W NUMERZE

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

P. ukowski Materiay i systemy do naprawy i ochrony konstrukcji betonowych wdraanie norm europejskich EN 1504 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . L. Courard, A. Garbacz, T. Piotrowski Inynieria Powierzchni Betonu. Cz 3. Termodynamiczne uwarunkowania adhezji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Z. Mielczarek, M. Lange Naprawa oraz wzmacnianie elementw i konstrukcji drewnianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . W. Brylicki, A. agosz, M. Rembi, A. Smoleska Nowe zaprawy naprawcze do rekonstrukcji cegie i spoinowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Madryas Wspczesne materiay konstrukcyjne w podziemnej infrastrukturze sieciowej miast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Fleszar, A Krlikowski Zabezpieczanie konstrukcji elbetowych za pomoc migrujcych inhibitorw korozji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. H. Gerdes Impregnacja betonu za pomoc silanw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Chmielewska, J. Koper Naprawa rys w konstrukcjach elbetowych metod iniekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Kozkova, M. Rorke Radcon # 7 innowacyjna technologia hydroizolacji betonu . . M. Karpaa Spryste mocowanie szyn kolejowych i tramwajowych . . . . . . . . . . . M. Kaua, T. Bartosik Wzmacnianie konstrukcji materiaami na bazie wkien wglowych, szklanych i aramidowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Foremny Kompozyty FRP do wzmacniania konstrukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. Olesiak Zasady stosowania farb krzemianowych w renowacji zabytkw . . . . . . K. Danielewska, A. Pszczkowska, T. Grecki Nanotechnologia w budownictwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Z. Owsiak Badanie efektywnoci hydrofobizacji powierzchni cegie . . . . . . . . . . . . A. Fojutowski Zabezpieczanie konstrukcji drewnianych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 6 8 12 15 21 24 26 29 32 36 39 42 46 49 52

ISSN 0137-2971 Nakad do 14 500 egz.

Cena 16,00 z (w tym 0% VAT)

Adres redakcji 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 14 A skr. poczt. 1004 tel./fax (022) 827-52-55, 826-20-27 e-mail: materbud@sigma-not.pl www.materialybudowlane.info.pl Ogoszenia przyjmuje redakcja tel./fax (022) 826-20-27, 827-52-55 oraz Dzia Reklamy i Marketingu ul. Mazowiecka 12, 00-950 Warszawa, skr. 1004 tel./fax (022) 827-43-66, 826-80-16 e-mail: reklama@sigma-not.pl Redaguje zesp: Redaktor Naczelny mgr in. Krystyna Winiewska Z-ca Redaktora Naczelnego mgr Danuta Kostrzewska-Matynia Sekretarz redakcji mgr in. Ewelina Kowako Kierownik Dziau: prof. dr hab. in. Lech Czarnecki Rada Programowa mgr Zbigniew Bachman, in. Maria Bajszczak, mgr Mariola Berdysz, mgr in. Andrzej Dobrucki (przewodniczcy Rady), dr in. Zbigniew Giergiczny, dr in. Mariusz Jackiewicz, mgr in. Przemysaw Konopka, in. Jzef Kostrzewski, dr Alina Muzio-Wcawowicz, prof. dr hab. in. Adam Zbigniew Pawowski, mgr in. Andrzej Podobas, dr in. Stanisaw Zieleniewski Redakcja zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji artykuw oraz nie odpowiada za tre zamieszczonych reklam Wszystkie zamieszczone materiay s objte prawem autorskim, a ich przedruk w jakiejkolwiek formie i jakimkolwiek jzyku jest zabroniony. Skad i amanie: FOTOSKAD Pracownia Poligraficzna www.ksiega.com.pl Przygotowanie w technologii CTP, druk i oprawa LOTOS Poligrafia Sp. z o.o. www.drukarnia-lotos.pl SIGMA-NOT Sp. z o.o. Wydawnictwo Czasopism i Ksiek Technicznych 00-950 Warszawa, ul. Ratuszowa 11 skr. poczt. 1004, tel.: (022) 818-09-18 Internet: http://www.sigma-not.pl Prenumerata: e-mail: kolportaz@sigma-not.pl

ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
J. A. Pogorzelski Mylmy kompleksowo o mieszkaniach, energii i kredytach . . . . . . 56 A. Wglarz Moliwoci finansowania projektw z dziedziny efektywnoci energetycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 P. Cielewicz Termoizolacja typu PIR materia nowej generacji . . . . . . . . . . . . . 62

PRAKTYKA BUDOWLANA
Z. B. Kohutek Trwa Kampania Znaku Jakoci SPBT Dobry Beton . . . . . . . . . . . 68 Z. Szparkowski Tendencje rozwoju budynkw biurowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

PODRCZNIK FIZYKI BUDOWLI

M. Kosiorek, A. Kolbrecki Bezpieczestwo poarowe cz XVI. rodki ogniochronne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

TARGI BUDMA 2007

K. Winiewska, E. Kowako Bogaty program BUDMY 2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . Posadzki przemysowe z betonw kompozytowych Bautech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ksztatki wiecowe wygodne i atwe w uyciu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Okno o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej firmy Stolbud S.A. Woszczowa . . . . . Nowoci FAKRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gala Laureatw Konkursu Pery Ceramiki UE 2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 77 78 80 82 84

RYNEK BUDOWLANY
SOLBET zwiksza produkcj i umacnia mark wywiad z Markiem Maeckim, Prezesem Grupy SOLBET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M. Kowalska Produkcja materiaw budowlanych w 2006 roku . . . . . . . . . . . . . . . J. Kobylarz Sprzeda produkcji budowlano-montaowej i produkcja sprzedana budownictwa w 2006 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M. Kowalska Efekty budownictwa mieszkaniowego w 2006 roku . . . . . . . . . . . . . K. Fronczak Drewno w internetowej sieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 87 90 93 97

EKOBUDOWNICTWO
H. Piekut Zanim zabraknie wgla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

VADEMECUM UNIJNE
J. Tworek Ocena regulacji prawnych i funkcjonowania rynku wyrobw budowlanych w Polsce w wietle przepisw UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

PRAWO W BUDOWNICTWIE
P. Swaczyski Odzyskanie nalenoci na drodze sdowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Zapraszamy do odwiedzenia: www.materialybudowlane.info.pl oraz Portalu Informacji Technicznej: www.sigma-not.pl

2 2007 (nr 414)

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

dr in. Pawe ukowski*

Materiay i systemy do naprawy i ochrony konstrukcji betonowych wdraanie norm europejskich EN 1504
maczeniu na jzyk polski podlega tylko tytu dokumentu. Wprowadzenie Normy Europejskiej metod tumaczenia obejmuje szereg etapw, w tym zwaszcza opracowanie polskiej wersji jzykowej dokumentu, weryfikacj merytoryczn i jzykow, przyjcie wersji polskiej przez odpowiedni Komitet Techniczny, ankiet wrd instytucji zainteresowanych tematyk normy i wprowadzenie ewentualnych poprawek, wreszcie zatwierdzenie przez Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Normy z serii EN 1504, dotyczce materiaw i systemw do napraw i ochrony betonu, uznano z oczywistych powodw za przeznaczone do powszechnego stosowania, a zatem przewidziane do wprowadzenia metod tumaczenia. Z drugiej strony, ich wprowadzenie uznano take za pilne, i dlatego byy one publikowane metod uznania, a nastpnie wprowadzane metod tumaczenia. Obecnie siedem norm z serii EN 1504 jest wdroonych do stosowania w polskiej wersji jzykowej (w tym norma PN-EN 1504-1 doczekaa si ju wydania uzupenionego i poprawionego), dwie kolejne normy (EN 1504-6 i EN 1504-7) wprowadzono metod uznania, a ich wersje polskie s obecnie w fazie ankietyzacji i powinny by opublikowane w 2007 r. (tabela 1). Bardziej skomplikowana jest sytuacja w przypadku normy ENV 1504-9. Norma ta zawiera oglne zasady stosowania materiaw i systemw do napraw i ochrony betonu, dlatego jej pozycja wobec pozostaych norm jest w pewnym sensie nadrzdna. W 2007 r. mija 10 lat od chwili opublikowania normy ENV 1504-9 przez CEN jako normy przeznaczonej do tymczasowego stosowania. W tym czasie miaa ona zosta, na podstawie dowiadcze zebranych w rnych krajach, uzupeniona i poprawiona. Termin ostatecznego zatwierdzenia do stosowania by ju kilkakrotnie przekadany i obecnie trudno przewidzie, kiedy ten dokument utraci tymczasowy charakter.

ostp osignity w ostatnich 15 latach w zakresie napraw konstrukcji z betonu znalaz wyraz w opracowaniu przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) zbioru 10 norm pod oglnym tytuem EN 1504: Products and systems for the protection and repair of concrete structure. Definitions, requirements, quality control and evaluation of conformity (Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji z betonu. Definicje, wymagania, sterowanie jakoci i ocena zgodnoci). Normy z serii EN 1504 s obecnie wprowadzane do stosowania w Polsce, jako Normy Europejskie o statusie Norm Polskich, przez Polski Komitet Normalizacyjny Komitet Techniczny nr 274 ds. Betonu. Opracowaniem polskich wersji norm zajmuje si zesp pod kierunkiem prof. L. Czarneckiego z Politechniki Warszawskiej Problematyka napraw betonu w wietle Norm Europejskich bya niejednokrotnie prezentowana na amach czasopisma Materiay Budowlane por. np. L. Czarnecki, Projekt europejskiej normy ENV 1504-9:1997 (Materiay Budowlane 11/1998); H.R. Sasse, L. Czarnecki, Naprawy i ochrona konstrukcji betonowych w wietle normy EN 1504-10 (Materiay Budowlane 7/1999); L. Czarnecki, P. ukowski, Naprawa konstrukcji betonowych w wietle norm europejskich (Materiay Budowlane 9/2005). W niniejszym artykule przedstawiono aktualny stan wdroenia Norm Europejskich dotyczcych materiaw do napraw i ochrony betonu do stosowania w Polsce. Zgodnie z ustaw z 12 wrzenia 2002 r. o normalizacji, wprowadzanie Norm Europejskich do stosowania w Polsce odbywa si metod uznania lub tumaczenia. Wprowadzenie Normy Europejskiej metod uznania (dawniej nazywan te metod okadkow) polega na jej opublikowaniu w jzyku oryginau; tu* Politechnika Warszawska

Tabela 1. Normy eurpejskie z serii EN 1504 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych. Definicje, wymagania, sterowanie jakoci i ocena zgodnoci
Numer EN 1504-1 EN 1504-2 EN 1504-3 EN 1504-4 EN 1504-5 EN 1504-6 EN 1504-7 EN 1504-8 EN 1504-9 Definicje Tytu Status normy w Polsce przetumaczona i opublikowana, najnowsze wydanie 2006 r.

Systemy ochrony powierzchnowej przetumaczona i opublikowana w 2006 r. betonu Naprawy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne czenie konstrukcyjne Iniekcja betonu Kotwienie stalowych prtw zbrojeniowych Ochrona zbrojenia przed korozj Sterowanie jakoci i ocena zgodnoci Oglne zasady stosowania wyrobw i systemw Stosowanie wyrobw i systemw na placu budowy oraz sterowanie jakoci prac przetumaczona i opublikowana w 2006 r. przetumaczona i opublikowana w 2006 r. przetumaczona i opublikowana w 2006 r. wprowadzona metod uznania (bez tumaczenia); tumaczenie przygotowane do publikacji w 2007 r. wprowadzona metod uznania (bez tumaczenia); tumaczenie przygotowane do publikacji w 2007 przetumaczona i opublikowana w 2006 r. opublikowana przez Europejski Komitet Normalizacyjny CEN jako norma do tymczasowego stosowania (ENV); nietumaczona przetumaczona i opublikowana w 2005 r.

EN 1504-10

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Struktura zbioru norm z serii PN-EN 1504
Naprawa budowli to zoony sposb postpowania, majcy na celu cakowite lub czciowe przywrcenie obiektowi wyjciowego lub wymaganego projektem stanu uytkowania. Zoono zagadnienia znajduje odzwierciedlenie w duej liczbie rnorodnych rozwiza materiaowych w zakresie napraw i ochrony betonu przed korozj, oferowanych na rynku. Zaoeniem serii norm europejskich EN 1504 jest kompleksowe ujcie tematyki napraw i ochrony konstrukcji betonowych. W dziesiciu czciach przedstawiono cao problematyki od definicji do wykorzystania materiaw i systemw na placu budowy. Wyroby i systemy ochronne i naprawcze zajmuj w strukturze norm PN-EN 1504 centralne miejsce (rysunek 1). W kadej naprawie betonu lub elbetu mona wyrni, po usuniciu fragmentw lunych, skaonych (chlorki) lub zobojtnionych (karbonatyzacja), wiele operacji naprawczych: iniekcj rys; ochron zbrojenia; gruntowanie podkadu betonowego; wypenianie ubytkw; ochron powierzchniow betonu (rysunek 2). Operacje te wyznaczaj funkcje uywanych materiaw i s podstaw ich klasyfikacji wg PN-EN 1504-1: wyroby i systemy do ochrony powierzchniowej betonu: wyroby i systemy, ktrych zastosowanie poprawia trwao konstrukcji betonowych i elbetowych; wyroby i systemy do napraw niekonstrukcyjnych: wyroby i systemy stosowane do napraw powierzchniowych,

Rys. 2. Etapy naprawy, stosowane metody i odpowiadajce im normy z serii EN 1504

Rys. 1. Struktura zbioru norm z serii EN 1504

przywracajce geometri powierzchni lub estetyczny wygld konstrukcji; wyroby i systemy do napraw konstrukcyjnych: wyroby i systemy stosowane do napraw konstrukcji betonowych, zastpujce uszkodzony beton i przywracajce cigo i trwao konstrukcji; wyroby i systemy do czenia konstrukcyjnego: wyroby i systemy stosowane w celu zapewnienia trwaej konstrukcyjnej przyczepnoci midzy betonem a dodatkowo stosowanym materiaem; wyroby i systemy do iniekcji betonu: wyroby i systemy wprowadzane

do konstrukcji betonowej przez iniekcj, przywracajce cigo i/lub trwao konstrukcji; wyroby i systemy do kotwienia: wyroby i systemy, ktre kotwi zbrojenie w betonie, zapewniajc odpowiedni wspprac obu materiaw lub przez wypenianie pustek zapewniaj wspodksztacalno stali i betonu; wyroby i systemy do ochrony zbrojenia przed korozj: wyroby i systemy nakadane na niezabezpieczone zbrojenie w celu zapewnienia ochrony przed korozj.
2 2007 (nr 414)

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

Tabela 2. Normy Europejskie Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada i ich powizanie z normami EN 1504, cd. na str. 5
PN-EN 1504-2 Systemy ochrony powierzchniowej betonu PN-EN 1542:2000 Pomiar przyczepnoci przez odrywanie PN-EN 1770:2000 Oznaczanie wspczynnika rozszerzalnoci cieplnej PN-EN 1877-1:2002 (U) Reakcyjne dziaanie zwizane z ywicami epoksydowymi Cz 1: Oznaczanie rwnowanika epoksydowego PN-EN 1877-2:2002 (U) Reakcyjne dziaanie zwizane z ywicami epoksydowymi Cz 2: Oznaczanie funkcji aminowych o cakowitej liczbie zasadowoci PN-EN 12190:2000 Oznaczanie wytrzymaoci na ciskanie zaprawy naprawczej PN-EN 12192-1:2004 Metoda badania suchych skadnikw gotowych zapraw PN-EN 12617-1:2004 (U) Oznaczanie skurczu liniowego polimerw i systemw zabezpiecze powierzchniowych (SPS) PN-EN 13057:2004 Oznaczanie odpornoci na absorpcj kapilarn PN-EN 13294:2004 Oznaczanie czasu tenia PN-EN 13395-2:2004 Oznaczanie urabialnoci Cz 2: Badanie pynnoci zaczynu lub zaprawy PN-EN 13529:2005 Odporno na siln agresj chemiczn PN-EN 13578:2004 (U) Kompatybilno z betonem wilgotnym PN-EN 13579:2004 Badanie schnicia przy impregnacji hydrofobizujcej PN-EN 13581:2004 Oznaczanie ubytku masy betonu hydrofobizowanego przez impregnacj po dziaaniu zamraania-rozmraania w obecnoci soli PN-EN 13687-1:2002 (U) Oznaczanie kompatybilnoci termicznej Cz 1: Cykliczne zamraanie-rozmraanie przy zanurzeniu w soli odladzajcej PN-EN 13687-2:2002 (U) Oznaczanie kompatybilnoci termicznej Cz 2: Cykliczny efekt burzy (szok termiczny) PN-EN 13687-3:2002 (U) Oznaczanie kompatybilnoci termicznej Cz 3: Cykle termiczne bez soli odladzajcej PN-EN 13687-5:2002 (U) Oznaczanie kompatybilnoci termicznej Cz 5: Odporno na szok termiczny PN-EN 1504-3 Naprawy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne PN-EN 1542:2000 Pomiar przyczepnoci przez odrywanie PN-EN 1767:2002 (U) Analiza w podczerwieni PN-EN 1770:2000 Oznaczanie wspczynnika rozszerzalnoci cieplnej PN-EN 1877-1:2002 (U) Reakcyjne dziaanie zwizane z ywicami epoksydowymi Cz 1: Oznaczanie rwnowanika epoksydowego PN-EN 1877-2:2002 (U) Reakcyjne dziaanie zwizane z ywicami epoksydowymi Cz 2: Oznaczanie funkcji aminowych o cakowitej liczbie zasadowoci PN-EN 12190:2000 Oznaczanie wytrzymaoci na ciskanie zaprawy naprawczej PN-EN 12192-1:2004 Metoda badania suchych skadnikw gotowych zapraw PN-EN 12617-4:2004 Oznaczanie skurczu i wyduenia PN-EN 12637-1:2005 (U) Kompatybilno wyrobw iniekcyjnych Cz 1: Kompatybilno z betonem PN-EN 13294:2004 Oznaczanie czasu tenia PN-EN 13295:2005 Oznaczanie odpornoci na karbonatyzacj PN-EN 13395-1:2004 Oznaczanie urabialnoci Cz 1: Badanie rozpywu zapraw tiksotropowych PN-EN 13395-2:2004 Oznaczanie urabialnoci Cz 2: Badanie pynnoci zaczynu lub zaprawy PN-EN 13395-3:2004 Oznaczanie urabialnoci Cz 3: Badanie pynnoci mieszanki betonowej stosowanej do napraw PN-EN 13412:2006 (U) Oznaczanie moduu sprystoci przy ciskaniu PN-EN 13687-1:2002 (U) Oznaczanie kompatybilnoci termicznej Cz 1: Cykliczne zamraanie-rozmraanie przy zanurzeniu w soli odladzajcej PN-EN 13687-2:2002 (U) Oznaczanie kompatybilnoci termicznej Cz 2: Cykliczny efekt burzy (szok termiczny) PN-EN 13687-4:2002 (U) Oznaczanie kompatybilnoci termicznej Cz 4: Cykle termiczne na sucho PN-EN 1504-4 czenie konstrukcyjne PN-EN 1767:2002 (U) Analiza w podczerwieni PN-EN 1770:2000 Oznaczanie wspczynnika rozszerzalnoci cieplnej PN- PN-EN 1799:2000 Badanie przydatnoci konstrukcyjnych materiaw klejcych do stosowania na powierzchniach betonowych PN-EN 12188:2001 Oznaczanie poczenia stali ze stal w celu okrelenia waciwoci konstrukcyjnych materiaw klejcych PN-EN 12189:2000 Oznaczanie czasu przydatnoci do uycia PN-EN 12190:2000 Oznaczanie wytrzymaoci na ciskanie zaprawy naprawczej PN-EN 12192-2:2002 (U) Metoda badania wypeniaczy do spoiw polimerowych PN-EN 12614:2005 (U) Oznaczanie temperatury zeszklenia polimerw PN-EN 12615:2000 Oznaczanie wytrzymaoci na cinanie PN-EN 12617-1:2004 (U) Oznaczanie skurczu liniowego polimerw i systemw zabezpiecze powierzchniowych (SPS) PN-EN 12617-3:2004 Oznaczanie wczesnego skurczu liniowego konstrukcyjnych materiaw klejcych PN-EN 12618-2:2005 (U) Oznaczanie przyczepnoci, z uwzgldnieniem cyklu termicznego lub bez cyklu termicznego, wyrobw iniekcyjnych Przyczepno oznaczana za pomoc oceny wytrzymaoci spoiny na rozciganie PN-EN 12636:2001 Oznaczanie przyczepnoci betonu do betonu PN-EN 13412:2006 (U) Oznaczanie moduu sprystoci przy ciskaniu PN-EN 13733:2004 Oznaczanie trwaoci konstrukcyjnych materiaw klejcych PN-EN 1504-5 Iniekcja betonu PN-EN 1543:2000 Oznaczanie narastania wytrzymaoci na rozciganie polimerw PN-EN 1767:2002 (U) Analiza w podczerwieni PN-EN 1771:2005/AC:2005 (U) Oznaczanie iniekcyjnoci z zastosowaniem warstwy piasku PN-EN 1877-1:2002 (U) Reakcyjne dziaanie zwizane z ywicami epoksydowymi Cz 1: Oznaczanie rwnowanika epoksydowego PN-EN 1877-2:2002 (U) Reakcyjne dziaanie zwizane z ywicami epoksydowymi Cz 2: Oznaczanie funkcji aminowych o cakowitej liczbie zasadowoci PN-EN 12190:2000 Oznaczanie wytrzymaoci na ciskanie zaprawy naprawczej PN-EN 12614:2005 (U) Oznaczanie temperatury zeszklenia polimerw PN-EN 12617-2:2005 (U) Rysy skurczowe polimerowych wyrobw iniekcyjnych: skurcz objtociowy PN-EN 12618-1:2004 (U) Przyczepno i wydualno stosowanych do iniekcji wyrobw o ograniczonej plastycznoci PN-EN 12618-2:2005 (U) Oznaczanie przyczepnoci, z uwzgldnieniem cyklu termicznego lub bez cyklu termicznego, wyrobw iniekcyjnych Przyczepno oznaczana za pomoc oceny wytrzymaoci spoiny na rozciganie PN-EN 12637-1:2005 (U) Kompatybilno wyrobw iniekcyjnych Cz 1: Kompatybilno z betonem PN-EN 14068:2004 (U) Oznaczanie wodoszczelnoci spka, wypenionych iniekcyjnie, bez zmian w betonie PN-EN 14068:2004 (U) Oznaczanie wodoszczelnoci spka, wypenionych iniekcyjnie, bez zmian w betonie

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Tabela 2. Normy Europejskie Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych Metody bada i ich powizanie z normami EN 1504 cd. ze str. 4
PN-EN 14117:2005 (U) Oznaczanie czasu wyciekania cementowych wyrobw iniekcyjnych PN-EN 14406:2005 (U) Oznaczanie wspczynnika rozszerzalnoci i ocena rozszerzalnoci PN-EN 14497:2005/AC:2006 (U) Oznaczanie stabilnoci filtrowania PN-EN 14498:2005 (U) Zmiany objtoci i masy wyrobw iniekcyjnych po cyklach suszenia w powietrzu i przechowywania w wodzie PN-EN 1504-6 Kotwienie stalowych prtw zbrojeniowych PN-EN 1544:2007 (U) Oznaczanie pezania syntetycznych wyrobw ywicznych (PC) przy dugotrwaym obcieniu rozcigajcym prtw zbrojeniowych kotwienia PN-EN 1767:2002 (U) Analiza w podczerwieni PN-EN 1877-1:2002 (U) Reakcyjne dziaanie zwizane z ywicami epoksydowymi Cz 1: Oznaczanie rwnowanika epoksydowego PN-EN 1877-2:2002 (U) Reakcyjne dziaanie zwizane z ywicami epoksydowymi Cz 2: Oznaczanie funkcji aminowych o cakowitej liczbie zasadowoci PN-EN 1881:2007 (U) Badanie wyrobw kotwicych metod wyrywania PN-EN 12190:2000 Oznaczanie wytrzymaoci na ciskanie zaprawy naprawczej PN-EN 12192-1:2004 Metoda badania suchych skadnikw gotowych zapraw PN-EN 12614:2005 (U) Oznaczanie temperatury zeszklenia polimerw PN-EN 13294:2004 Oznaczanie czasu tenia PN-EN 13395-2:2004 Oznaczanie urabialnoci Cz 2: Badanie pynnoci zaczynu lub zaprawy PN-EN 1504-7 Ochrona zbrojenia przed korozj PN-EN 1767:2002 (U) Analiza w podczerwieni PN-EN 1877-1:2002 (U) Reakcyjne dziaanie zwizane z ywicami epoksydowymi Cz 1: Oznaczanie rwnowanika epoksydowego PN-EN 1877-2:2002 (U) Reakcyjne dziaanie zwizane z ywicami epoksydowymi Cz 2: Oznaczanie funkcji aminowych o cakowitej liczbie zasadowoci PN-EN 12614:2005 (U) Oznaczanie temperatury zeszklenia polimerw PN-EN 13062:2004 (U) Oznaczanie tiksotropii wyrobw do ochrony zbrojenia PN-EN 15183:2006 (U) Badanie ochrony przed korozj PN-EN 15184:2006 (U) Przyczepno otulonej stali do betonu przy cinaniu (badanie wyrywania) PN-EN 1504-10 Stosowanie wyrobw i systemw na placu budowy oraz sterowanie jakoci prac PN-EN 1542:2000 Pomiar przyczepnoci przez odrywanie PN-EN 1766:2001 Betony wzorcowe do bada PN-EN 1881:2007 (U) Badanie wyrobw kotwicych metod wyrywania PN-EN 12190:2000 Oznaczanie wytrzymaoci na ciskanie zaprawy naprawczej PN-EN 14630:2007 (U) Oznaczanie gbokoci karbonatyzacji w betonie metod fenolftaleinow

Cz 8 normy EN 1504 Sterowanie jakoci i ocena zgodnoci podaje procedury kontroli jakoci wyrobw. Do tego celu stosuje si m.in. normy dotyczce bada. Dotychczas opracowano ok. 60 Norm Europejskich na badania wyrobw i systemw do ochrony i naprawy konstrukcji betonowych; normy te s przywoywane w odpowiednich czciach normy EN 1504 (tabela 2). Niemal poowa norm na metody bada jest wprowadzona do stosowania w Polsce metod tumaczenia; pozostae metod uznania i s one na rnych etapach przygotowania do publikacji w wersji polskiej.

W normie EN 1504-10 zestawiono metody napraw i ochrony konstrukcji przed korozj, odnoszc je do zasad naprawy i ochrony, sformuowanych w normie ENV 1504-9. Do kadej metody podano zestaw cech wraz
Tabela 3. Etapy naprawy wg ENV 1504-9
Etapy naprawy Uytkowanie konstrukcji Elementy istotne na danym etapie naprawy warunki i przebieg uytkowania, dokumentacja, konserwacja i utrzymanie konstrukcji uszkodzenia, ich klasy, fikacja i przyczyny moliwoci, zasady, metody zdefiniowanie sposobu uycia poszczeglnych materiaw. Wymagania dotyczce: podoa; materiaw naprawczych; prowadzenia prac wybr i zastosowanie materiaw i sprztu, kontrola jakoci, zagadnienia BHP badania odbiorcze, prace zapobiegawcze, opracowanie dokumentacji

Diagnostyka stanu konstrukcji Wstpne planowanie naprawy Projekt naprawy

Postpowanie naprawcze w wietle norm europejskich

Znaczenie normy ENV 1504-9 wynika m.in. z faktu, i sformuowano w niej zasady dotyczce naprawy betonu i ochrony zbrojenia, ktrym przyporzdkowano odpowiednie metody technicznej realizacji. Okrelono take etapy naprawy oraz czynniki, jakie powinny by brane pod uwag w poszczeglnych fazach realizacji przedsiwzicia (tabela 3).

Wykonanie prac naprawczych

z wymaganiami, ktre powinny by sprawdzone, aby zapewni waciwy przebieg robt. Waciwoci te dotycz podoa, stosowanych materiaw i otoczenia. Jednym z podstawowych warunkw powodzenia naprawy lub ochrony jest waciwe przeprowadzenie prac. W normie EN 1504-10 okrelono m.in. sposoby kontroli jakoci prac. Badania sprawdzajce obejmuj cznie 45 cech podoa, otoczenia oraz stosowanych materiaw. Zakres bada uzaleniony jest od zasady, ktrej przyporzdkowana jest metoda naprawy lub ochrony. Na og s to proste prby przeprowadzane bezporednio na placu budowy. W 18 przypadkach metoda badania polega na wizualnym sprawdzeniu danej cechy. W komentarzach do norm podkrela si take znaczenie przyczepnoci do podoa i midzywarstwowej jako warunku powodzenia naprawy. Podobny pogld by prezentowany rwnie przed opublikowaniem tych norm. Praca zostaa wykonana w ramach grantu rozwojowego MNiSW nr R04 020 01
2 2007 (nr 414)

Odbir prac naprawczych

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

dr Luc Courard* dr in. Andrzej Garbacz** mgr in. Tomasz Piotrowski**

Inynieria Powierzchni Betonu. Cz 3. Termodynamiczne uwarunkowania adhezji

Pomiar napicia powierzchniowego cieczy L mona przeprowadzi bezporednio na podstawie ksztatu kropli tu przed jej oderwaniem si od kocwki dozujcej stalagmometru (rysunek 1). Zgodnie z praRys.1. wem Tatea waga kropli Schemat pomiaru w jest wprost proporcjonalna do siy napicia po- w stalagwierzchniowego L oraz mometrze obwodu przewenia, natomiast w praktyce naley rwnie uwzgldni empiryczny wspczynnik k, zwany sta stalagmometryczn danego przyrzdu, zaleny od promienia kapilary, objtoci kropli i konstrukcji przyrzdu. Wzr okrelajcy wag kropli w ma posta: w = mg = k2 rL [N] Innym sposobem pomiaru jest metoda odrywania pytek metalowych. Polega ona na wyznaczeniu siy potrzebnej do oderwania pytki (o znanym obwodzie) od powierzchni cieczy. Sia od napicia powierzchniowego Fn rwna jest rnicy midzy si F potrzebn do oderwania pytki od cieczy i ciarem pytki Q, ktre mona zmierzy za pomoc wagi torsyjnej Wihelmyego. Fn okrela si ze wzoru: Fn = F Q = 2L (l + d)cos [N] gdzie; L napicie powierzchniowe [N/m]; l - dugo zanurzonej czci pytki w momencie odrywania [m]; d grubo pytki [m]; kt midzy powierzchni pytki i paszczyzn styczn do powierzchni cieczy. W przypadku cieczy zwilajcej pytk, na skutek dziaania si adhezji, czsteczki cieczy przylegaj do metalu i wwczas = 0, cos = 1. Przyjmujc d << l mona obliczy napicie powierzchniowe cieczy L ze wzoru:
L =
F Q 2l

skutecznoci naprawy, obok struktury geometrycznej powierzchni podkadu (Materiay Budowlane 9/2006) i stopnia jego mikrozarysowania (Materiay Budowlane 12/2006), decyduje fizykochemiczna kompatybilno podkadu betonowego i materiau naprawianego. W celu uzyskania dobrej przyczepnoci ciekego materiau naprawczego do mineralnego podoa naprawianego (beton) stosuje si materiay dobrze zwilajce podoe. Waciwo ta jest efektem wspdziaania napicia powierzchniowego (swobodnej energii powierzchniowej SFE Surface Free Energy) cieczy i podoa oraz midzyfazowej energii powierzchniowej. Napicie powierzchniowe wynika z si wzajemnego oddziaywania wystpujcych midzy czsteczkami cieczy. Na czsteczk znajdujc si wewntrz cieczy dziaaj siy przycigania pochodzce od otaczajcych j czsteczek. Ze wzgldu na symetri sferyczn siy te kompensuj si tak, e ich wypadkowa rwna si zeru. Rozkad si dziaajcych na czsteczk na powierzchni cieczy jest inny. Siy przycigania, pochodzce od czsteczek cieczy, tworz wypadkow, ktra jest skierowana do wntrza cieczy wzdu normalnej do powierzchni cieczy. Przeniesienie czsteczek z wntrza na powierzchni cieczy jest zwizane z wykonaniem pracy przeciw wypadkowej si midzyczsteczkowych. Praca, jak trzeba wykona, aby utworzy jednostkow powierzchni cieczy, nazywa si napiciem powierzchniowym, wyraonym wzorem: W L = ; [J/m2 = N/m] A gdzie: A pole powierzchni [m2]; W praca potrzebna do utworzenia powierzchni A [J].
** Uniwersytet w Lie `gie ** Politechnika Warszawska

Midzyfazowa energia powierzchniowa SL na granicy faz ciao stae/ciecz jest miar siy przycigajcej czsteczki cieczy do podoa. Jej warto mona okreli przez pomiar kta zwilania jednej lub kilku cieczy o dobrze znanych waciwociach, w tym napicia powierzchniowego. W przypadku gdy swobodna energia powierzchniowa jest rwna lub wiksza ni napicie powierzchniowe cieczy nastpuje efekt penego zwilenia i kt zwilania jest zerowy. Natomiast jeeli ciecz o duym napiciu powierzchniowym (woda) znajdzie si na podou o niskiej energii powierzchniowej (teflon), kt zwilania bdzie stosunkowo duy (rysunek 2). Zjawisko zwilania mona opisa jako zmian stanu energetycznego na skutek zmiany powierzchni rozdziau ciao stae/gaz i ciecz/gaz na skutek powstania nowej ciao stae/ciecz. Swobodna energia powierzchniowa jest wic t czci energii, ktra w wyniku zmian nie zostaa zrwnowaona. Mona j podzieli na dwie skadowe odpowiadajce oddziaywaniom midzyczsteczkowym: polarn (dipolow) p i dyspersyjn d. Definicj swobodnej energii powierzchniowej opisuje rwnanie Owensa i Wendta:
p SL = S + L 2 dS d 2 p L [N/m] L S

Kt zwilalnoci to kt, jaki tworzy styczna powierzchni cieczy i powierzchnia ciaa staego. Opisany jest rwnaniem Younga-Duprea jako zaleno midzy napiciem powierzch-

[N/m]

Rys. 2. Schemat stanu zwilenia ciaa staego przez ciecz

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

niowym cieczy i ciaa staego oraz midzyfazow energi powierzchniow (rysunek 2):
cos =

S SL L

Wyznaczenie skadowych rwnania polega na pomiarze kata zwilenia na podkadzie o zerowej skadowej polarnej Sp, co upraszcza zjawisko zwilania tylko do oddziaywa dyspersyjnych.

gdzie: S napicie powierzchniowe ciaa staego [N/m]; SL midzyfazowa energia powierzchniowa ciao stae-ciecz [N/m]; L napicie powierzchniowe cieczy [N/m]. Pomiar kta zwilalnoci przeprowadza si bezporednio w goniometrze (fotografia).

Czynniki wpywajce na prac adhezji

Stosujc odpowiedni modyfikacj materiau naprawczego lub obrbk powierzchniow podkadu betonowego mona kontrolowa waciwoci termodynamiczne w ukadzie naprawianym. Modyfikatory materiaw naprawczych

Rys. 4. Zaleno midzy obliczonymi wartociami pracy adhezji WA1 i WA2

Pomiar kta zwilalnoci

W zwizku z tym, e powierzchnia betonu nie jest jednorodna, naley przeprowadzi oddzielne badanie zaprawy cementowej i kruszywa. Na warto kta zwilalnoci wpywaj m.in. rodzaj podoa i cieczy oraz czas pomiaru. Ze wzgldu na zmienno kta zwilenia w czasie, na skutek adsorpcji powierzchniowej i mikrochropowatoci, a take parowania, przyjmuje si warto zmierzon po 1 lub 2 min od naniesienia cieczy na podoe. Praca adhezji okrela stabilno powierzchni zespolenia. Mona j opisa jako prac konieczn do pokonania si adhezji cieczy do ciaa staego. W przypadku gdy adhezja jest wynikiem jedynie si van der Waalsa, prac okrela si ze wzoru: WA = L + S SL [N/m] a po wprowadzeniu S = cosL + SL z przeksztacenia wzoru na kt zawilgocenia otrzymuje si: WA1 = L (1 + cos) [N/m] Wynika z tego, i sia adhezji jest tym wiksza, im mniejszy jest kt zwilania i im wiksze napicie powierzchniowe cieczy. Czynniki te maj przeciwny wpyw na zwilalno, wic konieczne jest okrelenie pewnego optimum. Uwzgldniajc natomiast oddziaywania polarne i dyspersyjne wg rwnania opisujcego swobod otrzymuje si energi powierzchniow:
p W A 2 = 2 dS d + 2 p L L S

Rys. 3. Wyniki bada napicia powierzchniowego w przypadku wody i zaczynw cementowych z domieszkami oraz kta zwilalnoci na zrnicowanych podoach: W woda destylowana; C zaczyn bez domieszki; zaczyn z: C1 melamin; C2 kwasem maleinowym; C3 naftalenem; C4 melamin wielkoczsteczkow; C5 lignosulfonianem sodowym; C6 kopolimerem winylowym

[N/m]

mog odpowiednio zmienia napicie powierzchniowe lub kt zwilania, co moe zwikszy prac adhezji. Hydrofobizacja podkadu betonowego zwikszajc warto kta zwilania, znacznie obnia prac adhezji. Na rysunku 3 przedstawiono wyniki pomiaru napicia powierzchniowego L wody (W) i zaczynw cementowych (C) z rnymi domieszkami obniajcymi lepko oraz wyniki pomiaru kta zwilenia tych materiaw na rnych podkadach, przeprowadzone na Uniwersytecie w Lie `ge. Obliczona na ich podstawie warto pracy adhezji za pomoc rwna wyraajcych WA1 i WA2 wskazuje na moliwo wykorzystania wyniku pomiaru kta zwilenia na podkadzie betonowym do celw porwnawczych midzy mieszankami materiau naprawczego (rysunek 4). W celu okrelenia rzeczywistej pracy adhezji naley jednak uwzgldni dipolowe i dyspersyjne oddziaywania midzyczsteczkowe. Na podstawie rozwaa termodynamicznych mona take wykaza niekorzystny wpyw obecnoci warstewki wody na powierzchni podkadu w przypadku stosowania kompozytw polimerowych. Objawia si to zmniejszeniem pracy adhezji, zalenie od

Wartoci pracy adhezji w przypadku podkadw suchych (WaV) i z warstewk wody na powierzchni (WaVL)
UKAD NAPRAWIONY WaV WaVL materia naprawczy/podkad [mJ/m2] [mJ/m2] Zaprawa cementowa/beton Akryl/beton Akryl/akryl Akryl/beton hydrofobizowany ywica epoksydowa/beton ywica epoksydowa/podkad epoksydowy ywica epoksydowa/beton hydrofobizowany 87,8 74,1 80,4 52,2 79,6 92,4 56 22,7 53,7 66,7 21,8 53 42,2

relacji midzy wartociami napicia powierzchniowego wody i mieszanki materiau naprawczego. Ciecz o wyszym napiciu powierzchniowych wypiera ciecz o niszym napiciu, co potwierdzaj wyniki bada (tabela). Obecnie w Katedrze Inynierii Materiaw Budowlanych Politechniki Warszawskiej i na Uniwersytecie w Lie prowadzone s badania nad `ge ustaleniem tej zalenoci.
Praca powstaa w ramach pracy statutowej w Katedrze Inynierii Materiaw Budowlanych WIL PW 2007. Autorzy skadaj podzikowania prof. Lechowi Czarneckiemu Kierownikowi Katedry za inspiracj, owocn dyskusj i opiek merytoryczn.

2 2007 (nr 414)

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

prof. dr hab. in. Zbigniew Mielczarek* dr in. Magorzata Lange*

Naprawa oraz wzmacnianie elementw i konstrukcji drewnianych

Okrelenie stanu technicznego budowli
Badania stanu technicznego budowli stanowi podstaw przyporzdkowania konstrukcji do jednego z poziomw stanu technicznego. Ocenie podlegaj: stan drewnianych elementw budowli; stan cznikw i zczy; stan caej konstrukcji nonej. Przy ocenie stanu technicznego bierze si pod uwag: wiek budynku, liczb kondygnacji, ksztat i wymiary, konstrukcj i stan: cian, stropw, dachu, pokrycia i poszycia dachowego, zmiany ksztatu i pooenia: wygicia, ugicia, przemieszczenia, skrcanie, ubytki przekroju (due otwory po skach, wrby, otwory wiercone, obtarcia), zaamania, zmiany w elementach metalowych (korozja, poluzowania), posadowienie budynku, rodzaj gruntu (soczewki torfowe) itp. Poziom stanu technicznego poszczeglnych czci budowli naley okreli oddzielnie, a nastpnie ustali jeden poziom oglny np. do oceny, czy remont jest opacalny. Przy ustaleniach ostatecznych naley dokadniej ocenia gwne elementy konstrukcyjne budynku. Decyzje dotyczce naprawy (od maej naprawy do wyburzenia) mog by okrelone na podstawie zestawienia uszkodze i wyznaczonego poziomu stanu technicznego budowli. Przyczyny uszkodze drewna mona podzieli na: mechaniczne, fizyczne, chemiczne, biotyczne, specyficzne dla materiau oraz oddziaywania nadzwyczajne. prbkach wycitych z nieobcionych czci konstrukcji. Najlepiej do tego celu zastosowa nowoczesn aparatur do nieniszczcych bada diagnostycznych (np. rezystograf). Projekt wzmocnienia powinien uwzgldnia warunki eksploatacji konstrukcji, zawiera rysunki robocze, szczegy wzmocnie i wytyczne robt. W projekcie naley uwzgldni zalecenia dotyczce zabezpieczenia przed korozj biologiczn oraz eksploatacji i przepisw bhp. Pierwszym niezbdnym etapem prac wzmacniajcych jest odcienie konstrukcji. Zwiksza to bezpieczestwo ich wykonywania i uatwia wprowadzenie nowych elementw wzmacniajcych. Odcienie wykonuje si najczciej przez podpieranie (lub podwieszanie) konstrukcji tymczasowymi podporami z krawdziakw lub erdzi, za pomoc klinw lub podnonikw, na ktre przekazuje si cae obcienie dziaajce na konstrukcj wraz z ciarem wasnym. Przy wzmacnianiu czci podporowych belek jednolitych mona ograniczy si do pojedynczych stempli umieszczonych pod belk w pobliu podpory. Belki zoone, kratownice, uki i ramy powinny by podparte szeregiem supw. Liczba i wymiary supw zale od rozpitoci i obcienia konstrukcji i s obliczane. Kratownice, uki i ramy zaleca si podpiera supami dwugaziowymi z przewizkami, umieszczonymi po obu stronach konstrukcji, a w kratownicach w pobliu wzw pasa grnego. Supy ustawia si najczciej na szerokich klinach z twardego drewna, ktrych obustronne dobijanie pozwala na ich podniesienie wraz z konstrukcj. W przypadku gdy zachodzi potrzeba podniesienia konstrukcji na znaczn wysoko, stosuje si podnoniki rubowe. Czasem do okresowego podtrzymania (podstemplowania) wysoko pooonych konstrukcji mona uy dwigw mostowych. Po zakoczeniu prac wzmacniajcych naley stopniowo, bez gwatownych szarpni usun stemple.

onstrukcje drewniane mog by odporne na wpywy atmosferyczne pod warunkiem prawidowej budowy i eksploatacji. Niektre z zalet drewna to: korzystny stosunek wytrzymaoci do gstoci pozornej, dobre waciwoci termoizolacyjne, odporno ogniowa (pod warunkiem zwartych przekrojw o duych wymiarach), estetyczny wygld i inne. Wykonawstwo konstrukcji drewnianych jest stosunkowo atwe, a przyszociowe modyfikacje nie s kosztowne. W wyniku niewielkiej wagi i podatnoci konstrukcje drewniane dobrze znosz trzsienia ziemi, chocia ich zachowanie w duym stopniu zaley od jakoci cznikw. W przypadku sztormw lekko konstrukcji jest wad, ale jeli poczenia zostay wykonane prawidowo, lekkie szkieletowe konstrukcje drewniane zachowuj si dosy dobrze nawet przy silnych huraganach. Obecnie mona naby wiele rodzajw nowoczesnych cznikw, ktre podwyszaj odporno konstrukcji na huragany i drgania sejsmiczne. Dalsz zalet drewna jest odporno na zwizki chemiczne, ktre powoduj korozj stali i niszcz beton. Waciwoci drewna zmieniaj si w trzech wzajemnie prostopadych kierunkach: podunym, promieniowym i stycznym. Powoduje to problemy z cznikami, szczeglnie w przypadku gdy konstrukcja jest poddana nietypowym obcieniom, takim jak trzsienia ziemi i ekstremalne wiatry. Istotne znaczenie ma przy tym kierunek dziaania obcie w stosunku do przebiegu wkien. Wytrzymao na cinanie drewna rwnolege do wkien jest niewielka i wiele wzw kratownic poczonych na wrby czoowe i belek ulego zniszczeniu na skutek cinania. Wytrzymao na ciskanie, a szczeglnie rozciganie w kierunku prostopadym do wkien rwnie jest znacznie mniejsza ni wzdu wkien, w wyniku czego nastpuj wgniecenia i poprzeczne pknicia.
* Politechnika Szczeciska

Technologie wzmacniania i naprawy

Przed przystpieniem do napraw i wzmocnie naley opracowa projekt, na podstawie danych o uszkodzeniach uzyskanych podczas ogldzin. Wytrzymao drewna wzmacnianych konstrukcji powinna by okrelona na

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Wzmacnianie przekry belkowych w przypadku ich przecienia, gdy nie wystpuj adne defekty, jest najbardziej celowe przez zmniejszenie dziaajcych na nie obcie. W tym celu mona zastosowa dodatkowe belki pod lub w przestrzeniach pomidzy istniejcymi. Taki sam efekt daje zamiana cikiej warstwy ocieplajcej lub zasypki na lejsz. Wzmacnianie podporowych czci podcigw i belek opartych na cianach zewntrznych i przegrodach wykonuje si w sposb pokazany na rysunku 1. Po podparciu odcina si przegniy koniec belki i zastpuje nowym (stalowym lub drewnianym), nazywanym niekiedy protez. Proteza metalowa skada si np. z odcinkw stalowego ceownika lub dwch ktownikw, ktre przymocowuje si do koca belki dwiema rubami, a pomidzy stal i drewnem umieszcza si warstw hydroizolacji. Inne przykadowe sposoby wzmacniania kocw belek pokazano na rysunku 2. bocznych przymocowanych za pomoc gwodzi lub innych cznikw mechanicznych (podatnych). Wpyw podatnoci zczy na prac drewnianych elementw zespolonych jest bardzo duy. Rozkad napre normalnych i tncych w prtach o zczach podatnych jest odmienny ni w elementach jednolitych, i tak np. dwukrotne zwikszenie przekroju (przy analogicznym obcieniu) nie oznacza dwukrotnego zmniejszenia napre. Teoria prtw o zczach podatnych jest stosunkowo skomplikowana, dlatego trudno jest okreli redystrybucj napre w elementach o przekroju zoonym i w efekcie obliczy, w jakim stopniu nakadki wsppracuj z elementem bezporednio obcionym. Wielko napre, jakie wystpuj w przykadkach, zaley od kilku parametrw, rodzaju i liczby cznikw, dugoci prta, rodzaju obcienia i konfiguracji przekroju poprzecznego prta. W celu zilustrowania tego zagadnienia na rysunku 5 przedstawiono m.in. zalenoci pomidzy wielkoci napre normalnych w osiowo ciskanych prtach zoonych: dwugaziowego pasa grnego kratownicy (a) i jednogaziowego supka lub krzyulca kratownicy, a dugoci prtw. Obliczenia

Rys. 2. Wzmacnianie kocw (gwek) belek drewnianych [Mnck W.: Holzbau, Grundlagen fr Bemessung und Konstruktionen. VEB Verlag fr Bauwesen, Berlin 1980]: a) stalowymi ceownikami poczonymi za pomoc rub; b) za pomoc ksztatownikw stalowych i lekkiego betonu; c) gwodziowanymi nakadkami drewnianymi; d) prefabrykowanymi protezami stalowymi; e) protezami wykonanymi z ywicy poliestrowej

Rys . 3. Poczenie pyty betonowej z belk drewnian: a) za pomoc wrbw i gwodzi; b) gwodzi

Rys. 1. Wzmocnienie kocw belek [Zubariew G. N., Lialin J. M. Konstrukcji iz dieriewa i pastmas. Wydanie Wysszaja Szkoa, Moskwa 1980]: a) dolna proteza; b) grna proteza: 1 belka; 2 nakadka stalowa; 3 ruba

Niekiedy zachodzi konieczno wzmocnienia drewnianych konstrukcji stropowych lub dachowych jako caoci. W przypadku stropw stosowane s zazwyczaj wzmocnienia za pomoc pyty elbetowej wsppracujcej z belkami w przenoszeniu obcie. Przykady pocze pyty elbetowej z belk drewnian podano na rysunku 3 i 4. Wzmacnianie elementw drewnianych, w ktrych wystpuj pknicia przebiegajce rwnolegle lub skonie w stosunku do podunej osi prta (fotografia), wykonuje si zwykle za pomoc nakadek lub przykadek

Rys. 4. Przykady rnych metod poczeniowych pyty betonowej z belk drewnian za pomoc prtw ze stali ebrowanej: a) przekrj poprzeczny; b) przekrj poduny

Pknicia skurczowe w belkach drewnianych

Rys. 5. Wykresy zalenoci pomidzy napreniami normalnymi a dugoci: a) prtw z przekadk cig; b) prtw z nakadkami: g naprenia w prtach bezporednio obcionych; n naprenia w przekadkach lub nakadkach
2 2007 (nr 414)

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

wykonano wg metody A.R. Ranicyna. Wykresy ilustruj zaleno pomidzy wielkoci napre normalnych wystpujcych w przekrojach pooonych w rodku rozpitoci prtw, w ktrych obcienie przyoone zostao albo do gazi skrajnych (rysunek 5a), albo rodkowych (rysunek 5b). Lini cig zaznaczono naprenia okrelone wzorami cisymi, a lini przerywan uproszczonymi. Z wykresw tych wynika, e im wiksza dugo (smuko) prtw, tym bardziej efektywne jest stosowanie nakadek lub przekadek czonych na gwodzie. Wykresy te maj charakter pogldowy, poniewa zbudowane zostay dla konkretnego rodzaju i liczby cznikw oraz konfiguracji przekroju poprzecznego. Wpyw podatnoci cznikw jest jeszcze bardziej widoczny w przypadku zginanych prtw zoonych, w ktrych zastosowano grne i dolne nakadki cige poczone gwodziami. W niektrych przypadkach (elementach krpych z ma liczb cznikw) moe si okaza, e te nadbitki praktycznie nie bior udziau w pracy konstrukcji. Spotyka si rwnie przypadki, e do wzmocnienia zastosowano obejmy stalowe. Jeeli pknicia s gbokie (przechodz na wylot), wwczas prt jednolity zamienia si w dwa niepoczone prty o znacznie mniejszej gruboci (zwykle o ok. poow), ktrych sumaryczny przekrj jest wprawdzie niezmieniony, ale jego nono jest znacznie mniejsza. Jest to spowodowane tym, e w przypadku ciskania smuko prta skadajcego si z dwch czci jest znacznie wiksza ni jednolitego, a przy zginaniu schemat prta odpowiada belce wielokrotnej, ktrej wskanik wytrzymaoci i moment bezwadnoci s znacznie mniejsze ni dla przekroju jednolitego, co w efekcie powoduje ogromny wzrost napre i zmniejszenie sztywnoci. Oddzielne czci przekroju pknitego (rozwarstwionego) bd wsppracoway ze sob, jeli zostan wzmocnione cznikami, ktre zapewniayby przeniesienie si rozwarstwiajcych, a obejmy tego nie gwarantuj. Czasem przy wzmacnianiu konstrukcji stosuje si jednoczenie kilka metod, np. wzmacnianie stropu przez przymocowanie (przybicie) do belek obustronnych przykadek i pyty elbetowej wsppracujcej z belkami. Do wzmacniania stref elementw drewnianych, ktre s naraone na rozrywanie w poprzek wkien, stosowane s czsto wklejane prty stalowe. Miejscowe osabienia czy uszkodzenia mog by rwnie wzmacniane za pomoc laminatw wknistych, np. tam CFRP. Mona nimi rwnie wzmacnia zcza klinowe w belkach klejonych, a nawet obiekty przemysowe, np. konstrukcje drewniane hal przemysowych. Przy wykonywaniu napraw elementw i konstrukcji dachowych nie naley ogranicza si do przywrcenia stanu pierwotnego, ale jednoczenie weryfikowa zastosowane rozwizanie konstrukcyjne. Szczeglnie w budownictwie tradycyjnym stosowano wiele rozwiza typu ciesielskiego, ktre z reguy bardzo znacznie osabiay elementy w miejscach pocze, dlatego te osoba wykonujca ekspertyz czy opracowujca opini techniczn powinna uwzgldni (w obliczeniach sprawdzajcych nono i sztywno konstrukcji) specyfik wymiarowania takich konstrukcji. Przy obliczeniach wzw podporowych na wrby czoowe, ktre bardzo czsto ulegaj uszkodzeniom, naley np. nie tylko uwzgldni zmniejszenie przekroju pasa dolnego, ale rwnie mimord spowodowany podciciem, i obliczenia przeprowadza jak dla rozcigania ze zginaniem. Bardzo czsto czynnikiem decydujcym o nonoci wza podporowego jest cinanie, dlatego odlego od miejsca podcicia do koca belki powinna by odpowiednio dua. Najczciej wrby podporowe wymagaj naprawy i wzmocnie, ktre wykonuje si zwykle przez stosowanie przykadek wzowych przymocowanych za pomoc gwodzi lub rub (rysunek 6 i 7). W przypadku gdy uszkodzeniu wza podporowego towarzyszy zniszczenie gwnych belek i kocw krokwi, napraw wza mona wykona, stosujc polimerobeton. Najczciej wzmocniena wymagaj pasy dolne wizarw kratowych, poniewa wykonywane s zwykle z drewna niedostatecznej jakoci. Wymagaj one wzmocnienia miejscowego lub na caej dugoci. Miejscowe wzmocnienie wykonuje si w postaci nakadek poczonych rubami. Po-

Rys. 6. Wzmocnienie wrbu podporowego: a) rubami cigajcymi; b) ukonie przybitymi nakadkami z desek [Stefanovic B.: Practical use of comopsite Timber-Concrete Beam connected by Nail, 5th World Conference on Timber Engineering, Montreux, Szwajcaria, 1998]

Rys. 7. Wzmacnianie wrbw podporowych nakadkami gwodziowanymi: a) przybitymi do krokwi; b) przybitymi do krokwi i belki [Stefanovic B.: Practical use of comopsite Timber-Concrete Beam connected by Nail, 5th World Conference on Timber Engineering, Montreux, Szwajcaria, 1998]

wierzchnia przekroju nakadek powinna by nie mniejsza ni powierzchnia przekroju wzmacnianego elementu. W niektrych przypadkach stosuje si styki z dodatkowymi prtami cigajcymi (rysunek 8). Wzmacnianie wza podporowego kratownicy moe by rwnie wykonane w sposb pokazany na rysunku 9. Bardzo niekorzystna i niebezpieczna sytuacja jest wwczas, gdy w pa-

10

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

a)

b)

Rys. 8. Naprawa rozerwanych prtw rozciganych [Mnck W.: Holzbau, Grundlagen fr Bemessung und Konstruktionen. VEB Verlag fr Bauwesen, Berlin 1980]: a) nakadkami i przekadkami poczonymi na ruby i piercienie zbate; b) nakadkami i przekadkami drewnianymi poczonymi na gwodzie; c) nakadkami z ceownikw stalowych i drewnianej przekadki poczonymi na ruby i piercienie zbate; d) nakadkami stalowymi poczonymi z kocami belek za pomoc blach stalowych, rub i piercieni oraz stalowych rub cigajcych

Rys. 11. Wzmocnienie nadmiernie ugitego wizara kratowego dodatkow podpor wewntrzn: a) schemat ugitego wizara; b) wizar po wzmocnieniu [Mnck W.: Holzbau, Grundlagen fr Bemessung und Konstruktionen. VEB Verlag fr Bauwesen, Berlin 1980]

chylenia, tak aby dochodziy do wzw pasa grnego. W przypadku zniszczenia konstrukcji dachowej atwo j zastpi prost konstrukcj zoon z dwch belek klejonych, wzmocnionych cignami stalowymi, poczonymi w kalenicy w ukad krokwiowy ze cigiem stalowym (rysunek 12). W kadym przypadku zcza elementw powinny by ksztatowane w taki

Rys. 9. Wzmocnienie wza podporowego kratownicy stalowymi protezami: 1 proteza stalowa z ceownikw; 2 przepona; 3 kratownica;4 ruby; 5 spaw

Rys. 10. Wzmocnienie pasa dolnego kratownicy [Zubariew G. N., Lialin J. M. Konstrukcji iz dieriewa i pastmas. Wydanie Wysszaja Szkoa, Moskwa 1980]: 1 stalowa proteza z ceownikw; 2 przepona; 3 kratownica; 4 ruby; 5 spaw

szczynie cinania wza podporowego wystpuj pknicia (np. pochodzenia skurczowego). Naley si wwczas liczy ze zniszczeniem wza, a co za tym idzie uszkodzeniem nawet caej konstrukcji. W tym przypadku wskazane byoby profilaktyczne wzmocnienie rozpatrywanego wza. Oglne wzmocnienia pasa dolnego stosuje si w przypadku, gdy na dugoci pasa wystpuj liczne defekty i wykonanie miejscowych wzmocnie nie jest celowe (rysunek 10). Wzdu caego pasa umieszcza si z bokw dwa cigi stalowe, zamocowane w wle podporowym kratownicy. Wzmacnianie caych wizarw dachowych wykonuje si w przypadku wielu defektw i niedostatecznej oglnej nonoci. Konstrukcja takich wzmocnie jest bardzo indywidualna. Najczciej wystarczajce jest zaoenie cigw stalowych z nakrtkami na kocach. Mog si one znajdowa

znacznie poniej dolnej krawdzi konstrukcji. Wysoko konstrukcji wwczas wzrasta i odpowiednio malej siy w ciskanym pasie grnym. W przypadku duych ugi wizara dachowego mona go podeprze dodatkowym supem ustawionym w rodku rozpitoci. Konstrukcj wizara naley wwczas wzmocni za pomoc ukonych prtw, ktre zapobiegyby zginaniu pasa dolnego dodatkowej podpory (rysunek 11). Naley jednak pamita, e dodatkowe podparcie kratownicy w rodku rozpitoci moe (w wyniku zmiany schematu statystycznego) spowodowa w skrajnym przypadku zmian znaku si, ktra moe wywoa przekroczenie smukoci, i prt trzeba bdzie zabezpieczy przed wyboczeniem. Ponadto pokazane na rysunku 11b ukone prty dodatkowe bd powodoway zginanie pasa grnego. W celu uniknicia tego zjawiska naleaoby zmieni kt ich na-

Rys. 12. Zastpienie zniszczonej drewnianej konstrukcji dachu szedowego konstrukcj trjktn trjprzegubow z drewna klejonego [Mnck W.: Holzbau, Grundlagen fr Bemessung und Konstruktionen. VEB Verlag fr Bauwesen, Berlin 1980]

sposb, aby nie dopuci do wystpienia rozcigania w poprzek wkien. Prawidow i wadliw konstrukcj takiego wza ilustruje rysunek 13. W przypadku wikszych si w krzyulcach, pyt wzow naleaoby umieci bliej krawdzi grnej pasa.

Rys. 13. Poczenie krzyulcw z pasem grnym kratownicy: a) nieprawidowe; b) prawidowe

2 2007 (nr 414)

11

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

dr in. Witold Brylicki* dr in. Artur agosz* dr Marek Rembi* dr in. Anna Smoleska*

Nowe zaprawy naprawcze do rekonstrukcji cegie i spoinowania

mie wygld, barw, uziarnienie, mikrostruktur i tekstur zblion do rewaloryzowanych cegie; stopie biaoci umoliwiajcy odpowiednie ich wybarwienie; charakteryzowa si jak najwikszym udziaem skadnikw naturalnych i tradycyjnie stosowanych w sztuce budowlanej oraz zawiera jak najmniejsz ilo ywic syntetycznych i domieszek chemicznych; by atwe w uyciu oraz poddawa si obrbce mechanicznej; by bezpieczne dla zdrowia uytkownikw i niezbyt drogie. Ponadto nie powinny zawiera rozpuszczalnych w wodzie soli i innych substancji mogcych wywiera szkodliwe oddziaywanie na ceg i spoinowanie, a stwardniaa masa naprawcza do cegy i spoinowania powinna peni funkcj kompresu odciajcego mury obcione solami rozpuszczalnymi podobnie jak tynki renowacyjne. Uwzgldniajc wymienione wymagania, oczywiste jest, e system zapraw naprawczych do rekonstrukcji cegie i spoinowania musi skada si z co najmniej dwch rodzajw materiaw rnicych si waciwociami materiaowymi (cegie oraz zaprawy murarskiej, ktra suy do spoinowania muru). Dodatkowo preparatami uzupeniajcymi mog by impregnaty do wzmacniania strukturalnego osabionej cegy oraz preparaty do wykonania izolacji hydrofobizujcej odnowionej powierzchni. Podczas ustalania skadu obydwu rodzajw zapraw naprawczych zwrcono szczegln uwag na ksztatowanie waciwoci oczekiwanych i danych przez konserwatorw.

o najbardziej istotnych zada konserwatorw zajmujcych si rekonstrukcj murw ceglanych i spoinowania naley nie tylko okrelenie gbokoci i charakteru zmian destrukcyjnych, ale take okrelenie ich przyczyn, wskazanie metody wzmocnienia stref osabionych oraz uzupenienia istniejcych ubytkw. Obecnie uytkowane zaprawy uzupeniajce do rekonstrukcji cegie i spoinowania dobierane s na zasadzie podobiestwa zewntrznego bez uwzgldniania waciwoci materiau poddanego naprawie, takich jak mikrostruktura czy cechy fizykomechaniczne. Niejednokrotnie zaprawy uzupeniajce wykonywane s na poczekaniu przez dowolny wybr przypadkowych skadnikw. Czsto zdarza si, e zastosowanie nieprofesjonalnie przygotowanych mas naprawczych powoduje wrcz skutek odwrotny i zamiast poprawy stanu obiektu prowadzi do jego dalszej destrukcji. Powszechnie uwaa si, i naszym zdaniem nie bez racji, e rekonstrukcja cegie i spoin naley do najtrudniejszych zada konserwatorskich. W zwizku z tym w Polsce podejmowane s prace badawcze dotyczce opracowania rnych renowacyjnych zapraw mineralnych bazujcych na krajowych surowcach i dostosowanych do poszczeglnych materiaw budowlanych. Badania nad nowym rodzajem mas naprawczych do rekonstrukcji cegie i spoinowania zostay zrealizowane w ramach grantu celowego KBN nr 285/CT 07-10/2000 pt. Wdroenie do produkcji zapraw mineralnych do uzupeniania ubytkw w cegle, finansowanego przez Komitet Bada Naukowych. Zakada si, e w celu duej skutecznoci prac rewaloryzacyjnych cegie i spoinowania masy mineralne stosowane do uzupeniania ubytkw powinny charakteryzowa si odpowiednimi waciwociami uytkowymi, takimi jak dobra plastyczno i urabialno, dobra nakadalno i zachowanie waciwoci roboczych w odpowiednio dugim czasie, oraz odpowiednimi waciwociami stwardniaych mas mineralnych, tzn. powinny odznacza si: zblion lub nisz wytrzymao ni elementy poddane renowacji; zblion nasikliwoci, a jednoczenie nie uszczelnia rewaloryzowanych cegie, co zapewni prawidowy transport wilgoci z podoa; twardnie w warstwach o dowolnej gruboci i objtoci i wykazywa dobr przyczepno do podoa, a take mie niski skurcz lub nawet lekk ekspansj w celu zapewnienia dobrej wsppracy z podoem; wykazywa du trwao, a wic mrozoodporno, odporno na dziaanie czynnikw atmosferycznych, takich jak woda, skaone rodowisko, mikroorganizmy, oraz odporno na procesy starzeniowe; wykazywa zblion rozszerzalno termiczn do rewaloryzowanego materiau (cega lub spoina);
* Akademia Grniczo-Hutnicza im. Stanisawa Staszica w Krakowie

Surowce wyjciowe
Do przygotowania zapraw naprawczych do cegie zastosowano nastpujce surowce wyjciowe: cement portlandzki biay CEM I 32,5R; wapno hydratyzowane; piasek kwarcowy o granulacji 0,1 0,5 mm jako kruszywo; mczka kwarcowa jako dodatek schudzajcy; trzy rodzaje domieszek chemicznych: retentory na bazie eterw celulozy; redyspergowalna ywica proszkowa na bazie octanu winylu, etylenu i estrw kwasw akrylowych oraz domieszka napowietrzajco-hydrofobizujca. Do przygotowania zapraw naprawczych do spoinowania zastosowano: cement portlandzki biay CEM I 32,5R; wapno hydratyzowane; mielony granulowany uel wielkopiecowy; piasek do zapraw budowlanych o uziarnieniu 0 2,0 mm; chonne kruszywo diatomitowe o granulacji 0,5 2,0 mm; domieszki chemiczne o takim samym charakterze jak w przypadku mas naprawczych do rekonstrukcji cegy. W tabeli 1 przedstawiono oglne skady zapraw naprawczych do cegie i spoinowania stanowice przedmiot bada.

12

2 2007 (nr 414)

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

Tabela 1. Skad badanych zapraw naprawczych
Skadniki wyjciowe Udziay masowe skadnikw w stanie suchym [% masowe] zaprawa zaprawa naprawcza do naprawcza spoinowania do cegy 12,15 33,0 5,06 1,0 2,76 67,15 11,76 1,02 53,0 13,0 1,23

Tabela 2. Wyniki bada zapraw naprawczych

Badana cecha i przyjta metodyka badania Waciwoci uytkowe zapraw naprawczych do cegy do spoinowania

Cement biay CEM I 32,5R Wapno hydratyzowane Mielony granulowany uel wielkopiecowy Piasek do zapraw 0 2 mm Piasek do zapraw 0,1 0,5 mm Diatomit 0,5 2 mm Mczka kwarcowa Domieszki chemiczne

Wyniki bada stwardniaych zapraw naprawczych do cegie i spoinowania

Zaprawy naprawcze stosowane do rewaloryzacji zabytkw nie s w adnym kraju przedmiotem standaryzacji na poziomie norm krajowych oraz standardw midzynarodowych. Ich stosowanie regulowane jest przez krajowe wymagania techniczne, krajowe aprobaty techniczne i instrukcje wykonawcze. Specyficzny charakter prac rewaloryzatorskich oraz denie do stworzenia jasnych i przejrzystych kryteriw oceny jakoci zapraw naprawczych powoduje, e w ocenie ich jakoci jako dokument odniesienia obowizuje standard europejski na zaprawy budowlane powszechnego uytku, a ponadto weryfikuje si ich cechy szczeglne, takie jak zdolno pochaniania i magazynowania oraz odporno na dziaanie soli czy paroprzepuszczalno, a dokumentami odniesienia s w tym przypadku wymagania obowizujce w poszczeglnych krajach i/lub wymagania stawiane przez niemieckie instrukcje WTA. W tabeli 2 przedstawiono wyniki bada cech uytkowych zapraw naprawczych do cegie i spoinowania bdcych przedmiotem bada autorw pracy. Technologia zapraw naprawczych do rekonstrukcji cegie i spoinowania zostaa zgoszona do opatentowania przez AGH w Krakowie (nr zgoszenia patentowego 381 303 z okresem ochronnym od 15.12.2006 r.).

Wytrzymao na ciskanie wg PN-85/B-04500 [MPa] 6,0 6,7 4,1 odchylenie standardowe 0,42 0,31 Wytrzymao na zginanie wg PN-85/B-04500 [MPa] 3,1 3,6 2,0 odchylenie standardowe 0,21 0,24 0,05 Gsto objtociowa stwardniaych zapraw wg PN-85/B-04500 1,20 1,25 1,38 [g/cm3] odchylenie standardowe 0,1 0,1 Nasikliwo wg PN-85/B-04500 [% masowych] 17,4 20,7 18,0 odchylenie standardowe 0,9 0,7 Podciganie kapilarne wg PN-85/B-04500 po 24 h [mm] 5,4 5,8 19,3 Wspczynnik wnikania wody wg WTA po 24 h 4,0 4,5 16,0 Przyczepno do podoa wg PN-85/B-04500 [MPa] 0,70 0,72 0,22 odchylenie standardowe 0,10 0,14 0,06 Mrozoodporno zapraw wg PN-85/B-04500 po 15 cyklach mroenia bez zmian bez zmian Porowato stwardniaych zapraw okrelona wg metodyki WTA 38,5 41,3 46,3 [% obj.] odchylenie standardowe 3,65 3,80 4,21 Opr dyfuzyjny wzgldny wg PN-B-10106 [m] 0,056 0,068 0,049 odchylenie standardowe 0,003 0,003 Odporno na dziaanie soli brak ladw brak ladw soli wg WTA soli na na powierzchni powierzchni prbki po 10 prbki po dniach moczenia 10 dniach moczenia Test krystalizacyjny brak zmian nie stosuje si wg normy DIN 52111 po 10 dniach moczenia i suszenia

Wnioski
Zaprawy naprawcze do rekonstrukcji cegie i spoinowania speniaj wymagania normy europejskiej dotyczcej zapraw budowlanych powszechnego uytku.

Poszerzone badania dotyczce niektrych cech uytkowych, takich jak porowato, opr dyfuzyjny wzgldny, odporno na dziaanie soli, test krystalizacyjny, wykazay, e speniaj one take wymagania innych powoanych norm i instrukcji WTA. Uzyskane wyniki bada weryfikujcych w peni upowaniaj autorw technologii do podjcia prb produkcyjnych i stosowania mas naprawczych w rekonstrukcji cegie i spoinowania.

Przykady zastosowania zapraw naprawczych

System zapraw mineralnych, oferowany przez firm RenoTech, zastosowano w przypadku konserwacji wielu obiektw zabytkowych, m.in. we wntrzach kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, w kocioach Mariackim i w. Floriana, w klasztorze ss. Dominikanek, Synagodze Wysokiej na Kazimierzu oraz rekonstrukcji zabytkowych pomnikw, kapliczek i innych obiektw zabytkowych w Warszawie, Wickowicach, Kalwarii Zebrzydowskiej, Tychach, Michaowicach, Szreniawie, Radziszowie, Olenicy, na Zamku upnym w Wieliczce oraz w katakumbach Teatru Wielkiego w Warszawie. Zaprawy s stosowane rwnie jako materia rzebiarski w produkcji detali architektonicznych, galanterii kamiennej i elementw maej architektury. Tynk cienko- i grubowarstwowy RT400 EKO-TYNK firmy RenoTech, produkowany na bazie krajowych surowcw mineralnych i odpadowych, przeznaczony jest do wszystkich typw murw. W strukturze tynku jest strefa odparowania, co zapobiega pojawianiu si wykwitw i plam na powierzchni. Dziki duej liczbie duych porw nie nastpuje rozsadzenie tynku pomimo krystalizacji wewntrznej. EKO TYNK RT 400 dziaa jako powolny kompres odsalajcy. Stosowany jest bez tynku podkadowego.

14

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

prof. dr hab. in. Cezary Madryas*

Wspczesne materiay konstrukcyjne w podziemnej infrastrukturze sieciowej miast

Materiay ceramiczne
W grupie materiaw ceramicznych najdynamiczniej rozwija si produkcja wyrobw z kamionki do zastosowa w kanalizacji, m.in. rury rednicy nawet do 1,2 m oraz wykadziny stosowane do naprawy przewodw. Nowoci jest wytwarzanie rur kamionkowych do mikrotunelowania. Coraz szersze zastosowanie kamionki wynika z jej zalet, m.in. duej trwaoci, odpornoci na korozj i cieranie, szczelnoci, duej wytrzymaoci oraz maej szorstkoci i bezproblemowego recyclingu. Podstawowe waciwoci kamionki przedstawiono w tabeli.
Podstawowe waciwoci fizyczne kamionki
Waciwoci Ciar objtociowy [KN/m3] Wytrzymao na rozciganie przy zginaniu [MPa] Wytrzymao na ciskanie [MPa] Twardo w skali Mohsa Modu sprystoci [MPa] Wspczynnik rozszerzalnoci termicznej [1/K] Wspczynnik przewodnoci termicznej [W/(m K)] Warto 22 15 40 100 200 7 50 000 5 10-6 1,2

becnie do budowy nowych lub odnawiania starych przewodw podziemnych na terenach zurbanizowanych stosuje si: materiay ceramiczne (cega, kamionka); betony (elbet, beton sprony); polimerobeton; tworzywa sztuczne (duroplasty i termoplasty); metale (stal, eliwo); materiay skalne (bazalt, granit). W ramach wymienionych grup materiaw stosowane s ich liczne odmiany, konstrukcje warstwowe tworzone ze wsppracujcych materiaw oraz kompozyty materiaowe. W artykule przedstawi wycznie podstawowe informacje o najczciej stosowanych materiaach, podajc ich wybrane cechy oraz przykady wykonywanych z nich produktw. Wicej informacji na temat wspczesnych rozwiza materiaowych dotyczcych tego obszaru budownictwa mona znale w publikacjach: Kuliczkowski A., Problemy bezwykopowej odnowy przewodw kanalizacyjnych, Monografie, Studia, Rozprawy 13, Politechnika witokrzyska, Kielce 1998, s. 245; Madryas C., Kolonko A., Wysocki L., Konstrukcje przewodw kanalizacyjnych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw 2002, s. 377; Madryas C., Kolonko A., Szot A., Wysocki L., Mikrotunelowanie, Dolnolskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocaw 2006, s. 287; Madryas C., Kolonko A., Renowacja przewodw wodocigowych metod cementowania, Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznaj, Bielsko-Biaa 2006, s 58.

Wytrzymao na rozciganie [MPa] 10 20

Specjalnej odmiany cega, nazywana dawniej kanalizacyjn, jest obecnie stosowana w przypadku rekonstrukcji studni, komr i przewodw kanalizacyjnych wykonanych z tego materiau. Do budowy nowych obiektw, podobnie jak materiay skalne, stosowana jest sporadyczne.

Beton
Dynamiczny rozwj technologii betonu w ostatnich latach doprowadzi do produkcji betonw wysokowartociowych, co implikuje wzrost zainteresowania tym tworzywem. W infrastrukturze sieciowej miast beton stosowany jest przede wszystkim do bu-

* Politechnika Wrocawska

dowy obiektw gospodarki wodno-ciekowej, gwnie w przypadku realizacji nowych kanaw metodami tradycyjnymi (w wykopach) i bezwykopowymi. Beton umoliwia wykonywanie konstrukcji zarwno prefabrykowanych, jak i monolitycznych, co jest jego przewag w porwnaniu z innymi tworzywami, z ktrych wykonuje si praktycznie tylko konstrukcje prefabrykowane. Przykadem takiego zastosowania betonu mog by tubingi suce do montau obudw segmentowych w tunelach o wikszej rednicy. W przypadku przewodw sanitarnych i oglnospawnych beton moe by naraony na lekk lub redni agresywno rodowiska, a w przypadku maych spadkw, gdzie zachodzi rozkad osadw przy braku skutecznej wentylacji, nawet na wysok. W celu ochrony konstrukcji przewodw betonowych przed kokrozj, gdy prdko przepywu ciekw zapewnia samooczyszczanie, a przewd jest skutecznie wentylowany, stosuje si ochron materiaowo-strukturaln. Natomiast w przypadku zwikszonego zagroenia ciekw, popraw odpornoci betonu na korozj siarczanow mona uzyska przez zastosowanie odpowiedniego kruszywa, np. wglanowego. Do ochrony powierzchniowej przy redniej agresywnoci rodowiska naley stosowa, poza ochron materiaowostrukturaln, powoki cienkowarstwowe (nakadane metodami malarskimi), a przy wysokiej agresywnoci, poza ochron materiaowo-strukturaln, powoki grubowarstwowe, powoki zbrojone (laminaty) oraz wykadziny. W przypadku koniecznoci wykonania izolacji w rodowisku o silnej agresywnoci bardzo dobre rezultaty uzyskuje si przez kotwienie w konstrukcji przewodu okadzin z pyt polietylenowych czonych przez spawanie. Mona take wykona okadziny z cegy i ksztatek klinkierowych osadzanych na zaprawie chemoodpornej.
2 2007 (nr 414)

15

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

Nasikliwo betonu nie moe by wiksza ni 4%, a wodoszczelno naley dostosowa do przewidywanego zagroenia korozyjnego. Analiza tych zaoe wskazuje, e kolektorw kanalizacyjnych nie naley wykonywa z betonw o w/c wikszym od 0,45. Przez zmniejszenie stosunku w/c z wartoci 0,50 (przecitny beton) do 0,40 (beton obecnie stosowany do produkcji rur przez uznanych producentw) obnia si podatno betonu na cieranie i przesikliwo o ok. 50%. Do produkcji betonw przeznaczonych do kanalizacyjnych naley stosowa cementy o podwyszonej odpornoci na korozj. Szczeglnie istotna jest zawarto C3A w cemencie. Przyjmuje si, e cement o zawartoci C3A mniejszej od 8% charakteryzuje si redni odpornoci na korozj siarczanow, a o zawartoci mniejszej od 3% wysok odpornoci. Du odpornoci na korozj siarczanow charakteryzuj si cementy hutnicze, szczeglnie CEM IIIB, ktre dodatkowo pozwalaj uzyska beton o wyszej szczelnoci. Przykad tunelu wieloprzewodowego z tubingw betonowych przedstawiono na fotografii 1. takimi jak mikrotunelowanie lub metoda przeciskowa. Podstawowe zalety polimerobetonu to dua odporno na agresj chemiczn i biologiczn, dua odporno na cieranie, a take wysoka wytrzymao zarwno na ciskanie, jak i rozciganie. Polimerobeton ma gsto ok. 23 kN/m3 i wytrzymao na ciskanie 60 150 MPa. Uzyskuje si go w wyniku spojenia ywic poliestrow zazwyczaj kruszywa kwarcowego wysuszonego do wilgotnoci w 0,2%. Kruszywo powinno skada si z frakcji 0,2 32 mm, tak aby stos okruchowy wykazywa moliwie ma porowato, i zawiera co najmniej 98% SiO2. Udzia ywicy poliestrowej stanowi zaledwie 10 12% masy polimerobetonu. Odporno polimerobetonu na korozj (pH = 1 10) powoduje, e gotowy produkt moe pracowa praktycznie w kadym rodowisku. budowli lub konstrukcj naprawian w przypadku budowli odnawianych. S to konstrukcje wraliwe i ich aplikacja wymaga wysokich kwalifikacji, zarwno na etapie projektowym, jak i wykonawczym. Na fotografii 2 przedstawiono przykady wyrobw z duroplastw. Tworzywa sztuczne s stosowane w przypadku budowy przewodw w technologii HDD oraz technologii rekonstrukcji z grupy close fit. Ide tych technologii opracowano w Anglii na zlecenie koncernu British Gas. Technologia ta zostaa nazwana insituforn i daa pocztek opracowaniom nastpnych technologii z zastosowaniem wykadzin (linerw) cile pasowanych (np. swagelining, rolldown, compact pipe czy U-liner). Zalet technologii z grupy close fit jest minimalizacja zmiejszenia przekroju poprzecznego odnawianego przewodu, co w przypadku, gdy obcienie hydrauliczne jest graniczne, ma podstawowe znaczenie. Wykadziny w technologii insituforn i jej pochodnych (np. process phenix), wykonywane s z tkanin o strukturze filcowej, absorbujcych ywice i pokrytych z jednej strony foli z tworzywa sztucznego, uniemoliwiajc odpyw ywicy do wntrza przewodu. W wyniku impregnacji otrzymuje si trjwymiarow siatk wkien z wypenionymi przestrzeniaa)

Tworzywa sztuczne
Tworzywa sztuczne wykorzystywane s zarwno do budowy nowych obiektw, jak i naprawy, rekonstrukcji oraz wymiany obiektw eksploatowanych. Do produkcji przewodw uywane s: tworzywa poliwinylowe: nieplastyfikowany polichlorek winylu PVC-U (oznaczenie krajowe PCW-U), chlorowany polichlorek winylu PCW-C; poliolefiny: polietylen niskiej gstoci PELD (LD Low Density), polietylen redniej gstoci PEMD (MD Middle Density), polietylen wysokiej gstoci PEHD (HD High Density), polietylen wysokiej gstoci sieciowany PE-X, polipropylen PP, homopolimer polipropylenu PP-H, kopolimer polipropylenu PP-Co, polibutylen PB, kompozyty duroplasty wzmacniane wknem szklanym (ang. Glass Reinforced Plastic GRP, niem. Glasfaserverstrkte Kunststoff GFK): utwardzane ywic epoksydow GRP-EP lub ywic poliestrow GRP-UP. Podstawow zalet tworzyw sztucznych jest ich dua odporno na dziaanie czynnikw chemicznych i biologicznych oraz may ciar objtociowy, uatwiajcy monta. Konstrukcje z tworzyw sztucznych zaliczane s zazwyczaj do grupy podatnych i w zwizku z tym konieczne jest zapewnienie im wsppracy z orodkiem gruntowym w przypadku nowych

Fot. 1. Tunel wieloprzewodowy z tubingw betonowych

Polimerobeton
Polimerobeton, w literaturze angielskojzycznej oznaczany najczciej skrtem PRC (Polyester Resin Concrete), jest jednym z najnowszych materiaw konstrukcyjnych stosowanych w budownictwie. W infrastrukturze podziemnej miast wykorzystuje si go do budowy przewodw kanalizacyjnych, komr, studni i zbiornikw. Na rynku dostpne s rury o przekroju: koowym; typu V z wyprofilowan kinet oraz jajowym, do tradycyjnego ukadania w wykopach otwartych oraz do ukadania technologiami bezwykopowymi,

b)

Fot. 2. Wyroby z duroplastw firmy Hobas Polska: a) system (studnie, przycza i przewody) do wykonywania kanalizacji; b) prefabrykat do rekonstrukcji przewodw o niekoowym przekroju w technologii relining

18

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

mi ywic termoutwardzaln, a po procesie utwardzenia niejednorodn konstrukcj, ktr mona zakwalifikowa do wykadzin laminowanych. Mog by stosowane ywice z grupy poliestrw nienasyconych, estrw winylowych lub ywice epoksydowe. Drugi rodzaj technologii z grupy close fit wykorzystuje jako konstrukcje none, rury z polietylenu duej gstoci (PEHD). Nowe konstrukcje wcigane s do wntrza przewodu bezporednio (nie technik rewersji) przez zastosowanie obrbki mechanicznej (rolldown) lub mechaniczno-termicznej (swagelining). W niektrych technologiach przekrj wciganego przewodu z PEHD zostaje wstpnie znieksztacany do przekroju przypominajcego liter U (U-liner) lub C (compact pipe). Na fotografii 3 przedstawiono widok linera w technologii insituforn wprowadzanego technik rewersji. na rozkruszaniu wymienianego przewodu gowic podobn do stosowanych w mikrotunelowaniu, i usuwaniu rozkruszonych czci przez system transportu hydraulicznego poza orodek gruntowy. Technologia nie generuje wstrzsw, jest przyjazna dla rodowiska, gdy nie pozostawia fragmentw niszczonej rury w gruncie i umoliwia powikszanie rednicy przewodw przez wprowadzenie w miejsce przewodw niszczonych rur o wikszej rednicy (takiej jak rednica gowicy). Specjalny system wewntrznych bypassw umoliwia, w przypadku przepyww grawitacyjnych, wymian przewodu bez zatrzymywania przepywu mediw. Wymieniana rura moe by wwczas skonstruowana z krtkich moduw z GRP, PEHD czy PCW albo by uciglon konstrukcj z PEHD. waniu rur i rurocigw naley mie na uwadze nie tylko rwnowanik wgla CE, ale rwnie stosowane materiay dodatkowe, technologie spawania oraz warunki odbioru. Na rynku dostpne s take rury eliwne. Korzystn ich waciwoci mechaniczn jest to, e dziki budowie strukturalnej eliwo sferoidalne przy zginaniu i rozciganiu moe plastycznie odksztaca si po przekroczeniu granicy plastycznoci (wyduenie powyej 0,2%). W celu zwikszenia trwaoci wyrobw z eliwa, wykonuje si rury eliwne z powokami ochronnymi zewntrznymi i wewntrznymi. Powoki ochronne zewntrzne to najczciej systemy dwuwarstwowe, w ktrych pierwsz warstw ochronn stanowi zwykle powoka cynkowa, a drug wykonuje si z masy bitumicznej lub z tworzyw sztucznych. Powoki wewntrzne s wykonywane z zaprawy cementowej, poliuretanu, polietylenu lub ywicy epoksydowej.

Metale
Wyroby metalowe (stalowe lub eliwne) s uywane wycznie do budowy nowych sieci infrastruktury podziemnej miast oraz armatury. Rury stalowe, zabezpieczone antykorozyjnie, s stosowane najczciej do budowy przewodw cinieniowych do przesyania gazu, ropy naftowej, wody zimnej i gorcej oraz instalacji przemysowych w przemyle chemicznym i petrochemicznym. Do transportu ciekw stosowane s stosunkowo rzadko, najczciej jako cinieniowe przewody tranzytowe. W takim przypadku stosuje si najczciej rury stalowe z wykadzin wewntrzn z zaprawy cementowej z zewntrzn powok antykorozyjn z tworzywa sztucznego. Poczenia rur stalowych wykonywane s najczciej przez spawanie. Rury produkuje si ze stali niestopowych i niskostopowych przez ich formowanie z blach lub tam stalowych. Stale niestopowe przeznaczone s na rury konstrukcyjne, przewodowe rury spawane i zgrzewane do transportu mediw o cinieniu poniej 16 MPa i temperaturze niszej od 300 C. Stale niskostopowe, drobnoziarniste nale do grupy stali o podwyszonej wytrzymaoci (SPW) o granicy plastycznoci do 500 MPa. Stale na rury powinny by w peni uspokojone i wykonane w technice kontrolowanego walcowania jako stale drobnoziarniste. Uwaane s za stale spawalne, ale przy spa-

Podsumowanie
Rnorodno nowych materiaw konstrukcyjnych stosowanych w infrastrukturze podziemnej miast wynika przede wszystkim z ogromnego zapotrzebowania na ten rodzaj budownictwa, ktre jest skutkiem nieprzewidzianie dynamicznego rozwoju aglomeracji miejskich. Implikuje to zapotrzebowanie na nowe tereny wyposaone w media oraz konieczno dostosowania istniejcej infrastruktury sieciowej do potrzeb przyszych miast. W efekcie nastpi rozwj technologii wykonawstwa i odnowy podziemnych systemw sieciowych, w tym technologii bezwykopowych, ktre staj si technologiami dominujcymi. Nie byo to moliwe bez wyposaenia budownictwa w najnowsze maszyny (zdalnie sterowane gowice do urabiania gruntu, telewizyjne systemy kontroli stanu technicznego i postpu robt, laserowe systemy kontroli kierunku przewiertw, robotyzacja itp.) oraz bez zastosowania najnowszych rozwiza materiaowych, jak ceramika i betony najnowszych generacji czy tworzywa sztuczne i polimerobetony.
Referat powsta dziki rodkom na badania przyznanym autorowi przez Fundacj na rzecz Nauki Polskiej w ramach subsydiw profesorskich.

Fot. 3. Linery z kompozytu

Tworzywa sztuczne s dotychczas uywane jedynie jako materiay konstrukcyjne w bezwykopowych wymianach przewodw infrastruktury podziemnej miast. Stosuje si wtedy technologi berstlining lub pipe eating. Berstlining statyczny lub dynamiczny polega na rozkruszaniu za pomoc gowicy, o napdzie pneumatycznym lub hydraulicznym, zuytego przewodu i pozostawianiu jego fragmentw w gruncie. Za gowic rozkruszajc stary przewd wcigany jest nowy przewd z PEHD. rednica przewodw nie przekracza 500 mm, w zalenoci od materiau konstrukcyjnego. Wad technologii jest pozostawianie w gruncie tzw. skorup, czyli rozkruszonych fragmentw rur, ktrych ostre krawdzie mog rysowa wprowadzane rury z PEHD, inicjujc ich pkanie. Technologia pipe eating jest bardziej uniwersalna i powstaa jako pochodna technologii mikrotunelowania. Polega

2 2007 (nr 414)

19

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

dr in. Agnieszka Fleszar* dr in. Andrzej Krlikowski**

Zabezpieczanie konstrukcji elbetowych za pomoc migrujcych inhibitorw korozji

nieznacznym ubytku masy stali nastpuje powane obnienie jej wytrzymaoci mechanicznej. Wnikanie chlorkw i karbonatyzacja betonu powoduj zniszczenie warstwy pasywnej i stwarzaj warunki do korozji stali (do rozwoju procesu korozyjnego niezbdny jest dostp tlenu). Szybko transportu czynnikw korozyjnych przez beton zaley od jego przenikalnoci, ktra jest powizana m.in. ze stopniem zawilgocenia. Na rysunku 1 przedstawiono schematycznie rozwj procesu korozji stali w betonie. Pocztkowo przy wysokim pH betonu i maym steniu jonw chlorkowych stal jest w stanie pasywnym i korozja zachodzi bardzo powoli. Do betonu wnikaj chlorki i dwutlenek wgla, lecz nie naruszaj jeszcze dziaania ochronnego warstwy pasywnej, a ich stenie przy powierzchni stali ronie. Przy przekroczeniu krytycznych wartoci stenia jonw chlorkowych lub pH nastpuje zniszczenie warstwy pasywnej i rozpoczyna si intensywna korozja stali. Powoduje ona zmniejszenie przekroju poprzecznego elementu, co moe prowadzi do zniszczenia konstrukcji.

edn z podstawowych przyczyn destrukcji elbetu jest korozja stali zbrojeniowej. Stal jest chroniona przed korozj przez alkaliczne rodowisko otaczajcego j betonu. W procesie wizania cementu portlandzkiego powstaje wodorotlenek wapniowy, ktry nadaje betonowi odczyn wysokoalkaliczny. Wodorotlenek ulega rozpuszczeniu w wodzie porowej, tworzc roztwr nasycony o pH 12,5. W tych warunkach na powierzchni stali zbrojeniowej, tworzy si szczelna warstewka pasywna, ktra silnie hamuje korozj. Otulina betonowa dziaa jak powoka ochronna i uniemoliwia wnikanie czynnikw korozyjnych z otoczenia. Ten naturalny mechanizm ochronny moe jednak w niesprzyjajcych warunkach zosta zakcony i korozja stali zbrojeniowej spowoduje zniszczenie konstrukcji elbetowej. Z upywem czasu beton podlega procesowi karbonatyzacji, prowadzcemu do obnienia jego wysokiej wartoci pH i zaniku warstwy pasywnej na stali. Zakada si, e zbrojenie przestaje by pasywowane ju przy pH < 11,5 i wwczas stal ulega korozji oglnej. Ze wzgldu na niejednorodno betonu korozja stali zachodzi bardzo nierwnomiernie. Przyczyn korozji stali zbrojeniowej s rwnie jony chlorkowe, ktre oddziauj nie tylko w rejonach nadmorskich. Ich rdem s te rodki odladzajce (dziaajce bezporednio na konstrukcje drogowe, mosty czy wiadukty), skadniki zanieczyszcze przemysowych. Jony chlorkowe powoduj lokalne zniszczenie warstwy pasywnej i powstanie niewielkich powierzchniowo, lecz gbokich uszkodze korozyjnych, tzw. werw. Pocztkowo bezobjawowy charakter korozji werowej moe mie bardzo gwatowny i niebezpieczny w skutkach przebieg. Przy
** Politechnika Warszawska, Wydzia Inynierii Ldowej ** Politechnika Warszawska, Wydzia Chemii

Rys. 1. Schemat rozwoju procesu korozji stali w betonie

inhibitory korozji. Inhibitory mog by dodawane w procesie wytwarzania mieszanki betonowej. Jest to dziaanie zapobiegawcze, gdy w nowych konstrukcjach elbetowych stal jest pokryta warstw pasywn i inhibitor jest niepotrzebny. Proces korozji rozpoczyna si, gdy stenie czynnikw korozyjnych przekroczy warto krytyczn. W ostatnich latach zaproponowano stosowanie migrujcych inhibitorw korozji (MCI migrating corrosion inhibitors). Zwizki te nanosi si na powierzchnie konstrukcji elbetowych naraonych na korozj. Przenikaj one przez otulin betonow do prtw zbrojeniowych i powoduj zahamowanie procesw korozji stali. Na rysunku 2 przedstawiono schematycznie rozwj procesu korozji stali po zastosowaniu migrujcych inhibitorw korozji. Inhibitor zosta wprowadzony do betonu po przekroczeniu krytycznych wartoci ste czynnikw korozyjnych i inicjacji procesu korozyjnego stali. W przypadku powierzchniowego wprowadzenia inhibitora (strzaka na rysunku) moment jego dziaania jest opniony ze wzgldu na konieczno transportu inhibitora przez otulin betonow i osignicia odpowiedniego stenia przy powierzchni stali. Po zastosowaniu inhibitora okres trwaoci konstrukcji wydua si (wzrost czasu do awarii o t).

Inhibitory korozji stali w betonie

W celu ochrony konstrukcji elbetowych przed korozj stosuje si m.in. metody: elektrochemiczne; iniekcyjne; polegajce na nakadaniu powok ochronnych na konstrukcj lub bezporednio na prty zbrojeniowe;

Rys. 2. Schemat rozwoju procesu korozji stali w betonie po zastosowaniu migrujcego inhibitora korozji: 0 bez inhibitora; 1 inhibitor MCI, oznacza moment zastosowania inhibitora
2 2007 (nr 414)

21

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

Migrujce inhibitory korozji to prosta i tania technika ochrony konstrukcji elbetowych przed korozj. Wzbudza due zainteresowanie praktykw. Stosuje si je w przypadku istniejcych konstrukcji elbetowych, w ktrych proces korozyjny ju si rozpocz lub dopiero moe si rozpocz. Oczekuje si, e dodatek inhibitora opni moment zapocztkowania korozji lub zatrzyma rozpoczty ju proces korozyjny (jest to wic dziaanie naprawcze). Efekt ochronny powinien by wyrany przy niewielkim steniu inhibitora i znacznym steniu czynnikw korozyjnych i utrzymywa si przez dugi czas. Wprowadzenie inhibitorw nie powinno niekorzystnie wpywa na fizykochemiczne waciwoci betonu, tj. wytrzymao czy mikrostruktur. drofobowe) i agresywnych jonw z powierzchni stali. Preparaty handlowe dostpne na rynku zawieraj zwykle mieszaniny inhibitorw. Wykorzystuje si w ten sposb synergi dziaania rnych zwizkw, np. zwizki uszczelniajce beton nie tylko utrudniaj wnikanie czynnikw korozyjnych, lecz take ograniczaj odparowanie lub wymywanie innych inhibitorw. tyczn warto, mona oczekiwa wyszej skutecznoci ich dziaania. Migrujce inhibitory korozji mog by nanoszone na elementy elbetowe jako skadniki zapraw naprawczych lub w postaci zawiesin wodnych (rysunek 3). Niezalenie od sposobu nanoszenia, inhibitory MCI zawsze powinny dociera do prtw zbrojeniowych. W tabeli 3 zestawiono czynniki wpywajce na skuteczno dziaania migrujcych inhibitorw korozji. Wane s m.in. dawki inhibitora; jego ilo, jaka dostaa si do betonu i powierzchni stali zbrojeniowej. Ocena skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji moe by zarwno rozbiena, jak i sprzeczna. Jednym z problemw jest lotno stosowanych zwizkw oraz moliwo ich odparowania z powierzchni betonu. W celu uniknicia takiego zjaStan stali szybko korozji zniszczenia korozyjne brak Stosowanie inhibitorw

Zasady stosowania
W tabeli 2 wskazano, w jakich warunkach zasadne jest uycie migrujcych inhibitorw korozji. Ich stosowanie moe przynie oczekiwane efekty, jeli zostan wprowadzone we wczesnej fazie procesu korozyjnego, gdy zniszczenie stali zbrojeniowej jest jeszcze niewielkie. W zwizku z tym istnieje konieczno monitorowania procesw korozyjnych stali zbrojenioStan betonu Stenie chlorkw i/lub postp karbonatyzacji Znacznie poniej wartoci krytycznych Bliskie wartociom krytycznym Przekraczajce wartoci krytyczne przez krtki czas Przekraczajce wartoci krytyczne przez duszy czas

Charakterystyka migrujcych inhibitorw korozji

Jako migrujce inhibitory korozji stali w betonie stosuje si m.in. aminoalkohole, aminy, kwasy karboksylowe, fluorofosforany, a take azotany (III) (obowizujca obecnie nazwa azotynw). W tabeli 1 scharakteryzowano dziaanie tych zwizkw. Rni si one zdolnoci penetracji betonu i wykazuj odmienne mechanizmy hamowania korozji stali. Dziaanie ochronne migrujcych inhibitorw jest zwizane ze spowalnianiem reakcji korozyjnych na powierzchni stali i obnieniem przepuszczalnoci otuliny betonowej. Inhibitory zmniejszaj szybko korozji stali przez wzmacnianie tlenkowych warstw pasywnych, odbudowanie zniszczonych warstw pasywnych (repasywacja), tworzenie warstw adsorpcyjnych i wypieranie wody (warstwy hyGrupa inhibitorw Aminy i aminoalkohole Azotany (III) azotyny Fluorofosforany Zdolno penetracji betonu znaczna

Tabela 2. Zasadno stosowania migrujcych inhibitorw korozji

znikoma stal pokryta warstwa pasywn znikoma stal pokryta brak warstw pasywn pocztek intensywnej korozji niewielkie warstwa pasywna zniszczona zaawansowana korozja stali znaczne pozbawionej warstwy pasywnej

niepotrzebne wskazane wskazane nieskuteczne

wej za pomoc powszechnych metod elektrochemicznych, a coraz czciej bardziej wyrafinowanych technik, ni pomiar potencjau korozyjnego stali. Potrzebne jest te monitorowanie stopnia skaenia betonu (stenia chlorkw, postpu karbonatyzacji). W przypadku gdy aplikacja inhibitorw korozji nastpi, zanim stenie czynnikw korozyjnych przekroczy kryUwagi aplikacyjne zwizki trujce i bardzo lotne ryzyko odparowania zwizki trujce, moliwo wymywania z betonu

Tabela 1. Charakterystyka podstawowych grup migrujcych inhibitorw korozji

Mechanizm dziaania ochronnego tworzenie warstwy adsorpcyjnej na powierzchni stali ograniczajcej dostp czynnikw korozyjnych wzmacnianie tlenkowej warstwy pasywnej, odbudowanie uszkodzonej warstwy pasywnej uszczelniane betonu przez tworzenie trudno rozpuszczalnych zwizkw w porach uszczelniane betonu przez tworzenie trudno rozpuszczalnych zwizkw w porach

znaczna

maa

Kwasy karboksylowe

maa

wiska, a w efekcie zwikszenia skutecznoci zabiegu, po naoeniu zaprawy naprawczej lub zawiesiny wodnej zawierajcej inhibitory korozji, grn powierzchni konstrukcji elbetowych pokrywa si woskami syntetycznymi, ktre utrudniaj ich odparowywanie z konstrukcji. Stosuje si rwnie dodatki, tworzce trudno rozpuszczalne produkty, blokujce pory betonu i uniemoliwiajce odparowanie inhibitora. Literatura podaje rwnie rozbiene informacje na temat mechanizmu dziaania ochronnego oraz szybkoci dyfuzji migrujcych inhibitorw korozji w betonie. Przypuszczano, e lotne zwizki organiczne (aminy i aminoalkohole) bd szybko wnika do betonu w fazie gazowej. Przewaa jednak pogld, e transport tych zwizkw odbywa si gwnie przez dyfuzj ich rozpuszczonych form w fazie wodnej. Informacje o duej szybkoci wnikania migrujcych inhibitorw okazay si

22

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

i na wiecie, w celu ochrony mostw, wiaduktw i budynkw publicznych. Wtpliwoci co do mechanizmu dziaania inhibitorw spowodoway, e preparaty handlowe okrelane do niedawna jako migrujce inhibitory korozji, s obecnie nazywane inhibitorami stosowanymi powierzchniowo lub systemami powokowo-inhibitujcymi. Dziaanie migrujcych inhibitorw korozji jest przedmiotem intensywnych bada prowadzonych w wielu laboratoriach, w tym w Politechnice Warszawskiej pod kierunkiem prof. Lecha Czarneckiego.

Rys. 3. Schemat migracji inhibitorw jako skadnikw zapraw naprawczych lub zawiesin wodnych do elementu elbetowego Tabela 3. Czynniki wpywajce na skuteczno migrujcych inhibitorw korozji stali zbrojeniowej (wpyw danego czynnika okrelony jest przy zaoeniu staoci pozostaych czynnikw)
Czynnik Moment dodania inhibitora Wpyw wysza skuteczno, gdy inhibitor zostanie dodany przed inicjacj korozji; ograniczona skuteczno, gdy korozja zostaa ju zapocztkowana Stenie chlorkw w betonie spadek skutecznoci przy wikszym steniu chlorkw; wany jest stosunek ste jonw chlorkowych i inhibitora Postp karbonatyzacji spadek skutecznoci przy obnieniu pH betonu wskutek karbonatyzacji Przepuszczalno betonu wysza skuteczno dla szczelnych betonw Trwao inhibitora w betonie stopniowy spadek skutecznoci wskutek odparowania, wymywania lub zuywania si inhibitora; konieczno powtarzania aplikacji inhibitora

Podsumowanie
Ze wzgldu na problemy podczas eksploatacji wielu obiektw budowlanych prace badawcze zwizane z migrujcymi inhibitorami korozji s potrzebne i uzasadnione. W szczeglnoci badania te powinny by ukierunkowane na okrelenie skutecznoci dziaania inhibitorw w warunkach odwzorowujcych ich praktyczne zastosowanie, tj. w przypadku zaawansowanej korozji stali. Wane jest te okrelenie trwaoci efektu ochronnego. Innym kierunkiem bada powinno by okrelenie minimalnego stenia inhibitorw, zapewniajcego skuteczn i trwa napraw elementw elbetowych. Wobec wielu sprzecznoci na temat skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji i wci niepenego poznania mechanizmu ich dziaania wskazane jest zachowanie ostronoci przy podejmowaniu decyzji o ich zastosowaniu. Autorzy bior udzia w realizacji projektu finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, w ramach ktrego prowadzone s badania modelowe wybranych migrujcych inhibitorw korozji. Okrelane s podstawowe czynniki decydujce o dziaaniu ochronnym inhibitorw, takie jak szybko transportu inhibitora w betonie, skuteczno inhibitowania procesu korozyjnego i wpyw na waciwoci betonu.

przesadzone. Wspczynnik dyfuzji aminoalkoholi w betonie wg rnych danych wynosi 1012 108 cm2/s i nie jest wikszy ni wspczynnik dyfuzji jonw chlorkowych, natomiast szybko transportu takich inhibitorw przez beton od kilkudziesiciu mm/dzie do mniej ni 1mm/dzie. Podobnie skuteczno inhibicji w betonie szacowana jest przez niektrych naukowcw na ok. 80% (spadek szybkoci korozji o tak warto po dodaniu inhibitora), inni za stwierdzaj nieznaczny wpyw lub wrcz brak efektu ochronnego (przyspieszanie korozji) po wprowadzeniu inhibitorw. Skuteczno dziaania inhibitora zaley od stenia jonw chlorkowych i stopnia karbonatyzacji otuliny (tabela 3). W tym przypadku dane literaturowe s rwnie bardzo rozbiene. Podawane s bardzo rnice si wartoci maksymalnego stenia chlorkw (od 0,4 do 3% w stosunku do masy cementu), przy ktrych inhibitory s skuteczne. Podawane w nielicznych pracach okresy (dni lata), po ktrych stwierdzono pojawienie si inhibitora na okrelonej gbokoci otuliny, nie s miarodajne, bo efekt inhibicji wystpuje dopiero po osigniciu okrelonego stenia inhibitora przy powierzchni stali, zalenego od stopnia skaenia chlorkami i karbonatyzacji betonu.

Bez tych informacji trudno jest oszacowa skuteczno stosowania inhibitorw w warunkach, gdy proces korozji stali zosta ju zapocztkowany. Zaprezentowane rozbienoci dotyczce skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji stali w betonie tumaczy si przede wszystkim rnicami w stosowanej metodyce badawczej (badania betonw rnej jakoci, przepuszczalnoci, przy rnych naraeniach korozyjnych, rne dawki i sposoby aplikacji inhibitorw oraz odmienne metody okrelania skutecznoci inhibicji), co utrudnia porwnanie. Ponadto istniej do znaczne rnice w ocenie skutecznoci dziaania inhibitorw w modelowych badaniach prowadzonych w laboratoriach badawczych oraz w rzeczywistych warunkach. Wyniki bada wskazuj, i skuteczno inhibitorw okrelana na podstawie bada laboratoryjnych w roztworach symulujcych, pomijajcych faz transportu inhibitora przez beton, jest wysza ni w badaniach polowych, w ktrych migrujce inhibitory korozji s czsto stosowane wraz z innymi metodami ochrony (np. zabezpieczenia powierzchniowe woski syntetyczne), co utrudnia miarodajn ocen samego efektu inhibicji. Pomimo sprzecznych opinii o skutecznoci dziaania migrujcych inhibitorw korozji s one stosowane w Polsce

Podzikowania
Autorzy wyraaj wdziczno prof. Lechowi Czarneckiemu za inspiracj i merytoryczn opiek.
Praca finansowana ze rodkw na nauk w latach 2005 2008 jako projekt badawczy nr 4 TO7 E 04829.

2 2007 (nr 414)

23

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

prof. dr in. Andreas H. Gerdes*

Impregnacja betonu za pomoc silanw

Tabela 1. Waciwoci testowanych impregnatw
Produkt Napicie Lepko powierzch- dynamiczniowe na [mP*s] [mN/m] 22,7 23 25,5 0,95 2,08

kuteczn metod zapobiegajc przedostawaniu si do betonu wodnych roztworw soli drog podcigania kapilarnego s organiczne komponenty krzemianowe, tzw. silany. O dugoterminowym ich dziaaniu decyduje gboko penetracji i zawarto substancji aktywnej, ktre mona scharakteryzowa za pomoc profili penetracji. Ksztat profili penetracji zaley od: czasu kontaktu silanu z powierzchni betonu; reaktywnoci chemicznej uytych silanw; typu zastosowanego rozpuszczalnika. W celu przywrcenia uszkodzonej struktury betonu do stanu pierwotnego naley: 1) usun warstw zewntrzn metod oczyszczania wysokocinieniowego za pomoc wody; 2) oczyci powierzchni i nanie warstw wzmacniajc; 3) naoy now warstw zewntrzn w celu odbudowy betonu.

Propylotrietoksysilan Izo-butylotrietoksysilan n-oktylotrietoksysilan n-oktylotrietoksysilan emulsja wodna

27,9

15

dzinach ulega hydrolizie i rozkada si na rozpuszczalne w wodzie silanole oraz etanol. W rzeczywistoci w rwnaniu na gboko penetracji naley zastpi napicie powierzchniowe L napiciem midzyfazowym SL. Napicie midzyfazowe nie jest wartoci sta; maleje podczas przesikania silanu do porw, co mona wytumaczy reakcjami chemicznymi silanw. Zmniejszenie napicia midzyfazowego (rysunek 2) powoduje nawet niewielka ilo alkoholu (> 5% ciaru). Na skutek zmniejszenia wspczynnika

Badania
W celu scharakteryzowania przenikania impregnatw w wewntrzn struktur kapilarn betonu przeprowadzono dowiadczenia z rnymi silanami. Wybrane produkty i ich waciwoci zestawiono w tabeli 1. Badano prbki betonu z mieszanki betonowej o w/c odpowiednio 0,35, 0,40, 0,45 i 0,50, wykonanej na bazie kruszywa o maksymalnej frakcji 16 mm, cementu portlandzkiego CEM I 42.5 (zawarto 350 kg/m3). Boczne powierzchnie prbek uszczelniono klejem na bazie ywicy epoksydowej i wysuszono do staej masy. Zanurzano je w rnych impregnatach na 24 h i wyznaczano poziom poboru pynu, a nastpnie wartoci poboru roztworu wodnego impregnatu w g/m2 i oznaczono je jako funkcj pierwiastka kwadratowego dugoci kontaktu wg wzoru:
x=

gdzie: x gboko penetracji [m]; reff efektywny promie poru [m]; L napicie powierzchniowe cieczy [mN/m]; l lepko dynamiczna cieczy [mPas]; Al wspczynnik absorpcji cieczy [kg/m2s]; t dugo kontaktu [s]. Na rysunku 1 przedstawiono przebieg dowiadczenia z reagentem.

Wyniki bada
Na rysunku 1 pokazano wyniki dowiadcze w przypadku stosowania rnych silanw. Absorpcja wody odpowiada stosunkowi pierwiastka kwadratowego czasu w cigu 24 h, natomiast absorpcja silanu po 6 8 h znacznie odbiega od idealnej krzywej absorpcji. Stopie wystpowania odchyle zaley od typu silanu. Silan wsika w beton na skutek podcigania kapilarnego i formuje granic midzyfazow: ciecz/ciecz (silan/woda), a nie ciao stae/ciecz (stwardniay zaczyn cementowy/silan). Po kilku go-

Rys. 2. Napicie midzyfazowe mieszaniny etanolu i wody

L reff t lub x = Ai t 2 l

* Uniwersytet Nauk Stosowanych, Karlsruhe, Niemcy

Rys. 1. Pobr kapilarny rnych cieczy

absorpcji cieczy nastpuje odchylenie absorpcji silanw od idealnej linii absorpcji w zalenoci od reaktywnoci chemicznej silanw. Reakcje chemiczne zachodzce w porach betonu mog by podzielone na dwie grupy: hydroliza trialkoksilanw do silantrioli i etanolu. W kolejnym stadium nastpuje kondensacja silantrioli do siloksylanw, ktre s zwizane z elami CSH. Stadium decydujcym o polimeryzacji silanw jest reakcja hydrolizy. Wspczynnik hydrolizy zaley od: wartoci pH hydroliza moe by katalizowana przez wspczynnik pH, reakcja zachodzi najwolniej przy pH 7. Kada zmiana pH o 1 w skali pH w ktrymkolwiek kierunku powoduje dziesiciokrotne zwikszenie wspczynnika hydrolizy; struktura grup alkoksylowych due grupy alkoksylowe wolniej ulegaj hydrolizie ni mae; wspczynnik hydrolizy w przypadku grup metoksylowych jest ok. 5 razy wikszy ni grup etoksylowych; struktura grupy alkilowej wraz ze zwikszajc si liczb atomw C

24

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

zmniejsza si wspczynnik hydrolizy; przeszkoda przestrzenna krzemu w rozgazionych czsteczkach, takich jak grupy izobutylowe, prowadzi do zmniejszenia reaktywnoci. Wspczynnik hydrolizy wzrasta w nastpujcej kolejnoci: izo-butyl >> n-octyl >> propyl; w takiej samej kolejnoci zmniejsza si wpyw czasu dla badanych silanw w przypadku odchyle od idealnej linii absorpcji w zalenoci od reaktywnoci chemicznej silanw. W celu scharakteryzowania kinetyki procesu hydrolizy przeprowadzono rne dowiadczenia za pomoc tzw. urzdzenia reakcyjnego. Ustalono, e nie wystpuje ulatnianie si silanw, wykryto wycznie etanol. Maksymalne wartoci uwalnianego etanolu zaobserwowano po 8 h w przypadku propylotrietoksysilanu, po 16 h w przypadku izo-butylotrietoksysilanu i po 7,5 dniach w przypadku oktylotrietoksysilanu. Wyniki te s niezgodne z zaoeniem sformuowanym dla wspczynnika hydrolizy. Istniej rwnie znaczne rnice w iloci etanolu uwalnianego podczas hydrolizy propylotrietoksysilanu lub izobutylotrietoksysilanu oraz izo-oktylotrietoksysilanu. Z porwnania teoretycznych iloci uwolnionego etanolu z wynikami otrzymanymi na podstawie analizy chemicznej wynika, e prawie 100% propylotrietoksysilanu oraz izo-butylotrietoksysilanu i tylko ok. 50% izo-oktylotrietoksysilanu reaguje i formuje polisiloksan, znany rwnie jako ywica krzemowa. Wskazuje to, e budowa chemiczna badanych silanw silnie wpywa na ich reakcje chemiczne. W celu wyjanienia mechanizmw chemicznych, ktre pojawiaj si podczas reakcji chemicznych, wykonano badania dystrybucji polisiloksanw w kolumnie za pomoc metody spektroskopii w podczerwieni z transformacj Fouriera (FT-IR). Wyniki przedstawiono na rysunku 3. W przypadku propyltrietoksysilanu profil penetracji jest zupenie inny ni profil izo-oktylosiloksysilanu. Oznacza to, e nie tylko wspczynnik hydrolizy jest w znacznym stopniu uzaleniony od struktury chemicznej, ale rwnie interakcje pomidzy makroczsteczkami. W ostatnich latach do impregnowania betonw, przede wszystkim ze wzgldw ekologicznych, zalecano i stosowano wodne emulsje silanowe o niskiej lepkoci. Dowiadczenia praktyczne i laboratoryjne wykazay, e gboko pene-

adsorpcja emulgatora emulgator moe by absorbowany na powierzchni przez pory kapilarne; stenie pozostaego w roztworze emulgatora nie jest wystarczajce do stabilizacji emulsji. W zwizku z tym nie powinno si zaleca stosowania emulsji do impregnowania materiaw zawierajcych cement.
Rys. 3. Dystrybucja siloksanu w kolumnie

Zastosowanie rodkw impregnujcych w praktyce

W przeszoci uwaano, e jednokrotne pokrycie powierzchni betonu rodkiem impregnujcym zapewnia wystarczajce zabezpieczenie. Impregnaty nakadano za pomoc aparatw natryskujcych aerozol bez powietrza. Maksymalna gboko penetracji substancji aktywnej wynosia 2 mm i dlatego stosowano rnorodne procedury i produkty zwikszajce gboko penetracji. Obecnie sposoby nakadania rodkw impregnujcych dzieli si na dwie grupy: nakadanie rodkw impregnujcych o znacznej lepkoci, w postaci kremw, elw i past, technik natryskiwania lub nakadania wakiem; kilkakrotne nakadanie rodka impregnujcego zawierajcego 100% silanu, o niewielkiej lepkoci, technik natryskiwania. Wybr metody nanoszenia rodka impregnujcego zaley od indywidualnych cech obiektu oraz moliwoci finansowych. Szybk i pewn metod kontroli jakoci jest spektroskopia w podczerwieni z transformacj Fouriera (FT-IR), co potwierdzaj badania (rysunek 5). Profile penetracji otrzymane dla dwch prbek pobranych w dwch rnych miejscach ciany s bardzo zblione do linii wzorcowej, co oznacza, e osignito zamierzony efekt.

tracji nie przekracza 0,5 1 mm przy czasie kontaktu 24 h. Profile penetracji ustalone metod radiografii neutronowej w dowiadczeniu ze ssaniem kapilarnym wskazuj, e gboko penetracji cieczy wynosi ok. 3 mm podczas kontaktu w czasie 4 h i 7 mm podczas kontaktu w czasie 24 h (rysunek 4).

Rys. 4. Profile penetracji cieczy betonu podczas stosowania emulsji obserwowane metod radiografii neutronowej

Z danych dowiadczalnych wynika, e podczas procesu podcigania zachodzi na powierzchni betonu proces demulsyfikacji, zapobiegajcy przenikaniu silanw do wewntrznych struktur. W efekcie oddzielania stanw woda wsika tylko w zewntrzn warstw betonu, natomiast silan odparowuje na powierzchni betonu. Przyczyn oddzielania stanw s nastpujce zjawiska: efekt filtra materiay porowate, takie jak beton z porami rednicy 01 10 mog dziaa jak filtr oddzielajcy czstki silanu w stanie uwodnionym; efekt elektrolitu kationy rozpuszczone w roztworze w porach mog destabilizowa emuslj przez redukcj si odpychajcych pomidzy czsteczkami; efekt skadnikw organicznych niektre skadniki, takie jak alkohole, dziaaj jak demulgatory;

Rys. 5. Wyniki kontroli jakoci w praktyce (dokoczenie na str. 33)

2 2007 (nr 414)

25

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

dr Bogumia Chmielewska* mgr in. Jerzy Koper**

Naprawa rys w konstrukcjach elbetowych metod iniekcji

noszenia przebiegu rys. Kada rysa powinna by ponumerowana i opisana. Opis powinien zawiera informacje umoliwiajce identyfikacj elementu obiektu i przebiegu rysy. W przypadku gdy przyczyn spka jest korozja zbrojenia, naley okreli jego pooenie przez usunicie warstwy betonu i bezporedni obserwacj stali oraz otaczajcego j betonu. Wykrywanie pustek w betonie przez lokalizacj guchego dwiku podczas ostukiwania powierzchni motkiem stosuje si w przypadku defektw usytuowanych pytko pod powierzchni. Wiksze moliwoci wykrycia rys i pustek w betonie, okrelenia gbokoci przebiegu rys widocznych na powierzchni, daj metody nieniszczce, m.in. metoda ultradwikowa i badanie radiograficzne. Umoliwiaj one zlokalizowanie obszarw betonu, ktre wymagaj bardziej szczegowej oceny, np. przez wykonanie otworu rdzeniowego i pobranie prbki do ogldzin, co pozwoli bezporednio zmierzy szeroko i gboko rys. Ogldziny i analiza materiau prbki umoliwiaj identyfikacj mechanizmu powstawania rys, przyczyn ewentualnie stwierdzonej korozji. Rdzenie, w ktrych stwierdzono rysy, nie mog by uyte do okrelenia wytrzymaoci betonu na ciskanie, jednak mona na ich podstawie oceni skad betonu, stan powierzchni rys, rodzaj zalegajcych zanieczyszcze i osadw. Wycinanie rdzeni osabia jednak konstrukcj, co moe by przyczyn zawenia obszaru wykonywania odwiertw.

aprawa metod iniekcji polega na wprowadzeniu materiau iniekcyjnego w miejsca niecigoci materiaowej betonu i wypenieniu pustek. W artykule jest kontynuowana tematyka zaprezentowana przez autorw w nr. 12/2006 Materiaw Budowlanych oraz na Warsztatach Pracy Projektanta Konstrukcji Ustro 2006. Zalecenia dotyczce zastosowania iniekcji jako metody naprawy konstrukcji betonowych oraz wymagania dotyczce materiaw iniekcyjnych zawarte s w normach serii PN-EN 1504 Wyroby i systemy do ochrony i napraw konstrukcji betonowych. Iniekcja jest take przedmiotem opracowa Amerykaskiego Instytutu Betonu (ACI).

Analiza stanu technicznego naprawianej konstrukcji betonowej

Przed przystpieniem do naprawy konstrukcji betonowej niezbdne jest przeprowadzenie diagnostyki budowli i przygotowanie projektu naprawy. Ocena stanu technicznego konstrukcji wymaga analizy dokumentacji technicznej i ogldzin obiektu. Sprawdza si jako betonu i grubo otuliny zbrojenia oraz czy aktualne obcienia, ktre oddziauj na konstrukcj, odpowiadaj projektowanym. W przypadku braku dokumentacji przeprowadza si inwentaryzacj w celu okrelenia rodzaju i rozkadu zbrojenia czy przebiegu kabli sprajcych. Zarysowania konstrukcji naprawianej widoczne s z reguy na powierzchni (fotografia 1) i dlatego prace wstpne polegaj na jej czyszczeniu przez odkucie lub umycie wod. Pomocne w prowadzeniu prac, szczeglnie na duej powierzchni, jest przygotowanie siatki regularnych linii do na-

Wykonywanie iniekcji
Prace przygotowawcze. Ocena stanu konstrukcji, przyczyn uszkodze i inwentaryzacja rys jest podstaw do przygotowania projektu naprawy, ktry powinien uwzgldnia rodzaj obiektu, jego kubatur, funkcj, zalecenia dotyczce uytkowania, oraz okrela m.in.: harmonogram prac iniekcyjnych; niezbdny personel; zestawienie sprztu do iniekcji; rodzaj materiaw iniekcyjnych i pomocniczych; rodzaj i rozmieszczenie kocwek iniekcyjnych (pakerw); technik naprawy, bezpieczestwo i higien prac; sposb przeprowadzenia kontroli jakoci. Przed rozpoczciem prac iniekcyjnych naley przygotowa powierzchni i wntrze rys, ustali rozstaw pakerw, sposb ich montau i oceni, czy trzeba zamkn powierzchniowo rysy. Zanieczyszczenia rys usuwane s przez odessanie (nie zatyka si mikrorys) lub, jeeli rysa przebiega na wskro, za pomoc spronego powietrza. W przypadku gdy jest to konieczne (i po rozpoznaniu ogranicze wykonania zabiegu), rys mona przepuka wod, alkoholem lub rodkiem myjcym, a nastpnie usun roztwr spronym powietrzem i przesuszy rys. Przepukanie rys wod pod cinieniem jest zalecane, gdy materiaem iniekcyjnym jest zaczyn cementowy.

Fot. 1. Charakterystyka rys: a) oznaczenie pooenia; b) pomiar szerokoci; c) badanie gbokoci i stanu rys w konstrukcji
** Politechnika Warszawska ** Polbet Sp. z o.o.

26

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Przesklepienie rys zapobiega wyciekowi materiau iniekcyjnego przed zwizaniem. Czynno ta jest zalecana w celu uzyskania wymaganego cinienia w przypadku iniekcji monolityzujcej konstrukcj, gdy powstae poczenie ma przenosi naprenia. Rys mona zostawi otwart lub czciowo otwart, jeeli jest wilgotna lub zawodniona, a iniekcja prowadzona jest za pomoc szybkowicej ywicy poliuretanowej. W zalenoci od rodzaju rys oraz przyjtej technologii iniekcji do uszczelnienia stosowane s: gips, szpachlwki cementowe, polimerowo-cementowe lub szybkowice, wymagajce suchego podoa szpachlwki ywiczne. Powinny charakteryzowa si dobr przyczepnoci do podoa (>1,5 MPa). W niektrych przypadkach niezbdne jest poszerzenie, a nawet rozkucie rysy (w ksztacie litery V) po obu jej krawdziach. W zalenoci od wybranej metody iniekcji jako kocwki iniekcyjne stosowane s pakery naklejane lub mocowane wgbnie. Mog one by jednorazowe lub wielokrotnego uycia, np. do iniekcji eli akrylowych lub zaczynw mineralnych. Sposb ich mocowania przedstawiono na rysunku 1 i 2. W przypadku pakerw naklejanych w rys wbity zostaje metalowy prcik, a nastpnie nakadany jest paker, ktry przykleja si za pomoc kleju epoksydowego. Drono kocwki zapewniona jest po zwizaniu kleju i wyjciu drucika. Istotne jest odpowiednie przygotowanie powierzchni do przyklejenia pakera: oczyszczenie powierzchni i obrzea rysy np. przez szlifowanie i jeeli to konieczne odtuszczenie oraz zagruntowanie podoa betonowego. Odlego midzy pakerami powinna by mniejsza od gruboci (d) iniektowanego elementu (ok. 0,9d) lub od gbokoci iniektowanej rysy. Ze zmniejszaniem si rozwartoci rys odstpy te powinny male: przy szerokoci rys poniej 0,2 mm orientacyjny odstp miedzy pakerami wynosi ok. 15 cm, a gdy rozwarto rys wynosi powyej 1 mm, rozstp ten mona zwikszy do ok. 50 cm. W zalenoci od sposobu montau wyrnia si pakery wgbne: udarowe (wbijane w rys), najczciej z tworzyw sztucznych; otworowe: stalowe lub aluminiowe, mocowane w wywierconych otworach za pomoc gumowych piercieni; mocowane rcznie (rubowe) lub maszynowo (popnit); po wywierceniu otworw konieczne jest ich oczyszczenie z pozostaych w nich zwiercin. Na fotografii 2 przedstawiono rodzaje pakerw iniekcyjnych. Poczenie kocwki iniekcyjnej z urzdzeniem iniekcyjnym odbywa si przez kalamitki zaopatrzone w wentyle zwrotne, ktre zapobiegaj wypywowi materiau. Rozmieszczenie i rednica otworw iniekcyjnych zale od rodzaju naprawianego elementu, rodzaju stosowanych pakerw oraz od geometrii rys. Pakery rozmieszcza si zwykle naprzemiennie wzdu przebiegu rysy, w odstpach odpowiadajcych 1/2 gruboci elementu. Powinny

Fot. 2. Pakery iniekcyjne: a) naklejany; b) otworowy wbijany; c) otworowy rozprny; d) otworowy z przeduk; e) pistolet iniekcyjny

Rys. 1. Sposb montowania pakerw naklejanych

Rys. 2. Sposb montowania pakerw wgbnych

przecina rys najlepiej pod ktem 45, w poowie gruboci iniektowanego elementu konstrukcyjnego. W elementach znacznej gruboci otwory iniekcyjne mog by usytuowane w dwch rzdach i pod rnymi ktami, dobranymi tak, aby maksymalnie zwikszy moliwo penetracji. Dopuszczalne jest rwnie przeduanie otworw za pomoc wierta o mniejszej rednicy. Naley zachowywa zasad, aby odlego midzy dwiema kocwkami iniekcyjnymi bya rwna lub mniejsza od zasigu penetracji materiau iniekcyjnego w naprawianym elemencie. Przed rozpoczciem iniekcji badana jest drono wykonanych otworw oraz szczelno miejsca zamontowania pakerw, np. za pomoc suchego powietrza lub wody. Przebieg iniekcji. Iniekcj rozpoczyna si od najniej pooonego pakera (w przypadku rys pionowych) lub od pakera skrajnego (w przypadku rys poziomych). Kocwka pakera jest zakrcana, gdy iniekt wypynie z nastpnego otworu. Otwr taki staje si kolejnym punktem iniekcji. Iniekcja powinna by prowadzona w kolejnych otworach w miar wypeniania si rysy materiaem iniekcyjnym. W przypadku braku iniektu w ssiednim otworze naley iniekcj powtrzy w otworze poprzednim lub wywierci nowy otwr iniekcyjny. W celu uzyskania penej skutecznoci konieczne jest przeprowadzenie reiniekcji, tzn. ponownego doiniektowa2 2007 (nr 414)

27

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

nia ju zainiektowanych otworw. Przyczyn jest skurcz chemiczny i cieplny wicych materiaw lub jak w przypadku poliuretanw, spienienie materiau. Zabieg ten naley przeprowadzi przed zakoczeniem procesu elowania ywic w rysie (z wyjtkiem szybkowicych ywic spienialnych), a w przypadku iniektu cementowego w czasie co najwyej do pocztku wizania cementu. W przypadku zaczynw cementowych wypeniania szczeliny jest zakoczone, gdy otwr nie wchania mieszanki w cigu ok. 20 min. Po zakoczeniu robt pakery naley usun. Pakery z tworzyw sztucznych mona odci przy powierzchni, metalowe usuwa si z konstrukcji, a pozostae po nich otwory wypenia uszczelniajc zapraw szybkowic. Dopuszcza si wkrcenie pakerw gboko, tak aby nie korodoway. Pakery naklejane s odbijane. Powierzchniowe uszczelnienie rys jest usuwane, a otwory i uszkodzenia naprawiane. Urzdzenia do prowadzenia prac iniekcyjnych mona podzieli na zbiorniki iniekcyjne oraz pompy rczne i mechaniczne: elektryczne, hydrauliczne, pneumatyczne, spalinowe. Zbiorniki iniekcyjne stosuje si do iniekcji grawitacyjnej. Innym rodzajem zbiornikw s zbiorniki cinieniowe, w ktrych zaczyn iniekcyjny jest toczony za pomoc spronego powietrza o cinieniu < 0,5 MPa. Rczne lub none pompy iniekcyjne stosowane s przy naprawie maej iloci rys lub w miejscach mao dostpnych. Pompy cinieniowe mog by tokowe, membranowe, limakowe, kolanowe i prniowe. W zalenoci od rodzaju podawanego materiau wyrnia si urzdzenia jednokomponentowe i dwu- lub wicej komponentowe z moliwoci doboru ilociowego skadu mieszanki. W przypadku pomp jednokomponentowych materia iniekcyjny po wstpnym wymieszaniu jest wlewany do zasobnika pompy, a nastpnie zasysany i toczony wem wysokocinieniowym do pistoletu iniekcyjnego. Pompy takie s bardzo proste w obsudze i w konserwacji, jednake istotnym ograniczeniem pracy jest czas elowania mieszanki. Pompy dwukomponentowe wyposaone s w dwa niezalene zbiorniki i dwie oddzielne instalacje toczce, ktre cz si przed kocwk iniekcyjn w mieszalniku statycznym. nych prac iniekcyjnych s dane zawarte w dokumentacji roboczej oraz wizualne sprawdzenie skutecznoci wypenienia. Dokumentacja obejmuje m.in. inwentaryzacj rys, ich stan zawilgocenia, temperatur otoczenia i warunki podczas prowadzenia prac, liczb pakerw, ich rozmieszczenie i rodzaj, warto cinienia pocztkowego i kocowego, ilo wtoczonego iniektu oraz uwagi o procesie iniekcji. Wskazane jest, aby w dokumentacji znalaza si informacja dotyczca osoby prowadzcej prace iniekcyjne oraz osoby nadzorujcej je i kontrolujcej. Powinien by osobny zapis przebiegu iniekcji kadej iniektowanej rysy oraz szkic przedstawiajcy rys i rozstaw wentyli iniekcyjnych. O potrzebie wykonania dokumentacji decyduje zleceniodawca. Poza analiz dokumentacji najczciej stosowanym sposobem kontroli skutecznoci zabiegw iniekcyjnych jest wykonanie wierce w miejscu iniekcji. Ocenia si stopie wypenienia rys oraz wytrzymao betonu na rozciganie przy rozupywaniu. Innym sposobem jest wykonanie bada nieniszczcych.

Bdy w praktyce napraw metod iniekcji

Czstym bdem podczas prowadzenia iniekcji jest nieprzestrzeganie zalece producenta dotyczcych warunkw stosowania i przechowywania materiaw. Temperatura i skad mieszanki decyduj o lepkoci, czasie wizania i stopniu usieciowania, a wic waciwociach mechanicznych materiau. Dostawca zobowizany jest okreli te warunki w karcie materiaowej. Obecno wody w rysach lub jej brak wpywaj na sposb prowadzenia i skuteczno zabiegw iniekcyjnych. Wykonanie iniekcji monolityzujcej materiaem epoksydowym w obecnoci wody moe spowodowa niezwizanie kompozytu iniekcyjnego lub obnienie jego waciwoci mechanicznych i przyczepnoci do betonu. W takim przypadku skuteczno wykonanego zabiegu iniekcyjnego jest znikoma. Konieczne jest wczeniejsze osuszenie rys lub zastosowanie specjalnych ywic epoksydowych do podoy wilgotnych. Nawet w przypadku zaczynw na bazie cementw nadmierna ilo wody w rysie moe spowodowa niekorzystn zmian stosunku wodno-cementowego, wypukiwanie cementu i w efekcie niewaciwe wizanie. Przy wykonywaniu iniekcji zaczynami cementowymi lub polimerowo-cementowymi wskazane jest przed rozpoczciem prac nawilenie suchych rys w celu zapobieenia odcigania przez beton wody z zaczynu cementowego. Czasami, w przypadku stosowania ywic poliuretanowych wysoko spienialnych, korzystne jest rwnie wprowadzenie wody w rysy przed rozpoczciem prac iniekcyjnych w celu efektywnego wykorzystania zjawiska przyrostu objtoci w czasie wizania. Kontrola obecnoci wilgoci i wody w rysach ma due znaczenie w przypadku doboru materiaw iniekcyjnych i efektywnoci przeprowadzonego zabiegu naprawczego. Ocena stabilnoci rozwartoci rys oraz zmiany ich szerokoci decyduje o skutecznoci naprawy. Nieuwzgldnienie krtkookresowych (np. temperaturowych) zmian rozwartoci rysy moe skutkowa prowadzeniem prac naprawczych w czasie jej minimalnego rozwarcia. Dua wytrzymao materiau iniekcyjnego na rozciganie przy niewielkich

Kontrola wykonania robt

Firmy wykonujce prace iniekcyjne powinny posiada odpowiednie certyfikaty i uprawnienia wydane przez producenta wyrobu iniekcyjnego i instytuty branowe, dysponowa zespoami fachowcw oraz niezbdnym sprztem do prowadzenia skutecznych napraw. Materiay stosowane do iniekcji o cile okrelonej charakterystyce technicznej powinny by dopuszczone do obrotu i stosowania. Kontroli podlega technika prac, pompy iniekcyjne, oprzyrzdowanie i rodki pomocnicze. Sprzt powinien zapewnia bezawaryjn prac i uzyskanie wymaganej efektywnoci i jakoci robt. Prace kontrolne podczas wykonywania zabiegw iniekcyjnych pozwalaj na prawidow ocen przebiegu robt oraz umoliwiaj korygowanie na bieco wystpujcych bdw lub zaniedba. Podstaw oceny jakoci wykona-

28

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

zmianach wymiarw poprzecznych rys pozwoli na skuteczne poczenie cianek rys. W przypadku gdy wytrzymao materiau jest niewielka, naprawa bdzie nieskuteczna. Podobne negatywne zjawiska wewntrz rys mog wystpowa, jeeli czas wizania kompozycji iniekcyjnej w stosunku do czasu, w ktrym mog wystpowa np. cykliczne zmiany wymiarw rysy, jest zbyt dugi. Z uwagi na dugi czas wizania zaczynw cementowych iniekty nie s stosowane w obiektach, na ktre oddziauj obcienia dynamiczne. Kolejnym zjawiskiem, ktre naley uwzgldni, szczeglnie w przypadku iniektw poliuretanowych, wysokospenialnych, jest skurcz materiaw iniekcyjnych. W takim przypadku konieczne jest przeprowadzenie dodatkowej iniekcji (reiniekcja) ywic poliuretanow o niskim stopniu spienienia i wyduonym czasie wizania lub ywic epoksydow (gdy rysa jest ju osuszona w wyniku pierwotnej iniekcji ywic poliuretanow), majcej na celu wypenienie powstaych nieszczelnoci. Czsto si zdarza, e przed rozpoczciem prac iniekcyjnych nie zostaa prawidowo dobrana lub sprawdzona drono otworw, ich gboko, rozstaw i kt nachylenia. Powoduje to powstawanie tzw. otworw lepych, nieprzecinajcych rysy. W takim przypadku pomimo dronoci rys iniekcja jest mao skuteczna ze wzgldu na ograniczony zasig migracji iniektu. Zastosowanie zbyt wysokiego cinienia iniekcji moe powodowa propagacj rys, powstawanie nowych zarysowa, a w skrajnym wypadku odspajanie si niewielkich elementw konstrukcji, natomiast zbyt wysokie cinienie pocztkowe niepene wypenienie rys oraz segregacj zaczynu iniekcyjnego. Czstym zaniedbaniem wykonawczym jest przygotowywanie zaczynw mikrocementowych za pomoc tradycyjnych mieszade, a nie za pomoc miksera koloidalnego. W takich przypadkach ziarna mikrocementu tworz konglomeraty, ktre nie maj waciwej zdolnoci penetracji. Podczas prowadzenia prac iniekcyjnych bardzo wana jest kontrola czasu przydatnoci iniektu do toczenia. Niedopuszczalne jest rozcieczanie zaczynw iniekcyjnych w celu uzyskania odpowiednio niskiej lepkoci.

Podsumowanie
Naprawa konstrukcji elbetowych metod iniekcji jest skuteczn i wszechstronn technik umoliwiajc wypenianie rys i ubytkw w wewntrznej strukturze betonu, uszczelnianie struktury betonu i scalanie konstrukcji. Specyfik metody jest niepoprawialno zabiegu iniekcyjnego. Osiga si to, gdy zespoy prowadzce prace iniekcyjne s odpowiednio przeszkolone i dowiadczone, a materiay i sprzt uyty do prac iniekcyjnych najwyszej jakoci. Praca zostaa przygotowana w ramach grantu Politechniki Warszawskiej nr 504 G/1080/7007.

Innowacyjna technologia hydroizolacji betonu

Radcon # 7 stosowany jest od 30 lat w ponad 75 krajach wiata. W porwnaniu z innym hydroizolacjami wyrnia si unikalnymi cechami zapewniajcymi ochron i uszczelnienie betonu zbrojonego przez cay okres eksploatacji konstrukcji, dziki czemu eliminuje konieczno napraw i konserwacji. Radcon # 7, biochemicznie zmodyfikowany krzemian sodu, natryskiwany na powierzchni penetruje w beton i tworzy podpowierzchniow membran w zewntrznej warstwie betonu. Radcon # 7 zamyka rysy do 2 mm szerokoci. Jest aktywny, ma zdolno uszczelniania nowo powstaych rys, jeeli wystpi w nich woda. Radcon # 7 jest skuteczny rwnie w przypadku konstrukcji naraonych na due naprenia termiczne. Jego gwnym obszarem zastosowania s nadziemne czci budynkw i budowli, takie jak mosty, pyty parkingw i stropodachy, zbiorniki wody pitnej, instalacje uzdatniania wody, centra handlowe. Radcon # 7 zastosowano m.in. w celu ochrony czterdziestu mostw kolei norweskich i pasa startowego lotniska w Pittsburghu. Obecnie jest szeroko wykorzystywany w Azji, Europie i Ameryce. Radcon # 7 zosta uznany przez projektantw jako skuteczna technologia ochrony betonu architektonicznego. Ed Byrne, Dyrektor Generalny Radcrete Pacific, wiatowego dystrybutora, wskazuje na przewag Radconu # 7 nad tradycyjnymi membranami, gdy eliminuje on konieczno stosowania ekranw chronicych membran, jest bezpieczny dla rodowiska i ekonomiczny. atwo daje si aplikowa. Powierzchnie mog by uytkowane w kilka godzin po natrysku Radconu # 7, a izolacja nie jest podatna na uszkodzenie przez podwykonawcw. Radcon # 7 jest szczeglnie zalecany w rodowisku, w ktrym wystpuj liczne przejcia temperatury przez 0 C, poniewa redukuje nasikliwo betonu, zwiksza jego trwao zamykajc pknicia i umoliwia dyfuzj pary wodnej z betonu, skutecznie poprawiajc odporno na uszkodzenia przez cykle zamroeniowe. Doskonale chroni zbrojenie przed korozj wywoan przez jony chlorkw i jest odporny na due cinienie wody w przypadku budowli hydrotechnicznych. Dowiadczenia ze stosowania Radconu # 7, od czasu wynalezienia go przez dr. A.W. Smith w 1975 r., potwierdziy skuteczno dziaania produktu, a firma Radcrete Pacific uzyskaa w 2000 r. certyfikat ISO 9001. Firma dr.beton, generalny dystrybutor preparatu w Polsce, wsppracujc z dowiadczonymi firmami wykonawczymi, zapewnia kompleksow usug izolacji i naprawy powierzchni betonowych.

Andrea Kozkova i Michael Rorke

tumaczenie

Agnieszka Filippovits-Szpila

www.radcon.pl, dr.beton@radcon.pl tel. 603 971 600

2 2007 (nr 414)

dr.beton

29

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

Zastosowanie torkretowania w naprawie obiektw

pecjalistyczne Przedsibiorstwo Budowlane TORKRET W. Majchrzak sp.j., dziaajce na rynku polskim od 1989 r., naprawia obiekty budowlane w technologii torkretowania. Przez osiemnacie lat dziaalnoci firma naprawia kilkaset obiektw inynierskich, w tym wiele zagroonych awari budowlan.
Torkretowanie polega na dynamicznym narzucaniu wczeniej przygotowanej mieszanki na odpowiednie podoe lub deskowanie w przypadku wykonywania nowych konstrukcji.

Skadniki mieszanki wyrzucane s z dyszy wylotowej pod cinieniem roboczym 0,6 1 MPa. Parametry fizykomechaniczne torkretu lepsze ni tradycyjnego betonu oraz moliwo ukadania na powierzchniach skonych (np. nadbrzea kanaw, rzek), pionowych (sufity wyrobisk korytarzowych w kopalniach, tunelach) spowodoway, e technologia torkretowania jest powszechnie stosowana w budownictwie, w przypadku: naprawy i rekonstrukcji obiektw elbetowych i betonowych (mosty, chodnie kominowe, zbiorniki, kominy, silosy itp.);

Zabezpieczenie skarpy w technologii torkretowania

wznoszenia nowych konstrukcji cienkociennych i skorupowych (kopuy, muszle koncertowe itp.); wzmocnienia wyrobisk i korytarzy w grnictwie; prac konserwatorskich; wzmacniania skarp i gbokich wykopw, a take w przemyle metalurgicznym i budownictwie tunelowym. Celem torkretowania jest przywrcenie naprawianemu obiektowi pierwotnych waciwoci uytkowych. Umoliwia ono: wypenienie ubytkw po skorodowanym i odkutym betonie; odtworzenie otuliny, a w przypadku niewystarczajcej otuliny uzupenienie jej na caej konstrukcji lub jej fragmentach; zwikszenie przekroju poprzecznego w przypadku dodatkowego zbrojenia elementw; wzmocnienie naprawianego obiektu; odtworzenie geometrii i architektury elementu/konstrukcji. W przypadku kompleksowej naprawy obiektu technologi torkretowania oprcz zalet technicznych i uytkowych torkret nadaje naprawianemu obiektowi rwnie estetyczny wygld. Naprawian powierzchni mona wykoczy jedn z metod: stan po wystrzeleniu z dyszy As Shot; stan po wstpnym zwizaniu, ponowne natrynicie w celu uzyskania faktury Cut and flash; stan po jednokierunkowym ciciu Cut, przypominajcym faktur tynki strukturalne. Podstawowe funkcje naprawcze torkretu: reprofilujca polega na uzupenieniu betonem wikszych ubytkw. W zalenoci od uszkodze grubo wypenie moe siga nawet do 50 cm. W przypadku ubytkw wikszych ni 5 cm naley stosowa zbrojenie z siatki o oczkach co najmniej 10 x 10 cm; zabezpieczajca polega na odtworzeniu lub zwikszeniu otuliny betonowej. Mona stosowa mieszanki typu SPCC. W celu eliminacji ognisk korozji stali zbrojeniowej stosuje si mieszanki torkretowe zawierajce migruj-

Podpora naprawiona w technologii torkretowania

ce inhibitory korozji typu MCI (Migrating Corrosion Inhibitor), ktre powoduj, e czsteczki MCI penetruj obszar nie tylko w miejscu, gdzie wizualnie stwierdzono ognisko korozji, lecz docieraj rwnie do stali nieodsonitej; fakturowa w poczeniu z funkcj zabezpieczajc lub w przypadku odtwarzania faktury zewntrznej elementw architektonicznych np. w obiektach zabytkowych (stare porcze betonowe lub elbetowe, uki, sklepienia itp.); konstrukcyjna przy naprawach, czsto w powizaniu z funkcj reprofilujc. Dowiadczenie, kwalifikacje i specjalistyczna kadra w poczeniu z najwyszej klasy sprztem powoduj, e Specjalistyczne Przedsibiorstwo Budowlane TORKRET W. Majchrzak sp.j. jest znan i cenion na rynku polskim firm.

Specjalistyczne Przedsibiorstwo Budowlane TORKRET W. Majchrzak sp. j. tel. 061 897-81-02, fax 061 897-81-01 e-mail: torkret@torkret.com.pl www.torkret.com.pl

30

2 2007 (nr 414)

Nowoczesne, trwae,
ciche nawierzchnie torowe
Biuro Krakw ul. owiskiego 40 31-752 Krakw tel. (012) 644 37 40 fax (012) 642 16 91 Biuro Pozna ul. Rzemielnicza 1 62-081 Przemierowo tel. (061) 652 38 22 fax (061) 652 37 78

Biuro Bydgoszcz ul. Gdaska 125/7 85-022 Bydgoszcz tel./fax (052) 349 32 29

Biuro Szczecin ul. Polskich Marynarzy 12/3 71-050 Szczecin tel. (091) 486 85 59 fax (091) 486 86 37 Biuro Wrocaw ul. Ojca Beyzyma 10/3 53-204 Wrocaw tel. (071) 363 39 61 fax (071) 363 25 99

Biuro Warszawa ul. Karczunkowska 89 02-871 Warszawa tel. (022) 31 00 700 fax (022) 31 00 800

Biuro Gdynia ul. Marszaka Focha 1 81-403 Gdynia tel. (058) 622 93 57 fax (058) 662 25 25

www.sika.pl

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

in. Maciej Karpaa*

Spryste mocowanie szyn kolejowych i tramwajowych w Polsce

nie nie wykazuje ubytku sprystoci. Po 28 latach eksploatacji ubytek sprystoci okrelono na 6% w stosunku do wartoci pierwotnej. Na podstawie prawie trzydziestu lat dowiadcze mona mwi o co najmniej trzydziestoletniej trwaoci torowisk wykonywanych w technologii sprystego mocowania szyn Icosit KC. W Polsce pierwsze realizacje wykonano w poowie lat dziewidziesitych. Do dzi na terenie Polski ok. 110 projektw (remonty torowisk tramwajowych, kolejowych i podsuwnicowych) zostao zrealizowanych w oparciu o system Icosit KC. Obiekty, ktre zrealizowano, to m.in.: linia kolejowa Pozna Katowice, miejscowo Sierakw, mocowanie na podkadkach ebrowych (fotografia 1);

wielu dziedzinach produkcji coraz powszechniej zastpowane s tradycyjne poczenia sztywne poczeniami elastycznymi, sprystymi, powstaymi przez wprowadzenie pomidzy dwa elementy materiau czcego o odpowiednich parametrach fizycznych i wytrzymaociowych. Podczas remontw i modernizacji torowisk kolejowych i tramwajowych w Polsce stosowane s coraz powszechniej nowoczesne rozwizania konstrukcyjne z technologi sprystego mocowania szyn systemem Icosit KC firmy Sika na czele. Polega ona na cakowitym zespoleniu szyn z podoem, w ktrym tradycyjne kotwy i poczenia sztywne stanowi jedynie dodatkowy element stabilizujcy. Podstawowym elementem mocujcym jest specjalna, chemoutwardzalna, trwale elastyczna podlewka poliuretanowa. Prawie wszystkie realizacje zastosowa technologii sprystego mocowania szyn, ktre zaprezentuj w artykule, byy zwizane z warunkami realizacji remontu torowiska lub modernizacji lokalnego ukadu komunikacyjnego. Kada ingerencja w system komunikacyjny zwizana jest z duymi utrudnieniami dla wszystkich uytkownikw. Szczeglnie wane jest to w sytuacji, kiedy cay ukad komunikacyjny jest cigle przeciony i kade zakcenie powoduje due problemy dla caej lokalnej spoecznoci. W tej sytuacji jednym z warunkw wyboru technologii remontu, obok jakoci i trwaoci wybranego rozwizania, jest czas zamknicia cigu komunikacyjnego dla ruchu. Odcinki torw szynowych zamocowane za pomoc systemu Icosit KC w normowej temperaturze mog by oddane do uytkowania po upywie 24 h. Wybierajc odpowiedni materia z grupy produktw nalecych do systemu Icosit KC, mona dopasowa rozwizanie do przewidywanych ugi szyny w zalenoci od zaoe projektowych i lokalnych wymaga uytkowych. Ponadto mocowanie wykonane przy uyciu podleww poliuretanowych systemu Icosit KC charakteryzuje si waciwociami dwikochonnymi oraz tumicymi drgania i wibracje. Pomiary porwnawcze (przed remontem i po remoncie) wykonane na istniejcych obiektach komunikacji zbiorowej potwierdziy, i system wykazuje cechy redukujce haas rednio o ok. 10 dB. Badania praktyczne i laboratoryjne prowadzone przez uznane instytucje naukowe na kilku kontynentach potwierdziy te, i system wykazuje cechy izolatora elektrycznego. Rwnie wan cech jest odporno na paliwa, co pozwala na stosowanie tego typu materiaw w przypadku torowisk specjalistycznych tac nalewakw oraz napraw przez sklejenie spkanych pyt lotniskowych lub drogowych. Zaskakujce okazay si take wyniki sprawdzajcych bada zmczeniowych, wykonane przez Politechnik w Monachium, na prbkach jednych z pierwszych torw mocowanych systemem Icosit KC. Okazao si, e materia praktycz-

Fot. 1. Linia kolejowa Pozna Katowice montowana na podkadach ebrowych

* Sika Poland Sp. z o.o.

Kdzierzyn-Kole bocznica przy dworcu PKP, linia E20, linia E30, Warszawa Grochw Dalekobiena Stacja Postojowa, Dworzec Warszawa Wileska, wze aba w Warszawie; torowisko suwnicy bramowej w Stoczni Gdynia, torowisko tacy nalewakw w Rafinerii Gdaskiej; obiekty komunikacji tramwajowej, np. wiadukt w cigu ul. Balickiej nad ul. Armii Krajowej w Krakowie, wiadukt w cigu ul. Kociuszki nad ul. Grnolsk w Katowicach oraz obiekty realizowane w ramach zadania Drogowa Trasa rednicowa w Katowicach. Obecnie stosowanym powszechnie w budownictwie komunikacyjnym rozwizaniem jest tzw. zielony tramwaj. Obok walorw estetycznych i proekologicznych gwarantuje on redukcj drga, znacznie ogranicza haas oraz zapewnia dugi okres bezawaryjnego uytkowania. Przykadem takiego rozwizania moe by modernizacja torowiska tramwajowego w cigu ul. Balickiej i Bronowickiej w Krakowie (fotografia 2). Innym czsto stosowanym rozwizaniem jest tzw. szyna zatopiona lub podparcie cige. Taki system stosuje si w przy-

32

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

padku obiektw mostowych o konstrukcji elbetowej (np. nowo wybudowany wiadukt Izydora Stelli-Sawickiego w cigu al. Jana Pawa w Krakowie fotografia 3) lub stalowej (np. remont torowiska na mocie Powstacw lskich Fot. 2. Modernizacja torowiska tramwajoprzez Wis w Krako- wego w cigu ul. Balickiej i Bronowickiej wie). Rwnie czsto w Krakowie ul. Grzegrzeckiej, w. Gertrudy, Stradom, Pawiej, Lubicz, Rakowickiej. Nawierzchnia prefabyrkowana torowiska czy zalety prefabrykowanych pyt wielkowymiarowych z podlewem cigym szyny, a mianowicie: trwao i stabilno nawierzchni drogowej oraz doskonae warunki mocowania sprystego szyny. Nawierzchnie prefabrykowane s stosowane przede wszystkim w przypadku torw tramwajowych zabudowanych w jezdni, a take jako przejazdy na skrzyowaniach jezdni z torami tramwajowymi. Ze wzgldu na niewielk wysoko konstrukcji i stosunkowo may ciar, nawierzchnie te nadaj si rwnie doskonale do budowy linii tramwajowych na mostach i wiaduktach. W takim systemie wykonano przejazd tramwajowy przez ul. Kocmyrzowsk w Krakowie (fotografia 4). Do mocowania szyn uyto ywicy Icosit KC 340/45, natomiast do uszczelnienia styku pyty wykorzystano materia bitumiczny Icosit KC FM.

Fot. 3. Szyna zatopiona na nowo wybudowanym widukcie Izydora Stelli-Sawickiego w cigu al. Jana Pawa w Krakowie

tzw. szyn zatopion stosuje si w przypadku wykonywania nawierzchni torowej w powierzchni jezdni, obcionej normalnym ruchem koowym. Przykadem zastosowania tego rozwizania s remonty torowisk we Wrocawiu, odzi, Krakowie, Gdasku, Toruniu, teren aglomeracji lskiej oraz wiele innych miast Polski w ktrych jest infrastruktura torowa. Stosowane materiay pozwalaj na skuteczne, spryste mocowanie szyn w nawierzchni bitumicznej, betonowej oraz w kostce brukowej. Przykadem moe by ok. 50 odcinkw wyremontowanych linii tramwajowych w caej Polsce, np. w Krakowie w cigu

Fot. 4. Przejazd tramwajowy z pyt prefabrykowanych przez ul. Kocmyrzowsk w Krakowie

Impregnacja betonu za pomoc silanw

(dokoczenie ze str. 25)

Wnioski
Z przeprowadzonych bada wynika, e: absorpcj silanw mona przewidzie za pomoc pierwiastka kwadratowego czasu kontaktu, jeeli nie przekracza on 8 h i znany jest wspczynnik absorpcji silanw AS; waciwoci fizyczne wpywajce na proces przenikania, takie jak napicie midzyfazowe oraz lepko dynamiczna , zale od czasu kontaktu, co jest wynikiem reakcji chemicznych za-

chodzcych podczas przenikania do systemu porw; zarwno wspczynnik hydrolizy, jak i interakcje pomidzy makroczsteczkami odgrywaj istotn rol w procesach zachodzcych podczas impregnacji betonu; emulsje nanoszone na powierzchni betonu mog ulega rozbiciu na skutek procesw chemiczno-fizycznych w wyniku oddzielania fazowego do wewntrznych struktur zewntrznej powierzchni betonu, natomiast silany paru-

j z powierzchni betonu. W zwizku z tym nie zaleca si stosowa emulsji do impregnowania konstrukcji betonowych; przy planowaniu impregnacji naley uwzgldni efektywn gboko penetracji oraz minimaln zawarto substancji aktywnej, co gwarantuje dugotrway efekt. W celu dobrania waciwych parametrw impregnacji zaleca si wykonywanie bada, prawidowe wykonawstwo prac i dokadn kontrol jakoci.

prof. dr in. Andreas H. Gerdes

2 2007 (nr 414)

33

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

mgr in. Marta Kaua* mgr in. Tomasz Bartosik**

Wzmacnianie konstrukcji materiaami na bazie wkien wglowych, szklanych i aramidowych

try wytrzymaociowe oraz bardzo wysokie moduy sprystoci stosowane s gwnie do wzmacniania elementw betonowych i elbetowych. Wkna aramidowe, poza wysok wytrzymaoci na rozciganie, jako jedyne z wymienionych polimerw cechuj si wysok wytrzymaoci w kierunku prostopadym do kierunku wkien. Cecha ta powoduje, e doskonale sprawdzaj si jako materiay wykorzystywane do wzmacniania konstrukcji naraonych na oddziaywania udarowe i wybuchy. Materiay kompozytowe zalecane s do wzmacniania niemal kadego rodzaju konstrukcji (tabela 1). Najczciej wykorzystuje si je do zwikszenia nonoci w konstrukTabela 1. Gwne obszary zastosowania materiaw FRP w konstrukcjach elbetowych
Rodzaj konstrukcji Pyty, powoki Rodzaj oddziaywania/ /przypadki szczeglne siy rozcigajce (strefy oddziaywania momentw dodatnich i ujemnych) strefy oddziaywania obcie udarowych, strefy zagroone wybuchami otwory wycinane w istniejcych konstrukcjach Rodzaj stosowanego materiau FRP tamy wglowe (CFRP), maty wglowe (CFRP) maty aramidowe (AFRP) tamy wglowe (CFRP) tamy wglowe (CFRP), maty wglowe (CFRP) maty wglowe (CFRP), L ksztatki (CFRP) maty aramidowe (AFRP) maty wglowe (CFRP) tamy wglowe (CFRP), maty wglowe (CFRP) maty wglowe (CFRP) maty aramidowe (AFRP)

radycyjne techniki wzmacniania konstrukcji polegaj przede wszystkim na zwikszeniu wymiarw przekroju poprzecznego (dotyczyo to gwnie przekrojw elbetowych dobetonowanie), zmianie schematu statycznego (wprowadzenie dodatkowych podpr) lub wprowadzaniu dodatkowego zbrojenia w postaci elementw stalowych. Wzmocnienia te wymagaj wielu prac przygotowawczych i montaowych oraz zwykle dugiego okresu pielgnacji. Czsto te wykonanie tradycyjnego wzmocnienia jest bardzo trudne lub wrcz technologicznie niemoliwe. Jedn z nowych metod wzmocnienia elementw konstrukcyjnych jest zastosowanie doklejanego zbrojenia zewntrznego w postaci tam lub mat z kompozytw wknistych FRP Fibre Reinforced Plastic (lub Fibre Reinforced Polymer), wykonanych na bazie polimerw wglowych, szklanych i aramidowych. Metoda ta zastpuje popularne w ostatniej dekadzie XX w. aplikacje dodatkowego, zewntrznego zbrojenia w postaci paskownikw stalowych. Ze wzgldu na specyfik materiaw kompozytowych, do prac wzmacniajcych wykorzystuje si gotowe systemy FRP, w skad ktrych wchodz materiay FRP (tamy, maty) oraz specjalnie dobrane kleje na bazie ywic epoksydowych. Obecnie w Polsce systemy FRP dopuszczone s do stosowania w budownictwie na podstawie wanych Aprobat Technicznych wydawanych przez Instytut Techniki Budowlanej lub Instytut Badawczy Drg i Mostw oraz obowizujcych w Unii Europejskiej. Naley stosowa wycznie produkty z danego systemu. Niedopuszczalne jest wykorzystywanie materiaw FRP i klejw z rnych systemw wzmacniajcych.

Podcigi, ebra, siy rozcigajce (strefy wsporniki oddziaywania momentw dodatnich i ujemnych) siy cinajce (strefy przypodporowe oraz strefy przekazywania obcie skupionych) strefy oddziaywania obcie udarowych, strefy zagroone wybuchami skrcanie ciany siy rozcigajce

Aplikacja materiaw FRP

Kompozyty wkniste FRP stosowane w budownictwie do wzmacniania konstrukcji inynierskich bazuj na wknach: szklanych (GFRP), wglowych (CFRP) oraz aramidowych (AFRP). Wkna szklane, ze wzgldu na wysokie parametry wytrzymaociowe oraz niszy ni w przypadku wkien wglowych i stali modu sprystoci, stosowane s gwnie do wykonywania wzmocnie konstrukcji murowanych. W przypadku konstrukcji betonowych i elbetowych stosuje si je wwczas, kiedy beton podoa charakteryzuje si ma wytrzymaoci. Wkna wglowe ze wzgldu na bardzo wysokie parame** Politechnika lska, Gliwice ** Euro-Projekt

siy cinajce strefy oddziaywania obcie udarowych, strefy zagroone wybuchami otwory wycinane w istnie- tamy wglowe (CFRP) jcych konstrukcjach Supy siy rozcigajce, ciskajce siy poprzeczne strefy oddziaywania obcie udarowych, strefy zagroone wybuchami Kratownice prty rozcigane prty ciskane i wzy

tamy wglowe (CFRP), tamy aramidowe (AFRP) maty wglowe (CFRP), maty szklane (GFRP), maty aramidowe (AFRP) maty aramidowe (AFRP)

tamy wglowe (CFRP) maty wglowe (CFRP)

36

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

cjach elbetowych i drewnianych, rzadziej uywane s do wzmacniania konstrukcji murowych oraz stalowych. Najczciej wzmacniane s belki, pyty, ciany, supy, kratownice oraz konstrukcje obiektw specjalistycznych, np. kominy, rury i zbiorniki. Przy wzmacnianiu konstrukcji materiaami kompozytowymi rozrnia si dwa podstawowe typy wzmocnienia: bierne, polegajce na doklejeniu materiau wzmacniajcego oraz czynne, polegajce na wprowadzeniu dodatkowych wstpnych si ciskajcych do ukadu. W przypadku wzmocnie biernych stosuje si nastpujce sposoby aplikacji tam i mat FRP: naklejanie tam CFRP na powierzchni wzmacnianego elementu (fotografia 1); wklejanie tam CFRP we wzmacniany element w bruzdy nacite pi diamentow; naklejanie mat FRP (wglowe, szklane, aramidowe) w stanie suchym na powierzchni wzmacnianego elementu maty o masie powierzchniowej do 400 g/m2; naklejanie mat CFRP metod na mokro (wet lay up) na powierzchni wzmacnianego elementu maty o masie powierzchniowej 400 800 g/m2. W przypadku wykonywania czynnego wzmocnienia wykorzystuje si: naklejanie wstpnie napronych tam CFRP na powierzchni wzmacnianego elementu (fotografia 2a); naklejanie wstpnie napronych wstg AFRP na powierzchni wzmacnianego elementu (fotografia 2b). Tamy oraz maty mog by naklejane na elementy konstrukcyjne jednokierunkowo lub krzyowane w rnych kierunkach, w zalenoci od potrzeb. Ostatnio wprowadza si dodatkowe kotwienie kocw biernie przyklejonych tam, wymagane ze wzgldu na niewystarczajc dugo zakotwienia tamy (fotografia 3). Jest to konieczne najczciej w przypadku zastosowania dwch warstw tamy naklejonych na siebie, w momencie bardzo szybkiego przyrostu momentu zginajcego w pobliu podpory, lub w sytuacji nagego skrcenia tamy ze wzgldu na kolizj z otworem, bd inn przeszkod. Na rysunku przedstawiono metody wykonania ronego rodzaju wzmocnie biernych i czynnych.

Fot. 3. Dodatkowe kotwienie kocw tam CFRP: przy uyciu mat CFRP (po lewej), za pomoc stalowych blach kotwicych (po prawej)

Ocena stanu istniejcej konstrukcji i technologia realizacji robt wzmacniajcych

Przyjcie rodzaju i sposobu wzmocnienia powinno by kadorazowo poprzedzone wnikliw analiz stanu technicznego istniejcej konstrukcji. W przypadku stwierdzenia uszkodze elementw konstrukcji (np. rys, pkni) niezwykle wana jest prawidowa ocena przyczyn ich powstawania. Bdy w tej ocenie prowadzi mog do przyjcia niewaciwej technologii naprawy, co moe prowadzi nie tylko do braku oczekiwanych rezultatw, ale take spowodowa powstanie kolejnych uszkodze. Podczas okrelania stanu konstrukcji pod ktem planowanych robt remontowych zwizanych z aplikacj materiaw FRP, bardzo wana jest ocena: wymiarw wzmacnianych elementw; wytrzymaoci betonu na odrywanie metod pull-off (wymagania dotyczce wytrzymaoci podoa na odrywanie podano w tabeli 2); gruboci i stanu otuliny betonowej prtw zbrojeniowych; rwnoci podoa (wymagane jest, aby na odcinku dugoci 2 m nie wystpiy nierwnoci przekraczajce 5 mm); wystpowania, usytuowania i rozwartoci rys i pkni; wilgotnoci betonu w miejscach przeznaczonych do aplikacji materiaw kompozytowych (w przypadku wikszoci klejw wilgotno podoa powinna by mniejsza ni 4% masowe);

Fot. 1. Naklejanie tam CFRP na powierzchni elementu w strefie rozciganej wzmocnienie bierne
a) b)

Fot. 2. Czynne wzmocnienie: a) tamami CFRP elementy zginane; b) wstgami AFRP ciskane supy

Metody biernego wzmocnienia strefy zginanej i cinanej w elementach zginanych: A1, A2, A3 wzmocnienie na zginanie tam CFRP naklejon na doln bd doln i boczn powierzchni belki; A4 wzmocnienie na zginanie tamami CFRP wklejonymi w bruzdy; B1, B2, B3 wzmocnienie na zginanie tam CFRP i na cinanie mat CFRP (bez zakotwienia maty oraz z zakotwieniem maty w strefie ciskanej przekroju); B4 wzmocnienie na zginanie tam CFRP z jej zakotwieniem w strefie przypodporowej
2 2007 (nr 414)

37

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

Tabela 2. Wymagana wytrzymao podoa przy stosowaniu materiaw FRP
Rodzaj materiau Tamy wglowe (CFRP) Maty wglowe (CFRP) Maty aramidowe (AFRP) Maty szklane (GFRP) Wytrzymao na odrywanie minimum 1,5 MPa minimum 1,0 MPa minimum 0,2 MPa

rodzaju i stenia soli szkodliwych dla materiau budowlanego (w uzasadnionych przypadkach). Przy wzmacnianiu matami elementw o ostrych krawdziach powinny one zosta wyoblone przed naklejeniem maty FRP. Sytuacja taka ma miejsce najczciej w przypadku wzmacniania na cinanie belek oraz przy wzmacnianiu supw o przekroju prostoktnym. Minimalny promie wyoblenia wynosi 10 mm. Im wikszy jest ten promie, tym wysza bdzie skuteczno wykonanego wzmocnienia. Technologia stosowania materiaw kompozytowych FRP jest prosta i bardzo szybka. W ramach przeprowadzenia prac przygotowawczych naley: oczyci podoe z materiaw utrudniajcych przyczepno (stwardniay zaczyn cementowy, oleje, tuszcze itp.) metod piaskowania, frezowania lub inn gwarantujc waciwe przygotowanie powierzchni betonu; przeprowadzi kontrol wytrzymaoci oczyszczonego podoa metod pull-off oraz kontrol jego rwnoci; wykona ewentualne reprofilacje powierzchni wraz z wyrwnaniem nierwnoci na obszarze aplikowania tamy (przy mniejszych nierwnociach stosuje si ywiczne szpachlwki systemowe, przy wikszych materiay PCC, przy naprawach caopowierzchniowych materiay SPCC lub beton natryskowy); wypeni ewentualne rysy i pknicia w konstrukcji betonowej lub elbetowej ywic epoksydow, stosujc iniekcj cinieniow; sprawdzi stan kleju: data dostawy, przydatno do uycia, nr partii itp.; przygotowa urzdzenia niezbdne do kontroli temperatury powietrza i podoa podczas klejenia i twardnienia kleju (temperatura powietrza w zalenoci od wymaga producenta kleju, temperatura podoa wysza od temperatury punktu rosy o przynajmniej 3 C); przygotowa instrumenty niezbdne do kontroli wilgotnoci wzgldnej powietrza (dopuszczalna wilgotno wzgldna powietrza w zalenoci od wymaga producenta kleju); sprawdzi wilgotno podoa (dopuszczalna wilgotno na gbokoci do 20 mm w zalenoci od wymaga producenta kleju). Prace technologiczne, polegajce na wzmocnieniu elementu konstrukcji przez naklejenie tam CFRP na jego powierzchni, obejmuj: przygotowanie i precyzyjne docicie tam; oczyszczenie i odtuszczenie tam specjalnymi preparatami; bardzo dokadne wymieszanie skadnikw kleju mieszadem wolnoobrotowym (do 300 obr./min), aby nie napowietrza mieszanki (naley uzyska cakowicie jednorodn mieszank);

naniesienie kleju na tam za pomoc szpachelki, kielni lub specjalnego przyrzdu (klej na tamie powinien by uoony w postaci daszka dwuspadowego, co zapobiega powstaniu pcherzy powietrza w spoinie pod tam); naklejenie tamy na odkurzone podoe; zaleca si odkurzy podoe bezporednio przed klejeniem tam; dziki bardzo dobrej stabilnoci kleju nie trzeba stosowa adnych pomocniczych podpr. Nadmiar kleju usuwa si, dociskajc tam wakiem z utwardzonej gumy w taki sposb, aby wiey jeszcze klej wyciskany by z obu stron tamy, a nastpnie jest on usuwany szpachelk. Wykonanie wzmocnienia za pomoc mat wglowych przebiega w podobny sposb, jak tam wglowych. Prace przygotowawcze s identyczne, natomiast gwne prace wzmacniajce s nastpujce: przygotowanie i precyzyjne docicie mat (naley zwrci uwag na przebieg wkien); bardzo dokadne wymieszanie skadnikw kleju (ywica laminujca); nanoszenie pdzlem ywicy laminujcej na powierzchni spoiny klejowej; uoenie rczne maty na warstwie ywicy (za pomoc specjalnego waka naley docisn mat do podoa, prowadzc waek wzdu wkien); nanoszenie drugiej warstwy ywicy na wczeniej naklejon mat i ponownie docinicie jej wakiem (ywica musi przesczy warstw wkien w macie, tak aby nastpio cakowite zalaminowanie wkien w ywicy epoksydowej). Wiksza liczba warstw mat moe by nakadana metod mokre na mokre. W celu poprawy przyczepnoci kolejnej warstwy, np. tynku, mona wieo uoon mat posypa piaskiem kwarcowym. Nanoszenie powok malarskich na tamy bd maty nie wymaga adnych dodatkowych zabiegw. Wikszo klejw ywicznych osiga ok. 80% nonoci po 24 h w temperaturze ok. 23 C. Przyjmuje si, e pen nono kleje te osigaj w temperaturze ok. 23 C po 7 dniach.

Radcon # 7 do uszczelniania i ochrony betonu

Radcon # 7 dostpny jest w Polsce od 2005 r. i od tego czasu ma aprobat techniczn IBDiM. Dugotrwaa skuteczno dziaania preparatu wynika z aktywnoci elu, ktry rodek tworzy w betonie po aplikacji. el ten jest aktywny zawsze, kiedy w otoczeniu s wolne jony wapnia, i ma zdolno pcznienia w kontakcie z wod. Uszczelnienia i izolacje wykonane Radconem # 7 w Stanach Zjednoczonych 30 lat temu dziaaj skutecznie bez napraw i konserwacji. 24 stycznia br. Radcon # 7 otrzyma atest Pastwowego Zakadu Higieny stwierdzajcy, e moe by stosowany do uszczelniania i ochrony konstrukcji betonowych, majcych kontakt z wod przeznaczon do spoycia.

38

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

Andrzej Foremny*

Kompozyty FRP do wzmacniania konstrukcji

k Wiar (wykorzystano technologi Sika CarboDur). Tamy w budownictwie wystpuj w postaci prefabrykowanych produktw kompozytowych, skadajcych si z wkien wglowych, zatopionych w matrycy z ywicy epoksydowej. Wkna s umieszczone jednokierunkowo, wzdu tamy. Jest to zwizane z liniowym charakterem pracy. Tamy wykorzystywane s do wzmacniania konstrukcji betonowych, elbetowych, spronych, stalowych, drewnianych oraz murowanych. Stanowi one dodatkowe zbrojenie, przejmujce naprenia rozcigajce lub cinajce. Zwikszaj nono konstrukcji i ograniczaj odksztacenia. Najczciej przykleja si je na powierzchni elementu. Ich ilo i grubo zaley od wymaganej nonoci oraz wymiarw wzmacnianego przekroju. Zwykle tamy s ukadane obok siebie, ale jeli jest mao miejsca, mona je rwnie nakleja warstwowo jedna na drugiej w iloci do 3 szt. Tamy mona take przykleja w gbi przekroju. Naley wwczas wykoWytrzymao na rozciganie [MPa] 3450 4300 3650 2400 3620 3600 Modu Wyduenie Younga przy zerwaniu [GPa] [%] 72 4,8 87 5,0 231 1,4 380 0,5 131 2,8 127 2,5

XX w. nastpi bardzo dynamiczny rozwj kompozytw wknistych (FRP Fibre Reinforced Polymers). Skadaj si one z elementu nonego (wkna w iloci 45 70% objtoci kompozytu) oraz matrycy (spoiwa scalajcego wkna). Matryca przekazuje obcienia zewntrzne na wkna oraz ochrania je przed szkodliwym wpywem czynnikw zewntrznych. Obecnie rol elementu nonego peni nowoczesne wkna (tabela), natomiast spoiwem jest najczciej klej na bazie ywicy epoksydowej. Materiay FRP moemy podzieli, w zalenoci od rodzaju wkien, na 3 grupy: CFRP (Carbon Fibre Reinforced Polymers) kompozyty polimerowe wzmacniane wknami wglowymi; GFRP (Glass Fibre Reinforced Polymers) kompozyty polimerowe wzmacniane wknami szklanymi; AFRP (Aramid Fibre Reinforced Polymers) kompozyty polimerowe wzmacniane wknami aramidowymi (gwnie Kevlar).
Waciwoci rnych rodzajw wkien Wkno Typ rednica Gsto [m] [kg/m3] Szklane Wglowe Aramidowe E S PAN PITCH Kevlar 49 Twaron 10 10 7 10 11,9 12 2,54 2,49 1,76 2,00 1,45 1,45

Spranie tam rdo: S&P Reinforcement

Tamy kompozytowe
Tamy kompozytowe zostay wymylone na potrzeby techniki kosmicznej, lotniczej i stoczniowej. W poowie lat osiemdziesitych XX w. szwajcarski instytut badawczy EMPA zacz prowadzi badania pod ktem zastosowania tam w budownictwie. Uzyskano bardzo korzystne wyniki i w 1991 r. nastpio pierwsze w historii wzmocnienie budowli przy uyciu tam wglowych. Miao to miejsce na mocie w Ibach w Szwajcarii. W 1996 r. technologia ta dotara do Polski, kiedy to pod kierunkiem prof. Wojciecha Radomskiego dokonano wzmocnienia stropu w Lubinie, a w roku nastpnym wzmocniony zosta most w Przemylu nad rze* Politechnika Warszawska

na we wzmacnianym elemencie zagbienie o szerokoci i gbokoci wklejanej tamy. Istnieje te moliwo wklejania tam na sztorc. Znajduj si one wtedy wewntrz wzmacnianego przekroju. Niewtpliwie zalet tego rozwizania jest dwustronne dziaanie kleju oraz brak moliwoci odklejenia si tamy, co ma miejsce w przypadku aplikacji powierzchniowej. W budownictwie stosuje si gwnie tamy z wknami wglowymi, poniewa s najtasze. Stosowane kleje wykazuj zwykle zbyt ma wytrzymao na cinanie i oderwanie i nie moe by w peni wykorzystana nawet wytrzymao wkien wglowych, a tym bardziej aramidowych.

Tkaniny
Tkaniny z FRP s jeszcze powszechniej stosowane ni tamy. Tkanina skada si

z wkien uoonych dwukierunkowo, najczciej ortogonalnie. Wyjtkiem s wkna aramidowe, ktre maj praktycznie tak sam wytrzymao w kierunku poprzecznym jak podunym. Najpowszechniej stosowane s tkaniny z wknami wglowymi i szklanymi, rzadziej aramidowe ze wzgldu na wysok cen (ponad 200 z/m2). Tkaninami wzmacnia si i naprawia zarwno zwyke belki, supy, pyty, jak i elementy o skomplikowanych ksztatach, takie jak kominy i zbiorniki. Bardzo korzystne jest stosowanie wzmocnie, skadajcych si zarwno z tkanin, jak i tam. Istnieje dua dowolno montau tkaniny mona czy z innymi tkaninami oraz tamami na zakad. Dziki temu moe powsta indywidualny system naprawczy do danej konstrukcji. Tkaniny aramidowe znajduj specjalne zastosowanie ze wzgldu na ekstremalnie wysok wytrzymao i odporno na uderzenia. Stosuje si je w konstrukcjach zagroonych zamachami terrorystycznymi, materiaami wybuchowymi, wstrzsami sejsmicznymi oraz w podporach wiaduktw, naraonych na uderzenia pojazdw ciarowych. Warto rwnie zwrci uwag na zastosowanie tkanin szklanych do wzmacniania zbiornikw oraz rur. Jest to dobry materia ze wzgldu na du wytrzymao na cinienie wewntrzne oraz na odksztacenia spowodowane obcieniem z zewntrz. Kluczow rol ma tu rwnie odporno na dziaanie mediw agresywnych oraz maa cieralno w momencie przepywu mediw, zawierajcych zawiesiny. Oprcz zalet kompozyty FRP maj te wady. Nale do nich: brak fazy pynicia plastycznego; zniszczenie materiau nastpuje
2 2007 (nr 414)

39

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

w sposb nagy, bez ostrzenia, tak jak to ma miejsce w przypadku np. elbetu; wraliwo na wysok temperatur; ywica epoksydowa przy temperaturze ok. 180 C traci swoje waciwoci, dlatego te bardzo wana jest ochrona przeciwogniowa konstrukcji; podatno na lokalne nierwnoci (tamy musz by przyklejane na rwne podoa, zagbienia naley wyrwnywa). Czsto pojawiaj si zarzuty, e nowoczesne materiay kompozytowe s drogie. Rzeczywicie wkna wglowe czy aramidowe s kilkakrotnie drosze od stali zbrojeniowej, ale nie mona bra pod uwag tylko kosztu materiau. Najwaniejszy jest sumaryczny koszt wykonania caej naprawy lub wzmocnienia, ktry w przypadku kompozytw FRP jest o wiele niszy ni tradycyjnych metod. Bardzo wane s rwnie koszty spoeczne, co wida dobrze na przykadzie mostw. Wzmacnianie mostw czy wiaduktw tamami i matami FRP nie wymaga zamknicia ich dla ruchu oraz trwa stosunkowo krtko. ci na korozj. Warunkiem uzyskania danych waciwoci jest jednak odpowiednia kultura wykonania i eksploatacji. Kluczow rol peni odpowiednie przygotowanie podoa i warunki atmosferyczne. Najsabszym elementem kompozytw FRP jest strefa poczenia z materiaem naprawianym. Dalsze badania dotycz m.in. poprawy wytrzymaoci zcza. Badania naukowe powinny i w kierunku poprawy wytrzymaoci kleju lub opracowania innego, mocniejszego spoiwa.
Opracowanie powstao w ramach przedmiotu Inynieria materiaw budowlanych prof. Lecha Czarneckiego (Politechnika Warszawska)

Podsumowanie
Kompozyty FRP znajduj bardzo szerokie zastosowanie we wspczesnym budownictwie. Cechuj si bardzo dobrymi waciwociami mechanicznymi i odporno-

Przykad zastosowania rusztowa Blitz

Rusztowania typu Blitz firmy LAYHER s obecnie stosowane przy renowacji wntrza poznaskiego kocioa w. Stanisawa Biskupa (tzw. poznaskiej fary), ktry jest jednym z najcenniejszych zabytkw architektury barokowej w Polsce. Fara zostaa wybudowana przez jezuitw. Jej budowa, rozpoczta w 1649 r., trwaa z przerwami ponad 50 lat. W czasie odbudowy poznaskiej katedry po II wojnie wiatowej fara penia rol prokatedry. Koci ma bardzo bogate, trjnawowe i obszerne wntrze. Wysoko wityni wynosi 34 m, a dugo 55 m.

Prace konserwatorskie rozpoczto w grudniu 2006 r. przy uyciu rusztowa wypoyczonych od firmy JACKBUD, ktra zapewnia optymalne zaplecze materiaowe oraz wysoki profesjonalizm obsugi. Wewntrz fary ustawiono ok. 2,5 tys. m2 rusztowa, o cznej wadze ok. 30 t. Rusztowania zmontowaa firma Tomasza Kubiskiego ze Skokw. Specyfika miejsca wymagaa wysokiej precyzji montau, poniewa obiekt jest zabytkowy i wydzielona cz cay czas suy wiernym. Szybko i atwo montau bya moliwa dziki zastosowaniu rozwiza systemowych rusztowa ramowych typu Blitz firmy LAYHER. Mimo skomplikowanego wntrza budowli nie byo koniecznoci uycia rusztowa moduowych, co pozwolio znacznie zmniejszy koszty montau. Lekko elementw oraz duy wybr rozwiza systemowych przyczyniy si do szybkiego montau i skrcenia czasu realizacji. W wyniku zastosowania systemu rusztowa Blitz uzyskano optymalne warunki prowadzenia prac konserwatorskich. Rusztowania zapewniy bezpieczestwo oraz dostpno do wszystkich miejsc poddawanych renowacji.

40

2 2007 (nr 414)

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

mgr Jacek Olesiak*

Zasady stosowania farb krzemianowych w renowacji zabytkw

kowy (krzemionkuje). Z tego powodu istnieje zalecenie z pierwszych lat malowania farbami na bazie szka wodnego, aby nakada farby krzemianowe na specjalny podkad malarski, tzn. na warstw gruboci jedynie kilku milimetrw, wykonan z chudej zaprawy przygotowanej z piasku kwarcowego o ostrym ziarnie i wapna. Wzrost wytrzymaoci podkadu malarskiego wynika z wczeniej opisanego tworzenia elu krzemionkowego (rysunek 1).
a) b)

zko wodne zaliczane jest, podobnie jak cement lub wapno, do spoiw nieorganicznych. Szko wodne eluje w amorficzny el krzemionkowy, ktry przypomina produkt reakcji preparatw do wzmacniania kamienia. Farbom krzemianowym przypisane zostao jednak okrelenie farby mineralne.

Wytwarzanie szka wodnego

Szko wodne (alkalikrzemiany) to zbiorcze okrelenie dla szklicie twardniejcych stopw alkalikrzemianw o zmiennym skadzie oraz ich roztworw. Szko wodne mona uzyska przez stopienie mieszaniny piasku kwarcowego i soli alkalicznych (wglanu sodu lub potasu) w temperaturze ok. 1300 C. Zachodzi wwczas reakcja: SiO2+2Na2CO3Na4SiO4+2CO2. Po ostudzeniu i stwardnieniu stopu szkliste alkalikrzemiany okrelane s w jzyku potocznym, ze wzgldu na rozpuszczalno w wodzie, jako szko wodne. W handlu dostpne s prawie wycznie pynne szka wodne, ktre uzyskuje si przez rozpuszczenie staego szka wodnego w przegrzanej wodzie, np. 150 C przy cinieniu 5 atm. Takie roztwory zawieraj nadmiar jonw OH i dlatego reaguj silnie alkalicznie. Podczas rozpuszczania krzemianu sodowego w wodzie uwalniane s: kwas krzemowy, jony sodowe i hydroksylowe wg reakcji: Na4SiO4 + 3H2O 4Na+ + 3OH + H3SiO4. Z roztworw szka wodnego wytrca si amorficzny el krzemionkowy, zawierajcy sl alkaliczn, ktry jednak nie ma mineralnej natury! Naukowiec Nepomuk Fuchs odkry ok. 1818 r. moliwo stosowania szka wodnego w budownictwie. Do wzmacniania kamienia naturalnego i tynku byo ono stosowane przez krtki okres, poniewa z powodu swojej struktury czsteczkowej i wielkoci czsteczek ma dosy du lepko, a w efekcie niewielk gboko wnikania. Od ok. 1840 r. podejmowano pierwsze prby zastosowania szka wodnego jako spoiwa farb. W 1878 r. A.W. Keim zgosi do opatentowania farb krzemianow na bazie szka wodnego. Ze wzgldu na nisk stabilno tego spoiwa, do lat szedziesitych XX wieku mona byo oferowa farby krzemianowe wycznie jako ukady dwuskadnikowe, tzw. farby czysto krzemianowe. W celu uzyskania nadajcych si do magazynowania, jednoskadnikowych farb krzemianowych, tzw. farb organicznolub dyspersyjno-krzemianowych, naley doda znaczne iloci dyspersji polimerw.

Rys. 1. Wytrzymao podoa mineralnego z podkadem malarskim przed (a) i po (b) naniesieniu farby krzemianowej. Zaoenie: optymalna ilo dostarczonego szka wodnego jako spoiwa

Dobre rezultaty mona jednak uzyska tylko wtedy, gdy szko wodne cakowicie przeniknie przez podkad malarski, np. w przypadku nakadania niewystarczajcych iloci spoiwa nie mona wykluczy powstawania profili uskowych znanych z opisw wietrzenia kamieni naturalnych (rysunek 2). Z kolei w przypadku zbyt duej iloci szka wodnego moe ono dotrze a do waciwego podoa, tak e zachodzi w nim niepodany, niepotrzebny i czsto szkodliwy wzrost wytrzymaoci (rysunek 3).

Szko wodne jako spoiwo farb

Warunkiem koniecznym funkcjonowania dwuskadnikowych farb krzemianowych jest mineralne, porowate i chonne podoe. Szko wodne wnika w wierzchnie warstwy ziaren podoa i reaguje tam, tworzc el krzemion* Remmers Polska Sp. z o.o.

Rys. 2. Wytrzymao podoa mineralnego z podkadem malarskim w przypadku zbyt maej gbokoci wnikania szka wodnego jako spoiwa

Rys. 3. Wytrzymao podoa mineralnego z podkadem malarskim w przypadku zbyt duej gbokoci wnikania szka wodnego

Zagroenie tym zjawiskiem wzrasta wraz z nakadaniem kolejnych warstw renowacyjnych na istniejcej powoce krzemianowej, w przypadku stosowania systemw

42

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

powokowych na bazie tego samego spoiwa krzemianowego (rysunek 4 i 5). Przy kadym kolejnym cyklu roboczym szko wodne wnika w podoe i w porach wytrca si el krzemionkowy. W ten sposb pory s zwane i uszczelniane. Jednoczenie wzrasta wytrzymao przesyconej, przypowierzchniowej strefy, co amie zasad tynkarsk, aby nakada mikkie na twarde. Nadmiernie wzmocniona warstwa powierzchniowa moe si w duszym czasie odspaja w postaci usek. Zagroenie tworzeniem usek jest tym wiksze, im bardziej mikkie jest podoe. farb krzemianowych na bazie szka wodnego, podane w instrukcjach technicznych, odnosz si tylko do powoki nakadanej po raz pierwszy. W wyniku nakadania kadej kolejnej powoki i uszczelnienia powierzchni spowodowanego przez wytrcanie si elu krzemionkowego, warunki te wyranie si pogarszaj. Mona wic uzna, e wartoci podawane w instrukcjach technicznych z reguy nie dotycz kolejnych powok i powok renowacyjnych. Wniosek: niezawierajce tworzyw sztucznych, dwuskadnikowe farby krzemianowe, ze wzgldu na historyczny charakter szka wodnego jako spoiwa, s szczeglnie cenione z punktu widzenia konserwacji zabytkw. Ze wzgldu jednak na waciwoci techniczne zwizane z krzemionkowaniem nie powinny by one nakadane tam, gdzie ju wczeniej je raz zastosowano. Takich ogranicze nie ma w przypadku stosowania farb wapiennych, np. Funcosilu Historic Kalkfarbe (patrz Zaprawy i farby wapienne do prac renowacyjnych, Materiay Budowlane, nr 9/2005), ktrych autentycznie mineralny skad i pena odwracalno technologiczna nie stwarza jakiegokolwiek zagroenia dla malowanego podoa, niezalenie od tego, czy jest nim tynk, kamie czy inne podoe mineralne.

Rys. 4. Wytrzymao podoa po pierwszym naniesieniu farby krzemianowej na wczeniej wykonan powok krzemianow

Rys. 5. Wytrzymao podoa po drugim naniesieniu farby krzemianowej na wczeniej wykonan powok

W przypadku obiektw zabytkowych tego typu zagroenie stanowi szczeglnie due niebezpieczestwo, gdy wraz z utrat powierzchniowej warstwy traci si du cz informacji dotyczcej pierwotnej stratygrafii. Omwione zagroenia i procesy oraz konkretne przykady, problemy i szkody, udokumentowane i opisane w literaturze fachowej, sprawiaj, e stosowanie farb krzemianowych np. na kamieniu naturalnym i mikkich tynkach (np. wapiennych) jest oceniane bardzo krytycznie. Obecnie farby krzemianowe stosowane s na og bez podkadu malarskiego. W efekcie ju przy nakadaniu pierwszej powoki istnieje ryzyko tworzenia niekorzystnych profili wytrzymaoci (rysunek 6). Podczas stosowania farb krzemianowych na kamieniu naturalnym powstaje dodatkowe zagroenie: zwizki elaza obecne w podou mog zosta uruchomione w wyniku alkalicznego odczynu farby, co bardzo czsto prowadzi do niekorzystnych zmian wizualnych (przenikania rdzy). Inn niekorzystn cech farb krzemianowych jest to, e nie speniaj one warunku odwracalnoci, wanego w konserwacji zabytkw. W zaskakujcy sposb krzemionkowanie pomimo zagroe zwizanych z nim w przypadku farb czsto nadal oceniane jest jako pozytywne. Nieraz uzasadniane jest to dobrymi waciwociami techniczno-wilgotnociowymi (zdolno dyfuzji pary wodnej, kapilarno) charakterystycznymi dla dwuskadnikowych farb krzemianowych. Nie Rys. 6. Wytrzymao podoa mineralnego bez podkadu malar- zauwaa si przy tym skiego po naniesieniu farby krze- w ogle, e parametry techniczno-wilgotnociowe mianowej

REMMERS POLSKA Sp. z o.o. 62-080 Tarnowo Podgrne, ul. Sowia 8 tel. (061) 816 81 00, faks (061) 816 81 34 http://www.remmers.pl, e-mail:budowle@remmers.pl

Materiay i systemy firmy REMMERS s znane i stosowane od ponad 50 lat. Na naszej licie referencyjnej znajduj si zarwno czoowe zabytki europejskie, jak i liczne budowle inynierskie, obiekty przemysowe, gmachy urzdw i budynki mieszkalne. Nasza oferta obejmuje: preparaty do iniekcji przeciw wilgoci podciganej kapilarnie mineralne zaprawy uszczelniajce bitumiczno-polimerowe hydroizolacje grubowarstwowe systemy tynkw renowacyjnych zaprawy do naprawy betonu pasty czyszczce do kamienia i cegy impregnaty wzmacniajce i hydrofobizujce zaprawy do uzupeniania ubytkw i spoinowania farby silikonowe, akrylowe i wapienne ywiczne powoki posadzkowe chemoodporne powoki ochronne. Oferujemy pomoc w doborze technologii i bezpatne doradztwo techniczne. Organizujemy szkolenia w dziedzinie hydroizolacji, renowacji elewacji, naprawy betonu i wykonywania posadzek ywicznych.
Przedstawicielstwa w Polsce: Biaystok 0663 750 842, Bydgoszcz 0609 877 888, Czstochowa 0602 386 911, Gdynia 0501 391 313, Jelenia Gra 0605 267 579, Kielce 0605 487 516, Koszalin 0604 414 858, Krakw 0602 767 827, 0600 826 131, Legnica 0602 156 361, Lublin 0602 458 237, d 0660 428 412, Olsztyn 0663 759 770, Pozna 0601 777 301, 0601 370 415, Rybnik 0691 505 614, 0663 750 162, Rzeszw 0507 147 706, widnica 0663 750 594, Szczecin 0663 759 092, Warszawa 0601 370 688, 0 663 758 060, Wrocaw 0603 633 779, aga 0691 505 619

2 2007 (nr 414)

43

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

Zastosowanie rusztowa w pracach budowlanych

ostatnim czasie, mimo okresu zimowego, wsppraca firmy Budosprzt z firmami partnerskimi zaowocowaa kilkoma ciekawymi realizacjami, ktre omwimy w tym artykule. W celu wykonania instalacji pod zbiornikiem nowej warzelni na terenie Browarw Tyskich firma Budosprzt, we wsppracy z firm Inox Instal, wykonaa platform robocz o powierzchni ok. 100 m2 na wysokoci 3,5 m (fotografia 1). Zastosowano rusztowanie Layher Blitz 70. Kolumny rusztowa poczono dwigarami kratowymi i wyoono podestami na caej powierzchni. Natomiast w celu wykonania izolacji termicznej zbiornikw (fotografia 2) zmontowano ruszto-

Fot. 1. Platforma robocza pod zbiornikiem nowej warzelni na terenie Browarw Tyskich

wanie wolno stojce (gdy nie mona byo zakotwi rusztowa do cian zbiornika) o wysokoci roboczej 16 m, z dodatkowymi wieami na caej dugoci stonymi rurami stalowymi z rusztowaniem gwnym. Pozwolio to na ustabilizowanie konstrukcji rusztowania. Do wykonania tynkw na cianach wewntrznych w Centrum Kultury w Chorzowie firma Budosprzt, we wsppracy z przedsibiorstwem budowlanym DOMBUD, zamontowaa rusztowania Layher Blitz 70 o wysokoci roboczej 22 m. Prace montaowe utrudnia stalowy pomost komunikacyjny usytuowany na drodze rusztowania na wysokoci ok. 10 m. W celu przekazania obcie z grnej czci rusztowania na doln dodatkowo podparto pomost wykorzystujc rury stalowe i podstawy rubowe w osiach pl rusztowania. Do wykonania sufitw podwieszonych zamontowano (za scen, na wysokoci 9 m) platform robocz o powierzchni 50 m2. Kolumny rusztowania poczono przerzutami podestw. W Bazylice Krlowej Jadwigi w Dbrowie Grniczej zmontowano platform na wysokoci roboczej 16 m (fotografia 3), umoliwiajc wykonanie polichromii na cianach i sklepieniach. W celu maksymalnego zblienia rusztowania do cian zastoso-

wano rusztowanie Layher Blitz 100 i konsole, natomiast przy budowie platformy dwigary kratowe z wyoeniem oraz przerzuty podestw. W przypadku remontu filarw wiaduktu nad torami PKP w Jastrzbiu Zdroju przy al. Pisudskiego (fotografia 4 i 5) zastosowano podpory mostowe trjjarzmowe H20 stone odpowiednio ze sob rurami stalowymi (dwa rzdy podpr pod przsem rodkowym oraz po jednym rzdzie pod przsami skrajnymi). Jako dwigary zastosowano profile stalowe IN400 bezporednio podpierajce prefabrykowane belki WBS. Przy budowie filarw wiaduktu wykorzystano rwnie deskowania dostarczone przez firm Budosprzt.

Fot. 4. Wiadukt Jastrzbie 1

Fot. 2. Rusztowanie Layher Blitz umoliwiajce wykonanie izolacji termicznej zbiornika

Fot. 3. Rusztowania Layher Blitz 100 z platformami w Bazylice Krlowej Jadwigi

Fot. 5. Wiadukt Jastrzbie 2

44

2 2007 (nr 414)

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

Katarzyna Danielewska,* Anna Pszczkowska*, Tomasz Grecki*

Nanotechnologia w budownictwie
cj bada cech wytrzymaociowych nanorurek. Prowadzi si wiele bada zastosowania nanotechnologii w polimerach, materiaach ceramicznych, metalach i betonach.

anotechnologia to nowa metoda podejcia do projektowania i wytwarzania materiaw przez modyfikacj ich mikrostruktury na poziomie nanometrycznym. Nanometr (od greckiego sowa nanos, czyli karze) to jednostka dugoci rwna jednej miliardowej metra (10 9 m), za nanotechnologia to technologia zajmujca si zagadnieniami na poziomie budowy atomu. Zalicza si do niej dziaania na elementach mniejszych ni 100 nm. Celem nanotechnologii jest wykorzystanie waciwoci materiaw na poziomie atomowym do uzyskania doskonalszych cech fizycznych, chemicznych i biologicznych. Na wiecie rodki przeznaczone na badania i rozwj nanotechnologii rosn z roku na rok, podobnie jak jej zastosowanie w produktach komercyjnych. Rozwj nanotechnologii wpywa m.in. na takie dziedziny techniki, jak informatyka, elektryka, elektronika, medycyna, materiaoznawstwo, robotyka. Wykorzystanie nanotechnologii moe prowadzi do rewolucyjnego ulepszenia wielu produktw i procesw oraz otwiera zupenie nowe, niedostpne dotd moliwoci. Celem artykuu jest przedstawienie moliwoci, ktre mog by przydatne w modyfikacji rozwiza materiaowych.

Wenzhong Zhu, John C Gibbs and Peter JM Bartos; ACM Centre, School of Engineering and Sciences, Universtiy of Paisley.

Nanorurki
W 1991 r. japoczyk Sumoi Iijima ogldajc za pomoc mikroskopu elektronowego (w Laboratorium Bada Podstawowych Firmy NEC w Tsukubie w Japonii) prbk rozmazanej sadzy, dostrzeg w niej dziwne nici o rozmiarach rzdu nanometrw, tzw. nanorurki (carbon nanotubes CNTs). Dodanie 5% masy zawierajcej nanorurki do matrycy polimeru znacznie zmniejsza przepuszczalno powstaych z niej kompozytw, zwiksza ich odporno ogniow i waciwoci mechaniczne, natomiast dodanie 15% objtoci nanorurek do tlenku glinowego zwiksza przewodno elektryczn o 13 rzdw wielkoci. Ze wzgldu na bardzo duy stosunek dugoci do rednicy i zblione rozmiary do CSH, nanorurki w hydratyzowanym zaczynie cementowym mog utrudnia powstawanie i rozwj rys w betonie. Laboratorium Materiaw Uniwersytetu w Helsinkach zaproponowao Katedrze Inynierii Materiaw Budowlanych Poiltechniki Warszawskiej wspprac nad modyfikacj betonu nanorurkami wglowymi w celu otrzymania samozagszczalnego betonu wysokiej wytrzymaoci. Dziki nanorurkom mona take wzmacnia ceramik oraz metale. Na fotografii 1 przedstawiono symula-

Stal MMFX2
Stal MMFX2 (fotografia 2), produkowana przez firm MMFX Steel Corp. USA, zostaa opracowana przy uyciu nanotechnologii przez profesora Garetha Thomasa z University of California (Berkeley). Stal ta wyka-

Fot. 2. Stal MMF2

Nanotechnologia naladujca natur

Niektre nanotechnologie maj na celu skopiowanie lub naladowanie materiaw naturalnych, ktrych struktury zostay zoptymalizowane przez wiele milionw lat ewolucji. O przykadach naturalnych systemw moemy przeczyta w raporcie Application of Nanotechnology in Construction; State-of-the-art report 2003; RILEM CC197-NCM przygotowanym przez
* Politechnika Warszawska

zuje odporno na korozj, zblion do odpornoci stali nierdzewnej, przy czym jest znacznie tasza. W porwnaniu ze zwyk stal wglow ma zupenie inn struktur w skali nano, zblion do sklejki. Z tego wzgldu stal MMFX2 osiga lepsze waciwoci mechaniczne ni inne stale wysokowytrzymaociowe, np. wysz wytrzymao na rozciganie, cigliwo i wytrzymao zmczeniow. Jej waciwoci umoliwiaj duszy okres uytkowania w rodowisku agresywnym i w efekcie obniaj koszty konstrukcji. Dziki swoim waciwociom omawiana stal cieszy si duym zainteresowaniem w USA, m.in. Federalnej Administracji Autostrad, Marynarki Wojennej oraz Departamentw Transportu rnych stanw.

Izolacje
Wanym obszarem rozwoju nanomateriaw s izolacje, takie jak nanoporowe komponenty krzemianowe i aeroel, ktre zachowuj si do

Fot. 1. Symulacje bada cech wytrzymaociowych nanorurek (www.nas.nasa.gov)

46

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

dziesiciu razy lepiej ni konwencjonalne izolacje. Charakteryzuj si one ma gstoci i du porowatoci. Bardzo dobre waciwoci izolacyjne tych materiaw wynikaj z unikalnego ksztatu porw, ich duej liczby i maych wymiarw (10 100 nm). Czsteczki gazu wewntrz porw dowiadczaj zjawiska znanego jako efekt Knudsena, ktre praktycznie eliminuje wymian energii w gazie, likwidujc konwekcj i obniajc cakowite przewodnictwo cieplne. Do dzi materiay te wielokrotnie stosowano jako izolacj, gdy istotne byy bardzo dobre waciwoci termiczne, efektywno cieplna, minimalna grubo izolacji. sz kompatybilno z betonem oraz wiksz tiksotropi w porwnaniu z innymi zaprawami naprawczymi, jest nieprzepuszczalny, ma mniejszy skurcz, wiksz wytrzymao na rozciganie i mniejsze skonnoci do zarysowa. fotokatalitycznego. Badania wykazay spadek poziomu CO2 nawet o 60% w zalenoci od warunkw pogodowych. Podobny eksperyment przeprowadzono we Francji, gdzie okazao si, e poziom tlenkw azotu na cianie pokrytej zapraw tynkarsk na bazie cementu fotokatalitycznego by o 20 do 80% niszy ni na powierzchni ze zwykego cementu. Zachcona tymi wynikami Unia Europejska przeznaczya w 2004 r. 1,88 mld euro na rozwj inteligentnych materiaw budowlanych, ktre rozkadaj tlenki azotu i inne toksyczne substancje, takie jak benzen. Firma SKANSKA pracuje nad betonem niszczcym spaliny, ktry mona wykorzysta w tunelach; baterie soneczne zbudowane z nanokrysztaw dwutlenku tytanu pokrytych barwnikami organicznymi. Pracuj one w sposb zbliony do fotosyntezy. S bardziej efektywne od baterii sonecznych starego typu oraz dziaaj nawet w pochmurne dni. Naukowcy z University of California pracuj nad elastycznymi bateriami sonecznymi, ktre mona bdzie nanie na dowoln powierzchni; klej do glazury o bardzo duej wytrzymaoci opracowany przez firm Degussa. Podczas wizania powstaj w nim drobne nanostruktury, ktre wnikaj w pory materiau (zbyt mae dla tradycyjnych wypeniaczy) i klinuj si w nich. Klej mona stosowa bez uycia podkadu; stal damasceska, znana z twardoci, produkowana w redniowieczu, zawdziczaa swoje waciwoci nanorurkom.

Szko samoczyszczce
Samoczyszczce szko Activ firmy Pilkington zostao pokryte specjaln warstw gruboci 50 nm, ktra dziaa dwuetapowo. W procesie fotokatalitycznym nanoczsteczki TiO2 reaguj z promieniowaniem ultrafioletowym pochodzcym z naturalnego wiata dziennego i rozkadaj zanieczyszczenia organiczne. Dziki waciwociom hydrofilowym powoki woda deszczowa rwnomiernie spywa i zmywa brud.

Powoki i materiay do napraw

Przez wprowadzanie nanoczsteczek lub nanowarstw w pokrycia mona ulepszy ich waciwoci i rozszerzy zastosowanie. Powoki tworzone przy uyciu nanotechnologii (tabela) mog by wykorzystane do selektywnego odbijania i przesyania wiata o rnej czstotliwoci. Powoki tworzy si, uywajc nanoczsteczek albo formujc warstwy metali i dielektrykw. Wykorzystane s np. w oknach do odbijania promieniowania cieplnego lub w innych rozwizaniach oszczdzajcych energi. Powoki zawierajce srebrny nanoproszek zapewniaj ochron antybakteryjn, a wykorzystujce nanoczsteczkowe zoto maj waciwoci dezodorujce. Jednym z produktw nowej generacji przeznaczonych do naprawy betonu jest Emaco Nanocrete firmy BASF Construction Chemicals Polska Sp. z o.o. Wykazuje on lepsz przyczepno, wiksz gsto i lepPrzykady istniejcych impregnatw i powok
Rodzaj powoki Powoki na powierzchniach szklanych Powoki na powierzchniach rnych Dziaanie powoki samoczyszczce termoizolacyjne antyrefleksyjne atwo czyszczce, w tym antygraffiti bakteriobjcze utwardzajce ochronne antykorozyjne farby o zwikszonej trwaoci

Inne zastosowanie
NANO-HOUSE to dom przyszoci wykorzystujcy nowoczesne materiay budowlane opracowane dziki nanotechnologii, stworzony przez Australian Commonwealth Scientific and Research Organization (CSIRO) i University of Technology w Sydney (UPS). Zastosowane w nim materiay reaguj na sygnay z otoczenia, co jest niemoliwe w przypadku materiaw tradycyjnych. Jako przykad mona poda farb, ktra alarmuje o wycieku gazu lub przebiciu elektrycznym. Inne mog zmienia kolor na komend lub generowa elektryczno w cigu dnia, czynic j uyteczn w nocy. Zastosowano rwnie nanoproszki czyszczce powoki oraz chronice szyby przed promieniami UV. Inne przykady zastosowania nanotechnologii: twarde i wytrzymae powoki nanokrystaliczne wytwarzane z aluminium i tytanu oraz pokrycia nanoceramiczne wykazujce od 4 do 6 razy wiksz odporno na zuycie i dwukrotny wzrost wytrzymaoci w porwnaniu z ceramik konwencjonaln; materiay budowlane o waciwociach oczyszczajcych powietrze pod wpywem soca i deszczu. W 2003 r. firma ITALCEMENTI pokrya 6750 m2 nawierzchni drogowej na przedmieciach Mediolanu mieszank betonow na bazie cementu

Podzikowania
Artyku powsta w ramach przedmiotu Inynieria Materiaw Budowlanych, wykadanego na Wydziale Inynierii Ldowej Politechniki Warszawskiej. Autorzy dzikuj Kierownikowi przedmiotu, prof. Lechowi Czarneckiemu za cenne uwagi i sugestie podczas przygotowywania artykuu.

2 2007 (nr 414)

47

EMACO NANOCRETE
BASF Construction Chemicals Polska Sp. z o.o., wprowadza na rynek kolejn, po PCI Nanolight i PCI Nanofug do klejenia i spoinowania okadzin ceramicznych, lini produktw wykorzystujc nanotechnologi stosowan Emaco Nanocrete do napraw betonu. S to: Emaco Nanocrete R2, R3 i R4 jednoskadnikowe workowane zaprawy naprawcze do napraw konstrukcyjnych i niekonstrukcyjnych; Emaco Nanocrete AP jednoskadnikowy preparat gruntujcy zabezpieczajcy na bazie cementu do stali zbrojeniowej i jednoczenie klejca zaprawa sczepna stosowana przed naoeniem Emaco Nanocrete R2 i R3. Charakterystyk zapraw naprawczych Emaco Nanocrete przedstawiono w tabeli. Wprowadzenie do zaczynu cementowego modyfikatorw polimerowych oraz
Cecha R2 Oglna charakterystyka Wytrzymao na ciskanie (po 28 dniach)

technologia nowej generacji

odpowiednio dobranych dodatkw nieorganicznych powoduje zwikszenie gstoci i zmniejszenie iloci mikrodefektw w strukturze zhydratyzowanej oraz na powierzchni rozdziau stwardniay zaczyn cementowy/mikrokruszywo. Efektem tej modyfikacji s bardzo dobre parametry techniczne, w tym: wytrzymao na rozciganie i ciskanie, mrozoodporno, przyczepno do podoa. Dodatkowe mikrozbrojenie wknami o ebrowanej powierzchni i nerkowatym przekroju eliminuje ryzyko powstania rys w wyniku napre skurczowych, powstajcych podczas twardnienia zaprawy. Zaprawy Emaco Nanocrete mona stosowa do napraw m.in.: elewacji i balkonw budynkw mieszkalnych; filarw wsporczych i belek oraz barier, spoin i pokry wodoszczelnych konstrukcji mostw i wiaduktw;
Emaco Nanocrete R3

Rodzina produktw Emaco Nanocrete

Charakterystyka zapraw naprawczych Emaco Nanocrete

R4 cika konstrukcyjna zaprawa naprawcza fc > 60 MPa, fc > 18 MPa po 24h E > 20 GPa, R4 przyczepno > 2 MPa po 50 cyklach zamraania; wysoka odporno na karbonatyzacj i siarczany

reprofilacyjna zapra- lekka konstrukcyjna wa naprawcza zaprawa naprawcza fc > 25 MPa fc > 35 MPa E > 15 GPa, R3 grubo warstwy min 5 mm; max 50 mm (sufity), 75 mm (ciany)

Modu elastycznoci, E < 15 GPa, R3 klasa wg PN-EN 1504-3 Inne grubo warstwy min 3 mm; max 80 mm (sufity), 100 mm (ciany)

prefabrykowanych pyt elewacyjnych, pyt nonych jezdni, filarw wsporczych i belek konstrukcji parkingw wielopoziomowych; molo, waw nadmorskich i zbiornikw retencyjnych wielkich budowli morskich i konstrukcji rezerwuarw wody; chodni kominowych i kominw; tuneli, rur, kolektorw oraz wszystkich konstrukcji podziemnych, stacji uzdatniania wody i obiektw kanalizacyjnych w agresywnym rodowisku wysokosiarczanowym. Emaco Nanocrete AP, jednoskadnikowy zabezpieczajcy aktywny preparat gruntujcy na bazie cementu do stali zbrojeniowej, przywraca rodowisko wysokiego pH w celu aktywnej pasywacji stali oraz zawiera aktywne inhibitory korozji, zapewniajc dalsz ochron stali. Moe by on rwnie uywany jako wysokowytrzymaa zawiesina sczepna do zapraw naprawczych Emaco Nanocrete. Emaco Nanocrete zastosowano do naprawy konstrukcyjnej i reprofilowania belek i supw w hotelu Grand w Warszawie.
BASF Construction Chemicals Sp. z o.o. tel. 061/845 10 40 fax 061/845 10 36 www.basf-cc.pl

Struktura stwardniaej zaprawy Emaco Nanocrete

Naprawa supa za pomoc zaprawy Emaco Nanocrete

48

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

dr in. Zdzisawa Owsiak*

Badanie efektywnoci hydrofobizacji powierzchni cegie

zastosowano prbki szecienne o boku 6 cm wycite z cegie klasy 15. Przed naoeniem preparatu prbki zostay wysuszone do staej masy w temperaturze 70 C 5 C w suszarce laboratoryjnej. Preparatem do hydrofobizacji zabezpieczono po 3 prbki metod natrysku, malowania lub przez zanurzenie. Do bada nasikliwoci powierzchniowej zabezpieczono tylko jedn powierzchni prbki, ktra w dalszych badaniach stykaa si z wod. Po 24 h zbadano nasikliwo powierzchniow prbki po hydrofobizacji. Zbadano take nasikliwo powierzchniow kolejnych trzech prbek, niepoddanych hydrofobizacji. Pomiar nasikliwoci przeprowadzono po 6 i 24 h, a nastpnie po 3 i 7 dniach. Nasikliwo powierzchniow prbki bez i po hydrofobizacji obliczono ze wzoru:
np = mw m s F

ydrofobizacja powierzchni materiau polega na nadaniu jej waciwoci odpychania wody, czyli niezwilalnoci. Efekt hydrofobizacji okrela si m.in. na podstawie obserwacji zachowania si wody na zhydrofobizowanej powierzchni. Ocenia si go m.in. na podstawie porwnania nasikliwoci powierzchniowej wod powierzchni materiau bez i po hydrofobizacji. Nasikliwo powierzchniowa, zwana te kapilarn, jest to nasikliwo materiau oznaczona jako podciganie kapilarne wywoane przez przenikanie wody do powierzchni prbki stykajcej si z wod. Wyraa si j w kg/m2 i oznacza po okrelonym czasie. Badania skutecznoci dziaania preparatw do hydrofobizacji powierzchni cegie ocenia si rwnie na podstawie wskanika absorpcji kropli wody, ktry okrela si na podstawie czasu wnikania kropli wody w powierzchni materiau bez i po hydrofobizacji. Badania efektywnoci hydrofobizacji dotyczyy bardzo zniszczonego obiektu konserwatorskiego, w ktrym najwiksz grup materiaw budowlanych stanowiy cegy. Ze wzgldu na ograniczone moliwoci pobrania prbek z obiektu przeprowadzono porwnawcze badania modelowe dotyczce wpywu sposobu nanoszenia preparatw do hydrofobizacji na powierzchni cegy na efektywno ich dziaania. Zastosowano trzy sposoby nanoszenia preparatw: natrysk, malowanie i zanurzenie powierzchni w preparacie. Efekt hydrofobizacji oceniono na podstawie wynikw bada nasikliwoci powierzchniowej, masowej i czasu wnikania kropli wody w powierzchni cegie.

wnikania kropli wody w hydrofobizowan powierzchni. Na powierzchni prbek cegie, bez i po hydrofobizacji, naniesiono po 20 kropli wody destylowanej o masie 0,02 g kada za pomoc mikropipety automatycznej z wysokoci 0,5 cm, w odlegoci co 1 cm kropla. Mierzono czas potrzebny na cakowit absorpcj kropli wody przez powierzchni zhydrofobizowan (tx) i przez powierzchni bez hydrofobizacji (tn). Jako wynik przyjto redni arytmetyczn z 20 pomiarw dla kadej metody nanoszenia preparatw do hydrofobizacji. W celu obliczenia wskanika absorpcji kropli wody przez badan powierzchni korzystano z nastpujcego wzoru:
WA(%) = tn 100% tx

Materiay i metody bada

Do bada efektywnoci preparatw do hydrofobizacji w odniesieniu do nasikliwoci powierzchniowej
* Politechnika witokrzyska

gdzie: np nasikliwo powierzchniowa [kg/m2]; mw masa wilgotnej prbki [kg]; ms masa suchej prbki [kg]; F powierzchnia prbki stykajca si z wod [m2]. Z wynikw uzyskanych w przypadku prbek bez i po hydrofobizacji obliczono redni arytmetyczn. Nasikliwo powierzchniow prbek po hydrofobizacji oceniono, porwnujc j z nasikliwoci takiej samej prbki bez hydrofobizacji. Badania skutecznoci dziaania preparatw do hydrofobizacji powierzchni cegie oceniono rwnie na podstawie wskanika absorpcji kropli wody. Badania przeprowadzono na dwch prbkach cegie o powierzchni 24 cm2 i gruboci 6 cm w przypadku kadej metody nanoszenia preparatu do hydrofobizacji. Prbki wysuszono do staej masy w temperaturze 70 5 C. Po jednej dobie wykonano badania

gdzie: WA wskanik absorpcji kropli wody [%] tx czas absorpcji przez powierzchni zhydrofobizowan prbki [min]; tn czas absorpcji przez powierzchni prbki bez hydrofobizacji [min].

Wyniki bada
W badaniach zastosowano cztery preparaty do hydrofobizacji oznaczone od 1 do 4 oraz preparat wzmacniajcy oznaczony 5. Wyniki bada nasikliwoci powierzchniowej prbek bez i po hydrofobizacji rnymi preparatami i rnymi metodami zestawiono w tabelach 1 do 3. Wyniki bada nasikliwoci masowej prbek cegie bez i po hydrofobizacji przez zanurzenie powierzchni prbek w preparacie, natrysk i malowanie zestawiono w tabeli 4, a w tabeli 5 wyniki bada czasu wnikania kropli wody w powierzchni cegy bez i po hydrofobizacji przez zanurzenie powierzchni w preparacie, natrysk i malowanie. Badanie czasu wnikania kropli wody przez powierzchni cegie z naniesionym preparatem przedstawiono na fotografii.
2 2007 (nr 414)

49

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

Tabela 1. Zestawienie wynikw bada nasikliwoci powierzchniowej bez i po hydrofobizacji zanurzenie powierzchni prbki
Rodzaj preparatu Ilo preparatu [kg/m2] 2,59 4,31 4,05 4,95 4,64 0 Nasikliwo powierzchniowa [kg/m2] po 6h 0,021 0,034 0,034 0,036 5,201 8,726 1 dniu 0,081 0,046 0,065 0,079 11,319 14,806 3 dniach 0,148 0,117 0,138 0,187 11,306 14,987 7 dniach 0,201 0,120 0,249 0,262 11,306 15,646

Hydrofobizujcy 1 Hydrofobizujcy 2 Hydrofobizujcy 3 Hydrofobizujcy 4 Wzmacniajcy 5 Bez hydrofobizacji

Badanie czasu wnikania kropli wody przez powierzchni cegie z naniesionym preparatem 3

Tabela 2. Zestawienie wynikw bada nasikliwoci powierzchniowej bez i po hydrofobizacji dwukrotny natrysk preparatu na powierzchni prbki
Rodzaj preparatu Ilo preparatu [kg/m2] 0,23 0,15 0,77 0,36 0,26 0 Nasikliwo powierzchniowa [kg/m ] po
2

Hydrofobizujcy 1 Hydrofobizujcy 2 Hydrofobizujcy 3 Hydrofobizujcy 4 Wzmacniajcy 5 Bez hydrofobizacji

6h 0,983 0,325 0,038 0,051 13,868 8,726

1 dniu 13,773 11,421 0,073 13,395 14,124 14,806

3 dniach 14,257 12,646 0,237 14,339 14,678 14,987

7 dniach 14,768 13,889 0,301 14,906 15,049 15,646

Na rysunku 1, 2 i 3 przedstawiono procentowe zmniejszenie nasikliwoci powierzchniowej cegy po naniesieniu preparatw do hydrofobizacji. Obliczony wskanik absorpcji kropli wody przez powierzchni cegy zhydrofobizowanej przez zanurzenie w preparacie, natrysk i malowanie zestawiono w tabeli 6.

Tabela 3. Zestawienie wynikw bada nasikliwoci powierzchniowej bez i po hydrofobizacji dwukrotne malowanie powierzchni prbki
Rodzaj preparatu Ilo preparatu [kg/m2] 0,41 0,61 0,35 0,42 0,05 0 Nasikliwo powierzchniowa [kg/m2] po 6h 0,066 0,034 0,038 0,042 13,957 8,726 1 dniu 1,947 0,070 0,072 0,073 14,210 14,806 3 dniach 7,444 0,185 0,200 0,286 14,986 14,987 7 dniach 13,206 0,258 0,407 0,323 15,264 15,646

Podsumowanie wynikw bada

Na podstawie laboratoryjnych bada modelowych zalenoci efektywnoci preparatw do hydrofobizacji od sposobu ich nanoszenia na powierzchni prbek cegie klasy 15 stwierdzono, e nasikliwo powierzchniowa prbek po hydrofobizacji jest znacznie mniejsza od nasikliwoci prbek bez tego zabezpieczenia i w duym stopniu zaley od sposobu nanoszenia preparatu. Najnisza jest w przypadku prbek powierzchniowo zanurzonych w preparatach. Po 6 h wynosi 0,021 0,036 kg/m2 i zwiksza si z czasem (po 7 dniach wynosi 0,12 0,26 kg/m2). Zanurzenie powierzchniowe prbek w preparatach do hydrofobizacji powoduje zmniejszenie nasikliwoci odpowiednio po 6 h kilkaset razy, a po 7 dniach kilkadziesit razy. Zmiany nasikliwoci poszczeglnych preparatw w czasie byy podobne. Nasikliwo powierzchniowa prbek, na ktrych powierzchni preparaty zostay naniesione metod natrysku, jest bardzo zrnicowana i wynosi 0,038 0,983 kg/m2 po 6 h oraz 0,30 14,9 kg/m2 po 7 dniach. W tym przypadku zmiana nasikliwoci w czasie jest bardzo zrnicowana; najmniej zwikszya si nasikli-

Hydrofobizujcy 1 Hydrofobizujcy 2 Hydrofobizujcy 3 Hydrofobizujcy 4 Wzmacniajcy 5 Bez hydrofobizacji

Tabela 4. Zestawienie wynikw bada nasikliwoci masowej prbek cegie bez i po hydrofobizacji rne metody nanoszenia preparatu
Rodzaj preparatu Nasikliwo masowa [%] metoda nanoszenia preparatu zanurzenie natrysk malowanie powierzchni 6,50 2,21 2,90 0,77 10,51 13,11 12,44 9,56 13,34 11,79 13,36 11,79 8,99 10,48 12,68 13,33

Tabela 5. Czas wnikania kropli wody w powierzchni cegy zhydrofobizowan (rne metody nanoszenia preparatu) i bez hydrofobizacji
Rodzaj preparatu Nasikliwo masowa [%] metoda nanoszenia preparatu zanurzenie natrysk malowanie powierzchni 235 185 330 270 2 225 155 220 210 1 1 188 165 215 220 1

Hydrofobizujcy 1 Hydrofobizujcy 2 Hydrofobizujcy 3 Hydrofobizujcy 4 Wzmacniajcy 5 Bez hydrofobizacji

Hydrofobizujcy 1 Hydrofobizujcy 2 Hydrofobizujcy 3 Hydrofobizujcy 4 Wzmacniajcy 5 Bez hydrofobizacji

50

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

ne malowanie, wykazay duy spadek nasikliwoci. Po 6 h wynosia ona 0,034 0,066 kg/m2. Nastpnie obserwowano wzrost nasikliwoci i po siedmiu dniach najwiksz nasikliwo wykazay prbki pokryte preparatem nr 1 (13,21 kg/m2). Nasikliwo pozostaych prbek bya podobna i wynosia 0,26 0,41 kg/m2. Prbki pokryte preparatem majcym dziaanie wzmacniajce, metod natrysku czy malowania, miay nasikliwo podobn jak prbki bez hydrofobizacji, natomiast zanurzenie prbek w preparacie spowodowao niewielkie zmniejszenie nasikliwoci powierzchniowej. W badaniach modelowych porwnano take wpyw sposobu nanoszenia preparatu na jego zuycie na 1 m 2 w przypadku zastosowania trzech sposobw nanoszenia preparatw do hydrofobizacji i wzmacniajcych na powierzchnie prbek cegy.
Tabela 6. Wskanik absorpcji kropli wody przez powierzchni cegy zhydrofobizowan metod zanurzenia powierzchni, natrysku lub malowania
Rodzaj preparatu Nasikliwo masowa [%] metoda nanoszenia preparatu zanurzenie natrysk malowanie powierzchni 0,42 0,54 0,30 0,40 50 0,44 0,64 0,45 0,47 100 0,53 0,60 0,46 0,45 100

Rys. 1. Procentowe zmniejszenie nasikliwoci powierzchniowej cegy po naniesieniu preparatu przez zanurzenie powierzchni prbki (wg danych z tabeli 1)

Rys. 2. Procentowe zmniejszenie nasikliwoci powierzchniowej cegy po naniesieniu preparatu przez dwukrotny natrysk na powierzchni prbki (wg danych z tabeli 2)

Hydrofobizujcy 1 Hydrofobizujcy 2 Hydrofobizujcy 3

Rys. 3. Procentowe zmniejszenie nasikliwoci powierzchniowej cegy po naniesieniu preparatu przez dwukrotne malowanie powierzchni prbki (wg danych z tabeli 3)

Hydrofobizujcy 4 Wzmacniajcy 5

Nasikliwo masowa prbek cegie po hydrofobizacji wykonanej przez zanurzenie powierzchni prbki wynosia 0,77 10,51%, w zalenoci od stosowanego preparatu, w porwnaniu z prbk bez hydrofobizacji, ktrej nasikliwo masowa wynosi 13,36%. W przypadku prbek cegie zhydrofobizowanych metod dwukrotnego natrysku nasikliwo masowa wynosia 9,56 13,34%, w zalenoci od rodzaju preparatu, w porwnaniu z prbk bez hydrofobizacji, dla ktrej warto ta wynosi 13,36%. Prbki cegie po hydrofobizacji metod dwukrotnego malowania powierzchni osigny nasikliwo masow 8,99% 13,33% w zalenoci od rodzaju preparatu, a prbki bez hydrofobizacji 13,36%. W zalenoci od rodzaju preparatu czas wnikania kropli w przypadku prbek zhydrofobizowanych przez zanurzenie wynosi od 185 do 330 min. Jedynie w przypadku preparatu wzmacniajcego wynosi 2 min. Czas wnikania kropli wody w przypadku prbek bez hydrofobizacji wynosi 1 min, a wskanik absorpcji kropli wody od 0,30% do 0,51%. Jedynie w przypadku preparatu wzmacniajcego wskanik ten wynosi 50%. Natomiast czas wnikania kropli wody w powierzchni cegy zhydrofobizowanej metod natrysku wynosi od 155 do 225 min, a wskanik absorpcji od 0,44% do 0,64% w zalenoci od rodzaju uytego preparatu. Jedynie w przypadku preparatu wzmacniajcego wynosi 100%.

Wnioski
Skuteczno preparatw do hydrofobizacji wynika ze sposobu ich nanoszenia na powierzchni cegie. Z tego wzgldu wybr preparatu do hydrofobizacji zaley od sposobu jego nanoszenia. Na podstawie przeprowadzonych bada wpywu sposobu nanoszenia preparatu do hydrofobizacji na efektywno dziaania tych preparatw stwierdzono, e najefektywniejszym sposobem hydrofobizacji cegie jest zanurzenie ich w preparacie, nastpnie malowanie (mokre na mokre), a najmniej skuteczne jest natryskiwanie.
2 2007 (nr 414)

wo w przypadku preparatu nr 3. W przypadku pozostaych preparatw nastpuje wzrost nasikliwoci ju po 1 dniu. Porwnujc nasikliwo powierzchniow prbek bez i po hydrofobizacji, obserwuje si po 6 h spadek nasikliwoci od 230 razy w przypadku preparatu nr 3 do 9 razy w przypadku preparatu nr 1, natomiast po jednym dniu nasikliwo prbek po hydrofobizacji jest zbliona do nasikliwoci bez hydrofobizacji. Prbki cegy, ktrych powierzchnia bya hydrofobizowana przez dwukrot-

Zuycie preparatu byo najwiksze w przypadku zanurzenia powierzchni prbki w preparacie (przez 0,5 h na gboko do 1 mm) i wynosio od 2,59 kg/m2 w przypadku preparatu nr 1 do 4,95 kg/m2 w przypadku preparatu nr 4. Przy nanoszeniu preparatw metod natrysku zuycie preparatw byo bardzo zrnicowane i wynosio 0,23 kg/m2 w przypadku preparatu nr 1 i 2,58 kg/m2 w przypadku preparatu wzmacniajcego. Natomiast przy dwukrotnym malowaniu powierzchni (mokre na mokre) zuyto 0,04 kg/m2 preparatu wzmacniajcego i 0,61 kg/m2 w przypadku preparatu nr 2.

51

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

dr hab. in. docent ITD Andrzej Fojutowski*

Zabezpieczanie konstrukcji drewnianych

kania i retencji rodka ochrony drewna okrelono rwnie wymagania dotyczce stopnia chemicznego zabezpieczenia drewna, powizane z klas zagroenia wg tej normy i naturaln trwaoci drewna omwion w normach PN-EN 460 Trwao drewna i materiaw drewnopochodnych . Naturalna trwao drewna litego. Wytyczne dotyczce wymaga w zakresie trwaoci drewna stosowanego w klasach zagroenia i PN-EN 350-2 Trwao drewna i materiaw drewnopochodnych Naturalna trwao drewna litego Wytyczne dotyczce naturalnej trwaoci i podatnoci na nasycanie wybranych gatunkw drewna majcych znaczenie w Europie. Norma PN-EN 350-2 ustala m.in. 4 klasy nasycalnoci drewna (podatno-

odczas eksploatacji konstrukcje drewniane s naraone na dziaanie abiotycznych i biotycznych czynnikw niszczcych. Waniejsze czynniki fizyczno-chemiczne to: zmienna wilgotno otoczenia, wpywajca na zawarto wilgoci w drewnie, i zmienne warunki termiczne, powodujce m.in. pcznienie i kurczenie drewna oraz jego pkanie na rn gboko; promieniowanie (wietlne wiato widzialne, UV, IR; jonizujce), powodujce zmiany barwy drewna, a przy dugim i intensywnym dziaaniu zwikszenie chropowatoci; kwasy i zasady, obniajce wytrzymao drewna; ciepo (ogie), stwarzajce zagroenie poarowe. Czynniki biotyczne powodujce pogorszenie waciwoci drewna to grzyby, owady techniczne szkodniki drewna, mae, raki, bakterie, ale take glony, luzowce, porosty, roztocze, nicienie. Grzyby mog by szkodliwe nie tylko dla drewna, ale take dla ludzi przebywajcych w pomieszczeniach z zaplenionymi elementami, w zwizku z rozwojem zarodnikw i wytwarzanych przez grzyby mykotoksyn.

giczne (tabela 1). Krajowe wymagania dotyczce zabezpieczania chemicznego drewna przedstawia Instrukcja ITB nr 355/98 Ochrona drewna budowlanego przed korozj biologiczn rodkami chemicznymi. Wymagania i badania, ktra wprowadza zbliony, ale inny podzia klas zagroe: 5 klas zagroe powodowanych przez grzyby domowe; 3 klasy zagroe powodowanych przez grzyby plenie i 2 klasy zagroe powodowanych przez owady. Instrukcja ta ustala dan klas bioodpornoci oraz klas zabezpieczenia drewna na powierzchni i w gbszych warstwach drewna. W normie PN-EN 351-1 Trwao drewna i materiaw drewnopochodnych Drewno lite zabezpieczone rodkiem ochrony Klasyfikacja wni-

Tabela 1. Klasy zagroenia drewna niszczcym dziaaniem czynnikw biotycznych wg PN-EN 335-2
Klasa zagroenia Warunki uytkowania drewna i klasy zagroenia biologicznego Warunki oglne Warunki dla drewna litego zakres stosowania opis sytuacji wilgotnociowej podczas uytkowania wilgotno drewna organizmy

1.

Klasy zagroenia
Wymagania dotyczce zabezpieczenia drewna i jakoci tego zabiegu (dobr rodka ochronnego, metody impregnacji, retencja, gboko wnikania) zale od wielu czynnikw, ale przede wszystkim i najczciej od stopnia naraenia drewna na zaatakowanie przez czynniki niszczce. W normie PN-EN 335-1 Trwao drewna i materiaw drewnopochodnych Definicja klas zagroenia ataku biologicznego Postanowienia oglne zagroenie drewna czynnikami niszczcymi podzielono na 5 gwnych klas z narastajcym ryzykiem zaatakowania drewna przez czynniki biolo* Instytut Technologii Drewna, Pozna 2.

3. 4.

5.

bez kontaktu stale sucho z gruntem, przykryte, sucho bez kontaktu czasem z gruntem, naraone na przykryte nawilenie (ryzyko nawilenia) bez kontaktu naraone na z gruntem, czste nieprzykryte nawilenie w kontakcie stale naraone z gruntem na nawilenie lub wod w kontakcie sodk z gruntem lub wod sodk w wodzie stale naraone morskiej na nawilenie wod morsk

stale poniej 18% okresowo ponad 20% czsto ponad 20% stale ponad 20% stale ponad 20%

grzyby owady P Z S Ch1) T U L

widraki

U U

U U

U U

L L

Legenda: P podstawczaki, Z rozkadu szarego, S powodujce sinizn i/lub plenienie, Ch chrzszcze, T termity, U zagroenie w Europie uniwersalne, L zagroenie regionalne/lokalne 1) chrzszcze wystpuj w wikszej czci Europy powszechnie, ryzyko zagroenia waha si od wysokiego do nieznacznego

52

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

ci na impregnacj). Zebrano w tej normie dane dla kilkudziesiciu gatunkw drewna. Najpowszechniejsze w Polsce drewno sosny zwyczajnej zaliczono pod wzgldem nasycalnoci do klasy 1 dla drewna bielu (atwe do nasycenia), a drewno twardzieli do klasy 3 4 (klasa 3: trudne do nasycenia; klasa 4 prawie nieprzepuszczalne dla cieczy impregnacyjnej). by zabezpieczone przed dugotrwaym zawilgoceniem we wszystkich stadiach wykonywania elementw. Poza tym elementy konstrukcji drewnianych powinny by izolowane od kontaktu z czciami konstrukcji z innych materiaw choncych wilgo, aby wyeliminowa moliwo wtrnego nawilania elementw drewnianych. W tym samym celu wymagane jest ich skadowanie w czasie budowy w warunkach zabezpieczajcych przed zawilgoceniem. Do zabezpieczania drewna i materiaw drewnopochodnych przed czynnikami biologicznymi naley stosowa preparaty: posiadajce pozwolenie Urzdu Rejestracji Produktw Leczniczych, Wyrobw Medycznych i Produktw Biobjczych (URPL,WMiPB) na obrt produktami biobjczymi, do ktrych zalicza si rodki ochrony drewna; odpowiadajce wymaganiom PN-C-04906:2000 rodki ochrony drewna Oglne wymagania i badania; zgodne z rekomendacjami technicznymi ITB i zwizanymi z nimi zaleceniami udzielania aprobat technicznych ZUAT 15/VI.06/2005 rodki ochrony drewna przed korozj biologiczn wyrobw budowlanych z drewna. Zabiegi ochronne i zabezpieczenie przed czynnikami biologicznymi powinny take odpowiada wymaganiom Instrukcji ITB nr 355/98. Preparaty, metody i technologie zabezpieczania elementw przed dziaaniem wilgoci, czynnikw chemicznych, biologicznych oraz ognia powinny by podane w projekcie budowlanym (dokumentacji technicznej). Wskazane powinny by miejsca wykonania i wymagania dotyczce zabezpiecze, np. w konstrukcji stropw wymaga si, eby koce belek stropowych, co najmniej na dugoci oparcia w murze, byy zabezpieczone rodkami przeciwgrzybowymi oraz odizolowane od bezporedniego styku z murem przez zastosowanie papy lub podobnego materiau. Powierzchnie czoowe belek stropowych i boki tych belek powinna dzieli od muru szczelina powietrzna szerokoci minimalnej 30 mm. Wymaganie zabiegw ochronnych dotyczy take elementw wiby dachowej stykajcych si z murem, ktre w miejscu styku powinny by zaimpregnowane przeciwgrzybowo i odizolowane pap. W konstrukcjach podg takie same wymagania jak w przypadku belek stropowych stawiane s legarom stykajcym si z murem lub murowanymi supkami podpr. W deskowaniach poaci dachowych wymaga si zabezpieczenia desek przed rozkadem biologicznym i uoenia ich stron dordzeniow ku doowi, przy czym grne paszczyzny desek nie powinny mie flisw (oblin). Kontrole i badania zabezpieczania konstrukcji drewnianych powinny by przeprowadzane w ramach odbiorw midzyoperacyjnych, czciowych i w odbiorze kocowym. Rozwizania konstrukcyjne wymagajce zabezpieczenia, ze wzgldu na wiksze naraenie na rozkad biologiczny, to: dolne czci cian parteru, szczeglnie podwaliny i konstrukcje szkieletowe, oraz grne czci cian ostatniej kondygnacji, szczeglnie oczepy, elementy konstrukcji przy balkonach, drewniane przegrody piwniczne; elementy drewniane stropodachw, szczeglnie niewentylowane, stropy nad piwnicami i strop ostatniej kondygnacji (zwaszcza miejsca koo okapu i wietlikw), kocwki belek midzystropowych oraz miejsca przy instalacjach wodno-kanalizacyjnych; muraty, krokwie koszowe, patwie stropowe, kocwki dolne krokwi (cao drewna naraona na dziaanie owadw); podogi w suterenach i na niepodpiwniczonym parterze; inne miejsca zagroone nawilaniem i utrudnionym odsychaniem. Warto przy tym wzi pod uwag, e do elementw wymagajcych zabezpieczenia prniowo-cinieniowego najczciej zalicza si: drewno podwaliny na pycie fundamentowej, na cianach fundamentowych oraz podwaliny stropu; supki i podpory w pomieszczeniach poniej poziomu terenu; elementy cianek dziaowych piwnic oraz inne elementy naraone na kontakt z betonem; legary podpodogowe i kratownice na murach piwnic, drewniane elementy poniej gruntu; elementy drewniane zewntrzne tworzce tzw. ma architektur.
2 2007 (nr 414)

Wymagania budowlane dotyczce zabezpieczania konstrukcji

Wymaganie dotyczce zabezpieczania konstrukcji drewnianych przed dziaaniem czynnikw biotycznych wynika z rozporzdzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002, nr 75, poz. 690, 322). Stanowi ono, e elementy tych konstrukcji powinny, w zalenoci od klasy zagroenia ataku biologicznego, by odporne lub uodpornione na dziaanie korozji biologicznej. W opracowanych w Instytucie Techniki Budowlanej Warunkach technicznych wykonania i odbioru robt budowlanych wskazuje si, e konstrukcje z drewna litego naley wykona z tarcicy iglastej lub topoli, sortowanej wytrzymaociowo, o klasie sortowniczej zgodnej z podan w dokumentacji projektowej i trwale oznakowanej. Inne rodzaje drewna powinny by stosowane w sytuacjach uzasadnionych technicznie. Z drewna dbowego, grochodrzewu (lub innego o zblionych waciwociach) naley np. wykonywa wkadki, klocki, drobne elementy konstrukcyjne. Istotne z punktu widzenia ochrony i impregnacji drewna jest wskazanie, e wilgotno drewna iglastego w konstrukcjach chronionych przed zawilgoceniem nie powinna przekracza 18%, a w konstrukcjach usytuowanych na otwartym powietrzu 23%. W przypadku drewna liciastego grn granic wilgotnoci okrelono na 15%. Przestrzeganie tych wymaga bardzo ogranicza rozwj grzybw (za minimaln wilgotno potrzebn do ich rozwoju przyjmuje si 20%), a jednoczenie uatwia wprowadzanie do drewna ciekych rodkw ochronnych. Konstrukcje z drewna, a take materiaw drewnopochodnych, powinny

53

TEMAT WYDANIA Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych

rodki zabezpieczajce
W celu zapewnienia estetyki i wytrzymaoci drewna wane jest stosowanie odpowiednich rozwiza zmniejszajcych stopie nawietlenia drewna i naraenia na opady atmosferyczne. Zalecane s okapy, zadaszenia, z unikaniem zagbie powierzchni. Czsto konieczne jest zabezpieczanie drewna rodkami chemicznymi, do ktrych mona zaliczy wyroby malarskie, rodki ochrony drewna itp. Polska norma PN-C-04906:2000 rodki ochrony drewna Oglne wymagania i badania, dotyczca chemicznych rodkw stosowanych do zabezpieczania przed biotycznymi czynnikami ochrony drewna, dzieli te rodki, pod wzgldem skadu i formy uytkowej, na 4 grupy: S solne, w postaci proszku lub granulatu; Sw rodki w roztworach wodnych gotowe do uycia lub gotowe do uycia po rozcieczeniu; R rozpuszczalnikowe, substancje aktywne s rozpuszczone w rozpuszczalnikach organicznych; O oleiste (take o charakterze zblionym do oleju kreozotowego). rodki ochrony drewna s wprowadzane metodami powierzchniowymi (smarowanie malowanie, natrysk, krtkotrwaa kpiel) i impregnacji wgbnej (dugotrwae kpiele zimne, kpiele gorco-zimne, metody prniowo-cinieniowe, metody dyfuzyjne). Efekty nasycania s podzielone pod wzgldem gbokoci penetracji rodkw zabezpieczajcych na 9 klas, oznaczonych od P1 do P9 i opisanych w PN-EN 351-1. Przy zabezpieczaniu powierzchniowym (bez zabiegw dyfuzyjnych) mona zwykle osign wnikanie klasy P1 (brak wymaga dotyczcych penetracji), P2 (minimum 3 mm bocznie i 40 mm wzdu wkien w bielu) lub P3 (minimum 4 mm bocznie w biel). Klasa P4 i wysze wymagaj nasycenia bocznego na gboko minimum 6 mm. Jest to trudno osigalne klasycznymi metodami powierzchniowymi i dlatego naley stosowa metody wgbnego nasycenia drewna. Natrysk (lub opryskiwanie) polega na naniesieniu roztworu rodka zabezpieczajcego na powierzchni drewna w postaci rozproszonych mikrokropel, a nawet mgy (aerozole), przy uyciu opryskiwacza. Metoda jest zalecana do stosowania m.in. w miejscach trudno dostpnych, sufitowych, ukonych paszczyzn. Wystpuj wiksze straty rodka (zuycie 25 30% wiksze ni przy smarowaniu), zagroenia toksyczne dla wykonawcw (opary) oraz zagroenie poarowe w przypadku rodkw rozpuszczalnikowych. Metody kpieli i prniowo-cinieniowe maj zastosowanie do zabezpieczania konstrukcji przed zamontowaniem, wymagaj cakowitego zanurzenia zabezpieczanego elementu w cieczy impregnacyjnej. Stosuje si bardzo rne czasy nasycania i temperatur roztworw; od kilku minut do kilkunastu godzin, 20 C do 80 C oraz rne przebiegi procesw obniania cinienia (prni) w celu usunicia powietrza z drewna i zastosowania cinienia w celu wtoczenia impregnatw. Metody specjalne to metody stosowane mniej powszechnie, jak np. nawiercanie otworw i wprowadzanie przez nie w rny sposb rodkw zabezpieczajcych, stosowanie specjalnych powok chronicych czoa elementw itp.

Metody zabezpieczania drewna konstrukcji

Metoda smarowania (malowania) to zazwyczaj kilkukrotne naniesienie na powierzchni zabezpieczanej konstrukcji rodka ochrony drewna w postaci roztworu wodnego (powszechnie stosowane stenie ok. 10 20%) lub gotowego preparatu rozpuszczalnikowego dekoracyjno-impregnacyjnego czy oleistego za pomoc pdzla, tamponu lub szczotki w okrelonych odstpach czasu (od 2 do 24 h). Konstrukcje drewniane s zabezpieczane przez naniesienie najpierw rodka bezbarwnego, gboko penetrujcego w drewno, stanowicego gwne zabezpieczenie przed czynnikami biotycznymi, a nastpnie rodka zabezpieczajcego i barwicego drewno. Czasami jest stosowany tylko rodek pigmentowany zabezpieczajco-dekoracyjny. Jego wniknicie jest czsto mniejsze i strefa ochronna pytsza. Efekty dziaania tego typu rodkw w ochronie drewna konstrukcji przed dziaaniem promieniowania wietlnego przedstawiono na rysunku.

Stosowanie rodkw w celach ochronno-dekoracyjno-impregnacyjnych

Bardzo wan grup w czsto stosowanym, zwaszcza przez uytkownikw indywidualnych, zabezpieczaniu powierzchniowym s substancje stosowane do malowania drewna, m.in. lakiery, farby, emalie. Wrd nich do popularnych, cho nie najlepszych metod zabezpieczania powierzchni drewna eksponowanego w warunkach zewntrznych nale wyroby lakierowe, tworzce przezroczyste powoki o do duej gruboci. Chroni one drewno przez tworzenie bariery mechanicznej niedopuszczajcej w pocztkowym okresie eksploatacji do kontaktu drewna z opadami atmosferycznymi (swoista hydrofobizacja powierzchni). Wskutek rnic temperatury i efektw erozyjnych two-

Efekt dziaania zabezpieczenia drewna konstrukcji przed zmianami barwy wywoywane dziaaniem promieniowania wietlnego (4b, d alkidowe lakiery przezroczyste, 4c jasny barwnik + lakier, 4a, 5a, b, 6a, b ukady pigmentowane)

54

2 2007 (nr 414)

Naprawa i ochrona konstrukcji budowlanych TEMAT WYDANIA

rz si w powoce mikropknicia prowadzce do nawilenia drewna, zaatakowania go przez niewidoczne goym okiem grzyby, a w dalszej konsekwencji do uszczenia powok i szarzenia drewna. W okresie pocztkowym gruba powoka utrudnia wymian wilgoci i w przypadku kondensacji pary wodnej pod powok, nastpuje wzrost wilgotnoci drewna, umoliwiajcy rozwj grzybw powodujcych sinizn tzw. podpowokow. Rozwijajca si grzybnia tworzy utwory mogce powodowa pkanie i niszczenie powoki. Do czsto stosowanych, uwaanych za bardziej skuteczne, rodkw zabezpieczajcych drewno przed czynnikami atmosferycznymi i biotycznymi zaliczane s rodki o charakterze pigmentowanych wyrobw lakierowych tworzcych powoki kryjce rysunek drewna, ktrych istotnymi skadnikami s ywice alkidowe, akrylowe itp. Skuteczno ich dziaania zwizana jest z ochron przed wod (stabilizacja wymiarw, zmniejszenie higroskopijnoci) i przed zmianami fotochemicznymi powierzchni dziki ochronnemu dziaaniu pigmentw. Wspczesne rodki dekoracyjno-ochronne (dekoracyjno-impregnacyjne) zawieraj wysoko zdyspergowane pigmenty, woski, olej, ywice naturalne i syntetyczne, fungicydy i insektycydy nowej generacji o stosunkowo niskiej toksycznoci. Stosowane bywaj w postaci dyspersji wodnych w celu ograniczenia zagroe zwizanych ze stosowaniem rozpuszczalnikw organicznych, a take tiksotropowych eli ograniczajcych kapanie preparatw podczas ich stosowania. Preparaty te nie tworz nieprzepuszczalnej dla wody powoki, dziki czemu uatwiaj desorpcj wilgoci z drewna, i cho s pigmentowane, nie kryj cakowicie rysunku drewna. Norma na rodki ochrony drewna nie wyodrbnia rodkw dekoracyjno-impregnacyjnych. Do pewnego stopnia mieszcz si one w pojciu rodkw grupy R rozpuszczalnikowych. S wrd nich jednak take dekoracyjno-impregnacyjne rodki wodorozcieczalne. Jest to oglnie biorc grupa substancji przeznaczonych do zabezpieczania powierzchni drewna i materiaw drewnopochodnych. rodki te, posiadajce z jednej strony cechy waciwe dla rodkw ochrony drewna, a z drugiej posta charakterystyczn dla farb i lakierw, przeznaczone s do stosowania najczciej w warunkach 1 3 klasy zagroenia (tabela 2).
Klasa zagroenia Wilgotno drewna 1 max. 20% 2 sporadycznie > 20% 3 4 5 czsto > 20% stale > 20% stale > 20%

jego roztworu) zuytego do zabezpieczania partii drewna i oznaczenie objtoci lub powierzchni zabezpieczanego drewna. W przypadku gdy ilo preparatu nie zostaa oznaczona w toku zabezpieczania drewna, w celu oznaczenia
Oglne warunki uytkowania nad ziemi, pod przykryciem (sucho) nad ziemi, pod przykryciem (ryzyko zawilgocenia) nad ziemi, nieprzykryte w kontakcie z ziemi lub wod sodk w sonej wodzie

Tabela 2. Klasy zagroenia atakiem biologicznym wg PN-EN 335-1 i PN-EN 335-2

Przy powierzchniowym stosowaniu trzeba si liczy z osigniciem co najwyej klasy P5 wnikania (minimum 6 mm bocznie w biel i 50 mm osiowo w biel), cho czste mog by nisze klasy, standardowo do P3 (minimum 4 mm bocznie w biel), a nawet P1 (adne wnikanie nie jest wymagane) wg PN-EN 351-1 Trwao drewna i materiaw drewnopochodnych Drewno lite zabezpieczone rodkiem ochrony Klasyfikacja wnikania i retencji rodka ochrony. W klasach zagroenia 1 3 naley si wic liczy z moliwoci zaatakowania drewna przez grzyby powodujce jego sinizn, a take powierzchniowym szarzeniem drewna, tj. z zmianami powodowanymi przez czynniki atmosferyczne (dziaania fotolityczne, ugujce, wietrzenie itp.) Przy stosowaniu wszystkich rodzajw rodkw ochrony drewna konieczne jest zwrcenie szczeglnie duej uwagi na przestrzeganie przepisw bezpieczestwa i higieny pracy oraz ochrony rodowiska.

Jako i kontrola zabezpieczenia

Jako zabezpieczenia konstrukcji oznacza si przez ustalenie jednostkowego nasycenia drewna, gbokoci wniknicia rodka i jego rodzaju, metody impregnacji oraz jej parametrw. Zaley ona rwnie od stanu drewna przed nasycaniem (zwaszcza wilgotnoci), warunkw skadowania drewna po zabiegu, przebiegu i wykonania impregnacji. Nasycenie drewna najatwiej oznacza w toku realizacji zabezpieczania przez okrelenie masy preparatu (lub

retencji rodka w drewnie pozostaje, trudniejsza w realizacji, metoda chemicznej analizy ilociowej. W przypadku rodkw renomowanych firm metody te s ustalone i podawane przez producentw. Gboko przesycenia charakteryzuje si, oznaczajc na przekroju elementu gboko penetracji preparatu w drewno lub powierzchni przesyconej czci przekroju. Niektre, zwaszcza solne rodki ochronne zawierajce jony np. miedzi lub chromu zmieniaj barw drewna na kolor szarozielony na tyle wyranie, e gboko wniknicia takich rodkw w drewno mona orientacyjnie oznaczy bezporednio na przekroju elementu. Nie odnosi si to jednak do barwnikw dodawanych do rodkw ochronnych, ktre sorbuj si na powierzchni zabezpieczanego elementu i nie okrelaj wniknicia skadnikw aktywnych. Czsto rodki ochronne nie zmieniaj wyranie barwy drewna i do oznaczenia gbokoci ich wniknicia konieczne jest tzw. wybarwianie aktywnych skadnikw preparatw na przekroju drewna przez przeprowadzenie odpowiednich reakcji chemicznych. Na powierzchni przekroju zabezpieczanego drewna nanosi si wwczas odpowiedni reagent. Zabezpieczona (zawierajca dany skadnik aktywny) cz drewna barwi si na jeden kolor, np. ty, a niezabezpieczona cz np. na kolor czerwony. Zabezpieczenie konstrukcji z drewna przeprowadzone w sposb zgodny z wymaganiami wydua okres jej uytkowania i przyczynia si do zmniejszenia zuycia drewna oraz zachowania estetyki wyrobu.
2 2007 (nr 414)

55

ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
prof. dr hab. in. Jerzy A. Pogorzelski*

Mylmy kompleksowo o mieszkaniach, energii i kredytach!

odpowiedniej znajomoci fizyki budowli i nie przygotowuje do prawidowej oceny energetycznej budynkw. W zwizku z tym, jedynym racjonalnym rozwizaniem byoby wymaganie od eksperta energetycznego odbycia (kursw lub studiw podyplomowych) i potwierdzenia znajomoci zagadnie dotyczcych fizyki budowli egzaminem pastwowym. Ekspertem moe zosta inynier z uprawnieniami, pod warunkiem e zda egzamin. Dyrektywa 2006/32/WE. W 1993 r. przyjta zostaa Dyrektywa Rady 93/76/EEC w sprawie ograniczenia emisji CO2. W efekcie zosta opracowany i wprowadzony V Program rodowiska zrwnowaonego i rozwoju. Polityka rnych krajw dotyczca rozwoju zrwnowaonego w budownictwie i gospodarce komunalno-bytowej wyraa si m.in. systemem podatkw ekologicznych na paliwa, odpowiednimi przepisami budowlanymi i systemami kredytowania modernizacji (w tym termomodernizacji) starych zasobw budowlanych oraz wznoszenia nowych budynkw energooszczdnych. W ten sposb uytkownicy energii kieruj si wzgldami opacalnoci i jednoczenie wpisuj w proekologiczn polityk pastwa. Zmiana wymaga ochrony cieplnej budynkw w krajach UE nastpuje stopniowo i wynika m.in. z: obniania strat ciepa przez przenikanie (przegrody pene i okna o niskiej wartoci wspczynnika przenikania ciepa); biernego wykorzystywania zyskw ciepa od promieniowania sonecznego (odpowiednie rozmieszczenie okien i transparentne izolacje cian); przetwarzania promieniowania sonecznego na energi elektryczn (systemy fotowoltaiczne); obniania zapotrzebowania na ciepo do wentylacji (systemy wentylacji mechanicznej z rekuperacj ciepa i ew. wymiennikami gruntowymi); obniania zapotrzebowania na ciepo do przygotowania ciepej wody uytkowej (kolektory soneczne); stosowania wydajnych rde ciepa (piece gazowe kondensacyjne, pompy ciepa). Dyrektywa 2006/32/WE w sprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii zastpuje Dyrektyw Rady 93/76/EEC i zakada w cigu najbliszych 9 lat spadek zuycia energii w krajach Unii rednio o 1% rocznie. W zwizku z tym np. w Niemczech przewiduje si kontynuacj, na bardzo atrakcyjnych warunkach, kredytowania termomodernizacji i wznoszenia budynkw energooszczdnych (od 1 stycznia 2007 r. nowe uregulowania kredytowe w ramach programu KfW CO2). Rzdowy program rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Ma on obejmowa budownictwo socjalne. W tym przypadku wane jest, aby uytkownik mieszkania paci jak najniszy czynsz, a wic racjonalne jest budownictwo o maych kosztach eksploatacji, w tym o maych wydatkach na uytkowanie energii. W planach jest rwnie wprowadzenie ustawy o wsparciu remontw budynkw mieszkalnych przez 40% refundacj kosztw. Warunkiem uzyskania tego typu pomocy byaby modernizacja instalacji grzewczej. Dorzumy tu od razu haso: termomodernizacja budynku! (dokoczenie na str. 70)

ilka dziaa dotyczcych budownictwa w Polsce rozgrywa si obecnie jednoczenie, a zarazem jakby oddzielnie: nowelizacja rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie; wdraanie (od trzech lat!) Dyrektywy 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw; istnienie Dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii i usug energetycznych, o ktrej wdraaniu jeszcze nie mylimy; przygotowywanie rzdowego programu budownictwa mieszkaniowego; istnieje od wrzenia ub.r., a nawet ju jest nowelizowana, ustawa o finansowym wsparciu rodzin w nabywaniu wasnego mieszkania. A moe poczmy te wtki? Nowelizacja rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych. Ministerstwo Budownictwa przygotowao nowelizacj rozporzdzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 z pn. zm.), co podyktowane byo gwnie ewolucj zbioru Polskich Norm dotyczcych klasyfikacji poarowej. W efekcie s tylko kosmetyczne zmiany w odniesieniu do Dziau X Oszczdno energii i izolacyjno cieplna oraz zacznika nr 2. Wymagania zawarte w Dziale X byy przygotowywane w latach 1996 1997, ogoszone w 1997 r. i wprowadzone w ycie w 1998 r. Sezonowe zapotrzebowanie na ciepo obliczono, przyjmujc maksymalne wartoci wspczynnika przenikania ciepa przegrd zewntrznych wg PN-91/B-02020. Obecnie wymagania te s przestarzae i zapnione w stosunku do norm. Wiele emocji budz te inne wymagania dotyczce cian zewntrznych jednorodnych i warstwowych. Cho byo ju kilka zmian rozporzdzenia w sprawie warunkw technicznych, to nie objy one zagadnie dotyczcych oszczdnoci energii i izolacyjnoci cieplnej. Naleaoby wic wprowadzi nowe wymagania dotyczce ochrony cieplnej budynkw (szczeglnie mieszkalnych) w postaci limitowania zapotrzebowania energii pierwotnej, np. 60 kWh/(m2a), rezygnujc z okrelenia wartoci wspczynnika przenikania ciepa poszczeglnych przegrd. Bdzie to spjne z wymaganiami Dyrektywy 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw, pozwoli na uniknicie kopotliwych zapisw o cianach jednorodnych i warstwowych oraz zapewni faktyczn oszczdno energii w eksploatacji budynkw. Wdraanie Dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw. Zasadniczy problem to powracajcy wtek wymagania uprawnie budowlanych od eksperta, ktry ma sporzdza charakterystyk energetyczn budynku, i wykorzystania w systemie oceny energetycznej izb architektw i inynierw budownictwa. Wiadomo, e obecnie ksztacenie architektw i inynierw budownictwa nie gwarantuje absolwentom
* Politechnika Biaostocka, Instytut Techniki Budowlanej

56

2 2007 (nr 414)

ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
dr in. Arkadiusz Wglarz*

Moliwoci finansowania projektw z dziedziny efektywnoci energetycznej

zmiany technologii w celu zmniejszenia zapotrzebowania na energi, ze szczeglnym uwzgldnieniem wtrnego wykorzystania ciepa odpadowego (w ramach dziaania 4.3); wysokosprawne wytwarzanie energii (dziaanie 10.1) w ramach dziaania wspierane bd inwestycje w zakresie modernizacji i budowy jednostek wytwarzania energii elektrycznej oraz ciepa, ze szczeglnym uwzgldnieniem kogeneracji, w tym kogeneracji z odnawialnych rde energii; efektywna dystrybucja energii (dziaanie 10.2) w ramach dziaania realizowane bd kompleksowe projekty z zakresu rozbudowy lub modernizacji sieci dystrybucyjnych wysokiego, redniego i niskiego napicia, majce na celu ograniczenie strat sieciowych i czasu trwania przerw w zasilaniu odbiorcw. Dodatkowo przewiduje si moliwo realizacji inwestycji w zakresie sieci elektroenergetycznych, umoliwiajcych przyczanie rozproszonych rde energii. Wspierane bd rwnie inwestycje dotyczce modernizacji i rozbudowy sieci dystrybucji energii elektrycznej lub ciepa o najwikszym potencjale obnienia strat energii oraz projekty, ktre umoliwiaj likwidacj rde niskiej emisji; termomodernizacja obiektw uytecznoci publicznej (dziaanie 10.3), w tym zmiany wyposaenia obiektw w urzdzenia o najwyszej klasie efektywnoci energetycznej. W ramach programu operacyjnego Infrastruktura i rodowisko finansowane bd due inwestycje, o wartoci przekraczajcej 5 mln euro, natomiast mniejsze w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych. Z funduszy europejskich przewiduje si finansowanie do 85% kwalifikowanych kosztw projektu. Nie oznacza to, e kady projekt otrzyma maksymalne dofinansowanie. Wrcz przeciwnie, tylko nieliczne mog na to liczy. Przy okrelaniu wielkoci dotacji z funduszy europejskich brane bd pod uwag limity i zasady pomocy publicznej oraz korzyci finansowe dla beneficjenta, wynikajce z realizacji danego projektu. W ramach Regionalnych Programw Operacyjnych dofinansowywane mog by dziaania dotyczce efektywnoci energetycznej, ktre zapewni osignicie celw podstawowych, takich jak wzrost konkurencyjnoci i promowanie zrwnowaonego rozwoju. W artykule przeanalizuj moliwoci finansowania projektw z dziedziny efektywnoci energetycznej w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych (RPO). W wojewdztwie dolnolskim w ramach priorytetu Poprawa stanu rodowiska naturalnego oraz zachowanie rnorodnoci biologicznej i ochrona przyrody na Dolnym lsku realizowane bd dziaania przyczy2 2007 (nr 414)

W Polsce nie ma funduszu efektywnoci energetycznej, umoliwiajcego finansowanie. Istniej jednak pewne inicjatywy i rozwizania prawne, ktre mona wykorzysta. Chodzi przede wszystkim o fundusze z Unii Europejskiej.

Programy Operacyjne w Ramach Narodowej Strategii Spjnoci

Narodowa Strategia Spjnoci (NSS) jest dokumentem strategicznym okrelajcym priorytety, obszary wykorzystania oraz system wdraania funduszy unijnych: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR); Europejskiego Funduszu Spoecznego (EFS) oraz Funduszu Spjnoci w ramach budetu Wsplnoty na lata 2007 2013. Do Programw Operacyjnych wchodzcych w skad NSS nale: Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko EFRR i FS; Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka EFRR; Program Operacyjny Kapita Ludzki EFS; 16 Regionalnych Programw Operacyjnych EFRR; Program Operacyjny Rozwj Polski Wschodniej EFRR; Program Operacyjny Pomoc Techniczna EFRR; Programy Operacyjne Europejskiej Wsppracy Terytorialnej EFRR. Suma rodkw przeznaczonych na realizacj NSS w latach 2007 2013 wyniesie ok. 85,56 mld euro: 67,3 mld euro z budetu UE; 11,86 mld euro z krajowych rodkw publicznych (w tym ok. 5,93 mld euro z budetu pastwa); ok. 6,4 mld euro z podmiotw prywatnych. Z tytuu realizacji NSRO corocznie (do 2015 r.) bdzie wydatkowane ok. 9,5 mld euro, czyli ok. 5% produktu krajowego brutto. Dziaania zwizane z popraw efektywnoci kocowego uytkowania energii mog by w najwikszym stopniu finansowane w ramach PO Infrastruktura i rodowisko w osi priorytetowej: IV Przedsiwzicia dostosowujce przedsibiorstwa do wymogw ochrony rodowiska; X Infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku; XI Bezpieczestwo energetyczne. Przykadowe rodzaje projektw: zwizane z wprowadzeniem ekoetykiet (w ramach dziaania 4.1); ograniczenie zuycia surowcw naturalnych oraz energii (w ramach dziaania 4.2);
* KAPE S.A., Politechnika Warszawska

57

ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
niajce si do poprawy jakoci powietrza, dziki obnieniu wielkoci emisji z obiektw uytecznoci publicznej przez modernizacj zlokalizowanych w nich rde ciepa. Preferowane bd przedsiwzicia: realizowane na obszarach o duej gstoci zaludnienia; majce wpyw na tereny objte sieci Natura 2000; zlokalizowane na terenach turystycznych czy uzdrowiskowych. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Dolnego lska celem priorytetu Regionalna infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku bdzie podniesienie bezpieczestwa energetycznego regionu przez zwikszenie udziau gazu i odnawialnych rde w wytwarzaniu energii oraz popraw dystrybucji i obrotu energii, szczeglnie na obszarach wiejskich i maych miast. Zakada si zmniejszenie udziau paliw staych oraz uwzgldnienie wymaga ochrony rodowiska w procesie uzyskania energii, jak rwnie oszczdne i racjonalne gospodarowanie energi ciepln na lokalnym rynku. W wojewdztwie kujawsko-pomorskim przewidziana jest realizacja projektw majcych na celu ograniczenie emisji zanieczyszcze gazowych i pyowych do atmosfery, zwizanych z wytwarzaniem energii cieplnej na cele bytowe i gospodarcze. Wspierany bdzie rwnie rozwj i modernizacja systemw (rda i sieci) infrastruktury cieplnej wykorzystujcych nowoczesne, energooszczdne urzdzenia i technologie. W Regionalnym Programie Operacyjnym dla wojewdztwa lubelskiego przewidywane s inwestycje zwizane z popraw efektywnoci energetycznej robt budowlanych (z wyjtkiem budowy) lub modernizacji: obiektw spalania paliw wraz z zakupem urzdze (z wyjtkiem zakresu wymienionego w zaczniku XII do Traktatu o przystpieniu Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej); jednostek skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepa; istniejcych sieci ciepowniczych i wzw cieplnych oraz urzdze do produkcji i przesyu energii z odnawialnych rde energii. W wojewdztwie lubuskim finansowane bd nastpujce rodzaje projektw: rozbudowa i modernizacja miejskich systemw ciepowniczych wraz z infrastruktur towarzyszc; budowa, rozbudowa i modernizacja lokalnej infrastruktury sucej do wytwarzania i przesyu energii odnawialnej; budowa, rozbudowa i modernizacja rde wytwarzania i przesyu energii w celu minimalizacji emisji zanieczyszcze; dziaania dotyczce poprawy funkcjonowania oraz modernizacji lokalnej infrastruktury elektroenergetycznej, gazowniczej oraz ciepowniczej; budowa, przebudowa i remont instalacji, urzdze i obiektw sucych do produkcji i przesyu skojarzonego wytwarzania energii; budowa, przebudowa i remont instalacji, urzdze i obiektw (w tym infrastruktury mieszkaniowej i lokalowej), majce na celu ograniczenie energochonnoci; tworzenie strategii energetycznych przez samorzdy, zharmonizowanych z planami rozwoju przedsibiorstw energetycznych. W wojewdztwie dzkim bdzie wspierany rozwj efektywnego systemu energetycznego, ktry przyczyni si do optymalnego wykorzystania istniejcych w regionie rde energii, zwikszenia jakoci dostarczanej energii i bezpieczestwa energetycznego, co pozwoli na zwikszenie atrakcyjnoci regionu, sprzyjajcej prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej i zamieszkaniu. W wojewdztwie maopolskim wsparcie w ramach RPO bdzie ukierunkowane na modernizacj, rozbudow i przeksztacanie komunalnych systemw ciepowniczych oraz rozwj odnawialnych rde energii, w szczeglnoci geotermii. W wojewdztwie mazowieckim realizowane bd inwestycje w technologie wykorzystujce energi pochodzc ze rde odnawialnych i kogeneracyjnych o wysokiej sprawnoci, suce ograniczeniu nadmiernego zuycia paliw, dotyczce rozbudowy i modernizacji infrastruktury energetycznej, sieci ciepowniczych, a take umoliwiajce przyczanie OZE do sieci elektroenergetycznej. Zgodnie z Regionalnym Programem Operacyjnym planowana jest systematyczna poprawa czystoci powietrza w wojewdztwie opolskim. Dofinansowanie uzyskaj kompleksowe projekty dotyczce sieci ciepowniczych oraz modernizacji rde ciepa, jak rwnie modernizacji w obiektach publicznych, prowadzce do ograniczenia emisji gazw i pyw do atmosfery. Jednym z celw Regionalnego Programu Operacyjnego dla wojewdztwa podkarpackiego jest rwnomierny rozwj infrastruktury energetycznej, szczeglnie na obszarach wiejskich. Dziaania koncentrowa si bd przede wszystkim na: rozbudowie infrastruktury zwizanej z zapewnieniem bezpieczestwa energetycznego regionu, w tym rozwoju sieci wysokiego napicia; rozbudowie i modernizacji wiejskich sieci redniego i niskiego napicia (reelektryfikacja wsi); budowie nowych i przebudowie istniejcych sieci ciepowniczych i wzw cieplnych; modernizacji obiektw spalania paliw z wyjtkiem zakresu wymienionego w zaczniku XII do Traktatu o przystpieniu Rzeczpospolitej Polskiej do UE; realizacji inwestycji, ktrych efektem bdzie pozyskanie i wykorzystanie energii ze rde odnawialnych, w tym budowa rde energii z wykorzystaniem biomasy, energii geotermalnej, sonecznej i innych zasobw odnawialnych; budowie systemw dystrybucji gazu ziemnego na terenach niezgazyfikowanych oraz modernizacji istniejcych sieci dystrybucji; termomodernizacji budynkw publicznych. W wojewdztwie podlaskim skoncentrowano si na rozwoju odnawialnych rde energii. Wydaje si jednak, e moliwe jest finansowanie projektw dotyczcych efektywnoci energetycznej zawierajcej komponent OZE. W wojewdztwie pomorskim wsparcie obejmowa bdzie projekty polegajce na rozbudowie, przebudowie i wymianie urzdze wytwarzajcych energi w celu zmniejszenia energochonnoci i negatywnego oddziaywania na rodowisko (np. zastosowanie biomasy lub gazu

58

2 2007 (nr 414)

ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
w rdach ciepa). Umoliwiona bdzie rwnie kompleksowa termomodernizacja budynkw uytecznoci publicznej, poza obiektami administracji publicznej. W wojewdztwie lskim poprawa jakoci powietrza bdzie osigana przez przedsiwzicia na rzecz systemw ciepowniczych, niskiej emisji na skutek zmiany systemw ogrzewania obiektw uytecznoci publicznej oraz wykorzystania odnawialnych rde energii. W planie operacyjnym dla wojewdztwa witokrzyskiego przewidziano wspieranie projektw majcych wpyw na zmniejszenie emisji zanieczyszcze do powietrza oraz popraw stanu technicznego infrastruktury energetycznej. Dofinansowanie znajd rwnie projekty z zakresu termomodernizacji i zastosowania OZE. W wojewdztwie warmisko-mazurskim przyjto, e na ochron przed zanieczyszczeniami powietrza decydujcy wpyw bdzie miaa realizacja projektw dotyczcych odnawialnych rde energii, co doprowadzi take do wzrostu jej udziau w bilansie energetycznym regionu. Przewidziano wic wsparcie gwnie inwestycji w infrastruktur wytwarzania i przesyu energii odnawialnej. W Wielkopolsce prowadzone bd dziaania zmierzajce do ograniczenia emisji szkodliwych gazw i pyw do atmosfery przez realizacj projektw dotyczcych instalacji nowoczesnych systemw grzewczych z elementami odnawialnych rde energii oraz systemw przesyowych energii cieplnej, termomodernizacji, instalacji urzdze filtrujcych gazy (np. odsiarczanie) i urzdze odpylajcych itp. W wojewdztwie zachodniopomorskim wsparcie uzyskaj inwestycje z zakresu ochrony powietrza i odnawialnych rde energii. Nie podano szczegowego zakresu inwestycji, jedynie zaznaczono, e wszystkie projekty powinny wynika z Programu Ochrony rodowiska wojewdztwa zachodniopomorskiego. Program ten jest aktualizowany co cztery lata i obecnie powinna nastpi jego aktualizacja na lata 2007 2010. Lista beneficjentw i podmiotw, ktre mog otrzyma dofinansowanie projektw w ramach RPO, jest dua. O finansowanie mog si ubiega podmioty ze sfery finansw publicznych, przedsibiorstwa, organizacje spoeczne, zwizki celowe i stowarzyszenia. zwania w zakresie bezpieczestwa dostaw i zmian klimatycznych, przy jednoczesnym wzmocnieniu konkurencyjnoci sektorw europejskiego przemysu energetycznego. W 7. PR proponuje si nastpujce instrumenty: projekty bada stosowanych (collaborative projects). Wniosek powinno zoy midzynarodowe konsorcjum. Indykatywny budet projektu powinien wynosi 4 50 mln euro; granty indywidualne (Frontier/Basic research Ideas") UE wprowadzia system grantw indywidualnych podobny do systemu grantw oferowanych przez KBN (Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego). Tworzona jest Europejska Rada Bada (European Research Council). O grant indywidualny bdzie mg si ubiega pojedynczy zesp badawczy bd te konsorcjum skadajce wniosek bezporednio do ERC; Centra Doskonaoci Komisja Europejska powtrzy konkurs na Centra Doskonaoci, chocia jest on zakamuflowany pod nazw Research Potential"; Stypendia Marie Curie (program People") znaczna cz rodkw 7. PR zostanie przeznaczona na program stypendialny i wsparcie mobilnoci naukowcw; Projekty CRAFT dla MP wzorem 6. PR utrzymany bdzie schemat pomocy dla MP w postaci projektw CRAFT (co najmniej trzy MP wynajmuj jednostki naukowe do wykonania bada i prac rozwojowych). Przewidywane dziaania priorytetu energia obejmowa bd takie kierunki, jak: wodr i ogniwa paliwowe; odnawialne rda energii wykorzystywane do ogrzewania i chodzenia; wytwarzanie energii elektrycznej z odnawialnych rde energii; wytwarzanie paliw z odnawialnych rde energii; technologie wychwytywania i sekwestracji CO2 w celu bezemisyjnego wytwarzania energii; czyste technologie wgla; wydajno energetyczna i oszczdno energii; inteligentne sieci energetyczne; wiedza na rzecz polityki energetycznej. Moliwo uczestniczenia podmiotw polskich w nietechnologicznych projektach dotyczcych m.in. efektywnoci energetycznej istnieje w programie Inteligentna Energia Europa (IE-E). Warto zauway, e KE chcc jak najcilej powiza zagadnienia efektywnoci energetycznej z mechanizmami rynkowymi, zamierza wczy IE-E do programu ramowego na rzecz konkurencyjnoci i innowacji2) w 2007 r. Program ramowy na rzecz konkurencyjnoci i innowacji (The Competitiveness and Innovation Framework Programme CIP) bdzie skada si z: programu na rzecz przedsibiorczoci i innowacji; programu wsparcia polityki dotyczcej ICT (technologii informacyjnych i komunikacyjnych) oraz programu Inteligentna Energia Europa.
2)

Udzia w midzynarodowych programach bada i rozwoju

W 7. PR bada i rozwoju technologicznego w latach 2007 2013 przewiduje si wiele dziaa zmierzajcych do1) przeksztacenia obecnego systemu energetycznego opartego na paliwach kopalnych na bardziej zrwnowaony system, bazujcy na rnorodnych rdach i dostawcach energii w poczeniu ze wzmacnianiem wydajnoci energetycznej, w odpowiedzi na pilne wy1)

Wniosek w sprawie decyzji Rady, dotyczcej programu szczegowego Wsppraca, wdraajcego sidmy program ramowy Wsplnoty Europejskiej w dziedzinie bada, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007 2013), COM(005) 440 wersja ostateczna, Bruksela, 28 wrzenia 2005 r.

Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady, ustanawiajca program ramowy na rzecz konkurencyjnoci i innowacji (2007 2013), Bruksela, 12 padziernika 2006 r.

2 2007 (nr 414)

59

ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE
Na mocy art. 175 ust. 1 Traktatu, celem programu Inteligentna Energia Europa jest wspieranie staego rozwoju w powizaniu z energi i przyczynianie si do realizacji oglnych celw ochrony rodowiska, bezpieczestwa dostaw i konkurencyjnoci. Program Inteligentna Energia Europa koncentruje si na usuniciu pozatechnicznych barier, tworzeniu moliwoci rynkowych i zwikszaniu wiadomoci. Program bdzie skada si z trzech nastpujcych dziedzin: wydajno energetyczna i racjonalne wykorzystanie energii, przede wszystkim w sektorze budowlanym i przemysowym (SAVE); nowe i odnawialne rda energii dla scentralizowanej i zdecentralizowanej produkcji elektrycznoci i ciepa oraz ich integracja ze rodowiskiem lokalnym i systemami energii (ALTENER); aspekty energetyczne w transporcie, dywersyfikacja paliw, np. dziki nowym rozwijajcym si i odnawialnym rdom energii, oraz paliwa odnawialne i wydajno energetyczna w transporcie (STEER). Na realizacj programu Inteligentna Energia Europa w latach 2007 2013 przewidziano 780 mln euro. udzielonych przez wsppracujce z BGK banki komercyjne na okrelone inwestycje realizowane na terenie caej Polski; komponent grantu, o budecie 2 mln USD, przeznaczony na wsparcie inwestycji energooszczdnych o dugim (10-letnim) okresie zwrotu, realizowanych w woj. maopolskim przez Przedsibiorstwo Oszczdzania Energii ESCO sp. z o.o. w Krakowie; komponent pomocy technicznej, o budecie 3,3 mln USD, przeznaczony na wsparcie oraz monitoring Projektu. W ramach komponentu porcze, BGK zawrze z bankami komercyjnymi ramowe umowy wsppracy, na podstawie ktrych bdzie udziela porcze do 70% kwoty kredytw na przedsiwzicia energooszczdne, polegajce na inwestycji bd modernizacji, majce na celu zmniejszenie strat bd popraw efektywnoci wykorzystania energii w budynkach, miejskich systemach grzewczych, sieciach cieplnych, tam gdzie dostarczana energia jest przynajmniej w 50% wykorzystywana do zapewnienia komfortu cieplnego w pomieszczeniach i podgrzewania wody w budynkach, redukcji emisji gazw oraz owietlenia przestrzeni publicznej.

Projekt Efektywnoci Energetycznej GEF

Bank Gospodarstwa Krajowego w ramach podpisanej w marcu 2005 r. umowy z Ministerstwem Gospodarki i Pracy zarzdza Projektem Efektywnoci Energetycznej GEF o budecie 11 mln USD. rodki na realizacj projektu pochodz z Funduszu na rzecz Globalnego rodowiska, ktrego administratorem jest Bank wiatowy. Fundusz GEF (Global Enviroment Facility) powsta w 1991 r. jako mechanizm finansowy zarzdzany przez trzy agendy ONZ: Bank wiatowy, United Nations Environment Programme oraz United Nations Development Programme. Celem projektu jest finansowe wsparcie (do 30 czerwca 2011 r.) wszystkich podmiotw realizujcych inwestycje energooszczdne, tj. osoby fizyczne, osoby prawne, samorzdy, spdzielnie oraz przedsibiorstwa dziaajce w formule ESCO. Realizujc Projekt Efektywnoci Energetycznej GEF, BGK wspiera dziaania rzdu w obszarach obejmujcych zarwno ochron rodowiska, jak i wykorzystanie zasobw energii, przez: zwikszenie grupy dopuszczalnych inwestycji o inwestycje realizowane w obszarze owietlenia ulic i przestrzeni publicznej i tym samym poszerzenie zakresu finansowania przedsiwzi niekwalifikujcych si do uzyskania premii termoodernizacyjnej z Funduszu Termomodernizacji; zwikszenie dostpnoci kredytw i wzbogacenie oferty bankw kredytujcych; atwe i tanie zabezpieczenie kredytu; wspieranie finansowania procesu inwestycyjnego majcego na celu ochron rodowiska; finansowanie kosztw audytu energetycznego z komponentu pomocy technicznej. Projekt obejmuje: komponent porcze, o budecie 5,7 mln USD, przeznaczony na zabezpieczenie porcze spaty kredytw

Podsumowanie
Przedstawione mechanizmy finansowe wspierajce efektywno energetyczn budz pewn nadziej na osignicie przez Polsk wikszych sukcesw w tej dziedzinie ni dotychczas. Wyrwnanie poziomu efektywnoci energetycznej polskiej gospodarki do poziomw starych krajw czonkowskich Unii Europejskiej (UE15) wymaga bdzie jednak znacznie wikszych nakadw finansowych. Konieczne wydaje si powoanie Krajowego Funduszu Efektywnoci Energetycznej, dysponujcego moliwoci przyznawania dofinansowania, poyczek, gwarancji na dziaania powodujce wzrost efektywnoci energetycznej. Fundusz powinien by ulokowany w Banku Gospodarstwa Krajowego i wchon Fundusz Termomodernizacji. Wypywy do funduszu pochodziyby z podatku od uytkowania energii (jeliby taki zosta wprowadzony), dotacji budetowych, lokat bankowych, wpat Zakadw Energetycznych i innych dystrybutorw energii oraz wpyww z systemu biaych certyfikatw. Dyrektywa 2006/32/WE w sprawie efektywnoci kocowego wykorzystania energii i usug energetycznych, ktra wesza w ycie 17 maja 2006 r., nakada na Polsk obowizek podjcia intensywnych dziaa prowadzcych do ograniczenia zuycia energii finalnej przez odbiorcw kocowych, w kolejnych dziewiciu latach jej obowizywania, poczwszy od 1 stycznia 2008 r. Celem dyrektywy jest ograniczenie zuycia energii finalnej przez uytkownikw kocowych o 9% w okresie dziewiciu lat. W polskiej gospodarce warto zuycia energii finalnej ma od 2000 r. tendencj wzrostow, co oznacza, e osignicie celu indykatywnego wymaga bdzie wzmoonych dziaa rzdu prowadzcych do zwikszenia efektywnoci wykorzystania energii finalnej przy dbaoci o zachowanie wzrostu gospodarczego.

60

2 2007 (nr 414)

ENERGOOSZCZDNO W BUDOWNICTWIE

Tynki akrylowe Dryvit zauwa rnic

ajwaniejsze cechy wykoczenia powierzchni zewntrznych to: trwao, wygld i atwo nakadania. S one osigane przez dobranie odpowiedniej kompozycji powok, na ktr skadaj si: ywice, pigmenty, materiay wypeniajce, zagszczacze, odczynniki zwilajce itp. Firma Dryvit produkuje tynki akrylowe, zawierajce 100% kopolimery akrylu, wg nowoczesnych formu DPR. Twierdzenie, e zastosowanie jakichkolwiek ywic akrylowych da powoce bardzo dobr jako, jest daleko idcym uproszczeniem. W celu udowodnienia jakoci rozwiza Dryvit przeprowadzono dugoterminowe badania przyspieszonego starzenia. Prbki zostay umieszczone na 5000 h w komorze do bada klimatycznych Weather-Ometer. Urzdzenie to symuluje dziaanie warunkw zewntrznych: wilgotnoci; temperatury; promieniowania UV oraz pozwala na ich cykliczne zmiany. Metoda umoliwia otrzymanie w krtkim czasie powtarzal-

Budynek mieszkalny w Warszawie przy ul. Syreny 26

Zerodowany tynk akrylowy na budynku w Warszawie

Powierzchnia tynku akrylowego Dryvit po 15 latach eksploatacji budynku przy ul. Syreny 26 w Warszawie

nego i reprezentatywnego wskanika, okrelajcego zachowanie powok wystawionych na dziaanie warunkw zewntrznych. Standardowo przyjmowanym czasem ekspozycji w przypadku powok zewntrznych w komorze Weather-Ometer jest 2000 h. Test zosta przeprowadzony metod porwnawcz, tzn. w komorze umieszczono powoki Dryvit oraz inne powoki polimerowe. Jego wyniki zostay udokumentowane seri zdj. Kada para zdj przedstawia powok, jak wygldaa w stanie przed testem i po ekspozycji przez 5000 h. Przed badaniem wida byo, e kade ziarno zaprawy jest dokadnie otoczone mieszanin skadajc si z ywicy, wypeniacza i pigmentw (tzw. nonik), ktra wie wszystkie skadniki powoki i wpywa na trwao tynku. Nonik wystawiony na dziaanie soca, wiatru, deszczu, niegu i ekstremalnej temperatury ulega stopniowemu niszczeniu. Podczas procesu degradacji erozja zachodzi w rnym tempie. Z atwoci mona zauway, e w niektrych prbkach nastpia znaczna erozja nonika, a w przypadku powoki Dryvit niewielka. Proces erozji rozpoczyna si od kredowania, czyli wystpienia formy pyu na powierzchni powoki, spowodowanego dezintegracj spoiwa. Pro-

ces kredowania postpuje tak dugo, a dojdzie do sytuacji, w ktrej spoiwo nie bdzie w stanie spenia swojej roli, polegajcej na czeniu pigmentw i wypeniaczy w powoce. Pytanie, na ktre powinien odpowiedzie sobie inwestor po obejrzeniu tych prbek, brzmi: Jakie to wszystko ma dla mnie znaczenie?. Erozja jest procesem dynamicznym. W trakcie jej dziaania wida zmiany w wygldzie, takie jak niespjno powierzchni wikszych obszarw pokrycia (zanik nonika). Kolor zmienia si tym bardziej, im duej tynk wystawiony jest na dziaanie czynnikw zewntrznych. Podczas dalszej degradacji powoki wystpuj spkania i odsonicie kruszywa. W kocu waciciel zauwaa, e tynk nie spenia ju swojej roli. W przypadku stosowania wyrobw firmy Dryvit inwestor ma zapewnion dusz ochron obiektu. Tajemnica jakoci tych rozwiza to odpowiednia kompozycja surowcw oraz reim technologiczny i kontrola jakoci.

Dryvit Systems USA (Europe) Sp. z o.o. tel. 0 801 37 98 48, 022 453 39 50 do 53 www.dryvit.pl
2 2007 (nr 414)

61

Termoizolacja typu PIR materia nowej generacji

Izolacji z 1 m2. Pionierem tej technologii w Europie jest holenderska firma EcoTherm, naleca do wiatowej grupy CRH. Oddzia EcoTherm w Polsce dostarczy na krajowe budowy ponad 1 mln m2 pyt typu PUR i PIR w cigu ok. 10 lat. Pyty z pianki PIR produkowane przez firm EcoTherm dostpne s w caej

Skuteczna izolacja cian

Pyty Vapotherm z powodzeniem s stosowane jako termoizolacja przegrd. Ich stabilny monta w murze szczelinowym umoliwiaj kotwy i klipsy. W efekcie nie zachodzi ryzyko oberwania si ocieplenia. Materia raz wbudowany nigdy nie bdzie wymieniany. Decyduje to

Pianka PIR zostaa wynaleziona pod koniec XX w. i szybko podbia rynek w USA, a po sprowadzeniu jej przez firm EcoTherm do Europy take rynki krajw Beneluksu czy Wielkiej Brytanii, gdzie stanowi ju 25% stosowanych izolacji. Fenomen tego materiau polega na tym, e pyty maj: rekordow warto wspczynnika = 0,023 W/mK; odporno na nacisk minimum 15 t/m2; niewielk mas 32 kg/m2; klas ogniowa Broft1 (dawniej NRO) oraz REI 30;

Europie pod nazw Vapotherm. Produkowane s jako panele z rdzeniem PIR w okadzinach elastycznych typu papier ekranowany aluminium, wkno szklane czy wreszcie folia aluminiowa. Rnorodno okadzin wynika z rnych zastosowa pyt Vapotherm, m.in. jako izolacje dachw, posadzek i cian.

o rosncym udziale pyt Vapotherm w rynku izolacji ciennych w krajach, gdzie mury szczelinowe stanowi podstawowe rozwizanie. Pyty Vapotherm w okadzinie z wkna szklanego mona rwnie stosowa w cianach dwuwarstwowych w ukadzie z systemowym klejem i siatk.

Posadzka z gry i z dou

Pyty Vapotherm coraz czciej doceniane s jako izolacje posadzek ogrzewanych, wyposaonych w przewody grzejne, gdzie jako izolacji decyduje o skutecznoci ogrzewania. Pyty Vapohterm przyklejone do stropu nad piwnic nie ograniczaj wysokoci podpiwniczenia. Szczegln rol odgrywaj w procesie termorenowacji, gdzie grubo izolacji ogranicza np. wysoko istniejcych otworw drzwiowych. Dowodem na rosnce zainteresowanie pytami Vapotherm jest magazyn kwiatw w Holandii, na ktrego dachu zastosowano 990 000 m2 pyt. W Polsce pyty Vapotherm zastosowano m.in. w: hali produkcyjnej w Kobierzycach 38 000 m2; wytwrni frytek k. Wrocawia 10 000 m2; jednostce stray poarnej w Katowicach 1000 m2; teatrze w Katowicach 1800 m2; szkoach, szpitalach.

Izolacja dachu
Przykad: izolacja o U = 0,23 W/m2K i powierzchni 1000 m2 wykonana z pyt Vapotherm gruboci 10 cm way tylko 3,2 t, natomiast z innych powszechnie stosowanych materiaw izolacyjnych jest kilka ra-

klasy ogniowe S2 i d0, wiadczce

o braku zagroenia w postaci szkodliwych gazw i poncych kropli; nisk nasikliwo minimmum 90% zamknitych porw; wysok trwao i stabilno wymiarow; atwo i bezpieczestwo obrbki; aprobat ITB i wiadectwo PZH. Te zalety pianki zdecydoway o utworzeniu w Europie nowej grupy termoizolacji, okrelonej jako HR Insulation (High Result Insulation), w Polsce znanej jako MR Izolacja, czyli Maksymalny Rezultat zy cisza. Pyty Vapotherm nie rozprzestrzeniaj ognia i uzyskuj klas E30. Ich odporno na nacisk przy 10% odksztaceniu (standardowy test termoizolacji) wynosi 150 kPa i w zwizku z tym mona bezpiecznie konserwowa i odniea dach bez ryzyka uszkodzenia pokrycia. Kolejnym istotnym argumentem przemawiajcym za stosowaniem pyt Vapotherm jest korzystna cena materiau termoizolacyjnego.

mgr in. Piotr Cielewicz

62

2 2007 (nr 414)

Naturalne wiato w przedpokoju, garderobie, azience?

wietlik tunelowy VELUX dostarcza naturalne wiato do pomieszcze Dwa rozwizania do kadego rodzaju dachu: TWF z tunelem elastycznym i TWR z tunelem sztywnym Wicej informacji: www.VELUX.pl

TWR 014

TWF 014

PRAKTYKA BUDOWLANA

Akcesoria systemu suchej zabudowy NIDA

irma Lafarge Gips oprcz pyt gipsowych oferuje systemy suchej zabudowy, w skad ktrych wchodz nastpujce elementy: profile i akcesoria metalowe, masy szpachlowe, tamy i elementy mocujce. Powszechnie stosowanymi akcesoriami metalowymi s czniki ES. Uywa si ich zarwno w konstrukcjach okadzin sufitowych, jak i ciennych oraz poddaszy. Przykad zastosowania cznika ES 60 w konstrukcji sufitu pokazano na rysunku 1. System mocowany za pomoc

Fot. 1. Elementy NIDA EL

w porwnaniu z typowymi cznikami ES, maj wiksz wytrzymao konstrukcyjn i w zwizku z tym zaleca si je stosowa zwaszcza w przypadku gruboci opytowania co najmniej 25 mm. Parametry akustyczne sufitu wykonanego przy uyciu cznika EL rwnie s lepsze ni podobnego sufitu, w ktrym zastosowano czniki ES. Do wykonywania sufitw podwieszanych powszechnie stosuje si wieszaki obrotowe ze spryn w komplecie z prtem. Elementy te pozwalaj na szybki i tani monta konstrukcji sufitw podwieszanych. Przykad takiego sufitu pokazano na rysunku 2. Zalet tego rozwizania

Rys. 3. Wieszak grny noniusza NIDA WGN 20 lub NIDA WGN 30 (umoliwiaj regulacj wysokoci podwieszenia o 160 380 mm) + dwie przetyczki + wieszak obrotowy dolny z noniuszem NIDA WON 60

Rys. 1. Zastosowanie cznikw ES 60 w konstrukcji sufitu: 1 profil nony NIDA CD 60; 2 cznik NIDA ES 60

cznikw NIDA ES 60 peni funkcj ogniochronn pod warunkiem uycia jako okadziny pyty gipsowej typu F wg PN-EN 520. Element NIDA ES moe, a niekiedy powinien by zastpiony przez czniki elastyczne NIDA EL (fotografia 1). S one dostpne w 3 wymiarach, pozwalajcych na uzyskanie pomidzy konstrukcj a pyt odlegoci 40, 70 lub 100 mm. czniki NIDA EL,

Rys. 2. Sufit podwieszany: 1 profil NIDA CD 60; 2 profil przycienny UD 27; 3 wieszak obrotowy ze spryn; 4 pyta gipsowa

jest moliwo bezstopniowej regulacji wysokoci podwieszenia. Prty stanowice cz rozwizania s dostpne w standardowej dugoci: 250, 500, 1000, 1500 mm. W razie potrzeby mona zamwi prty dusze lub wykona przeduenie przez poczenie dwch prtw za pomoc sprynki NIDA. Sufit z pyty gipsowej peni funkcj ogniochronn w przypadku kiedy wieszaki obrotowe ze sprynk i prtem zastpione s przez system noniuszowy (rysunek 3). W przypadku potrzeby system ten moe by uzupeniony o przeduacze noniusza wraz z cznikami. Jest on droszy i bardziej pracochonny od systemu wykorzystujcego wieszaki obrotowe ze spryn i prty, lecz zapewnia zdecydowanie wiksze bezpieczestwo. W zwizku z tym wykonawcy coraz czciej decyduj si na wybr tego rozwizania, nawet gdy nie s stawiane wymagania ogniowe. Jednym z najczciej stosowanych elementw systemu NIDA jest wieszak do poddaszy, przeznaczony do podwieszenia konstrukcji poddasza do krokwi. Przykad poddasza wykoczonego z uyciem tego rodzaju wieszakw

64

2 2007 (nr 414)

PRAKTYKA BUDOWLANA
Optymalnego doboru wieszakw i ich rozmieszczenia dokonuje si przez analiz ciaru sufitu. Stopie tumienia drga elementw zaley od wielkoci obcienia. Zakresy obcie w przypadku poszczeglnych odmian wieszakw akustycznych s nastpujce: 15 25 daN (Phonilight); 30 50 daN (Phonissimo); 50 140 daN (Phonistar). Redukcja drga przenoszonych przez sufity zawieszone na wieszakach akustycznych przy optymalnym obcieniu wynosi 99%. Szczegowych informacji dotyczcych sufitw akustycznych udzielaj Doradcy Techniczni Lafarge Gips (kontakt dostpny na stronie www.lafargegips.pl). Przykad sufitu wykonanego przy uyciu wieszakw akustycznych pokazano na rysunku 5. Kady element z gamy akcesoriw NIDA jest testowany indywidualnie i jako integralna cz systemu, w ktrym jest zastosowany. Dziki temu firma udziela gwarancji na cay system, jego prawidowe dziaanie w zakresie odpornoci ogniowej oraz izolacyjnoci akustycznej. Gwarancja na system NIDA obejmuje elementy wyszczeglnione w instrukcji montau systemw suchej zabudowy NIDA. Inna kombinacja profili, pyt gipsowych i akcesoriw nie jest w stanie dokadnie odtworzy systemu NIDA w zakresie odpornoci na ogie, parametrw akustycznych oraz odpornoci na uderzenia. Optymalny dobr poszczeglnych akcesoriw do konkretnej aplikacji zapewniaj Doradcy Techniczni Lafarge, ktrzy uczestnicz w rozwizywaniu bardzo szczegowych problemw i przygotowuj gotowe rozwizania systemowe.

Rys. 4. Przykad zastosowania wieszaka do poddaszy: 1 wieszak do poddaszy NIDA WP 60; 2 profil NIDA CD 60; 3 wena mineralna; 4 paroizolacja; 5 pyta gipsowa; 6 blachowkrty

Rys. 5. Akustyczny sufit podwieszany Lafarge Gips

przedstawiono na rysunku 4. Szczegy dotyczce rozwiza dostpne s w dokumentacji technicznej Lafarge Gips. W ofercie firmy Lafarge Gips znajduj si rwnie bardzo specjalistyczne akcesoria, ktrych zastosowanie w pewnych przypadkach jest niezbdne. Na szczegl-

n uwag zasuguj czniki i wieszaki akustyczne. Celem ich stosowania, obok funkcji nonej, jest ograniczenie przenoszenia dwikw przez stropy. W ofercie firmy Lafarge znajduj si trzy odmiany wieszaka akustycznego: Phonilight; Phonissimo; Phonistar.

tel. +48 (41) 357 82 00 www.lafargegips.pl

2 2007 (nr 414)

65

Pyty gipsowo-wknowe
dlaczego warto je stosowa?
ERMACELL to pyty gipsowo-wknowe (GW), stanowice alternatyw dla powszechnie znanych pyt gipsowo-kartonowych (GK). Pyty FERMACELL s odporne na wilgo, niepalne, zapewniaj wysoki wskanik izolacyjnoci akustycznej i charakteryzuj si wytrzymaoci mechaniczn zblion do drewna. Dziki takim parametrom maj znacznie szersze zastosowanie ni pyty GK. Pyty GW, poza typowym obszarem suchej zabudowy, nadaj si do poszycia przegrd budowlanych od zewntrz oraz w budynkach nieogrzewanych w zimie. Speniaj wysokie wymagania bezpieczestwa, pod ktem mechanicznym i ogniowym, wszdzie tam, gdzie gromadzi si dua liczba osb, np. w obiektach sportowych czy widowiskowych.

ko materiau. Stabilno mechaniczna pyt oraz metoda klejenia spoin zapewniaj przegrodom budowlanym klasy odpornoci ogniowej w zakresie R nonoci, E szczelnoci oraz I izolacyjnoci ogniowej od 30 do 120 min. Zapewniaj przegrodom budowlanym dobre waciwoci akustyczne materia o duej gstoci ogranicza emisj fal dwikowych, zwaszcza o niskiej czstotliwoci w pamie 100 Hz. Odpowiadaj europejskim standardom w zakresie ekologii zarwno na etapie eksploatacji, jak i w procesie produkcji. Nadaj si take do recyklingu. Producent oferuje pyty gruboci 10, 12,5, 15 i 18 mm, ale do zabudowy wntrz najczciej wystarczaj 10 oraz 12,5 mm. Wymiary pyt od 100 x 150 cm do 120 x 200, 250, 260, 300 cm dostosowano do potrzeb rynku. Waciwoci pyt gipsowo-wknowych FERMACELL zostay przebadane, sprawdzone i s potwierdzone Europejsk Aprobat Techniczn ETA-03/0050, na podstawie ktrej uzyskay znak CE.

Zastosowanie
Jeden rodzaj pyt moe by wykorzystany do poszycia przegrd o okrelonych klasach odpornoci ogniowej i waciwociach akustycznych, w pomieszczeniach suchych i o podwyszonej wilgotnoci. Ten sam materia mona wykorzysta jako konstrukcyjne poszycie drewnianych cian szkieletowych zarwno od strony wewntrznej, jak i od zewntrz. Zastosowanie pyt GW do budowy cian dziaowych wymaga uwzgldnienia rnic pomidzy metodami montau pyt GK i GW. Oto one: wzy elementw konstrukcji ze stalowych zimnogitych profili poziomych UW i pionowych CW nie mog mie staych, sztywnych pocze; pod obcienia uytkowe zbdne s dodatkowe wsporniki czy wzmocnienia (pojedynczy wkrt z kokiem rozporowym do pustej przestrzeni przenosi obcienia uytkowe do 50 kG), a jako podkad pod glazur wystarcza pojedyncze poszycie z pyt 12,5 mm; w celu uzyskania danej klasy odpornoci ogniowej i izolacyjnoci akustycznej nie jest niezbdne wypenienie pustki ciany wen mineraln pomidzy elementami szkieletu. Optymalne

Charakterystyka pyt gipsowo-wknowych FERMACELL

Maj one jednorodn struktur powstaj ze sprasowanej mieszanki gipsu, wkien celulozy uzyskanych z rozdrobnionego papieru, i wody. Charakteryzuj si du gstoci i wytrzymaoci mechaniczn. S odporne na wilgo w stanie nasycenia nie puchn i nie rozwarstwiaj si, a jednoczenie nie blokuj strumienia pary wodnej i reaguj na zmiany poziomu wilgotnoci w pomieszczeniu. S niepalne (klasa materiau A2). Badania ogniowe wykonywane wg norm EN i bazujce na nich europejskie klasyfikacje ogniowe potwierdzaj wysok ja-

rozwizania osiga si, stosujc tanie wypenienie o niskiej gstoci i maej gruboci; do mocowania pyt do konstrukcji stalowej (wycznie do profili CW) naley stosowa wkrty samogwintujce, o stokowych ebkach skuteczne zagbiajcych si na odpowiedni gboko i eliminujcych szpachlowanie, lub klamry dugoci 30 mm lub 35 mm, ktre wstrzeliwuje si za pomoc pistoletu pneumatycznego; pyty mocuje si w ustalonej kolejnoci, zazwyczaj od lewa do prawa. Klejenie krawdzi na styk zapewnia dokadno i gwarantowan wytrzymao pocze bez uycia tam wzmacniajcych oraz redukuje zuycie masy szpachlowej do powierzchniowego wygadzenia. Poczenia pionowe, poziome, ukone mona wykona jako klejone nawet poza konstrukcj, bez dodatkowych profili. Uniwersalne cechy pyt gipsowo-wknowych oraz ich wyjtkowy sposb czenia pozwalaj w 96% wykorzysta materia na budowie. Spoiny, po obu stronach ciany, mog by naprzeciw siebie; krawdzie pyt na naronikach nie wymagaj zabezpieczenia ktownikami ani siatkami wzmacniajcymi; przed malowaniem, nakadaniem tapety lub glazury mona pomin gruntowanie podoa, o ile nie zaleca tego producent warstwy wykoczeniowej. Waciwoci pyt gipsowo-wknowych, mae koszty robocizny, oszczdnoci na materiaach pomocniczych powoduj, e warto je stosowa.

Xella systemy suchej zabudowy tel.: 022-645 13 38 (9), fax: 022-645 15 59 fermacell-pl@xella.com, www.fermacell.pl, www.xella.pl
2 2007 (nr 414)

67

PRAKTYKA BUDOWLANA

Trwa Kampania Znaku Jakoci SPBT Dobry Beton

Dobiega koca regulaminowa kwalifikacja kandydatw do wyrnienia Znakiem Jakoci Dobry Beton w ramach IV edycji (2006/2007). Jesieni 2006 r. do eliminacji przystpio 26 wytwrni betonu towarowego, w tym: cztery z Aglomeracji Grnolskiej, po dwie z Warszawy, Wrocawia, Krakowa, Kielc, Jeleniej Gry, Opola i Rzeszowa oraz po jednej ze Szczecina, Supska, Skierniewic, Gorzowa Wielkopolskiego, Lubina, odzi, Lublina i Nowego Targu. Osiemnacie wytwrni spord 26 zainteresowanych wyrnieniem to laureaci II edycji Kampanii Dobry Beton, ktrzy obecnie z dwuletnim staem staraj si o prolongat wanoci certyfikatu, natomiast pozostaych omiu to zakady, ktre po raz pierwszy poddaj si procedurze kwalifikacyjnej. Jak co roku, organizatorem Kampanii Dobry Beton jest Stowarzyszenie Producentw Betonu Towarowego w Polsce (SPBT). Wskazujc pozytywne wzorce, godne naladowania, SPBT walczy w ten sposb z pojawiajc si zbyt czsto patologi na krajowym rynku betonu towarowego, polegajc na zanianiu jakoci betonu, nieuczciwej konkurencji czy braku poszanowania podstawowych zasad kupieckich, a take ignorowaniu nowoczesnych standardw normalizacji europejskiej. Czsto pojawiaj si te
Patronat honorowy

zaniedbania w sferze ochrony rodowiska. Walki nie uatwia urzdowe stanowisko Ministerstwa Budownictwa i Gwnego Inspektora Nadzoru Budowlanego, wg ktrego beton towarowy nie jest wyrobem budowlanym. Wszystkie kandydujce wytwrnie zostay ju ocenione przez audytora, a nastpnie zweryfikowane przez Komisje SPBT ds. Znaku Jakoci oraz przez Zarzd SPBT. Do zamknicia procedury potrzebna jest jeszcze rekomendacja Kapituy Znaku Jakoci, ktra po przeanalizowaniu wynikw dotychczasowych zmaga rozstrzygnie o przyznaniu wyrnienia lub te nie. Kapitule przewodniczy prof. dr hab. in. Lech Czarnecki (Politechnka Warszawska), a w jej skad wchodz: prezes Andrzej Balcerek (Stowarzyszenie Producentw Cementu), prezes Jerzy Grochulski (Stowarzyszenie Architektw Polskich SARP), prof. dr hab. in. Jan Maolepszy (Akademia Grniczo-Hutnicza), prezes Ryszard Pazdan (Atmoterm S.A.). W obecnej edycji bierze si pod uwag przede wszystkim poziom wdroenia europejskiej normy PN-EN 206-1 Beton ..., poziom kompetencji personelu, sprawno urzdze, wiarygodno bazy surowcowej. Kontrolowany jest te stan przygotowania produkcji, jej rezultaty w stosunku do oczekiwa

klientw oraz spenienie wymaga kryteriw ochrony rodowiska. Kampani Dobry Beton wspiera swym autorytetem Europejska Organizacja Betonu Towarowego ERMCO. Na etapie finau wczaj si do niej take partnerzy spoza rodowiska betonu towarowego, dla ktrych bardzo dobra jako jest wartoci uniwersaln, zawsze godn poparcia. Bezcenny jest take patronat Stowarzyszenia Architektw Polskich SARP. Stowarzyszenie Producentw Betonu Towarowego w Polsce zaprasza wszystkich, ktrym zaley na dobrej jakoci betonu dostarczanego na budow, na gal, wieczc IV edycj Kampanii Dobry Beton. Zgromadzeni bd wiadkami wrczenia atrybutw wyrnienia (certyfikat oraz piecz jakoci) reprezentantom nagrodzonych wytwrni. Uroczysto odbdzie si 22 marca 2007 r. w sali wystawowej oraz pomieszczeniach recepcyjnych Paacu Zamoyskich w Warszawie, przy ul. Foksal 2 (siedziba Stowarzyszenia Architektw Polskich). Laureaci zostan zaprezentowani w specjalnym Katalogu wyrnionych Znakiem Jakoci Liderzy betonu towarowego.

dr in. Zdzisaw B. Kohutek

Stowarzyszenie Producentw Betonu Towarowego w Polsce

Patronat medialny

Poczenie spek maxit i Deitermann Polska

Od stycznia 2007 r. spki maxit i Deitermann Polska dziaaj na rynku polskim pod nazw maxit sp. z o.o. Wykorzystanie dotychczasowych dowiadcze oraz potencjau obu zespow pozwoli na jeszcze lepsz obsug klientw, wzmocni pozycj maxit wrd rodzimych producentw materiaw budowlanych, a take przyniesie wymierne oszczdnoci. Przedsiwzicie to jest kontynuacj zachodzcego w caej Europie procesu konsolidacji lokalnych podmiotw nalecych do maxit Group znanego w Europie producenta materiaw budowlanych, wchodzcego w skad HeidelbergCement Group. Strategia firmy zakada dalszy rozwj marek maxit i Deitermann oraz utrzymania dotychczasowych kanaw dystrybucji. Bogata oferta firmy zawiera ponad 300 produktw i systemw bardzo dobrej jakoci, m.in. podkady podogowe, produkty elewacyjne, kleje do pytek i kremazyt oferowane pod mark maxit (dawniej Optiroc), a take materiay i systemy do napraw konstrukcji oraz wykonywania izolacji wodoszczelnych reprezentujce mark Deitermann. W Polsce maxit zatrudnia obecnie 244 osoby i ma trzy zakady produkcyjne: wytwrni keramzytu oraz dwie fabryki gotowych mieszanek chemii budowlanej. Skonsolidowana sprzeda w 2006 r. wyniosa ponad 111 mln PLN. maxit Group dziaa w 29 krajach europejskich oraz w Rosji i Chinach, zatrudnia ok. 5 tys. pracownikw, ma 109 zakadw produkcyjnych (chemii budowlanej, keramzytu, wyrobw z kremzytu, maszyn i urzdze budowlanych). Roczny obrt firmy przekracza 1,2 mld euro. W ubiegych latach Grupa maxit bya reprezentowana na rynku przez takie europejskie marki, jak m.in.: maxit, Deitermann, Optiroc, Beamix, Heidelberger Bauchmie, Fibo, Polyment, Leca, Arlita, ABS DuroSystem, Vetonit, Serpo, Marmoran, m-tech, Kahi.

68

2 2007 (nr 414)

PRAKTYKA BUDOWLANA
prof. dr hab. in. arch. Zygmunt Szparkowski*

Tendencje rozwoju budynkw biurowych

ostatnich latach nastpi gwatowny rozwj architektury budynkw biurowych, ktra zmienia oblicze wielu duych miast. Obecnie nastpuje decentralizacja biur. Lokalizacja w rdmieciu poszczeglnych oddziaw biur staje si coraz bardziej kosztowna i trudno dostpna ze wzgldu na komunikacj. Pracownicy, szczeglnie programici, wol pracowa w rodowisku bardziej spokojnym na przedmieciach miast lub w parkach przemysowych. Natomiast centrale (fotografia 1), ktre zwykle zatrudniaj mniejsz liczb pracownikw, lokalizuje si nadal w centrach miast, m.in. ze wzgldw reklamowo-prestiowych. Wraz z wprowadzeniem komputerw w biurach warunki pracy ulegy pogorszeniu. Jest to spowodowane tym, e komputery zabieraj woln przestrze, a take mog wytwarza niekorzystne rodowisko fizyczne (jonizacja powietrza, emisja ciepa i haasu). Pojawiaj si problemy zwizane ze rodowiskiem pracy. Pracownicy domagaj si dostpu do wiata dziennego i umoliwienia widoku na zewntrz, a take stosowania raczej wentylacji naturalnej ni okna klimatyzacji (rysunek). Obserwuje si rwnie zmiany

w rozplanowaniu indywidualnych miejsc pracy w otwartej przestrzeni biurowej, do ktrych doprowadza si wiee powietrze. Nowoczesny projekt budynku biurowego zawiera trjwymiarow sie pocze, ktra ma podczenia kablowe zarwno w poziomie, jak i w pionie. Rozprowadzanie kabli odbywa si ze specjalnych miejsc, rozmieszczonych w przestrzeniach midzysufitowych, podpodogowych, kanaw w ciankach dziaowych itp. Rozwj elektroniki wpywa na budownictwo biurowe w sposob nieoczekiwany, np. wyposaenie elektroniczne trzydziestopitrowego budynku biurowego NTT Shinjuku Headquarters Building w Tokio jest drosze ni sam budynek (fotografia 2). Dziki odpowiedniej formie budynku wszyscy pracownicy maj zapewniony dostp do widokw na zewntrz i do wiata dziennego. Znajduje si w nim wicej przestrzeni na pracownika ni w jakimkolwiek budynku w Japonii. Na kadym pi-

Fot. 2. Budynek NTT Tokio (fot. autor)

Fot. 1. Centrale biurowe w Tokio (fot. autor)

* Politechnika Warszawska

Wymagania rodowiska wietlnego (rdo Green Vitruvius)

2 2007 (nr 414)

69

PRAKTYKA BUDOWLANA
trze znajduj si indywidualnie sterowane wentylatornie. Podogi rusztowe pozwalaj na podczenie stanowisk pracy do najnowszego wyposaenia elektronicznego. Przestrze biurowa jest otwarta na wielu kondygnacjach. Std rozciga si panoramiczny widok Tokio. Obiekt zosta zlokalizowany przy skrzyowaniu bardzo ruchliwych miejskich autostrad. W zwizku z tym jego architektura podlegaa ograniczeniom zarwno jeeli chodzi o wie biurow, jak i towarzyszce jej trzypitrowe muzeum. Ze wzgldu na to, e cie budynku mg pada na pobliskie budynki mieszkalne, jego forma musiaa uzyska odpowiedni ksztat. Konieczna bya take eliminacja emisji fal radiowych, zagraajca otaczajcej przestrzeni powietrznej ze strony instalacji budynku. Na kadym pitrze trzonu instalacyjnego znajduj si przestronne pokoje wypoczynkowe. Ze wzgldu na szeroko trzonu nie ley on w centrum budynku, ale jest przesunity do jednego z naronikw. ciana osonowa budynku zostaa wykonana z fluoropolimerw. Jest ona ciemniejsza, cieplejsza i mniej byszczca ni wikszo metalowych cian na innych budynkach wieowych w Japonii. Projekty tzw. inteligentnych budynkw biurowych przewiduj wykorzystanie komputerw do sterowania instalacjami w caym budynku. Jest to zwizane rwnie z trendami proekologicznymi. Mona w ten sposb wydatnie zmniejszy zuycie energii lub te wykorzystywa rda pasywnej energii sonecznej do ogrzewania, owietlenia i wentylacji. Jeeli chodzi o zastosowanie komputerw na stanowiskach pracy, to obserwowana jest daleko posunita decentralizacja. Dotychczasowe gwne pomieszczenia komputerowe zostay od pewnego czasu zastpione komputerami PC na kadym stanowisku pracy, podczonymi do oglnej sieci komputerowej, a take do Internetu. Mona te zaobserwowa przykady zintegrowanego projektowania, ktre zmierzaj do stworzenia tzw. biura inteligentnego. By moe zaistnieje wkrtce rwnie moliwo utworzenia tzw. biurowej przestrzeni wirtualnej, podczonej do Internetu. W zwizku z oszczdnoci energii wznosi si budynki bardzo szczelne, zmniejsza ich rozmiary i wielko powierzchni przeszklonych. Powstaj budynki atrialne o duej wolnej kubaturze wewntrznej (fotografia 3), ktra tworzy zarazem zbiornik do wymiany zuytego powietrza, jego ogrzania i naturalnej wentylacji. Klimatyzacja ulega ograniczeniu do tych obszarw, ktre powinny by odizolowane od zewntrznych warunkw rodowiskowych. W przypadku owietlenia znane s ju i wprowadzane tzw. energooszczdne arwki, oprawy z soczewek parabolicznych, rnego rodzaju owietlenie miejscowe itp.

Fot. 3. Atrium Centrum Biurowo-Kongresowego w Tokio (fot. autor)

Nowe moliwoci pojawiaj si w produkcji szka o duej przewodnoci, odpowiedniego do zapewnienia wiata dziennego, a zarazem dobrej izolacji cieplnej. Elewacja podwjna chroni przed zewntrznym haasem, zapyleniem, zmniejsza konieczno klimatyzacji, umoliwia wentylacj naturaln przez otwieranie okien od strony wewntrznej fasady. Naley wspomnie, e podwjna wentylowana fasada zostaa po raz pierwszy zastosowana w Polsce w 1999 r. na budynku biurowym Saski Buisness Park w Warszawie (arch. M. Grzegorczyk).

Mylmy kompleksowo o mieszkaniach, energii...

(dokoczenie ze str. 56)

Finansowe wsparcie rodzin w nabywaniu wasnego mieszkania. Wsparcie polega na czciowym pokrywaniu przez pastwo odsetek od kredytu. Wysoko kredytu udzielanego przez bank jest zwykle uzaleniona od tzw. zdolnoci kredytowej kredytobiorcy i ceny/wartoci kredytowanej nieruchomoci. Zdolno kredytowa zaley od przewidywanych dochodw i wydatkw kredytobiorcy. Wrd wydatkw wan pozycj stanowi rachunki za ogrzewanie. Wane jest wic zmniejszenie zuycia energii do ogrzewania budynku. Mona to uzyska w wyniku obnienia strat ciepa przez przenikanie i wentylacj oraz polepszenia wykorzystania zyskw ciepa. W jednorodzinnym budynku energooszczdnym o powierzchni 150 200 m2, z odpowiednio grub warstw izolacji termicznej, stosownymi oknami, w ktrym zastosuje si wentylacj mechaniczn z odzyskiem ciepa, mona zaoszczdzi rocznie 9000 12 000 kWh energii w porwnaniu z budynkiem standardowym. Obecne jej ceny gwarantuj oszczdnoci rzdu 1800 5200 z/r. w zalenoci od nonika energii i taryfy: energia elektryczna: taryfa caodobowa ok. 5200 z; taryfa nocna ok. 2300 z; gaz pynny ok. 3000 z;

olej opaowy ok. 2700 z; gaz ziemny ok. 1800 z. W przypadku budowy budynku energooszczdnego koszt inwestycji i wysoko kredytu s wiksze do 10% w stosunku do standardowego. W zalenoci od uywanego nonika energii, poniesione dodatkowe koszty na inwestycj zwrc si po 7 20 latach, a wic przed zakoczeniem czasu spaty kredytu, a w duszym okresie przynios wacicielowi wymierny zysk. W Polsce mamy dowiadczenia eksploatacyjne z budynkw energooszczdnych, powsta program wznoszenia takich budynkw z inicjatywy BASF Polska i TERMOORGANIKI, z ciepym kredytem Fortis Banku. Akcja ta wymaga tylko upowszechnienia.

Wnioski
Mona rozwiza wiele problemw, jeli bdziemy myle o nich cznie. Mylmy o energooszczdnym budownictwie mieszkaniowym, wikszej zdolnoci kredytowej inwestora i obnieniu nakadw eksploatacyjnych w wyniku uzyskania rzeczywistych oszczdnoci energetycznych, prawidowo ocenionych przez wykwalifikowanego eksperta!

prof. dr hab. in. Jerzy A. Pogorzelski

70

2 2007 (nr 414)

PODRCZNIK FIZYKI BUDOWLI

dr hab. in. prof. PW, Mirosaw Kosiorek* dr in. Andrzej Kolbrecki*

Bezpieczestwo poarowe cz XVI

rodki ogniochronne
Po raz szesnasty zapraszamy do lektury artykuu z cyklu bezpieczestwo poarowe, ktry rozpocz si w padzierniku 2005 r. w ramach Podrcznika fizyki budowli. Dotychczas omwiono: oddziaywanie poaru; funkcje elementw budynku w warunkach poaru; waciwoci stali, stopw aluminium, betonu i elementw murowych w podwyszonej temperaturze; efekty oddziaywania termicznego na beton; klasyfikacj wyrobw budowlanych z uwagi na odporno ogniow; klasyfikacj wyrobw budowlanych z uwagi na ich udzia w rozwoju poaru; klasyfikacj i zastosowanie urzdze wentylacyjnych z uwagi na bezpieczestwo poarowe; zagadnienia dotyczce projektowania dachowej wentylacji oddymiajcej; metody projektowania budynkw z uwagi na bezpieczestwo poarowe; zabezpieczenia ogniochronne konstrukcji stalowych, elbetowych i murowych, funkcje cian zewntrznych w warunkach poaru, klasyfikacj ogniow cian kurtynowych, badania odpornoci ogniowej tych cian, a take odporno ogniow przegrd przeszklonych. W tym numerze omwimy rodki ogniochronne. Po czci Podrcznika fizyki budowli powiconej bezpieczestwu poarowemu ukae si cykl artykuw dotyczcych izolacyjnoci akustycznej w budownictwie, a w dalszej kolejnoci klimatu miasta i owietlenia.
Klasyfikacj materiaw budowlanych (take wyposaenie wntrz) z uwagi na reakcj na ogie, w zalenoci od miejsca ich zastosowania w budynku, reguluje PN-EN 13501-1 Klasyfikacja ogniowa wyrobw budowlanych i elementw budynkw. Cz 1: Klasyfikacja na podstawie bada reakcji na ogie. Obejmuje ona nie tylko materiay . Niektre materiay i wyroby uzyskuj odpowiedni klas bez koniecznoci stosowania specjalnych rodkw zabezpieczajcych. Dotyczy to duej grupy wykadzin podogowych, ktre w procesie produkcji s dostosowywane do wymaga, a take okadzin ciennych. Przykadowo okadziny z drewna o gstoci powyej 800 kg/m3 i gruboci nie mniejszej ni 12 mm s trudno zapalne, podobnie dua grupa wyrobw z PVC. Inne wyroby uzyskuj odpowiedni klas w wyniku dodania w procesie produkcji tzw. retardantw. Niekiedy zachodzi potrzeba zapewnienia odpowiedniej klasy wyrobom gotowym, np. zasonom i rnego rodzaju okadzinom (boazerii) z drewna i materiaw drewnopochodnych. Jako zabezpieczenie ogniochronne stosuje si: rodki ogniochronne (retardanty) wyroby w postaci cieczy, pasty lub sypkiej, ktre po zastosowaniu na zabezpie* Instytut Techniki Budowlanej

czanym elemencie poprawiaj jedn lub kilka charakterystyk reakcji na ogie zabezpieczanego wyrobu; ogniochronne powoki pczniejce wykonane ze rodka ogniochronnego o takiej budowie, e wskutek dziaania ognia i promieniowania cieplnego pczniej i nadaj wyrobom okrelon klas reakcji na ogie (na skutek ochrony warstw pod powok przed ogniem); okadziny ogniochronne pokrycie powierzchni zabezpieczanego wyrobu okadzin gruboci co najmniej 1 mm, ktra nadaje okrelon klas reakcji na ogie (na skutek ochrony warstw pod okadzin przed ogniem); impregnaty preparaty w postaci cieczy lub past, ktre po naniesieniu na wyrb zabezpieczany penetruj pod jego powierzchni, a po wysuszeniu lub przereagowaniu nadaj zabezpieczonemu elementowi okrelon klas reakcji na ogie. Preparaty stosowane w celu ochrony przed ogniem powinny: opni moment zapalenia si materiau; zmniejsza szybko powierzchniowego rozprzestrzeniania si pomienia; zmniejsza intensywno spalania si materiaw, natomiast nie powinny: by szkodliwe dla ludzi i zwierzt; wydziela toksycznych substancji w normalnych warunkach eks-

ploatacji; wydziela substancji nadmiernie toksycznych podczas rozkadu termicznego w wysokiej temperaturze; zmienia waciwoci oraz barwy zaimpregnowanego materiau; powodowa korozji stali (gwodzie, poczenia). Ze wzgldu na mechanizm dziaania wyrnia si nastpujce rodki ogniochronne: wytwarzajce w podwyszonej temperaturze gazowe powoki ochronne z gazw niepalnych; maj dziaanie inhibitujce palenie, s zdolne do zwizania si ze struktur polimeru i przeksztacenia jej w trudno zapaln. Zalicza si do nich zwizki amonowe, halogenowe (Br, Cl, F), siarczany organiczne; w celu zwikszenia efektu halogenowego czy si chlorowce z tlenkiem metalu, np. trjtlenkiem antymonu; hamujce wzrost temperatury czstek lignocelulozowych, dziki pochanianiu energii na przemiany fazowe, rozkadowi oraz zdolnoci przechodzenia w temperaturze pomienia w niepalne formy cieke, odcinajce dopyw tlenu; wytwarzaj wglowe warstwy ochronne oraz piany izolacyjne; s to: zwizki boru (kwas borowy, boraks), polifosforany, pochodne fosforowe, kwas wolframowy, spoiwa mineralne, np. tlenki molibdenu; czce cechy obu wymienionych grup, takie jak: fosforany amonu, polifosforany amonu, borany amonu, poczenia fosforanw z mocznikiem, melamin, biuretem itp.; izolujce, w tym: rodki aktywizowane termicznie, ktre pod wpywem ciepa pczniej i tworz grub, zwglon warstw ochronn; powoki barierowe, zawierajce wkna mineralne, szko granulowane, kaolin lub inne materiay nieorganiczne, obniajce strumie ciepa dopywajcy do powierzchni ochronnej. Wszystkie wymienione rodki chroni przed spalaniem pomieniowym, gwnie drewno i materiay drewnopochodne poddane oddziaywaniu termicznemu o niewielkiej intensywnoci, odpowiadajcemu pocztkowej fazie poaru, tj. poziomom chwilowym, maych rde
2 2007 (nr 414)

71

PODRCZNIK FIZYKI BUDOWLI

ognia bd pojedynczych poncych przedmiotw. rodki te nie zapobiegaj destrukcji drewna i materiaw drewnopochodnych, jeeli oddziaywania odpowiadaj rozwinitej fazie poaru. rodki zawierajce np. zwizki fosforowe, mog j nawet przyspiesza. Odrbn grup stanowi izolacje ogniochronne z weny skalnej, szklanej, pyt gipsowo-kartonowych i wapienno-piaskowych itp. Z uwagi na bezpieczestwo poarowe s one stosowane w celu zwikszenia nonoci konstrukcji podczas poaru. Ograniczaj strumie ciepa docierajcego do palnej powierzchni. Najskuteczniejszym sposobem zabezpieczenia elementw i konstrukcji drewnianych przed ogniem jest impregnacja wyrobu w trakcie procesu produkcyjnego. Niejednokrotnie jednak zabezpieczenia wymagaj wyroby ju gotowe lub wbudowane w obiekt. W takich przypadkach stosuje si nastpujce technologie: nasycanie drewna specjalnymi roztworami; pokrywanie wyrobu farb lub lakierem; pokrywanie wyrobu warstw materiau niepalnego. Nasycanie polega na nanoszeniu impregnatu pdzlem, metodami: natryskiwania, kpieli lub cinieniowo-prniow. Materiay zabezpieczone pdzlem lub natryskowo powinny wchon 150 200 g suchej masy na 1 m2 powierzchni. Taki efekt uzyskuje si po wykonaniu 3 5 zabiegw w odstpach kilkugodzinnych. Metody kpieli oraz cinieniowo-prniowe s stosowane do zabezpieczania elementw i konstrukcji gotowych, lecz jeszcze niewbudowanych. Wystarczajce zabezpieczenie zapewnia wchonicie co najmniej 17 kg suchego preparatu na 1 m3 nasycanego drewna. Nasycane tkaniny bd skutecznie zabezpieczone przed dziaaniem ognia, gdy wchon (zalenie od rodzaju oraz gramatury) od 5 do 15% suchego preparatu lub co najmniej 50 g rodka na 1 m2 tkaniny. Farby oraz inne powoki ogniochronne nanosi si pdzlem lub metod natrysku. O skutecznoci powlekania decyduje gwnie grubo naoonej warstwy. Wieloletnie prby i dowiadczenie praktyczne wykazay, e w celu odpowiedniego zabezpieczenia elementu drewnianego przed ogniem naley naoy na jego powierzchni nastpujc ilo rodka ogniochronnego:

800 1500 g/m2 w przypadku powok uniwersalnych (wapno, glina); 500 800 g/m2 w przypadku farb na bazie szka wodnego i wypeniaczy mineralnych; 250 400 g/m2 w przypadku farb na bazie fosforanu amonowego; 300 500 g/m2 w przypadku farb olejnych; 200 300 g/m2 w przypadku powok z ywic syntetycznych. W przypadku gdy nie jest konieczne zachowanie faktury i wygldu drewna, zabezpieczenie uzyskuje si przez pokrycie powierzchni drewna warstw materiau niepalnego natryskiwane masy ogniochronne, tynki na siatce okadziny z pyt gipsowo-kartonowych lub z weny mineralnej. Natomiast w przypadku stosowania tynkw i okadzin zewntrznych naley zwrci uwag, e mog one powodowa kondensacj pary wodnej na powierzchni drewna, co sprzyja jego degradacji biologicznej. Drewno i materiay drewnopochodne naley odpowiednio przygotowa do wykonania zabezpiecze ogniochronnych przez: oczyszczenie powierzchni drewna z wszelkiego rodzaju zanieczyszcze (kora, yko, resztki zaprawy, cementu itp.); sprawdzenie stopnia wilgotnoci drewna, a w razie potrzeby doprowadzenie jej do wymaganego zakresu. Przy ustalaniu stopnia wilgotnoci drewna naley uwzgldni, e: drewno do nasycania w roztworze rodkw solnych powinno by (bez wzgldu na stosowan metod) powietrznosuche (w szczeglnych przypadkach dopuszcza si impregnacj drewna do 30% wilgotnoci, zwikszajc czas kpieli lub krotno nanoszenia); drewno o wilgotnoci powyej 30% mona nasyca tylko niektrymi roztworami o wysokim steniu. Uwaga: Drewno przed wbudowaniem powinno by doprowadzone do stanu powietrznosuchego. W przypadku zabezpieczania drewna wbudowanego preparatami solnymi naley je starannie oczyci (rwnie ze starych powok malarskich) i odtuci. Niektre farby i lakiery ogniochronne mog by stosowane na istniejce powoki, pod warunkiem e: istniejce powoki s w dobrym stanie (nie uszczyy si);

potwierdzono szczelno i trwao ich przylegania, nie stwierdzono zmtnienia czy zmatowania (bezporednio po malowaniu, po kilku godzinach i po kilku dniach). W przypadku gdy nie wystpi wymienione objawy, przed malowaniem naley kadorazowo przeprowadzi odtuszczenie i zmatowanie istniejcych powok, natomiast gdy pojawi si ktrykolwiek z wymienionych objaww, nie mona stosowa zabezpieczenia na istniejce warstwy (naley je bezwzgldnie usun przed zastosowaniem rodka ogniochronnego). Trwao zabezpiecze ogniochronnych w czasie okrela si na podstawie Ustale Aprobacyjnych UA GW VII.12/2006: 1) trwao zabezpiecze ogniochronnych z uwagi na oddziaywanie rodowiska okrela si przez porwnanie wynikw bada w zakresie reakcji na ogie, serii prbek: a) niepoddanych dziaaniu zmiennych warunkw cieplno-wilgotnociowych i promieniowania ultrafioletowego w komorze klimatyzacyjnej; b) poddanych oddziaywaniu zmiennych warunkw cieplno-wilgotnociowych i promieniowania ultrafioletowego w komorze klimatyzacyjnej. Powiadczenie trwaoci zabezpieczenia ogniochronnego wydaje si wwczas, gdy wyniki bada prbek 1b) speniaj kryteria podane w tabeli 1; 2) wprowadza si cztery kategorie zastosowania zabezpiecze ogniochronnych z uwagi na oddziaywania rodowisk: X zabezpieczenia ogniochronne przewidziane do wszystkich warunkw (wewntrznych, zewntrznych z czciow ekspozycj i zewntrznych z pen ekspozycj); Y zabezpieczenia ogniochronne przewidziane do warunkw wewntrznych i zewntrznych z czciow ekspozycj; Z1 zabezpieczenia ogniochronne wewntrzne o wilgotnoci klasy 5 wg normy PN-EN ISO 13788:2003; Z2 zabezpieczenia ogniochronne wewntrzne o wilgotnoci klas mniejszych ni 5 wg normy PN-EN ISO 13788:2003. Uwagi: a) wyroby, ktre speniaj wymagania kategorii X, speniaj take wymagania kategorii Y oraz Z1 i Z2;

72

2 2007 (nr 414)

PODRCZNIK FIZYKI BUDOWLI

Tabela 1. Kryteria badania prbek poddanych oddziaywaniu zmiennych warunkw cieplno-wilgotnociowych i promieniowania ultrafioletowego
Waciwoci Szybko wydzielania ciepa RHR Cakowita ilo wydzielonego ciepa THR1200s Zabezpieczenia Zabezpieczenia posadzek inne ni posadzek kryteria przy strumieniu ciepa 30 kW/m2 50 kW/m2 60 kW/m2 wiksza nie wicej ni o 20% od wyniku uzyskanego na prbkach niepoddanych oddziaywaniom cykli rodowiskowych

b) wyroby, ktre speniaj wymagania kategorii Y, speniaj take wymagania kategorii Z1 i Z2; c) wyroby, ktre speniaj wymagania kategorii Z1, speniaj take wymagania kategorii Z2; d) czciowa ekspozycja obejmuje dziaanie temperatury poniej zera, ale bez dziaania deszczu i promieniowania UV; e) pena ekspozycja obejmuje dziaanie temperatury poniej zera, deszczu i promieniowania UV; 3) oddziaywania rodowiskowe dla poszczeglnych kategorii zastosowania zabezpiecze ogniochronnych podano w tabeli 2. Warunki badania reakcji na ogie: Z dziesiciu prbek przygotowanych do bada: pi nie poddaje si oddziaywaniu warunkw rodowiskowych; pi poddaje si oddziaywaniu warunkw rodowiskowych okrelonych w dalszej czci. Badania prbek zabezpiecze posadzek wykonuje si przy strumieniu ciepa o mocy 30 kW/m2, a badania prbek zabezpiecze innych ni posadzki przy strumieniu ciepa o mocy 50 kW/m2, stosujc stokowy grzejnik wg normy ISO 5660-1. Badanie powinno trwa 22 min, a wartoci rednie powinny by obliczane dla 20 min. Warunki oddziaywa rodowiskowych. Oddziaywaniu warunkw rodowiskowych poddaje si tylko powierzchnie zabezpieczone ogniochronnie, osaniajc jednoczenie inne powierzchnie.

Prbki badawcze poddaje si oddziaywaniu rodowiska, zgodnie z norm PN-ISO 11507:2000, w ramie w pozycji pionowej. Oddziaywania rodowiskowe dla poszczeglnych kategorii zastosowania: a) kategoria X prbki eksponuje si przez cztery tygodnie w komorze klimatycznej uwzgldniajcej oddziaywanie: promieniowania UV wg normy PN-EN ISO 11507:2000 (lampa typu 2) przez cay okres cyklu; deszczu powietrze o kontrolowanej temperaturze wdmuchuje si przez oson komory, a prbki spryskuje wod destylowan i zdemineralizowan; prbki poddawane s 6-godzinnym cyklom, powtarzanym 112 razy bez przerw, przy czym kady obejmuje: 5-godzinn faz bez deszczu w temperaturze otoczenia 40 3 C; 1-godzinn faz z deszczem w temperaturze otoczenia 20 3 C. Nastpnie prbki poddaje si cyklicznemu oddziaywaniu zmiennych warunkw cieplno-wilgotnociowych zgodnie z tabel 3, przy czym wprowadzanie nowych warunkw powinno nastpi w cigu 30 min po ustaniu warunkw poprzednich;

b) kategoria Y prbki poddaje si cyklicznemu oddziaywaniu zmiennych warunkw cieplno-wilgotnociowych zgodnie z tabel 1, przy czym wprowadzanie nowych warunkw powinno nastpi w cigu 30 min po ustaniu warunkw poprzednich; c) kategoria Z1 prbki badawcze poddaje si dziaaniu nastpujcych warunkw cieplno-wilgotnociowych: 8 h przechowywania w temperaturze 40 3 C i wilgotnoci wzgldnej powietrza 98 100%, 18 h przechowywania w otwartej lub wentylowanej szafce badawczej w warunkach wilgotnoci i temperatury otoczenia wg normy PN-ISO 11503:2001; d) kategoria Z2 prbki badawcze poddaje si kolejno dziaaniu nastpujcych warunkw cieplno-wilgotnociowych: 4 h przechowywania w temperaturze 5 3 C; 4 h przechowywania w temperaturze 23 3 C i wilgotnoci wzgldnej powietrza 80 5%; 4 h przechowywania w temperaturze 5 3 C i wilgotnoci wzgldnej powietrza 50 5%. Identyfikacji zastosowanego rodka ogniochronnego mona dokona przez: analiz termograwimetryczn i/lub analiz w podczerwieni IR (wskazane zastosowanie techniki FTIR) np. wg Procedury Badawczej ITB LP-28/06. Prbki do analizy termograwimetrycznej powinny by nagrzewane w atmosferze azotu, z szybkoci 10 K/min do temperatury 800 C. Natomiast prbki do analizy IR powinny mie posta pa-

Tabela 3. Cykliczne warunki oddziaywania temperatury i wilgotnoci dla zabezpiecze kategorii X i Y

Dzie I6h 20 C, 95% wilgotnoci wzgldnej 3 i 4 20 C, 95% wilgotnoci wzgldnej 5, 6 i 7 -20 C, sucho 1i2 Cykle oddziaywania temperatury i wilgotnoci II 6 h III 6 h 70 C, 20% wilgotnoci wzgldnej 30 C, 40% wilgotnoci wzgldnej 40 C, 95% wilgotnoci wzgldnej 20 C, 95% wilgotnoci wzgldnej 40 C, 95% wilgotnoci wzgldnej -20 C, sucho IV 6 h

70 C, 20% wilgotnoci wzgldnej 30 C, 40% wilgotnoci wzgldnej 40 C, 95% wilgotnoci wzgldnej

Tabela 2. Oddziaywanie rodowiskowe dla poszczeglnych kategorii zastosowania zabezpiecze ogniochronnych

Rodzaj zabezpieczenia ogniochronnego Powoka z farb lub lakierw, powoka pczniejca, okadzina lub impregnacja Kategoria zastosowania X Y Z1 Z2 T R UV H T H T H T

T oddziaywanie temperatury; R oddziaywanie deszczu; UV oddziaywanie promieniowania sonecznego; H oddziaywanie wilgotnoci

stylki z bromku potasu. Analiz wykonuje si w zakresie 4000 600 cm-1 i przy rozdzielczoci < 4 cm-1. W przypadku FTIR mona stosowa technik ATR. Identyfikacja polega na porwnaniu wykresw termograwimetrycznych i widm IR prbki badanej i prbki odniesienia. Podobiestwo wykresw i widm wskazuje na identyczno prbek.
2 2007 (nr 414)

73

TARGI BUDMA 2007

Bogaty program BUDMY 2007

iczba wystawcw (ok. 1300 z 28 pastw w tym 327 firm zagranicznych) i zwiedzajcych (ponad 50 tys. goci z 34 pastw), ktrzy wzili udzia w Midzynarodowych Targach Budownictwa BUDMA 2007 (23 26 stycznia 2007 r.), odbywajcych si pod patronatem Ministra Budownictwa Andrzeja Aumillera i Ministra Transportu Jerzego Polaczka, potwierdzia, e nadal jest to najwiksza w Polsce i najbardziej prestiowa impreza targowa brany budowlanej. W porwnaniu z 2006 r. powierzchnia wystawiennicza targw zwikszya si o 15% i wyniosa ok. 40 tys. m2, a liczba wystawcw o 18%. Wrd zwiedzajcych nie zabrako goci z zagranicy, m.in. Niemiec, Wielkiej Brytanii, Rosji, Ukrainy, Litwy i otwy. Targi odwiedziy rwnie delegacje z Uzbekistanu, Bugarii, Modawii i Rumunii. Ekspozycja targw BUDMA 2007 zostaa podzielona na: Salon Materiaw Budowlanych ciany i Dachy; Salon Stolarki Otworowej; Salon Wykoczenia, Wystroju i Maej Architektury; Salon Usug Budowlanych; Centrum Budownictwa Drogowego i Inynieryjnego; Centrum Budownictwa Sportowego oraz Salon Nieruchomoci i Inwestycji INVESTFIELD. Ich uzupenieniem bya Wyspa Nowoci, eksponujca najnowsze produkty wystawcw.

Imprezy towarzyszce
Profesjonalny charakter targw potwierdzi interesujcy i bogaty program imprez towarzyszcych, skierowanych do rnych grup zwiedzajcych. Z myl o przedstawicielach samorzdw lokalnych zaprezentowano dwa programy rzdowe: jeden dotyczcy socjalnego budownictwa mieszkaniowego, a drugi budowy drg ekspresowych i autostrad w latach 2007 2013. Omwiono rwnie uwarunkowania prawne i spoeczne budowy drg i autostrad, a take zagadnienia dotyczce zarzdzania i odnowy duych osiedli mieszkaniowych; finansowania rewitalizacji; planowania, projektowania, finansowania i realizacji obiektw sportowych i rekreacyjnych, na przykadach ju zrealizowanych obiektw. Duo widzw przycigny Pokazy Sztuki Dekarskiej, zorganizowane przez Polskie Stowarzyszenie Dekarzy i Midzynarodowe Tragi Poznaskie (MTP), podczas ktrych prezentowano jak prawidowo ukada dachwk, mocowa obrbki blacharskie, rynny oraz montowa okna dachowe. W drugim dniu targw (24.01.2007 r.) odbya si uroczysto ogoszenia wynikw i wrczenia nagrd w konkursie Pery Ceramiki UE 2006 zorganizowanym przez kwartalnik Wok Pytek Cramicznych pod patronatem Ministerstwa Budownictwa, Stowarzyszenia Architektw oraz Sekcji Architektury Wntrz Zwizku Polskich Artystw Plastykw. Celem konkursu jest promowanie kolekcji pytek ceramicznych dostpnych na polskim rynku, wyrniajcych si parametrami technicznymi i walorami estetycznymi oraz wpisujcych si w wiatowe trendy wzornicze. W br. oprcz tytuu Pery Ceramiki UE 2006 po raz pierwszy

w historii konkursu przyznano Pery Ceramiki Dystrybutorw 2006. Wicej informacji o laureatach na str. 84. Po raz drugi w historii targw BUDMA odby si BudShow Dom dla kadego, zorganizowany przez Ardo-Studio i MTP, skierowany do inwestorw indywidualnych. Codziennie prezentowano wybrane etapy budowy jednorodzinnego domu modelowego wykonanego z nowoczesnych i energooszczdnych materiaw. Poczono je ze zwiedzaniem wykoczonej czci budynku i poradami dotyczcymi wykonawstwa. Zwiedzajcy mieli rwnie okazj uzyska informacje i zasign porad na temat prezentowanych produktw i technologii. W przedsiwziciu tym wziy udzia nastpujce firmy: Alpol, Aluplast, CAD Projekt, Ceramika Parady, Fakro, Hoermann, Legrand, Plannja, Roca, Rockwool, Rintal, Solbet, Steico, Viessmann i Xella. Instytut Techniki Budowlanej zorganizowa konferencj powicon ocenie regulacji prawnych i funkcjonowaniu rynku wyrobw budowlanych w Polsce w wietle przepisw UE (artyku Jadwigi Tworek na str. 100). 24 stycznia br. odbya si te uroczysto wrczenia Certyfikatw rodowiskowych spce SAINT-GOBAIN ISOVER Polska. Dokumenty te z rk Ministra Budownictwa Andrzeja Aumillera, odebra Nicolas Suret, nowy prezes zarzdu SAINT-GOBAIN ISOVER Polska. Certyfikaty rodowiskowe przyznawane s przez Instytut Techniki Budowlanej. Firma ISOVER Polska otrzymaa je za wyroby z weny mineralnej: skalnej i szklanej. Podstaw do przyznania certyfikatu jest przeprowadzenie dokadnych, usystematyzowanych bada i za pomoc metody LCA (ang. Life Cycle Assessment cykl ycia produktu) okrelenie wpywu wyrobw na rodowisko. Zgodnie z opini Zakadu Ochrony rodowiska Instytutu Techniki Budowlanej wena mineralna Isover jest wyrobem przyjaznym dla rodowiska. Jej zastosowanie w przegrodach zewntrznych obiektu budowlanego daje wymierne efekty ekologiczne w caym cyklu uytkowania. Prowadzi do zmniejszenia zuycia energii grzewczej podczas eksploatacji budynku, co (oprcz niewtpliwych korzyci finansowych) przyczynia si do ograniczenia emisji szkodliwych zwizkw (m.in. CO2, SO2). SAINT-GOBAIN ISOVER Polska od dawna pracuje nad takimi rozwizaniami technologii produkcji, aby w maksymalnym stopniu wykorzysta surowce wtrne. Jednym z narzdzi majcych prowadzi do tego celu jest ocena cyklu ycia produktw przeprowadzona przez Zakad Ochrony rodowiska Instytutu Techniki Budowlanej. Certyfikat rodowiskowy jest przyznawany bezterminowo. Obowizuje do momentu zmiany przez producenta deklaracji rodowiskowej. Firma Cemex Polska Sp. z o.o., ktra jest obecna na polskim rynku od marca 2005 r., kiedy przeja grup RMC, poinformowaa podczas konferencji prasowej o wynikach 2006 r. i planach na 2007 r. Cemex Polska naley do krajowej czowki producentw cementu, betonu towarowego i kruszyw. Ma 2 cementownie, 10 kopalni kruszyw oraz sie 40 wytwrni betonu towarowego.

74

2 2007 (nr 414)

TARGI BUDMA 2007

Spka jest czwartym co do wielkoci producentem cementu w naszym kraju. Moe dostarczy na rynek ponad 3 mln t cementu rocznie z cementowni w Rudnikach i Chemie. W przypadku betonu towarowego jest najwikszym krajowym producentem. Roczna wielko produkcji to ponad 2 mln m3 betonu. Natomiast z 10 kopalni nalecych do Cemex Polska mona wydoby ok. 4 mln t kruszyw rocznie. Gwatowny wzrost popytu na cement w 2006 r., przewyszajcy wszystkie dotychczasowe prognozy rynkowe, sprawi, e by to bardzo dobry rok dla caej brany. Dla Cemexu by szczeglny rwnie z innego powodu. Firma wprowadzia pioniersk w polskim przemyle cementowym strategi sprzeday, ktrej celem jest dotarcie bezporednio do klienta kocowego. Zrezygnowano z udziau porednikw, dziki czemu Cemex moe lepiej i szybciej dostosowywa swoj ofert rynkow do potrzeb odbiorcw. Nowy model sprzeday spowodowa trzykrotny wzrost liczby klientw przedsibiorcw i hurtowni budowlanych kupujcych cement bezporednio u producenta. Ponadto w 2006 r. Cemex zainwestowa w rozwj technologii produkcji cementu i ochron rodowiska w cementowniach w Chemie i Rudnikach. Koszt inwestycji szacowany jest na 64 mln z. Firma przeja spk Unicon, dziki czemu jej potencja wytwrczy zwikszy si o 9 wytwrni betonu towarowego i jedn kopalni kruszywa. W odpowiedzi na zwikszajce si potrzeby krajowego rynku budowlanego Cemex zapowiada kolejne inwestycje w Polsce. Spka zamierza przede wszystkim zwikszy o ok. 10% produkcj cementu, a take produkcj kruszyw, ale w zwizku z prognozowanym wzrostem popytu na beton towarowy planuje te inwestowa w rozwj sieci betoniarni. W 2007 r. inwestycje w cementowniach w Rudnikach i Chemie, majce na celu zwikszenie wydajnoci oraz ochron rodowiska, pochon ok. 200 mln z. W Chemie powstanie m.in. zamknity, odpylany skad klinkieru, zmodernizowane bd myny cementu oraz rozbudowana instalacja magazynowa i dozowania paliw alternatywnych. W cementowni Rudniki rwnie zbudowany zostanie nowy hermetyczny magazyn klinkieru, unowoczenione bd piece obrotowe oraz zwikszona wydajno zaadunku cementu. W 2007 r. Cemex wprowadzi na rynek nowe mieszanki betonowe do specjalnego zastosowania, m.in. do ukadania rurocigw, wypeniania nieuywanych podziemnych zbiornikw oraz do wykonywania skomplikowanych detali architektonicznych. Podczas targw Budma 2007 prezesi firm: Lafarge Dachy Wojciech Gtkiewicz oraz Viessmann Roland Krause, podpisali umow o wsppracy, zgodnie z ktr od 1 lutego br. wszyscy klienci indywidualni, ktrzy zakupi dachwki cementowe Braas i akcesoria dachowe, oferowane przez Lafarge Dachy, za co najmniej 8 tys. z brutto, maj prawo do jednego kolektora sonecznego Vitosol100 firmy Viessmann w cenie 1 z. Dach z systemem solarnym Braas Viessmann umoliwia otrzymywanie taniego ciepa, pochodzcego z energii sonecznej, do podgrzewania wody uytkowej, a nawet wspomagania centralnego ogrzewania. Poza efektami finansowymi bardzo wane jest to, e Braas to kompletny system dachowy, dostpny z jednej rki. W jego skad, oprcz siedmiu modeli dachwek cementowych w bogatej gamie kolorystycznej, wchodz: membrany i folie dachowe; obrki cian i kominw; elementy uszczelniajce kalenice i grzbiety; zabezpieczenia przeciwniene oraz elementy komunikacji na dachu; system rynnowy, a obecnie rwnie kolektor soneczny. Zastosowanie systemu elementw pochodzcych od jednego producenta daje gwarancj, e zostay one optymalnie dopasowane, a w tym przypadku nie bez znaczenia jest rwnie znana i ceniona marka Braas.

Nowoci na Budmie
Targi Budma 2007 byy opatrzone podtytuem Targi wiedzy i zastosowa. Po raz pierwszy z inicjatywy Sekcji Materiaw Budowlanych Komitetu Inynierii Ldowej i Wodnej Polskiej Akademii Nauk zostaa przedstawiona ekspozycja Nauka dla materiaw budowlanych; materiay oparte na wiedzy. Sze wyszych uczelni: Akademia Grniczo-Hutnicza, Politechnika Krakowska, Politechnika dzka, Politechnika Poznaska, Politechnika Warszawska i Politechnika Wrocawska oraz cztery orodki badawcze: Instytut Badawczy Drg i Mostw, Instytut Mineralnych Materiaw Budowlanych, Instytut Techniki Budowlanej i Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpoarowej prezentoway swoje najnowsze osignicia i ofert partnerskiej wsppracy z przemysem.

Grupa kapitaowa Solbet najwikszy producent betonu komrkowego w Polsce zaprezentowaa dwie grupy produktw: Solbet Ideal do wznoszenia cian jednowarstwowych oraz Solbet Optimal do wykonywania tradycyjnych cian warstwowych. Solbet Ideal to bloczki o gstoci 400 kg/m3 i gruboci 36 cm dotychczas produkowane oraz po raz pierwszy zaprezentowane na BUDMIE 2007 gruboci 42 cm, ktre umoliwiaj uzyskanie ciany jednowarstwowej o wspczynniku przenikania ciepa U = 0,23 W/m2K (w przypadku bloczkw gruboci 36 cm U = 0,27 W/m2K). Tak ciepa ciana gwarantuje zmniejszenie zuycia energii na ogrzewanie budynku. Ponadto dziki jednomilimetrowej tolerancji wymiarw i wyprofilowaniu powierzchni czoowych na piro i wpust bloczki Solbet Ideal muruje si na cienk spoin bez wypeniania spoin pionowych. Budowanie jest wic szybkie i atwe. Obecnie, przy braku siy roboczej na polskim rynku, jest to ogromnym atutem cian jednowarstwowych, a ponadto wystpuje niewielkie prawdopodobiestwo popenienia bdw wykonawczych.
2 2007 (nr 414)

75

TARGI BUDMA 2007

Firma Tech Service Polska sp. z o.o. promowaa technologi polegajc na wykorzystaniu odpadw styropianu w produkcji zapraw budowlanych oraz maszyny i urzdzenie do produkcji betonw lekkich. Sucha zaprawa cementowo-styropianowa POLYTECH produkowana jest na bazie bardzo lekkiego granulatu styropianowego poczonego w fazie produkcji z dodatkiem TECH i cementu portlandzkiego 32.5R. Dodatek TECH pozwala na przygotowanie lekkich zapraw o podwyszonych waciwociach termicznych i akustycznych. Zaprawa POLYTECH moe by stosowana wewntrz i na zewntrz budynkw mieszkalnych oraz przemysowych jako podkady podogowe, termoizolacja stropw, dachw/stropodachw, tarasw, wypenienie gzymsw, kanaw. Firma Fakro, znany producent okien dachowych, pokazaa na BUDMIE 2007 a pitnacie nowych wyrobw. Wicej informacji w artykule Nowoci Fakro na str. 82. Grupa Silikaty zaprezentowaa nowe bloczki wapienno-piaskowe SILIKAT A o bardzo dobrych waciwociach akustycznych, przeznaczone do wznoszenia cian midzymieszkaniowych. Jest to bardzo cenne rozwizanie, poniewa ponad 30% osb mieszkajcych w budynkach wielorodzinnych, wybudowanych zgodnie z wymaganiami normowymi (wg PN-B-02151-3:1999 wymagana minimalna warto izolacyjnoci akustycznej cian midzymieszkaniowych wynosi RA1 50 dB), skary si na nieodstateczn izolacyjno akustyczn przegrd. Wynika to z niezbyt rygorystycznych polskich wymaga. W najbliszym czasie przewiduje si nowelizacj normy PN-B-0215-3 i wprowadzenie do niej, wzorem innych krajw, m.in. zaostrzonego wymagania dla cian midzymieszkaniowych na poziomie RA1 53 dB. Zgodnie z raportem z bada laboratoryjnych, przeprowadzonych w Zakadzie Akustyki ITB, charakterystyka izolacyjnoci akustycznej waciwej w postaci wskanikw jednoliczbowych (wg PN-EN ISO 717-1:1999) cian z bloczkw Silikat A gruboci 25 cm wynosi Rw = 60 (-2, -5) dB. Wskaniki oceny izolacyjnoci akustycznej waciwej obliczone wg PN-B-02151-3:1999, na podstawie tych danych, wynosz: RA1 = 58 dB dla cian wewntrznych i RA2 = 55 dB dla cian zewntrznych. Zgodnie z PN-B-02151-3:1999 wyniki bada laboratoryjnych wykorzystywane przy projektowaniu naley pomniejszy o 2 dB (tzw. akustyczny wspczynnik bezpieczestwa) i wwczas RA1R = 56 dB, RA2R = 53 dB. Przy okrelaniu izolacyjnoci akustycznej przegrody w budynku warto t naley pomniejszy o poprawk K uwzgldniajc wpyw bocznego przenoszenia dwikw. O dobrej izolacyjnoci akustycznej przegrody decyduje rwnie sposb poczenia ciany oddzielajcej pomieszczenie (np. midzymieszkaniowej) ze cianami bocznymi (np. zewntrznymi), ktry powinien zapewni redukcj bocznego przenoszenia dwikw. ciany wykonane z bloczkw SILIKAT A czy si ze cianami bocznymi za pomoc wizania murarskiego lub, co jest szczeglnie zalecane przez przecicie warstwy konstrukcyjnej ciany zewntrznej cian midzymieszkaniow. Projektant moe bez obaw przyj, e izolacyjno akustyczna ciany midzymieszkaniowej gruboci 25 cm wykonanej z SILIKAT-w A spenia wymaganie obowizujce w wikszoci krajw europejskich RA1 53 dB.

Medalici targw
Tradycyjnie podczas targw BUDMA przyznano Zote Medale MTP za wyroby i technologie wyrniajce si innowacyjnoci i jakoci. Otrzymay je nastpujce wyroby: samozamykacze krzywkowe z szyn lizgow z funkcj EASY OPEN, producent: DORMA GMBH, Niemcy; firma zgaszajca produkt: DORMA Polska Sp. z o.o., Konstancin Jeziorna; ksztatki wiecowe do wykonywania wiecw stropowych KZE i KWE, producent: Przedsibiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usugowe ERGOBUD Sp. z o.o., Warszawa; teleskopowe zadaszenie basenu OPERA, producent: ALUNA ARTUR NOWAK, Pozna; system posadzek przemysowych BAUTECH (jednowarstwowe monolityczne utwardzone powierzchniowo posadzki przemysowe z betonw kompozytowych), producent: BAUTECH Sp. z o.o., Piaseczno; okno jednoramowe systemu WS-6000 z drewna klejonego warstwowo o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej AKUSTIK, producent: STOLBUD SA, Woszczowa; geowknina TYPAR SF, producent: DuPont de Nemours, Luksemburg, firma zgaszajca: GRILTEX Polska Sp. z o.o., Pozna; maszyna do produkcji betonowych elementw wibroprasowanych TECHMATIK WIB 1411, producent: JADAR TECHMATIK s.c., Jarosaw Kupidura, Dariusz Kupidura, Radom; gruntowy wymiennik ciepa AWADUKT THERMO (w wersji antybakteryjnej), producent: REHAU AG + Co., Niemcy, firma zgaszajca produkt: PHU GLOBAL-TECH, Dbrowa Grnicza; wysokoosiowe okno dachowe 735, producent: ROTO FRANK Sp. z o.o., Lubartw, firma zgaszajca produkt: ROTO FRANK Okna Dachowe Sp. z o.o., Lubartw; system kosztorysowania (oprogramowanie i bazy danych) pt. Samolicz Kosztorysowy SYKAL, producent: SOFTBUD Biuro Oprogramowania Mikrokomputerowego, Pozna; wentylacja COMFORT MAX, producent: DOSPEL Sp. z o.o., Czstochowa; system balustrad ze stali nierdzewnej HABOE, producent: HABOE EDELSTAHL-SYSTEME GmbH, Niemcy i HARALD BHL GmbH, Niemcy; firma zgaszajca produkt: INOX DESIGN Sp. z o.o., Pozna. Nagrody ACANTHUS AUREUS za najciekawsze stoiska przyznano szesnastu firmom, m.in.: Lafarge Dachy Sp. z o.o.; Mapei Polska Sp. z o.o.; Sopro Polska Sp. z o.o.; Cemex Polska Sp. z o.o.; Zakady Tworzyw Sztucznych Gamrat SA; Pruszyski Sp. z o.o. W rankingu Budowlana Marka Roku 2006, przeprowadzonym przez ASM Centrum Bada i Analiz Rynku, uhonorowane zostay najbardziej rozpoznawane marki oraz najczciej wybierane przez klientw w 2006 r. Tytu Budowlanej Marki Roku 2006 otrzymay m.in. firmy: Atlas; Fakro; Grade Cement; Opoczno; Wienerberger; Knauf.

Krystyna Winiewska, Ewelina Kowako

76

2 2007 (nr 414)

Posadzki przemysowe z betonw Posadzki przemysowe z betonw kompozytowych Bautech kompozytowych Bautech
Jednowarstwowe monolityczne utwardzane powierzchniowo posadzki przemysowe z betonw kompozytowych BAUTECH, nagrodzone Zotym Medalem Midzynarodowych Targw Budownictwa BUDMA 2007, wyrniaj si innowacyjn receptur i bardzo dobr jakoci dorwnujc produktom wytwarzanym przez najlepszych wiatowych producentw, a w efekcie trwaoci. Inne zalety posadzek Bautech to: odporno na due obcienia statyczne i dynamiczne; odporno na cieranie i udary; odporno na substancje agresywne; atwo w utrzymaniu czystoci; bogata kolorystyka; ponaddwudziestoletnia ywotno bez stosowania specjalnych zabiegw konserwacyjnych; stanowi barier dla gstych substancji, takich jak: smary, oleje. System BAUTECH jednowarstwowe monolityczne utwardzone powierzchniowo posadzki przemysowe z betonw kompozytowych, ze wzgldu na swoje specyficzne waciwoci, przeznaczony jest do stosowania w zakadach produkcyjnych, magazynach, supermarketach, chodniach, browarach, garaach, przemyle spoywczym i farmaceutycznym oraz strefach zagroenia wybuchem. System BAUTECH obejmuje: projektowanie rozwizania technologiczne nawierzchni projektowane s za pomoc specjalistycznego oprogramowania komputerowego, w ktrym jako dane wyjciowe przyjmuje si m.in. przeznaczenie nawierzchni, warunki gruntowe, przewidywane obcienia statyczne i dynamiczne oraz wymagania dotyczce nawierzchni (cieralno, smary, oleje itp.); dziki rozpatrywaniu indywidualnych wymaga i lokalnych warunkw posadzki wykonywane s na miar; produkcj i dystrybucj wkien zbrojeniowych (stalowych i polipropylenowych), utwardzaczy posadzkowych, wypenie dylatacyjnych, materiaw do pielgnacji i impregnacji nawierzchni betonowych, oraz maszyn do ukadania i wykaczania nawierzchni, co umoliwia kompleksowe zastosowanie systemu tak szybko, jak jest to wymagane; wszystkie produkty systemu BAUTECH maj odpowiednie atesty i certyfikaty: ITB i PZH; wykonawstwo dziki wysoko wyspecjalizowanej autoryzowanej sieci wykonawczej inwestor otrzymuje gwarancj najwyszej jakoci wykonywanych posadzek; firma stale powiksza profesjonalny potencja wykonawczy i w zwizku z tym jest w stanie sprosta rosncemu i coraz bardziej wymagajcemu rynkowi inwestycyjnemu; rozbudowana sie wykonawcza umoliwia szybk realizacj inwestycji; konsultacje i szkolenia wsppraca zespow polskich i zagranicznych specjalistw o bogatej wiedzy teoretycznej i praktycznej pozwala na przekazywanie penych i rzetelnych informacji; bezporednie kontakty z inwestorem, wizyty na placach budw i w betoniarniach maj na celu dopilnowanie bezwzgldnego przestrzegania reimw technologicznych i udzielenie pomocy technicznej w przypadku problemw podczas wykonywania posadzek. Specjalistyczne szkolenia teoretyczne i praktyczne prowadzone dla firm wykonawczych eliminuj tzw. eksperymentowanie podczas wykonywania posadzek.

Uroczysto wrczenia Zotego Medalu Midzynarodowych Targw Budownictwa BUDMA 2007. Od lewej: prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak Przewodniczcy Kapituy Konkursu; Ireneusz Lickiewicz Dyrektor firmy BAUTECH; Andrzej Aumiller Minister Budownictwa; Bogusaw Zalewski Prezes Zarzdu MTP Fot. arch. BAUTECH

Firma udostpnia rwnie na swojej stronie internetowej specjalny formularz Dane wyjciowe do wykonania opracowania projektu powierzchniowo utwardzanej monolitycznej posadzki przemysowej z betonu kompozytowego w technologii BAUTECH, ktry naley wypeni i odesa do firmy. Zainteresowany otrzymuje kompleksowe opracowanie techniczno-technologiczne, zawierajce informacje o: podou w zalenoci od istniejcych warunkw gruntowych; wymaganej klasie i recepturze betonu pyty nonej oraz jej gruboci; iloci i rodzaju zbrojenia rozproszonego (stalowego BAUMIX i ewentualnie polipropylenowego BAUCON); materiaach do utwardzania powierzchni w technologii DST (MULTITOP, BAUTOP, EXTRATOP), ich dozowaniu i obrbce mechanicznej; preparatach powokotwrczych i impregnujcych; rozstawie szczelin dylatacyjnych, czasie i sposobie ich wykonania. System BAUTECH opracowano na podstawie 15-letnich dowiadcze firmy zdobytych w wyniku wsppracy z krajowymi i zagranicznymi jednostkami, wasnymi autoryzowanymi wykonawcami oraz spjnej polityki dziaw badawczo-wdroeniowych i handlowo-marketingowych. Nieustajca aktywno firmy w promowaniu technologii oraz bardzo dobra jako posadzek przyczyniy si do zainteresowania tym produktem rynkw zagranicznych. W efekcie eksport stanowi ponad 30% obrotw firmy.

BAUTECH sp. z o.o. tel. 022 716 77 91, fax 022 716 77 90 e-mail: bau@bautech.pl, www.bautech.pl
2 2007 (nr 414)

77

TARGI BUDMA 2007

Ksztatki wiecowe wygodne i atwe w uyciu

Betonowo-keramzytowe, zbrojone ksztatki wiecowe firmy Ergobud Sp. z o.o. z Warszawy zostay uhonorowane Zotym Medalem Midzynarodowych Targw Poznaskich BUDMA 2007, za nowatorskie rozwizanie, charakteryzujce si wysokim poziomem technologicznym oraz jakoci na najwyszym poziomie. rw wykonywanych z pustakw ceramicznych wysokodronych oraz bloczkw z betonu komrkowego. Ksztatki rozwizuj take problem ryglowania caego stropu podczas wykonywania opuszczonego wieca stropowego. Przy ukadaniu dolnego zbrojenia wieca poniej stropu nie ma koniecznoci uywania stempli (wieniec opuszczony proponowany jest przez wielu producentw elementw ciennych). Stosowanie ksztatek wiecowych eliminuje drogie i czasochonne deskowanie, co przyspiesza tempo robt budowlanych. Dostpne s dwa rodzaje ksztatek: zewntrzne i wewntrzne. Maj one dugo 600 mm, a ich szeroko (240, 300 lub 360 mm) zaley od gruboci ciany, na ktrej zostan oparte. Do wieca na cianie jednowarstwowej wykorzystuje si ksztatki wsze ni szeroko muru, pozostawiajc miejsce na izolacj termiczn. Ksztatki przeznaczone do wykonywania wiecw na cianach zewntrznych maj przekrj zbliony do litery L. Ich zastosowanie powoduje, e krawd stropu jest zamknita cian o wysokoci dobranej do zastosowanego stropu i waha si od 225 mm (w przypadku stropw wysokoci 160 mm) do 405 mm (w przypadku stropw wysokoci 340 mm). Ksztatki do wykonywania wiecw na wewntrznych cianach nonych maj korytkowy ksztat, pozwalajcy na wygodne uoenie zbrojenia i oparcie stropu z obu stron ciany. Oba rodzaje ksztatek s od wewntrz profilowane w celu uzyskania dystansw zbrojeniowych. W efekcie uoone na nich prty zbrojenia maj zagwarantowan prawidow otulin betonow. Betonowo-keramzytowe, zbrojone ksztatki to racjonalna inwestycja, ktra poza nowatorskim podejciem do budownictwa gwarantuje trwao i ekonomi przedsiwzicia budowlanego. Potwierdza to rekomendacja Instytutu Techniki Budowlanej (RT ITB-1058/2006 Wiece stropowe KZE i KWE).

Wrczenie Zotego Medalu MTP za ksztatki wiecowe. Od lewej prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak Przewodniczcy Kapituy Konkursu, Krzysztof Bruzi wspwaciciel firmy Ergobud Sp. z o.o., Andrzej Aumiller Minister Budownictwa, Bogusaw ZalewFot. Z. Nowicki ski Prezes Zarzdu MTP

Betonowo-keramzytowe, zbrojone ksztatki wiecowe to dopasowany do wymiarw ciany oraz wysokoci stropu szalunek tracony, pozwalajcy na sprawne i bezpieczne wykoczenie wieca. Ksztatki mona stosowa w gstoebrowych stropach belkowych (np. Teriva, Ceram, Fert itp.), zespolonych stropach elbetowych wykonywanych z zastosowaniem prefabrykowanych pyt elbetowych (np. Filigran, 2K, PSKJ itp.) oraz elbetowych pyt kanaowych. Ksztatki wiecowe zapewniaj rwnomierny rozkad obcie przekazywanych ze stropu na mur zastpujc podkady betonowe lub ceglane, na ktrych spoczywa wieniec, co jest wane przede wszystkim w przypadku mu-

78

2 2007 (nr 414)

TARGI BUDMA 2007

Ksztatki wiecowe umoliwiaj: zabudow wieca stropowego na cianach jedno- i wielowarstwowych, bez wzgldu na materia, z ktrego wykonane s elementy cienne; skrcenie czasu montau stropu i wieca, eliminacj czasochonnego i kosztownego deskowania lub obmurwki wieca; eliminacj skrajnych podpr montaowych; eliminacj dystansu zbrojenia wieca; rwnomierny rozkad obcie przenoszonych przez strop na cian; moliwo kadorazowego wykonania wieca opuszczonego bez koniecznoci ryglowania; moliwo wyprowadzenia ze ciany rdzenia bez naruszania konstrukcji ksztatki;

oraz zapewniaj: bezpieczestwo podczas montau i zalewania stropu; wymierne korzyci finansowe i estetyk wieca. elbetowe, prefabrykowane ksztatki wiecowe s zastrzeone w Urzdzie Patentowym RP oraz zostay zarejestrowane jako Wsplnotowy Znak Towarowy (TM) w Urzdzie ds. Harmonizacji Rynku Wewntrznego OHIM w Alicante i s zastrzeone w caej Unii Europejskiej.

P.P.H.U. ERGOBUD Sp. z o.o. tel./fax (0-22) 646-20-40 e-mail: ergobud@ergobud.pl www.ergobud.pl
2 2007 (nr 414)

79

TARGI BUDMA 2007

Okno o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej firmy Stolbud S.A. Woszczowa

kno drewniane o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej 40 dB, charakteryzujce si nowoczesnym rozwizaniem technologicznym i bardzo dobr jakoci, powstao we wsppracy Stolbudu S.A. Woszczowa z zespoem pracownikw Zakadu Akustyki Instytutu Techniki Budowlanej, aby speni oczekiwania klientw naraonych na nadmierny haas spowodowany przede wszystkim samochodowym ruchem ulicznym o duym nateniu. Nowe okno powstao na bazie konstrukcji okna jednoramowego WS-6000 z drewna klejonego warstwowo. Szczegln uwag zwrcono na sposb szklenia okna i uytych do niego materiaw.
Nowe elementy zastosowane w konstrukcji to: zestaw szybowy zoony z szyb niskoemisyjnych i dwikochonnych (44,2/16A/6), oddzielonych ciepymi ramkami i przestrzeni wypenion argonem (wspczynnik przenikania ciepa zestawu szybowego wynosi 1,1 W/m2K); przekadka z gumy neoprenowej (Interhelam Antracyt 008), przyklejona przed osadzeniem pakietu szka do wrbu, majca na celu elastyczne zamocowanie szyby i wyeliminowanie rezonansu akustycznego; osadzenie pakietu szka we wrbie szybowym za pomoc hermetycznego kleju Instaweld 6613; uszczelka na obwodzie skrzyda okiennego, skutecznie chronica pod wzgldem termicznym i akustycznym.

Wrczenie Zotego Medalu MTP za okno o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej. Od lewej: Augustyn Zioo Stolbud S.A. Woszczowa; prof. dr hab. in. Jzef Jasiczak Przewodniczcy Kapituy Konkursu; Marek Szczsny Prezes Zarzdu Stolbudu S.A. Woszczowa; Andrzej Aumiller Minister Budownictwa; Bogusaw Zalewski Prezes Zarzdu MTP Fot. Z. Nowicki

Profil okna o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej

Dziki tym zmianom udao si w prosty i niezbyt kosztowny sposb osign okno o izolacyjnoci akustycznej Rw = 40 dB, podczas gdy standardowe okno WS-6000 ma Rw = 30 dB. Wynik korzystniejszy o ok. 10 dB osignito bez gruntownych zmian w konstrukcji oraz zastosowaniu materiaw powszechnie dostpnych na rynku, a efekt jest imponujcy, gdy haas w pomieszczeniu podlega nastpujcej zasadzie: jeeli zmniejszy si o ok. 10 dB w stosunku do tego, jaki jest na zewntrz, to odnosi si wraenie, e jest on o poow mniejszy. Ponadto w nowym oknie zastosowano: okucia obwiedniowe o nonoci 130 kG dla kadego skrzyda, z funkcj mikrouchylania na skrzydle UR; osonki na zawiasy w kolorze: stare zoto; biaym; brz RAL 8022; brz RAL 8017; srebrnym; zotym; okapnik aluminiowy soft w kolorze zotym, z wkadk termiczn i uksztatowaniem profilu skutecznie chronicym przed dziaaniem czynnikw atmosferycznych; moliwo zastosowania okapnikw w dowolnym kolorze wg palety RAL lub anodowanym. Stolbud S.A. Woszczowa produkuje okna o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej z drewna dbowego, sosno-

wego lub meranti, klejonego warstwowo na grubo, w celu zapewnienia stabilnoci ksztatu. S one impregnowane (w odrbnym procesie) i malowane w dowolnych kolorach wg palety RAL, NCS lub lakierami transparentnymi z uwzgldnieniem indywidualnych ycze klienta (moliwo wykonania okien dwukolorowych). Okno jest dwudzielne R+ UR, z moliwoci wykonania jako: stae (S), uchylne (U), rozwieralne (R), uchylno-rozwieralne (UR). Mona w nim zastosowa: moskitier, samozamykacz, okiennice, szprosy (nakadane, naklejane, konstrukcyjne, midzyszybowe); elementy ozdobne; okadzin aluminiow. Okno drewniane o zwikszonej izolacyjnoci akustycznej 40 dB uzyskao Aprobat Techniczn AT 15-2496/2006 oraz Certyfikat na Znak Jakoci Akustycznej AQ-ITB. Stolbud S.A. Woszczowa otrzyma ten certyfikat jako jedyny producent stolarki okienej w Polsce.

tel. 041 38 82 100, fax 041 38 82 211 e-mail: wloszczowa@stolbud.pl www.stolbud.pl

80

2 2007 (nr 414)

TARGI BUDMA 2007

Nowoci FAKRO
2006 r. dla firmy FAKRO by okresem dynamicznego rozwoju. Zanotowano ponad 10% wzrost sprzeday i firma moe pochwali si pracowniami badawczymi, ktrych efektem jest 10 patentw zgoszonych w 2006 r. i a 15 nowoci, zaprezentowanych podczas tegorocznych targw BUDMA w Poznaniu. Biorc pod uwag liczb patentw zgaszanych rocznie, firma FAKRO zajmuje pierwsze miejsce wrd najbardziej innowacyjnych polskich firm. Nowoci to: okno aluminiowo-tworzywowe; okno termo; okno kolankowe (uchylno-rozwierne, uchylne, nieotwierane); okno kolebkowe; okno oddymiajce; wyaz dachowy; wietlik dachowy; roleta ARP; szyba witraowa; schody ognioodporne; schody noycowe z klap; schody segmentowe z metalow drabin; drzwi kolankowe.

Okno aluminiowo-tworzywowe PTP

Okno idealnie nadaje si do stosowania w pomieszczeniach na poddaszu, w ktrych panuje okresowo zwikszona wilgotno, np. w azienkach czy w kuchniach. Okno mona stosowa rwnie w pomieszczeniach, w ktrych zgodnie z yczeniem klienta ma znajdowa si biae, atwe do utrzymania w czystoci okno dachowe. Okno PTP ma konstrukcj obrotow. Wykonane zostao z wielokomorowych profili PVC w kolorze biaym, ktre wewntrz wzmocnione s ocynkowanymi profilami stalowymi. Okno PTP wyposaone jest w: jednokomorowy pakiet szybowy 4H-16-4T z zewntrzn szyb hartowan i wewntrzn z warstw niskoemisyjn; Uszyby = 1,0 W/m2K wg EN 674; Uokna = 1,5 W/m2K wg EN 12567-2; potrjny system uszczelnienia (uszczelka przylgowa ocienicy, uszczelka obwodowa i uszczelka w profilach kryjcych bok ocienicy); nowa klamka w kolorze biaym, umieszczona w dolnej czci skrzyda, umoliwiajca atw obsug okna oraz dwustopniowe mikrouchylenie; profile trapezowe toczone z blachy aluminiowej gruboci 1,0 mm, co wpywa na sztywno profilu oraz zwiksza odporno na uszkodzenia mechaniczne; fabrycznie zamontowane dolne ktowniki do montau okna na atach w konstrukcji dachu. Okno PTP montuje si w dachu o kcie nachylenia 15 90 wraz z konierzem uszczelniajcym identycznym jak do okien drewnianych FAKRO.
Stoisko firmy Fakro na targach Budma 2007
Fot. arch. FAKRO

parametry termoizolacyjnoci i najwysz 4 klas szczelnoci w zakresie przepuszczalnoci powietrza (klasyfikacja PN-EN 12207, norma bada PN-EN 1026). Okno FTT Termo montowane jest z wykorzystaniem specjalnie do tego przeznaczonych akcesoriw montaowych FAKRO; konierza paroprzepuszczalnego XDP i konierza paroszczelnego XDS.

Okna kolankowe BDL, BVL, BXL

Okna kolankowe przeznaczone s do montau w cianie pionowej (kolankowej) na poddaszu i stanowi dodatkowy element przeduajcy okno dachowe. Dziki zastosowaniu tego typu okien zwiksza si dowietlenie pomieszczenia i pole widzenia. Nowa seria okien kolankowych charakteryzuje si now konstrukcj ocienicy i skrzyda, innowacyjnymi okuciami oraz nowo zaprojektowan klamk. Mog to by zarwno okna rozwierne, jak i uchylne identyczne jak pionowe. W nowych oknach kolankowych zastosowano podwjny system uszczelnienia, uszczelk obwodow i uszczelk przylgow. Okno kolankowe BDL otwierane jest uchylnie i rozwiernie, okno kolankowe BVL uchylnie, a okno BXL nieotwierane. Nowe okna kolankowe wyposaone s w jednokomorowy pakiet szybowy 4H-14-33.1T z zewntrzn szyb hartowan i wewntrzn ze szka laminowanego, co dodatkowo zwiksza bezpieczestwo uytkowania. Uszyby = 1,1 W/m2K.

Okno FTT Termo

Jest to okno dachowe o specjalistycznej i nowatorskiej konstrukcji, zapewniajce du oszczdno energii cieplnej. Charakteryzuje si wspczynnikiem przenikania ciepa Uokna = 0,94 W/m2K, co umoliwia stosowanie w budynkach, w ktrych szczeglny nacisk pooony jest na zminimalizowanie strat ciepa. Okno FTT ma konstrukcj obrotow, wyposaone jest w dwukomorowy, superenergooszczdny pakiet szybowy, umieszczony w grubszej, drewnianej ramie skrzyda. Odpowiednio zaprojektowane i wykonane okno dachowe FTT Termo oraz system montau zapewniaj bardzo dobre

Okno kolebkowe FCS

Jest to produkt nietypowy, skonstruowany i produkowany na indywidualne zamwienie klienta. Charakteryzuje si wygit w ksztacie uku ocienic, skrzydem i pakietem szybowym. uk wygicia okna kolebkowego dopasowany jest do promienia uku dachu i idealnie komponuje si z poaci dachow. Oblachowanie jest rwnie dopasowane do ksztatu okna. Okno kolebkowe otwiera si obrotowo i ma klamk zamontowan w dolnej czci skrzyda. Wyposaone jest w specjalnie wyprofilowany jednokomorowy pakiet szybowy z dwiema szybami hartowanymi 4H-16-4HT, Uszyby = 1,3 W/m2K.

82

2 2007 (nr 414)

TARGI BUDMA 2007

Okno oddymiajce FSP
Najwaniejsz cech okna FSP, odrniajc je od innych okien dachowych, jest umieszczenie zawiasw na dolnej jego krawdzi, dziki czemu przypomina odwrcone okno klapowe. Okno FSP wyposaone jest w dwa siowniki elektryczne, ktre automatycznie otwieraj skrzydo. adna z krawdzi okna, po otwarciu skrzyda, nie moe znajdowa si nad kalenic dachu. Zastosowanie siownikw elektrycznych w oknie oddymiajcym umoliwia wentylacj pomieszcze. Okno dachowe, jako klapa oddymiajca, najczciej stosowane jest w klatkach schodowych. Okno oddymiajce FSP wykonane jest z drewna sosnowego, impregnowanego prniowo, dwukrotnie malowanego lakierem akrylowym. Montowane jest na atach, na jednej gbokoci, poniewa zostao fabrycznie wyposaone w ktowniki. Ze wzgldu na du wag okna oddymiajcego powinny je montowa dwie osoby. Zalecane do stosowania w dachach o kcie nachylenia 20 60. mieszczeniami mog by azienki, garderoby, korytarze, klatki schodowe, a nawet piwnice. wietlik rurowy SLT przenosi wiato dzienne wpadajce do rury wiatononej przez kopu zamontowan na dachu. Nastpnie promienie soneczne odbijaj si od cian gitkiej, refleksyjnej rury i kierowane s ku doowi na rozpraszacz. Zamontowany w suficie rozpraszacz rwnomiernie rozprowadza promienie wiata i dowietla pomieszczenie. wietlik rurowy moe by wykorzystywany rwnie wieczorami oraz w nocy. Wwczas naley zainstalowa w nim opraw owietleniow speniajc funkcj lampy. wietliki rurowe mog by montowane na dachach o nachyleniu 15 60 lub na dachach paskich (na zamwienie). Dostpne dwa rodzaje konierzy: do pokry paskich i profilowanych.

Schody
Schody strychowe ognioodporne LWF su do wyjcia na poddasze (strych) oraz stanowi zapor ogniow podczas poaru wewntrz budynku. Klapa schodw wykonana jest z materiaw ognioodpornych oraz wyposaona na obwodzie w uszczelk pczniejc, ktra zapewnia szczelno podczas poaru. Schody LWF posiadaj odporno ogniow EI 30 min. S to pierwsze w Polsce schody o rozmiarze odpowiadajcym warunkom technicznym zabudowy (86 x 130 cm). Uszczelka obwodowa znajdujca si w podfrezowanej czci skrzynki zapewnia schodom najwysz klas szczelnoci. Segmentowy system skadania drabiny schodw oraz blokada klapy w pozycji penego otwarcia zapewniaj prost obsug schodw. Bezpieczestwo uytkowania zapewniaj zaokrglone ksztaty wspornikw bocznych oraz pozostaych oku. Schody noycowe z klap termoizolacyjn LST su do wyjcia na poddasze (strych). Drabinka schodw ma konstrukcj noycow. Energooszczdna, biaa klapa termoizolacyjna gruboci 36 mm o wspczynniku przenikania ciepa 1,1 W/m2K znacznie ogranicza straty ciepa. Uszczelka obwodowa znajdujca si w dolnej czci skrzynki zapewnia schodom najwysz klas szczelnoci. Policzki w ksztacie litery S nadaj schodom nowoczesny wygld i peni rol porczy. Wymiary 50 x 80 cm uzyskane dziki specjalnemu systemowi skadania drabinki pozwalaj na zamontowanie schodw w otworach o niewielkich rozmiarach. Schody strychowe LWM zbudowane s z metalowej drabiny i energooszczdnej klapy o wspczynniku przenikania ciepa 1,1 W/m2K w kolorze beowym. Segmentowy system skadania drabiny schodw oraz blokada klapy w pozycji penego otwarcia zapewniaj prost obsug schodw. Drzwi kolankowe DWK przeznaczone s do zabudowy w cianie kolankowej. Umoliwiaj one dostp do pomieszczenia nieuytkowego znajdujcego si za cian kolankow. Doskonae parametry termoizolacyjne (U = 1,1 W/m2K) oraz wysoka szczelno maksymalnie ograniczaj straty ciepa. Mog by montowane w wersji otwieranej na praw lub lew stron. Standardowo drzwi kolankowe wyposaone s w skrzydo termoizolacyjne gruboci 36 mm, wykonane z drewna sosnowego, z dwch stron oklejone pyt HDF w kolorze biaym. Wolna przestrze wypeniona jest styropianem gruboci 3 cm.
2 2007 (nr 414)

Roleta ARP
Stanowi ona ochron przed wiatem i zapewnia przyjemne zacienienie wntrza podczas sonecznych dni. Roleta ARP to rwnie dodatkowa dekoracja wntrza na poddaszu. Oferowana jest w dwch wersjach: roleta ARP obsugiwana rcznie; roleta ARP-E sterowana elektrycznie po podczeniu do jednego z urzdze sterujcych Fakro. W standardowej wersji dziaanie rolety ARP-E moliwe jest tylko przy zamknitym oknie. Do obsugi wysoko zamontowanej rolety ARP suy uniwersalny drek ZST.

Wyaz dachowy WLI

Wyaz pozwala na szybkie, atwe i bezpieczne wyjcie na dach w celu przeprowadzenia prac konserwacyjnych. Due wymiary zapewniaj wygodne uytkowanie wyazu oraz umoliwiaj dowietlenie wntrza. Wyaz WLI przeznaczony jest do pomieszcze nieogrzewanych. Ma konstrukcj klapow i otwierany jest na bok na praw lub lewa stron. Zastosowany ogranicznik obrotu stabilnie utrzymuje otwarte skrzydo oraz chroni przed przypadkowym zatrzaniciem klapy. W dolnej czci wyazu znajduje si specjalnie uksztatowany profil, ktry osania ocienic oraz zapobiega polizgowi w momencie wychodzenia na dach. Wymiary wewntrzne wyazu 86 x 87 cm speniaj wymagania warunkw technicznych zabudowy. Wyaz moe by montowany w dachu o kcie nachylenia 15 60. Jest wyposaony w uniwersalny konierz uszczelniajcy, ktry umoliwia dopasowanie go do kadego rodzaju pokrycia dachowego. Prosty monta na atach nie wymaga wykonania wymianw czy nadbitek. Umoliwia rwnie przesuwanie wyazu w czasie montau w poziomie w celu lepszego dopasowania do profilu pokrycia dachowego.

wietlik rurowy SLT

Gwn jego funkcj jest dostarczanie naturalnego wiata do wntrza budynku. Zastosowanie tego rodzaju wietlikw pozwala na dowietlenie wszystkich pomieszcze w budynku, nawet tych, w ktrych nie ma moliwoci zamontowania okien dachowych czy pionowych. Takimi po-

83

Gala Laureatw Konkursu Pery Ceramiki UE 2006

Uroczysta gala wrczenia nagrd w prestiowym konkursie Pery Ceramiki UE 2006, organizowanym przez redakcj kwartalnika Wok Pytek Ceramicznych, pod patronatem Ministerstwa Budownictwa, Stowarzyszenia Architektw Polskich oraz Sekcji Architektury Wntrz Zwizku Polskich Artystw Plastykw, odbya si 24 stycznia 2007 r. podczas Midzynarodowych Targw Budownictwa Budma 2007 w Poznaniu. Towarzyszya jej wystawa nagrodzonych kolekcji. Tytuy Pera Ceramiki UE 2006 i Pera Ceramiki Dystrybutorw 2006 zostay przyznane najciekawszym kolekcjom pytek ceramicznych, wybranym przez jurorw z nominowanych kolekcji w trzech rwnorzdnych edycjach konkursu. Nagrody w postaci statuetek i certyfikatw wrczyli laureatom: Andrzej K. Aumiller Minister Budownictwa, Jerzy Grochulski Prezes Stowarzyszenia Architektw Polskich, Janusz Wjcik Prezes firmy ARCER, Przewodniczcy Jury Dystrybutorw, Krystyna Winiewska Redaktor Naczelna kwartalnika Wok Pytek Ceramicznych. Organizator konkursu
KWARTALNIK

Tytu Pera Ceramiki UE 2006 zdobyy kolekcje: Corda oraz Flavia, producent Ceramika Gres S.A. Texas, producent: Ceramika Marconi Sp. z o.o. Travertino, producent: Ceramika Nowa Gala S.A. Maxima/Maxim, Foresta/Forest oraz Mustang, Sophistic i Sugar, producent: Ceramika Parady; Homme, producent: Ceramika Tubdzin Antares, producent: Cooperativa Ceramica d Imola (Wochy) Etnica oraz Gres Real Cotto, producent Opoczno S.A.; Tibet, producent: Pamesa Ceramica S.L. (Hiszpania) Geom, producent: Tau Ceramica (Hiszpania) Cabaret, producent: Venus Ceramica S.A.(Hiszpania); Carnaby, producent: Villeroy & Boch Fliesen GmbH (Niemcy); Madera, producent: Zakady Pytek i Wyrobw Sanitarnych Jacek Pilch. Tytu Pera Ceramiki Dystrybutorw 2006 nadano kolekcjom: Travertino, producent: Ceramika Nowa Gala S.A. Maxima/Maxim, Foresta/Forest; Sophistic oraz Sugar, producent: Ceramika Parady; Calle, producent: Ceramika Tubdzin; Tibet, producent: Pamesa Ceramica S.L. Wyrnienie: Cabaret, producent: Venus Ceramica S.A.

Wielk Per Ceramiki UE 2006 nagrodzono firm Ceramika Parady

Nagrod Ministra Budownictwa otrzymaa firma Polcolorit S.A.

Nagrod przyznan firmie Polcorolit SA, Minister Budownictwa Andrzej Aumiller wrcza Barbarze Marconi czonkowi Rady Nadzorczej

84

Fot. Z. Nowicki

Prezes firmy Ceramika Parady Stanisaw Tpiski (pierwszy z lewej) dzikuje za przyznane wyrnienia. Pozostae osoby (od lewej): Jerzy Grochulski, Janusz Wjcik, Andrzej K. Aumiller, Krystyna Winiewska

RYNEK BUDOWLANY

SOLBET zwiksza produkcj i umacnia mark

Z mgr. in. Markiem Maeckim Prezesem Grupy SOLBET rozmawia red. Krystyna Winiewska
Krystyna Winiewska: W ostatnich latach na bazie zakadu produkcji betonu komrkowego SOLBET i zakadu produkcji maszyn budowlanych SOLBET-ZREMB w Solcu Kujawskim powstaa Grupa Kapitaowa SOLBET, ktr Pan zarzdza. Prosz przybliy histori jej tworzenia, struktur i profil produkcji. Marek Maecki: Historia firmy SOLBET to ju ponad pidziesit lat dowiadcze w produkcji ciennych materiaw budowlanych. Wspczesny SOLBET to Grupa Kapitaowa skupiajca przede wszystkim zakady wytwarzajce beton komrkowy, ale i inne materiay niezbdne do wznoszenia obiektw, a take zakady mechaniczne wytwarzajce maszyny i urzdzenia na potrzeby przemysu materiaw budowlanych i nie tylko. Jednostk macierzyst grupy jest SOLBET SOLEC KUJAWSKI, profesjonalny, nowoczesny zakad dysponujcy wiatowymi technologiami produkcji betonu komrkowego oraz stropw TERIVA, posiadajcy rwnie oddziay zamiejscowe zakad w Podnienie, wytwarzajcy beton komrkowy oraz zakad w Aleksandrowie Kujawskim, produkujcy wyroby chemii budowlanej. Kolejni czonkowie grupy to: SOLBET STALOWA WOLA beton komrkowy, SOLBET KOLBUSZOWA beton komrkowy, stropy TERIVA, betony cikie, zakad mechaniczny; SOLBET LUBARTW beton komrkowy, stropy TERIVA, styropian; SOLBET ZREMB zakad mechaniczny o duych moliwociach produkcyjnych, dysponujcy wykwalifikowan kadr konstruktorw i technologw, ktrzy s w stanie zrealizowa najbardziej skomplikowane zamwienia na urzdzenia do produkcji materiaw budowlanych. KW: SOLBET jest liderem w produkcji betonu komrkowego w Polsce. Jakie s moliwoci produkcyjne, wielko sprzeday i udzia w krajowym rynku betonu komrkowego? MM: Grupa SOLBET w 2006 r. sprzedaa 1229 tys. m3 betonu komrkowego, co stanowio ok. 27% udziau w krajowej produkcji betonu komrkowego. W 2007 r. poziom sprzeday moe przekroczy 1,5 mln m3, aczkolwiek udzia w rynku moe utrzyma si na dotychczasowym poziomie, z tego wzgldu, e w 2006 r. pozostali krajowi producenci rwnie nie wykorzystali w peni swoich zdolnoci produkcyjnych. KW: Co, oprcz wielkoci produkcji, zdecydowao o silnej pozycji SOLBETU na rynku? MM: Uwaam, e o silnej pozycji Solbetu na rynku, poza poziomem sprzeday i jakoci produktw, zdecydowao posiadanie w swojej grupie zakadu mechanicznego SOLBET-ZREMB. Jednostka ta to samodzielny zakad badawczo-rozwojowy, produkujcy doskonae linie technologiczne do wytwarzania betonu komrkowego, ktre doceniaj rwnie zagraniczni producenci. Efektem tego jest eksport maszyn tej firmy do Czech, na Sowacj, Wgry oraz do Rosji. KW: Jak jest struktura asortymentowa betonu komrkowego w SOLBECIE? Ktre odmiany s najpopularniejsze i jaki jest obecnie kierunek rozwoju tego wyrobu w Polsce i na wiecie? MM: W tym momencie naley powiedzie o specyfice rynkw, na ktrych dziaamy, poniewa s one zupenie odmienne. W strukturze sprzeday na rynek niemiecki czy skandynawski 66% stanowi odmiany lekkie, tzn. gstoci 400 kg/m3, pozostae 34% stanowi odmiany cisze, gstoci 600 kg/m3. Natomiast rynek polski jest zupenie inny. Jego specyfika wynika z braku tradycji budowania cian jednowarstwowych, a moe raczej z braku nakadw na wypromowanie niewtpliwych zalet tego typu rozwizania. Potwierdzaj to konkretne dane: ok. 95% rynku w Polsce stanowi beton komrkowy gstoci 600 650 kg/m3. Wida zatem, e jest jeszcze wiele do zrobienia w dziedzinie marketingu, aby zwikszy sprzeda odmian lekkich w Polsce. Co do kierunkw rozwoju myl, e zarwno technologia cian jednowarstwowych, jak i z ociepleniem bd istniay rwnolegle na rynku. Naszym celem jest podanie klientowi obiektywnej informacji na temat wad

2 2007 (nr 414)

85

RYNEK BUDOWLANY
i zalet obu technologii, a wyboru niech dokona sam. Dajemy klientowi dwa najlepsze produkty w swoich klasach: SOLBET IDEAL do wznoszenia cian jednowarstwowych, SOLBET OPTIMAL do budowy cian z ociepleniem, czyli cian warstwowych. KW: Jaki jest obecnie udzia betonu komrkowego w rynku materiaw ciennych w Polsce i co decyduje o jego popularnoci? Jak zmienia si rynek materiaw ciennych i jak Pana zdaniem bdzie si zmieniaa pozycja betonu komrkowego? MM: Udzia betonu komrkowego w rynku materiaw ciennych w Polsce oscyluje na poziomie ok. 42%. O jego popularnoci w duej mierze decyduje cena, ale inwestorzy dostrzegaj rwnie inne zalety, takie jak: dobra izolacyjno termiczna przy relatywnie duej wytrzymaoci; atwo obrbki; szybko prowadzenia prac budowlanych. Mamy wiadomo, e w Polsce nie jest dostatecznie powszechna wiedza na temat zalet betonu komrkowego. Dowodzi tego fakt, e w budownictwie dominuje model ciany warstwowej z dociepleniem. Niewielu inwestorw zdaje sobie spraw, e z betonu komrkowego mona wymurowa cian jednorodn o wspczynniku przenikania ciepa U < 0,30 W/m2K, a z bloczkw SOLBET IDEAL mona uzyska cian zewntrzn o U = 0,23 W/m2K. Co do zmian na rynku materiaw ciennych, to gwnym naszym zadaniem jest utrzymanie obecnej pozycji betonu komrkowego przez promowanie jego bezspornych zalet. KW: Czy potencja produkcyjny betonu komrkowego w Polsce jest wystarczajcy w stosunku do potrzeb? MM: Trudno to jednoznacznie oceni, gdy obecna bardzo dobra koniunktura w budownictwie powoduje, e bieca produkcja jest nisza ni zapotrzebowanie na bloczki z betonu komrkowego, std wydua si czas oczekiwania na realizacj zamwienia. Pamita jednak naley, e przez prawie 10 ostatnich lat potencja produkcyjny caej brany by wykorzystywany w ok. 70 %, std na bazie bardzo jeszcze krtkiego okresu koniunktury trudno wyrokowa, e jest on zbyt may. Z pewnoci potrzeby zarwno w budownictwie mieszkaniowym, jak i przemysowym s bardzo due, ale moliwoci ich realizacji zawsze zale od kondycji caej gospodarki. KW: Jakie przedsiwzicia planuje SOLBET, aby utrzyma pozycj lidera na rynku betonu komrkowego? MM: Bdziemy si skupia przede wszystkim na promocji lekkich odmian betonu komrkowego przeznaczonych na ciany jednowarstwowe. Jak ju wspominaem, wiedza inwestorw jest bowiem bardzo ograniczona. Nie zaniedbamy te produkcji niezbdnych w budownictwie odmian cikich, a wic gstoci 700 kg/m3 czy w przyszoci 800 kg/m3. Ich doskonaa izolacyjno akustyczna powinna decydowa o zastosowaniu szczeglnie do wzoszenia cian wewntrznych. W Polsce beton komrkowy utosamiany jest jeszcze z bloczkami z lat siedemdziesitych, taszymi od innych materiaw ciennych, ale rwnie niezbyt wysoko ocenianymi pod wzgldem jakoci. Skuteczna promocja naszych systemw, zarwno w wersji IDEAL, jak i OPTIMAL, powinna ten wizerunek zmieni. Konieczne jest przypominanie inwestorom na kadym kroku, e beton komrkowy zapewnia bardzo dobr termoizolacyjno, doskona akumulacj ciepa, atwo obrbki, szczeglnie kiedy trzeba w cianie wykona bruzdy i otwory; niskie nakady pracy wynikajce z faktu, e jeden standardowy bloczek to tyle samo powierzchni ciany, co kilkanacie cegie, i ma ma mas, uatwiajc proces budowy. Mam nadziej, e inni producenci betonu komrkowego te pjd t drog i wsplnie przekonamy potencjalnych odbiorcw do tego materiau. KW: Jakie s plany rozwoju pozostaych dziaw produkcji w SOLBECIE, a wic chemii budowlanej, styropianu, betonw cikich, maszyn? MM: Niewtpliwie drugim strategicznym produktem dla Grupy SOLBET bdzie chemia budowlana. Jeszcze w tym roku planujemy inwestycje, ktrych celem jest zwikszenie mocy produkcyjnych. Oczywicie logicznym krokiem jest wzrost nakadw na promocj klejw marki Gabit, ktra na razie znana jest tylko regionalnie. Mog powiedzie, e szykujemy spore zmiany ju w tym roku. KW: Ktre wyroby firma eksportuje i do jakich krajw? Jak cz produkcji SOLBETU stanowi eksport i jakie s plany jego rozwoju? Czy w gr wchodz rwnie inwestycje na rynkach zagranicznych? MM: W spce SOLBET-ZREMB, nalecej do Grupy Kapitaowej SOLBET, eksport w 2006 r. osign 70% obrotw. Drugim wanym produktem eksportowym obok maszyn do wytwrni materiaw ciennych jest oczywicie beton komrkowy. W 2006 r. wyeksportowalimy 123 000 m3, co przy produkcji 1 229 000 m3 betonu komrkowego stanowi 10%. Nasze wyroby trafiaj przede wszystkim na rynek niemiecki, sowacki i czeski; w mniejszym stopniu na ukraiski, skandynawski, litewski i otewski. S to jednak rynki bardzo perspektywiczne i w 2007 r. na pewno zwikszymy na nich nasz obecno o kolejnych kilkadziesit procent. Planujemy budow lub przejcie zakadu na jednym z rynkw zagranicznych, poniewa przy obecnym boomie budowlanym w Polsce bardzo trudno jest zaspokoi zapotrzebowanie naszych zagranicznych kontrahentw. KW: Jak ocenia Pan 2006 r. z pozycji Grupy Kapitaowej SOLBET i jakie s prognozy na 2007 r.? Czy przy bardzo dobrej obecnej koniunkturze w budownictwie jestecie w stanie rytmicznie, bez oczekiwania odbiorcw, realizowa zamwienia na poszczeglne wyroby? MM: 2006 r. by dobry dla Grupy SOLBET i prognozy na 2007 r. s rwnie obiecujce. Na pewno bdziemy robi wszystko, aby dostawy naszych produktw dla naszych staych odbiorcw byy rytmiczne. Nie bdzie to atwe, poniewa dobra koniunktura powoduje, e zwikszaj si ceny surowcw, a w dodatku ich poda jest ograniczona. Pamita rwnie naley, e minione chude lata spowolniy procesy modernizacyjne, ktre s niezbdne w kadej brany. Obecnie trzeba bdzie szybko nadrobi te zalegoci. Na pewno nie spowoduje to organiczenia produkcji. Bdzie miao tylko skutki pozytywne, poniewa spowoduje dalszy wzrost jakoci bloczkw naszej produkcji. KW: ycz dalszych sukcesw na krajowym i zagranicznych rynkach. Dzikuj za rozmow

86

2 2007 (nr 414)

RYNEK BUDOWLANY

Produkcja materiaw budowlanych w 2006 roku

stpne wyniki bada GUS przeprowadzonych w duych przedsibiorstwach przemysowych, o liczbie pracujcych 50 i wicej osb, wykazay e w 2006 r., w porwnaniu z 2005 r., uzyskano w brany materiaw budowlanych znacznie lepsze wyniki produkcyjne. Spord 39 obserwowanych grup wyrobw rozmiary produkcji a 30 grup byy wysze ni przed rokiem (w 2005 r. tylko 20 grup). Wzrost produkcji wyrobw przez kolejne trzy lata odnotowali producenci rur, przewodw i wy sztywnych z PVC (w 2004 r. o 97,8%, w 2005 r. o 2,4%, w 2006 r. 20,5%), betoniarek (odpowiednio o 34,0%, 32,5%, 61,6%), masy betonowej (o 33,6%, 8,2% i 29,5%), elementw ciennych silikatowych (o 0,6%, 37,7%, 80,7%), wyrobw izolacji termicznej z weny mineralnej (o 22,2%, 5,7%, 14,4%), rur stalowych (o 21,5%, 1,5%, 9,5%), cementu (o 8,4%, 1,3%, 15,6%), wyrobw sanitarnych z porcelany (o 24,3%, 8,7%, 8,8%), ceramicznych gsiorw dachowych (o 5,7%, 17,3%, 2,4%), dachwek ceramicznych (o 6,6%, 5,3%, 12,1%), sklejki (o 4,4%, 22,4% , 7,0%) oraz tarcicy (o 9,3%, 3,6%, 3,0%). W grudniu 2006 r. a w 32 grupach wyrobw odnotowano produkcj nisz ni w listopadzie br., a w 24 wysz ni w grudniu ub. roku. Sabsze ni w poprzednich miesicach wyniki notowane w grudniu nie zmieniy oglnego, bardzo dobrego obrazu caej brany w skali roku. Roczna dynamika produkcji bya bowiem w 22 grupach wysza od notowanej za 11 miesicy br. W grudniu 2006 r., w porwnaniu z grudniem 2005 r., wzrost produkcji osignli producenci 24 grup wyrobw. Najwyszy wzrost, o ponad 50%, zanotowano w produkcji elementw ciennych silikatowych o 132,0%, cementu o 70,5% oraz masy betonowej o 57,4%. Znaczny wzrost, o 30 50%, odnotowali producenci blokw ciennych z betonu lekkiego o 47,5%, gazomierzy o 38,5%, wyrobw izolacji termicznej z weny mineralnej o 32,6% oraz farb i pokostw chloro-

Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych uywanych w budownictwie w 2006 r. (cd. na str. 89)
XII Wyroby liczby bezwzgldne Tarcica [dam3] w tym: tarcica iglasta [dam3] Sklejka skadajca si wycznie z arkuszy drewna [m3] Pyty wirowe i podobne pyty drewnopodobne [dam3] Pyty pilniowe z drewna lub innych materiaw drewnopodobnych [tys. m2] Okna i drzwi, ocienice i progi drewniane [tys. m2] Pyty parkietowe z drewna, do podg mozaikowych [tys. m2] Pyty parkietowe z drewna, pozostae [tys. m2] Farby i lakiery (cznie z emaliami i lakierami) na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, w rodowisku wodnym [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) na bazie poliestrw o masie rozpuszczalnika organicznego wikszej ni 50% masy roztworu [hl] Farby i pokosy (cznie z emaliami i lakierami) na bazie poliestrw, pozostae [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, w ktrych masa rozpuszczalnika organicznego przekracza 50% masy roztworu [hl] Farby i pokosty (cznie z emaliami i lakierami) chlorokauczukowe, chemoutwardzalne, epoksydowe oraz poliuretanowe, w ktrych masa rozpuszczlanika organicznego przekracza 50% masy roztworu [hl] Rury, przewody i we sztywne z polimerw chlorku winylu [t] Wykadziny podogowe, cienne lub sufitowe z tworzyw sztucznych [tys. m2] Wykadziny podogowe z polimerw chlorku winylu [tys. m2] Szyby zespolone jednokomorowe [tys. m2] Szyby zespolone wielokomorowe [tys. m2] Filce, materace i pyty z wkna szklanego [t] Wyroby sanitarne, z porcelany [t] 171 141 8 339 383 33 490 798 164 1 914 2 427 2 036 108 930 4 188 408 252 10 575 2 613 31 880 IXII

XII 2005 = 100

XII XI 2005 = 100 2006 = 100 97,8 96,5 104,6 118,0 97,5 79,8 90,4 65,5 82,4 80,4 83,4 99,7 99,1 82,4 68,7 90,6

86 263

1 854 872

93,0

77,5

2 218 18 341

33 892 349 549

81,6 68,8

1 790

33 439

118,2

109,5

7 581 6 067 1 085 661 725 9 2 686 4 299

111 859 107 903 15 785 10 096 10 521 124 32 289 49 242

131,6 120,3 104,5 80,6 82,6 128,6 102,2 116,9

76,4 63,6 83,4 79,1 63,9 56,3 98,5 99,3

2 2007 (nr 414)

87

RYNEK BUDOWLANY
Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych uywanych w budownictwie w 2006 r.

88

2 2007 (nr 414)

RYNEK BUDOWLANY
Produkcja waniejszych wyrobw przemysowych uywanych w budownictwie w 2006 r. (cd. ze str. 87)
XII Wyroby liczby bezwzgldne Cegy i elementy budowlane, ceramiczne, wypalane z gliny, stosowane pod oblicowaniem [dam3] w tym: pustaki cienne, ceramiczne [dam3] Ceramiczne cegy i elementy stosowane do licowania [dam3] Pustaki stropowe ceramiczne [tys. szt.] Dachwki ceramiczne [tys. szt.] Gsiory dachowe, ceramiczne [tys. szt.] Cement [tys. t] Wapno [tys. t] Elementy cienne silikatowe [dam3] Bloki cienne z betonu lekkiego [tys. t] Bloki i pyty cienne gipsowe [tys. t] Masa betonowa [tys. t] Papa [tys. m2] Wyroby izolacji termicznej z weny mineralnej [tys. t] Rury stalowe [tys. t] rury bez szwu [tys. t] rury ze szwem [tys. t] Blachy walcowane na zimno [tys. t] Betoniarki z wyczeniem drogowych [szt.] Gazomierze [tys. szt.] Wodomierze [tys. szt.] IXII XII 2005 = 100 XII XI 2005 = 100 2006 = 100

259 243 33 467 14 905 316 1 140 163 63 253 86 1 611 4 943 44 33 18 15 63 1 804 46 75

2 822 2 614 361 7 911 145 338 3 597 14 372 1 956 668 3 158 1 142 19 106 65 075 434 417 211 206 921 41 923 494 1 051

117,7 120,2 115,1 89,8 122,7 85,6 170,5 128,6 232,0 147,5 97,9 157,4 95,2 132,6 117,2 134,3 100,9 83,2 123,5 138,5 89,0

104,3 104,7 104,0 79,8 95,1 120,2 84,8 96,7 98,0 91,7 86,3 81,3 98,2 121,3 86,9 94,1 79,2 77,2 74,4 98,0 100,9

kauczukowych, chemoutwardzalnych, epoksydowych i poliuretanowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 31,6%. Bardzo dobrymi wynikami, o 20 30% wyszymi ni w grudniu 2005 r., legitymowali si producenci wapna o 28,6%, szyb zespolonych wielokomorowych o 28,6%, ale szyb jednokomorowych wyprodukowano o 17,4% mniej, betoniarek o 23,5% wicej, dachwek ceramicznych o 22,7% oraz rur, przewodw, wy sztywnych z PVC o 20,3% wicej. O 10 20% wicej wyprodukowano farb i pokostw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 18,2%, pyt wirowych o 18,0%, cegy i elementw budowlanych, ceramicznych, wypalanych z gliny, stosowanych pod oblicowaniem o 17,7%, rur stalowych o 17,2%, w tym rur bez szwu o 34,3%, a ze szwem tylko o 0,9%, wyrobw sanitarnych z porcelany o 16,9%, cegy ceramicznej i elementw stosowanych do li-

cowania o 15,1%. W grupie wyrobw, w przypadku ktrych odnotowano dynamik produkcji 5% poziomu ubiegorocznego znalazy si sklejka wzrost o 4,6%, wykadziny podogowe, cienne lub sufitowe z tworzyw sztucznych o 4,5%, filce i pyty z wkna szklanego o 2,2%, natomiast bloki i pyty cienne gipsowe spadek o 2,1%, tarcica o 2,2%, pyty pilniowe o 2,5%, papa o 4,8%, a o 7,0% mniej wyprodukowano farb i lakierw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, wodorozpuszczalnych. Spadek przekraczajcy 10% poziomu produkcji w grudniu ub. roku wystpi w produkcji pyt parkietowych do podg mozaikowych o 9,6%, a do podg niemozaikowych a o 34,5%, ceramicznych pustakw stropowych o 10,2%, wodomierzy o 11,0%, ceramicznych gsiorw dachowych o 14,4%, blachy walcowanej na zimno o 16,8% oraz okien, drzwi, ocienic i progw drewnianych o 20,2% mniej. W cigu caego 2006 r. najwikszy wzrost produkcji, o ponad 50%,

osignli producenci elementw ciennych silikatowych o 80,7%, betoniarek o 61,6% oraz szyb zespolonych wielokomorowych o 57,0%, przy czym w produkcji szyb jednokomorowych odnotowano wzrost tylko o 6,6%. Bardzo dobre wyniki, wzrost o 20 30%, osignli rwnie producenci masy betonowej o 29,5%, gazomierzy o 25,3%, rur, przewodw, wy sztywnych z PVC o 20,5% oraz blokw ciennych z betonu lekkiego o 19,6%. O 10 20% wicej wyprodukowano wykadzin podogowych, ciennych lub sufitowych z tworzyw sztucznych o 17,9%, wapna o 15,9%, blokw i pyt ciennych gipsowych o 15,7%, cementu o 15,6%, wyrobw izolacji termicznej z weny mineralnej o 14,4%, blachy walcowanej na zimno o 13,4%, dachwki ceramicznej o 12,1% oraz okien, drzwi, ocienic i progw drewnianych o 10,7%. O 5 10% w skali roku wzrosa produkcja rur stalowych o 9,5%, w tym bez szwu o 25,0%, a ze szwem spada o 2,8%, farb i lakierw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, wodorozpuszczalnych o 9,4%, cegy i elementw budowlanych, ceramicznych, wypalanych z gliny, stosowanych pod oblicowaniem o 9,0%, wyrobw sanitarnych z porcelany o 8,8%, pyt wirowych o 7,2% i sklejki o 7,0%. Znacznie mniejszy wzrost, nieprzekraczajcy 5% produkcji ubiegorocznej, odnotowali producenci cegy ceramicznej i elementw stosowanych do licowania o 4,7%, pyt parkietowych do podg mozaikowych o 3,9%, a do podg niemozaikowych spadek o 3,0%, tarcicy o 3,0%, ceramicznych gsiorw dachowych o 2,4%, filcw i pyt z wkna szklanego o 0,8%. Mniej ni w 2005 r. wyprodukowano tylko farb i pokostw chlorokauczukowych, chemoutwardzalnych, epoksydowych i poliuretanowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% o 0,8%, pyt pilniowych o 2,7%, papy o 7,8%, ceramicznych pustakw stropowych o 29,1%, wodomierzy o 30,5% i farb i pokostw na bazie polimerw akrylowych lub winylowych, o masie rozpuszczalnika organicznego powyej 50% a o 50,5%.

mgr Magorzata Kowalska

Gwny Urzd Statystyczny
2 2007 (nr 414)

89

RYNEK BUDOWLANY

Sprzeda produkcji budowlano-montaowej i produkcja sprzedana budownictwa w 2006 roku

2006 r. sprzeda produkcji budowlano-montaowej, zrealizowana systemem zleceniowym przez wszystkie przedsibiorstwa budowlane, bya o ok. 12% wysza ni w 2005 r. (wzrost o 8,0%). W sektorze prywatnym sprzeda produkcji zwikszya si o ok. 12%, a w sektorze publicznym o ok. 8%. Udzia sektora prywatnego w oglnej wartoci produkcji budowlano-montaowej wynis ok. 98% i by zbliony do notowanego przed rokiem. W strukturze produkcji budowlano-montaowej podobnie jak w latach poprzednich najwikszy udzia stanowiy roboty wykonane przez przedsibiorstwa bdce wasnoci krajowych osb fizycznych (ponad 66% przy ponad 1 pkt spadku) oraz wykonywane przez prywatne spki krajowe (ok. 23% przy nieznacznym spadku). Udzia produkcji zrealizowanej przez przedsibiorstwa z przewag wasnoci zagranicznej zwikszy si o ponad 1 pkt do ok. 7%, a przedsibiorstw zaklasyfikowanych do wasnoci mieszanej

w sektorze prywatnym utrzyma si na prawie niezmienionym poziomie 2%. W styczniu i w lutym odnotowano spadek sprzeday produkcji budowlano-montaowej (zrealizowanej na terenie kraju przez przedsibiorstwa budowlane o liczbie pracujcych powyej 9 osb), natomiast w kolejnych miesicach 2006 r. obserwowano ju jej wzrost (w ujciu rocznym) szczeglnie wysoki od wrzenia. W efekcie, w porwnaniu z analogicznym okresem 2005 r., w I kwartale wzrost sprzeday produkcji budowlano-montaowej wynis 4,5%, w II 11,8%, w III 21,0%, w IV 23,3%, a w efekcie, w caym 2006 r. 17,5%. Szybciej rosa sprzeda robt o charakterze remontowym (wzrost o 23,3%, wobec 7,0% przed rokiem) ni inwestycyjnym (o 15,2%, wobec 7,6% przed rokiem). Udzia robt inwestycyjnych w oglnej produkcji budowlano-montaowej zmniejszy si o 1,4 pkt, do 70,4%. W grudniu 2006 r. produkcja budowlano-montaowa zwikszya si o 17,9% w stosunku do grudnia 2005 r.,

a w porwnaniu z listopadem 2006 r. o 44,8%. Po wyeliminowaniu wpywu czynnikw o charakterze sezonowym wzrost w skali roku wynis 26,0%, natomiast w porwnaniu z listopadem 2006 r. 5,5%. W porwnaniu z grudniem 2005 r. wzrost produkcji odnotowano we wszystkich grupach przedsibiorstw budowlanych, poza jednostkami zajmujcymi si gwnie realizacj robt wykoczeniowych, w ktrych produkcja bya nisza ni przed rokiem. W stosunku do listopada 2006 r. wzrost odnotowano we wszystkich grupach przedsibiorstw, przy czym w jednostkach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest wykonywanie instalacji budowlanych, wynis on 56,9%, w specjalizujcych si we wznoszeniu obiektw budowlanych; inynierii ldowej i wodnej 44,4%, w realizacji robt wykoczeniowych 25,0%, a w przygotowaniu terenu pod budow 14,8%. Znaczne zwikszenie sprzeday odnotowano we wszystkich grupach przedsibiorstw budowlanych poza jednostkami zajmujcymi si gwnie

Dynamika (w cenach staych) i struktura (w cenach biecych) sprzeday produkcji budowlano-montaowej w jednostkach budowlanych o liczbie pracujcych powyej 9 osb
Wyszczeglnienie 2005 r. I III I VI I IX I XII I III I VI I IX Sprzeda produkcji budowlano-montaowej 2006 r. I XII XII 2005 r. I XII struktura [%] 117,5 117,9 100,0 100,0

analogiczny okres poprzedniego roku = 100 Ogem z tego roboty budowlane o charakterze: inwestycyjnym remontowym Z ogem grupy przedsibiorstw: przygotowanie terenu pod budow wznoszenie obiektw budowlanych; inynieria ldowa i wodna wykonywanie instalacji budowlanych wykonywanie robt budowlanych wykoczeniowych 105,7 108,5 108,0 107,4 104,5 109,2 114,3

106,3 104,1

108,5 108,5

107,7 108,8

107,6 107,0

102,8 109,4

108,1 112,0

112,8 118,4

115,2 123,3

115,9 122,8

70,4 29,6

71,8 28,2

154,8 108,0 92,4 96,8

165,8 110,2 93,4 116,6

181,5 108,7 98,1 111,2

184,1 107,8 99,4 109,6

152,1 103,3 103,9 126,0

163,0 108,2 111,1 98,6

148,5 114,7 110,7 93,4

143,6 118,0 112,6 99,2

144,9 117,0 125,8 98,8

1,7 84,6 11,9 1,7

1,4 84,4 12,2 2,0

90

2 2007 (nr 414)

RYNEK BUDOWLANY
realizacj robt wykoczeniowych, w ktrych produkcja bya nisza ni przed rokiem. W przedsibiorstwach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest wznoszenie budynkw i budowli; inynieria ldowa i wodna, wzrost produkcji wystpi we wszystkich klasach, przy czym w podmiotach specjalizujcych si w robotach budowlanych drogowych o ok. 26%, w zajmujcych si gwnie wykonywaniem konstrukcji i pokry dachowych o ponad 25%, w jednostkach wykonujcych specjalistyczne roboty budowlane o ponad 23%, realizujcych obiekty inynierii wodnej o ok. 20%, a w podmiotach zajmujcych si gwnie budownictwem oglnym i inynieri ldow o ok. 16%. Wzrost produkcji w grupie przedsibiorstw wykonujcych gwnie instalacje budowlane spowodowany by zwikszeniem sprzeday wrd podmiotw zajmujcych si gwnie instalacjami elektrycznymi o ok. 27%, wykonujcych roboty budowlane izolacyjne o ok. 16% oraz w jednostkach specjalizujcych si w wykonywaniu instalacji cieplnych, wodnych, wentylacyjnych i gazowych o ok. 9%. Spadek produkcji, o ok. 7%, odnotowano natomiast w przedsibiorstwach zajmujcych si pozostaymi instalacjami budowlanymi. Duy wzrost sprzeday w ujciu rocznym obserwowano rwnie w podmiotach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest przygotowanie terenu pod budow, przy czym udzia tej grupy w strukturze produkcji budowlano-montaowej jest niewielki. O niszej, ni przed rokiem, sprzeday robt w przedsibiorstwach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest wykonywanie gwnie robt budowlanych wykoczeniowych, zadecydoway gorsze efekty jednostek specjalizujcych si w montau stolarki budowlanej (spadek o ponad 13%). W podmiotach specjalizujcych si w wykonywaniu podg i cian oraz pozostaych robt wykoczeniowych poziom zrealizowanych robt nie uleg zmianie. Wzrost sprzeday produkcji odnotowano w firmach zajmujcych si gwnie malowaniem i szkleniem (o ponad 14%) oraz tynkowaniem (o ok.11%).
Struktura (w cenach biecych) sprzeday produkcji budowlano-montaowej wg rodzajw obiektw budowlanych
Rodzaje obiektw Struktura [%] 2005 r. Ogem Budynki razem budynki mieszkalne w tym: mieszkalne jednorodzinne o dwch mieszkaniach i wielomieszkaniowe budynki niemieszkalne w tym: biurowe handlowo-usugowe przemysowe i magazynowe oglnodostpne obiekty kulturalne, budynki o charakterze edukacyjnym, budynki szpitali i zakadw opieki medycznej oraz budynki kultury fizycznej Obiekty inynierii ldowej i wodnej w tym: autostrady, drogi ekspresowe, ulice i drogi pozostae drogi szynowe, drogi kolei napowietrznych lub podwieszanych mosty, wiadukty i estakady, tunele i przejcia nadziemne i podziemne budowle wodne rurocigi i linie telekomunikacyjne oraz linie energetyczne przesyowe rurocigi sieci rozdzielczej i linie kablowe rozdzielcze oczyszczalnie wd i ciekw kompleksowe budowle na terenach przemysowych obiekty pozostae, gdzie indziej niesklasyfikowane 20,4 2,0 2,8 1,7 6,7 11,7 2,9 4,7 2,7 24,9 2,2 2,8 1,5 5,6 9,9 1,9 4,5 2,1 4,0 6,0 12,0 3,6 6,2 12,2 1,7 11,1 32,5 1,4 10,7 31,9 100,0 46,4 13,9 2006 r. 100,0 45,3 13,4

6,8 53,6

6,4 54,7

Duemu wzrostowi sprzeday produkcji budowlano-montaowej towarzyszy wzrost przecitnego zatrudnienia o 3,6%. Wzrost odnotowano we wszystkich grupach przedsibiorstw, przy czym w firmach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest przygotowanie terenu pod budow, wynis on 0,8%, w zajmujcych si gwnie wznoszeniem obiektw budowlanych; inynieri ldow i wodn 3,8%, wykonywaniem instalacji budowlanych 2,2%, a w specjalizujcych si w robotach wykoczeniowych 8,7%. Przy oglnym wzrocie sprzeday produkcji budowlano-montaowej (zrealizowanej w 2006 r. przez przedsibiorstwa o liczbie pracujcych powyej 9 osb) o 17,5%, roboty zwizane z realizacj budynkw rzwikszyy si o 14,5%, a z budow obiektw inynierii ldowej i wodnej o 20,1%.

W oglnej wartoci sprzeday produkcji budowlano-montaowej zmniejszy si w porwnaniu z 2005 r. udzia robt dotyczcych realizacji budynkw (z 46,4% do 45,3%). Spadek ten by wynikiem zmniejszenia udziau produkcji zwizanej zarwno ze wznoszeniem budynkw niemieszkalnych (z 32,5% do 31,9%), jak i mieszkalnych (z 13,9% do 13,4%). Udzia robt wykonywanych przy realizacji budynkw mieszkalnych wielomieszkaniowych zmniejszy si o 0,4 pkt, jednomieszkaniowych o 0,3 pkt, a zbiorowego zamieszkania o 0,2 pkt. Spadek udziau robt zrealizowanych na budynkach niemieszkalnych dotyczy budynkw biurowych (o 0,4 pkt), oglnodostpnych obiektw kulturalnych, budynkw o charakterze edukacyjnym, budynkw szpitali i zakadw opieki medycznej, budynkw kultury fizycznej (o 0,4 pkt) i budynkw pozostaych (gospodarstw rolnych i budyn2 2007 (nr 414)

91

RYNEK BUDOWLANY
kw magazynowych rolniczych) o 0,4 pkt. Zwikszy si natomiast udzia produkcji zwizanej z realizacj budynkw handlowo-usugowych oraz budynkw przemysowych i magazynowych (po 0,2 pkt), hoteli i budynkw zakwaterowania turystycznego oraz budynkw transportu i cznoci (po 0,1 pkt). W strukturze produkcji budowlano-montaowej zrealizowanej w 2006 r. zwikszy si udzia robt zwizanych z realizacj obiektw inynierii ldowej i wodnej (z 53,6% w 2005 r. do 54,7%), o czym zadecydowa wzrost udziau robt zwizanych z budow autostrad, drg ekspresowych, ulic i drg pozostaych (o 4,5 pkt). Wzrs take udzia produkcji zwizanej z budow drg szynowych, drg kolei napowietrznych lub podwieszanych, budowli sportowych i rekreacyjnych (po 0,2 pkt) oraz drg lotniskowych (o 0,1 pkt), a w przypadku budowy mostw, wiaduktw i estakad, tuneli i przej nadziemnych i podziemnych nie uleg zmianie (2,8%). Zmniejszy si natomiast udzia produkcji zwizanej z budow rurocigw sieci rozdzielczej i linii kablowych rozdzielczych o 1,8 pkt (przy spadku udziau robt zwizanych z budow oczyszczalni wd i ciekw o 1,0 pkt), rurocigw i linii telekomunikacyjnych oraz linii energetycznych przesyowych (o 1,1 pkt), obiektw pozostaych (o 0,6 pkt) oraz kompleksowych budowli na terenach przemysowych i budowli wodnych (po 0,2 pkt). Produkcja sprzedana budownictwa, obejmujca przychody z dziaalnoci budowlanej i niebudowlanej, tj. ze sprzeday wyrobw produkcji wasnej, robt i usug, zrealizowana w 2006 r. przez przedsibiorstwa budowlane o liczbie pracujcych powyej 9 osb, bya (w cenach biecych) o 20,9% wysza ni przed rokiem (w 2005 r. wysza o 11,3%). Wzrost sprzeday odnotowano we wszystkich wojewdztwach (przed rokiem w czternastu), przy czym najwikszy w przedsibiorstwach z siedzib na terenie wojewdztwa: podkarpackiego o 32,5% (przed rokiem wzrost o 19,5%), lubelskiego o 27,7% (wzrost o 5,6%), witokrzyskiego o 24,2% (spadek o 42,4%), lubuskiego o 24,4% (wzrost o 11,0%) i maProdukcja sprzedana i przecitne zatrudnienie w budownictwie w 2006 roku
Wojewdztwa Produkcja sprzedana [mln z] Polska dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 90 5 3 2 1 3 6 30 1 2 2 4 9 1 2 9 2 102,4 223,2 059,9 288,6 240,9 942,2 750,1 293,1 470,2 747,4 053,9 818,3 909,2 796,0 367,6 469,0 673,0 I XII 2005 = 100 120,9 123,2 112,2 127,7 124,4 116,3 121,8 123,3 121,4 132,5 113,8 115,3 114,5 125,2 122,2 123,1 116,6 Przecitne zatrudnienie [tys.] 329 21 15 13 6 17 29 65 6 14 7 19 53 8 12 34 11 I XII 2005 = 100 103,6 101,7 103,9 107,7 109,0 102,7 101,0 104,4 103,0 101,1 107,4 109,2 101,0 100,3 107,8 104,9 103,6

zowieckiego o 23,3% (wzrost o 18,8%). Wzrostowi przychodw ze sprzeday wyrobw i usug towarzyszy take wzrost przecitnego zatrudnienia w przedsibiorstwach budowlanych (o 3,6%, wobec spadku w 2005 r. o 0,2%), odnotowany we wszystkich wojewdztwach (przed rokiem w szeciu). Najwikszy wzrost przecitnego zatrudnienia wystpi w firmach z siedzib na terenie wojewdztwa: pomorskiego o 9,2% (wzrost o 0,8%), lubuskiego o 9,0% (przed rokiem spadek o 4,7%), warmisko-mazurskiego o 7,8% (przed rokiem wzrost o 4,5%), lubelskiego o 7,7% (spadek o 5,6%), podlaskiego o 7,4% (spadek o 2,8%), wielkopolskiego o 4,9% (spadek o 0,6%) i mazowieckiego o 4,4% (wzrost o 1,2%). W styczniu 2006 r. wskanik oglnego klimatu koniunktury w budownictwie nadal jest optymistyczny, nieco niszy ni przed miesicem, lecz lepszy ni w analogicznym miesicu od 1994 r. (w tym znacznie wyszy od notowanego w styczniu 2006 r.). Spowodowane jest to ostroniejszymi ni przed miesicem, ale nadal korzystnymi, ocenami biecego portfela zamwie, produkcji budowlano-montaowej i sytuacji finansowej. W najbliszych miesicach oczekuje si poprawy portfela zamwie i produkcji budowlano-montaowej i ich prognozy s ko-

rzystne, lepsze od przewidywa z grudnia 2006 r. Formuowane prognozy zwizane z sytuacj finansow s nadal pozytywne, chocia ostroniejsze od tych z grudnia 2006 r. Zwikszajce si od kwietnia 2006 r. wykorzystanie mocy produkcyjnych w budownictwie w styczniu br. spado w porwnaniu z grudniem 2006 r. z ok. 88% do ok. 83%. Podobnie jak w grudniu i styczniu 2006 r. najwiksze wykorzystanie mocy produkcyjnych notuje si w przedsibiorstwach, ktrych podstawowym rodzajem dziaalnoci jest wykonywanie instalacji budowlanych. W styczniu br. jako najbardziej znaczce bariery w prowadzeniu dziaalnoci budowlanej przedsibiorstwa nadal wskazuj m.in. koszty zatrudnienia, konkurencj ze strony innych firm oraz niedobr wykwalifikowanych pracownikw, przy czym dotkliwo tej ostatniej bariery zwikszya si w skali roku najbardziej spord wszystkich utrudnie wymienianych przez przedsibiorstwa. Znacznie zmniejszya si natomiast, w porwnaniu ze styczniem ub. roku, uciliwo barier zwizanych m.in. z warunkami atmosferycznymi i niedostatecznym popytem.

mgr Janusz Kobylarz

Gwny Urzd Statystyczny

92

2 2007 (nr 414)

RYNEK BUDOWLANY

Efekty budownictwa mieszkaniowego w 2006 roku

wstpnych danych GUS 1) wynika, e liczba nowo wybudowanych mieszka w 2006 r. uksztatowaa si na poziomie 2005 r. i wyniosa 114,2 tys., tzn. wybudowano zaledwie 100 mieszka wicej ni przed rokiem. Na rynku mieszkaniowym panuje jednak znaczne oywienie, wynikajce z bardzo duego popytu na nowe mieszkania. Bardzo dobr koniunktur na rynku mieszkaniowym potwierdzaj wskaniki okrelajce wzrost liczby rozpocztych budw i udzielonych pozwole na budow nowych mieszka. W 2006 r. rozpoczto budow 138 tys. mieszka, tj. o 30,4% wicej ni w 2005 r., oraz wydano pozwolenia na budow 168,4 tys. mieszka, tj. o 35,9% wicej ni przed rokiem. Wzrost liczby mieszka oddanych do uytkowania odnotowano we wszystkich formach budownictwa, z wyjtkiem budownictwa indywidualnego i zakadowego. czna powierzchnia uytkowa wszystkich mieszka oddanych do uytku w 2006 r. wyniosa 11 702 tys. m 2 i bya o 2,6% nisza ni przed rokiem, a przecitna powierzchnia jednego mieszkania wyniosa 102,5 m2 (w ub.r. 105,3 m2). We wszystkich formach budownictwa (z wyjtkiem budownictwa komunalnego) wznoszono mieszkania wiksze ni przed rokiem, a spadek przecitnej powierzchni uytkowej mieszkania (o 2,8 m 2) wynika ze zmiany struktury inwestorw spadek udziau inwestorw indywidualnych, ktrzy buduj mieszkania na og 2,5-krotnie wiksze ni pozostali inwestorzy. Najwikszy udzia (50%) w przyrocie nowych mieszka mieli nadal inwestorzy indywidualni, chocia w porwnaniu z ub. rokiem udzia ten zmniejszy si o 5,5 pkt, oraz
1)

Wyniki budownictwa mieszkaniowego w okresie stycze grudzie 2006 r.

IXII 2006 r. Formy budownictwa mieszkaniowego liczby struktura bezwzgld[%] ne 114 164 57 134 37 8 5 4 783 788 807 418 234 100,0 50,0 33,1 7,7 5,1 3,9 0,2 IXII przecitna 2005 = 100 powierzchnia mieszkania [m2] 100,1 90,3 114,3 106,9 107,3 124,0 43,1 102,5 144,2 64,6 59,5 51,2 41,4 78,9

Ogem Indywidualne Przeznaczone na sprzeda lub wynajem Spdzielcze Spoeczne czynszowe Komunalne Zakadw pracy

deweloperzy, ktrych udzia wynis 33,1% (w ub. roku 29,0%). Spdzielnie mieszkaniowe wybudoway 7,7% wszystkich mieszka (w ub. roku 7,2%), TBS-y 5,1% (wobec 4,7%), mieszkania komunalne stanowiy 3,9% (w ub. roku 3,1%), a zakadowe zaledwie 0,2 % (wobec 0,5%).

Ponad poow wszystkich mieszka wybudowano na terenie 4 wojewdztw: mazowieckiego 23,2% (26 521 mieszka), maopolskiego 10,9% (12 390), wielkopolskiego 9,2% (10 529), pomorskiego 9,0% (10 250). Najmniejszy dzia w przyrocie oglnej liczby mieszka miay wojewdztwa: opolskie

Budownictwo mieszkaniowe w okresie stycze grudzie 2006 r. (cd. na str. 94)

Mieszkania Wojewdztwa liczby bezwzgldne IXII 2005 = = 100 PrzecitPowierzchnia uytkowa na pomieszka wierzchnia uytkoIXII kowa 2005 = miesz[m2] = 100 kania [m2]

Liczba mieszka rozpocztych

Ogem POLSKA dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 114 8 5 4 2 4 12 26 1 4 3 10 8 1 4 10 5 164 469 055 776 914 767 390 521 340 630 047 250 321 626 472 529 057 100,1 11 701 976 123,2 782 817 112,6 484 761 90,7 507 711 88,5 293 044 104,4 568 081 115,8 1 206 980 93,9 2 528 167 115,8 163 797 113,5 557 582 96,3 340 553 104,2 924 573 97,5 1 068 531 76,7 192 632 100,5 398 241 88,4 1 178 742 94,1 505 764 97,4 112,8 102,2 91,2 90,4 98,5 105,6 95,6 117,5 109,1 97,5 97,0 97,6 87,0 95,4 87,6 89,6 102,5 92,4 95,9 106,3 100,6 119,2 97,4 95,3 122,2 120,4 111,8 90,2 128,4 118,5 89,1 112,0 100,0 137 962 9 794 6 250 5 522 2 700 5 338 17 255 33 388 1 274 5 122 3 796 15 050 8 062 2 361 5 832 11 296 4 922

Dane mog ulec zmianie po opracowaniu danych ze sprawozdawczoci rocznej.

2 2007 (nr 414)

93

RYNEK BUDOWLANY
Budownictwo mieszkaniowe w okresie stycze grudzie 2006 r. (cd. ze str. 93)
Mieszkania Wojewdztwa liczby bezwzgldne I XII 2005 = = 100 PrzecitPowierzchnia uytkowa na pomieszka wierzchnia uytkoI XII kowa [m2] 2005 = miesz= 100 kania [m2]

Liczba mieszka rozpocztych

Budownictwo indywidualne POLSKA dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 57 3 2 3 1 3 5 9 3 1 3 6 1 2 6 2 134 081 524 003 599 259 753 822 953 499 574 920 083 265 159 442 198 90,3 84,8 92,6 93,7 83,9 87,6 93,0 93,2 111,9 103,3 92,2 91,7 92,1 90,5 77,2 86,5 75,6 8 238 455 353 410 217 476 820 1 451 143 495 257 534 911 166 278 929 335 624 100 048 247 591 963 757 091 892 906 655 335 766 804 607 769 093 91,4 90,2 92,2 92,0 86,7 90,2 92,2 93,1 113,5 104,7 93,4 85,4 94,0 90,6 82,7 88,5 81,1 144,2 147,7 139,9 136,6 136,1 146,4 142,7 147,7 151,0 141,7 163,7 136,3 149,9 131,9 129,0 144,3 152,5 69 4 3 3 1 3 7 12 1 3 1 4 6 2 2 7 2 365 354 381 368 741 933 518 779 162 965 620 689 366 085 507 485 412

Budownictwo spdzielcze POLSKA dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 8 788 758 367 409 142 253 1 219 2 812 32 801 519 124 187 140 471 200 354 106,9 152,2 59,8 63,7 87,7 346,6 241,9 110,0 114,3 228,2 74,6 43,1 83,5 62,5 102,2 97,6 50,9 522 55 22 21 7 19 69 171 2 45 25 6 13 9 23 11 18 457 372 096 790 543 351 171 567 076 265 266 900 165 567 308 855 165 112,8 197,2 64,7 63,6 92,5 287,7 262,7 110,4 195,7 238,8 75,3 43,7 87,9 66,2 110,0 120,1 44,9 59,5 73,1 60,2 53,3 53,1 76,5 56,7 61,0 64,9 56,5 48,7 55,6 70,4 68,3 49,5 59,3 51,3 8 292 212 654 314 38 132 793 2 199 784 589 1 222 117 711 243 284

Budownictwo przeznaczone na sprzeda lub wynajem POLSKA dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 37 3 1 1 783 352 068 023 947 602 167 271 179 125 710 558 346 150 297 124 864 114,3 155,9 160,6 86,5 163,6 285,3 141,0 90,6 68,7 123,1 122,1 129,2 45,3 197,4 93,9 170,2 2 441 205 59 59 56 41 252 838 9 8 45 350 109 12 69 200 121 880 778 033 370 594 865 109 547 938 381 838 470 603 876 546 067 865 118,1 157,2 173,0 93,0 168,7 286,7 140,5 97,6 74,8 137,7 126,5 143,2 72,8 195,9 87,5 168,0 64,6 61,4 55,3 58,0 59,8 69,5 60,5 68,3 55,5 67,0 64,6 63,1 81,4 85,8 53,6 64,0 65,4 953 775 788 631 560 928 7 754 17 627 87 319 1 134 8 621 1 128 276 2 112 2 111 2 102 52 4 1 1

4 12

5 1 1 3 1

1,2% (1340 mieszka), witokrzyskie 1,4% (1626), lubuskie 2,6% (2914) i podlaskie 2,7% (3047). Najwiksz aktywno budowlan, wyraajc si liczb oddanych mieszka, wykazali inwestorzy indywidualni, ktrzy wybudowali w 2006 r. 57 134 mieszkania, i chocia byo to mniej ni w ubiegym roku a o 9,7%, to nadal zachowali pozycj lidera w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych. czna powierzchnia uytkowa tych mieszka wynosia 8239 tys. m2, tj. o 8,6% mniej ni w 2005 r., a przecitna powierzchnia mieszkania 144,2 m2 (o 1,7 m2 wicej ni przed rokiem). Najwiksz aktywno wykazali inwestorzy indywidualni z wojewdztwa mazowieckiego, ktrzy wybudowali 9822 mieszkania, tj. 17,2% wszystkich mieszka oddanych do uytkowania przez t grup inwestorw, z wielkopolskiego 6442, tj. 11,3%, lskiego 6083, tj. 10,6% i maopolskiego 5753, tj. 10,1%. Najmniej mieszka inwestorzy indywidualni wybudowali w wojewdztwie opolskim 953, tj. tylko 1,7% wszystkich mieszka indywidualnych w kraju, witokrzyskim 1265, tj. 2,2%, lubuskim 1599, tj. 2,8% i podlaskim 1574, tj. 2,8%. Z porwnania wojewdzkich efektw budownictwa mieszkaniowego w 2006 r. z wynikami osignitymi w 2005 r. wynika, e tylko w dwch wojewdztwach wybudowano wicej mieszka indywidualnych, tj. w opolskim o 11,9% wicej (953 mieszkania, co stanowio 71,1% wszystkich mieszka wybudowanych na tym terenie) i podkarpackim o 3,3% wicej (3499 mieszka, tj. 75,6% ogu w wojewdztwie). W pozostaych wojewdztwach odnotowano, w porwnaniu z 2005 r., spadek liczby mieszka indywidualnych, najwikszy w wojewdztwie zachodniopomorskim o 24,4% (2198 mieszka) i warmisko-mazurskim 22,8% (2159), o 10 20% mniej w lubuskim o 16,1%, dolnolskim o 15,2%, wielkopolskim o 13,5%, dzkim o 12,4%, a w pozostaych wojewdztwach spadek nie przekroczy 10%. Efekty budownictwa indywidualnego stanowiy po-

94

2 2007 (nr 414)

RYNEK BUDOWLANY
nad 50% wszystkich mieszka wybudowanych na terenie wojewdztw w nastpujcych 9 wojewdztwach: witokrzyskim 77,8%, podkarpackim 75,6%, lskim 73,1%, opolskim 71,1%, dzkim 68,4%, lubelskim 62,9%, wielkopolskim 61,2%, lubuskim 54,9% i podlaskim 51,7%. Najwiksze mieszkania, powyej 150 m2, inwestorzy indywidualni budowali w wojewdztwie podlaskim 163,7 m2, zachodniopomorskim 152,5 m2 i opolskim 151,0 m2, a najmniejsze, ok. 130 m2, w warmisko-mazurskim 129,0 m2, witokrzyskim 131,9 m2, lubuskim 136,1 m2. Na drugim miejscu w rankingu inwestorw budownictwa mieszkaniowego uplasowali si deweloperzy, ktrzy wybudowali 37 783 mieszkania, tj. o 14,3% wicej ni w 2005 r,. i by to najwikszy wzrost wrd wszystkich inwestorw. Udzia tej formy budownictwa wzrs z 29,0% w 2005 r. do 33,1% w 2006 r. Powierzchnia uytkowa tych mieszka wyniosa 2442 tys. m2 (o 18,1% wicej), a przecitna powierzchnia mieszkania zwikszya si o 2 m2 i wyniosa 64,6 m2. Najwicej mieszka na sprzeda lub wynajem oddano do uytkowania w wojewdztwie mazowieckim 12 271, co stanowio 32,5% wszystkich mieszka oddanych przez deweloperw w skali kraju, pomorskim 5558, tj. 14,7% i maopolskim 4167, tj. 11,0%. Najmniejszy udzia w przyrocie nowych mieszka mieli deweloperzy z wojewdztwa podkarpackiego tylko 125, witokrzyskiego 150 i opolskiego 179, co cznie stanowio zaledwie 1,2% wszystkich mieszka deweloperskich. Najwikszy przyrost nowych mieszka na sprzeda lub wynajem, o ponad 50%, odnotowano w wojewdztwie dzkim o 185,3% (ale s to tylko 602 mieszkania), warmisko-mazurskim o 97,4% (1297), zachodniopomorskim o 70,2% (1864), lubuskim o 63,6% (947), kujawsko-pomorskim o 60,6% (1068) i dolnolskim o 55,9% (3352). Mniej mieszka ni w 2005 r. deweloperzy wybudowali w wojewdztwie witokrzyskim o 54,7% (tylko 150) , podkarpackim o 31,3% (125), lubelskim o 13,5% (1023),

Liczba mieszka oddanych do uytkowania, mieszka ktrych budow rozpoczto oraz mieszka, na ktrych budow wydano pozwolenia * dane wstpne

mazowieckim o 9,4% (ale byo to 12 271 mieszka) i wielkopolskim o 6,1% (3124). Najwikszy udzia w zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych w wojewdztwie mieli deweloperzy w pomorskim 54,2% wszystkich mieszka wybudowanych na tym terenie, mazowieckim 46,3%, dolnolskim 39,6%, zachodniopomorskim 36,9%, a najmniejsz lokaln aktywno wykazali deweloperzy w wojewdztwie podkarpackim tylko 2,7% nowych mieszka to lokale wybudowane przez deweloperw, witokrzyskim 9,2%, dzkim 12,6%. Najwiksze mieszkania na sprzeda lub wynajem, powyej 80 m2, budowano w wojewdztwie witokrzyskim 85,8 m2 i lskim 81,4 m2, a najmniejsze, poniej 60 m2, w warmisko-mazurskim 53,6 m2, kujawsko-pomorskim 55,3 m2 i opolskim 55,5 m2. Mieszkania wybudowane przez spdzielnie stanowiy 7,7% wszystkich efektw budownictwa mieszkaniowego w 2006 r. Wybudoway one 8788 mieszka, tj. o 6,9% wicej ni w 2005 r. czna powierzchnia uytkowa tych mieszka wyniosa 522,5 tys. m2, tj. o 12,8% wicej ni przed rokiem, a powierzchnia uytkowa mieszkania bya o 3,2 m2 wiksza i wyniosa 59,5 m2. Z oglnej liczby mieszka spdzielczych najwicej wybudowano w wojewdztwie mazowieckim 32,0% (2812), maopolskim 13,9% (1219) i podkarpackim 9,1% (801), a najmniej w pomorskim 1,4% (124), witokrzyskim 1,6% (140) i lubuskim 1,6% (142).

W przypadku dynamiki spdzielczych efektw budowlanych uwag zwraca oywienie, o ponad 100%, w wojewdztwie dzkim o 246,6% (ale s to tylko 253 mieszkania), maopolskim o 141,9% (1219), podkarpackim o 128,2% (801). Mae zainteresowanie budownictwem spdzielczym wykazano w wojewdztwie pomorskim spadek o 56,9% (124 mieszkania), zachodniopomorskim o 49,1% (354) i kujawsko-pomorskim o 40,2% (367). Najwikszy udzia w zaspokajaniu lokalnych potrzeb mieszkaniowych miay spdzielnie w wojewdztwie podkarpackim 17,3% wszystkich nowych mieszka w wojewdztwie (801), podlaskim 17,0% (519), mazowieckim 10,6% (2812), a najmniejszy udzia odnotowano w wojewdztwie pomorskim 1,2% (124 mieszkania), wielkopolskim 1,9% (200), lskim 2,2% (187) i opolskim 2,4% (32). W pozostaych formach budownictwa mieszkaniowego (spoeczne czynszowe, komunalne, zakadowe) wybudowano w 2006 r. cznie 10 459 mieszka, co w porwnaniu z 2005 r. stanowio wzrost o 9,9%. Ponad poow tych mieszka wybudoway Towarzystwa Budownictwa Spoecznego 5807, tj. o 7,3% wicej ni przed rokiem, a udzia w oglnej liczbie mieszka oddanych do uytkowania w kraju wynis 5,1%. Powierzchnia uytkowa mieszka spoecznych czynszowych wyniosa 297,5 tys. m2, a przecitna powierzchnia mieszkania bya nieco wiksza ni w 2005 r. 51,2 m2 wobec 50,1 m2 w 2005 r. Najwiksz ak2 2007 (nr 414)

95

RYNEK BUDOWLANY
tywno wykazay TBS-y w wojewdztwie maopolskim, na ktrego terenie wybudowano 1014 mieszka, tj. 17,5% wszystkich mieszka spoecznych czynszowych i 8,2% wszystkich mieszka oddanych do uytkowania w wojewdztwie. W dolnolskim TBS-y odday 822 mieszkania, tj. 9,7% mieszka w wojewdztwie, kujawsko-pomorskim 508, tj. 10,0%, a w mazowieckim 598, co w skali wojewdztwa stanowio tylko 2,3% wszystkich mieszka. W pozostaych wojewdztwach liczba nowych mieszka spoecznych czynszowych nie przekroczya 500, przy czym w witokrzyskim nie oddano adnego mieszkania, w podkarpackim tylko 48, lubelskim 88, a opolskim 92. Najwikszy wzrost liczby nowych mieszka oddanych do uytkowania w 2006 r. odnotowano w ramach budownictwa komunalnego 4418 mieszka, tj. o 24,0% wicej ni w 2005 r. Powierzchnia uytkowa tych mieszka wyniosa 183,0 tys. m2, a rednia powierzchnia mieszkania bya o 2,2 m2 mniejsza ni przed rokiem (41,4 m2 wobec 43,6 m2). Ponad poow mieszka komunalnych wybudowano na terenie 4 wojewdztw: mazowieckiego 995, kujawsko-pomorskiego 574, dolnolskiego 449, lskiego 379, a najmniej w wojewdztwie lubuskim tylko 42, opolskim 54, witokrzyskim 68 i podlaskim 81. Byy to mieszkania o najmniejszej powierzchni uytkowej: od 31,6 m2 w wojewdztwie lubuskim, 32,4 m2 w opolskim, do 47,1 m2 w pomorskim i 46,7 m2 w warmisko-mazurskim. Zakady pracy wybudoway w 2006 r. tylko 234 mieszkania, tj. o 56,9% mniej ni w 2005 r., a ich udzia w przyrocie nowych zasobw mieszkaniowych stanowi zaledwie 0,2%. czna powierzchnia uytkowa tych mieszka wyniosa 18,5 tys. m2, a przecitna powierzchnia mieszkania wynosia 78,9 m2 i byo to o 14,2 m2 wicej ni przed rokiem. Najwicej mieszka zakady pracy wybudoway w wojewdztwie warmisko-mazurskim 90, opolskim 30, mazowieckim 23 i lubuskim 22, natomiast liczba 5 nie zostaa przekroczona w lubelskim, dzkim, podkarpackim, podlaskim, lskim, witokrzyskim i wielkopolskim.

Prognoza dla rynku mieszkaniowego

Na rosnce potrzeby mieszkaniowe spoeczestwa aktywnie reaguj inwestorzy, podejmujc dziaania przygotowawcze do rozpoczcia nowych budw, chocia intensywno dziaa poszczeglnych grup inwestorw jest zrnicowana. W 2006 r. wszyscy inwestorzy otrzymali cznie pozwolenia na budow 168,4 tys. nowych mieszka, co w porwnaniu z 2005 r. stanowio wzrost o 35,9%. Ponad 45% tych mieszka bdzie budowanych w ramach budownictwa indywidualnego, gdy ci inwestorzy otrzymali pozwolenia na budow 77 tys. mieszka, tj. o 20,9% wicej ni w 2005 r. Wzrost liczby wydanych pozwole odnotowano we wszystkich wojewdztwach, przy czym najwikszy w zachodniopomorskim o 72,2% (na 4046 mieszka), opolskim o 59,6% (ale s to tylko 1403 mieszkania), dolnolskim o 33,1% (5505), a najmniejszy w witokrzyskim o 2,1% (2054), podkarpackim o 7,9% (4020) i dzkim o 8,0% (4593). Najwicej mieszka indywidualnych, ok. 40%, wybudowanych zostanie w wojewdztwie mazowieckim 13 066, wielkopolskim 8202, maopolskim 7939 i lskim 6950. Najwiksz dynamik wykazali jednak deweloperzy, ktrzy w 2006 r. otrzymali pozwolenia na budow 74,5 tys. mieszka, a w porwnaniu do ub. roku byo to a o 69,0% wicej. Najwicej nowych lokalizacji uzyskali deweloperzy w wojewdztwie mazowieckim na budow 25 588 mieszka (o 71,7% wicej), maopolskim na 9396 (o 72,5% wicej), dolnolskim na 9187 (o 38,7% wicej) i pomorskim na 9076 (o 43,4% wicej). Wicej pozwole ni przed rokiem otrzymay rwnie spdzielnie mieszkaniowe na budow 7,8 tys. mieszka, tj. 17,1% wiecej, przy czym najwicej zamierzaj wybudowa w wojewdztwie warmisko-mazurskim 991 mieszka (o 42,8% wicej), podkarpackim 976 (ponad 6-krotnie wicej ni przed rokiem), wielkopolskim 769 (2-krotnie wicej), maopolskim 725 (4-krotnie wicej). W wojewdztwie mazowieckim spdzielnie otrzymay pozwolenia na budow tylko

633 mieszka, tj. o 40% mniej ni w 2005 r., a w zachodniopomorskim o 55% mniej (na 189 mieszka). W ramach budownictwa komunalnego zamierza si rozpocz budow 4,1 tys. mieszka, tj. o 5,4% wicej. W 8 wojewdztwach wydano mniej pozwole ni przed rokiem, przy czym najwikszy spadek odnotowano w lubuskim o 67,3% i zachodniopomorskim o 65,1%. W pozostaych wojewdztwach wydano wicej pozwole na budownictwo komunalne, a najwikszy wzrost osignli inwestorzy z wojewdztwa pomorskiego o 172,1%, podlaskiego o 120,4%, dzkiego o 94,7%. O prawie 8% mniej pozwole otrzymay TBS-y, ktre rozpoczn budow 4703 mieszka, najwicej w wojewdztwie wielkopolskim 1155 (o 230% wicej pozwole ni przed rokiem), pomorskim 624 (o 99,4% wicej), lskim 548 (ale jest to o 45,5% mniej ni w 2005 r.). Na mocy pozwole uzyskanych w latach 2005 2006 rozpoczto budow 138 tys. mieszka, tj. o 30,4% wicej ni w 2005 r. Poowa tych mieszka przypada na budownictwo indywidualne 69 365, a prawie 40% przeznaczono na sprzeda lub wynajem 52 953. W porwnaniu z 2005 r. najwiksz dynamik nowo rozpocztych budw zanotowali deweloperzy wzrost o 66,2%, inwestorzy indywidualni o 17,8%, budownictwo komunalne o 17,3% (2905 mieszka), spdzielnie o 7,5% (8292). Jedynie w ramach budownictwa spoecznego czynszowego odnotowano spadek aktywnoci rozpoczto budow 4106 mieszka, tj. o 12,8% mniej. We wszystkich wojewdztwach liczba nowo rozpocztych budw wzrosa, przy czym najbardziej w mazowieckim 33 388 mieszka, tj. o 15,8% wicej, maopolskim 17 255, tj. o 56,3%, pomorskim 15 050, tj. o 62,5%, wielkopolskim 11 296, tj. o 49,1%. Najmniejszy wzrost liczby mieszka, ktrych budow rozpoczto w 2006 r., nieprzekraczajcy 10%, zanotowano w wojewdztwie zachodniopomorskim o 7,2% (4922 mieszkania) i witokrzyskim o 9,5% (2361 mieszka).

mgr Magorzata Kowalska

Gwny Urzd Statystyczny

96

2 2007 (nr 414)

RYNEK BUDOWLANY

Drewno w internetowej sieci

Z pocztkiem 2007 r. Dyrekcja Generalna Lasw Pastwowych (DGLP) wprowadzia nowe zasady sprzeday drewna z wykorzystaniem narzdzi informatycznych. Stosowane jeszcze w 2006 r. zasady sprzeday drewna, cho w swoim czasie zdefiniowane w stosownym zarzdzeniu dyrektora generalnego LP, z biegiem lat podlegay stopniowej regionalizacji. Wychwyciy to rwnie analizy wewntrzne prowadzone przez DGLP: w rnych dyrekcjach regionalnych LP (a jest ich w kraju siedemnacie) wypracowano rne modele relacji z odbiorcami. W skrajnych wypadkach wasnymi zasadami zaczy si te kierowa nadlenictwa. Budzio to zastrzeenia odbiorcw drewna, ktrzy zwracali uwag na nadmiern uznaniowo i brak przejrzystoci procesu negocjacyjnego i podwaali przyjmowane w jednostkach organizacyjnych kryteria oraz wag stosowanych ocen warunkw sprzeday drewna. Krytykowano zwaszcza regu kto pierwszy, ten lepszy, premiujc wczeniejszych odbiorcw drewna i dyskryminujc oferty kupna skadane w pniejszym terminie. zapozna wszyscy zainteresowani, i przy otwartej kurtynie rozpatrywane jest zgaszane zapotrzebowanie na surowiec. Informatyczny portal leno-drzewny pozwala prowadzi rokowania w formie zblionej do mechanizmu giedowego. Z istotnym jednak zastrzeeniem: charakterystyczna dla klasycznej giedy swobodna gra poday i popytu jest w tym wypadku ograniczona, gdy rynkowa oferta drewna ma uwarunkowania przyrodniczo-lene. Lasy Pastwowe nie mog pozyskiwa wicej drewna, ni to wynika z etatw ci zawarowanych w dziesicioletnich planach urzdzenia lasu. Jak wiadomo, na ograniczenia poday gieda reaguje po prostu zwyk cen. Chcc unikn takiej sytuacji na rynku drzewnym, utworzono specjaln instytucj Komisj Leno-Drzewn, organ doradczy dyrektora generalnego LP. W jej rkach spocz mechanizm regulacji cen drewna, ustalenie ich dolnej i grnej granicy w ramach tzw. wideek cenowych. Komisja Leno-Drzewna przy dyrektorze generalnym LP, powoana w zgodzie z 10 statutu Pastwowego Gospodarstwa Lenego Lasy Pastwowe, godzi interesy dostawcy i nabywcy drewna. Bezstronno gwarantuje jej skad. W komisji znaleli si reprezentanci Lasw Pastwowych, przemysu drzewnego, wiata nauki, przedstawiciele izb gospodarczych oraz stowarzysze drobnych producentw brany drzewnej. Na swym inauguracyjnym posiedzeniu 26 padziernika 2006 r. to do liczne gremium (obecnie 94 czonkw) powoao do ycia cztery kluby nabywcw drewna (wielkowymiarowego, redniowymiarowego do przerobu mechanicznego, redniowymiarowego do przerobu chemicznego oraz klub nabywcw drobnych), a lenicy utworzyli klub sprzedawcw surowca drzewnego. Komisja ma wgld zarwno w zasady ksztatowania ofert sprzeday drewna przez Lasy Pastwowe, jak te w przyjte kryteria oceny ofert skadanych przez nabywcw drewna. W tej materii obowizuje zasada koszyka trzech grup kryteriw (oceniana jest nie tylko cena zaoferowana przez klienta, ale take historia jego dziaalnoci na rynku, wiarygodno finansowa itd.), a kadej grupie przypisana jest stosowna waga. To wanie Komisja Leno-Drzewna zatwierdza kryteria i ich wagi. W jej kompetencjach znalazo si rwnie okrelenie procedur zbywania drewna w sytuacjach nadzwyczajnych, np. klsk ywioowych na obszarach lenych. Wrd nowych zasad sprzeday drewna na internetowej platformie portalu leno-drzewnego znalaza si rwnie formua tzw. przyrzecze surowcowych. To rodzaj gwarancji udzielanej nabywcom, e rwnie w przyszoci bd mogli liczy na sprzeda surowca (co pozwala planowa rozwj produkcji, niezbdne inwestycje itd.). Lasom Pastwowym daje to stabilizacj zbytu surowca i agodzi skutki waha koniunkturalnych na rynku.

e-drewno
Drewno niesprzedane w podstawowym, ofertowym trybie za porednictwem portalu leno-drzewnego oraz pojawiajce si w ofercie LP doranie, np. na skutek koniecznoci wykonania ci sanitarnych lub te w wyniku rezygnacji innych nabywcw z kupna, udostpnia nabywcom aplikacja informatyczna e-drewno. Taka formua sprzeday ju od marca 2005 r. z powodzeniem stosowana bya na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasw Pastwowych w Poznaniu. Zebrane tam dowiadczenia sprawiy, e w czerwcu 2006 r. dyrektor generalny LP zleci tej wanie dyrekcji opracowanie aplikacji do zastosowania we wszystkich dyrekcjach regionalnych. Dziki aplikacji e-drewno kady klient moe dowiedzie si, jakie przetargi bd organizowane w najbliszym czasie, jakie drewno i w jakiej iloci bdzie oferowane oraz jaka jest cena wywoawcza. W odrnieniu od portalu, gdzie obowizuje koszyk kryteriw wyboru oferty i nabywcy, ostatecznym czynnikiem wyaniajcym zwycizc aukcji jest ju tylko cena.
(dokoczenie na str .99)
2 2007 (nr 414)

Portal prawd powie

Lasy Pastwowe s obecnie praktycznie jedynym dostawc drewna na krajowym rynku, operujcym ogromn iloci tego surowca. Obiektywizowaniu odbioru handlowego oraz optymalizacji jego kosztw znakomicie moe pomc informatyka i zdecydowano si j wykorzysta i zdyskontowa niemae ju dowiadczenia we wdraaniu informatyzacji gospodarki lenej w ramach SILP (Systemu Informatycznego Lasw Pastwowych). Z powodzeniem dziaa on od duszego czasu, obsuguje wszystkie nadlenictwa i dyrekcje regionalne. Dotychczasowy model sprzeday drewna zastpiono systemem rokowa jednoczesnych on-line, z wykorzystaniem specjalnej, internetowej platformy portalu leno-drzewnego. Na niej to, w prosty sposb, Lasy Pastwowe przedstawiaj ofert sprzeday, z ktr mog si

97

EKOBUDOWNICTWO

Zanim zabraknie wgla

ielu wjtw i burmistrzw zazdroci wodarzom gminy Kleszczw. Uchodzi ona za najbogatsz w Polsce, ale te nieprzypadkowo wygrywa krajowe rankingi gospodarnoci. Tu si po prostu bardzo duo dzieje. Dzi mao kto pamita jednak, e Kleszczw oraz okoliczne soectwa miay si zgodnie z czarnymi prognozami osun do najwikszej europejskiej dziury w ziemi, jak jest odkrywka Kopalni Wgla Brunatnego Bechatw. Jeli doda, e najwiksza w Europie Elektrownia Bechatw te przez lata nie stwarzaa mieszkacom nalepszych warunkw, miaa to by pustynia lub w najlepszym przypadku suchy las, wytrzymujcy brak wd gruntowych. Tymczasem obecnie na na terenie gminy Kleszczw zameldowanych jest ok. 4 tys. mieszkacw i cigle ich przybywa, natomiast zatrudnienie znajduje tu prawie 20 tys. osb i nie s to wycznie pracownicy elektrowni i kopalni. Paleta zawodw, na ktrych brak cierpi gmina Kleszczw, jest bogata od wysoko kwalifikowanych specjalistw z dziedziny energetyki i grnictwa, przez spawaczy, lusarzy, montaystw, pracownikw budowlanych, do chemikw i pracownikw przemysu spoywczego.Tak informuje Andrzej Szczepocki, prezes Fundacji Rozwoju Gminy Kleszczw.

spalin, Gips syntetyczny ju na poczatku lat dziewidziesitych zamiast blokowa tereny inwestycyjne, zacz by przetwarzany na pyty gipsowo-kartonowe i inne wyroby gipsowe. Obecnie robi to a 6 firm na czele z Knauffem. Dziaaj one w pobliu elektrowni, w najstarszej Strefie Przemysowej nr 1, zajmujcej a 1000 ha.

Inni te uznali, e warto

Niedugo firmy produkujce wyroby budowlane byy jedynymi na tym terenie. Inwestorzy z innych bran szybko dostrzegli atuty Kleszczowa. Te najwaniejsze to tasza o 10% ni w kraju energia elektryczna, centralne pooenie i doprowadzenie wszystkich niezbdnych mediw prd, gaz, woda, kanalizacja i w kadej ze stref oddzielna oczyszczalnia ciekw. Z tego te powodu szybko rozwijajce si w Polsce fabryki samochodw (Opel, Fiat i nie tylko) czy silnikw lokuj tu swoich kooperantw. Kiedy wjeda si w Stref Przemysow nr 3 (ok. 180 ha), wida powstajce i funkcjonujce kolejne zakady. Fabryk chemii budowlanej wybudowaa firma Caparol. Powstaje montownia naczep samochodowych, a w pobliu palarnia kawy i rozlewnia zagranicznych win. A wic przybywa miejsc pracy take dla kobiet. W ostatnich latach liczba mieszkacw gminy zwikszya si o ok. 1000 osb. Nie jest to efekt przyrostu naturalnego, lecz napywu rnych specjalistw z caego kraju. W gminie ma powsta due centrum edukacyjne, ksztacce zarwno modzie w rnych specjalnociach, jak i tych, ktrzy chc zmieni zawd. Wadze gminy dbaj take o menederw i chc zapewni warunki wypoczynku dla wszystkich mieszkacw. Wzdu nowoczesnych drg budowane s cieki rowerowe, obiekty sportowe, jest projekt basenu i akwenu wodnego sucego take wdkarzom, a na zboczu sztucznej gry Kamiesk zim funkcjonuje wycig narciarski nalecy do KWB Bechatw. Bdzie lotnisko i pole golfowe.

Na pocztku byo budownictwo

Na obszarze gminy, oprcz wspomnianych kopalni i elektrowni, funkcjonuje obecnie ok. 50 zakadw pracy, a w najbliszych latach ma powsta kolejne 50 firm. To nie marzenia, a konkretne projekty. Z wydzielonych czterech stref przemysowych dwie ju s prawie cakowicie wypenione, a w trzeciej i czwartej rozpoczynaj inwestowanie nowe firmy. Wsiadamy do samochodu i ruszamy. W drog od pocztku jak na polskie warunki niezwyk. Szeroki pas gadkiego asfaltu moe w przyszoci by dwupasmwk czc strefy przemysowe zarwno z tras Warszawa Katowice, jak i Warszawa Wrocaw. Nieprzypadkowo na drog wydzielono pas szerokoci 40 m. Chodzi o to, eby obok mg powsta nawet tor kolejowy. Najbliej Urzdu Gminy, w ktrej kolejn kadencj sprawuje urzd pani Kazimiera Tarkowska, jest Strefa Przemysowa nr 2, pooona w samym Kleszczowie. Po jednej stronie powstaje zakad Opla, po drugiej funkcjonuje ju holenderska firma Kersten z brany konstrukcji stalowych. Obok bdzie fabryka tektury, dalej woski zakad produkujcy czci do samochodw. Obecnie budowany jest zakad wytwarzajcy wszystko do kuchni, a nastpnie wida funkcjonujc ju portugalsk fabryk kosmetykw i przygotowany teren pod wytwrni butelek typu PET. Obok Finowie zbudowali zakad wytwarzajcy rury z polietylenu. Warto przypomnie, e pierwszymi inwestorami w gminie byli przedstawiciele budownictwa. Wizao si to z wydobywaniem z kopalnianego wyrobiska wielu atrakcyjnych surowcw oraz z wykorzystaniem gipsu z odsiarczania

Wielkie centrum recyklingu

Suchajc prezesa Fundacji A. Szczepockiego zbliamy si do przyszego wielkiego placu budowy. Jest ju projekt nowoczesnego centrum zagospodarowania odpadw, ktre ma powsta na 160 ha wydzielonej Strefy Przemysowej nr 4. Tworz j niezamieszkae wioski Bogumiw i Karolw. Funkcjonuje ju na tym pustkowiu pierwszy zakad, ktry zajmuje si zagospodarowaniem wietlwek. Wicej bdzie si te dzia, gdy powstanie zakad wytwarzania gazu procesowego z odpadw. W tej czwartej strefie, ktra powstaje w miejscu, gdzie pierwotnie planowano hady z elektrownianym gipsem, ma funkcjonowa nawet kilkadziesit firm wikszo z nich bdzie zagospodarowywa odpady lub miejscowe materiay. Zgosili si ju inwestorzy z brany biopaliw, ale bardziej konkretne plany wi si jednak z powstaniem kolejnych firm dostarczajcych materiay budowlane. Polscy inwesto-

98

2 2007 (nr 414)

EKOBUDOWNICTWO
rzy korzystajcy z hiszpaskiej technologii zgosili ju zapotrzebowanie na 5 ha gruntw pod zakad produkujcy pustaki szczelinowe (MAX 220 wymiary 288 x 188 x 220). Wykorzystaj do tego naturalne surowce (gliny i piasek) ze z towarzyszcych odkrywce KWB Bechatw. Zakadana zdolno produkcyjna 12 mln szt./r. Dziki zasobom piasku na skadowisku bechatowskim i energii powstajcej z przetwarzania odpadw komunalnych (maj one by zwoone z centralnej czci Polski) ma funkcjonowa zakad suszonych piaskw. Kanadyjski inwestor korzystajc z odpadowych popiow, piaskw oraz cementu chce tu wybudowa zakad produkcji paneli ciennych i stropowych o nazwie Ekodom Kleszczw. Ma tu si podobno zrodzi nawet nowa technologia budowy domw. Jeszcze bardziej ambitny charakter ma zakad produkcji wkien i wyrobw bazaltowych. W pobiu czwartej strefy przemysowej jest wielki plac z samochodami przywoonymi tu pocigami. Z niego a 6 wiatowych firm motoryzacyjnych odbiera nowe auta, by rozwie je po kraju. W przyszoci jadc do tej najwikszej hurtowni, lawety nie bd puste. Maj przywozi wyeksploatowane wraki do przemysowego zomowania w kilku zakadach recyklingowych. Niewykluczone jest np. powstanie huty aluminium wykorzystujcej ten cenny metal odzyskiwany z aut. Pani wjt Tarkowska wierzy, e w realizacj projektw dotyczcych czwartej strefy przemysowej uda si wczy rodki unijne, szczeglnie te wspierajce ochron rodowiska. Prezes Fundacji Andrzej Szczepocki liczy, e w urzeczywistnienie niektrych planw wczy si holding BOT Grnictwo i Energetyka, o ile nie przeszkodzi mu w tym kolejna reorganizacja (BOT ma wej do Polskiej Grupy Energetycznej). Energetykom i grnikom powinno przecie zalee na zagospodarowaniu, a nie na gromadzeniu popiow. Ponadto kopalnia i elektrownia musz ogranicza zatrudnienie. Przy dobrym tempie inwestowania na zwolnionych bd czeka miejsca pracy wrcz za potem. Powstaje pytanie: gdzie maj mieszka nowo zatrudniane osoby? Na razie tak wielk sypialni jest dla nich Bechatw. W najbliszych latach wadze gminy Kleszczw planuj rozwj budownictwa mieszkaniowego u siebie. S ju wydzielone tereny pod to budownictwo, a niebawem powstan pierwsze nowoczesne osiedla mieszkaniowe. Ich mieszkacami nie bd ju prawdopodobnie pracownicy KWB Bechatw. Po prostu eksploatacja wgla brunatnego ma si w tej odkrywce zakoczy za ok. 8 lat. Cz grnikw znajdzie zapewne zatrudnienie na powstajcej w ssiedniej gminie odkrywce Szczercw. Do kasy gminy Kleszczw przestan wwczas pyn opaty od kopalni. Pozostan jednak miejsca pracy i nowoczesna infrastruktura, stworzone dziki dotychczasowym opatom ekologicznym i innym oraz myleniu wadz o przyszoci.

Henryk Piekut

Drewno w internetowej sieci

(dokoczenie ze str .97)

W wypadku aplikacji e-drewno nadlenictwo przedstawia ofert, a klientowi pozostaje jedynie zarejestrowa si w systemie, poda, jak mas danego surowca jest zainteresowany, cen, ktr gotw jest zapaci, oraz deklarowany termin patnoci. Ta ostatnia kategoria ma niemae znaczenie. Standardowo przyjto 30-dniowy termin patnoci. W przypadku gdy klient zechce jednak dodatkowo uatrakcyjni swoj ofert, moe zaproponowa skrcenie tego terminu, co premiowane jest tzw. cen skorygowan, ustalan na podstawie rocznej stopy procentowej funduszu lenego, wynoszcej 5%, pomniejszonej o liczb dni, o ktre klient gotw jest skrci standardow patno. Mwic krtko, wskanik ten bdzie dla niego tym korzystniejszy, im wczeniej zgodzi si zapaci za zakupione drewno. Jeli wic dwch klientw wylicytuje jednakow cen, wwczas zwyciy ten, ktry zaoferuje krtszy termin patnoci. Natomiast jeli kilku klientw zaoferuje identyczn cen decyduje kolejno przystpienia do aukcji.

Wdraajc nowe zasady sprzeday drewna, nie zlikwidowano tradycyjnego systemu aukcji i submisji na sprzeda pewnej iloci cennego drewna wybranych gatunkw, o szczeglnych cechach uytkowych. Zachowano te sprzeda drewna dla podmiotw obowizanych do stosowania procedur zamwie publicznych, np. jednostek samorzdowych prowadzcych dziaalno gospodarcz, placwek owiatowych kupujcych drewno opaowe itp. Wydzielono te pul surowca dla klientw kupujcych drewno na zasadach detalicznych (na opa dla gospodarstw domowych i rolnych, dla osb okazjonalnie nabywajcych drewno okrge wielkoi redniowymiarowe przeznaczone do przerobu na potrzeby wasne itp.). Ju pierwsze tygodnie obowizywania nowych zasad sprzeday drewna dowiody, e nowoczesny system jednoczesnych rokowa internetowych sprawdzi si w praktyce i wykaza pen funkcjonalno techniczn (dostp, prostota obsugi, niezawodno, bezpieczestwo itd.). Podzielaj dzi

t opini zarwno lenicy, jak i przedstawiciele przemysu drzewnego. Gwnym punktem niezadowolenia odbiorcw drewna sta si jednak niedostatek surowca oferowanego przez Lasy Pastwowe, a w efekcie redukcja ofert. W portalu leno-drzewnym zarejestrowao si ponad 7 tys. firm, ktre zoyy ponad 50 tys. ofert zakupu drewna poszczeglnych grup handlowych, opiewajcych cznie na 34 mln m3. Oferta LP podlegajca trybowi jednoczesnych rokowa internetowych wyniosa tymczasem 25 mln m3 (dalsze 5 mln m3 skierowano do sprzeday w innym trybie). Problemu niedostatecznej poday surowca nie rozwie jednak nawet najlepszy system informatyczny. Z przedstawianych przez Lasy Pastwowe szacunkw wynika jednak, e najblisze lata przynios popraw zaopatrzenia w drewno, gdy stopniowo rosn zasoby rbne naszych lasw. W 2012 r. mona bdzie skierowa na rynek ok. 35 mln m3, czyli ok. 5 mln m3 wicej ni obecnie, bez szkody dla pozaprodukcyjnych funkcji lasu.

Krzysztof Fronczak
2 2007 (nr 414)

99

VADEMECUM UNIJNE
mgr in. Jadwiga Tworek*

Ocena regulacji prawnych i funkcjonowania rynku wyrobw budowlanych w Polsce w wietle przepisw UE
a w systemie polskim Polskie Normy i krajowe Aprobaty Techniczne; ocena zgodnoci wyrobw dokonywana przez producenta z ewentualnym udziaem niezalenej strony trzeciej, prowadzc do zapewnienia ich zgodnoci ze specyfikacjami technicznymi, na ktr skadaj si zadania zwizane z zadeklarowaniem waciwoci uytkowych wyrobu na podstawie bada typu oraz prowadzenie i dokumentowanie zakadowej kontroli produkcji umoliwiajcej stae osiganie deklarowanych cech; waciwe oznakowanie wyrobw umoliwiajce ich wprowadzanie na rynek; nadzr nad wprowadzaniem wyrobw budowlanych na rynek. Postulaty przemysu dotyczce specyfikacji technicznych zaprezentowaa mgr in. Maria Dreger (Stowarzyszenie Producentw Weny Mineralnej: Szklanej i Skalnej MIWO) w wystpieniu pt. Wpyw przemysu na powstawanie i postanowienia norm europejskich oraz mgr in. Marian Popinigis (Oglnopolskie Stowarzyszenie Producentw Zabezpiecze Przeciwpoarowych i Sprztu Ratowniczego OSPZPiSR) w referacie pt. Potrzeby przemysu w zakresie aprobat technicznych. Maria Dreger w duej mierze na podstawie wasnych dowiadcze z pracy w Komitetach Technicznych Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (PKN) i Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN) przedstawia warunki efektywnego wpywu przemysu na postanowienia norm. Podstaw jest uczestniczenie w procedurze opracowywania norm, a drog moe by zarwno posiadanie wasnej reprezentacji w strukturach Grup Roboczych i Komitetw Technicznych CEN, jak i aktywne uczestniczenie w ankietyzacji projektw Norm Europejskich prowadzonych przez PKN od czasu uzyskania czonkowstwa w CEN. Pani Dreger postawia tez, e dla przemysu korzystniejsze jest uczestniczenie w procesie normalizacji ni krytykowanie i kontestowanie jej wynikw, czyli norm opracowanych bez wasnego udziau. Jednoczenie praca na forum europejskim CEN jest znakomit szko skutecznego funkcjonowania w Unii Europejskiej. Warunkiem dobrej jakoci norm, stanowicych istotne z punktu widzenia przemysu decyzje na cae lata jest udzia w ich stanowieniu ekspertw z rnych rodowisk, zapewniajcych waciwe wywaenie niekiedy rozbienych interesw. Wczajc si w trwajc dyskusj na temat kierunkw nowelizacji dyrektywy 89/106/EWG dotyczcej wyrobw budowlanych, Maria Dreger wskazaa, e obecnie nie mona jeszcze oceni dyrektywy, gdy nie wszystkie wyroby budowlane objte s moliwoci oznakowania CE a ponadto nie we wszystkich pastwach czonkowskich dokonano jej penego wdroenia. Zaprezentowane stanowisko mona streci: najpierw naley dokoczy wdroenie, potem oceni i wprowadzi ewentualne zmiany dyrektywy. Wrd postulatw zmian znalazy si: doprowadzenie do jednolitego funkcjonowania wszystkich jednostek uczestniczcych w zadaniach wynikajcych z dyrektywy w skali caej UE, zoonej ju z 27 pastw; wzmocnienie funkcjonowania nadzoru nad rynkiem;

Od 15 lat corocznie podczas targw BUDMA odbywaj si seminaria organizowane przez Instytut Techniki Budowlanej. Przez kilka ostatnich lat miay one form spotka szkoleniowych, na ktrych prezentowano referaty ekspertw ITB o nowo wprowadzanych krajowych i unijnych regulacjach dotyczcych wyrobw budowlanych. W zwizku z tym, e ustawa o wyrobach budowlanych, wdraajca dyrektyw 89/106/EWG i okrelajca specyficzne polskie zasady, wg ktrych mona wprowadza na rynek wyroby budowlane, obowizuje ju prawie trzy lata zdecydowano, e czas oceni wyniki jej wpywu na funkcjonowanie naszego rynku. Jest to szczeglnie na czasie, poniewa trwa w Unii Europejskiej dyskusja nad kierunkami zmian w dyrektywach nowego podejcia oraz nowelizacj dyrektywy dotyczcej wyrobw budowlanych. Na zaproszenie do udziau w forum dyskusyjnym Ocena regulacji prawnych i funkcjonowania rynku wyrobw budowlanych w Polsce w wietle przepisw Unii Europejskiej pozytywnie odpowiedzieli przedstawiciele: Stowarzyszenia Producentw Weny Mineralnej: Szklanej i Skalnej (MIWO); Oglnopolskiego Stowarzyszenia Producentw Zabezpiecze Przeciwpoarowych i Sprztu Ratowniczego (OSPZPiSR); Stowarzyszenia na rzecz Systemw Ocieple (SSO); Polskiej Izby Przemysowo-Handlowej Budownictwa (PIPHB). Mieli oni istotny udzia w ksztatowaniu programu forum, na ktre 24 stycznia br. przybyo do Poznania prawie 400 osb. Spotkanie rozpocza cz oficjalna, podczas ktrej nastpio uroczyste wrczenie przedsibiorcom ostatnio wydanych przez ITB: Europejskich Aprobat Technicznych; dobrowolnych Rekomendacji Technicznych ITB oraz Certyfikatw ITB zwizanych z wymaganiami oznakowania CE, oznakowania znakiem budowlanym, a take certyfikatw dobrowolnych np. zwizanych z moliwoci oznakowania znakiem jakoci akustycznej ITB. Wrczenie dokumentw miao szczeglnie uroczyst opraw, gdy uczestniczy w nim Minister Budownictwa Andrzej Aumiller. Forum dyskusyjne rozpocz zastpca Dyrektora ITB ds. Wsppracy z Gospodark mgr in. Marek Kapro wystpieniem pt. System regulacji prawnych decydujcych o ksztacie rynku wyrobw budowlanych. Podkreli, e ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych zawiera zarwno postanowienia zwizane z wdroeniem do polskich przepisw dyrektywy Rady nr 89/106/EWG, okrelajce ramy zwizane z funkcjonowaniem europejskiego rynku wyrobw budowlanych, jak i specyficzne krajowe rozwizania, obowizujce na rynku w odniesieniu do wyrobw jeszcze nieobjtych harmonizacj europejsk i obejmujce tych producentw, ktrzy nie funkcjonuj w skali Europejskiego Obszaru Gospodarczego. W wystpieniu tym wydzielone zostay wyranie poszczeglne elementy systemu: specyfikacje techniczne wyrobw, okrelajce ich cechy techniczne, ktrymi w systemie europejskim s zharmonizowane Normy Europejskie i Europejskie Aprobaty Techniczne,
* Instytut Techniki Budowlanej

100

2 2007 (nr 414)

VADEMECUM UNIJNE
celowo podwyszenia wymaga dotyczcych stosowanych systemw oceny zgodnoci, gdy certyfikacja daje wiksz pewno odbiorcom wyrobw budowlanych i zapewnia warunki uczciwej konkurencji midzy producentami. Wystpienie czonka Zarzdu OSPZPiSR Mariana Popinigisa powicone byo aprobatom technicznym, zwizanym z indywidualn ocen przydatnoci do stosowania nowych, innowacyjnych wyrobw nieobjtych normami. Zwracajc uwag na status aprobaty technicznej jako drugiego obok normy dokumentu odniesienia w procedurze oceny zgodnoci wyrobw budowlanych, pan Popinigis podkreli potrzeb szerszego udziau przemysu w opracowywaniu zasad tej oceny dokonywanej przez jednostki aprobujce. W przypadku krajowych aprobat technicznych zasady te ujte s w dokumentach Zalece Udzielania Aprobat Technicznych (ZUAT). Udzia przemysu moe przyczyni si do aktualizacji dokumentw ZUAT, ktre powinny by powszechnie stosowane przez wszystkie jednostki aprobujce i oglnie dostpne dla wszystkich uczestnikw procesu budowlanego. Dla producentw innowacyjnych wyrobw budowlanych istotne znaczenie ma czas, decydujcy niekiedy o uzyskaniu pozycji na rynku, dlatego te bardzo wana jest terminowo procedur aprobacyjnych i skrcenie terminw wydawania aprobat. Marian Popinigis zaproponowa, aby wzorem Europejskich Aprobat Technicznych rwnie w przypadku aprobat krajowych jednostki wydajce miay moliwo kontroli prawidowoci stosowania postanowie tych dokumentw. W referacie zwrcono uwag, e warunkiem prawidowego stosowania wyrobw innowacyjnych jest odpowiednia wiedza wbudowujcych i stosujcych na temat waciwego doboru, montau, odbioru robt i eksploatacji wyrobw. Oglnopolskie Stowarzyszenie Producentw Zabezpiecze Przeciwpoarowych i Sprztu Ratowniczego wraz ze Stowarzyszeniem Inynierw i Technikw Poarnictwa zainicjowao ju wydawanie poradnikw dotyczcych waciwego stosowania zabezpiecze przeciwpoarowych w praktyce. Przedstawiciele przemysu powinni wcza si w opracowywanie podobnych dokumentw, pomocnych dla inwestorw, firm montaowych czy zarzdcw nieruchomoci. Zarwno w przepisach ksztatujcych system europejski, jak i system krajowy wprowadzania wyrobw na rynek podmiotem odpowiedzialnym za wszystkie deklarowane cechy wyrobu i za prawidowe jego oznakowanie pozostaje zawsze producent, niezalenie od ewentualnego udziau jednostki certyfikujcej lub laboratorium badawczego w procedurze oceny zgodnoci. W wystpieniu dra in. Mariusza Gareckiego (Stowarzyszenie na rzecz Systemw Ocieple SSO) pt. Zadania producenta w ocenie zgodnoci wyrobw i zakadowej kontroli produkcji przedstawiono definicj zakresu aktywnoci producenta w zalenoci od systemu oceny zgodnoci przewidzianego dla danej grupy wyrobw. W kadym przypadku producent musi zapewni funkcjonowanie udokumentowanych procedur i zapisw z prowadzonej zakadowej kontroli produkcji, w ramach ktrej dokonuje sprawdzania surowcw, pwyrobw, parametrw procesu produkcyjnego i wyrobw gotowych w ramach bada biecych i okresowych. Zawsze te producent odpowiada za ustalenie typu wyrobu, czyli zadeklarowanie waciwoci uytkowych na podstawie wstpnych bada typu. Pan Garecki zwrci w swym wystpieniu uwag, e ramy formalne polskich przepisw, wynikajcych z ustawy o wyrobach budowlanych, powoduj zawenie moliwoci znakowania znakiem budowlanym niektrych wyrobw, majcych istotny wpyw na spenienie wymaga podstawowych w obiektach budowlanych. Przy braku Norm Europejskich lub Polskich Norm powinno by moliwe udzielanie krajowych aprobat, ale ich zakres ograniczono do wyrobw objtych mandatami Komisji Europejskiej. Skutkiem tego producenci kilku grup wyrobw do napraw betonw poddani s rygorom systemu i oznakowania, ale nie ma takiej moliwoci w przypadku wyrobw do iniekcyjnego uszczelniania przegrd budowlanych. Cementy powszechnego uytku mieszcz si w ramach systemu, ale szybkosprawne cementy naprawcze nie mog by oznakowane znakiem budowlanym. Sytuacja taka, zdaniem Mariusza Gareckiego, stanowi naruszenie zasad rwnej konkurencji na rynku, gdy przepisy rnie ksztatuj obowizki producentw wyrobw konkurencyjnych, ktre mona zamiennie stosowa. Jednoczenie stwierdzi, e wiele norm europejskich pozwalajcych na wprowadzanie wyrobw na rynek nie spenia oczekiwa producentw. Dotyczy to bardzo niskich poziomw minimalnych wymaga, zrnicowania klas i poziomw wymaga nie zawsze jasnych dla uytkownika oraz niespjnoci postanowie pewnych grup norm. Zdaniem pana Gareckiego system oceny zgodnoci wyrobw wymusza znaczne zwikszenie kosztw producentw rzetelnie wypeniajcych wszystkie obowizki, a jednoczenie nie zapewnia adnej kontroli, pozwalajcej na wyeliminowanie nieuczciwej konkurencji. Odczuwaln przeszkod w funkcjonowaniu obecnych przepisw jest take brak jednoznacznoci w ich interpretacji. Ramy funkcjonowania organw nadzoru nad rynkiem wyrobw budowlanych przedstawia dr Magdalena Rytwiska (Prezes Sdu Arbitraowego przy Polskiej Izbie Przemysowo-Handlowej Budownictwa PIPHB) w wystpieniu pt. Postulaty przemysu pod adresem nadzoru nad rynkiem. Do sprawowania nadzoru nad wprowadzaniem wyrobw budowlanych na rynek powoane s organy nadzoru budowlanego, czyli Gwny Inspektor Nadzoru Budowlanego i wojewdzcy inspektorzy nadzoru budowlanego. Formua nadzoru nad wprowadzaniem wyrobw budowlanych na rynek obejmuje: postpowanie kontrolne u producenta/upowanionego przedstawiciela oraz u sprzedawcy; postpowanie administracyjne, wszczynane z urzdu na podstawie wynikw kontroli. O ile przedmiotem kontroli u sprzedawcy wyrobw budowlanych s przede wszystkim takie dokumenty, jak deklaracje zgodnoci, dane producenta, specyfikacje techniczne, to w przypadku kontroli u producenta sprawdzane s take raporty z bada typu i dokumentacja zakadowej kontroli produkcji. Zgodnie z przepisami kontrolujcy ma moliwo: wgldu do dokumentw; dokonywania ogldzin; prowadzenia przesucha; zasigania opinii biegych; zabezpieczania dowodw; nieodpatnego pobierania prbek do bada. Z obserwacji rynku przedstawionych przez pani Rytwisk wynika jednak, e przewanie organy nadzoru ograniczaj si do kontroli dokumentw. Jeli s one sporzdzone poprawnie, z formalnego punku widzenia, to rzadko wszczynane jest postpowanie administracyjne w celu wyjanienia rozbienoci midzy wynikami kontroli a sygnaami o nieprawidowociach uzyskiwanymi z rynku. Przemys uwaa takie podejcie za zbyt formalistyczne, poniewa na rynku znajduj si wyroby, dla ktrych zostaa sporzdzona prawidowa dokumentacja, ale nie speniaj parametrw w niej zadeklarowanych. Postulaty przemysu pod adresem organw nadzoru budowlanego mona streci nastpujco: celowe byoby traktowanie kontroli dokumentw jako pierwszego bardzo istotnego elementu kontroli, lecz nie ogranicza jej tylko do tego zakresu; w razie otrzymania sygnaw rynkowych wskazujcych na uzasadnione wtpliwoci co do rzeczywistej zgodnoci wyrobw
2 2007 (nr 414)

101

VADEMECUM UNIJNE
z dokumentami odniesienia naleaoby wszczyna postpowanie administracyjne; w toczcym si postpowaniu administracyjnym dopuszcza jako dowody wyniki bada przeprowadzone przez uprawnione laboratoria, nawet poza tym postpowaniem; naley znacznie czciej pobiera prbki kwestionowanych wyrobw budowlanych. Zdaniem pani Rytwiskiej uchybienia formalne w dokumentacji wyrobu s mniej szkodliwe, zarwno dla potencjalnego uytkownika, jak i zasad uczciwej konkurencji, ni faktyczne niedotrzymywanie parametrw wyrobu, zadeklarowanych przez nieuczciwego producenta w formalnie prawidowej dokumentacji. Z przedstawionych wypowiedzi przedstawicieli przemysu wynika wiele postulatw, dotyczcych zmian w istniejcych przepisach, ukierunkowanych na usprawnienie funkcjonowania systemu oceny zgodnoci wyrobw. Ramy caego systemu w skali europejskiej s obecnie przedmiotem dyskusji na forum Komisji Europejskiej i wszystkich organizacji biorcych udzia w dziaaniach wynikajcych z postanowie dyrektywy 89/106/EWG. Informacje o tym, w jaki sposb w oglnoeuropejskiej dyskusji uczestnicz przedstawiciele przemysu przedstawiam w referacie pt. Postulaty przemysu UE w sprawie zakresu nowelizacji dyrektywy dotyczcej wyrobw budowlanych i stan prac Komisji Europejskiej. Punktem wyjcia byo stwierdzenie podstawowej roli przemysu, jako trzeciego obok Komisji Europejskiej i pastw czonkowskich partnera w ksztatowaniu regulacji europejskich, ktrych zadaniem jest uatwienie swobodnego przepywu wyrobw budowlanych i zniesienie barier technicznych. Najwiksz rol ma do spenienia Europejskie Stowarzyszenie Producentw Wyrobw dla Budownictwa CEPMC, ktre aktywnie uczestniczy w pracach Staego Komitetu Budownictwa i reprezentuje stowarzyszenia krajowe producentw z wszystkich pastw czonkowskich. Zawsze uwzgldniane s przez Komisj Europejsk wnioski CEPMC o przeduenie okresw przejciowych dla norm, jeeli zdaniem czonkw tej organizacji wymagany jest dodatkowy czas na dostosowanie si przemysu do ich postanowie. CEPMC zainicjowao moliwo klasyfikacji ogniowej okrelonych grup wyrobw na podstawie znanego i udokumentowanego ich zachowania si w warunkach poaru bez potrzeby dalszych bada, na podstawie decyzji Komisji Europejskiej (klasyfikacja CWFT). Za porednictwem europejskiego stowarzyszenia CEPMC prowadzone s analizy przemysu suce ocenie efektywnoci dziaania dyrektywy 89/106/EWG oraz konkurencyjnoci budownictwa. Istotna rola przypada przemysowi rwnie w prowadzonej ostatnio przez Komisj Europejsk polityce przegldu regulacji prawnych UE wpywajcych na funkcjonowanie przedsibiorstw. W ramach tych dziaa prowadzone s prace zmierzajce do nowelizacji wszystkich dyrektyw nowego podejcia. Przewiduje si, e jednym aktem prawnym objte bd wsplne dla nich wszystkich oglne wymagania, w tym: ucilone definicje stosowanych terminw i okrele, takich jak producent, upowaniony przedstawiciel, importer, dostawca, dystrybutor, udostpnienie wyrobu na rynku itd.; nowe wymagania dotyczce obowizkw importerw, dystrybutorw, sprzedawcw i innych porednikw w acuchu dostaw w celu zapewnienia waciwej jakoci oferowanych wyrobw; wykorzystanie europejskiej infrastruktury akredytacji na potrzeby notyfikacji jednostek uczestniczcych w ocenie zgodnoci wyrobw, majce na celu wyrwnanie poziomu wiadczonych przez nie usug. Prace nad nowelizacj dyrektywy 89/106/EWG szczegowo opisywaam w Vademecum Unijnym na amach Materiaw Budowlanych w 2006 r., dlatego te przedstawione na targach BUDMA 2007 informacje o stanowisku przemysu europejskiego przedstawi w sposb bardzo syntetyczny: na konferencjach regionalnych dla przemysu organizowanych przez CEPMC stwierdzono, e rdem problemw nie jest sama dyrektywa, ale rne sposoby wprowadzenia jej wymaga w ycie; dla producentw wyrobw budowlanych warunki stosowania wyrobw zawarte w przepisach pastw czonkowskich nie s wystarczajco przejrzyste i dostpne; zdaniem przemysu istotn wartoci jest stabilno prawa i wci jeszcze potrzeba czasu na pene wdroenie dyrektywy, zanim przystpi si do projektowania radykalnych zmian jej postanowie; istniej moliwoci poprawy sytuacji w ramach obowizujcych przepisw przez wydawanie jednoznacznych interpretacji niektrych zapisw czy te zwikszenie nadzoru nad funkcjonowaniem jednostek notyfikowanych. Bardzo podobne postulaty pojawiy si w odpowiedzi na ankiet Komisji Europejskiej, ktrej wyniki opublikowane w 2006 r. wskazuj na potrzeb harmonizacji sposobu formuowania i wiksz przejrzysto przepisw budowlanych, ustanawianych przez pastwa czonkowskie. Ponadto wyniki ankiety wskazuj na potrzeb uproszczenia systemw oceny zgodnoci, procedur prowadzcych do uzyskania Europejskich Aprobat Technicznych oraz na konieczno specjalnych rozwiza adresowanych do maych i rednich przedsibiorstw. W prowadzonym na zlecenie Komisji Europejskiej studium efektywnoci dyrektywy wskazano m.in. na: potrzeb opracowania i wdroenia programw szkoleniowych i informacyjnych, koordynowanych i finansowanych przez Komisj Europejsk, gdy znajomo zasad systemu wprowadzonego przez dyrektyw 89/106/EWG wci jeszcze jest niewielka; konieczno opracowania oglnodostpnych europejskich baz danych o przepisach pastw czonkowskich i krajowych warunkach stosowania wyrobw budowlanych w konkretnych obiektach; celowo zastosowania specjalnych rozwiza dla sektora MP w zharmonizowanych Normach Europejskich. Gos reprezentacji polskiego przemysu powinien by syszalny w tej oglnoeuropejskiej dyskusji, dlatego te Instytut Techniki Budowlanej zainicjowa, podczas forum na targach BUDMA 2007, krajow dyskusj nad ocen dotychczasowego funkcjonowania rynku wyrobw budowlanych w Polsce. Marek Naglewski Gwny Inspektor Nadzoru Budowlanego stwierdzi, e wiele zarzutw formuowanych w trakcie forum wynika z braku zrozumienia, e ustawa o wyrobach budowlanych upowania jedynie do kontroli etapu wprowadzania wyrobu na rynek i nie ma charakteru prewencyjnego. Z drugiej strony przytoczone przez Gwnego Inspektora dane liczbowe wskazuj na bardzo du rol jednostek nadzoru budowlanego w zapobieganiu nieprawidowego umieszczania wyrobw na polskim rynku. Tylko w 2006 r kontrole wykazay ponad 2000 nieprawidowoci, z czego ponad 200 stwierdzonych przypadkw dotyczyo wyrobw z oznakowaniem CE, blisko 1300 wyrobw oznakowanych znakiem budowlanym i blisko 500 wyrobw budowlanych bez wymaganego oznakowania. Forum zapocztkowao dyskusj rodowiska budowlanego na temat zmian potrzebnych z punktu widzenia krajowych producentw wyrobw budowlanych i nieuchronnych wobec postpu prac Komisji Europejskiej nad nowelizacj przepisw UE dotyczcych wyrobw budowlanych.

102

2 2007 (nr 414)

PRAWO W BUDOWNICTWIE

Odzyskanie nalenoci na drodze sdowej

praktyki wiem, e czsto obawiaj si Pastwo dochodzenia nalenoci na drodze sdowej. Spowodowane jest to bdnym przewiadczeniem, e wie si to z ogromnymi kosztami, wieloma formalnociami i dugim terminem oczekiwania na zakoczenie sprawy. W przypadku gdy istnieje ryzyko, e dunik nie zapaci polubownie kwoty wierzytelnoci, naley jednak zastanowi si nad skierowaniem pozwu do sdu. Wymagane dokumenty trzeba zweryfikowa pod wzgldem formalnym, np. sprawdzi, czy faktury s podpisane, a jeeli tak, to czy przez osob uprawnion. To samo dotyczy protokow odbioru. Jeli s, to czy s odebrane, a jeli nie, to dlaczego. Trzeba rwnie zatroszczy si o aktualne dokumenty rejestrowe dunika oraz ustali warto przedmiotu sporu. W przypadku gdy naleno wynika z faktur, wystarczy zsumowa kwoty wierzytelnoci gwnej (nie wliczajc odsetek). W innych wypadkach trzeba okreli warto przedmiotu sporu. Jeeli dochodzimy kwoty do 10 tys. z, to roszczenie o zapat bdzie rozpatrzone w postpowaniu uproszczonym, a wic z wykorzystaniem formularza, co bardzo uatwia sporzdzenie i zoenie pozwu, natomiast gdy bdzie przekracza 75 tys. z, spraw naley kierowa do sdu okrgowego, a nie rejonowego. Nakaz zapaty uzyskamy wwczas, gdy odpowiednio udokumentujemy wymagalno roszczenia i dunik nie bdzie podwaa jego zasadnoci w toku postpowania. Taki dokument opatrzony przez sd klauzul wykonalnoci stanowi podstaw do dochodzenia dugu na drodze egzekucji. W celu dochodzenia dugu na drodze egzekucji naley zoy wniosek do waciwego miejscowo komornika (wykaz rewirw oraz obszar, jaki obejmuj, atwo znajdziemy w Internecie). Bdzie to komornik dziaajcy przy sdzie rejonowym, w ktrego obszarze zamieszkuje dunik. W przypadku egzekucji z nieruchomoci (w myl kodeksu postpowania cywilnego), za waciwego miejscowo komornika uznaje si dziaajcego przy sdzie, w ktrego okrgu jest pooona nieruchomo. Natomiast gdy nieruchomo jest pooona w okrgu kilku sdw, wybr naley do wierzyciela. Z postpowaniem wszcztym na wniosek jednego wierzyciela poczone bd jednak postpowania wszczte na wniosek innych wierzycieli. W tym celu komornik, ktry rozpocz egzekucj, zawiadomi o wszczciu, a nastpnie ukoczeniu egzekucji komornika, do ktrego mogaby nalee egzekucja. W przypadku gdy egzekucja z nieruchomoci nie ma miejsca, wierzyciel ma wiksz moliwo wyboru komornika, ktremu chce powierzy spraw. Zgodnie z przepisami ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sdowych wierzyciel ma prawo wyboru komornika w granicach waciwoci sdu apelacyjnego. Komornik moe, na pisemny wniosek wierzyciela, prowadzi egzekucj na obszarze waciwoci sdu apelacyjnego, jeeli w zakresie prowadzonych przez komornika egzekucji zalego nie przekracza szeciu miesicy. Zalego (o ktrej mowa w ustawie) wylicza si, dzielc liczb

spraw niezaatwionych w roku poprzednim przez redni miesiczny wpyw spraw w roku poprzednim z wyczeniem spraw o egzekucj wiadcze powtarzalnych. Komornik prowadzcy egzekucj wg wyboru wierzyciela ma obowizek zawiadomienia o wszczciu i zakoczeniu egzekucji komornika, ktremu sprawa przypadaaby zgodnie z waciwoci lub podziaem czynnoci. Dziki wprowadzeniu elementu konkurencyjnoci midzy komornikami, mamy wiksz szans, e sprawa bdzie poprowadzona dobrze i z naleyt starannoci. Mimo tego nie mona si oszukiwa i y w przewiadczeniu, e komornik cignie pienidze bez naszego udziau. Takie przypadki zdarzaj si, jeeli dunik wyraa ch spaty albo nie kryje majtku, natomiast najczciej wierzyciel musi wsppracowa z komornikiem i udziela mu informacji na temat dunika oraz wskazywa, w miar moliwoci, majtek, z jakiego moe by przeprowadzona egzekucja. W przypadku gdy nie mamy czasu na poszukiwanie informacji na temat dunika, moemy to zleci komornikowi za wynagrodzeniem z majtku dunika zgodnie z art. 7971. Wie si to z kosztami zaliczek na poczet czynnoci przeprowadzanych przez komornika, jednak w sytuacjach, w ktrych komornik ma wiksze pole manewru ni wierzyciel, zlecenie poszukiwania majtku jest jak najbardziej wskazane. W celu zapewnienia wikszej kontroli nad czynnociami przeprowadzanymi przez komornika, w myl art. 763 moemy da od niego udzielenia informacji o przebiegu egzekucji. Jeeli komornik odnajdzie majtek, to zajmie go na nasz rzecz. Dunik zapaci nie tylko za wierzytelno cznie z odsetkami, ale rwnie koszty zastpstwa procesowego oraz niemae koszty egzekucji komorniczej.

Piotr Swaczyski
Kancelaria Corpus Iuris tel. (022) 622-73-60, (022) 622-73-61 p.swaczynski@gci.pl, tel. kom. 504-770-860

Sd Arbitraowy przy PIPHB

Przy Polskiej Izbie Przemysowo-Handlowej Budownictwa dziaa Sd Arbitraowy. Na licie arbitrw, poza prawnikami, znaleli si najlepsi specjalici z rnych dziedzin. Poddanie sporu Sdowi Arbitraowemu pozwoli na znaczne oszczdnoci, poniewa przewidziane w regulaminie i taryfikatorze opaty s nisze ni w postpowaniu przed sdem powszechnym, a ponadto postpowanie jest znacznie krtsze. Przedmiotem rozpoznania przez Sd Arbitraowy mog by spory o prawa majtkowe (za wyjtkiem spraw o alimenty) oraz takie prawa niemajtkowe, ktre mog by przedmiotem ugody. W celu poddania sporu rozstrzygniciu Sdu Arbitraowego konieczne jest zawarcie umowy w tej kwestii lub przynajmniej zamieszczenie w umowie czcej strony tzw. zapisu na sd polubowny.
2 2007 (nr 414)

103

Prenumerata dla szk

W 2007 r. miesicznik Materiay Budowlane bdzie dociera do rednich szk budowlanych w caej Polsce dziki firmom URSA Polska oraz Sopro Polska.

URSA Polska Sp. z o.o. (dawniej Pfleiderer Technika Izolacyjna) dziaa na polskim rynku od 1997 r. Obecnie naley do hiszpaskiego koncernu URALITA GROUP i korzysta z jego siy i dowiadczenia. URSA Polska oferuje bogat gam materiaw izolacyjnych. Podstawowe produkty firmy to wena mineralna URSA i polistyren ekstrudowany URSA XPS. Dziki nim proponuje wiele rozwiza dotyczcych izolacji termicznej i akustycznej. Produkty URSA zostay zastosowane w obiektach o rnej wielkoci i przeznaczeniu. URSA to po acinie niedwiedzica sowo kojarzce si z si, wytrwaoci, stabilnoci i bezpieczestwem. URSA Polska jest firm: siln, stabiln, nowoczesn, konsekwentn w dziaaniu, troszczc si o klientw i pracownikw. URSA Polska dba rwnie o rodowisko naturalne. Wyroby ze znakiem URSA pomagaj oszczdza energi i redukowa emisj zanieczyszcze.

Sopro Polska Sp. z o.o. to firma chemii budowlanej dziaajca na polskim rynku od 1994 r. Oferta handlowa Sopro Polska obejmuje: kleje i zaprawy do spoinowania okadzin z pytek ceramicznych i kamienia naturalnego; systemy uszczelnie tarasw, basenw i innych pomieszcze wilgotnych; systemy renowacji betonu; szpachle do naprawy cian i podg; szpachle samopoziomujce; zaprawy do murowania; spoiwa i zaprawy do wykonywania jastrychw; szybko wice zaprawy montaowe; preparaty gruntujce; dodatki do zapraw; rodki do czyszczenia i pielgnacji okadzin. Ide przewodni Sopro jest bardzo dobra jako produktw i profesjonalizm dziaania.

Redakcja serdecznie dzikuje firmom w imieniu nauczycieli i uczniw za umoliwienie dostpu do najnowszej wiedzy z dziedziny wyrobw i technologii budowlanych oraz rozwoju rynku.

Warunki prenumeraty na 2007 r.

Prenumerata roczna miesicznika Materiay Budowlane jest moliwa w dwch wariantach: prenumerata wersji papierowej; prenumerata w pakiecie (pakiet zawiera caoroczn prenumerat wersji papierowej + rocznik czasopisma na pycie CD, wysyany po zakoczeniu roku wydawniczego). Dla tych prenumeratorw Wydawnictwo oferuje dodatkowo roczniki archiwalne miesicznika Materiay Budowlane z lat 2004-2006 na pytach CD w cenie 20 PLN netto (+ 22% VAT) za kady rocznik. UWAGA! Wszyscy prenumeratorzy miesicznika Materiay Budowlane na 2007 r. otrzymuj bezpatny kod dostpu do archiwum elektronicznego z lat 2004 2006 na Portalu Informacji Technicznej WWW.SIGMA-NOT.PL Prenumerat mona zamwi: za porednictwem redakcji Materiay Budowlane: faxem: (22) 827 52 55, 826 20 27; e-mailem: materbud@sigma-not.pl; przez Internet: www.materialybudowlane.info.pl; listownie: Redakcja Materiay Budowlane, 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 14A, skr. poczt. 104. Uwaga! Druk zamwienia na www.materialybudowlane.info.pl za porednictwem Zakadu Kolportau Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o.: faxem: (22) 891 13 74, 840 35 89, 840 59 49; e-mailem: kolportaz@sigma-not.pl; przez Internet: www.sigma-not.pl; listownie: Zakad Kolportau Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ku Wile 7, 00-707 Warszawa. Po otrzymaniu zamwienia wystawiamy faktur VAT.

WYDAWNICTWO SIGMA-NOT

Prenumeratorzy, ktrzy podpisz z Wydawnictwem umow prenumeraty cigej (odnawianej automatycznie co roku), otrzymaj 10% bonifikaty od ceny czasopisma.
Czonkowie stowarzysze naukowo-technicznych zrzeszonych w FSNT-NOT oraz uczniowie szk i studenci wydziaw o kierunku budowlanym maj prawo do zaprenumerowania 1 egz. po cenie ulgowej pod warunkiem przesania zamwienia ostemplowanego pieczci koa SNT lub szkoy.

Pojedyncze zeszyty archiwalne dostpne s w wersji papierowej, a ponadto z lat 2004 2006 w wersji elektronicznej (cena 1 egz. netto wg aktualnego cennika). Na yczenie klienta wystawiamy faktury VAT. Sprzeda zeszytw archiwalnych prowadz:

Redakcja Materiay Budowlane; Zakad Kolportau Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o.; Klub Prasy Technicznej Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o.,
Warszawa, ul. Mazowiecka 12, tel. (22) 827 43 65.

Cena (brutto) prenumeraty miesicznika Materiay Budowlane na 2007 r.*

Cena 1 egzemplarza 16 PLN Cena prenumeraty rocznej w wersji papierowej 192 PLN Cena prenumeraty rocznej w pakiecie 216,40 PLN Prenumerata ulgowa rabat 50% od ceny wersji papierowej (rabat dotyczy tylko tej wersji). Odbiorcy zagraniczni: cena rocznej prenumeraty 114 EURO dla prenumeratorw z Europy oraz 126 USD spoza Europy.
* W przypadku zmiany ceny w okresie objtym prenumerat lub zmiany stawki VAT, Wydawnictwo zastrzega sobie prawo do wystpienia o dopat rnicy cen oraz prawo do realizowania prenumeraty tylko w peni opaconej.

104

2 2007 (nr 414)