You are on page 1of 38

Ewa Szulc-Dbrowiecka

TURYSTYKA MIDZYNARODOWA JAKO CZYNNIK AKTYWIZACJI REGIONW


Rozwj turystyki w skali wiatowej sta si powszechnym zjawiskiem zarwno w rozwinitych jak i rozwijajcych si spoeczestwach. Stay wzrost uczestnictwa w turystyce jest nieuchronny dla bogatych krajw i jednoczenie stanowi szans dla biednych, bowiem w skali wiatowej oferujc usugi po niszych cenach zasysaj one popyt. wiatowa Organizacja Turystyki (UNWTO) definiuje turystyk w nastpujcy sposb Turystyka obejmuje og czynnoci osb, ktre podruj i przebywaj w celach wypoczynkowych, subowych lub innych nie duej ni rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem. (Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO, UKFiT Warszawa 1995,s.5). Turystyka midzynarodowa obejmuje dwa rodzaje ruchu turystycznego: przyjazdy do danego kraju osb mieszkajcych stale gdzie indziej, nazywane turystyk przyjazdow oraz turystyk wyjazdow, na ktr skadaj si wyjazdy mieszkacw danego kraju za granic. Przytoczone definicje nie s doskonae, zwracaj bowiem uwag na analiz turystyki od strony popytu z pominiciem sfery poday turystycznej ( np. walorw turystycznych miejsc recepcyjnych, dziaalnoci organizatorw i usugodawcw turystycznych) oraz kwestii oddziaywania turystyki na rodowisko przyrodnicze, gospodark i sfer spoeczno-kulturow. W niniejszym artykule zajm si przede wszystkim kwesti ostatni czyli wpywem turystyki na regiony w ktrych jest ona rozwijana. W czci pierwszej przedstawione zostan cechy charakterystyczne turystyki midzynarodowej ( wielko ruchu midzynarodowego, kierunki przemieszcze, rozwj midzynarodowych organizacji turystycznych, sieci hotelowych i touroperatorw, towarzystw lotniczych). Cz druga zostanie powicona charakterystyce turystw midzynarodowych, w czci trzeciej przedstawi produkty turystyczne, a w czwartej dokonana zostanie analiza wpywu turystyki na rozwj regionw. W czci tej przedstawiony zostanie wpyw turystyki widziany z perspektywy teoretycznej (turystyka widziana w wietle teorii modernistycznej i teorii zalenoci oraz od strony rozwoju zrwnowaonego) oraz poprzez analiz przykadw konkretnych regionw turystycznych. I. Cechy charakterystyczne wspczesnej turystyki midzynarodowej

1. Midzynarodowy ruch turystyczny i dochody pynce z turystyki Na przeomie wieku XX i XXI turystyka midzynarodowa wykazaa wysok dynamik wzrostu. Podczas gdy w 1990 r. przemieszczao si pastwa granic 441 mln osob, to w 2006 r. wielko ta wzrosa do 842 mln.(Tab.1).Tendencja ta jest wynikiem dziaania wielu sprzyjajcych czynnikw. Koszty podry zmniejszyy si, wakacje stay si relatywnie tasze ni dziesi lub dwadziecia lat temu, spoeczestwa wzbogaciy si, nastpi wzrost iloci czasu wolnego, wzrosa liczba miejsc recepcyjnych, pastwa uatwiy przekraczanie granic ( znoszenie wiz wjazdowych), rewolucja informatyczna uatwia dostp do wiedzy o odwiedzanych regionach i dostpnych usugach. Wskali wiata wzrosy rwnie dochody z turystyki midzynarodowej. W roku 1990 wynosiy one ogem 249 mld USD, a w 2005 roku wzrosy do 680 mld USD (tab 3). Ruch turystyczny jest zjawiskiem bardzo skoncentrowanym.W regionie Europy koncentruje si ponad poowa przyjazdw i wyjazdw turystycznych oraz wpyww z turystyki (tab 1, 2,3). Tab.1 Przyjazdy turystw zagranicznych na wiecie wg regionw UNWTO ( w mln) 1990 wiat ogem 439,4 Europa 265,6 Azja i Pacyfik 56,2 Ameryki 92,8 Afryka 15,2 Bliski Wschd 9,6 rdo wiatowa Organizacja vol 5 No1 January Mimo umidzynarodowienia turystyki, rynki krajw ssiadujcych pozostaj na 2000 2006 687,0 842,0 395,8 458,2 110,5 167,1 128,1 136,3 28,2 40,3 24,2 40,8 Turystyki (UNWTO): UNWTO World Tourism Barometer

kadym kontynencie najwaniejszymi obszarami turystyki przyjazdowej. Okoo 80% turystyki zagranicznej odbywa si w ramach kontynentu zamieszkiwanego przez turyst . Mieszkacy krajw UE najczciej spdzaj urlopy nad Morzem rdziemnym lub w Alpach, Japoczycy podruj najchtniej po krajach Azji. Wyjazdy midzykontynentalne wedug WTO obejmuj okoo 18% wyjazdw zagranicznych. Tab.2 Liczba podry wedug regionw generujcych (w mln)

wiat ogem Podre z regionw: Europa Azja i Pacyfik Ameryki Afryka Bliski Wschd Nieokrelony kraj pochodzenia turystw

1990 439,4 252,6 59,1 100,3 10,0 8,3

2000 687,0 396,7 115,5 131,5 16,5 13,7

2005 806,3 449,0 154,3 137,1 20,3 21,9

9,2 12,9 23,6 rdo wiatowa Organizacja Turystyki (UNWTO):Tourism Highligts, 2006 edition Tak wic duy wzrost midzynarodowego ruchu turystycznego jest gwnie zwizany ze zwikszajc si wymian midzy rozwinitymi regionami wiata. Ale tradycyjne kraje turystyczne stopniowo trac udziay w rynku wraz z coraz szybszym wzrostem przyjazdw do krajw rozwijajcych si. Tab.3 Wpywy z turystyki midzynarodowej na wiecie wg regionw UNWTO w mld USD w 2005 r. wiat ogem 680,3 Europa 348,2 Azja i Pacyfik 138,6 Ameryki 144,6 Afryka 21,5 Bliski Wschd 27,6 rdo wiatowa Organizacja Turystyki (UNWTO):Tourism Highligts, 2006 Tab.4 Gwne kraje recepcji midzynarodowego ruchu turystycznego w 2005 r , ich wpywy i wydatki zwizane z turystyk zagraniczn (lub G. Kraje przyjmujce najwicej turystw) Lp Kraj Liczba turystw Wpywy w mld Wydatki przyjedajcych w mln USD wyjazdy zagraniczne obywateli kraju 1 2 3 Francja Hiszpania USA 75,9 55,9 49,2 42,3 47,9 81,7 w mld USD 31,2 15,1 69,2 3 na

4 5 6 7 8 9 10 15

Chiny 46,8 29,3 21,8 Wochy 36,5 35,4 22,4 Wielka Brytania 30,0 30,7 59,6 Meksyk 21,9 11,8 7,6 Niemcy 21,5 29,2 72,7 Turcja 20,3 18,2 b.d Austria 20,0 15,5 11,1 Polska 15,2 5,8 4,3 rdo wiatowa Organizacja Turystyki (UNWTO): UNWTO World Tourism Barometer vol 5 No1 January Uwaga Liczba turystw midzynarodowych ogem na wiecie wynosia w roku 2005, 808 mln osb.(UNWTO) Pierwsza dziesitka krajw przyjmujcych najwicej turystw midzynarodowych w 2005 roku koncentrowaa a 46,7% globalnej liczby przyjazdw zanotowanych w tym roku. Najczciej odwiedzanym krajem bya jak zwykle Francja, na ktr przypada 9,4 % caego midzynarodowego ruchu turystycznego. W pierwszej dziesitce krajw znalazy si przede wszystkim kraje wysoko rozwinite. Na szczeglna uwag zajmuje wysoka pozycja Chin, ktre w cigu ostatnich lat ciesz si dynamicznym wzrostem liczby turystw - w roku 1990 odwiedzio ten kraj 10 mln osb, a w 2005 46,8 mln osb (statystki UNWTO i tab 4). Rwnie dochody zwizane z podrami zagranicznymi cechuje dua koncentracja, a zdecydowana ich wikszo przypada na te same kraje( tab 4). 2.Rozwj midzynarodowych sieci hotelowych. Turyci obsugiwani s w bardzo zrnicowanej bazie noclegowej pod wzgldem standardu

wiadczonych usug. Obecne tendencj jest jednak unifikacja i standaryzacja usug hotelowych, tworzenie sieci hotelowych i wczanie krajowych jednostek do sieci przedsibiorstw midzynarodowych. Sie hotelowa ( zwana czasem acuchem hotelowym) jest to zesp obiektw hotelowych kierowany przez centralny zarzd utrzymujcy jednolity standard i zakres usug, oraz prowadzcy wspln polityk. Ich powstanie jest wynikiem olbrzymiej konkurencji na rynku usug hotelarskich oraz niezbdnego ich rozwoju. Sektor hotelarski doszed do fazy, w ktrej dalszy rozwj jest moliwy dziki konsolidacji std w brany hotelarskiej nastpuj czste fuzje i przejcia istniejcych dotd w rozproszeniu hoteli i opanowanie nowych rynkw.

Przykadem

wysokiej standaryzacji usug turystycznych jest dziaalno sieci hotelowej

Holiday Inn. Sie zapewnia turystom znajdujcym si w dowolnym miejscu na wiecie jednolity komfort. Midzynarodowe organizacje s w stanie produkowa standaryzowane produkty, dziki czemu, w wyniku dziaania tzw. korzyci skali, mog ustala nisze ceny od konkurentw dziaajcych na rynkach narodowych. Tab.6 Ranking najwikszych sieci hotelowych na wiecie w 2003 r. Lp. Nazwa sieci/kraj Liczba hoteli Liczba pokoi w

tysicach 1 Cendant/USA 6 455 541 2 Six Continents/USA 3 096 491 3 Marriot/USA 2 099 390 4 Accor/Francja 3 488 389 5 Choince/USA 4 392 350 6 Hilton/USA 1 895 318 7 Best Western/USA 4 065 308 8 Starwood/USA 738 227 9 Carlson Hospitality/USA 716 129 10 Hyatt/USA 201 90 r. Food Service 2004, nr 6 Opr. Cyt. Goworecki G. Turystyka 2007 s. 270 Ocenia si, e obecnie acuchy hotelowe dysponuj ponad 10 milionami miejsc noclegowych we wszystkich czciach wiata. W niektrych krajach skupiaj one wikszo turystycznej bazy noclegowej np. w USA acuchami poczonych jest okoo 60% wszystkich hoteli (Alejziak 1999, s 90). Najwikszym acuchem hotelowym na wiecie jest Cendant Copr.. posiadajcy ponad 541 tysicy pokoi noclegowych w okoo 6 455 hoteli na caym wiecie prowadzonych wycznie na zasadzie franchisingu (tab. 6).1 Inn wan tendencj w hotelarstwie wiatowym jest specjalizacja Obecnie wikszo pojedynczych hoteli oraz acuchw hotelowych specjalizuje si w obsudze okrelonej kategorii turystw.. np. Brytyjski system The Grand Metropolitan Hotels
1

Franchising jest umow, w ktrej wystpuj z jednej strony podmiot o zazwyczaj dobrej renomie i dowiadczeniu usugowo-marketingowym, a z drugiej niezaleny przedsibiorca, ktry nabywa prawo posiadania i wykorzystania uznanej marki. Dawca przekazuje wstpujcemu do systemu wiedz, zasady dziaania, swoje dowiadczenie w dziedzinie biznesu. Przystpujcy do systemu z kolei wnosi kapita, prac, inicjatyw.

specjalizuje si w obsudze bardzo bogatej klienteli oferujc usugi hotelowe w starych zamkach i paacach (licznie wystpujcych w Niemczech, Anglii i Francji), ktre zostay przeksztacone w luksusowe hotele. (Alejziak 1999, s. 91).Sie hotelowa Formule 1 naleca do kompanii Accor to tzw. hotele tranzytowe przeznaczone dla osb podrujcych samochodem, zatrzymujcych si na 1 nocleg.Hotele tej sieci lokalizowane s na obrzeach miast, w pobliu lotnisk lub przy zjazdach z autostrad. Wyrany jest proces koncentracji kapitaowej w brany hotelalarskiej. Np. sie Holiday Inn Worldwide, amerykaskie przedsibiorstwo pod kontrol kapitau angielskiego, przeksztacia si w Holiday Hospitality, a aktualnie pod nazw Bass Hotels & Resorts jest czci brytyjskiego koncernu Bass PLC.W ostatnich latach koncern ten powikszy si o inne acuchy hotelowe, jak Clown Plaza czy InterContinental.Aktualnie tworzy ogromn oglnowiatow organizacj z naczelnym kierownictwem w Londynie i kilkoma orodkami regionalnymi, ktrych rozwj opiera si gwnie na rozbudowie struktury franchisingowej. (Wysokiski 2001) 3.Midzynarodowi porednicy turystyczni. Na wspczesnym rynku turystycznym dziaaj trzy grupy instytucji zapewniajcych ofert turystyczn. S to bezporedni dostawcy czyli hotele, zakady gastronomiczne , firmy transportowe, przewodnickie, linie lotnicze, muzea, parki rozrywki, parki narodowe itp. a wic firmy dziaajce w miejscu docelowym podry turystycznych. Druga grup stanowi porednicy zwani touroperatorami. S to due firmy najczciej midzynarodowe, ktre kontraktuj due iloci pojedynczych usug u bezporednich producentw i nastpnie tworz z nich gotowe pakiety turystyczne( czyli wszystkie niezbdne usugi skadajce si na dan imprez turystyczn).Na pakiet moe si skada na przykad wycieczka, cakowicie zorganizowane wczasy pobytowe w nadmorskich kurortach turystycznych, wyjazd na konferencj itp. Firmy touroperatorskie kupuj np. miejsca w hotelach, organizuj wyywienie, transport, czarterurj loty samolotowe itp. Wielcy touroperatorzy kupuj produkty taniej, ale w iloci hurtowej.( zniki mog wynosi nawet do 50% ceny detalicznej). Pakiety turystyczne dotyczce wczasw w popularnych orodkach turystycznych s przykadem bardzo wystandaryzowanych usug turystycznych oferowanych przez wielkich touroperatorw. Pakiet oddawany jest do sprzeday do agencji turystycznych, ktre nastpnie sprzedaj go po zryczatowanej cenie bezporednio klientom. Agencje zajmuj si sprzeda nie tylko pakietw touroperatorw, ale te produktw uzyskanych bezporednio od dostawcw 6

usug. Agencj podry moe by zarwno maa firma z kilkoma pracownikami jak i wielkie przedsibiorstwo nalece do touroperatora, zatrudniajce setki osb i posiadajce wiele punktw sprzeday. Touroperator TUI group posiadaa w 2002 roku 81 firm wiadczcych usugi touroperatorskie w ponad 3700 agencji podry. Ta wieka firma powstaa m.in w wyniku przej. Np. w 2000 roku TUI Group przejo najwiksz sie biur podry w Austrii GmbH) (Turyzm 2003 ) W porednictwie mamy do czynienia z dwiema sprzecznymi tendencjami: z jednej strony nastpuje koncentracja brany agencji turystycznych, bdca rezultatem fuzji, przej, aliansw strategicznych. W zwizku z nadmiernym rozwojem sieci firm wzrasta konkurencja cenowa, co stawia mae i rednie firmy w niekorzystnej sytuacji ( Gaworecki 2007 ).Z drugiej strony rozwj Internetu i jego rozpowszechnienie zwiksza dostpno do informacji turystycznej o ofertach bezporednich dostawcw. Strony usugodawcw zamieszczane w Internecie umoliwiaj bezporedni kontakt pomidzy nimi a klientami, powodujc mniejsze zapotrzebowanie na usugi porednikw.

4.Rozwj midzynarodowych firm transportowych. Turyci wyjedajcy za granic najczciej korzystaj z prywatnych samochodw osobowych (58% turystw) oraz z samolotw (31%) (Alejziak 1999, s.274).Szczeglnie szybko wzrasta udzia transportu lotniczego w przewozach pasaerw za granic. Do przyczyn popularnoci tego transportu obok skrcenia czasu podry zaliczy mona wprowadzenie coraz bardziej komfortowych samolotw, rozwj lotnisk w krajach zarwno rozwinitych jak i rozwijajcych si. Jednak najwaniejsz przyczyn jest upowszechnienie tanich linii lotniczych czyli przedsibiorstw oferujcych usugi przewozu lotniczego po niszych cenach ni tradycyjne linie lotnicze. Odpowiedzi wielkich przewonikw lotniczych na rozwj tanich linii byo tworzenie aliansw strategicznych. Do najbardziej znaczcych sojuszy strategicznych linii lotniczych na wiecie naley utworzene w roku 2001 Oneworld skupiajce British Airways, AmericanAirlines, Canadian Airlines, Cathay Pacific, Quanta, oraz Star Alliance w skad ktrego weszy United Airlines, Lufthansa, SAS, Tai Airlines, Air Kanada. Celem tworzenia tego typu aliansw jest zapewnienie pasaerom wygodniejszego podrowania, co przejawia si na przykad w moliwoci zamiany biletw oraz zsynchronizowanie pocze. 5. Midzynarodowa obsuga turystw 7

Sezon turystyczny obejmuje na og pewn cz roku. Np. sezon turystyczny nad Morzem rdziemnym trwa 7 miesicy - od maja do wrzenia, natomiast sezon w Azji Poudniowo -Wschodniej obejmuje okres naszej zimy ( ze wzgldu na wystpujcy w tym okresie suchy monsun zimowy). Zatem praca w turystyce jest wysoce sezonowa. Firmy hotelarskie, gastronomiczne, kasyna, agencje turystyczne itp zatrudniaj pracownikw przede wszystkim w sezonie. Pracownikami mog by zarwno osoby pochodzce z danego kraju jak i coraz czciej obcokrajowcy. Na stanowiskach menaderskich w wielkich sieciach hotelowych czsto zatrudniani s cudzoziemcy pochodzcy z krajw wysoko rozwinitych. Do prac fizycznych zatrudniane s na og osoby pochodzce z kraju, w ktrym zlokalizowano obiekt. Lecz nie zawsze -hotele w krajach rozwinitych czsto borykaj si z brakiem chtnych do obsugi hotelarskiej i firmy zmuszone s do rekrutacji pracownikw za granic. Gwn przyczyn s bardzo niskie stawki pac. Dlatego te zatrudniani s pracownicy obcokrajowcy z krajw biedniejszych, ktrzy godz si na oferowany poziom wynagrodzenia. 2 6. Rozwj pionowo zintegrowanych firm dziaajcych w turystyce midzynarodowej Wielkie firmy turystyczne tworz struktury zintegrowane pionowo w wyniku przej i sojuszy . S to firmy, ktre obok dziaalnoci touroperatorskiej dysponuj sieci hoteli, liniami lotniczymi, statkami wycieczkowymi, czyli s to firmy prowadzce rn dziaalno powizan ze sob. Np, TUI Group, najwikszy touroperator europejski poczony jest sojuszami strategicznymi. W efekcie na firm t skada si Touroperator, sie hoteli (285 hoteli) s to sieci zdobyte za pomoc przej w Europie Poudniowej , Egipcie i Kenii. Wreszcie TUI jest wspudziaowcem czarterowych linii lotniczych Corsair i Aerolyon. W ten sposb firma uniezalenia si od innych producentw usug turystycznych i ma moliwo ksztatowania ich jakoci. (Turyzm, 2003,13/1). Owa integracja pozwala na tworzenie wysoko standaryzowanych usug turystycznych i oferowaniu ich w pakietach turystycznych obejmujcych wszystkie usugi, ktrych wymaga turysta(all inclusive). Procesy konsolidacji pionowej szczeglnie wyranie obserwuje si na rynku brytyjskim. Spord 1444 zarejestrowanych turopratorw na rynku Wielkiej Brytanii atwo zauway
2

Wielu emigrantw z Polski pracuje w okresie lata w hotelach i gastronomii w Europie Zachodniej.). Na Cyprze, Krecie, Grecji itp. Miejscowe hotele oferuj studentom szk turystycznych z Polski praktyki wakacyjne w swoich placwkach. W Polsce od kilku lat prowadzony jest program Studencki Work & Travel w ramach ktrego studenci wyjedaj w okresie wakacji do pracy w USA m.in. w kasynach i hotelach. Rwnie w bogatych krajach naftowych np. w Dubaju w hotelach zatrudniani s cudzoziemcy (Hindusi, Egipcjanie

przewag czterech najwikszych grup turoperatorw. S to Thomson (TUI), Airtours (My Travel), Thomas Cook (JMC) i First Choice . Firmy te wykorzystuj 53% licencjonowanej liczby miejsc w lotach czarterowych, zarzdzaj 40% detalicznych biur podry dziki czemu kontroluj sprzeda 80% pakietw podrnych(Bastakis i inni., 2004) Due zintegrowane grupy turoperatorskie coraz czciej s postrzegane jako nieelastyczne potwory. Np Grupa MyTravel wykazaa za rok 2004 strat sigajc 800 milionw funtw. Podobne kopoty finansowe miay inne przedsibiorstwa zintegrowane. Integracja pionowa, ktra jeszcze niedawno bya powodem do dumy staa si obecnie ciarem obejmujcym wysokie koszty stae i ma elastyczno w dostosowaniu si do rynku(Buhalis , Ujma 2005). Tymczasem rynek turystyczny bardzo si zmieni po wprowadzeniu Internetu, ktry wyeliminowa potrzeb porednictwa. Zmieniaj si te potrzeby turystw w kierunku wyspecjalizowanych produktw, nastawionych na indywidualnego klienta, ktre trudno jest zapakowa w pakiet turystyczny. II.Turysta midzynarodowy Turystyczny ruch krajowy a zagraniczny. Wprawdzie wielko midzynarodowego ruchu turystycznego jest imponujca, naley jednak pamita, e o wiele wiksze znaczenie ma turystyka krajowa. W latach dziewidziesitych szacowano, e krajowy ruch turystyczny stanowi dziesieciokrotn warto ruchu midzynarodowego ( Sustainable 1993). Dotyczy to krajw rozwinitych, w ktrych turystyka jest powszechnie praktykowanym sposobem spdzania wolnego czasu. Np Niemcy w 2005 roku odwiedzio 22 mln turystw zagranicznych, a sami Niemcy odbyli po swoim kraju 79 mln podry wakacyjnych (German National Tourist Board, Annual Report 2005). Polsk w 2006 roku odwiedzio 15,7 mln turystw, a Polacy odbyli 38,5 mln podry krajowych. , Mona zatem przypuszcza, e wpyw turystyki midzynarodowej na regiony recepcyjne w krajach rozwinitych jest mniejszy ni turystyki krajowej. Inna sytuacja wystpuje w krajach rozwijajcych si. Tu krajowy ruch turystyczny moe by mniejszy ni ruch turystw zagranicznych. Mae kraje s wrcz zdominowane przez turystyk midzynarodowa - np Malediwy, Mauritius itp. Regiony turystyczne Turyci midzynarodowi odwiedzaj przede wszystkim kilkanacie krajw wiata (tab 4) ale w obrbie wielu krajw istniej regiony w ktrych koncentruje si midzynarodowy 9

ruch turystyczny. S to przede wszystkim wielkie regiony masowego wypoczynku nadmorskiego zarwno w Basenie Morza rdziemnego( Np. w pnocnej Krecie gdzie rozwijana jest turystyka, 93% noclegw udzielono turystom zagranicznym wg Greek National Tourism Organization) jak i na wybrzeu Morza Czerwonego w Egipcie ,nadmorskich regionw w Tajlandii, Karaibw itp. Drugim typem przestrzeni w ktrej koncentruje si ruch midzynarodowy s niewielkie orodki turystyczne w ktrych dominuje midzynarodowa turystyka indywidualna. Niewielkie orodki turystyczne tworz si w pobliu atrakcji o renomie midzynarodowej . Turyci zagraniczni czciej ni krajowi Wenecji itp.). Niektre rodzaje turystyki uprawiane w krajach rozwijajcych si s zdominowane przez uczestnictwo turystw midzynarodowych. Naley do nich turystyka tzw kwalifikowana czyli turystyka, wspinaczka ktrej celem jest uprawianie kajakarstwo sportu grskie, rekreacyjnego( np.trekking, wysokogrska, s zainteresowani odwiedzaniem np. miejsc dziedzictwa kulturowego ludzkoci (Machu Picchu, zabytkw kultury staroytnej w Egipcie,

petwonurkowanie), i turystyka przygodowa . Turystyka przygodowa w Egipcie zwizana jest z odwiedzaniem oaz i przejazdem krajw Europy Zachodniej samochodami przez pustyni Zachodni. W czasie bada terenowych prowadzonych w 2004 roku stwierdzono, e ponad poowa turystw przybywaa z ( gwnie w Wielkiej Brytanii, Francji). Jedynie co dziesity turysta przebywajcy w oazach by Egipcjaninem (tab 7). Z kolei wrd uczestnikw trekkingu w Peru (turystyka kwalifikowana) najwicej turystw pochodzio z Europy (67% ), a jedynie co czwarty z Ameryki Pnocnej ( badania prowadzone w 2005 roku - tab 8). Tab 7. Kraj staego zamieszkania osb odwiedzajcych Pustyni Zachodni, w Egipcie, w 2004) Kraj pochodzenia % Europejczycy 51,5 Europejczycy pracujcy w Egipcie 7,6 Stany Zjednoczone 13,6 Korea Poudniowa 13,6 Egipt 10,6 Australia 3,0 r. Szulc-Dbrowiecka E. 2004 Ruch turystyczny na Pustyni Zachodniej EgiptuAfryka, Azja Ameryka aciska tom 81 ss 145-157,Wyd Uniwersytetu Warszawskiego

10

Tab 8 Kraj staego zamieszkania turystw odbywajcych trekking w Peru w 2005 roku Region/kraj Odsetek turystw Europa Zach. Am.Pn ( USA,Kanada) Europa rodkowa (g.Polska) Am.Pd.( g.Brazylia) Inne ( Izrael,RPA) badanie ankietowe n=99 rdo: Szulc- Dbrowiecka E. Turyci uprawiajacy trekking w Peru sylwetka i motywy Rocznik Naukowy nr 4. 2006 Wyd. WSTiR Warszawa. Klasyfikacje turystw budowane s w oparciu o rne kryteria. Zakadajc, e grupa ludzi posiadajcych pewne wsplne cechy ma rwnie podobne potrzeby rekreacyjno-wypoczynkowe dokonuje si segmentacji rynku czyli podziau danej zbiorowoci na wzgldnie jednorodne grupy konsumentw. Wyrnia si trzy najwaniejsze kryteria segmentacji: - opisujce czyli wg wieku, miejsca zamieszkania, dochodw itp. - zwizane z potrzebami i motywami podrowania .- psychograficzne czyli okrelajce styl ycia turystw, sposb spdzania wolnego czasu, cechy osobowoci, wartoci, postawy wobec siebie i innych itp.)(Kaczmarek i inni 2002) Zgodnie z powszechnie przyjt hierarchi potrzeb Malsowa przejawiamy wiele potrzeb poczwszy od podstawowych potrzeb fizjologicznych, poprzez potrzeby bezpieczestwa, potrzeby spoeczne (poczucie przynalenoci), potrzeby szacunku i uznania, osignicia statusu spoecznego, do najbardziej zaawansowanych potrzeb samorealizacji., Podre zwizane z wypoczynkiem biernym wynikaj z naszych potrzeb fizjologicznych 57,6 24,2 9,2 6 3

11

( wypoczynku fizycznego i psychicznego), realizacja hobby zwizana jest z samorealizacj, podre w celu odwiedzin krewnych lub znajomych wynikaj z potrzeby przynalenoci do grupy, podre do uzdrowisk zwizane s z realizacj podstawowej potrzeby bezpieczestwa, utrzymania zdrowia itp. Szczegowe sposoby zaspokojenia potrzeb przedstawiono w tabeli 9 : Tab.9 Potrzeby turystw i sposb ich zaspokojenia Potrzeby Fizyczne Odpoczynek i relaks Aktywno i przygoda Zdrowie Kulturalne Edukacyjne Historyczno/archeologiczne Polityczne Naukowe/techniczne Sztuka Rejsy, wycieczki poznawcze Wycieczki po miejscach bitew, znane muzea, wycieczki po Nilu Wycieczki do siedziby Narodw Zjednoczonych, siedzib parlamentw Wycieczki do Centrum kosmicznego NASA, muzew grnictwa, fabryk samochodw Wytwrnia filmowa w Hollywood, festiwale muzyczne, wizyty w teatrach, pokazy tacw ludowych, wystawy rzemios i malarstwa Religia Handlowe Lourdes, Mekka, rekolekcje Sklepy/restauracje, strefy wolnocowe, centra rzemiosa, targi wina, piwa. rdo: J Holloway, Ch Robinson Marketing w turystyce. PWE, Warszawa 1997, s 107 Podobnie jak sama turystyka, ewolucji podlegaj rwnie motywy jej uprawiania. H. Opaschowski( 1992) wyrnia trzy podstawowe fazy ruchu turystycznego, ktre odzwierciedlaj zasadnicze zmiany motywacji wyjazdw turystycznych. Faza pierwsza, 12 Sposb zaspokojenia potrzeby Urlop na play, jeziorach i grach Wdrwka, wdrwki konno, narciarstwo, kajakarstwo, eglarstwo, parki safari Szlaki spacerowe, uzdrowiska, wczasy odchudzajce

rozpocza si po I wojnie wiatowej i trwaa do koca lat 50-tych. Cechowaa j dominacja orientacji wypoczynkowej. Wyjazdy nastawione byy gwnie na regeneracj si, oraz rekreacj. Faza druga trwaa dwie dekady (lata 1960-1980) i charakteryzowaa si zdecydowanie zwikszon liczb wyjazdw turystycznych, w ktrych w dalszym cigu przewaa wypoczynek bierny oraz rozrywka. Faza trzecia rozpoczta w latach 80-tych i trwajca do chwili obecnej to denie do samorealizacji. Cechuje j poszukiwanie smaku ycia, przey, wrae, przede wszystkim duchowych. Obecnie nadal najwiksza liczba turystw wybiera bierny wypoczynek na play. Ten typ turystyki okrelany jest mianem 3S (Sun sea sand) ale coraz wicej turystw wybiera bardziej aktywna form spdzania wolnego czasu. Jest to turystyka opierajca si na formule 3E (entertainment, excitement, education rozrywka, emocje i ksztacenie) (Alejziak, 1999 s 213). Tendencja ta powoduje powstawanie nowych produktw turystycznych ( patrz niej). Swoje potrzeby turysta moe zrealizowa w wielu miejscach, zarwno w kraju jak i zagranic Do wielu czynnikw wpywajcych na podejmowanie decyzji spdzania urlopu za granic moemy zaliczy np. otwarcie granic wikszoci pastw dla ruchu turystycznego, coraz wikszy komfort coraz taszego podrowania ( dotyczy to zwaszcza podry lotniczych i autobusowych), coraz lepsza baza noclegowa w nawet bardzo odlegych (egzotycznych) krajach, wzrost dochodw ludnoci, dobrze zorganizowane wyjazdy wypoczynkowe w regiony chtnie odwiedzane przez turystw masowych. Motywy wyjazdu Polakw za granic w 2006 r. przedstawia tabela 10. W 2006 roku wyjechao za granic 14 % Polakw ( w wieku 15 i wicej lat) ( dane Instytutu Turystyki ) z tej grupy 44% wyjechao na wypoczynek, co czwarty za w odwiedziny do krewnych i znajomych. Tab 10 Motywy wyjazdu Polakw za granic w 2006 r. w % Turystyczno-wypoczynkowy 44% Odwiedziny u krewnych i znajomych 23% Subowy 19% Inne 14% rdo: badania uczestnictwa Polakw w turystyce Instytut Turystyki Warszawa Turyci zagraniczni natomiast przyjedali do Polski przede wszystkim w celu subowym. Przyjazdy wypoczynkowe dotycz nieco ponad 1/ 3 odwiedzajcych Polsk ( tab 11)

13

Tab 11 Motywy przyjazdu turystw zagranicznych do Polski w 2006 r Subowe 27% Typowa turystyka 20% Odwiedziny u krewnych i znajomych 18% Tranzyt 16% Zakupy 13% Pozostae 6% rdo: badania Instytutu Turystyki w 2006 r.Warszawa Organizatorzy turystyki czsto obecnie posuguj si kryterium psychograficznym przy segmentacji rynku turystycznego. Jako pierwszy ten rodzaj segmentacji zastosowa w swojej klasyfikacji turystw Plog (1973). Wydzieli on trzy grupy. Pierwsz grup stanowi allocentrycy tj. osoby, ktre preferuj nowe i mao znane miejsca, lubi odkrycia i nowe dowiadczenia, preferuj podre lotnicze do miejsc przeznaczenia, s bardzo aktywni, lubi spotkania z ludmi odmiennej kultury, lubi wypoczynek w regionach wypoczynek, podruj indywidualnie. Druga grupa to psychocentrycy- osoby ktre preferuj odwiedziny w miejscach znanych, o znanej kulturze, o klimacie ciepym i sonecznym pozwalajcym na bierny ma aktywnoci. Wybieraj zakwaterowanie w gdy charakteryzuj si

hotelach, ktrych standard i posiki nie odbiegaj od tych, ktre znaj we wasnym kraju. Lubi pobyty w wielkich orodkach oraz podre zorganizowane przez biura podry z dokadnie opracowanym programem pobytu nie pozostawiajcym wolnego czasu. Midzy tymi skrajnymi grupami plasuj si midcentrycy tj. osoby, ktre podruj indywidualnie do obszarw ju odkrytych przez turystw i niele zagospodarowanych turystycznie. Przykad: typy psychograficzne studentw fiskich wyjedajcych za granic. Badanie ankietowe prowadzone w 2001 r wrd studentw fiskich wykazao, i w wyjazdach zagranicznych brao udzia 45% respondentw. Ich zachowania obrazuj zachowania turystyczne ery postnowoczesnej. Wyrniono nastpujce segmenty tego rynku. Pierwszym segmentem by uczestnik wakacji rodzinnych. Byli to studenci pierwszych lat studiw, wypoczywajcy z rodzicami na wybrzeu Morza rdziemnego lub na Wyspach Kanaryjskich, w znanych miejscowociach turystycznych. Byy to zatem miejscowoci turystyki masowej, a celem pobytu bya turystyka 3 S ( wyjazdy po Sun, sand, sea) . By to zatem grupa psychocentryczny. Drug grup stanowi typ hedonistyczny. Byli to studenci starsi, a ich zachowanie stanowio rozwiniecie turystyki 3 S poszerzone o czwarte i pite S symbolizujce

14

sex i Sangria ( konsumpcja alkoholu). Studenci reprezentujcy ten typ odwiedzali uznane kurorty nadmorskie na Balearach ( np. Ibiza) oraz w Grecji, w tych miejscowociach, w ktrych uksztatowa si styl wakacyjnego ycia nocnego i sposb zabawy. Gwnym motywem wyjazdw bya ch doznania szeroko rozumianej przyjemnoci pyncej z ycia towarzyskiego .Bya to zatem uwspczeniona wersja psychocentryka tj. z dodatkiem do Szwecji i Estonii, rozrywki. W grupie tej znaleli si te ci studenci, ktrzy wyjedali ktrych gwnym motywem wyjazdu byo ycie towarzyskie i zabawa. Trzeci niewielk grup stanowiy osoby, ktre wybray si do bardzo odlege kraje takie jak np. Indie i Tajlandia( Pachta, 2004). T grup mona zaliczy do midcentrykw i allocentrykw.

III Midzynarodowy produkt turystyczny Produkt turystyczny to dostpny na rynku pakiet materialnych i niematerialnych skadnikw umoliwiajcych realizacj celu wyjazdu turystycznego (Goembski 2002). Gwnym skadnikiem produktu turystycznego s walory: przyrodnicze (morze, gry, wwozy, jaskinie lasy, parki narodowe itp.) oraz antropogeniczne ( miasta, paace, aquaparki, parki rozrywki obiekty sportowe itp.) . Pozostae skadniki umoliwiaj pobyt i korzystanie z atrakcji S to infrastruktura turystyczna miejsca docelowego tj. baza hotelowa, gastronomiczna, transport w miejscu docelowym oraz dostpno transportowa miejsca docelowego tj drogi, porty lotnicze, morskie, czstotliwo kursowania itp. Pozostae elementy produktu turystycznego to wizerunek miejsca oraz cena pacona przez turyst. Wyrnia si wiele rodzajw produktw turystycznych . Do gwnych zaliczamy obiekt, szlak turystyczny, obszar, wydarzenie itp. Kadym produktem turystycznym mog by zainteresowani turyci krajowi i zagraniczni. W krajach wysoko rozwinitych nie ma wyranego podziau na produkty przeznaczane dla tych grup. W krajach rozwijajcych si produkty przeznaczane dla jednych i drugich czsto s zupenie rne bowiem potrzeby i preferencje obu grup s rne . Np. turyci zagraniczni mog spdza wakacje w kurortach nadmorskich lub uprawiajc turystyk kwalifikowan, za ludno miejscowa wybiera pobyty u rodziny (zwaszcza w okresie wit w Ameryce aciskiej fiesta) lub orodki pielgrzymkowe.

15

Na podstawie bada miejscowoci turystycznych na Dominikanie wydzielono trzy rodzaje kurortw nadmorskich odwiedzanych przez turystw zagranicznych ( Meyer-Arendt 1992 s 219-225). Klasyfikacja ta moe by stosowana do opisu kurortw w innych krajach, zwaszcza rozwijajcych si: 1.Miejscowo turystyczna odwiedzana przez turystw krajowych i zagranicznych. W tych miejscowociach wystpuje znaczna ilo hoteli na og maych, wadanych przez ludnoc miejscow, a take przez obcokrajowcw mieszkajcych na Dominikanie na stae. W kurorcie jest te znaczna ilo maych restauracji, barw oraz stoisk z pamitkami, wyrobami rzemiosa i produktami ywnociowymi. Kontakt midzy ludnoci miejscow, turystami krajowymi i turystami zagranicznym i jest tu Dominikanie) 2. Miejscowo turystyczna sporadycznego kontaktu turystw krajowych i zagranicznych. Jest to kurort rozwijany w pobliu miejscowoci nadmorskiej. Pozwala to inwestujcym firmom zagranicznym na wykup stosunkowo tanich ziem rolnych od ludnoci miejscowej i urzdzenie kurortu, ktry jest strzeony i ogrodzony, co uniemoliwia swobodny dostp ludnoci miejscowej. Kurort jest poczony z miejscowoci drog co pozwala turystom na odwiedziny ssiedniego miasteczka/wsi. Przykadem tego typu orodka na Dominikanie jest kompleks Playa Dorada pooony na wschd od Puerto Plata. Kompleks zbudowano na terenie 150 hektarowej dawnej plantacji cukru, skada si z 11 gwnych hoteli. 3.Enklawa turystyczna jest trzecim typem kurortu nadmorskiego, tu zagraniczni turyci s pozbawieni kontaktu z miejscow ludnoci. W enklawie moe wystpowa jeden bd wiele hoteli, ale zawsze turyci s odizolowani od ludnoci miejscowej zarwno poprzez zamknicie obiektu i jego ochron jak i poprzez wysokie ceny pobytu. Klientami tego typu kurortw na Dominikanie s turyci zagraniczni oraz przedstawiciele dominikaskiej klasy wyszej. Orodki te s zlokalizowane z dala od miejscowych miast, oferujc wszystko czego turysta moe potrzebowa w okresie wypoczynku. Przykadem takiego kurortu jest Casa de Campo koo La Romana. Na terenie tego kurortu znajduje si ponad tysic miejsc hotelowych, lotnisko, wioska sportowa, oraz rekonstrukcja redniowiecznej hiszpaskiej wsi. Przykadem wspczesnym takiego kurortu jest pooony w Meksyku Maroma Resort & Spa, obiekt zamknity, pooony 48 km od Cancun, na kracu dungli Jukatanu. Do atrakcji zalicza si zabiegi spa opierajce si na dawnej medycynie Majw, zwaszcza inhalacje na bazie aromatycznych zi. Koszt doby w apartamencie ksztatuje si od 356 euro do 1 410 euro ( KLM, 2007) codzienny.( przykadem takiego kurortu jest Sosua na

16

Enklawy zatem mog by przeznaczone dla redniozamonych turystw zagranicznych ( np. te zlokalizowane w Dominikanie, Egipcie). Cz enklaw jest bardzo ekskluzywna i przeznaczona jest dla bardzo bogatych turystw.. Bardzo zrnicowane produkty turystyki 3E. Wzrost poziomu kulturalnego spoeczestw powoduje, e rnicuj si potrzeby i cele wyjazdw turystycznych. Powoduje to konieczno rnicowania produktw turystycznych i dostosowanych do zrnicowanych potrzeb klientw. Produkty te pozwalaj na realizacj motywu poznania, edukacji i przeycia emocji okrelane jako produkty 3E. Produkty o walorach poznawczych i edukacyjnych Gwnymi celami wyjazdw turystycznych w celach poznawczych archeologiczne np. zabytki staroytnego s atrakcje antropogeniczne ( obiekty Egiptu, zabytki architektury, skanseny, rejony z

zachowanym folklorem, muzea. Jest to tzw turystyka kulturalna ktra najwiksze znaczenie ma w pastwach europejskich oraz tych krajach pozaeuropejskich, ktre z racji odmiennoci kulturowych s chtnie odwiedzane przez turystw zagranicznych jak Indie, Chiny, Japonia, Meksyk, Izrael itp. Druga grup produktw turystycznych o walorach poznawczych stanowi wwozy, rnorodne zwierzta i ptaki (birdwatching). Na przykad obiekty przyrodnicze: parki narodowe, miejsca o malowniczych krajobrazach, interesujce jaskinie, Biebrzaski Park Narodowy jest wan atrakcj dla turystw z Europy Zachodniej ze wzgldu na wystpujce rnorodne i liczne gatunki ptakw. Dungla amazoska pozwala na obserwacj zwierzt, podobnie te parki narodowe w Kenii itp. Obiekty przyrody nieoywionej rwnie stanowi atrakcj dla turystw zagranicznych np. zwiedzanie wwozw np. kanionu rzeki Kolorado w USA lub rzeki Colca w Peru, zwiedzanie pusty np. w Egipcie, Mongolii itp. Produkty o walorach poznawczych czsto wystpuj w formie szlakw turystycznych. Szlak skada si z szeregu miejsc lub obiektw powizanych ze sob nadrzdna ide oraz z infrastruktury turystycznej zlokalizowanej wzdu szlaku. Szlaki o znaczeniu midzynarodowym to np. szlaki kulturowe. Do nich zaliczamy szlaki winne w Europie (gwnie we Francji i Niemczech), szlak cysterski ,tras pielgrzymek do Santiago de Compostella , Szlak Inkw do Machu Picchu. Bardzo popularny wrd turystw zagranicznych jest 43 kilometrowy szlak Inkw do Machu Picchu historycznej siedziby Inkw pooonej w pobliu Cusco. Najpopularniejsza wersja 17

szlaku trekkingowego

trwa 4 dni i prowadzi po dawnej drodze Inkow, w dolinie rzeki

Urubamba, wrd piknego krajobrazu, po drodze zwiedza si inkaskie ruiny. Szlaki powizane z uprawianiem sportu to szlaki przyrodnicze. Czsto s to trasy piesze, przebiegajce niejednokrotnie w parkach narodowych, w innych przypadkach mog to by szlaki wodne lub samochodowe. Aby zainteresowa turystw tymi obiektami tworzone s oglnowiatowe rankingi oraz lansowane tzw produkty markowe. ( np. kondor w Peru, podwodny wiat oceanu na Malediwach, zamek Krzyacki w Malborku, muzyka Chopina itp), Najbardziej prestiow i uznawan w wiecie jest lista wiatowego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego UNESCO. Lista ta utworzona w 1978 roku zawiera (2005 r) 812 obiektw (628 kulturalnych , 160 przyrodniczych, 24 mieszanych) w 137 krajach. Wpis na list ma olbrzymie znaczenie promocyjne, jest wskazwk dla turystw, zwaszcza zagranicznych, pragncych zobaczy wyrnione miejsca. wiata. 4 Produkty pozwalajce na przeycie emocji s to produkty pozwalajce na uprawianie turystyki przygodowej i rozrywkowej . Turystyka przygodowa (ang. adventure tourism) to wypoczynek czynny na wolnym powietrzu, ktry odbywa si w niezwykym, egzotycznym, odlegym bd dzikim terenie (Fennell 2000, 51). Do walorw pozwalajcych na przeycie przygody naley wielka ilo miejsc, w ktrych mona uprawia rne dziedziny sportu np. wspinaczk czy trekking czyli wdrwki piesze w regionach grskich. Inn form sportu umoliwiaj rzeki grskie zwaszcza te o silnych spadkach i znacznych przepywach. Umoliwiaj one uprawianie kajakarstwa, a zwaszcza kajakarstwa grskiego (whitewater kayaking) np. spywy rzek Kolorado w kanionie Kolorado, spywy rzekami Peru (na dopywach Amazonki - Urubamba i Apurimac).Rodzajem turystyki przygodowej jest te fotosafari w parkach narodowych zwizane z ogldaniem dzikich zwierzt i ptakw, oraz wyprawy na pustynie.. W Egipcie organizowane s kilkudniowe przejazdy przez Sahar szlakiem oaz.
3 3

Lista rezerwatw Biosfery

UNESCO utworzona w 1970 roku obejmuje najbardziej wartociowe obszary przyrodnicze

Na tej licie znajduje si 12 obiektw z Polski. m.in.kopalnia soli w Wieliczce. Wikszo turystw odwiedzajcych kopanie soli w okresie lata to turyci zagraniczni.
4

W Polsce naley do nich 7 parkw narodowych (m.in. Tatrzaski, Sowiski, Biaowieski).

18

Produkty o walorach rozrywkowych pozwalaj na przeycie emocji wynikajcych z kontaktw towarzyskich. Rozrywka jest najbardziej popularnym motywem wyjazdu zagranicznego ludzi modych. Popularnym produktem rozrywkowym s parki rozrywki np. EuroDisneyland pod Paryem odwiedza rocznie ponad 12 mln osb. Walory rozrywkowe oferuj te opisane wyej niektre miejscowoci wypoczynkowe na wybrzeach. Gwna atrakcj s bary, dyskoteki itp. ( Ibiza, Majorka, niektre miejscowoci w Grecji). Obecnie w celach rozrywkowych modzi ludzie przyjedaj do miast historycznych Europy w ktrych s dyskoteki, restauracje, bary, seks. Pocztkowo by to Amsterdam, nastpnie Budapeszt i Praga, a obecnie Krakw ( tab 12). Przyjedaj gwnie Brytyjczycy w wieku 25 do 35 lat, ktrzy organizuj w tych miastach huczne weekendy i wieczory kawalerskie. Wyjazdy te pojawiy si wraz z ekspansj tanich linii lotniczych oraz w sytuacji stosunkowo tanich opat za noclegi, jedzenie a przede wszystkim alkohol. Tab. 12 Sposb spdzania czasu podczas wyjazdu weekendowego przez Brytyjczykw odwiedzajcych Krakw w 2007 r.( 5 gwnych wskaza) Sposb spdzania czasu Wskazania w % Bar/pub 51% Aktywny wypoczynek 49% Zakupy 49% Dyskoteka 40% Kino 22% Odsetki nie sumuj si do 100, gdy respondenci mogli wybra kilka odpowiedzi rdo: Sobczak B., Weekendowe przyjazdy turystw brytyjskich do Krakowa wywoane rozwojem tanich linii lotniczych. Praca licencjacka, Wysza Szkoa Turystyki i Rekreacji Warszawa 2007

IV. Wpyw turystyki midzynarodowej na rozwj regionw. Znaczny i zrnicowany popyt ze strony turystw zagranicznych spowodowa wytworzenie zarwno wystandaryzowanego produktu 3 S, jak i bardzo zrnicowanego produktu 3 E. W efekcie powstao wiele regionw recepcyjnych, ktre maj znaczny wpyw na regiony w

19

ktrych s zlokalizowane .Wraz z rozwojem turystyki zmieniaa si ocena tego wpywu dokonywana zarwno przez badaczy jak i przez rzdy krajw i spoecznoci lokalne. Perspektywa teoretyczna Po zakoczeniu drugiej wojny wiatowej liczne kraje (zwaszcza Europy Zachodniej ) nastawiy si na rozwj turystyki midzynarodowej. Pierwsze pogldy na temat wpywu turystyki na obszary recepcyjne sformuowano w latach 60-tych, wtedy gdy rozpocza si masowa turystyka wypoczynkowa skoncentrowana na wybrzeach Morza rdziemnego, a nieco pniej w niektrych krajach sabo rozwinitych. Do rozwoju turystyki zachcay rne midzynarodowe organizacje, a zwaszcza ONZ i OECD. Rozwj oceniano przez pryzmat teorii modernistycznej mwicej, i w pocztkowej fazie rozwoju powstaj dwa typy przestrzeni: centrum stanowice najbardziej rozwinity obszar i biedn peryferi. W trakcie rozwoju gospodarczego istniej relacje midzy centrum i peryferi (przepywy zasobw, kapitau i ludzi) pozwalajce na wyrwnywanie rnic w poziomie rozwoju miedzy centrum i peryferi (Friedman 1973). W myl tej teorii turystyka rozwijana na obszarach nieprzydatnych innym dziedzinom gospodarki moe przyczyni si do transferu rodkw z bogatych obszarw, ktre zamieszkuj turyci. Zarwno ekonomici jak agendy ONZ i Bank wiatowy zgodnie uznawali, e korzyci takie jak dochody dewizowe pynce z turystyki przyjazdowej ( tzw. niewidzialny eksport), nadwyka w bilansie patniczym, efekt zatrudnieniowy i rozwj infrastruktury zdecydowanie przewyszaj potencjalne koszty (de Kadt, 1979). Uznawano, e inwestycje zagraniczne w hotele i orodki turystyczne przynosz pozytywne efekty dla spoecznoci lokalnych powoduj bowiem modernizacj tych obszarw. Lata siedemdziesite dwudziestego wieku przyniosy krytyk tego optymistycznego spojrzenia na turystyk. Okazao si bowiem, e turystyka moe przynosi zarwno korzyci jak i straty. W Europie pierwsze symptomy niekorzystnych oddziaywa turystyki zauwaono w Alpach i na wybrzeu Morza rdziemnego. Wkrtce te negatywne skutki rozwoju turystyki zauwaono w krajach sabo rozwinitych. Dotyczyy one przede wszystkim negatywnych oddziaywa na rodowisko przyrodnicze, kulturowe i spoeczne oraz gospodark. Tu zwrcono uwag, e turystyka moe wywoywa niekorzystne procesy i zjawiska w gospodarkach terenw recepcyjnych na poziomie kraju. Okazao si, e najwiksze korzyci z rozwoju turystyki w Tunezji, Maroku a take w Grecji, Turcji czerpay kraje skd pochodzi kapita inwestycyjny, wykwalifikowana kadra pracownikw oraz urzdzenia i materiay instalowane w nowopowstaych orodkach.. Wynikaj one z faktu, e znaczna cz linii 20

lotniczych, hoteli i touroparatorow znajduje si w rkach kapitau obcego, co powoduje e tylko niewielka cz dochodw pozostaje w obszarach recepcyjnych. Dochody odpywajce z miejsc turystycznych nazwane zostay wyciekami. Wyciek moe nastpowa kilkoma sposobami. Np. surowce i materiay potrzebne do zbudowania infrastruktury turystycznej zostay przywiezione z innych krajw ( czyli jest to import), obiekty turystyczne mog by wasnoci firm zagranicznych, dlatego te zyski z prowadzenia ich mog wycieka za granic, czsto np. ywno , pamitki s importowane z zagranicy, a zwizany z tym import powoduje, e cz korzyci z niewidzialnego eksportu jest dla kraju utracona. Cz osb pracujcych w brany turystycznej, zwaszcza personel menaderski, moe pochodzi z zewntrz, na przykad z krajw, z ktrych pochodz firmy bdce wacicielami hoteli. Pace, ktre otrzymuj zagraniczni pracownicy s nastpn form wycieku, poniewa cz zarobionych przez nich pienidzy jest wysyana do domu, a nie wydawana na miejscu. (Davidson R. 1996) Wycieki s wikszym problemem dla krajw rozwijajcych si ni rozwinitych. Na przykad duy import ywnoci stanowi jedna z uderzajcych cech gospodarki turystycznej na Karaibach. Na Jamajce a jedna trzecia wpyww z usug gastronomicznych w najbardziej luksusowych hotelach przeznaczona jest na import ywnoci, bowiem rolnictwo jamajskie nie jest w stanie zaspokoi wikszoci potrzeb ywnociowych turystw..(Davidson R. 1996) Dysproporcje w iloci dochodw pozostajcych w poszczeglnych obszarach recepcyjnych s bardzo due i mog waha si od 90% w krajach wysokorozwinitych do zaledwie 10% w krajach rozwijajcych si(Davidson 1996). Britton (1982) twierdzi, e w przypadku pakietw turystycznych przeznaczonych dla zagranicznych turystw przylatujcych zagranicznymi liniami lotniczymi do hoteli wadanych przez firmy zagraniczne zaledwie 2225% ceny paconej przez turystw pozostaje w kraju, do ktrego przyjedaj, reszta trafia do firm zagranicznych. Rzd Botswany szacuje, e ponad 70% dochodw z turystyki w Botswanie jest wywoone za granice (Botswana Tourism Development Programme, BTDP 1999). Krytycznie zaczto ocenia take wpyw turystyki na regiony i spoecznoci lokalne. Pocztkowo zaobserwowano negatywne skutki spoeczno-kulturowe. take powstawanie W obszarach recepcji turystycznej zaobserwowano ksenofobi, komercjalizacj kultury lokalnej, sztuki i religii, a konfliktw miedzy turystami a ludnoci miejscow, prostytucj i 1974,1983 i 1989). Innym krytycznie ocenianym zjawiskiem jest przestpczo (Jafari

powstawanie enklaw turystycznych to jest obszarw lub miejscowoci turystycznych zupenie nie powizanych z regionem.( Oppermann 1993). 21

Do analizy tych zjawisk zaczto stosowa teori zalenoci, a pniej pokrewn jej teori systemu wiatowego(Wallerstein, 1979 ) Zwolennicy tych teorii przyjmuj, i w trakcie rozwoju pojawiaj si obszary/regiony centrum i peryferii. Ale przyjmuj, i w trakcie rozwoju centrum uzalenia gospodarczo i politycznie peryferi poprzez ciganie zasobw peryferii i bardzo selektywne, mniejsze przepywy swoich zasobw w kierunku peryferii. Powstaje zatem system, w ktrym centrum eksploatuje peryferie rozwijajc si jej kosztem. Zwolennicy tych teorii uznaj, i bilans przepyww miedzy centrum i peryferi jest niekorzystny dla peryferii. Dlatego te argumentuj - miedzy peryferi a centrum w trakcie rozwoju zwikszaj si nierwnoci. W przypadku turystyki zjawiskiem, ktre stao si oczywistym przykadem uzalenienia jest enklawa turystyczna i jej wpyw na ludno miejscow. Zauwaono rwnie negatywn konsekwencj dziaalnoci turystycznej jak jest degradacja rodowiska przyrodniczego w miejscach recepcji turystycznej. Inwestycje turystyczne powoduj bowiem przeksztacenia krajobrazu ( np. poprzez budow hoteli w bezporednim ssiedztwie Krytyka morza zniszczeniu ulega znaczna cz wybrzea), kopoty z zaopatrzeniem w wod, zmniejszenie powierzchni pl uprawnych.. wpywu turystyki na rozwj regionw turystycznych doprowadzia do przyjcia nowego spojrzenia . W latach dziewidziesitych XX wieku rozpowszechniono koncepcje zrwnowaonego rozwoju turystyki (Sustainable Tourism development, 1993). Opiera si ona na zaoeniu, e rozwj turystyki powinien przyczyni si do poprawy jakoci ycia ludnoci obszarw recepcyjnych , moliwie najlepiej zaspakaja potrzeby turystw oraz nie degradowa rodowiska. Koncepcja zrwnowaonego rozwoju zyskaa wielu zwolennikw. Obecnie jej zaoenia s jednym z podstawowych kryteriw oceny nowych projektw turystycznych. W wielu krajach standardem jest przeprowadzanie przez ekspertw do spraw rodowiska przyrodniczego Oceny oddziaywania na rodowisko kadej inwestycji turystycznej. Najpeniej zaoenia turystyki zrwnowaonej oddaje ekoturystyka. Jest to forma turystyki, ktra aktywnie przyczynia si do ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, angauje lokalne spoecznoci w planowanie i rozwj, przyczyniajc si do ich dobrobytu oraz skierowana jest do turystw indywidualnych i podrujcych w maych grupach( definicja przyjta w Deklaracji o Ekoturystyce z Quebec z 2002 r. (UNDP, UNWTO).Ekoturystyka opiera si na niewielkich orodkach turystycznych. Najwikszym walorem ekoturystycznym jest rodowisko przyrodnicze w niewielkim stopniu przeksztacone przez czowieka, (np. parki 22

narodowe), rodowisko kulturowe zwaszcza tam gdzie zachoway si tradycyjna architektura i budownictwo, tradycyjne obrzdy i festiwale. Infrastruktur ekoturystyczn stanowi kwatery u miejscowej ludnoci lub mae pensjonaty, ywno to przede wszystkim miejscowe potrawy przygotowane z produktw pochodzcych z lokalnych gospodarstw rolnych, ludnoci miejscowa jest wacicielem zarwno obiektw (kwater noclegowych i restauracji) jak i obsuguje turystw (kelnerzy, przewodnicy, kierowcy itp.), lokalni rzemielnicy zajmuj si produkcja pamitek. Wanym elementem bazy turystycznej s szlaki turystyczne prowadzone przez najpikniejsze przyrodniczo i kulturowo atrakcje regionu. Czsto s to szlaki tematyczne np. historyczne, etnograficzne, geologiczne itp. Zmiany zachodzce w regionie turystycznym w czasie perspektywa teoretyczna. Inni badacze skoncentrowali si na analizie rozwoju regionu turystycznego w czasie oraz zmieniajcego si wpywu turystyki na region i spoecznoci lokalne . Doxey badajcy nastawienie ludnoci miejscowej do turystyki w 1976 zauway, ze nastawienie to zmienia si w czasie: od pocztkowo bardzo pozytywnego nastawienia w okresie gdy pojawiaj si pierwsi turyci, a ludno stopniowo buduje skromna baz noclegow i gastronomiczn, do nastawienia coraz chodniejszego gdy do miejscowoci turystycznej wkraczaj wielkie sieci hotelowe i znaczna liczba turystw. W kilka lat pniej Butler R. (1980) przedstawi swj model cyklu ycia kurortu/ regionu turystycznego. W modelu tym przedstawi zmiany zachodzce w czasie wraz z rozwojem turystyki na obszarze turystycznym. Butler przyjmuje ,i miejscowo turystyczna przechodzi przez pi etapw: od wprowadzenia ( niektrzy wydzielaj jako pierwszy etap inicjacj, a wprowadzenie jako drugi etap) poprzez rozwj, dojrzao, nasycenie i upadek. Kady z etapw charakteryzuje si zmianami atrakcyjnoci turystycznej miejscowoci jak i ruchu turystycznego. W fazie wprowadzenia pojawia si w miejscowoci niewielka liczba indywidualnych turystw, ktrych przycigaj walory turystyczne miejsca, baza noclegowa na tym etapie jest bardzo sabo rozwinita jak rwnie niewielka jest dostpno komunikacyjna, a ludno miejscowa jest bardzo przyjazna w stosunku do przybyszw. Pierwsi turyci pochodz spord ludnoci zamieszkujcej dany kraj. Dotyczy to miejscowoci turystycznych zarwno w krajach rozwinitych (Prideaux 2000) jak i rozwijajcych si ( Opperman 1993). W dalszych etapach wzrasta ruch turystyczny, a do fazy nasycenia, wzrasta jednoczenie ilo miejsc noclegowych, polepsza si dostpno komunikacyjna, turyci pochodz z coraz odleglejszych obszarw, wreszcie miejscowo turystyczna zaczyna by odwiedzana przez turystw zagranicznych. Zmienia si te w 23

poszczeglnych etapach stosunek ludnoci miejscowej : w fazie rozwoju przewaa obojtno, w fazie dojrzaoci i pozostaych irytacja i antagonizm (Doxey, 1976 cyt. przez Shaw G i Williams A. 1996) Tab. 13 Cykl ycia obszaru turystycznego i jego charakterystyka
Faza wprowadzenie Charakterystyka miejsca Liczba turystw niewielu Baza noclegowa b. miejsc kwatery Transport miejsca g Prideaux) Relacja lokaln turystami ( Doxey,1996) Turysta Typ ( wg Ploga) allocentrycy Gwne regiony Turyci pochodzenia turystw Prideaux) pochodz (wg pobliskiego i miasta allocentrycy Turyci z pochodz pobliskiego regionu midcentrycy Turyci z pochodz obszaru kraju psychocentrycy Turyci z pochodz kraju oraz zagranicy z Psychocentrycy Podobnie jak w z fazie nasycenia prywatne) do Droga czca Polepszona miejscowo pobliskim droga poczenia Poczenia oraz drogowe do w kraju irytacja antagonizm antagonizm z Budowa lotniska Podobnie jak w fazie nasycenia rozwj Dua dojrzao liczba, Dua nasycenie Upadek liczby duo

liczba, Dua liczba nie Spadek

szybki wzrost wolny wzrost zmieniajca si turystw niewiele Wicej miejsc Duo miejsc b. duo miejsc Bardzo noclegowych noclegowych. noclegowych miejsc

noclegowych ( g budowa hoteli

noclegowych

turystycznego( w turystyczn miastem midzy euforia a

z zbudowane inne duymi miastami pobliskich miast Obojtno

spoecznoci

Oppermana) Wpyw na gospodark Zatrudnienie w niewielkie turystyce Struktura gospodarki zrwnowaona

znaczne

b. due

Due

niskie

Zorientowana na Zdominowana turystyk przez turystyk

Uzaleniona od niezrwnowaon turystyki a

Wpyw na rodowisko przyrodnicze. rodowisko i rodowisko rodowisko krajobraz niezmienione niezmienione, czasem ochrona Zanieczyszczeni minimalne e wd rodowiska niewielkie

degradacja rodowiska

dalsze zanieczyszczeni a rodowiska

uszkodzenia rodowiska

znaczne

bardzo wysokie

bardzo wysokie

24

rdo: opracowanie na podstawie Butler (1980) , Buhalis (2000), Oppermann 1993 Wahab i Pigram (1997) Prideaux (2000) Poszczeglnym etapom ewolucji miejscowoci turystycznej towarzysz zmiany typw turystw okrelanych poprzez ich cechy psychograficzne. Plog (1973) okreli, e w pierwszych etapach ewolucji miejscowoci przewaaj allocentrycy, w fazie dojrzaoci midcentrycy i w fazie nasycenia i upadku psychocentrycy ( tab 13). Ewolucja kurortu/regionu turystycznego dotyczy te sukcesywnie wystpujcych zmian rodowiska przyrodniczego. W pierwszej fazie, gdy nastpuje odkrycie jakiego ciekawego zaktka wiata w regionie tym jest cisza, spokj i moliwo obcowania z natur. Niewielkie natenie ruchu turystycznego nie zakca rwnowagi rodowiska przyrodniczego. W drugiej fazie powstaje infrastruktura turystyczna, przybywa wicej turystw i miejsce zatraca kameraln atmosfer. W trzeciej fazie ywioowy wzrost liczby turystw i rozwj bazy turystycznej prowadzi do degradacji rodowiska przyrodniczego (tab 13).5

Wpyw turystyki midzynarodowej na obszary recepcyjne. Przykady. Wpyw turystyki na gospodarki krajowe. Rzdy wielu krajw uznaj, i turystyka midzynarodowa jest dziedzin gospodarki pozwalajc na rozwj gospodarczy krajw i regionw. Ich zdaniem turystyka przynosi korzyci ekonomiczne takie jak zatrudnienie, , wpywy dewizowe, poprawia bilans patniczy, pozwala na rozwj infrastruktury, powiksza dochody pastwa z tytuu podatkw paconych przez firmy turystyczne.

Przedstawiana wyej ewolucja regionu / kurortu turystycznego

nie uwzgldnia prawidowoci

dotyczcej pochodzenia turystw. W przypadku znakomitej wikszoci maych orodkw turystycznych w krajach rozwijajcych si ruch turystyczny krajowy jest minimalny a pierwszymi turystami odwiedzajcymi nowo odkrywane tereny s turyci zagraniczni . Dopiero po odkryciu regionu przez turystw zagranicznych i rozwoju bazy turystycznej, teren zaczynaj odwiedza turyci krajowi( Szulc- Dbrowiecka, 2004 , Wooszczak 2007)

25

Dlatego te wiele krajw rozwinitych, takich jak Australia, Kanada, Szwajcaria oraz wiele krajw rozwijajcych si jak Egipt, Indie, Jamajka czy Kenia stwarzaj zachty dla inwestorw zagranicznych zainteresowanych inwestycjami turystycznymi. Najpowszechniej stosowanymi zachtami stosowanymi przez pastwa s obniki podatkw oraz tworzenie stref wolnocowych. Na przykad na Kubie, Malediwach, Mali, Madagaskarze, Seszelach, Tunezji, turystyka jest dziaalnoci prowadzon w strefach wolnocowych. Niektre kraje rozwijajce si tworz turystyczne strefy rozwoju aby przycign wielkich inwestorw zagranicznych. (Mendo K. 2006). Rzdy krajw uznaj, e najwiksze dochody uzyskaj poprzez zachcanie do przyjazdu bogatych turystw, ktrych sta na luksusowe dobra i usugi. Dlatego te niektre kraje prowadz polityk zniechcajc turystw biedniejszych do przyjazdu. Na przykad Bhutan reguluje napyw turystw poprzez wprowadzenie wiz, nie przyjmuje lotw czarterowych, a turysta chccy zwiedzi ten kraj musi zapaci 200$ za kady dzie pobytu .W ramach tej kwoty turysta okrela jakie atrakcje interesuj go, dostaje przewodnika, ktry zaatwia hotel, wstpy, wyywienie itp. Gwne atrakcje tego kraju to wdrwki trekkingowe po Himalajach oraz zwiedzanie klasztorw buddyjskich i turystyka zwizana z obserwacj ptakw. Inni badacze uznaj, e bilans zyskw i strat dla pastwa z tytuu przyjazdu goci zagranicznych jest w niewielkim stopniu dodatni. Zwracaj uwag ,e wycieki czyli odpyw dochodw z turystyki za granic, s na tyle znaczne, e kraj w niewielkim stopniu korzysta z rozwoju turystyki ( Davidson 1996), a do tego dodaj straty w rodowisku przyrodniczym wywoane dziaalnoci turystyczn (Zaremba , 2006). Wpyw turystyki widziany z perspektywy ludnoci lokalnej Spoecznoci lokalne inaczej oceniaj bilans korzyci i strat, wynikajcy z turystyki w ich regionie. Bardziej pozytywn postaw wzgldem turystyki obserwuje si w tych regionach, w ktrych turystyka opiera si na rozwoju miejscowej bazy turystycznej budowanej i wadanej przez miejscowe spoecznoci ( mae hotele, bary , restauracje, sprzeda pamitek itp.). Ten typ bazy turystycznej przyciga przede wszystkim turystw biedniejszych. W literaturze przedmiotu zamieszczono bardzo wiele przykadw ( case study) obrazujcych wpyw turystyki na obszary recepcyjne. Poniej przedstawi efekty kilku takich bada, grupujc je wedug dwch gwnych produktw turystycznych tj. 3S i 3E . W wyborze dobrano przykady wpywu pozytywnego i negatywnego. 26

Wpyw produktu 3S na region. Przykad pozytywny: Kreta Kret zamieszkuje 603 tys mieszkacw , jest to najwiksza wyspa grecka o rdziemnomorskim klimacie i dugiej linii wybrzea z piaszczystymi plaami, krajobrazami grskimi we wntrzu wyspy oraz zabytkach staroytnych zwaszcza cywilizacji minojskiej (2600-1150 p.n.e). W ostatnich dekadach na Krecie rozwinito turystyk wypoczynkow, w 2002 roku wysp odwiedzio prawie 3 mln turystw . Wyspa przyjmuje przede wszystkim turystw z Europy Zachodniej( Niemcy, Brytyjczycy, Skandynawowie) o motywacji 4 S (Sun, sea, sand, sex) wykupujcych pakiety turystyczne. Szacuje si, e okoo 40 % ludnoci Krety zwizanych jest porednio lub bezporednio z turystk. Na wyspie rozbudowano drogi, infrastruktur turystyczn: w 2003 roku dziaao zbudowano lotnisko midzynarodowe i

prawie 1400 hoteli, 458 lokalnych biur turystycznych, prawie 500 wypoyczalni samochodw, 140 wypoyczalni rowerw .Wikszo hoteli oferuje swoim gociom pene wyywienie, ale amatorzy kuchni kreteskiej maj do dyspozycji liczne tawerny. Rozbudowano rwnie lokaln komunikacje autobusow zapewniajc dobre i czste poczenia z miejscowociami caej Krety, a zwaszcza z miejscowociami wypoczynkowymi na wybrzeu. Orodki wypoczynkowe rozbudowano prawie wycznie na terenach pnocnego wybrzea Krety i tereny te stay si zamone. Pozostae regiony Krety nie korzystaj z rozwoju turystyki i pozostaj nadal biedne. W efekcie ludno wiejska migruje na tereny wybrzea aby znale tu zatrudnienie i lepszy standard ycia.( Andriotis 2006).Obiekty turystyczne s wadane gwnie przez ludno miejscow, a akumulacja kapitau pozwala na powoln rozbudow hoteli, polepszanie ich standardu i tworzenie miejscowych sieci hotelowych( wizyta studyjna w 2005 roku). W okresie sezonu turystycznego waciciele hoteli maj kopoty z brakiem personelu, dlatego te rozpoczto programy praktyk studentw szk turystycznych z krajw Europy zachodniej oraz z Polski.

Przykad . negatywny: Enklawa turystyczna na Dominikanie. Na pnocnym wybrzeu Dominikany hiszpaska sie hoteli RIV wykupia teren wok zatoki i zbudowaa orodek turystyczny przeznaczony dla turystw zagranicznych, gwnie Europejczykw, typu 3S. Orodek zosta wybudowany z materiaw importowanych, serwuje 27

te przede wszystkim potrawy kuchni midzynarodowej, ktre sprowadza z zagranicy. Jest to obiekt dla turystw all inclusive. Turyci przebywaj w orodku przez cay tygodniowy pobyt na wyspie. Orodek jest zamknity, a stranicy pilnujcy orodka zniechcaj turystw do odwiedzin wioski lecej w odlegoci kilku kilometrw. Wikszo obsugi hotelowej pochodzi z innych czci wyspy. Wydaje si zatem, e ten orodek w niewielkim stopniu oddziaywuje na ludno miejscow ze wzgldu na sabe powizania z gospodark miejscow(informacja uczestnika pobytu w tym orodku). Turystyka 3 S prowadzi do wielu negatywnych skutkw dla rodowiska przyrodniczego ze wzgldu na znaczna liczb turystw przebywajcych w orodkach oraz na fakt, i obszary nadmorskie ( wyspy, rafy koralowe, laguny, wydmy, plae) s rejonami szczeglnie wraliwego rodowiska .Do najwaniejszych zagroe zalicza si uboenie krajobrazu, zanieczyszczenia wd i niszczenie przyrody ( Zaremba, 2006). Kurorty nadmorskie to czsto betonowe orodki ciasnej zabudowy hotelowej wzdu pla, niemal identyczne, bez wasnego wizerunku, krajobrazu, atmosfery. Tak wyglda np. wikszo kurortw na Costa Brava w Hiszpanii, Acapulco lub Cancun w Meksyku. Zagszczenie obiektw turystycznych szpeci krajobraz i zmniejsza walory estetyczne rejonu. Obiekty hotelowe i gastronomiczne wytwarzaj niebezpieczne cieki czsto w ogle nie oczyszczaone, co prowadzi do przyspieszonej eutrofizacji wd i pla. Np. w okolicach Rimini (Wochy) wskutek zrzutw ciekw do wd, pojawiy si wodorosty w wodach przybrzenych Adriatyku. Znacznie obniyo to atrakcyjno pla i spadek liczby turystw. W konsekwencji waciciele hoteli ponieli straty materialne z powodu zanieczyszcze, ktre sami wywoali.(Bramwell i inni, 1996). Turystyka powoduje te niszczenie przyrody. Np. na wyspach Karaibskich rosncy popyt na owoce morza, wywoany przez rozwijajce si hotele i restauracje, przyczyni si do zagroenia znacznej liczby gatunkw morskich zwierzt (Zaremba 2006). Wpyw produktu 3E na region Przykady pozytywne Turystyka 3E zwizana jest z uprawianiem rekreacji w rodowisku przyrodniczym (np wyprawy trekkingowe, konne, wycieczki rowerowe), poznawaniem kultur miejscowych oraz przygod ( np. rafting czy wycieczki na wielbdach). Ten typ aktywnych podry czsto 28

organizuj ludzie podrujcy z plecakiem (backpeckers). Grupa ta ma stosunkowo niewielkie moliwoci finansowe, a bogaty na og program podry uczestnicy potrafi atwo modyfikowa . Wikszo backpeckers podruje samotnie lub w niewielkich grupach. Czsto osoby te lubi w okresie wakacji poznawa styl ycia danej spoecznoci ( s to zatem allocentrycy ). Grupy te mog przyczynia si do rozwoju lokalnego poniewa zakupuj wicej lokalnie produkowanych dbr i usug ni inni turyci ( Hampton M. 1998) oraz czsto przebywaj w regionach gospodarczo zacofanych, do ktrych inni turyci nie docieraj . Ankieta prowadzona w Australii w 1992 roku wykazaa, e turysta zagraniczny backpecker wyda w trakcie podry po Australii rednio 2 667 US $ podczas gdy rednie wydatki wszystkich turystw zagranicznych wynosiy tylko1 272 $ (Haigh 1995). Badano rwnie wydatki turystw zagranicznych odbywajcych trekking w rejonie Annapurny w Nepalu w 1998 roku. Badanie wykazao, e podczas gdy zorganizowane grupy turystw odbywajcych trekking wydaway w regionie rednio na jednego uczestnika dziennie 31$ to osoby odbywajce trekking indywidualnie wydaway dziennie 6,50 $. Jednak ci ostatni w wikszy sposb oddziaywali na gospodark miejscow, poniewa grupy zorganizowane miay aprowizacj i sprzt noclegowy (namioty) przywoony przez organizatorw, a indywidualni turyci zatrzymywali si w lokalnych hostalach lub pokojach wynajmowanych od miejscowej ludnoci, korzystali z miejscowych jadodajni i kupowali lokalne pamitki ( Pobocik i Butalla, 1998). Tab. 14 Wpyw turystw Backpeckers na rozwj lokalny. Korzyci gospodarcze Wydaj wicej w regionie przebywaj duej Inne korzyci poniewa Zakady obsugujce turystw Backpeckers s niewielkie co pozwala na to e

Znacznie przemieszczaj si w regionie std wacicielami s ludzie miejscowi i oni te ich wpyw rozpociera si na wikszy obszar zarzdzaj czsto s to obszary bardzo peryferyjne Ludzie miejscowi czuj satysfakcj Nie wymagaj luksusowych dbr i usug wic prowadzc przedsiwzicia turystyczne a nie zakupuj lokalnie produkowane np. ywno, bdc jedynie wynajt fizyczn si robocz noclegi, transport Stwarzajc popyt na tanie Miejscowi waciciele bazy turystycznej mog produkty zrzesza si w celu promocji wasnego oraz reprezentowania turystw swoich pozwalaj

miejscowe pozwalaj lokalnej spoecznoci na regionu turystycznej

rozwj niewielkiej niskonakadowej bazy interesw na zewntrz. (hostale, bary, przewodnicy Zainteresowania

29

miejscowi) itp.

spoecznociom na rewitalizacj tradycyjnej

rodki potrzebne dla rozwoju tego typu kultury i poczucie dumy ze swojej kultury. urzdze turystycznych s pozyskiwane w Turyci zuywaj mniej zasobw rodowiska regionie co pozwala mnonikowe na znaczne efekty (np. wody) bo uywaj prysznica zamiast wanny oraz mniej prdu bo nie wymagaj klimatyzacji zatem ten typ turystyki jest bardziej przyjazny dla rodowiska przyrodniczego Obsuga lokalna rynku turystycznego stanowi wyzwanie dla zagranicznych przedsibiorstw turystycznych rdo: Scheyvens R.(2002) Backpacker tourism and Third World Development Journal of Travel Research vol 29 s144-164 Orodki turystyczne w Peru stanowi pozytywne przykady rozwoju lokalnego wynikajcego z rozwoju turystyki typu 3E dlaBackpeckers. Peru posiada wiele walorw turystycznych sprzyjajcych turystyce aktywnej. S to: Andy olbrzymi i rnorodny acuch gr pozwalajcy na wspinaczk wysokogrsk, trekkingi, kajakarstwo grskie itp.; puszcza Amazoska pozwalajca na ogldanie unikalnej przyrody . W zdecydowanej wikszoci miejscowoci turystycznych baz turystyczna tworz i rozwijaj Peruwiaczycy. Przykadem moe by Chivay, miejscowo pooona w poudniowym Peru niedaleko Arequipy (drugie pod wzgldem wielkoci miasto Peru). Chivay zamieszkuje 4 500 mieszkacw( 2007). W 1998 odwiedzio go 29 tys turystw, liczba ta sukcesywnie wzrastaa tak e w 2006 Chivay odwiedzio 120 tys turystw (2006 r, materiay Autocolca 2007).Gwn atrakcj turystyczn jest jeden z najgbszych kanionw wiata Colca. Miejscowo oferuje turystom wiele sposobw aktywnego spdzania czasu . S to trekkingi w kanionie, spywy kajakowe, przejadki rowerowe, konne, obserwacje kondorw w pobliskim punkcie widokowym oraz kpiele w basenach z termalnymi wodami leczniczymi. Rozwj turystyki mona przeledzi na przykadzie ewolucji bazy noclegowej. Jeszcze w latach 80tych istnia tylko jeden hostal, a w roku 1998 funkcjonowao 12 hostali. Byy to obiekty mae, prowadzone przez ludno miejscow ( przedsibiorstwa rodzinne) obsugujce gownie zagranicznych turystw indywidualnych typu beckpecker . W ostatniej dekadzie rozbudowano baz i w 2007 roku funkcjonoway 34 obiekty noclegowe w tym 2 hotele trzy

30

gwiazdkowe i dwa dwugwiazdkowe (ktre skupiaj 35% miejsc noclegowych) oraz hostale i pensjonaty ( w ktrych jest 65% miejsc noclegowych). Najwikszym obiektem hotelowym w Chivay w 2007 roku jest Casa Andina Colca Hotel naleca do peruwiaskiego acucha hotelowego Casa Andina. Chivay odwiedzaj zarwno turyci indywidualni beckpeckers jak i turyci zorganizowani. Turyci indywidualni zamieszkuj tanie hostale i pensjonaty , hotele za turyci zorganizowani, ktrzy wykupuj w agencjach turystycznych w Arequipie wycieczk do kanionu. Sektor hotelowy zatrudnia cznie ok. 100 pracownikw. W Chivay dziaa rwnie kilka restauracji, kawiarenek internetowych, lokalnych biur podry oraz wiele sklepw z wyrobami rzemiosa przeznaczonymi dla turystw. Transport po okolicy zapewniaj obok autobusw, minibusy i takswki. ( obserwacje wasne oraz Wooszczak K. 2007) Turystyka winiarska rozwijana w Europie Zachodniej( gwnie w Niemczech, Francji, Woszech i Hiszpanii) a obecnie te w Czechach i na Wgrzech stanowi inny przykad turystyki poznawczej pozwalajcej spoecznociom lokalnym zamieszkujcym niewielkie miejscowoci na rozwj gospodarczy i kulturowy. Gwne motywy, ktrymi kieruj si osoby uczestniczce w tego typu turystyce, jest odwiedzanie winnic i miejsc produkcji wina, uczestniczenie w uroczystociach zwizanych z winem i jego degustacj, zakup wina oraz poznawanie regionw winiarskich. Jest to zatem jedna z form turystyki kulturowej i poznawczej. Szlaki winiarskie stay si czynnikiem rozwoju regionalnego i lokalnego bowiem w obsugiwaniu szlakw wina bior udzia liczne niewielkie podmioty gospodarcze i organizacje spoeczne( producenci wina, waciciele hoteli i restauracji, kampingw, gospodarstw agroturystycznych, wadze publiczne, organizatorzy muzeum, producenci win itp.) Turystyka winiarska przynosi wymierne korzyci dla spoecznoci lokalnych. W Lombardii (Wochy) wytyczono 15 szlakw winiarskich na ktrych mona odwiedzi 207 winnic, przenocowa w 275 gospodarstwach agroturystycznych i i uczestniczy w programie kulturalno-gastronomicznym. W wielu gospodarstwach zwizanych z upraw winnej latoroli turyci maj mono jazdy konnej, wypoyczenia roweru itp. Istnieje te moliwo zakupu pamitek i rnych miejscowych artykuw ywnociowych wiele produktw wytwarzanych przez spoecznoci lokalne. Turystyka winiarska ma rwnie znaczenie kulturowe. Turyci poznaj tradycje winiarskie i histori regionw czsto od czasw antycznych. Regiony i miejscowoci, w ktrych uprawia si winogrona z kolei mog zachowa obyczaje i kultur zwizan z uprawa winoroli i spoyciem 31 np. serw, oliwy, wieych owocw, przetworw z warzyw i owocw. Oznacza to, e turystyka winiarska stwarza popyt na

wina. (dotyczy to zarwno utrzymania i popularyzacji wiat i licznych obrzdw oraz utrzymania krajobrazu winnic i charakterystycznej zabudowy wiejskiej.( Kowalczyk 2003). Przykad negatywny: enklawa turystyczna w delcie Okavango (pn.zach Botswana). Najwiksza rzeka Botswany Okawango tworzy olbrzymi zabagnion delt

odwadnian czciowo do jeziora Dow. Na tym terenie tym yje bardzo wiele gatunkw dzikich zwierzt i rolin. Atrakcj turystyczn s te pikne krajobrazy. W 1997 r Okawango zostao wpisane na list Ramsar grupujc najcenniejsze obszary podmoke Ziemi. Region ten sta si jedn z najwikszych atrakcji turystycznych Botswany. Obszar, ktry zamieszkuje ok. 122 tysicy ludzi, odwiedza rocznie 50 000 turystw przyjedajcych tu na fotosafari i odstrza dzikich zwierzt. Turyci pochodz z Europy, Ameryki, Australii i RPA, jedynie nieliczn grup ( 3 tys osb) stanowi obywatele Botswany. Jest to atrakcja przeznaczona dla zamonych turystw: w wikszoci hoteli doba hotelowa kosztuje 400$. Ceny te s zbyt wysokie dla ludnoci Botswany std ich niskie uczestnictwo w zwiedzaniu Okavango. Turyci przyjedaj tu na zorganizowane pobyty 6 dniowe. Przylatuj na lotnisko w Maun skd transferowani s do hoteli w regionie.. Baza turystyczna w Okavango naley przede wszystkim do kapitau zagranicznego ( 54% wszystkich obiektw turystycznych, ok. 18% do obywateli Botswany a 23% to joint ventures). Zatem zagraniczni inwestorzy maj wpyw na 79% urzdze turystycznych w Okavango, Zagraniczne kompanie turystyczne prowadz te obsug turystw tj. fotosafari, a menadzerami obiektw s przede wszystkim obcokrajowcy. Wikszo ywnoci importuje si z RPA. To powoduje znaczny Turystyka transfer dochodw za granic. ma minimalny wpyw na gospodark regionu ze wzgldu na nikle powizania

miedzy enklawa, a gospodark ludnoci miejscowej, zwaszcza z rolnictwem bdcych dominujc form gospodarowania w regionie. Firmy turystyczne maj obowizek pacenia podatku w wysokoci 4,5% zyskw, ale ze wzgldu na trudnoci w ciganiu podatkw pac zdecydowanie mniej. Wadze Botswany nie maja prawa wgldu w ksigi finansowe firm zagranicznych, a audyt te jest dokonywany poza Botswan. W efekcie firmy pac tu zanione podatki (Mbaiwa, 2005). Zatem po stronie korzyci mona poda wywoany rozwojem turystyki rozwj infrastruktury turystycznej (hotele, campingi, lotnisko oraz rozwj placwek handlowych w Maun), rozwj sieci drg gruntowych w regionie, oraz efekt zatrudnieniowy - miejsca pracy gwnie dla pracownikw fizycznych kierowcw, sprztaczek, stranikw, kucharzy. Mimo sabej

32

cigalnoci podatkw od firm zagranicznych turystyka jest drugim co do wanoci rdem dochodw budetowych Botswany (po diamentach) (Mbaiwa, 2005). Po stronie strat naley zapisa fakt, e turystyka ma charakter turystyki enklawowej tj. turyci pochodz prawie wycznie z zagranicy, s zorganizowani przez zagraniczne firmy, wacicielami bazy turystycznej s przede wszystkim firmy zagraniczne, ktre jednoczenie pac niskie podatki. Ludno miejscowa ma bardzo niewielkie korzyci pynce z rozwoju turystyki bowiem ten typ turystyki ma niewielkie powizania z gospodark lokaln. Rwnie turystyka 3 E dostarcza przykadw degradacji rodowiska. Np w Nepalu w regionie Annarurny, zamieszkiwanym przez 40 tys ludzi, bdcym popularnym celem pieszych wdrwek trekkingowych, co roku przebywa 30 tys turystw zagranicznych. Tak znaczny napyw turystw powoduje zagroenia dla rodowiska przyrodniczego takie jak: masowe wycinanie lasw, ktre s gwnym rdem energii w regionie, ekspansj rolnictwa pobudzan m.in. przez popyt turystyczny, zamiecanie gr odpadami nie ulegajcymi biodegradacji pozostawianymi przez turystw (Zaremba 2006, s 129). Reasumujc, turystyka midzynarodowa stanowi znaczne rdo dochodw pastwa, dlatego jest przez wadze pastwowe na og oceniana pozytywnie. Zwaszcza dotyczy to turystyki osb bogatych. Rozwj lokalny zapewniaj przede wszystkim osoby podrujce indywidualnie lub w maych, niezorganizowanych grupach, poniewa osoby te kupuj dobra i usugi wytwarzane przez ludno miejscow. Zdecydowanie ujemny wpyw na regiony maja te regiony turystyczne, ktre zorganizowane s w enklaw, nawet jeli enklawa jest zorganizowana dla zagranicznych turystw niebogatych. Literatura Alejziak W. Turystyka w obliczu wyzwa XXI wieku, Krakw Albis 1999 Andriotis K. researching the development gap between the Hinteland and the coast evidence from the island of Crete Tourism management vol 27 2006 s 629-639 Bastakis C., Buhalis D.,Butler R.,The impact of Tour Operators power on small and medium sized tourism accommodation enterprises on the Mediteranean Islands Tourism Management, 25 (2) s 151-170

33

Botswana Tourism Development programme, BTDP ,1999, Tourism assessment. Department of tourrism , Gabarone.

economic impact

Bramwell B.,Henry J.,Jackson G., Prat A.,Richards G., Streeten J.,Sustainale tourism Management: Principles and Practice, Tilburg University Press 1996 Britton S. The political economy of tourism in the third worldAnnals of Tourism Research, vol 9 1982, s 331-358 Buhalis D., Marketing the Competitive Destination of the Future Tourism Management, 21 (2000) str 97-116 Buhalis D.,Ujma D.,Porednicy turystyczni a tworzenie wartoci in red Winiarski E. i Alejziak W.,Turystyka w badaniach naukowych. AWF w Krakowie Krakw-Rzeszw 2005 ss 161-176 Butler R. 1980 The koncept of a Tourist Area Cycle of Evolution;Implications for Management of Resources. Canadian geographer 1980 nr 1 s 5-12 Davidson R Turystyka Warszawa 1996 Polska Agencja Promocji Turystyki, De Kadt E. (1979) Tourism :Passport to Development? New York, Oxford University Press Doxey G. (1976) A causation theory of visitor-resident irritants:methodology and research infernces w The Impact of Tourism, Proceedings of the 6th Annual Conference of the Travel and research Association. Salt Lake City: Travel and Research Association ss 195-98 Endo K. Foreign direct investment in tourism flows and volumes Tourism Management vol 27 2006 s 600-614. Friedmann J. 1973 Urbanization, Planning, California, London. Gaworecki G. Turystyka 2007 PWE and national Development, Beverly Hills,

34

Goembski G red. Kompendium Wiedzy o turystyce PWN Warszawa Pozna 2002 PWN Haigh R. 1995 Backpackers In Australia Ocassional Paper nr 20, Canberra, Bureau of Tourism Research Hampton M. Backpecker Tourism and Economic development Annals of Tourism Research vol 25 1998, s639-660. Holloway J, Ch Robinson Marketing w turystyce. PWE, Warszawa 1997, s 107 Jafari J., The Socioeconomic Costs of Tourism to developing Countries Annals of Torurism Research nr 1/7 1974 Jafari J., Jak zrozumie struktur turystyki Problemy turystyki nr1/2 1983 s40 Jafari J.(1989) Sociocultural dimentions od tourism: an English language literature review w. Bystrzanowski (red) Tourism as a factor for Change: A Sociocultural Study, Vienna:Centre for Research and Documentation in the Social Sciences ss17-60. Kaczmarek J. Stasiak A., Wodarczyk B. Produkt turystyczny PWE Warszawa 2005 Kornak A Ekonomika turystyki PWN W-wa 1979 s302 KLM, Holland Herald, July 2007, Amsterdam Airport Schiphol Kowalczyk A Szlaki wina nowa forma aktywizacji turystycznej obszarw wiejskich Prace i Studia geograficzne tom 32 , 2003, ss.69-98.Warszawa. Mbaiwa J. Enclave tourism and socio-economic impacts In the Okavango Delta, Botswana Tourism managemant vol26 nr 2 2005 s. 157-172 Meyer-Arendt K. Sambrook R.,Kermath B. (1992) Seaside resorts in the Dominican Republic: a typology, Journal of Geography, 91,5, 219-22.

35

Opaschowski H Ein Blick in die Zukunft unserer Freizeitwelt, BAT,Freizeeitforschungsinstitut, Hamburg 1992 Oppermann M. 1993 Tourism Space in Developing Countries, Annals of Tourism research, vol.20, nr 3, ss 535- 556. Pantin D.,Tourism in St.Lucia Sustainable economic development unit for small and island development states University of the West Indies St.Augustine, 1998. Plog S., (1973) Why destination areas rise and fall in pupularity. Cornell Hotel and Restaurant Association Quarterly,14(4) ss55-58. Pachta M. 2004 Turystyka i wypoczynek Modziey Fiskiej (studium przypadku Uniwersytetu w Joensuu Turyzm 2004 14/1 s28-38 Pobocik M., Butalla C., (1998) Development in Nepal: The Annapurna Conservation Area Project.ss 159-172. W C. Hall I A. Lew (red) Sustainable Tourism:A geographical Perspective. Harlow, Longman. Prideaux B., The resort development spectrum a new approach to modeling resort development Tourism Management 21 (2000) ss 225-240. Scheyvens R.(2002) Backpacker tourism and Third World developmentJournal of Travel Research vol 29 s144-164 Shaw G., Williams A., Critical Issues in Tourism. A geographical perspective. 1996 Sobczak B.,Weekendowe przyjazdy turystw brytyjskich do Krakowa wywoane rozwojem tanich linii lotniczych. Praca licencjacka, Wysza Szkoa Turystyki i Rekreacji, Warszawa 2007 Sustainable Tourism Development:Guide for Local Planners, WTO, Madrid 1993 s.18 Szulc Dabrowiecka E. 2004 Ruch turystyczny na Pustyni Zachodniej EgiptuAfryka, Azja Ameryka aciska tom 81 ss 145-157 Wyd Uniwersytetu Warszawskiego

36

Szulc Dabrowiecka E. 2004 Farafra jako miejscowo turystyczna w latach 1993-2004 Afryka, Azja Ameryka aciska tom 81 ss 157 185. Wyd Uniwersytetu Warszawskiego Szulc- Dbrowiecka E. Turyci uprawiajacy trekking w Peru sylwetka i motywy Rocznik Naukowy nr 4. 2006 Wyd. WSTiR Warszawa. Wahab S., i Pigram J., Tourism Development and Growth London 1999 Wallerstein I 1979 The capitalist World Economy:Essays. New York.Cambridge University Press. Wooszczak K. Rozwj bazy noclegowej w miejscowoci turystycznej na przykadzie Chivay (Peru). Praca dyplomowa Studium Podyplomowe Rozwj w dobie globalizacji Uniwersytet Warszawski Wydzia Geografii i Studiw Regionalnych Warszawa 2007 Wysokinski J . Rozwijamy w Polsce mark Holiday Inn Rynek Turystyczny 2001,nr5 s.32

Dalsza literatura dla zainteresowanych: G. Dann Tourism and Development w Desai V i Porter (red) The Companion to

Development Studies, 2002 Arnold, Hodder Headline Group, Londyn. - dobre omwienie teorii rozwoju stosowanych a badaniach turystycznych Kowalczyk A.( red) Geografia turyzmu tom 32 Prace i Studia geograficzne , 2003, Warszawa. Wydzia Geografii i Studiw Regionalnych.- zbir artykuw m.in. z zakresu wpywu turystyki kulturowej na rozwj regionw Zaremba D. Ekoturystyka PWN Warszawa 2006 - omwienie wpywu turystyki na rodowisko przyrodnicze i spoeczne. Alejziak W. Turystyka w obliczu wyzwa XXI wieku, Krakw Albis 1999- omawia caoksztat zagadnie zwizanych z turystyk midzynarodow. Dobry rozdzia omawiajcy wpyw turystyki na regiony krajw rozwijajcych si

37

Buhalis D., Marketing the Competitive Destination of the Future Tourism Management, 21 (2000) str 97-116 - zawiera wspczesne dobre omwienie modelu cyklu ycia miejscowoci turystycznej. Dziedzic E. Obszar recepcji turystycznej jako przedmiot zarzdzania strategicznego. Monografie i opracowania. nr 442. SGH Warszawa 1998 omwienie wpywu turystyki na region recepcyjny.

38

You might also like