D.

Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

Styl. Stylistyka dawniej i dzi.

Pojcie stylu. Przyblienie. Polski wyraz styl jest adaptacj aciskiego rzeczownika stilus, oznaczajcego pierwotnie rylec, sucy do pisania na drewnianych tabliczkach, pokrytych woskiem. Ju jednak w staroytnoci sowo stilus zyskao inny sens, znany take dzisiejszej polszczynie: sposb jzykowego uksztatowania tekstu pisanego lub mwionego. Od XVIII w. poczwszy, a do wspczesnoci, uywa si pojcia styl rwnie w znaczeniu szerszym, z odniesieniem do zespou cech waciwych filmowym, teatralnym itp.). Wiek XX zakres pojcia styl rozszerzy jeszcze bardziej, obejmujc nim wszelkie wytwory i zachowania czowieka (mwimy dzi o stylu pracy, bycia, mylenia, gry, jazdy samochodem, ubierania si, witowania itp.). Rzecz jasna, e dyscyplin filologiczn, jak jest stylistyka, interesuje styl rozumiany wziej jako, mwic najoglniej sposb wysawiania si waciwy: pisarzowi, pojedynczemu tekstowi, epoce czy prdowi literackiemu lub zwizany z okrelon sytuacj mwienia, typem odbiorcy; wicy si z przekazem okrelonych treci i wartoci. Specyfika tak oglnie rozumianego stylu zwizana jest zawsze z wyborem spord ogu dostpnych wyrazw, form sowotwrczych i fleksyjnych, konstrukcji skadniowych, a take prozodyjnych i rytmizacyjnych elementw majcych okrelon warto stylistyczn (a wic nioscych np. nacechowanie kolokwialne, oficjalne, uczuciowe itp.).Taki wybr jest w praktyce podyktowany rnymi czynnikami: z jednej strony indywidualn skonnoci nadawcy tekstu i jego deniem do oryginalnoci, z drugiej z koniecznoci dostosowania wypowiedzi do wymaga sytuacji komunikacyjnej, czy gatunkowej. W zwyczajw jzykowych waciwych epoce, konwencji literackiej metodologii badawczej. 1. 2. Korzenie stylistyki: staroytna poetyka i retoryka, ars predicandi, ars dictaminis Jednym z przekona, ktre towarzyszy od najdawniejszych czasw badaczom stylu, jest zaoenie, e pisaniem i mwieniem rzdz niepodwaalne reguy. W staroytnoci zaowocowao ono przede wszystkim powstawaniem z jednej strony poetyk normatywnych z drugiej zespoem skodyfikowanych refleksji retorycznych. Wrd praktykw i rnym sztukom (mwimy o stylach architektonicznych, stylach w muzyce i tacu, stylu malarskim,

teoriach wspczesnej stylistyki rozumienie pojcia styl uzalenione jest od przyjtej

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

kodyfikatorw poetyki oraz retoryki, majcych niewtpliwy wpyw na ksztat dzisiejszej teorii stylistycznej mona wymieni m.in.: Demostenesa, Gorgiasza, Sokratesa, Arystotelesa, Cycerona, Kwintyliana. Poetyki normatywne (np. Poetyka Arystotelesa) byy specyficznymi zbiorami porad dotyczcych tego, jak pisa, jakich rodkw jzykowych uywa. Antyczne podrczniki retoryki (np. Ksztacenie mwcy Kwintyliana) gromadziy z kolei zalecenia dla mwcw. Wskazwki zawarte w obu typach rde odnosiy si wprawdzie tylko do pewnego wycinka dziaalnoci jzykowej czowieka: do tekstw artystycznych, a wic zaspokajajcych przede wszystkim czytelnicz potrzeb pikna, lub do tekstw wygaszanych publicznie o dominujcej funkcji perswazyjnej. Wiele jednak zalece antycznych pisarzy i teoretykw sztuki krasomwczej, niemao take kategorii stylistycznych, wypracowanych na gruncie staroytnej poetyki i retoryki, nie traci na swej aktualnoci i do dzi jest stosowanych zarwno w teoretycznych, jak i praktycznych opracowaniach z zakresu stylistyki. Staroytne rdo w teorii trzech stylw maj na przykad do dzi uywane pojcia stylu wysokiego i stylu niskiego. Takie, czsto dzi eksponowane, cechy dobrego wysowienia, jak: poprawno, jasno, stosowno s kategoriami oceny stylu sigajcymi czasw Antyku. Take nierzadkie obecnie normatywne podejcie do stylu (widoczne w poradnikach jzykowych, zawierajcych wskazwki, jak pisa, jak publicznie przemawia) ma swj rodowd staroytny. Dyscyplinami najdawniejszej retoryki majcymi wany udzia w powstaniu zrbw kategorii opisowych w stylistyce s: elocutio dziedzina gromadzca zasady jzykowego opracowania mowy: wyboru i przeksztacania sw, w tym przede wszystkim repertuaru tropw i figur stylistycznych, okresw retorycznych (a wic konstrukcji skadniowych) oraz dispositio dyscyplina retoryczna zajmujca si reguami komponowania tekstu. Ze swej natury stylistyczne zalecenia pisarzy i retorw antycznych znalazy rozwinicie w pniejszych epokach, przede wszystkim w obrbie rozwijajcej si od IV w. ars predicandi, czyli sztuki goszenia kaza (jej podwaliny s obecne w V rozdziale dziea w. Augustyna De doctrina christiana ) oraz na gruncie ars dictaminis, czyli sztuki pisania listw poczwszy od pnorzymskiej tradycji epistolograficznej i redniowiecznej sztuki pisania dokumentw oficjalnych (por. Albericus z Monte Cassino, Hugo z Bolonii). Za dopenienie uj zagadnie stylistycznych podejmowanych jeszcze poza samodzieln dyscyplin nazywan stylistyk, mona uzna klasycystyczne prby

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

formuowania przepisw w nowoytnych poetykach normatywnych, dokonywane na przykad. przez Giulia Cezarego Scaligera (w Poetices libri septem 1561), Nicolasa Boileau (w Sztuce poetyckiej 1674) czy na gruncie polskim przez Macieja Kazimierza Sarbiewskiego ( w De perfecta poesi wyd. w polskim przekadzie O poezji doskonaej, 1954 oraz w Praecepta poetica wyd. w polskim przekadzie Wykady z poetyki, 1958) czy autora Sztuki rymotwrczej (1788) Franciszka Dmochowskiego. 1. 3. Stylistyka narodziny samodzielnej dyscypliny bada filologicznych. Stylistyka w ujciu Ch. Ballyego. Pierwsze szkoy stylistyki. Stylistyka, jako samodzielna dyscyplina naukowa z wasnymi aparatem terminologicznym i metodami badawczymi, zacza si wyodrbnia na przeomie XIX/XX w. Zrodzia si w klimacie naukowym strukturalizmu. Nowoczesnych podstaw teoretycznych do bada stylistycznych dostarczy ucze Ferdynanda de Saussurea, profesor uniwersytetu w Genewie Charles Bally (1865-1947). Jego dwie rozprawy: Precis de stylististique (1905 r.) oraz Trait de stylistique franaise (1909 r.), pozwalaj uzna ich autora za ojca nowoytnej stylistyki. Podstaw teoretyczn dla stylistyki w ujciu Ch. Ballyego stanowi gwna antynomia strukturalizmu: langue parole (jzyk mwienie). Take podstawowe kategorie opisowe rozwijanej przez Ballyego stylistyki zaczerpnite s ze strukturalizmu. Nale do nich: system, wariant, warto, funkcja. Styl wedug szwajcarskiego jzykoznawcy to zesp nacechowanych ekspresywnie jednostek jzyka (Bally posuguje si pojciem barwy emocjonalnej) realizowanych na paszczynie tekstu. Styl utosamiany jest zatem pocztkowo wycznie z wyraaniem emocjonalnoci i traktowany jest jako system, stanowicy dopenienie kodu jzykowego. Styl opiera si na zjawisku wariancji fakultatywnej (na wyborze spord dostpnych rodkw synonimicznych). Zadaniem stylistyki jest wedug uczonego: opis systemu stylistycznego danego jzyka (identyfikacja waciwych mu rodkw ekspresywnych oraz ich klasyfikacja) w sposb wolny od oceny estetycznej, za pomoc lubianej przez strukturalistw metody opozycji oraz analiza sposobw wyraania na paszczynie mwienia (parole), a przede wszystkim odpowied na pytanie, jaki uytek robi mwicy z dostpnych mu rodkw jzykowych.

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

Badania stylistyczne szybko rozwijaj si w I po. XX w. Pocztkowo w duchu strukturalistycznym koncentruj si przede wszystkim na poszukiwaniu wykadnikw formalnych stylu i okrelaniu ich funkcji. Orientacja formalna w badaniach stylistycznych zaowocowaa powstaniem pierwszych formalnych szk stylistyki: w latach 30. szkoy stylistyki w obrbie Praskiej Szkoy Strukturalnej (tworzyli j: B. Havranek, V. Mathesius, R. Jakobson), podejmujcej przede wszystkim kwesti opisu systemu stylistycznego danego jzyka; w latach 1916-1930 Rosyjskiej Szkoy Formalnej (tworzyli j: W. Szkowski, W. yrmunski, J. Tynianow, B. Eichenbaum, W. Winogradow) rozwijajcej analiz sposobw wyraania na paszczynie parole, w szczeglnoci w tekcie literackim, traktowanym jako konstrukcja, ktrej poszczeglne elementy poczone s wzajemnymi dynamicznymi zwizkami. W polskiej stylistyce do tej tradycji badawczej nawizywali tacy badacze stylu, jak K. Budzik (por. K.Budzyk 1946, K.Budzyk 1966) czy M. Kridl (por. M. Kridl, 1936). 1. 4. Rne rozumienia terminu styl w teoriach stylistycznych Fundamentalna dla stylistyki kategoria opisowa, jak jest styl, zyskuje w rnych ujciach badawczych rn definicj. Poniej dokonujemy krtkiej prezentacji najwaniejszych z nich: od najdawniejszego ujcia indywidualistycznego, poprzez funkcjonalne, tekstologiczne, pragmatyczne, a do semiotyczno-kulturowego. 1.5.1. Indywidualistyczne ujcie stylu Ju Cyceron pisa o stylu jako sposobie wyraania waciwym pisarzowi. Twrcy romantyczni z kolei, rezygnujc w swej twrczoci z idei mimesis, uwaali swoje teksty za ekspresj indywidualnego geniuszu autora. Echa takiego rozumienia stylu legy w XX w. u podstaw powstaej na gruncie literaturoznawstwa niemieckiego tzw. neoidealistycznej koncepcji stylu. Jej lady mona odnale w pracach wyznawcw tezy: ile indywiduw, tyle stylw: K. Vosslera i L. Spitzera. Traktowali oni styl jako form twrczej ekspresji jednostki, pewien uchwytny tylko intuicyjnie wymiar tekstu. W polskiej stylistyce indywidualistyczne ujcie stylu waciwe jest pracom: S. Wdkiewicza, J. Rozwadowskiego czy Z. empickiego. 1.5.2. Funkcjonalne ujcie stylu

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

Rozumienie stylu jako bytu ponadindywialnego, spoecznego, powstaego wskutek trwaych tendencji wyboru ze wzgldu na funkcj rodkw jzykowych, ma swoj tradycj, sigajc bada Praskiej Szkoy Strukturalnej. To ona wprowadzia do stylistyki pojcia typowoci i funkcji, a take odmian funkcjonalnych. Sprowadzia badania stylu do poszukiwania formalnych jego wyznacznikw. W klimacie funkcjonalnego podejcia do stylu wyrs uywany do dzi polski podrcznik akademicki H. Kurkowskiej i S. Skorupki Stylistyka polska: zarys (wydany w 1959 r., uzupeniony o wybr najnowszej literatury przez S.Gajd w 2001 r.) 1.5.3. Tekstologiczne ujcie stylu Tradycyjna, funkcjonalna charakterystyka stylowa obejmowaa sownictwo i gramatyk. Pod wpywem rozwijajcych si od lat 70. bada tekstologicznych stylistyka zmodyfikowaa swoje podejcie wskolingwistyczne. Nieocenion rol w tym zakresie na gruncie stylistyki polskiej odegray M.R. Mayenowa oraz T. Dobrzyska. Za ich przyczyn jako skadniki stylu zaczto traktowa take: rodki wizi tekstowej (spjnoci), syntaktyk ponadzdaniow (jak zdanie przeksztaca si w element wypowiedzi); tektonik tekstu (np. budowa akapitu, rola i miejsce cytat, przytoczenia); architektonik tekstu (np. narracja, dialog, opis); delimitacj tekstu (w jaki sposb wypowied wyodrbnia si z potoku mowy); gatunki . 1.5.4. Pragmatyczne ujcie stylu Od lat 70 .i 80. w wielu dziedzinach filologicznych popularna staa si myl, rodem z Austinowskiej teorii aktw mowy, o jzyku jako narzdziu dziaania. Towarzyszyo temu rozszerzenie zakresu bada jzykowych z tekstw pisanych na teksty uytkowe i mwione. I stylistyka ulega fascynacji takim podejciem sprbowaa spoytkowa pojcie aktu mowy przez skoncentrowanie swoich bada na wzorcu dziaania przyja, e styl stanowi aspekt tego dziaania. Stopniowo zacza odchodzi od badania tekstw-wytworw, a zaja si badaniem tekstw-zdarze komunikacyjnych. Odtd coraz czstsz praktyk stao si wprowadzanie do definicji poszczeglnych stylw okolicznoci tworzenia danego typu tekstw (kategorii nadawcy, odbiorcy, typowych intencji). Na drugi plan zeszy wyznaczniki formalne. Pojcie wyboru, tak wane dla wyodrbnienia stylu, odniesione zostaje teraz nie tylko do alternatyw ju istniejcych, skonwencjonalizowanych, lecz zwizane jest

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

poszukiwaniem przez nadawc nowych rozwiza, jeli zasb alternatyw w tradycyjnym polu okazuje si w stosunku do intencji mwicego zbyt wedug niego ograniczony, niewystarczajcy. Zdaniem zwolennikw pragmatycznej teorii stylu tekst i jego poszczeglne elementy zyskuj warto stylistyczn dopiero w kontekcie na tle sytuacji komunikacyjnej. (np. zdanie Co za dziecko staje si nonikiem ironii tylko wtedy, gdy zostaje uyte w odniesieniu do osoby dorosej; odczytanie za, e niesie nacechowanie ekspresywne pozytywne moliwe jest tylko po uwzgldnieniu caej makrosytuacji np. gdy wypowied pada po jakim zachowaniu dziecka budzcym podziw). 1.5.5. Semiotyczno-kulturowe ujcie stylu W ostatnich latach pod wpywem z jednej strony dawniejszych bada etnolingwistycznych (por. E. Sapir, B. L. Whorf ), z drugiej kognitywizmu (por. E. Rosch, R. Langacker, G. Lakoff), akcentujcych zwizek jzyka z kultur oraz rol jzyka w procesach poznawczych czowieka, pojawiaj si w stylistyce tendencje do traktowania stylu jako ponadtekstowej struktury znakowej, gdzie uporzdkowany system wartoci uzyskuje eksponenty jzykowe nalece do rnych poziomw jzyka: fonologicznego, morfologicznego, skadniowego, leksykalnego. I tak stylowi potocznemu waciwy jest naiwny realizm, praktyczna racjonalno, postawa zdroworozsdkowa, respektujca realia codziennego ycia. Stylowi naukowemu odpowiada zaoenie obiektywnego istnienia wiata i penej jego poznawalnoci na drodze empirycznej. Styl urzdowy za akcentuje formalne aspekty relacji midzyludzkich. Szczeglnym zainteresowaniem badawczym cieszy si w tym podejciu do stylu styl potoczny traktowany jako centrum stylowe, fundament i gwna odmiana kadego jzyka oraz jak to nazywa J. Bartmiski (por. J. Bartmiski, 1981) baza derywacyjna (ac. derivare wyprowadza od czego) dla innych stylw, ktre funkcjonuj w jego tle i mog by eksplikowane za jego pomoc (mwic po prostu, mwic swoimi sowami, mwic najprociej). W polskiej stylistyce zwolennikiem takiego semiotyczno-kulturowego ujcia stylu s badacze lubelskiej szkoy stylistyki: wspomniany ju J. Bartmiski oraz R.Tokarski i A. Pajdziska. 1.6. Metody badawcze stylistyki

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

Stylistyka jest dzi dyscyplin filologiczn, ktra wypracowaa wasny warsztat badawczy. Posuguje si waciwymi sobie metodami: od metod strukturalno-funkcjonalnych i metod stylistycznej semantyki jzykoznawczej, a do metod gramatyki stylistycznej, statystyki i teorii tekstu. Omwmy je pokrtce. Wypada zacz jednak o d stwierdzenia, e analiza stylistyczna to nie to samo, co analiza filologiczna. Celem tej ostatniej jest egzegeza i interpretacja tekstu. Powizana jest ona z wieloma czynnikami zewntrznym wobec tekstu( autorem, okolicznociami powstania tekstu i innymi uwarunkowaniami) lub oparta jest na swego rodzaju analizie historyczno-jzykowej, pozwalajcej zmniejszy dystans midzy czytelnikiem a tekstem: chodzi wic o objanienie wyrazw, konstrukcji gramatycznych, zasad konstrukcyjnych waciwych tekstowi (por. np. K. Dugosz-Kurczabowa, 1996, 2003). Metody strukturalno-funkcjonalne stylistyki skoncentrowane s na poszukiwaniu formalnych wyznacznikw stylu oraz na opisie ich funkcji. Tekst traktowany jest jako konstrukcja, w ktrej elementy znajduj si we wzajemnych dynamicznych zwizkach. Metody stylistycznej semantyki jzykoznawczej ograniczaj badaczy do obszaru sownictwa. Wyzyskuj oni teorie semantyczne, np. teori pola wyrazowego, semantyki kognitywnej (por.. E. Tabakowska 1998; R. Tokarski, 1990, E. Kwiatkowska 1999), itp. do badania ekspresywnoci poetyckiej lub waciwoci stylistycznych tekstu uytkowego. Metody odwoujce si do teorii semantycznych stosuj na przykad w opisie stylu Cypriana Kamila Norwida autorzy skupieni wok Pracowni Sownika Jzyka Cypriana Kamila Norwida na Uniwersytecie Warszawskim (por. np. J. Puzynina,1990 ) lub w Orodku Prasoznawczym w Krakowie (por. np. W. Pisarek, 1967 ). Najpeniejszy wykad dotyczcy metod gramatyki stylistycznej czytelnik znajdzie w ksice T. Skubalanki Wprowadzenie do gramatyki stylistycznej. Przykady analiz stylistycznych z ich zastosowaniem obecne s na przykad w opracowaniach zbiorowych: Studia nad skadni polszczyzny mwionej, pod red. S. Grabiasa, J.Mazura i K.Pisarkowej oraz w opracowaniu pod redakcj T. Skubalanki Stylistyczna akomodacja systemu gramatycznego. Gramatyka stylistyczna jest komplementarna wobec stylistyki leksykalnej. Ujmuje tekst w perspektywie procesu (operatywnym narzdziem opisu jest tym ujciu pojcie procesu stylotwrczego), a nie produktu. Wan kategori opisu stosowan w tej orientacji metodologicznej jest pojcie akomodacji stylistycznej. Warto stylistyczna bywa bowiem z jednej strony utrwalonym komponentem znaczenia jednostek jzykowych, z drugiej jednak jednostki jzykowe mog t warto zdobywa dopiero w kontekcie. Zjawiska gramatyczne

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

czsto nie dysponuj prymarnym nacechowaniem stylowym. Przedmiotem zainteresowania badaczy tej orientacji w stylistyce s wanie sposoby nabywania przez elementy jzykowe wartoci stylistycznej, czyli mechanizmy akomodacji stylistycznej. W procesie komunikacji akomodacja moe by oparta na selekcji i odwzorowaniu (wyzyskaniu prymarnego nacechowania) albo ( i to dla tej szkoy uprawiania stylistyki bardziej interesujce) polega na zmianie (intensyfikacji, redundancji, substytucji, kontaminacji) struktur jzykowych (np. rozszerzenie zakresu stosowania form woacza w poezji M. Biaoszewskiego.: widelcze, szafo!). Metody gramatyki stylistycznej okazuj si przydatne w analizach stylistycznych zarwno tekstw artystycznych (por. S. Mikoajczak 1983, M. lsarska, 1995), jak i uytkowych: oficjalnych (por. Z. Kurzowa 1991) oraz potocznych (por. T. Skubalanka, 1978). Poczwszy od lat 50. stylistyka wykorzystuje w badaniach statystyk (por. M. R. Mayenowa, 1968). Owocuje to powstawaniem analiz stylistycznych rnego typu tekstw: od artystycznych (por.J. Sambor, 1969), po uytkowe (por. M. Zarbina, 1985, W. Pisarek, 1972), dokonywanych w oparciu o syntez danych liczbowych. Efektem zastosowania metod statystycznych w stylistyce s powstajce listy rankingowe, rejestrujce frekwencj wyrazw w zrnicowanych stylistycznie tekstach (por. I. Kurcz, Lewicki, J. Sambor, J.Woronczak, 1990) oraz poszukiwania w tekstach sw-kluczy (por. K. Wyka 1962, E.Stachurski, 1998, ). Nie chodzi przy tym o sowa dla tekstu wane z powodw znaczeniowych, ale czste (twrc tego terminu jest francuski badacz francuskiego symbolizmu P.Guiraud). Charakterystyka tekstu jako wydarzenia komunikacyjnego (wczenie do bada stylistycznych opisu elementw aktu komunikacji) otwiera drog stosowania w badaniach stylistycznych metod jzykoznawstwa pragmatycznego. Inspiracji do zastosowania metod pragmatycznych w obrbie stylistyki dostarczya niemiecka badaczka stylu B. Sandig (por. B. Sandig, 1978). W polskiej stylistyce ten kierunek bada stylistycznych jest obecny m.in. w pracach K. Pisarkowej, M. Wojtak czy S. Gajdy. Analiza stylistyczna prowadzona metodami pragmatyki uwzgldnia kontekst (relacje nadawczo-odbiorcze, intencj nadawcy, okolicznoci powstania tekstu). Analiza stylistyczna obejmuje w nowym ujciu warianty wzorca dziaania: podstawowy, maksymalny i alternatywny. 1.7. Stylistyka dzi Stylistyka, jak pokazalimy, jest dzi autonomiczn dyscyplin wiedzy, wyrastajc na pograniczu jzykoznawstwa, poetyki i teorii literatury. Dawniej (do XIX w. ) rozwijana gwnie w obrbie poetyki i retoryki, miaa przede wszystkim ambicje normatywne i nierzadko bya podporzdkowana celom dydaktycznym. Dzi, cho nie rezygnuje i z takich suebnych

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

zada (praktyczna stylistyka), zajmuje si take opisem oraz systematyzacj odmian jzykowych: zarwno indywidualnych, funkcjonalnych, jak i rodowiskowych (stylistyka opisowa), analiz porwnawcz (stylistyka porwnawcza), a take przeksztaceniami stylowymi na przestrzeni historii (stylistyka historyczna). Podstawowy spr w definiowaniu stylu i w konsekwencji przedmiotu bada stylistyki dotyczy kilku kwestii: Czy styl ma charakter spoeczny, czy indywidualny?; Jaki jest zasig zjawisk stylistycznych (chodzi o wszystkie wyrniajce cechy czy tylko ekspresywne)? Czy stylistyka ma si zajmowa tylko tekstami artystycznymi, czy wszystkimi zachowaniami jzykowymi? Prbujc pogodzi rne stanowiska, przyjmuje si dzi nastpujc typologi stylw: STYLE TYPOWE Style funkcjonalne Style gatunkw Style epok i prdw literackich STYLE INDYWIDUALNE Styl tekstu Styl autora (idiolekt)

Styl indywidualny to zesp cech uwiadamianych lub nie przez autora, a rozpoznawalnych przez odbiorcw, manifestujcy si we wszystkich tekstach (idiolekt) lub w wybranym tekcie autora. Zaley w duej mierze od upodoba jednostkowych, przyzwyczaje estetycznych (np. styl Miosza, styl Herberta, styl Norwida). Posugiwanie si odrbnym, oryginalnym stylem w pewnych sytuacjach komunikacyjnych jest atutem, w innych (np. podczas pisania podania) nie jest wskazane i prowadzi do komunikacyjnego niepowodzenia. Styl typowy to wzorzec, schematyczny sposb realizacji intencji komunikacyjnych zwizany z sytuacjami komunikacyjnymi, epokami historycznymi (np. styl barokowy, klasycystyczny, romantyczny), prdami literackimi (np. styl sentymentalny), gatunkami wypowiedzi. W praktyce odejcie od takiego szablonu moe skutkowa niepowodzeniem komunikacyjnym, ale bywa take (w tekstach twrczych, np., reklamowych czy artystycznych) wyrazem prawdziwego kunsztu jzykowego. Wrd stylw typowych wane miejsce zajmuj style funkcjonalne zestawy rodkw jzykowych (leksykalnych, skadniowych, brzmieniowych itp.) oraz konwencjonalne sposoby ich wykorzystania do uksztatowania wypowiedzi zwizanych z pewnymi sytuacjami komunikacyjnymi, rolami spoecznymi nadawcy i odbiorcy, a take celami komunikacyjnymi mwicego. Nale do nich na przykad: styl potoczny, styl urzdowy, styl naukowy, styl

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

10

publicystyczno-dziennikarski. Wypada zauway, e spotykane w stylistyce typologie stylw funkcjonalnych rni si midzy sob. Ze wzgldu na zakres bada rozrnia si czasem stylistyk jzykoznawcz oraz stylistyk literaturoznawcz . Stylistyka jzykoznawcza bada style funkcjonalne jzyka, w tym odmian literack; opisuje i systematyzuje typy nacechowania elementw nalecych do systemu jzyka, a take regulowane spoecznie i rodowiskowo normy dotyczce zakresu uycia rodkw jzykowych. Przedmiotem badania stylistyki literaturoznawczej s style autorskie, style gatunkw i szk literackich, dokonywana jest na jej gruncie analiza oraz estetyczna ocena wyboru rodkw jzykowych w tekstach artystycznych. Wspczenie oba kierunki nierzadko si spotykaj, szczeglnie na gruncie teorii tekstu i pragmatyki lingwistycznej. LITERATURA Arystoteles, 1988, Retoryka. Poetyka, prze. H. Podbielski, Warszawa w. Augustyn, 1989, De doctrina Christiana. O nauce chrzecijaskiej, r. IV., prze. J. Sulowski, Warszawa J. Bartmiski, 1981, Derywacja stylu, w: Pojcie derywacji w lingwistyce, red. J. Bartmiski, Lublin K. Budzyk, 1946, Zarys dziejw stylistyki teoretycznej w Polsce, w: Stylistyka teoretyczna w Polsce, red. K. Budzyk, Warszawa K. Budzyk, 1966, Stylistyka, poetyka, teoria literatury, Warszawa K. Dugosz, 1997, Ojcze nasz analiza filologiczna, w: Witold Doroszewski mistrz i nauczyciel, red. B. Faliska, oma K. Dugosz, 2003, Zdrowa Maryjo (analiza filologiczna), w: Sowa jak mosty, red. U. Soklska, P. Wrblewski, Biaystok T. Dobrzyska, 2003, Badania struktury tekstu nowe rdo inspiracji stylistyki, w: Tekst, styl, poetyka, Krakw S. Gajda, 1995, Styl i stylistyka. Zagadnienia oglne, w: S. Gajda (red.), Przewodnik po stylistyce polskiej, Opole S. Grabias i wsp. (red.) , 1978, Studia nad skadni polszczyzny mwionej, Wrocaw M. Kridl, 1936, Wstp do bada nad dzieem literackim, Warszawa I.Kurcz, Lewicki, J. Sambor, J.Woronczak, 1990, Sownik frekwencyjny polszczyzny wspczesnej, Krakw H. Kurkowska, S. Skorupka, 2001, Stylistyka polska. Zarys, Warszawa

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

11

Z. Kurzowa (red.), 1991, Badania nad jzykiem telewizji polskiej: ilociowy opis sownictwa, Warszawa E. Kwiatkowska, 1999, Lingwistyka kognitywna i analiza poetycka, Warszawa M. R. Mayenowa (red.), 1968, Poetyka i matematyka, Warszawa S. Mikoajczak, 1983, Skadnia wybranych utworw Bolesawa Prusa i Stefana eromskiego, Pozna E. Miodoska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, 1973, Stylistyka polska: wybr tekstw, Warszawa I. Okopie-Sawiska, 1985, Semantyka wypowiedzi poetyckiej (Preliminaria), Wrocaw Pajdziska, 2003, Frazeologizmy jako tworzywo wspczesnej poezji, ask Pajdziska, R. Tokarski, 1996 , Jzykowy obraz wiata - konwencja i kreacja, Pam. Lit. z. 4 W. Pisarek, 1967, Pojcie pola wyrazowego i jego uyteczno w badaniach stylistycznych, Pam. Lit. Z. 2 W. Pisarek, 1972, Frekwencja wyrazw w prasie: wiadomoci, komentarze, reportae, Krakw K. Pisarkowa, 1975, Skadnia rozmowy telefonicznej, Wrocaw J. Puzynina, 1990, Sowo Norwida, Wrocaw. M.F. Quintilianus, 1951, Ksztacenie mwcy : ksigi I,II X, prze. i oprac. M. Broek, Warszawa M. Ruszkowski, 2000, Stylistyka literaturoznawcza stylistyka jzykoznawcza (przegld stanowisk), Stylistyka nr 9 J. Sambor, 1969, Badania statystyczne nad sownictwem (na materiale Pana Tadeusza), Wrocaw T. Skubalanka, 1966, Sownictwo poezji miosnej Juliusza Sowackiego na tle tradycji, Toru T. Skubalanka, 1978, Fleksja potoczna i metody jej badania, w: Studia nad skadni polszczyzny mwionej. Ksiga referatw konferencji powiconej skadni i metodologii bada jzyka mwionego (Lublin 6-9 X 1975), red. T. Skubalanka, Wrocaw T. Skubalanka, 1984 , Historyczna stylistyka jzyka polskiego. Przekroje, Wrocaw T. Skubalanka (red.,), 1988, Stylistyczna akomodacja systemu gramatycznego, Wrocaw T. Skubalanka, 1990 , Wprowadzenie do gramatyki stylistycznej, Lublin T. Skubalanka, 1995, O definicjach stylu, w: O stylu poetyckim i innych stylach jzyka. Studia i szkice teoretyczne, Lublin T. Skubalanka, 1997, Mickiewicz, Sowacki, Norwid: studia nad jzykiem i stylem, Lublin E. Stachurski, 1998, Sowa-klucze polskiej epiki romantycznej, Krakw M. lsarska, 1995, Syntagmatyka poetycka, Warszawa

D. Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka wykad (1)

12

R. Tokarski, 1990, Prototypy i konotacje. O semantycznej analizie sowa w tekcie poetyckim, Pam. Lit. z.2 ; R. Tokarski, 1987, Znaczenie sowa i jego modyfikacje w tekcie, Lublin Trzy stylistyki greckie. Arystoteles-Demetriusz-Dionizjusz, 1953, prze i oprac. W.Madyda, Warszawa M. Wojtak, 1998, Stylistyka a pragmatyka stan i perspektywy w stylistyce polskiej, Stylistyka (7) K. Wyka, 1962, Sowa-klucze, Zagadnienia Rodzajw Literackich , z. 2 M. Zarbina, 1985, Prba statystycznej analizy sownictwa polszczyzny mwionej (synteza danych liczbowych), Wrocaw