D.

Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

Analiza stylistyczna tekstu. Stylistyczna warto rodkw jzykowych.

Analiza stylistyczna tekstu obejmuje opis elementw wszystkich poziomw jzyka: od najbardziej wyrazistego dla stylu sownictwa (dobr wyrazw i sposb ich tworzenia), poprzez poziom gramatyczny (ksztat skadniowy i typowe konstrukcje fleksyjne), a do fonetycznego(np. typowe konstrukcje prozodyjne i rytmizacyjne). 3. 1. Wyrazowe rodki stylistyczne Podstawowym budulcem kadej wypowiedzi s wyrazy. Oryginalno wypowiedzi uzyskuje si przede wszystkim przez wprowadzenie do niej rnych wyrazw: oficjalnych lub potocznych; ekspresywnych lub emocjonalnie neutralnych; czstych albo rzadkich; nowych, modnych albo wrcz przeciwnie dawnych (archaizmw); przestarzaych; pospolitych (nawet wulgarnych) lub eufemizmw; rodzimych albo zapoyczonych; uytych dosownie lub metaforycznie; neologizmw, wyrazw poetyckich i in. 3. 1.1. Synonimy, hiperonimy, hiponimy W tekstach uytkowych (nieartystycznych) dobr sw podyktowany jest przede wszystkim norm i zwyczajem jzykowym oraz deniem, by precyzyjnie i bez wieloznacznoci oddawa sens zgodnie z intencj nadawcy. Odpowiednio sowa wie si ze stosownym do potrzeb komunikacyjnych oraz okolicznoci wypowiedzi, trafnym wyborem wyrazu spord innych sw znaczeniowo tosamych lub bliskich. Nazywa si je synonimami (np. miosierny-miociwy-litociwy-wspczujcy-samartytaski-dobroczynny-charytatywnyfilantropijny-ofiarny). Przydatne w tekstach uytkowych okazuj si take hiperonimy (wyrazy o zakresie znaczeniowym szerszym, np. mebel w stosunku do fotela) oraz hiponimy (wyrazy o zakresie znaczeniowym wszym, np. kot w stosunku do ssaka). W tekstach obecno synonimw, hiperonimw i hiponimw jest przejawem bogactwa indywidualnego stylu autora. Dziki zastosowaniu takich rodkw wyrazowych mona unikn w tekcie racych, niezamierzonych powtrze. Synonimy ponadto, gdy ich szereg zawiera sowa o rnym nacechowaniu ekspresywnym, daj okazj do stopniowania w wypowiedzi adunku ekspresywnego. 3. 1.2. Peryfraza Podobn funkcj do synonimu peni w tekstach peryfraza. Jest ona poczeniem wyrazw o charakterze opisowym, zastpuje pojedyncze wyrazy. Przykadami konstrukcji

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

peryfrastycznych s na przykad zwroty: snu plany (por. planowa); dokada stara (por. stara si), zaj stanowisko (por. ustosunkowa si), wpa w gniew (por. rozgniewa si), wywiera wpyw, nacisk (por. wpywa, naciska). Warto pamita o zachowaniu umiaru w ich stosowaniu, a take liczy si z ich wartoci stylistyczn: w znacznej czci s one typowe dla wypowiedzi oficjalnych (zwaszcza urzdowych). Inne maj nacechowanie ksikowe, erudycyjne. Niektre budz wrcz zastrzeenia poprawnociowe (*posiada znajomo, *mie w posiadaniu,* fakt istnienia). S sytuacje, w ktrych peryfrazy okazuj si wyjtkowo przydatne. Dzieje si tak na przykad w wypadku, gdy ze wzgldw kulturowych, estetycznych, cenzuralnych nadawca nie chce wprowadzi do wypowiedzi pewnych sw. Posuguje si wwczas peryfrazami eufemistycznymi (np. pustynia intelektualna, zamiast: kto gupi, kobieta w wieku balzakowskim, zamiast: kobieta dojrzaa, sprawny inaczej, zamiast: inwalida, rozmija si z prawd zamiast: kama). Peryfrazy mog take suy celom ozdobnym w kontekstach, w ktrych konstrukcji opisowej uywa si zamiast ju wiele razy powtarzanej w tekcie nazwy (np. pora krokusw, zamiast: wiosna, najwikszy polski kompozytor romantyczny, zamiast: Fryderyk Chopin, kraj kwitncej wini, zamiast: Japonia itp.). 3.1.3. Tropy niezwyke uycia wyrazw Szczeglnie atrakcyjne dla ksztatowania stylu kadej wypowiedzi s niezwyke uycia wyrazw, ich oryginalne zestawienia, przeksztacenia ich standardowych znacze, zapewniajce wypowiedzi ozdobno i ekspresywno. Retoryka i poetyka nazywaa podobne zabiegi na sowach tropami. S wrd nich: metafora, Metafora (przenonia) to wyraenie, w ktrym dochodzi do zamierzonej zmiany znaczenia skadajcych si na nie sw pod wpywem kontekstu sownego, wykluczajcego odczytanie dosowne, zmuszajcego odbiorc do poszukiwania nowej interpretacji. Metafory nie s, jak to si potocznie uwaa, rodkami stylistycznymi, waciwymi wycznie literaturze piknej, penicymi tylko funkcj zdobnicz. Uywa si ich rwnie w codziennych rozmowach, tekstach publicystycznych czy naukowych, zwaszcza popularnonaukowych, retorycznych (np. przemwieniach politycznych i okolicznociowych). W tekstach uytkowych peni one przede wszystkim funkcj poznawcz: s pomocne w opisywaniu zjawisk abstrakcyjnych albo trudnych do objcia przez ludzki umys w kategoriach znanych odbiorcy lub dla niego atwych do wyobraenia; pobudzaj wyobrani suchacza i czytelnika.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

Treci przenoszonych przez wyraenie metaforyczne nie sposb zaprzeczy, a rzeczywisto przedstawiana za jego pomoc jest z natury uproszczona te cechy metafory czyni j rodkiem stylistycznym, uytecznym w funkcji perswazyjnej. W wypowiedziach codziennych, potocznych mamy do dyspozycji wiele znacze niedosownych, lecz skonwencjonalizowanych: itp. Przenonia tak wesza w tkank jzyka, e gdyby j usun, jzyk byby znacznie uboszy. W konwencjonalnych przenoniach typu: noga stou, ucho dzbana, gowa cukru, rczka, ujcie (czyli usta) rzeki, szyjka butelki, stopy gry, ktrych niezwykoci nikt na og odczuwa, ciao ludzkie rozdzielio swe czci midzy przedmioty. Taka wymiana nazw dokonuje si czsto: wystarczy odrobina podobiestwa, by zespoli ze sob rzeczy najbardziej odlege.. Przejawem stylistycznej sprawnoci jest jednak przede wszystkim umiejtno posugiwania si metaforami wieymi, a wic tworzonymi indywidualnie. Stwarzaj one w oparciu o dowiadczenia odbiorcy oryginalny obraz, stanowi dla niego ciekaw zagadk intelektualn. Dziki temu nie tylko uatrakcyjniaj, zdobi tekst, ale uatwiaj zrozumienie myli piszcego. W metaforach najczstszym mechanizmem ich powstania jest skrcone porwnanie. Podstaw metafory moe by podobiestwo ksztatu, barwy, przeznaczenia, ukadu elementw skadowych, analogiczno procesw, funkcja dwch przedmiotw, zjawisk, osb itp. Niezbdny jest jednak uchwytny dla odbiorcy tekstu zwizek midzy wyraeniem metaforycznym i jego niemetaforycznym odpowiednikiem, a take midzy wyraeniem metaforycznym a innymi, utrwalonymi w jzyku sformuowaniami, do ktrych wyraenie mataforyczne nawizuje itp. Metafory naley dawkowa w tekstach ostronie stosowane bowiem w zbyt duym zagszczeniu, staj si dla odbiorcy przeszkod w dotarciu do sensu wypowiedzi. Metafory po wielokro powtarzane staj si oklepane, banalne. zamknitych w przenonych znaczeniach sw np.: oczko w robtce, w w metaforach, utrwalonych w wyrazach pochodnych (np. najey si od wyrazu w staych zwizkach frazeologicznych: kipie z gniewu, cienko prz, rzuca piercionku; ucho filianki, siatki; gwka szpilki, kapusty; uraw [studzienny] ), je, zbaranie od wyrazu baran, stchrzy od wyrazu tchrz, osowiay od wyrazu sowa) sowa na wiatr, zapa zajca, zabi komu w gow klin, kaczy chd, mie strusi odek

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

Metonimia polega na zastpieniu nazwy jakiego przedmiotu lub zjawiska nazw innego, pozostajcego z nim w uchwytnym zwizku (np. podana jest przyczyna zamiast skutku, organ ciaa zamiast jego funkcji, narzdzie zamiast twrcy, pojcie abstrakcyjne zamiast konkretu itp., np.: pikno z Zakopanego, przey 18 wiosen.).Swego rodzaju odmian metonimii jest synekdocha, polegajca na uyciu nazwy czci zamiast caoci (pars pro toto) lub odwrotnie: caoci zamiast czci. Nadawanie przedmiotom martwym, pojciom abstrakcyjnym cech istot yjcych (np. czas pynie, bieda zaglda komu w oczy; kolory si gryz to animizacja. Przypisanie za zjawiskom natury, tworom nieoywionym, pojciom abstrakcyjnym, zwierztom cech psychicznych i fizycznych, waciwych czowiekowi (np. naga prawda, lepa uliczka, gucha wie, u stp gry, los si do kogo umiechn) nosi nazw antropomorfizacji uczowiecza ona tylko wybrane cechy przedstawianych zjawisk; inaczej ni personifikacja (uosobienie), ktra narzuca im w caoci posta ludzk. Umiera ze zmczenia, pka ze miechu to przykady hiperboli (wyolbrzymienia). Polega ona na przesadnym opisie przedmiotu lub zjawiska; czsto suy nadaniu tekstowi waloru ekspresywnego, wytworzeniu niepowtarzalnego nastroju. Przeciwiestwem hiperboli jest litota, czyli pomniejszenie. Taki rodek zastosowa pewien wybitny pisarz, autor wielu utworw na spotkaniu z czytelnikami, gdy powiedzia skromnie: Napisaem kilka ksieczek. Kunsztownym tropem dajcym w tekcie efekt paradoksu, ilustrujcym zoono ludzkiego mylenia i przeywania jest oksymoron pozornie nielogiczne zestawienie wyrazw znaczeniowo sprzecznych, np. pon z zimna: 3.1.4. Innowacje frazeologiczne Frazeologizmy to ta cz tworzywa jzykowego, ktra oywia i uatrakcyjnia wypowiedzi, a przez czste ich nacechowanie emocjonalne nadaje tekstom rysy ekspresywne. Wszystkie uycia frazeologizmw w tekstach mona podzieli na uycia bez zmiany formy, znaczenia i czliwoci, okrelonych przez norm polszczyzny oglnej, oraz na uycia innowacyjne. Innowacja frazeologiczna to zamierzone odstpstwo od normy jzykowej, polegajce na wymianie, dodaniu lub zmianie formy jakiego elementu, skrzyowaniu (kontaminacji) dwch frazeologizmw (czsto o zblionym znaczeniu), udosownianiu idiomu (defrazeologizacji). wiadome naruszenie zasad czliwoci w pewnych sytuacjach moe by cennym rodkiem ksztatowania stylu. W reklamie pieluszek Libero rodkiem stylistycznym

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

konstruujcym slogan jest wanie nietypowo, wieo poczenia wyrazowego, w jakie wchodzi rzeczownik przyjaciel: Kajtu by Libero najlepszy przyjaciel dziecicej pupy. Celowe naruszenie stabilnoci formalnej i znaczeniowej zwizkw frazeologicznych bywa czasem przejawem twrczego stosunku do jzyka, suy jego odwieeniu, konstruowaniu paradoksw, kontrastw, jzykowych artw itp. Jako przykad niech posu zaczerpnite z reklam udosownienia: PKP twoja kolej, Okno bez kitu Termoplast. Granica midzy innowacjami bdnymi i celowymi jest bardzo trudna do uchwycenia. Podobn praktyk zaleca wic mona w tekstach w jakim stopniu twrczych (np. artystycznych, reklamowych, publicystycznych) i to osobom o duym wyczuciu jzykowym. Kade z innowacyjnych uy frazeologizmw w tego rodzaju tekstach stawia przed odbiorc zadanie odbiorcze: im gbsze zmiany formalne wprowadza autor, tym wiksze wymagania stawia odbiorcy, tym wikszej oczekuje od niego uwagi i spostrzegawczoci. W tekstach o charakterze czysto uytkowym, szczeglnie w wypowiedziach o dominujcej funkcji informacyjnej, bezpieczniej jest przestrzega w odniesieniu do idiomw zasady stabilnoci znaczeniowej i formalnej. 3.2. Skadniowe rodki stylistyczne Podstawow jednostk informacyjn kadego tekstu jest zdanie. Skadanie sw w zdania suy: logicznemu uporzdkowaniu treci, eksponowaniu treci wanych dla piszcego oraz skupianiu na nich uwagi odbiorcy. Staramy si zwykle konstruowa zdania nie tylko poprawnie, ale rwnie w taki sposb, aby moliwie jak najlepiej oddawao nasz intencj. Sposb zbudowania zdania ma warto stylistyczn nie mniejsz, ni uyte w tekcie sownictwo. Bogactwo, oryginalno stylu wida w: rodzaju i budowie zda; sposobach ich czenia; ekspresywnym wykorzystaniu dugoci wypowiedze; zagszczeniu i powtarzalnoci pewnych konstrukcji; rnorodnoci zastosowanych rodkw konstrukcyjnych. Tak, jak mona przypisa nacechowanie stylistyczne (np. potoczne, ksikowe, przestarzae itp.) wyrazom, tak barwa stylistyczna jest take wasnoci niektrych konstrukcji skadniowych, a w szczeglnoci spjnikw, ktre stanowi o konstrukcyjn pewnych typw zda. Tak na przykad za przestarzae trzeba uzna na przykad spjniki: azali, atoli, li, przeto. Ksikowo, erudycyjnie nacechowane s spjniki: aczkolwiek, acz, i, albowiem, bowiem, anieli, nadto, wzgldnie, natomiast. Ze wzgldu na nacechowanie potoczne tylko w tekstach kolokwialnych moe by stosowany spjnik bo. Wreszcie stylistycznie neutralne, wic majce

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

najwikszy zakres uycia, wydaj si na przykad spjniki: e; a; dlatego, e, ale, i, a, cho, jeeli. We wspczesnych tekstach literackich spotyka si rodki skadniowe bdce rezultatem naruszenia normy skadniowej znanej z tekstw uytkowych. Taki charakter maj: anakoluty i potok skadniowy. W wypowiedziach artystycznych mog by cennym chwytem stylistycznym: zwaszcza w prozie s wiadomie stosowane jako rodek stylistyczny, imitujcy yw mow lub strumie wiadomoci (chodzi wtedy o w miar wiern reprodukcj, zapis toku mylenia bohatera). Nie mona ich jednak zaleca w tekstach uytkowych (urzdowych, naukowych, szkolnych i in.). Anakolut od gr. anakolouthon brak zwizku to konstrukcja skadniowa wykolejona, zbudowana bez przestrzegania zasad formalnologicznych, np.*Poza zdawkowymi informacjami na temat katastrofy, policja nabraa wody w usta. W zdaniu tym pierwsza cz zdania (do przecinka) nie czy si wsplnym schematem skadniowym z drug czci zdania. Potok skadniowy to rozbudowane wypowiedzenie nieuporzdkowane ani logicznie, ani skadniowo, w ktrym nadrzdnym czynnikiem organizujcym jest jaka oglna intencja mwicego granice midzy caociami skadniowymi s zatarte, np.: Wiesz, wczoraj na ulicy podchodzi do mnie taki facet, zupenie mi nieznany, i nie wiadomo dlaczego wita si ze mn serdecznie, w samym rodku miasta wita si ze mn, osupiaem, bo nie znaem go wcale, a on rzuca mi si na szyj i mwi co o latach szkolnych, o dawnych latach, opowiada o swojej onie, dzieciach, a ja gupio si poczuem, nie wiedziaem, kto to jest. 3.2.1. Figury sowne: epitet, gradacja, elipsa, polisyndeton, asyndeton, synonimia, anafora, epifora, inwersja, parenteza rodki stylistyczne operujce elementami skadniowymi (dotyczcymi konstrukcji zdania) retoryka nazywaa retorycznymi figurami sownymi. Te su przede wszystkim urozmaiceniu formy wypowiedzi oraz perswazji. Wyodrbnia si wrd nich: epitet, gradacj, elips, polisyndeton, asyndeton, synonimi, anafor, epifor, oraz inwersj. Epitet to wyraz (najczciej przymiotnik) penicy w tekcie funkcj okrelenia rzeczownika. Epitety mog suy wycznie wikszej obrazowoci stylu, gdy nazywaj cechy obiektywne przedstawianych zjawisk: kolory, ksztaty, wymiary itp. lub wartociowaniu (np. ciekawy, prawdziwy, dobry, naganny). Umieszczanie w kolejnych fragmentach zdania lub caych zdaniach wyrae odzwierciedlajcych nasilanie si jakiej cechy lub jej sabnicie nosi nazw gradacji.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

rodkiem skadniowym o wyrazistych walorach stylistycznych jest elipsa. Polega ona na pominiciu w zdaniu jednego czonu. Bez niego traci ono spjno gramatyczn, ale dziki kontekstowi pozostaje spjne znaczeniowo. Elipsa kondensuje przekazywane trec,i np.: Bez ludzkiego pdu do tego, co nowe, nie byoby zmian w yciu pojedynczych ludzi, nie byoby w yciu spoecznoci (pominite powtrzone dopenienie zmian); Mczyni s z Marsa, kobiety z Wenus (pominite powtrzone orzeczenie s). Na charakter ekspresji wpywa w znacznym stopniu dugo zda. Dobieranie zda krtkich i dugich, stosownie do tematu oraz zamierze komunikacyjnych nadawcy to wany element ksztatowania stylu tekstu. Zestawienie wypowiedze zrnicowanych co do dugoci daje zawsze ciekawy, zapobiegajcy znueniu czytelnika kontrast. Zdania dugie, wielokrotnie zoone zwalniaj tempo wypowiedzi, jednak nierzadko take zaciemniaj przekazywan tre, utrudniaj odbiorcy zrozumienie tekstu, jak w zdaniu z tekstu filozofa Leszka Koakowskiego: Odwaga moe wyrodzi si w lekkomyln i niemdr brawur, sprawiedliwo praktykowana bardzo rygorystycznie, bez uwzgldnienia komplikacji ycia i okolicznoci agodzcych w rnych naszych wykroczeniach, staje si z czasem okruciestwem i przykrywk dla zadowolonej z siebie pychy sprawiedliwego; prawdomwno moe by uprawiana jako brutalno i niewraliwo na ludzkie przykroci i cierpienia. Zdania takie nios w sobie ponadto niebezpieczestwo rozchwiania poprawnej budowy wypowiedzenia. Dlatego s podane w tekstach formuowanych przez dowiadczonych, wprawnych uytkownikw polszczyzny oraz w wypowiedziach adresowanych do odbiorcw o wikszej sprawnoci jzykowej. Zdania krtkie z kolei obdarzone s zwykle wikszym adunkiem ekspresywnym, dynamizuj wypowied. T ich funkcj wida wyranie we fragmencie prozy Mirona Biaoszewskiego: Sierpie. Wci jest. Co otworz balkon, to wpadam w wielki dzie. Ludzie w koszulach, bez marynarek. Ludzie w cienkich strojach id Kredytow, nadchodz, powiewaj na socu i w cieniu, tymi koszulami, kieckami, dugimi wosami, i id, id. Przeksztacenie zdania duszego w krtsze jest zawsze zabiegiem stylizacyjnym, dziki ktremu zyskujemy przejrzysto tekstu, a przez to przekazany w nim sens jest dla odbiorcy czytelniejszy. Zwrmy uwag, jak zwiksza si przejrzysto wypowiedzi, gdy podane zdanie wielokrotnie zoone zamienimy na kilka krtszych i pod wzgldem budowy mniej zawiych: W tradycyjnym handlu operacja zapaty przysparza pewnej przykroci, a ekspedienta postrzegamy jako bezporedniego sprawc owej nieprzyjemnoci, za w wielkim sklepie to

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

wszystko rozkada si w czasie i przestrzeni, a gdy posugujemy si kart patnicz, to wszelka bole mija, za to pojawia si satysfakcja z bycia wybranym, bo bank uzna nas za godnych kredytu.(na podstawie : Polityka 1998 nr 51, s. 19). I tekst po nowej redakcji: W tradycyjnym handlu operacja zapaty przysparza pewnej przykroci. Ekspedienta postrzegamy ponadto jako bezporedniego sprawc owej nieprzyjemnoci. W wielkim sklepie natomiast wszystko rozkada si w czasie i przestrzeni. Dodatkowo, posugujemy si kart patnicz. I wszelka bole mija. Za to pojawia si satysfakcja z bycia wybranym. Bank bowiem uzna nas za godnych kredytu. Nieobojtny dla tekstu jest, jak wida, dobr typw zda oraz sposobw ich czenia: wsprzdnego lub podrzdnego, za pomoc spjnikw lub bezspjnikowo. Zdania czce si wsprzdnie (spjniki: lub, albo, i, oraz, itp.) dobrze sprawdzaj si w tekstach, ktrych treci nie jest dochodzenie zwizkw, zalenoci midzy opisywanymi faktami czy zdarzeniami. Spjniki wsprzdnoci przeciwstawnej (np. a, natomiast, za, ale, lecz ) dobrze oddaj kontrastowanie. Spjniki wynikowe (np. dlatego, wic, zatem, tote, dlatego te) nadaj si do wnioskowania. Konstrukcja skadniowa zbudowana z czonw wsprzdnych poczonych jednakowym spjnikiem nosi nazw polisyndetonu. Konstrukcja skadniowa zbudowana z czonw wsprzdnych poczonych bezspjnikowo nosi nazw asyndetonu. Skadnia zda podrzdnie zoonych (spjniki: e, bo, poniewa, aby, by, eby; zaimki wzgldne: kto, co, kiedy, gdzie, jak, jaki, ktry itd.) charakteryzuje si znacznym stopniem intelektualizacji. Jest wic stworzona do formuowania tych fragmentw lub caych tekstw, w ktrych autor podejmuje jakie rozumowanie, opisuje zwizki, relacje przyczynowoskutkowe, np. w tekstach naukowych. Dbaoci o bogactwo stylistyczne oraz atrakcyjno tekstu powinno by podyktowane unikanie niezamierzonych powtrze konstrukcji skadniowych. Polska skadnia, tak jak sownictwo, charakteryzuje si bogat synonimi: t sam myl mona wyrazi w rnie uksztatowanych zdaniach. Na przykad sens wyraony w zdaniu Od silnego zapachu kwiatw bolaa mnie gowa i nie mogem spa mona zamkn w znaczeniowo rwnowanych lub bliskich konstrukcjach: Poniewa zapach kwiatw by silny, bolaa mnie gowa i nie mogem spa. Z powodu silnego zapachu kwiatw bolaa mnie gowa i nie mogem spa. Zapach kwiatw by silny, wic mnie gowa i nie mogem spa. Zapach kwiatw by silny, dlatego mnie gowa i nie mogem spa. Zapach kwiatw by tak silny, e mnie gowa i nie mogem spa. Zapach kwiatw by bardzo silny. Bolaa mnie wic gowa i nie mogem spa.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

Korzystanie z dobrodziejstw synonimii skadniowej (to samo, ale wyraone w inaczej zbudowanym zdaniu) jest dobrym zwyczajem w redagowaniu wszelkich tekstw. Stylistycznie atrakcyjnym zabiegiem skadniowym s natomiast wszelkiego rodzaju celowe powtrzenia wyrazw. Nagromadzone w jednym tekcie (lub jego fragmencie), maj silny walor ekspresywny. Mog przybiera posta: anafory (gdy powtrzony element znajduje si na pocztku kolejno po sobie Nie wolno nam yczy sobie, by wszyscy byli doskonali. Nie wolno nam yczy sobie, by nasz idea doskonaoci by przez wszystkich uznawany; Czyste pranie, czysta oszczdno! epifory (gdy powtrzony element umieszczony jest na kocu ssiadujcych caostek nastpujcych jednostek skadniowych, tzn. zda czy fraz):

skadniowych): Kady dorosy czowiek pragnie akceptacji. I dziecko podobnie pragnie akceptacji. Obie figury rytmizuj wypowied, uatwiaj te suchaczom oddzielenie kolejnych myli autora, skupiaj uwag odbiorcy na treciach wanych. Powtrzenia zwykle usztywniaj budow tekstu ich zastosowanie pociga za sob konieczno uycia w bliskim ssiedztwie zda skonstruowanych wedug tego samego schematu, a wic poszczeglne czci zdania wystpuj w nich w podobnej kolejnoci. Jest to tzw. paralelizm skadniowy. Powtrzenia s stosowane zwaszcza w poezji, jednak mog by stosowane take w tekstach uytkowych, maj bowiem walor perswazyjny: powtrzenie moe z jednej strony suy do eksponowania w tekcie treci wanych, z drugiej strony peni funkcj opniajc gdy autor poprzez powtrzenie pewnych sw opnia wprowadzenie jakich treci i w ten sposb na tych wanie skupia uwag czytelnika, zmusza go do oczekiwania, np. Wynik sprawdzianu okaza si cakiem, cakiempozytywny. Przypadkowe powtrzenia wyrazw nie wystawiaj dobrego wiadectwa piszcemu najczciej s zwizane z ubogim sownictwem autora. Ostateczna redakcja tekstu powinna zawsze uwzgldnia korekt takich nieprzemylanych powtrze. Zwrmy uwag, w jakim stopniu poprawia stylistyczn swobod tekstu korekta, polegajca na usuniciu nieuzasadnionych funkcjonalnie powtrze: Uczc si, studenci musz czsto korzysta z rnych podrcznikw. Nie wszystkie potrzebne podrczniki mona kupi w ksigarni. W takiej sytuacji wielu studentw korzysta z bibliotek. Uczc si, studenci musz czsto korzysta z rnych podrcznikw. Nie wszystkie potrzebne ksiki mona kupi w ksigarni. W takiej sytuacji wiele osb studiujcych korzysta z bibliotek.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

10

Nagromadzenie w kolejnych fragmentach tekstu synonimw, czyli wyrazw tosamych znaczeniowo lub bliskoznacznych, w taki sposb, e ich znaczenie uwypukla si to figura sowna zwana synonimi. O ksztacie stylistycznym tekstu decyduje w duym stopniu szyk, czyli kolejno wyrazw w zdaniu. Uatwia on czytelnikowi lektur, poniewa w tekcie pisanym wanie on sygnalizuje ten fragment zdania, ktry nadawca uwaa za informacyjnie najistotniejszy. W zdaniu pisanym informacja akcentowana, najistotniejsza z punktu widzenia celu komunikacji (nowa) jest zwykle umieszczana na kocu zdania: McDonalds zapewnia najlepszy z moliwych sposb zaspokajania godu. Najlepszy z moliwych sposobw zaspokajania godu zapewnia McDonalds. W tekcie mwionym mona t now informacj wyeksponowa za pomoc akcentu zdaniowego i dlatego szyk zdania nie jest a tak istotny. Szyk jest w polszczynie zasadniczo swobodny, ale nie dowolny. Ograniczenia w szyku s podyktowane wzgldami formalnymi i treciowymi. Zakcenia porzdku wyrazw w zdaniu mog utrudni czytelnikowi zrozumienie tekstu. W tekstach uytkowych, szczeglnie gdy ich celem jest przekazanie jakiej informacji, wskazane jest przestrzeganie zasady bliskiego ssiedztwa wyrazw gramatycznie ze sob powizanych, a wic okrelajcych i okrelanych, czyli zachowanie szyku neutralnego. Kierujc si t zasad, zdanie: Jestemy krajem szczliwoci wszelakiej, lepiej jest zastpi zdaniem o szyku neutralnym: Jestemy krajem wszelakiej szczliwoci. Ciekawy efekt stylistyczny przynosi natomiast zastosowanie szyku przestawnego (inwersji) w tekstach twrczych. W tekstach nieartystycznych obowizujc zasad w jego stosowaniu jest ostrono, by: po pierwsze, nie zakci czytelnoci sensu przez zatrzymanie uwagi czytelnika na niezwykej, nietypowej formie wypowiedzi; po drugie, nie doszo w zwizku z jego zastosowaniem do rozchwiania budowy zdania, do utraty zwizku pomidzy podmiotem i orzeczeniem, podmiotem i przydawk, orzeczeniem i dopenieniem. Zabiegiem konstrukcyjnym o walorach stylistycznych jest parenteza wprowadzenie do zdania skadnikw nawiasowych, niewicych si ze zdaniem formalnymi zwizkami skadniowymi, podanych w nim jako dopowiedzenie. Wprowadzaj one treci poboczne, drugorzdne, np. autorskie komentarze o charakterze subiektywnym, czasem ironicznym. Skadniki wtrcone uwydatniaj jaki czon wypowiedzenia podstawowego, kwalifikuj emocjonalnie, moralnie fakty, zdarzenia itp., o ktrych mowa w zdaniu. Najczciej przyjmuj

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

11

ksztat zda wykrzyknikowych lub pytajnych. Poniewa logicznie rozbijaj wypowied, zwykle s zamieszczane w nawiasie: Diderot (podobnie jak wikszo mylicieli Owiecenia?) by w stosunku do libertynizmu tolerancyjny. W tekstach o silnym nacechowaniu ekspresywnym uywa si zda nazywanych wykrzyknieniami (eksklamacjami). W pimie zakoczone s znakiem wykrzyknienia, a w mowie ich kontur intonacyjny charakteryzuje si lini z fragmentami silnych wzmocnie np. Tak, nie powinnimy o tym zapomnie! Komu mona dzisiaj zaufa?! Nacechowan ekspresywnie form logiczno-skadniowego uksztatowania wypowiedzi, zwaszcza w czci tekstu powiconej argumentacji, jest antyteza (przeciwstawienie). Polega ona na ujciu w jedn cao skadniow treci przeciwstawnych. Antyteza jest bardzo lubiana przez twrcw tytuw prasowych czy sloganw reklamowych, np.: Taki may, a jaki wielki; Wielki samochd dla maego biznesu slogany reklamujce samochody; Twj wybr nasz kredyt slogany reklamujce usugi bankowe. 3.3. Figury myli Specyficzny status wrd figur stylistycznych maj rodki okrelane tradycyjnie przez retoryk jako figury myli. S to pewne konstrukcje semantyczne porzdkujce przekazywane przez nadawc myli pod wzgldem kompozycyjnym, estetycznym czy ekspresywnym. Nale do nich m.in.: apostrofa, aitiologia, pytanie retoryczne, porwnanie, niedopowiedzenie, ironia. Apostrofa to bezporedni zwrot do suchacza lub czytelnika, do spersonifikowanej idei. Celem jej zastosowania jest wywoanie na odbiorcy wraenia, zjednanie jego przychylnoci. Zdanie pytajne moe suy w tekcie rnym celom stylistycznym: ekspresji emocji nadawcy lub te oddziaywaniu na uczucia i przekonania odbiorcy. Moe sta si wyrazem obaw, ironii piszcego (mwicego) lub te pobudza czytelnika (suchacza): zaprasza do swego rodzaju dialogu z autorem, np.: Po co podrujemy? Dlaczego lubimy podrowa? Wydaje si, e to niemdre pytanie, bo kady wie, dlaczego i po co. Jest jednakowo wiele rzeczy, ktre wydaj si oczywiste, a po zastanowieniu takimi by przestaj. Czy podrowanie jest to zachowanie instynktem wiedzione i co miaby to by za instynkt? Czy doznajemy satysfakcji std, e dowiadczamy czego, co jest po prostu nowe, e nowo jako taka nas przyciga? A jeli tak jest, czy nie jest to dziwne zadowolenie?(L. Koakowski) Zadawanie pyta, a nastpnie odpowiadanie na nie (tzw. aitiologia ), moe by praktyk z powodzeniem stosowan w konstruowaniu przemwie, wykadw, prezentacji itp.:

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

12

prelegent formuuje problem w postaci zdania pytanego, a nastpnie omawia go, odpowiadajc na pytanie. Seria aitiologii bywa take osi konstrukcyjn artykuw prasowych, np.: Skoro nie mona walczy z kadym, bijmy si przynajmniej o nasze dzieci. Czy to je ochroni? Zapewne nie, bo przecie jest Internet, telewizja. Nie znaczy to, e musimy uatwia zadanie tym, ktrzy na deprawacji modego pokolenia chc zarobi Czy takie zakazy stwarzaj niebezpieczestwo, e zaraz kilku najgorliwszych rozszerzy ograniczenia cenzury obyczajowej na krytyk posw, radnych czy prezydentw? Niebezpieczestwo jest ogromne, atwo tu wskaza niektrych posw. Co wtedy? Nie pozostaje nam nic innego, jak rzuci si do walki z tymi cenzorami. (na podstawie: Nowy Dzie, 9 lutego 2006, s. 2) Typem wypowiedze pytajnych, szczeglnie przydatnym w ksztatowaniu stylu tekstu, mog by pytania retoryczne (erotezy): wypowiedzi majce form pytania, w rzeczywistoci jednak niewyraajce intencji pytanej (np. Czy suba ojczynie nie jest obywatelskim obowizkiem?). Forma pytania ukrywa kategoryczno przekazanego w ten sposb sdu (Suba ojczynie jest obywatelskim obowizkiem). Pytania retoryczne mog z powodzeniem peni w duszych wypowiedziach funkcj wnioskw lub argumentw, silnie zabarwionych emocjonalnie, a przez to majcych o wiele wiksz moc sprawcz, ni znaczeniowo podobne wypowiedzi oznajmujce. Dlatego wanie mona je zaleci mwcom i dyskutantom jako skuteczn bro w odpieraniu atakw przeciwnika. Porwnania to takie zestawienia wyrazw, ktre podkrelaj waciwoci wsplne rnym zjawiskom. W zestawieniach takich stosuje si czniki: jak, jakby, niby, niczym, na ksztat (w tzw. porwnaniu homeryckim czon porwnujcy jest szczeglnie rozbudowany). Porwnania czyni teksty bardziej obrazowymi. Wydaj si szczeglnie wane dla stylu indywidualnego, gdy s oryginalne i dobrze dobrane.. Polszczyzna dysponuje wieloma skonwencjonalizowanymi porwnaniami, np. biay jak nieg, zy jak osa, uparty jak kozio. Niedopowiedzenie polega na sugerowaniu, e jaka myl zostaa opuszczona. Istnieje wiele jzykowych sposobw wprowadzania niedopowiedzenia, jak zawieszenie gosu ( w tekcie pisanym trzykropek) czy konwencjonalne formuy w rodzaju: spumy na to zason milczenia. Zoon figur myli jest ironia. Mwimy o niej wtedy, gdy sens tekstu wypowiedziany wprost jest sprzeczny z sensem waciwym, zgodnym z intencj mwicego. Kiedy na przykad nazywamy kogo brzydkiego piknym, nudziarza uroczym czowiekiem, a wroga przyjacielem, to pod tymi z pozoru pozytywnymi ocenami ukrywa si aluzyjnie, ale jake jadowicie wyraone, wartociowanie negatywne. Mona je jednak odczyta tylko przez spostrzeenie, e znaczenie dosowne wyrazw nie pasuje do okolicznoci ich uycia.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

13

3.4. Stylistyczna warto neologizmw i form fleksyjnych Szczeglnie w tekstach, ktre pretenduj do miana twrczych (np. w felietonach, w tekstach reklamowych) warto nie rezygnowa eksperymentw sowotwrczych. Tworz one owiem oryginalny klimat tekstu, nadaj mu pitno indywidualne, oywiaj wypowied. Jako przykady takich ciekawych innowacji, niech posu neologizmy: Kiedy podkcalimy si. Kiedy si jeszcze na znacznie odleglejszym brzegu dokcimy (Andrzej Drawicz). Na wasnych obciachach warto si uczy. Trzeba si odobciachawia (Marcin Prokop). Niepowtarzalny klimat lektury tworz wakowiczowskie: leniuszydo, poznawado, wstrtus, odrastaki, obraponogi, pokoloska si, sidka. Spord form sowotwrczych nauka o stylu bada przede wszystkim augmentativa (zgrubienia), deminutiwa (zdrobnienia), hipokoristika (spieszczenia). Te ostatnie peni funkcj ekspresywno-impresywn. Cennym rdem twrczych pomysw jzykowych, wykorzystywanych w budowaniu figur stylistycznych nie tylko w poezji, ale take na przykad w reklamie, w tekstach prasowych (w szczeglnoci w tytuach) jest zestawianie sw podobnie brzmicych w celu ujawnienia ukrytych zalenoci midzy nazwanymi przez sowa zjawiskami (paronomazja). Wyrazy o bardzo podobnym brzmieniu, rnice si zaledwie jedn, dwoma goskami, czasem ich kolejnoci, majce jednak zupenie inn etymologi i znaczenie (np. krykiet krokiet ) to paronimy. Warto stylistyczn mog zyskiwa w tekcie take formy gramatyczne. Tak na przykad strona czynna czasownika jest ukierunkowana na wykonawc czynnoci, bierna za uwypukla przedmiot czynnoci. Konstrukcje czynne uwydatniaj zatem dynamik akcji lub opisu sytuacji. W stronie biernej nadaj wypowiedzi charakter bardziej obiektywny, statyczny. Zastosowanie form praesens historicum i futurum historicum oywia, przyblia akcj, ktra toczya si w przeszoci. Zastosowanie 1.os.l. mn. czasownikw (np. wiemy, e; wierzymy e itp.) powoduje zawaszczanie wiata przekona odbiorcy, gdy w deklaracj przekona wcza si w ten sposb nie tylko nadawc, ale i odbiorc. Pierwsza osoba l.poj z kolei w tekstach retorycznych (np. przemwieniach czy kazaniach) sprzyja nawizaniu bezporedniego kontaktu ze suchaczem, ksztatuje poczucie bliskoci z nim i wsplnoty. Daje wraenie wsplbraterstwa i solidarnoci.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

14

3.5. Fonetyczne rodki stylistyczne W wypowiedziach nieliterackich dwiki mowy i elementy prozodyczne s wycznie tworzywem, z ktrego zbudowane s nasze komunikaty. W tekstach artystycznych mog zyskiwa autonomi, by odbierane jak swego rodzaju muzyka poeci czsto staraj si wyeksponowa warstw brzmieniow tekstu, wydoby z niej walory estetyczne. Harmonijny i celowy dobr i nagromadzenie w wypowiedzi elementw brzmieniowych nosi nazw eufonii. Moe by ona realizowana rozmaitymi sposobami, np. przez nagromadzenie pewnych gosek i unikanie innych, przez komponowanie grup goskowych, wykorzystanie akcentu i intonacji, rymu i rytmu. 3.5.1. Dwiki mowy w funkcji stylistycznej Instrumentacja goskowa to takie nagromadzenie i dobr wyrazw, e pewne goski powtarzaj si z wiksz ni przecitna czstotliwoci, w bliskim ssiedztwie lub porzdku jej przejawem mog by rnego typu rymy lub aliteracja. Aliteracja (harmonia goskowa) jest nagromadzeniem lub powtarzaniem okrelonych gosek lub grup gosek. Zastosowanie aliteracji moe suy doranej ekspresji, wytworzeniu nastroju, utrzymaniu tonacji muzycznej utworu, by przejawem zabawy poetyckiej lub popisem warsztatowego kunsztu, np.:
Od serdecznego afektu to koo, Ochotnie tocz ku tobie wesoo, Ode mnie pokon eby oddawao, O zdrowie proszc, tego winszowao. Okae tedy askawe twe oko, Obejrzyj onym chci me szyroko Osobie, co twej susznie naleao. Jakub Teodor Trembecki, Koo

Czasem takie uksztatowanie brzmieniowej warstwy wypowiedzi ma suy oddaniu zjawisk dwikowych spoza jzyka, np. odgosw przyrody (w opisie wiatru moe to by nagromadzenie gosek szczelinowych: [sz], [s] ), np.:
tych kijanek tych praczek u potoczka kujawiak kujawiaczek siwe oczko pij bura burza od boru i jak br dudni piorun rzucili na wod zocisty kij pogryz deszcz widnokrgi niedobry pies w glinie zburzy krople rude mokra wie wieczna wie takie dno zielonego wiata Jzef Czechowicz, ze wsi (fragment)

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

15

Sam jzyk dostarcza gotowych onomatopej w postaci tzw. wyrazw dwikonaladowczych, np.: kuka, miaucze, kukuryku. W tekstach uytkowych: monotonne, przypadkowe powtarzanie tych samych gosek jest grzechem stylistycznym, np.: *Tak gona nasza dawna sawa bya. *W naszych stosunkach od wszystkich towarzyskich uciech si uchylamy.
* Lecz

kt moe y bez yczliwoci przyjaci?

3.5.2. Prozodyczne elementy stylu Czynniki prozodyczne stanowi tworzywo wykorzystywane szczeglnie w tekstach poetyckich w celach eufonicznych. Liryka jako rodzaj literacki, cho dzisiaj jest sztuk sowa, genetycznie ma w cisy zwizek z muzyk. Najdawniejsze antyczne teksty liryczne byy wykonywane z towarzyszeniem fletu, a jeszcze w epoce redniowiecza i renesansu w znacznym stopniu byy zwizane z muzyk. Tymi genetycznymi zwizkami z muzyk mona wytumaczy rol rytmu w tekstach lirycznych. Rytm to wyranie odczuwalna powtarzalno pewnych jednostek. Podstawow jednostk takiej powtarzalnoci w tekcie poetyckim jest wers. Na podstawie rnic w sposobie jego uksztatowania poetyka wyrnia rne systemy wersyfikacyjne. Najstarszy polski system wersyfikacyjny opiera si na powtarzalnoci zda lub innych caostek skadniowych. Ze wzgldu na rol skadni i intonacji w konstrukcji wersu nazywa si go intonacyjno-zdaniowym. Chrystus z martwych wsta je, Ludu przykad da je E nam z martwych wstaci, Z Bogiem krolewaci. *** pie XIV - wieczna W dobie renesansu, zosta on zastpiony przez system sylabiczny, oparty na identycznej liczbie sylab w kadym wersie (takiego systemu wersyfikacyjnego uywa np. Kochanowski). W zalenoci od liczby sylab w wersie wyrnia si na przykad dziesiciozgoskowiec, jedenastozgoskowiec, dwunastozgoskowiec, trzynastozgoskowiec . Obok wiersza sylabicznego powsta system wersyfikacyjny, oparty na rwnej iloci sylab oraz rwnomiernie rozoonym akcencie. Nazywa si go sylabotonicznym. Podstawow miara sylabotonizmu jest stopa stale powtarzajcy si ukad sylab nieakcentowanych i

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

16

akcentowanej. Do najczciej uywanych stp nale: trochej o ukadzie -; amfibrach o ukadzie --; jamb o ukadzie -; daktyl o ukadzie - . Poeci I poowy XX wieku chtnie wykorzystywali system toniczny, tj. oparty na identycznej liczbie zestrojw akcentowych (w kadym wersie jest tyle samo sylab akcentowanych, lecz nie s one rozmieszczone w identyczny sposb). Najkrtszym rozmiarem wersu tonicznego jest dwuzestrojowiec, najduszym szeciozestrojowiec. Konstrukcja wersu w poezji wspczesnej opiera si przede wszystkim na ekspresywnych ukadach intonacyjnych jest to tzw. wiersz wolny. Wanym elementem rytmizacyjnym s rymy. Rym to powtrzenie jednakowych lub zblionych ukadw brzmieniowych w zakoczeniach wyrazw zajmujcych okrelon pozycj w wersie, np. na kocu. Rym nie jest elementem niezbdnym w poezji. Istniej wiersze bezrymowe, tzw. biae wiersze. Rodzaj rymu uwarunkowany jest przez takie czynniki, jak: obszar wspdwicznoci, zwizek z akcentem, a take stopie dokadnoci. Ukad rymw ksztatowany jest przez miejsce rymw i sposb ich powizania. Rymy mog zespalaja dwa wersy (tzw. zewntrzne) lub wyrazy w obrbie jednego wersu (tzw. rymy wewntrzne). Rym moe czy ssiadujce ze sob wersy lub oddalone. Ze wzgldu na to wyrznia si 3 zasadnicze ukady rymowe: Rymy ssiadujce: A A B B Rymy krzyowe: A B A B Rymy okalajce: A B B A

Za wyraz najdoskonalszego kunsztu poetyckiego uchodzi tzw. rym cisy (dokadny), gdy tosamo dwikowa obejmuje wszystkie goski, poczynajc od akcentowanej samogoski, np. [br-oni t-oni]. W wypadku rymw przyblionych mona mwi raczej o podobiestwie brzmieniowym, a nie tosamoci. Szczeglnym typem wspbrzmienia s asonanse i konsonanse. Asonans polega na tosamoci samogosek (np. kOniE osie, . pOwrz- gOtw). Konsonans jest zwizany z identycznoci spgosek (np. WRG Warg, . DReSZCZe- SZCZoDRy).

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

17

Gdy wspbrzmienie wynika z powtrzenia kocwek fleksyjnych odmiany czasownikowej, przymiotnikowej czy rzeczownikowej, (np.. su zburz; mdrego zielonego) to taki rym nazywa si gramatycznym. Szczeglny wpyw na rytmizacj tekstu poetyckiego poprzez rym ma stabilno akcentu w klauzuli, czyli w zakoczeniu wersu. Naturalne dla polskiego systemu akcentowego (akcent na przedostatniej sylabie) jest to, by wspbrzmice w wierszu fragmenty wyrazw obejmoway ptorej ostatniej sylaby w wyrazie z akcentowan przedostatni sylab jest to tzw. rym eski, np. mara kara; sokoy - popioy. Rzadziej w polskiej poezji wystpuje tzw. rym mski z przyciskiem na ostatniej sylabie w wersie, np. ton szron, rok- tok. Elementem rytmizacyjnym bywa podzia wiersza na strofy (inaczej zwrotki). Wiersze stroficzne istniej w opozycji do stychicznych, a wic bez podziau na zwrotki. Strofa pod wzgldem budowy stanowi pewn cao nie musi jednak by caoci skadniow ani treciow wszak zdarza si, e dokoczenie zdania z ostatniego wersu jednej strofy znajduje si w pierwszym wersie drugiej strofy. Wrd wielu typw strof najczciej stosowane to: tercyna strofa trjwersowa o staym ukadzie rymw: aba, bcb, cdc; oktawa strofa omiowersowa jedenastozgoskowa o ukadzie rymw: abababcc; sestyna (sekstyna) szeciowersowa jedenastozgoskowa o ukadzie rymw: ababcc; dystych to strofa dwuwersowa o ukadzie rymw aa, bb, cc. Za najkunsztowniejszy rodzaj strofy uchodzi sonet, ktry przeksztaci si w osobny gatunek liryczny. Narodzi si we Woszech w redniowieczu. Dzi wyrnia si dwie jego odmiany: sonet woski (rozwinity przez Dantego i Petrark) skada si on z 14 wersw zgrupowanych w 2 czterowierszach i 2 tercynach o ukadzie rymw: abba abba cdc dcd, przy czym dwm czonom 8 wersowemu i 6- wersowemu odpowiadaj pewne caoci tematyczne; sonet francuski, w ktrym miejsce kocowych tercyn zajy dystych i czterowiersz o ukadzie rymowym cc dee lub cddc ee. LITERATURA B. Crzstowska, S. Wysouch, 1978, Poetyka stosowana, Warszawa D. Kopertowska, 1992, Analiza stylistyczno-jzykowa tekstu, Kielce M.R. Mayenowa, 1963, O sztuce czytania wierszy, Warszawa A. Piotrowicz, 1991, Typy regionalizmw leksykalnych, Pozna

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1B)

18

T. Skubalanka, 2001, Podstawy analizy stylistycznej. Rozwaania o metodzie, Lublin T. Skubalanka, 1976, Zaoenia analizy stylistycznej, w: Problemy metodologiczne wspczesnego literaturoznawstwa, red. H. Markiewicz, J. Sawiski, Krakw A. Wierzbicka, P. Wierzbicki, 1970, Praktyczna stylistyka, Warszawa