pozna. Przebraem si za pierrota, bo pod tym strojem najlepiej si ukry. Podczas karnawau w Wenecji wolno urzdza w klasztorach tak niewinn zabaw. Publiczno taczy w rozmwnicy, mniszki za zza rozlegej kraty przygldaj si zabawie. Pod wieczr wszyscy wychodz, a biedne zakonniczki dugo jeszcze ciesz si z miego dla oczu widowiska. Wspomniany bal mia si odby w dniu, w ktrym zamierzalimy wraz z M. M. zje kolacj w Murano. Nie przeszkodzio mi to jednak uda si na bal, bom chcia zobaczy moj C. C. Powiedziaem, e ze wszystkich przebra najlepiej maskuje kostium pierrota. Ma on te i t zalet, e wielka czapka zakrywa wosy, a biaa gaza na twarzy nie daje dojrze koloru brwi i oczu. Ale w kostium trzeba wdzia na goe ciao, aby nic nie krpowao ruchw. Ot w zimie tego rodzaju strj jest dosy przykry. Niewiele jednak sobie z tego robiem i wsiadszy do gondoli, pokrzepiony filiank bulionu, udaem si do Murano. Nie wziem adnego okrycia, a w kieszeni miaem tylko chustk, klucz od casino i kiesk. Wchodz: w rozmwnicy tok, jednak wszyscy rozstpuj si przede mn, bo w Wenecji rzadko kiedy widuje si pierrota. Id jak przygupek, zgodnie z charakterem maski, i staj w kole taczcych. Przyjrzawszy si poliszynelom, pantalonom, arlekinom, skaramuszom, podchodz do kraty, widz wszystkie mniszki i pensjonariuszki siedzce lub stojce i nie zatrzymujc na adnej wzroku dostrzegam swoje dwie przyjaciki, tu przy sobie, uwanie przygldajce si zabawie. Potem obchodz sal, bezczelnie mierzc spojrzeniem spotykane osoby i bacznie obserwowany przez wszystkich. Zaczepiam, pikn kolombin i bazesko chwytam j za rk zapraszajc do menueta. Ludzie miej si i robi nam miejsce. Moja partnerka, nie przynoszc wstydu swojemu kostiumowi, taczy doskonale, ja za baznuj jak na pierrota przystao. Wszyscy miej si ze mnie. Po menuecie dwanacie razy tacz furlan z szalonym wigorem. Bez tchu padam wreszcie na ziemi i udaj picego; a kiedy chrapi, publiczno jak by respektowaa sen pierrota. Godzin trwa kadryl, w ktrym, jak uwaam, nie powinienem bra udziau. Ale gdy dobieg koca, jaki arlekin z impertynencj, dopuszczaln przy tym przebraniu, podchodzi i z rozmachem zaczyna mnie bi swoj lask. To jego bro. Bezbronny w roli pierrota chwytam go wp i biegnc obnosz po caej sali, a on okada mnie bez przerwy. Stawiam nicponia, wyrywam mu lask, zrcznym ruchem sadzam sobie jego kolombin na ramionach i cigymi kopniakami poganiam go przed sob wrd miechw patrzcych i krzykw kolombiny, ktra si boi, e mog upa i e cae audytorium zobaczy przy tym fragment wycigu z jej metryki. Miaa racj, bo jaki gupi poliszynel podstawi mi z tyu nog i padem jak dugi. Wszyscy gono oburzyli si na niego, zerwaem si i mocno zy rozpoczem formaln bjk z tym zuchwalcem. By mojego wzrostu, ale nie tak zrczny. Obaliem go i trzsc nim niemiosiernie pozbawiem garbu i przyprawionego brzucha. Przy ironicznych miechach i gonych brawach zakonnic, ktre nigdy jeszcze nie oglday podobnego widowiska, wymknem si niepostrzeenie z zabawy... Do spotkania w Murano miaem jeszcze przed sob dwie godziny, a spieszno mi byo zobaczy zaskoczon min mojej piknej mniszki, gdy ujrzy przed sob pierrota. Owe dwie godziny zeszy mi przy kartach: graem ze zmiennym szczciem, i pataem tysice figli, pewny, e nikt mnie nie pozna. Wreszcie wydzwania druga zwiastujc mi, e i Amor, i Komos czekaj, aby mi ofiarowa nowe rozkosze. Z kieszeniami wypchanymi zotem i srebrem pdz do Murano, wchodz do sanktuarium mioci i widz moje bstwo w habicie, wsparte o kominek. Zbliam, si cichcem, aby j zaskoczy, przygldam si uwaniej i kamieniej: Zakonnica, ktr widz, nie jest M. M.

79

To C. C. w zakonnej sukience: bardziej zdziwiona ode mnie, niema, bez tchu i nieruchoma. Chcc zyska na czasie, aby ochon ze zdumienia, padam na fotel... To art M. M. mwi sobie. Ale jakim cudem dowiedziaa si, e jestem kochankiem C. C.? Czy od niej zna sekret? Jeeli tak, to z jakim czoem zrezygnowaa z przyjemnoci spotkania ze mn i pozwolia zastpi si rywalce? Pochonity tymi ponurymi mylami sdziem si oszukanym, wzgardzonym i spdziem tak w guchym milczeniu pospne, grobowe p godziny z wzrokiem wlepionym w C. C. Ona za zaambarasowana i oszoomiona, nie wiedzc, kogo ma przed sob, nie miaa nawet odetchn. Zakochany w M. M., dla niej tutaj przybyem i nie umiechaa mi si adna zamiana, mimo e nawet mowy nie mogo by o tym, bym gardzi C. C., ktra mi przecie okazaa nie mniej serca ni M. M. Kochaem C. C., bya mi droga, ale w owej chwili nie jej pragnem... Naleao jednak co zrobi: nie mogem przesiedzie caej nocy w kostiumie pierrota i w dodatku nie odzywajc si sowem. W pierwszej chwili chciaem nawet odej, tym bardziej e skd C. C. lub M. M. miay si domyla, i pierrot i ja to jedna i ta sama osoba? Ale uwiadomiwszy sobie, jak gboko zranibym tym C. C., gdyby si dowiedziaa, kim by w pierrot, natychmiast ze wstrtem odrzuciem t myl. Wreszcie przyszo mi do gowy, e moe ju co podejrzewa, i zrobio mi si jej al. Uwiodem j, daem prawo uwaania mnie za swojego. maonka Serce daro si we mnie na strzpy od tych rozmyla. Jeeli M. M. jest w przylegym gabineciku ze swoim kochankiem, to zjawi si na czas. Z t myl zdjem gaz z twarzy. Moja urocza C. C. westchna z ulg i powiedziaa: Kamie spad mi z serca! To moge by tylko ty. Mio mi to podszepna. Ale wydawae si zdziwiony moim widokiem. Czyby si mnie tu nie spodziewa? Nie, nic nie wiedziaem. Przykro mi bardzo, jeeli si gniewasz, ale to nie moja wina. Chod w moje objcia, najdrosza, i nie myl, e mgbym si kiedy gniewa na ciebie. Ale prosz ci, rozwiej moje okrutne wtpliwoci, bo jake by si tu znalaza nie zdradziwszy naszej tajemnicy? Tego bym nigdy nie zrobia! Wic jakim cudem tu jeste? Jakim sposobem twoja przyjacika wykrya wszystko? Tylko od ciebie moga si dowiedzie, e jestem twoim, mem. A moe Laura... Nie, Laura jest wierna. Ale co ci skonio do tej maskarady i do przyjcia tutaj? Wychodzisz z klasztoru i wcale nie dajesz mi zna o tak wanej tajemnicy. Dopiero dwie godziny temu wyszam po raz pierwszy, a trudno o co bardziej zwykego, co prostszego ni to, co si stao... Opowiedze mi, umieram z ciekawoci. Wyznam, ci wszystko. Wiesz, jak lubimy si z M. M., trudno o bardziej czu przyja. Przed dwoma dniami ta moja najdrosza przyjacika ubagaa przeorysz i ciotk, abym moga sypia u niej zamiast siostry zakonnej, ktra si zazibia i straszliwie kaszle. Nie moesz nawet wyobrazi sobie, jak cieszyymy si, po raz pierwszy kadc si do jednego ka. Dzi, kiedy si wymkne z zabawy, potem gdy nas tak rozmieszy ukrywajc si zrcznie pod kostiumem pierrota, odesza te z rozmwnicy M. M., a ja poszam za ni. Ledwie znalazymy si same, poprosia mnie o usug, od ktrej zaley jej szczcie. Otworzya szaf i bardzo si zdziwiam, kiedy mnie przebraa za mniszk. miaa si i ja si miaam, nie wiedzc, do czego prowadzi ta psota. A kiedy ju uporaymy si z przebraniem, powiedziaa, e teraz zdradzi mi najwikszy sekret, ale czyni to bez cienia obawy. Wiedz rzeka e miaam wyj z klasztoru i wrci dopiero jutro. Ale teraz postanowiono, e to ty wyjdziesz. Za godzin zjawi si tu suka zakonna, powiem jej dwa sowa po cichu, a potem pjdziesz za

80

ni. Wyjdziecie maymi drzwiczkami, przetniecie ogrd i dojdziecie do domku tu nad wybrzeem. Wsidziesz do gondoli i powiesz tylko: Do casino. Zawioz ci tam w pi minut. Wysidziesz i wejdziesz do maego apartamentu, gdzie ju zastaniesz ogie na kominku. Bdziesz sama i zaczekasz. Na kogo? zapytaam. Na nikogo. To powinno ci wystarczy. Bd jedynie pewna, e nie przytrafi ci si nic, co by ci sprawio przykro. Zaufaj mi. O nic wicej nie pytaj, bo nic wicej nie mog ci powiedzie. Oto szczera prawda, mj drogi przyjacielu. Powiedz mi, co miaam robi... Rozemiaam si i nie spodziewajc si niczego prcz przyjemnoci, poszam zaraz za suk, gdy si zjawia, i oto tu jestem. Nudziam si trzy kwadranse, a wreszcie ujrzaam pierrota. Wiedz, e moje serce od razu mi powiedziao, e to ty, ledwie na ciebie spojrzaam. Ale w chwil potem, kiedy si cofn jak by piorun we mnie uderzy, bo ujrzaam jasno, e nie mojej osoby si tu spodziewae. Przeraziam si twoim pospnym milczeniem, bo przeczucie mogo mnie myli: pod mask pierrota mg si kry kto inny... Teraz, kiedy ju wiesz, e niczym nie zawiniam, pozwl sobie powinszowa znajomoci tego miejsca. Jeste szczliwy i wiedz, e to mnie raduje. Poza mn tylko M. M. warta jest twojej mioci, to jedyna kobieta, z ktr mogabym ci dzieli... Bybym niewdzicznikiem, barbarzyc niemal, gdybym jak najczulej nie przycisn do piersi tego anioa dobroci i piknoci... Oznajmiwszy, e cakowicie wierz jej sowom, powiedziaem, i uwaam postpek M. M. za dwulicowy i nie oceniam go zbyt korzystnie. Mnie si tak nie wydaje odpara C. C. Moja droga przyjacika, nie wiem, jakimi drogami, dowiedziaa si, e bye moim kochankiem, nim j poznae. Moga myle, e mnie jeszcze kochasz, i sdzia, i da najwikszy dowd mioci, jeli bez uprzedzenia dostarczy dwom kochajcym si istotom tego, za czym tskni. Jeli chodzi o ciebie, rozumujesz logicznie. Ale ja jestem w zupenie odmiennej sytuacji. Nie masz i nie moesz mie innego kochanka, gdy ja, wolny i z daleka od ciebie, nie mogem si oprze urokowi M. M. Kocham si w niej jak szaleniec. Wie o tym i swoim postpkiem moga mi tylko wyrazi pogard. Nie zgadzam si z tob. M. M. ma dusz tak szlachetn, jak wspaniaomylne serce. I jak ja nie bior wam za ze, e si kochacie, tak ona nie gniewa si o to na nas. Jest nawet zachwycona, e moe nam tego dowie. Niewtpliwie chciaa ci okaza, e ci miuje dla ciebie samego, e twoje przyjemnoci s jej przyjemnociami i e wcale nie jest zazdrosna o swoj najlepsz przyjacik. Dobrze wiesz, e mnie kocha, e czsto jestem jej on lub mem, i tak jak ty nie bierzesz mi za ze, i jestem twoim rywalem, tak ona nie wierzy, aby jej mio do ciebie wydaa ci si nienawici. Bronisz jej, moja najdrosza, jak anio. Ale nie widzisz sprawy we waciwym wietle. Umys i dusz masz czyst, lecz brak ci mojego dowiadczenia. Mio M. M. do mnie to jeno kaprys; wie ona dobrze, e nie jestem takim gupcem, abym wzi t zamian za dobr monet. Jestem nieszczliwy... Czy to nie upokarzajce, e potrafiem rozbudzi w niej tylko przelotne uczucie? Bya ju pnoc i nadal tracilimy czas na podobne rozmowy, kiedy przezorna odwierna podaa nam wspania kolacj. Nie tknem niczego, tak byem zrozpaczony, ale moja oneczka jada za dwoje. Zdyem tymczasem zauway, e wyadniaa i zaokrglia si. Bya niezwykle pikna, ale to nie rozgrzao we mnie krwi. Zawsze twierdziem, e gdy si prawdziwie kogo kocha, wierno nie jest adn zasug. Na dwie godziny przed witem znw zasiedlimy przy kominku. C. C. widzc mj smutek darzya mnie najsubtelniejszymi wzgldami... M. M. spodziewa si ujrze mnie rozradowan i wdziczn za wspania ofiar, jak mi przyniosa z tej nocy. Co chciaby, abym jej powiedziaa? Ca prawd. Nie ukrywaj ani sowa z naszej rozmowy, a przede wszystkim powiedz jej, e mnie unieszczliwia na dugo.

81

Bicie zegara rozwiao moj nadziej, i ujrz M. M. i wysucham jej usprawiedliwie. Uciskaem wic C. C. i wrczywszy jej klucz od domu, z prob, aby go oddaa M. M., woyem mask i wyszedem.

O MAY WOS NIE TON W LAGUNACH CHORUJ LISTY OD C. C. I M. M. ZGODA SPOTKANIE W CASINO W MURANO DOWIADUJ SI NAZWISKA KOCHANKA M. M. I ZGADZAM SI ZAPROSI ICH OBOJE DO MOJEGO CASINO
Pogoda bya straszliwie brzydka. D silny wiatr, a chd przejmowa do szpiku koci. Stanwszy na wybrzeu daremnie szukaem wzrokiem gondoli. Woaem gondolierw, ale wbrew nakazom policji nie byo adnego. Co pocz? Ubrany lekko, nie byem w stroju, w ktrym mgbym przechadza si godzin nad wod w tak pogod. Gdybym nie odda klucza, pewnie wrcibym do casino. W kieszeni brzczaa mi sakiewka ze zotem i pienidze wygrane poprzedniego wieczora. Miaem wic powody, aby si ba zodziei z Murano, rzezimieszkw wielce niebezpiecznych, mordercw zdeterminowanych, ktrzy ciesz si pewnego rodzaju bezkarnoci i naduywaj jej, bo z racji pracy w licznych na tej wyspie fabrykach szka, obdarzono ich rnymi przywilejami. Jaka spotkana para tych opryszkw w najlepszym wypadku rozebraaby mnie do naga, albowiem tak si dziwnie zoyo, e nie zabraem nawet owego sztyleciku, jaki w mojej drogiej ojczynie musi nosi kady uczciwy czowiek dla obrony wasnego ycia. Nie wiedziaem zatem, co pocz, kiedy wydao mi si, e widz sabe wiateko w szczelinie midzy okiennicami jakiego domeczku. Zbliam si i pukam niemiao. Kto tam? dobiega mnie czyj gos i jednoczenie sysz skrzypienie uchylajcej si okiennicy. Czego pan sobie yczy? pyta jaki mczyzna zdziwiony moim strojem. W krtkich sowach mwi, co mi si przytrafio, i wsunwszy mu do rki cekina prosz, aby mi pozwoli schroni si w domu. Bardziej zjednany datkiem nili moimi sowami otwiera drzwi. Wchodz i przyrzekam drugiego cekina, jeeli wyszuka mi gondol, ktra by mnie zawioza do Wenecji. Ubiera si na gwat i bogosawic Boga wychodzi obiecawszy, e zaraz wynajdzie mi gondol. Zostaj sam w ubogim pokoiku, gdzie caa rodzina z ndznego i wielkiego ka wytrzeszcza na mnie oczy, zdumiona moim ubiorem. Po pgodzinie mczyzna wraca i oznajmia, e d wprawdzie czeka, ale e wiolarze chc otrzyma zapat z gry. Poddaj si owemu daniu, wciskam mu cekina do rki, dzikuj i odchodz. Na widok dwch krzepkich gondolierw wsiadem do odzi bez obawy, ale zaraz za wysp wpadlimy w tak silny wiatr, e zlkem si o ycie, bo cho byem dobrym pywakiem, nie czuem si a tak silnym, aby oprze si prdowi i uratowa wpaw. Kazaem wic wiolarzom zawrci, ale mi odparli, aebym siedzia cicho, bo nie mam do czynienia z jakowymi obuzami. Znajc naszych gondolierw wolaem zmilcze. Tymczasem raz po raz chwytay nas gwatowne podmuchy wiatru, fale pieniy si wok gondoli i zaleway j, a moi dwaj gondolierzy mimo szalonego uporu i siy nie mogli ju ni kierowa. Niedalej ni o sto krokw od wylotu Kanau Jezuitw potny podmuch wichury strci wiolarza z rufy, jednak zdoa on uczepi si gondoli i bez wikszego trudu wgramoli si z powrotem. Straci wprawdzie wioso, lecz wzi inne, tymczasem za gondola obrcia si bokiem i prd j cign do daleko w ty. Nie byo chwili do stracenia, a ja nie miaem ochoty wieczerza u Neptuna. Cisnem wic gar monet na dno gondoli i kazaem wiolarzom odrzuci felce, jej grn oson. Dwik pienidzy oraz zawise nad nami niebezpie82

czestwo sprawiy, e usuchali mnie bezzwocznie, a gdy wiatr nie napotyka ju takiego oporu, moi dzielni wiolarze dowiedli Eolowi, e prno si trudzi... W par godzin pniej, kiedy pan de Bragadin w towarzystwie dwch nieodcznych przyjaci przyszed mnie odwiedzi w swoim paacu, majaczyem w wielkiej gorczce. Wieczorem pociem si tak bardzo, e trzeba byo zmieni mi pociel. Wczesnym rankiem w rod Laura, wierna poredniczka, te jeszcze zastaa mnie w ku. Powiedziaem jej, e jestem za saby, e nie mog ani czyta, ani pisa, i prosiem, aby przysza nazajutrz. Pooya wic na stoliczku obok ka przyniesiony list i odesza, dobrze ju wiedzc, co o moim zdrowiu powiedzie C. C. Pod wieczr, czujc si ju nieco lepiej, kazaem sucemu zamkn drzwi i rozpiecztowaem list C. C. Pierwsze, com ujrza i co mi sprawio wielk przyjemno, to klucz od casino, ju bowiem aowaem, em go by odda, bo zaczynaem rozumie, e nie miaem racji. Drug rzecz, nie mniej cenn od tak miego klucza, by list od M. M. Co prdzej zamaem piecz i oto, com wyczyta: To, co przeczytae lub przeczytasz w licie mojej przyjaciki, pozwoli ci, mam nadziej, zapomnie o pomyce, ktr popeniam w niewinnoci ducha, albowiem wrcz odwrotnie: zamierzaam sprawi ci wielk przyjemno. Wszystko widziaam, wszystko syszaam i nie wyszedby, gdybym przypadkiem nie bya zasna na godzin przedtem. We ten klucz i przyjd jutro wieczr... Przeczytaem nastpnie list mojej drogiej C. C. i przytaczam go tutaj, bo wydaje mi si do ciekawy. Bagam ci, drogi mj, nie odsyaj aby tego klucza, chyba e stae si najokrutniejszym z ludzi i znajdujesz satysfakcj w drczeniu dwch kobiet, ktre ci gorco kochaj i to nie egoistyczn mioci. Znajc twoje dobre serce jestem pewna, e przyjdziesz jutro wieczr do casino i pojednasz si z M. M., ktra nie moe tam by dzi wieczr... Kiedy ju majc wraca do klasztoru ujrzaam przed sob moj drog M. M., zdziwiam si niezmiernie. Okazuje si, e ze schowanka syszaa wszystko, co mwi. Kilkakrotnie chciaa wyj stamtd, ale za kadym razem wstrzymywaa j obawa, e zjawi si nie w por i przeszkodzi porozumieniu, ktre jak sdzia musi nastpi midzy dwojgiem kochankw... 0powiem ci wszystko powiedziaa mi po powrocie do klasztoru i zaraz si pooya. Siadam u wezgowia i oto jej sowa: Kiedy zostaam sama, bo ciotka ci odwoaa, wziam szpilk i nacisnam niebieski punkcik, pod ktrym, jak podejrzewaam, istotnie kryje si spryna. Nie potrafi ci odmalowa mojej radoci, gdym ujrzaa, e kochamy tego samego mczyzn. Ale nie potrafi ci te wyrazi blu na myl, i uzurpuj twoje prawa. Jednak zachwycona moim odkryciem, powziam plan zrobienia ci przyjemnoci i zaaranowania dla was kolacji sam na sam... Chodzio mi tylko o jedno: o przekonanie was, e zasuguj na wasz szacunek, mio i przyja... Nasz ukochany zrozumia to inaczej, odszed zrozpaczony. Kocha mnie jeszcze, ale jeli myli o mnie, to po to, aby tym atwiej zapomnie. To, e odda klucz, jest dowodem, e ju nie wrci... Umr, jeeli nie zdoasz mu wszystkiego wytumaczy, albowiem bez niego nie mog y. Z pewnoci zdoasz do niego napisa: znasz go, wiesz, jak si nazywa. Bagam ci, polij mu ten klucz wraz z listem, w ktrym prosz, aby cho raz przyjecha na rozmow ze mn do Murano jutro lub pojutrze... Przy kocu lektury owego listu poczuem rosncy we mnie podziw dla C. C. i gorc mio do M. M. Ale niestety! Byem obezwadniony chorob, mimo e nie miaem gorczki. Przekonany, e Laura przyjdzie jutro wczesnym rankiem, zabraem si do pisania odpowiedzi. W sze dni pniej, czujc si ju zdrw, udaem si do Murano, gdzie odwierna wrczya mi list od M. M. Pisaa, e umiera z niecierpliwoci dowiedzenia si, i jestem zdrw i znowu panem jej casino wraz ze wszystkimi prawami, ktre winienem zachowa do koca

83

ycia. Daj mi zna, prosz pisaa kiedy spotkamy si w Murano lub w Wenecji, jak wolisz. Pamitaj, e i tu, i tam nie bdziemy mieli wiadkw. Odpisaem zaraz, e zobaczymy si pojutrze w tym samym miejscu, z ktrego pisz, bo tam, gdziem j skrzywdzi, musz te uzyska przebaczenie pynce z jej kochajcego serca... W dwa dni potem, 4 lutego 1754 roku, miaem szczcie znale si znowu sam na sam z moim anioem. Bya w stroju zakonnym. A e oboje czulimy si winni, odruchowo, od pierwszego na siebie spojrzenia uklklimy jedno u ng drugiego, a raczej kolano przy kolanie. Oboje ciko skrzywdzilimy mio: ona traktujc j po dziecinnemu, ja po jansenistowsku. Ale jak mow moglimy wyrazi nasz wzajemn skruch, jakimi sowami baga o wybaczenie! Pocaunek, ten znak niemy, cho wymowny, w dotyk delikatny i rozkoszny, ktry rozpala krew w yach i od razu wyjania, co serce czuje i do czego rwie si dusza by jedyn nasz mow. I, czytelniku, nie wypowiedziawszy ani swka, jake bylimy zgodni niebawem!... Kiedy troskliwa odwierna podaa nam kolacj i siedlimy do stou, M. M. zauwaya, e schudem. Nie tyje si z fizycznych dolegliwoci odparem a z udrki moralnej marnieje. Dosy jednak wycierpielimy oboje i powinnimy mie tyle rozumu, aby nie wspomina tego, co sprawia nam przykro. Zabawialimy si przypominaniem sobie minionych niebezpieczestw, maskarady i mojego stroju pierrota. Byam uszczliwiona powiedziaa M. M. dowiedziawszy si, e nie jeste patrycjuszem, jakem si tego obawiaa, bo gdyby nim by, mogaby mi si w kocu przydarzy bardzo bolesna przygoda. Doskonale wiedziaem, czego moga si obawia, ale udaem, e nie rozumiem. Nie wiem, czego mogaby si lka, gdybym by patrycjuszem. Nie mog ci wyzna dopty, dopki nie przyrzekniesz, e spenisz to, o co ci poprosz. Mw szczerze, przytocz powody i licz na moj mio do ciebie... Dobrze. Chc, aby nas zaprosi na kolacj do swojego casino, mnie i mojego kochanka, ktry umiera z chci poznania ciebie... Pewnie ju wie, kim jestem. Uwaaam, e to mj obowizek powiedzie mu, bo inaczej nie pozwoliby sobie na przyjemno zjedzenia z tob kolacji, zwaszcza za u ciebie. Wiem ju, o co chodzi: a wic twj przyjaciel jest posem obcego pastwa. Tak. Ale wolno mi si chyba spodziewa, e raczy askawie wystpi pod prawdziwym nazwiskiem. To si rozumie samo przez si. Przedstawi ci go wymieniajc nawet wszystkie tytuy, nie tylko nazwisko. Ustal zatem dzie i moesz by pewna, e bd go niecierpliwie wyczekiwa. Nasz przyjaciel nazywa si de Bernis i jest ambasadorem Francji. Przybdzie w masce, a gdy j zdejmie, przedstawi ci go. Miaa wic racj, droga przyjaciko, obawiajc si, czy aby nie jestem patrycjuszem, bo wwczas panowie Inkwizytorzy Stanu, ktrzy tak czsto chc tylko popisa si gorliwoci, nie omieszkaliby wmiesza si w spraw, i strach mnie oblatuje na myl o straszliwych konsekwencjach, jakie by z tego wyniky. Ja zamknity w wizieniu Pod Oowianym Dachem, ty zhabiona, przeorysza... klasztor... Wielkie nieba! Powiedz mi jednak, ktrego dnia mam wyda ow kolacj? Pon z niecierpliwoci. Dzi mamy czwartego, dobrze wic, za cztery dni. A zatem smego.

84

 Tak. Przybdziemy z opery zaraz po drugim balecie. Opisz mi dokadnie drog do ciebie, abymy nie potrzebowali nikogo pyta. Po odejciu mojej piknej mniszki spaem a do poudnia. Potem ubrawszy si wrciem do Wenecji i chcc, aby kolacja przyniosa mi zaszczyt i bya godna moich goci, od razu pospieszyem wyda dyspozycje kucharzowi.

JEMY W MOIM CASINO KOLACJ WE TROJE Z PANEM DE BERNIS, AMBASADOREM FRANCJI PROPOZYCJA M. M.; WYRAAM ZGOD JEJ SKUTKI C. C. ZDRADZA MNIE I NIE MOG MIE DO NIEJ O TO ALU
Myl o wieczerzy zaaranowanej w porozumieniu z M. M. sprawia mi wielk przyjemno, tote powinienem by czu si zupenie szczliwy. A jednak nie byem. Czemu wic przypisa drczcy mnie niepokj? Skd wypywa? Z fatalnej yki do hazardu. Ta namitno zakorzenia si we mnie gboko: ycie i gr uwaaem za jedno. Co rano i co wieczr przegrywaem i z tego powodu czuem si nieszczliwy. Wic czemu pan gra, skoro tego nie potrzebowa? Nic ci nie brakowao, miae pen kies pienidzy i moge zaspokoi wszystkie zachcianki. Byoby to ambarasujce pytanie, gdybym sobie nie postanowi rzec prawdy. A wic dobrze, panowie ciekawscy: jeeli graem majc niemal pewno przegranej (mimo e chyba jestem na ni najczulszy ze wszystkich ludzi), to dlatego, e opta mnie demon skpstwa. Oczywicie lubiem wydawa pienidze, byem niemal rozrzutny, a jednak serce we mnie krwawio, gdym musia siga do innych pienidzy ni pochodzcych z wygranej. To brzydka cecha i wcale si nie broni. Tak czy owak do na tym, e przez cztery dni dzielce mnie od wizyty M. M. przegraem cae zoto, ktrem dziki niej by wygra. W owym gorco oczekiwanym dniu udaem si do swojego casino, gdzie o umwionej godzinie zjawia si M. M. wraz ze swoim przyjacielem, ktrego mi przedstawia, zgodnie z przyjtymi formami, natychmiast, gdy zdj mask. Od chwili, kiedy pani mi powiedziaa, e znalimy si z panem. w Paryu rzek ambasador pilno mi byo odnowi t znajomo. To mwic przyglda mi si bacznie, jak zawsze, kiedy chcemy sobie przypomnie czowieka, ktrego stracilimy z oczu. Pragnc mu uatwi sytuacj powiedziaem, e nie zamienilimy wwczas ani sowa, a zatem nie mg zapamita moich rysw. Miaem zaszczyt owiadczyem je obiad z Wasz Ekscelencj u pana de Mocenigo. Bye pan jednak zajty osob milorda Marschala, ambasadora krla pruskiego, tote niestety nie udao mi si cign na siebie paskiej uwagi. Ta niecodzienna para szybko zacza si czu jak u siebie i niebawem zasiedlimy do stou. Ambasador, znakomity smakosz, wielce sobie chwali moje wina i z przyjemnoci dowiedzia si, e mam je od hrabiego Algarotti, ktry syn ze swojej piwnicy. Sztywno pierwszego spotkania nie studzia humorw, bo pan de Bernis pod tym wzgldem by Francuzem, w caym tego sowa znaczeniu. Duo podrowaem, napatrzyem si ludzi pojedynczych i w masie, i musz powiedzie, e tylko Francuzi odznaczaj si prawdziw towarzyskoci. Jedynie oni potrafi artowa, a art, finezyjny i delikatny, oywiajc konwersacj, nadaje urok towarzyskim spotkaniom. Czarujca M. M. zrcznie skierowaa rozmow na romantyczn intryg, dziki ktrej mnie poznaa. Oczywicie ju teraz tylko jeden krok dzieli nas od tematu mojej mioci do C. C. M. M. tak interesujco opisaa t cudn osbk, e ambasador wysucha opowiadania z cie-

85

kawoci czowieka, ktry nigdy nie widzia owej licznotki. Musia tak robi, albowiem nie wiedzia, e jego pobyt w ukryciu podczas mojej idiotycznej rozmowy z C. C. nie jest dla mnie adn tajemnic. Teraz rzek, e bardzo by si cieszy, gdyby M. M. bya przywioza C. C. na kolacj. Byoby to zbyt ryzykowne, ale jeeli zrobi to panu przyjemno powiedziaa urocza mniszka zwracajc si do mnie z min nobliw i uprzejm zarazem zaprosz pana do siebie na kolacj, na ktrej i ona bdzie. Ogromnie zdziwiy mnie te sowa, ale adn miar nie mogem tego w owej chwili pokaza po sobie. Trudno odparem o wiksz przyjemno od tej, jak znajduj w pani towarzystwie, przyznam jednak, e ucieszyby mnie podobny wzgld z pani strony. Dobrze wic, pomyl o tym. Prosiem ambasadora o wyrozumiao dla pitnastoletniego dziewcztka, ktre jeszcze nie obracao si w wiecie. Gocie bardzo zadowoleni poegnali si ze mn o smej, a ja zostaem sam. Nazajutrz z rana napisaem do C. C., ani swkiem jednak nie zdradzajc, e przy kolacji bdzie czwarta osoba, i oddawszy ten bilecik Laurze udaem si do Murano, gdzie odwierna wrczya mi list od M. M. Najmilszy przyjacielu, nie bd moga spa spokojnie, jeeli przed pjciem do ka nie uwolni si od skrupuw, ktre mi ci na duszy. By moe tylko przez zwyk grzeczno przystae na kolacj we czworo. Powiedz prawd, bo gdyby nie yczy sobie tego spotkania, potrafi zniweczy cay projekt bez najmniejszej dla ciebie kompromitacji... Ta obawa bya zupenie naturalna, jednak faszywy wstyd nie pozwoli mi si cofn. M. M. znaa mnie doskonale, a bdc wspaniaym taktykiem, potrafia zaatakowa moj sab stron. Oto com jej odpowiedzia: Umwiona kolacja powinna si odby; sprawi mi du przyjemno. Pozwl sobie powiedzie, e zgodziem si na ni kierowany raczej wdzicznoci ni ogad. C. C. dopiero wchodzi w wiat i rad jestem, e ty jej w tym patronujesz... W jakiej szkole nauczyaby si tego lepiej ni pod twoimi skrzydami?... Oto jak dobrowolnie zabrnem w sytuacj, z ktrej nie byo odwrotu. Ale nieche mi wolno bdzie poczyni te wszystkie refleksje, jakie mi dyktuje znajomo ludzkiego serca. Z atwoci spostrzegem niezaprzeczalny fakt, e ambasador zakocha si w C. C., i domyliem si, e powiedzia o tym M. M., ktra, nie mogc zapobiec tej mioci i niewtpliwie przybrawszy rol poczciwej przyjaciki, gotowa bya na wszystko, co faworyzowaoby ow namitno. Oczywicie nie moga nic przedsiwzi bez mojej zgody i uwaaa t spraw za zbyt delikatnej natury, aby mi wrcz zaproponowa uczestnictwo w miosnej grze. Zmwili si wic, e skieruj rozmow na w temat, a wtedy wiedziony grzecznoci lub sentymentem wyra zgod i wpadn w sida. Ambasador, polityk zaprawiony w intrygach, wietnie wywiza si z zadania i, jak sobie yczyli, poknem przynt. C miaem pocz? Tylko udawa zadowolonego, aby nie wyglda na durnia i nie okaza si niewdzicznikiem wobec czowieka, ktry udzieli mi niebywaych przywilejw. Jednak w konsekwencji tej intrygi mogem tylko ochodn dla jednej z dwch moich kochanek. M. M. wietnie zdawaa sobie z tego spraw i po powrocie do klasztoru chcc si osoni i zaradzi wszystkiemu jak moga najlepiej, natychmiast napisaa do mnie, e gotowa jest zniweczy cay projekt, ale pewna bya mojej odmowy. Nazajutrz udawszy si do casino M. M. zastaem ju tam ambasadora. Powita mnie przyjanie i na moje pytanie, czy mu si podoba ycie w Wenecji, odpar, e jake mogoby mu si nie podoba, skoro czuje si doskonale i majc duo pienidzy moe sobie tutaj, lepiej ni gdzie indziej, pozwoli na wszystkie rozkosze.

86

Rozmawialimy do pewnego stopnia poufnie, kiedy wesza M. M. ze swoj mod przyjacik, ktra ujrzawszy mnie z jakim innym mczyzn zrobia taki ruch, jak by si chciaa cofn. Dodaem jej odwagi czuym powitaniem, a zupenie odzyskaa kontenans, kiedy odpowiedziawszy na komplement nieznajomego zobaczya, e jej wyborna znajomo jzyka francuskiego wywoaa zachwyt na jego twarzy. Byem oczarowany C. C.: jej spojrzenie ywe i skromne wydawao si mwi mi: Musisz by mj. Do tego doczao si jeszcze gorce pragnienie, aby wszystkich olnia. Te oba uczucia dopomogy mi zapomnie o brzydkiej zazdroci, ktra wbrew woli zacza si ju we mnie budzi. Panu de Bernis C. C., ktr oywia i ktrej pochlebia aplauz malujcy si w moim spojrzeniu, wydawaa si istnym cudem. Okazywa wic jej przez cay czas icie krlewskiej wieczerzy jak najdalej idce wzgldy. M. M. traktowaa go jak dobrego przyjaciela, nic wicej, mnie okazywaa szacunek, a dla C. C. bya czu siostr. Pan de Bernis za odnosi si do niej uprzejmie i yczliwie, bynajmniej nie ukrywajc jednak jak najgbszego zainteresowania kadym swkiem wyrzeczonym przez C. C. Spdzilimy tak pi przemiych godzin, ambasador za by najbardziej zachwycony z nas wszystkich. M. M. wygldaa na osob zadowolon ze swego dziea, a ja wystpowaem w roli aprobatora. C. C. sprawiaa wraenie uszczliwionej tym, e potrafia nam si podoba; mona by nawet sdzi, i wiele pochlebiao jej to, e ambasador tylko ni by zajty. Po pnocy zaczlimy si egna i panu de Bernis przypad obowizek komplementowania towarzystwa. Dzikujc M. M. za najmilsz w jego yciu wieczerz, zobligowa j jednoczenie do powtrzenia podobnej kolacji pojutrze. Do mnie za, dla zachowania pozorw, zwrci si z pytaniem, czy bawiem si tak samo dobrze jak on... Nazajutrz, zastanawiajc si nad t zaiste przykadn kolacj, bez trudu domyliem si, do czego to wszystko zda. Widziaem, e ambasador nieprzytomnie kocha si w C. C., i ani chwili si nie udziem, e nie naley on do ludzi, ktrzy by poprzestali na patrzeniu w jej pikne oczy. Mia ju niewtpliwie sprecyzowany plan, a M. M. mimo caej lojalnoci bya jego inspiratorem. I cho nie zamierzaem posuwa swojej uprzejmoci poza suszne granice, czuem ju, e zostan wystrychnity na dudka, a biedna C. C. padnie ofiar owych sztuczek. Nie mogem si zdecydowa ani na pogodzenie si z tym faktem, ani na jakiekolwiek przeciwdziaanie, i uwaajc, e moja maa ona nie pozwoli sobie na aden wybryk, ktry by mi si nie podoba, wolaem na wszystko przymkn oczy ufny, e nie da si ona tak atwo uwie. Idiotyczna kalkulacja! Ambicja i faszywy wstyd wziy we mnie gr nad zdrowym rozsdkiem. Pojutrze o ustalonej godzinie przybyem do casino i zastaem obie pikne kochanki przed kominkiem. Witam was, moje boginie. A gdzie nasz miy Francuz? Jeszcze si nie zjawi odpara M. M. Ale stawi si z pewnoci. Zdjem mask i siadszy midzy nimi, jem je obsypywa pocaunkami strzegc si, aby adnej przy tym nie wyrni. Godzina zesza nam na przyjaznej i grzecznej pogawdce, a mimo pulsujcej krwi w skroniach nie pofolgowaem zmysom; M. M. dziaaa na mnie silniej ni C. C., lecz za skarby wiata nie chciabym urazi mojej czarujcej dzieweczki. W kocu, gdy M. M. zacza si ju niepokoi nieobecnoci pana de Bernis, odwierna przyniosa jej licik od niego. Kurier przybyy o drugiej pisa w nim unieszczliwi mnie na ten wieczr, albowiem a do rana bd musia odpisywa na otrzymane depesze. Mam nadziej, e nie tylko raczy mi pani wybaczy, ale jeszcze mnie poauje. Czy mog spodziewa si, e w pitek pozwoli mi pani dostpi tej przyjemnoci, ktrej fatalny los pozbawi mnie dzisiaj? Prosz, niech mnie pani o tym zawiadomi jutro. Chciabym ujrze ci w tym samym towarzystwie, ktre zechciej pani serdecznie pozdrowi w moim imieniu. To nie jego wina rzeka M. M. Zjemy wic kolacj we troje. Czy przybdziesz pan w pitek?

87

 Z przyjemnoci. Ale co ci jest, moja droga C. C.? Masz tak smutn mink. Smutn? Nie. Chyba e z powodu naszego drogiego przyjaciela, bo nie spotkaam jeszcze czowieka rwnie ukadnego i uprzejmego. Nakryto do stou w innym pokoju i podano kolacj, do ktrej zasiedlimy z arocznym apetytem. A podczas gdy M. M. uczya C. C. przyrzdzania ponczu, przygldaem si tej maej uwanie. Twoje piersitka powiedziaem za jakie dziewi miesicy osign doskonao. S zupenie podobne do moich wtrcia M. M. chcesz zobaczy? A gdy nie zaprzeczyem, przystpia do dziea i rozwizaa sznurwk swojej przyjaciki, ktra si temu nie sprzeciwia, i natychmiast zabraa si do siebie samej. Po chwili podziwiaem cztery pkulki, rywalizujce z sob na wzr owych trzech bogi, ktre o jabko apeloway do sprawiedliwoci piknego Parysa. Czy musz opisywa ar, jaki zbudzi we mnie ten zachwycajcy widok?... Niebawem leelimy ju jak nas Bg stworzy w obszernym ou... Rozstalimy si o wicie, wyczerpani i zawstydzeni, e musimy si do tego przyzna, lecz zadowoleni z siebie i tsknicy do ponownych, takich samych rozkoszy. Nazajutrz, gdym rozmyla nad ow, a nazbyt intensywn noc, kiedy to mio jak zawsze wzia gr nad rozsdkiem, zdjy mnie wyrzuty sumienia. Ani przez chwil nie wtpiem, e nieobecno ambasadora bya umylna i ukartowana. W moich supozycjach wybiegaem nawet dalej, bo wydawao mi si jasne, e owa dwjka konspiratorw przeczua, i odgadn ich finezyjn gr i wraliwy na punkcie honoru, mimo ewentualnych wyrzutw sumienia, nie zechc im ustpi w szczodroci. Ambasador pierwszy zapewni mi rozkoszn noc miosn, jake mgbym, mu odmwi podobnej? Moi przyjaciele rozumowali trafnie, bo mimo caej rozterki zdawaem sobie wyranie spraw, e nie powinienem przeszkadza im w zwycistwie. Nie kopotali si osob C. C., byli pewni, e ulegnie, jeli mnie przy tym nie bdzie. Biedna maa! Widziaem ju j kroczc po drodze rozpusty, i to byo moim dzieem! Wzdychaem te z niepokoju przypomniawszy sobie, e nie byem do ostrony w czasie naszej ostatniej orgii i drtwiaem na myl, co zrobi, jeeli obydwie jednoczenie bd musiay z powodu swojego stanu ucieka z klasztoru. W owej nieszczsnej walce midzy rozsdkiem i przesdami nie mogem zdecydowa si, czy pj na t kolacj, czy nie i. Jeeli pjd, noc minie zupenie niewinnie, ale wystawi si na pomiewisko jako zazdronik, niewdzicznik i nawet prostak. Jeli nie pjd, C. C. bdzie stracona, przynajmniej w mojej duszy, albowiem czuem, e nie zdoam kocha jej nadal, i wtedy egnaj, nadziejo maestwa! W tym gbokim niepokoju doznawaem potrzeby oparcia si na czym realniejszym od podejrze. Woyem mask i skierowaem si prosto do paacu pana de Bernis. Zwrciem si do szwajcara mwic, e mam list do Wersalu, e chciabym go odda kurierowi, ktry ma tam wrci zaraz po otrzymaniu poczty z rk ambasadora. Ale, mj panie, od dwch miesicy nie przyby do nas aden ekstra kurier. Jak to? Podobno przyby wczoraj wieczr! Wic dosta si chyba przez dymnik albo komin, bo tymi drzwiami, sowo daj, aden nie wszed. Ale Jego Ekscelencja pracowa przez ca noc. C, to moliwe, jednak nie tu, bo wieczerza u ambasadora Hiszpanii, od ktrego wrci dopiero nad ranem. A wic odgadem susznie... Bez wstydu nie daoby si ju zawrci z drogi. Teraz tylko C. C. moga pokrzyowa plany tamtej pary, jeli jej nie dogadzay. Gwatu nikt jej nie zada. Koci byy rzucone. Pod wieczr udaem si specjalnie do casino w Murano, skd napisaem list do M. M., w ktrym prosiem, aby mi wybaczya, jeeli pilna sprawa pana de Bragadina nie pozwoli mi spdzi wieczoru z ni i dwojgiem naszych przyjaci. Prosiem te, aby nie tylko pozdrowia

88

ich w moim imieniu, ale i wyjednaa mi przebaczenie. Po tym piknym czynie wrciem zy do Wenecji, poszedem gra i przegrywaem do rana. W dwa dni pniej bdc pewnym, e w Murano czeka na mnie list od M. M., udaem si tam i istotnie odwierna wrczya mi kopert, w ktrej byy a dwa listy: od mojej mniszki i od C. C., bo teraz wszystko stao si wsplne midzy nimi. Oto co pisaa C. C.: Drogi mj, ogromnie zmartwia nas wiadomo, e nie bdziemy mieli szczcia ciebie ujrze. Przyjaciel mojej kochanej M. M. przyszed w kwadrans potem i bardzo by niezadowolony, gdy przeczyta twj list. Do kolacji zasiedlimy smutni, ale w pan rozbawi nas swoimi miymi artami. Nawet nie wyobraasz sobie, jakie szalestwa wyprawialimy po ponczu i szampanie. Nasz wsplny przyjaciel nie ustpowa nam w szalestwach i cho nie spdzilimy nocy w miosnym trio, to jednak mina nam bardzo przyjemnie. Mwi ci, e to jest czarujcy czowiek, stworzony do kochania, ale z tob pod adnym wzgldem rwna si nie moe. Bd pewien, e nigdy nie przestan ci kocha i e zawadne moim sercem na cae ycie. Mimo e zo mnie wzia list ten mnie ubawi, ale w od M. M. by jeszcze bardziej niezwyky. Jestem pewna pisaa e skama przez zwyk grzeczno, ale odgade, e si tego spodziewaam. By to wspaniay prezent, ktry chciae ofiarowa naszemu przyjacielowi, w zamian za otrzymany od niego dar w postaci mojego serca. Przykro mi byo, em ciebie nie widziaa, zdawaam sobie jednak spraw, e w twojej obecnoci nie bawilibymy si tak dobrze, albowiem nasz wsplny przyjaciel mimo swojego rozumu nie jest wolny od pewnych przesdw. Gdy idzie o C. C., to ma teraz umys tak samo wolny od przesdw jak my i pochlebiam sobie, e to moja zasuga... W rod jestem sama i bd cakowicie dla ciebie w twoim casino w Wenecji... Wypadao unisono odpowiedzie na te oba listy i mimo goryczy wypeniajcej mi serce odpowied winna bya by sodka jak mid. Musiaem si zdoby na wysiek i odwag i bardzo do rzeczy powiedziaem sobie: Same tego chcia. Odpisujc C. C. miaem do odwagi lub czelnoci, aby jej powinszowa i nawet zachci do naladowania M. M., bo nie mgbym jej doradzi lepszego wzoru. Do M. M. napisaem, e punktualnie stawi si przed pomnikiem, ale w caej masie obudnych komplementw, za ktrymi prbowaem ukry stan mojego ducha, wyraziem te podziw dla wspaniaej edukacji, jak C. C. od niej odebraa. Wspomniaem jednak, e jestem szczerze rad, i nie byem skazany na tortury jakich bym nawet nie znis przygldania si temu wszystkiemu. W rod przybyem na schadzk punktualnie, a na M. M. czekaem niedugo. Przysza w mskim przebraniu. - Dzisiaj rezygnujemy z teatru, pjdziemy do sal redutowych przegra pienidze albo podwoi nasz stan posiadania. Miaa szeset cekinw, gdy ja tylko sto. Szczcie odwrcio si od nas i stracilimy wszystko. Mylaem, e teraz wyjdziemy z tej jaskini gry, ale M. M., ktra na moment odesza ode mnie, wrcia z kiesk zawierajc trzysta cekinw, otrzyman od pana de Bernis. Wiedziaa, gdzie go szuka, a owe pienidze, ktre zawdziczaa mioci lub przyjani, przyniosy jej przelotne szczcie: nie tylko bowiem odzyskaa wszystko, co przegralimy, ale chciwi albo te nieostroni gralimy dalej i zgralimy si do ostatniego grosza. Chodmy powiedziaa M. M., kiedy ju nie mielimy co stawia. Chodmy teraz, gdy nie potrzebujemy ba si zodziei, chodmy na kolacj. Kiedy znalelimy si sam na sam, stwierdzia, e jestem smutny i zatroskany, mimo e usiowaem tego po sobie nie pokaza.

89

Chcc wprawi mnie w dobry humor M. M. zacza szczegowo opisywa wieczr spdzony z C. C. i swoim kochankiem, lecz szybko spostrzega, e le si z tym wybraa. Siedziaem jak na szpilkach i wszystkimi sposobami prbowaem sprowadzi rozmow na inny temat, bo owe pikantne szczegy, tak chtnie przez ni cytowane, gnieway mnie tylko, gniew za studzi namitno. Baem si wic, e nie stan na wysokoci zadania w czekajcych nas miosnych zapasach, a gdy kochanek zwtpi o swych siach, prawie zawsze zawiedzie nadzieje kochanki. Po kolacji poszlimy si pooy do alkowy, gdzie pikno, urok ciaa i umysu, wdzik i temperament mojej cudownej mniszki pomogy mi zapomnie o zmartwieniach i wprowadziy w lepszy nastrj. Przed rozstaniem si M. M. poprosia mnie, abym wzi pienidze od niej z biureczka i raz jeszcze do spki z ni sprbowa szczcia w kartach. Zrobiem, jak chciaa: wziem cae zoto i podwajajc stawki wygrywaem codziennie a do koca karnawau. Winszowaem sobie, e przysparzam majtku mojej lubej, ktra zawiadomia mnie, i wzgldy przyzwoitoci wymagaj, abymy w dwie pary zjedli kolacj w ostatki. Bya to moja ostatnia kolacja z C. C. Bawia si na niej wietnie, ale ja, ju dokonawszy wyboru, asystowaem tylko M. M. Naladowaa mnie wic bez enady i zajmowaa si wycznie swoim nowym kochankiem. Czujc, e ju niebawem bdziemy sobie nawzajem zawadza, prosiem M. M., aby jako tak to zaaranowaa, bymy si rozdzielili, z czego wywizaa si doskonale. Gdy ju zjedlimy kolacj, ambasador zaproponowa partyjk faraona: kaza przynie karty, wyoy na st sto podwjnych ludwikw, otworzy bank i postara si je przegra bez reszty do C. C. Przeznaczy jej te pienidze na szpilki, bo uwaa, e tak powinien. Po skoczonej partii M. M. oznajmia, e boli j gowa i e pjdzie pooy si do alkowy. Prosia, bym j upi. Tak wic usunlimy si z drogi tej parze kochankw. A w sze godzin pniej, kiedy zegar da zna, e czas si rozsta, ujrzelimy ich picych w objciach. Jeli chodzi o mnie, to t noc miosn spdziem w spokoju, zadowolony z M. M. I ani razu nie pomylaem o C. C.

90

Po wyjedzie pana de Bernis do Wiednia Casanova korzysta z pozostawionego mu wspaniaomylnie casino i spotyka si nadal z M. M. Jego sytuacja materialna znacznie si pogarsza. M. M. ciko choruje. Na wiadomo o tym Casanova przeprowadza si na Murano. Tu oboje planuj ucieczk i spienienie resztek kosztownoci M. M. Ale Casanova przegrywa i te pienidze. Jednoczenie wygasa jego uczucie do M. M. W tym to roku 1754 Wenecja staje si polem bezkrwawej bitwy midzy dwoma obozami. Poszo za o to, e Marek Antoniusz Zorzi, z patrycjuszowskiego rodu, uroi sobie, e jest wspaniaym komediopisarzem, a jeeli nie znajduje uznania, to tylko za spraw ksidza Chiari, w owym czasie najsynniejszego, z braku lepszych, wenecjaskiego poety. Casanova bierze czynny udzia w tej walce po stronie Zorzi... Ukada wiersze satyryczne na ksidza Chiari, ktre Zorzi rozpowszechnia. Opaceni ludzie wygwizduj kad sztuk ksidza Chiari, wystawian w teatrze San Angelo. W spraw wsadza swoje trzy grosze niejaki Condulmer, mczyzna po pidziesitce, paajcy nienawici do Casanovy. Kocha si bowiem w pani Zorzi, a jego szans znacznie zmalay od chwili, gdy na arenie zjawi si duo modszy i o wiele bardziej interesujcy Casanova. W parze z zazdroci idzie te bl z powodu strat materialnych, albowiem Condulmer jest wspwacicielem teatru San Angelo. Casanova ma do czynienia z gronym przeciwnikiem: Condulmer, rozpustnik, gracz i bigot, kae go ledzi szpiegowi witego Oficjum, niejakiemu Manuzzi, a kiedy sam staje si inkwizytorem, jeszcze gstsz sieci intryg oplata Casanov. Ale mao tego: wariuje hrabianka Bonafade i w pewien upalny dzie wybiega nago na uliczki Wenecji, przeklinajc gono Casanov. W dodatku pani Memmo oskara go o zy wpyw na swoje crki. Ptla wok niego zacienia si. Manuzzi, ktrego Condulmer bezustannie przynagla, wyazi ze skry, aby tylko co znale przeciwko Casanovie, i midzy innymi donosi, e widzia u niego w szafie w dziwaczny przedmiot, przypominajcy skrzany fartuszek, jaki nosz ludzie zwcy si masonami. To wystarcza. Rozkaz aresztowania Casanovy zostaje wydany!

91

... ZOSTAJ ARESZTOWANY Z ROZKAZU INKWIZYTORW STANU...

W tym samym czasie pewien osobnik, niejaki Manuzzi, z zawodu szlifierz drogocennych kamieni, a poza tym szpieg, niecny zausznik inkwizytorw stanu, czowiek najzupeniej mi obcy, zdoa podstpnie pozna si ze mn, aeby zaproponowa mi kupno diamentw na kredyt. Pod tym pozorem wkrad si do mojego domu. A gdy przeglda lece tu i wdzie ksiki, zainteresowa si bardzo rozprawami z dziedziny magii. Zabawiajc si gupio jego zdziwieniem pokazaem mu te, ktre uczyy sposobw obcowania z duchami pierwszego stopnia. Moi czytelnicy zechc mi chyba askawie da wiar, e ja sam w najmniejszym stopniu nie wierzyem owym tajemnym ksigom. Miaem je jednak i bawiem si nimi, jak bawimy si tysicznymi gupstwami, zrodzonymi w mzgach pustogowych mylicieli. W par dni pniej w zdrajca znw przyszed z wiadomoci, e kto ciekawy, czyjego nazwiska wymieni nie moe, gotw da tysic cekinw za te moje pi ksig, ale e przedtem chciaby je zobaczy dla przekonania si, czy s aby autentyczne. e za zobowiza si zwrci mi je po dwudziestu czterech godzinach, a ja do nich adnej wagi nie przywizywaem, powierzyem mu owe dziea. Odnis je nazajutrz mwic, e ten amator uwaa, e s to falsyfikaty. Dopiero w par lat pniej dowiedziaem si, e zanis je by do sekretarza inkwizytorw stanu, ktrzy tym sposobem dowiedzieli si, e jestem synnym czarnoksinikiem. W owym fatalnym miesicu wszystko sprzysigo si na moj zgub... ... O wczesnym wicie13 wszed do mojego pokoju straszliwy Messer Grande. W jednej chwili zbudziem si, ujrzaem go i usyszaem, e pyta, czy jestem Jakubem Casanov. A na moje: Tak, nazywam si Casanova, kaza mi wsta, ubra si, wyda mu wszystkie pisma wasne i cudze, jakowe posiadam, i uda si za nim. W czyim imieniu wydajesz mi pan ten rozkaz? W imieniu Trybunau.

POD OOWIANYM DACHEM TRZSIENIE ZIEMI

...Mj sekretarzyk sta otworem; wszystkie papiery leay na stole, ktry mi suy za biurko. Prosz, bierz pan powiedziaem do owego emisariusza straszliwego Trybunau, wskazujc rk na papiery zalegajce st. Napeni nimi torb i wrczywszy j jednemu ze zbirw rzek, abym mu rwnie wyda oprawione manuskrypty, ktre mie winienem. Wskazaem mu miejsce, gdzie leay, i to mi otworzyo oczy na wszystko. Jasno pojem, e zdradzi mnie w niegodny Manuzzi. Ksigami tymi byy: Kluczyk Salomona, Zecorben, Pecatrix oraz wyczerpujce Pouczenie o godzinach planetarnych, jak rwnie konieczne zaklcia, potrzebne do obcowania z duchami wszystkich stopni. Ci, ktrzy wiedzieli, e mam te ksigi, uwaali mnie za wielkiego maga, o co wcale si nie gniewaem.
13

26 lipca 1755 roku.

92

Messer Grande zabra mi rwnie wszystkie ksigi, ktre miaem na nocnym stoliku, i zada tych zadenuncjonowanych przez Manuzziego. w szpieg wyglda na uczciwego czowieka, co w jego zawodzie byo niezbdnym warunkiem. Jego syn doszed do majtku w Polsce, enic si z pewn dam nazwiskiem Opeska, ktr pniej zgadzi wedug tego, co ludzie mwi, bo ja nie mam na to adnych dowodw, a moje miosierdzie chrzecijaskie posuwam a tak daleko, e nie chc temu da wiary, aczkolwiek w czowiek mgby si porwa na podobn zbrodni. Podczas gdy Messer Grande zbiera moje manuskrypty, ksiki i listy, ubieraem si machinalnie i bez popiechu. Obmyem si, ogoliem, uczesaem, woyem koszul z koronkami i mj najlepszy frak, o niczym w czasie tego nie mylc i nic nie mwic, a Messer Grande, ktry nawet na chwil nie spuci mnie z oka, wcale si nie dziwi, e si przystrajam, jak bym si na wesele wybiera. Przy wyjciu zdziwiem si niepomiernie na widok chyba czterdziestu zbirw czekajcych w sieni. Zrobiono mi niepoledni zaszczyt uwaajc, e tylu ich potrzeba, aby mnie przytrzyma, wtedy gdy, zgodnie z zasad ne Hercules quidem contra duos, wystarczyoby dwch w tym celu. Rzecz szczeglna, e w Londynie, gdzie wszyscy s odwani, do jednego czowieka dla zaaresztowania drugiego, gdy w mojej kochanej ojczynie, w ktrej ludzie maj zajcze serca, trzeba ich trzydziestu. Moe dlatego e tchrz osaczajcy boi si o wiele wicej ni tchrz osaczony, co czasem sprawia, e zwyky tchrz staje si przypadkowym bohaterem. Nieraz w Wenecji samotny czowiek broni si przeciw dwudziestu zbjom i szczliwie wymyka si z zasadzki zoiwszy im skr. Pamitam, e raz w Paryu pomogem jednemu z moich przyjaci wyrwa si z rk czterdziestu siepaczy i e we dwch zmusilimy do ucieczki t ndzn hoot. Messer Grande kaza mi wej do gondoli i sam usiad przy mnie zabierajc eskort z czterech ludzi. Po przybyciu do swego domu zapyta, czy nie napibym si kawy, a gdy odmwiem, zamkn mnie w pokoju. Cztery godziny upyny mi na spaniu; budziem si jednak co kwadrans dla oddania moczu. Niezwyky objaw, skoro si zway, e zupenie nie cierpiaem na pcherz, e upal by nieznony, a wczoraj nie jadem kolacji. Koo trzeciej godziny wszed szef zbirw z oznajmieniem, e kazano mu odprowadzi mnie Pod Oowiany Dach. Poszedem za nim bez sowa. Wsiedlimy do gondoli i krcc po wskich kanaach dotarlimy do Canale Grande, aby w kocu wysi na nabrzea wiziennym. Gdy ju wstpilimy na wiele schodw, przeszlimy zamknitym mostem, ktry ponad kanaem Rio di Pallazzo czy wizienia z paacem. Za tym mostem znajduje si duga galeria; przeszlimy ni, a nastpnie przecilimy jeden pokj, aby wej do drugiego, gdzie szef zbirw przedstawi mnie jakiemu osobnikowi odzianemu w strj patrycjusza, ktry zmierzywszy mnie wzrokiem, rzek: E quello, mettetelo in deposito14. By to sekretarz inkwizytorw, rozsdny Dominik Cavalli, ktry najwidoczniej wstydzi si mwi przy mnie w weneckim narzeczu i wygosi rozkaz aresztowania po toskasku. Wwczas Messer Grande odda mnie w rce klucznika wizienia Pod Oowianym Dachem, ktry czeka z olbrzymi wizk kluczy w rku i w asycie dwch zbirw poprowadzi mnie dwiema wskimi kondygnacjami schodw na gr, gdzie poszlimy najprzd jedn galeri, pniej drug, oddzielon od tamtej drzwiami zamknitymi na klucz, a potem znowu inn. Przy jej kocu klucznik otworzy jeszcze jedne drzwi, wychodzce na obszerne poddasze, na sze sni dugie i na dwa szerokie, bardzo mroczne, bo nie mogo rozjani go okienko umieszczone tu pod dachem. Mylaem, e to bdzie moje wizienie, alem si w tym pomyli, bo stranik wziwszy w rk olbrzymi klucz, otworzy masywne, obite elazem, na trzy i p stopy wysokie drzwi, z omiocalowym otworem porodku, i rozkaza mi wej do wntrza wanie w chwili, kiedym z wielkim zainteresowaniem przyglda si jakiej elaznej machinie, solidnie wbudowanej w mocn przegrod. Przypominaa podkow na cal
14

E quello... To ten, zamknijcie go w wizieniu.

93

grub, a oba jej koce byy od siebie na pi cali oddalone. Rozmylaem nad zastosowaniem tej obrzydliwej machiny, gdy klucznik rzek mi z umiechem: Widz, e chciaby pan wiedzie, do czego suy ta machina, i mog zaspokoi pask ciekawo. Gdy Ich Ekscelencje ka kogo udusi, sadza si go na taborecie plecami do tej oto obroy, tak aby obja mu cz szyi. Zwj jedwabiu, spowijajcy drug cz szyi, przechodzi przez t dziur, a oba jego koce okrca si wok osi koowrotu. Jest tu kto, kto tak dugo obraca tym koowrotem, a skazaniec w spokoju odda ducha Bogu, bo dziki Najwyszemu spowiednik nie opuszcza go do ostatniego tchnienia. Bardzo pomysowe, i myl, mj panie, e tobie przypada zaszczyt obracania koowrotu? Nie odpowiedzia i ruchem rki rozkazawszy mi wej, co te uczyniem zginajc si we dwoje, zamkn mnie i zaraz zapyta przez okratowany otwr w drzwiach, co chciabym zje. Jeszczem si nad tym nie zastanowi odparem. Odszed zamykajc starannie wszystkie drzwi za sob. Przybity i oszoomiony wsparem si okciami na parapecie okratowanego okienka. Byo ono na dwie stopy szerokie i na dwie wysokie, przegrodzone szecioma elaznymi prtami na cal grubymi, co dawao w sumie szesnacie kwadratowych otworw po pi cali. Przepuszczaoby do wiata do mojej ciemnicy, gdyby kwadratowa belka stropowa, na osiemnacie cali gruba, wpuszczona w mur pod okienkiem, ktre miaem nieco na ukos od siebie, nie zabieraa mi wiata wpadajcego na ohydne poddasze. Z pochylon gow, bo moje wizienie byo najwyej na pi i p stopy wysokie, obszedem je i nieomal po omacku stwierdziem, e w trzech czwartych tworzy kwadrat na dwa okcie dugi. Czwart i brakujc wiartk bya jakby alkwka, w ktrej od biedy stanoby ko. Jednakowo nie znalazem ani ka, ani stou, ani krzesa, ani te adnego mebla prcz kuba, ktrego przeznaczenia czytelnik atwo domyli si moe, oraz deski wprawionej w mur, szerokiej na stop i na cztery stopy od ziemi wzniesionej. Na niej to zoyem swj paszcz z tafty, mj wspaniay frak, tak nieodpowiednio dobrany, i kapelusz obszyty hiszpaskimi koronkami, przyozdobiony piknym biaym pirem. Upa dawa mi si we znaki, tote instynktownie podszedem do maej kraty, jedynego miejsca, gdzie mgbym odetchn wsparty na okciach. Nie widziaem okienka, ale widziaem wiato, ktre wpadao na poddasze, i biegajce swobodnie, straszliwie wielkie szczury. Bo te wstrtne i ohydne dla mnie stworzenia bez najmniejszego strachu podchodziy do drzwi mojej celi. Na ten obrzydliwy widok co prdzej zatrzasnem klap przy otworze porodku drzwi, bo wizyta szczurw w mojej celi przyprawiaby mnie o chorob. Z ramionami opartymi na parapecie pod krat, gboko zadumany spdziem osiem godzin w zupenej ciszy i bez ruchu. Kiedy zegar wybi godzin dwudziest pierwsz, zaczem si budzi z zamylenia i odczuwa niepokj, e nikt nie zjawia si z jedzeniem, meblami i rzeczami, ktrych potrzebowaem, aby si pooy. Wydawao mi si, e powinienem dosta co najmniej krzeso, chleb i wod. Nie byem wcale godny, ale kt o tym mg wiedzie? A nigdy w yciu nie czuem jeszcze takiej suchoci i goryczy w ustach. Nie wtpiem jednak, e przed wieczorem kto do mnie przyjdzie, lecz kiedy usyszaem, e bije dwudziesta czwarta, ogarna mnie wcieko, poczem wic kopa i wali w drzwi, krzykiem i przeklestwami potgujc owo dobijanie si, do ktrego zmuszaa mnie sytuacja, w jakiej si znajdowaem. Po godzinie takich wciekych prb, nie widzc ywego ducha i nie zauwaywszy najmniejszych oznak, i moje krzyki doszy czyich uszu, zatopiony w ciemnociach, zatrzasnem okienniczk z obawy, by szczury nie wskoczyy do mojej ciemnicy, i jak dugi wycignem si na pododze. Tak okrutne zapomnienie wydawao mi si czym nienaturalnym, tote powiedziaem sobie w duchu, e barbarzyscy inkwizytorzy skazali mnie na mier. Dugo musiabym zastanawia si nad powodami takiego traktowania mnie, albowiem nawet po najstaranniejszym badaniu moich postpkw nie zdoabym odkry nic pewnego. Byem libertynem, graczem, czowiekiem miaym w sowach i zazwyczaj obchodziy mnie tylko aktualne rozkosze ycia. Ale w

94

tym wszystkim nie widziaem jeszcze zdrady stanu. Tote wzburzony i doprowadzony do rozpaczy owym traktowaniem mnie jak zbrodniarza zaczem kl na ten okrutny despotyzm w sowach, ktrych niechaj czytelnik sam si domyli, bo wstyd nie pozwala mi ich tu przytoczy. Jednak wzburzenie i coraz silniejszy gd, palce wntrznoci pragnienie i twarde deski, na ktrych leaem, wcale nie przeszkodziy wyczerpanemu organizmowi dopomina si o swoje prawa, tote niebawem zasnem. O pnocy zbudzio mnie bicie zegara. Jake straszne jest przebudzenie, gdy kae nam aowa zudze niebytu! Nie mogem sobie nawet wyobrazi, e przez trzy godziny nie odczuwaem adnych cierpie. Lec nadal bez ruchu na lewym boku wycignem praw rk po chustk, ktr, jak pamitaem, pooyem obok. Zaczem szuka po omacku. Boe! Jak straszliw miaem niespodziank, kiedy moja rka pochwycia czyj inn, zimn jak ld! Przeraenie zelektryzowao mnie od stp do gw, a wosy stany mi dba. Jeszcze nigdy w yciu nie przeywaem tak straszliwego lku i nie sdziem nawet, e mog si a tak ba. Na trzy, cztery minuty jak bym przesta istnie i leaem nie tylko nie ruszajc si, ale nawet nie mogc zebra myli. A kiedy nieco ochonem, pomylaem z ulg, e moe owa rka, ktrej dotknem, jest tylko tworem mojej podnieconej fantazji. Z t nadziej w duszy znw wysunem rk i natrafiem na t sam do. Skostniay ze strachu, krzyknem przeraliwie, odepchnem ow do i cofnem rk trzsc si jak galareta. Niebawem, odzyskawszy nieco przytomnoci i zdobywszy si na spokj, przyszedem do wniosku, e gdy spaem, zoono obok mnie jakiego trupa, bo wiedziaem z ca pewnoci, e przedtem go tam nie byo. To chyba zwoki jakiego zadawionego nieszcznika mwiem sobie i pewnie w ten sposb ci ludzie chc mnie uprzedzi, jakiego losu mam si spodziewa. Na t myl wpadem w rozpacz. Wcieko mnie ogarna, strach ustpi przed straszliw zoci, po raz trzeci wycignem rk ku lodowatej doni i pochwyciwszy j, aby si przekona o okrutnej rzeczywistoci, sprbowaem si unie na lewym okciu i wwczas pojem, e trzymam swoj wasn do! Przygnieciona ciarem mojego ciaa do twardych desek, ktre mi suyy za piernat, utracia przyrodzone ciepo, wraliwo i czucie. Owa przygoda, mimo jej komizmu, bynajmniej mnie nie ubawia. Odwrotnie, nawet daa mi powd do jak najczarniejszych rozmyla... Zrozumiaem, e znalazem si w miejscu, gdzie jeeli zudne wydaje si prawdziwym, to prawdziwe jest zudnym; gdzie rozsdek traci poow swoich przywilejw i gdzie rozum, pod wpywem pobudzonej fantazji, staje si ofiar albo chimerycznych nadziei, albo straszliwej rozpaczy. Postanowiem strzec si przed tym i po raz pierwszy w yciu, w wieku lat trzydziestu, poszukaem ratunku w filozofii, ktrej ziarna ju kiekoway w mojej duszy, lecz do ktrej jak dotd nie potrzebowaem si ucieka. Po wzruszeniu, jakiego przed chwil doznaem, nie mogo ju by mowy o spaniu. Ale po c miabym wsta, skoro nie mogem stan wyprostowany! Zdecydowaem si zatem na jedyn rzecz, rozsdn w tych warunkach, i usiadem. Siedziaem tak a do godziny smej; wstajcy dzie pocz ju wita, soce powinno byo wzej o dziewitej. Niecierpliwie wypatrywaem dnia, bo jakie przeczucie, ktre uwaaem za niezawodne, mwio mi, e mnie odel do domu. Paaem chci zemsty: nie krylem si z tym przed sob. Widziaem si na czele ludu gotowego obali rzd, ktry mnie oprymowa; bezlitonie mordowaem wszystkich arystokratw; wszystko naleao zniszczy. Byem jak w malignie: znaem sprawcw mego nieszczcia i w wyobrani niszczyem jego rdo. Powoywaem do ycia naturalny przywilej wszystkich ludzi podlegania prawom przez nich ustanowionym i tylko na ich podstawie odpowiadania wobec swych wadcw; krtko mwic: budowaem zamki na lodzie. O wp do dziewitej guch cisz owego miejsca, pieka ludzi ywych, rozdar przeszywajcy zgrzyt zamkw w przedsionkach korytarzy, ktre trzeba byo przej chcc dotrze do mnie.

95

 Ju si pan namyli, co chciaby pan zje? Starczyo panu czasu? poprzez kraty ochrypym gosem krzykn mj dozorca. Mona si cieszy, kiedy zuchwao ajdaka wystpuje tylko pod mask dobrodusznej ironii; odparem wic, e chciabym zup ryow, sztuk misa, pieczyste, chleba, wina i wody. Spostrzegem, e grubianin zdumia si nie syszc ode mnie skarg, jakich si spodziewa. Odszed i wrci po kwadransie, aeby mi wyrazi zdziwienie, i nie dam ka i koniecznych mebli, bo jeeli doda pocieszasz si pan myl, e wtrcono pana tutaj na jedn noc, to si pan mylisz. A wic prosz przynie mi to, co uwaasz pan za konieczne. Dokde mam po to pj? Oto owek i papier: prosz wszystko spisa. Zapisaem mu, dokd ma si uda po koszule, poczochy, najrniejsze manatki, jak ko, st, krzeso, i wreszcie dodaem ksiki zabrane mi przez Messer Grande, papier, pira etc. A kiedym mu to odczyta, bo gbur by niepimienny, powiedzia: Niech pan skreli, niech pan skreli ksiki, papier, pira, zwierciado, brzytwy, bo to wszystko zakazany tu owoc. I niech pan mi da pienidzy na paski obiad. Miaem trzy cekiny, daem mu wic jednego i poszed sobie. Spdzi jeszcze godzin w korytarzach, zajty, jak si pniej dowiedziaem, obsugiwaniem siedmiu innych winiw, ktrych trzymano w daleko od siebie pooonych celach, aeby nie mogli si z sob skomunikowa. Koo poudnia wrci w towarzystwie piciu zbirw, ktrzy posugiwali winiom stanu. Otworzy cel dla wniesienia danych przeze mnie mebli i obiadu. ko wsunito do alkowy, obiad postawiono na stoliku, na ktrym pooono te nakrycie, to znaczy yk z koci soniowej, zakupion za moje pienidze. Widelca, noa i innych narzdzi tncych nie wolno byo trzyma w celi. Niech pan powie, co pan chcesz je jutro, bo mnie wolno tu przychodzi tylko raz dziennie o wschodzie soca rzek klucznik. Janie owiecony sekretarz kaza mi powiedzie, e przyle panu odpowiednie ksiki, ale tych, ktrych pan chce, nie wolno. Podzikuje mu pan ode mnie za ask pozostawienia mnie w samotnoci. Zrobi, jak pan sobie yczy, ale le pan czyni szydzc w ten sposb. Wcale nie szydz, bo myl, e lepiej siedzie samotnie ni razem ze zbrodniarzami, ktrych pewnie tu wizicie. Jake to! Ze zbrodniarzami? Bardzo mnie pan zgniewa. Tu siedz tylko uczciwi ludzie, ktrych jednake trzeba byo odseparowa od spoeczestwa, z przyczyn znanych jedynie Ich Ekscelencjom. A pana po to trzymaj samotnie, eby pana jeszcze bardziej ukara. I pan chcesz, abym w paskim imieniu dzikowa za to? Tego nie wiedziaem. Gupiec mia racj i niedugo przyszo mi czeka na potwierdzenie jego sw. Dowiadczyem na sobie, e czowiek zamknity samotnie nie moe niczym si zaj i e sam w ciemnicy, gdzie tylko raz dziennie widuje i czciej widywa nie moe tego, co mu je przynosi, gdzie stale musi chodzi pochylony, jest najnieszczliwsz istot na wiecie. Wolaby pieko, jeli w nie wierzy, byle w towarzystwie. To uczucie jest tak potne, e ja pragnbym mie przy sobie nawet morderc, czowieka zakanie chorego, niedwiedzia bodaj. Samotno w zamkniciu wiedzie do rozpaczy, lecz eby temu uwierzy, trzeba jej samemu dowiadczy, a owego dowiadczenia nawet wrogom nie ycz. Gdy klucznik wyszed, przesunem st do otworu, gdzie byo troch widniej, i zasiadem do obiadu, ale zdoaem przekn jedynie par yek zupy. Po czterdziestoomiogodzinnym pocie czuem si chory rzecz zupenie naturalna. Cay dzie przesiedziaem w fotelu zapomniawszy o gniewie, zobojtniay, przygotowujc si duchowo do lektury litociwie przyrzeczonych mi ksiek. W nocy bicie zegara na kociele witego Marka, tak oguszajce jak by w mojej celi, i gone harce szczurw nie pozwalay mi zmruy oka. Ale te dwie udrki

96

nie byy jeszcze najgorszymi z tych, ktre mnie trapiy, a wtpi, czy wielu z moich czytelnikw bodaj w najmniejszym stopniu ma pojcie o tym, co chc powiedzie: chodzi o tysice pche, ktre w najlepsze hasay po caym moim ciele. Te mae insekty wysysay mi krew tak apczywie i zawzicie, e trudno to opisa. Ich bezustanne, trujce krew ukucia przyprawiay mnie o spazmatyczne dreszcze. O wicie Wawrzyniec (tak zwa si w klucznik) przyszed zasa ko, zamie, uporzdkowa cel, a jeden z jego pomocnikw przynis mi wody do mycia. Chciaem wyj na poddasze, ale Wawrzyniec nie pozwoli zasaniajc si otrzymanym rozkazem. Dorczy mi te dwie grube ksigi, ktrych w obecnoci tego szpiega nie chciaem otwiera, bojc si, e nie zapanuj nad odruchem zniechcenia, a on zaraz o tym doniesie inkwizytorom. Wyszed wreszcie, zostawiwszy mi obiad i dwie przecite cytryny. Natychmiast po jego wyjciu zabraem si do zupy, pki jeszcze nie ostyga. Pniej z jedn z przyniesionych mi ksiek podszedem do okienka i z satysfakcj stwierdziem, e bd mg przy nim czyta. Spojrzaem na tytu i zobaczyem, e jest to Tajemniczy grd siostry Jezusowej, Maryi, zwanej Agrad. Druga ksiga bya dzieem jezuity imieniem Caravita. Ten hipokryta, jakimi zreszt s oni wszyscy, ustala now adoracj witego serca Jezusowego... Tajemniczy grd zainteresowa mnie troch. Przeczytaem od pocztku do koca owo dzieo, spodzone przez chorobliw imaginacj hiszpaskiej dziewicy, niezwykle pobonej, melancholiczki, zamknitej w klasztorze i majcej za spowiednikw ludzi ciemnych, kamliwych i bigotw. Wszystkie te widzenia urojone, fantastyczne i monstrualne przyozdobione zostay mianem objawie. Potrzeba zajcia si czym skonia mnie do spdzenia tygodnia nad tym arcydzieem gupoty, tworem rozgorczkowanego umysu. Strzegem si, jak mogem, aby w rozmowach z Wawrzycem nawet jednym sowem nie napomkn o tej piknej ksice, czuem jednak, i coraz bardziej opanowuje ona moje myli. Pod koniec dziewitego czy dziesitego dnia zabrako mi pienidzy. Wawrzyniec zada ich ode mnie. Nie mam ju ani grosza. Dokde mnie pan pole po nie? Nigdzie. Tego chciwego gupca, gadu i wcibskiego najbardziej denerwowao moje milczenie i lakoniczno. Nazajutrz przyszed z wiadomoci, e Trybuna wyznaczy mi na utrzymanie pidziesit soldw dziennie i e on bdzie moim kasjerem, ale wyliczy si z pienidzy tylko raz na miesic i zaoszczdzon kwot wyda stosownie do mojego yczenia. Przyniesiesz mi dwa razy na tydzie Gazette de Leyde. Niemoliwe, tego nie wolno. Siedemdziesit pi liwrw miesicznie to byo wicej, ni potrzebowaem, bo ju nie mogem nic je; nieznony upa i osabienie spowodowane nieodpowiednim odywianiem wprowadziy mnie w stan rozdranienia. Kanikua bya w peni: promienie soneczne prostopadle, z ca si prayy dach mojego wizienia, tote czuem si w nim niby w ani tak dusznej i nagrzanej, e pot kapicy raz po raz z mojego udrczonego ciaa zwila podog po prawej i po lewej stronie fotela, na ktrym musiaem siedzie zupenie nagi. Ju od pitnastu dni usychaem w tym piekle i jeszcze ani razu nie byem na stronie. Pod koniec tego, wprost nieprawdopodobnie dugiego czasu, kiedy natura zacza dopomina si o swe prawa, sdziem, e lada chwila wyzion ducha. yy w odbytnicy tak mi si wzdy, e przyczyniay mi nieznonego blu. Temu to fatalnemu dla mnie pobytowi w wizieniu naley przypisa okropn dolegliwo, z ktrej nigdy ju nie zdoaem si wyleczy. Owe ble odnawiajce si od czasu do czasu, acz ju znacznie sabsze, przypominaj mi ich przyczyn i bynajmniej nie osadzaj czcych si z tym wspomnie.

97

Tego dnia zapa mnie gwatowny atak febry i zmusi do pozostania w ku. Swkiem nie wspomniaem o tym Wawrzycowi, lecz kiedy po dwch dniach, znajdujc przyniesione jedzenie nie tknite, zapyta, jak si czuj, odparem: Zupenie dobrze. To niemoliwe, bo pan nic nie jesz. Pan jeste chory i zaraz przekonasz si o wspaniaomylnoci naszego Trybunau, ktry dostarczy panu za darmo lekw i przyle cyrulika. Wyszed i powrci po trzech godzinach, ju bez zwykych satelitw, niosc wieczk w rku i prowadzc za sob jak powan person medyka, jak si okazao. Leaem trawiony gorczk, ktra nie opuszczaa mnie od trzech dni. Lekarz podszed bliej i zada par pyta. Odpowiedziaem mu, e ze swoim spowiednikiem i lekarzem zwykem mwi w cztery oczy. Wwczas kaza Wawrzycowi wyj, ale gdy w argus odmwi, odszed, mwic, e jestem bliski mierci. Ale ja jej wanie pragnem, bo ycie takie, jakim byo dla mnie, nie wydawao mi si najwyszym dobrem. A poza tym z pewn satysfakcj mylaem, e moe pod jej wpywem nielitociwi przeladowcy zastanowi si nad swoim nieludzkim postpowaniem wobec mojej osoby. Po czterech godzinach znw usyszaem szczk zasuw u drzwi i znw wszed medyk, tym razem samotny, z pochodni w rku; Wawrzyniec czeka za drzwiami. Leaem w tak wielkim osabieniu, e sprawiao mi ono prawdziw ulg. Byem uszczliwiony, e mj niecny cerber zosta na korytarzu, bo nie mogem znie widoku tego czowieka od czasu, gdy mi wyjani zastosowanie owego naszyjnika z elaza. W kwadrans wszystko wytumaczyem lekarzowi Naleaoby przepdzi melancholi rzek mi jeeli chcesz pan odzyska zdrowie. A wic prosz napisa tak recept i zanie do jedynego aptekarza, ktry potrafi z niej zrobi uytek. Pan Cavalli jest tym zym lekarzem, ktry da mi Serce Jezusa i Tajemniczy grd. Te dwa medykamenty mogy wywoa gorczk i hemoroidy. Bd czuwa nad panem. Wyszed dopiero wwczas, kiedy ju wasnorcznie przyrzdzi porzdn porcj mocnej lemoniady, ktr kaza mi czsto popija. Noc upyna agodnie na tysicu gupich i tajemniczych snw. Nazajutrz lekarz powrci w towarzystwie Wawrzyca i chirurga, ktry puci mi krew. Zostawi te jaki lek z poleceniem, aebym go zay wieczorem, oraz butelk bulionu. Zezwolono mi przenie pana na poddasze powiedzia gdzie jest troch chodniej i nie tak duszno. Rezygnuj z tej aski, bo nie znosz szczurw, ktrych pan nie znasz i ktre na pewno wlez mi do ka. To fatalne! Powiedziaem panu Cavalli, e mao brakowao, a byby wyprawi pana na tamten wiat tymi ksikami. Kaza, bym mu je odnis, i w zamian da panu Boecjusza. Prosz, oto jest. Jestem panu bardzo zobowizany. Wol Boecjusza od Seneki. Ta lektura z pewnoci dobrze mi zrobi. Zostawiam panu wywar z jczmienia i jedno niezbdne narzdzie. Niech si pan tym zabawia, aby sobie uly. Odwiedzi mnie cztery razy i wycign z opaw. Mj silny organizm dokona reszty i odzyskaem apetyt. Na pocztku wrzenia byem ju zupenie zdrw i nic mi nie dokuczao oprcz niezwykego upau, robactwa i nudy, bo przecie nie mogem przez cay czas czyta Boecjusza. Pewnego dnia Wawrzyniec oznajmi mi, e mog wychodzi z celi, aby si umy podczas cielenia ka i zamiatania. Skorzystaem z tej aski i spacerowaem przez dziesi minut, gdy sprztano cel, a e chodziem gwatownie i szybko, przestraszone szczury bay si pokaza. Tego te dnia Wawrzyniec wyliczy si z moich pienidzy i okazao si, e pozostao mu

98

jeszcze trzydzieci liwrw, ktrych jednak nie mia prawa da mi do rki. Kazaem mu zatrzyma je z tym, aby zakupi msze na moj intencj pewny, i uczyni z nich cakowicie inny uytek. Podzikowa mi z zadowoleniem w gosie, ktre mnie umocnio w mniemaniu, e to on bdzie celebrowa owe msze. Co miesic dysponowaem to samo, ale nigdy nie ujrzaem adnego pokwitowania ksidza. Wawrzyniec dobrze zrobi odprawiajc msze w karczmie, bo pienidze przynajmniej komu si przyday. yem z dnia na dzie, co wieczr pocieszajc si, e nazajutrz odzyskam wolno. Skoro jednak te nadzieje zawodziy mnie codziennie, uroiem sobie w skoatanym mzgu, e niezawodnie nastpi to pierwszego padziernika, kiedy rozpocznie si panowanie nowych inkwizytorw. Wedug tej kalkulacji mj areszt miaby trwa tak dugo, jak rzdy obecnych. I zapewne to byo te powodem, dla ktrego ani razu nie widziaem jeszcze sekretarza, bo inaczej niezawodnie przyszedby mnie wypyta, wybada i wmwi zbrodnie, aeby w kocu ogosi wyrok. To wszystko, bdc naturalne, wydawao mi si niewtpliwe, jednak owo rozumowanie okazao si faszywe Pod Oowianym Dachem, gdzie nic nie dziao si w naturalnym porzdku rzeczy. Wyobraaem sobie, e inkwizytorzy poznali si na mojej niewinnoci i dojrzeli wasn niesprawiedliwo i e trzymaj mnie w wizieniu tylko pro forma i po to, aby ich opinia sprawiedliwych sdziw nie doznaa uszczerbku. Std wycignem wniosek, e zwrc mi wolno przy skadaniu insygniw swojej niezwykej wadzy. Mj umys by w stanie tak idealnego spokoju, e gotw byem przebaczy im i zapomnie wyrzdzon mi krzywd. Jake mwiem sobie mogliby ci panowie zostawi mnie tutaj na asce swoich nastpcw, ktrym nie zdoaj przedstawi najmniejszego dowodu mojej winy!? Uwaaem za rzecz zgoa niemoliw, aeby mogli mnie skaza i wyda wyrok nie pomwiwszy ze mn uprzednio i nie przedstawiwszy swoich racji. Moj niewinno uwaaem za bezsprzeczn i rozumowaem logicznie, jednak nie naleao kierowa si rozsdkiem majc do czynienia z Trybunaem, ktry rni si od wszelakich innych na wiecie samowol i wasnym widzimisi. Wystarczy, e inkwizytorzy wystpuj przeciwko komu, aby ju by winien, wic po co ogasza mu wyrok! Nikt go nie pyta o zgod, a inkwizytorzy myl, i lepiej zezwoli nieszcznikom na odrobin nadziei, gdy nawet dobrze o wszystkim poinformowany wizie nie pozostanie przez to ani godziny krcej pod kluczem. Kto mdry nikogo w swoje sprawy nie wtajemnicza, a spraw wenecjaskiego Trybunau jest sdzi i skazywa. Winny to maszyna, ktra nie potrzebuje si do niczego wtrca przy wsppracy; to gwd wystarczy tylko uderzy, aby wszed w cian. Znaem co nie co zwyczaje kolosa, co mnie przygnit swoj stop, jednak istniej na wiecie rzeczy, ktrych znajomoci czowiek nie moe si chwali, dopki nie dowiadczy ich na wasnej skrze. W ostatni wrzeniow noc nie zmruyem oka, niecierpliwie wypatrujc witu, bo byem gboko przekonany, i tego dnia odzyskam wolno. Skoczyo si panowanie hultajw, ktrzy mnie uwizili. Jednak dzie nadszed, Wawrzyniec zjawi si jak zwykle, nie przynoszc mi nic nowego. Przez pi, sze dni targay mn wcieko i rozpacz, a wreszcie wyobraziem sobie, e dla powodw, ktrych nie umiaem poj, postanowiono wizi mnie do koca ycia. Pusty miech porwa mnie na t myl, bo wiedziaem, e nie ma takiej siy, ktra mogaby mi narzuci dug niewol; e postawi ycie na kart, a zerw te wizy. Zdawaem sobie spraw, e albo uciekn, albo zgin deliberata morte ferocior.15 Na pocztku listopada zaczem zastanawia si, jak by tu przemoc wyj z wizienia, gdzie zamknito mnie prawem kaduka, i ju o niczym innym nie mylaem. Jem ama sobie gow nad sposobem wprowadzenia w czyn mego zamiaru i ukadaem setki planw, jeden mielszy od drugiego. Ale zawsze jaki nowy kaza mi zapomnie o poprzednim, ktry sdziem najlepszym.
15

Deliberata... tym groniejszy, e zdecydowany na mier.

99

Podczas tej wytonej pracy imaginacji przydarzy si wypadek szczeglny, ktry da mi odczu, w jak smutnej kondycji znajdowa si mj umys. Staem na poddaszu spogldajc w gr, ku okienku, a moje spojrzenie biego rwnie w stron grubej belki. Nagle ujrzaem, e nie tyle drgna, co skrcia si w prawo i zaraz odprajc si, ale ruchem wolnym i przerywanym, powrcia do dawnego pooenia. A gdy ja jednoczenie zachwiaem si na nogach, pojem, e jest to wstrzs ziemi. Wawrzyniec i jego pomocnicy, ktrzy w owej chwili wyszli z mojej celi, powiedzieli, e i oni rwnie odczuli w wstrzs. Byem w takim stanie umysu, e to wydarzenie wzbudzio we mnie rado, ktr ukryem starannie, nie odzywajc si sowem. Taki sam wstrzs powtrzy si w par sekund pniej i wwczas nie mogem powstrzyma si od krzyku: Un altra, un altra, gran Dio! Ma piu forte16. Przeraone zbiry uwaajc to za obraz bosk, popenion przez zrozpaczonego szaleca, ucieky w popochu. Zastanowiwszy si nad sob po ich ucieczce, zrozumiaem, e wrd wydarze, ktre pomogyby mi odzyska wolno, braem take pod uwag zawalenie si Paacu Dow. Przy rozsypywaniu si tego olbrzymiego budynku zostabym wyrzucony cay i zdrowy, a wic i wolny, na plac witego Marka, gdzie w najgorszym wypadku zginbym zmiadony pod gruzami. Czowiek w mojej wczesnej sytuacji ma wolno za wszystko, gdy ycie za nic lub prawie za nic! W gbi duszy byem ju bliski obdu. w wstrzs ziemi by odbiciem tego, ktry zniszczy wtenczas Lizbon.

RNE WYDARZENIA WSPTOWARZYSZE PRZYGOTOWUJ UCIECZK ZMIANA CELI

Po to, aeby czytelnik mg obj rozumem moj ucieczk z takiego miejsca, jakim jest wizienie Pod Oowianym Dachem, musz go zapozna z jego rozkadem. Wizienie Pod Oowianym Dachem, przeznaczone dla winiw stanu, jest najzwyklejszym strychem w Paacu Dow, a swoj nazw bierze od wielkich arkuszy oowiu, pokrywajcych dach. Dosta si do mona jedynie przez drzwi paacu lub z budynku wiziennego, albo te przez most, o ktrym ju wspomniaem, zwcy si Mostem Westchnie. A do cel droga wiedzie tylko poprzez sal, gdzie zbieraj si panowie inkwizytorzy. Klucz od niej ma sekretarz i bardzo wczesnym rankiem wrcza go klucznikowi, nikomu innemu, i tylko na ten czas, jakiego potrzeba do obsuenia winiw. Owo obsugiwanie odbywa si o samym wicie, albowiem pniej zbiry krccy si tu i tam zbyt rzucaliby si w oczy tym, ktrzy w jakowym interesie przychodz do Rady Dziesiciu. Rada za zbiera si codziennie w przylegej sali, nazywanej La Bussola, przez ni to musz przechodzi zbiry za kadym razem, gdy id do wizienia. Cele pooone s po dwch frontach na szczycie paacu, trzy od zachodu, z moj wrd nich, i cztery od wschodu. Rynna na dachu od zachodniej strony wychodzi na paacowe podwrze, ta druga za opada pionowo wprost do kanau rio di Palazzo. Cele od tamtej strony s bardzo jasne i mona w nich sta wyprostowanym, czego nie da si rzec o tej czci wizienia, gdzie mnie zamknito, zwanej od przechodzcej przez ni olbrzymiej belki, tej, co mnie pozbawia wiata, midzykrokwiow. Podoga mojej celi znajdowaa si nad sufitem sali inkwizytorw, gdzie zbierali si oni zwykle dopiero w nocy po dziennej sesji Rady Dziesiciu, ktrej wszyscy trzej s czonkami. Doskonale znajc rozkad budynku i niezmienne zwyczaje inkwizytorw uwaaem, e jedyny sposb ucieczki, przynajmniej w moim mniemaniu jedyny wrcy powodzenie, zasadza si na tym, by przebi podog mojej celi. Do tego potrzebowaem jednak narzdzi, a o
16

Un altra... Jeszcze raz, jeszcze raz, wielki Boe! Ale mocniej.

100

nie trudno byo w miejscu, gdzie zakazywano komunikowania si ze wiatem zewntrznym i zabraniano przyjmowania wizyt i pisywania listw. Na przekupienie zbira potrzebowabym sporo pienidzy, a nie miaem ani grosza. Gdyby nawet klucznik i jego dwaj pomocnicy askawie pozwolili zadusi si, bom nie mia innej broni prcz wasnych rk, to trzeci z nich sta zawsze na warcie przy zamknitych drzwiach do galerii i otwiera je na haso podawane mu przez towarzysza, gdy ktry chcia wyj. Mimo tych przeszkd stale rozmylaem, jak std uciec, a e u Boecjusza nie znajdowaem na to adnej odpowiedzi, zaniechaem czytywania go. Jednak bdc gboko przewiadczony, e w sposb nasunie mi si tylko przy uporczywym deliberowaniu, nie zezwalaem sobie na najmniejsz myl, ktra nie wizaaby si z ucieczk. Zawsze wierzyem, e gdy czowiek uporczywie do jakiego celu dy i uparcie w plan ma na oku, musi dopi swego mimo wszelkich przeszkd. Stanie si wwczas wielkim wezyrem, papieem, wstrznie fundamentami monarchii, byleby zabra si do tego za modu i byleby mia konieczny ku temu rozum i wytrwao. Albowiem czowiek w latach, wzgardzony ju przez Fortun, do niczego nie dojdzie i bez jej pomocy na nic liczy nie moe. Chcc osign powodzenie, trzeba budowa na szczciu i nie oglda si na poraki, ale to najtrudniejsza ze wszystkich politycznych kalkulacji. W poowie listopada Wawrzyniec powiedzia mi, e Messer Grande sprowadzi jakiego winia i e nowy sekretarz, nazwiskiem Businello, kaza go wsadzi do najgorszej ciemnicy, wobec czego zostanie zamknity w mojej celi. Wawrzyniec jakoby mia si odezwa, i ja za ask sobie poczytuj zamknicie w samotnoci, na co sekretarz odpar, e po czterech miesicach wizienia pewnie zmdrzaem. Owa wiadomo nie zmartwia mnie, a t, dziki ktrej dowiedziaem si o zmianie sekretarza, miaem nawet za przyjemn. Pan Piotr Businello by porzdnym czowiekiem, a poznaem go w Paryu, gdy jecha do Londynu w charakterze rezydenta Republiki. Tego dnia po poudniu usyszaem zgrzyt zamkw. Wawrzyniec w towarzystwie dwch pachokw przyprowadzi modego mczyzn, rzewnie paczcego, i zdjwszy mu kajdany zamkn go ze mn, wychodzc bez sowa. Leaem w ku, gdzie modzieniec nie mg mnie widzie. Ubawiem si jego zdumieniem. Na swoje szczcie by ode mnie niszy o siedem do omiu cali i dlatego mg sta wyprostowany. Przyglda si mojemu fotelowi poczytujc go bez wtpienia za przeznaczony dla wasnego uytku. Unisszy wzrok na wysoko parapetu przy okienku dojrza dzieo Boecjusza; wzi je, otworzy i odrzuci jak by z rozczarowaniem, pewnie dlatego, e pisane po acinie na nic mu si przyda nie mogo. Kontynuujc dalej inspekcj ciemnicy, po omacku skierowa si na lewo i mocno zdziwi si natrafiwszy na moje manatki. Podszed do alkwki, wycign rk i dotknwszy mnie, poprosi z szacunkiem o wybaczenie. Kazaem mu si i tak zawarlimy znajomo. Kim pan jeste? zapytaem. Nazywam si Maggiori i pochodz z Vicenzii. Mj ojciec, stangret domu Poggianw, do jedenastego roku ycia posya mnie do szk, gdzie nauczyem si czyta i pisa. Potem przez pi lat praktykowaem u balwierza i dobrze posiadem znajomo owego fachu. Odszedszy od niego, zostaem przyjty na pokojowca do ksicia X. Od dwch lat byem na tej subie, kiedy to jego jedynaczka wysza z klasztoru. Odtd trefiem jej wosy i stopniowo zakochaem si w tej panience, budzc wzajemny sentyment. Kiedy ju po raz setny przysiglimy tylko do siebie nalee, uleglimy przemonej potrzebie okazywania sobie czuoci, a wreszcie stan modej hrabianki zdradzi nasz zwizek. Jedna ze sug, stara i pobona, pierwsza odkrya, co nas czy, oraz w stan mojej kochanki. Oznajmia, e musi o wszystkim powiedzie hrabiemu, ale moja moda przyjacika zdoaa skoni j do milczenia zapewnieniem, e sama jeszcze w tym tygodniu wyzna ojcu prawd przez swojego spowiednika. Uprzedzia mnie o wszystkim i miast pj do spowiedzi uknua wraz ze mn plan ucieczki. Szczliwie zawadna do znaczn kwot oraz paroma diamentami zmarej matki i tej nocy

101

mielimy wyruszy do Mediolanu. Ale wczoraj po obiedzie wezwa mnie hrabia, wrczy list i kaza natychmiast dostarczy go do rk wasnych osobie, do jakowej by adresowany w Wenecji. A e mwi do mnie wielce uprzejmie i askawie, nie mogem powzi najmniejszego podejrzenia, jak zdrad szykuje. Poszedem po paszcz i w przelocie poegnaem moj ma oneczk, zapewniajc, e wrc niebawem. Bardziej przenikliwa ni ja i by moe przeczuwajc nieszczcie, jakie mi grozio, biedaczka zemdlaa. Jak najszybciej przybywszy na miejsce pospieszyem odda fatalny list. Kazano mi czeka odpowiedzi, a gdym j wreszcie dosta, wstpiem do gospody, aby si troch pokrzepi, z myl, e zaraz wyrusz w powrotn drog do mojej onki. Ale kiedy wychodziem z gospody, zatrzymano mnie, zawiedziono na wartowni i trzymano pod stra, pki nie sprowadzono tutaj. Sdz, mj askawy panie, e chyba mog poczytywa hrabiank za swoj on? Mylisz si pan. Tak, ale natura... Natura, gdy si tylko jej sucha, prowadzi czowieka do wizienia Pod Oowianym Dachem. A wic jestem Pod Oowianym Dachem? Jak i ja. Mj modzieniec zapaka gorzkimi zami. By to chopiec adny, szczery, uczciwy i zakochany po uszy. Cakowicie rozumiaem hrabiank i ogromnie winiem hrabiego, jej ojca, za to, e narazi crk na pokusy towarzyszce obcowaniu z mczyzn modym, przystojnym i uczuciowym. Pasterzowi co wpuszcza wilka midzy owieczki, nie wolno narzeka na szkod w stadzie. Paczc i lamentujc w modzieniec ani jednej zy nie uroni nad swoim losem, lecz wszystkie uczucia kierowa ku modej kochance. Myla, e klucznik powrci, aby mu przynie ko i jedzenie, rozczarowaem go jednak w tym wzgldzie i zaofiarowaem co nieco z moich zapasw. Zbyt jednak cierpia, aby mg przekn cho jeden ks. Wieczorem daem mu swj siennik, na ktrym spdzi noc, bo aczkolwiek wyglda na schludnego, nie chciaem, aby spa ze mn, bojc si skutkw, jakie senne widziada mogy wywoa u zakochanego. Nazajutrz przyniesiono mu siennik i obiad za pitnacie soldw, ktre Trybuna wyznaczy na jego utrzymanie w dowd szczeglnej aski albo te z litoci, bo sowo sprawiedliwo wydawao si obce tak straszliwej instytucji. Powiedziaem klucznikowi, e mj obiad wystarczy nam obu i e za to, co przyznano owemu modziecowi, moe odprawia swoje msze. Chtnie si tego podj i powinszowawszy modziecowi mojego towarzystwa oznajmi, e obaj moemy na p godziny wyj na poddasze. Te spacery doskonale robiy memu zdrowiu i byy niezmiernie pomocne w planach ucieczki, ktr udao mi si urzeczywistni dopiero po jedenastu miesicach. Na samym kocu tego siedliska szczurw dostrzegem stare meble, poniewierajce si po obu stronach dwch wielkich skrzy i przed olbrzymim stosem papierw pozszywanych w kajety. Zabraem sobie kilkanacie dla przyjemnoci czytania i przekonaem si, e s to dawne procesy kryminalne, a ich lektura przysporzya mi sporo rozrywki, bo mogem czyta o tym, co ongi z pewnoci osaniaa gsta tajemnica. Midzy rupieciami lecymi na ziemi znalazem fajerk, kocioek, szufelk do wgla, szczypce, stare lichtarze, urynay i nawet szpryc do lewatywy. To nasuno mi myl, e paru wielce dostojnych winiw wyrniono zezwoleniem korzystania z owych rzeczy. Ale najwiksz ciekawo obudzi we mnie rygiel prosty, gruby na cal i dugi na ptorej stopy. Nie ruszyem niczego, bo moje plany nie dojrzay jeszcze na tyle, abym sobie co specjalnego upatrzy. Pewnego ranka przy kocu miesica zabrano mego towarzysza, a Wawrzyniec powiedzia mi, e skazano go na zamknicie w wizieniu zwanym Wizieniem Czterech. Ley ono pord innych, zwykych, i podlega inkwizytorom pastwa. Winiowie obdarzeni s tam przywilejem przywoywania klucznika, gdy zajdzie tego potrzeba. Cele s ciemne, jednak owie-

102

tlone lamp oliwn. Nie zachodzi obawa poaru, bo wszystko jest tam z marmuru. W dugi czas potem dowiedziaem si, e nieszczsny Maggiori przesiedzia w tym wizieniu pi lat, a pniej zesano go na dziesi na wysp Cyter. Nie wiem, czy si stamtd kiedy wydosta. By mi podanym towarzyszem, o czym przekonaem si, gdym go utraci, bo zaczem popada w melancholi. Na szczcie zachowaem przywilej pgodzinnych spacerw po strychu i zabraem si do skrupulatniejszego badania jego zawartoci. Jedn ze skrzy wypeniay pikne papiery, kartony, nie zacite pira i kbki szpagatw. Druga bya zabita gwodziami. Moj uwag przyku kawa marmuru; by czarny, gadki, gruby na cal, dugi na sze i szeroki na trzy. Wziem go, nie wiedzc jeszcze po co i na co, i ukryem w mojej celi, starannie osoniwszy koszulami. W tydzie po odejciu Maggioriego Wawrzyniec powiedzia mi, e wedug wszelkich znakw na niebie dostan niebawem nowego towarzysza. Wawrzyca, w gruncie rzeczy gadu, poczynao zoci, e nigdy nie zadawaem mu adnych pyta. Z obowizku powinien by trzyma jzyk za zbami, lecz gdzie znale idealnych hultajw? Trafiaj si tacy, na szczcie rzadko, a w adnym wypadku nie naley szuka ich wrd podlejszych stanw. Tak wic Wawrzyniec, nie mogc zabysn powcigliwoci jzyka, wyimaginowa sobie, e skoro go nigdy o nic nie pytam, to pewnie przypuszczam, i nic nie wie, a to ubodo jego ambicj. Chcc mnie przekona, i tkwi w bdzie, papla nie pytany. Sdz, e pan czsto bdzie miewa goci, bo w szeciu innych celach siedzi po dwch winiw, bynajmniej nie stworzonych do zamknicia w Wizieniu Czterech. A e mu nie odpowiedziaem, znw podj po paru chwilach: Tam wtrcaj wszystkich bez wyboru, z ogoszonych wyrokw, o ktrych oni nawet nie wiedz. Winiowie, co to jak pan siedz Pod Oowianym Dachem i pod moj opiek, to wszystko ludzie znaczni i o ich przestpstwach zwykli ciekawscy wiedzie nie mog. Gdyby pan wiedzia, kto tu dzieli paski los, zdziwiby si pan... Taka oto bya pierwsza przemowa, ktr mnie ten kat uraczy, i musz przyzna, e setnie si ni ubawiem. Zrozumiaem, e w czowiek, gdyby by odrobin mdrzejszy, na pewno okazaby si gorszy. Postanowiem wykorzysta jego gupot. Nazajutrz przyprowadzono do mojej celi nowego wspstoownika, a gdy pierwszego dnia potraktowano go tak jak Maggioriego, zrozumiaem, e powinienem zakupi jeszcze jedn kocian yk, bo skoro nowy przybysz nic nie dosta, musiaem jako dobry gospodarz uyczy mu swojej. Nowy wsptowarzysz skoni mi si gboko, albowiem broda, ktra mi bya wyrosa na cztery cale, wicej jeszcze budzia szacunku od caej postawy. Wawrzyniec nieraz poycza mi noyczek dla obcicia paznokci lecz pod grob cikiej kary nie wolno mu byo zezwoli, abym dotkn swojej brody. Nie znam powodw tego zakazu, ale w kocu przyzwyczaiem si do zarostu, jak przyzwyczajamy si do wszystkiego. Przybysz by w wieku lat pidziesiciu, mniej wicej mojej postury, lekko przygarbiony, chudy, z duymi ustami i lichym uzbieniem. Mae szare oczki spoglday spod krzaczastych, rudych brwi, co mu nadawao wygld puszczyka. A to wraenie podkrelaa jeszcze maa peruczka z czarnego wosia, od ktrej bi wielce przykry odr oliwy, oraz szaty z grubego szarego sukna. Przyj zaofiarowany mu przeze mnie obiad, lecz zachowywa si powcigliwie i przez cay dzie nie przemwi ani swka. Naladowaem jego milczenie, bdc pewny, e mu si jzyk rozwie, co istotnie nastpio nazajutrz. Wczesnym rankiem przyniesiono mu ko i wr napeniony bielizn. Klucznik zapyta nas obu, co yczylibymy sobie na obiad, i poprosi o pienidze. Nie mam ani grosza odpar na to. Jak to? Taki bogacz nie ma ani grosza! Nie mam ani grosika.

103

 No to dostanie pan onierskie suchary i wod. Takie s przepisy. Wyszed i wrci po chwili przynoszc ptora funta sucharw i dzban wody. Postawi to wszystko obok winia i znw wyszed zamykajc drzwi. Zostawszy sam na sam z tym straszydem, usyszaem, e wzdycha. Zdjty litoci przerwaem cisz: Niech pan nie wzdycha, mj panie, zjesz pan ze mn. Jednak wydaje mi si, e popenie pan gruby bd przychodzc tu bez pienidzy. Mam je, ale nie mog si do tego przyzna przed tymi harpiami. Pikna mi mdro, co skazuje na chleb i wod! Czy wiesz pan, dla jakich powodw ci uwiziono? Tak, wiem, i w paru sowach przedstawi je panu. Nazywam si Squaldo-Nobili. Mj ojciec by zwykym chopem, nauczy mnie jednak czyta i odziedziczyem po nim may domeczek z niewielkim kawakiem przylegajcego do gruntu. Pochodz z Friul, o jeden dzie marszu od Udine. A e czsta wichura, ktr zw corno, raz po raz uszkadzaa moj ma posesj, postanowiem sprzeda j i zamieszka w Wenecji, co te i uczyniem dziesi lat temu. Dostaem osiem tysicy liwrw, i to w dobrych cekinach, a wiedzc, e w tej bogosawionej republice kady czowiek korzysta z odpowiedniej swobody, przeoyem sobie, e gdy puszcz w ruch ten kapita, bd mg y w dostatku; zaczem wic poycza pod zastaw. Ufajc w swoj gospodarno, zdrowy sd i znajomo ycia, postanowiem temu zawodowi da pierwszestwo przed innymi. Wynajem may domek w dzielnicy Kanau Krlewskiego, umeblowaem go i mieszkaem tam samotnie i bardzo spokojnie, a po dwch latach stwierdziem, e mam ju dziesi tysicy liwrw ponad kapita, cho niczego sobie nie aujc wydawaem dwa tysice na wasne potrzeby. Kontynuujc ten sam proceder znalazem si na dobrej drodze do zdobycia z czasem uczciwej fortuny, alici pewnego dnia, poyczywszy jednemu ydowi dwa cekiny pod zastaw sporej iloci ksiek, znalazem midzy innymi jedn zatytuowan Mdro Charona. Wwczas to przekonaem si, jak dobrze jest umie czyta, bo ta ksika, ktrej by moe pan nie znasz, sama jedna warta jest wszystkich innych, skoro zawiera w sobie bez wyjtku wszystko to, co czowiek wiedzie powinien. Uwalnia go od przesdw nabytych w dziecistwie. Przy Charonie egnaj pieko i te wszystkie prne okropnoci przyszego ycia; otwieramy oczy, poznajemy drog do szczcia, stajemy si mdrcami. Niech pan zdobdzie ksig, o ktrej mwi, i kpi sobie z gupcw, co panu zakazuj owego skarbu. Ta niezwyka przemowa zdradzia mi, z kim mam do czynienia. Jeli idzie o Charona, czytaem go, ale nie wiedziaem, e zosta przeoony na woski. Charon, wielki admirator Montaignea, chcia przecign mistrza, lecz daremnie si trudzi. Mj nowy towarzysz cign dalej: Uwolniony przez Charona od reszty faszywych skrupuw i niepotrzebnych wpyww, ktrych tak trudno si wyzby, uwijaem si rano, tote po szeciu latach byem ju w posiadaniu dziesiciu tysicy cekinw. Nieche si pan temu nie dziwi, albowiem w tym bogatym miecie hazard, prniactwo i hulanki zdemoralizoway wszystkich, wywoujc sta gonitw za pienidzmi, a mdrzy zarabiaj tam, gdzie gupi trac. Trzy lata temu hrabia Sriman zaproponowa mi, abym wzi od niego piset cekinw i puci je w obieg za poow zysku, jaki przynios. Zada tylko zwykego kwitu, moc ktrego zobowizaem si zwrci ow kwot na pierwsze danie. Przy kocu roku daem mu siedemdziesit pi cekinw, co stanowio pitnacie procent zysku. Pokwitowa mi je, ale nie by zadowolony, bez najmniejszego powodu, bo miaem do wasnych pienidzy i nie korzystaem z jego wkadu w moim interesie. Nastpnego roku z czystej szlachetnoci postpiem podobnie, jednake doszo przy tym do obraliwych sw i hrabia zada zwrotu piciuset cekinw.

104

Chtnie odparem ale potrc sobie owe sto pidziesit, ktre ju pan dosta. Wpad w gniew i przez sd zada zwrotu caoci. Sprytny jurysta podj si mojej obrony i cign spraw a dwa lata. Trzy miesice temu zaczto mi napomyka o ugodzie, ktrej odmwiem. Ale lkajc si jakowego gwatu zwrciem si do ksidza Justiniani, powiernika markiza de Montalegre, ambasadora Hiszpanii, a w za niewielk kwot wynaj mi domeczek na List, gdzie czowiek jest bezpieczny przed niespodziankami. Chciaem zwrci hrabiemu pienidze, ale uwaaem, e wolno mi zatrzyma sto cekinw, ktre z jego winy wydaem na proces. Tydzie temu odwiedzili mnie dwaj juryci, jego i mj; pokazawszy im dwiecie pidziesit cekinw w sakiewce, oznajmiem, e mog je dosta, lecz ani grosza wicej. Odeszli bez sowa, cho obaj z minami wielce niezadowolonymi, z czego sobie zreszt nic nie robiem. Ot trzy dni temu ksidz Justiniani zawiadomi mnie, e ambasador uwaa za stosowne zezwoli inkwizytorom stanu na przeprowadzenie u mnie rewizji. Bdc pod opiek ambasadora obcego pastwa uwaaem to za rzecz niemoliw, tote zamiast zwykle przyjtych w takowych wypadkach rodkw ostronoci, ukryem jedynie pienidze w zupenie pewnym miejscu i spokojnie czekaem zapowiedzianej wizyty zbirw. O wicie zjawi si u mnie Messer Grande i zada trzystu pidziesiciu cekinw, a gdy odpowiedziaem, e nie mam ani grosza, aresztowa mnie i oto tu jestem. Zadraem nie dlatego, em si znalaz w towarzystwie ajdaka, lecz bardziej dlatego, e sdzi mnie rwnym mu, bo gdyby inaczej mniema, z pewnoci nie zaszczyciby mnie tak dug opowieci, liczc przy tym niewtpliwie na moj aprobat. Owe gupstwa, ktrymi mnie czstowa przez trzy dni pobytu w celi, bez przerwy gadajc o Charonie, pozwoliy mi sprawdzi suszno woskiego przysowia: Guardati da colui che non ha letto che un libro solo17. Lektura owej ksiki, dziea zdronego ksidza, uczynia ze zupenie ateist, czym si bez ustanku przechwala. Po poudniu zjawi si Wawrzyniec i kaza mu zej z sob do sekretarza. Ubra si wic szybko i w popiechu wcign moje buciki miast swoich, czego nawet nie zauwayem. Wrci w p godziny potem paczc, wycign ze swoich bucikw dwie sakiewki, w ktrych mia trzysta pidziesit cekinw, i poprzedzany przez klucznika poszed je zanie sekretarzowi. Niebawem znw wrci i wziwszy paszcz, wyszed. Wawrzyniec powiedzia mi, e go wypuszczono na wolno. Myl, i nie bez podstaw, e sekretarz pod grob tortur zmusi go do uznania i zapaty dugu, a gdyby tortury miay suy tylko do takich celw, to cho brzydz si nimi i tym, co je wynalaz, pierwszy gosibym ich przydatno. Dnia l stycznia 1756 roku dostaem noworoczne upominki. Wawrzyniec przynis mi szlafrok na lisim futrze, jedwabn, watowan kodr i worek na nogi z niedwiedziej skry. Przyjem to z radoci, bo zimno dawao mi si rwnie dotkliwie we znaki, jak upa w sierpniu. Wawrzyniec oznajmi mi take z polecenia sekretarza, e mog dysponowa szeciu cekinami co miesic, za ktre wolno mi kupi takie ksiki, jakie zechc, i otrzymywa gazet, i e ten podarunek zawdziczam panu de Bragadin. Wziwszy od Wawrzyca owek napisaem na kawaku papieru: Dzikuj Trybunaowi za wspaniaomylno i panu de Bragadin za szczodro. Pewnego ranka, gdy spacerowaem, po strychu, mj wzrok spocz na ryglu, o ktrym, ju napomknem, i pomylaem, e moe mi posuy za doskona bro ofensywn i defensywn. Schwyciem go i ukrywszy pod szlafrokiem zaniosem do swojej celi. A kiedy zostaem sam, wziem wspomniany uprzednio kawa czarnego marmuru i szybko spostrzegem, e moe by wspaniaym toczydem, bo po krtkim pocieraniu elaza o marmur uzyskaem wcale zgrabny i gadki kant. Zaciekawia mnie ta niezwyka praca, zupenie dla mnie nowa i obiecujca zdobycie przedmiotu cakowicie zakazanego w tym wizieniu. By moe wioda mnie te i prno, ktra nakazywaa, bez adnych potrzebnych do tego narzdzi, wykona or i podniecaa
17

Guardati... strze si tego, kto czyta tylko jedn ksik.

105

trudno, albowiem musiaem trze ryglem o marmur niemal po ciemku na poziomie parapetu. Trzeba byo przy tym trzyma owe toczydo w lewym rku, bom nie mia jak go umocowa, a w dodatku nie dysponowaem ani kropelk oliwy dla zwilenia i zmikczenia elaza, com je chcia naostrzy. Do, e postanowiem sprbowa tego cikiego zadania. lina posuya mi za oliw i przez osiem dni pracowaem nad wyszlifowaniem omiu stokowych paszczyzn, ktrych wierzchoki zbiegay si w jeden ostry szpic. Paszczyzny miay po ptora cala dugoci, a rygiel tym sposobem wyszlifowany tworzy omioktny sztylet, tak doskonale proporcjonalny, jakiego trudno by nawet szuka u dobrego noownika. Nie mona sobie przedstawi, ile musiaem przy tym znie blu ani ile fatygi i cierpliwoci kosztowaa mnie ta przykra praca, ktr przyszo mi wykona bez adnych narzdzi posugujc si jedynie ruchomym kamieniem... Prawe rami tak mi zesztywniao, e nie mogem nim porusza. Do wygldaa jak wymacerowana i przecia j duga blizna powstaa z wielu bbli, natartych przy cikiej i uporczywej pracy. Trudno sobie wyobrazi, ile si nacierpiaem, zanim skoczyem to zadanie. Dumny ze swego dziea i nawet jeszcze nie mylc, do czego mi posuy zaczem przede wszystkim zastanawia si, jak by je ukry, aby uszo uwagi przy najskrupulatniejszej rewizji. Przychodziy mi do gowy tysice pomysw, wszystkie niepewne, a nagle wzrok mj pad na fotel i tu ukryem sztylet w sposb nie budzcy najmniejszych podejrze. Tak oto Opatrzno dopomoga mi w przygotowaniu ucieczki, ktra miaa by niezwyk, jeli ju nie cudown. Przyznaj si do prnoci, jednake ta prno nie wypywa z powodzenia ucieczki, albowiem najwiksz rol odegrao w niej szczcie; wynika ona natomiast z tego, e uwaaem rzecz ca za moliw i e miaem odwag podj j mimo wszystkie przeszkody, ktre, gdyby zniweczyy moje plany, znacznie pogorszyyby te i mj los, by moe na zawsze pozbawiajc mnie wolnoci. Po trzech, czterech dniach rozmyla nad sposobem uycia rygla, ktry sta si teraz jak by rodzajem piki, wielkiej niby kij i dugiej na dwadziecia cali, osdziem, e najprociej bdzie wyduba nim otwr w pododze pod moim kiem. Byem pewny, e sala pod spodem jest t, w ktrej widziaem pana Cavalli. Nie byo dla mnie tajemnic, e otwieraj j codziennie rano, i nie wtpiem, e gdy ju wydubi dziur, zdoam atwo opuci si przez ni za pomoc przecierade skrconych w sznur i przywizanych jednym kocem do nogi ka. W sali schowam si pod st, przy ktrym zasiada Trybuna, a rano, skoro tylko otworz drzwi, wyjd i zanim pogo wyruszy, zd ukry si w bezpiecznym miejscu. Wziem te pod uwag, e w owej sali moe stale czuwa jeden ze zbirw, jednake mj sztylet winien by szybko mnie od niego uwolni. Podoga moga by z podwjnych lub nawet potrjnych desek. Nie lada kopot! Jak powstrzyma zbirw od zamiatania celi przez owe dwa miesice, bo tyle mogo mi zaj wydubywanie otworu? Wyranym zakazem wzbudzibym podejrzenie, tym bardziej e chcc si uwolni od robactwa, nastawaem na codzienne zamiatanie, a miota wnet ujawniaby moje plany. Trzeba wic byo znale jaki sposb, aby omin t trudno. Zaczem od tego, e zabroniem zamiata nie podajc powodw owego zakazu. W tydzie potem Wawrzyniec zapyta o nie. Wyjaniem, e kurz pobudzajcy mnie do gwatownego kaszlu moe wywoa jakie tragiczne skutki w moim zdrowiu. Ka skrapia podog rzek na to. To bdzie jeszcze gorzej, bo wilgo gotowa pobudzi humory. W taki to sposb zyskaem tydzie zwoki, alici po tym czasie Wawrzyniec kaza zbirom znw zamiata. Poleci wynie ko na poddasze i pod pretekstem staranniejszego sprztania zapali wiec. Std wywnioskowaem, e ajdak powzi jakie podejrzenie, ale zdobyem si na obojtno wobec tych poczyna i bynajmniej nie rezygnujc ze swoich planw mylaem tylko o tym, jak by je jeszcze mocniej obwarowa. Nazajutrz rano zakuwszy si w palec okrwawiem ca chustk i lec w ku czekaem na Wawrzyca. Ledwie wszed,

106

powiedziaem, e w gwatownym ataku kaszlu pko mi par yek i std ta krew, ktr widzi. Zadaem te sprowadzenia lekarza, ktry, gdy przyszed, puci mi krew i zapisa jaki lek. Oznajmiem mu, e to wina Wawrzyca, bo nastawa na zamiatanie celi. Robi mu z tego powodu wyrzuty i jak bym go by o to prosi opowiedzia, e pewien mody czowiek umar od takiej przyczyny, tudzie owiadczy, e nie ma nic niebezpieczniejszego nad wdychanie kurzu. Wawrzyniec zakl si na wszystkie witoci, i kaza zamie jedynie z uwagi na moje zdrowie, i obieca, e to si ju wicej nie powtrzy. miaem si w duchu, bo lekarz nie mgby lepiej uczyni, nawet gdybym go we wszystko wtajemniczy. Po wyjciu lekarza Wawrzyniec poprosi mnie o wybaczenie i zapewni, e wszyscy inni winiowie czuj si dobrze, cho zamiata si u nich do regularnie. Puszczenie krwi dobrze mi zrobio przywracajc sen i leczc z gwatownych kurczy, ktre ju zaczy napawa mnie strachem. Odzyskaem te apetyt i z kadym dniem nabieraem si. Ale moment zabrania si do pracy by jeszcze do daleki, albowiem wci panowa dotkliwy chd i nie mogem do dugo utrzyma sztyletu w rkach, ktre zaraz mi grabiay. Moje przedsiwzicie wymagao wielkiej przezornoci. Musiaem unika wszystkiego, co atwo by mnie zdradzio; musiaem zdoby si na nieustraszon odwag i zuchwao, aby si porwa na wszystko to, co moi oprawcy mogliby przewidzie i co los mg postawi mi na drodze. Zimowe noce doprowadzay mnie do rozpaczy, albowiem dziewitnacie miertelnie dugich godzin musiaem spdza w ciemnoci. W dnie mgliste za, ktrych w Wenecji nie brak, wiato wpadajce przez okienko byo tak mde, e nie mogem przy nim czyta. A skoro umys nie mia adnej innej strawy, prcz cigego rozmylania nad ucieczk, atwo mogem popa w monomani. Posiadanie ndznej lampki kuchennej uczynioby mnie szczliwym, ale jak tu byo sprokurowa sobie podobn rozkosz! O cudzie ludzkiej myli! Jake si ucieszyem, kiedy wydao mi si i wpadem na pomys zdobycia tego skarbu! Po to, aby zrobi sobie lamp, potrzebowaem nastpujcych skadnikw, ktre by si zoyy w jedn cao: naczynia, knotw, oliwy, krzemienia, krzesiwa, hubki, siarczkw. Za naczynie moga posuy miska, w ktrej przyrzdzano mi jajecznic. Pod pretekstem, e nie znosz zwykej oliwy, kazaem sobie kupi do saaty oliwy z oliwek; z pikowanej kodry mogem porobi knoty. Udajc, e cierpi na zby, powiedziaem Wawrzycowi, aeby przynis pumeksu, ale gdy nie zrozumia, o co mi chodzi, wyjaniem, e skaka bdzie rwnie przydatna; trzeba j tylko przez jeden dzie moczy w occie, a przyoona pniej do zba ukoi bl. Odpar na to, e mj ocet jest doskonay i e sam mog to sobie zrobi, co mwic sign do kieszeni i wycign par kamieni. Gruba elazna klamra przy moim pasie musiaa posuy za krzesiwo. Brakowao mi jeszcze siarki i hubki, tote bez przerwy gowiem si nad zdobyciem tych dwch rzeczy. W kocu los umiechn si do mnie. Dostaem jakiej wysypki podobnej do odry, po ktrej pozostay mi na ramionach czerwone placki, czasami mocno swdzce. Powiedziaem wic Wawrzycowi, aby zada od lekarza jakiego rodka na t dolegliwo, tote nazajutrz przynis mi karteczk, ktr oczywicie sekretarz uprzednio przeczyta, takiej treci: Jeden dzie postu, cztery uncje sodkich migdaw, i skra wyzdrowieje; albo ma z kwiatu siarki, lecz ten rodek jest niebezpieczny. Kpi sobie z niebezpieczestwa powiedziaem Wawrzycowi prosz mi kupi t ma lub przynie siarki, bo majc tu maso sam przyrzdz ma. A moe, panie Wawrzycze, masz pan siarczki? Prosz mi da par. Wypadkiem mia ich kilka w kieszeni i da mi. Jak rado czowiekowi w nieszczciu mog sprawi nawet najbahsze rzeczy! A w moim pooeniu te siarczki nie byy rzecz bah, lecz skarbem prawdziwym. Pniej przez dugie godziny amaem sobie gow, czym by tu zastpi hubk, jedyn brakujc mi jeszcze rzecz, gdy przypomniaem sobie, e kazaem krawcowi wszy j pod pachy mego fraka, aby ustrzec materia od przepocenia. Serce zabio mi gwatownie, bo cho

107

to ubranie, cakiem nowe, leao tu przede mn, krawiec mg zapomnie o hubce. Lk i nadzieja miotay mn na przemian. Jeden krok wystarczyby dla przekonania si, ale nie mogem si na zdoby. W kocu podszedem i czujc si niemal niegodnym tej aski padem na kolana i zapamitale poczem baga Boga, aby krawiec nie zapomnia by mojego polecenia. Po gorcej modlitwie wziem frak, nadpruem go i znalazem hubk! Majc ju wszystkie skadniki, szybko sporzdziem lamp. Prosz sobie wyobrazi moj satysfakcj; nie tylko bowiem stworzyem, jeli tak wolno rzec, wiato w ciemnociach, ale jeszcze, co sprawio mi niemniejsz rado, przestpiem zakaz wydany przez moich niecnych przeladowcw! Noc ju si dla mnie skoczya, ale skoczya si te i saata, bo cho j bardzo lubiem, musiaem, co mi zreszt przyszo do atwo, wyrzec si jej ze wzgldu na brak oliwy. Postanowiem, e do mudnej pracy przy wierceniu otworu zabior si w pierwszy poniedziaek wielkiego postu, bo w peni karnawau obawiaem si nowych goci w mojej celi, i okazao si, e miaem racj. W zapustn niedziel w poudnie usyszaem szczk zamkw i ujrzaem Wawrzyca, a za nim tgiego mczyzn, w ktrym poznaem yda, Gabriela Schalona, znanego powszechnie z umiejtnoci wycigania pienidzy od modych ludzi w zamian za rne brzydkie czyny. Znalimy si, tote w naszym powitaniu nie byo nic niewaciwego. Wolabym wprawdzie dosta jakiego innego towarzysza, ale nikt mnie o zdanie nie pyta. Schalon chcia posa Wawrzyca do swego domu po obiad, ko i wszystkie niezbdne rzeczy, ale Wawrzyniec odrzek, e zd o tym pomwi jutro. w yd by lekkoduchem, gadu, ignorantem i gupcem, lecz tylko nie w swoim zawodzie. Zacz od gratulacji, i to mnie, a nie komu innemu przypad zaszczyt dotrzymywania mu towarzystwa. Za ca odpowied zaproponowaem, aby podzieli ze mn obiad, czego jednak odmwi wyjaniajc, e jada tylko koszerne i e zaczeka, aby smaczniej zje w domu. Kiedy? Dzi wieczr. Syszae pan chyba, e gdym zada ka, klucznik odpar, e o tym pomwimy jutro. A wic ko mi niepotrzebne. Czy pan uwaasz, e mona zostawi bez jedzenia takiego czowieka jak ja? Mnie jednak zostawiono. Zgoda, ale jest pewna rnica midzy nami. A poza tym, gdyby nawet tylko o to chodzio, inkwizytorzy popenili gruby bd kac mnie aresztowa. Niezawodnie gowi si teraz, jak naprawi pomyk. Wyznacz panu jakie odszkodowanie, bo musz przecie szczdzi tak znakomitego czowieka. Rozumujesz pan susznie, bo jestem najzrczniejszym maklerem na giedzie, tote Piciu Mdrcw18 wielce skorzystao na moich radach. Aresztowanie mnie nie przejdzie bez echa i dziwnym zbiegiem okolicznoci wyjdzie panu na dobre. A to w jaki sposb, mj panie? Uwolni ci std, nim miesic minie. Wiem, z kim i jak o tym mwi. A zatem licz na paskie wzgldy. Moe pan miao. Ten nicpo by wielkiego mniemania o wasnej osobie. Chcia mi opowiedzie, co mwi w miecie o moim uwizieniu. Znudzi mnie jednak powtarzaniem gupich rozmw midzy ignorantami takimi jak on i aby go duej nie sucha, signem po ksik. Wtedy ten grubianin mia czelno poprosi, abym nie czyta, bo jego namitnoci jest gadanie, lecz przez cay czas mwi tylko o sobie. Baem si zapali lamp przy tym bydlciu, on za z nastaniem nocy zdecydowa si przyj ode mnie troch chleba i cypryjskiego wina. Pniej musia zadowoli si moim siennikiem, ktry zosta ju zwykym oem wszystkich wieo przybywajcych do celi.
18

Piciu Mdrcw odpowiednik Izby Przemysowo-Handlowej.

108

Nazajutrz dosta ko i ywno z domu. Cikie brzemi tego towarzystwa dwigaem przez dwa miesice, bo zanim nicponia przeniesiono do Wizienia Czterech, sekretarz nieraz musia go wypytywa, aby ujawni najrozmaitsze ajdackie sprawki i spor ilo niedozwolonych kontraktw. Widzc, e w uciliwy towarzysz jako mnie nie opuszcza, zdecydowaem si wreszcie zapali lamp, gdym uzyska od niego obietnic, e mnie nie zdradzi. Ale dotrzyma sowa tylko tak dugo, jak by ze mn, bo Wawrzyniec dowiedzia si o wszystkim; na szczcie nie przywizywa adnej wagi do tej wiadomoci. Naprawd bardzo cierpiaem przez tego gbura, przede wszystkim dlatego, e przeszkadza mi czyta. By wymagajcy, gupi, zabobonny, pyszakowaty, bojaliwy, a czasem wpada w rozpacz. Chcia, abym lamentowa na gos, wwczas gdy lk wyciska mu zy z oczu, i bezustannie powtarza, e to aresztowanie zepsuje mu reputacj. Zapewniaem go z ironi, ktrej nie pojmowa, e pod tym wzgldem niczego nie potrzebuje si obawia, bo ma ju od dawna ustalon renom. Bra to za komplement. Nie chcia przyzna si do skpstwa, ale ktrego dnia zmusiem go do wyznania, e gdyby inkwizytorzy pacili mu po sto cekinw za kady dzie uwizienia, zgodziby si cae ycie spdzi Pod Oowianym Dachem. Niebywale opasy, trzy czwarte ycia spdza w ku, a czsto, pochrapujc w dzie, zoci si potem, i nie sypia w nocy, i to tym bardziej, i sysza, jak oddycham przez sen. Pewnego razu wyrwa mnie z najmocniejszego wypoczynku. Czego pan sobie yczysz? spytaem budzc si raptownie. Drogi przyjacielu, nie mog spa, zlituj si nade mn i pogadajmy troch. I pan mnie nazywasz swoim przyjacielem, wstrtny czowieku! Wierz, e ta bezsenno to prawdziwa mka, ale jeeli jeszcze raz omielisz si obrabowa mnie z jedynego skarbu, jaki mi pozosta, wstan tylko po to, aby ci udusi powiedziaem z pewnego rodzaju wciekoci. Wybacze mi pan; zapewniam, e to ju si nie powtrzy. Moe bym go i nie udusi, cho prawd mwic braa mnie chtka, bo wizie, co mia szczcie zasn gboko, na cay w czas przestaje by niewolnikiem, a nieszczsny niewolnik nie czuje ciaru acuchw, gdy pi. Winszowaem sobie, e nie przystpiem do mojego wielkiego zamierzenia, zanim dodano mi owego towarzysza, tym bardziej i domaga si on zamiatania celi. Gdy tego zada po raz pierwszy, umiaem si ze sw usugujcych nam zbirw, ktrzy owiadczyli, e to moe przyprawi mnie o mier. Upar si jednak przy swoim, a ja odpaciem mu si w ten sposb, e udaem chorego. Moje interesy wymagay ustpliwoci. W Wielk rod Wawrzyniec uprzedzi nas, e po poudniu z okazji nadchodzcych wit Wielkiej Nocy, jak to jest w zwyczaju, odwiedzi wizienie sekretarz, aby ukoi dusze tych, co zechc przyj wity sakrament, i eby wysucha skarg na klucznika. Tak wic dorzuci jeeli chcesz si pan o co na mnie poali, niech si pan ali. I niech si pan ubierze od stp do gw, bo etykieta tego wymaga. Powiedziaem na to, e ma mi nazajutrz przyprowadzi spowiednika. Ubraem si przystojnie, a mj towarzysz poszed w moje lady, ju z gry egnajc si ze mn, taki by pewien, e ledwie przemwi do sekretarza, ten zwrci mu wolno. Przeczucia powiedzia nigdy mnie nie zawodz. Winszuj, ale nie mw pan hop, pki nie przeskoczysz. Nie zrozumia mnie. Sekretarz przyszed istotnie i natychmiast po otworzeniu celi mj wsptowarzysz na klczkach poczoga mu si do ng. Przez kilka minut syszaem tylko jego krzyki i pacz, bo sekretarz milcza zawzicie. Potem Schalon wrci, a mnie Wawrzyniec kaza wyj. Z omiomiesiczn brod, w stroju przeznaczonym do zalotw i na sierpniow pogod, przedstawiaem zapewne zabawny widok przy panujcych chodach. Dygotaem z zimna, co spra-

109

wiao mi wielk przykro, bo baem si, aby sekretarz nie pomyla, e to ze strachu. Wychodzc z ciemnicy musiaem si nisko przygi i uwaaem, e to starczy za ukon, tote wyprostowawszy si patrzyem na sekretarza z min spokojn, jednak bez niewaciwej dumy. Czekaem, aeby si do mnie odezwa. A e rwnie milcza, stalimy przed sob jak dwa posgi. Po paru minutach, widzc, e si nie odzywam skin lekko gow i odszed. Wrciem do celi, rozebraem si szybko i wlazem do ka, chcc si rozgrza co prdzej. W Wielki Czwartek wyspowiada mnie ksidz jezuita, a nazajutrz ksidz z kocioa witego Marka udzieli mi komunii. Jezuita uzna moj spowied za nader lakoniczn i uwaa za stosowne udzieli mi napomnienia przed rozgrzeszeniem. Czy modlisz si, synu? zapyta. Od rana do nocy i od nocy do rana, bo w tych terminach, w jakich jestem, wszystko, co si we mnie dzieje: podniecenie i niecierpliwo wszystko, a do obdu, moe by uwaane tylko za modlitw w oczach Mdroci Boej, ktra jedna jedyna czyta w moim sercu. Umiechn si na to i wygosi przemow, bardziej metafizyczn ni, umoralniajc, ktra ani rusz nie pasowaa do mojej wypowiedzi. Odparbym kady jego argument, gdyby mnie nie zadziwi przepowiedni: Skoro rzek mymy nauczyli ci wiary, uprawiaj j, synu, jak my j uprawiamy, i wiedz, e wyjdziesz std nie wczeniej ni w dzie swego patrona. Po tych sowach udzieli mi rozgrzeszenia i wyszed. Trudno uwierzy, jak wielkie wraenie zrobi na mnie w czowiek. Daremnie prbowabym. si uwolni od tego uczucia, tote zabraem si do przegldania wszystkich witych w kalendarzu. Pouczony, e opuszcz wizienie w dzie mego patrona, i wiadom, i czowiek, ktry mi to powiedzia, moe o tym wiedzie z nauk zupenie pewnych, cieszyem si myl o posiadaniu takiego ordownika, ale ktry wity to mg by? pytaem siebie. Jezuita mi nie powiedzia. Przechodziem wic od jednego do drugiego i stopniowo przyzwyczaiem si wierzy w opiek witych nie wicej, ni wierzymy w to, czego pragniemy, zreszt bez gbszego przekonania, a w kocu zaczem pokada ufno jedynie w moim witym sztylecie i sile wasnych ramion. A jednak przepowiednia jezuity sprawdzia si, bo wyszedem z wizienia w dzie Wszystkich witych, a jeeli jeden z nich ma mnie w swojej pieczy, to musi by wrd tych, ktrych si wici tego dnia, poniewa wici si ich wszystkich. W dwa tygodnie po Wielkiej Nocy uwolniono mnie nareszcie od uciliwego yda i zamiast odesa biedaka do domu, skazano go na dwa lata pobytu w Wizieniu Czterech. Po wyjciu stamtd osiedli si w Triecie, gdzie te zakoczy ycie. Znalazszy si sam, natychmiast z caym zapaem zabraem si do dziea. Musiaem si spieszy z obawy, e mog dosta jakiego nowego wsptowarzysza, rwnie uciliwego, ktry jak w yd bdzie domaga si zamiatania celi. Zaczem od tego, e odsunem ko i zapaliwszy lamp pooyem si plackiem na pododze ze sztyletem w rku i z serwetk tu przy sobie, abym mia w co zbiera wiry i drzazgi w miar drenia desek. Z pocztku odupywaem kawaltka nie wiksze od ziarnek pszenicy, jednak szybko przybieray one na wielkoci. Podoga bya z modrzewiowych, szerokich desek. Zaczem na styku dwch, a e tam nie byo ani gwodzia, ani jakowego elastwa, praca sza mi gadko. Po szeciu godzinach dubania zwinem serwetk i odoyem na bok, aby nazajutrz wysypa jej zawarto za kup papierw na poddaszu. Te kawaki na objto byy ze cztery do piciu razy wiksze ni otwr, z ktrego je wyupaem. Wgbienie szo pod ktem trzydziestu stopni, a w rednicy mogo mie z dziesi cali. Przesunem ko na miejsce i nazajutrz oprniem serwetk przekonawszy si, e te odpadki pozostan niewidoczne. Nazajutrz te przebiwszy pierwsz desk, jak stwierdziem dwucalowej gruboci, natknem si na drug, ktra wydawaa mi si podobna do swojej poprzedniczki. Gnbiony obaw, e dostan nowego wsptowarzysza, zdwoiem wysiek i po trzech tygodniach przewierciem

110

otwr w trzech deskach podogi. Lecz wwczas zdao mi si, e jestem zgubiony, bo natknem si na warstw maych kawaeczkw marmuru, tak zwan w Wenecji terrazzo marmorin. Jest to zwyka mozaika, taka, jak si widuje we wszystkich weneckich domach, prcz domw biedakw, bo nawet wielmoe przekadaj mozaik nad parkiet. Wpadem w konsternacj widzc, e nie ustpuje przed moim sztyletem. Ten wypadek o may wos nie odebra mi caej odwagi. Lecz przypomniaem sobie Hannibala, ktry zgodnie ze sowami Tytusa Liwiusza otworzy sobie drog przez Alpy, rozbijajc ciosami topora skay uprzednio rozmikczone octem. Sdziem, e Hannibalowi udao si to nie dziki zastosowaniu aceto: octu, lecz aceta, co w padewskiej acinie mogo oznacza ascia, kilof zreszt kt moe rczy za bdy kopisty? Mimo to wlaem do otworu posiadan butelk mocnego octu i nazajutrz, czy to na skutek jego dziaania, czy te dlatego, e po wypoczynku przybyo mi si i cierpliwoci, przekonaem si, e niebawem pokonam i t przeszkod. A chodzio nie o rozbicie marmuru, lecz o wykruszenie ostrzem mego narzdzia spoiwa midzy pytkami. Wkrtce zreszt stwierdziem z wielk radoci, e owa praca nie bya taka trudna. Po czterech dniach wydubaem ca mozaik, ani troch nie uszkadzajc ostrza mojego sztyletu. Pod mozaik napotkaem drug podog, ale nie bya dla mnie adn niespodziank. Uwaaem, e to ju ostatnia przegroda. Napoczem j z pewnym trudem, bo ciko mi byo manipulowa moim sztyletem w otworze na dziesi cali gbokim. Po tysic razy bagaem Boga o zmiowanie. Wolnomyliciele, ktrzy twierdz, e modlitwa na nic si zda, nie wiedz, co mwi, albowiem ja wiem z wasnego dowiadczenia, e po modach do Boga zawsze przybywao mi si. Dnia 25 czerwca, w ten sam dzie, kiedy Republika Wenecka wici cudowne pojawienie si witego Marka pod postaci lwa uskrzydlonego w kociele Paacu Dow, to pojawienie si, co, jak mwi, nastpio przy kocu jedenastego stulecia i w owym wiatym wieku wskazao wzniosym umysom dostojnych senatorw, e czas ju wyrzec si witego Teodora, ktry zawid ich nadzieje i nie dopomg w zdobyciu potgi, i zastpi go uczniem witych Piotra i Pawa albo li tylko jak chce wity Euzebiusz tego pierwszego, ot w w dzie powtarzam koo trzeciej po poudniu, gdy zupenie nagi i ociekajcy potem trudziem si lec na brzuchu nad ostatecznym przebiciem otworu, z lamp u boku dla odrobiny wiata, usyszaem ze miertelnym przeraeniem szczk zasuwy i skrzyp drzwi na pierwszym korytarzu. C za okropna chwila! Zdmuchnem lamp, pozostawiem sztylet w dziurze, wrzuciem do rodka serwetk z ca zawartoci, co prdzej pchnem ko na miejsce i padem jak trup akurat w momencie, kiedy otwieray si drzwi celi. Jeszcze dwie sekundy i Wawrzyniec byby mnie przyapa. O mao co nie nastpi na mnie, ale zapobiegem temu jknwszy bolenie, cofn si wic z okrzykiem: Mj Boe, jak mi pana al, to tu czowiek dusi si jak w piekle. Niech pan wstanie i podzikuje Bogu za dobre towarzystwo, ktre panu zsya. Prosz wej, wasza wiato, prosz wej zwrci si do nieszcznika, ktry szed za nim. w przybysz sdzi, e wchodzi do pieka, tote wykrzykn: Gdzie jestem? Gdzie mnie prowadz? wity Boe, co za upa, jaki zaduch! Kto to jest? Wawrzyniec wyprowadziwszy go poprosi, abym wdzia koszul i wyszed na chwil z celi, a zwracajc si do nowego winia wyjani, i przyniesie teraz, jak mu kazano, ko i inne konieczne rzeczy, i dlatego pozostawia nas na poddaszu a do swojego powrotu. Tymczasem cela si przewietrzy i uwolni od zaduchu, ktry pochodzi tylko ze spalonej oliwy. Wielk niespodziank byy dla mnie owe sowa! W popiechu zapomniaem przydusi knot po zdmuchniciu pomienia, skoro za Wawrzyniec nie zadawa mi adnych pyta w tej sprawie, domyliem si, e wie o wszystkim, a tylko niecny yd mg mnie zdradzi. Jake sobie winszowaem, em go w nic wicej nie wtajemniczy! W owej chwili rozwia si mj wstrt do Wawrzyca.

111

Woywszy koszul i szlafrok wyszedem i zobaczyem swojego nowego wsptowarzysza, ktry owkiem spisywa, co Wawrzyniec winien by mu przynie. Przy pierwszym spojrzeniu na mnie wykrzykn: Ach, to Casanova! A ja poznaem w nim hrabiego ksidza Fenarolo z Brescii, ktry mia lat okoo pidziesiciu, by bogaty, miy i wielce lubiany w towarzystwie. Ucisn mnie, a gdym mu powiedzia, e spodziewabym si zobaczy tu Pod Oowianym Dachem, raczej ca Wenecj, ale nie jego, nie mg powstrzyma ez. Kiedy zostalimy sami, oznajmiem hrabiemu, e zaraz po przyniesieniu ka odstpi mu alkow, ale prosz, aby si na to nie zgadza. Poprosiem te, aby si nie dopomina o zamiatanie celi mwic, e pniej wyjani tego powody. On za przyrzek mi zachowa wszystko w najgbszej tajemnicy i wyrazi rado z zamknicia go w jednej celi ze mn. Powiedzia te, e skoro nikt nie zna powodw mojego uwizienia Pod Oowianym Dachem, kady domyla si czego innego. Jedni uwaaj mnie za szefa nowej sekty, inni, e pani Memmo przekonaa inkwizytorw, i nakaniaem jej crki do ateizmu, jeszcze inni twierdzili wreszcie, e Antoni Condulmer, inkwizytor pastwowy, kaza mnie zamkn z powodu zakcenia spokoju publicznego, bo wygwizdaem komedi ksidza Chiari i knuem zamiar wyjazdu do Padwy specjalnie po to, aby go zgadzi. Te wszystkie oskarenia miay pewne podstawy nadajce im cechy prawdopodobiestwa, jednak w gruncie rzeczy byy cakowicie faszywe. Zagadnieniami wiary nie interesowaem si a w takim stopniu, abym sobie zawraca gow zakadaniem nowej sekty. Crki poczciwej pani Memmo, urocze i bystre, raczej mogy kogo do czego namwi, ni same da si namwi, a pan Condulmer miaby pene rce roboty, gdyby chcia uwizi tych wszystkich, ktrzy wygwizdali utwr ksidza Chiari... Pod wieczr przyniesiono porzdne ko, wytworn bielizn, pachnida, wyborn kolacj i wspaniae wina. Ksidz zapaci zwyky trybut, to znaczy niczego nie tkn, ja za jadem za dwch. Gdy Wawrzyniec powiedzia nam dobranoc i zamkn cel a do jutra, wydobyem swoj lamp i przekonaem si, i jest prna, bo caa oliwa wsika w serwetk. Umiaem si szczerze na myl o poruszeniu, jakie wywoaby poar, bo serwetka acno moga si zaj od tlejcego knota. Podzieliem si tymi mylami z moim towarzyszem, ktry rwnie umia si szczerze. Pniej, przy zapalonej lampie, przyjemnie przegadalimy ca noc. Nazajutrz o wicie Wawrzyniec przynis kaw i kosz z tym wszystkim, co byo potrzebne do sporzdzenia dobrego obiadu. Ksidz by bardzo zaskoczony, bo nie mogo mu si w gowie pomieci, i mona by je o tej porze. Pozwolono nam pospacerowa godzin na poddaszu, pniej znw zamknito, i to byo wszystko na dzi. A e robactwo bardzo nas niepokoio, mj towarzysz zapyta, czemu sprzeciwiam si zamiataniu. Nie mogem pozwoli, aby mniema, e lubuj si w brudzie ani e mam skr twardsz ni on, i dlatego wyznaem mu i pokazaem wszystko. By zrozpaczony na myl, i moe zmusi mnie do wyznania tak wanej tajemnicy, jednak dodawa mi otuchy i zachca do gorliwej pracy i jeli tylko warunki pozwol do przebicia otworu jeszcze przed wieczorem. Chcia mi nawet dopomc w opuszczeniu si w d i potem wcign lin. Sam wola nie korzysta z ucieczki, ktra, jak uwaa, moga tylko zaszkodzi jego sprawie. Pokazaem mu urzdzenie, ktre miao mi dopomc w cigniciu za sob sznura zwinitego z przecierade. By to kijek przyczepiony do dugiego szpagatu. Lina z przecierade miaa si trzyma stelaa mego ka za pomoc tego kija, od ktrego sznur siga a do podogi w pokoju inkwizytorw. Gdy wic stan na niej, szarpn sznur, wycign kijek i przecierada opadn. Ksidz sprawdzi dziaanie tego urzdzenia i powinszowa mi pomysu, tym bardziej e owa ostrono bya konieczna, bo gdybym pozostawi zwisajce przecierada, byyby one pierwszym ladem, ktry by mnie zdradzi. Tydzie uwizienia, czas, jaki przepowiedziaem ksidzu, przemin szybko. Utraciem miego towarzysza, ale nie aowaem tego. Odzyska wolno i to byo wystarczajcym po-

112

wodem, abym si radowa. Nie potrzebowaem prosi go o zachowanie tajemnicy, bo najmniejsza uwaga na ten temat zraniaby jego szlachetn dusz. Nazajutrz Wawrzyniec zda mi rachunek z moich pienidzy i okazao si, e dysponuj jeszcze czterema cekinami, z ktrych zrobiem prezent jego onie, co go bardzo dobrze do mnie usposobio. Nie powiedziaem, e wynagradzam go w ten sposb za lamp, ale mg si domyli. Podjwszy swoj prac i cignc j bez przerwy dobiem do celu w dniu 23 sierpnia. Opnio si to tak na skutek najzwyklejszego wypadku. Dubaem otwr w ostatniej desce, wci bardzo ostronie, i przebiwszy j wreszcie na wylot, przyoyem oko do maej dziurki, przez ktr powinienem by dojrze pokj inkwizytorw. Ujrzaem go istotnie, ale jednoczenie dostrzegem w pobliu jak prostopad powierzchni wielkoci mniej wicej omiu cali. Stao si to, czego si zawsze obawiaem: natrafiem na jedn z belek stropowych. w fakt zmusi mnie do poszerzenia otworu w przeciwnym kierunku, albowiem, belka tak zwziaby przejcie, e bdc do krzepkiej budowy nie zdoabym si tamtdy przecisn. Powikszyem wic otwr o jedn czwart, przechodzc od nadziei do rozpaczy, bo przecie mogo tak si zdarzy, e midzy dwiema krokwiami nie staoby miejsca. Po rozszerzeniu otworu mogem przez drug dziurk przekona si, e Bg pobogosawi mojej pracy. Starannie zatkaem owe otworki, aby aden wirek nie spad do sali pod spodem lub nie przedosta si tam promie lampy, co by mnie zdradzio i mogo przyprawi o zgub. Na dzie ucieczki wybraem wigili witego Augustyna, bo wiedziaem, e wtedy zbierze si Wielka Rada i nie bdzie nikogo w sali przylegajcej do pokoju, przez ktry musiaem przej, aby wydosta si na wolno. Miao to wic by 27, ale 25 w poudnie spotkao mnie nieszczcie, a na myl o nim jeszcze teraz dostaj dreszczy, mimo e to ju tyle lat mino od tego czasu. Dokadnie w poudnie usyszaem szczk zasuwy i zdawao mi si, e umieram, serce bowiem tak mi zaomotao w gbi piersi, jak by nadchodzia moja ostatnia godzina. Przeraony padem na swj fotel i czekaem. Wawrzyniec wszedszy na poddasze przyoy twarz do kraty i zawoa wesoym tonem: Winszuj panu dobrej nowiny, ktr przynosz! Mylc z pocztku, e chodzi o zwolnienie z wizienia, bo nic innego nie przyszo mi do gowy, zadraem na caym ciele, gdy wykrycie zrobionego przeze mnie otworu musiaoby doprowadzi do cofnicia uaskawienia. Wawrzyniec tymczasem wyszed i kaza mi i za sob. Zaraz, niech si ubior. Nie ma po co, bo pan tylko przechodzi z tej ndznej celi do innej, nowej i jasnej, gdzie przez dwa okna zobaczy pan poow Wenecji i bdzie pan mg sta wyprostowany... To byo ponad moje siy. Czuem, e mdlej. Prosz mi poda ocet powiedziaem a potem zawiadomi sekretarza, e dzikuj Trybunaowi za t ask i prosz o pozostawienie mnie tu, gdzie jestem. Pan chyba artuje albo pan rozum postrada! Chc pana wycign z pieka, aby wsadzi do raju, a pan odmawiasz! Chodmy, chodmy, trzeba by posusznym. Wstae pan! Pomog panu przej i przenios wszystkie manatki i ksiki. Widzc, e opr byby daremny, wstaem z fotela i z ulg suchaem, jak Wawrzyniec rozkazywa usugujcemu mi zbirowi, aby przenis mj fotel, dziki temu bowiem nie traciem sztyletu, a wraz z nim i wiary w powodzenie ucieczki. Chciabym mc rwnie zabra z sob i wydubany otwr, obiekt tylu trudw i straconej nadziei. miao mog rzec, e wychodzc z tego straszliwego miejsca udrki, pozostawiaem w nim moj dusz. Wspierajc si na ramieniu Wawrzyca, ktry swoimi gupimi artami prbowa mnie rozmieszy, minem dwa korytarze i po zejciu z trzech stopni wszedem do bardzo jasnej sali. W jej odlegym kocu, na lewo, byy mae drzwi, przez ktre Wawrzyniec wprowadzi mnie do innego korytarza na dwie stopy szerokiego i na dwanacie dugiego. W jednym z jego ro-

113

gw bya moja nowa cela. Miaa ona jedno zakratowane okno wychodzce na dwa, rwnie zakratowane okna na korytarzu, przez ktre mona byo rozkoszowa si wspaniaym widokiem a po Lido. W owej smutnej chwili nie miaem nastroju do radowania si tym, ale pniej z zadowoleniem stwierdziem, e gdy okno byo otwarte, wpada przez nie lekki i wiey powiew, ktry agodzi nieznony upa i zwaszcza w lecie by prawdziwym balsamem kojcym dla nieszcznikw, co musieli tam y i oddycha. Czytelnik atwo si domyli, e te wszystkie spostrzeenia nasuny mi si pniej. A wwczas, kiedy wszedem do nowej celi, Wawrzyniec kaza wnie fotel i odszed mwic, e idzie po reszt rzeczy. Siedziaem w fotelu nieruchomy jak posg czekajc na burz, lecz bez lku. W to osupienie wprawia mnie przygnbiajca myl, e wszystkie moje trudy, wszystkie wyliczenia poszy na marne, i w fakt sprawia mi przykro, wcale jednak nie wywoujc alu, a najwiksz pociech znajdowaem w niemyleniu nad przyszoci...

PODZIEMNE CELE ZWANE STUDNIAMI ZEMSTA WAWRZYCA NAWIZUJ KORESPONDENCJ Z INNYM WINIEM, WIELEBNYM OJCEM BALBI; JEGO CHARAKTER UZGADNIAM Z NIM UCIECZK; JEJ SPOSB FORTEL, PRZY POMOCY KTREGO PRZESYAM MU SZTYLET SUKCES DOSTAJ NICPONIA ZA TOWARZYSZA; JEGO PORTRET
Siedziaem zdjty niepokojem i zdesperowany, kiedy dwch zbirw wnioso moje ko. Wyszli zaraz po reszt rzeczy i ponad dwie godziny nie widziaem ywej duszy, aczkolwiek drzwi mojej nowej celi stay otworem. Ten wypadek, zgoa niezwyky, zbudzi mnstwo podejrze w moim umyle, jednak nie mogem zdecydowa si na adne z nich. Wiedziaem tylko, e mog si spodziewa rzeczy najgorszych, i ta pewno zmusia mnie do zdobycia si na filozoficzny spokj, ktry pomgby mi oprze si wszelkim niebezpieczestwom. Poza Oowianym. Dachem i Wizieniem Czterech inkwizytorzy dysponowali jeszcze dziewitnastoma straszliwymi celami pod ziemi, w samym Paacu Dow. Byy to ohydne lochy przeznaczone dla nieszcznikw, ktrych nie chciano skazywa na mier, mimo e w peni na ni zasuyli swoimi zbrodniami. Kady sdzia na caej kuli ziemskiej niezmiennie uwaa, e darowujc ycie przestpcy, ktry zasuy na mier, wyrzdza mu najwysz ask. Jednak wwczas, zamiast jednorazowego i krtkiego blu, skazuje czowieka na o wiele ciszy los, czasem tak straszny, e kada chwila wci ponawianego cierpienia gorsz jest od mierci. Te podziemne lochy, z powodzeniem przypominajce czasem groby, zw si jednak studnie, bo zawsze jest w nich na dwie stopy wody. Dostaje si ona z morza przez te same kraty, przez ktre przenika odrobina wiata. Taka krata mierzy najwyej kwadratow stop. Biedak skazany na ycie w owej brudnej kloace, jeli nie chce kpa si w sonej wodzie, musi przez cay dzie przesiadywa na pryczy, gdzie ley siennik, a jednoczenie mieci si spiarnia. Rano dostaje dzbanek wody, cienk zup i porcj onierskich sucharw, a musi je zje zaraz, bo inaczej stan si upem tustych szczurw morskich, od ktrych roi si w tych straszliwych lochach. Nieszcznicy wtrceni do studni zwykle kocz tam swj ywot, ale zdarza si, e niektrzy z nich doywaj sdziwego wieku. Jeden ze zbrodniarzy, zmary w czasie, gdy ja siedziaem Pod Oowianym Dachem, przey w owych lochach trzydzieci siedem lat, a mia ich czterdzieci cztery, gdy go tam wtrcono. Jeeli we wasnym mniemaniu

114

zasuy na mier, by moe wzi to zagodzenie kary za prawdziw ask, bo s ludzie, ktrzy nade wszystko lkaj si mierci. Ten czowiek zwa si Bguelin. Francuz z urodzenia, suy w randze kapitana w wojskach Republiki w czasie ostatniej wojny z Turkami w roku 1716. By pod rozkazami hrabiego von der Schulenburga, ktry zmusi wielkiego wezyra do odstpienia od Korfu. Wspomniany Bguelin bdc szpiegiem przebiera si za Turka i przekrada do muzumaskiego obozu, alici suc marszakowi suy jednoczenie i wezyrowi, a e dowiedziono mu tej podwjnej zdrady, niewtpliwie wywiadczono mu te i ask wysyajc na mier do owych studni. Mg si tam tylko nudzi i godowa, lecz majc niecny charakter pewnie sobie czsto powtarza: Dum vita superest, bene est19. Widziaem w Spielbergu na Morawach cele pod pewnym wzgldem jeszcze straszliwsze: z litoci wtrcano tam ludzi skazanych na mier, a aden z nich nie przey nawet roku. adne miosierdzie! Przez dwie miertelnie dugie godziny oczekiwania, wydany na pastw najczarniejszych myli i najokropniejszych przewidywa, oczywicie widziaem si take wtrconym do tych przeraliwych lochw, straszliwego miejsca, gdzie nieszczsny wizie yje chimerycznymi nadziejami i gdzie zera go paniczny i nierozsdny strach. Trybuna, wadajcy najodleglejszymi zaktkami paacu, atwo mg wysa do pieka kogo, kto usiowa uciec z czyca. W kocu usyszaem szybkie kroki i niebawem ujrzaem przed sob Wawrzyca z obliczem wykrzywionym wciekoci, pienicego si i blunicego Bogu i wszystkim witym. Zacz od tego, e rozkaza mi odda siekier i narzdzia, ktrymi posugiwaem si dla przebicia podogi, i wyjawi, od jakiego zbira je dostaem. Nie ruszajc si z miejsca, z zimn krwi odparem, e nie rozumiem, o czym mwi. Usyszawszy to kaza mnie zrewidowa, ale ja zerwaem si z fotela i stanem w gronej postawie. Po chwili za zrzuciem z siebie ubranie mwic: Czycie swoj powinno, lecz niech aden tkn si mnie nie way! Przetrzsnli materac, oprnili siennik, obmacali poduszki fotela i nic nie znaleli. Pan nie chcesz powiedzie, gdzie s narzdzia, ktrymi wydubae otwr, ale znajdziemy sposoby, aby ci zmusi do mwienia. Jeeli naprawd gdzie tam jest otwr, to powiem, e to od ciebie dostaem narzdzia i e je tobie oddaem! Na t grob, ktra wywoaa umiech aprobaty na twarzach towarzyszcych mu ludzi, prawdopodobnie zgniewanych jakimi obelgami, Wawrzyniec tupn nog, schwyci si za gow i wybieg jak szalony. Tymczasem jego ludzie poszli i przynieli mi wszystkie moje rzeczy prcz kawaka marmuru i lampy. Wawrzyniec za, nim wyszed z korytarza i ju po zamkniciu mojej celi, zamkn te oba okna, przez ktre wpada wiey powiew. Zostaem wic uwiziony w ciasnej i dusznej celi, odcity od dopywu powietrza. Ale niezbyt si tym przejem, bo musz przyzna, e tanio si wykpiem. Mimo caej znajomoci swego fachu, Wawrzyniec na szczcie nie domyli si, i naleaoby dokadnie przetrzsn fotel. Tak wic zachowawszy swj sztylet, gorco podzikowaem za to Opatrznoci, albowiem wci uwaaem, e los zesa mi owo narzdzie, abym przy jego pomocy wczeniej czy pniej odzyska wolno. Przez ca noc nie zmruyem oka, bo czciowo upa, a czciowo strapienie nie day mi spa. O wicie zjawi si Wawrzyniec z jakim obrzydliwym winem i wod, ktrych nie mona byo przekn. Reszta take bya nielepsza: saata zwida, miso cuchnce, a chleb twardszy od angielskich sucharw. Wawrzyniec nie pozwoli te sprztn celi, a kiedy poprosiem go, aby otworzy okna, uda, e nie syszy. Jeden ze zbirw, uzbrojony w elazny drg, zacz ostukiwa ciany i podog, zwaszcza deski pod moim kiem. Patrzyem na to obojtnym okiem, ale dostrzegem, e nawet nie dotkn puapu... A wic tamtdy powiedziaem sobie wyjd z tego
19

Dum... Pki ycia, pty dobrze.

115

pieka. Jednak w zamiar rokowa nadziej tylko wtedy, gdyby si na odpowiednio zoyy warunki, bo musiaem strzec si wszystkiego, co mogo wpa w oczy. Cela bya nowiutka i nawet najmniejsze zadrapanie nie uszoby uwagi zbirw. Dzie straszliwie da mi si we znaki, bo w celi byo duszno i gorco jak w piecu, a przy tym nie mogem przekn nawet ksa z tego, co dostaem. Gd i poty tak mnie osabiy, em nie mg ani chodzi, ani czyta. Nazajutrz obiad by rwnie pody: cielcina, ktr w ajdak przynis, tak mierdziaa, e a mnie odrzucio, ledwiem j tkn. Czy kazano ci zapytaem zamorzy mnie godem i tym piekielnym arem? Zamkn cel nie odpowiedziawszy sowa. Nazajutrz dowiadczyem takiego traktowania. Zadaem wic papieru i owka, aeby napisa do sekretarza, ale Wawrzyniec i tym razem zby mnie milczeniem. Zrozpaczony zjadem zup, a pniej chlebem maczanym w cypryjskim winie postanowiem doda sobie siy, aby nazajutrz pomci si na Wawrzycu i wbi mu sztylet w gardo. Wiedziony wciekoci sdziem, e nie mam ju innego wyjcia. Noc jednak przyniosa pewne uspokojenie, tote nazajutrz, ledwie w oprawca otworzy drzwi do celi, oznajmiem mu tylko, e zabij go natychmiast po odzyskaniu wolnoci. Rozemia si na t grob i wyszed bez sowa. Zaczem przypuszcza, e dziaa tak na rozkaz sekretarza, ktremu pewnie wyjawi wszystko. Nie wiedziaem, co pocz. Przechodziem od determinacji do rozpaczy. Byem w straszliwym pooeniu. Zdawao mi si, e umieram z wycieczenia. Wreszcie przy kocu tygodnia piorunujcym gosem, z wciekoci w sercu i w obecnoci zbirw, zaszczycajc Wawrzyca szlachetnym mianem ohydnego kata kazaem mu zda rachunek z moich pienidzy. Odpar krtko, e otrzymam go jutro. A gdy zabiera si do wyjcia, porwaem kube, jak bym chcia wychlusn zawarto na korytarz. Wwczas, uprzedzajc mj zamiar, kaza jednemu ze zbirw wzi kube i w obawie przed infekcj otworzy okno na czas tej wstrtnej ceremonii, lecz mimo moich gonych protestw zamkn je zaraz po skoczonej operacji. Uwaajc, e t nieprzyjemn, lecz konieczn usug zawdziczam moim wymysom, postanowiem jeszcze ostrzej wystpi nazajutrz. Ale gdy si znw pokaza, odesza mnie wcieko, bo zanim przedstawi rachunek z pienidzy, wrczy mi koszyk cytryn przesanych przez pana de Bragadin, wielk butl z wod jak stwierdziem, nadajc si do picia oraz smakowit i bardzo apetyczn smaon kur. Prcz tego jeden ze zbirw natychmiast otworzy oba okna. Kiedy wic Wawrzyniec przedstawi mi rachunek, spojrzaem tylko na kocow sum i kazaem mu jednego cekina wypaci zbirom, ktrych przyprowadzi do posug, a reszt podarowaem jego onie. Ta niewielka zreszt wspaniaomylno uja owych biedakw i dzikowali mi za ni wylewnie. Wawrzyniec umylnie zostawszy sam na sam ze mn, tak mnie zapyta: Mwie pan, e to ja ci daem konieczne narzdzia do wydubania takiej olbrzymiej dziury, dlatego o nic wicej nie pytam. Ale powiedze mi pan, z aski swojej, kto ci dostarczy tego, co byo potrzeba dla zrobienia lampy? Te pan, Wawrzycze. Teraz ju jestem cakiem gupi, bo nie wiedziaem, e rozum i czelno to jedno. Nie kami. Pan wasnymi rkami dawae mi wszystko, czegom potrzebowa: oliw, krzesiwo, siarczki. Reszt ju miaem. Racja, ale czy zdoa mnie pan tak samo atwo przekona, e dostarczyem panu narzdzi dla wywiercenia otworu? Oczywicie, bo przecie wszystko dostaj przez ciebie. Wielki Boe! Co ja sysz! Nieche mi pan powie, jak dostarczyem panu siekier? Powiem wszystko i powiem prawd, lecz jedynie w obecnoci sekretarza. Nie chc ju o niczym sysze i wierz panu. Prosz, nie mw pan aby nic nikomu, bo przecie pan wie, e jestem biednym czowiekiem i mam dzieci. Wyszed trzymajc si obiema rkami za gow.

116

Winszowaem sobie z caego serca, e potrafiem przestraszy nicponia; wiedziaem, e o tym, co zaszo, we wasnym interesie nic nie powie swoim przeoonym. Kazaem te kupi dziea ksidza Maffei. Wydatek wcale mu si nie podoba, ale nie odway mi si z tym zdradzi. Zapyta tylko, po co mi ksiki, skoro mam ich tak wiele. Przeczytaem wszystkie i potrzebuj nowych. Poycz je dla pana od kogo, kto tu siedzi, jeeli pan zgodzisz si w zamian poyczy swoje. To panu oszczdzi wydatku. Pewnie chodzi o jakie romanse, ktrych nie czytuj. Nie, to s ksiki naukowe; niech pan nie myli, e pan jest jedynym mdrym, ktry tu siedzi. No, dobrze, zobaczymy. Prosz, oto ksika, ktr poyczam jakiemu mdremu. Prosz przynie co w zamian. Daem mu Rationarium Petaviusa, a on w par minut pniej przynis tom Wolfa. Do z tego zadowolony powiedziaem, e rezygnuj z dzie ksidza Maffei, czym sprawiem mu du przyjemno. Znacznie bardziej cieszc si z moliwoci korespondowania z kim, kto mgby sekundowa mi w moich planach ucieczki, w tych planach, ktre sobie umyliem, ni z rozrywki, jak wycignbym z tej uczonej lektury, zaraz po wyjciu Wawrzyca otworzyem ksik i uradowaem si niezmiernie odczytawszy na jednej ze stron parafraz sw Seneki: Calamitosus est animus futuri anxius20, ujt w sze zgrabnych wierszy. Natychmiast uoyem inne, a oto, na jaki genialny pomys wpadem, aby je napisa: na maym palcu ju uprzednio wypielgnowaem sobie dugi paznokie, aby nim wydubywa woskowin z ucha, teraz wic zaciem, go ostro, zamieniajc w piro. Sdziem ju, e przyjdzie mi zaku si w palec i pisa krwi, kiedy pomylaem sobie, i sok morwowy doskonale zastpi atrament, ktrego nie miaem. Prcz owych szeciu wierszy spisaem te posiadane ksiki, a spis wsadziem do okadki wspomnianego tomu. Trzeba wiedzie, e we Woszech ksiki na og oprawia si w pergamin i to tak, i po ich otwarciu okadka tworzy jakby kiesze. Obok tytuu nakreliem sowo: latet21. Pilno byo mi otrzyma odpowied, tote nazajutrz, ledwie Wawrzyniec wszed, oznajmiem mu, e przeczytaem ksik i prosz tego, co mi j poyczy, o jak inn. W par chwil potem istotnie przynis mi nastpny tom. Gdy zostaem sam, otworzyem ksik i znalazem w niej lun kartk pisan po acinie i zawierajc takie sowa: Jestemy we dwch zamknici w jednej celi i radujemy si niezmiernie, e dziki gupocie chciwego klucznika zaznajemy nie spotykanego w tym miejscu przywileju. Te sowa kreli szlachetnie urodzony Wenecjanin, Marino Balbi, braciszek somaski, ktrego wsptowarzyszem jest hrabia Andrzej Asquin z Udine, stolicy prowincji Friul. Prosi mnie on, aby pana powiadomi, e wszystkie jego ksiki, ktrych spis znajduje si w grzbiecie tego tomu, s do paskiej dyspozycji. Jednak uprzedzamy pana, e musimy uciec si do jak najwikszej ostronoci, aby ukry przed Wawrzycem ten nasz kontakt. Nie dziwiem si, e w sytuacji, w jakiej bylimy, wpadlimy na ten sam pomys: wymiany i ukrycia w okadce ksiki spisw naszych szczupych bibliotek. To byo logiczne. Natomiast dziwio mnie, e rad zachowania ostronoci przesano mi na lunej kartce. Nie wyobraaem sobie, aby Wawrzyniec nie otworzy tej ksiki, a w tym wypadku na pewno widziaby ow kartk, a e nie umia czyta, woyby j do kieszeni, by kto potem zapozna go z jej treci! Wtedy wszystko zostaoby odkryte w zarodku. To kazao mi przypuszcza, e mj korespondent by skoczonym pustogowem. Przejrzaem spis ksiek, napisaem, kim jestem, jak mnie aresztowano, e nie wiem, o co mnie oskaraj, i wyraziem nadziej, i niebawem zostan zwolniony. Balbi natychmiast odpisa na szesnastu stronach. Hrabia Asquin natomiast nic nie napisa. Mnich Balbi zda mi
20 21

Calamitosus... Nieszczliwy jest czowiek, ktry si lka przyszoci. Latet ukryte

117

relacj ze wszystkich swoich nieszcz. Siedzia tu ju od czterech lat wiziony za to, e cieszy si wzgldami trzech modych dziewczt, ktre obdarzyy go trojgiem dzieci, on za w swojej naiwnoci ochrzci je pod wasnym nazwiskiem. Za pierwszym razem skoczyo si tylko na porzdnej burze od przeora, za drugim zagroono mu kar, a za trzecim zamknito w wizieniu. Opisa mi te histori wszystkich obecnych winiw Pod Oowianym Dachem jak i tych, co tu siedzieli w czasie owych czterech lat, ktre tu spdzi. Zdradzi, e jeden ze zbirw, Mikoaj, w tajemnicy zaatwia mu zakupy, podaje nazwiska nowych winiw i to, co o nich wie. A chcc mnie o tym przekona, powtrzy wszystko, co sysza o mojej prbie ucieczki. Wyjani te, e do nowej celi przeniesiono mnie za wstawiennictwem patrycjusza Priuli, e Wawrzyniec a dwie godziny ata wywiercony przeze mnie otwr i e pod kar mierci zabroni stolarzowi, lusarzowi i wszystkim zbirom pisn o tym cho swkiem. Mikoaj mia te doda, e jeszcze jeden dzie i Casanova byby zbieg w sposb genialny, co dla Wawrzyca skoczyoby si stryczkiem, bo cho zdziwi si ogromnie na widok otworu, nie moe by wtpliwoci, e to on i nikt inny dostarczy narzdzi do tak trudnej pracy... Balbi, zapewniwszy mnie o swojej dyskrecji, prosi, abym wszystko opisa szczegowo i wyjawi mu, w jaki sposb sprokurowaem sobie potrzebne narzdzia. Ta ciekawo nie budzia we mnie adnych wtpliwoci, natomiast nie wierzyem w jego dyskrecj, tym bardziej e podobna proba charakteryzowaa go jako najbardziej niedyskretnego z ludzi. Osdziem jednak, e trzeba si z nim liczy, bo braem go za czowieka tak twardego, e nie cofnie si przed niczym, co by mi pomogo w ucieczce. Zasiadem wic do ukadania odpowiedzi, ale pewne mae podejrzenie, ktre si nagle we mnie zbudzio, kazao mi powstrzyma si z jej wysaniem. Pomylaem sobie mianowicie, e owa korespondencja moe by podstpem ze strony Wawrzyca: e w ten sposb prbuje dowiedzie si, kto mi dostarczy narzdzi i co z nimi uczyniem. Aeby wic zaspokoi ciekawo mnicha nie podrywajc do siebie zaufania, napisaem mu, e otwr wydubaem mocnym noem, ktry ukryem na parapecie okna w korytarzu. To kamstwo ju na trzeci dzie cakowicie rozwiao moje podejrzenia, bo Wawrzyniec nawet nie zajrza na wspomniany parapet, a niewtpliwie uczyniby to, gdyby by przej mj list. Zreszt, jak wynikao z odpowiedzi ojca Balbi, wiedzia on, e mogem posiada ten wielki n, bo Wawrzyniec mwi mu, e nie byem rewidowany przed zamkniciem w celi... Balbi zakoczy swj list prob o przesanie owego noa przez Mikoaja, ktremu mog cakowicie zaufa. Zdumiaa mnie owa lekkomylno. Odpisaem, e nie mam najmniejszego zaufania do Mikoaja i e moja tajemnica jest z gatunku tych, ktrych nie mog powierzy papierowi. Skoro rozwiay si ju moje podejrzenia, zaczem tak oto rozumowa: za kad cen pragn odzyska wolno, a cho mj sztylet jest ze wszech miar doskonay, nie mog si nim posuy, bo co ranka jeden ze zbirw elaznym prtem opukuje cele nie ruszajc tylko sufitu, zatem jedynie tamtdy wiedzie moja droga, jeeli w ogle chc si std wydosta. Do tego jednak potrzebny jest otwr, ktrego nie zdoam przebi od dou, bo na to jednego dnia za mao. Musz mie jakiego pomocnika, ktry mgby przy tym uciec wraz ze mn. Nie miaem wielkiego wyboru i si rzeczy musiaem si zdecydowa na mnicha. Mia trzydzieci osiem lat i chocia mu nie zbywao na rozumie, sdziem, e umiowanie wolnoci, ta pierwsza potrzeba czowieka, przysporzy mu do siy ducha, by wykonywa wszystkie moje zlecenia. Naleao za zacz od tego aeby si na niego zda cakowicie i wymyli jaki sposb przekazania mu sztyletu. Obie te rzeczy nie byy atwe. Rozpoczem od tego, e zapytaem go, czy tskni do wolnoci i czy gotw jest porwa si na wszystko, aby wraz ze mn postara si j odzyska. Odpisa, e on jak i jego towarzysz zdecydowani s na kady wysiek dla zerwania acuchw, ale doda, e nie ma po co ama sobie gowy nad nieziszczalnymi planami. Na czterech bitych arkuszach wylicza trudnoci, ktre mu podpowiedzia jego ciasny umys, albowiem biedak nie widzia najmniejszego cie-

118

nia nadziei na powodzenie ucieczki. Z kolei odpowiedziaem, e nic mnie nie obchodz przeszkody oglniejszej natury i e ukadajc mj plan zastanawiaem si jedynie nad bezporednimi trudnociami, a te przezwyci. Na zakoczenie daem mu sowo honoru, e go uwolni, jeli zgodzi si by lepo posuszny. Przyrzek to. Wyjaniem mu, e mam sztylet dugoci dwudziestu cali. Posugujc si nim powinien wybi dziur w cianie swojej celi, nastpnie przebi dzielcy nas mur, przez ten otwr przedosta si nad moj cel, potem przedziurawi jej sufit i wreszcie pomc mi wydosta si na zewntrz. I na tym skoczy si zadanie wielebnego ojca, a zacznie si moje. Uwolni was obu. Odpisa mi wwczas, e nawet gdy wydobdzie mnie z celi, pozostan jednak w wizieniu, a w naszej sytuacji zajdzie tylko taka zmiana, e obaj bdziemy na szerszej przestrzeni. Po prostu bdziemy na poddaszu zamknitym trzema mocnymi drzwiami. Wiem o tym, wielebny ksie odpisaem lecz uciekniemy wcale nie przez drzwi. Uoyem ju sobie plan ucieczki i jestem pewny sukcesu. Domagam si tylko cisego trzymania si moich wskazwek i lepego posuszestwa. Prosz jedynie o zastanowienie si, jak najlepiej przesa ksidzu narzdzie, w klucz do naszej wolnoci, tak, by ten, co je dorczy, niczego si nie domyli. A tymczasem niech ksidz kae Wawrzycowi kupi ze czterdzieci witych obrazw tak wielkich, by nimi wylepi swoj cel od gry do dou. Nie wzbudz one adnych podejrze, a pozwol zakry dziur. Kilka dni zejdzie na wybijaniu jej, rankiem za Wawrzyniec nie zobaczy, czego ksidz wczoraj dokona, bo ksidz to zasoni jakim obrazem. A jeli ksidz chce wiedzie, czemu tego sam nie robi, wyjani, i bdc podejrzany znajduj si pod obserwacj, i to chyba wyda si ksidzu rozsdnym usprawiedliwieniem. Wprawdzie zalecaem ksidzu Balbi, aby si zastanowi, jak mu przesa mj sztylet, jednak sam nad tym take amaem sobie gow, a w kocu wpadem na szczliwy pomys, ktrego si zaraz uchwyciem. Kazaem Wawrzycowi kupi Bibli in folio, ktra wanie wysza z druku... Miaem nadziej, i uda mi si ukry sztylet w grzbiecie oprawy tej wielkiej ksigi i w ten sposb przesa go mnichowi. Alici po otrzymaniu Biblii przekonaem si, e sztylet jest o jakie dwa cale od niej duszy. Tymczasem Balbi da mi zna, e ju wytapetowa obrazami cel, a ja zakomunikowaem mu swj pomys z Bibli i powiadomiem o kopotach wynikajcych z rnych dugoci obu przedmiotw. Rad, e moe zabysn rozumem, szydzc z mojej niezaradnoci napisa, e wystarczy owin sztylet w lisi pelis-i tak mu go przesa. Pisa, e Wawrzyniec ju im opowiada o tym wspaniaym futrze, tote nie powstan adne podejrzenia, jeeli hrabia wyrazi ch obejrzenia pelisy pod pozorem, e chce naby tak sam. Wystarczy przesa futro zwinite, Wawrzyniec go nie rozwinie. Byem pewien wrcz czego innego. Przecie o wiele trudniej nie futro zwinite ni rozwinite, jednak aby nie zniechca mnicha, a zarazem przekona go, e nie jestem takim lekkoduchem jak on, napisaem, by zada pelisy. A gdy Wawrzyniec poprosi o ni nazajutrz, daem mu j zwinit w kbek, lecz bez sztyletu. W kwadrans potem odnis mi pelis mwic, e owi panowie bardzo si ni zachwycali. Od mnicha dostaem zbolay list, w ktrym przyznawa si, i udzieli mi zej rady, ale doda, e niepotrzebnie jej usuchaem. Sdzi, e sztylet przepad, bo Wawrzyniec przynis pelis rozwinit. Uwaa wic biedak, e caa nadzieja stracona. Pocieszyem go prostujc to mniemanie i doradziem wiksz ogldno w radach. Trzeba byo jednak jako t rzecz zaatwi, tote nieodwoalnie postanowiem przesa mj sztylet pod oson Biblii, uywajc jednak przy tym jeszcze czego dodatkowego, co przeszkodzioby nioscemu przyglda si kracom olbrzymiego tomu. I oto, co zrobiem: Powiedziaem Wawrzycowi, e chciabym uczci dzie witego Michaa makaronem z serem oraz e w uznaniu wielkiej szlachetnoci tego, ktry askawie poycza mi swoich ksiek, pragnbym i dla niego przyrzdzi osobicie duy pmisek makaronu. Wawrzyniec za

119

powiadomi mnie, e ci panowie chcieliby przeczyta ow wielk ksig, ktra kosztowaa trzy cekiny. I tak sprawa zostaa uoona. wietnie powiedziaem przel j im wraz z makaronem, przynie mi tylko z domu najwikszy pmisek, bo chciabym zrobi co imponujcego. Obieca mi to zaatwi zgodnie z moim yczeniem. Wtedy owinem sztylet w papier, wsadziem w grzbiet Biblii tak, aby z obu stron wystawa jednakowo, liczc, e gdy postawi na niej wielki pmisek z makaronem, skpanym w male, Wawrzyniec nie dostrzee, i co sterczy po bokach, bo bdzie musia uwaa, aby nie rozla tuszczu na ksig. Uprzedziem ojca Balbi o wszystkim, zalecajc ostrono przy odbieraniu pmiska i wskazujc na konieczno wzicia obu rzeczy razem, nie kolejno. W oznaczonym dniu Wawrzyniec zjawi si wczeniej ni zwykle, z kotem ugotowanego makaronu i ze wszystkimi przyprawami. Roztopiwszy spor porcj masa polaem nim makaron wyoony na pmisku tak hojnie, e podeszo a pod brzegi. Olbrzymi pmisek znacznie przekracza wielko Biblii, na ktrej go postawiem, i wystawa za brzegi. Wszystko to dziao si wewntrz celi, a Wawrzyniec czeka za drzwiami. Skoczywszy podniosem ostronie Bibli z pmiskiem, umylnie odwrcon grzbietem do nioscego, i kazaem Wawrzycowi nie to na wycignitych przed siebie rozstawionych ramionach, szybko dostarczy na miejsce i uwaa przy tym, aby tuszcz nie wychlapn. Przekazujc mu ciar, utkwiem wzrok w jego oczach i z radoci dostrzegem, e nie odrywa spojrzenia od pynnego masa w obawie, aby go nie rozla. Prbowa wytumaczy mi, e lepiej wpierw zanie pmisek, a potem wrci po ksik, wyjaniem mu jednak, e wwczas cay prezent nie bdzie mia ju takiego znaczenia i e wszystko musi by razem zaniesione. Poskary si wtedy, e omaciem makaron za szczodrze i owiadczy, e nie moe odpowiada za szkod, jeli si troch tuszczu wychlapnie. Z chwil kiedy ujrzaem Bibli na jego rkach, nabraem pewnoci, e podstp si uda, albowiem sztylet wcale nie wystawa spod pmiska. Mgby si wysun, gdyby Wawrzyniec przechyli niesiony ciar, co uwaaem za niemoliwe, bo za adne skarby wiata nie odwrciby wzroku od pmiska, ktry musia przez cay czas utrzymywa w idealnej rwnowadze. Odprowadziem go oczami a do drzwi celi, w ktrej siedzia mnich, a w umwionym sygnaem, trzykrotnym wytarciem nosa, da mi zna, e przesyk odebra w porzdku, co zreszt Wawrzyniec potwierdzi par chwil pniej. Balbi od razu zabra si do rzeczy i w tydzie udao mu si wyduba w suficie odpowiednio wielk dziur, ktr zakry podobizn jakiego witego, przylepion mikiszem chleba. 8 padziernika napisa mi, e przez ca noc mozoli si przy oddzielajcym nas murze i udao mu si wyduba tylko nieduy kawa. Z przesad pisa o trudnociach, jakie mu si nasuwaj przy rozdzielaniu mocno spojonych cegie, obiecywa jednak wytrwao, wci zaznaczajc, e ucieczka nie uda si i e tylko pogorszymy nasz sytuacj. Odpowiedziaem, i zupenie nie podzielam jego zdania, e powinien mi ufa i nie ustawa w pracy. Niestety! Niczego nie byem pewien, musiaem jednak tak postpowa lub te zupenie wyrzec si nadziei. Chciaem wyj z pieka, w ktrym trzymaa mnie najstraszniejsza z tyranii. Nie obchodzio mnie nic wicej i mylaem tylko o tym, aby krok po kroku posuwa si naprzd z twardym postanowieniem zwycienia lub te zatrzymania si tylko wtedy, kiedy znajd si przed barier nie do przebycia. Praca ojca Balbi bya taka cika jedynie pierwszej nocy, bo im duej pracowa, tym atwiej mu szo, tote niebawem przekona si, e wyj z muru trzydzieci sze cegie. W dniu 16 padziernika, kiedy o godzinie 10 rano zajty byem przekadem ktrej ody Horacego, usyszaem nad gow jaki ruch i trzy krtkie stuknicia. By to umwiony midzy nami znak, e wszystko idzie dobrze. Balbi pracowa a do wieczora, a nazajutrz napisa, e jeeli mj sufit skada si tylko z dwch pokadw desek, dzi jeszcze upora si z zadaniem. Zapewnia, e dooy stara, aby otwr mia ksztat okrgy, zgodnie z moim zalece-

120

niem, i e nie przebije sufitu na wylot. Zwaszcza to byo wane, albowiem najmniejszy nawet lad otworu mgby wyda nasze zamiary. Tak gboko wydr desk zawiadamia e wystarczy kwadrans, aby j przebi do reszty. Postanowiem, e pojutrze w nocy wyjd z celi, aby ju do niej nie wrci, albowiem byem przekonany, e we dwch zdoamy w trzy, cztery godziny przebi dach Paacu Dow, wydosta si na i stamtd ju, wykorzystujc kady szczliwy traf, zej na ziemi. Ale nim do tego doszo, zy los przygotowa mi jeszcze jedn przeszkod. Owego dnia, a byo to w poniedziaek, o godzinie drugiej po poudniu, wwczas gdy ojciec Balbi pracowa w najlepsze, usyszaem, i otwieraj si drzwi pomieszczenia ssiadujcego z moj cel. Krew zastyga mi w yach, ale miaem jeszcze do przytomnoci umysu, aby dwoma umwionymi stukniciami zaalarmowa ojca Balbi, ktry winien by zaraz powrci przez dziur w murze do swojej celi i zatrze wszystkie lady. W nastpnej minucie Wawrzyniec otworzy drzwi i przepraszajc oznajmi, e musi mi doda bardzo podego kompana. By to mczyzna w wieku midzy czterdziestk a pidziesitk, niski, chudy, brzydki, licho ubrany, w czarnej krgej peruce. Lustrowaem go uwanie, podczas gdy obaj zbirzy rozwizywali mu rce. Nie miaem wtpliwoci, e to skoczony otr, a zreszt Wawrzyniec bez ogrdek tak mi go zaprezentowa, co na nim. nie wywaro najmniejszego wraenia. Trybuna odparem wadny jest robi, co mu si podoba. Wawrzyniec kaza wnie siennik dla nowego winia i oznajmiwszy mu, e na jego utrzymanie wyznaczono dziesi soldw dziennie, wyszed i zanikn drzwi. Pragnc pozyska sobie tego nicponia, powiedziaem mu, e bdzie jada ze mn. Pocaowa mnie wtedy w rk i zapyta, czy mimo to otrzyma owe dziesi soldw wyznaczonych przez Trybuna. Odparem, e tak. Usyszawszy to pad na kolana, wycign z kieszeni olbrzymi raniec i zacz rozglda si po ktach. Czego pan szukasz? Prosz mi wybaczy, dobry panie, ale szukam jakiego obrazu Matki Boskiej, bo jestem chrzecijaninem. Och, gdyby tu by bodaj najmniejszy krucyfiks, bo nigdy jeszcze nie czuem takiej potrzeby polecenia si witemu Franciszkowi z Asyu, ktrego imi niegodnie nosz! Z trudem powstrzymaem si od miechu, nie z powodu jego pobonoci, bo wiara i sumienie to sprawy jak najbardziej osobiste, lecz z formy tej uwagi. Osdziem, e bierze mnie za yda, i aby rozwia jego wtpliwoci, daem mu co prdzej nowenn do Matki Boskiej, a on ucaowawszy wity obrazek odda mi j mwic skromnie, e jego ojciec, nadzorca galernikw, nie nauczy go czyta. Nale do bractwa racowego wyjani i zabra si do opowiadania wielu cudw, ktrych wysuchaem z anielsk cierpliwoci, a gdym go zapyta o powd uwizienia, opowiedzia mi tak histori: Nigdy nie mylaem o niczym innym, tylko o chwale Naszego Pana, witej Republiki i o posuszestwie wobec prawa. Zawsze czujny na machinacje wszelkiego rodzaju otrw, zaprztnitych jedynie oszustwem i spiskowaniem przeciwko swoim wadcom, niezmordowanie usiowaem wykry ich knowania i zawsze wiernie powiadamiaem Messer Grande o wszystkim, co doszo moich uszu. Prawda, e braem za to pienidze, ale o wiele wiksz rado od zapaty sprawiaa mi wiadomo, i su chwale naszego witego Marka. Zawsze mieszy mnie pogld tych, co zawd szpiega uwaaj za habicy... Pod tym wzgldem mojego zapau nie studzia przyja, ktra moe ma jaki wpyw na innych, a c dopiero mwi o tym, co ludzie nazywaj wdzicznoci. Nieraz chcc wywiedzie si wanej tajemnicy, przysigaem, e jej nie zdradz, i natychmiast skrupulatnie powtarzaem komu naley. Mogem to robi z czystym sumieniem, bo mj spowiednik, pewien witobliwy jezuita, wyjani mi, e adna przysiga nie obowizuje, gdy nie zamierzao si jej dochowa i gdy cho-

121

dzi o dobro ogu... Ot od trzech tygodni obserwowaem na Isoli, malutekiej wysepce, na ktrej mieszkam, jakie wyjtkowe konszachty midzy kilkoma notablami naszego miasteczka. Wiedziaem, e s niezadowoleni z rzdu, a to z powodu jakowej kontrabandy przyapanej i skonfiskowanej, za ktr najmoniejsi z tej grupki mieli odcierpie kar wizienia. Do wspomnianego spisku nalea te pierwszy kapelan na wyspie, poddany austriacki. Spiskowcy zbierali si wieczorami w jednej z izb szynkowni, gdzie stao ko. Pili tam i gadali, a potem si rozchodzili. Postanowiwszy wykry ich zmow, ktrego dnia, kiedy byem pewien, e nikt mnie nie obserwuje, zdobyem si na odwag i schowaem pod kiem. Przed wieczorem przyszli spiskowcy i zaczli rozmawia; mwili midzy innymi, e Isola nie podlega jurysdykcji witego Marka, lecz Triestu, bo nie moe by uwaana za cz wenecjaskiej Istrii. Kapelan powiedzia prowodyrowi spiskowcw, niejakiemu Piotrowi Paolo, e jeeli podpisz petycj, to on osobicie uda si do ambasadora cesarstwa, i e wtedy cesarzowa nie tylko zagarnie miasteczko, ale jeszcze wyznaczy im jak nagrod. Wszyscy owiadczyli zgodnie, e chtnie zo podpisy, a kapelan obieca przynie im nazajutrz to pismo i zaraz potem dostarczy je tutaj ambasadorowi. Ja za postanowiem natychmiast zniweczy ich pody zamys, mimo e jeden ze spiskowcw by moim kumem i e przez to duchowe pokrewiestwo winien by dla mnie znaczy wicej ni rodzony brat. Jeszcze tej samej nocy odpynem stateczkiem i nazajutrz przed poudniem przybyem tutaj. Kazaem sobie napisa nazwiska spiskowcw i zaniosem je sekretarzowi Trybunau zdajc mu jednoczenie spraw ze wszystkiego, com sysza. Kaza mi wtedy uda si nazajutrz z samego rana do Messer Grande, a ten da mi czowieka, z ktrym mam wrci na Isol i tam pokaza mu kapelana, prawdopodobnie wci jeszcze przebywajcego na miejscu. I na tym dorzuci przewietny sekretarz ju si koczy twoja rola. Zrobiem, jak mi kaza, i gdy ju wskazaem kapelana czowiekowi Messer Grande, zajem si swoimi sprawami. Po obiedzie przywoa mnie kum, bym go ogoli, bo jestem balwierzem. A kiedy uporaem si z tym, poczstowa mnie szklaneczk wspaniaego refosco i paroma kawaeczkami kiebasy, ktr przyjanie spoy wraz ze mn. Wwczas porwany nag czuoci chwyciem go za rk i gorzko paczc radziem, aby si nie zadawa z kanonikiem, a przede wszystkim, by nie podpisywa tego pisma, o ktrym wie. Odpar na to, e kanonik tyle go obchodzi, co kady inny, i zapewni, e nic nie wie o adnym pimie. Rozemiaem si mwic, e to by tylko art, i wyszedem zy na siebie, i daem si ponie czuemu sercu, ktre kazao mi popeni tak wielkie gupstwo. Nazajutrz nie widziaem ju ani tego czowieka, z ktrym przyjechaem, ani kapelana, a w tydzie pniej, kiedy przyjechaem tutaj i udaem si do Messer Grande, ten od razu kaza mnie zamkn. Teraz dzikuj witemu Franciszkowi za to, e znalazem si w towarzystwie prawego chrzecijanina, co tu siedzi zamknity dla powodw, ktrych zna nie chc, nie bdc czowiekiem ciekawym. Nazywam si Soradaci. Zadraem na myl, z jakim ajdakiem los mnie poczy, jednak zdajc sobie spraw z draliwoci mojej sytuacji i czujc, e naley postpowa ogldnie, z jezuick przebiegoci udaem wspczucie, gorco pochwaliem patriotyzm owego nicponia i wyraziem przypuszczenie, e niebawem odzyska wolno. A gdy po kilku minutach usn, skorzystaem z tego, aby wszystko opisa ojcu Balbi i wskaza mu konieczno odoenia naszych wysikw do bardziej sprzyjajcego momentu. Nazajutrz kazaem Wawrzycowi kupi drewniany krzy, obraz Matki Boskiej oraz witego Franciszka i przynie dwie butelki wiconej wody. Soradaci natomiast zada od niego swoich dziesiciu soldw, na co Wawrzyniec z pogardliw min da mu ich dwadziecia. Poza tym kazaem kupi poczwrn ilo wina, czosnku i soli, ktrymi delektowa si mj odraajcy kompan. Gdy Wawrzyniec wyszed, zrcznie wydostaem z ksiki list ojca Balbi. Odmalowa w nim swoje przeraenie. Uwaa, e wszystko stracone, i raz po raz napomyka,

122

jak si to szczliwie stao, e Wawrzyniec zamkn Soradaciego w mojej celi. Bo pisa gdyby go wprowadzi do mojej, dostrzegby, e mnie nie ma, i wwczas studnia byaby nagrod za nasze trudy. Opowiadanie Soradaciego utwierdzio mnie w przekonaniu, e bdzie wypytywany, bo wydao mi si jasne, e zamknito go na skutek podejrze o zniesawienie. Dlatego te postanowiem da mu dwa listy, ktre, gdyby je oddano adresatom, nie mogy mi ani pomc, ani zaszkodzi, natomiast przedstawiyby mnie w korzystnym wietle, gdyby o czym nie wtpiem w zdrajca przekaza je sekretarzowi. Dwie godziny spdziem na pisaniu owkiem tych listw. Nazajutrz Wawrzyniec przynis krzy, dwa wite obrazy, wicon wod i reszt zakupw. Wwczas, porzdnie uczstowawszy owego ajdaka Soradaciego oznajmiem, e chc prosi go o przysug, od ktrej zaley mj los. Licz powiedziaem na pask przyja do mnie i miao: oto dwa listy, ktre, prosz, oddaj adresatom zaraz po wyjciu z wizienia. Mj los zaley teraz od tego, czy mi pan dotrzymasz wiernoci. Musisz dobrze ukry te listy, bo gdyby je znaleziono, obaj bylibymy zgubieni. Przysignij na ten krzy i na te wite obrazy, e mnie nie zdradzisz. Gotw jestem, mj dobry panie, przysic wszystko, co sobie yczysz, a zbyt wiele panu zawdziczam, bym mg za to zdrad odpaci. Po tych sowach rozpaka si, zacz lamentowa i rozpacza: narzeka e si go podejrzewa o zdrad w stosunku do czowieka, za ktrego gotw odda ycie. Wiedziaem, co o tym sdzi, ale odegraem komedi do koca. Oddaem mu wic moj koszul i szlafmyc i zostaem z go gow. Pniej skropiwszy cel wicon wod, obficie i dugo kropiem ni take mojego ajdaka i wreszcie kazaem mu zoy straszliw przysig, przeplatan gronymi zaklciami, cakowicie pozbawionymi sensu, ktre wanie dlatego powinny byy zasia przeraenie w jego duszy. Gdy za w czasie tej farsy przysig mi odda listy adresatom, wrczyem mu oba. Sam z wasnej woli postanowi zaszy je pod podszewk na plecach, przeciw czemu nie oponowaem. Byem wicie przekonany, e przy najbliszej okazji wrczy listy sekretarzowi, tote dooyem stara, aby ich styl nie zdradzi podstpu. Mogy pozyska mi tylko szacunek Trybunau i by moe jego wzgldy. Jeden zaadresowaem do pana Bragadina, drugi do ksidza Grimani. Pilnowaem si, aby Soradaci nie powzi podejrzenia, e moje listy s tak niewinne, bo wtedy mogaby go wzi ochota uczciwego wywizania si z obietnicy i oddaby je adresatom, a mnie wcale nie o to chodzio...

ZDRADA SORADACIEGO SPOSB, W JAKI WYKIEROWAEM GO NA DURNIA KSIDZ BALBI SZCZLIWIE KOCZY ZADANIE OPUSZCZAM CEL NIEWCZESNE REFLEKSJE HRABIEGO ASQUINA UCIECZKA
Soradaci ju od dwch, trzech dni mia moje listy, kiedy pewnego popoudnia zjawi si Wawrzyniec, aby go zaprowadzi do sekretarza. Nie wraca przez par godzin, tote nabraem nadziei, e ju wcale nie wrci. Zdumiaem si wic, gdy go przyprowadzono pod wieczr. A po wyjciu Wawrzyca mj antypatyczny wsptowarzysz wyjani mi, e sekretarz podejrzewa go o uprzedzenie kapelana, bo w wcale nie poszed do ambasadora i nie mia te przy sobie adnego pisma. Mwi nadto e po bardzo dugim wypytywaniu zamknito go w ciasnej
123

komreczce, gdzie przesiedzia wiele godzin, a nastpnie znw mocno skrpowano. W tym stanie powtrnie stan przed sekretarzem, ktry usiowa nakoni go do przyznania si, i zawiadomi kogo na Isoli, aby kapelan tam nie wraca. Soradaci nie chcia jednak zoy takiego zeznania, skoro nic podobnego nie mwi. Znuony sekretarz zadzwoni na zbirw i kaza go odprawi do celi. Zasmucio mnie to opowiadanie, bo teraz ju nie miaem najmniejszej wtpliwoci, e ten ndznik dugo zostanie ze mn. Bdc zmuszony uprzedzi ojca Balbi o tej nowej przeszkodzie, napisaem do niego w nocy, a e wypado mi to nieraz robi, wprawiem si w do dokadne pisanie po ciemku. Nazajutrz, pragnc przekona si o susznoci moich podejrze, kazaem szpiegowi odda mi list do pana Bragadina, pod pozorem, e chc co dopisa. Potem bdziesz pan mg znw go zaszy dodaem. To niebezpieczne odpar bo Wawrzyniec moe wej akurat w tejchwili i wwczas bdziemy zgubieni. Nie ma obawy, oddaj mi pan w list. Wtedy potwr rzuci mi si do ng, wyznajc, e gdy po raz drugi stan przed gronym sekretarzem, poczu na plecach pod zaszytymi listami nieznony ciar i porway go tak silne dreszcze, e zapytany przez sekretarza, co mu jest, nie mia siy ukry prawdy. Wwczas na dzwonek zjawi si Wawrzyniec, ktry go rozwiza, zdj mu kaftan i rozpru podszewk. Sekretarz za po odczytaniu listw wrzuci je do szuflady biurka. Powiedzia przy tym doda ndznik e gdybym dorczy owe listy, wyszoby to na jaw i yciem przypacibym swj czyn. Udaem, e okropnie mn wstrzsna ta wiadomo, i zakrywszy twarz rkami padem na kolana przed kiem i obrazem Przenajwitszej Marii Panny, uroczycie bagajc j o zemst nad ajdakiem, ktry mnie zdradzi zamawszy najstraszliwsz z przysig. Potem pooyem si na ku twarz do ciany i wytrwaem w tej pozycji a do wieczora bez najmniejszego ruchu, bez sowa, udajc, e nie sysz paczu, krzykw i bagalnych lamentw owego ajdaka. Wspaniale odegraem rol w komedii, ktr sobie dokadnie uoyem. W nocy za napisaem do ojca Balbi, aby zjawi si punktualnie o dziewitnastej, ani minut wczeniej, ani minut pniej, dla dokoczenia swojej pracy i aeby si przy niej trudzi przez cztery godziny. Boe bro chwili duej. Wyjaniem mu, e nasza wolno zawisa od cisego wykonania tego polecenia i e nie ma si czego obawia. Byo to 25 padziernika i zblia si czas, kiedy albo powinienem by wykona swj plan, albo go ostatecznie poniecha. Inkwizytorzy stanu, jak i sekretarz, co roku spdzali trzy pierwsze dni listopada na wsi, na ldzie staym. Wawrzyniec korzysta z nieobecnoci przeoonych i upija si kadego wieczoru bez wyjtku, a sypiajc duej ni zwykle, dopiero pno zaglda do wizienia. Skoro wic o tym wiedziaem, sama przezorno nakazywaa wybra w czas na ucieczk, bo byem pewien, e wyda si ona dopiero bardzo pnym rankiem. Inny jeszcze powd, ktry mnie skoni do popiechu i uciekania wwczas, kiedy ju nie wtpiem o podoci mojego wsptowarzysza, wydaje mi si do wany jak na to, bym o nim poinformowa moich czytelnikw. Najwiksz ulg czowieka w nieszczciu jest nadzieja. Wzdycha on do momentu, kiedy ujrzy koniec swojej udrki. Sdzi, e zdoa t chwil przyspieszy gorcym pragnieniem i gotw jest na wszystko, byle pozna cis godzin, w ktrej zakocz si jego utrapienia. Nikt jednak nie moe okreli, kiedy wydarzy si co zalenego od czyjej woli, chyba e kto inny mu to powie. Niemniej jednak czowiek, ktry si mczy, staje si niecierpliwy i saby, i jak by predysponowany do przesdw. Mwi sobie: Bg musi zna chwil, w ktrej skoczy si moja mka. Bg moe zezwoli, aby ta chwila zostaa mi objawiona, obojtne w

124

jaki sposb. A gdy ju tak rozumuje, bez wahania, w sposb, jaki podyktowaa mu fantazja, radzi si losu i w wikszym lub mniejszym stopniu gotw jest uwierzy wybranym przez siebie wyroczniom. Byem w takim wanie nastroju, ale nie wiedzc, jakiej metody uy, aby skoni przeznaczenie do odkrycia mi mego losu za porednictwem Biblii, to znaczy do objawienia dnia, w ktrym odzyskani to najwiksze ze wszystkich dobro, jakim jest wolno, postanowiem sign do boskiego poematu Orland Szalony Ludwika Ariosto. Czytaem to dzieo ze sto razy, znaem je na pami i delektowaem si nim nawet tu, w wizieniu, Pod Oowianym Dachem. Pochonity t myl napisaem pytanie skierowane do rzekomo najwyszego rozumu, zapytujc, w ktrej pieni Ariosta znajd przepowiedni dotyczc dnia odzyskania mojej wolnoci. Potem uoyem odwrcon piramid z liczb, jakie mi daway pojedyncze sowa pytania, i odejmujc dziewi od kadej pary tych liczb uzyskaem w kocowym wyniku dziewi. Ustaliem zatem, e przepowiedni, ktrej szukam, znajd w pieni dziewitej. Chcc dosta odpowied, w ktrej zwrotce znajd przeznaczon dla mnie wrb, posuyem si t sam metod i dowiedziaem si, e jest to zwrotka sidma, wiersz pierwszy. Wziem poemat i z bijcym sercem, jak bym z t przepowiedni wiza ca wiar, odszukaem odpowiedni stron i przeczytaem: Fra il fin dottobre e il capo di novembre.22 Dokadno i stosowno tego wiersza wydaway mi si tak zadziwiajce, e cho nie powiem, abym mu cakiem uwierzy, myl, i czytelnik wybaczy mi, jeli nieco wicej miejsca powiciem tej przepowiedni. Szczegln uwag budzi to, e koniec padziernika i pocztek listopada przegradza tylko chwila pnocy, a jak czytelnik niebawem si przekona, z mojej celi wydostaem si dokadnie z uderzeniem pnocy w dniu 31 padziernika. Zreszt, mimo tego wytumaczenia, prosz, aby czytelnik nie poczytywa mnie za bardziej przesdnego od innych, albowiem si pomyli. Opowiadam o tym wydarzeniu, bo jest prawdziwe, bo jest niezwyke i dlatego e gdybym do niego nie przywizywa takiej wagi, pewnie nie umknbym z wizienia. Po wyjciu Wawrzyca poczstowaem Soradaciego zup. Niecnota wylegiwa si symulujc chorob. Nie miaby podej do mnie, gdybym go nie by przywoa. Wsta, run mi do ng jak dugi, zacz mnie caowa po stopach i zalewajc si gorcymi zami zapewnia, e jeeli mu nie przebacz, skona w cigu dnia, bo ju zacz odczuwa cice na nim przeklestwo i zemst Matki Boskiej, ktr o to ubagaem. Bl rozdziera mu wntrznoci, jama ustna pokrya si wrzodami. Pokaza mi j i zobaczyem peno pleniawek, a nie wiem, czy byy tam w przeddzie. Nie zaleao mi na dociekaniu prawdy, albowiem mj interes wymaga udawania, e mu wierz, i zasiania w jego duszy nadziei na ask. Naleao zacz od tego, by si najad i napi. Ten zdrajca by moe zamierza oszuka mnie, skoro jednak sam byem zdecydowany wywie go w pole, szo teraz o to, ktry z nas bdzie zrczniejszy. Przygotowaem sobie atak, przed ktrym trudno mu si byo obroni. Przybrawszy wic natchnion min, powiedziaem: Siadaj i jedz zup, po czym dowiesz si o szczciu, jakie na ciebie spado, bo wiedz, e o wicie objawia mi si Matka Boska Racowa i kazaa mi, abym ci przebaczy. Nie umrzesz i wyjdziesz z wizienia wraz ze mn. Osupiay i z braku stoka wci na klczkach, zjad ze mn zup. Pniej usiad na sienniku, aeby wysucha, co mu powiem. Oto mniej wicej moje sowa: Zmartwienie, spowodowane twoj ohydn zdrad, ca noc nie dao mi spa, albowiem przez te listy bd musia spdzi w tym wizieniu reszt ycia. Przyznaj, e jedyn pociech sprawiaa mi pewno, e ty umrzesz tutaj, na moich oczach, przed upywem trzeciego dnia. Z gow pena tych myli niegodnych chrzecijanina, albowiem Bg nakaza nam przebaczy winy, usnem wreszcie zmoony fatyg, a podczas tego bogosawionego snu miaem
22

Fra... Midzy kocem padziernika i pocztkiem listopada.

125

prawdziwe widzenie. Ujrzaem Mari Pann. Ujrzaem przed sob t Matk Bosk, ktrej obraz tu widzisz, yw przede mn i tak do mnie mwic: Soradaci naley do mojego bractwa racowego, osaniam go wic i chc, aby mu przebaczy, tote przeklestwo, jakie na siebie cign, traci moc. A w nagrod za twj wspaniaomylny czyn, kazaam jednemu z aniow przybra ludzk posta, zej z nieba, rozedrze dach tego wizienia i uwolni ci w cigu piciu, szeciu dni. w anio przystpi do dziea jeszcze dzi, dokadnie o godzinie dziewitnastej, i bdzie pracowa do dwudziestej trzeciej trzydzieci, bo musi za dnia wrci do nieba. Wychodzc z wizienia w towarzystwie mego anioa zabierzesz te Soradaciego i zajmiesz si jego losem, pod warunkiem jednak, e wyrzeknie si on zawodu szpiega. I powiesz mu o tym wszystkim. Z tymi sowami Matka Boska znikna, a ja si zbudziem. Zachowujc wci jednakow powag czowieka natchnionego, przygldaem si minie zdrajcy, ktry osupia. Wziem wic swj brewiarz, skropiem cel wicon wod i od czasu do czasu caujc obrazek Przenajwitszej Panny, udaem, e modl si do Boga. Po godzinie to bydl, milczcy dotd uparcie Soradaci, ni std, ni zowd zapyta mnie, o ktrej godzinie anio zejdzie z nieba i czy usyszymy haas towarzyszcy jego wamywaniu si do naszej celi. Jestem przekonany, e przyjdzie o dziewitnastej, e usyszymy, jak zabierze si do pracy, i e odejdzie o godzinie oznaczonej przez Matk Bosk. Panu to si mogo zwyczajnie ni. Na pewno nie. Czy moesz przysic mi, e wyrzekniesz si zawodu szpiega? Zamiast odpowiedzie zasn i zbudzi si dopiero w dwie godziny pniej, aby mnie zapyta, czy zgodz si jeszcze poczeka z t przysig, ktrej si domagam. Moesz poczeka, a anio zjawi si tutaj, aby mnie uwolni, lecz jeeli wwczas uroczyst przysig nie wyrzekniesz si tego ndznego zawodu, ktry ci zawid do wizienia i w kocu doprowadzi na szubienic, zostawi ci tutaj. Taki jest rozkaz Matki Boskiej, ktra wwczas cofnie ci swoj ask. Na godzin przed ustalonym czasem zachciao mi si je. Piem przy tym jedynie wod, podczas gdy Soradaci wyopa cae wino, a na deser pochon te i wszystek czosnek, jaki miaem. Wraz z pierwszym uderzeniem dziewitnastej padem na kolana i gromkim gosem kazaem Soradaciemu uczyni to samo. Usucha przygldajc mi si z oszoomion min. A ledwie usyszaem saby szmer za murem, rzekem: Anio nadchodzi. Po czym padem na ziemi i silnym szturchacem przymusiem Soradaciego, aby uczyni to samo. Przy do silnym haasie sprawianym przez ksidza Balbi, wytrwaem kwadrans w tej niewygodnej pozycji i w kadym innym wypadku na pewno umiabym si serdecznie z widoku tego mojego bydlaka, ktry lea jak martwy. Ale nie miaem si, pamitajc, e moim zasadniczym celem jest doprowadzenie Soradaciego do swoistego obdu, do otumanienia umysu. Ta przewrotna dusza bowiem moga odzyska swoje ludzkie cechy tylko wtedy, gdybym j pogry w miertelnym strachu. Podnisszy si uklkem, pozwoliem mu zrobi to samo i przez trzy i p godziny kazaem odmawia raniec. Usypia od czasu do czasu, bardziej znuony klczeniem ni monotonnym klepaniem pacierzy, jednake ani razu mi nie przerwa... A kiedy usyszaem zegar wydzwaniajcy dwudziest trzeci trzydzieci, powiedziaem tonem uroczystym i nabonym zarazem: Padnij na twarz, anio odchodzi! Balbi powrci do swojej celi i zapada cisza. Wstajc z kolan nie odrywaem oczu od ndznika i z zadowoleniem ujrzaem na jego twarzy lk i niepewno. Zacz mwi o swoich grzechach, nabonoci, umiowaniu witego Marka, oddaniu sprawom Republiki i tym oto cnotom przypisywa ask okazan mu przez Matk Bosk. Owiadczy wreszcie, e nie wie, co poczn z takim nieukiem jak on. Bdziesz mi suy i bdziesz mia wszystko, czego ci potrzeba, nie uprawiajc niebezpiecznego zawodu szpiega.

126

 Ale nie pozostaniemy w Wenecji? Oczywicie, e nie, anio zawiedzie nas do takiego pastwa, ktre nie naley do witego Marka. Czy gotw jeste przysic, e porzucisz teraz swoje ohydne zajcie? I jeeli przysigniesz, czy nie popenisz po raz drugi krzywoprzysistwa? Skoro zo przysig, zostan jej wierny, to pewne. Ale nieche pan przyzna, e mojemu krzywoprzysistwu zawdzicza pan ow ask Przenajwitszej Matki Boskiej, ktr Panu okazaa. To, e zamaem wiar, przyczynio si do paskiego szczcia. Powinien wic pan lubi mnie i cieszy si z mojej zdrady. A czy lubisz Judasza, ktry zdradzi Chrystusa? Nie. Wic widzisz, e nienawidzimy zdrajcw uwielbiajc jednoczenie Opatrzno, ktra potrafi ze obrci na dobre. Dotd bye tylko ajdakiem, zgrzeszye wobec Pana Boga i Matki Boskiej i dlatego przyjm od ciebie przysig dopiero wwczas, gdy odpokutujesz swj czyn. A czyme zgrzeszyem? Zgrzeszye pych, skoro uwaasz, i winienem ci wdziczno za to, e mnie zdradzi oddajc moje listy sekretarzowi. Jak mam odpokutowa ten grzech? Posuchaj. Jutro, kiedy przyjdzie Wawrzyniec, bdziesz lea na swoim sienniku twarz zwrcony ku cianie i nie uczynisz ani jednego ruchu, nie spojrzysz na niego. A jeli zapyta, odpowiesz nie odwracajc wzroku, e nie moge spa i potrzebujesz wypoczynku. Czy obiecujesz mi to bez zastrzee? Obiecuj wypeni dokadnie to, co pan mi kaza. A wic prdko przysignij na ten wity obrazek. Przysigam Ci, Przenajwitsza Matko Boska, e gdy wejdzie Wawrzyniec, nie spojrz na niego i bd lea na swoim sienniku. A ja, Przenajwitsza Panno, przysigam na Serce Twojego Boskiego Syna, e jeli Soradaci uczyni najmniejszy ruch i spojrzy na Wawrzyca, od razu udusz go bez litoci ku Twojej wieczystej chwale. Liczyem tyle na efekt tej groby, co i na przysig Soradaciego. Chcc jednak uzyska cakowit pewno zapytaem, czy ma co przeciwko tej przysidze, a on po chwili namysu odpowiedzia, e nie ma nic i e jest zupenie zadowolony. Rad z samego siebie daem mu si naje, a potem kazaem, aby si pooy, bo musz si przespa. Gdy zasn, przez dwie godziny lczaem nad listem. Zdaem spraw ojcu Balbi ze wszystkiego, co zaszo, zaznaczajc, e powinnimy uciec z wizienia w nocy 31 padziernika i e bdzie nas czworo cznie z jego wsptowarzyszem i moim. A byo to 28 padziernika. Nazajutrz Balbi odpisa mi, e wskie przejcie jest ju gotowe i e pozostaje do przebicia tylko jeden pokad desek nad moj cel, na co wystarczy mu czterech minut. Soradaci dotrzyma przysigi udajc, i pi, a Wawrzyniec sowa do nie przemwi. Nawet przez chwil nie spuciem Soradaciego z oka i myl, e bybym go udusi, gdyby bodaj co nieco odwrci gow ku Wawrzycowi, bo mg mnie zgubi najmniejszym mrugniciem. Reszta dnia zesza mi na wzniosych dyskursach i wygaszaniu przesadnych frazesw tonem tak uroczystym, na jaki byo mnie sta, i z radoci widziaem, i Soradaciego ogarnia coraz wikszy fanatyzm... Nazajutrz take nie zama posuszestwa, bo na pytanie Wawrzyca o zdrowie odpar nie odwracajc gowy. Tak samo zachowywa si nastpnego dnia, kiedy to po raz ostatni widziaem Wawrzyca w dniu 31 padziernika rano. W ksice, ktr mu wwczas daem do odniesienia, zawiadomiem ksidza Balbi, aby o godzinie siedemnastej zabra si do wybicia dziury w suficie. Tym razem nie miaem si czego obawia, dowiedziawszy si od Wawrzyca, e inkwizytorzy i sekretarz ju wyjechali na wie. aden nowy

127

wizie nie mg wic przyby, a mojego nicponia nie potrzebowaem si ju wystrzega... Po wyjciu Wawrzyca oznajmiem Soradaciemu, e o godzinie siedemnastej przybdzie anio wywidrowa otwr w suficie naszej celi. Przyniesie te noyczki i utniesz brody anioowi i mnie dodaem. To anio nosi brod? Tak, sam zobaczysz. A potem wyjdziemy z celi, rozedrzemy poszycie dachu paacu i zejdziemy na plac witego Marka, skd udamy si do Niemiec. Nie odpowiedzia. Jad samotnie, albowiem serce i umys miaem zbyt zajte, abym mg je. Nie mogem nawet spa. Wybia ustalona godzina: oto anio! Soradaci chce pa na ziemi i bi czoem, ale mwi mu, e to niepotrzebne. Ksidz Balbi w trzy minuty przebi otwr: szczapy posypay si na podog i za chwil on sam stoczy si w moje ramiona. No powiedziaem teraz ksidz skoczy swoje zadanie i zaczo si moje. Uciskalimy si i poda mi sztylet wraz z noyczkami. Kazaem Soradaciemu ci nam brody i nie mogem si przy tym powstrzyma od miechu na widok tego bydlaka, ktry z rozdziawion gb przyglda si niezwykemu anioowi, podobnemu raczej do diaba. Ale, mimo ogromnego zdziwienia, umiejtnie ci nam brody. Pilno mi byo obejrze przylege pomieszczenia, lecz nie chcc zostawi Soradaciego bez opieki kazaem mnichowi mie go na oku i wyszedem. Otwr w murze by do wski, ale jako przeliznem si na zewntrz. Znalazszy si nad cel hrabiego, zszedem na d i serdecznie uciskaem czcigodnego starca. Spostrzegem, e nie podoaby trudom ucieczki po dachu stromym i pokrytym arkuszami oowiu. Zapyta o moje plany i wyrazi opini, e dziaam troch lekkomylnie. Chodzi mi tylko o to odparem aby wyj na spotkanie wolnoci lub mierci. Jeli pan zamierzasz odrzek ciskajc mi rk przebi poszycie i znale na oowianym dachu jaki sposb zejcia w d, nie sdz, by ci si powiodo, chyba e przyprawisz sobie skrzyda. Brak mi odwagi, aby panu towarzyszy. Zostan wic tutaj i bd si modli za ciebie. Chcc zbada struktur dachu, wyszedem i postaraem si jak mona najdalej dotrze w kty strychu. A kiedy wcisnem si w najwszy, siadem midzy rupieciami, ktrych peno na kadym strychu wielkich paacw, i dotknem poszycia dachu. Kocem swojego sztyletu prbowaem desek i na szczcie przekonaem si, i prawie cakowicie stoczyy je robaki. Prchno sypao si przy kadym szturchniciu sztyletem. Upewniony, e w nieca godzin zdoam przebi do duy otwr, wrciem do celi i przez cztery godziny ciem przecierada, kodry, materace i siennik, by powiza je w liny. Nie omieszkaem osobicie zacign kady supe i sprawdzi jego moc, bo wiedziaem, e nasze ycie od tego zaley. W kocu miaem sto sni sznurw23. W kadym wielkim przedsiwziciu s sprawy o wszystkim decydujce i w nich wdz godny sukcesu nie spuszcza si na nikogo. Kiedy wic sznur by ju gotowy, spakowaem w toboek mj frak, jedwabny paszcz, par koszul, poczochy i chustki i we trjk przeszlimy do celi hrabiego. Czcigodny starzec przede wszystkim powinszowa Soradaciemu mojego towarzystwa w celi jak i tego, e stoi teraz na progu wolnoci. miech mnie zdj na widok gupiej miny Soradaciego. Ju teraz nie krpowaem si, bo odrzuciem mask witoszka, ktra mnie ogromnie enowaa od pierwszej chwili, kiedy ze wzgldu na tego ajdaka musiaem j przywdzia. Zdawa sobie spraw, e go oszukaem, jednak nic nie rozumia, albowiem nie potrafi sobie wytumaczy, w jaki sposb porozumiewaem si z domniemanym anioem, o ktrej godzinie ma si zjawia i odchodzi. Uwanie sucha tumacze hrabiego, e wysta23

Zarzucano Casanovie, e to jest niemoliwe, bo musiaby wnie na dach ca 210 metrw sznura; na to odpowiadano, e Casanova nie myli o sniach (po franc. brasse), lecz o okciach ( po wosku braccio); wysoko Paacu Dow wynosi ca 30 m i tyle liny Casanova potrzebowa (przyp. tum.).

128

wiamy si na niechybn zgub i, jak na prawdziwego tchrza przystao, obmyla plan wycofania si z ryzykownej wdrwki. Powiedziaem mnichowi, aby spakowa swj toboek, gdy ja pjd wybi dziur w kcie poddasza. Do drugiej w nocy wasnymi siami wybiem do duy otwr. Starem na proch deski, a zrobiona przeze mnie dziura bya dwa razy wiksza, ni trzeba. Dotykaem teraz arkusza oowiu, ktrego nie zdoabym unie sam, bo by mocno przytwierdzony. Balbi pomg mi: wbiem sztylet midzy rynn i ow i udao mi si go oderwa. Pniej, podwaajc blach ramionami, zwinlimy j na tyle, aby otwr wystarczy nam do wyjcia. Niestety, gdy wysunem gow na zewntrz, przekonaem si, e ksiyc na pocztku pierwszej kwadry wieci jasno. Bya to zoliwo losu, ktr naleao znie spokojnie i czeka z wyjciem do pnocy, to jest do czasu, kiedy sierp ksiyca przesunie si na przeciwleg stron nieba. W tak pikn noc, gdy cae wytworne towarzystwo Wenecji przechadzao si po placu witego Marka, nie moglimy ryzykowa wyjcia na dach, bo nasze wyduone cienie, padajce w d, przycignyby ogln uwag. Postanowiem wic, e wydostaniemy si na dach dopiero po zajciu ksiyca. Bagaem Boga o pomoc, ale nie daem cudw. Ksiyc powinien by zaj o pitej, a soce wzej o trzynastej i p, mielimy wiec przed sob siedem godzin cakowitej ciemnoci, kiedy moglimy dziaa; i cho czekaa nas cika praca, miaem nadziej, e podoamy jej w tym czasie. Powiedziaem ojcu Balbi, e moemy pozwoli sobie na trzygodzinn pogawdk z hrabi Asquinem i eby poprosi go o poyczenie mi trzydziestu cekinw, kto wie, czy nie rwnie niezbdnych, jak ten sztylet, dziki ktremu dokazaem a tylu rzeczy. Poszed i w par minut wrci mwic, e mam si uda sam, bo hrabia chciaby ze mn pomwi bez wiadkw. Biedny starzec agodnie zacz mi perswadowa, e do ucieczki nie potrzebuj pienidzy, ktrych zreszt nie posiada; e ma liczn rodzin i e jeeli zgin, straci poyczon kwot. Na zakoczenie doda jeszcze mnstwo podobnych bzdur, aby ukry sobkostwo lub przywizanie do pienidzy. Odpowied zaja mi p godziny. Byy to doskonale argumenty, ktre jednake jak wiat wiatem nigdy do niczego nie doprowadziy, albowiem wszystkie argumenty tpiej w zetkniciu ze stal tej najodporniejszej z ludzkich namitnoci. By to klasyczny wypadek, kiedy naleao sign do powiedzenia nolenti baculus24, nie mogem jednak zdoby si na tyle okruciestwa, aby uy przemocy wobec nieszczsnego starca. Powiedziaem mu wic w kocu, e jeeli zechce uciec ze mn, ponios go jak Eneasz Anchizesa, lecz jeli woli zosta i baga Boga, aby nas wid, to uprzedzam go, i tym modom zabraknie logiki, bo jake mona prosi Boga o powodzenie w czym, do czego nawet w najprostszy sposb nie chciao si przyoy. Odpar mi ze zami, ktre mnie wzruszyy. Zapyta, czy nie wystarcz mi dwa cekiny. Odparem, e kada suma musi mi wystarczy. Poyczy mi wic dwa cekiny proszc, bym mu je odda, jeeli po obejciu dachu przekonam si, e najmdrzej bdzie wrci do celi. Obiecaem to, nieco zdumiony przypuszczeniem, e mgbym odstpi od swego zamiaru. Nie zna mnie, a ja byem raczej gotw umrze ni wrci tam, skd bym ju nigdy nie wyszed. Przywoaem moich towarzyszy i zoylimy nasze manatki w poblie otworu. Podzieliem na dwie czci owe sto sni przygotowanego sznura i dwie godziny zeszy nam na rozmowach i przypominaniu sobie, nie bez przyjemnoci, zmiennych kolei tej naszej ucieczki. Po raz pierwszy da mi te wtedy ojciec Balbi prbk swego szlachetnego charakteru, z dziesi razy zarzucajc zamanie sowa, bo zapewniaem go, i mam uoony zupenie pewny plan w gowie, kiedy w gruncie rzeczy nie mam adnego. Oznajmi czelnie, e gdyby by to przewidzia, nie wydobyby mnie z celi. Hrabia z powag swoich siedemdziesiciu lat powiedzia rwnie, e najmdrzej uczynibym nie obstajc przy nierozwanym zamiarze, ktry nie moe si powie i musi zakoczy mierci. Bdc prawnikiem wygosi ca mow, ktr przyta24

Nolenti baculus kijem tego, co nie sucha.

129

czam; rozumiaem jednak, e kieruje nim ch odzyskania dwch cekinw, ktre musiabym mu odda, gdybym postanowi zosta. Dach obity arkuszami oowianej blachy mwi jest tak stromy, e nie tylko nie zdoasz pan po nim i, ale i nie potrafisz utrzyma si na nogach. Mieci w sobie co prawda ze siedem czy osiem okienek, ale wszystkie s zakratowane i nie ustoi si przed nimi, bo le na spadku i nie ma gdzie oprze stopy. Paskie sznury na nic si nie zdadz, bo do czeg je pan przywiesz? A nawet jeeli znajdzie si jaki wystp, to aden czowiek opuszczajc si z takiej wysokoci nie zdoa ani si utrzyma, ani dotrze do ziemi. Jeden z was trzech bdzie wic musia przewiza w pasie dwch pozostaych i spuszcza ich tak, jak spuszcza si wiadro lub wizk chrustu, a potem jemu ju nic nie pozostanie, tylko wrci do celi. Ktry z was zgodzi si wzi na siebie tak miosierny i niebezpieczny uczynek? A jeeli nawet jeden zdobdzie si na podobne bohaterstwo, to powiedzcie mi, z jakiej strony zamierzacie si opuci? Chyba nie od kolumnady ze strony placu, bo was zobacz; od kocioa niemoliwe, bo znajdziecie si w zamkniciu; od dziedzica trudno o tym myle, albowiem wpadniecie w rce arsenalotti, ktrzy tam stale patroluj. Moecie wic zej tylko od kanau, ale czy na was tam czeka gondola lub jaka barka? Nie. Bdziecie wic musieli skoczy do wody i ratowa si wpaw a do witej Apolonii, dokd dotrzecie w opakanym stanie, nie wiedzc, co dalej pocz. Pomylcie te, e ow jest liski i jeeli wpadniecie do kanau, gdybycie nawet pywali jak rekiny musicie zgin, albowiem spadniecie z wysoka, a woda jest pytka. Zginiecie zmiadeni, bo trzy lub czterostopowa gboko wody nie zagodzi upadku. A wic w najlepszym razie znajdziecie si na dole z poamanymi koczynami. Krew we mnie zawrzaa na tak przemow, wysoce nieogldn w owych warunkach, jednak zdobyem si na wysuchanie jej z cierpliwoci wcale do mnie niepodobn. Wyrzuty mnicha, cierpkie i brutalne, oburzyy mnie i nawet chciaem odpowiedzie mu ostro, wiedziaem jednak, e w tej trudnej sytuacji, w jakiej si znalazem, mog tym zrujnowa moje dzieo, bo miaem do czynienia z tchrzem, ktry gotw by odpowiedzie, e nie jest a takim desperatem, aby gardzi mierci; pozostawiony za wasnym siom prno nawet marzybym o powodzeniu ucieczki. Zapanowawszy wic nad sob, jak najagodniej zapewniem ich wszystkich o moim przekonaniu, e ta rzecz si uda, ale e nie mog zdradzi szczegw caego planu. Wiedziony paskimi rozsdnymi argumentami, hrabio zwrciem si do starca bd dziaa bardzo ostronie. Jednak ufno, jak pokadam w Bogu i we wasnych siach, sprawi, i przezwyci wszelkie trudnoci. Od czasu do czasu macaem rk wok siebie, aby przekona si, czy Soradaci jest tutaj, bo nie wyrzek ani sowa. miaem si w duchu zastanawiajc si, nad czym amie sobie gow teraz, gdy wie, e go zwiodem. O godzinie czwartej i p powiedziaem mu, aby poszed zobaczy, gdzie stoi ksiyc. Usucha, a powrciwszy rzek, e za ptorej godziny skryje si zupenie i e gsta mga, ktra zaczyna si podnosi, czyni wielce niebezpiecznym posuwanie si po oowianym dachu. Mnie wystarczy, e mga nie jest z oliwy odparem. Zapakuj swj paszcz razem z czci naszego sznura, ktry musimy podzieli rwno. Zdziwiem si, e na te sowa przypad mi do kolan, schwyci za rk i zacz j okrywa pocaunkami. Z paczem j mnie baga, abym go nie skazywa na zgub. Jestem pewien mwi e zlec do kanau. Na nic si panu nie przydam. Nieche mnie pan tu zostawi, a przez ca noc bd si modli za pana do witego Franciszka. Moe mnie pan zabi, ale za nic na wiecie nie pjd z panem. Gupiec, nie wiedzia, jak bardzo byo mi to na rk! Masz racj odparem zosta, lecz pod warunkiem, e bdziesz-si modli do witego Franciszka. Ale przedtem id po moje ksiki, ktre chc zostawi hrabiemu.

130

Usucha w milczeniu i niewtpliwie z wielk radoci. Moje ksiki warte byy co najmniej sto talarw. Hrabia zapewni, e je zwrci po moim powrocie. Rcz panu, e mnie pan tu ju nie ujrzysz odrzekem. Te ksiki wynagrodz panu strat owych dwch cekinw, ktre wyoye. Jeli chodzi o tego starego szelm, byem uszczliwiony, e zabrako mu odwagi do pjcia z nami. Byby mi przyczyni niemao kopotu. A poza tym ndznik nie wart by tego, aby wraz ze mn i ksidzem Balbi dzieli zaszczyt tak wspaniaej ucieczki. Poprosiem go o piro, atrament i papier, bo mia je mimo zakazu (albowiem zakazy byy niczym dla Wawrzyca, ktry za talara sprzedaby samego witego Marka), i napisaem niej przytoczony list. Oddaem go potem Soradaciemu nie mogc nawet przeczyta, bo pisaem po ciemku. Zaczem od wzniosej aciskiej dewizy: Nie umr, y bd sawic Pana. Przewietni inkwizytorzy stanu winni czyni wszystko, by si utrzyma winowajc Pod Oowianym Dachem; winowajca za, na szczcie nie zwizany sowem, winien prbowa wszystkiego, co w jego mocy, dla odzyskania wolnoci. Prawem inkwizytorw sprawiedliwo, gdy prawem winowajcy ludzka natura. I jak oni nie dali jego zgody na uwizienie, tak on nie pyta ich o zgod przy prbie odzyskania wolnoci. Jakub Casanova, ktry to pisze w goryczy serca, wie, e fatalnym dla siebie trafem moe zosta schwytany, nim zdoa wydosta si z Republiki i schroni na gocinnej ziemi, i e wwczas prawo do jego gowy bd mieli ci, przed ktrymi szuka teraz ucieczki. Jednak gdyby przytrafio mu si podobne nieszczcie, apeluje on do ludzkich uczu swoich sdziw i prosi, aby posuszestwa prawom natury nie przypaci losem bardziej okrutnym od tego, przed ktrym ucieka. Jeeliby zosta ujty, blaga o zwrot swojego dobytku i o pozostawienie go w celi. Ale gdyby szczcie mu dopisao i doprowadzi swj zamiar do celu, daruje to wszystko Franciszkowi Soradaci, ktry z braku odwagi wobec niebezpieczestwa woli by winiem; nie przekada, jak ja, wolnoci nad ycie. Casanova prosi zatem, aby Wasze Ekscelencje nie kwestionoway temu biedakowi prawa do owego daru. Pisane na godzin przed pnoc, po ciemku, w celi hrabiego Asquina w dniu 31 padziernika 1756 roku. Uprzedziem Soradaciego, aby nie oddawa tego pisma za porednictwem Wawrzyca, lecz by je wrczy osobicie sekretarzowi, bo nie wtpiem, e w wezwie go do siebie, o ile sam nie wejdzie na gr, co wydawao si najbardziej prawdopodobne. Hrabia zapewni Soradaciego, e mj list poskutkuje, ale gdyby mnie zapano powiedzia musi mi on odda ten dar w caoci, a w osio odpar, i chtnie by mnie znw ujrza, by mi wszystko zwrci ze szczerego serca. Czas byo wyruszy. Ksiyc ju si skry. Przytroczyem ksidzu Balbi poow sznura u jednego ramienia, a toboek z jego achami u drugiego. To samo zrobiem ze swoim sznurem i rzeczami. A pniej obaj w kamizelkach i kapeluszach na gowach, wyszlimy na wiat. E quindi uscimmo a rimirar le stelle25.

25

E quindi... A pniej wyszlimy podziwia gwiazdy (cytat z Dantego).

131

WYCHODZ Z WIZIENIA O MAO NIE GIN NA DACHU WYDOSTAJ SI Z PAACU DOW, WSIADAM DO GONDOLI I PRZYBYWAM NA LD STAY OJCIEC BALBI WYSTAWIA MNIE NA NIEBEZPIECZESTWO MUSZ UCIEC SI DO FORTELU, ABY SI OD JEGO OSOBY UWOLNI
Wyszedem pierwszy, a ksidz Balbi szed za mn. Soradaci, ktry nas odprowadzi a do otworu w dachu, dosta rozkaz przygi z powrotem arkusz blachy i wrci, aby si modli do witego Franciszka. Mocno uchwyciem sztylet i wycignit na ca dugo rk wbijaem go ukonie w zcza blachy, a wreszcie, chwytajc czterema palcami za skraj uniesionych arkuszy, na klczkach i na czworakach wspiem si na szczyt. Mnich posuwa si za mn uczepiony praw rk paska moich spodni. Tak wic znalazem si w sytuacji zwierzcia, co niesie i cignie zarazem, i to na stromym dachu, olizym od gstej mgy. W poowie drogi ojciec Balbi zada, abym przystan, bo zgubi jeden ze swoich toboeczkw, a mia nadziej, e zatrzyma si on na rynnie. W pierwszym odruchu chciaem mocnym kopniciem posa go w lad za tym tobokiem, ale dziki Bogu powstrzymaem si od tego, bo dla nas obu byaby to zbyt surowa kara, zwaywszy, i sam nie zdoabym uciec. Zapytaem wic tylko, czy to by zwj sznura, lecz gdy odrzek, e chodzi o wzeek z manuskryptem znalezionym na poddaszu paacu, mogcym, jak sdzi, przynie mu fortun, powiedziaem, aby si zdoby na stoicyzm, bo kady krok w ty moe przynie nam zgub. Biedak westchn na to i wci trzymajc si mojego paska pi si za mn. Kiedy z najwikszym trudem przeczogalimy si po pitnastu lub szesnastu arkuszach blachy i dotarlimy w kocu na sam szczyt, siadem na nim okrakiem, a ksidz Balbi poszed w moje lady. Siedzielimy odwrceni plecami do maej wysepki San Giorgio Maggiore majc o jakie dwiecie krokw przed sob liczne kopuy kocioa witego Marka, ktry stanowi cz Paacu Dow, bo waciwie jest on kaplic dow; a nie ma na wiecie monarchy, ktry mgby si pikniejsz poszczyci. Przede wszystkim uwolniem si teraz od swoich ciarw i powiedziaem ksidzu Balbi, aby zrobi to samo. Umieci, jak mg najlepiej, zwj lin pod udem, ale gdy chcia zdj kapelusz, ktry mu krpowa ruchy, zrobi to tak niezrcznie, e go upuci. Kapelusz potoczy si w d a na rynn, a stamtd powdrowa za wzekiem do kanau. Mj biedny wsptowarzysz wpad w rozpacz. Zy znak wykrzykn na samym pocztku ucieczki zostaem bez koszuli, bez kapelusza i cennego manuskryptu, zawierajcego nikomu nie znan, nadzwyczaj ciekaw histori wszystkich paacowych uroczystoci Republiki. Znacznie ju spokojniejszy, ni gdy si wspinaem na szczyt dachu, powiedziaem, e te dwa wypadki, ktrych pad ofiar, nie maj w sobie nic tak niezwykego, co by upowaniao czowieka o zabobonnym umyle do nazywania ich znakami; e zapatruj si na nie inaczej i e w najmniejszym stopniu nie odebray mi odwagi. Powinny one, mj drogi przyjacielu, skoni ci do wikszej ostronoci i rozsdku, a take natchn myl, e Bg nad nami czuwa, bo gdyby twj kapelusz spad na lewo, miast na prawo, bylibymy zgubieni. Upadby na podwrzec paacowy, gdzie dojrzayby go strae i domyliy si, e kto jest na dachu. Wtedy schwytano by nas niezawodnie. Po paru minutach rozejrzawszy si bacznie na prawo i lewo kazaem mnichowi czeka nieruchomo mego powrotu i okrakiem, jedynie ze sztyletem w rku, bez najmniejszego trudu jem posuwa si naprzd. Ca godzin badaem dach ze wszystkich stron, ale szukaem na prno, bo nigdzie nie znalazem adnego wystpu, do ktrego mgbym przywiza sznur;

132

tote nie wiedziaem, co teraz pocz. Nie mogem myle ani o kanale, ani o podwrzu paacowym, a szczyt kocioa ukazywa mi si-midzy kopuami, jak by go otaczay gbokie przepacie, z ktrych nie byo wyjcia. A po to, aeby przedosta si za koci, tam gdzie plebania, musiabym pokona pochyoci tak strome, e nie wiedziaem, jak sobie z tym poradzi. Rzecz oczywista, e odrzucaem jako niemoliwe to wszystko, co sdziem, niewykonalnym. Moja sytuacja wymagaa zuchwalstwa, ale bardzo przezornego. A przecie trzeba byo co pocz: wyj std lub wrci do celi, by moe nigdy ju z niej nie wyj, albo rzuci si do kanau. Wobec takiej alternatywy trzeba byo zda si na los szczcia i od czego zacz. Mj wzrok spocz na okienku wychodzcym na kana na dwch trzecich wysokoci dachu. Leao dosy daleko od miejsca, skd wyruszyem, a zatem ta cz poddasza, jak mi si wydawao, nie moga przylega do wizienia, z ktrego si wyrwaem. Okienko naleao pewnie do strychu, zamieszkanego lub nie zamieszkanego, ponad jakim apartamentem paacu, gdzie o wicie na pewno znalazbym otwarte drzwi. Powszechna nienawi, jak budzia straszliwa inkwizycja, pozwalaa mi si spodziewa, e paacowi urzdnicy, nawet ci z rodziny doy, ktrym nawinlibymy si na oczy, pomogliby nam w ucieczce i nie pomyleliby o przywoaniu stray, nawet gdyby w nas rozpoznali najwikszych zbrodniarzy stanu. Wobec tego naleao zbada to okienko, tote agodnie zelizgujc si wprost na d, niebawem siedziaem ju okrakiem na daszku nad nim. Wwczas wsparszy si rkoma i wycignwszy szyj zdoaem dojrze i dotkn niewielkiej kraty, za ktr znajdowao si okno z kwadratowych szybek, oprawnych w cienkie oowiane ramy. Nie martwiem si oknem, jednak krata, cho do cienka, wydawaa mi si przeszkod nie do pokonania, albowiem bez pilnika nie mgbym sobie chyba z ni poradzi, a miaem przecie tylko swj sztylet. Byem ju cakowicie zniechcony i odwaga zaczynaa mnie opuszcza, kiedy dziki najprostszej i najbardziej naturalnej w wiecie rzeczy odzyskaem, e tak powiem, dawny hart ducha. Bicie zegara na kociele witego Marka, akurat wieszczce pnoc, byo owym czynnikiem, ktry podziaa na mj umys i przez gwatowny wstrzs wyrwa mnie z przytaczajcej bezradnoci. Przypomniao mi bowiem, e rozpoczynajcy si dzie by dniem Wszystkich witych, a zatem i mojego patrona, jeli go w ogle miaem, i od razu przywiodo mi na myl przepowiedni mojego spowiednika jezuity. Ale przyznaj, e to, co szczeglnie dodao mi odwagi i naprawd przysporzyo si, to wiecka wyrocznia mojego ukochanego Ariosta: Fra il fin dottobre e il capo di novembre. Bicie zegara wydawao mi si gosem ducha opiekuczego, ktry kaza mi dziaa obiecujc zwycistwo. Lec plackiem, z gow zwieszon ku kracie okienka, wepchnem swj zaostrzony rygiel midzy ni i mur i wycignem j w caoci. W kwadrans uporaem si ze wszystkim: trzymaem nietknit krat w rkach i odoywszy j na bok wygniotem szybki w okienku bez najmniejszego trudu, cho gboko, do krwi skaleczyem si przy tym w lew rk. Z pomoc swojego sztyletu i wedug dawnej metody wydostaem si na szczyt dachu i okrakiem przesunem si do miejsca, gdzie zostawiem swojego wsptowarzysza. By w rozpaczy i wcieky; zwymyla mnie grubiasko za to, e opuciem go na tak dugo, i zapewnia, e czeka tylko do sidmej, aeby wrci do wizienia. Wic co ksidz sobie myla o mnie? e zleciae pan z dachu. I rado z mojego widoku wyraa ksidz obelgami? Coe pan robi przez tak dugi czas? Prosz i za mn i zobaczy samemu. Zabraem swoje toboki i ruszyem w stron okienka. Kiedy za znalelimy si nad nim, dokadnie wytumaczyem ojcu Balbi, czego dokonaem, radzc si go jednoczenie, w jaki sposb przedosta si teraz na strych. Sprawa byaby atwa, gdyby chodzio o jednego z nas,

133

bo drugi mg go opuci na sznurze, ale jake opuciby si ten drugi, skoro nie byo do czego przywiza sznura nad okienkiem? Skaczc w d ryzykowa poamaniem rk i ng, bo od okienka do podogi strychu mogo by do wysoko. Na t moj rozsdn uwag, wygoszon tonem jak najbardziej przyjacielskim, w brutal odpowiedzia tymi sowami: Spue mnie pan w d, a gdy tego dokonasz, do bdziesz mia czasu do namysu, jak samemu zej. Wyznaj, e w pierwszej chwili krew mi uderzya do gowy i miaem ochot przebi mu pier sztyletem. Mj dobry geniusz powstrzyma mnie jednak. Nawet najmniejszym sowem nie wytknem ojcu Balbi nikczemnego egoizmu; wrcz przeciwnie: natychmiast rozwinwszy lin zaoyem mu ptl pod pachy, kazaem lec na brzuchu i nogami w d opuciem go na dach okienka. Kiedy ju si tam znalaz, powiedziaem, aby si wsun do rodka a po biodra i rkami wspar o brzegi. Potem, jak za poprzednim razem, zeliznem si w d na daszek nad okienkiem, pooyem si plackiem i mocno trzymajc lin powiedziaem, aeby si puci bez obawy. Stanwszy na pododze strychu Balbi odwiza lin, a ja po wcigniciu jej przekonaem si, e wysoko od okienka do podogi przewysza pidziesit stp. Byo to za wiele na ryzykowanie skoku. Mnich za, teraz ju spokojny o siebie, bo trzeba przyzna, e w czasie tych dwch godzin spdzonych samotnie na dachu mg go strach oblecie, zawoa, abym mu zrzuci liny, a on si nimi ju zajmie. atwo domyli si, e nie posuchaem jego gupiej rady. Nie wiedzc, co pocz, i szukajc jakiego natchnienia, znowu wdrapaem si na szczyt dachu, a gdy spojrzaem w stron jednej kopuy, ktrej jeszcze nie zbadaem, ruszyem ku niej. Ujrzaem przed sob gadki taras kryty oowianymi blachami, ktry przytyka do wielkiego okna, zamknitego na podwjne okiennice. By tam te cebrzyk z zapraw, kielnia i tu obok drabina, ktra wydaa mi si do duga, bym mg zej po niej na poddasze, gdzie ju by mj towarzysz. To mi wystarczyo. Przecignwszy lin wok najwyszego szczebla drabiny dowlokem w kopotliwy ciar a do mojego okienka. Teraz chodzio o to, aby t wcale nie lekk drabin, dug na dwanacie okci, wepchn do rodka; za trudnoci z tym poczone kazay mi gorzko aowa, e wyzbyem si pomocy mnicha. Zepchnem drabin tak, e jednym kocem dotykaa okienka, gdy drugim, w jednej trzeciej swojej dugoci, wystawaa poza rynn. Zeliznem si wwczas na daszek okienka, odsunem drabin na bok i podcignwszy w gr ku sobie, przywizaem koniec liny do smego szczebla. Pniej znw spuciem drabin tak, e znalaza si rwnolegle i nieco poniej okienka, i wtedy wepchnem j do rodka, lecz mimo najwikszych wysikw nie zdoaem wcign jej poza pity szczebel, bo kocem zapara si w wewntrzn stron daszka i ani rusz nie chciaa wej gbiej. Mona j byo najwyej zama albo przebi daszek. Nie byo innej rady, tylko unie drugi koniec, bo wtedy przewayaby cz wtoczona i drabina opadaby pod wasnym ciarem. Gdybym do niej przywiza sznur i pooy j w poprzek, opucibym si na strych cakiem bezpiecznie, ale wwczas pozostaaby na miejscu i rano zdradziaby Wawrzycowi i zbirom, gdzie nas szuka. Nie chciaem brakiem przezornoci niweczy owocu tylu wysikw i pokonanych niebezpieczestw, tote dla zatarcia ladw musiaem cakowicie wepchn drabin w okienko. Nie majc za nikogo do pomocy postanowiem zelizn si a do rynny, aby tam unie koniec drabiny i przepchn j w gb strychu. Udao mi si to, jednak z tak wielkim ryzykiem, e gdyby nie swojego rodzaju cud, yciem bym to zuchwalstwo przypaci. Odwaywszy si puci drabin bez obawy, e spadnie do kanau, albowiem mocno zaczepia trzecim szczeblem o rynn, ze sztyletem w rku zelizgiwaem si ostronie, a wreszcie koniuszkami palcw u ng, bo zjedaem na brzuchu, zaparem si o marmurow rynn tu obok drabiny. Lec w tej pozycji zdoaem unie koniec drabiny na jakie p stopy. A gdym j pchn w gr, z radoci stwierdziem, e o stop wesza w gb okienka, czytelnik za domyla si, e to znacznie zmniejszyo jej ciar. Teraz chodzio o to, aby podnie drabin jeszcze o dwie

134

stopy, przez co o tyle gbiej weszaby w okienko, a wtedy mogem by pewien, e po wydostaniu si na okap zdoam za pomoc liny opuci j ca. Aeby wic nada drabinie jeszcze wiksze pochylenie, uklkem i przy tym ruchu straciem, rwnowag oraz oparcie; zeliznem si troch dalej i niespodziewanie, a po pier, zawisem nad przepaci, wsparty o dach tylko okciami. C za okropny moment! Na jego wspomnienie jeszcze dzi przechodz mnie ciarki, a trudno wyobrazi sobie ca jego groz! Instynkt samozachowawczy kaza mi ca moc, prawie bezwiednie przylgn ebrami do dachu, aby zatrzyma si w upadku, i a mnie korci, by powiedzie, e udao mi si to tylko cudem. Pilnie baczc na kady ruch, ca si obu ramion od okci do przegubw zdoaem podcign si w gr po brzuch. Na szczcie nie potrzebowaem obawia si o drabin, bo w owej nieszczsnej, a raczej naleaoby rzec: fatalnej prbie, ktrej o may wos yciem nie przypaciem, udao mi si wepchn j w okienko gbiej ni na trzy stopy, dziki czemu w nim utkna. Lec na rynnie, waciwie zawieszony na napistkach po pachwiny, pomylaem sobie, e jeeli zdoam unie praw nog, potem lew, aeby si wesprze o rynn jednym i drugim kolanem, bd uratowany, ale na tym nie koczyy si moje zmartwienia. Zrobiony wysiek wywoa nadzwyczaj bolesny i mocny skurcz, ktry jakby mi sparaliowa czonki. Nie tracc gowy leaem bez ruchu, pki mi to nie mino. Wiedziaem, i nie ma lepszego sposobu na tego rodzaju skurcze, i nieraz go wyprbowywaem. Jeszcze jedna straszliwa chwila! W dwie minuty pniej, stopniowo ponawiajc prb, udao mi si na szczcie oprze dwoma kolanami na rynnie, a gdy ju zapaem oddech, ostronie uniosem drabin, a wreszcie stana na wprost w okienku. Dostatecznie wiadom praw rwnowagi i dwigni, ujwszy sztylet, poprzedni metod podcignem si pod okienko i ju bez trudu wepchnem do ca drabin, ktrej koniec zapa ojciec Balbi. Potem wrzuciem do rodka nasze manatki, liny, krat oraz inne pozostaoci po wamaniu i zszedem na poddasze, gdzie mj towarzysz powita mnie bardzo przyjanie i ju sam wcign drabin. Rka w rk zabralimy si do inspekcji tego ciemnego miejsca, w ktre los nas rzuci: byo na trzydzieci krokw dugie i mniej wicej na dwadziecia szerokie. W jednym kocu owego poddasza natknlimy si na dwuskrzydowe drzwi z elaznych prtw. Fatalne! Jednak zamek czcy oba skrzyda od razu ustpi pod naciskiem mojej rki i drzwi si rozwary. Ale przede wszystkim obeszlimy wkoo nasze nowe wizienie i gdy chcielimy je przeci w poprzek, wpadlimy na duy st, otoczony stokami i fotelami. Skrcilimy wic w prawo, skd szed do nas powiew od okien, otworzylimy jedno i przy blasku gwiazd ujrzelimy tylko przepacie midzy kopuami. Nawet nie zastanawiaem si nad tym, aby zej tdy: chciaem wiedzie, dokd id, a nie poznawaem miejsca, gdzie byem. Zamknem wic okno, wyszlimy z sali i powrcilimy do naszych manatkw. Do cna wyczerpany padem na podog i podoywszy zwj liny pod gow, u kresu si fizycznych i duchowych, zapadem w sodki sen. Poddaem mu si tak biernie, e gdybym nawet wiedzia, i mier za nim czyha, nie mgbym si oprze i doskonale pamitam, jak cudown przyjemno mi sprawi. Spaem trzy i p godziny. Z trudem obudziy mnie dopiero krzyki i szturchace mnicha. Powiedzia, e wanie wybia dwunasta i e nie rozumie, jak mona spa w naszej sytuacji. Byo to niepojte dla niego, lecz nie dla mnie, bo zasnem wbrew woli. Ulegem tylko prawom natury, ustpiem, e tak powiem, przed ostatecznym wyczerpaniem. W moim zmczeniu nie byo nic dziwnego: od dwch dni yjc w szalonym podnieceniu nie mogem ani jedzenia wzi do ust, ani oka zmruy, a dokonany wysiek, ponad wytrzymao czowieka, wyczerpaby kadego. Zreszt w bogosawiony sen przywrci mi dawny wigor i z zadowoleniem ujrzaem, i ciemnoci bledn, a zatem bd mg dziaa z wiksz pewnoci i znacznie szybciej.

135

Rozejrzawszy si wkoo wykrzyknem: Ale to nie wizienie! Z pewnoci bdzie tu jakie wyjcie. Skierowalimy si wic w przeciwn stron od elaznych drzwi i w jakim ciasnym kcie dojrzaem jakby drzwiczki. Po omacku natrafiem palcem na dziurk od klucza. Wsunem w ni koniec mojego sztyletu i paroma ruchami udao mi si otworzy drzwiczki. Weszlimy do maego pokoju i tu na stole dojrzaem klucz. Przymierzyem go do drzwi na wprost i poruszywszy nim w zamku stwierdziem, e s otwarte. Kazaem wwczas mnichowi przynie nasze manatki i odoywszy klucz na miejsce weszlimy do jakiej galerii z niszami, w ktrych leay jakowe papiery. Byo to archiwum. Po chwili odkryem mae kamienne schodki, po ktrych zeszlimy na d. Znalazszy jakie inne, zeszlimy i po nich, by stan wreszcie przed oszklonymi drzwiami, ktre otworzyem i wszedem do znanej mi sali. Bylimy w kancelarii doowskiej. Otworzyem jedno z okien; atwo wyszedbym przez nie, ale znalazbym si w labiryncie maych podwrek otaczajcych koci witego Marka. Nieche mnie Bg strzee od podobnego szalestwa! Na jednym z biurek dostrzegam elazne narzdzie o zaokrglonym ostrzu i z drewnian rczk, to samo, ktrym sekretarz kancelarii dziurkuje pergaminy, aby przecign sznurek z oowianymi pieczciami. Chwytam owo szydo, otwieram biurko i znajduj list oznajmiajcy prewedytorowi Korfu o przyznaniu trzech tysicy cekinw na odrestaurowanie starej fortecy. Szukam tych pienidzy, ale ich tam nie ma. Mj Boe, z jak radoci zawadnbym nimi, i miabym si z mnicha, gdyby mi zarzuci kradzie! Wzibym t kwot jako dar niebios, uwaajc, e przysuguje mi do niej prawo zdobywcy. Podszedem do drzwi kancelarii i wsadziem koniuszek swojego zaostrzonego rygla w zamek, jednak nie trzeba mi byo nawet minuty, aby si przekona, e go nie sforsuj. Postanowiem wic szybko wybi dziur w jednej poowie drzwi. Nie zaniedbaem wybra miejsca prawie wolnego od skw i zabraem si do dziea. Raz koo razu ciosami sztyletu, jak potrafiem, upaem i ciem drzewo. Ksidz Balbi, ktry pomaga mi szydem wzitym z biurka, trzs si syszc gromkie echo, jakie budziy uderzenia mego sztyletu przy kadym zagbianiu si w drzewo. Niewtpliwie sycha nas byo z daleka. Orientowaem si w niebezpieczestwie, ale musiaem mu rzuci wyzwanie. Po p godzinie otwr by ju do duy i dziki Bogu, bo nie mgbym go ju powikszy bez pomocy piy. Znajdowa si o pi stp nad ziemi, a jego brzegi poszarpane i ostre, jakby stworzone po to, aby drze ubranie i ciao, budziy lk. Podstawiwszy dwa stoki, jeden obok drugiego, weszlimy na nie i mnich ze skrzyowanymi rkami i wycignit gow wsun si w dziur. Chwyciwszy go wwczas za uda, a pniej za nogi przepchnem na zewntrz, a cho byo ciemno, robiem to bez obawy, bo znaem to miejsce. Kiedy ju znalaz si poza drzwiami, podaem mu nasz skromny dobytek prcz lin, ktre rzuciem. Potem ustawiem trzeci stoek na tamtych dwch, wdrapaem si na niego i majc ju otwr na wysokoci ud wsunem si we a do podbrzusza, cho z trudem, bo by za wski, a e nie byo te o co rk oprze ani nikogo, kto by mnie przepchn, jak ja przepchnem mnicha, powiedziaem mu, eby mnie obj wp i cign mocno do siebie, nawet gdyby mnie mia poszarpa na kawaki. Usucha, a ja z zacinitymi zbami zniosem straszliwy bl ywcem rozdzieranego ciaa na bokach i udach, ktre krwi spyny. Kiedy zdoaem wreszcie szczliwie znale si na zewntrz, pozbieraem co prdzej manatki i po zejciu w d dwiema kondygnacjami schodw bez trudu otworzyem drzwi, ktre wychodziy na galeri koczc si wielkimi podwojami krlewskich schodw. Obok za byy drzwiczki do gabinetu Savio alla scrittura. Te wielkie podwoje stay zamknite, jak i tamte do sali archiwum; a od pierwszego rzutu oka przekonaem si, e nie otworz ich bez katapulty lub petardy, ktr mgbym pod nie podsadzi. Mj sztylet w rku zdawa si mwi: Hic fines posuit ju ci jestem niezdatny, moesz mnie odoy. Zawdziczaem mu wolno, by wic mi drogi. Zasugiwa na to, by go zawiesi ex voto na otarzu Wolnoci i Oswobodzenia. Idealnie spokojny i zrezygnowany siadem, zapraszajc mnicha, aby uczyni to samo. Moje dzieo skoczone powiedziaem reszta zaley od Boga albo od szczcia.

136

Abbia chi regge il ciel cura del resto, O la fortuna, se non tocca a lui26.
Nie wiem, czy dzi, w dniu Wszystkich witych, lub jutro, w Zaduszki, przyjd paacowi sprztacze. Jeeli kto si pokae, uciekn, ledwie otworzy drzwi, a ksidz niech biegnie za mn. Ale jeeli nikt nie przyjdzie, nie rusz si std, chobym mia z godu skona. Usyszawszy to biedak wpad w furi. Nazwa mnie szalecem, desperatem, kusicielem, oszustem i garzem. Pozwoliem mu gada pozostajc niewzruszony. Tymczasem wydzwonia trzynasta. Od mojego przebudzenia si na strychu upyna zaledwie godzina. Przede wszystkim najwaniejsz rzecz wydaa mi si zmiana wygldu. Ksidz Balbi przypomina chopa, ale by cay i zdrw, nie widziao si na nim ani achmanw, ani krwi. Jego kamizelka z czerwonej flaneli i spodnie z fioletowej skry nie byy nigdzie rozdarte, gdy ja mogem budzi tylko przeraenie i lito, bo zakrwawiona odzie wisiaa na mnie w strzpach. Teraz, kiedy cignem z kolan poczochy, krew pucia si z gbokich zadrapa, bo starem sobie skr o rynn, a w czasie przechodzenia przez otwr w drzwiach kancelarii porozdzieraem te kamizelk, koszul, spodnie i poraniem biodra i uda. Byem okropnie pokancerowany na caym ciele. Podarem wic chustki i obandaowaem si nimi, jak mogem najlepiej. Potem wdziaem swj pikny frak, ktry owego zimowego dnia niechybnie sprawia przekomiczne wraenie. Rozczesaem wosy, jak si dao, i wepchnem je w harbejtel. Nacignem na nogi biae poczochy, woyem koszul z koronkami z braku innej, na ni dwie podobne, chustki i poczochy porozpychaem po kieszeniach, a to, co pozostao, cisnem w kt. Swj wspaniay paszcz narzuciem mnichowi na ramiona; biedak wyglda w nim tak, jak by go ukrad. Niezawodnie przypominaem czowieka, ktry spdziwszy po balu noc w jakim lupanarze wyszed z niego w takim wanie stanie. Jedynie obandaowane kolana psuy moj niewczesn elegancj. Tak przystrojony, w piknym kapeluszu, zdobnym w zot hiszpask koronk i z biaym pirem, otworzyem okno. Dostrzegli mnie jacy prniacy na paacowym dziedzicu, a nie rozumiejc, jakim cudem podobna persona moga o tak wczesnej godzinie znale si przy tym oknie, pobiegli zawiadomi odwiernego. w za pomyla, e moe wczoraj zamkn tam kogo, i nadszed z kluczami. Byem zy na siebie za to pokazanie si w oknie, wcale nie wiedzc, i los mi si tym dobrze przysuy. Siedziaem obok mnicha, ktry cigle gada gupstwa, gdy nagle usyszaem zgrzyt klucza w zamku. Wstaem szalenie podniecony i przyoywszy oko do wskiej szpary, co na szczcie przedzielaa oba skrzyda drzwi, zobaczyem samotnego czowieka, w peruce, bez kapelusza, ktry nie spieszc si wchodzi po schodach z wielkim pkiem kluczy. Z powag w gosie kazaem mnichowi nie odzywa si sowem, trzyma si mnie jak najbliej i i za mn. Potem ujem w praw rk sztylet i ukrywszy go pod frakiem stanem przy drzwiach, w miejscu, z ktrego mogem natychmiast zbiec w d, gdy si otworz. Bagaem Boga, aby w czowiek nie prbowa mnie zatrzyma, bo wwczas bdc na to zupenie zdecydowany musiabym go pchn sztyletem. Drzwi otwary si i ujrzawszy mnie poczciwina stan jak wryty. Skorzystaem z jego osupienia i nie zatrzymujc si, bez sowa, szybko zbiegem w d, a mnich pospieszy za mn. Udajc, e nie uciekam, jednak krokiem wawym przemierzyem Schody Olbrzymw i szedem dalej mimo nawoywa ksidza Balbi, ktry powtarza bez przerwy: Uciekajmy do kocioa. Do drzwi kocioa mielimy nie dalej ni dwadziecia krokw, ale kocioy w Wenecji przestay ju by azylem dla przestpcw, tote nikt si do nich nie chroni. Mnich wiedzia o tym, ale strach pozbawi go pamici. Pniej twierdzi, e stara si nakoni mnie, abymy weszli do kocioa, bo gboka wiara cigna go do stp otarza.
26

Abbia chi regge... Niech ten, kto wada niebem, zatroszczy si o reszt, lub te fortuna, jeli to nie jego sprawa.

137

 Czemu zatem, wielebny ksie, nie wszede sam? Nie chciaem ci, panie, opuci. Powinien by rzec: Nie chciaem zosta opuszczony. Nietykalno mogem znale jedynie poza granicami Najjaniejszej Republiki i ku nim zaczem si zblia: duchem ju tam byem, teraz naleao tylko przenie si ciaem. Skierowaem si ku Krlewskim Podwojom i na nikogo nie patrzc, aby nie wzbudza uwagi, przeciem placyk, podszedem do mola, wsiadem do pierwszej z brzegu gondoli i na cay gos rzuciem gondolierowi stojcemu w tyle: Odwiecie mnie do Fusine i zawoajcie prdko drugiego gondoliera. By pod rk, a gdy we dwch odwizywali gondol, padem na poduszki zacielajce jej rodek, mnich za usadowi si na aweczce. Zabawna posta ksidza Balbi, z go gow i we wspaniaym paszczu na ramionach, mj dziwaczny strj nie odpowiadajcy porze roku wszystko to nadawao mi pozory szarlatana lub astrologa. Kiedy minlimy komor celn, gondolierzy poczli wawiej wiosowa po kanale Giudecca, ktry naley przeby, aby dosta si do Fusine lub te do Mestre, dokd waciwie zamierzaem si uda. A gdy bylimy ju w poowie kanau, wysunem gow na zewntrz i rzekem do wiolarza na tyle odzi: Mylisz, e bdziemy w Mestre przed czwart? Ale, panie, pan kaza zawie si do Fusine. Oszalae, mwiem ci: Mestre. Drugi gondolier powiedzia, e si myl, a mj gupi mnich, gorliwy chrzecijanin i wielki zwolennik prawdy, nie omieszka przyzna im racji. W nagrod za t gupot miaem ochot kopn go porzdnie, ale przypomniawszy sobie, i ch to nie najlepszy doradca, wybuchnem gonym miechem i powiedziaem, e moe si pomyliem, ale chodzio mi o Mestre. Nikt nic nie odrzek, lecz po chwili gondolier oznajmi, e zawiezie mnie nawet do Anglii, jeli sobie tego ycz. Brawo! odparem. A wic do Mestre. Bdziemy tam za trzy kwadranse, bo pyniemy z wiatrem i z prdem. Uradowany obejrzaem si za siebie, na kana, ktry wyda mi si tak piknym, jak bym go widzia po raz pierwszy, a zwaszcza dlatego, e nie dostrzegem na nim adnej odzi pyncej za nami. Tego cudnego ranka powietrze byo czyste, a pierwsze promienie soca wieciy wspaniale. Przybilimy wreszcie do Mestre. Nie byo tam koni pocztowych, ale ugodziem si z wonic jednego z wielu zreszt powozw, wcale nie gorszych od pocztowych, e w pi kwadransw dowiezie mnie do Treviso. W trzy minuty zaoono konie, a ja przypuszczajc, e ksidz Balbi stoi za moimi plecami, odwrciem si, by powiedzie wsiadamy, ale jego nie byo. Wysaem wic chopca stajennego na poszukiwanie ksidza, postanowiwszy w duchu nagada mu porzdnie, nawet gdyby oddali si za naturaln potrzeb, albowiem nasza sytuacja nie pozwalaa na zaspokajanie adnych potrzeb, choby i tych. Jednak po chwili powiedziano mi, e go nigdzie znale nie mona. Byem wcieky. Mylaem ju, aby zostawi ksidza wasnemu losowi, i powinienem by tak uczyni, jednak ludzkie uczucie zwyciyo. Wysiadem i zaczem, o niego rozpytywa; wszyscy go widzieli, ale nikt nie umia rzec, gdzie si podzia. Przebiegem pod arkadami gwnej ulicy i wiedziony instynktem wsunem gow w okno kawiarni. Ujrzaem tam owego ndznika: sta i pil czekolad zalecajc si przy tym do modej kawiarki. Dojrzawszy mnie wskaza na dziewczyn, oznajmi, e to przemie stworzenie, zapyta, czy nie napibym si filianki czekolady, kac jednoczenie zapaci za swoj, bo nie mia grosza przy duszy. Pohamowaem gniew i odparem: Nie chce mi si pi i prosz, niech si ksidz pospieszy. cisnem go przy tym za rami tak mocno, e a poblad z blu. Zapaciem i wyszlimy. Trzsem si ze zoci. Przybieglimy z powrotem, wsiedlimy do powozu, lecz nie zdylimy ujecha nawet dziesiciu kro-

138

kw, kiedy napatoczy nam si pewien mieszkaniec Mestre, nazwiskiem Tomasi czowiek poczciwy, lecz, jak mwiono, pozostajcy w bliskich stosunkach ze witym Oficjum Republiki. Zna mnie i zbliy si woajc: Jak to, to pan tu jeste? Jake si ciesz! A wic udao ci si zbiec? Jake to pan zrobi? Wcale nie uciekem, mj panie. Dano mi urlop. To niemoliwe, bo jeszcze wczoraj byem u pana Grimani i wiedziabym o tym. Czytelniku, atwiej ci chyba przyjdzie odgadn, co si we mnie dziao, ni mnie to opisa. Ujrzaem si przyapanym przez czowieka, o ktrym sdziem, e zapacono mu za pochwycenie mnie, a do tego do byo mrugn okiem na pierwszego ze zbirw licznie krccych si po Mestre. Powiedziaem, aby mwi ciszej, i wysiadszy z powozu odcignem go na bok. Zaszlimy za dom, a widzc, e nikt nas dostrzec nie moe oraz e stoimy nad gbokim rowem, za ktrym rozcigao si szczere pole, wydobyem swj sztylet i zapaem zdrajc za konierz. Zrozumia, do czego zmierzam, wyrwa si gwatownym ruchem i uciek za fos. Nie odwracajc si, bez chwili namysu, co si w nogach pobieg prosto przed siebie, a gdy si ju nieco oddali, zwolni, odwrci gow i przesa par pocaunkw na znak, e mi yczy szczliwej podry. Kiedy mi ju znik z oczu, podzikowaem Bogu, e zwinno tego czowieka ustrzega mnie przed zbrodni, bo bybym go przebi sztyletem, cho nie mia przecie zych intencji. Byem w okropnej sytuacji: sam jeden w otwartej wojnie z ca potg Republiki. Przezorno staa si dla mnie teraz najwyszym prawem, a wzgld na wasn przyszo zabrania wszelkich skrupuw w drodze do celu. Ponury jak czowiek, ktry wanie unikn miertelnego niebezpieczestwa, rzuciem pogardliwe spojrzenie ndznemu mnichowi, ktry zrozumia nareszcie, na jakie ryzyko nas wystawi, i wsiadem do powoziku. Rozmylaem, jak by si pozby tego cymbaa, ktry nie mia ust otworzy. Bez adnych dalszych spotka przybylimy do Treviso, gdzie kazaem poczmistrzowi przygotowa dwukonny powz na godzin siedemnast. Wcale jednak nie zamierzaem korzysta z poczty w dalszej drodze, przede wszystkim dlatego, e nie miaem na to pienidzy, a po drugie z obawy przed pogoni. Oberysta zapyta, czy chc zje obiad: przydaoby mi si to dla podtrzymania si, bo byem miertelnie wyczerpany ale zabrako mi odwagi. Nawet pitnastominutowa zwoka mogaby si okaza fataln w skutkach. Baem si, e mnie zapi, i musiabym si z tego powodu rumieni przez cae ycie; albowiem w szczerym polu czowiek mdry powinien kpi sobie z czterystu tysicy ludzi, a jeli nie zdoa si przed nimi ukry, jest po prostu gupcem. Wyszedem przez bram w. Tomasza, jak bym si przechadza, a gdy ju miaem za sob jedn mil po szosie, skrciem w pola, zdecydowany nie porzuca ich, dopokd bd na terenie Republiki. Najkrtsza droga wioda przez Bassano, wybraem jednak dusz, bo zapewne czekano ju na mnie przy najbliszym przejciu granicznym i nikomu chyba nie przyszo do gowy, e po to, aby wyj za obrb Republiki Weneckiej i dosta si pod jurysdykcj biskupa Trentu, skorzystam z owej duszej drogi przez Feltro. Wdrowaem tak trzy godziny, a wreszcie padem na ziemi zupenie wyczerpany. Musiaem si teraz posili, jeeli nie chciaem umrze. Kazaem wic mnichowi pooy paszcz przy mnie, pj do zagrody, ktr widziaem w pobliu, naby co do jedzenia i przynie mi tutaj. Daem mu te pienidze na to. Odszed mwic, i sdzi mnie znacznie odwaniejszym. Ten nicpo nie wiedzia, co to odwaga, by jednak raniejszy ode mnie, a w dodatku przed ucieczk z wizienia na pewno dobrze napcha sobie brzuch. Zreszt wypi filiank czekolady, budow mia bardziej wt i by mnichem, a przezorno i poczucie honoru nie drczyy tak jego duszy kosztem ciaa. Mimo e owo domostwo nie byo ober, poczciwa gospodyni przysaa mi przez chopk obfity obiad, ktry kosztowa zaledwie trzydzieci weneckich soldw. Gdy zaspokoiem gd, czujc, e sen mnie morzy, co prdzej wyruszyem w dalsz drog, do dobrze zorientowany

139

w okolicy. Po czterogodzinnym marszu zatrzymaem si za jak wioseczk, a wiedziaem, e od Treviso odszedem ju dwadziecia cztery mile. Byem u kresu si: kostki u ng mi spuchy, trzewiki zdary si. Do zmroku miaem tylko godzin. Wycignem si wic wrd kpy drzew, kazaem ksidzu Balbi usi obok i przemwiem do niego w te sowa: Udamy si do Borgo di Valsugano. Jest to pierwsze miasto poza granicami Republiki. Tam bdziemy rwnie bezpieczni jak w Londynie i bdziemy mogli wypocz. Ale by si tam dosta, musimy zachowa elementarn ostrono. Ta za przede wszystkim nakazuje nam si rozdzieli. Ksidz pjdzie przez las Mantello, ja za poprzez gry; ksidz drog atwiejsz i krtsz, ja dusz i trudniejsz. I w kocu ksidz zaopatrzony w pienidze, gdy ja bez grosza. Daruj te ksidzu mj paszcz, ktry ksidz moe zamieni na kapot i kapelusz, a wtedy kady bdzie myla, e ma do czynienia z wieniakiem, bo na szczcie na takiego ksidz wyglda. Prosz, oto wszystkie pienidze pozostae z dwch cekinw poyczonych od hrabiego Asquina: w sumie siedemnacie liwrw. Prosz je wzi. Ksidz stanie w Borgo pojutrze wieczorem, ja za przybd w dwadziecia cztery godziny pniej. Spotkamy si w pierwszej obery na lewo, a ksidz moe by pewien, e przybd punktualnie. Dzi w nocy musz si przespa w wygodnym ku i z pomoc Opatrznoci gdzie je tu znajd, lecz potrzebny mi jest te spokj, a z ksidzem go nie zaznam. W tej chwili na pewno rozesano pogo na wszystkie strony i nasz wygld jest tak dokadnie podany, e zatrzymano by nas w kadej obery, do ktrej razem bymy weszli. Ksidz widzi, w jakim opakanym znajduj si stanie, ktry wymaga przynajmniej dziesiciu godzin wypoczynku. A zatem: do widzenia; prosz odej i pozwoli mi odej w moj stron. Poszukam sobie schronienia gdzie tu w pobliu. Spodziewaem si podobnych sw z paskich ust odpar Balbi i za ca odpowied, mj panie, przypomn ci obietnic dan wwczas, gdy mnie namwie do wybicia otworu w paskiej celi. Przyrzeke mi, e ju si nie rozdzielimy, a wic nie licze teraz, i odejd od ciebie. Twj los niechaj bdzie moim losem, a mj twoim. Za pienidze znajdziemy pewne schronienie; nie pjdziemy do obery i nikt nas nie zatrzyma. A wic, mj ojcze, zdecydowanie nie chcesz pj za rad, ktrej ci udzieliem pod wpywem przezornoci? Tak, zdecydowanie. No, to zobaczymy. Wstaem nie bez trudu: zmierzyem jego wzrost i nakreliem odpowiedni prostokt na ziemi. Pniej wycignwszy swj sztylet pochyliem si nisko, niemal legem na lewym boku i z najzimniejsz krwi zaczem ry grb nie odpowiadajc na pytania, ktre mi Balbi zadawa. Po kwadransie takiej pracy, ze smutkiem zaczem poglda na niego i powiedziaem, e jako dobry chrzecijanin musz mu rzec, aby Bogu dusz poleci: ... bo pogrzebi ci tutaj martwego lub ywego; a jeeli ksidz jest silniejszy ode mnie, ksidz mnie tu pogrzebiesz. Oto do czego doprowadzi mnie twj nieopatrzny upr. A jednak moesz uratowa si, bo nie bd ci goni. Widzc, e mi nie odpowiada, znw zabraem si do pracy, ale przyznaj e lk mnie zdj, kiedy pomylaem, do czego zmusza mnie ten brutal bo byem jednak zdecydowany uwolni si od niego. W kocu pod wpywem strachu lub namysu podskoczy do mnie. Nie wiedzc, co zamierza, przystawiem mu ostrze sztyletu do piersi. Ale bya to prna obawa. Zrobi wszystko, czego pan dasz powiedzia. Uciskaem go natychmiast i oddawszy mu wszystkie pienidze raz jeszcze powtrzyem solenn obietnic stawienia si w Borgo, a cho bez grosza w kieszeni i z czekajc mnie przepraw przez dwie rzeki, rad byem, e zdoaem pozby si czowieka o tak podym charakterze, bo wiedziaem, e samemu uda mi si przej granic mojej ukochanej ojczyzny.

140

ID NA NOC DO DOMU SZEFA ZBIRW WYSYPIAM SI DOSKONALE I ODZYSKUJ SIY I ZDROWIE UDAJ SI NA MSZ; AMBARASUJCE SPOTKANIE GWATEM ZMUSZONY JESTEM ZDOBY SZE CEKINW UCHODZ BEZPIECZNIE ZA GRANIC
Skoro ujrzaem, e ojciec Balbi oddali si ju do znacznie, wstaem z ziemi, a widzc niedaleko na wzgrku pastucha przy niewielkim stadzie, skierowaem si ku niemu po par niezbdnych informacji. Mj przyjacielu, powiedze mi, jak si nazywa ta wioska? zapytaem. Valdepiadene, wielmony panie. Zdumiaem si, albowiem odszedem o wiele dalej, niem przypuszcza. Pniej zagadnem pastucha o nazwisko wacicieli paru domw stojcych wkoo, i tak si jako zoyo, e znaem tych wszystkich ludzi. Nie mogem si jednak u nich pokaza z obawy, aby nieszczcia na nich nie cign. Na moje pytanie, kto jest wacicielem stojcego w pobliu paacu, pastuch wymieni mi rd Grimanich, ktrego nestor by wwczas inkwizytorem stanu i w tym momencie powinien by bawi w paacu. Musiaem si wic dobrze strzec, aby si nikomu nie pokaza na oczy. Wreszcie gdy zapytaem, do kogo naley czerwony domek widoczny w oddali, pastuch odrzek mi, e do tutejszego szefa zbirw. Zaskoczyo mnie to, jednak poegnawszy si z pastuchem machinalnie jem schodzi ze wzgrza i do dzi nie mog zrozumie, co za tajemniczy instynkt kaza mi pj wanie do tego domu, przed ktrym i rozum, i lk powinny byy mnie ostrzec. Szedem prosto jak strzeli i musz przyzna otwarcie, e moimi krokami bynajmniej nie kierowaa zdecydowana wola. Jeeli prawd jest, e wszyscy posiadamy jaki tajemniczy rozum, jakiego opiekuczego ducha, ktry nas wiedzie ku szczciu, jak to si par razy przydarzyo Sokratesowi, to mojemu musz przypisa w nieodparty impuls, co mnie zawid w progi domu najgroniejszego dla mnie wwczas czowieka. Tak czy owak by to najzuchwalszy czyn w moim yciu. Wszedem nie wahajc si i zobaczywszy na podwrzu dziecko, ktre zabawiao si puszczaniem bka, zapytaem je najspokojniejszym w wiecie tonem, gdzie jest ojciec. Zamiast odpowiedzie, pobiego po matk, a za chwil ukazaa si bardzo adna kobieta w powanym stanie i niezwykle uprzejmie zapytaa, czego sobie ycz od jej ma, wyjaniajc, e go nie ma w domu. Przykro mi odparem e nie zastaj mego kuma, ale jestem uszczliwiony, e mog pozna jego pikn on. Paskiego kuma? A wic mwi z Jego Ekscelencj panem Vetturi? M powiedzia mi, e pan askawie przyrzeke mu trzyma do chrztu dziecko, ktre nosz w onie. Bardzo mi przyjemnie pozna pana, a m bdzie w rozpaczy, e pan go nie zastae. Mam nadziej, e wrci niebawem, bo zamierzaem prosi go o udzielenie gociny na dzisiejsz noc. Nie chciabym szuka noclegu gdzie indziej w tym stanie. Dam Waszej Ekscelencji najwygodniejsze ko w domu i przygotuj dobr kolacj, a mj m, skoro wrci, pospieszy podzikowa za wywiadczony nam zaszczyt. Ledwie godzin temu wyruszy ze wszystkimi swoimi ludmi i nie spodziewam si go z powrotem wczeniej ni za jakie trzy, cztery dni. A gdzie zabawi tak dugo, moja pikna kumo? Czyby pan nie wiedzia, e dwch winiw zbiego spod Oowianego Dachu? Jeden to patrycjusz, a drugi to niejaki Casanova. Messer Grande w licie nadesanym memu mowi

141

rozkazuje szuka zbiegw. Jeli ich spotka, odstawi obu do Wenecji, a jeli nie wrci tutaj, ale bdzie poza domem co najmniej trzy dni. Przykro mi, e tak si stao, droga kumo, nie sprawi Jednak pani zbytniego kopotu, tym bardziej e chciabym jak najprdzej pooy si do ka. Zaraz si to zrobi, a moja matka zakrztnie si koo pana. Ale co to si panu stao w kolano? Upadem polujc w grach. Poraniem si dotkliwie i straciem duo krwi, co mnie bardzo osabio. O, mj biedny panie! Moja matka pana opatrzy. Przywoaa matk i powiedziawszy jej, jak mnie ma obsuy, odesza. Owa pikna ona zbira nie znaa si na zawodzie ma, albowiem nic tak nie byo podobne do bajki jak historyjka, ktr jej opowiedziaem. Konno w biaych jedwabnych poczochach! Na polowanie w taftowym fraku! Bez paszcza, bez suby... M dobrze si z niej wymieje po powrocie, ale nieche j Bg nagrodzi za dobre serce i bogosawion naiwno! Jej matka zaopiekowaa si mn z uprzejmoci, jakiej mgbym si spodziewa od najlepiej urodzonych osb. Obejrzawszy moje kolana i biodra oznajmia z przejciem, e musz si przygotowa na bl, lecz za to na jutro bd ju cakiem zdrowy. Powinienem tylko wylee ca noc bez ruchu w ku z mokrymi serwetkami na ranach. Obiecaem znie bl cierpliwie i zastosowa si do tych wskazwek. Podaa mi dobr kolacj, ktr zjadem z apetytem. Pniej opatrzya moje rany i usnem na jej rkach. Sdz, e rozebraa mnie jak dziecko, bo po przebudzeniu nic nie pamitaem, byem te jak niemy, a w gowie miaem pustk. I aczkolwiek kolacj zjadem ze smakiem, uczyniem to jedynie z rozsdku: dla zaspokojenia potrzeb odka i podreperowania nadweronych si. A jeli zasnem to dlatego, e nieodparta konieczno i wyczerpanie fizyczne wziy gr nad przezornoci. Zjadem kolacj o godzinie pierwszej w nocy, a nazajutrz zbudziwszy si usyszaem, e bije trzynasta, i sdziem, i to jakowe czary. Rozbudziwszy si na dobre i przypomniawszy sobie, gdzie jestem, co prdzej uwolniem si od serwetek i z radoci stwierdziem, i moje rany zabliniy si i przestay mi doskwiera. Przygadziem wosy, ubraem si w niecae pi minut i znalazszy drzwi pokoju otwarte, zszedem na d, przeciem podwrko i poegnaem si z tym domem udajc, e nie widz stojcych w pobliu dwch osobnikw, ktrzy niewtpliwie byli zbirami. Szybko oddaliem si od tego miejsca, gdzie zaznaem najbardziej serdecznej gociny, najszczerszej uprzejmoci, najwspanialszej opieki, a co najwaniejsze gdzie odzyskaem zdrowie i siy. Ale bez przeraenia nie mogem pomyle o strasznym niebezpieczestwie, ktrego na szczcie uniknem. Trzsem si mimo woli i jeszcze dzi, po tylu latach, dreszcz mnie przenika na myl o nieszczciu, jakie mogem na siebie cign tym nieopatrznym krokiem... Wydawao mi si niemoliwe, abym nie by ledzony. Pi godzin szedem lasami i grami, ani razu nie odwrciwszy gowy, i spotkaem tylko paru chopw. Jeszcze przed poudniem, kiedy wytrwale maszerowaem dalej, zatrzymao mnie bicie dzwonu. Byem akurat na wzgrzu i spojrzawszy w bok, skd dolatywa ten dwik, ujrzaem may kociek w dole i tum ludzi idcy na msz. Przyszo mi do gowy, eby rwnie wej; czuem potrzeb podzikowania Opatrznoci za widomy dowd aski i cho caa przyroda wok wydawaa mi si godn wityni Pask, przyzwyczajenie cigno mnie do kocioa. Bo czowiekowi w strapieniu kada myl wydaje si natchnieniem boskim. Akurat by Dzie Zaduszny. Zbiegam wic ze wzgrza, wchodz do kocioa i ku memu wielkiemu zdziwieniu widz Marka Antoniusza Grimani, siostrzeca inkwizytora stanu, w towarzystwie maonki pani Marii Visani. Byli zaskoczeni moim widokiem. Skoniem si im gboko; odpowiedzieli ukonem, a kiedy wyszedem po mszy, Grimani sam poszed za mn. Po kilkunastu krokach zbliy si i powiedzia:

142

 Co pan tu robisz, panie Casanova? Gdzie twj kompan? Daem mu t troch pienidzy, ktre miaem, by ucieka inn drog, gdy ja, bez grosza przy duszy, prbuj si salwowa tdy. Gdyby pan, Ekscelencjo, zechcia okaza mi ma pomoc, atwiej wykaraskabym si z tych opaw. Nie mog panu nic da, lecz po drodze znajdziesz pan pustelnikw, ktrzy nie pozwol ci skona z godu. Ale powiedze mi, jakim sposobem. zdoae wydosta si z wizienia. Opowie byaby ciekawa, lecz duga, a tymczasem eremici mogliby zje t ywno, co ma mnie uratowa od godowej mierci. Koczc t ironiczn replik skoniem si gboko i ruszyem w dalsz drog. Mimo e byem w skrajnej potrzebie, ta odmowa jamuny sprawia mi przyjemno. Czuem si znacznie szlachetniejszym od Jego Ekscelencji, ktry mnie odesa z moj prob do wspaniaomylnoci pustelnikw. Pniej dowiedziaem si w Paryu, e jego ona ostro mu wyrzucaa ten nielitociwy postpek. Szedem a do zachodu soca. Potem, u kresu si, miertelnie godny przystanem obok jakiego samotnego, mile wygldajcego domku. Zadaem rozmowy z wacicielem, lecz str odpar mi, e go nie ma; wyjecha na lub po drugiej stronie rzeki, a wrci za dwa dni. Wyjedajc rozkaza jednak, aby gocinnie podejmowano jego przyjaci. Opatrzno! Szczcie! Traf! Wszystko, co chcecie. Wchodz, czstuj mnie dobr kolacj, wygodnym kiem. Po adresach na wielu kopertach orientuj si, e jestem u pana Rombenchi, konsula nie wiem jakiego pastwa. Napisaem do niego list, ktry zostawiem zapiecztowany. Po dobrej wieczerzy i wspaniaym wyspaniu si wstaem i do starannie ubrawszy si, wyszedem, nie mogc nawet da adnego napiwka poczciwemu strowi. Spacerem przeprawiem si przez rzek obiecujc przewonikowi zapaci za powrotem. Po piciogodzinnym marszu zjadem obiad w klasztorze kapucynw, ktrzy, jak zauwayem, s niezwykle przydatnymi ludmi w podobnych okolicznociach. Wypoczwszy co nieco, wyruszyem dalej wiey i rzeki i szedem rano a do dwudziestej drugiej godziny. Potem wstpiem do domu mojego znajomego, a o tym, e to bya jego siedziba, dowiedziaem si od jakiego wieniaka. Wchodz, pytam, czy zastaem gospodarza. Wskazuj mi jego pokj, gdzie siedzi samotnie i pisze. Zbliam. si, aby go ucisn, ale na mj widok cofa si przeraony i mwi, e mam si natychmiast wynosi, bez chwili zwoki, i motywuje owo danie w sposb obraliwy i bahy. Przedkadam mu moj sytuacj, mwi, czego mi potrzeba, i prosz o poyczk szedziesiciu cekinw pod rewers, za ktry zapaci pan Bragadin. Odpowiada mi na to, e nie moe mi pomc, nawet nie da szklanki wody, albowiem dry ze strachu, e wpuciwszy mnie pod swj dach, narazi si Trybunaowi. Ten szedziesicioletni czowiek, makler giedowy, wiele mi zawdzicza, tote jego nielitociwa odmowa podziaaa na mnie zupenie inaczej ni odmowa pana Grimani. Czy to uniesiony gniewem, czy oburzeniem, czy te wiedziony rozsdkiem lub instynktem, chwyciem go za konierz, wydobyem swj sztylet i podniesionym gosem owiadczyem, e go zamorduj. Trzsc si z przeraenia wycign klucz z kieszeni i wskazawszy sekreter powiedzia, e w niej trzyma pienidze i e mog sobie wzi, ile mi trzeba. Kazaem, aeby sam j otworzy. Usucha, a gdy wycign szuflad, w ktrej trzyma zoto, poleciem mu wyliczy mi sze cekinw. Pan dae szedziesiciu? Tak, wwczas, gdym si ich spodziewa jako przyjacielskiej poyczki, ale teraz, kiedy musz uciec si do siy i gwatu, poprzestan na szeciu, nie dajc w zamian rewersu. Odbierzesz je, tchrzu i obwiesiu, w Wenecji, dokd napisz, do czego mnie przymusi. Bagam, racz mi wybaczy i we pan wicej. Nie, ani grosza ponad to. Odchodz i radz ci: daj mi odej spokojnie, albowiem pamitaj, e w tej rozpaczy gotowem wrci i podpali twj dom.

143

Wyszedem i jeszcze dwie godziny byem w drodze, a wreszcie noc i znuenie kazay mi poszuka noclegu w domku jakiego wieniaka. Zjadem tam lich kolacj i przespaem si na somie. Rano kupiem zniszczony redyngot, wynajem osa na dalsz drog, a w pobliu Feltre nabyem par butw. Tak wyposaony minem stranic nazywan La Scala. By tam stranik, ktry nie wywiadczy mi nawet zaszczytu zapytania o nazwisko, a czytelnik atwo domyli si, em pozosta mu za to wdziczny. Tam wynajem ju dwukonny wzek i wczesnym rankiem przybyem do Borgo de Valsugano, gdzie we wskazanej obery czeka ju ojciec Balbi. Ale gdyby mnie nie by zaczepi, nie bybym go pozna. Dugi i szeroki redyngot, kapelusz z opuszczonym rondem, wdziany na zwyk bawenian myck, odmieniy go zupenie. Powiedzia mi, e jaki wieniak da mu to wszystko w zamian za mj paszcz, e przedosta si tu bez trudu i e ju zdy sobie dobrze podje. Zrobi mi te komplement, owiadczajc, e wcale si mnie nie spodziewa, albowiem wtpi o szczeroci mojej obietnicy. Moe i lepiej bym uczyni nie sprawiajc mu zawodu. Nastpny dzie spdziem w owej obery i nie porzucajc ka napisaem z gr dwadziecia listw do Wenecji. Odpruem te galony od mego stroju, sprzedaem kapelusz i w ten sposb rozstaem si z luksusem niepotrzebnym w mojej sytuacji, bo zbyt wpadajcym w oczy. Nazajutrz poszedem spa do Pergine, gdzie odwiedzi mnie mody hrabia dAlberg, ktry Bg wie jakim cudem dowiedzia si, e zbieglimy z wizienia w Wenecji. Z Pergine udaem si do Trento i do Bolzano, i tam gwatownie potrzebujc pienidzy na ubranie, bielizn oraz na dalsz drog poszedem do pewnego starego bankiera nazwiskiem Mensch. Da mi on zaufanego czowieka, przez ktrego posaem list do pana Bragadina w Wenecji. Stary bankier umieci mnie w przyzwoitej obery i tu sze dni spdziem w ku czekajc na powrt wysaca. Przywiz mi sto cekinw i zaczem od tego, e ubraem mojego towarzysza, a dopiero pniej samego siebie. Nieszczsny Balbi codziennie przysparza nowych dowodw, e jego towarzystwo jest nie do zniesienia. Cigle wypomina, e bez jego pomocy nie zdoabym uciec i e zgodnie z obietnic winienem mu poow mojego przyszego majtku. Kocha si we wszystkich sucych, a e ani z postawy, ani z wygldu nie by stworzony, aby im si podoba, zbiera tylko policzki, ktre przyjmowa z przykadn cierpliwoci, a po dwudziestu czterech godzinach zaczyna na nowo. Bawio mnie to wprawdzie, jednak byo mi przykro, e jestem zwizany z tak ndzn kreatur.

144

Z Bolzano Casanova jedzie do Monachium i tu szczliwie uwalnia si od towarzystwa ksidza Balbi, choruje, spotyka starych przyjaci i wreszcie lduje w Paryu. Jest wiadkiem zamachu na Ludwika XV i nie byby Casanov, gdyby go los w to nie wplta, zreszt przypadkowo i niegronie. Ma wiele przygd miosnych i innych, i dziwnym trafem, bodaj przez art razem z niejakim Calsabigi staje si organizatorem loterii jak bymy dzi powiedzieli pastwowej, ktrej celem byo zdobycie funduszu na szkol wojskow. Przy tym przedsiwziciu Casanova, wedug wasnych zapewnie, zarabia sto tysicy frankw rocznie. Poznaje te synn markiz dUrf, alchemiczk i sawantk, optan na punkcie nauk tajemnych, rzekomo komunikujc si z gnomami i sylfami. Pani dUrf odegraa znaczn rol w yciu Casanovy, nieraz przychodzia mu z pomoc i czsto padaa ofiar jego zawiych i niezbyt etycznych intryg.

145

HRABIA DE LA TOUR-DAUVERGNE I PANI DURF...

Najwicej przyjemnoci sprawiao mi bywanie u Kamilli, aktorki i baletnicy Komedii Woskiej, kobiety, w ktrej kochaem si jeszcze przed siedmiu laty w Fontainebleau. W swoim maym, adnym domeczku przy rogatkach Blanche, gdzie mieszkaa razem z hrabi dAigreville, bardzo do mnie przywizanym i przepadajcym za mn, potrafia zgromadzi przemie towarzystwo... Hrabia cieszy si niezmiernie, kiedy u jego kochanki byo rojno i gwarno; szczeglny gust i rzadki, ale bardzo wygodny, a jednoczenie wiadectwo charakteru ufnego i braku przesadnej zazdroci. Kamilla za kochaa tylko jego rzecz nieczsto spotykana u aktorki i kobiety zalotnej ale bdc rozsdn i znajc ycie, nie sprawia zawodu nikomu, kto si do niej zaleca... Po swoim kochanku najwikszymi wzgldami darzya hrabiego de la Tour-dAuvergne, czowieka wysokiego rodu, ktry j ubstwia, lecz nie by na tyle bogatym, aby j posiada wycznie dla siebie; tote wydawa si zupenie zadowolony z tej czsteczki, jakiej mu udzielaa. Pewnego wieczoru, kiedy byem akuratnie w foyer Komedii Woskiej, podszed do mnie la Tour-dAuvergne i poprosi o poyczenie stu ludwikw obiecujc, e je odda w najblisz sobot. Niestety, nie mam takiej kwoty odparem ale oto moja sakiewka. Dysponuj, hrabio, jej zawartoci. Drogi przyjacielu, potrzebuj natychmiast stu ludwikw, bo tyle przegraem wczoraj wieczr u ksinej dAnhalt. Ale ja nie mam tyle. Kolektor loterii chyba ma zawsze ponad sto ludwikw. Zgoda, ale ta kasa jest wita. Od dzi za tydzie musz wpaci pienidze w caoci. Uzupenisz pan brak w poniedziaek, bo dug oddam ci w sobot. Wyjmij sto ludwikw z kasy i w w zamian moje sowo honoru. Uwaaby, e nie jest warte sto ludwikw? Nie mam na to nic do powiedzenia. Prosz, zaczekaj pan. Wrc za chwil. Biegn do swojego biura, bior sto ludwikw i przynosz je. Mija sobota, hrabiego ani ladu, a e byem bez grosza, musiaem w niedziel zastawi swj piercie i odda kasie, mojej wierzycielce, owe sto ludwikw, com by jej duny. Nazajutrz zdaem pienidze agentowi. A w par dni pniej w amfiteatrze Komedii Francuskiej podchodzi do mnie z przeprosinami hrabia de la Tour-dAuvergne. Pokazaem moj rk bez piercienia, mwic, e musiaem go zastawi dla ratowania honoru. Wyjani mi wielce zasmucony, e sprawiono mu zawd, ale e z pewnoci odda mi owe sto ludwikw w przysz sobot. Masz pan na to dorzuci moje sowo honoru. Paskie sowo honoru mam ju w mojej kasie. Pozwl wic, panie hrabio, e nie bd na liczy. Oddasz mi pan sto ludwikw, kiedy bdziesz mg. Na te sowa hrabia zblad jak trup. Mj honor, drogi Casanova, jest mi milszy nad ycie, tote zwrc panu sto ludwikw jutro o dziewitej rano w miejscu oddalonym o sto krokw od kawiarni przy kocu Champs Elyses. Obejdziemy si przy tym bez asysty. Mam nadziej, e stawisz si pan nie zapomniawszy zabra szpady. Bd ci czeka z moj.

146

 Tam do licha, panie hrabio, za drogo kaesz mi paci za mj art. Oczywicie twoja propozycja to wielki zaszczyt dla mnie, ale wol prosi ci o przebaczenie, jeli wystarczy za ca spraw. Nie, moja wina jest znacznie wiksza od twojej i mog j wymaza tylko ostrzem szpady. Czy pan si stawisz? Nie wolno mi odmwi, aczkolwiek sprawia mi to wielk przykro. Do kawiarni przybyem wkrtce po hrabim: zjedlimy niadanie, za ktre zapaci. Potem wyszlimy i udalimy si ku Etoile. Kiedy bylimy ju z daleka od ludzkich oczu, hrabia wycign z kieszeni rulon z setk ludwikw i podajc mi go z wielkopask min oznajmi, e jedno skrzyowanie szpady wystarczy nam obu. Nie mogem zdoby si na adn odpowied. Wtedy odstpi o cztery kroki i wydoby szpad. Naladowaem go w niemym milczeniu i zaraz po skrzyowaniu broni postpiwszy krok naprzd zadaem sztych wycignitym na ca dugo ramieniem. Pewny, e trafiem w pier, odskoczyem i przypomniaem hrabiemu jego sowa. agodny jak baranek opuci szpad, a przyoywszy rk do piersi, odj j po chwili skrwawion i rzek przyjanie: To mi wystarcza. Powiedziaem mu, jak umiaem i jak powinienem by, moc uprzejmoci, gdy on opatrywa ran chustk, i przyjrzawszy si kocowi szpady przekonaem si z wielk radoci, e wesza w ciao najwyej na jedn dwunast cala. Ucisnwszy go i uroniwszy par ez wrciem do domu wielce strapiony i bogatszy o jeszcze jedno wane dowiadczenie. Nikt si niczego nie dowiedzia o tej sprawie i w tydzie pniej mio zjedlimy razem kolacj u Kamilli. Kiedy po paru dniach odwiedziem Kamill, powiedziaa mi, e hrabia la Tour-dAuvergne ley zmorzony silnym atakiem sciatyki27 i jeeli chc, moemy go jutro wsplnie odwiedzi. Przystaem chtnie i pojechalimy. Po obiedzie z powan min powiedziaem hrabiemu, e go uzdrowi, jeeli mi zaufa, bo cierpi nie na to, co si okrela mianem sciatyki, lecz na wilgotne wiatry, ktre przepdz za pomoc tajemniczego znaku Salomona i zaklcia z piciu sw. Rozemia si, ale pozwoli mi dziaa. Id wobec tego kupi pdzel. Pol sucego. Nie, bo musz by pewien, e si nie targowano o niego. A poza tym brak mi te kilku lekw. Kupi saletry, kwiatu siarki, rtci i may pdzelek. Kiedy za wrciem z tymi zakupami, powiedziaem: Potrzebuj te nieco paskiego... w pyn jest mi koniecznie potrzebny i musi by cakiem wiey. Oboje z Kamill wybuchnli miechem, jednak nie przeszkodzio mi to zachowa caej powagi szarlatana. Podaem hrabiemu kubeczek i skromnie zasunem firanki przy ku. Zrobi, co chciaem. Wymieszaem wszystkie skadniki i powiedziaem Kamilli, aby je wcieraa choremu w biodro, gdy ja bd mrucza zaklcia. Ale uprzedziem j, e jeeli rozemieje si przy tym, wszystko bdzie stracone. Ta groba tylko jeszcze bardziej ich rozbawia i mieli si teraz bez przerwy, a kiedy mylaoby si, e ju opanowali wesoo, wystarczyo, eby na siebie spojrzeli i po krtkiej walce wybuchali nowym miechem. Zaczem sdzi, e dam niemoliwoci, a wreszcie po pgodzinnym zrywaniu bokw zrozumieli, i musz spowanie i naladowa mj niewzruszony spokj. Hrabia pierwszy wzi si w karby i z ca powag obnay biodro. Kamilla za, wyobraajc sobie, i gra rol na scenie, pocza je naciera, gdy ja pgosem mamrotaem sowa, ktrych nigdy w yciu nie mogliby zrozumie, nawet gdybym je wygasza jak najwyraniej, choby dlatego, e sam ich nie rozumiaem.
27

Sciatyka ischias.

147

Patrzc na miny, ktre stroili, aby zachowa powag, o may wos nie rozemiaem si i nie zepsuem caego zabiegu. Kamilla bya przekomiczna! Powiedziaem jej wreszcie, e dosy tego nacierania, i umoczywszy pdzel w amalgamacie, jednym pocigniciem nakreliem hrabiemu na biodrze picioramienn gwiazd, tak zwany znak Salomona. Nastpnie owinem biodro w trzy rczniki i powiedziaem hrabiemu, e jeeli zdoa spokojnie wylee w ku dwadziecia cztery godziny, nie zdejmujc rcznikw, gwarantuj wyzdrowienie. A najzabawniejsze, e kiedy skoczyem, ani hrabia, ani Kamilla ju si nie mieli. Byli oczarowani, a ja... mnie wydawao si, e dokonaem najwspanialszej rzeczy w wiecie. Uporczywym powtarzaniem kamstwa mona dopi tego, e si w nie uwierzy. W cztery do piciu dni pniej, kiedy ju prawie zupenie zapomniaem o caej komedii, usyszaem, e kto zajecha pod dom. Wyjrzaem przez okno i zobaczyem hrabiego de la Tour-dAuvergne, ktry zwinnie wyskoczy z powozu i wbieg do sieni. Drogi przyjacielu, musiae by pewien swojej nadzwyczajnej kuracji, skoro nie odwiedzie mnie nazajutrz, aby si dowiedzie, jak si czuj powiedzia obejmujc mnie. Istotnie byem pewien, gdyby jednak nie brak czasu, niechybnie ujrzaby mnie, hrabio, u siebie. Powiedz mi, prosz, czy mog si wykpa? adnej kpieli, dopki nie poczujesz si pan zupenie zdrw. Nie zami zakazu. Drogi przyjacielu, zdumiae wszystkich t kuracj, bo nie mogem powstrzyma si i opowiedziaem o niej moim znajomym. Wprawdzie znaleli si mdrale, ktrzy miej si ze mnie, ale niech tam. Lepiej byoby, gdyby nic nikomu nie mwi. Znasz, hrabio, Pary. Okrzycz mnie szarlatanem. Nie wszyscy tak myl. Przyjechaem za, aby ci prosi, mj panie, o pewn grzeczno. O c chodzi? Mam. ciotk, synn i oglnie uwaan za wielce uczon w naukach abstrakcyjnych. Rozmiowana w chemii, bardzo bogata, jedyna pani swojego majtku, moe ci by przydatn... Gorco pragnie, by j odwiedzi, bo mwi, e zna ciebie, i utrzymuje, e nie jeste tym, za kogo ci bior. Zobligowaa mnie do przyjcia z tob, mj panie, na obiad i mam nadziej, e nie odmwisz temu zaproszeniu. Moja ciotka to markiza dUrf. Nie znaem tej pani, lecz nazwisko dUrf natychmiast co mi przypomniao. Pamitaem bowiem histori synnej Anny dUrf, o ktrej gono byo przy kocu szesnastego wieku. Markiza bya wdow po prawnuku tamtej kobiety i wydawao mi si, e skoro wesza do jej rodziny, moga posi subtelne tajniki wiedzy, ktr niepomiernie interesowaem si, mimo i uwaaem j za chimeryczn. Odparem wic hrabiemu, e jestem na jego rozkazy pod warunkiem, i obiad zjemy tylko we troje. Przy jej stole codziennie zasiada dwanacie osb i poznasz pan tam najwytworniejszy wiat stolicy. Drogi hrabio, tego wanie wolabym unikn, bo nie chciabym cieszy si reputacj maga, ktr niewtpliwie zdye mi wyrobi. O tym nie ma mowy. Jeste pan znany i bdziesz w towarzystwie osb ywicych do pana najwikszy szacunek. Mia racj, ale poniewa wiedziaem, e jego cudowne uzdrowienie byo spraw czystego przypadku, nie miaem najmniejszej ochoty narazi si na pomiewisko. Oznajmiem wic stanowczo, e nie chc pokazywa si publicznie, poprosiem o powiedzenie markizie dUrf, e tylko pod tym warunkiem przyjm jej zaproszenie i eby askawie wyznaczya dzie i godzin, kiedy bd mg zoy jej wyrazy szacunku. Tego wieczoru jeszcze, po powrocie do domu zastaem bilecik od hrabiego, ktry wyznaczy mi spotkanie jutro w poudnie w Tuileriach, gdzie bdzie na mnie czeka i skd udamy

148

si do jego ciotki, z niecierpliwoci wypatrujcej chwili poznania mnie. Mielimy zje obiad we trjk, a markiza dUrf nie przyjmie nikogo. Przybywszy na spotkanie rwnie punktualnie jak hrabia, poszedem z nim do pani dUrf mieszkajcej na bulwarze des Theatins obok paacu Bouillon. Pani dUrf, leciwa, lecz wci jeszcze pikna, powitaa mnie z ow niewymuszon uprzejmoci, ktra cechowaa stary dwr z okresu regencji. Ptorej godziny rozmawialimy na obojtne tematy i oczywicie nie przyznajc si do tego, prbowalimy pozna si wzajemnie i wysondowa. Nie potrzebowaem udawa przy niej ignoranta, bo nim byem w istocie, a pani dUrf nie bdc ciekawa, bezwiednie zdradzaa ch zabynicia swoj mdroci. To mi ogromnie odpowiadao, bo wiedziaem, e bdzie zadowolona ze mnie, jeeli sprawi, i bdzie zadowolona z siebie. O drugiej podano do stou obiad na trzy osoby, taki sam, jaki podawano co dnia na dwanacie. Po deserze hrabia de la Tour-dAuvergne poegna nas, bo chcia odwiedzi ksicia Turenne, ktrego pozostawi by owego ranka w silnej gorczce. Gdy wyszed, pani dUrf zacza mwi o chemii, magii i o tym wszystkim, co stanowio przedmiot jej uwielbienia, a raczej szalestwa... Potem pokazaa mi swoj bibliotek, ongi wasno synnego dUrf i jego ony, Renaty Sabaudzkiej. Pani dUrf znacznie powikszya te zbiory licznymi manuskryptami za cen ponad stu tysicy frankw. Z biblioteki przeszlimy do laboratorium. Zdumiao mnie ono naprawd. Markiza pokazaa mi jak substancj, ktr od pitnastu lat trzymaa na ogniu i ktra miaa tam pozosta jeszcze przez cztery do piciu lat. Ry to proszek, w minut zamieniajcy kady metal w najczystsze zoto... Dla tej kobiety, prawdziwie zadziwiajcej, kalcynacja rtci bya dziecinn zabawk. Bya ju dziewita wieczr, kiedy hrabia de la Tour-dAuvergne wszed do pokoju, w ktrym siedzielimy, i wcale nie zdziwi si, e wci jeszcze bawi u jego ciotki. Oznajmi nam, e kuzyn ma gorczk i e to jest ospa. Przyszedem poegna si, droga ciociu, co najmniej na miesic, bo dam si zamkn z chorym. Pani dUrf pochwalia t gorliwo i wrczya hrabiemu saszetk obligujc go jednoczenie do zwrotu jej zaraz po wyzdrowieniu chorego. Prosz zawiesi mu j na szyi, a ospa wysypie szczliwie i chory z pewnoci wyzdrowieje. Hrabia przyrzek jej to i wyszed yczywszy nam dobrej nocy. Nie wiem, co zawiera saszetka powiedziaem markizie ale jeeli to magia, to nie wierz w jej skutek, bo zapomniaa pani udzieli hrabiemu instrukcji dotyczcej godzin planetarnych. To elektrum i ani magia, ani godziny w tym wypadku nie wchodz w rachub. Zechce mi pani wybaczy t uwag. Pochwaliwszy moj wstrzemiliwo wyrazia przekonanie, e na pewno sprawi mi przyjemno bywanie w szczupym gronie jej najbliszych znajomych, o ile oczywicie zechc si do niego doczy. Poznam pana z moimi przyjacimi dorzucia w ten sposb, e z kadym zjemy obiad we trjk. Potem bdziesz si pan ju dobrze czu ze wszystkimi. Wyraziem zgod.

149

Los rzuca teraz Casanov do Holandii. Jedzie tam w sprawach finansowych Francji. W Amsterdamie poznaje bankiera O., ojca czarujcej czternastoletniej, piknej i wyksztaconej Estery. Casanova od razu traci gow. W Amsterdamie te spotyka przypadkiem Teres Imer, aktork, jedn ze swoich dawnych mioci, i dowiaduje si, e jest ojcem jej crki, Zofii. Z tego spotkania wynika dla Casanovy zwyciski pojedynek z synem burmistrza Rotterdamu. Tymczasem romans z Ester rozwija si w najlepsze. Casanova jest coraz bardziej zakochany. Udaje mu si przekona bankiera o swoich zdolnociach kabalistycznych i szczliwym trafem daje mu pomyln wrb w sprawie zaginionego okrtu. Czaruje bankiera dalej w ten sam sposb, co przynosi mu spore korzyci materialne. Bankier chce mu odda rk swojej crki, ale myl o maestwie mimo caej mioci do Estery, przeraa Casanov. Wyjeda wic do Parya zabierajc po drodze syna Teresy Imer. Dzieje si to w roku 1758. W Paryu wynajmuje pikn wiejsk posiado, znan pod nazw Petite Polegne, utrzymuje sub, konie, powozy. W 1759 roku staje si wacicielem fabryki. Przenosi drukiem wzory na jedwabie, co mozolnie i rcznie wykonywano w tym czasie w Lyonie. Przedsiwzicie to jednak upada i Casanova traci mnstwo pienidzy. e za nieszczcia chodz parami, zostaje oskarony o kradzie i zamknity w wizieniu. Pani dUrf wykada za niego kaucj i uwalnia go z zamknicia. Wreszcie, po zaagodzeniu sprawy o kradzie, Casanova zniechcony do Parya jedzie do Holandii wraz ze swoim lokajem, Hiszpanem. W Holandii obraca si zarwno w wyszych sferach jak i wrd mtw. Po wielu przygodach opuszcza wreszcie ten kraj i jedzie do Kolonii.

150

PRZYGODA POD KOLONI ONA BURMISTRZA; ZDOBYWAM JEJ SERCE BAL W BONN SPOTKANIE Z ELEKTOREM KOLONII OBIAD U BRHLA PIERWSZE CZUOCI PRZYCHODZ NIE PROSZONY NA KOLACJ DO GENERAA KETTLERA JESTEM SZCZLIWY WYJAZD Z KOLONII
W Utrechcie zatrzymaem si tylko na jeden dzie i nazajutrz w poudnie przybyem do Kolonii bez wikszych przeszkd i kopotw, cho nie bez ryzyka dla ycia, bo o jakie p mili od miasta obskoczyo nas piciu dezerterw, trzech z prawej strony powozu i dwch z lewej, i krzyczc: Pienidze albo ycie! wzio umie na cel. Ale ja chwyciwszy pistolet zmierzyem w pocztyliona i zagroziem, e go zastrzel, jeeli nie puci koni galopem. Bandyci wypalili w powz nie ranic jednak ani ludzi, ani koni. Gupcy, powinni byli mierzy w pocztyliona! Gdybym na wzr Anglikw, ktrzy zawsze dla miaych zbjw wo jedn niepen sakiewk, nie mia swojej suto wypchanej, rzucibym j tym ndznym biedakom. Jednak z braku czasu na odliczenie im czci pienidzy, zaryzykowaem yciem, aby nie da si ograbi. Mj suga, Hiszpan, by uszczliwiony, e go nie drasna adna z kul gwidcych koo uszu. Francuzi stali w Kolonii na zimowych leach. Ulokowano mnie Pod Zotym Socem. Pierwsz osob, ktra wpada mi w oko, kiedym wchodzi do sali, by hrabia Lastic, bliski krewny pani dUrf. Przywitawszy si jak najuprzejmiej, wyrazi gotowo zaprowadzenia mnie do pana de Torcy, komendanta placu. Przystaem, a pan de Torcy w peni zadowoli si listem polecajcym od hrabiego dAffri. Opowiedziaem mu te o swojej przygodzie i powinszowa mi szczliwego jej zakoczenia. Jednak z cakowicie oniersk szczeroci zgani moj miao. Porwae si pan na ryzykown gr dla ratowania zota i moge straci jak koczyn, a tego by ci ju nikt nie wynagrodzi. Odpowiedziaem mu na to, e rzucanie wyzwania niebezpieczestwu to nieraz pomniejszanie jego grozy. Rozemielimy si, a pniej rzek, e jeeli nie spiesz si z wyjazdem, pewnie bdzie mg uradowa mnie widokiem wieszania owych zbjw. Zamierzam wyjecha jutro odparem i gdyby co potrafio zatrzyma mnie w Kolonii, to na pewno nie ch asystowania przy egzekucji kilku ndznikw. Nie gustuj w tego rodzaju rozrywkach. Na prob pana Lastica zjadem z nim obiad, a pniej ulegajc namowom zgodziem si towarzyszy do teatru jemu i jego przyjacielowi, panu de Flavacour, bardzo miemu oficerowi wyszej rangi. Przekonany, e bd przedstawiony paru damom, i chcc si godnie zaprezentowa, przystrajaem si z godzin. Siedziaem w loy vis--vis jakiej piknej pani, ktra par razy uwanie przyjrzaa mi si przez lornetk. Tego byo a zanadto dla rozbudzenia mojej ciekawoci, tote poprosiem pana Lastica, aby mnie przedstawi owej damie, co te uczyni niezwykle uprzejmie. Przede wszystkim zapozna mnie z hrabi Kettlerem, genera-lejtenantem w subie austriackiej, przydzielonym do sztabu francuskiego, tak jak genera francuski Montacet przydzielony by do sztabu armii austriackiej. Potem przedstawiono mnie tej piknej pani, ktrej urod zachwyciem si od pierwszej chwili, gdym wszed do loy. Umiechna si do mnie wdzicznie, zapytaa o Pary, Bruksel, gdzie bya wychowana, a wszystko z tak min, jak by nie przywizywaa adnej wagi do odpowiedzi, bo cakowicie absorboway j moje koronki i kosztownoci.

151

Rozmawiajc o tym i owym, jak ludzie, co widz si po raz pierwszy, nagle i niespodziewanie, jednak bardzo uprzejmie zapytaa, czy dugo zamierzam pozosta w Kolonii. Miaem zamiar przeprawi si przez Ren ju jutro odparem a obiad zapewne zje w Bonn. Widziaem, e ukua j ta odpowied rzucona tonem rwnie niedbaym jak pytanie, i wziem to za dobry prognostyk. Genera Kettler za rzek wstajc: Jestem pewien, e pani potrafi nakoni pana do odoenia wyjazdu, z czego bardzo bd si cieszy, bo to pozwoli zacieni nasz znajomo. Skoniem, si, a on wyszed zabierajc Lastica i zostawiajc mnie samego z ow czarujc dam. Bya on burmistrza, a Kettler uparcie jej asystowa. Czy hrabia nie myli si przypisujc mi a tak moc? zapytaa mnie z wyzywajcym umiechem. Nie sdz, ale mgby si pomyli przypuszczajc, e zechcesz pani skorzysta ze swojej przewagi. Doskonaa odpowied! Czy mona zdradzi jego zaufanie? Chyba po to, aby go ukara za t niepowcigliwo. Prosz wic zosta. Czuem, e mam gupi min wobec tych sw, ktre wyday mi si zagadkowe. Musiaem odzyska kontenans. Czy mogem spodziewa si podobnej przygody w Kolonii? Niepowcigliwo zabrzmiaa mi czarujco, ukara bardzo susznie, a zdradzi rozkosznie, zwaszcza boskim sdziem pomys uycia mojej osoby za narzdzie do tego figla... Gupstwem wydao mi si zgbianie tego tematu, tote przybrawszy min pen wdzicznoci i uleg, skoniem si nisko piknej pani a do jej rki, ktr ucaowaem z szacunkiem i czule zarazem, na dowd cho nie wyraony sowami mego sentymentu jak i tego, e atwo dam si oswoi. A wic pan zostanie i to bdzie bardzo uprzejmie z paskiej strony, bo wyjedajc jutro daby pan dowd, e przybye tutaj jedynie dla okazania nam swojej wzgardy. Jutro genera wydaje bal i mam nadziej, e bdziesz pan na nim taczy wraz z nami. A mnie niech wolno bdzie wyrazi nadziej, e pani raczy taczy ze mn a do koca balu. Obiecuj taczy z panem, dopki ci si starczy. Wic nie bdzie pani taczy z nikim innym. Skd ma pan t pomad o tak cudownym zapachu? Od razu poczuam j, ledwie wszede na sal. Sprowadzam j z Florencji, lecz jeli nie lubisz pani tego zapachu, ka j wyrzuci. Prosz j zatrzyma, bo to byaby zbrodnia. Chciaabym mie tak sam. A ja, pani, bybym uszczliwiony, gdyby pani pozwolia przysa sobie jutro rano kilka soikw. Nie moga odpowiedzie, bo przy moich ostatnich sowach drzwi si otworzyy i wszed genera. Wstaem, aby si poegna, gdy zwrci si do mnie: Jestem pewien powiedzia mi e pani zdoaa nakoni ci, mj panie, do odoenia wyjazdu i przybycia do mnie na kolacj i na bal. Pani zechciaa askawie da mi nadziej, e bd mia zaszczyt by zaproszonym przez pana, panie hrabio, i zataczy z ni kontredansa. Jake si tu byo oprze? Postpie susznie i jestem wdziczny pani, e potrafia powstrzyma ci od wyjazdu. Mam zaszczyt oczekiwa pana u siebie. Wyszedem z loy zakochany po uszy i niemal uszczliwiony nadziej... Nazajutrz zapakowaem dwanacie soikw pomady w pikne puzderko, kazaem zawin je w nawoskowane ptno i odesaem pani burmistrzowej bez adnego bileciku, tak jak by je wysano ze sklepu.

152

Obiad jadem u pana de Castries i wszyscy bardzo si dziwili, e genera osobicie zaprosi mnie na bal, jako e by szalenie zazdrosny o swoj pani serca, ktra tylko dla zaspokojenia ambicji znosia jego nadskakiwania. Kettler, ju w wieku podeszym, przy tym do brzydki, miern inteligencj wcale nie rekompensowa fizycznych brakw. Nie by stworzony na kochanka. Cho zazdronik, uzna za stosowne posadzi mnie przy stole obok wybranki mojego serca i pozwoli przegada i przetaczy z ni ca noc. Mina cudownie, tote do domu wrciem tak oczarowany t now znajom, e zupenie nie mylaem o wyjedzie. W pewnej chwili rozgorczkowany i omielony rozmow odwayem si powiedzie owej damie, e jeeli udzieli mi rozkosznego sam na sam, zobowizuj si cay karnawa spdzi w Kolonii. A co pan powie odpara jeeli obiecawszy nie dotrzymam sowa? Bd jedynie wyrzeka na swj los, w niczym nie obwiniajc ciebie, pani. Powiem, e uznaa to za niemoliwe. Jeste szlachetny. Zosta u nas. Nazajutrz po balu poszedem zoy jej pierwsz wizyt. Przyja mnie nad wyraz yczliwie i przedstawia mowi, ktry by czowiekiem miym, niemodym i nieadnym, lecz bardzo uprzejmym. Po godzinie, syszc nadjedajcy powz generaa, burmistrzowa popieszya mi powiedzie : Jeeli hrabia zapyta, czy zamierzasz pan uda si do Bonn na bal wydawany przez elektora, odpowiedz twierdzco. Gdy genera wszed, wstaem i po wymianie zwykych uprzejmoci poegnaem si i wyszedem. Nie wiedziaem, e elektor czy te kto inny wydaje bal, ani kiedy si on odbdzie, ale majc w perspektywie tak przyjemno szybko zebraem informacje, z ktrych wynikao, i caa arystokracja Kolonii zostaa na zaproszona. Mia to by bal maskowy, a co za tym idzie, kady mg wzi w nim udzia. Postanowiem wic, e pojad na ten bal, bo wydawao mi si, e taki dostaem rozkaz, a skoro miaa tam by moja pikna pani, mogem spodziewa si miego spotkania. Chcc jednak zachowa jak najcilejsze incognito, zdecydowaem si na wszystkie pytania odpowiada, i osobiste sprawy nie pozwalaj mi uda si na ow zabaw. Ot tak si stao, e genera zapyta mnie o to w obecnoci swojej ukochanej, a ja wbrew jej poleceniu odparem, e stan mojego zdrowia nie pozwala mi na t przyjemno. Mdrze pan robisz rzek genera trzeba umie rezygnowa z przyjemnoci, kiedy chodzi o zdrowie. Dzisiaj myl tak jak on, ale wwczas mylaem cakiem inaczej. W dzie balu o zmroku wyruszyem wzkiem pocztowym, w ubraniu, w ktrym by mnie nikt w Kolonii nie pozna, wiozc pudo z dwoma dominami. Co tchu przypdziem do Bonn, wynajem oddzielny pokj w zajedzie, narzuciem jedno z moich domin, drugie zostawiem w pudle zamknitym na klucz i w lektyce kazaem nie si na dwr elektora. Wszedem nie zatrzymany i przez nikogo nie poznany i zobaczyem wszystkie panie z Kolonii bez masek wraz z moj dam serca przy stole do faraona, stawiajce po dukacie. Z satysfakcj ujrzaem, e bank trzyma hrabia Verita z Werony, ktrego poznaem by w Bawarii. Suy na dworze elektora. W banczku mia najwyej pi, sze dukatw, a graczy przeciw sobie, pa i panw z dwanacioro. Stanem obok piknej burmistrzowej, bankier za dajc mi karty, poda mi rwnie tali do przeoenia. Odmwiem ruchem rki, a moja ssiadka przecia tali nie proszona. Postawiem dziesi dukatw na jedn kart i przegraem cztery razy z rzdu. Z drug tali to samo. Trzeciej nikt nie chcia przeci i poproszono o to generaa, ktry si zgodzi, nie grajc. Co mnie tkno, e tym razem si uda i postawiem pidziesit dukatw na jedn kart. Wygrywam, podwajam stawk i przy drugiej talii zrywam bank. Wszyscy s zaintrygowani, patrz na mnie, ledz, ale api pomylny moment i wymykam si niepostrzeenie.

153

Wracam do zajazdu, chowam pienidze, zmieniam domino i znw jestem na balu. Widz ju innych ludzi przy stole i innego bankiera z pokan kupk zota przed nim, ale nie zamierzajc gra tym razem wziem mao pienidzy z sob. Wkrcam si w rne grupki i wszdzie spotykam si z ciekawymi pytaniami, kim moga by ta maska, ktra zerwaa pierwszy bank. Nie kwapic si z zaspokojeniem tego zainteresowania, wcz si tu i tam, a wreszcie odnajduj moj zgub w rozmowie z hrabi Verita. Zbliam si i sysz, i mwi o mnie. Elektor, jak opowiada hrabia, chcc si dowiedzie, kto by t szczliw w kartach mask, zapyta o to Kettlera, a ten odpar, e by moe pewien Wenecjanin tydzie temu przybyy do Kolonii. Moja ukochana owiadczya na to, e nie sdzi, abym przyjecha, albowiem sama ode mnie syszaa, e zdrowie nie pozwala mi na podobn eskapad. Znam Casanov rzecze hrabia i jeeli jest w Bonn, elektor o tym si dowie, a Casanova nie odjedzie, nie zobaczywszy si ze mn. Przewidywaem, e po balu moje incognito zostanie atwo odkryte, ale w czasie samej zabawy nie baem si nawet najprzebieglejszych ludzi. I byoby mi si udao, gdybym by przezorniejszy, ale kiedy zapowiedziano kontredansa, ulegem chci zataczenia i nie zastanowiem si, e przecie bd musia zdj mask. Tak si te stao, gdy ju nie miaem odwrotu. Dojrzawszy mnie po zakoczonym kontredansie hrabia Verita podszed i powiedzia: Drogi rodaku, nie wtpi, e to pan mnie ograe w tak haniebny sposb. Pozwl wic, e ci powinszuj. Sam bym sobie winszowa, gdybym to by ja, drogi hrabio. Jestem pewien, e to ty bye. Rozemiaem si tylko i napiwszy si czego przy bufecie taczyem dalej. A w dwie godziny pniej zjawi si hrabia i powiedzia ze miechem: Zmienie pan domino w tym a tym domu, w tym a tym pokoju. Elektor wie ju wszystko i aby ukara ci za ten figiel, kaza mi powiedzie, e nie odjedziesz jutro. Wic kae mnie aresztowa? A czemu to, czyby odmwi jego zaproszeniu na jutrzejszy obiad? Powiedz, hrabio, Jego Ksicej Moci, e w tych sprawach jestem ulegy i e usucham rozkazu. Czy zechciaby pan od razu przedstawi mnie ksiciu? Opuci ju bal, ale staw si pan jutro u mnie w poudnie. Poda mi rk i odszed. Oczywicie przybyem w oznaczonym czasie, ale przy samym przedstawieniu skompromitowaem si nieco, bo elektor sta w gronie paru dworzan, a e przedtem nie miaem szczcia widzie go ani razu, szukaem oczami duchownej osoby, ktrej nigdzie nie mogem dojrze. Elektor spostrzeg moje zakopotanie i pospieszy z pomoc mwic w kiepskim wenecjaskim narzeczu: Dzi jestem w stroju wielkiego mistrza Zakonu Krzyackiego. Nie baczc na to przyklknem, jak to byo w zwyczaju, a kiedy chciaem ucaowa jego rk, nie pozwoli mi i serdecznie ucisn moj do. Byem w Wenecji, kiedy pana wiziono Pod Oowianym Dachem, a od mojego siostrzeca, elektora bawarskiego, wiem, e po szczliwej ucieczce zatrzymae si pan przez czas pewien w Monachium. Gdyby by przyby do Kolonii, bybym pana zatrzyma na duej. Mam nadziej, e po obiedzie opowiesz nam o swojej ucieczce, e zostaniesz na kolacji i wemiesz udzia w maej maskaradzie. Zaraz po wstaniu od stou elektor poprosi, abym rozpocz opowiadanie. Byem w pysznym nastroju i przez dwie dugie godziny miaem przyjemno zaj ca uwag tego najwytworniejszego towarzystwa. Balik u elektora min nadzwyczaj przyjemnie. Wszyscy bylimy przebrani za chopw, a te ubiory wypoyczono nam z prywatnej garderoby ksicia... Pani mojego serca wygldaa

154

przecudownie. Taczylimy tylko kontredansa i alemandy28. Z wyszych sfer byo jedynie kilka pa, cztery lub pi, reszta bardziej lub mniej adnych naleaa do osobistych znajomych ksicia, a do zgonu wielkiego amatora pci piknej. Dwie z tych pa taczyy furlan i elektor znajdowa szczegln przyjemno w nakanianiu nas do tego taca. Wspomniaem ju kiedy, e furlana to taniec wenecki i e nie ma na wiecie nic nad ni ywszego. Taczy si j parami, kawaler z dam, a e owe dwie panie z satysfakcj si zmieniay, mao co trupem nie padem. Trzeba mie sporo wigoru, aby zataczy furlan dwanacie razy z rzdu, tote po trzynastym, u kresu si, bagaem, aby si ulitoway nade mn. Zaraz potem taczylimy pewien taniec, w ktrym jest taka figura, e kawaler obejmuje tancerk stojc vis--vis i cauje. Byem w nim niepohamowany. Celowaem umiejtnie i za kadym razem znajdowaem si naprzeciwko mojej wybranej, ktr ciskaem z takim zapaem, e wieniak-elektor bra si za boki, gdy wieniak-genera pka ze zoci. W jakiej przerwie w tacach ta czarujca i o niezwykle oryginalnym umyle kobieta znalaza odpowiedni moment, aby mi szepn, e wszystkie panie z Kolonii wyjedaj jutro w poudnie i e mog sobie pozwoli na zaszczyt zaproszenia ich na niadanie do Brhla. Polij pan kadej bilecik z nazwiskiem jej kawalera i zdaj si na hrabiego Verita, ktry wszystko zaaranuje jak trzeba. Powiedz mu pan tylko, e chcesz to tak urzdzi, jak dwa lata temu urzdzi ksi Dwch Mostw. I nie tra czasu. Zapro dwadziecia osb i wyznacz godzin. I dopilnuj, aby bileciki rozniesiono na dziewit rano. Oznajmia to z byskawiczn szybkoci, a ja niemal urzeczony wadz, jak ta kobieta posiadaa nade mn, byem jej lepo posuszny nie zastanawiajc si nawet, czy robi dobrze, czy le. Brhl, niadanie, dwadziecia osb, jak ksi Dwch Mostw, bileciki do pa, hrabia Verita byem tak wspaniale poinformowany, e lepiej ju bym nie mg, nawet gdyby mi tumaczya przez godzin. Wychodz w swoim przebraniu i prosz pazia, aby mnie zaprowadzi na pokoje hrabiego Verita, ktry wybucha miechem na widok mego stroju. Opowiadam mu, co mnie sprowadza, z tak min, jak by chodzio o spraw dyplomatyczn najwikszej wagi, i to wprawia go w doskonay humor. Nic atwiejszego mwi wystarczy mi tylko skreli par sw do ochmistrza dworu i zaraz to zrobi. Powiedz mi pan tylko, jak kwot na to przeznaczasz. Tak, jak trzeba. Chcesz rzec najmniejsz? Nic podobnego: najwiksz, bo pragn wspaniale podj moich goci. Mimo to okrel pan kwot, bo znam swoich ludzi. Dobrze wic: czy dwiecie, trzysta dukatw wystarczy? Dwiecie. Ksi Dwch Mostw nie wyda wicej. Zasiad do pisania licikw i da mi sowo, e wszystko bdzie gotowe na czas. Wyszedem od niego i zwrciem si do pazia, bardzo bystrego Wocha, z obietnic zapacenia dwch dukatw temu lokajowi, ktry zaraz dostarczy mi adresw dam przybyych do Bonn z Kolonii i towarzyszcych im kawalerw. W p godziny miaem ju to, co chciaem, tote przed kocem balu zawiadomiem moj pani, e wszystko bdzie zaatwione tak, jak kazaa. Zanim pooyem si spa, skreliem jeszcze osiemnacie bilecikw, a wynajty na miejscu, pewny sucy roznis je pod wskazane mi adresy przed dziewit rano. O dziewitej poszedem poegna si z hrabi Verita, a w w imieniu elektora wrczy mi wspania zot tabakierk z otoczonym brylantami konterfektem elektora w stroju wielkiego mistrza Zakonu Krzyackiego. niada mielimy o pierwszej, a ju o dwunastej byem u Brhla, w podmiejskim paacyku elektora, godnym uwagi tylko ze wzgldu na umeblowanie. Bya to saba kopia paacu Trianon.
28

Alemanda taniec ywy i szybki na dwa, trzy pas.

155

W adnej sali ujrzaem st na dwadziecia cztery osoby, z pozacan zastaw, adamaszkowym obrusem i wspania porcelan. Na kredensie staa pokana ilo pozacanych mis i pmiskw. W jednym kocu sali ustawiono dwa inne stoy, uginajce si od cukrw i najlepszych win europejskich i zamorskich. Oznajmiem si jako amfitrion owej uczty, a kuchmistrz zapewni mnie, e bd zadowolony. Goci witaem na progu i nie majc innych uprzejmoci do powiedzenia bagaem ich tylko, aby zechcieli askawie wybaczy miao zaproszenia. Do stou podano o oznaczonej godzinie, a ja z zadowoleniem patrzyem na malujce si w oczach mojej wybranki lekkie zdumienie na widok, e j podejmuj nie gorzej, nibym podejmowa ksicia Rzeszy. Wiedziaa, e kady domyla si, dla kogo poniosem taki wydatek, ale bya zadowolona, e jej nie wyrniam spord innych. Kazaem przygotowa dwadziecia cztery nakrycia i cho zaprosiem osiemnacie osb, wszystkie miejsca zajto. A wic intruzw byo trzy pary; jednak cieszyem si z tej wzitoci wydanego przeze mnie niadania. Aby nie uchybi obowizkom uprzejmego gospodarza, nie siadem do stou wraz z gomi: usugiwaem paniom przechodzc od jednej do drugiej, jedzc na stojco wybrane kski, ktre mi podaway na wycigi, i czuwajc, aby wszyscy byli zadowoleni. Z ostrygami skoczylimy dopiero przy dwudziestej butelce szampana, tak wic zanim niadanie si zaczo, rozmowa staa si oglna... To niadanie mogo uchodzi za najwytworniejszy obiad i z prawdziw przyjemnoci zauwayem, e nikt nawet kropli wody do ust nie bierze, albowiem szampan, tokaj, wina reskie, wina z Madery, Malagi, Cypru i Alikantu z ni si nie godz, a innych nie podawano. Genera Kettler, ktry mimo swojej zazdroci i mimo e widzia, i nadskakuj piknej burmistrzowej, niczego si nie domyla, owiadczy gono: Zao si, e to figiel spatany nam przez elektora na zakoczenie zabawy. Ksi chcia zachowa incognito, a pan Casanova wietnie odegra swoj rol. Te naiwne sowa powitano miechem. Panie generale odparem gdyby ksi elektor zaszczyci mnie podobnym rozkazem, bybym mu posuszny oczywicie, ale czubym si dotkliwie upokorzony. Ksi zechcia okaza mi o wiele wikszy zaszczyt: oto prosz. I wrczyem mu tabakierk, ktra podawana z rk do rk par razy obesza st. Po skoczonym niadaniu wszyscy wstali nie mogc si nadziwi, e trzy bite godziny spdzili przy stole w tak miym nastroju, i szkoda byo odjeda. Ale czas nagli, tote po wymianie tysicznych komplementw cae towarzystwo ruszyo w drog, aby jeszcze zdy do teatru. Do Kolonii powrciem do wczenie, mogem wic wybra si na jak sztuczk gran przez Komedi Francusk, a e nie miaem powozu, kazaem zanie si do teatru w lektyce. Ledwie wszedem na sal, zobaczyem pani mego serca w towarzystwie tylko hrabiego Lastica... Wziem to za dobry omen i podszedem do nich. Ujrzawszy mnie pikna burmistrzowa powiedziaa zmartwionym gosem, e genera tak le si czuje, i musia si pooy. W par chwil pniej, kiedy zostalimy sami, porzucia przybrany smutek i z czarujcym umiechem powiedziaa mi moc komplementw, sto razy wicej wartych od mego niadania. Genera wypi za duo wyjania. Ten wstrtny zazdronik uwaa, e nie wypadao panu podejmowa nas tak, jak by by udzielnym ksiciem. Odparam mu, e podejmowae nas pan, jak bymy to my byli ksitami: jak prawdziwy ebrak, z serwetk na ramieniu. Rozgniewa si na mnie o to, e pana broni. Ach, czemu nie dasz mu pani odkosza? Ten prostak nie jest stworzony na kawalera tak niebiaskiej piknoci. Ju za pno, mj drogi przyjacielu. Dostaby si pod wadz kobiety, ktrej nie znasz, a ja musiaabym udawa obojtno i to by mnie bardzo bolao.

156

 Doskonale to rozumiem. Ach, czemu nie jestem wielkim ksiciem! Tymczasem dowiedz si pani, e cierpi o wiele bardziej od Kettlera. Mam nadziej, e pan artuje. Ale nie. Mwi zupenie powanie, bo pocaunki, ktre miaem szczcie skra ci na balu, rozpaliy mi krew, a jeeli nie znajdziesz pani w sobie tyle ludzkich uczu, aby mi udzieli jedynego na to leku, odjad unieszczliwiony na cae ycie. Niech pan odoy wyjazd. Stuttgart nie moe ci tak pociga. Myl o tobie, wierzaj mi, i nie chc ci zwodzi, ale trudno znale okazj. Gdyby pani dzi wieczr nie dysponowaa powozem generaa, mgbym bez adnych podejrze odwie ci swoim do domu. Uspokj si pan. Pan nie ma powozu, tote ja pana odwioz. To cudowna myl, ale nie moe wyglda na ukartowan. Odprowadzisz mnie pan do powozu, a ja zapytam, gdzie jest twj. Powiesz, e wcale go nie masz, wtedy zaprosz ci do mojego i odwioz do domu. Droga potrwa najwyej dwie minuty, ale jak na razie dobre i to. Odpowiedziaem jej tylko spojrzeniem, w ktrym malowao si bezgraniczne upojenie na myl o czekajcym mnie szczciu. Sztuka, aczkolwiek krtka, zdawaa si cign wieki cae. W kocu jednak kurtyna opada i wyszlimy. Na umwione pytanie przy drzwiach teatru odparem, e nie mam powozu. Jad do generaa rzeka mi na to aby si dowiedzie o jego zdrowie, jeeli wic nie zaley panu na czasie, mog ci odwie do domu w powrotnej drodze. Zaproszenie byo cudowne: dwa razy przejedziemy przez te le brukowane, sabo zaludnione i chaotycznie zabudowane miasto, bdziemy wic mogli nieco duej zaj si sob. Niestety, powz by pkryty i w dodatku w tamt stron ksiyc wieci nam w twarz. W owej chwili nie uwaaem luny za protektork zakochanych. Robilimy, co w naszej mocy, ale w gruncie rzeczy prawie nic, i mimo e moja rozkoszna partnerka wykazywaa duo zapau, z rozpacz czuem, i z tego nic nie bdzie. Na domiar zego bezczelny i ciekawy stangret par razy odwraca gow i musielimy hamowa ruchy. Szyldwach powiedzia stangretowi, e Jego Ekscelencja nie chce widzie nikogo, tote z przyjemnoci wyruszylimy w powrotn drog, bo wwczas ksiyc wieci nam z tyu i ju znacznie mniej obawialimy si ciekawoci stangreta. Tym razem poszo nam troch lepiej, a raczej mniej le ni w tamt stron; zdawao mi si jednak, e stangret pdzi co ko wyskoczy. Chcc go sobie zjedna na przyszo, daem mu dukata przy wysiadaniu. Wrciem zmordowany i nieszczliwy, aczkolwiek bardziej jeszcze rozkochany ni przedtem, bo moja wybrana dowioda mi, e ma gorc krew w yach i e rwnie intensywnie odczuwa przyjemno, jak j daje. Wobec tego postanowiem nie opuszcza Kolonii dopty, dopki wsplnie z t naprawd bosk kobiet nie wychyl do dna kielicha rozkoszy, co, moim zdaniem, mogo nastpi dopiero po wyjedzie generaa. Nazajutrz w poudnie wybraem si do niego, aby si wpisa do ksigi odwiedzajcych, ale przyjmowa i musiaem wej. Moja ukochana ju tam bya. Powiedziaem generaowi par miych sw stosownych do okolicznoci, ale ten grubiaski Austriak tylko chodno skin mi gow bez sowa odpowiedzi. W kilka minut pniej wyszedem, oddawszy oglny ukon, bo byo tam sporo oficerw. w gbur trzy dni nie opuszcza domu, a ze moja ukochana nie przychodzia wtedy do teatru, niestety nie widziaem jej przez ten czas. W ostatni dzie karnawau Kettler zaprosi wiele osb na kolacj, po ktrej mia si odby bal. Tak si zdarzyo, e odwiedziem burmistrzow w loy i przez chwil zostalimy sami. Czy genera pana zaprosi? zapytaa. Nie odparem. Jak to! wykrzykna oburzona. Nie zaproszono pana? Mimo to musisz pj. Czy dobrze si pani zastanowia? rzekem agodnie. Jestem ci powolny we wszystkim, ale w tym nie mog.

157

 Wiem, co mgby mi powiedzie, jednak musisz pan przyj. Czuabym si upokorzon, gdyby nie by na tej kolacji, i jeeli mnie naprawd kochasz, dasz mi tym dowd swojej mioci i niech mi wolno rzec: szacunku. Pani tego wymagasz? Dobrze wic, pjd. Lecz powiedz, czy rozumiesz, moja ubstwiana, e twj rozkaz gotw mnie ycie kosztowa albo te zmusi mnie do zabicia generaa, bo nie jestem z tych, ktrych mona zniewaa bezkarnie. Wiem to, a twj honor nie mniej od wasnego ley mi na sercu; kto wie, czy nie wicej. Jednak nic zego pana nie spotka, bior to na siebie. Pan musisz tam pj, prosz mi to obieca teraz, kiedy si zdecydowaam. Jeeli nie pjdziesz i ja nie pjd, lecz wtedy nigdy ju si nie zobaczymy. Pjd, prosz na mnie liczy. Wszed pan de Castries, opuciem wic lo i zszedem na parter, gdzie dwie bardzo przykre godziny miny mi na rozwaaniu konsekwencji, jakie w niezwyky krok, ktrego domagaa si moja ukochana, mg by wywoa. Zdecydowawszy dotrzyma sowa, taki bowiem nieodparty wpyw wywieraa na mnie ta urocza kobieta, postanowiem jednak zachowa si jak najtaktowniej, aby moliwie zagodzi dotkliw obelg, ktrej si spodziewaem. Po przedstawieniu udaem si do generaa, gdzie zastaem tylko par osb. Podszedem do pewnej kanoniczki, rozmiowanej we woskiej poezji, i bez trudu wcignem j w ciekaw rozmow. W p godziny pniej salon si zapeni, a moja pani przybya ostatnia w towarzystwie generaa. Zajty rozmow nie ruszyem si z miejsca, wic genera mnie nie zobaczy, a burmistrzowa, nadzwyczaj rozbawiona, nie daa mu czasu na przyjrzenie si zebranym gociom. Niebawem rozprawia ju w innym kocu salonu. W kwadrans potem otworzono drzwi do jadalni. Kanoniczka wstaa, przyja moje rami i znalelimy si przy stole obok siebie, wci gawdzc o woskiej literaturze. Ale zaraz zaczy si kopoty. Kiedy ju wszyscy usiedli, jeden z zaproszonych panw zosta bez miejsca. To niemoliwe rzek genera podniesionym gosem. I gdy rozsuwano nakrycia, aby doda jeszcze jedno, pocz kolejno przyglda si gociom. Udawaem, e nie widz tego, co zaszo, ale kiedy jego spojrzenie spoczo na mnie, odezwa si gono: Mj panie, pana nie zapraszaem. Istotnie, panie generale odparem z respektem sdziem jednak, i chyba nie bez racji, e to tylko przez niedopatrzenie i e w adnym wypadku nie wolno mi byo nie zoy Waszej Ekscelencji nalenego mu szacunku. Wyrzekszy te sowa powrciem do rozmowy z kanoniczk nie patrzc na nikogo. Przy stole na kilka minut zapada grobowa cisza, ale kanoniczka rzucia par trafnych uwag, ktre zaraz rykoszetem podaem innym gociom, i niebawem zapanowaa oglna wesoo, tylko genera jeszcze si dsa. Taczylimy ca noc, a ja nie odstpowaem swojej kanoniczki, zreszt kobiety czarujcej i wspaniaej danserki. Z burmistrzow pozwoliem sobie zataczy tylko jednego menueta. Przy kocu balu genera, na ukoronowanie swojego nieokrzesania, zapyta, kiedy zamierzam wyjecha z Kolonii. Odpowiedziaem, e dopiero po wielkiej rewii. Pooyem si uszczliwiony z danego burmistrzowej, najwikszego, na jaki mnie byo sta, dowodu mioci i ogromnie wdziczny losowi, ktry dzielnie mi dopomg w utemperowaniu grubiaskiego generaa; bo Bg jeden wie, co bym uczyni, gdyby tak by si zapomnia, e kazaby mi wsta od stou. Moja pikna burmistrzowa przy najbliszym spotkaniu wyznaa, i miertelnie si przerazia, kiedy genera powiedzia, e mnie nie zaprasza. Z pewnoci nie poprzestaby na tym, gdyby nie paska pena godnoci odpowied. Ale gdyby powiedzia cho jedno sowo wicej, wiedziaabym, co zrobi. A c by pani uczynia?

158

 Wstaabym, przyjabym paskie rami i wyszlibymy razem. Pan de Castries zwierzy mi si, e zrobiby to samo, i sdz, e wszystkie damy, ktre pan zaprosie wtedy do Brhla, nie postpiyby inaczej. Ale na tym by si nie skoczyo, bo oczywicie zadabym natychmiastowej satysfakcji, a gdyby mi genera odmwi, przebibym go szpad. Wiem o tym i, prosz, zapomnij pan, e to ja naraziam ci na takie niebezpieczestwo. Ze swojej strony zawsze bd pamita, com panu winna, i niebawem dam ci dowd mojej wdzicznoci. W dwa dni pniej wiedzc, e nadobna burmistrzowa jest lekko niedysponowana, wybraem si do niej o jedenastej rano, kiedy to byem pewien, i nie zastan generaa. Przyja mnie w pokoju swego ma, ktry bardzo przyjacielsko poprosi, abym zrobi im zaszczyt i zjad z nimi obiad w rodzinnym gronie. Podzikowaem z gotowoci i ten obiad sprawi mi o wiele wiksz przyjemno ni kolacja u generaa. Burmistrz by dobrodusznym czowiekiem, miym, bardzo wyksztaconym, o bystrym umyle. Lubi spokj domowego ogniska, a jego ona, ktr potrafi uczyni szczliw, powinna go bya kocha, bo nie nalea do tych ludzi, co mwi: Moesz nie podoba si innym, byleby si mnie podobaa. Gdy m wyszed na chwil, burmistrzowa oprowadzia mnie po caym domu. Oto nasza sypialnia, a oto pokoik, gdzie sypiam przez pi, sze dni, kiedy przystojno tego wymaga. A to jest koci, ktry moemy poczytywa za prywatn kaplic, bo z tych dwch zakratowanych okien suchamy mszy. W niedziel schodzimy tymi schodami i dostajemy si do kocioa przez mae drzwiczki. Mam od nich klucz. Byo to w drug sobot postu. Jedlimy bez misa, ale to mnie najmniej interesowao. Nazajutrz poszedem na msz do kocika przy domu burmistrza. Ubraem si w redyngot, aby nie zwraca na siebie uwagi. Bya to niedziela i widziaem moj ukochan wchodzc w paszczu z kapturem, w otoczeniu rodziny. Przyjrzaem si maym drzwiczkom, tak misternie ukrytym w murze, e trudno byoby je dostrzec, gdyby si nie wiedziao o ich istnieniu. Otwieray si do wewntrz, w stron schodw. Diabe, ktry jak wiadomo ma znacznie wiksz wadz w kociele ni gdzie indziej, podszepn mi, abym przez te drzwi prbowa spotka si sam na sam z moj ukochan. Nazajutrz w teatrze powiedziaem jej o swoim planie. Mylaam ju o tym odpara ze miechem i dostaniesz pan ode mnie w tej materii pisemn instrukcj. Znajdziesz j pan w pierwszej gazecie, jak ci podam. Nie moga duej rozmawia na ten rozkoszny temat, ze wzgldu na obecno pewnej damy z Akwizgranu, ktra przyjechaa do nich na par dni i ktrej musiaa przez cay czas dotrzymywa towarzystwa. Nadto do loy schodzili si odwiedzajcy. Moja cierpliwo nie bya jednak wystawiona na dug prb, bo ju nazajutrz burmistrzowa przy wszystkich wrczya mi gazet mwic, e nie znalaza w niej nic zajmujcego. Ale ja wiedziaem, e znajd w niej co, co mnie nadzwyczaj zajmowao. Oto tre bileciku burmistrzowej: Pikny plan, ktry mio uknua, nie zawiera nic trudnego, aczkolwiek sporo w nim niepewnoci. ona sypia oddzielnie tylko wtedy, kiedy m jej na to pozwoli, co przydarza si jedynie w pewnych okresach, a w rozdzia trwa najwyej cztery do piciu dni. Ten czas ju si zblia, lecz ustanowiony zwyczaj nie pozwala onie nakoni ma do wczeniejszej separacji. Trzeba wic czeka. Serce najlepiej wskae, kiedy wydzwoni owa szczliwa godzina. Wwczas naley ukry si w kociele nie mylc o przekupieniu odwiernego, bo cho biedny, jest na to za gupi i moe wyda sekret. Nie ma innego sposobu, jak tylko zwie jego czujno. W dnie powszednie zamyka koci w poudnie, w wita dopiero o zmroku, a otwiera niezmiennie o wicie. Gdy przyjdzie czas, wystarczy lekko pchn znane drzwiczki; owego dnia bd one otwarte. Pokoik, w ktrym mio zatriumfuje, oddzielony jest od sy-

159

pialni cienk przegrdk, a wic trzeba pamita, e nie wolno w nim ani plu, ani kasa, ani wyciera nosa, bo to mogoby doprowadzi do wielkiego nieszczcia. Odejcie nie nasunie adnych trudnoci, bo zejdzie si do kocioa i wyjdzie z niego po otwarciu drzwi, a kocielny, ktry nie ujrzy nikogo wieczorem, nie ujrzy zapewne i rankiem. Ze sto razy ucaowaem ten czarujcy licik, dowd niezwykej pomysowoci i sprytu, i nazajutrz udaem si na zbadanie terenu, bo to wydawao mi si rzecz najwaniejsz. W kociele oczywicie bya ambona, w ktrej nikt by mnie nie odkry, ale schody do niej wiody z zakrystii zawsze zamknitej. Zdecydowaem si wic na konfesjona stojcy tu przy drzwiach. Nikt by mnie w nim nie dojrza, gdybym si pooy w miejscu, gdzie spowiednik opiera nogi, ale byo tam tak ciemno, e nie wiedziaem, czy si zmieszcz przy zamknitych drzwiczkach. Zaczekaem do poudnia i gdy koci opustosza, zrobiem prb. Musiaem zwin si w kbek, lecz mimo to kady przechodzcy w pobliu byby mnie dostrzeg przez skadane drzwiczki, bo nie day si domkn. Nie wahaem si jednak, albowiem w podobnych poczynaniach naley zaufa szczciu. Zdecydowany ponie najwiksze nawet ryzyko i cieszc si ze swojego odkrycia, wrciem do domu. Zanotowaem owe spostrzeenia wraz z moim postanowieniem i woywszy t karteczk w star gazet oddaem j burmistrzowej jeszcze tego wieczoru w loy, miejscu naszych codziennych spotka. W tydzie pniej zapytaa ona przy mnie generaa, czy nie ma czasem jakich zlece dla ma, ktry nazajutrz wyjeda do Akwizgranu, skd wrci po trzech dniach. Wiedziaem ju do, a spojrzenie, ktre mi rzucia, zachcio mnie do skorzystania z okazji. Nazajutrz, na domiar szczcia, przypadao wito, uradowaem si wic tym bardziej, bo mogem ukry si w konfesjonale dopiero wieczorem, co oszczdzao mi dugich godzin mczcego wyczekiwania. Byo mi to ogromnie na rk, albowiem akurat cierpiaem na katar. O czwartej po poudniu, poleciwszy si opiece wszystkich witych, przycupnem w konfesjonale, ukryty jak mogem najlepiej. O pitej kocielny obszed koci jak zwykle i wyszed zamykajc drzwi. Ledwie usyszaem zgrzyt klucza w zamku, wygramoliem si ze swego ciasnego wizienia i usiadem na aweczce na wprost okratowanych okien domu burmistrza, a w par chwil potem, ujrzawszy za nimi cie mojej ukochanej, nabyem przekonania, e i ona mnie widziaa. Z kwadrans przesiedziaem na owej aweczce. Potem podszedem do maych drzwiczek, pchnem je i wszedem na schody. Zamknwszy owe drzwiczki, po omacku wdrapaem si na sam gr i usiadem na najwyszym stopniu. Spdziem na nim pi godzin, ktre w oczekiwaniu szczcia nie wydawayby mi si wcale przykre, gdyby nie to, e nic daway mi spokoju szczury, bez przerwy biegajce tam i z powrotem. Nie znosz tych maych zwierztek, nie tak nawet gronych, tylko e ich zapach przyprawia mnie o mdoci. Punktualnie o dziesitej nadesza wreszcie godzina Amora: ujrzaem w drzwiach obiekt moich westchnie ze wiec w rku i skoczyy si wszystkie udrki. Gdybycie, moi czytelnicy, przeyli to, co ja przeyem, moglibycie sobie wyobrazi ca przyjemno owej czarujcej nocy, lecz nie odgadlibycie szczegw, bo cho ja te znaem si na rzeczy, to jednak moja partnerka bya wprost niewyczerpana w wynajdywaniu sposobw urozmaicenia i pomnaania rozkoszy tych cudownych praktyk. Nie zapomniaa te o wspaniaej, radujcej oko zimnej przeksce. Nie tknem jednak ani kska drczony cakiem innym apetytem, ktry tylko jej uroda moga zaspokoi. Siedem godzin zajci bylimy wycznie sob, a miny mi one jak jedna chwila, mimo e nie wypoczywalimy ani minuty, chyba tylko po to, aby jakimi czuymi swkami okrasi nasz namitno. Wyczerpany, ale bynajmniej nie nasycony, opuciem moj pikn pani o brzasku, zapewniajc, e przy najbliszym spotkaniu ujrzy mnie rwnie czuym i gorliwym kochankiem, i ukryem si w konfesjonale, nkany obaw, i wit moe mnie zdradzi przed kocielnym. Ale byy to ponne obawy, albowiem wyszedem bez przeszkd. Prawie cay dzie przelea

160

em w ku, kazawszy poda sobie wspaniay obiad do pokoju. Wieczorem udaem si do teatru, aby nacieszy oczy widokiem owego cudownego klejnotu, ktryem posiad w nagrod za mio i wytrwanie. Przy kocu drugiego tygodnia burmistrzowa dorczya mi bilecik z zawiadomieniem, e nastpnej nocy bdzie spa sama. Tym razem wypadao to w dzie powszedni, koci by wic otwarty tylko do poudnia. Udaem si do o jedenastej, po bardzo obfitym niadaniu, i znowu ukryem si w dawnym miejscu. Zakrystian zamkn drzwi i tym razem nic nie zauwaywszy. Czekao mnie dziesi godzin zamknicia, a myl, e ten czas przyjdzie mi czciowo spdzi w kcie kocioa, czciowo za w ciemnoci, w towarzystwie stada szczurw, na schodach, gdzie nie bd mg nawet zay tabaki z obawy, abym potem nie musia wytrze nosa, wcale mi si nie umiechaa; jednak nadzieja na rekompensat, jakowej si spodziewaem, znacznie osadzaa mi moj sytuacj. Alici koo pierwszej usyszaem jaki szmer i ujrzaem karteczk wypadajc na kamienne pyty z rki wysunitej przez krat. Podbiegam i z biciem serca podnosz kartk, bo w pierwszej chwili myl, e pewnie zasza jaka przeszkoda i zamiast upragnionej przyjemnoci czeka mnie duga noc na kocielnej awce. Rozwijam kartk i z jak radoci czytam: Drzwi s otwarte. Bdzie panu wygodniej na schodach, gdzie znajdziesz wiato, skromny obiad i ksiki. Niewygodnie bdzie ci siedzie, ale temu nie mog zaradzi, pooyam tylko ma poduszk. Moesz by pewien, e tobie czas bdzie si mniej duy ni mnie, ale cierpliwoci! Powiedziaam generaowi, e czujc si niezdrowa nie wyjd cay dzie. Na mio bosk, powstrzymuj si od kasania, a zwaszcza w nocy, bo nas zgubisz! Jake pomysowymi czyni nas mio! Nie wahaem si nawet przez chwil. Wszedem na schody i znalazem porzdn zastaw, wspaniae potrawy, cudowne wino, podgrzewacz, spirytus winny, kaw, cytryny, cukier i rum na poncz gdyby mi na przysza ochota. Z tym i z ciekawymi ksikami mogem czeka. I byem zachwycony, e ta czarujca kobieta potrafia to wszystko zaaranowa w tajemnicy przed rodzin. Trzy godziny spdziem na czytaniu, trzy inne na jedzeniu, przyrzdzaniu kawy i ponczu, a potem zasnem. O dziesitej zbudzi mnie mj anio. T drug noc spdzilimy cudownie, cho znacznie gorzej ni pierwsz, bo bez przyjemnoci patrzenia. W dodatku w miosnych zapasach krpowao nas fatalne ssiedztwo ma. Przespalimy cz nocy, a wczesnym rankiem trzeba byo ju myle o odwrocie. Na tym skoczy si mj romans z pikn burmistrzow. Genera wyruszy do Westfalii, a ona miaa niebawem wyjecha na wie. Przygotowaem si wic do opuszczenia Kolonii, przyrzekajc mojej ukochanej, e wrc za rok. Obietnica, ktrej nie mogem dotrzyma... Poegnaem si wic ze znajomymi i odjechaem wrd oglnego alu.

161

Po wyjedzie z Kolonii, a jest rok 1760, Casanova udaje si do Stuttgartu. Przegrywa po pijanemu znaczn kwot, a e jej nie moe zapaci, grozi mu zabranie w rekruty do wojska ksistwa Wrtenburgii. Przeraony ratuje przy pomocy znajomych aktorw cz swojego ruchomego dobytku i ucieka noc do Szwajcarii. Chce zosta mnichem. Ale w Zurichu spotyka pikn nieznajom i porzuca t myl. Bawi si w najlepsze, oczywicie romansuje, skada wizyt Walterowi i wdaje si z nim w dysput. Wreszcie wyjeda do Francji. Po drodze, w Aix-en-Savoie (Aix-les-Bains), romansuje z mniszk, no i gra w karty. Potem jedzie do Grenobli, Awinionu, Marsylii, Tulonu i Nicei. Stamtd eleganckim powozem zmierza do Rzymu. Oczywicie nie brak mu przygd i kobiet w tej drodze. Z Rzymu jedzie do Neapolu i wreszcie udaje si do Parya, stamtd do Strasburga, gdzie nawizuje romans z pikn aktork Renaud i niebawem zostaje bez grosza. Zrozpaczony i ju nieco zgorzkniay zdobywa si na energiczny czyn: zrywa z Renaud i jedzie do Augsburga. Jest chory, na domiar zego. Po pewnych kopotach z lekarzem powraca do zdrowia i rozpoczyna dawne ycie. Pani dUrf zasila jego nadwerone finanse. I znw jest w Paryu, gdzie bez skrupuw czerpie z kieski markizy, a zupenie optawszy t swoj przyjacik i dobrze ju zaopatrzony w pienidze jedzi po Francji i zaglda do Szwajcarii. W kocu oznajmia pani dUrf, e wyjeda do Londynu, bo przepowiednia chce, aby jej tam znalaz ma. Zabiera maego Arand, syna Teresy Imer, ktra pod nazwiskiem Cornelis zdobya fortun w Anglii, oraz Murzyna Yarbea.

162

ANGLIA PANI CORNELIS BAL NA SOHO SQUARE LONDYSKIE KURTYZANY MARTINELLI PAULINA JEJ HISTORIA
Anglia w niczym nie przypomina adnego kraju na kontynencie; to wiat mgie i oparw, gdzie soce wieci zawsze jak by przez zatuszczony papier. Trzeba dugo mieszka na wyspach brytyjskich, aeby przyzwyczai si do ich klimatu, tak jak i dugo naleaoby obcowa z Anglikami, by zy si z ich usposobieniem. Przez duszy czas nie mogem poj, co rozumiej pod sowem comfortable. Zaraz po wyldowaniu na angielskiej ziemi chwyta was za gardo sona wo, zapach morski, przed ktrym nie ma ucieczki. Chleb, miso, kady napj nawet, prcz wina (oczywicie nie podrabianego), nasiky t woni. Bije ona z bielizny i wszystkich domowych przedmiotw. Na kadym kroku w Anglii odczuwacie, jeli nie obecno morza, to przynajmniej jego ssiedztwo i wpyw. Jak by si zmieszao z tym narodem, weszo mu w ciao i krew: Anglicy to prawdziwie wodny lud. Ich charakter jest cakiem odrbny, to ludzie niezwykle twardzi. Jak wikszo narodw mniemaj o sobie, e s wysz ras od reszty mieszkacw naszego globu. Po drodze z Dover do Londynu mogem podziwia pikno okolicy, regularno osiedli, oglny porzdek i czysto. Ju w szesnacie godzin po wyjedzie z Dover stanlimy w Londynie. Pobiegem zaraz do matki maego Arandy. Teresa Imer, ktra w Wiedniu zwaa si signiora Pompeati, w Amsterdamie pani Trenti, przybraa w Londynie pikne nazwisko Cornelis, a zawdziczaa ten honor swojemu kochankowi z Amsterdamu, panu Cornelisowi Rigerboos. Mieszkaa w Londynie na Soho Square. Kiedy tam przyszedem z jej synem, sucy dorczy mi bilecik, w ktrym pisaa, gdzie spotkamy si wieczorem na kolacji. Usuchaem rozkazu i pod wskazanym adresem zastaem grub Francuzk, pani Raucourt, ktra kordialnie uciskaa modego Cornelisa i kazaa zaprowadzi go do przygotowanych dla trzech adnych pokojw. Jednoczenie przywoaa dwch pyzatych sucych i owiadczya, e zarwno ona, jak ci dwaj s na jego usugi. Uwaajc, e jestem niewtpliwie czym w rodzaju mentora-pedagoga tego nowego Telemaka, wskazaa mi odraajce pomieszczenie. Oczywicie odczuem ca niestosowno jej postpowania i zniewag, jaka mnie spotkaa, potrafiem jednak zapanowa nad oburzeniem. Zapytaem tylko Clairmonta, gdzie jest jego pokj. Na poddaszu odpar, wietnie, zaniee tam swj toboek. Czy mam wypakowa paskie rzeczy? Nie, nie wa si ich rusza. Powrciem na pokoje Arandy, gdzie pani Raucourt perorowaa w najlepsze. Plota jakie niesychane bajki, by to istny potok sw; byskotliwy opis fortuny pani Cornelis, jego matki. Prcz domu wspomniaa o trzech sekretarzach, trzydziestu dwojgu suby, szeciu koniach, sforze psw i damie do towarzystwa. Ach, tak! rzek may. A jak si ma Zofia? Jaka Zofia? zapytaa stara Francuzka. No, jak to? Moja siostra. Nazywamy j: panna de Cornelis. Paska siostra to istny cud...

163

 O ktrej godzinie siada si tu do wieczerzy? przerwa mody Cornelis. O dziesitej, nie wczeniej. Twoja pani matka, paniczu, jest teraz na konferencji z adwokatami. Piknie powiedziaem sobie jeeli pani de Cornelis jest zajta swoimi sprawami, to nie ma co czeka jej zmiowania. Wziem wic lask i kapelusz, wybiegem na miasto i poszedem pierwsz lepsz ulic. Niewiadomie zajrzaem do kawiarni Orange, miejsca spotkania wszystkich obieywiatw z Woch i innych krajw. W Lyonie ju mi opowiadano o tej knajpie i radzono unika jej jak ognia. I wanie tu moje dziwaczne fatum przywiodo mnie niby za rk. Siadem w kcie przed karafk lemoniady. Dojrza mnie jaki nieznajomy i przysiad si, aby czyta gazet przy wietle mojej wieczki. Trzyma w rku owek, skrela nim pewne sowa i dopisywa co na marginesie. Zauwayem, e gazeta bya woska i e w kadej jego poprawce tkwi bd. Moje zamiowanie purystyczne nie dao mi milcze. Jak to, askawco, ju od czterystu lat pisze si ancora bez litery h, a pan j dopisujesz! Przyjrza mi si ze miechem i rzek: Susznie, jestem paskiego zdania, aczkolwiek na poparcie mam tu taki autorytet jak Boccaccio. Skoro powoujesz pan si na podobny autorytet, winienem prosi ci o przebaczenie. Z pewnoci jeste uczonym? Co nieco. Nazywam si Martinelli. Krewny pana Calsabigi? Tak, mj panie. Z przyjemnoci czytaem paskie satyry. Z kime mam honor? Nazywam si kawaler de Seingalt. Czy prdko skoczysz pan prac nad now edycj Dekamerona? Ju niebawem, brak mi tylko tego, czego nie dostaje wikszoci poytecznych wydawnictw: subskrybentw. Zechcesz mnie pan wpisa na list? Z ca ochot. Masz pan tu abonament za gwine. Deklaruj dwie. Ale czy wolno mi spyta, jak si zowie ta kawiarnia, gdzie jestemy? Przybye pan zatem wczoraj? Dzi. A wic twoja gwiazda przywioda ci do miejsca o najgorszej sawie w caym Londynie. Skoro jednak dopiero niedawno stane tutaj, trudno ci bdzie, mj panie, trafi do domu. Pozwl wic, e posu ci za przewodnika. Po drodze rzekem: Owa kawiarnia cieszy si z saw, ale niech wolno mi bdzie o tym wtpi, skorom pana w niej spotka. Chodz tam na zasadzie wiersza Juvenala: Cantabit vacuus coram latrone viator29. Stali bywalcy nigdy nie zaczepiaj mnie, wiedzc, e szkoda trudu. Nie jestem akomym kskiem dla filutw. Od czterech lat mieszkajc w Londynie nie odwiedziem nikogo prcz lorda Spencera. Literatura to moje ulubione zajcie. Fach mao lukratywny, ale kontentuj si tym, co mam. Sucy, wygodny pokj i obiad w tawernie, c wicej mi trzeba? Nabraem sympatii do tego czowieka. Doskonale mwi w toskaskim narzeczu. Prosiem, aby mi poradzi, jak si urzdzi w Londynie, i oczywicie musiaem go wtajemniczy w moj sytuacj materialn i na jak dugo przyjechaem. Przede wszystkim musisz pan wynaj cay od gry do dou urzdzony dom. Bdziesz tam panem i wolnym niby Anglik, posuszny tylko prawu.
29

Cantabit... Podrnik bez grosza moe si mia ze zodziei.

164

Zawid mnie na Pal Mall, gdzie wynajem dom kompletnie urzdzony za dwadziecia gwinei tygodniowo. Mgbym w nim z atwoci pomieci wszystkich moich starych znajomych, bo naliczyem szesnacie pokojw i osiem sypialni, kada z dwoma kami. Miaem tam sporo mebli oraz bardzo gustowne srebra do dyspozycji. Zatrzymaem te na gospodyni starsz dam, ktra nas oprowadzia po owym domu, lecz przed objciem go w posiadanie pobiegem do pani Cornelis. Jeszcze nie wrcia, a jej syn chrapa wycignwszy si na sofie. Dotknity do ywego sposobem, jakim mnie witaa w Londynie, z niechci czekaem zbliajcego si momentu jej nadejcia. Nagle drzwi si otwary i Teresa podbiega do picego syna. Zacza go ciska i caowa. Kiedy poproszono do stou, uczepia si mojego ramienia i dopiero wtedy odezwaa si do mnie po raz pierwszy. Czy wiesz, mj synu rzeka pani Cornelis zwracajc si do Arandy czemu pan Casanova przywiz ci do mnie? Bo jeste ju w tym wieku, e moesz mi pomc w interesach. W jakich interesach? Musisz wiedzie, e wydaj dwanacie bali rocznie dla arystokracji i tyle dla mieszczastwa. W moich salonach zbiera si czasami a po szeset osb i kada paci dwie gwinee. Rozumiesz wic, ile mam spraw na gowie, a e jestem sama, ludzie mnie oszukuj, co jest nieuniknione. Bdziesz wic ich doglda, inkasowa pienidze i prowadzi ksigi. Droga mamo, ja tego nie potrafi. Wprawisz si z czasem. Sekretarz wprowadzi ci we wszystko. Najwaniejsze, eby si nauczy pynnie mwi po angielsku. Przedstawi ci paniom, poznasz u mnie najwspanialsze towarzystwo. Daj ci mono zdobycia fortuny, a ju od ciebie zaley, by z tego skorzysta i aby wszyscy mwili o Cornelisie. Kt to jest w Cornelis? To ty. Jeli tak, nieche sobie zapisz to nazwisko, bo gotwem zapomnie. Mwi naiwnie, jego matka za mylc, i artuje, kazaa mu wyj. A gdy znalelimy si we dwoje, rzeka mi: Mj panie, jake go wychowa! Nie potrafi si znale. C robi przez te sze lat? By w najlepszych paryskich zakadach, wielce renomowanych, gdzie wykadaj jzyki ywe i martwe, matematyk, chemi, astronomi, filozofi, histori i geografi... Mj syn uczy si tych wszystkich piknych rzeczy? Niestety, pani: prawd mwic nie uwioda go adna z nich. Ale co przecie umie? Niewtpliwie: jedzi konno, fechtowa si i taczy menueta. wietnie. I gra na flageolecie. Wolaabym flet. I wreszcie potrafi si adnie ubra. Tak, jest elegancki i do dobrej budowy, cho troch za niski jak na swj wiek... Ale wrmy do sprawy zasadniczej: co umie? Nie suchaa mnie wic, pani? Przecieem powiedzia. Ale matematyka, geografia, gramatyka... To wszystko dla niego hebrajszczyzna. Umie przynajmniej czyta? Wasne listy co najwyej. Piknie wykorzystane sze lat! Bdzie si musia rumieni przy Zofii, ktra tyle ju umie w smym roku ycia! Nasze wszystkie panie przepadaj za ni. Prosz przyj w niedziel, zobaczysz j pan. Zdziwio mnie to zaproszenie, bo by akurat poniedziaek. Tydzie czeka na zobaczenie wasnej crki, to dugo! Teresa podja:

165

 Przyjdziesz pan na ostatni bal w tym roku, nie mog jednak da ci biletu wstpu, bo nie jeste z wysokiego rodu. Wstpisz wic jako przyjaciel domu. Rozumiem. A gdy ci zapytaj, kim jeste, powiesz, e preceptorem modego panicza Cornelisa. Serdeczne dziki za tak askawe wzgldy. Poniewa traktowaa mnie bezceremonialnie, nie pytajc ani o zamiary, ani jak dugo zamierzam tu pozosta, ani te o moj sytuacj i nie proponowaa pomocy, uwaaem, e lepiej uczyni milczeniem pomijajc w temat. Nazajutrz widziaem si z Arand, ktremu podaem swj nowy adres. Jak to, opucisz mnie! wykrzykn. Nie moemy pozosta pod jednym dachem, gdy twoja matka uwaaa za suszne ulokowa mnie na strychu. Jestem oburzony. Wracam do Parya. Nie rb gupstw, musisz tu zosta. Ojczyzna twojej matki jest take twoj ojczyzn. Stamtd udaem si do rezydenta Republiki Weneckiej, pana Gulatto, ktremu oddaem list polecajcy od pana Morosini. Czyta go dugo, a potem rzek chodno: Doskonale. Rad pana widz i czym mog mu suy? Chciabym, aby mnie pan wprowadzi na dwr. I przedstawi krlowi, prawda? rzek wybuchajc miechem. A e mia si jak wariat, nie psuem mu zabawy i ju si wicej u niego nie pokazaem. Miaem te list polecajcy od pana de Chauvelin do ambasadora Francji, pana de Guerchi. Gdy mnie wprowadzono do niego, przyj mnie jak najuprzejmiej i zatrzyma na obiedzie. Przy tej to okazji zobaczyem po raz pierwszy kawalera dEon, w owym czasie sekretarza ambasady. Pod msk postaci wyczuwao si co, co wydawao mi si podejrzane. Mia za wydatne piersi i zbyt szerokie biodra. Dowiedziaem si, e by kapitanem dragonw, zanim rozpocz karier dyplomatyczn. Dopiero pniej doszo do mnie to, co cay wiat o nim wiedzia. Pan de Guerchi darzy go wielkimi wzgldami. W nastpn niedziel pan de Guerchi zawid mnie do krla. Jerzy III by niski i do gruby. W szkaratnym stroju, nie mniej od niego czerwony, i w trj graniastym kapeluszu z grujc nad nim egret, przypomina potnego koguta. Skoniem mu si kornie, a on co powiedzia. Nie zrozumiawszy ani sowa ponowiem rewerans i wtedy znw co rzek, na co skoniem si raz jeszcze. Robilibymy tak cigle, gdyby krlowa nie wybawia mnie z tego ambarasu, zwracajc si do mnie w bardzo wyranej francuszczynie. Zapytaa, gdziem si rodzi. Na moj odpowied ze zdziwieniem spojrzaa na obecnego przy tym rezydenta Republiki Weneckiej, a ten ukonem da jej do zrozumienia, e to prawda. Wwczas zapytaa mnie zaraz, czym zna posa weneckiego, ktry ubiegego miesica opuci Londyn. Dumny byem mogc odpowiedzie, e trzy dni spdzilimy razem w Lyonie. Pan Querini przekomarza si ze mn, nazywajc mnie Diavolo powiedziaa. Chcia przez to rzec, e Wasza Krlewska Mo ma dusz anioa. Wszyscy rozemieli si prcz krla. Rezydent Republiki Weneckiej, przychylniej ju do mnie usposobiony po okazanym mi przez krlow przyjciu, zbliy si i powiedzia: Czemu pan milcza, kiedy krl mwi do ciebie? Bo nie zrozumiaem ani sowa z pytania, ktrym mnie zaszczyci. Kiedy si dowiedzia, e zwiesz si de Seingalt, zapyta, czy nie pochodzisz z Hanoweru, a twj ukon wzi za potwierdzenie. Tym bardziej to przykre, e jednego z owych SaintGallw, a nie Seingaltw powieszono kilka lat temu za flibustierstwo, a krl paski drugi rewerans mg wzi za przyznanie si do tego pokrewiestwa. Bolesne nieporozumienie. Wszyscy przygrylimy usta, aby si nie rozemia.

166

 Zrobibym to samo na waszym miejscu, cho prawd mwic dla mnie nie jest to takie zabawne. Odwagi, mj panie, krlowa jest dobrze do ciebie usposobiona i wyprowadzi maonka z bdu. Po skoczonej audiencji zobaczyem si z pani Cornelis. By to dzie, w ktrym wydawaa obiad. Zdumiaa si na widok mego bogatego stroju i powitaa mnie nad wyraz serdecznie, nie szczdzc przyjaznych swek. Jednak nie zdradzaa chci przedstawienia mnie gociom i ten wyom w przyjtych zwyczajach wyda mi si ogromn impertynencj. Ujrzawszy Zofi na progu podszedem do niej z wycignitymi ramionami, a ona, pouczona przez matk, cofna si i gbokim dygniciem pokwitowaa moj ojcowsk czuo. Obiad i wieczr miny w smutnym nastroju. Zofia pomidzy matk i mn zupenie widocznie bya zaenowana. Bolaem nad tym rozdarciem serduszka maej. Jednake pani Cornelis gestem kazaa Zofii uciska mnie, gdy zachwycaem si jej rysunkami; wziem j wtedy na kolana i ucaowaem stokrotnie, ona za z ca czuoci oddawaa mi pocaunki. May Aranda przerwa te pieszczoty pytajc, czy zamierzam uda si na krlewski dwr. W owej chwili dostrzegem, e pani Cornelis umiechna si pogardliwie. Odparem dziecku, e wanie stamtd przychodz. Jak to, widziae pan krla? Synu, nie zwyko zadawa si podobnych pyta. A czemu, mamusiu? Bo to mogoby si nie podoba kawalerowi de Seingalt. O nie, prosz pani. Pytanie pani syna sprawio mi przyjemno. Tak, mj przyjacielu, widziaem krla. I krlow? Tak, i krlow. Zaszczycia mnie nawet paroma pytaniami. A kto pana przedstawia? Ambasador Francji. Mylaam ironicznie zauwaya pani Cornelis e to naleaoby do rezydenta Republiki Weneckiej. Ta uwaga wydaa mi si impertynencka, wstaem wic i poegnaem si ukrywajc zy humor. Miaem list polecajcy do lady Harrington, ktra przyjmowaa w niedziele. Wiedziaem, e w owe dnie mona gra u niej, bo mieszkaa w Saint James Park znajdujcym si pod jurysdykcj krla. Wszdzie indziej obowizywa surowy zakaz gry w karty w niedziel, a take muzykowania. Policjanci bez przerwy przebiegali ulice Londynu i czatowali nawet przed drzwiami domw. Wystarczyo im podejrzenie, e wewntrz odbywaj si jakie niedozwolone zabawy, by wtargn do domostwa nieprawego chrzecijanina, co bezczeci dzie przeznaczony na chwa Pana. Tymczasem za tawerny i rne spelunki s otwarte w niedziel jak w dzie powszedni i kady dobry Anglik moe zabawi si do woli wszdzie, byle nie we wasnym domu. Milady Harrington bya ju dobrze po czterdziestce, ale przyznawaa si najwyej do trzydziestu czterech lat, a syna ze swych galanckich awanturek. Zna byo na niej lady dawnej urody, cho ju mocno zbrzyda. Przedstawia mi swojego ma i cztery dojrzae i do adne crki. O zym czasie wybrae si pan do Londynu. O zym czasie! Przecie jestemy w peni lata. Wanie, tote cay elegancki wiat szykuje si do wyjazdu na wie. Zostan tu cay rok. wietnie. Mam nadziej, e bdziemy si czsto widywa. W przyszy czwartek, na przykad, caa arystokracja zbiera si na Soho Square. Prosz, tu jest bilet wejcia: bal i kolacja, bagatelka tylko dwie gwinee.

167

Wrczyem jej t kwot. Wpisaa na zaproszeniu: Zapacone Harrington. Strzegem si, aby swkiem nie zdradzi, e byem na obiedzie u pani Cornelis. Czy masz pan jeszcze jakie listy polecajce do ktrej z dam? Mam jeszcze jeden. Ale ten nosi cakiem szczeglny charakter. To portrecik. Mog go zobaczy? Prosz bardzo. Ach, to jedna z moich serdecznych przyjaciek, ksina Northumberland. Jest wanie tutaj, o, ta pikna pani w rowej sukni, z trefionymi wosami, tam, przy stoliku do wista. Po skoczonej partii zostaem przedstawiony ksinej. Bya bardzo askawa dla mnie i zaprosia nawet do kart. Nie gralimy wysoko, a jednak przegraem pitnacie gwinei, a gdy zapaciem zotem, lady Harrington odwoaa mnie na bok i rzeka: Nie masz pan banknotw? Mam w portfelu pidziesit po sto gwinei. Wic czemu nie zmienie jednego z nich?! Paci przegran w brzczcej monecie to nietakt, ktrego nie wybacza si nawet przyjezdnemu. Moge pan chyba zauway umiech na twarzy damy, ktra wygraa t kwot. Kime jest owa dama? Bardzo zreszt adna. To lady Coventry, crka ksinej Hamilton. Czy mam j prosi o przebaczenie? Nie potrzeba. Prawd mwic, nie ma si o co gniewa, gdy si zarobio na tym pitnacie szylingw, bo zote monety s o szylinga drosze. Po do mile spdzonym wieczorze wrciem do domu. Jaka straszliwa samotno i obco! Gdyby nie moja kucharka, ktra cudownie przyrzdzaa ragot na sposb francuski, umarbym chyba w Londynie z nudw i godu. Nie ma tu zwyczaju podejmowania znakomitszych ludzi we wasnym domu; preferencje maj tawerny. Spotkaem si te z ironicznym spojrzeniem, gdy mwiem, e wol jada w domu, a to dlatego, e bardzo lubi zupy, ktrych nie daj w tawernach. Z ca powag pytano mnie wwczas, czym nie chory. Prosz, tacy s Anglicy! Nie jedz ani chleba. ani zupy; nie znaj deserw, a ich obiady s bez pocztku i koca. Piwo wydao mi si ohydne, wina za nie maj wcale. To, ktre pij, sprowadzaj z Portugalii. Przypomina ocukrzon lur, liche wisko, po ktrym wzbieray mi kwasy w odku. Kupowaem wic francuskie, cho Bg wie ile mnie to kosztowao. Nastpny dzie spdziem w towarzystwie pana Martinelli. Rano zaprowadzi mnie do Muzeum Brytyjskiego, gdzie ogldaem wspaniae obrazy Rubensa i Van Dycka. Wieczorem weszlimy do teatru na Drury Lane. Widownia burzya si z racji zmiany programu. Tupano, wrzeszczano i haasowano nie ogldajc si na obecno rodziny krlewskiej. Daremnie Garrick pokazywa si trzykrotnie i prbowa uciszy publiczno. Wygwizdano go i zakrzyczano z kretesem; obrzucono jabkami i rnym mieciem. A gdy opuszczono kurtyn, rozwcieczony tum wpad na scen i poama wszystko na kawaki. Zostay tylko goe ciany. Martinelli bra si za boki na ten widok, a ja, ktry czytaem niedawno Monteskiusza i Woltera pod niebiosa wynoszcych rozum narodu angielskiego, nie wiedziaem co myle o prawdomwnoci tych wiatych filozofw. Przed oczami miaem jawne zaprzeczenie tego, co pisali. W par dni potem spacerowaem po Hyde Parku z admiraem lordem Harveyem, kiedy zaczepi go jaki nieznajomy i wda si z nim w rozmow. Gdy si poegnali, zapytaem lorda, kto to by. Brat lorda Brockilla, ktry zgin na szafocie. I pan z nim rozmawiae na oczach wszystkich? Wic byby niehonorowy dlatego, e jego brat popeni morderstwo? Zreszt ten brat nie jest morderc i nie moe by za uwaany, skoro wasn gow zapaci za wykroczenie wobec prawa i ju si z nim skwitowa. A wobec spoeczestwa? zapytaem.

168

 Spoeczestwo? Porwa si na wielk gr przeciwko niemu. Przegra i zapaci, a zatem kwita. Mona by zarzuci zmaremu zaaranowanie oszukaczej gry, ale to ju jego sprawa. My nie znamy habicych kar. Mog z rozmysem zama kade prawo, jeeli zgadzam si ponie za to kar. Rozumiem. Tutaj kara oznacza rehabilitacj. Nic podobnego: u nas czowiek nie traci szacunku, jeeli odcierpia za popenion zbrodni. Bezecnym jest ten, co winien podoci, za ktr prawo go nie dosignie. Na przykad niehonorowym bdzie kto, kto si odwoa i skorzysta z aski krla. A ten, co si uratuje ucieczk? Zoy dowd pewnej odwagi. Walczy o ycie i zwyciy. Vir fugiens, denuo pugnabit30. Jakiego byby pan zdania o zbjach rabujcych po traktach? Myl, e to nieszcznicy, mty zakcajce spokj spoeczny, wrogowie cywilizacji, a jednoczenie nie mog si wyzby gbokiego wspczucia dla tych biedakw, co wykonujc swj zawd, stale yj w cieniu szubienicy. Gdyby tak przed rogatkami Londynu wskoczy kto podobny na stopie paskiego powozu i z pistoletem w rku zada sakiewki, co by pan uczyni? Jeli miabym bro, roztrzaskabym mu czaszk, gdybym jej nie mia, oddabym mu sakiewk, zwymylawszy od zbjw i mordercw. W jednym i w drugim wypadku postpiby niewaciwie. Gdyby bowiem zabi zodzieja, skazano by ci na mier, bo bdc obcokrajowcem nie wolno ci porywa si na Anglika. Traktujc za napadajcego jako morderc, mgby od niego usysze, e wcale nim nie jest, bo ci nie zabi, a sam si na mier narazi. Jeeliby natomiast zarzuci mu niecno zawodu, przyznaby ci racj i doradzi w zamian, aby nigdy nie opuszcza Londynu bez eskorty sucego lub bez broni. Zabrako mi na to argumentu, albowiem lord mwi sensownie. Anglia to morze pene piaszczystych mielizn tym gorzej dla tych, co egluj po nim bez busoli. Posuchaj pan cign lord niedawno powieszono w Londynie zodzieja zasugujcego na pewn uwag. Ten biedak uciek z siedemdziesicioma tysicami szterlingw i schroni si we Francji. Wydano go jednak, gdy rzd zwrci si o ekstradycj. Nie podobaa nam si ta sprawa zaatwiona za porednictwem dyplomacji. Odzyskao si przynajmniej te siedemdziesit tysicy funtw? Ani szylinga. Zostawi w skarb swojej onie, ktra opywa w dostatku. Moda i pikna wyjdzie dobrze za m, moe nawet za jakiego lorda. Jake to! Tej kobiecie uszo to bezkarnie? Czy przyzna si, e dostaa pienidze od ma? Zreszt prawo bezwzgldnie zakazuje jakiegokolwiek ledztwa w podobnych wypadkach. Zleca ujcie zodzieja, ale nie troszczy si o obiekt kradziey. Okradziony winien by pilnowa swojego dobytku; skoro tego nie zrobi, tym gorzej dla niego. Jakeby pan sobie wyobraa restytucj szkody? Ja zdobyem Hawan na Hiszpanach, a e nie mogem wsadzi wyspy Kuby do kieszeni, musiaem t zdobycz odda rzdowi, ktry nie mia do niej ani odrobiny wikszych praw ni ja. Ale co innego z czterdziestoma milionami plastrw, ktre tam znalazem. Rozstawszy si z lordem Harveyem spotkaem pana Martinelli, ktry mi powiedzia, e Cornelis siedzi w dugach po uszy... Bya to akurat niedziela, dzie balu... Nie bd usiowa opisa tego wieczoru, ktry tylko sabe lady pozostawi w mojej pamici. Owo wytworne towarzystwo wydao mi si chodne i nadte. Po dwch godzinach, nie mogc ju duej wytrzyma, wziem kapelusz i poszedem do Star Tavern, aby si troch rozerwa. Lord Pembroke powiedzia mi, e znajd tam najpikniejsze kobiety i wszystko, co najbardziej godne stolicy.
30

Vir fugiens... M, ktry uciek, bdzie dalej walczy.

169

 Oddzielny gabinet rzuciem gospodarzowi. Pan yczy sobie zje tu wieczerz? Tak. Jakie poda wino? Najlepsze. Ale prosz te doda drugie nakrycie. Nie wiedziaem, e pan czeka na kogo. Nie czekam na nikogo, ale chciabym bardzo spdzi reszt wieczoru w towarzystwie adnej kobiety. Gospodarz rozemia si; zawoa jednego z usugujcych i rzek: Sprowad tu Sar. Prawie w tej samej chwili wesza wysoka, moda dziewczyna, chuda, jasnowosa, gupkowato umiechnita. Wcale mi si nie podobaa. Gospodarz spostrzeg to i rzek: Sara, prosz odej. Odwrcia si na picie i znikna. Nie godzio si robi takiego afrontu tej panience powiedziaem oburzony. O, my si tutaj tak bardzo nie ceregielujemy, zreszt dam jej szylinga w paskim imieniu. To zwyke odszkodowanie w podobnych wypadkach. W ten sposb, pacc szylinga od gowy, mog dokona przegldu wszystkich piknotek z paskiego zakadu? Oczywicie. Przywoany sucy znw wprowadzi now pikno, rwnie mao pontn jak ta pierwsza. Zapaciem i poegnaem j. Nowa osbka i nowy szyling, w ten sposb wydaem ich sze. Znudzi mnie w kocu ten proceder i zadaem kolacji tylko dla siebie. A e akurat odbywaa si wielka zabawa w Ranelagh, udaem si tam w zamiarach czysto miosnych. Widziaem adnych kobiet bez liku, ale c nie znajc angielskiego, skazany byem na mimik, wtedy miano mi si w nos: daremnie si tylko kompromitowaem. Zamierzaem ju wraca do domu i na prno rozgldaem si za dorok, kiedy jaka moda dama ulitowaa si nade mn i powiedziaa po francusku: Pan zapewne mieszkasz przy White Hall, wsid wic do mojego powozu. Odwioz pana do domu. Mona sobie wyobrazi, z jakim zapaem przyjem to zaproszenie. Zaczem od bardzo gorcych podzikowa, pniej, upojony wdzicznoci, omieliem si uj jej rczk, czemu si nie sprzeciwiaa. Bez przeszkd z jej strony posunem dalej te karesy, ale przy ostatecznej prbie powstrzymaa mnie raptownie: Wic to tak odwdziczasz si pan za moj uprzejmo? Droga pani, jake jeste nieludzka! A wic nie do ci tego, co czyni? Nie bd taka zimna! Nie bd taki wymagajcy! Czy si jeszcze bodaj zobaczymy? Z pewnoci. Rezerwuj sobie jednak prawo pierwszej wizyty. Poegnaem si z ni nie znajc ani jej nazwiska, ani adresu, a tu po dwch tygodniach spotykam ow pikn nieznajom u lady Germen: siedziaa pogrona w lekturze gazety. Obcy w tym towarzystwie, podszedem do niej i poprosiem, aby wyrczajc nieobecn gospodyni przedstawia mnie zebranym. Wtedy ze zoliwym umiechem odpara: Przedstawi pana! A kim pan jeste? Ja pana nie znam. Czybym mia szepnem jej do uszka oywi pani wspomnienia? Niech si pan nie way. Jeeli jeste czowiekiem wiatowym, powiniene wiedzie, e podobne spotkania do niczego nie zobowizuj.

170

Odwrcia si i spokojnie zabraa do czytania gazety. Musz doda, e ta pani miaa jak najlepsz reputacj w Londynie. Anglia zreszt nie jest jedynym krajem, gdzie surowa postawa i pruderyjne maniery su damom za paszczyk do swawoli. Wikszo z nich myli o tym tak, jak witoszek, wielka posta komedii francuskiej: I wcale ten nie grzeszy, kto grzeszy w sekrecie. ...Ktrego ranka byem u Martinellego, kiedy w oknie domu naprzeciwko ujrzaem niezwykle mi i mod niewiast, lc mi causy. Zapytaem pana Martinelli, kto to taki. Binetti odpar. Nie wiedziaem, e Binetti mieszka w Londynie. Martinelli powiedzia mi, e rozesza si z mem i wcale si z nim nie widuje, tylko w teatrze Hay Market, gdzie razem tacz co wieczr. Natychmiast pobiegem do niej. Przyja mnie bardzo serdecznie. Po kilku wstpnych czuociach powiedziaem: Czemu to, moja droga, m ci opuci? To ja go puciam kantem. Rujnowa mnie ten niepoprawny gracz. A zatem przegrywa stale. Nieszczliwy w kartach, szczliwy w mioci. Chciaabym usprawiedliwi owo przysowie, ale z zamnej baletnicy aosna figura! Bogacze nawet na ni nie spojrz. A teraz mog przyjmowa moich przyjaci bez skrpowania. Byby pan Binetti tak miesznie zazdrosny? Innym go sdziem. Nie znasz zwyczajw tego kraju, drogi przyjacielu. Dowiedz si wic, e prawo angielskie pozwala mowi uwizi amanta ony, jeeli przyapa ich w czuym tte--tte... Wystarcza, aby dwch wiadkw stwierdzio, e widziao domniemanego kochanka w pozycji dwuznacznej, pochylonego nad kiem, i ju jest zgubiony. Zabior mu poow majtku i wsadz pod klucz. Wielu bogatych lordw wpado w takie puapki, tote teraz jak ognia wystrzegaj si matek, a zwaszcza Woszek. Skoro wic jeste wolna, musi ci si dobrze wie. Niestety. Nie mog zabroni mowi wstpu pod nasz wsplny dach i ledwie dostan co w prezencie, zjawia si po swoj cz. Nie powinna si zgadza. Kiedy to brutal. Poza tym pozwala mi na wszystko, a to najwaniejsze. Daem jej swj adres i poprosiem, aby mnie zawiadomia, gdy przyjdzie jej ochota na wspln kolacj. Nazajutrz odwiedzi mnie lord Pembroke. O, do licha! To to sam krl nie mieszka lepiej w paacu Saint James. Trzy kondygnacje, ale to nadto! Kto panu zabroni przytuli kilka panienek na wyszych pitrach? Milordzie, o nic wicej mi nie chodzi. Czy nie znasz pan par wolnych a adnych panien? Wskazabym ci je tuzinami, nie wypada jednak, aby bra z mojej rki resztki po mnie. Byby pan a tak zmiennym? Nigdy nie mogem spa dwa razy z t sam kobiet. Nie jeste pan onaty? W tym cay szkopu. Nie przeszkadza mi to jednak y po kawalersku. Codziennie kto nowy. Ale to straszliwie kosztuje. Kadego wieczoru kolacja na miecie wprost rujnujce. Aha, czemu to pan jadasz w domu? Bo lubi zup i dobre wino. Nie mog si oby bez francuskiej kuchni. Jakeby wic pan chcia, abym chodzi do waszych tawern? Ale tam znajdziesz apetyczne i adne dziewuszki. Nie mwe mi pan tego! Tam s same brzydule. I opowiedziaem mu o mojej przygodzie. Rozemia si i rzek:

171

 Czemu e si pan mnie nie zapyta o imiona tych najadniejszych? Gospodarz to chytra sztuka; wyudziby od pana wszystkie paskie szylingi. W Londynie jest wicej brzydkich kobiet ni pensw w twojej kalecie. Pa pan, jak ja pac, hojnie, a bdziesz mia najpikniejsze. Wszystkie. Przylec z radoci. le tylko, e nie mwisz po angielsku, bo Francuzki, ktre tu przyjedaj, s mao pontne. To samo powiedziabym o Angielkach w Paryu. Kiedy te damy zestarzej si, przeprawiaj si przez Kana, a to za rekomendacja dla towaru. Znak, e potania w kraju. Posuszny instrukcjom lorda Pembroke posaem swojego sucego Murzyna do jednej ze wskazanych mi dam. Mimo najszczerszej chci jednak nie mogem jej uzna za adn. Ale podniecia mnie i troch poswawoliem, a pniej odesaem j do domu z czterema gwineami gratyfikacji. Nazajutrz nowy bilecik i nowa wizyta. Tym razem bya to ju kobieta niemoda, uwaaem te, e jest zbyt atwa i ekspansywna. Rozebraa si niemal na progu. Nie studziem jej zapau. Potem ubraa si i odesza, jak przysza, tyle e z dwiema gwineami. Wyszedem niemal rwnoczenie i przechodzc obok Covent Garden ujrzaem czarujc dziewczyn. Rzuciem jej kilka sw po angielsku, lecz odpowiedziaa mi po francusku. Oczarowany zaprosiem j na kolacj. A nie dostan nic w prezencie? Pokazaem trzy gwinee. Dobilimy targu i przysza po mnie pod teatr. Czekaem z list lorda Pembroke w rku i zapytaem j o nazwisko. Miss Kennedy odpara. Figurowaa na tym spisie z dwiema innymi tego samego nazwiska. To moje siostry wyjania. Jestem z ciebie zadowolony powiedziaem. Przylij mi siostry. I z tym odesza. Nudziy mnie te wszystkie rozrywki i ju od piciu tygodni siedzc w Londynie nie znalazem sobie jeszcze adnej metresy, adnej przyjaciki. Byem sam w swoim olbrzymim domu i dnie i noce wydaway si mde. Jake znale w tym miecie jak mod kobiet, ktra by mi bodaj przypominaa moje dawne kochanki? Suszc sobie nad tym gow wpadem na taki oto pomys: zawoaem gospodyni i powiedziaem: Postanowiem odnaj drugie i trzecie pitro tego domu. Prosz wic umieci ten oto anons przy drzwiach: Do wynajcia modej, zupenie niezalenej damie, drugie i trzecie pitro umeblowane i kompletnie urzdzone, pod warunkiem, e nie bdzie ona nikogo przyjmowa tak w dzie, jak i w nocy. Stara Angielka przeczytaa kart i wybuchna miechem. Czego si pani miejesz? Uwaasz, e nikt si nie zgosi? Przeciwnie, bdziemy tu mieli cae procesje, jak na Boe Ciao. Zleci si panienek bez liku. Rcz panu. No wic, czemu si pani miejesz? Bo to zabawne. Ile mam zada komornego na tydzie? Wszystkie zgaszajce si prosz przysya do mnie, bo ja cen ustal. Niech pan wemie pod rozwag, e ludzie ubawi si paskim kosztem. Przechodnie bd si gromadzi przed tym anonsem. O to mi wanie chodzi. Kady przystawa przed wywieszonym afiszem i komentowa go na swj sposb, ale ju dwa dni mino i nikt si nie zgosi. Trzeciego dnia Yarbe przynis mi gazet Saint James Chronicle. Przeczytaem w niej, co nastpuje: Na pierwszym pitrze domu, o ktrym mowa, mieszka niewtpliwie kto, kto chciaby dysponowa dwoma innymi pitrami. Naley przypuszcza, e majc intencj sprokurowania sobie miego i dobranego towarzystwa bdzie on czuwa osobicie nad skrupulatnym dotrzymaniem ustalonych warunkw. Musimy jednak uprzedzi owego nieznajomego, e moe dotkliwie zawie si w nadziejach. Przede wszyst-

172

kim moda dama, ktra tanio wynajmie cae pitro, gotowa tam tylko sypia albo pokazywa si raz na tydzie. A moe uprze si i nie bdzie chciaa przyjmowa wizyt, ktre autor ogoszenia zamierza jej skada. Z przyjemnoci przeczytaem owe uwagi: dziennikarz udzieli mi rady, ja za chtnie z niej skorzystaem. Gazety londyskie zajmuj si wszystkim i pisz o wszystkim, a to jest bardzo wygodne. Podobna bagatelka, zaanonsowana w ten sposb, nabiera pewnej wagi: forma zabawia i obnaa baho treci. Nigdy bym nie skoczy, gdybym wylicza te wszystkie panie, ktre od trzeciego dnia zaczy nachodzi dom: brakowao mi ju pomysw i wykrtw dla odprawiania ich z kwitkiem. Wszystkie stare, trzydziestoszecioletnie panny, wdowy w przeomowym wieku, rozwdki, przywide piknoci, wypacykowane i wyfioczone naznaczyy sobie rendez-vous w moim przedpokoju. Potem pokazay si dojrzae dziewice. Trudno wyobrazi sobie, ile przedziwnych buziakw przewino mi si przed oczyma w pierwszych dwch tygodniach. Nie miaem chwili czasu i gowa mi pucha. W grono licznych interesantek wlizno si te dwch frantw przebranych za kobiety. Jeden z nich lub te jedna z nich na moj uwag o gstym czarnym zarocie na podbrdku odpara, e wszystkie kobiety w jej rodzinie byy brodate. Rzekem na to, e gdybym kiedy zamierza demonstrowa cuda przyrody, zaprosz j jako okaz, ale na razie zaley mi na tym, aby niewiasta mieszkajca u mnie nie potrzebowaa si goli codziennie. On lub ona nalegaa jednak, wyraajc gotowo okazania swojej pci, na co odparem, i widok twarzy wystarcza mi za tamten. Wreszcie pewnego dnia, kiedy siedziaem przy stole, zjawia si moda osbka, najwyej dwudziestoletnia, skromnie, aczkolwiek gustownie ubrana. Zgrabna, rysy miaa szlachetne, posta powabn, a zachowanie powcigliwe. Chciaem wsta, ale mi nie pozwolia, wzia sobie krzeseko i powiedziaa w najczystszym woskim jzyku: Chciaabym wynaj pokj na trzecim pitrze i myl, e pan si na to zgodzisz, gdy chtnie zastosuj si do wszystkich postawionych warunkw. Nie bdziesz, pani, mieszkaa w jednym pokoju, lecz na caym pitrze, ktre ci daj do dyspozycji. Dzikuj panu, ale to byoby za drogo. Mog wydawa najwyej dwa szylingi tygodniowo na mieszkanie. I tyle wanie kosztuje to pitro. Moja kucharka jest na twoje rozkazy, pani. Powiem jej, ile przeznaczam na wyywienie, ale to tak mao, e a wstydz si wymieni. Nawet gdyby pani nie moga da nic ponad dwa pensy, dostarczy wszystkiego, co ci trzeba. Prosz si nie rumieni z powodu godnych pochway ogranicze, ktre nakazuj ci przystosowa wydatki do moliwoci. Przywoaem sub, wszystko zostao zaaranowane i zdjem anons. Nieznajoma powiedziaa mi, e wychodzi tylko w niedziel na msz do kaplicy ambasady bawarskiej i kadego pierwszego dnia miesica po odbir pensji w wysokoci trzech gwinei. Potem sama poprosia, abym pod adnym pretekstem nie wpuszcza nikogo, kto by o ni pyta. Kiedy odesza, nakazaem subie jak najwikszy dla niej respekt. Oni za powiedzieli mi, e przyjechaa powozem i powozem te odjechaa. Pod tym kryje si jakie oszustwo powiedziaa mi stara gospodyni. Po co i na co? I jakebym da si oszuka? Przeciwnie, owa panienka sprawia wraenie nader cnotliwej i gotwem si w niej rozkocha. Jak ma na imi? Paulina. Pod wpywem przemonej potrzeby kochania chciaem oczywicie w swojej wybrance odnale wszystkie najpikniejsze cechy. Przeczuwaem opr, lecz to tylko powikszao budzc si we mnie mio. By moe zbytnio zadufany ju winszowaem sobie sukcesu, bo jaka kobieta opara si kiedy zalotom porzdnego mczyzny, nieprzytomnie w niej zakocha-

173

nego? Zapamitaem, e moja nieznajoma wesza bardzo blada, a gdy wychodzia, nabraa rumiecw. Z tej maej okolicznoci wysnuem jak najlepsz prognoz. Wieczorem po powrocie z teatru dowiedziaem si, e Paulina zaja may pokoiczek odmawiajc stanowczo wprowadzenia si do apartamentu. Na kolacj zadaa tylko chleba i wody i powiedziaa kucharce, e na obiad wystarczy jej odrobina zupy i jedno danie. Pniej zamkna si u siebie i pisaa. A co kazaa sobie poda na niadanie? Suchy chleb. Zadziwiajca kobieta. Prosz uprzedzi j jutro, e w myl przyjtego w tym domu zwyczaju lokatorzy dostaj niadanie gratis, i da jej do zrozumienia, e mogaby mnie urazi odmow. Ale niech Bg broni, aby si spostrzega, e to wyszo ode mnie. Macie tu talara, bd wam co tydzie tak paci, jeli owa moda dama zostanie dobrze obsuona. Zanim pooyem si do ka, napisaem do Pauliny proszc, aby sobie wybraa najadniejszy i najwygodniejszy pokj: obud byoby odmawia tej zamiany. Z radoci dowiedziaem si, e rano przyja podan kaw. Zaraz te wybraem si do niej z wizyt i prosiem o pozwolenie odwiedzenia jej czasem. Jednoczenie zapytaem, czy nie zechciaaby zje ze mn obiadu w tym samym dniu. Wywiadczya mi ask przyjwszy owo zaproszenie z widocznym wzruszeniem. Tymczasem przyszed Aranda przynoszc list od swojej matki. Ta mia pani donosia mi, e nie mogc zapaci dwustu funtw dugu siedzi uwiziona w domu, i prosia, abym da za ni kaucj, bo inaczej pjdzie do wizienia. Wziem piro i odpisaem: Pani, przykro mi niezmiernie, e nie mog speni twojej proby. Rozumiesz jednak, e kade wtrcenie si w tego rodzaju spraw mogoby mnie skompromitowa: chodzi o weksel legalnie zaprotestowany, ktrego wanoci niepodobna kwestionowa. Biedny Aranda odszed skonsternowany. Bya to jego pierwsza wizyta u mnie od piciu tygodni. Poszedem znw do Pauliny, ktra rozpywaa si w podzikowaniach za moj dobro. Mylisz si, pani. To ja winienem ci wdziczno. Jake zdoam panu odpaci? Pozwl mi ywi nadziej, e zjesz ze mn obiad. Zawsze, ilekro pan bdziesz sam: tylko e nie wiem, jak przyjemno znajdziesz w moim towarzystwie. Co za skromno! Prosz si nie rumieni i wierzy, e nigdy nie poaujesz askawie okazanego mi zaufania. Przez cay czas nie usiadem. Paulina bya oboona ksikami, ale ja nawet na nie nie spojrzaem. Patrzyem tylko na ni i tak mnie to pochono, e nawet nie zapytaem, jak si czuje i jak noc spdzia. Zakochany bez pamici i zdecydowany za kad cen zdoby wzajemny afekt, pobiegem do Saint James Park, aeby si czego bliszego o niej dowiedzie. Daremny trud: nie umiano mi nawet wyjani, czy jest Woszk, jak mi si to wydawao. Zmartwiem si, bo postanowiem by sobie, e nie bd j nudzi adnymi niewczesnymi pytaniami tak dugo, jak dugo sama nie powie mi tego, co chciaem wiedzie. Gdy wrciem, nie uprzedzona o moim przybyciu, sama zesza, aby si ze mn zobaczy. Wzruszy mnie ten dowd sympatii. Tym razem zapytaem, jak si czuje, bo wydawaa mi si kruchego zdrowia. Zapewnia, e dziki mocnej konstytucji nigdy na nic nie chorowaa, nawet na morsk chorob. A zatem podrowaa pani morzem? Oczywicie, bo Anglia to wyspa. Racja, ale mogem przypuszcza, e jeste pani tu urodzona.

174

 Susznie i opucia oczy nie dodajc wicej ani swka. Siedzielimy na kanapie przed stolikiem z przygotowan do gry szachownic. Paulina machinalnie przesuna kilka figur. Grasz pani w szachy? Tak, i to nawet dosy dobrze, jak mwi. Ja jestem kiepskim graczem, sprbujmy jednak zagra. Moja poraka rozweseli pani. W czwartym ruchu dostaem szacha i mata. Paulina miaa si raz po raz, a widok jej piknych zbw, bielszych i gadszych od najpikniejszej koci soniowej, sprawia mi niewinn przyjemno. Przy kocu trzeciej partii zaanonsowano nam, e obiad podany. Siadalimy do stou, kiedy Clairmont zameldowa o przybyciu pani Raucourt i panny Cornelis, ktre chciay si ze mn zobaczy. Bd wolny dopiero od sidmej. Prosz nikogo nie przyjmowa. Ale w tej samej chwili Zofia wpada do pokoju i caa we zach rzucia mi si w ramiona. kanie odebrao jej mow, lecz wiedziaem, o co chodzi. Wziem j na rce, otarem zy i jako uciszyem obiecujc pomc matce. Przy tych sowach przesza od bezgranicznego smutku do szalonej radoci: znw ja mnie ciska, mwia do mnie kochany tatusiu. W tym upojeniu podbiega i obja te Paulin, ktra, cho nie wiedzc, o co chodzi, pakaa nie mniej gorzkimi zami. Zatrzymaem Zofi na obiedzie i byem zdziwiony jej inteligencj ponad wiek. Wyraaa si tak dokadnie i w tak wykwintny sposb, e nikt by si tego nie powstydzi, nawet najlepiej urodzona osoba. Z doskonaym umiarkowaniem zgania postpowanie swojej matki w stosunku do mnie i daa do zrozumienia, ile j kosztowao posuszestwo w tym wzgldzie. Nie kochasz matki? Boj si jej. To dlaczego pakaa nad jej losem? A kt by nie paka nad nieszczciem, co na ni spado? Przysyajc mnie tutaj powiedziaa, e tylko ja potrafi zmikczy twoje serce. Sdzisz, e ci si to udao? Mam nadziej pamitajc o tym, co mi powiedzia, tatusiu, w Hadze. Miaam wwczas pi lat, ale wietnie wszystko pamitam. Nie mwia ci, e jestem twoim ojcem? Tak, ale w Londynie to co innego. Zapewnia mnie, e jestem crk pana Monpernisa, ktrego nigdy nie widziaam. Zniewaa ci w ten sposb, bo wtedy uchodzisz za bkarta. W rzeczywistoci za jeste crk jej legalnego maonka, baletnika Pompeati. Skd wic to podobiestwo do ciebie? Cakiem przypadkowe. Ale nie bdziesz si gniewa, jeli nadal bd mwia do ciebie tatusiu? Ile razy zapragniesz, moje drogie dziecko. A ta pani to moe twoja maonka? Tak. Wic bdzie mamusi. Paulina wzia dziecko na kolana i okrya je pocaunkami. Przy deserze wrczyem maej cztery banknoty po pidziesit funtw, kac je odda matce, lecz jako prezent, ktry uczyniem jej, Zofii. To mi przez gardo nie przejdzie. Napisz. Twoja matka gotowa pomyle, e chciabym j upokorzy w nieszczciu. Napisz wic tylko, aeby pozwalaa ci przyj tu czasem na cay dzie. Jaki skarb z tego dziecka! rzeka Paulina, gdy zostalimy sami. A propos, nie zaniedba poinformowa matki, e przy stole widziaa pana z on.

175

 Pani Cornelis nie uwierzy. Zna mj wstrt do maestwa. A skd ten wstrt? Bo maestwo to grb mioci. Nie zawsze. Zmienilimy temat. Zapytaem, jak dugo pozostaje w Londynie. Powrt do ojczyzny uzaleniam od listu, ktrego spodziewam si codziennie. A jaki kraj jest twoj ojczyzn, pani? Moe to niedyskretne pytanie? Nie, bo czuj, e nie mog mie przed panem adnych tajemnic. Ale prosz o parodniow zwok. Uwaaj wic, e nie pytaem o nic. Nie, nie. Moim obowizkiem jest stosowa si do paskich ycze. Poza tym. budzisz cakowite zaufanie i mam te dla ciebie jak najgbszy szacunek. Mao mi na nim zaley, jeli nie doczysz do przyjani, bo to o twoj przyja zabiegam, moja pikna Paulino, i zrobi wszystko, co w ludzkiej mocy, aby j zdoby. Wydajesz mi si pan do zrcznym, by dopi celu. I dlatego wanie zaklinam ci: ulituj si nade mn; przyja bolesnym uczyni nasze rozstanie, a wszystko nakazuje mi yczy go sobie. Nazajutrz lord Pembroke przyszed zaprosi mnie na obiad. Wiemy ju wszystko o panu powiedzia. A co mianowicie? Ma pan lokatork. I co jeszcze? Gratuluj, mwi, e jest bardzo adna. Ta moda dama jest uczciwa i godna najwyszego szacunku. Moda osoba godna szacunku to rzecz rzadka. A jednak trafiaj si takie. Fenomen, jakiego jeszcze nie spotkaem. Pozwle obejrze twoj mi lokatoreczk poznajc mnie z ni. Owej pani niezmiernie zaley na samotnoci. Wwczas gdy jej dotrzymujesz towarzystwa? Szczerze mwic, nie przyjmie pana. Zupenie moliwe, bo taki by warunek twojego anonsu. Nie sdziem ci zazdrosnym. Nie nalegam jednak. Gdzie jesz dzi obiad? Jestem naprawd zrozpaczony, ale nie bd mg ci dotrzyma kompanii. Rozumiem. Do widzenia. Po Pembrokeu przyszed Martinelli. Przydwiga narcz gazet. Kada zawieraa jak parodi mojego afisza. Wszystkie w zym gucie i niesmaczne w tonie. Zobaczysz pan jeszcze co innego. Co znowu? Szykuj pask karykatur. A jeli mi przyjdzie fantazja ukrci eb ich twrcy? Nieche ci Bg broni: ludzie jeszcze lepiej bd si bawi paskim kosztem. I powiesz ci na dokadk. C to za zbjecka jaskinia z tego kraju! Jaskinia zamieszkana przez bardzo uczciwych ludzi. Czy zdajesz pan sobie spraw z niewaciwoci takiego postpowania? Chyba paskiego w stosunku do miasta, w ktrym jeste... W tej samej chwili przyniesiono mi bilecik od pani Cornelis. Pytaa, czy moe przyj dzi do mnie na obiad. Zapytaem Paulin, czy nie zrobi jej przykroci widok obcej twarzy przy stole. Odpowiedziaa, e chtnie na to przystanie pod warunkiem, aby owej damie nie towa-

176

rzyszy aden mczyzna. O pitej przybya Zofia z matk, ktra odwoawszy mnie na bok ze zami w oczach ja dzikowa za podarowane dwiecie funtw. Przerwaem jej i uwaaem przy tym za swj obowizek wyjani, e Paulina to obca pani, ktra wynaja ode mnie jedno pitro. Przy stole Zofia powiedziaa: A wic ta pani nie jest twoj on? Niestety, przyznaj to z alem. Powiedziaem tak tylko dla artu. Dobrze, pozwl mi wic, tatusiu, zosta na noc. Bd z ni spaa. Nie chodzi o moje pozwolenie. Nie wiem, czy panna Paulina si zgodzi. Zgadzam si z caego serca. Zofia zostaa wic. We trjk spdzilimy rozkoszny wieczr. O pnocy odprowadziem obie moje przyjaciki do ich sypialni, a nazajutrz o sidmej rano ju staem przed jej drzwiami. Paulina bya ubrana, Zofia na mj widok skulia si pod kodr. Skorzystaem jednak z prawa przysugujcego ojcu, odsoniem j w miar przyzwoitoci i okryem pocaunkami. Kiedy odesza, znalazem si w cakiem nowej sytuacji wobec Pauliny. Imaginacj miaem rozbudzon, krew we mnie graa i musiaem si hamowa, aby nie przekroczy granic przyjani czcej mnie z moj pensjonariuszk. Wreszcie za podszeptem tajemnego demona ujem jej rk i, co mi si jeszcze nie przydarzyo, ucaowaem j namitnie. Ku mojemu wielkiemu zdumieniu odebraa mi j ze miechem. Paulino, droga Paulino, czy jeste matk? Tak. Wic niewtpliwie znasz rozkosze macierzystwa. Nie, bo cho matka, pozostaam pann. Czy twj maonek jest w Londynie? Niestety, bawi bardzo daleko std, lecz, na mio boska, nie pytaj pan o nic. Tylko jedno jeszcze sowo: czy poczysz si z nim po rozstaniu si ze mn? Z Anglii wyjad po to, aby poczy si z moim maonkiem, ktregom sobie wybraa. A ja, droga Paulino? Czy pomylaa, jak bardzo bd nieszczliwy? Nie powinnam i nie chc o tym myle. Poszedem za ni do biblioteki liczcej zaledwie kilkanacie ksiek. By tam Ariosto, Milton, la Bruyre, Cervantes i Camons upstrzony notatkami. To pani ulubione dzieo zauwayem. Bo jestem Portugalk. A ja mylaem, e Woszk! Tak wic znasz pani siedem jzykw! Jakie wyksztacenie! Mam dwadziecia trzy lata, a owymi jzykami wadam od dziecistwa. Ten rkopis zapytaem kadc rk na grubym pliku papierw jest niechybnie twoim, pani, dzieem? To historia mojego ycia. Inaczej mwic: moich nieszcz. Jeli pana zaciekawi, gotowam ci go powierzy. Wolabym wysucha opowieci z twoich ust. Siadem przy niej, a ona zacza: Jestem crk hrabiego de P., ktremu markiz de Pombal pozwoli skona w wizieniu w wyniku spisku uknutego przez jezuitw przeciwko krlowi. Ojciec by niewinny. Mam prawo tak mniema, bo ani nie postawiono go przed sd, ani nie skonfiskowano mienia. Scheda naley do mnie, ale mog ni dysponowa jedynie w kraju. Wychowano mnie w klasztorze, gdzie przeorysz bya moja ciotka. Wyszam z niego po mierci ojca majc lat siedemnacie. Dziadek odda mnie pod opiek ciotecznej babki, markizy P. Dostaam wasny dom, guwernantk, jej pomocnic, paziw i pokojwk. Nie brakowao mi niczego. Ju od paru miesicy obracaam si w wielkim wiecie, kiedy pewnego ranka przyszed do mnie dziadek, aby oznajmi, e w imieniu hrabiego Fl. proszono o moj rk.

177

 Ce odpowiedzia? zapytaam. e krl z pewnoci wyrazi zgod na to maestwo, po czym i ja na nie przystan. Ale kto ci powiedzia, e spodobam si memu przyszemu maonkowi? O tym nikt nie wtpi. Ja jednak wtpi. Cierpliwoci. Bdziecie mieli dosy czasu, aby si bliej pozna. Nazajutrz udaam si do mojej ciotki przeoryszy i opowiedziaam o wszystkim. Podzielia moje skrupuy, ale oznajmia, e to maestwo pewnie dojdzie do skutku, bo yczy go sobie ksina Brazylii, ktrej faworytem jest hrabia Fl. Nie trzeba mi byo nic wicej, aby odrzuci myl o tym zwizku. W par dni potem mody hrabia z ojcem przyjecha do Lizbony. Przedstawiono mi go: dugo opowiada o swoich podrach i wietnych znajomociach, ktre porobi na obcych dworach. Ze zdumieniem suchaam, jak si przechwala paroma awanturkami, jakie mia we Woszech i we Francji. Sowem, uwaaam go za czowieka pytkiego, ignoranta i zarozumialca, penego przesdw i niewtpliwie brzydkiego. W tydzie potem moja ciotka wydaa bal, na ktrym by mj dziadek i hrabia z ojcem. Dziadek traktowa modego Fl. jak mojego narzeczonego i zwrci si do mnie, abym ustalia dzie lubu. Odparam natychmiast z ca swobod, e ustal go wtedy, kiedy zdecyduj si wyj za m. Mino wiele dni i nikt nic nie wspomina o tym incydencie, a moja guwernantka daa mi zna, i jaki obcy mnich chce ze mn mwi. By to spowiednik ksiny Brazylii, ktry z polecenia Jej Krlewskiej Moci gratulowa mi przyszego zamcia. Odparam, e w tej sprawie jeszcze nic pewnego nie postanowiono. W twoim wieku, panienko, zawsze si spieszy, a jedno sowo zadecyduje o wszystkim. Umiechem tylko odpowiedziaam na t impertynencj i poegnaam mnicha. Pobiegam do ciotki. Podzielia moje obawy i troski, ale nie ukrywaa, e dziadek moe mnie zmusi do maestwa z hrabi. Wtedy w energicznych sowach zaapelowaam do markiza de Pombal: opisaam, co mi grozi, i przypomniaam o mierci mojego ojca. Zakoczyam prob, aby si wstawi za mn u krla i uchroni mnie w ten sposb od niemiych konkurw. List wysaam przez pazia, odpowied za przynis mi jaki mody czowiek. Rzek, e nie mam innego wyjcia, tylko musz powiedzie tym, co mi narzucaj owo maestwo, e gotowam si na zgodzi, jeeli przekonam si, i taka jest wola ksiny Brazylii. Wykonawszy to polecenie modzieniec skoni si gboko. w posaniec zaj mnie o wiele bardziej ni sama odpowied ministra: dugo odprowadzaam go oczami, zdziwiona tym uczuciem, co si zrodzio w moim sercu po raz pierwszy. Moe by mi ono przeszo, gdyby nie to, e odtd spotykaam owego modzieca wszdzie: w teatrze, na spacerze, w kociele. Do tego stopnia, e czuam si bardzo nieszczliwa, gdy go przypadkiem nie zobaczyam. Pewnego ranka gos, ktry wprawi mnie w drenie, przycign mnie do pokoju guwernantki. Jaka moda dziewczyna pokazywaa jej kosztowne koronki. Skoro nie podobaj si pani, przynios jutro inne rzeka. Jakie byo moje zdziwienie, kiedy pod czepeczkiem dziewczyny poznaam rysy mojego modzieca! Te same oczy, zwaszcza to samo spojrzenie! To by on. Ale poniewa zawsze najbardziej wtpimy o tym, czego najwicej pragniemy, wziam na spytki pokojwk. Nie znaa tej dziewczyny i widziaa j po raz pierwszy. Nazajutrz kazaam przywoa nieznajom do siebie: mwic do niej, z trudem panowaam nad wzruszeniem. Tymczasem nabraam ju zupenej pewnoci, a e to wszystko odbywao si przy pokojwce, wybraam pierwsze lepsze koronki i wysaam j po pienidze na zapat. Nieznajomy skorzysta z tego, aby mi powiedzie: Moje ycie jest w twoich rkach, pani. Wiem, e mnie poznaa. Co za nieostrono! Musisz ucieka. Daj mi przynajmniej swko nadziei.

178

 Nic nie pojmuj, chyba e jeste pan szalony. Racz mnie zatem wysucha. Wsta szybko, kto nadchodzi. Pokojowa jest w zmowie. Jake si way! Wsta z klczek, pokojwka odliczya mu zapat, skoni si i wyszed. Obowizek nakazywa mi zwolni pokojow, ale serce przemawiao za nieznajomym. Zreszt wiedziaam, e gdy j oddal, powstan plotki. Miny dwa tygodnie i modzieniec si nie pokaza. Staraam si o nim zapomnie, ale wszdzie towarzyszy mi jego obraz. Pewnego dnia, kiedy miaam na szyi chustk przyozdobion koronkami nabytymi od niego, przywoaam Paquit i zapytaam: Czy nie widziaa dziewczyny, ktra sprzedaa mi te koronki? Jeeli nie wrcia, to pewnie boi si, e pani poznaa, kto to by. A skd ty o tym wiesz? Bo ja znam t osob. Kt to taki? Hrabia. A pani te go zna, bo przychodzi do pani jakie trzy miesice temu. Ulyo mi na sercu po tej rozmowie, ktra w innym wietle przedstawia moj pokojow. Jedyne, co wiedziaam o hrabim A., to to, e jest biedny jak mysz kocielna. Pocza umiecha mi si myl przyczynienia si do jego szczcia. Mio kobiety zawsze jest bezinteresowna. U mczyzn zdarza si to czasami wtedy, kiedy kochaj po raz pierwszy. Wczoraj jeszcze nie chciaam ju oglda hrabiego, dzi lkaam si, e go wicej nie zobacz. Moe oniemieli go mj chd, moe mnie zapomnia, moe jest niestay! Dobrze wic mwiam sobie jeli nie jest mnie godzien, nie bd o nim mylaa. Mio by moe rodzi si z iluzji, ale by trwa i rosn, wymaga szacunku. Posuchaj, przyjacielu, co sprawio, e w moim sercu zatriumfowaa i tak ju silna namitno. Moja pokojwka nieogldnie napisaa do modzieca, e moe mi si znw pokaza w swoim przebraniu, i oto wesza raz do mnie i zanoszc si miechem zaanonsowaa sprzedawczyni koronek. Modzieniec wbiega, a ona zostawia nas samych. Od tej chwili moje serce naleao ju tylko do niego. Przysiglimy sobie wieczn mio, ale nie ukrywaam przed nim, jak mao szans ma nasze maestwo. Baga, aby mg przychodzi do mnie w tym przebraniu; zwrciam mu uwag, jakie to niebezpieczne dla nas obojga. Bez trudu przekona mnie, e ja niczym nie ryzykuj. Prosiam, aeby by ostrony, on za obieca znowu przyj. Mia dwadziecia trzy lata, by prawie mojego wzrostu, a szczupa figura i gos nie zdradzay mczyzny. Zdradliwy by jedynie lekko zarysowujcy si wsik. Stale przyjmowaam go w obecnoci guwernantki. By czarujco skromny i powcigliwy, co jeszcze pogbio moj mio. Powiedzia mi, co markiz de Pombal zamierza uczyni dla jego przyszoci: chce go wysa z depeszami do ambasady w Anglii. Wiadomo ta przeja mnie smutkiem tym wikszym, e rodzina coraz natarczywiej domagaa si odpowiedzi na owiadczyny pana de Fl. Zastanawiajc si wic nad grocym mi nieszczciem, zaczam myle o popieszeniu za moim ukochanym do Anglii. Pierwsza mu si z tym zwierzyam. By ogromnie zaskoczony i uradowany; nie widzia trudnoci, a ja ich widzie nie chciaam. Przewidujc, e nie bd moga wyj z paacu w stroju kobiecym, wystaraam si o mski ubir, gdy on zachowaby swoje przebranie. Natychmiast po przybyciu do Anglii mielimy si pobra i w ten sposb zapobiec skandalowi wywoanemu ucieczk. Ze sprzeday mojej biuterii moglibymy y a do dnia, w ktrym doszabym do penoletnoci i obja w posiadanie majtek. Hrabia A. uwaa, e wszystko uplanowaam jak najlepiej. Byo tylko jedno niebezpieczestwo, e mg go zna ktry z oficerw na statku. Fregata, ktr mia odjecha, przybywaa z Ferrol, ustalilimy wic miejsce spotkania. Przebraam si po msku i z kasetk zawierajc brylanty po matce wymknam si o wicie z domu.

179

Hrabia przebrany za kobiet czeka na mnie w jakim domu przy porcie: jego bagae zaniesiono na szalup, ktra miaa nas odstawi na pokad fregaty stojcej o trzy mile od brzegu. Zaraz po naszym przybyciu podniesiono kotwic. Przedstawiam si kapitanowi jako hrabia A. Wyrazi zachwyt z poznania mnie i mojej maonki. Zdziwi si tylko, e minister nie zawiadomi go, i ma wzi dam na pokad. Jest to wbrew przepisom powiedzia lecz skoro dziaasz pan za zgod Jego Ekscelencji, nie bd stawia przeszkd. Dostalimy adn kajut, gustownie umeblowan, z duym kiem, przesuwanym biurkiem, sof i hamakiem. Na cianach wisiao par dobrych obrazw. Caa noc zesza nam na rozmowie o naszej ucieczce, a kiedy o wicie dowiedzielimy si, e jestemy daleko od Lizbony, cieszyam si niepomiernie. Hrabia prawie nie opuszcza kajuty, a kapitan przez dyskrecj nie skada nam wizyt. W Portugalii mczyni traktuj kobiety z wielk rezerw: taki ju jest zwyczaj. Dziki memu przebraniu mogam bez adnych obaw spdza wikszo czasu na mostku, skd przez lunet obserwowaam niebo, morze i statki przesuwajce si na horyzoncie. Sidmego dnia podry zasygnalizowano na naszym kursie korwet lepiej oaglowan, ktra zapewne wysza z Lizbony w dzie po nas. Z przeraeniem dowiedziaam si, e dobije do Anglii o dwa dni wczeniej. Od tej chwili ze strachem liczyam godziny i minuty, bo jakie przeczucie mwio mi, e na brzegach Albionu nieszczcie nas czeka. Czternastego dnia podry weszlimy do portu Plymouth. Wieczorem powrci z listami oficer, ktrego kapitan wysa na ld, aby si dowiedzie, czy moe wysadzi pasaerw. Staam obok kapitana, gdy otwiera te listy. Zauwayam, e czyta z wielk uwag. Mj kochanek, jak zwykle, by w kajucie. To jest list od ministra rzek mi kapitan. Od markiza de Pombal? Tak, od niego osobicie. To pana zaniepokoi. Oto czemu: Jego Ekscelencja rozkazuje mi pod kar mierci zatrzyma na pokadzie dam Portugalk, jeeli si tu znajduje. Poza tym nakazuje mi natychmiast odstawi j do Lizbony. Ot na moim statku jest tylko jedna niewiasta: paska maonka. Pomwmy szczerze: czy to naprawd paska legalna ona? Jeeli dasz mi pan dowd, wysadz j na brzeg razem z tob, jeli nie bd musia zastosowa si do rozkazw ministra. Jeeli nie wierzysz mojemu sowu, jake chcesz, abym ci dowid, e to moja ona? To owiadczenie nie wystarcza i dlatego odwioz pask maonk do Lizbony. Wtajemniczyam hrabiego w okrutn nowin, oznaczajc rozk. Powiedzia, e nic na to nie moe poradzi, e w tym przebraniu pozwoli odwie si do Lizbony. Uzgodnilimy dalej, e napisz z Londynu do mojej ciotki przeoryszy i e przez ni bdziemy korespondowali. Pozostawiam hrabiemu szkatuk, bo kto wie, czy kapitan nie pooyby na niej aresztu. Poegnalimy si wrd ez. Wszyscy na pokadzie byli gboko wzruszeni, nawet nieszczsny kapitan, ktry przeklina rozkaz, cho musia by mu posuszny. Zabraam sepet kochanka do szalupy. Dziwny by to baga dla kobiety: uniformy, cyrkle, para pistoletw i kilka naukowych ksiek. W obery, gdzie si zatrzymaam, powiedziano mi, e jeszcze tego dnia mog odjecha do Londynu w towarzystwie dwch dam i ksidza. Miaam jedynie pidziesit lizbonin i piercionek wart dwa razy tyle. Z takimi to skromnymi zasobami przybyam do Londynu. Po wynajciu pokoju zrzuciam mski strj i przybraam kobiecy. Pod koniec miesica musiaam sprzeda piercionek. Pewien yd dawa mi za sto pidziesit gwinei. Zgodziam si pod warunkiem, e bdzie mi wypaca po cztery gwinee miesicznie, a gdybym mu zwrcia to, co ju wypaci, odda piercionek. Oto dlaczego musz y za cztery gwinee, co zapewnia mi jeszcze dwa lata przetrwania. Prywacje nadweryy moje zdrowie. Usiowaam jako poprawi swj los, kiedy przypadkiem zobaczyam paskie ogoszenie: zamieci je London Advertiser wraz ze zo

180

liwym komentarzem, ktry pobudzi moj ciekawo. Nie mogam mie adnych obaw, bo mio do hrabiego suy mi za mocny puklerz, a poza tym jeste pan Wochem, a ja bardzo lubi Wochw. A ty, pani, jeste istnym anioem! zawoaem przerywajc Paulinie. Widzisz mnie teraz pogodzonego z twoimi rodakami. Nie lubisz Portugalczykw? Czy nie pozwolili zemrze w ndzy swojemu najwikszemu czowiekowi? Masz na myli Camonsa, lecz jeli o to chodzi, powiniene nienawidzi wszystkich narodw, a swego wasnego przede wszystkim. Czyby zapomnia o losie Dantego i Tassa? Skd to zainteresowanie poet, skoro nawet nie znasz jzyka, w ktrym pisa? Czytaem go po acinie. Wergiliusz nie mgby by bardziej natchnionym. Wybacz jednak, em ci przerwa opowiadanie. Na mio bosk, mw pani dalej. Nic jeszcze nie wiem o losie twojego kochanka. Zaraz po przyjedzie napisaam dugi list do ciotki przeoryszy. Wytumaczyam si przed ni z mego postpku i zawiadomiam, e tylko pod jednym warunkiem wrc do Lizbony: jeeli bd moga polubi hrabiego A. W odpowiedzi ciotka doniosa mi, e fregata, co nas odwioza do Anglii, zawina szczliwie do Lizbony. A gdy kapitan zawiadomi ministra, e wrci z dam, w kaza mu j odwie (by pewien, e to jestem ja) do klasztoru, w ktrym si wychowaam. Listem poleci biednej ciotce, aby mnie wzia pod klucz. Ciotka, poinformowana przeze mnie o mistyfikacji, uwizia hrabiego, ktry nie protestowa, i zawiadomia ministra, e jego rozkaz wykonaa, lecz i owa dama nie jest ani jej krewn, ani nawet kobiet, tylko przebranym modziecem. Prosia te, aby minister jak najprdzej uwolni klasztor od jego osoby. Minister przyjecha, zabra winia, o ktrym odtd wszelki such zagin. Caa sprawa narobia sporo haasu w Portugalii; jak zwykle w takich razach powstao wiele plotek wok niej. Wmawiano sobie, e hrabia A. wci jest w Londynie i e to ja zginam bez ladu. Markiz de Pombal by moe macza w tym palce. Wie jednak doskonale, e wci tu jestem, wie gdzie mnie szuka, a chmara szpiegw informuje go o kadym moim kroku. Powtrzyam mu to, co napisaam ciotce: e gotowam wrci do Lizbony, jeeli dostan pisemn zgod na polubienie hrabiego A. Codziennie spodziewam si teraz odpowiedzi na ten list. Oto, co mi opowiedziaa Paulina. Niejeden czytelnik wemie t histori za zbyt romantyczn, ale w Lizbonie, gdzie jeszcze yje pami o crce hrabiego de P., ludzie z atwoci stwierdz prawd mojej relacji (o ile te pamitniki kiedykolwiek tam dotr). Opowie Pauliny pogbia tylko moj mio do niej. Wzruszya mnie jej kolosalna energia, przywizanie i odwaga. Widzc mnie smutnym i cierpicym (chudem w oczach) przypisaa to zemu stanowi mojego zdrowia, brakowi ruchu i rozrywki. Chcc j uspokoi, jedziem konno po okolicy. Podczas jednej z takich przejadek mj ko upad vis--vis paacu ksicia Kingston. Pani Chodeleg zobaczya to z okna i wysaa sub na ratunek. Podnieli mnie, ale nie mogem kroku postpi. Zaniesiono wic mnie do domu, a ksi i dwaj chirurdzy przybiegli zaofiarowa mi pomoc. Zwichnicie zaopiniowa jeden z nich. Nie, wybicie ze stawu rzek drugi. Trzeba puci krew. Myl, e naley uci nog. Nic nie ucinajcie i zostawcie mnie w spokoju przerwaem im. Kazaem si odnie do wasnego domu i przywoa mojego lekarza. Najzwyklejsze zwichnicie, auj, e nie zamanie. Ja natomiast bardzo si ciesz. A wic nie wiedziaby pan, e nie ma w Londynie lepszego nade mnie chirurga, gdy chodzi o zamania?

181

 Wiem, ale pozwl mi si pan cieszy, e nie wyprbujesz na mnie swoich talentw. Zatem nie wiesz pan take i tego, e operuj tak zrcznie, i chory nie odczuwa najmniejszego blu? Masz ci los, jakebym mia wtpi! W tym momencie przybiega kajca Paulina. Przypada do ka. O ja nieszczliwa! To przeze mnie... Przeze mnie zama nog. Czybym si pomyli? Byoby to naprawd zamanie? wykrzykn lekarz. Milcz pan powiedziaem bahy wypadek, ktry teraz bogosawi. Pocieszyem Paulin, a kiedy znalelimy si sami, odwayem si zoy gorcy pocaunek na jej ustach. Rozemiaa si. Z czego si pani miejesz? Z tych mimowolnych pokus mioci, nad ktrymi nie moemy zapanowa. Przez paski wypadek zdradziam tajemnic mego serca. Wic kochaaby mnie? Nie sdz, ale boj si tego. Byaby to dla mnie straszliwa mka kocha i by kochan, gdybym nie moga da ci szczcia. A jeeli list, ktrego czekasz, nie przyjdzie? Przyjdzie na pewno, lecz lkam go si teraz. Znw wycignem ramiona do Pauliny, ale tym razem odsuna si. Wzia ksik z biblioteki i aby mnie uspokoi, odczytaa z Ariosta scen midzy Ricardem i Hiszpank. Powiedziaa przy tym, e ona jest ksiniczk, a ja rycerzem. aosna posta rzuciem. A e czytaa akurat pewien ustp do barwny i frywolny, przerwaa, aby powiedzie: Dziwi si, e Rzym nie umieci tego poematu na indeksie. A to czemu? Ani jednym sowem nie atakuje Watykanu. Ale moralno. Rzym nigdy nie przeladowa autorw rozpustnych ksiek. Broni ich wszyscy nasi kardynaowie. Mylaam, e Ich witobliwoci cile stosuj si do zalece religii. Ale to nie oznacza, aby mieli czytywa jedynie Pismo wite. Jake mona czyta takie ksiki i zosta cnotliwym, przynajmniej w mylach? Cnota wcale nie jest zalecana przez Koci. A przez Boga? Kochana Paulino, nie mwmy na te tematy. Czybymy nie mieli sobie nic ciekawszego do powiedzenia? Umiechna si i opucia ksik. Tego wieczoru nie czytalimy ju wicej. Nazajutrz, l sierpnia, dzie by fatalny. W tych pamitnikach zaznaczam go czerwonym atramentem. Otrzymaem list z Parya, a do Pauliny przyszy a dwa z Lizbony. Pani du Rumain donosia mi o mierci markizy dUrf, ktra niechccy otrua si wypijajc swoje uniwersalne panaceum. Pozostawia zabawny testament: spadkobiercami mianowaa syna lub crk, pogrobowcw, ktrych rzekomo pocza ze Socem. W kodycylu ustalaa mnie opiekunem noworodka, ktry jeszcze na wiat nie przyszed. Tymczasem, zanim si owe dzieci narodz, markiza de Chtelet obja majtek zmarej, oceniany na dwa miliony frankw. Wspomniana klauzula o moim opiekustwie wprawia mnie w rozpacz: rozumiaem, jak bardzo omieszya mnie ona w Paryu. Jeden z listw adresowanych do Pauliny by od markiza de Pombal. Jak najformalniej zawiadamia on j, e natychmiast po powrocie do ojczyzny bdzie moga polubi hrabiego A. i obj w posiadanie swj majtek. Jednoczenie przysa jej milion rejsw, czyli tysic osiemset funtw szterlingw. Nadszed wic czas rozki. Paulina, ktrej zabrako si, aby poegna si ze mn, uczynia to listownie. Daa mi do zrozumienia, e honor nakazuje jej odda rk temu, kogo ludzie uwaaj za jej rzeczywistego ko-

182

chanka. Chciaa odjecha nie widzc si ze mn. Padem jej do ng i jednak ubagaem, aby pozwolia si odprowadzi do Duwru. Oszczdz czytelnikom szczegw tego okrutnego rozstania. Wrciwszy do Londynu zabroniem przyjmowa kogokolwiek. Jeeli a tak cierpi z powodu odjazdu lokatorki artowali zonicy to czemu nie przybije nowego ogoszenia nad drzwiami?. Londyn jest ostatnim miejscem, w ktrym mona mieszka, gdy si ma zmartwienie. Wszystko tam jest smutne i ponure. Daremnie staraem si jako pocieszy w tym gbokim blu, w ktrym pogry mnie odjazd Pauliny. Cae dnie mijay mi na wczdze. Zmczony i zadyszany wstpowaem do kawiarni mojego zwykego miejsca ucieczki. Przygldaem si wchodzcym i wychodzcym, bawiem si w obserwatora i to odrywao mnie troch od pospnych myli. Te wszystkie postacie wymodulowane na dziadki do orzechw, te zacinite usta, co otwieray si jak na sprynie, aby wydusi sowa twarde i skrzekliwe lub metodycznie yka ksy z dugiej tartynki, lub te oprnia niezliczon ilo filianek herbaty tworzyy komiczny obraz. Anglicy maj twarze powiedziaoby si jakby spod maszyny. aden nard nie jest tak przywizany do swoich zwyczajw, ktre, aczkolwiek bardzo dziwaczne, s niezmienne i ogromnie do siebie podobne. Owa niezmienno jeszcze bardziej uderza obcego, co jak ja nie zna jzyka. Kiedy przyjemnie zdziwiem si syszc dwch moich ssiadw rozmawiajcych po wosku, mimo e niemiosiernie kaleczyli sowa. Byli to dwaj kupcy, ktrzy, przez cay czas wyliczajc osignite zyski, gorzko narzekali, na cikie czasy. N. N. mwi jeden z nich zastrzeli si obrabowawszy mnie z czterech tysicy gwinei. Zreszt mdrze zrobi pozbawiajc si ywota, bo tak zbiednia, e ycie nie miaoby dla adnego powabu. Mylisz si pan odpar ten drugi mg jeszcze poczeka z samobjstwem, wystarczyoby mu pienidzy na trzy miesice dostatniej egzystencji. Zabawne rozumowanie pomylaem i w tej samej chwili zobaczyem wchodzcego do kawiarni niejakiego Bossangeta, dependenta mego bankiera. Zapytaem go, kim s ci kupcy. Ten wart jest sto tysicy funtw szterlingw, a tamten nie wart zamanego grosza. Dobrze, ale jak si zw? Tego nie wiem. My si tu nie pytamy o nazwiska. Nazwisko nie jest etykiet przy towarze; czowieka zna si wwczas, gdy zna si jego kabz. Po wyjciu z kawiarni zajrzaem do kantoru bankierskiego, aby wymieni dwudziestofuntowy banknot na brzczc monet. Niestety zabrako mi ju zotych monet odpar waciciel ale przyjd pan za godzin, z aski swojej. Prosz, oto twj banknot. Nieche go pan na razie zatrzyma. Ufam panu. askawy panie, le by pan zrobi zostawiajc mi go, bo bym panu nie odda rwnowartoci, chociaby po to, aby na przyszo by przezorniejszy. Banknot, u licha! To nie byle co i raczej sdzibym, e wypaciem za panu, nibym pomyla, ie mi go zostawi w zaufaniu. Ale przytocz zaraz jeszcze co dziwniejszego: pewnego ranka powstao zbiegowisko na Piccadilly. Ujrzawszy w tumie Martinellego zapytaem, co si tu stao. Wszyscy tocz si odpar koo jakiego jegomocia, ktry umiera od ciosu zadanego mu przy boksowaniu. A nie mona go uratowa? Zjawi si chirurg, aby mu krew puci, i wyobra pan sobie, e dwch dentelmenw zaoyo si o sto gwinei, czy ten jegomo wyyje, czy skona. Przez nich to chirurg nie mg udzieli pomocy. Zatem w biedak yciem przypaci ten okrutny zakad? W Anglii ludzie tak bardzo pasjonuj si zakadami, e na kadym kroku znajdziesz tu pan klub zakadajcych si: papl tam bez przerwy, a gdy kto zaprzeczy czyim sowom, musi ow negacj poprze zakadem, bo inaczej paci kar. Chciabym zobaczy taki klub. Ale wrmy do tego osobnika: gdyby istotnie skona, co zrobi z zabjc?

183

 Powiesz go, jeeli okae si, e ma niebezpieczn rk. Jeeli nie, napitnuj mu rozpalonym elazem prawic. Jest to znak do rozpoznania zabjcy, ktrego szyja ju dojrzaa do stryczka. Przypumy, e zostanie napadnity, co wtedy? Wystarczy mu. pokaza rk i zostawi go w spokoju. W przeciwnym razie, jeliby na nieszczcie zabi napastnika, prawo nie ma nic do niego. Jak mona tolerowa podobne walki na pici? Zawsze odbywaj si pod postaci zakadw. Jeeli zapanicy przed rozpoczciem walki nie rzuc stawki na ziemi, ten, co wyyje, pjdzie na szubienic. Nazajutrz lord Pembroke zaprosi mnie na obiad do swojej wiejskiej posiadoci w Chelsea. Wspomniaem mu o chci odwiedzenia klubu, ale doradzi mi, abym si tam lepiej nie pokazywa. Czy zbiera si w nim podejrzane towarzystwo? Najlepsze w Londynie: schodz si lordowie, rentierzy, uczeni i bankierzy, ale pan jeste impulsywny, ambitny i nie znasz Anglii. Bdziesz chcia o czym mwi i zapi ci. Jeli nie stanie mi cierpliwoci, zapac kar. I bd na pana patrzyli krzywym okiem, bo my sto razy wolimy narazi si na przegrany zakad ni na zapacenie kary. Jeszcze jedn zabawn rzecz widziaem u lorda. Gdy mnie ju oprowadzi po swoim parku, po ogrodach, oraneriach, azienkach, po wszystkich wspaniaych urzdzeniach, pokaza mi ptaszarni. Zauwayem tam potnego i wielce srogiego koguta. Czemu trzymasz go pan w zamkniciu? Bo morduje wszystkie spotkane kury. A zatem skazae go na celibat. Dziki temu jest bardziej wojowniczy i zadzierzysty. Nie rozumiem. Nie widziae wic nigdy walki kogutw? I dostojny lord natychmiast pokaza mi pedantycznie prowadzony spis zwyciskich walk swojego koguta. Kaza mi te obejrze hem i ostrogi ptaka. To prawdziwy rycerz. I ze starego rodu. Moe si wykaza dwudziestu czterema przodkami po stronie ojca. A zatem brak mu tylko maltaskiego krzya: i on nie zostawi po sobie potomstwa, jak ci szlachetni rycerze. Ale do o tym: przyrzeke mi pan liczne towarzystwo na wieczr. Nie tyle liczne, co wielce atrakcyjne dla pana. A wic bdziesz pan mia bardzo adn Francuzk, przy ktrej bez trudu zapomnisz Paulin. A potem zagramy w karty. Ta Francuzka gra take? Nie, tylko jej m, gaskoski szlachcic, hrabia de Castelbajac. Wysoki, szczupy, niady i ospowaty. Znam go. Po poudniu przyby mj Castelbajac w towarzystwie niskiego jegomocia, chudego i sabowitego. Przedstawi go nam jako hrabiego von Schwerina, bratanka feldmarszaka o tym samym nazwisku, ktry poleg pod Rosbach. Przy stole siedziaem obok hrabiny, modej blondynki z kosk twarz, istoty tak bladej i wtej, jak by ycie lada chwila miao uj z jej chorowitego ciaa. Nie byo mona jej nawet porwna z moj drog Paulina. Tak wic egnaj konsolacjo obiecana przez lorda Pembrokea! Pomijam milczeniem szczegy tego obiadu i wieczoru po nim, bo nic w nich ciekawego dla czytelnika. Nie opisuj rwnie paru niemiych okolicznoci, w ktrych za spraw pani Cornelis moje nazwisko zczono z nazwiskiem niejakiego pana Constantini. Przechodz natomiast do opowiadania o przykrej i zawiej przygodzie, ktra przydarzya mi si w Londynie i do reszty obrzydzia pobyt w tym przekltym miecie.

184

NIESZCZLIWA MIO CHARPILLON I JEJ CIOTKI NAJRNIEJSZE, FATALNE PRZYGODY

Pewnego wieczoru przechadzajc si po Vauxhall usyszaem, e kto za mn wypowiedzia nazwisko miss Charpillon, i natychmiast przypomniaem sobie list i adres dany mi przez pana de Morosini w Lyonie. Zaraz nazajutrz udaem si do tej panny i poznaem w niej urocze dziecko, ktrem osiem lat temu spotka w Paryu. Jak to, mj panie, od trzech miesicy bawisz w Londynie i dopiero teraz przypomniae sobie o mnie! Usprawiedliwiaem si, jak mogem najlepiej, gdy ona mizdrzya si przed lustrem i wreszcie rzeka: Przyjd pan jutro, zjemy razem obiad. Niestety, pani, jutro spodziewam si lorda Pembrokea. Niewtpliwie w wikszym gronie. Bdziemy sami. Przyjad z ciotk dotrzyma panom towarzystwa. Bdzie mi bardzo mio i podaem jej adres. Przeczytawszy go wybuchna miechem: Jak to! Pan jeste tym Wochem, autorem wspaniaego afisza nad drzwiami jednego z domw na Pall Mall? We wasnej osobie. miaa si jeszcze goniej. To zaproszenie przez afisz musiao pana drogo kosztowa. Zawdziczam mu cudowne chwile... I jestem pewna, e o may wos nie umare pan z alu po znikniciu owej obcej damy. Zao si, e dochowa jej tajemnicy. wicie. Niewiele brakowao, a miaby pan mnie za lokatork, miast tamtej piknej damy. Pani miejesz si ze mnie. Apartament ciebie nie wart. Zamierzaam ukara pana za czelno. Ciekaw jestem owej kary. Czy my, kobiety, nie mamy jej zawsze na podordziu? Podbiabym twoje serce i torturowaabym ci kokieteri. Tylko diabe wpadby na podobny pomys, a pani jeste anioem. Dzikuj za szczero, bd si mia na bacznoci. A wic nie chcesz mnie ju widzie? Filuterna minka towarzyszca tym sowom zadawaa im kam. Istnieje pewne kobiece szelmostwo polegajce na tym, aby prawd podawa w postaci najbardziej przykrego kamstwa. T sztuk na moje nieszczcie, jak si o tym przekonamy, panna Charpillon znaa wspaniale. w okres, wrzesie 1763 roku, notuj jako przeomowy w moim yciu, bo istotnie od tego czasu czuem, e si starzej. Miaem dopiero trzydzieci osiem lat, ale jeeli zgodnie z naturalnym prawem lini schodzc mona mierzy wstpujc, wolno mi dzi (1797 rok) liczy najwyej na cztery lata ycia, a te upywaj do szybko w myl aksjomatu o ruchu przyspieszonym. Panna Charpillon, ktr wwczas zna cay Londyn i ktra moe jeszcze yje, bya rzadko spotykan i wprost idealn piknoci. Szatynka o lazurowych oczach i olepiajco biaej skrze, cienka w talii; gors miaa peny i cudnie toczony, rk szczup, nk malutk, i do
185

tego najwyej siedemnacie lat. Nigdy nie zdarzyo mi si widzie bardziej zwodniczej twarzyczki; nigdy jeszcze natura nie skamaa czelniej, ni nadajc temu liczku a tak niewinny i naiwny wyraz. Czemu nie miabym podejrzewa, i Charpillon planowaa moj ruin, nim mnie poznaa! Nawet dzi nie mog bez wzruszenia myle o chwili, kiedy si z ni poegnaem po pierwszej wizycie: nie odczuwaem wwczas tych cigotek, ktre budzi w nas widok piknej osbki. Byem smutny, zrozpaczony, sowem zakochany. Dziwne, e obraz Pauliny, cigle ywy w mojej pamici, nie zdoa rozwia tego swoistego czaru, ktry od pierwszej chwili wywara na mnie panna Charpillon. Chwilami uspokajaem si przypisujc to uczucie urokowi nowoci. Wmawiaem sobie, e rozczarowanie jest bliskie, e jedna noc spdzona z t dziewczyn stumi w pikny pomie i, prawd mwic, sdziem si bliski celu. Jakie przeszkody mogem sobie wyobrazi? Czy nie zaprosia si sama na obiad? Czy nie bya metres pana de Morosini, ktremu wcale nie pozwolia uschn z mioci, mimo brzydoty i wieku? Mia zoto, ale czy ja go nie miaem? Roztrwoni je w razie potrzeby, ale Charpillon bdzie moja. Nazajutrz lord Pembroke zdumia si gboko, kiedym mu powiedzia, kto si do mnie wprosi na obiad i jak to byo. Znam t dziewczyn rzek i ju ze swoj szkod. Spotkaem j ostatnio w Vauxhall. Bya wraz z ciotk. Zaproponowaem jej dwadziecia gwinei za chwil sam na sam w alejce. Zgodzia si, ale nie uszlimy nawet pidziesiciu krokw, kiedy pucia moje rami i ucieka. Trzeba byo spoliczkowa j przy ludziach. eby si ze mnie wymiano! Pogardzam ni i to jest caa moja zemsta. Casanova, czy pan czasem nie zakochany? Czysty kaprys, nic wicej. Strze si pan, to rozkoszna filutka, ktra kpi sobie z caego wiata. W tej chwili wesza Charpillon. Nawet na mnie nie spojrzaa, tak bya zajta lordem. Przypomnia jej t histori w Vauxhall. Dugo drwia z jego atwowiernoci, a potem zacza nagle z innej beczki. Uspokj si, mj panie rzeka mu kiedy indziej nie bd tak okrutna. Zupenie moliwe, bo tym razem nie zapac z gry. Pfuj, milordzie! To, co powiedzia, jest rwnie upokarzajce dla ciebie jak i dla mnie. Obiad min wesoo dziki Charpillon i lordowi Pembroke. Charpillon odjechaa przy deserze zaprosiwszy mnie do siebie na pojutrze. Stawiem si o oznaczonej porze na to spotkanie, ktre niespodziewanie odkryo mi co godnego uwagi. Kiedy Charpillon przedstawia mnie swojej matce, dostrzegem w tej zbolaej i wychudej twarzy rysy nasuwajce mi dziwne wspomnienia. Trzeba wiedzie, e w roku 1759 niejaki Bolome, gagan z Genewy, zaproponowa mi sprzeda moich kosztownoci pewnej damie. Po ubiciu targu zapaci mi dwoma wekslami, ktre podpisaa owa pani i jej siostry, panny Augspurphor. W dniu patnoci dowiedziaem si, e w jegomo zbankrutowa. Jednoczenie poinformowano mnie o znikniciu tamtych pa. Jake wic zdziwiem si teraz widzc w osobach matki i ciotek panny Charpillon wspomniane oszustki. Pani rzekem chodno jestem zachwycony naszym ponownym spotkaniem. I ja ciesz si z odnowienia znajomoci. Ten ajdak Bolome... Nie mwmy o tym. Mam nadziej spotka go jeszcze. Dziwne, e crka przedstawiaa nam pana pod cudzym nazwiskiem. Niczego nie ukradem, prosz pani. Oba te nazwiska nale do mnie. Przez dobry kwadrans przesuwaa si przede mn istna procesja rodziny Charpillon: jej babka, dwie ciotki, osoby wielce szanowne, nastpnie niejaki kawaler Goudar, ktregom pozna w Paryu, i w kocu dwch innych osobnikw, Rostaing i Goumont, caa trjka z rodziny lub przyjaciele, a w kadym razie stali bywalcy domu i filuci z profesji. Czuem, e wpa-

186

dem w bardzo podejrzane towarzystwo, ale mimo to nie miaem najmniejszej ochoty ustpi z pola. Obiecywaem sobie tylko jak najwiksz czujno, a e szo mi jedynie o nawizanie miosnej intrygi z creczk, mao interesowaem si reszt tych ludzi. Przy stole siadem nie proszony obok mojej licznotki i zabawiaem j, jak umiaem. Dawaa byskotliwe i trafne odpowiedzi, a mnie si zdawao, e wietnie prowadz gr. Wymusia ode mnie zaproszenie na kolacj dla caego towarzystwa. Niech pan wyznaczy dzie powiedziaa. Ten, ktry pani wskae, bdzie i moim. A wic jutro. Przepraszam, zapomniaem o spotkaniu wyznaczonym na jutro. Pewnej piknej i obcej pani, niewtpliwie. T pikn i obc pani by stary markiz z Wenecji, ktry si ze mn umwi i z ktrym miaem par spraw do zaatwienia. Zdawao mi si, e na twarzyczce Charpillon dostrzegam co w rodzaju grymasu, wywoanego zazdroci, zaczem wic nalega, aby wyznaczya jaki inny dzie. Ale odwrcia si ode mnie jakby nadsana i nawizaa rozmow z jednym z owych niebieskich ptakw. Pniej nabraem podejrzenia, e radzia si go co do dnia; faktem jest, e zaprosia si z caym towarzystwem do mnie na pojutrze. Do domu wrciem bardzo pno, mocno z siebie niezadowolony i zakochany jak gupiec. Trzeciego dnia spodziewaem si ich dopiero wieczorem, a tu rano zbudzono mnie o smej: bya to Charpillon z ciotk. Fatyguj pana duo wczeniej, ale chodzi o to, e mam ci co wanego do powiedzenia. Pozwolisz pani, e si ubior. Mog rozmawia tutaj nie uchybiajc przyzwoitoci, bo ciotka jest ze mn i nagle rozmyliwszy si: cho to, co mam panu powiedzie, powinnam powiedzie w cztery oczy. W takim razie pani ciotka moe przej do ssiedniego salonu zostawiajc drzwi uchylone. Po wyjciu ciotki pikna Charpillon zacza mi opisywa rozpaczliw sytuacj caej swojej rodziny. Myl, e nikogo nie pomina, jednak gow miaem czym innym zajt, a ona jak by tego nie widziaa. Bdziesz pan naszym dobrym anioem, jeeli zdobdziesz dla mojej ciotki sto gwinei. Wtedy nie potrzebujemy si ju lka o przyszo. Jak to? Bo zna recept eliksiru ycia, ktry cuda dziaa. Przyrzeka odda panu ca kwot po szeciu miesicach i w dodatku poow zysku. Moja droga pani, masz skarb, nie ciotk, pozwl jednak, e si namyl nad twoj propozycj, a tymczasem pomwmy o czym innym. I przycignem j do siebie. Przyoya palec do ust i gwk wskazaa na drzwi, jak by chciaa powiedzie: Bd pan rozsdny, nie jestemy sami. A gdy nie zwaajc na to napomnienie wykonaem par ruchw sprzyjajcych moim dalszym celom, odepchna mnie gwatownie i ucieka do ssiedniego pokoju zatrzaskujc drzwi za sob. Do zy ubraem si pospiesznie, postanowiwszy, rad nierad, od razu ponowi atak, gdy powiedziano mi, e Charpillon odjechaa przyrzekajc wrci wieczorem. O, do diaba! rzekem sobie ostronie, to mi pachnie jakim ajdactwem. Potrzebuj sto gwinei. Ugodmy si na t kwot i nie wdawajmy si w adne dalsze historie. Gocie zjechali o zmroku. Czekajc na podanie kolacji Charpillon zaproponowaa parti wista. Nie jeste pani ciekawa mojej odpowiedzi na twoj rann propozycj? Prosz, pjd za mn, a dowiesz si. Przeszlimy dwa pokoje i wreszcie wskazaem jej miejsce na kanapie stojcej w pokoju w gbi domu.

187

 Sto gwinei jest w tej sakiewce. I pan je oddasz mojej ciotce? Oddabym bardzo chtnie, ale... i rzuciem jej pomienne spojrzenie, ktre doskonale zrozumiaa. Dzi to niemoliwe, wszyscy tutaj pomyl, e frymarcz moim honorem. Przecie wrcz pienidze pani ciotce! I powtrzyem poranny manewr, ale wydaa si tym oburzona i zacza krzycze, e za nic w wiecie nie zgodzi si na to, co mog uzyska dopiero z czasem i w wyniku jej mioci. Byem wcieky i daem spokj. Po kolacji chcc si rozerwa pojechaem odwiedzi moj crk w pensjonacie. Jej widok w otoczeniu modych towarzyszek podziaa kojco na moje podniecone zmysy. W cigu tych trzech tygodni nie byo dnia, w ktrym nie widziabym crki. Przywoziem jej draetki, cukry i ciasta, ktre zjadalimy razem. Par razy prosiem przeoon, abym mg pj na przechadzk z t dzieciarni. Czy nie by to osobliwy widok: stary, drapieny Casanova wrd stada turkawek? Zdecydowanie zaczynaem ju zapomina o Charpillon, a moje czue serce cigno mnie ku jednej z koleanek Zofii. Miaa czternacie lat najwyej i przypominaa anioka. Tak sprawy stay, kiedy na moje nieszczcie ujrzaem pewnego ranka wchodzc do mego pokoju ciotk tamtej witoszki. Ja opowiada, jak to caa rodzina dziwi si memu tak nagemu znikniciu. Po kilku patetycznych zdaniach opisujcych bl, jakim bya dla nich utrata mojego miego towarzystwa, przesza do istotnego celu wizyty, do stu gwinei na fabrykacj eliksiru ycia. Mieje pani al do siostrzenicy, jeelim zapomnia o mojej obiecance, bo ona nie dotrzymaa swojej. Odmwia mi najniewinniejszych karesw, na ktre nawet westalka byaby si zgodzia, a pani siostrzenica westalk nie jest, jak to pani dobrze wiadomo. To jeszcze dziecko, ma zielono w gowie, ale serce wspaniae. Trudno mi w to uwierzy. Mylisz si pan. Ona pana kocha, sama mi o tym powiedziaa, ale zna ciebie i boi si, czy twoje uczucie to nie kaprys. Dasz mi pani przekona si o prawdzie twoich sw? Oczywicie, i mimo e moja siostrzenica teraz jest troch cierpica, zaprowadz ci do niej i zobaczysz, e wyjdziesz cakiem usatysfakcjonowany. Te ostatnie sowa rozbudziy we mnie namitno. Chodmy zaraz cigna rajfurka zastaniesz j pan w ku. Wyprzedz ci tylko o par krokw. Byo to tak jasne, e wydawao mi si, i jestem u celu mych pragnie. Szybko wcignem frak i jednym skokiem znalazem si pod drzwiami Charpillon. Ciotka wanie wesza. Moja siostrzenica powiedziaa mi tajemniczo zaraz bdzie si kpaa. Prosz zaczeka p godziny. A nieche pani licho! Znowu zwoka! Kamczuch z ciebie, moja pani! Skoro pan tak uwaasz, zaprowadz ci zaraz do pokoju siostrzenicy. Sama ci powie, czego chce. Do pokoju, w ktrym si kpie? zapytaem mocno podniecony. Nie oszukujesz tonie czasem? Nie, ani troch, pjd pan za mn. Poszedem za ni po schodach. Kiedy stanlimy przed maymi drzwiczkami, otworzya je raptownie i wepchnwszy mnie za nie, zatrzasna natychmiast. Charpillon, odwrcona, staa naga w wannie. Usyszawszy trzask zamykanych drzwi pomylaa, e to ciotka wesza, i poprosia o rcznik. Nie zwlekajc ani chwili podszedem bliej: poznaa mnie, pisna i ukrya twarz w rkach. Nie krzycz, pani, na nic si to nie zda. Bagam, odejd.

188

 Czemu taka wzruszona? Czyby sdzia, e mgbym bra ci gwatem? Ciotka drogo zapaci mi za t szacherk. Pani ciotka jest kobiet godn szacunku i dobrze jej ycz. Nie mylaam, aby by pan zdolny do takiego czynu. Jakiego czynu?... Widzisz przecie, e trzymam si z dala od ciebie, i przysigam, i nie podejd, pki sama tego nie zadasz. Prosz za tylko o jedno: wr do pozycji, w jakiej staa przed chwil. Zaamaa rce, uronia albo o mao co nie uronia kilku ez i zdecydowaa si wreszcie uczyni to, o com prosi. Musz nawet odda jej t sprawiedliwo, e pozwolia si widzie w postawie znacznie bardziej uwodzicielskiej ni ta, w ktrej staa przed chwil. Nie mogem zapanowa nad sob i poskoczyem ku niej, ale odepchna mnie brutalnie. W tej chwili wesza ciotka: skorzystaem z okazji, aby si wycofa, rozwcieczony. Ciotka wysza za mn na schody i spojrzaa na mnie z min, ktrej chciaa nada figlarny wyraz. No jak, jeste pan zadowolony? Bardzo zadowolony, em nareszcie pozna pani i jej siostrzenic. I jednoczenie cisnem jej w twarz banknot stugwinejowy. Sdziem, e rajfurka susznie zarobia te pienidze. Czytelnik atwo pojmie, e przysigem sobie, i moja noga nie postanie u tych ndznych bab. Nie chciaem ju o niczym myle i postanowiem zaguszy podanie chodzeniem do teatru i do tawern. A tu niespodziewanie nazajutrz nos w nos zetknem si z Charpillon wchodzc do Vaux-hall. Zawrciem na picie, aeby odej, ale chwycia mnie za rami i zacza wytyka wczorajsze postpowanie. Oburzya mnie owa czelno, lecz ona z niezmconym spokojem i bardzo uprzejmie zaproponowaa, abymy razem napili si herbaty w pawilonie. Odparem, e miabym apetyt na co wicej, i wtedy natychmiast zaprosia si na kolacj do mnie. Zbaraniaem. Kiedy siedzielimy przy stole, ju niebawem mogoby si wyda, e jestemy najlepszymi przyjacimi. Jej piersitka, ktre mogem widzie, pryy si pod moim spojrzeniem niby dwie ogniste strzay. Zaproponowaem przechadzk po grabowej alei, pod warunkiem, e nie potraktuje mnie tak, jak potraktowaa lorda Pembrokea. Drogi przyjacielu, chc do ciebie nalee cakowicie, ale pod pewnym warunkiem. Jakim to? zapytaem niecierpliwie. e bdziesz do mnie przyjeda codziennie i wszdzie mi towarzyszy. Chtnie, ale chodmy przej si w alejk. Nie. Dobrze, nie mwmy ju wicej o tym. I wrciem do domu jeszcze bardziej wcieky. Zmczy mnie w bezustanny koowrotek i niewtpliwie zerwabym z t dziewczyn, a tu niespodziewanie zameldowano mi kawalera Goudara. Z miejsca zaczlimy mwi o Charpillon i wcale nie ukrywaem si przed nim z zamiarem zerwania tej znajomoci. Bardzo rozsdnie pan uczynisz. Ta maa jest niezwykle przebiega, a pan masz czue serce, tote zakochae si jak gupiec. Jeszcze troch i obraaby ci ze wszystkiego. Uwaasz mnie za wcielenie naiwnoci? Myl, e jeste takim samym mczyzn jak wszyscy: im wiksze przeszkody, tym wiksza namitno. Pomwmy szczerze: unikanie istoty kochanej to nie najlepszy sposb zapomnienia. Skd pan wiesz, czy jeszcze dzi wypadek nie postawi Charpillon na twojej drodze? Do czego pan zmierzasz? Do tego, by t dziewczyn pchn ci w ramiona. Nie sdz, aby pana kochaa, ale jeste bogaty, gdy ona biedna. Nie wiem, czemu nie miaby jej kupi, w ten sposb zreszt szybko by ci si przejada. Istotnie sposb atwy i posuybym si nim, gdybym nie zgadywa jej zamiarw.

189

 Czy s takie, czy inne, zawsze zdoasz je pan unieszkodliwi moc jakiej umowy. Tylko strze si paci z gry. Jak pan widzisz, wiem wszystko. Nie rozumiem, co mgby pan wiedzie. Ju kosztowaa ci sto gwinei, a nawet e jej nie pocaowa. Sama si tym przechwala, e ci zwioda. Kamie, te pienidze daem jej ciotce... Tak, na eliksir ycia. Byby tak szczodry dla wdzikw ciotki? Dosy o tym. Co ci do mnie sprowadza? Przyja dla twojej osoby. To puapka. Jeste pan w zmowie z t ajdaczk. Wysuchaj mnie tylko cierpliwie i przekonasz si o swoim bdzie, Mniej wicej rok temu spotkaem w Vauxhall pana de Morosini mocno zajtego przygldaniem si modym damom, ktre spaceroway tam jak zwykle. Pozwoliem sobie podej do niego. Panie ambasadorze rzekem wszystkie te panie s do twojej dyspozycji i podejm si zapozna ci z kad, ktrej rzucisz chusteczk. Z t oto odpar i wskaza jedn, ktrej zupenie nie znaem. Wcale nie przeszkodzio mi to podej do piknej pani przechadzajcej si w towarzystwie starszej niewiasty. W imieniu ambasadora zaproponowaem znajomo, na ktr natychmiast przystano, tak e mogem zaraz poda mu adres owej pani. Akurat depta mu po pitach inny apidamek, ktrego zapytaem, czy nie zna panny Charpillon. Byaby to panna Charpillon? We wasnej osobie. Po drodze ambasador wtajemniczy mnie w swoje zamiary wzgldem tej dziewczyny: urzdzi jej apartament, w ktrym jednak nie wolno jej bdzie nikogo przyjmowa, dostanie pidziesit gwinei miesicznie i kolacj, ilekro zapragnie on u niej zosta na noc. Ten ukad obie strony zawary jak najformalniej, a mnie matka Charpillon obiecaa w postaci porkawicznego, e spdz z jej crk jedn noc, gdy pan Morosini od niej odejdzie. Na poparcie swojej relacji Goudar wycign z kieszeni orygina umowy, w ktrym wszystko zgadzao si z tym, co powiedzia. Za czym podj: Po kilku miesicach ambasador wyjecha z Londynu. Charpillon, ju wolna, znalaza sobie innych kochankw, e wymieni tylko trzech, a byli nimi: lord Baltimore, lord Grosvenor i pose portugalski. Rozumie pan, e upomniaem si o nalene faktorne, ale crka, matka i ciotka miay mi si w nos. I tak to zostao do dzi, lecz cierpliwoci! Niedugi ju czas, kiedy ja si bd mia. Nie mog kaza uwizi crki, bo jest niepenoletnia, ale matka mi za ni zapaci. Oto czemu mnie pan spotka w ich domu. Dzikuj za konfidencj i aby ci da dowd, e potrafi j oceni, powiedz, prosz, pani Augspurghor, e stawiam jej sto funtw do dyspozycji, jeli zgodzi si przysa mi crk na noc. Mwisz pan to powanie? Jak najpowaniej, ale grosza nie pac z gry. Dobrze, zajm si tym. Zatrzymaem nicponia na obiedzie. By chodzc kronik wszystkich miostek. Nazajutrz rankiem przybya do mnie Charpillon w towarzystwie niejakiej panny Laurence, ktr mi zaprezentowaa w charakterze swojej serdecznej przyjaciki. Przyjedam powiedziaa aby prosi pana o pewne wyjanienie. Czy to prawda, e zaofiarowae matce za porednictwem pana de Goudara sto gwinei, jeeli... Najprawdziwsza z prawd. Czy owa suma nie wydaje ci si, pani, wystarczajc? Zaprzesta, prosz, niewaciwych artw. Sdzisz wic, e masz prawo mnie zniewaa? Przyznam si do winy, jeli ci na tym zaley. Powiedz jednak, do kogo, u licha, miaem si zwrci. Zwrciem si do jednego ze witych, skoro Pan Bg by guchy. Wiesz przecie, e nie mogem ani rusz doj do porozumienia z tob.

190

 Ju panu oznajmiam, e nic u mnie nie wskrasz ani si, ani zotem, lecz jedynie prawdziwym uczuciem, okazywaniem mi wzgldw i czuoci. Zarzucasz mi zamanie sowa, a kt nie dotrzyma swojego? Czy nie prbowa zdoby mnie podstpem, czy nie odway si skorzysta z usug ajdaka, aby tylko zaspokoi brutalne podanie? Goudar ajdakiem! Najlepszy twj, pani, przyjaciel! Zapomniaa wic, e to on narai ci Morosiniego i e ci kocha? Dowd w owym warunku, ktry sobie zastrzeg... Jeste pani jego duniczk: wywi si z dugu, a potem zwij go ajdakiem, jeli ci si podoba. Nawet te zy nie dodadz ci agodnoci serca, ktrej nie posiadasz. Te zy s czyste, Bg mi wiadkiem. Niewdziczniku, wiedz, e ci kocham, bo jaka kobieta zniosaby podobne traktowanie! Jeli mnie kochasz, czemu nie dasz mi lepszego dowodu? Traktowae mnie jak dziewk. Targowae mnie u niecnego rajfura! Wolaaby, pani, bym zada sobie trud napisania do ciebie, prawda? To, czego chciaam, to mioci albo jej zudy. C mi po twoim zocie! Czy ci o nim kiedy wspomniaam? Pragnam tylko, by mnie odwiedza, by mi towarzyszy na przechadzce i do teatru. Byabym taka szczliwa, gdybym moga da ci wszystko jedynie za twoj mio! Jak czowiek tak godny szacunku moe pragn kobiety zdobytej targiem? Znienawidziabym pana za ten postpek, gdybym tylko moga ci nienawidzi... Byem zdumiony. Wybacz mi, wybacz! Zbdziem i za kad cen pozwl mi otrze twoje zy. Nie wiem nawet, jaki to gorcy patos tchnem w to banalne zdanie, ale Charpillon, najwidoczniej wzruszona, odpara: Przychod pan codziennie, o kadej godzinie, by mi wyznawa swoj mio, ale nie wa tak lekce owej rekompensaty, ktr chc ci da z nieprzymuszonej woli. Wpadem w jej sieci. Przysigem wszystko, czego chciaa. Nigdy jeszcze nie pojem tak dobrze prawdy powiedzenia: Amore et sapere vix deo conceditur nawet Bg nie potrafi kocha i by mdrym. Owa scena pozwolia mi rwnie zauway, ile kobiety zyskuj, gdy osobicie mog powiedzie to, co bardzo czsto pragn nam napisa. Pozostabym nieczuy i obojtny nawet na najbardziej wzruszajcy list, ale te wszystkie owiadczenia Charpillon przyprawione zami i mimik ugodziy mnie prosto w serce. Od pierwszej wizyty, kiedy to zachowaem si z caym respektem, zdawao mi si, e krok po kroku zmierzam do zwycistwa, gdy tymczasem wystawiaem si tylko na miech i drwiny z mojej poraki. Niestety! Quel che luom vede amor gli fa invisibile E l invisibile fa veder amore31 W tej nowej sytuacji byo rzecz oczywist, e po dwch tygodniach wydaem na prezenty, spacery, teatr ponad czterysta gwinei, a c tu mwi o straconym czasie i caej frazeologii pompatycznej, sentymentalnej i romantycznej, ktr puciem w ruch. Wreszcie nastpnego dnia zdecydowaem si zapyta Charpillon w obecnoci matki, czy zamierza spdzi noc u siebie, czy u mnie. Zobaczymy po kolacji rzeka matka. wietnie pomylaem sobie moja kolacja byaby wystawniejsza, duo lepsza i kosztowaaby mnie znacznie droej. Przy kocu posiku matka Charpillon wzia mnie na bok i oznajmia z tajemnicz min. Wyjd pan razem ze wszystkimi i wr po kwadransie dla niepoznaki. Uja mnie ta dyskrecja i usuchaem polecenia.
31

Quel che luom vede... Mio czyni nas lepymi na to, co widoczne, i ukazuje to, czego bymy nie potrafili dojrze.

191

Kiedym wrci, od razu wpado mi w oko nowe ko wniesione do pokoju ssiadujcego z sypialni Charpillon. No powiedziaem sobie nareszcie dobijam do celu. Niestety, jedno zdanie matki powinno byo otworzy mi oczy. Zechce pan zapaci powiedziaa ta bezczelna baba sto gwinei. Fi donc! wykrzykna Charpillon. Gdymy zostali ju sami i zamknici w pokoju, zbliyem si pijany dz do mojej licznotki. Bronia si jednak agodnie i prosia, abym si pierwszy pooy do jej ka. W mgnieniu oka znalazem si w nim ponc z niecierpliwoci i podania. Przygldaem si nocnej toalecie Charpillon i sekundy wydaway mi si godzinami. Mylaem, e lada moment wybuchn gniewem na t powolno jej ruchw. Wreszcie zostaa ju tylko w koszulce. wiato zgaso... i nikt nie wlizn si do ka. W gbokim mroku przywoywaem j najsodszymi sowami: adnej odpowiedzi. Skaryem si jednoczenie na te ciemnoci, co mi odbior poow szczcia. Zwykam sypia po ciemku, mj panie. Panie! Oto sowo mylaem od ktrego znw zawiao jej pruderi. Wreszcie podchodzi, wskakuje do ka. Bior j w ramiona i usiuj dokona rzeczy najwaniejszej, ale to niemoliwe: od stp do gw opancerzona jest peniuarem, ktrego w aden sposb nie mog rozchyli. Bagam j, prosz, aby si ulitowaa nade mn, ale jak by miaa usta zasznurowane. W podobnej sytuacji mio szybko przechodzi we wcieko. Wpadam na t ndzn kreatur, zorzecz jej: trzs ni niby tumokiem, zrywam peniuar i dr go przy tym na strzpy daremnie. Charpillon krzyuje nogi i broni si z caej siy. Po godzinie, wyczerpany i zmczony, daj za wygran i jak Otello gotw jestem udusi nieszczsn w ku, lecz cakiem dla innych powodw. C za okropna noc! Sodkie swka, bagania, gniew, perswazje, proby, zy, groby, wymysy nic nie zdoao jej wzruszy. W kocu ubraem si byle jak: gowa mi pona, nie wiedziaem, co si ze mn dzieje, przewracaem meble. Jaka suca zbudzia si i przysza otworzy zaryglowane drzwi, kiedy szykowaem si je wyway. Bez kapelusza i krawata wybiegem na ulic i wpadem na pachoka miejskiego. Chwyci mnie za konierz, ja za podstawiem mu nog i obaliem na ziemi, by troch wytchn po trudach. O czwartej legem u siebie w ku i febra zacza mn trz. Przeszo mi to dopiero po czterech dniach. Ta smutna przygoda miosna daa mi do czasu do rozwaa, tote czuem albo mniemaem e jestem cakowicie wyleczony z owej niecnej namitnoci. Kazaem te mojemu Murzynowi, aby przez czas tego przymusowego lenistwa odkada na bok wszystkie listy: nie chciaem o niczym wiedzie, pki cakiem nie wydobrzej. Czwartego dnia kazaem poda sobie poczt. Znalazem w niej, jak si tego spodziewaem, listy od Charpillon: jeden od niej i dwa od matki. Ta zawiadamiaa mnie o stanie zdrowia crki i wyliczaa wszystkie siniaki, ktrymi jak mwia w ataku szau poznaczyem ciao nieszczsnej ofiary. List koczy si miosiernym zawiadomieniem, e zaskary mnie do sdu. Charpillon w swoim liciku przyznawaa si do win i wymieniaa moje z zaskakujcym umiarkowaniem. Zakoczya prob, aby mnie moga odwiedzi w tajemnicy, bo chciaaby mi rzec co bardzo wanego. W tej to chwili Yarbe wrczy mi bilecik od kawalera Goudara, ktry przed drzwiami czeka na odpowied. Kazaem go wprowadzi. Drobiazgowo zda mi spraw z mojej nocnej przygody, a e nie pomin adnego szczegu, nawet tego z podart koszul oraz innych, nawet komicznych wysikw i prb, powiedziaem mu: Kt, u licha, tak dokadnie ci poinformowa, mj panie? Matka. I pewnie pokazaa ci te lady mojej wciekoci na ciele crki? Widziaem je i dotykaem.

192

 A wic miae pan wicej szczcia ode mnie. Ale powiedze mi, czemu to pani Augspurghor bardziej ni jej crka gniewa si na mnie? Zabawne pytanie! Odmwie jej stu obiecanych gwinei. Chyba pan nie wtpi, e dabym je chtnie, gdyby jej crka bya rozsdniejsz? To nie ja wtpi, jeno ona. A poza tym lka si, aby nie zostawi jej crki na lodzie, kiedy si ju ni nacieszysz. Bardzo prawdopodobne, jednak nie nale do tych, co porzucaj bez odszkodowania. Ale jeeli stanie si to teraz, to przyznaj pan, e owe panie nie mog roci sobie adnych pretensji. Czy to paskie ostatnie sowo? Tak, ostatnie. Doskonale. Pozwl mi pan jednak wrci za godzin. Chciabym ci zrobi prezent, z ktrego niezawodnie si ucieszysz. A moe przyprowadzi mi Charpillon skruszon i uleg? udziem si t myl, gdy odszed. Wrci punktualnie, jak przyrzek, prowadzc za sob posaca dwigajcego fotel owinity dywanem... Wic to jest ten paski prezent? Tak, a w zamian prosz o sto funtw, ktrych bardzo potrzebuj. Wolne arty, mj panie. Kiedy obejrzysz ten mebel, a zwaszcza gdy z niego skorzystasz, uznasz moj prob za nader skromn. w fotel ma pi spryn, ktre od razu id w ruch, gdy kto na nim sidzie. Dwie api za rce, dwie za nogi, a ta pita unosi siedzenie tak wysoko, jak ci to odpowiada. Z tymi sowami usiad na fotelu i wszystko odbyo si, jak mwi. Chtnie zatrzymam fotel na jeden dzie, ale go nie kupi rzekem mu. Nie byem zbyt cnotliwy, ale w fotel napawa mnie obrzydzeniem. Poza tym, gdybym z niego skorzysta, mgbym narazi si na stryczek... Pokazaem Goudarowi list Charpillon i wyjaniem, e zatrzymuj fotel jedynie po to, aby j przekona, e jest cakowicie w mojej mocy. Mj panie odpar bdziesz mia t dziewczyn, kiedy zechcesz. Z czego miaaby y, jeli nie z prostytucji? Tyle dowiedziaem si od Goudara, ktry poza tym pozna mnie z paroma innymi synnymi piknociami Londynu. Pewnego dnia, kiedy razem popijalimy porter, prawdziwy nektar, tysic razy lepszy od wina, zobaczyem wchodzc do kawiarni czarujc osbk, mod i adn szesnastoletni madonn. Goudar powiedzia: To Irlandka i moja metresa. Mam nadziej, e pan j uszanujesz. Odparem temu staremu ajdakowi, e wasno przyjaciela jest mi wita, a jednoczenie przysigem sobie zrobi wszystko, aby z nim t wasno bodaj przez tydzie podzieli. Okazja nadarzya si szybko. W jakich szachrajstwach, o ktrych nigdy nic bliszego nie dowiedziaem si, Goudar musia wyjecha z Londynu. Znaem adres Sary (bo takie imi nosia Irlandka) i wybraem si do niej ktrego wieczoru. Zastaem j szydekujc samotnie przy oknie. Pani, przychodz zaproponowa ci swoje rami, bymy mogli przej si po Vauxhall. Pan Goudar zabroni mi wychodzi. Wychodzi samotnie, zgoda. Ale nie zechcesz pani urazi odmow najlepszego z jego przyjaci. Daam sowo i dotrzymam obietnicy. A nie zabroni przyjmowa mnie? Nie wiem na pewno, w kadym bd razie widzisz pan, e nie prosz, aby opuci mj dom. Saro, twoja uroda wywara na mnie szalone wraenie. Od dnia, kiedym ci ujrza, nie znam spokoju... Nie powinnam tego sucha. Prosz, wyjd pan! zgania mnie ostro, ale oto, jakem jej odpowiedzia:

193

 Wyj, Saro! Chciaaby, abym odszed unoszc ze sowo zamiast poegnania! Czy zastanowia si, jakie nieszczcie mogoby z tego wynikn? A wic nie wiesz, do czego mogaby mnie przywie tak szalona. mio! Przypadem do jej kolan, objem j za nogi i zaczem je caowa. Oczywicie graem komedi, ale bardzo naturalnie i z wielkim uczuciem, bo gupia wstrzemiliwo Charpillon rozpalia mi zmysy. Spostrzegem, e Sara boi si. Wwczas zapewniem, e nie potrzebuje lka si o siebie, bo jeeli czyja krew si poleje, to tylko moja. Przy tych sowach spojrzaa na mnie z zaciekawieniem. Zdjem z rki brylantowy piercie i wsunem jej na palec przyciskajc jednoczenie do ust t pikn rczk. Zdawao mi si te, e ciekawym okiem spoglda na zoty acuszek na mojej szyi. Zdjem go wic i doczyem do tego, ktry sama nosia. Czujc si teraz na pewnym gruncie, skorzystaem z okazji i przycisnem usta do jej ust z zapaem, jaki mi dao dziesi dni abstynencji. Sara bya podniecona. Szybki oddech unosi jej piersi, rumieniec zabarwi policzki: wziem j na kolana. Saro, kochasz wic Goudara, starego rozpustnika i ndznego otra? Ja bym go kochaa? Czy ci to powiedziaam? Wic le ci zrozumiaem? Nie, ja go nie kocham, ja si go boj i poza tym nie chc z nim zrywa, bo na pewno si ze mn oeni. A czy nie mona polubi jednego mczyzny i kocha drugiego? Zaczynam w to wierzy. Mogaby wic chyba by on Goudara, a jednoczenie uszczliwi kochanka? Byoby to moliwe, gdyby kochanek by dyskretny. Uwielbiam tajemn mio, bo najwspanialszymi rozkoszami mioci s te, ktre otacza milczenie. To mwic zaniosem j na ko. Ju u celu, a moe gdy bylimy nawet bardziej zaawansowani, raptownie przerwa nam niepodany dzwonek. Sara poblada, poznaa Goudara i chciaa krzycze. Pocaunkiem zamknem jej usta. Nadstawilimy uszu i syszaem Goudara monologujcego: Zabroniem temu guptasowi wytyka nos z domu... Sara, gdzie jeste!? Otwrz, koteczku, to ja, Goudar. Co, u diaba, wysza naprawd! Dzy, dzy szala dzwonek. Sara dygotaa na caym ciele, ale ju si nie ruszya, we mnie za prawdziwy lew wstpi i kade nowe pocignicie dzwonka niby fanfara ogaszao jedno z moich zwycistw. Im zapamitalej Goudar za szarpa, tym gorcej zabieraem si do dziea. W kocu zmczy si: dzy, dzy zagodniao, odzywao si coraz rzadziej, a wreszcie ucicho. Pierwsze sowa Sary byy: Jestem zgubiona, uciekaj pan! Ale nie, moja licznotko: Goudar jest zazdrosny. Zao si, e nim pobiegnie szuka ci u ciotki, zaczai si na schodach, potem przy drzwiach i wreszcie na ulicy. Z dobr godzin bdzie warowa pod oknami. Gdybym teraz wyszed, wszystko by si wydao. Racja, ale za godzin ju zmrok zapadnie. Jeszcze jeden argument za tym, e wwczas atwiej si wylizn. Lecz co mu powiem? Naprawd zaley ci na tym, aby wyj za niego? Jeeli tak, powiedz mu cakiem naturalnie, e wzia ci chtka obejrze poliszynela w Saint James Park, ktry co wieczora zabawia dzieciarni. Najniewinniejsza rzecz w wiecie. Ale jeeli nie chcesz by pani Goudar, owiadcz po prostu, e przyprawiem mu rogi i bior ci pod swoj opiek. Zarczam, e nie zrobi ci nic zego. Adieu, pikna Saro, pamitaj o mnie przy najbliszym wyjedzie Goudara. Sar, tak wwczas naiwn, odnajdziemy jeszcze za cztery, pi lat w caym przepychu w Neapolu, Florencji i Wenecji jako maonk Goudara. I rwnie w Paryu, gdzie Goudar wprowadzi j na dwr Ludwika XIV i uplanuje intryg zmierzajc do tego, by zaja tron pani Dubarry. Na jego nieszczcie nakaz aresztowania zniweczy ten wspaniay plan: biedak

194

bdzie mg do woli rozmyla w ciemnicach Bastylii, jak to czasem trudno mowi skoni krla do przyprawienia mu rogw. Powracam do Charpillon, ktra pewnego piknego ranka zjawia si u mnie, gdym pi czekolad. Bez sowa nalaa sobie filiank, oprnia j duszkiem i otarszy usta moj serwetk, chciaa mnie pocaowa. Obojtnie odwrciem gow, ale si tym wcale nie przeja. Rozumiem, mj panie, e ci si ju nie podobam: musz brzydko wyglda z tymi siniakami, po ktrych twarz mi spucha, a ktrych ty jeste autorem. Pani kamie, to nie ja si tak z tob obszedem. A wic te lady tygrysich pazurw, pokrywajce moje ciao, nie byyby twoim dzieem? Spjrz, prosz! I bez enady obnaya uda, brzuch itd. Zdumiaa mnie jej czelno. Niestety, byem saby! Czemu nie miaem serca wyrzuci jej za drzwi? Cho wygldaa najbardziej uwodzicielsko, z pocztku starczyo mi si do panowania nad sob i okazania jej pogardy. Ale bagania, zy, pocaunki, czue wymwki wzruszyy mnie niebawem. Tote kiedy powiedziaa, e chce mi si odda cakowicie, zgodziem si pod jednym warunkiem: e targu dobijemy w obecnoci jej matki. Byo to ostatnie gupstwo, ktre przeznaczone mi byo uczyni i ktre podyktowaa mi moja mio wasna. Charpillon zdawaa si dziwi tej zwoce, ale nie upieraa si przy natychmiastowej konjunkcji. I oto z wasnej winy znw wpadszy w jej sida, szukaem umeblowanego apartamentu dla tej mojej krlowej. Jej matka zobaczya si ze mn, podpisaa wszystkie warunki i wyudzia sto gwinei w postaci zadatku na ukad. Prcz tego wyoyem dziesi gwinei na komorne za cay miesic i wieczorem poszedem po Charpillon. Kazaem jej zapakowa manatki i pj za mn. Usuchaa i znalelimy si pod naszym wsplnym dachem.

NOWE AWANTURY Z CHARPILLON OBIAD U MALINGHAMA WIZYTA W NEWGATE PAPUGA

Nasz pierwszy dzionek upyn bardzo mile. Charpillon bya szaleczo wesoa. Zjedlimy sut kolacj i poszlimy do ka. Skradem jej kilka causw, pozwolia mi caowa piersi, dotkn najbardziej tajemnych zaktkw ciaa, ale w ostatniej chwili znw stawia opr. Sprbowaem si dsa i wtedy przytoczya bahe usprawiedliwienie. Odparem na to, e teraz za pno na te obiekcje, i usiowaem przemoc dosta si do sanktuarium mioci, ale tak mocno zacisna uda, e musiaem przybra pozycj rzenika wiartujcego ciel. Wyczerpay j te wysiki i ju sdziem, e ta dziwaczna walka lada chwila ustanie, kiedy zmieniwszy metod i nadawszy oczom namitny wyraz, ndznica przytulia mnie do piersi. Wyperswadowaa mi, e gotowa ustpi z wasnej woli, poniechaem wic siy. Pieciem j czule i pokrywaem pocaunkami. Ona za zarzucia mi ramiona na szyj i tak mocno cisna za gardo, e musiaem baga aski. Jeszcze kilka sekund i byaby mnie udusia. Poda kreatura! Zwariowae pan? Nie widzisz, e ledwo mnie nie udusia? Zsiniaem cay. Jeeli nie podobaj ci si moje pieszczoty, moesz z nich zrezygnowa. Bd pewna, e ju duej nie bdziesz robi ze mnie durnia. Co za dziwny z ciebie czowiek! Albo skarysz si na mj chd, albo narzekasz na zbytek namitnoci. Dzikuj za tak namitno: zgniota mi tchawic. Chcesz pani by moj, czy nie chcesz? Z caego serca chc by twoj. A wic stawiam warunek, aby mnie nie braa za szyj. Trzeba przyzna, e dziwaczny z ciebie kochanek, mj panie. Chod bliej, tylko nie bd brutalny.
195

W odpowiedzi na moje ponowne czuoci nie skpia mi pieszczot. Wreszcie kiedy zdawao mi si, e jestem ju bliski triumfu, zadaa mi taki bl we wraliwe miejsce, e sdzc si okaleczonym z krzykiem wyskoczyem z ka. Zasuya sobie na tgie baty! Jeste bezczelny obuz! Znowu zaczynasz! Wykrzywia si pogardliwie. Istotnie byem godzien pogardy i powinienem by zabi t kreatur. Och, czytelniku, pewnie miejesz si ze mnie. Pozwl jednak, e ci zapytam: czy bye kiedy zakochany? Czy nigdy nie pragne bez pamici jakiej kobiety? A wic na moim miejscu uczyniby to, co ja: znowu wrciem do ka i bagaem przebaczenia. Krtko mwic dopia tego, em usn na jej piersi: ja wyczerpany, ona nie tknita. Ocknem si o wicie, kiedy jeszcze spaa. Zapragnem skorzysta z tego, ale raptownie zbudzona zerwaa si i w napadzie wciekoci zarzucia mi to, co nazwaa naduyciem zaufania. Chciaem j uspokoi, ale mnie zwymylaa. Przeciwstawiem jak najwiksz czuo tym obelgom i przybliyem usta, by na jej wargach zoy prawdziwie ojcowski pocaunek, gdy z caej siy zdzielia mnie w twarz. Tego ju byo za wiele: zerwaem si i kopnem j w krzye. Zerwaa si rwnie i wrzeszczelimy jedno przez drugie. Cisnem jej suknie w twarz, ona we mnie spodnie. Schwyciem tamburek ze stou i bronic si uyem go za pocisk. Trafiem w Charpillon, ktra na cae gardo zacza krzycze, e zamaem jej nos. Trzeba przyzna, i krew si laa. Podaem jej wic szklank wody, lecz gwatownym ruchem okcia wylaa mi ca zawarto na koszul. W tej samej chwili zjawi si waciciel domu. Zacz mnie strofowa po angielsku. Nie suchajc, co mwi, odpowiedziaem po wosku, a zatem zrozumia mnie nie lepiej ni ja jego. Spostrzegem, e Charpillon opowiada mu wszystko alc si na moje traktowanie, a e pogrozi mi pici, stanem w pozycji do walki. Na szczcie zjawili si inni ludzie: mczyni i kobiety. Oboje bylimy wci w koszulach, bo w tym nieadzie nie moglimy odnale garderoby. Odzyskawszy jaki taki spokj, dokoczylimy wreszcie toalety i Charpillon ratowaa si ucieczk zostawiajc mnie wrd tych ludzi toczcych si w pokoju i na schodach. Owa przygoda wzburzya mnie szalenie. Byem taki wcieky na siebie, e gdybym mia jak bro pod rk, bybym si zabi. Zamknem si w domu na ca dob i nie przyjmowaem nikogo. Pierwszy dosta si do mnie Goudar. Przychodz z przyjacielsk rad. Id pan do diaba! Charpillon ma nos spuchnity jak bania... Tym lepiej, szkoda, e jej ba nie rozbiem. Pozwl mi pan powiedzie: to rzecz powana i dobrze zrobisz odsyajc jej manatki i agodzc spraw. O to mi wanie chodzi! Jeste czowiekiem rozsdnym i te panie s te rozsdne. Zadowol si odszkodowaniem w wysokoci stu gwinei. Chciabym wiedzie, askawco, czy nie zabraknie im czelnoci, aby i nadal bra ode mnie pienidze! A czemu by nie? Wic nie wiesz, co zaszo? Wiem wszystko. Wystrychna pana na dudka, a ty j paln, ale jestemy w kraju, gdzie to nie pobici pac kar. Poza tym zobowizae si pan wyliczy matce sto gwinei po nocy spdzonej z crk. Drwisz pan czy o drog pytasz?! Nazwaby t noc miosn? Zreszt wracaj do pani Augspurghor i powiedz, e jeeli przyjmie t kwot, zobowizuj si przynie j osobicie.

196

 Kazaa mi powiedzie, e moesz si stawi przed nimi, bo przyjm ci jak przyjaciela. Doskonale, zaraz id. Szalaem wprost z gniewu i idc czuem, e gotwem powtrzy scen z nocy, lecz na widok Charpillon zo mnie opucia. Miaa straszliwie opuchnit twarz. Ze sw matki dowiedziaem si, e od dwudziestu czterech godzin gorczkuje bez przerwy, lecz e jej sodki anioek (tak nazywaa crk) nie potrafi ywi najmniejszej zoci do mnie i ogromnie auje zmartwienia, ktre mi sprawia. Gupio postpibym znw wymylajc tej nieszczliwej dziewczynie. Rozsdek powinien by doradzi mi opuszczenie tego domu, jednak zostaem. Dlaczego? Tego po dzi dzie nie mog poj, ale racja, e mam ju siedemdziesit lat. Po trzech tygodniach Charpillon odzyskaa dawn urod, a ja znw klczaem u jej ng gruchajc niby gobek. Prawda, e bya dla mnie askawsza ni zwykle: tylko przy mnie wydawaa si szczliwa, i tym razem wyobraaem sobie, e naprawd podbiem jej serduszko. Pamitam, e kiedy bagaem j, aby nareszcie ulegoci ukoronowaa moj mio (czytelnik raczy zauway, jak wstydliwie si wyraziem), odpowiedziaa przedziwnie wdzicznym bilecikiem, i nieodwoalnie postanowia mi si odda. Zdjty przemon radoci szukaem odpowiedniego prezentu i w kocu postanowiem zwrci jej weksel na sze tysicy dukatw wystawiony na Bolome, to jest owe pienidze, ktre ten frant wycygani ode mnie z pomoc jej rodziny. Po wymianie pierwszych uprzejmoci wydobyem z portfelu wspomniany weksel i powiedziaem Charpillon, e zamierzam napisa na nim uiszczony i zoy go w jej rce. Cieszya si gono z tak wspaniaomylnego prezentu, a stara Augspurghor o mao co nie uronia kilku ez z rozrzewnienia. Przez cay wieczr bylimy najlepszymi przyjacimi. Zmrok zapad i znw rozpoczem moj litani baga. Spostrzegem, e Charpillon bya zaaferowana i roztargniona: spucia wzrok, odwrcia gow i w kocu owiadczya, e dzi nie moe zaspokoi moich prb. Klczaem przed ni, gdy wygaszaa te mie sowa. Podniosem si chodno, wziem paszcz i szpad, i w milczeniu skierowaem si ku drzwiom. Powiedziaa mi wwczas jak Berenika i z do aosn min: Jak to, kochamy si i pan odchodzisz? Oczywicie. Wtedy zapomniaa o sentymentalnym tonie i wykrzykna cakiem bezwstydnie: Wic nie chciaby spa ze mn? Nie. I nie ujrzymy si jutro? Zapewne. egnam pani. Nazajutrz przed sm zaanonsowano mi Charpillon, ale powiedziaem Murzynowi: Zabraniam ci wpuszcza t pani. Doprawdy? rozleg si czyj piewny gosik. Rozsunem kotary przy ku: to bya Charpillon. Skoro mn wzgardzi, mj panie, nie przychodz, aby mwi o mojej mioci, lecz o interesie. Jeli ju mowa o interesie, to przede wszystkim zechciej pani zwrci mi weksle, ktre daem ci wczoraj nie yrowane. Nie mam ich przy sobie i wanie o tym chciaam z tob pomwi. Czemu dasz ich zwrotu? Czemu, panienko, czemu! Ale to miechu warte! Wpadem w sza, bo przerwaa tam hamujc , co mnie dusia. By to straszliwy wybuch gniewu, wybuch, ktrego domagaa si caa moja natura. Charpillon bez mrugnicia zniosa t burz, a kiedy ujrzaa mnie wyczerpanego, zalewajcego si zami, zabraa gos:

197

 Nieszczsny i niesprawiedliwy czowieku, czy nie zrozumia, e moje postpowanie wzgldem ciebie wynika z przysigi? Przysigi? Komu zoonej? Mojej matce: przysigam na Ewangeli, e aden mczyzna nie posidzie mnie pod jej dachem, a jeli dzi przyszam do ciebie, to po to, aby ci da ostatni dowd mioci i zosta tutaj, jak dugo zechcesz. Nie myl, drogi czytelniku, e ta propozycja ukoia mj wcieky gniew. atwiej przej od mioci do nienawici, ni od nienawici do mioci. Charpillon doskonale wiedziaa, e duma nie pozwoli mi od razu sign po ni. Ju pniej, dokadnie przemylawszy to wszystko, pojem ca zrczno jej gry. Ten may potwr opuci mnie dopiero po omiu godzinach. Jada przy moim stole i wbrew mojej woli, a ja musiaem kaza poda sobie oddzielnie, bo nie chciaem patrze na jej przebrzyd twarzyczk. Nic nie mogo jej zrazi, ani pogarda, ani ponienie. Odesza umiechnita zapewniajc, e znw przyjdzie. Par dni wcale o niej nie syszaem i nawet przez moment sdziem, e zupenie mi zobojtniaa. Tak wic w Londynie nel mezzo del cammin di nostra vita32, jak mwi stary Dante, mio najbezczelniej zadrwia sobie ze mnie. Miaem trzydzieci osiem lat i dochodziem do koca pierwszego aktu tej tragikomedii, jak wszyscy gramy na tej ziemi. Ktrego wieczoru na wychodnem z Green Parku dowiedziaem si od Goudara, co si dzieje u moich filutek: Charpillon bya w kwitncym zdrowiu, caa jej rodzina w doskonaych nastrojach. Dobrze zapytaem. A czy to przypadkiem nie za moj przyczyn? Gdzie tam. Unikaj rozmowy o panu. Ze dwadziecia razy naprowadzaem rozmow na paski temat, ale wszyscy milcz jak zaklci. Pewnego dnia zjawi si u mnie Malingham, aby mnie zaprosi na obiad. Zapytaem, kto bdzie, i przytoczy mi na to cakiem obce nazwiska. Przyjem wic zaproszenie. O wyznaczonej godzinie zastaem u niego dwie mode damy, Flamandki, niepoledniej urody, ale jedna bya z mem, druga za pozwalaa si emablowa jakiemu modziecowi, ktrego zwaa kuzynem. Byy te inne panie, wszystkie wielce inteligentne i dobrze wychowane, lecz znacznie mniej atrakcyjne pod wzgldem wygldu. Kiedy mielimy ju siada do stou, zaanonsowano nowego gocia: bya to Charpillon. Oczywicie, gdyby si to stao chwil wczeniej, bybym wyszed niepostrzeenie, ale skoro ju podaem rami jednej z Flamandek, musiaem zosta. Przy stole moja ssiadka zwierzya mi si ze swego alu, i musi wyjecha z Anglii nie obejrzawszy parku w Richmond. Wiedziony kurtuazj zdradziem gotowo zawiezienia jej tam nazajutrz wraz z mem, co syszc reszta towarzystwa wyrazia ch przyczenia si do nas. Was jest osiem osb rzeka Charpillon bd wic dziewit. Niegrzecznie byoby pani odmwi, ale e w moim powozie jest tylko osiem miejsc, pojad konno... Nie potrzeba odpara bezwstydnica wezm ma Emili (crka pana Malinghama) na kolana. W Richmond Charpillon odcigna mnie na bok i oznajmia, e pomci si na mnie za uczyniony jej despekt. O jakim despekcie pani mwisz? O tym, co mi uczyni wczoraj przy obiedzie. Czemu nie chcia mnie zaprosi na ten spacer? Bo jeste pani intrygantk, oszustk, zwyk gamratk... Na co, miast si rozgniewa, wybuchna miechem.
32

Nel mezzo... w samym rodku naszej drogi ycia.

198

 miejesz si? Mame ci przypomnie tych wszystkich, co ci posiadali: lord Grosvenor, lord Hill, kady attach z ambasady portugalskiej, Morosini i jego Wenecjanie! Dosy! Nie chc wicej sucha. A ja chc kontynuowa. Sysz nas! Dlatego wanie mwi. Oszczd mnie. Ale nie jeste tylko gamratk, lecz take szachrajk. Gdzie s moje weksle? Dostaniesz je pan. Bd spokojny. To zapewnienie wcale mnie nie uspokoio i dlatego znw j zagabnem o to przy stole, gdy siada obok mnie. Po obiedzie posza ze mn na spacer i tak to zrcznie zaaranowaa, e zabdzilimy w parku, ktry jak mwia zna doskonale. Tymczasem zapdzilimy si w gb labiryntu i nie potrafiem z niego wyj, a wieczr si zblia. Nie mog ju kroku zrobi, prosz, sidmy tutaj, mj panie. Nie myl pani, e mnie znowu zapiesz w sida. Kt by o tym myla! Pozwl mi jeno troch wypocz. Wypocznij, ja za poszukam drogi. I odszedem natychmiast. Myszkowaem tu i tam, ale zawsze wracaem w to samo miejsce, gdzie ona siedziaa. Sfatygowany tym krceniem si w kko, rzuciem si na traw, a Charpillon wydawaa si tylko na to czeka. Leaa w jak najbardziej pontnej pozie i cho z dala ode mnie, widziaem tajemne zaktki jej ciaa. W kocu wstaem i pomstujc na samego siebie, wbrew woli podszedem do niej. Nie chowajmy zoci do siebie powiedziaa zbli si pan i pogadamy. Nie bd hipokrytk, czas zakoczy t komedi. Nie jestem hipokrytk i masz tego dowd. To mwic wycigna pikn rczk, by mi da lubien pieszczot. Gdyby zechciaa powiedziaem nie tylko owe weksle, lecz mj cay majtek byby twoim. Jak to, tutaj, pod goym niebem, gdzie w kadej chwili mgby nas kto dojrze! Zmrok ju zapada. Ustpe mi, bagam. Boj si ciebie! Ogarnity gorcym podaniem, z furi rzuciem si na ni, ale wyrwaa mi si zrcznie i zacza ucieka. Dopdziem j w mgnieniu oka i niby satyr uganiajcy si za nimf, objwszy wp ciaa, obaliem na muraw. To nieszlachetne! Bd si bronia i nie posidziesz mnie yw. Na te sowa do reszty straciem panowanie nad sob i wycignwszy sztylet przyoyem jej ostrze do garda mwic: Jeli nie bdziesz mi powoln, zabij ci! Skoro tak, rb, jak uwaasz. Pamitaj tylko o jednym: gdy ju zaspokoisz brutalne podanie, nie rusz si z miejsca. Ludzie bd musieli przyj po mnie, a ja nie bd ukrywaa twojego niecnego postpku. Jeszcze nie skoczya, gdy mi ju rozum powrci. Bez sowa wsunem sztylet do pochwy i uciekem co tchu. I czy uwierzycie? Charpillon pobiega za mn, pomoga odnale wyjcie i uja pod rami, jak by nigdy nic. Kiedy przyczylimy si do towarzystwa, zapytano mnie, czym aby nie chory, podczas gdy na twarzy Charpillon nie malowao si nawet najmniejsze wzruszenie. Po powrocie do Londynu wysaem jej matce taki oto bilecik: Pani, zechciej natychmiast odesa mi moje weksle, bo bd musia przedsiwzi wielce przykre ci kroki. Odpowiedziaa:

199

Dziwi si panu, e zwracasz si do mnie o zwrot weksli, ktre da mojej crce. Ona za prosi, bym ci zawiadomia, e odbierzesz je, gdy staniesz si rozsdniejszy, i pod warunkiem, e ju nigdy nie zapomnisz o szacunku, jaki jej winiene. Krew mi uderzya do gowy, gdym czyta ten list. Do licha, powiedziaem sobie, ja je naucz gada! Uzbroiem si w pistolety i w lask z nieodpartym zamiarem pogaskania ni plecw obu kobiet i zdecydowany rwnie rozprawi si z oboma ajdakami, ktrzy ich nie odstpowali, gdyby chcieli oni stawi mi opr. Ju miaem wej w progi domu, kiedy dostrzegem fryzjera Charpillon, ktry co wieczr skrca jej papiloty, a e chciaem ze swojej misji wywiza si bez wiadkw, postanowiem zaczeka na jego wyjcie. Po p godzinie perukarz jeszcze nie wyszed. Zauwayem tylko wychodzcych Rostainga i Goumona, z czego byem wielce zadowolony. Zostawili drzwi uchylone, wliznem si wic do rodka i wszedem na gr pod pokj Charpillon. Pchnem drzwi i zobaczyem zwierz o dwch plecach, jak mwi Szekspir. Spd owego zwierzcia stanowia Charpillon, gr za perukarz. Na mj widok zwierz si rozdwoio: grna cz znikna jak cie latarni magicznej, inkasujc na drog tgi cios w krzye, gdy dolna skulia si na kanapie, wydajc aosne okrzyki. W tej samej chwili wpady do pokoju ciotki, matka, suba i murem otoczyy Charpillon, ktra umilka. Sypny si na mnie obelgi, kazano mi wyj. Coraz bardziej rozwcieczony odparem, e z pewnoci wyjd, ale przdy wymierz sobie sprawiedliwo na tych wszystkich ndznikach, co mnie oszukali, i signem po pistolet. Kobiety uklky przede mn i poskaday rce jak do modlitwy. Na ten akt pokory skierowaem swj gniew w inn stron: za przelanie krwi przyszoby mi drogo zapaci, ale e czuem potrzeb poamania czego, poniechawszy ng i rk kobiet, zabraem si do mebli. Lustra, porcelana, meble wszystko latao i rozsypywao si pod ciosami. Moja laska i szyby pky w tym samym czasie. A potem wyrzucaem meble przez okno, a wreszcie zostaa tylko ta przeklta kanapa, na ktr padem wyczerpany obok Charpillon, zemdlaej lub udajcej omdlenie. Te moje czyny cigny nocnego stranika. Przyszed zapyta o powody tych haasw. Wsunem mu trzy dukaty w ap i to wyjanienie go zadowolio. Wyszed, a ja zamknem drzwi za nim. Wrciem do pokoju, siadem na kanapie i zadaem od matki Charpillon oddania weksli. Zwr si pan z tym do crki. Spojrzaem na kanap nikogo ju tam nie byo. Zapakana suca wyjania, e panienka ucieka, kiedy wszed stranik. O przeklty, po tysic razy przeklty dzie, w ktrym pan przyby do Anglii! Moja crka, moja biedna crka bezradnie biegajca w nocy po ulicach miasta! krzyczaa pani Augspurghor. Tymczasem zaczy mnie ju gnbi wyrzuty sumienia obudzone znikniciem Charpillon. Idcie powiedziaem do kobiet rozpyta ssiadw. Ta, ktra przyniesie mi wiadomo, e panienka si znalaza, dostanie gwine. Suce rozbiegy si natychmiast, ciotki poszy za nimi, mimo baga pani Augspurghor, ktra panicznie baa si zosta sam na sam ze mn. Po godzinie wszystkie wrciy bez adnych wiadomoci i jy znw paka i lamentowa. Aby je uspokoi, przyrzekem, e wynagrodz szkody, ale rozszlochay si jeszcze goniej. Wtedy mylc, e z tym skocz, owiadczyem, e rezygnuj jedynie z pretensji do moich weksli. Nie przynosi mi to zaszczytu i nie byo te zbyt wielkoduszne: oto owoce nieopamitania! Nazajutrz skoro wit zawiadomiono mnie, e zguba si znalaza. Przysza z tym jedna ze sucych. Spodobaa mi si: uwaaem j za szczer, zwaszcza gdy powiedziaa, e mnie polubia bdc wiadkiem mojej namitnej mioci dla jej modej pani. Bya to te jedyna suca, ktra jako tako potrafia wysowi si aman francuszczyzn. Gdyby czytelnik chcia mnie wymia z racji gupiego zaufania do tej dziewczyny, nie miabym mu na to nic do powiedzenia i powtrzybym tylko pytanie: czy nigdy nie by zakochany?

200

Suca przysigaa, e jej pani mnie kocha, a swoje uczucie ukrywa tylko przez wzgld na matk, ktra mnie nienawidzi. C, ma ku temu powody. Ale powiedze mi, dokd ucieka twoja pani, czy aby nie do swojego fryzjera? Bya u naszego kupca galanteryjnego na Soho Square. Przyprowadzilimy j z gorczk, fakt o tyle gorszy, e jest akurat w samej peni przykrego dla kobiety okresu. C mi tu za bajki pleciesz! Na pewno ci tak nauczono. Czybym wczoraj na wasne oczy nie widzia fryzjera... Krci jej papiloty. Krci jej cakiem co innego, u licha!... To niemoliwe, panienka by na to nie pozwolia. Jest za dobrze wychowana, co? Ide do niej i powiedz, e dzi przyjd, bo jej pragn. Przecie ley w ku. Tym lepiej. Dziewczyna odesza i ju si nie pokazaa. Po poudniu poszedem do Charpillon; jedna z ciotek zatrzymaa mnie na schodach. Na mio bosk, stj! Chodzi o ycie twoje i siostrzenicy, bo nasi przyjaciele czekaj na ciebie z broni... A wic dowiem si, jak ni wadaj. Boe, mj Boe, chcesz nas zgubi. Siostrzenica majaczy, cigle ci widzi z pistoletem w rku. Uwzie si na jej ycie!... Wzruszyem ramionami i poszedem do domu. Nazajutrz znw prbowaem zobaczy si z chor i znw mi tego odmwiono. Ciotka oznajmia, e lekarze nie widz dla niej ratunku. To jeszcze nie znaczy, aby nie wyzdrowiaa. Pan wie, e miaa akurat okres. Cigle to samo! A balwierz? Zabrako panu rozumu. W takiej chwili dobrze wychowany kawaler powinien udawa, e nic nie widzi. Zaiste, masz pani wspaniae zasady. Wychodzc natknem si na Goudara. Umiera rzek mi. Widziae j pan? Nie, powtarzam, co mi powiadano. Suca mwi, e jak by si wcieka. Gryzie ludzi, gdy do niej podej, i cakiem naga tarza si po ku. Zdesperowany chodziem do rana po swoim pokoju. Goudar mnie nie odstpowa, ale ja cay czas tylko monologowaem. O wicie znw pobiegem po wiadomoci. Wprowadzono mnie do pokoju, w ktrym dojrzaem jak chud posta piewajc psalmy. Zmara? Niech si dzieje wola nieba! Jeszcze oddycha, ale za godzin skoczy. Wtedy porwaa mnie nieprzeparta ch targnicia si na wasne ycie. Wrciem do domu, spisaem testament legujc wszystko, co mam, panu Bragadinowi, wziem pistolet i ruszyem ku Tamizie z zamiarem strzelenia sobie w eb na parapecie mostu. Na Mocie Westminsterskim kto schwyci mnie za rk; by to pewien szlachcic nazwiskiem Egard, ktrego poznaem u lorda Pembroke. Wygldasz, kawalerze, na bohatera jakiego dramatu. Dokd to zmierzasz z tak tragiczn min? Sam nie wiem. Co ci si stao? Nie wiem. Cae szczcie, e tu jestem. Zamierzasz zrobi jakie gupstwo, wida to po twoim obliczu.

201

 Powtarzam: nic mi nie jest i egnam pana. Ale Egard zatrzymujc mnie zauway luf pistoletu sterczc z mojej kieszeni. Dobrze rzek a zatem sprawa honorowa! Bdc paskim przyjacielem nie puszcz ci samego. Zostan twoim wiadkiem, jeli sobie yczysz. Przysigam odparem z umiechem e z nikim si nie pojedynkuj. Po prostu wyszedem na spacer. Skoro tak, bd ci towarzyszy. wietnie. Szlimy, ja w milczeniu, on gadajc bez przerwy. Tymczasem nabralimy apetytu, zaproponowa mi wic, abymy razem zjedli obiad. Bylimy akurat przed Kanone, synn londysk restauracj, gdzie po herbacie i likierach mona sobie byo kaza sprowadzi panie do umilenia czasu. Przez cay obiad nie odezwaem si swkiem, ale jadem za czterech. Przy deserze podesza do Egarda jedna z piknych dam. Mam przyjacik, Francuzk owiadczya ta nimfa. Cudownie! wykrzykn Egard. Zabawimy si w dwie pary. Nie wypadao mi odmwi. Odoyem swoj miercionon bro, kule wyrzuciem przez okno i uciskaem Egarda. Dobrze sobie na to zasuy, bo uratowa mi ycie. Obie nasze towarzyszki byy jak by stworzone do zabawy, jednak wczorajsze emocje zupenie zbiy mnie z ng. Mio wasna, ktrej mczyzna w podobnych wypadkach nigdy nie chce uchybi, kazaa mi godnie odgrywa swoj rol, c z tego, kiedy wszystkie pieszczoty owej licznotki kierowane byy jak by do kamiennego posgu. Angielka podobaa mi si znacznie wicej od Francuzki i prosiem Egarda, by mnie wytumaczy przed ni z tego, zupenie nie zamierzonego, braku uprzejmoci w okazywaniu jej wzgldw. Nie uwierzya i chciaa si naocznie przekona o prawdzie moich sw. Zachcaa nas te do picia twierdzc, e bachusowy nektar rozpali krew zasta w moich yach. Bachus skoni mnie do powiedzenia kilku gupstw, ale nie zdoa natchn do czynu. Wwczas Egard wyszed i sprowadzi trzech lepych muzykantw. Kaza te nam rozebra si i zupenie nago odtaczylimy taniec satyrw. Nogi mi si uginay i nie mogem utrzyma rwnowagi. Gdyby nie moja tga budowa, przypominabym prawdziwego Sylena. Po tacu padem na posadzk i ju tylko napawaem si widokiem przedstawienia, w ktrym nie mogem bra udziau. Dalimy kadej z tych pa po cztery gwinee, to znaczy prosiem Egarda, by je da za mnie, bo nie zabraem ani szylinga z domu idc na przepraw przez Styks. Samobjcze myli jeszcze mi si tuky po gowie, ale mwiem sobie, e musz przedtem zapaci ten dug, a Egard, wci z obawy o moje ycie, zaprowadzi mnie do Ranelegh. Przespawszy si godzin mg zacz now orgi. I tu wanie los przygotowa mi dziwne spotkanie. Taczono w rotundzie i pewna dama, ktr zawsze widziaem tylko z tyu, zwrcia moj uwag swoimi wdzicznymi ruchami. Nagle odwrcia si i poznaem Charpillon. Wosy zjeyy mi si na gowie, a w stopach uczuem straszliwy bl. Egard opowiada potem, e myla, i jest to atak epilepsji, tak pobladem na twarzy. W mgnieniu oka rozsunem patrzcych, podszedem do Charpillon i powiedziaem jej par sw. Nawet nie wiem, co mwiem, ale ucieka przeraona. Wtajemniczyem Egarda w rzecz ca, a perfidia tej cnotnisi wprawia go w choleryczny gniew. By nie mniej ode mnie wzburzony. Ta dziewczyna rzek bya tu z hrabi Grosvenorem, bo przyjechaa jego powozem. Musisz si pan zemci. Masz przecie list, w ktrym stara przyznaje, e powierzye jej crce dwa weksle; zadaj ich zwrotu i wtr baby do wizienia. Zasmakowaa mi ta rada i pobiegem do prokuratora. Moja pretensja wydaa mu si bezsporna. Zoyem przysig, jak jest w tutejszym zwyczaju, i uzyskaem nakaz aresztowania. Bez chwili zwoki poprowadziem zbirw do dzielnicy, gdzie mieszkay te stare babska; gdy

202

pokazywaem owym zbirom dom i ciotki siedzce w oknie, dojrzaem rwnie Charpillon. Wzruszy mnie jej widok i odszedem czym prdzej. W saboci serca skonny byem wwczas odwoa w straszliwy nakaz. Nazajutrz wszed do mnie rozpromieniony Goudar. Znakomicie! To si nazywa dziaa! Gratuluj panu! Kobiety siedz pod kluczem: wiem wszystko od babki. Siepacze przyszli po jej crki, ktre z pocztku udaway gupie. Wdrwka do Kings Bench wcale im si nie umiechaa. Nikt na to nie zwaa, po prostu zapakowano je do karetki wiziennej. Wtedy ci rajfu... Rostaing i Goumon pokazali zby. ajdaki wycignli szpady, ale dostali w zamian po kopniaku i wrzucono ich do karetki jak zgnie jabka. A Charpillon? Zamana blem: mona skona ze miechu. Pozwolia zamkn si ze staruchami. Wesoej zabawy! Bdzie im gotowaa i sprztaa, bo nie maj szylinga przy duszy. Jest chyba wcieka na mnie? Nie chce nawet sysze paskiego nazwiska. W jej oczach jeste najstraszniejszym potworem. Myl, e to ju koniec zabawy, a szkoda, bo z dnia na dzie stawaa si ciekawsza. Ten koniec zabawy, jak zobaczymy, mia by dla mnie bardzo przykry. Od wielu dni nie widziaem ju Egarda, kiedy pewnego piknego ranka wpad raptownie do mojego pokoju i cisn dwiecie pidziesit gwinei na ko. Co to za pienidze i czemu si pan tak dugo nie pokazywa? Drogi przyjacielu, jestem zakochany. Stara historia. Prawd mwic ta kobieta jest czarujca. Wierz na sowo, ale o kim mwisz? Znasz j u licha! To to Charpillon. I zgaduj, e pacisz jej dugi. Serdeczne dziki. adnych si rzeczy napatrzysz. Anulowaem weksle i mylaem, e sprawa si na tym skoczya. Myliem si. Odjedaem o pnocy z balu za patnymi biletami wstpu, w apartamentach, ktre niegdy zajmowaa Cornelis, kiedy ju niedaleko domu kto zawoa: Dobranoc, kawalerze Seingalt! Wysunem gow przez okno i odpowiedziaem na to pozdrowienie, gdy nagle dwch ludzi zatrzymao powz i przyoyo mi pistolety do piersi. Aresztujemy ci w imieniu krla! Nie straciem zimnej krwi i zapytaem, z jakiego to powodu. Dowiesz si pan w wizieniu. Dokd pojedziemy? Jutro do sdziego, pojutrze do Newgate, ale do witu zatrzymamy pana w biurze policji. Pocztkowo bardzo spokojnie potraktowaem ow przygod, bo sumienie miaem czyste. Przyrzekem sobie jednak nigdy nie ama starego i bardzo mdrego zwyczaju nieodpowiadania w nocy na nieznajomy gos. O wicie zaczto si szykowa, aby zaprowadzi mnie przed sdziego, ktry dysponowa winiw do Newgate. Kazaem sprowadzi sobie lektyk, bo gdybym ukaza si na ulicach w stroju balowym, motoch obrzuciby mnie obelgami i botem. Moje wejcie wywoao wielkie poruszenie wrd obdartusw wypeniajcych sal. W jej gbi ujrzaem zasiadajcego w fotelu starca z przepask na oczach, ktry wysuchiwa wyjanie skadanych przez tum oskaronych. By to sdzia: powiedziano mi, e jest lepy i nazywa si Fielding. Staem przed obliczem, autora synnej ksiki Tom Jones. Panie Casanova rzek mi po wosku jest pan skazany na doywotnie wizienie. Kara do cika i za przestpstwo, ktrego nie znam. Prosz mi rzec, cem uczyni nagannego.

203

 Paska proba jest zrozumiaa. Zreszt nie jestemy w kraju, gdzie wiesza si czowieka nie powiedziawszy mu za co. Na podstawie zezna dwch wiadkw zostao stwierdzone, e usiowae oszpeci mod dziewczyn. To kalumnia, podobna zbrodnia nigdy mi nawet przez myl nie przesza. A jednak mamy na to dwch wiadkw. Faszywych. Ta dziewczyna zwie si Charpillon, czy nie tak? Oskara mnie, gdym zawsze dawa jej dowody gbokiej mioci. A zatem przyznajesz pan, e nigdy nie miae zamiaru uderzy jej? Stwierdzam to. Doskonale. Zatem bdziesz mg odej spokojnie po zoeniu kaucji. Badanie byo skoczone, tote natychmiast wysaem sub do kupcw londyskich, bliej mi znanych. A tu nowa przeszkoda: zjawia si szef zbirw i chce mnie wie do Newgate. Prosz zaczeka do wieczora, przynios kaucj. Sprawiedliwo nie czeka. Ten czowiek zosta opacony przez paskich przeciwnikw szepn mi jeden z obecnych przy tym. Zmieni zdanie, jeli mu co dasz. A ile da? Dziesi gwinei. Nie dostanie nic. W dodatku chciaem zwiedzi Newgate, a teraz mam sposobno. Idziemy. Nie, nigdy nie zapomn okropnego wraenia, jakie wywar na mnie widok owego pieka. Znalazem si w jednym z Dantejskich krgw i to w tym najokropniejszym. Dzikie postacie, jadowite spojrzenia, ponure umiechy wszystkie rodzaje zawici, rozpaczy i wciekoci. By to straszliwy obraz. Ci nieszcznicy powitali mnie gwizdaniem: winienem to balowemu strojowi. Wielu podeszo, aby mnie wypyta, nawiza rozmow, a moje zawzite milczenie wzbudzio w nich gniew. Zasypywali mnie obelgami mimo upomina dozorcy, ktry woa do nich, e jestem obcokrajowcem i nie znam jzyka. Ze strachem widziaem, e noc si zblia, bo lkaem si o ycie w tej jaskini. Na szczcie po godzinie zjawi si klucznik i oznajmi, e wniesiono za mnie kaucj i jestem wolny. U bram wizienia czeka ju powz. Wkrtce te znw ujrzaem sdziego Fieldinga; przed jego fotelem stali Pgu, mj krawiec, oraz Maisonneuve, dostawca win. Oni to byli moimi porczycielami. Pord publicznoci dostrzegem Rostainga podajcego rami jakiej zawoalowanej damie: bya to Charpillon. Za nimi szed kto inny, o kim niebawem wspomn i kto suy im za drugiego wiadka. Z chwil wniesienia kaucji za mnie, ustalonej na dwadziecia gwinei, Charpillon, ku swojemu alowi, moga spodziewa si wyroku skazujcego j na zapacenie kosztw procesu pod grob uwizienia. Nazajutrz po tym feralnym dniu Goudar przynis mi numer Saint James Chronicle zawierajcy opis caej mojej przygody. Nazwiska moje i Charpillon podawano tylko w inicjaach, lecz Rostainga i tego innego wiadka, Bottarelliego, figuroway w penym brzmieniu, a wynoszono ich pod niebiosa. Kiedy Goudar wyjani mi, e w Bottarelli uchodzi za pisarza, pomylaem sobie, e jestem na tropie autora tego szkalujcego artykuu, i wyszedem, aby si dowiedzie, gdzie w osobnik mieszka. Po drodze spotkaem Martinellego, ktry zna potrzebny mi adres i ofiarowa si pj ze mn. W ndznej klitce na czwartym pitrze, w najbrudniejszej dzielnicy Londynu zastaem czowieka otoczonego czworgiem dzieciakw i zapamitale co bazgrzcego. Nazywam si Casanova rzekem i jestem tym, ktrego przez paskie zeznania zamknito na godzin w wizieniu Newgate. Bardzo mi przykro. Sdzi pan, e to mi wystarczy?

204

 Panie, mam rodzin na karku, a przyrzeczono mi dwie gwinee. Myl jednak, e wystpie pan w roli, ktra ci moe drogo kosztowa. Czyby si nie ba szubienicy? Faszywego wiadka nie wieszaj, tylko deportuj. A poza tym, jak dowie wiadkowi faszywych zezna? Mog ci tego dowie! Gdziee mnie przedtem widzia, pytam? Omieliby si twierdzi, e bye trzecim naszym partnerem, Charpillon i moim? Przysigbym to, mj askawy panie, cho wiedziabym, e kami. Jeste najgorszym ze wszystkich szubrawcw. Racja, ale oto moje wytumaczenie, jeli nie usprawiedliwienie. I wskaza mi swoj rodzin. Czy to nie pan jeste autorem pewnego artykuu umieszczonego w dzisiejszym rannym Saint James Chronicle? Nie. Chciabym by napisa ten artyku, ale prawda jest, e go nie napisaem. Jak widz, parasz si pisaniem. A czy nie musz da kawaka chleba tym biedakom? Pisuj do gazet, mimo e si tym brzydz, bo moim prawdziwym powoaniem jest poezja. Daem gwine jego onie i to bya caa moja zemsta. Kiedym wraca do domu, usyszaem, e kto wyranie mnie woa; poznaem papug! Skd masz pan tego ptaka? zapytaem handlarza. Od pewnej damy. I umie mwi, co? Tylko jedno zdanie. Jakie? Casanova to ajdak. Kupuj papug, prosz, oto dwie gwinee. Zabraem ptaka i jak dzie dugi powtarzaem mu: Charpillon to ladacznica jeszcze wiksza od matki. Pod koniec tygodnia papuga tak wietnie nauczya si tego zdania, e je powtarzaa od rana do nocy miejc si przy tym haaliwie. Goudar, wiadek tej gadatliwoci, zapyta mnie: Czemu by nie wystawi jej pan na Placu Giedy? Przyniosoby ci to z pidziesit gwinei co najmniej. Spodoba mi si ten pomys i kazaem Yarbeowi stan tam z ptakiem. Nie bya to chciwo z mojej strony, tylko ch publicznego nazwania Charpillon tak, jak na to w peni zasugiwaa. Pocztkowo moja papuga nie moga pochwali si sukcesem, bo mwia po francusku, ale wkrtce zebra si tum. Goudar twierdzi, e widziano w nim matk Charpillon i jej ciotki, e odeszy wcieke i radziy si adwokata. A co myli Charpillon? Myli, e paski pomys jest bardzo dowcipny i pierwsza si nim bawi. W par dni pniej przeczytaem w gazecie, e damy zniewaone przez papug na Placu Giedy musz by albo bardzo ubogie, albo nie mie protektora, bo gdyby kto kupi ptaka, obelgi nie nabrayby takiego skandalicznego rozgosu. W innej znowu redaktor pisa, e autor owego artu z papug wart by Anglikiem z racji uszczypliwoci, cechujcej jego zemst. Czemu zapytaem kiedy Egarda nie odkupie pan mojej papugi, skoro tak uwielbiasz Charpillon? Z bardzo prostego powodu: powtarza ona bowiem dokadnie to, co o tej licznotce myl wszyscy, ktrzy j znaj.

205

A jednak papuga znalaza nabywc w osobie pewnego lorda, ktrego Charpillon tak jak mnie wystrychna na dudka. Potem nieraz jeszcze widywaem t kreatur, ale ju zupenie bezpiecznie dla mego serca i kiesy. Staa mi si tak obojtna, jak by bya cakiem obca.

NOWE PRZYGODY NAJRNIEJSZE POKUSY DAMA Z HANOWERU I JEJ CRKI KOCHAM SI W WIKTORYNIE
Uwolniony od tej dziwnej namitnoci podjem swoje wdrwki po Londynie. Pewnego dnia byem w Buckingham House, kiedy usyszaem swoje nazwisko w ustach kobiety. Uniosem wzrok i dojrzaem dwie mode osbki, zajadajce podwieczorek przy oknie. Pozdrowiy mnie gestem, jednak nie znajc ich poszedem dalej. Ale ju po paru krokach zaczepi mnie pewien oficer angielski mwic: To s Woszki i widzisz je pan nie po raz pierwszy. Wszedem razem z nim do domu i jakie byo moje zdumienie, kiedy powita mnie tam Porchini w uniformie oficera gwardii krla Jerzego! Z wan min przedstawi mi dwie panny jako swoje crki. To mi w sam czas przypomniao powiedziaem zegarki i zot tabakierk, ktre dwie inne panienki, rwnie paskie crki, ukrady mi w Stuttgarcie. Zegae pan odpar czerwony z gniewu. Siedzia przy stole i opycha si kremem. Filianka akurat staa pod rk, cisnem mu j w twarz i wyszedem. Ten prawdziwy Anglik poszed za mn i rzek: To bya ostra reakcja. Nie tak ostra jak sowa. Przyznaj pan jednak, e paskie podejrzenie jest ubliajce. To nie adne podejrzenie, tylko prawda. Porchini jest szubrawcem i okrad mnie. Gardz nim. Nie sdz, aby pan przez to chcia unikn dania mu satysfakcji, gdyby zada. Oczywicie, e nie. I sam si pan przekonasz, jakiego to rodzaju bdzie satysfakcja. Powiedz mu, e go czekam w Green Park za godzin, bo id po szpad i kij. Po co kij? Obiecuj bowiem wyoi mu skr w twojej obecnoci, chyba e przyszaby ci fantazja bi si za niego. Mwmy szczerze, drogi panie, czy znasz dobrze tego, kogo zwiesz swoim przyjacielem? Jest oficerem i to mi wystarcza. wietnie, a wic bd si bi z tob do upadego, jeli ci na tym zaley, ale nie przestan twierdzi, e Porchini to ajdak i sutener. Za godzin byem na umwionym miejscu. Zjawia si Porchini bardziej podobny do trupa ni do ywego, blady jak pierrot, z trzscymi si rkami. Prbuje mi co powiedzie, ale podnosz kij za ca odpowied i rozkazuj mu wyj szpad. Odmawia wic go wal. Wtedy umyka co si w nogach ryczc wniebogosy. Jego towarzysz przeprasza mnie stokrotnie i wsplnie kontynuujemy spacer. A kiedy dostarczam mu mao budujcych przykadw na temat osoby Porchiniego, mwi: auj bardzo znajomoci z tym czowiekiem, lecz c pan chce! Kocham si w najmodszej z jego crek i nie mog z nim zerwa. Wchodzc do parku dostrzegem owe dwie mode damy z Goudarem idcym midzy nimi. Skd znasz te panie? zapytaem go.

206

 To crki bogatego kapitana. Ktry handluje biuteri, co? Tak, kupiem od niego ten zegarek i te dwa piercionki. Suchajc Goudara obie panny rozemiay si i zapytay artobliwie: Ce pan zrobi z naszym kochanym ojczulkiem? Wyoiem mu skr jak si patrzy. To pikny uczynek i kocham ci za to rzeka starsza wycigajc do mnie rk. Naiwny Anglik, ktrego cakiem zbia z pantayku podobna nikczemno, odwrci si od tych istot przysigajc na wszystko, e jego noga nie postanie w ich domu. Wieczorem w towarzystwie Goudara poszedem do Covent Garden i Goudar zapyta, czy nie zechciabym by na koncercie signory Sartori. Zobaczysz pan tam pitnastoletni Angielk, ktrej ta wirtuozka udziela lekcji. Czy owa moda dama szuka protektora? Niechybnie. I gdyby pan chcia nim zosta, musisz si popieszy, albowiem dzi wieczr zjedzie si cay bogaty wiat, aby posucha Sartori, i kto gotw sprztn ci dziewczyn sprzed nosa. W mojej sytuacji finansowej nie uganiaem si za nowymi znajomociami, postanowiem jednak obejrze sobie ow mod dziewczyn, bo to mnie do niczego nie zobowizywao. Weszlimy wic i modziutka miss wydaa mi si bardzo adna, mimo to jej wdziki nie zdoay rozpali we mnie podania. Pewnie sdzisz, czytelniku, e jeszcze wci mylaem o Charpillon? Pomyka: trapia mnie wwczas platoniczna mio i cakowicie pochaniao wspomnienie Pauliny. Goudar wskaza mi palcem pewnego modego szlachcica liwoskiego, barona Stenaua, ktry na krok nie odstpowa piknej Angieleczki. Nie bd z nim o ni kruszy kopii powiedziaem. Po kolacji zaoferowano nam bilety na najbliszy koncert. Kupiem dwa, a Stenau wzi pidziesit: wynioso to pidziesit gwinei! Szturmem stara si zdoby t twierdz rzekem do Goudara. Mylaem, e Stenau to bogacz, a e rzuci mi par komplementw, odwzajemniem mu si tym samym i zaprzyjanilimy si. Niebawem zobaczymy, jak skoczya si dla mnie ta przypadkowa przyja. Mwic o Buckingham House zapomniaem przytoczy pewn anegdotk, ktra wietnie ilustruje angielskie poczucie humoru. Trzeba wiedzie, e aleje ogrodw tego paacu s obsadzone przejrzystymi grabowymi szpalerami, ktre je odgraniczaj od siebie. Pewnego popoudnia spacerujc wraz z Pembrokiem tymi alejami zauwayem, nie dalej ni o par krokw, szeciu panw siedzcych w kucki (atwo si domyli, w jakim celu) i plecami odwrconych do nas. Milordzie, c za nieokrzesani ludzie! Co chcesz pan przez to powiedzie? Mogliby przynajmniej kucn twarz do alei. le by zrobili, boby ich poznano, podczas gdy w tej pozycji... Dziwne rozumowanie. Ale suszne. Bo jeliby jaki lord lub nawet minister znalaz si wrd nich, to ucierpiaby na tym jego autorytet. Mwisz pan: minister, w takiej sytuacji? A czemu nie? Przecie potrzeba moe przyj nagle. Rzeczywicie, Anglicy zawsze wszystko robi inaczej ni reszta ludzi. Od Sartori wyszedem tak, jak przyszedem, cakowicie obojtny. Goudar rzek mi: Nie poznaj pana: uroda tej Angieleczki nie zrobia na tobie najmniejszego wraenia. A przyznaj, e to icie krlewski ksek. Nieche si ten Liwoczyk rujnuje, jeli ma ch. Ja mu w drog nie wejd. Szukasz pan tanich i urozmaiconych miostek. Myl, e mam co dla pana.

207

 Znw kobiety! Mj drogi panie, z ciebie niezmordowany dostawca. Zawsze si tym trudniem. Posuchaj pan mojej propozycji. O dwa kroki std mieszka pewna dama z Hanoweru, koo pidziesitki... Dzikuj piknie. Cierpliwoci! Biedaczka jest w wielkiej potrzebie: ma na utrzymaniu star matk i uomn ciotk. Ale to istny szpital! Zamierzaby mnie tam zaprowadzi? Suchaj pan dalej. Jej m jest lepy, bezsilny i nie bdzie mg sprzeciwi si moim planom. Pan sobie drwisz ze mnie, panie Goudar. I odwrciem si od niego. Zapa mnie jednak za rami i pocz wrzeszcze na cae gardo: Ta kobieta ma pi crek, syszy pan, pi! Jedna pontniejsza od drugiej. Zaczynam rozumie. Jake mog wyy, chyba bardzo le! Drogo by mnie to kosztowao, gdybym mia karmi ich wszystkich. Zachowasz ten seraj tak dugo, jak zechcesz, a potem, pewnego ranka: moje uszanowanie. Poszedem za Goudarem. Weszlimy na pierwsze pitro: w obszernej sali ujrzaem trzy mode panny, z ktrych najstarsza moga mie siedemnacie lat, nie wicej. Siedziay w towarzystwie jakiego podejrzanego osobnika. O, do diaba! powiedziaem sobie. Czyby byy podobne do Charpillon? Miejmy si na bacznoci. Goudar podszed do nieznajomego. Co poszeptali i wrci po chwili. To zbir. Ma zaprowadzi matk do wizienia, jeeli nie zapaci gospodarzowi dwudziestu gwinei, ktre mu winna. A niech j prowadzi! Tak, ale gdy zamkn matk, wyrzuc crki na bruk, a pniej zapakuj do wizienia w lad za matk. Gdzie s wasze siostry, moje panie? zapytaem jedn z panienek. Poszy szuka pienidzy. To ju ich wcale nie macie? Ani szylinga i nic, co mona by sprzeda. Czy jeste pani tego pewna? A co robi matka? Pacze. zy nic tu nie pomog. Gospodarz chcia j pocieszy mwic, e pojedzie do wizienia powozem. Nazywa to pociech, ajdak! Prosz mnie posucha: pani jeste adna, a ja bogaty. Mgbym pomc twojej matce, lecz pod jednym warunkiem. Jakim? Nie domylasz si pani? Patrzyem na ni namitnym wzrokiem, ale opucia dugie rzsy i wymamrotaa: Ach, panie, pan nas nie znasz! Nuta blu, ktra wyrwaa si z piersi tej biednej maej, wzruszya mnie nieco, ale nie majc zamiaru wyzbywania si swoich gwinei bez rekompensaty, powiedziaem Goudarowi: Syszae pan, co powiedziaa ta pani. Zaofiaruj wic jej konsolacj, ktrej ode mnie przyj nie chciaa. Skoniem si po tych sowach i odszedem, a Goudar ruszy za mn. Kiedy ju jedn nog staem na ulicy, przybiegy dwie starsze panny, obie cudnej urody. Na twarzach malowao si raczej zadowolenie ni smutek. Jedna zapytaa:

208

 Czy pan jest kawalerem de Seingalt? We wasnej osobie i bardzo wspczujcy paniom w ich nieszczciach. Czy nie zechciaby pan na chwil wstpi do nas, najwyej na kwadrans? Nie wypadao odmwi, wic weszlimy na gr. Usiedlimy i najstarsza opowiedziaa mi, e przybyy do Londynu po pewne odszkodowanie, ale e wypata opnia si, musiay zacign dugi, ktrych nie mog spaci. Pozastawiay ju wszystko i maj tylko dwa szylingi caego majtku. Macie, mie panienki, jeszcze co innego, tote dziwi si, e ci, ktrzy was widzieli i znaj osobicie, nie piesz wam z pomoc. Wszyscy nasi znajomi s twardego serca. Prosz ich wymieni. Markiz Caraccioli, lord Baltimore i lord Pembroke. Pozwoli mi pani wtpi o nieczuoci tych panw. Znam ich rwnie i uwaam za ludzi wspaniaomylnych oraz bogatych. Moe maj jakie powody, dla ktrych nie mog okaza swoich dobrych intencji wzgldem pa, tym bardziej e wszystkie jestecie adne... Niestety! przerwaa mi najstarsza. Pani wydajesz si aowa swojej urody, a trzeba, aby wiedziaa, e uroda to weksel honorowany na caym wiecie za okazaniem. wita racja, ci panowie opucili nas, bo zostaymy wierne naszym zasadom. Domylaem si tego. Mczyni znajduj was czarujcymi i mwi to wyranie. Prosz, abycie si zlitoway nad mk, ktr im zadajecie, a wy odmawiacie! C wic dziwnego, e nie chc wam pomc? Nie sdz, aby owym panom mona byo co zarzuci. Jak moesz pan tak mwi! Pikne to, moje panie, e chcecie by cnotliwe, ale to was drogo kosztuje. My, mczyni, rozumujemy inaczej. Zera nas namitne podanie, ktre chcielibymy z kim podzieli, a nasze pienidze rezerwujemy dla pa, co nie s tak nieubagane. Ratowa cnot to przede wszystkim rzecz bardzo ryzykowna, bo trafiaj si cnoty podejrzanej wartoci, a poza tym czy nie jest to kucie broni przeciw samemu sobie? Powiem pani szczerze, e w tej chwili wasza uroda oddaje wam niedwiedzi przysug. Gdybycie byy brzydkie, prawdopodobnie dostaybycie od nas dwadziecia gwinei z litoci. Sam bym je da ze szczerego serca. Byby to dobroczynny postpek tanim kosztem. Ale wobec uroczych twarzyczek trudno by dobroczynnym. Czowiek mimo woli uwaa si za wywiedzionego w pole i wystawionego na pomiewisko. Wszyscy milczeli zaskoczeni. Racz mi pani powiedzie, skd dowiedziaycie si o mnie! Widziaam pana na balu w Richmond w towarzystwie panny Charpillon. A zatem wiedz, prosz, e ta pani kosztowaa mnie dwa tysice gwinei, za ktr to kwot nie daa mi nawet jednego causa. Oto czemu jestem taki nieufny. W tej chwili kto z ssiedniego pokoju przywoa moj rozmwczyni. To moja matka, chciaaby z panem pomwi. Wszedem do pokoju i ujrzaem leciw niewiast lec w ku. Chytry wygld, czujne spojrzenie, wszystko to zaskakujco przypominao matk Charpillon. Czym mog suy askawej pani? Panie, syszaam kade sowo z tego, co mwi crkom. Uwalnia mnie to od powtarzania si. Przyznaj pan, e w twoich sowach nie byo nic ojcowskiego. Pani, z zawodu jestem libertynem. Powiedziaem twoim crkom, co myl. Jeste pani zbyt dowiadczona, aby si na mnie o to oburza. Uwielbiam cnot, lecz kocham si tylko w mioci i jej to szukam u pani crek. Widz jednak, e s tak bardzo rozsdne, i bd unika mojej osoby, pozwl pani zatem poegna si.

209

 Chwileczk, panie: ten starzec, ktrego tam widzisz, jest moim mem (kamaa), hrabia de... ze synnego i szlachetnego rodu. Czyby wic jego crki nie zasugiway na szacunek? Pod kadym wzgldem, szanowna pani, z mojej strony najwikszym jego dowodem niech bdzie obietnica, e ju nigdy nie poka si im na oczy. Nie miaby wic litoci? Jak i pani. Nie wypada mwi w ten sposb do matki i kobiety z dobrego domu. Zmusia mnie pani do tego. egnam. Pomyl pan, e nie mamy ksa chleba. Pozwolisz pani, e zapac dzi za wasz obiad, na ktry, mam nadziej, zechcesz mnie zaprosi. Na mio bosk, daj nam pienidze, ktre wydaby na ten obiad. W naszej przykrej sytuacji crki nie bd miay humoru. Niemniej jednak sprawi uciech moim oczom. I obiecuj uzyska dla was zwok do jutra. A potem Opatrzno moe wskae wam wyjcie. Przystaa, a ja odszukawszy gospodarza uoyem si z nim, e za gwine da tym paniom spokj do jutra. Po tym i po zamwieniu obiadu znw poszedem do hrabiny i powiedziaem: Uczyniem wszystko, co w mojej mocy, aby wydosta panie z tej przykrej sytuacji. Zjem z wami obiad nie dopominajc si nawet pocaunku, ale jeeli jutro bd rwnie powcigliwie traktowany, opuszcz was. Moesz by pewien, e moje crki nigdy nikogo nie obdarz podobnymi wzgldami. W takim razie obiecuj ci, pani, rozgosi w caym Londynie, e s ideaem cnoty i wdziku, ale nie miej mi za ze, i moje pienidze przeznacz dla kobiet tak wystpnych, jak sam jestem. Zy z ciebie czowiek. Gorszy, ni pani mylisz, i dzi zawara bardzo nieszczegln znajomo. Przy stole panny jady za czterech i nie gardziy winem. Przy kocu podano waz ponczu, ktry wprawi nas w doskonay humor. Nie pozwoliem sobie jednak na najmniejsze uchybienie przyzwoitoci. Wieczr, ktry zapad, nie wpyn na decyzj matki, wobec czego cofnem dan gospodarzowi gwarancj, a nazajutrz poszedem do Pembrokea, by mu opowiedzie o caej przygodzie. Gdy wymieniem nazwisko tej damy z Hanoweru, wybuchn gromkim miechem. Dwie z tych panienek byy u mnie. W tragicznych barwach odmaloway swoj sytuacj; wymiaem je i nic wicej. Jeste pan nieubagany. Nic podobnego, ale ju ode mnie wycyganiy kilkanacie gwinei w zamian za zudne nadzieje. To kobiety pokroju Charpillon. Dzikuj ci, milordzie, za te informacje. Przyznaj jednak, e ta najstarsza crka jest niezwykle powabna i gdyby si zgodzia spdzi noc w moim ku, chtnie dabym jej dwadziecia gwinei. Dabym tyle za kad z jej sistr. Ale ani panu, ani mnie to si nie uda. Baltimore dawa dwiecie za pi dziewczt... I odmwiono mu? Nie, ale zadano zapaty z gry. Co prawda matka wwczas nie bya jeszcze w tak rozpaczliwej sytuacji jak dzi. Wrciwszy do domu dowiedziaem si, e siostry s u hrabiny, ktra sprzedaa jedn ze swoich sukien na opacenie obiadu. O pitej zaanonsowaa si starsza z sistr. Zacza paka, klkna przede mn. Za ca odpowied pooyem na stole dwadziecia gwinei i wskazaem na ko. Z pogard odwrcia si i odesza. Wieczorem Goudar poinformowa mnie o losie hrabiny: zabrano j do wizienia. Trapiy mnie wyrzuty sumienia, uwaaem si za okrutnika i

210

ju miaem wyj ratowa nieszczsne stworzenia, kiedy zobaczyem wszystkie pi panien wchodzce do mnie. Natychmiast zamwiem dobry obiad. Jednak panny byy smutne, prawie nie tkny jedzenia, a piy tylko wod. Czujc, e nie bdzie z nich adnego poytku, prosiem, by wrciy do siebie. Wyszy, ja za pooyem si do ka. Ju sen mnie morzy, kiedy wesza najstarsza z sistr. Co pan uczynisz dla nas, jeeli oddam ci si tej nocy? Dam pani dwadziecia gwinei i bd ci tak dugo utrzymywa, jak dugo bdziesz tylko moj. Wtedy nic nie mwic rozebraa si i pooya przy mnie w ku. Zdjem ostatni oson i podziwiaem jej ksztaty. Prosia jednak, abym oszczdzi jej wstydu i zdmuchn wiec. Przyjmij dodatkowo pi gwinei dla sistr i pozwl mi jednak napawa si twoim widokiem. Bya mi powoln, ulegle robia, co chciaem, i czterokrotnie zoya z siebie ofiar, ale raczej pozwalaa na wszystko, ni sama braa w tym udzia. Staraem si j rozgrza pocaunkami, jednak daremnie. Zdawao mi si, e mam do czynienia z posgiem, bo to cudne ciao byo zimne i martwe niby marmur. Saro powiedziaem zarobia te pienidze. Masz je i id sobie. Nie chc ju widzie ani ciebie, ani twoich sistr. Zrobia mi przykro swoim zachowaniem: nie odwzajemnia mojej mioci. Sprostytuowaa si i nic wicej: wstyd! Bez zmruenia oka ubraa si i wysza. Nazajutrz o sidmej czuj, e kto mnie budzi agodnie. Otwieram oczy i kogo widz? Wiktoryn, modsz siostr. Czego pani sobie yczysz? Ulituj si pan nade mn: zostalimy bez dachu nad gow. Wpu nas do swojego domu, wywdzicz ci si za to. Siostra powiedziaa, e ju nie chcesz nas widzie. Zrozumiaam, e nie jeste z niej zadowolony, ale powiniene jej wybaczy: zakochana jest w pewnym Wochu wizionym za dugi. To u was rodzinne! A moe i pani kochasz si w jakim winiu?! Ja nie kocham si w nikim. Chcesz rzec, e twoje serduszko jest wolne? Zobaczymy wic. Przycignem j do siebie, objem i rozebraem. W niczym nie przypominaa Sary. Bya pomieniem nienasyconym i nieugaszonym. Wziem j raz po razie urozmaiciwszy to sobie, ale nie miaa dosy i wreszcie omdlaem w jej ramionach, obficie spaciwszy przy tym danin mioci. Odniosa Wiktori, mj aniele! powiedziaem wreszcie. Bo i na imi mam Wiktoryna. Moesz sprowadzi tutaj ca rodzin; zajm si te uwolnieniem twojej matki. A tymczasem we te dwadziecia gwinei. Tak wic znalazem si z t ca famili na karku. Sprowadzono mi take do domu starego hrabiego, a pod wieczr zjawia si w lektyce rwnie i hrabina. Zoyem jej wizyt, aby wyrazi gratulacje, a ona wychwalaa moj wspaniaomylno nie domylajc si najwidoczniej motyww. Od Wiktoryny dowiedziaem si, e kochanek jej siostry, markiz della Piettina z Neapolu, siedzi za dug wynoszcy zaledwie kilka gwinei. Jak to! Ambasador neapolitaski pozwala wizi swojego kompatriot dla takiej bagatelki? Powiedz siostrze, e zobacz si z nim. Istotnie poszedem do markiza de Caraccioli, ktry mi powiedzia, e dawno ju wydostaby z wizienia tamtego Wocha, gdyby nie to, e wojaowa on bez pozwolenia swojego wadcy. Ten argument wyda mi si mocno zabawny i pobiegem do wizienia, aby uwolni modego markiza. Owego dnia biedna Sara o mao co nie umara z radoci i zdawao mi si, e bliska ju jest chwila, kiedy przez wdziczno zdobd to, czegom nie zdoby afektem.

211

Pewnego ranka w czasie miosnych zmaga z Wiktoryn ujrzaem nagle pikn blond gwk, wsuwajc si za kotary ka. Bya to Augusta, trzecia crka, ta sama, ktr mia na oku lord Pembroke. A mnie pan kochasz? zapytaa. Wiktoryna za natychmiast posuna si robic miejsce siostrze. Nazajutrz zoyem now wizyt hrabinie. Bya w doskonaym nastroju. Nie dojrzaem na jej twarzy najmniejszego ladu smutku, apetyt miaa znakomity, a pia jeszcze lepiej. Ujrzawszy na stole jak ksik zapytaem: Pani hrabina lubi lektur? Usypia mnie. To moe lubuje si pani w robtkach? Fi donc! A wic czym si pani zajmujesz? Myl o szczciu moich crek. Intencja godna podziwu, ale pozwl sobie powiedzie, e troch wicej aktywnoci z pani strony w tym wzgldzie bardziej by im si przydao. Nie zginiemy z pomoc Opatrznoci. Prawdziwa Opatrzno na tym padole to my sami. Pan ni bdziesz dla nas, bo Niebo ci nam zesao. Augusta bya przy tym. Suchajc owych sw przycignem j do piersi i poprosiem hrabin, aby pozwolia mi zoy ojcowski pocaunek na dziewiczym czku jej crki. Wrciem do siebie i zobaczyem przechodzcego markiza Caraccioli pod oknami. Gdy na zawoaem, przybieg z pochopnoci rzadko spotykan u dyplomatw. Jednoczenie posaem po Sar i przedstawiajc j Caracciolemu powiedziaem, e jest narzeczon markiza della Piettina. Kiepska to partia dla pani, liczna panienko. Jest markizem odpara hrabianka. Markizem ubogim jak mysz kocielna. Pan wie, panie ambasadorze, e dwm kochajcym si sercom... Wystarczy byle chatka, ale i t trzeba mie. Obieca zawie mnie do Neapolu. Taki sam dobry sposb dostania si do wizienia jak kady inny. Krl si nad nim ulituje. Chtnie w to wierz, lecz dunicy nie s tak miosierni. Po wyjciu ambasadora, gdy wybieraem si na konn przejadk, przysza Augusta i powiedziaa, e jej modsza siostra, Hipolita, byaby uszczliwiona, gdyby moga mi towarzyszy. Odparem, e z radoci sprawibym t przyjemno jej siostrze, ale musi przecie mie amazonk. Odoyem zatem przejadk do jutra i posaem po krawca. Zdj miar przy mnie i musz powiedzie, e Hipolita urod w niczym siostrom nie ustpowaa. Rzuciem jej kilka niewinnych arcikw, ktrych znaczenie wietnie zrozumiaa, bo wieczorem z wasnej ochoty przysza do mojego pokoju. Byo to w chwili, kiedy Augusta si rozbieraa, a raczej kiedy j rozbieraem i staem za ni w jednej z tych postaw, co nie wymagaj wiadkw. Nie przeszkadzajcie sobie rzeka Hipolita ja si nie patrz. Moesz sobie patrze! odpara jej siostra. A ju po wszystkim Augusta powiedziaa: Moja siostra kocha ci, tote ustpi jej miejsca na t noc. Hipolita kazaa si nieco prosi (chytro kobieca!), ale wreszcie ulega. To bya ju czwarta z nich! Po przejadce z August najmodsza z panienek, czternastoletnia Gabriela, dziecko czarujce, rzeka do siostry:

212

 Ty jeste szczliwa, bo moesz jedzi konno, kiedy ja musz siedzie w domu. Natychmiast podszedem do niej i powiedziaem, e dostanie piknego konia, jeli matka pozwoli jej jedzi ze mn. Matka nie moe mi niczego zabroni, ale przecie musz mie amazonk. Pjd wic ze mn do mojego pokoju, a poka ci spodnie z tego aksamitu i amarantow kurteczk, w ktrej bdzie ci bardzo do twarzy. Spojrzaa na siostr, jak by si pytaa o zgod, i na jej skinienie posza za mn. Ledwie weszlimy, powiedziaem, eby si rozebraa, na co zarumienia si lekko. Nie chcesz pani przymierzy tego kostiumu? Panience nie wypada rozbiera si przy mczynie. I nigdy si to pani nie przytrafio? Nigdy. Naprawd? Przysigam panu. Chciabym si o tym przekona. Jakiego wiadectwa wymagasz, skoro ci moje sowo nie wystarcza? Znam tylko jedno jedyne i niezawodne. Prosz, zechciej pooy si do ka i da mi spojrze. I tylko pod tym warunkiem zgodzisz si pan bra mnie na konne przejadki? Nie stawiam tego za warunek, lecz tylko prosz o ask. No to dobrze. Przekonaem si, e Gabriela nie kamaa, ale dla rozproszenia wszelkich wtpliwoci potrzebna bya jeszcze jedna prba. Gabrielo powiedziaem daa mi wielki dowd zaufania, ale wolabym otrzyma go jako twj kochanek. Co masz pan na myli? Czyby chcia naprawd zosta moim kochankiem?! To moje najgortsze yczenie. Czemu nie powiedziae pan tego wczeniej! Moje siostry bez przerwy powtarzaj, e najwikszym szczciem na wiecie jest mie kochanka. I chciaaby go mie? Oczywicie! I bdziesz go kochaa? Z pewnoci, jeeli pan nim bdziesz, bo pana ju kocham. I niczego mi nie odmwisz?! Niestety, jestem uboga... Nie zrozumiaa mnie, Gabrielo, to, czego kochanek da od swojej wybranki, to... To co? Odwoaem si do gestw, by jej wytumaczy, o co mi chodzi. Bylimy w najciekawszym momencie tej lekcji (a okazaa si bardzo piln uczennic), kiedy kto pchn drzwi i wesza rozemiana Augusta. Winszuj ci powiedziaa do siostry zarobia dwadziecia gwinei. To odezwanie wydao mi si niewaciwe, tote zapytaem August, czemu nam przeszkadza. Mama kazaa mi zaraz pana sprowadzi. Ma jak propozycj, od ktrej zaley paskie szczcie i spokj. Natychmiast zszedem do hrabiny. Bya niezwykle podniecona. Ujrzawszy mnie wstaa i pada mi w ramiona. Z wielkim trudem zdoaem powstrzyma j od okazywania dalszych dowodw czuoci. Pani powiedziaem doprawdy nie mog poj, czemu zawdziczam t wyjtkow przychylno, jak mi okazujesz.

213

 Pan, zbawca moich crek! Pan, ich dobrodziej i ojciec! Na mio bosk, dajmy temu spokj. Sam jestem uszczliwiony z tego, com mg dla nich zrobi. I bdziesz mia za to nagrod, kawalerze Casanova: oto moja rka! W pierwszej chwili nie zrozumiaem sensu, ktry czya ze sowami moja rka. Ujem wic jej rk i uciskaem przyjanie. Przyjmujesz pan? Byam tego pewna, a wic jeste moim maonkiem! Na t zupenie niespodziewan konkluzj ledwiem powstrzyma si od miechu. Przypomniaem hrabinie co jej pewnie uleciao z pamici i jest zamna i e obecny stan majtkowy, w kadym razie, nie pozwala mi przyj tej propozycji, ktrej zaszczyt w peni doceniam. Jestem wolna odpowiedziaa dumnie. Ale rozumiem teraz powody paskiej odmowy. Odejd pan, byam lepszego o nim zdania. Tymczasem szybkimi krokami zbliaem si do ruiny. Byem u kresu si i prawie bez pienidzy. Sprzedaem wszystkie diamenty i pozostay mi tylko tabakierki, par zegarkw, etui oraz inne, trudne do spienienia drobiazgi. Od miesica nie paciem ju dostawcom. Ale mio modych hanowerek rekompensowaa mi t nieask losu. W takiej to znajdowaem si sytuacji, kiedy pewnego dnia zastaem Wiktoryn ca we zach. Wyjedamy za dwa dni powiedziaa. A czemu tak nagle? Matka wyjani to panu, przed nami robi tajemnic. Pobiegem do hrabiny. Przyja mnie chodno, wymawiajc rzadko wizyt. Czy to prawda, e panie wyjedaj? Wracam do Hanoweru, a pan jeste tego powodem. Czybym sprawi pani jak przykro? Odmwie maestwa i naraasz mnie na obmow. Wszdzie rozpowiadam o moim szacunku dla pani. A crki? Nie wiedziaby, e powszechnie bior je za twoje metresy? Pani chyba temu nie wierzysz? Oczywicie, jestem przekonana, e w tym nie ma sowa prawdy. A ufam panu tak bardzo, e chc ci nawet co zaproponowa. Sucham, pani. Mylaam, eby ci je zostawi. Wszystkie cztery? Wszystkie pi nawet, ale Sara od nas ucieka33. Z pewnoci zatrzymabym je... Aby im zastpi ojca? Tak bym to rozumia, ale niestety moje finanse nie pozwoliyby uczyni dla nich tego, co bym gorco pragn. Potrafi kontentowa si maym. Nie mog ofiarowa im nawet tego. Wic moe pojechaby z nami do Hanoweru? Mam tam wielkie dobra, w ktrych bdziesz miym gociem. Z chci przystabym na to, ale musz pozosta w Londynie. Wic nie nalegam i egnam pana. Rozstanie byo bolesne. Zwaszcza Wiktoryna wygldaa na niepocieszon. aowaem, e nie mog da pienidzy hrabinie. Zauwaya moje zmartwienie i powiedziaa: Nie kopocz si pan, zaoszczdziam dwiecie gwinei z ojcowskiego daru, jaki zoye moim crkom, i to wystarczy mi na drog.
33

Sara ucieka z markizem della Pettina (przyp. tum.).

214

Ich odjazd pogry mnie w gbokim smutku. Odseparowaem si od caego wiata i przez tydzie nadzwyczaj serio porzdkowaem swoje interesy. W niecae pi tygodni wydaem na owe damy nie tylko wszystkie pienidze uzyskane ze sprzeday diamentw, ale jeszcze zaduyem si na czterysta gwinei. Wtedy to zastanawiaem si nad wyjazdem do Lizbony, do Pauliny, ktra wysza za hrabiego. Zdecydowany opuci Angli sprzedaem pozostae mi wartociowe przedmioty: krzy, pi zotych tabakierek, wszystkie zegarki prcz jednego i dwa kufry wypchane ubraniami. Po spaceniu dugw zostao mi jeszcze szedziesit gwinei. atwo sobie wyobrazi, e zrezygnowaem z mojego olbrzymiego domu. Wynajem trzy skromne pokoje w pobliu Soho Square, z caej suby pozosta mi jedynie wierny Yarbe. Wreszcie, mniej wicej dziesitego dnia, wyszedem na miasto i mj zy duch zawid mnie do tawerny Kanone. Koczyem je kiepski obiad, teraz ju mj zwyky posiek, gdy podszed do mnie baron Stenau z serwetk w rku. Poprosi, abym mu zrobi zaszczyt przyczenia si do jego towarzystwa. Zgodziem si i w siedzcej przy nim damie poznaem uczennic signory Sartori, t sam, dla ktrej okaza si taki hojny. Czarujco pikna i wspaniale mwica po wosku, kokietowaa mnie zawzicie: osd, czytelniku, czy mogem pozosta na to obojtny po dwunastodniowym pocie? Jednak zachowaem jak najwiksz rezerw i pozwoliem sobie jedynie na powiedzenie, i uwaam barona za najszczliwszego z ludzi. Po obiedzie, ktry min nam bardzo wesoo, licznotka spostrzega trzy kostki do gry na kominku i zerwaa si woajc: Zagrajmy o gwine na szampana! Nie potrzebowaa tego dwa razy powtarza. Przegra baron. A teraz powiedziaa jego towarzyszka zagramy o to, kto paci za obiad. Los pad na ni. Nierad ze skandalicznie dopisujcego mi szczcia zaproponowaem Stenauowi gr o dwie gwinee. I znw przegra. Nowa gra z takim samym rezultatem. Stenau upiera si przy dalszej grze i po p godzinie przegra ju sto gwinei. Chcia kontynuowa, ale odmwiem. Wtedy zerwa si zy, nie na mnie, lecz na los, wzi kapelusz, lask i wyszed bez poegnania. Wwczas jego dama powiedziaa: Niech si pan nie lka o swoje pienidze, Stenau jest bogaty i zwrci nam dug. Skoro przyznawaa si do czci mojej wygranej, uwaaem, e mog sign po swj udzia w jej wdzikach i objem j bez enady. atwo si pan zapalasz. To si pani nie podoba? Wrcz przeciwnie. A propos, oddasz mi pan te pidziesit gwinei tak, aby baron niczego si nie domyli. Zrobi to chtnie, ale i on si chyba nie dowie, co dasz mi pani w zamian? Moesz by spokojny. I umiechna si przy tych ostatnich sowach. Niestety, fatalne spotkanie! A jeszcze fatalniejsza nieobecno barona! Po godzinie wrci przynoszc trat na piset dwadziecia gwinei wystawion w Lizbonie i patn przez jedn z najpowaniejszych firm w Kadyksie. Byem powiedzia u wielu bankierw, ktrzy nie chc zdyskontowa tej traty. To dziwne, wystawca jest znany, akceptant za cieszy si wielkim kredytem. Jeeli zechcesz mi pan powierzy t trat, zajm si jej dyskontem. Bd panu zobowizany za t przysug i sceduj trat na pana. Nazajutrz bankier Leigh wyliczy mi warto traty. Zobaczyem si ze Stenauem i wypaciem mu naleno banknotami. Odda mi sto gwinei, moj wczorajsz wygran, a potem rozmowa przesza na pikn Angielk. Uwielbiasz j pan powiedziaem.

215

 Ja? Nic podobnego. czy mnie z ni tyle, co z kad inn. Jeli si panu podoba, pogadaj z ni. Zgoda. Doskonale. Kiedy si z ni spotkasz? Jeszcze dzi wieczr. A wic dobrej zabawy. Bdzie ci to kosztowao dziesi gwinei i jeszcze jak bagatelk. Dopiero pniej dowiedziaem si, co mia na myli przez t bagatelk. Nazajutrz rano zbudziem si w objciach owej pani: odliczyem jej pidziesit gwinei. Kiedy ci znw zobacz, mj panie? zapytaa. Nie jestem bogaty. Wielkie rzeczy! Zawsze chyba znajdziesz pi gwinei dla dam, ktre ci kochaj. Niewtpliwie. No wic za t cen zawsze zjesz u mnie kolacj. Przez cay tydzie korzystaem z tego upowanienia, ale smego dnia rano, w czasie ostatnich przygotowa do wyjazdu stwierdziem nagle u siebie objawy choroby, przeciwko ktrej niestety nie ma niezawodnego rodka. Nigdy jeszcze ta przeklta choroba nie nawiedzia mnie w gorszym czasie ni teraz, kiedym zamierza przeprawi si za ocean dla zdobycia fortuny. Musiaem wic zosta w Londynie a do zupenego wyzdrowienia, co miao potrwa sze tygodni. Wyszedem z domu nie po to, aby, jak mona sdzi, czyni wyrzuty mojej Angielce, lecz eby przenie kwater gwn do mojego eskulapa. Spakowaem kufry jak do podry po kontynencie, wsadziwszy w nie wszystkie manatki prcz cienkiej wytwornej bielizny, ktr przez Yarbea wysaem do praczki mieszkajcej o sze mil od Londynu na drodze do Duwru. Ledwie si zainstalowaem u lekarza, gdy przyniesiono mi list od bankiera Leigha. Oto jego pena tre: Trata, ktr panu zdyskontowaem, jest sfaszowana. Niech mi pan zaraz odele wypacone pienidze i kae aresztowa oszusta, ktry ci j da, jeeli nie wynagrodzi szkody. Zaklinam, nie zmuszaj mnie do tego, abym da aresztowania ciebie. Chodzi przecie o paskie ycie. Po przeczytaniu tego listu resztkami si padem na ko. W gowie mi si krcio, trzsy mn dreszcze. W wyobrani widziaem ju szubienic: nieunikniony koniec mojej awanturniczej kariery. Jakie tu znale wyjcie? Skd wzi piset funtw szterlingw? By tylko jeden sposb: uzbroiwszy si w pistolety pobiegem zaraz do Stenaua, zdecydowany strzeli mu w eb, jeeli nie zwrci mi rwnowartoci faszywej traty. Na nieszczcie szubrawiec zdy si ju wynie. Gospodyni poinformowaa mnie, e przed picioma dniami wyjecha do Lizbony, gdzie, jak si potem dowiedziaem w Rydze, le skoczy. Pojem wwczas, e musz sam zdecydowa si na stanowczy krok i nie ogldajc si nachorob wsi na statek. Byem ju bez grosza, jeli nie bra pod uwag pitnastu gwinei. Nie mogem te liczy na Bessangeta i jemu podobnych kupcw, bo wszyscy zwchali pismo nosem. Oto wic podstp, do jakiego si uciekem: odszukaem pewnego weneckiego yda, ktry zna hrabiego Algarotti, i zaproponowaem mu przekaz wystawiony na hrabiego i opiewajcy na sto cekinw. w yd wypaci mi rwnowarto w brzczcej monecie. Zainkasowawszy pienidze wziem nogi za pas i uciekem, jak by mi piset tysicy diabw nastpowao na pity. Leigh przyrzek dwudziestoczterogodzinn zwok, a wiedziaem, e jako prawy Anglik nie zamie sowa. Mimo to nie mogem zapanowa nad lkiem. Zawoaem Yarbea i rzekem: Wybieraj jedno z dwojga: albo dwadziecia gwinei i rozstanie, albo jazda ze mn, a dokd tego ci teraz zdradzi nie mog. Mj dobry panie, nie dam ani szylinga. Pojad z panem, gdzie pan zechce.

216

 Odjedam za godzin. Ale jeeli si przed kim wygadasz, mog to yciem przypaci. Zostaniesz tu jeszcze przez par dni, aby odebra bielizn, pniej za przyjedziesz do mnie. Masz tu pienidze na koszty podry. To niepotrzebne, zwrci mi pan pniej, co wyoyem. I wiemy suga oddali si, by mi za chwil przynie szedziesit gwinei owoc swojej oszczdnoci. Ludzie ufaj mi i mog jeszcze dopoyczy pidziesit funtw, jeeli panu potrzeba. Podzikowaem mu za t propozycj, ale ten nowy dowd przywizania sprawi mi wielk rado. Kada chwila bya droga. Pobiegem do krawca, u ktrego zostawiem by materia na trzy fraki. Zaproponowaem, e mu go odprzedam; zgodzi si i wyliczy mi trzydzieci gwinei. Potem zapaciem gospodyni i wsiadem do omnibusu pocztowego do Rochester, dokd zajechaem tego jeszcze dnia i, mimo e trawiony gorczk, najem konie do Duwru. Przybyem tam nazajutrz o brzasku. Statek mia wanie odej. Po p godzinie eglowalimy ju po morzu. Jaki straszliwy przejazd; cztery bite godziny lawirowalimy przed Calais, a e statek by angielski, wci znajdowaem si na brytyjskiej ziemi. Wreszcie wpynlimy do portu i stanem we Francji. Byem uratowany!

217

Casanova jedzie przez Brunwik, Wolfenbuttel i Magdeburg do Berlina. Pisze list do Fryderyka Wielkiego z prob o audiencj i uzyskuje j w parku Sans-Souci. Chce namwi Fryderyka do zorganizowania loterii pastwowej, tymczasem za dostaje propozycj wykadania w szkole kadetw. Nie zgadza si i jedzie do Rosji korzystajc z hojnoci pana de Bragadin. W Petersburgu przyjmuj go w najlepszych towarzystwach. Ma nadziej dosta si na dwr Katarzyny, ktra jednak nie zdradza chci poznania go. Zaczyna wic ju myle o odjedzie, gdy niespodziewanie hrabia Panin podsuwa mu myl podejcia do Katarzyny, gdy bdzie spacerowaa po parku. Casanova wywiera jak najlepsze wraenie na Katarzynie i zanosi si na to, ze dostanie jak lukratywn posad. Jednak te nadzieje zawodz i Casanova wyjeda. Jedzie prbowa szczcia w Polsce.

218

PRZYJEDAM DO WARSZAWY KRL STANISAW AUGUST KTNIA: BINETTI CZY CATAI JEJ SKUTKI POJEDYNKUJ SI Z BRANICKIM GODZIMY SI KA MI OPUCI WARSZAW ODJAZD Z JEDN NIEWIADOM
...W drodze spotkaem pani Campioni, a ta na wie, e udaj si do Warszawy, prosia o dorczenie jej mowi listu, w ktrym dopominaa si pienidzy. Po przyjedzie do Warszawy zatrzymaem si u Campioniego, prowadzcego tu szko taca. Z przyjemnoci wysucha wiadomoci o onie, ktra, jak mnie zapewni, wcale jego on nie bya, i posa jej pienidze zalecajc przy tym, aby zostaa wszdzie, gdzie si znajdzie, byle nie przy nim. Nazajutrz za wyruszyem na miasto z listami polecajcymi, danymi mi w Sankt-Petersburgu. Zaczem od ksicia Adama Czartoryskiego. Przyj mnie w swoim gabinecie w otoczeniu ze czterdziestu osb. Przeczyta list rekomendacyjny i j si rozpywa w pochwaach nad osob, co mi go daa. Potem zaprosi mnie na wieczerz. Przyjem t inwitacj, tymczasem za kazaem si prowadzi do ksicia Sukowskiego, ktry by ambasadorem polskim we Francji, czowiekiem olbrzymiej wiedzy i zapalonym dyplomat, a umys mia nafaszerowany wspaniaymi projektami, niczym ksidz de Saint-Pierre. Ucieszy si ujrzawszy mnie i majc mi duo do powiedzenia, jak owiadczy, prosi, bym zosta na obiedzie, ktry zjemy samowtr. Przez cztery godziny pociem si miertelnie przy jego stole, gdzie raczej podobny byem do ucznia na egzaminie nili gocia. Ksi mwi o wszystkim prcz tego, o czym ja mgbym mwi. Jego mocn stron, a raczej naleaoby rzec: sab stron bya polityka. Przytacza mnie swoj bezsporn wyszoci na tym polu. Udaem si wic do ksicia Czartoryskiego, aby zapomnie o tych elukubracjach dyplomaty, i zastaem bardzo liczne towarzystwo: generaw, biskupw, ministrw, wojewod wileskiego i wreszcie krla, ktremu ksi mnie zaprezentowa. Krl dugo wypytywa o cesarzow Katarzyn i najwaniejsze osoby jej dworu. Na szczcie mogem udzieli mu szczegowych wiadomoci, ktrych sucha z wielkim zainteresowaniem. Przy kolacji siedziaem po jego prawej rce i cigle si do mnie zwraca. Obaj nie wzilimy kska do ust. Krl Polski jest niskiego wzrostu, ale dobrze zbudowany, twarz za ma niezwykle wyrazist. Wysawia si atwo, a wszystko, co mwi, skrzy si dowcipem i byskotliwoci myli. Nazajutrz ksi Czartoryski zaprowadzi mnie do wszechwadnego wojewody ruskiego. Tego synnego ma zastaem w otoczeniu jego dworzan w obcisych kaftanach, wysokich butach, z podgolonymi gowami i wsami. By to w wojewoda, za ktrego gwnie przyczyn powstay zamieszki w Polsce. Niezadowolony ze zbyt maego wpywu, jakim on i jego brat, wielki kanclerz litewski, cieszyli si na dworze, stan wraz z nim na czele spisku, ktry zmierza do pozbawienia korony krla saskiego i wprowadzenia, z pomoc Rosji, na tron modego Stanisawa Poniatowskiego, pniejszego Stanisawa Augusta. Mimo przykadnego prowadzenia si, ju po trzech miesicach pobytu w Warszawie byem zaduony po uszy. Dostawcy napierali na mnie ze wszystkich stron, a ja nie miaem ani grosza. Ale oto jak los zesa mi dwiecie dukatw. Niejaki pan Schmidt, ktremu krl nie bez

219

powodu udzieli mieszkania w paacu34 zaprosi mnie na obiad. Poznaem tam czarujcego biskupa Krasickiego, ksidza Gigiotti i par innych osb co nieco osuchanych w literaturze woskiej. Krl jak zawsze, gdy zasiada w liczniejszym gronie, w doskonaym humorze i w dodatku lepiej znajcy si na klasykach od ktregokolwiek z panujcych, j cytowa rzymskich poetw i prozaikw. Wytrzeszczyem oczy z podziwu suchajc go cytujcego raz po raz uczone manuskrypty, pewnie egzystujce tylko w jego imaginacji. Zreszt suchaem bez sowa, paaszujc za czterech, jak czowiek, co nie jad z powodw, ktre niedawno przytoczyem. Wreszcie zaczto mwi o Horacym i z tego synnego poety cytowa najsynniejsze sentencje. Kady pochwala jego filozofi. Ksidz Gigiotti, ktremu moje milczenie spokoju nie dawao, odezwa si: Jeeli kawaler de Seingalt nie podziela naszego zdania, czemu nie powie swojego? Skoro ksidz yczy sobie usysze, co myl o Horacym odparem to przyznam, i moim zdaniem s poeci, ktrzy lepiej rozumieli ducha i jzyk dworu. Par jego dzie, ktrymi zachwycacie si pastwo, poczytujc je za wzr dobrego smaku i wytwornoci, to w gruncie rzeczy tylko niesmaczna satyra. Poczenie taktu z prawd w satyrze to to szczyt artyzmu! Horacy nie mia z tym trudnoci, skoro za jedyny cel, nawet w satyrach, obra kadzenie Augustowi. Ten za niemiertelno zawdzicza opiece, jak otacza pisarzy owych czasw. Oto co wrd naszych koronowanych wadcw uczynio modnym jego imi, tak e czstokro wol je od wasnego. Wspomniaem ju, e krl wstpujc na tron przybra sobie imi August tote spowania po tej uwadze i zapyta mnie, ktrzy to wadcy zrezygnowali z wasnego imienia na rzecz imienia August. Pierwszy krl szwedzki, ktry zwa si Gustaw. A jaki zwizek istnieje midzy Gustawem i Augustem? Jedno jest anagramem drugiego. Gdziee to pan wyczyta? W pewnym manuskrypcie w Wolfenbuttel. Krl wybuchn miechem przypomniawszy sobie, e sam te przytacza rne manuskrypty. Potem za zapyta, czy pamitam jak sentencj Horacego, w ktrej by satyra przybrana bya w taktown form. Odpowiedziaem mu natychmiast: Coram rege sua de paupertate tacentes plus quam poscentes ferent. To suszne odrzek miejc si. Pani Schmidt za poprosia biskupa o przeoenie owego cytatu. Ten, co kryje si ze swoj bied przed krlem, wicej dostanie nili ten, co prosi. Zauwaya, e w tym zdaniu nie dostrzega adnej satyry, a ja trzymaem jzyk za zbami ze strachu, czym aby nie przesoli. Krl sam zmieni temat kierujc rozmow na Ariosta. Wyrazi ch czytania go pospou ze mn. Skoniem si na to i odpowiedziaem sowami Horacego: Tempora quoeram. W par dni potem znalazem si jako na drodze krla, ktry podajc rk do ucaowania wsun mi przy tym may papierek; dziki niemu mogem spaci dugi: byo to dwiecie dukatw. Od tego czasu stale asystowaem przy rannej toalecie krla, przy czesaniu. Mwilimy o wszystkim, prcz Ariosta. Krl dobrze rozumia po wosku, ale nie mwi. Ilekro pomyl o budzcych szacunek wielkich zaletach tego wspaniaego wadcy, trudno mi poj, jak mg on popeni tak olbrzymie bdy, z ktrych wcale nie najmniejszym jest ten, e przey swoj ojczyzn. Nie wszystkie moje warszawskie znajomoci sigaj a tak wysokich progw: odwiedzia mnie wic na przykad Binetti, ktra przybya z Londynu w towarzystwie ma, tancerza, imieniem Pic. Jechaa z Wiednia do Petersburga. Krl zwierzy mi si, e zamierza zaangaowa j na tydzie za tysic dukatw. Pobiegem do niej z t wiadomoci, lecz nie chciaa uwierzy. Dopiero przybycie ksicia Poniatowskiego, ktry w imieniu krla przy34

ona owego Schmidta bya kochank krla (przyp. tum.).

220

wiz ow propozycj, rozwiao jej wtpliwoci. W trzy dni Pic zorganizowa balet. Tomatis wystara si o dekoracje, kostiumy i orkiestr. Ci nowo przybyli artyci tak si oglnie spodobali, e zaraz zaangaowano ich na cay rok, co bardzo dotkno Catai, inn baletnic. Binetti nie tylko bowiem zamia j, ale i odbia jej kochanka. Niebawem te urzdzia sobie dom wedug ostatniej mody. Miaa bardzo liczne grono adoratorw, do ktrych naleeli hrabia Moszczeski i szambelan Branicki, serdeczny przyjaciel krla. Widownia teatralna podzielia si na dwie partie: jedna bya za Catai, druga za Binetti. Oczywicie trzymaem stron tej ostatniej, lecz nie mogem si z tym manifestowa, aby nie cign na siebie gniewu otoczenia Czartoryskich, zawzitych wielbicieli Catai. Jeden z tych panw, ksi Lubomirski, by jej kochankiem, tote bybym skoczonym gupcem, gdybym powici tak wpywow znajomo dla jakiej tancerki. Binetti czynia mi gorzkie wymwki i nawet wymusia przyrzeczenie, i nie bd chodzi do teatru. Jej faworytem by Ksawery Branicki, szambelan krla i pukownik uanw, mczyzna niespena trzydziestoletni. Suy by we Francji i powraca z Berlina, gdzie by ambasadorem polskim przy wielkim Fryderyku. Binetti namawiaa swojego kochanka do zemsty na znienawidzonym przez ni Tomatisie, ktry obgadywa j przed krlem i jako dyrektor teatru upokarza przy kadej sposobnoci. Branicki zapewne przyrzek swojej ukochanej to, czego chciaa, lecz jak zaraz zobaczymy w mody Polak obra sobie w tym zgoa niezwyk manier. W dniu 20 lutego uda si do opery. Taczono akurat drugi balet. Branicki wszed do loy Catai, gdzie siedziaa z Tomatisem. Zobaczywszy Branickiego oboje przypuszczali, e zerwa z Binetti, on za zachowywa si z wielk galanteri i przy kocu przedstawienia poda rami Catai. Tomatis szed z tyu. Byem wanie w westybulu, kiedy Branicki, siedzc u boku Catai w powozie Tomatisa, krzykn mu, eby jakim innym zda za nimi, a on nieogldnie odpar na to, e jedzi tylko wasnym. Branicki kaza stangretowi jecha, gdy Tomatis zabroni rusza z miejsca. Wwczas Branicki, ktry musia wysi, zawoa na huzara, aby dal w pap Tomatisowi. Huzar nie kaza sobie tego dwa razy powtarza. Tomatis za tak zbarania, e nawet nie pomyla o tym, aby szpad przeszy bezczelnego sugusa. Wsiad tylko do powozu i zaj si swoim policzkiem. Wrciem do domu nie mniej przygnbiony od Tomatisa przewidujc, e sprawa si na tym nie skoczy. Awantura nabraa rozgosu i Tomatis nie mg si nikomu na oczy pokaza. Poskary si krlowi, ale krl, sam mocno zaambarasowany, nie wiedzia, co pocz, bo Branicki twierdzi, e tylko zniewag odpaci za zniewag. Tomatis wyzna mi, e wymierzyby sobie sam sprawiedliwo, gdyby si nie ba o swoje pienidze. Wsadzi w teatr czterdzieci tysicy cekinw, ktre niechybnie straciby, gdyby musia wyjecha z kraju. Binetti natomiast promieniaa. Rzeka mi, e cakowicie trzyma stron biednego Tomatisa, z ca hipokryzj nazywajc go swoim przyjacielem, ale jej rado bya zbyt widoczna. Ta obuda rozczarowaa mnie do niej i zaczem nawet podejrzewa, e i dla mnie szykuje jak niespodziank, podobn do tej, ktra spotkaa Tomatisa. Nie grozia mi strata czterdziestu tysicy cekinw i dlatego wiedziaem, po czyjej stronie mam sta, a nie naleaem do ludzi, ktrzy by si lkali jej kochanka. Zreszt anim go zna, anim go widzia, nawet u krla. Musz wyjani, e Branickiego nienawidzono w caym kraju, bo uwaano go za cakowicie zaprzedanego Rosji. Tylko krl darzy go jeszcze resztkami przyjani. Zreszt w stosunku do niego kierowa si te wzgldami polityki. Wiedziaem, e moim zachowaniem nie mog nikogo oburza: nie intrygowaem i nie graem w karty. Pilnie pracowaem dla krla w nadziei, e zostan jego sekretarzem. W dzie witego Kazimierza odbywaa si gala na dworze, na ktrej i ja byem. Kiedy wstawalimy od stou, krl zwrci si do mnie; Prosz, przyjd pan na przedstawienie. Wymwiem si grzecznie, bo po raz pierwszy miano gra sztuk po polsku35, a ta prba mao mnie interesowaa. Ale krl nalega.
35

F. Bohomolca Maestwo z kalendarza (przyp. tum.).

221

 Chode pan mimo wszystko. Poszedem wic za nim. Bez maa cay wieczr przesiedziaem w loy krla, a gdy wycofa si po drugim balecie, poszedem powinszowa Cassacci, tancerce z Piemontu, ktra bardzo podobaa si Jego Krlewskiej Moci. Po drodze wstpiem do loy Binetti, skuszony otwartymi drzwiami, ale ledwie zamienilimy par sw, wszed hrabia Branicki. Pisaem ju, e uchodzi za kochanka Binetti. Skoniem mu si chodno i zaraz wyszedem, a jak si pniej przekonamy, gorzko musiaem zapaci za t rezerw. Cassacci, uszczliwiona z moich powinszowali, rozkosznie wypominaa mi brak galanterii dla niej; trzeba przyzna, e wizytowaem j po raz pierwszy. Wanie mwilimy o tym, kiedy hrabia Branicki, ktry najwidoczniej szed za mn z wyran intencj, wtargn raptownie do loy w towarzystwie niejakiego Biniskiego36, podpukownika w jego puku. Przyznaj pan, panie Casanova, e przychodz jak najbardziej nie w czas. Zdaje si, e pan si kochasz w tej damie. Ale, panie hrabio, czy nie uwaasz, e jest czarujca? Tak bardzo, e owiadczam ci tutaj, i si w niej kocham na zabj i nie znios adnego rywala. Skoro tak, nie roszcz sobie najmniejszych praw. Czekajc na moj odpowied hrabia przybra wynios i wyzywajc min. Przezorny z pana czowiek, panie Casanova. A zatem schodzisz mi z drogi? Natychmiast, panie hrabio! Znalazby si taki gbur, co by si way i w paragon z czowiekiem o twoich zaletach!? Zdaje mi si, e wypowiedziaem te sowa z umiechem, ktry nie podoba si Branickiemu. Odpar mi z miejsca: Za tchrza mam tego, co przy pierwszej grobie ustpuje z pola. Odruchowo pooyem rk na gardzie szpady. Ale natychmiast spostrzegszy si, tylko pogardliwie wzruszyem ramionami i wyszedem z loy na korytarz. Nie zrobiem nawet czterech krokw, gdy usyszaem rzucone gono: Tchrz wenecki, i krew we mnie zawrzaa. Panie hrabio, dowiod ci o kadej godzinie i w kadym miejscu, e wenecki tchrz nie boi si polskiego magnata. Skoro ktnia zasza ju tak daleko, nie miaem zamiaru si cofa. Czekaem na ulicy liczc na to, e zmusz Branickiego do wydobycia szabli z pochwy. Daremny trud, nikt si nie zjawi. Po p godzinie, przemarznity do szpiku koci, wskoczyem do pierwszego przejedajcego powozu i kazaem si wie do wojewody ruskiego, u ktrego krl mia wieczerza. Zastanowiwszy si nad ca spraw, wdziczny byem mojej szczliwej gwiedzie, e Branicki nie nadszed. Bylibymy pewnie skrzyowali szpady, czegom wwczas gorco pragn, ale Biniski, akolita hrabiego, zapewne przeszyby mnie swoj w czasie tej walki. Dalszy cig mojej przygody usprawiedliwia owo mniemanie. Trzeba rzec, e pod przykrywk ukadnych manier i agodnoci Polacy zachowali co dzikiego i barbarzyskiego. W ich wylewnej przyjani jak i w gorcej, pamitliwej nienawici wyczuwa si jeszcze Sarmatw i Scytw. Zdaj si nie rozumie, e honor zabrania napada gromad na wroga, gdy si nadarzy sposobno. Widocznym byo, e Branicki szed za mn ze stanowczym zamiarem potraktowania mnie tak, jak Tomatisa. Wprawdzie nie zostaem spoliczkowany, ale wcale nie czuem si przez to mniej pokrzywdzonym na honorze, tote musiao doj do spotkania midzy nami. Ale jak to zrobi? Sprawa nie bya atwa. Wojewoda przyj mnie ze zwyk askawoci i nawet zaszczyci propozycj zagrania partyjki, a widzc, e przegrywam bezustannie, zapyta, gdzie bawi mylami.
36

Wedug pamitnikw Moszczeskiego podpukownikiem tym by Arnold Byszewski, co rwnie potwierdzaj dokumenty z epoki w posiadaniu rodziny Byszewskich (przyp. tum.).

222

 O dziesi mil std odparem. Gdy si gra z kim znacznym rzek nie wypada myle o czym innym. Rzuci karty na st i odszed. Mocno strapiony t wymwk chciaem take odej, kiedy oznajmiono, e krl przybdzie lada chwila. Ale wiadomo bya faszywa. Jego Krlewska Mo nie mg przyby. To do reszty mnie zgnbio, bo postanowiem rzecz ca wyoy krlowi. Kolacja przesza w smutnym nastroju dla nas wszystkich. Siedziaem po lewej rce ksicia, ktry ostentacyjnie nie odzywa si do mnie. Na szczcie ksi Lubomirski opowiedzia o caej awanturze biorc moj stron. Branicki by pijany mwi a czowieka paskiego pokroju nie mog obrazi sowa pijanego szlachcica. Od tej chwili wojewoda znw mnie traktowa z dawn askawoci, gdymy wstali od stou, wzi na bok i mogem mu wtedy wszystko przedstawi. Teraz ju nie dziwi si paskiej nieuwadze i al mi ci serdecznie. Twoja sprawa le wyglda. Wasza ksica mo raczy mi da jak rad? Nie pro mnie o ni, panie Casanova. Najlepiej uczynisz idc za wasnym rozumem. To byo do jasne. Oto wic, co postanowiem: albo zabi Branickiego, albo da mu si zabi, jeli przyjmie wyzwanie. W przeciwnym wypadku uy sztyletu, nawet gdybym mia to gow przypaci. Tote o wicie posaem mu bilecik takiej treci: Nie wiem, dla jakich powodw obrazie mnie pan wczoraj, panie hrabio. Musz wic poczytywa, e mnie nienawidzisz, i staj do twojej dyspozycji. Prosz, hrabio, zechciej przyjecha po mnie swoim powozem, bo dla zakoczenia naszej ktni bd ci towarzyszy tam, gdzie moja mier, zgodnie z prawami tego kraju, nie bdzie poczytywana za zbrodni lub te gdzie bd mg, o ile szczcie mi dopisze, zabi ciebie nie amic tego prawa. Ta propozycja dowiedzie ci chyba, panie hrabio, jak wysoce ceni twoj szlachetno i prawo charakteru. Po godzinie nadesza odpowied. Przyjmuj pask propozycj. Wska jeno godzin, w ktrej ci zastan. Prosz, wybierz bro i skoczmy z tym co prdzej. Zachwycony tym powodzeniem, odpisaem Branickiemu, i dugo mojej szpady wynosi mniej wicej trzy stopy i e bd na czeka jutro o szstej rano. Zdziwiem si niepomiernie, kiedy w godzin po tym porozumieniu ujrzaem Branickiego wchodzcego do mego pokoju. Zostawi swoich ludzi przed drzwiami i zamkn je na klucz za sob. Co uczyniwszy siad na moim ku, w ktrym jeszcze pisaem listy. Zaniepokoio mnie to postpowanie, a nie mogc odgadn, co zamierza, signem po pistolety. Nie przyjedam, aeby ci zabi w ku, mj panie rzek na to Branicki lecz by ci rzec, i nigdy nie odkadam pojedynkw do jutra, za czym albo bdziemy si bili dzi, albo nigdy. Dzi niemoliwe, panie hrabio. To dzie odejcia poczty i musz co jeszcze wykoczy dla krla. Zaatwisz to po naszym pojedynku. Czyby si spodziewa zosta na placu? Nie bj si. Ale gdyby nawet, pociesz si, e martwym niestraszne wymwki. A mj testament! Miaby wic co do legowania? A wic raz jeszcze: nie lkaj si pan, masz z pidziesit lat przed sob. Nie rozumiem jednak, czemu nie chcesz, panie hrabio, zaczeka z pojedynkiem do jutra. Zabawne pytanie! Nie pojmowaby wic, e jutro w ogle nie dojdzie do spotkania? Krl dowie si o wszystkim i jeszcze dzi zabroni pojedynku. A zatem opowiedziae mu, hrabio, o wszystkim?

223

 artujesz, mj panie! Nie, jam nie z tych, co rozpowiadaj takie rzeczy, ale znam nasze zwyczaje. Jednym sowem, nie chc, aby mnie pan wyzywa na darmo, i gotwem udzieli ci satysfakcji. Jednak dzi albo wcale! A wic zgoda. Pojedynek z panem, hrabio, to w moich oczach rzecz niebaha, nie wolno mi wic lekceway jego skutkw. Prosz zatem, przyjed po mnie po obiedzie. Liczyem, e zabior ci od razu. Nie, musz pokrzepi siy. Szcz Boe, kady robi po swojemu, ale ja tam bijam si o pustym brzuchu. A o czym e myla podajc mi dugo swojej szpady? Z nieznanymi ludmi pojedynkuj si tylko na pistolety. Nieznanymi! Jak pan to rozumiesz? Z dziesi osb tu, w Warszawie, zawiadczy panu, e nie jestem jakowy haaburda. Nie bd si bi na pistolety i mam prawo: w swoim licie, panie hrabio, zostawiasz mi wybr! Racja, ale jeste chyba na tyle szlachetny, e nie odmwisz stan mi z pistoletem w rku, gdy ci o to prosz. I powiem ci te, e pistolet jest mniej niebezpieczny. Najczciej chybia si z niego. Sdz, e to by ci nie wystarczyo, panie hrabio. Gdybymy obaj chybili, bdziemy si bi na szable tak dugo, jak zechcesz. Doskonale, z radoci sprawi panu t okrutn przyjemno. A wic przyjedziesz pan z dwoma pistoletami. Zostan nabite przy mnie i bd mia prawo wyboru. Jeli jedna wymiana strzaw nie da wyniku, bdziemy si bili na szpady do pierwszej krwi. I na tym koniec, jeli to ci odpowiada, panie hrabio. Branicki skin gow, a ja cignem dalej: I przyrzekasz pan zawie mnie w takie miejsce, w ktrym bd bezpieczny przed prawem? Zgoda. A teraz uciskaj mnie, bo widz, e z ciebie dzielny czowiek. I ani sowa nikomu. Bywaj zdrw: do trzeciej! Kiedy wyszed, wsadziem wszystkie papiery krla do koperty, opiecztowaem j i przywoaem Campioniego, ktrego darzyem penym zaufaniem. T oto kopert powiedziaem mu oddasz mi dzi wieczr, gdybym y, lecz gdybym zgin, dorczysz j krlowi. Niechybnie domylasz si, o co chodzi, ale wiedz, e nigdy w yciu nie wybaczybym ci, gdyby si przed kim wygada. Rozumiem. Byby pan pohabiony, gdybym puci par z gby, albowiem powiedziano by, e to z twojego polecenia powiadomiem wszystkie osoby, ktre zabroniyby pojedynku. Nie obawiaj si pan. Ja tylko pragn, by z tej paskudnej przygody wyszed zdrw i cay. Pamitaj, nie szczd swojego przeciwnika, bo gotwe yciem przypaci podobn wspaniaomylno. Wiem to. A teraz siadajmy do stou. Zamwiem suty i posilny obiad i posaem po przednie wina do pana Schmidta. Campioni dzielnie mi sekundowa, cho wida byo, e ma gow czym innym zajt. Mnie za apetyt dopisywa jak nigdy. Kopiato nabieraem sobie z kadego pmiska i niemao wypiem z czterech gatunkw win, lecz mimo to byem zupenie trzewy. O godzinie drugiej zasiadem przy oknie wypatrujc Branickiego. Nie kaza na siebie dugo czeka. Przed trzeci jego berlinka zajechaa pod dom. Bya w sze koni, ni mniej, ni wicej, a masztalerze wiedli jeszcze luzem dwa wierzchowce. Za nimi jechao dwch huzarw. Branickiemu towarzyszyli adiutanci i jeden genera w paradnym uniformie: by to jego wiadek. Siadem w powozie obok Branickiego. Zauway, e moe chciabym mie kogo ze swoich ludzi przy sobie. Odparem, e mam tylko dwch hoyszw na usugi, a ci prezentowaliby si zbyt ndznie przy takiej asycie; e cakowicie zdaj si na niego, przekonany, i gdybym czego potrzebowa, nie zabraknie mi tego. Za ca odpowied tylko mocno ucisn mi rk.

224

Miejsce naszego pojedynku zapewne byo z gry ustalone, albowiem ruszylimy bez rozkazu Branickiego. Uwaaem, aby o nic nie pyta, ale gdy cisza w powozie przewlekaa si, sdziem, e wypada mi j przerwa. Czy zamierzasz, panie hrabio, spdzi lato w Warszawie? Wczoraj jeszcze tak chciaem, ale kto wie, co bdzie dzi? Moe staniesz pan na zawadzie moim planom. Mam nadziej, e ta sprawa w niczym panu nie przeszkodzi. Tego ycz i tobie, panie Casanova. Suye w wojsku? Tak. Ale czy mog wiedzie, w jakiej intencji pan pytasz? Po prostu, aby rozmowa nie zamara. Jechalimy przez dobry kwadrans, a wreszcie powz przystan przed bram parku. Wysiedlimy pospiesznie i weszlimy w grabowy szpaler zakoczony awk i kamiennym stoem, na ktrym jeden z huzarw pooy dwa pistolety, mniej wicej na dwie stopy dugie. Potem wydosta z kieszeni roek z prochem i dwie kule. Nabi pistolety i pooy skrzyowane na stole. W chwili kiedy Branicki poprosi, abym wybra, genera wykrzykn: Co u licha! Chcecie si bi! Oczywista. To niemoliwe. Jestecie przecie w granicach starostwa37. A c to za rnica? Olbrzymia, i ja wam za wiadka suy nie bd. Panie hrabio, zwiode mnie, wracam na zamek! Nie zatrzymuj ci, generale odpar Branicki ale dam zachowania tajemnicy. Winienem satysfakcj kawalerowi de Seingalt. Wwczas genera zwrci si do mnie i rzek: Nie moesz pan bi si tutaj. Skoro tu mnie przywieziono, tu si bd bi odparem. Bd si broni wszdzie, nawet w kociele. le robicie, u diaba! Przedstawcie wasz spr Najjaniejszemu Panu, niech was rozsdzi, ale bi si to niemoliwe. Chtnie przystan, jeeli hrabia wyrazi skruch za wczorajsz zniewag. Usyszawszy to Branicki spojrza na mnie gniewnie i wymachujc rkami j krzycze, e przyjecha tutaj bi si, nie ukada. Wwczas zwracajc si do generaa wziem go na wiadka, jakom zrobi wszystko, co honor dopuszcza, aby walki unikn. Ten dzielny czowiek odszed zaraz ze zami w oczach, apic si za gow jak by w kracowej rozpaczy. Branicki za rzek po raz drugi: Wybieraj. Odrzuciem po pelisy i schwyciem jeden z pistoletw. Branicki wzi drugi mwic: Dobr bro wybrae. Sprawdz to na paskim bie odparem chodno. Zblad i raptownym ruchem rzuciwszy szabl jednemu ze swoich adiutantw, odkry pier, aby mnie zmusi do tego samego. Niechtnie i nie bez odrobiny lku poszedem w jego lady, a potem, tak jak on, odstpiem na pi krokw. Krtka alejka nie pozwolia nam odej od siebie dalej ni na dziesi, dwanacie krokw. Gdy zobaczyem Branickiego w postawie, z pistoletem skierowanym w d, gwatownie skrciem w bok tuowiem zapraszajc go do strzau. Mierzy przez kilka sekund, a ja przez ten czas przecie, u licha, nie byem obowizany czeka, a mnie dobrze wemie na cel wypaliem na chybi trafi i tak jednoczenie z nim, e sekundanci zapewniali, i syszeli tylko jeden huk wystrzau. Branicki zachwia si,
37

Casanova zapewne ma na myli obrb wadzy marszakowskiej (przyp. tum.).

225

potem upad. Podbiegem go podwign, ale kt opisze moje zdumienie, kiedym ujrza jego ludzi z goymi szablami pdzcych ku mnie! Na szczcie ich pan zdy krzykn: Stjcie, zbje! Wara od pana de Seingalta! Cofnli si, zdoaem wic unie Branickiego praw rk, bo sam byem ranny w lew. Zadwigano go do obery o sto krokw od parku, albowiem nie mg i o wasnych siach. Co chwila spoglda na mnie; zdawa si nie pojmowa, skd ta krew plamica moje biae spodnie. W obery, kiedy ju lea na materacu, zbadano jego ran, ktr sam uwaa za mierteln. Kula wesza z prawej strony pod sidme ebro i wysza z lewej pod ostatnim, przeszywajc ciao z boku na bok, a wlot i wylot oddalone byy od siebie o jakie dziesi cali. Mao pocieszajce stwierdzenie i mona by sdzi, e wntrznoci zostay uszkodzone. Branicki rzek mi natychmiast: Zabie mnie pan, ratuj teraz wasn gow. Znajdujesz si w starostwie, a ja jestem oficerem Krla. Masze tu moj wstg Biaego Ora na glejt i sakiewk, gdyby jej potrzebowa. Podzikowaem mu serdecznie, oddaem sakiewk i zapewniem, e jeelim na mier zasuy, gotwem j ponie. Nie ukrywaem te przed nim alu z powodu tak tragicznego wyniku naszego pojedynku. Ucisnem go wreszcie i wybiegem z obery, przed ktr nie byo ju ywego ducha. Wszyscy rozbiegli si po chirurga, ksidza, krewnych i przyjaci. Zostaem wic sam, ranny i bezbronny, na onieonej i cakiem mi obcej drodze. Na szczcie napotkaem wieniaka jadcego saniami. Krzyknem mu: Warszawa pokazujc przy tym dukata. Zrozumia, wzi mnie do swoich ndznych sa i pucilimy si galopem. W par minut potem dojrzaem na drodze jednego z serdecznych przyjaci Branickiego: by to Biniski. Z szabl w rku pdzi w stron obery. Przekonamy si pniej, e gdyby mnie by dostrzeg, zginbym marnie, ale moja szczliwa gwiazda sprawia, e nie zwrci uwagi na sanie. Kiedym stan w Warszawie, pobiegem do paacu ksicia Adama Czartoryskiego, ale nikogom tam nie zasta. Wtedy udaem si do klasztoru braci franciszkanw, by ich prosi o azyl. Furtian, przeraony widokiem skrwawionych szat i biorc mnie za jakiego zbrodniarza umykajcego przed sprawiedliwoci, chcia mi zatrzasn furt przed nosem. Obaliem go silnym kopniciem i wdarem si do rodka. Na krzyk powalonego zbiegli si inni braciszkowie. Powiedziaem, eby mi udzielili schronienia, jeeli nie chc, abym ich pozabija. Na szczcie przeor uj si za mn i kaza mnie zaprowadzi do celi, ktra wygldaa jak ciemnica. Najwaniejsze jednak, e chwilowo byem bezpieczny. Posaem zaraz po Campioniego, chirurga i moj sub. Zanim jeszcze przybyli, zjawi si w mojej celi wojewoda podlaski, czowiek niezwyky, ktry na wiadomo o pojedynku przyszed opowiedzie mi o podobnym wypadku, jaki mia w swojej modoci. Zaraz po nim odwiedzili mnie wojewoda kaliski i wileski, ktrzy poczli wyrzuca franciszkanom, e mnie przyjli jak zbrodniarza i ulokowali niby skazaca, a oni na usprawiedliwienie opowiedzieli, jakem potraktowa furtiana, co mocno ubawio tych panw. Czytelnik atwo domyli si, e nie byem w nastroju, w ktrym bym mg podziela ich wesoo, zwaszcza e i rana pocza mocno doskwiera. Krtko mwic przeniesiono mnie do maego apartamenciku, porzdnie umeblowanego. Rana bya do powana: kula zdruzgotaa wskazujcy palec i wesza w rk, utkwiwszy w niej, bo stracia impet na guziku kamizelki, albo naleaoby moe rzec na lekkiej ranie, ktr mi zadaa w dole brzucha. Przede wszystkim naleao wyj t przeklt kul, powd okrutnego blu. Niejaki pan Gendron, chirurg do niezrczny, wydoby j przecinajc ciao po przeciwnej stronie rany i w rezultacie miaem rk rozpatan na wylot. Tak wielk jest prno ludzka, e niczym nie zdradziem cierpienia: spokojnie opowiadaem otaczajcym mnie ludziom najdrobniejsze szczegy sprawy. Ale w sercu wcale nie miaem tego spokoju, jaki malowa si na mojej twarzy! Pierwsz wiadomo o Biniskim przywiz mi ksi Lubomirski. Biniski ledwie dowiedzia si o wyniku pojedynku, wylecia jak szalony przysigajc, e mnie zabije wszdzie

226

tam, gdzie mnie dopadnie. Najprzd pobieg do Tomatisa, u ktrego byli ksi Lubomirski i hrabia Moszczeski. A gdy Tomatis nie umia powiedzie, dokd si schroniem, rozwcieczony Biniski strzeli do niego z odlegoci paru krokw. Kiedy za Moszczeski skoczy z pomoc, szaleniec jednym ciciem szabli uwolni si od niego, przecinajc mu policzek koo ust i pozbawiajc trzech zbw. A ksi zdoae umkn cao i zdrowo? zapytaem. Nie tak bardzo odpar. Porwa mnie za konierz i przystawiwszy do piersi pistolet zmusi, bym go odprowadzi a do konia, bo ba si, i susznie, e go posiekaj ludzie Tomatisa. Wasz pojedynek narobi duo haasu i powiadaj nawet, e uani przysigli pomci swojego pukownika. Moesz pan sobie powinszowa takiej opieki. Marszaek kaza otoczy dragonami klasztor pod pozorem, by nie umkn, ale w gruncie rzeczy, aby ci ustrzec przed wciekoci uanw, ktrzy odgraaj si, e zdobd klasztor. A jake si miewa Branicki? zapytaem. Medycy boj si, e zemrze, jeeli kula przeszya wntrznoci. Ley u kanclerza, a krl jest przy nim. wiadkowie pojedynku twierdz, e to przez pask pogrk roztrzaskania ba Branicki gotw straci ycie, gdy pan uratowae swoje. Musia bowiem wbrew chci osoni gow i gdyby nie to, trafiby ci w serce, bo z niego znakomity strzelec. Widziaem, jak przecina kul na dwoje strzelajc do noa. Miaem te i jeszcze jedno nie niniejsze szczcie, em unikn w drodze spotkania z tym wariatem Biniskim. No i to, e nie zabiem hrabiego na miejscu, boby mnie jego ludzie rozsiekali. Bardzom wzruszony, e pascy przyjaciele tyle dla mnie wycierpieli, lecz jeeli Tomatisowi nic si nie stao, to dowd, i pistolet tego szaleca nie by kul nabity. W tym momencie oznajmiono oficera wojewody ruskiego, ktry przynis mi bilecik krla do jego pana. Pilnie chowam t kartk, a oto jej tre: Drogi wuju, Branicki poraniony, jednak pamitam o Casanovie: ka mu oznajmi, e w kadej opresji moe liczy na moj askawo. zami oblaem w drogocenny list i gwatownie potrzebujc wypoczynku, prosiem, aby mnie zostawiono samego. Po godzinie Campioni przynis powierzon mu kopert i powtrzy ca opowie, ju uprzednio zasyszan od ksicia Lubomirskiego. Nazajutrz od wczesnego ranka zaczli przybywa, ofiarowujc mi swoj pomoc, liczni wrogowie Branickiego. Musz przyzna, e byo ich niemao. Kady dobywa sakiewki, ale nie chciaem nic przyj. Byo to wielkie powicenie, albowiem pi lub sze tysicy dukatw bardzo by mi si przydao. Campioni uwaa moje skrupuy za mieszne i teraz zdaje mi si, e mia racj, bo prawd mwic ciko zapaciem za t spartask postaw. Przyjem jedynie wyywienie dla czterech osb, na cay czas rekonwalescencji ofiarowane mi przez ksicia Czartoryskiego, ale i to jedynie po to, aby zachowa przy sobie kilku przyjaci, bo sam niczego nie tknem. Chirurg, zreszt ndzna kreatura, zaleci mi diet. Jego dewiza brzmiaa: vulnerati fame cruciontur, lecz w moim wypadku to nie gd by mi udrk. Pierwszego dnia rka mi nagle spucha, rana sczerniaa. Chirurdzy dopatrzyli si zaraz gangreny i uzgodnili midzy sob, e trzeba rk uci. Dowiedziaem si tego z gazety paacowej, ktr krl osobicie korygowa jeszcze w manuskrypcie. Przybyo do mnie ze dwadziecia osb z wyrazami wspczucia i sympatii mylc, e to ju po operacji, miaem si i pokazywaem im rk za ca odpowied. Na to weszli trzej chirurdzy. Czemu panw a trzech? Bo chcemy odby konsylium. Pan si chyba na to zgodzisz? Bardzo chtnie. I pozwolisz pan zbada swoj ran? Za nic bym panom tego nie odmwi, bobym was pozbawi przyjemnoci odbycia konsylium.

227

Mj chirurg natychmiast zdj bandae, przyjrza si ranie i zacz po polsku naradza si ze swoimi kolegami; w konsekwencji co prdzej chcieli pozbawi mnie rki. Oznajmili mi o tym w acinie prawdziwie Molierowskiej z komedii Mieszczanin szlachcicem i Lekarz mimo woli. Aeby mi doda odwagi, opowiedzieli o kadym szczegle, uzasadniajcym potrzeb operacji, z minami beztroskimi i pogodnymi. Byli w doskonaych humorach i zapewniali, e natychmiast po amputacji nastpi poprawa. Odparem na to, e rka jest moj wasnoci, tote zdaje mi si, e mam prawo odmwi operacji, moim zdaniem niewczesnej. Ale gangrena obja ju rk, za dwanacie godzin rozszerzy si na rami i trzeba bdzie je uci. Wwczas odetniecie mi panowie rami, jeli bdzie trzeba, i tylko kiedy bdzie trzeba, a na razie zachowam swoj rk. Jeli pan znasz si na tym lepiej od nas, to nie ma o czym mwi. Nie znam si na tym lepiej od was, moi panowie, i dlatego te prosz, abycie mnie zostawili w spokoju. Ta odmowa wywoaa oglne poruszenie. Ci, ktrym mj los by bliski, czynili mi wyrzuty. Ksi Adam Czartoryski przysa wiadomo, i krl dziwi si tej maodusznoci. Niemoliwe mwi Lubomirski aby trzech najprzedniejszych w stolicy chirurgw mylio si w podobnej sprawie. Z pewnoci si nie myl, lecz chcieliby mnie zmyli. A to w jakim celu? Sprawa draliwa i bdziesz mnie pan uwaa za miesznego niedowiarka. Powiedz pan jednak. A wic orzeczenie tych panw to sabiutka pociecha dana Branickiemu. Szczeglny z pana czowiek. Tak czy owak odoyem operacj, a jeli dzi wieczr gangrena wda si w rk, obiecuj panu, e ka j sobie uci jutro rano. Przed noc odwiedzio mnie jeszcze czterech innych chirurgw. Nowe narady, nowe opatrunki. Rami spucho do poowy i a po okie byo niebieskosine. Chirurdzy odeszli zapewniajc, e odkadanie operacji zagraa memu yciu. Odpowiedziaem na to: wietnie, moi panowie, przyjdcie jutro rano z narzdziami. A gdy byli ju za drzwiami, kazaem moim ludziom nie wpuszcza jutro nikogo. W ten sposb ocaliem rk. W wita Wielkiej Nocy wyszedem pierwszy raz z klasztoru z rk na temblaku. Cakowit wadz w niej odzyskaem dopiero w osiemnacie miesicy pniej. Wszyscy, ktrzy dziwili si memu postpowaniu, teraz byli pierwsi do pochwa, a przez mj upr zdobyem sobie renom. Podczas rekonwalescencji zoono mi pewn wizyt, ktra mnie bardzo ubawia. Owym gociem by wielebny ksidz jezuita, przysany przez biskupa krakowskiego. Ksidz biskup rozkaza mi odpuci ci, synu, twj grzech. rzek jezuita. O jakim grzechu ksidz mwisz? Czyby si nie pojedynkowa? I ksidz uwaa, e to wymaga odpuszczenia? Broniem si napadnity. Gdzie tu grzech? Prosz jednak mi to odpuci, skoro ksidz biskup tak chce, mimo i adn miar nie uznam tego za grzech. A wic odmawiasz, mj synu, wyznania grzechu? Nawet gdybym chcia, nie mog. Pozwolisz, e porusz pewne zagadnienie? Prosz. A wic zamy, e si pojedynkowa, i zamy te, e przyznajesz si do tego grzechu. Chtnie. A to znaczy, e w grzech jest mi odpuszczony, jeeli to by pojedynek, a jeli nie, to nie.

228

 Zrozumiae mnie. Odklepa paternoster i udzieli mi bogosawiestwa. W par dni po moim pierwszym wyjciu krl kaza mi si stawi na dworze. Ledwie mnie dostrzeg, da rk do caowania, a ja ucaowaem j przyklknwszy. Gdym by w tej postawie, krl zapyta (co ju byo z gry uoone): Czemu to masz rk na temblaku? To z powodu reumatyzmu. Miociwy Panie. Radzibym unika w przyszoci podobnych wypadkw. Po skoczonej audiencji kazaem si zawie do Branickiego, ktry ywo interesowa si moj ran: codziennie przysya dowiedzie si o moje zdrowie. Sowem, uwaaem za stosowne pojecha do z wizyt, tym bardziej e krl mianowa go wielkim owczym, co ju samo przez si obowizywao ludzi znajcych si na dwornoci do zoenia powinszowa. w tytu, mniej znaczcy od szambelaskiego, by jednak o wiele intratniejszy. Powszechnie uwaano, e krl nada go Branickiemu dopiero wwczas, gdy si przekona, jak dobrym jest strzelcem: mimo to jednak przyznawano, e strzeliem celniej od niego. W przedpokoju u Branickiego powitano mnie okrzykami zdumienia. Oficerowie i suba wygldali, jak by z nieba spadli. Poprosiem adiutanta, aby mnie zapowiedzia, co te uczyni ze z w oku i zapartym oddechem. Branicki siedzia na ku blady jak trup. Pozdrowi mnie skinieniem rki. Powiedziaem: Panie hrabio, przychodz przeprosi ci za to, e nie potrafiem wznie si ponad bahostk, na ktr nie powinienem by zwraca uwagi. Owo wydarzenie przynioso mi wicej zaszczytu ni ujmy. Prosz wic, aby zechcia askawie wzi mnie w obron przed swoimi przyjacimi, ktrzy, nie znajc wielkich zalet twego charakteru, uwaaj, e potrafisz by jedynie moim wrogiem. Panie Casanova, moesz by pewien, e zawsze bd mia za wroga kadego, kto ci nie okae takiego szacunku, na jakowy zasugujesz. Biniskiego ogoszono banit i bezecnym: al mi biedaka, ale sprawiedliwoci musiao sta si zado. Niepotrzebna ci moja protekcja, bo zdobye sobie krlewsk. Sid, prosz, i bdmy przyjacimi doda wycigajc do mnie rk. Jue wyzdrowia, prawda? Dzielnie opare si chirurgom i mdrze zrobi. Powiedziae im, e dla przypodobania si mnie chc ci odj rk. Wspaniae sowa: ludzie tego gatunku sdz innych po sobie. Powiedze mi jednak, jakim cudem kula zrania ci w rk po uderzeniu w d brzucha? Pozwl mi, panie hrabio, stan w postawie, jak wwczas przyjem, a atwo zrozumiesz. Wydawao mi si rzek po moim wyjanieniu e powiniene by trzyma rk z tyu, nie z przodu. Z tego, co si wydarzyo, widzisz, panie hrabio, em dobrze zrobi trzymajc j tak, jakem trzyma. Ach, mj panie zawoaa przepikna dama siedzca przy nim chciae zabi mojego brata, bo mierzy w gow! Zabi! Wielki Boe, nic podobnego: zaleao mi na tym, aby pan hrabia y i obroni mnie przed ludmi, ktrzy by mnie roznieli na szablach, gdyby jego nie stao. A jednak powiedziae pan: Wyprbuj ten pistolet na paskim bie. Nie zawsze robimy to, co mwimy. W kadym razie lepiej mierzy W ciao, bo cel wwczas wikszy. I dae mi pan dobr lekcj wtrci Branicki ze miechem wida, e si wprawia w strzelanie z pistoletw. Skde, to by mj pierwszy fatalny strza -w yciu. Jelibym mg si czym pochwali w tym wzgldzie, to pewn rk i wiernym okiem. Ale co z twoj ran, panie hrabio? Zagoi si, jeno to czasu wymaga. Mwiono mi, e w dzie pojedynku zjade obfity obiad.

229

 Obawiaem si, e to mj ostatni na tym padole. A wic gdybym si najad jak ty, mj panie, ju by byo po mnie, bo kula niezawodnie przebiaby wntrznoci; a tak, dziki temu, e byem na czczo, miaa kdy przej. Ju pniej dowiedziaem si, e w ranek naszego pojedynku Branicki wysucha mszy i przystpi do komunii. Po wyjciu od niego udaem si do marszaka koronnego, ktremu zawdziczaem obron przed uanami. Przyj mnie do surowo pytajc, z czym przychodz. Aby podzikowa panu, hrabio, za jego wspaniaomyln opiek oraz obieca wiksz ogldno w postpowaniu na przyszo. I mdrze pan zrobisz. A gdy chodzi o twoj podzik, winiene j nie mnie, lecz krlowi. Gdyby nie protekcja Najjaniejszego Pana, nie wahabym si ci ci gowy. A zatem zapomniae, panie hrabio, o tysicu przemawiajcych za mn okolicznoci? Jakiche to? Zobaczymy: pojedynkowae si pan, tak czy nie? Tak, pojedynkowaem si. A wic prawo jest wyrane. Tak, gdy idzie o wyzwanie na pojedynek lub jego przyjcie w warunkach, ktre okrela. Ale w tym wypadku wystpowaem w obronie ycia i tylko odparem napa, za czym niech mi wolno uwaa, e gdyby pan hrabia by lepiej wtajemniczony w rzecz ca, nie kazaby mnie ci. Prawd mwic, nie wiem, co bym uczyni. Ale po c o tym mwi? Sprawa skoczona, a skoro Najjaniejszy Pan darowa ci swoj ask, najwidoczniej zasugujesz na ni i winszuj ci tego. Przyjme moje zaproszenie dzi na obiad. Chciabym ci przekona, e w sercu mam jedynie yczliwo dla ciebie. Zapewniwszy sobie spokj od tej strony, udaem si do wojewody ruskiego, ktry mnie powita z otwartymi rkami. Kazaem przygotowa ci pokoje u siebie powiedzia moja ona przepada za twoim towarzystwem, ale locum bdziesz mia gotowe nie wczeniej ni za sze tygodni. Skorzystam z tego, aby pojecha do Kijowa do wojewody. Jego zi, starosta, hrabia Brhl, gorco zachca mnie do tej podry. Jed wic. Dobrze zrobisz. Przez ten czas by moe ucichnie zo wrogw, ktrych sobie przysporzye owym pojedynkiem. Nieche ci Bg broni przed jeszcze jedn podobn awantur! Ju by pan z niej nie uszed z yciem! A tymczasem uwaaje na siebie i nie wychod pieszo w nocy. Tydzie min mi tak midzy jednym zaproszeniem na obiad i kolacj a drugim. Musiaem z najmniejszymi szczegami opowiada o pojedynku nawet w obecnoci krla, ktry udawa, e nic nie syszy, ale ktrego dnia, kiedy ju bodaj po raz dziesity podejmowaem t opowie przy nim, przerwa mi gwatownie: Panie Casanova, czy jeste szlachcicem? Nie, Najjaniejszy Panie, nie mam tego zaszczytu. A wic omieliby si zada satysfakcji, gdyby ci zely szlachcic wenecki? Nie, Najjaniejszy Panie, boby mi jej nie da. Zapanowabym wic nad gniewem i czekabym okazji. Jakiej to okazji? Dopadnicia wroga na obcej ziemi, gdzie zmusibym go do walki a do mierci. Czytelnik chciaby pewnie wiedzie, czy widziaem ponownie Binetti. Byo to jeden jedyny raz u pana Moszczeskiego, ale ulotnia si, ledwie wszedem. Powiedziaem Moszczeskiemu: C za dziwne postpowanie. Czemu ta pani mnie nienawidzi? Czemu? Nie wiesz wic, e twj pojedynek z Branickim by przyczyn zerwania midzy nimi? Branicki ju jej nie widuje od tego czasu.

230

 Mog tylko pochwali postpowanie hrabiego. Owa pani widocznie przypuszczaa, e jej kochanek bdzie mnie mg tak potraktowa jak Tomatisa. Wyjechaem z Campionim w t podr, o ktrej wspomniaem. W sakiewce brzczao mi dwiecie dukatw; poow z nich ofiarowa mi w prezencie wojewoda ruski, drug za setk wygraem w karty. Szczegy mojej podry pomin milczeniem i przejd do powodw, ktre mnie skoniy do porzucenia na zawsze Warszawy i Polski. Kiedy wrciem, stolica uroczycie fetowaa pani Geoffrin, dawn metres krla. Nie pretendujc do takich samych ask, jakimi darzono ow obc dam, musz przyzna, e ogromnie zdumiao mnie chodne przyjcie doznawane na kadym kroku. Wszyscy magnaci jak by si zmwili, aby powita mnie tym samym nieprzyjaznym i niegrzecznym zdaniem: Sdzilimy, e ju tu pana nie zobaczymy. Po co e wrci? Aby pospaca dugi odpowiedziaem odwracajc si do nich plecami. Miast dawnej powszechnej yczliwoci spotykaem si teraz z jawnym chodem. Racja, e jeszcze mnie zapraszano tu i wdzie, ale nikt ze mn nie rozmawia przy stole. Spotkaem wojewod ruskiego, ktry ledwie raczy mi si odkoni. Widziaem take krla, ktry nawet na mnie nie spojrza. A kiedy zapytaem ksicia Sukowskiego o powd tej zmiany, odpowiedzia: To ju taka waciwo naszego narodowego charakteru. Jestemy bardzo niestali; wiesz pan: sarmatorum virtus velut; extra ipsos38. Gdyby potrafi by chwyci okazj, wygraby wielki los, ale teraz ju za pno i zostaje ci tylko jedno... Wyjecha przerwaem mu i nawet si pospiesz. Po powrocie do domu odebraem anonim, w ktrym kto yczliwy wtajemnicza mnie w to, co sysza na krlewskim dworze. Ot krl mia si dowiedzie, e w Paryu powieszono mnie zaocznie za kradzie znacznej sumy z kasy loterii, e popeniem wiele oszustw w Anglii i we Woszech, poza tym naleaem te do wdrownej trupy aktorw: takie to byy generalne zarzuty przeciwko mnie. C mogem odpowiedzie, chyba tylko, e s to kalumnie atwiejsze do zmylenia ni do odparcia. Oczywicie najchtniej wyjechabym zaraz z Warszawy, ale tkwiem w dugach po uszy i nie miaem pienidzy na drog. Napisaem wic do Wenecji z prob o zaopatrzenie moich potrzeb i czekajc na odpowied, chcc nie chcc, siedziaem w Warszawie. A przydarzy mi si wypadek, ktry przyspieszy wyjazd. Ktrego piknego ranka zjawi si u mnie w genera, ktry by wiadkiem Branickiego przy naszym pojedynku. Przyszed zada w imieniu krla, abym w cigu tygodnia opuci Warszaw. Wielce wzburzony poprosiem owego emisariusza, by zawiadomi swojego wadc, e nie zamierzam usucha tego rozkazu, a jeli bd musia ustpi przed si, zaprotestuj wobec caego wiata przeciwko gwatowi na mojej osobie. Odpar mi na to spokojnie: Mj panie, nie kazano mi pyta o odpowied, lecz tylko zawiadomi ci o rozkazie Najjaniejszego Pana. Czy wic, jak uwaasz. Natychmiast napisaem dugi list do krla wyjaniajc, e honor nie pozwala mi wyjecha ze stolicy jego pastwa, bom tu, na nieszczcie, zaduony. w list daem hrabiemu Moszczeskiemu z prob o dorczenie krlowi. Nazajutrz hrabia da mi tysic dukatw w imieniu krla, ktry chcia si w ten sposb usprawiedliwi z rozkazu wydanego w niewiadomoci, i jestem bez grosza. Hrabia doda: Jeeli krl nastaje na paski wyjazd, to tylko w twoim wasnym, interesie. yczyby sobie, aby jak najprdzej znalaz si w bezpiecznym miejscu, bo wie, e co dzie spotykaj ci afronty, na ktre jeste do mdry, by nie odpowiada. Jednake prawd jest, e te osoby, ktre ci je zadaj, knuj zemst za to, co zw pogard z twej strony, a krl chciaby ju by spokojnym o ciebie.
38

Sarmatorum virtus... Sarmaci nie maj zalet, oni je sobie przyswajaj.

231

Zdjty jak najgbsz wdzicznoci prosiem hrabiego, aeby podzikowa Miociwemu Panu i by mu owiadczy, e niezwocznie zastosuj si do jego rozkazu. Hrabia zaofiarowa mi swj powz, na co si zgodziem, obiecujc da wiadomo o sobie. A w dwa dni pniej, spaciwszy dugi, byem ju w drodze do Wrocawia.

232