Anna WIERZBICKA, Piotr WIERZBICKI, Praktyczna stylistyka, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968. Notatki wasne z ksiki.

PIERWSZY JZYK CZOWIEKA Kade zdrowe dziecko w cigu pierwszych lat ycia jest w stanie nauczy si ojczystego jzyka. 3- lub 4-letnie dziecko opanowuje jego system jako cao. W niektrych rodowiskach pojcie bdu jzykowego nie istnieje, wic dopiero kiedy dziecko idzie do szkoy, uczy si jzyka literackiego czasem jak jzyka obcego. Bd przeniesienie pewnej cechy, pewnego elementu czy konstrukcji z jednego systemu do drugiego; atrybut niedoskonaego przekadu. Bd jzykowy powstaje na styku systemw. Problematyka sprawnoci jzykowej jest problematyk przekadu z jzyka mwionego na jzyk pisany.

DRUGI JZYK CZOWIEKA Jzyk mwiony i jzyk pisany to dwa rne podsystemy, rni si struktur. Dziecko potrafi w mowie zaakcentowa za pomoc intonacji, natenia gosu to, co najwaniejsze. Jednak nie kade potrafi wyrni to, co najistotniejsze, w tekcie pisanym. W jzyku mwionym w pewnym sensie nie ma bdw. Mwicy moe zapomnie, jak zacz zdanie i skoczy je inaczej ni pocztkowo zamierza, moe co dopowiedzie itp. Sprawno jzykowa to po prostu sztuka pisania.

PISANIE W MWIENIU MWIENIE W PISANIU To, co dobre w jzyku pisanym, nie musi by dobre w jzyku mwionym i na odwrt. Wszystko to, co w jzyku pisanym jest wiadomie wzite z jzyka mwionego, jest dobre, cenne, oywcze. Kade mylenie, kade wypowiadanie si jest twrczoci. Zasad kadej twrczoci jest realizowa postulat postpu: zna to, co zdobyte ju, i posuwa si o krok dalej.

STYL I NORMA STYLISTYCZNA Jzyk posiada o wiele wicej elementw, ni wynosi minimum niezbdne do komunikowania si. Przejawia si to w synonimii. Synonimia zesp faktw, dziki ktrym zawsze lub prawie zawsze, gdy mamy co do zakomunikowania, dysponujemy nie jednym sposobem przekazania informacji, lecz wieloma sformuowaniami blisko- lub rwnoznacznymi. Synonimiczny materia, z ktrego wybieraj mwicy czy piszcy, to sfera faktw stylistycznych. System rodkw jzykowych wybieranych przez osob mwic czy grup takich osb to styl.

FUNKCJE I STYLE Cechy dobrego stylu: wypowiadanie si w sposb maksymalnie prosty, naturalny, bezpretensjonalny, adna forma (pikne wypowiadanie si), jasno wypowiedzi. Nie istnieje jeden wzorzec dobrego stylu. Dobry styl to styl dobrze wywizujcy si z okrelonej funkcji.

JZYK, STYL I ZMIENNO Kade 10-lecie niesie ze sob zmiany w warunkach ycia, w kulturze, jzyku. To, co byo poprawne kiedy, moe by dzi race, to, co dawniej byo bdem, teraz moe by norm. Sposoby mwienia, ktre zaczynaj ju wychodzi z uycia, modych dziwi, miesz, denerwuj. Z kolei nowe sposoby mwienia, ktre wchodz na miejsce starych, mog razi starsze pokolenie. Zjawisko, z ktrym si trzeba stylistycznych. pogodzi, to zmienno norm

TWRCZO I BD Bdy: nonsensy 1, zdania i wyraenia tautologiczne, przejzyczenie, przekrcenie wyrazu, pomylenie go z innym. To, co jest bdem jzykowym, w utworze literackim moe by celowym rodkiem. Twrczo i bd granicz z sob w jzyku. Dowcip jzykowy i metafora to jednak nie tylko zabiegi stosowane w poezji, lecz take w jzyku potocznym. Odstpstwo i nowo s w jzykowym porozumiewaniu si ludzi rzecz konieczn wic rzecz dobr, potrzebn. Bd z kolei to nowo, ktra niczemu nie suy.

To, co bezsensowne, ociera si zwykle o mieszno. Freud powiedzia, e dowcip to rado z nonsensw.

PURYZM, TOLERANCJA, KULTURA Puryzm nietolerancja wobec obiektywnej sytuacji spoeczno-jzykowe. Jest nietolerancyjny wobec tolerancji. To postawa spoecznie szkodliwa. Kultura jzykowa to rwnie jzykowa tolerancja.

POPRAWNO SPRAWNO Wypowied poprawna to wypowied: zgodna z nakazami normy jzykowej, zgodna ze wskazaniami okrelonej normy stylistycznej, w ktrej nie ma bdw Zainteresowania zagadnieniami zainteresowania bdem. poprawnoci jzykowej to

DOKADNO NIEDOKADNO SYNONIMY Umiejtno powiedzenia czego prawdziwego zrozumienia informacji. Synonimia elementy zapasowe. Zakresy znaczeniowe dwch wyrazw mog: 1. pokrywa si, 2. krzyowa si, 3. nie mie adnej czci wsplnej, 4. jeden wyraz moe by zawarty w drugim.
1.

wasnymi

sowami

dowodzi

A B

zi m crki synonimy absolutne (dokadnie rwnoznaczne)

2.

szklanka kubek

3. B to nie s synonimy A

4. A kobieta staruszka B

Informacje, jakie mog nam przekazywa wyrazy i wyraenia: tre ekspresywna, tzw. informacje ewokacyjne 2 dane sowo uywane dan warstw spoeczn, rodowisko. WNIOSKI W jzyku istniej elementy o takim samym znaczeniu synonimy. Synonimami mog by nie tylko dwa (lub wicej) wyrazy, lecz take dwa (i wicej) wyraenia lub wyraz i wyraenie. zastpienie wyrazu synonimem moe wymaga przebudowy pozostaej czci zdania. Istniej synonimy absolutne. Dwa wyrazy mog mie to samo znaczenie, ale rn si tre ekspresywn. Dwa wyrazy mog mie to samo znaczenie, t sam tre ekspresywn, ale rn warto ewokacyjn (wywoawcz).

TO SAMO ZNACZENIE RNE UYCIA Istniej w jzyku pary, a nawet wiksze grupy wyrazw, majcych to samo znaczenie, ale wyranie odgraniczone sfery uycia. Zaley ono na og od zwyczaju.

zgromadzenie zebranie konferencja sympozjum

posiedzenie sesja

wadca
2

Termin wprowadzony do stylistyki przez Charlesa Ballyego.

krl prezydent cesarz

szach

DOKADNO WYRAZU Tre kadego zdania zawiera dwa elementy: onoma (subjekt, podmiot) jaki obiekt, o ktrym mwicy chce co zakomunikowa; rema (predykat, orzeczenie) jaka cecha, ktr mwicy przypisuje podmiotowi (orzeka o podmiocie). WNIOSKI W pozycji logicznej podmiotu moemy zastpi wyraz szczegowy wyrazem bardziej oglnym, jeli nie wywoa to nieporozumienia, o ktry obiekt chodzi. W pozycji orzeczenia logicznego zastpienie wyrazu szczegowego bardziej oglnym prowadzi do nonsensu, jeli tre owego wyrazu oglnego nie jest bogatsza od treci samego podmiotu. W wielu wypadkach zastpienie wyrazu bardziej szczegowego prowadzi do zuboenia informacji, ale nie zmienia prawdziwoci zdania. Istniej wyrazy o znaczeniu do oglnym, ktre su jako skrty zoonych wyrae zawierajcych spjnik albo.

DOKADNO ZDANIA Czsta sytuacja: wypowiadamy zdanie, a potem natychmiast, stwierdziwszy, e przekazuje niezupenie to, co chcielimy przekaza, formuujemy nasz myl w nowym ksztacie, zawierajcym jakie konieczne naszym zdaniem ucilenie.

JZYK OGLNIKW Jzyk celowych oglnikw cechuje precyzyjne dawkowanie informacji. Oglniki to nie tylko komunikaty, owiadczenia, traktaty. Np. : - Jak ci leci? - Dzikuj. oglnik wyraenie oglne, mao informacyjne

ZWIZO I ROZWLEKO Poyteczna bywa umiejtno zarwno wypowiadania si maksymalnie zwizego, jak i umiejtno budowania wypowiedzi skrajnie rozwlekych.

ZDANIE ZAMIAST ZDANIA Przykad: Ja ju wyjecha i Kasia ju wyjechaa. = Ja i Kasia wyjechali. Synonimiczno takich dwch zda nie polega na synonimicznoci jakich indywidualnych wyrazw czy wyrae. Jest to synonimiczno caych konstrukcji.

ZDANIE ZWROT Z IMIESOWEM Imiesw nie jest po prostu zwykym zastpnikiem czasownika poczonego z zaimkiem wzgldnym jest oszczdniejszym zastpnikiem. Dziki wprowadzeniu imiesoww zdania staj si krtsze. Imiesw przyswkowy zak. na c, lub szy, wszy moemy wprowadzi tylko do takiego zdania, ktrego czony skadowe maj ten sam podmiot.

STRONA CZYNNA I STRONA BIERNA Dwa zdania, zbudowane z tych samych wyrazw, ale jedno przy udziale strony czynnej, a drugie strony biernej, bynajmniej nie musz by ekwiwalentne. Mog stanowi odpowied na zupenie rne pytania, mog przynosi zupenie rne informacje. Strona bierna jest potrzebna do sprawnego posugiwania si jzykiem, ale nie dubluje ona po prostu funkcji strony czynnej. Waciwe jej wykorzystanie jest rwnie sztuk, ktr trzeba opanowa.

SKROMNA PRZYDAWKA Przydawka moe charakteryzowa lub wskazywa. Przydawka moe nieraz kry w sobie cae zdanie: poblady = on poblad

NAZWY OSB Dyzio zwykle bardzo duo (za duo) je. = Dy z i o je s t ar o k i e m .

Krcej, a jednoczenie ywiej, barwniej, dobitniej. Rzeczowniki wystpujce w orzeczeniu i oznaczajce wykonawcw czynnoci, jak poeta, biegacz, arok, odnosz si z reguy do czynnoci staych, powtarzajcych si, nie za do czynnoci jednorazowych, chyba e s to rzeczowniki niosce w swej treci elementy aspektu dokonanego.

NAZWY ZDARZE przyjecha przyjazd

funkcja bardziej precyzyjna, bardziej jednoznaczna Nie poszedem na umwione spotkanie, poniewa przyjecha mj ojciec. Nie poszedem na umwione spotkanie z powodu przyjazdu ojca. W razie przyjazdu ojca nie pjd na spotkanie. Choroba ojca uniemoliwia mi wyjazd. Przyimek mwi o trybie: z powodu tryb oznajmujcy, w razie tryb warunkowy. Tryb oznajmujcy sygnalizuj: w odniesieniu do zdarze wczeniejszych: o na skutek, o ze wzgldu na + aspekt dokonany, o mimo + aspekt dokonany, o wbrew, o dziki, o po, o w, o wyniku; w odniesieniu do zdarze wspczesnych (z innymi, o ktrych mwi reszta zdania): o w czasie, o z okazji, o mimo + aspekt niedokonany, o ze wzgldu na + aspekt niedokonany. Ludzie przyzwyczajeni prawie wycznie do jzyka mwionego nie umiej si posugiwa rzeczownikami odczasownikowymi, natomiast wrd ludzi zawodowo parajcych si pismem szerzy si maniera naduywania tych rzeczownikw.

MOWA NIEZALENA MOWA ZALENA Trzeba si wystrzega mieszania w jednym zdaniu mowy niezalenej z mow zalen. Przeksztacanie mowy niezalenej na mow zalen wystpuje czsto w we wszelkiego rodzaju streszczeniach, artykuach, rozprawkach, protokoach.

SZYK WYRAZW Szyk bywa sygnaem zwizkw gramatycznych midzy wyrazami, a zwizki gramatyczne midzy wyrazami bywaj sygnaami treci zwizkw midzy odpowiadajcymi tym wyrazom skadnikami treci. Szyk wyrazw spenia w pewnym stopniu rol instrukcji, wedug ktrych suchacz ma skada informacje, jakie nios poszczeglne wyrazy (znaczce czstki wyrazowe), w treci caego zdania. Kolejno wyrazw, wyrae i zda w naszych wypowiedziach jest istotna. Zakcenia w szyku mog wywoywa efekt dwuznacznoci, nienormalnoci, mog prowadzi do zasadniczego znieksztacenia informacji, ktrej przekazanie jest celem osoby mwicego.

WYRAZ OKRELAJCY BLISKO WYRAZU OKRELANEGO Wyrazy okrelajce powinny by moliwie blisko wyrazw okrelanych (niekoniecznie obok).

PRZED I PO Przydawki dopeniaczowe plasuj si raczej PO rzeczowniku okrelanym. Przydawki tzw. przyimkowe plasuj si raczej PO rzeczowniku okrelanym. Przydawki przymiotnikowe tworzce z rzeczownikiem okrelanym wspln nazw (lub termin) maj tendencj do zajmowania miejsca PO rzeczowniku. Rozbudowane, dugie wyraenia przydawkowe maj tendencj do zajmowania miejsca PO rzeczowniku okrelanym. Jeli jednemu rzeczownikowi towarzyszy szereg przydawek przymiotnikowych, zajmuj one zazwyczaj miejsca wedug nastpujcego porzdku: zaimek wskazujcy, zaimek dzierawczy, liczebnik, przymiotnik o charakterze emocjonalnym, subiektywnym, oceniajcym, wyrazy oznaczajce cechy zewntrzne: o wielko, o kolor, zapach, o materia.

NAJWANIEJSZY WYRAZ W ZDANIU Najwaniejsze wyrazy w zdaniu na jego pocztku i na kocu.

WYRAENIA I ZWROTY Budulcem, z ktrego konstruujemy zdanie, nie s tylko odrbne, pojedyncze wyrazy. Znaczn cz tego materiau stanowi mniej lub bardziej utarte wyraenia i zwroty. Budujc zdanie, musimy respektowa prawa: gramatyki, logiki, semantyki, czliwoci.