Maceracja- Przeprowadzana na zimno ekstrakcja substancji

smakowych bd aromatycznych z rozdrobnionych owocw, zi i korzeni, przy uyciu 70-procentowego alkoholu (dla owocw wieych) i ok. 50-procentowego alkoholu (dla owocw suszonych). Proces ten trwa do dwch tygodni.

Macvin du Jura- Bardzo sodkie, 22-procentowe francuskie

wino likierowe. Zanim trafi do sprzeday, wino leakuje w beczkach dbowych od 1,5 roku do 3 lat.

Madera- Alkoholizowane wino pochodzce z regionu Madera w

Portugalii. Wytwarza si je z biaych odmian winogron. W zalenoci od typu leakuje od kilku do kilkudziesiciu lat.

Maderyzacja- Proces dojrzewania wina, podczas ktrego wino

ulega silnemu utlenieniu. Wykorzystywane jest przede wszystkim przy dojrzewaniu win alkoholizowanych. Na skutek maderyzacji wina biae ciemniej, a czerwone trac swj kolor, dziki czemu upodobniaj si do zmaderyzowanych win biaych. Nabieraj te specyficznych walorw smakowych.

Makowiec - ciasto zawijane z makiem. Typowe danie wigilijne

kuchni polskiej.

Malaga

(malaga Lagrimae Christi) - biae hiszpaskie wino likierowe z Andaluzji, wyrabiane z moszczu otrzymanego bez toczenia, o barwie od starego zota po bursztynow. Zawiera ok. 15 proc. Alkoholu

lagrami-

Malaga moscatel- Biae hiszpaskie wino likierowe lub wino

naturalnie sodkie o mocy okoo 16 proc. Barwa od bursztynowozocistej do ciemnobursztynowej, ktra z czasem ciemnieje.

Malaga

pajarete- Biae hiszpaskie wino likierowe o bursztynowej barwie. Malaga ta jest psodka lub umiarkowanie sodka, wyrabiana z dodatkiem arrope.

Malaga- Pochodzce z Andaluzji wino, biae, likierowe,

naturalnie sodkie lub wytrawne. Do najpopularniejszych malag zalicza si: malaga lagrima, malaga dulce color, malaga moscatel, malaga seco oraz malaga pajarete.

Malakser- Urzdzenie kuchenne do krojenia, szatkowania,

ucierania i siekania warzyw oraz owocw. Wyrabia te ciasto, ubija pian, krci sosy i majonezy.

Malga, dulce, color

Biae hiszpaskie wino z Andaluzji naturalnie sodkie, o barwie od ciemnobursztynowej po niemal czarn. Do jego wytwarzania dodaje si arrope

Malga seco- Biae wytrawne lub pwytrawne hiszpaskie

wino o swoistym zapachu, ktre przypomina nieco sherry

Maliku- Rum aromatyzowany ekstraktem kokosowym, rodem z

Jamajki, zawierajcy 24 proc. alkoholu. Najczciej wykorzystywany jest jako skadnik napojw mieszanych oraz koktajli mlecznych, lecz mona go rwnie podawa schodzony w kieliszkach.

Malina - grupa gatunkw z rodzaju Rubus L. wyrniana

zwyczajowo ze wzgldu na czerwon barw owocw i atwo ich odpadania od dna kwiatowego (pozostae gatunki nosz zwyczajow nazw rodzajow jeyna). Grupa ta nie jest wyrniana w randze taksonu w klasyfikacji biologicznej. Nale tu wybrani przedstawiciele podrodzajw Ideobatus (licie pierzastodzielne), Cylastis (licie trjdzielne) i Chamaemorus (pojedyncze, najczciej klapowane licie, pdy bezkolcowe).

Mamayga - potrawa popularna w krajach poudniowo-wschodniej Europy.

Jest to gste ciasto z kukurydzanej mki albo kaszy.

Mandarynka (Citrus reticulata Blanco. syn. C. nobilis Andrews) - drzewo z rodziny rutowatych (Rutaceae).
Wystpuje w stanie dzikim w Azji. Pochodzi prawdopodobnie z Indochin.

Mango Ronie na wiecznie zielonych drzewach rodziny markowcw w

Indiach i Burmie. Drzewo mango jest wite dla buddystw, poniewa w cieniu mango siedzia Budda.

Mankieciki -papierowe nakadki na wystajcy fragment koci

w udku kurczaka, przez ktre przytrzymujemy udko w trakcie

konsumpcji

Maracuja- (mczennica jadalna, passiflora) - owoc liany

rosncej w klimacie tropikalnym, wielkoci jaja, o tawej lub brunatnej skrce i kwaskowatym, aromatycznym miszu. Owoce, zawierajce duo prowitaminy A i witaminy C, uywane s do sporzdzania deserw i napojw.

Maraschino- Bezbarwny likier produkowany gwnie we

Woszech z wini odmiany Marasa. Zawiera 32-40 proc. alkoholu. Likier wyrabia si z destylatu z zacieru winiowego z dodatkiem orzechw laskowych. Nastpnie aromatyzuje si go destylatami i nalewami na patkach ry, kwiatach pomaraczy i korzeniu fioka.

Maraski -wisienki koktajlowe, pozbawione pestek, z ogonkiem

lub bez, konserwowane w syropie cukrowym.

Marc- Typ francuskiego winiaku, zawierajcy 40-45 proc.

alkoholu, ktry produkowany jest z wytokw winogronowych. Najsynniejsze wyroby pochodz z Burgundii oraz Szampanii.

Marcepan - sodka masa cukiernicza utworzona gwnie z

praonych i zmielonych migdaw, cukru i olejku migdaowego. Znana ju w redniowieczu, przywdrowaa do Europy prawdopodobnie razem z najazdami tureckimi, lecz spr o prawa autorskie tocz take midzy sob Wosi i Wgrzy. Do jego produkcji wykorzystuje si praktycznie wycznie migday z pl uprawnych usytuowanych nad Balatonem, gdzie ze wzgldu na specyficzny mikroklimat orzechy te uzyskuj wyjtkowy smak.

Marchew - Przybya do nas z Afganistanu, lecz bya znana w

krajach rdziemnomorskich ju 4000 lat temu. W XIX w. dotara do Chin. Rolina dwuletnia, tworzca w naszym klimacie w pierwszym roku wegetacji ryczk lici oraz gruby korze. W drugim roku z korzenia wybija odyga z kwiatostanem, rolina wytwarza nasiona zuywajc zawarte w korzeniu substancje zapasowe i obumiera. Marchew zwyczajna, m. siewna - gatunek roliny dwuletniej z rodzinymas, czsto nasczane alkoholem lub aromatem.

Margaryna jest to produkt spoywczy nalecy do tuszczw

jadalnych. Wynalaz j francuski chemik Hippolyte Mge-Mouris w roku 1869. Jest to produkt bdcy mieszanin olejw rolinnych (rzepakowego, sojowego, palmowego,arachidowego i innych), tuszczw zwierzcych (smalec, j), a take substancji

dodatkowych.

Marmolada przetwr owocowy z przetartych owocw, ktre

s gotowane z du iloci cukru (powyej 50% masy skadnikw). Sowo "marmolada" pochodzi od francuskiego "marmalade" zapoyczonego od portugalskiego "marmelo", ktre oryginalnie oznaczao rodzaj przetworu owocowego sporzdzanego z pigwy.

Marsala- Biae lub czerwone wino pochodzce z Sycylii,

zawierajce okoo 18 proc. alkoholu. Od wiekw jedno z najbardziej znanych i cenionych win woskich. Zanim trafi do sprzeday, leakuje co najmniej przez rok. Podczas dojrzewania wino wzmacnia si spirytusem i dosadza skondensowanym moszczem winnym lub mistell. Sodsze rodzaje podaje si na koniec posiku, bez dodatkw. Mod wytrawn marsal pija si jako aperitif.

Marynata - mieszanina cieczy (np. octu, wina lub oliwy) i

przypraw. Marynat zalewa si produkty przeznaczone do obrbki cieplnej takie jak misa lub warzywa co ma na celu przeniknicie aromatw przypraw do zamarynowanej ywnoci i poprawienia jej parametrw.

Marynata- To aromatyczny roztwr na occie z dodatkiem

przypraw i korzeni, przygotowywany w celu specjalnego przyrzdzania (marynowania) produktw, takich jak miso, grzyby, jarzyny. Podczas marynaty przesikaj one zapachem zi i przypraw. Nastpnie podawane s jako przekski i dodatki do potraw.

Maso tuszcz jadalny w postaci zestalonej, otrzymywany z

mleka krowiego, a waciwie ze mietany. Nazwa maso jest zastrzeona dla produktw bez domieszek tuszczw rolinnych o

okrelonej minimalnej zawartoci tuszczu.

Mastika- Wysokoprocentowy alkohol popularny w Grecji oraz

na Cyprze. Otrzymuje si go w wyniku destylacji alkoholu aromatyzowanego nasionami zielonego anyu i ywic z mastiki roliny rosncej w Grecji.

Mazurek - tradycyjne, sodkie ciasto kuchni polskiej. Mazurki

piecze si w okresie Wielkanocy. Sporzdza si je z rnego rodzaju ciast: kruchego, biszkoptowego, makaronikowego, marcepanowego i przekada masami, marmolad i demem. Powierzchni dekoruje si lukrem i zdobi owocami, bakaliami. Mazurki wypieka si w rnych ksztatach - owalnych, trjktnych, kwadratowych.

Mka jest to powszechnie stosowany produkt do wyrobu

pieczywa i ciast powstay poprzez silne rozdrobnienie ziarna zb lub innych rolin. Podstawowym celem produkcji mki jest wyizolowanie z ziaren bielma, ktrego zawarto okrela rodzaj mki.

Melba- deser owocowo - lodowy, ktry zawdzicza swoj nazw najwybitniejszej piewaczce operowej XIX wieku Neli Melbie, czyli Helen Mitchel. Do lodw mietankowych dodaje si brzoskwinie ugotowane w syropie z wanili, a wierzch deseru zdobi si malinami lub malinow galaretk. ktry podano niegdy w Londynie na cze
australijskiej gwiazdy operowej, Nellie Melby.

MELON
Owoc stosunkowo may, pomaraczowoty, zielonoebrowany; misz aromatyczny koloru zielonego. Melony siateczkowe - wypuky wzr siateczki na tawej skrce janiejszy ni barwa owocu. Aromatyczny misz zwykle ososiowopomaraczowej barwy. Melony zimowe - skrka ta, gadka (bez charakterystycznej siateczki), twarda (mona je przechowywa przez miesic); zielony misz posiadajcy bardzo saby aromat.

Melisa (Melissa L.) rodzaj rolin nalecych do rodziny

jasnotowatych. Rodzaj obejmuje kilka gatunkw wystpujcych dziko na obszarze rdziemnomorskim, w poudniowej Europie i rodkowej Azji.

Melisa-

lekarska, pszczelnik, matecznik, starzyszek, cytrynowe ziele gatunek byliny z rodziny jasnotowatych. Melisa

lekarska pochodzi z poudniowej Europy, obecnie jest znana i uprawiana na caym wiecie.

Mendys- Arak pochodzcy ze Sri Lanki, aromatyzowany

orzechami kokosowymi.

Metaxa- Synny grecki winiak, zawierajcy 40 proc. alkoholu.

Wyrnia si metax trzygwiazdkow, piciogwiazdkow, siedmiogwiazdkow. Liczba gwiazdek jest adekwatna do wieku winiaku.

Mezcal- (meskal) - pochodzca z poudniowego Meksyku

wdka agawowa. W procesie destylacji agawy kroi si na plastry i podgrzewa w specjalnych pojemnikach przez przynajmniej 70 godzin. Nastpnie miady je si i prasuje, oddzielajc sok od wkien. Najczciej na rynku dostpne s wdki mode, niedawno za pojawia si wersja Reposado, dojrzewajca w dbowych beczkach. Charakterystyczn cech tego alkoholu jest robak (gusano), ktry umieszczony jest wewntrz kadej butelki z mezcalem.

Midori- Pochodzcy z Japonii likier melonowy, zawierajcy 23

proc. alkoholu. Najczciej uywany jest jako dodatek do koktajli

Mita (Mentha L.) - rodzaj rolin z rodziny jasnotowatych

(Lamiaceae Lindl.) (wargowych), o silnym, charakterystycznym zapachu (nie zawsze "mitowym"). Wystpuje gwnie w strefie umiarkowanej pkuli pnocnej, ale rwnie w Australii i Tasmanii. Znanych jest ok. 40 gatunkw (oraz dua ilo mieszacw midzygatunkowych), z czego w Polsce wystpuje dziewi.

Mid - sodki produkt spoywczy, wytwarzany przez pszczoy i inne

owady, poprzez przetwarzanie nektaru kwiatowego lub innych sodkich sokw rolinnych. Pszczoy gromadz go w plastrze, gdzie ulega dojrzewaniu. W zalenoci od surowca, z jakiego powsta mid, wyrniamy miody: Substancje zawarte w miodzie wpywaj pobudzajco na przebieg tysicy procesw biochemicznych zachodzcych w organizmie ludzkim. Zocisty pachncy przysmak dostarcza wielu mikro i makroelementw, aminokwasw (czsteczki budulcowe biaka), witamin i enzymw. Mid jest take bogatym rdem potasu, odpowiedzialnego za gospodark wodn organizmu, oraz fosforu, siarki, wapnia i magnezu. Badania dowiody, e w miodzie znajduje si 47 biopierwiastkw oraz pewna ilo witamin (B, C, A, K), a take inhibina - substancja hamujca rozwj

drobnoustrojw. Od niedawna znany jest fakt, e mid zawiera naturalne hormony, ktre przypieszaj odnow komrkow i hamuj procesy starzenia. Zawarte w nim enzymy, witaminy i kwasy organiczne nie s odporne na dziaanie temperatur wyszych.

Mirabelle-

Wysokoprocentowy alkohol produkowany we Francji i Szwajcarii. Otrzymuje si go w wyniku fermentacji mirabelek.

Mirinda- Napj pomaraczowy gazowany na bazie naturalnej

wody mineralnej.

Miska - gbokie naczynie z krawdziami zakoczonymi w

kierunku pionowym. Miska suy do przechowywania rnego rodzaju jedzenia. Najczciej jest wykonana z porcelany, metalu, plastiku, szka lub drewna.

Mistella-

Typ wina likierowego, biaego lub rowego, wyrabianego z reguy ze wieego moszczu winnego. Wzmacniane spirytusem, najczciej winnym. Zawiera okoo 20 proc. alkoholu. Mistelle bywaj niekiedy zaliczane do likierw.

Mokka-To gatunek kawy arabskiej, ktra wykorzystywana jest

do przygotowywania wielu deserw kawowych. Nazw wzia od portu w Jemenie, syncego z importu kawy.

Mozzarella-

Biay ser z krowiego mleka zawierajcy wyjtkowo mao tuszczu. Ma delikatny smak, jest byszczcy i gadki. Oryginalna woska mozzarella sprzedawana jest w specjalnej zalewie chronicej przed wysychaniem (polska wersja przypomina tradycyjny ty ser). Dodaje si j do pizzy, smakuje te w saatce ze wieymi pomidorami i bazyli.

Mufinki waciwie muffin, ciastko w ksztacie babeczki z

rnymi dodatkami, m.in.: z rodzynkami, czekolad, bakaliami, owocami, warzywami.

Mull- Krzepicy napj z rodziny hot drinks, ktry przygotowuje

si z biaego mocnego (rzadziej czerwonego) wina, z dodatkiem przypraw (najczciej cynamonu, godzikw lub gaki muszkatoowej), kawakw pomaraczy oraz skrki cytrynowej. Czasami dodaje si do niego inne napoje wysokoprocentowe. Tak przygotowan mikstur podgrzewa si i podaje na ciepo. Napj mona dosadza do smaku.

Mus- W terminologii kulinarnej ma trzy znaczenia: 1. deser z

przetartych lub zmiksowanych owocw, najczciej jagodowych, poczonych z bit mietan lub pian z biaek, czasami utrwalony rozpuszczon elatyn; 2. gsty przecier z surowych lub gotowanych owocw (np. mus jabkowy); 3. rodzaj lekkiego pasztetu o kremowej konsystencji z przetartych lub zmiksowanych ryb, misa bd warzyw, poczonych ze mietank, masem i elatyn.

Musztarda przyprawa, ktrej gwnym skadnikiem s ziarna gorczycy

(w wielu jzykach jako "musztarda" funkcjonuje sowo "gorczyca"). Powstaa w staroytnym Rzymie na pocztku naszej ery i od pocztku uznawano j za przypraw o wartociach leczniczych (agodzi ble reumatyczne, pobudza trawienie tuszczu, dziaa antybakteryjnie oraz obnia cinienie krwi.

NASIONA
Sonecznika i dyni, zawieraj sporo biaka, duo witaminy E i witamin z grupy B. S rdem nienasyconych kwasw tuszczowych, pomagaj obniy poziom cholesterolu we krwi. Migday - jedna trzecia masy to tuszcze! Z tym e nienasycone, wic korzystne dla organizmu czowieka. Pozostae wane dla zdrowia skadniki to witamina E i wap. ni +45C. Dlatego chcc w peni wykorzysta lecznicze dziaanie miodu, napoje gorce naley sodzi miodem po ich przestygniciu. Odparowan wod wrztkiem i gotowa do mikkoci warzyw. Kapust poszatkowa i doda do zupy, gotowa a kapusta bdzie mikka. Doprawi do smaku cukrem sol i pieprzem. Zahartowa mietan i doda do zupy.

Nektarynka - jest to owoc nalecy do rodziny rowatych.

Pochodzi z poudniowej czci Europy. Zawiera duo witamin i mikroelementw. Jest podejrzewane, e to mutacja brzoskwini lub z poczenia migdaw i brzoskwini.

Noyeau- Pochodzcy z Francji trunek, ktry produkuje si na

bazie destylatu winnego z dodatkiem pestek brzoskwini.

Nugat-Klasyczny nugat to kompozycja z cukru, miodu,

siekanych orzechw i piany z biaek. Czsto wzbogaca si j migdaami, bakaliami, czekolad i podaje na opatkach lub waflach

Nutella,

nazwa kremu orzechowo-czekoladowego. Pierwszy soik Nutelli zosta wyprodukowany w latach 40. XX wieku przez firm Ferrero. Jest wykorzystywana gwnie do kanapek, ciastek, ciasta (w tym tortu) i wielu innych sodkich produktw spoywczych.

Odtuszczanie -polega na usuniciu nadmiaru tuszczu z

rosou, wywaru misnego lub sosu. Tak operacj skutecznie moemy przeprowadzi tylko wtedy, gdy ros czy wywar mocno

ozibimy i ostronie zaczniemy zbiera warstw tuszczu. Jeli z potrawy podczas gotowania wyparuje cz wody i na powierzchni pojawi si tuszcz ( w kuchennym sownictwie mwi si, e sos si wysadzi) to naley dodla zimnej wody i podgrzewa na malekim ogniu stale mieszajc a tuszcz ponownie poczy si z wod i sos stanie si mniej tusty.

OGREK- Owoc jednorocznej roliny z rodziny dyniowatych, pochodzcej z pnocno-zachodnich Indii, gdzie ronie w stanie dzikim i gdzie znany by ju trzy tysice lat temu, podobnie jak w Grecji, Rzymie i innych krajach rejonu Morza rdziemnego. Owocem ogrka jest nibyjagoda powstaa z misistych cian zalni zronitej z dnem kwiatowym. Ogrki s koloru mlecznobiaego do ciemnozielonego, zmieniajcego si wraz ze wzrostem na ty i pomaraczowy. Ksztat ogrka jest wyduony barykowaty, maczugowaty lub cylindryczny o powierzchni gadkiej, brodawkowatej, szorstkiej, bruzdkowanej lub pokrytej woskami. Warto odywcza ogrkw jest niewielka, lecz s cenne ze wzgldu na smak i zawarto wielu zwizkw o charakterze zasadowym, co korzystnie wpywa na trawienie i odkwasza o naley do rodziny bromeliowatych. Rolina uprawna pochodzi od dziko rosncej i wystpujcej w Brazylii. Ogrki kiszone, ogrki kwaszone - tradycyjny, polski
produkt spoywczy otrzymywany przez trzymanie ogrkw w beczce, saganie lub soju z dodatkiem kopru, chrzanu, czosnku, lici wini i dbu zalanych wod z sol. Po kilku dniach ogrki staj si maosolne, a potem kiszone. Ogrki kiszone s uywane do wielu potraw. S daniem podawanym do obiadu jako dodatek do ziemniakw, jako skadnik saatek czy te kanapek. Czasem s stosowane jako zakska do wdki. Poza tym s podstawowym skadnikiem zupy ogrkowej.

Oliwka (Olea L.) rodzaj drzew nalecy do rodziny

oliwkowatych. Zalicza si do niego okoo 35 gatunkw drzew rosncych w strefie ciepej umiarkowanej i strefie tropikalnej poudniowej Europy, Afryki i poudniowej Azji.

On the rocks- Koktajl alkoholowy serwowany w szklance z

du iloci lodu.

Oregano -

To rdziemnomorskie zioo stosowane w kuchni woskiej. Amerykaski stan Oregano zawdzicza mu swoj nazw. Obecnie oregano jest tam bardzo popularne.

Oregano-

pospolita (Organum,vulgare) zwana powszechnie oregano to bylina z rodziny wargowych, wystpujca w Europie i Azji Zachodniej, w Polsce do czsto w okolicach ciepych,

Lebiodka

nasonecznionych. Jest rolin z rodziny mit, spokrewnion take z majerankiem. Dwie gwne odmiany, ktrymi si dzi handluje to oregano z regionu Morza rdziemnego (stosowane w kuchni woskiej i greckiej) i oregano meksykaskie. Przypraw s wysuszone licie i kwiatostany roliny. Oregano charakteryzuje si przyjemnym i delikatnym zapachem oraz korzennym, lekko gorzkawym smakiem. Posiada waciwoci dietetyczne, pobudzajce apetyt i uatwiajce trawienie. Oregano suy do przyprawiania warzyw (pomidory, groch, fasola, saata), serw, ryb i krabw. Dodaje si je do potraw misnych, sosw i zawiesistych zup. Naley do gwnych przypraw kuchni woskiej, hiszpaskiej i meksykaskiej. Jest podstawow przypraw do pizzy i spaghetti. Oregano doskonale pasuje do bazylii, majeranku, tymianku i pieprzu.

Orkisz-Kasza

z jczmienia lub pszenicy, poywna, zawierajca duo biaka. Wypieczona, ze sonin i skwarkami jest znan potraw na Podkarpaciu.

Orzech

gatunek drzewa liciastego z rodziny orzechowatych. W stanie dzikim wystpuje na Bakanach, w poudniowo-wschodniej Europie, poudniowo-zachodniej, rodkowej i wschodniej Azji oraz w Himalajach i poudniowo-zachodnich Chinach.

woski

Orzechy-

Zawieraj wiele substancji odywczych. Najwicej w nich bonnika, atwo przyswajalnego biaka i witamin: A, B, C i E. Poza tym orzechy bogate s w mikroelementy, wap, elazo i magnez. Dziaaj pozytywnie na organizm: reguluj poziom cukru we krwi, zapobiegaj chorobie wiecowej, pobudzaj prac mzgu i agodz stany depresyjne. Ale maj te wady - s ciko strawne, wysokokaloryczne, mog by przyczyn zapar. Dietetycy radz zjadanie dziennie 10 orzechw laskowych, bowiem szczeglnie dobrze wpywaj na mylenie i prac mzgu. Najwicej selenu zawieraj orzechy brazylijskie. owczy, obecnie rwnie krowi, solony i wdzony. Doskonaa zakska do czerwonego wina. Tartym oscypkiem mona posypywa zapiekanki i dania z makaronu.

Oscypek-Ser

Papryka chili,-

owoc uprawiany ze wzgldu na swoje walory smakowe, uywany jako przyprawa. Dojrzay ma intensywnie czerwony kolor, a take bardzo ostry smak, za ktry odpowiada zwizek chemiczny o nazwie kapsaicyna. Jest bodcem powodujcym wytwarzanie endorfiny. W 1912 roku zostaa skonstruowana skala ostroci papryczek chili, skala ta nosi nazw skali Scoville'a. Skala ta mierzy koncentracj kapsaicyny. Najostrzejsz papryk jest Naga Jolokia.

Pieczywo przane - wyrabiane bez uycia drody; zazwyczaj w postaci plackw

POMIDOR - Owoc jednorocznej roliny - pomidora zwyczajnego z rodziny psiankowatych, pochodzcej ze rodkowej lub Poudniowej Ameryki, skd zostay przywiezione do Europy i rozprzestrzeniy si do szybko na inne kontynenty. Ciekawostk jest, e pocztkowo byy uwaane za trujce i hodowano je w ogrodach dla celw dekoracyjnych. POR-dwuletnia rolina zielona z rodziny amarylkowatych pochodzca ze wschodnich wybrzey Morza rdziemnego, gdzie znano j ju od przeszo -4,5 tysicy lat. Staroytni Egipcjanie i Rzymianie bardzo cenili to warzywo. Obecnie pory s rozpowszechnione w caej Europie, rwnie w Polsce, a take w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Rolina ta wyrasta do wysokoci 40-90cm ma misiste licie barwy od jasnozielonej do ciemnozielonej, uformowane u nasady tzw. cebuli. Pory maj due wartoci smakowe i odywcze. Dlatego polecane s szczeglnie dla dzieci i modziey oraz osb prowadzcych siedzcy tryb ycia. S te zasadotwrcze. Do spoycia przeznacza si prawie cae pory, z wyjtkiem pitki i grnych odcinkw. Naley jednak pamita, e bardziej delikatne s biae czci, natomiast zielone s aromatyczniejsze, dziki zawartoci olejkw eterycznych. Warzywo to jest szczeglnie polecane w leczeniu reumatyzmu, ma dziaanie moczopdne i wzmaga laktacj. Porzeczka agrest, agrest pospolity - gatunek krzewu z rodziny agrestowatych.
Wystpuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Afryce. W Polsce rolina uprawna, do czsto dziczejca (kenofit, agriofit)

GRUPA V
Raclette
To francuskie sowo ma trzy znaczenia: 1. ser francuski, ptwardy, wytwarzany rwnie w Szwajcarii; 2. ser podgrzany i lekko rozpuszczony, strugany z caej bryy wprost na talerze biesiadnikw. Dodatkiem do tego dania s zwykle ziemniaki w mundurkach, pikle i wino; 3. grill stoowy z maymi patelenkami. Kady z biesiadnikw sam dobiera skadniki raclette. Przygotowuje si je z pokrojonego sera oraz warzyw, wdlin, misa, ryb, przypraw i grilluje na patelenkach.

Raki
Popularny w krajach bakaskich wysokoprocentowy alkohol, otrzymywany w drodze maceracji w alkoholu nasion anyku, kminku oraz kopru.

Rakija
(rakja) - wysokoprocentowy alkohol produkowany w Serbii, Boni i na Wgrzech, otrzymywany w drodze destylacji sfermentowanego miszu liwek. Odpowiednik polskiej liwowicy.

Ratatouille - Tradycyjna francuska potrawa z duszonych warzyw.

Przygotowuje si j z cebuli, bakaanw, maych cukinii, papryki, pomidorw i przyprawia np. zioami prowansalskimi. Podaje si j jako samodzielne danie lub dodatek do mis i ryb.

Raisin brandy
Wysokoprocentowy alkohol, produkowany na bazie destylatw na rodzynkach, najczciej czarnej rodzynki korynckiej oraz muszkatoowej z Malagi. Popularny w krajach rdziemnomorskich.

Rektyfikacja
Niekiedy jednokrotna destylacja nie pozwala na cakowite rozdzielenie mieszaniny, np. wtedy, gdy rne skadniki mieszaniny maj podobn temperatur wrzenia. Powstaje wtedy kilka frakcji porednich, zawierajcych co najmniej dwa skadniki. W takim przypadku stosuje si rektyfikacj na kolumnach rektyfikacyjnych, w ktrych zachodzi kilkanacie nastpujcych po sobie destylacji. Proces ten nazywa si inaczej destylacj frakcyjn.

Rickey
Z reguy nazw t okrela si wytrawny koktajl przygotowywany z alkoholu, soku limonkowego, wody sodowej oraz lodu. Podawany w szklankach highball lub old fashioned. Zalicza si go do grupy koktajli collins, niezawierajcych syropu z cukru.

Ruby

port

Jest to typ bardzo popularnego, sodkiego lub bardzo sodkiego czerwonego porto, ktre zawiera 19-22 proc. alkoholu. Zestawia si je z win z rnych rocznikw, ktre leakuj przez kilka lat w dbowych lub stalowych beczkach. Nazwa pochodzi od barwy, ktra jest rubinowoczerwona.

Rum

Napj alkoholowy o specyficznym zapachu, zawierajcy od 45-75 proc. alkoholu. Produkuje si go gwnie w krajach tropikalnych, w ktrych uprawia si trzcin cukrow, a wic na Karaibach, w rodkowej i poudniowej Ameryce, zachodniej Afryce i Indonezji. Otrzymywany jest w procesie destylacji melasy z trzciny cukrowej. Nastpnie zlewa si go do beczek dbowych, w ktrych leakuje, a do uzyskania odpowiedniego koloru i smaku. Wchodzi w skad grogu oraz wielu koktajli. Powszechnie uywany jest te w cukiernictwie. W sprzeday dostpne s take rumy syntetyczne (z wykorzystaniem sztucznych aromatw) lub psyntetyczne (z aromatami z dodatkiem naturalnych destylatw). Co ciekawe, trunek znany jest pod rnymi nazwami: w jzyku angielskim- rum, ron - w krajach hiszpaskojzycznych, rhum - we Francji i Woszech. Rum z trzciny cukrowej wytwarzany jest w wielu krajach, jednak za oryginalny uwaa si rum karaibski. Wysoko ceniony jest te bezbarwny lub bursztynowy rum portorykaski i kubaski, mocny i aromatyzowany rum z Jamajki i oraz aromatyzowany wanili rum z Haiti.

Rye whiskey
whiskey Whiskey produkowana w USA na bazie sodu ytniego, ktry powinien stanowi co najmniej 51% jej skadu. Rye whiskey dojrzewa w nowych dbowych beczkach, o zwglonych od wewntrz klepkach. Alkohol ten zaliczany jest do whiskey mieszanych.

Ragout
Potrawa przygotowywana z pokrojonego misa, jarzyn oraz przypraw. Najczciej podawana jest z sosem pomidorowym.

Renkloda
Renklody - opis owocu, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci odywcze, witaminy, mineray, kalorie. Renklody, owoce nalece do rodziny liwek, ale s niejako ich szlachetniejsza odmian. O ile bowiem rozmaite liwki wystpuj w formie dzikiej i to ju od niepamitnych czasw, o tyle renkloda jest wynikiem rnych krzywek i stara ogrodnikw. "Wyprodukowana" zostaa we Francji w XVI wieku i nazwano na cze Reine Claude, pierwszej maonki krla Franciszka I.

Rodzynki

To suszone winogrona, nale do bakalii. Mog by spoywane surowe lub uywane do pieczenia (np. ciast). Rodzynki s bardzo sodkie z powodu duej koncentracji cukrw (gwnie fruktozy) i jeeli s przechowywane przez dugi czas, cukier krystalizuje wewntrz owocu. Staje si on przez to ziarnisty, ale nie zmienia to jego uytecznoci. Aby zdekrystalizowa cukier w rodzynkach, mona je na krtki czas zanurzy w pynie (alkoholu, soku owocowym, mleku lub gorcej wodzie) aby cukier rozpuci. Zawieraj bonnik, elazo, potas, cynk oraz zwizki mineralne. Zawarty w rodzynkach wap i bor zapobiegaj osteoporozie, dlatego powinny je spoywa kobiety po menopauzie. Dua zawarto bonnika pomaga za przy zaparciach. Zawarty magnez i witaminy z grupy B, pomagaj w utrzymaniu koncentracji. W skad rodzynek wchodz rwnie witaminy C oraz E, ktre zwalczaj wolne rodniki. Rodzynki poprawiaj rwnie prac serca i wygld skry oraz podnosz odporno.

Roszponka - opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci odywcze, witaminy, mineray, kalorie.
Roszponka to niska, maa rolina tworzca rozetki. Jej zbiory s w zimie, a spoywa na surowo (jak saat). Pn jesieni i zim dostarcza nam cennych witamin. Jej najpopularniejsze odmiany: Deutscher Gewohnlicher (posiada licie tozielone), Etampes (ciemne, byszczce licie, odporna na mrz, nadaje si do duszego przechowywania). W uprawie jesiennej roszponka doskonale znosi polski klimat, jest mrozoodporna i tylko czasami wymarza w ostre bezniene zimy.

Ra:
Saatka: ogrek i pomidor pokroi na plasterki, oprszy sol , pola jogurtem, posypa szczypiorkiem i stokrotkami.- gazeta ,,przyjacika

Skadniki: - 1/2 kg misa mielonego,(opatka +boczek+ ,pier z kurczaka) -czerstwa buka(mleko do namoczenia) -1- 2 cytryny, -250ml mietany, -1-2 yki mki -1 yka koncentratu pomidorowego (opcjonalnie, moe by ale nie musi) - woszczyzna, - ziemniaki(gotujemy osobno) -3-4 zbki czosnku. - sl, pieprz , majeranek

Skadniki: - ziemniaki - mka sl, pieprz do smaku Sposb przygotowania: Ziemniaki trzemy jak na placki,odsczamy wod(im wicej tym lepiej, ja to robi na durszlaku),nastpnie dodajemy mk( tyle by uzyska tak gesto coby masa nie spadaa z yki) Tak wyrobion mas kadziemy "partiami" na drewnianej desce do krojenia i noem, formujc odpowiednie kluseczki(tu kwestia cierpliwoci) zrzucamy do garnka z osolon wrzc wod i gotujemy 3 minuty od wypynicia. Aby kluski si lepiej formoway, n naley zamacza co jaki czas we wrztku. Podawa ze skwareczkami, zesmarzon cebulk,mietan albo.. z czym tam "dusza zapragnie",moja babcia "stosowaa" je do czarniny i rosou Dla mnie najlepsze s jednak odsmaone Skadniki: 1/2 kg wieprzowych eberek 2 yki smalcu 1 gruby plaster wdzonego boczku (gruboci palca) 1 gwka woskiej kapusty 1 cebula 1/2 gwki czosnku 2 marchewki 1 pietruszka 1/4 selera 1 pora 2 due ziemniaki 1 szklanka mietany 2 yki mki cukier, sl i pieprz do smaku Przygotowanie: Koci oddzieli od misa, zala 2 litrami wrzcej osolonej wody i nagotowa bulionu, doda posiekan marchewk, pietruszk, seler, por i pokrajane w drobn kostk ziemniaki. Gotowa pod przykryciem a warzywa bd p-mikkie. Miso pokraja na kawaki, obtoczy mk i obsmay na patelni mieszajc, pod koniec smaenia doda boczek pokrajany w kostk oraz posiekan cebul i czosnek. Doda do zupy i uzupeni

Smaone i opukane kwiaty macza si w gstym ciecie nalenikowym i smay w gbokim oleju.-gazeta ,,przyjacika Sok mleczny wypywajcy po zranieniu kory figowca ma dziaanie przyspieszajce gojenie ran, z kolei nasiona dziaj lekko przeczyszczajco. rednicy i czerwon, pokryt kolcami skorupk. Wewntrz znajduje si biaawa, galaretowata, aromatyczna osnwka otaczajca niejadalne nasiono. Smak osnwki zaley od odmiany. Kwane odmiany owocw spoywa si po ugotowaniu, sodkie - na surowo. W Malezji i Tajlandii konserwuje si je w puszkach. Mona z nich sporzdza kompoty, wina musujce, marmolady czy saatki owocowe. wiee kwiaty dodaje si do saatek smay i piecze faszerowane.

wiee owoce figowca zawieraj okoo 16 % cukrw (gwnie s to: glukoza i fruktoza), 80% wody i 1,3% biaek. Suszone figi posiadaj okoo 50% cukrw, ktre dziaaj konserwujco i dlatego nadaj si one do dugiego przechowywania. Mona je przechowywa przez rok, podczas gdy wiee owce rzekome - tylko przez 4 tygodnie. Zawarto potasu w suszonych owocach wzrasta z 200 mg/ 100 g (owoce wiee) do 970 mg/ 100 g. Owoce zawieraj take ma ilo witaminy C 2mg/100g oraz 1 mg/100 g po wysuszeniu, witaminy z grupy B oraz witamin PP. Temperatura: Po trzy yki mki pszennej i kukurydzianej zmiesza z wod gazowan, w ciecie macza kwiaty i ka na gorcy olej. gazeta ,,przyjacika W cukrze patki posmarowa pian z biaek i macza w cukrze.- gazeta ,,przyjacika W krajach zachodnich dostpne s obecnie odmiany o krtkich owocach ("Lady Fingers") oraz banany o czerwonym zabarwieniu. . Sprawion woszczyzn kroimy ( marchew w kostk, jeli kto lubi seler i pietruszk rwnie), wrzucamy do gotujcej si wody. Do misa mielonego dodajemy sl, pieprz i majeranek, jajko , namoczon w mleku buk i dokadnie wyrabiamy. Robimy pulpety z misa i dodajemy do gotujcego si wywaru. Gotujemy ok. 20-25 min. (na spokojnym ogniu) . Nastpnie yk mki (ew. 1 yk koncentratu pomidorowego)dodajemy do kubeczka mietany i zaklepujemy zup. Dorzucamy rozgniecione zbki czosnku oraz sok z tak ok 1-2 cytryn i dosmaczamy sol. Na koniec wieo mielony czarny pieprz. Podajemy z oddzielnie ugotowanymi ziemniakami

Rzepa
Rzepa - opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci odywcze, witaminy, mineray, kalorie. W pnocnej Europie uchodzia niegdy za fundamentalny skadnik ywienia i jeszcze w latach 50 odgrywaa znaczc rol w prawie kadym menu. Niestety obecnie jest raczej rzadko uywana w kuchni. Najpopularniejsze odmiany to: Schneeball (nieka) - odmiana wczesna, o zgrubieniu kulistym, biaej skrce i biaym delikatnym miszu. Goldball (Zota Kula) - odmiana pna, o zgrubieniu kulistym, tej skrce i intensywnie tym miszu.

Rzeucha - opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci

odywcze, witaminy, mineray, kalorie. Rzeucha to niewielka rolina o bardzo delikatnych liciach, ma bardzo krtki okres wegetacji i ronie na kadej glebie. Naley do rolin gorczycznych i pochodzi z europy. Czsto spotka j mona rosnc dziko nad strumieniami, a ta jest ostrzejsza w smaku ni zwyka rzeucha ogrodowa i zawiera wicej witaminy C. Obecnie jej popularno nieco zmalaa, a szkoda bo jej uprawa jest bardzo prosta, a warto odywcza cakiem spora. Zazwyczaj spoywa si j surowo w saatkach lub dodajemy jako przypraw do potraw warzywnych.

Rzodkiew - opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci odywcze, witaminy, mineray, kalorie.
Rzodkiew ma wiksza warto biologiczn ni rzodkiewka. Mona j przechowywa calutk zim. Uprawiana jest jako przedplon, rdplon i poplon.Wystpuj odmiany rzodkwi: letnie (Ostergruss Biaa - w smaku przypominajca rzodkiewk, zgrubienie due, biae, owalne; Ostergruss Rowa - zgrubienie due, owalne, dugie, wrzecionowate, koloru karminoworowego), jesienne (Monachijska biaa - zgrubienie due, owalne, barwy biaej), zimowe (Murzynka - zgrubienie okrge, redniej wielkoci o czarnej skrce i smaku bardzo ostrym, super nadaje si do przechowywania).
.

Rzodkiewka
Rzodkiewki - opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci odywcze, witaminy, mineray, kalorie. Pochodzi z poudniowej Azji, jest to w zasadzie odmiana rzodkwi. Najbardziej lubiane (i popularne) s czerwone, okrge, ale istniej rwnie podune biae. Z warzyw rzepowatych rzodkiewka ma najwiksze znaczenie na dziace. Dziki bardzo krtkiemu okresowi wegetacji zbiera si j ju wczesn wiosn. Zawiera sporo witamin oraz olejek powodujcy ostry smak, a take wpywa pobudzajco na trawienie. Jej najpopularniejsze odmiany to: Saxa, Szkaratna z Biaym Kocem, Krakowianka,

cherry Belle, Wurzburska, Tetra Iwiecka, Sopel Lodu. Naley kupowa gadkie, nie uszkodzone rzodkiewki. Ich pieprzny nieco aromat dodaje saatkom swoistego zapachu, mona je oczywicie chrupa lub ka na kanapki.Rzodkiewk naley spoywa na surowo.]

Sake
Znane na caym wiecie mocne wino ryowe pochodzce z Japonii. Zawiera od 12 do 16 proc. alkoholu. Za najlepsze uznawane jest sake wytwarzane w prefekturze Kochi, gdzie jest produkowane od XVII w. Tradycyjnie sake podaje si na ciepo (w temperaturze 35-40C) w maych porcelanowych kieliszkach

Sabra
Pochodzcy z Izraela likier, produkowany na bazie naleww na skrkach pomaraczowych oraz czekoladzie.

Salsefia
Opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci odywcze, witaminy, mineray, kalorie.Warzywo bardzo zblione do skorzonery, ma niewiele grubszy i bardziej stokowaty korze, o jasnej skrce, a w smaku jest mniej delikatna. Uprawiana jest tylko z siewu wiosennego w jednorocznym cyklu uprawowym. Czsto zimuje w gruncie i jest wykopywana wczenie na wiosn, gdy bardzo szybko wybija w pdy nasienne, a korzenie nie nadaj si wtedy do spoywania. Salsefia kwitnie na niebiesko lub rowo. Salsefi moemy przechowywa w piwnicy w gruncie lub pod przykryciem.

Sherry carem
Sherry kremowe; okrelenie angielskie oznaczajce dosodzone i podbarwione wina typu sherry doloroso, zawierajce 17-18 proc. alkoholu. W XVII w. t nazw okrelano wersj Bristol cream, poniewa do Bristolu przywoono najwiksze partie sherry. W Hiszpanii ten typ wina okrela si mianem sherry amoroso.

Saute
Technika

smaenia na patelni kawakw misa, ryb, bez panierki, oprszone tylko sol, pieprzem lub zioami. Kadzie si je na silnie rozgrzany na patelni tuszcz i szybko smay z obydwu stron (cite biako misa wchania mniej tuszczu). Po usmaeniu natychmiast podaje si na st.

Saata
Opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci odywcze, witaminy, mineray, kalorie. Przodkowie naszej dzisiejszej saaty najprawdopodobniej wywodz si z regionw Morza rdziemnego, jednake ju przed tysicami lat saata rozprzestrzenia si w caej Europie. Warzywo to jest dostpne przez cay rok. Rozrniamy jej wiele rodzajw, do najpopularniejszej naley: Saata masowa - powszechnie uprawiana o sporej wartoci odywczej. Saata krucha - ma znacznie wiksze gwki, licie sztywne, grube, kruche, bardzo soczyste i smaczne. Saata rzymska - znana rwnie pod nazw endywia letnia, ma owalne, lune i wyduone gwki. Saata listkowa - tworzy rozety, ktrych licie s uoone luno wok pdu. Saata odygowa - czci jadalna tego warzywa s grube, soczyste pdy kwiatowe. Najsabsza stron saaty jest podatno jej lici i odyek na gromadzenie si w nich najrniejszych szkodliwych substancji, w szczeglnoci metali cikich.

Sangria -

jest jednym z popularniejszych napojw w Hiszpanii. Jest take serwowana w niektrych regionach. Sangria jest jednym z popularniejszych napojw w Hiszpanii. Jest take serwowana w niektrych regionach i miejscach w Portugali i w Meksyku.

SAVOIR-VAVRE
BIESIADOWANIE Od zawsze towarzyszyo w yciu spoecznemu. To, co si jado, wskazywao na pochodzenie. Etniczne, a w obrbie tego samego narodu-

klasowe. I tak jest do tej pory; sposb trzymania yki, wybr kieliszka do wina, umiejtno posugiwania si paeczkami wicej o nas mwi ni bymy przypuszczali i (czasami) chcieli ujawni.

Dobra rada
Bdmy elastyczni! W naszym kraju, podobnie jak w caej Europie, je si, korzystajc rwnoczenie z widelca i noa, ktrym odkrawamy ks, wkadamy nastpnie do ust. Natomiast w Ameryce Pnocnej najpierw kroi si miso i inne wymagajce podzielenia skadniki posiku, a potem przekada widelec do prawej rki i je si tylko nim. W Ameryce aciskiej n jest cay czas w uyciu, ale odkada si go co chwil, by w praw do uj widelec

Savoir-vivre

Sherry amontilla (amontillado) - biae szlachetne wino pochodzce z Andaluzji w Hiszpanii, charakteryzujce si bursztynow barw. Zawiera okoo

18-20 proc. alkoholu. Wino powinno dojrzewa przez minimum 8 lat (nawet do 30-40 lat). Z reguy jest ono wytrawne lub pwytrawne. Pocztkowo przy fermentacji wina wykorzystywana jest metoda biologicznego dojrzewania (en flor), a nastpnie jest ono alkoholizowane. Przechowywane w dbowych beczkach, cay czas podlega procesowi maderyzacji.

Sherry manzanilla
(manzanilla) - biae szlachetne wino (15 - 17 proc. alkoholu) wytwarzane w hiszpaskiej Andaluzji, produkowane z winogron uprawianych w okolicach miasta Sanlucar de Barrameda. Jest to delikatniejsza i bardziej wytrawna odmiana fino, o specyficznym medyczno-jodynowym zapachu. To lekko gorzkie wino produkowane jest metod biologicznego dojrzewania en flor.

Seler - opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci odywcze,

witaminy, mineray, kalorie. Seler naciowy (odygowy) nie tworzy zgrubienia korzeniowego. Czci jadaln s zgrubiae ogonki liciowe. S one misiste, soczyste oraz aromatyczne. Zawieraj mnstwo soli mineralnych i witamin. Du popularnoci cieszy si w stanach Zjednoczonych gdzie bardzo chtnie spoywa si jego kruche, liciaste odygi. Rozrniamy dwie odmiany tego warzywa: Utah 52-70 - ktry ma gadkie, grube i dugie ogonki liciowe. Sumer Pascal - odmiana o tozielonych, grubych i kruchych ogonkach liciowych. Seler naciowy lubi klimat umiarkowany. Nie znosi dugotrwaych chodw wiosennych. Wymaga sporej wilgotnoci powietrza oraz gleby. Dobrze ronie na ziemiach prchniczych, zasobnych w skadniki mineralne. Natomiast seler korzeniowy ma cztery odmiany: Globus - zgrubienie kuliste, stosunkowo mae, nieliczne korzenie boczne; Non Plus Ultra - zgrubienie kuliste redniej wielkoci, bardzo dobrze si przechowuje;
oraz Odrzaski i Jabkowy
.

Skorzonera - opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci

odywcze, witaminy, mineray, kalorie.
Jadaln czci skorzonery jest jej korze, ktrego skra ma ciemn, niemal e czarn barw, natomiast misz jest czysto biay. Europejska skorzonera jest czsto traktowana jako odpowiednik znacznie droszych szparagw. Przy wojaach w kuchni ze skorzonera naley uwaa na wydzielany przez ni sok ktry farbuje na czerwono! Gotowa na skorzonera zawiera sporo wapnia i fosforu. Warzywo to jest odporne

na niskie temperatury, jednak ma spore wymagania co do wilgotnoci gleby. Najbardziej potrzebuje wody od poowy lipca do koca sierpnia, kiedy to nastpuje u niej intensywny wzrost korzeni. Skorzonera ma du warto odywcz i odznacza si doskonaym smakiem. Znana te zimowym szparagiem, stosunkowo mao rozpowszechnione warzywo, z pewnoci zasugujce na szersz uwag.

jest prawdopodobnie najsynniejsz potraw japosk w wiecie. Przygotowuje si je z ryu oraz najrniejszych owocw morza, ryb, warzyw, grzybw i jajek. Przygotowuje si je na wiele sposobw, niezalenie jednak od sposobu przygotowywania, niezmienne jest to, e ry do tej potrawy zakrapia si octem ryowym. Misne skadniki najczciej s surowe, ale nie musz takie by i nie jest to cech charakterystyczn sushi. W przypadku sushi ze skadnikami misnymi zaleca si jego spoycie w przecigu maksymalnie trzech godzin od momentu przygotowania.

Sushi-

SZCZYPIOREK- Cebulowa bylina warzywna z rodziny amarylkowatych

powszechnie uprawiana w Europie, Azji i Ameryce Pnocnej. Aromatyczna rolina przyprawowa o ciemnozielonych, cienkich, rurkowatych liciach i smaku zblionym do czosnku. Ma waciwoci bakteriobjcze i wzmagajce przemiane materi Szczypiorek zawiera m.in.: sd, potas magnez , wap , elazo, fosfor, chlor , karoten witaminy:b1,b2,c i kwas nikotynowy Podstawowa odmiana to szczypiorek zwyczajny To bardzo ciekawa rolina, ktra wytrzymuje chyba najwiksze cierpienia z pord wszystkich hodowanych na wiecie rolin. Mam na myli moment, kiedy to plantatorzy odrywaj odrosty, z ktrych kontynuowana jest dalsza uprawa. Rzucane s na stosy gdzie w pracym socu czekaj niejednokrotnie trzy miesice na moment ponownego zasadzenia na stae miejsce w hodowli. W pracym socu dochodzi do zaschnicia i zablinienia si ran powstaych po oderwaniu od roliny macierzystej. Nie rozwijaj si te choroby grzybowe. Tak wymczone odnki trafiaj wreszcie do podoa. Tutaj w rzdach rosn i czekaj na wydanie owocw.

Opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci odywcze, witaminy,

mineray, kalorie.
Szczypiorek jest rolin trwa, powszechnie spotykan na dziakach. Wyrasta z cebulki na wysoko do 20 centymetrw, a przycinany bardzo szybko odrasta. W Polsce najpopularniejsza jest uprawa jednej odmiany: Erfurcki Olbrzymi. Mona go rozmnaa przez podzia kpek albo siew. Jest on wytrzymay na niskie temperatury, jednak wymaga yznej prchniczej gleby do ronicia. Moe by uprawiany na miejscu zaciemnionym. Rwnie popularne s jego uprawy w Azji i Ameryce Pnocnej, natomiast w stanie dzikim mona go spotka na wirowatych brzegach duych rzek oraz piargach grskich.

Szczypiorek ma waciwoci bakteriobjcze i wzmagajce przemian materii.

Szpinak
Opis warzywa, jego rodzaje, odmiany. Skadniki i wartoci odywcze, witaminy, mineray, kalorie.
Ojczyzn tego warzywa jest Persja, ale ju w X wieku by znany w caej Europie. Zawiera stosunkowo duo wanych witamin i skadnikw mineralnych. Szpinak ostatnio straci co nieco na popularnoci z powodu wysokiego poziomw azotu w nim zawartych, dlatego szpinak ktry mamy je, powinien pochodzi z kontrolowanych upraw biologicznych. Kupowa naley tylko wiee licie i naley je spoywa jeszcze tego samego dnia. Mody szpinak smakuje wymienicie na surowo.

Wystpuj nastpujce odmiany szpinaku: Herma - posiada licie intensywnie ciemnozielone, karbowane; Matador 30 - odmiana rednio wczesna, licie o kolorze ciemnozielonych lekko karbowanych; Norman - odmiana o liciach prawie gadkich koloru ciemnozielonego; Olbrzym Zimowy - odmiana o duych, zielonych liciach, tworzy due rozety. Znane s rwnie dwie polskie odmiany heterozyjne: Echo i Prima F1

GRUPA VI

Tarki kuchenne
Kolekcja prezentuje tarki kuchenne o rnym przeznaczeniu, poczynajc od tarek do tarcia gaki muszkatoowej i korzeni, poprzez uniwersalne tarki uywane na codzie do tarcia ziemniakw i warzyw, a na tarkach do sera koczc. Czsto maj nasze tarki niekonwencjonaln, nowoczesn form, ktrej towarzyszy perfekcyjne wykoczenie. Zarwno tarki ekskluzywne z grupy Professional czy Dieta jak i te najprostsze wykonane s ze stali nierdzewnej INOX 18/10 i zawsze odznaczaj si wysok, sprawdzon funkcjonalnoci.

TabascoNiezwykle pikantny sos przygotowany ze strkw ostrej papryki rozcieranych z octem. Pochodzi z Meksyku. Mona nim przyprawi sosy, warzywa, misa, drb, jajka.

TadjinCzyt. tain, potrawa marokaska. Nazwa ta pochodzi od naczynia, w ktrym jest gotowane. Gliniany tanin to gboki talerz z pokrywk w ksztacie stoka, pod ktrym dusi si miso kawaki baraniny lub kurczaka, z dodatkiem cebuli, a take suszonych liwek, cynamonu, szafranu i papryki.

Tafia
Rum francuski.

Talerz
naczynie o rnych rednicach, paskie lub gbokie, wykonane z rnych materiaw (np. szko, plastik, porcelana, itp.) suce do podawania potrawy dla jednej osoby.

TamalesTo meksykaska wersja gobkw. W osonki kryjce kolby kukurydzy lub w licie bananowca zawija si pikantny farsz misny lub rybny. Po ugotowaniu na parze podaje si jako gorc przystawk.

Tama ndarynowiec indyjskiPowidlnik indyjski, tropikalne drzewo z owocami w ksztacie strkw. Misz strkw ma konsystencj powide i kwano- pikantny smak. Robi si z niego past lup proszek, ktrych uywa si jako przyprawy w kuchniach Dalekiego Wschodu.

TapenadePasta pochodzca z Prowansji we Fracji, dobrze znana rwnie w Hiszpanii i Woszech. Jest zrobiona z posiekanych oliwek, kaparw, anchois lub tuczyka i oliwy, przyprawionych do smaku. Podaje si j zwykle na kromkach na przystawk.

TaratorBugarski chodnik. Jego podstaw jest jogurt naturalny, kefir lub zsiade mleko, ktre miesza si z posiekanymi wieymi ogrkami, dodaje rozdrobiony czosnek, orzechy woskie i olej. Podaje si schodzony z koperkiem. Mona go przyprawi sol, cukrem, dodawa pestki sonecznika.

TarninaKolczasty krzew, dzika odmiana liwy. Ma mae, granatowe, pokryte nalotem owoce. S soczyste ale cierpkie w smaku, dlatego raczej nie jada si ich na

surowo. Najczciej zbiera si przemroone.

TartaFrancuski specja. To najczciej deser z ciasta kruchego, ewentualnie francuskiego lub biszkoptowego. Ciasto piecze si w okrgej formie z zbkowanym brzegiem. Na upieczone nakada si owoce, zalewa galaretk, dekoruje bit mietan. Mona je te piec z owocami. Wtedy pod koniec pieczenia zalewa si je mietank z cukrem i jajkami, i zapieka. Tarty mona te obkada wytrawnymi farszami. Podaje je si wtedy jako ciep przystawk lub danie gwne. Tarta przygotowana w wersji mini zwana jest tartaletk.

TartinkiDekoracyjna minikanapeczki, czyli mae kromki buki lub chleba posmarowane np. pasztetem, pastom, serem i ozdobione warzywami.

Tatarski sosSos majonezowy wymieszany z pokrojonym korniszonem, kaparami, ugotowanym na twardo jajkiem. Mona doda posiekan natk pietruszki, szczypiorek. Podaje si go do zimnych mis, wdlin oraz ledzi. Temperatura: Po trzy yki mki pszennej i kukurydzianej zmiesza z wod gazowan, w ciecie macza kwiaty i ka na gorcy olej. gazeta ,,przyjacika

TempuraPotrawa kuchni japoskiej . To kawaki ryb, jarzyn, grzyb, krewetki, kalmary maczane w ciecie nalenikowym i smaone w gbokim tuszczu. Podaje si je na gorco z sosem sojowym, siekan cebul, wiartkami cytryny i ryem ugotowanym na sypko.

Tequila Tradycyjna
wdka meksykaska, ktra podbia ju cay wiat. Zawiera ok. 38-43 proc. alkoholu, wyrabiana jest ze spirytusw otrzymywanych ze sfermentowanego soku niebieskiej agawy. Wdka ta charakteryzuje si mocnym, specyficznym, lekko zioowym zapachem. Meksykanie wierz w jej magiczn moc i uywaj jej powszechnie, take jako wody po goleniu, jako rodka do przemywania ran, podpaki pod ogie. Wyrnia si dwa rodzaje tequili: tequila blanco (silver lub white tequila), czyli tequila biaa, ktra dojrzewa krtko i sprzedawana jest ju 2 miesice po destylacji. Tequila dorado (gold tequila), czyli tequila zocista - z reguy dojrzewa w dbowych beczkach od 2 do 12 miesicy. Mianem tequila muy anejo - okrela si wdk, ktra dojrzewa przez co najmniej 2-4 lata. Biaa tequila jest skadnikiem wielu koktajli, np. synnej Margarity. Tequil zocist pija si sam albo z lodem. Meksykanie wykorzystuj specjalny rytua przy piciu tequili: na kciuk wysypuje si szczypt soli, nastpnie wypija si may kieliszek tequili, zlizuje sl i przegryza plasterkiem cytryny (lub limonki).

TopiokaKasza ze skrobi bulw korzeniowych manioku. Jest poywna i lekkostrawna. Uywa si jej do da sodkich, dodaje do zup.

Tort rodzaj wykwintnego deseru. Podstaw tortu jest ciasto przekadane Tortellini
Tradycyjna woska potrawa; s to pieroki z misnym nadzieniem, podawane z sosem pomidorowym i tartym serem

Whiskey
Wdka naturalna zboowa, ktr produkuje si ze spirytusw zboowych: owsianych, jczmiennych, kukurydzianych oraz pszenicznych. Whisky pochodzi prawdopodobnie z Irlandii, jednak zasyna dziki Szkotom. Nazwa whisky pochodzi od celtyckiego wyraenia uisce beatha, ktre jest przekadem aciskiego aqua vitae (woda ycia), ktrym okrelano destylowane alkohole. Przecitna zawarto alkoholu wynosi ok. 40 procent. Na smak i zapach powstaego alkoholu wpywa wiele czynnikw, m.in. jako skadnikw wykorzystanych do produkcji, typ zb, rodzaj fermentacji oraz procesw destylacji. Wany jest te sposb i czas dojrzewania wdki. Termin whisky uywany jest na okrelenie destylatw wytwarzanych w Szkocji, Kanadzie i Japonii, natomiast sowem whiskey nazywa si alkohol o podobnych cechach charakterystycznych, produkowany w innych krajach wiata. Za najlepsz uznaje si whisky szkock, natomiast whiskey amerykaska uwaana si za narodowy trunek Amerykanw. Barwa tego alkoholu moe by od bladozocistej do bursztynowej z odcieniem mahoniowym.

Widelec to narzdzie posiadajce na jednym kocu uchwyt, a na drugim

zbiska; jest uywany do nadziewania, utrzymywania i przenoszenia przedmiotw, najczciej porcji jedzenia w trakcie gotowania i spoywania. Pocztkowo uywany do jedzenia gwnie na Zachodzie, podczas gdy na Dalekim Wschodzie dominoway paeczki. Dzisiaj jednak widelce staj si coraz powszechniej dostpne rwnie tam.

Wino Powstaje z winogron w procesie zwanym fermentacj.

Wino- to napj alkoholowy uzyskiwany w wyniku fermentacji soku z winogron,

Winogrona To soczyste jagody o delikatnej skrce, rosnce w gronach na pnczach zwanych winorolami. Zalenie od gatunku winogrona mog by czarne, granatowe, zielone, fioletowe, zociste lub biae. WINOGRONA
Winogrona zawieraj duo cukru, wapnia, elaza (czarne owoce maj go wicej

ni biae), fosforu, potasu, cynku, sodu, manganu i jodu (polecane w chorobach tarczycy) oraz prowitamiri A, wit. B i C, pektyny i bonnik. Winogrona oczyszczaj organizm z toksycznych substancji, wzmacniaj prac serca i puc, dziaaj przeciwmiadycowo, pobudzaj prac odka i jelit. Dla zdrowia korzystne s rwnie substancje znajdujce si w pestkach winogron, ktre wzmacniaj prac serca i zapobiegaj udarom mzgu. Dobroczynny wpyw na organizm maj take suszone winogrona, czyli rodzynki. Zawieraa one ponad trzy razy wicej potasu i wapnia ni owoce wiee, ok. 25 razy wicej sodu i cztery razy wicej elaza.

Vecchia
Bardzo popularny we Woszech winiak, zawierajcy 38 - 40 proc. alkoholu. Produkowany jest z biaych winogron, w kilku wariantach, ktre rni si midzy sob okresem leakowania: 3,10, 15, 35 lat.

generoso Sformuowanie to oznacza w jzyku hiszpaskim wino szlachetne. W Hiszpanii nazw t okrela si wytrawne wina likierowe, alkoholizowane, ktre poddawane s biologicznemu procesowi dojrzewania en flor. Aby wino zasuyo sobie na miano Vino generoso, musi zawiera co najmniej 15 proc. alkoholu. Okres leakowania wynosi minimum 2 lata. Jednak powszechnie terminem tym Hiszpanie okrelaj wszystkie wina alkoholizowane, take te sodkie. Pojcia vino generoso nie tumaczy si na etykiecie wina.

Vino-

Vintage
Termin oznaczajcy rocznik. Nazwa uywana jest przy wyrobie wysokogatunkowych wdek naturalnych i okrela, w jakim roku czy sezonie zosta wyprodukowany dany trunek, skd pochodzi, czy zosta wyprodukowany zgodnie z obowizujcymi normami.

Yukon Jack Pochodzcy z Kanady likier, produkowany na bazie whiskey, zi i owocw cytrusowych. Zabaione Synny woski deser, z tek ubijanych na parze z cukrem i
winem Marsala. Mona go aromatyzowa np. skrk otart z cytryny, naparem kawy. Deser podaje si na ciepo, w pucharkach, zwykle z biszkoptami. Zadanie osignicie dobrego samopoczucia i zapobieganie pnym powikaniom zawierajcych due iloci skrobi i o podunym ksztacie bulwy.

Zasmaka
Smaona na tuszczu mka, wykorzystywana do zagszczania zup i sosw zb - gwnie jczmienia, bez destylacji.

Ziele angielskie To suszone owoce z drzewa z rodziny mirtowatych

pochodzcego z Antyli. Odznacza si korzennym, przyjemnym zapachem przypominajcym aromat nasion: godzikw, cynamonu, gaki muszkatoowej, kardamonu, gorczycy i pieprzu. Dlatego po angielsku nazywa si allspice (Wszystkie przyprawy) z ziemniaczan rozmcon z mlekiem.

Ziemniaki Uprawiano a Ameryce Poudniowej ju 1800 lat temu. Hiszpanie

przywieli je do Europy w XVI w. Ziemniak by podstawowym poywieniem irlandzkich rolnikw. Kiedy zaraza zniszczya uprawy w latach 40- tych w XIX w. wiele rodzin godowao.

Zioa prowansalskie Mieszanka zi pochodzcych ze wzgrz poudniowej

Francji. W jej skad wchodzi m.in. oregano, bazylia, tymianek, czber, rozmaryn i majeranek. Przyprawia si nimi zupy, sosy, saatki, potrawy z jaj, ryb, drobiu, pieczonych i grillowanych mis oraz duszone warzywa z zioami, pieczony w bardzo mocno nagrzanym piecu. Pizz podaje si na gorco.

ZrazyStaropolska potrawa zwykle z woowiny, rzadziej z baranini, cielciny. Rozrnia si zrazy bite, zawijane i siekane. Na zrazy bite paty misa lekko si rozbija, oprsza sol, pieprzem i mk, obsmaa i dusi, sos mona zagci. Podobnie robi si zrazy zawijane, z tym e nadziewa si je farszem np. ze soniny, cebuli, ogrka kiszonego, grzybw. Zrazy siekane robi si zwykle z misa woowo-wieprzowego, ktre miesza si z namoczon buk, cebula i przyprawami, nadziewa lub nie. Zrazy podaje si w gstym sosie wasnym, grzybowym lub cebulowym, z kasz gryczan lub perow.

ZupyZwane kiedy polewkami, podawane s zazwyczaj na pocztku posiku na ciepo lub zimno. Jeli s serwowane jako pierwsze danie, powinny by lekkie, eby jedynie pobudzi apetyt. Jeeli maja stanowi danie gwne, mog by zawiesiste, z misem i dodatkami. Zupy robi si zwykle na wywarze misnowarzywnym, grzybowym, owocowym. Mog by czyste lub podprawione, np. zasmak, mietan, topionym serem. Zupy czyste i kremy podaje si w filiankach, pozostae w gbokich talerzach.

ubrwkaPolska wdka gatunkowa wytrawna o mocy 40 proc. Ma zielonkaw barw, zioowy aromat i gorzkawy smak. Robi si j z nalewu spirytusowego na

dbach trawy turwki wonnej, zwanej ubrwk. Serwuje do zimnych mis, pasztetw. Dodaje do misnych sosw.

urStaro polska zupa, popularna niegdy w Wielkim Pocie. Gotuje si j na zakwasie z mki ytniej, zabiela mlekiem. Kiedy podawano ur z gotowanym grochem lub ledziem, dzi robi si go na wywarze z warzyw z dodatkiem wdzonego boczku, kiebasy, grzybw. Podaje z okraszonymi ziemniakami.

ury
to podobna do barszczy grupa kwanych, ale raczej ostrych zup. Przygotowuje si je ze specjalnie przygotowanego, zakwaszonego zacieru z mki i chleba. eby zrobi ur, potrzebujemy litr przegotowanej wody, gar czosnku, 200g razowej pszennej mki, szczypt cukru, skrki z razowego chleba i oczywicie cierpliwoci, bowiem ur musi posta kilka dni zanim nabierze mocy. Ale kiedy ju jest gotowy, moemy z niego zrobi wspaniae zupy. Bo urki to nie tylko te pospolite z boczkiem i bia kiebas, ale take te z woowymi flaczkami, postne, na grzybach i na jednym ziemniaku.

urawinaRolina z rodziny wrzosowatych o czerwonych jagodach. S mrozoodporne, bogate w Wit. C, maj waciwoci lecznicze. Przerabia je si na soki, galaretki. Mona te z nich robi sos do zimnych pieczonych mis i drobiu (urawiny zesmaa si, przyprawia chrzanem, musztard, sokiem z cytryny, winem).

TABELE

!!!OWOCE I WARZYWA CHRONI PRZED RAKIEM!!!

Wedug klasyfikacji propagowanej przez Medyczne Centrum Konsumenta soki owocowe i warzywne nale do tzw. profilaktycznych dbr konsumpcyjnych. Oznacza to, e konsument, decydujc si na ich zakup ma na wzgldzie nie tylko dorane korzyci, jak zaspokojenie pragnienia lub przyjemnoci smakowe, lecz przede wszystkim spodziewa si wzmocnienia i/lub poprawy zdrowia. I za to paci wysok zazwyczaj cen. Warto wic wiedzie, e:

Wartoci odywcze poszczeglnych owocw i warzyw s bardzo zrnicowane. Filianka truskawek w porwnaniu ze redniej wielkoci jabkiem zawiera dziesi razy wicej wit. C i dwa razy mniej kalorii, przy tej samej iloci bonnika.

rednie dzienne zapotrzebowanie na witaminy C zaspokoi wanie filianka truskawek, jedna cytryna, jeden owoc kiwi, jedna pomaracza i dwa grejpfruty. Inne owoce maj kilkakrotnie mniejsz zawarto wit. C.

Potnym rdem wit. C s niektre warzywa: na pietruszki, papryka, koperek, brokuy, brukselka, szczypiorek, szpinak. Jej zawarto w pozostaych (kalarepa, kapusta czerwona i biaa, bowina, fasola, pomidory) mieci si w obszarze 20 - 50 mg/100 g, por, rzodkiewka i ziemniaki zawieraj zaledwie 12 mg vit. C/100 g, buraki i saata 8, ogrek 6, cebula 5, marchew 3 mg/100 g. Pomimo, e straty wit. C podczas gotowania ziemniakw osigaj 75%, to wedug ocen Instytutu ywnoci i ywienia s one gwnym rdem wit. C w poywieniu Polakw (40% udziau, owoce - 32%, warzywa - 28%)

Jako rdo bonnika pokarmowego owoce znacznie ustpuj warzywom, wrd ktrych prym wiedzie fasola (im wiksza tym lepsza), groch, kapusta, brokuy, kalafior i soja. Filianka duej fasoli (Ja) zawiera 45 g bonnika (w tym znaczn cz tego najwaniejszego - rozpuszczalnego w wodzie), za tej samej objtoci jeden redni ziemniak - zaledwie 2 g. Najbogatszy w bonnik owoc to cytryna (5 g), gruszka (4 g), truskawki, winie i czerenie (po 3,5 g) w porcji. Warzywa s jednak bogate w niepodany sd; w redniej wielkoci kalafiorze, w porcji brokuw i kapusty po 160 mg, fasoli, grochu, soi - ok. 40 mg, ziemniakw - 7 mg, niewiele sodu jest w brukselce i saacie (z wyj. lodowej). Warzywa w Polsce s gwnym rdem beta-karotenu (prowitaminy A). Jego bezsporn warto odywcz podwaa nadinterpretacja pewnego eksperymentu klinicznego, z ktrego mniej zorientowani wycignli wnioski jako ywo przypominajce argumentacj zwolennikw przewagi masa nad margaryn. W winogronach wykryto ostatnio substancj resweratrol, ktra hamuje rozwj raka w trzech wstpnych stadiach, zanim pojawi si jego objawy. Wczeniej poznano antyoksydacyjne dziaanie proantocyjanw zawartych w pestkach winogron, ktrych si ochronna jest 20 - krotnie wiksza od wit. C. Te i inne odkrycia pozwalaj mie pewno, e dugo jeszcze bdziemy czeka na pene laboratoryjne uzasadnienie spostrzee epidemiologicznych czcych nisk zapadalno na raka z wysokim spoyciem warzyw i owocw.

Wraz ze wzrostem wiadomoci zdrowotnej Polakw, naley si liczy z coraz wikszym popytem na wartociowe owoce i warzywa nieprzetworzone przemysowo, mroone, bd w postaci soku zgodnie lansowan od lat w Stanach Zjednoczonych zasad pi razy dziennie owoce i warzywa dla Twojego zdrowia. W wietle powyszych informacji jest oczywiste, e musz to by rozmaite owoce i warzywa.

Jako sokw, jak w przypadku kadej ywnoci przetworzonej, zaley od solidnoci producenta. A pokus jest tu wiele: surowiec do produkcji koncentratu moe skaony pestycydami, metalami cikimi, azotanami i in. chemikaliami, zwaszcza, gdy pochodzi od tanich dostawcw, moe stanowi pomyje z kolejnego wypukania pulpy, koncentrat przed rozcieczeniem moe ulega rozmraaniu i zamraaniu, moe by zafaszowany tanimi skadnikami rolinnymi i chemicznymi, woda do rozcieczenia moe nie dotrzymywa odpowiednich wymaga (w Polsce s to normy dla zwykej kranwki), linia rozlewnicza moe nie zapewnia czystoci produktu finalnego i dla ochrony przed zepsuciem nieuczciwy producent moe dodawa do soku substancji konserwujcej, ktrej nie deklaruje na etykiecie. Poprawa jakoci bywa finansowana dopiero z zyskw, bd z zacignitych kredytw. O tym, e wczeniej sprzedawano za wysok cen produkt, ktry wymaga poprawy jakoci, konsument dowiaduje si po czasie i nie wprost. Pomimo dynamicznego wzrostu konsumpcji sokw owocowych w ostatnich latach w Polsce i tak wypijamy ich ponad pi razy mniej ni przecitny obywatel kraju nalecego do Unii Europejskiej. Aby dalsza praca na rzecz zmiany modelu konsumpcji nie napychaa kieszeni drobnych i wielkich oszustw, konieczne jest zwrcenie uwagi opinii publicznej na sprawy nie tylko jakoci, ale i znakowania wyrobw, w ktrych wysok cen wliczona jest spodziewana korzy zdrowotna. Przecie do dzi wielu konsumentom opakowanie kartonowe z ilustracj owocu kojarzy si wycznie ze 100% sokiem (tj. takim, w ktrym koncentrat rozcieczono wod do poziomu wystpujcego w naturalnym soku). Bez dokadniejszego przyjrzenia si etykiecie moemy kupi za niewiele nisz cen nektar, czyli napj o zaledwie 50% wkadzie owocowym, a nawet zwyk (wg norm na kranwk) wod z sokiem - dodanym do smaku - i uzupenionym substancjami dodatkowymi. Popyt na te produkty uzasadnia ich obecno na rynku, ale nie moe by to popyt na profilaktyczne dobra konsumpcyjne. Podsumowujc, naley stwierdzi, e w Polsce mona stymulowa obiecujcy popyt na markowe soki warzywne, ktrych zwikszona poda poczona z odpowiedni kampani informacyjn powinna wyprze bez- i maowartociowe produkty postrzegane dotychczas jako sprzyjajce zdrowiu.

Dr Zbigniew Haat

Literatura: Zebra

Savoir vivre

Przy stole W pracy-

Ewa Sawicka -wyd:

Roliny rdem przypraw A. edo, J. Kreja wyd: Pastwowe

Rolnicze i Lene

Gotowanie z firm Zepter Dr Elizabeth Monarov - Wiede rdo: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Kasztan_jadalny" www.sownikywienia .pl

Czasopismo: Tina Czasopismo: Dobre Rady Czasopismo: Przyjacika Czasopismo: Tele tydzie