03 KWIETNIA SPRAWDZIAN, ZAKRES

1. Prawo termin a. Prawa i wolnoci czowieka (4 generacje) b. Prawo a uprawnienie c. Prawo a praworzdno i sprawiedliwo d. Klasyfikacja (wg. Wojtaszczyka) e. Gazie prawa 2. Potrzeba istnienia norm a. Prawo wrd innych norm postpowania b. Zasadnicze sposoby pojmowania prawa 3. Funkcje prawa a. Stabilizujce b. dynamizujce 4. Rodzaje prawa 5. rda prawa tworzonego w Polsce* 6. Wyszukiwanie aktw prawnych* gdzie publikuje si poszczeglne akty 7. Rozumienie przepisu prawnego a. Def. przepisu prawnego b. Wykadnia prawa c. Rodzaje wykadni przepisw prawnych d. Rozumienie norm prawnych 8. Terminy: prawo, uprawnienie, praworzdno, norma. *nie wymagane

4 GENERACJE PRAW CZOWIEKA

W 1948 roku ogoszono Powszechna Deklaracj Praw Czowieka, nastpnie ONZ w 1966 roku opublikowaa dwa wane dokumenty: Midzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Midzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych, w ktrych wyodrbniono rodzaje praw czowieka. Karel Vasak francuski prawnik pod koniec lat siedemdziesitych zaproponowa wyodrbnienie praw czowieka i podzia ich na trzy pierwsze generacje (kategorie).

I podstawowe, fundamentalne, przysuguj kademu czowiekowi, niezalene od ustroju obowizujcego w pastwie

do ycia, bierne i czynne prawo wyborcze, zrzeszania si, do wyraania swoich opinii, skarg na organy pastwa, do poszanowania godnoci, do udziau w yciu publicznym, do wolnoci osobistej, wyznania, sumienia, myli, wyraania pogldw, do nietykalnoci osobistej do wolnoci od tortur, rwno kadego wobec prawa, do osobowoci prawnej, do rzetelnego procesu sdowego, do tajemnicy korespondencji, do swobodnego przemieszczania si.

II prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne; gwarantuj jednostce bezpieczestwo socjalne, zalene od moliwoci (finansowych) danego pastwa
Ekonomiczne: do pracy, do wynagrodzenia, Socjalne: do wiadcze socjalnych, do ubezpiecze zdrowotnych, do wypoczynku, do ochrony zdrowia, Kulturalne: do edukacji, do uczestnictwa w yciu kulturalnym.

III prawa solidarnociowe, zbiorowe

IV jeszcze w trakcie formowania; dot. m.in. mniejszoci seksualnych

do ycia w czystym rodowisku, do pokoju, narodu do suwerennoci do wolnego ycia, do demokracji, do pomocy humanitarnej, do dostpu do informacji (Internet), korzystania z dziedzictwa cywilizacyjnego, do zachowania wasnej tosamoci, do ochrony danych osobowych do praw etnicznych, w tym religijnych.

do zawierania homoseksualnego zwizku maeskiego do adopcji do zachodzenia w ci metod in vitro

Prawo system norm postpowania, przyjmowanych przez dane pastwo lub grup pastw, zabezpieczonych przymusem pastwowym i obowizujcych na danym terenie wszystkich ludzi, niezalenie od ich indywidualnych systemw wartoci, oraz wszelkie instytucje prywatne i organy wadzy publicznej. Norma postpowania wzr (wskazanie, zalecenie) zachowania skierowany do ludzi wspczenie yjcych na danym terytorium. Normy prawne rni si od innych tym, e dotycz tylko zachowa, s spisane i upowszechnione, dotycz wszystkich oraz korzystaj z ochrony pastwa.

PRAWO A UPRAWNIENIE
1. Prawo przedmiotowe, LAW og norm zapisanych i opublikowanych przez organy pastwa, ktrych naruszenie grozi sankcjami. 2. Prawo podmiotowe, RIGHT zbir uprawnie jednostki, sucy zabezpieczeniu jej interesw.

PRAWO A PRAWORZDNO I SPRAWIEDLIWO

1. Praworzdno a. formalna organy pastwa dziaaj tylko na podstawie prawa i w wyznaczonych przez nie ramach, np. faszystowska III Rzesza Niemiecka b. materialna normy = system wartoci uznawany przez og; tre prawa zgodna z wol narodu 2. Sprawiedliwo prawna zgodno z prawem.

3 ZASADNICZE SPOSOBY POJMOWANIA PRAWA WG RDA JEGO POCHODZENIA

1. Prawo Boskie (naturalne o niezmiennej treci) powszechne niezmienne, nienaruszalne na skutek dziaa czowieka oczywiste, pochodzce z natury teolog bada i studiuje np. nie zabijaj 2. Prawo pozytywne (pozytywizm prawniczy) zesp norm przyjty w danym pastwie, chronicy wolnoci jednostek i jednoczenie chroniony moliwoci legalnego uycia przez pastwo przymusu zmienne, moe podlega zmianom, nie ma zakazu ingerowania tworzone przez jurystw, ale wprowadzane przez ustawodawcze organy pastwowe rozwizaniem problemw dot. zmiany zajmuj si i prawnicy i porednio zwizani ze spraw naukowcy (np. socjolog) Prawo realistyczne daje moliwo manewru, interpretacja prawa jest dopuszczona wyroki s subiektywne zalene od interpretacji prawnika i okolicznoci prawo dopasowane do rzeczywistoci i oceny prawnika 3. Prawa czowieka (prawo natury o zmiennej treci) rdo: czowiek i wartoci z nim zwizane (np. godno) Przyrodzone nabywane przez urodzenie Powszechne przysuguj wszystkim ludziom Niezbywalne ni mona si ich zrzec Nienaruszalne nikt nie moe pozbawi czowieka tych praw

INNE
1. Prawo materialne formalne A. MATERIALNE zapisane i ustanowione, dot. kompetencji B. FORMALNE (procesowe) dot. sposobu postpowania; procedury, ktre egzekwuj proces tworzenia i przestrzegania prawa (np. jak przebiega proces sdowy) 2. Prawo kontynentalne prawo precedensowe A. kontynentalne - statute law - system prawa stanowionego system funkcjonowania prawa typowy dla krajw Europy kontynentalnej wystpuje wyczno stanowienia prawa przez organy wadzy ustawodawczej B. precedensowe (common law prawo wsplne, zwyczajowe) char. dla krajw anglosaskich; prawo tworzone przez sdy na zasadzie precedensu, i przeciwstawiane prawu stanowionemu uzasadnienie decyzji sdziowskiej jest zawsze kazuistyczne (sytuacyjne) i odwouje si do szczeglnych okolicznoci sprawy bazuje na poprzednio wydanych wyrokach sdowych (precedensach) wystpowanie: Wielka Brytania, USA (bez Luizjany), Kanada (bez Quebek), Australia, Nowa Zelandia, Indie, Hongkong, Nigeria 3. Prawo publiczne prywatne A. publiczne ochrona interesu publicznego; reguluje stosunki midzy osoba fizyczna organ pastwa (prawo konstytucyjne, karne) osoba fizyczna osoba prawna (np. urzd, prawo administracyjne) B. prywatne ochrona interesu poszczeglnych jednostek osoba fizyczna osoba fizyczna (prawo cywilne, rodzinne, pracy, handlowe)

GAZIE PRAWA
1. Publiczne Pastwo urzd chronicy ofiar Prokurator urzdnik pastwowy, oskaryciel Konstytucyjne Organizacja wadz pastwowych Ich kompetencje Zalenoci midzy nimi Okrela obowizki i prawa obywatela Administracyjne Funkcjonowanie administracji pastwowej Obowizki, kompetencje Stosunek urzd adm. obywatel Finansowe Wszystko, co powizane z finansami publicznymi (budet) Cywilne procesowe Karne Procesowe zasady przeprowadzania procesu Wykonawcze procedury wykonania wyroku

Prywatne 1. Cywilne materialne 2. Karne materialne wyrok z uwzgldnieniem okolicznoci

2.

3.

4. 5.

Przestpstwo czyn zabroniony pod grob kary przez ustaw 1. zbrodnia czyn zabroniony i zagroony kar pozbawienia wolnoci min. 3 l. albo surowsz 2. wystpek czyn zabroniony i zagroony grzywn powyej 30 stawek dziennych, kar ograniczenia wolnoci pozbawienia wolnoci min. 30 dni. Konsekwencje kara o grzywna (kara finansowa), o ograniczenie wolnoci (np. zakaz zbliania si do czego), o pozbawienie wolnoci (zakad karny) rodki karne o pozbawienie praw publicznych (do wykonania zawodu, prowadzenia pojazdw), o zadouczynienie, o nawizka rodki zapobiegawcze o przymus leczenia (alkoholika, narkomana) 6. Midzynarodowe Ma charakter wicy dla rnych stron 3. Handlowe (od handlowego)

7. Pracy Reguluje stosunki midzy pracodawc a pracobiorc Reg. Warunki pracy Zasady zawizywania i rozwizywania umowy (wynagrodzenie, urlop) Specjalny sd sd pracy (broni pracownika, orzeka o naprawianiu krzywdy, to pastwo albo pracodawca paci za koszty procesu, ale nigdy pracownik) 8. Handlowe Reguluje funkcjonowanie spek Chroni prawa konsumentw

FUNKCJE PRAWA
Funkcje prawa og realnych (rzeczywistych) skutkw dziaania prawa 1. Stabilizacyjne utrwalaj istniejcy stan rzeczywistoci spoecznej, poczucie bezpieczestwa a. Ochronna wzmoony nadzr nad szko b. Kontrolna modzie ma zajcie w czasie wolnym c. Prewencyjna motywacja spoeczestwa d. Rozstrzygania konfliktw e. Represyjna - grzywna f. Resocjalizacyjna nadzr nad rodzin (powtrna socjalizacja, przymusowa, np. wizienie, praca) 2. Dynamizujce dokonuj zmiany istniejcego stanu, odpowiadaj rozwojowi jednostki i ogu a. Komunikacyjna prawa dot. mediw b. Gospodarcza dot. dziaa gosp, ich ram dziaania c. Organizacyjna tworzenie okrelonych instytucji ycia spoecznego i pastwowego, ktre organizuj ycie obywateli

DURA LEX, SED LEX. TWARDE PRAWO, ALE PRAWO. - ULPIAN

Rzymska zasada goszca absolutn nadrzdno prawa.

W PROCESIE TWORZENIA PRAWA UCZESTNICZ OBYWATELE POPRZEZ

wybieranie przedstawicieli (posw, radnych) dziaanie w samorzdzie terytorialnym, zawodowym, w partiach politycznych lub organizacjach pozarzdowych

TERMIN RDA PRAWA

1. w znaczeniu formalnym a. s to same akty normatywne ustawa, rozporzdzenie, zawierajce przypisy obowizujce na danym terenie (dziaania wadz samorzdowych, kraju) b. podstawowe znaczenie 2. w sensie rde poznania prawa a. opublikowane zbiory rde prawa w znaczeniu formalnym (Dziennik Ustaw ustawy, umowy midzynarodowe, Monitor Polski rozporzdzenia) 3. w znaczeniu materialnym a. wszelkie czynniki wpywajce na powstanie rde prawa w znaczeniu formalnym b. najobszerniejsze znaczenie 4. w sensie instytucjonalnym a. organy wadzy publicznej, ktre tworz prawo (parlament, rzd, wadze samorzdowe)

AKTY NORMATYWNE POWSZECHNIE OBOWIZUJCE W RP

Akt normatywny akt organu pastwa lub innego upowanionego podmiotu (np. organu organizacji spoecznej), wydany na podstawie konstytucyjnie lub ustawowo przyznanych uprawnie, skierowany do okrelonych adresatw. Jest wany, jeli zosta wydany przez waciwy organ w przepisanym trybie jest zgodny z aktami wyszej rangi jest promulgowany ogoszony w specjalnym wydawnictwie

RDA POWSZECHNIE OBOWIZUJCEGO PRAWA RP

1. 2. 3. 4. Konstytucja ustawa zasadnicza ustawy ratyfikowane umowy midzynarodowe rozporzdzenia a. Prezydenta RP z moc ustawy b. wykonawcze

RDA POWSZECHNIE OBOWIZUJCEGO PRAWA RP NA OBSZARZE DZIAANIA ORGANW, KTRE JE USTANOWIY

1. akty prawa miejscowego

AKTY NORMATYWNE WEWNTRZNIE OBOWIZUJCE

uchway Sejmu i Senatu + Rady Ministrw zarzdzenia: Prezesa RM, poszczeglnych ministrw, Prezesa Gwnego Urzdu Ce, Komendanta Gwnego Policji, Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

ROZUMIENIE PRZEPISU PRAWNEGO

Przepis prawny zdanie (lub kilka zda albo wyraenie) zawarte w akcie prawnym, ujte w jeden artyku lub paragraf. Wykadnia prawa interpretowanie treci przepisw prawnych.
Interpretacja aktu prawnego moe sprawia wiele trudnoci z powodu zasadniczej nieprecyzyjnoci samego jzyka, w ktrym s formuowane akty prawne. Poprawna interpretacja wymaga zapoznania si z wszystkimi aktami, ktre odnosz si do danej sprawy. W przypadku kolizji przepisw rozstrzygajcy jest ten, ktry jest wyszy w hierarchii, jeli s hierarchicznie rwne ten ktry zosta wydany pniej (nowszy).

BUDOWA AKTU PRAWNEGO

1. Hipoteza a. adresata podanego zachowania np. rodzic b. warunki dookrelajce sytuacj, w ktrej ten ma si odpowiednio zachowa 2. Dyspozycja a. Wzr podanego zachowania 3. Sankcja a. Konsekwencja (kara) np. obowizek alimentacyjny Sprawa obowizkw rodzinnych ewoluowaa, dlatego ma rozbudowany akt prawny. W przypadku pozbawienia ycia drugiej osoby, akt prawny nie jest a tak rozbudowany, poniewa przez wieki jest to sprawa oczywista.

WYSZUKIWANIE AKTW PRAWNYCH

Akty prawne uwaa si za oficjalnie podane do wiadomoci publicznej, jeli zostan opublikowane w dziennikach publikacyjnych. Wgld w dzienniki publikacyjne obywatel moe uzyska w urzdach administracji pastwowej i samorzdowej, bibliotekach, moe te je kupi w urzdach i sdach lub przejrze w Internecie. 1. Dziennik Ustaw RP (wydawany przez PRM) a. Wszystkie rda powszechnie obowizujcego prawa RP za wyjtkiem rde prawa miejscowego 2. Dziennik Urzdowy RP Monitor Polski (PRM) a. Zarzdzenia Prezydenta wydane na podstawie ustawy b. Uchway RM i zarzdzenia PRM wyd. na podst. uchway c. Orzeczenia Tryb. Konst. dot. aktw ogoszonych w Monitorze Polskim albo niepublikowanych 3. Dzienniki urzdowe ministrw i innych urzdw centralnych a. Akty normatywne organu wydajcego dziennik i nadzorowanych przez niego urzdw centralnych b. Uchway RM uchylajce zarzdzenia ministra wydajcego dziennik urzdowy c. Orzeczenia Tryb. Konst. w sprawach wyej wymienionych aktw 4. Wojewdzkie dzienniki urzdowe a. rda praca miejscowego b. Akty prawa miejscowego stanowione przez: organy administracji rzdowej (np. wojewoda), sejmik wojewdztwa, organy powiatu, organy gminy, a take premiera (uchylajce akty). c. Wyroki Naczelnego Sdu Administracyjnego uwzgldniajce skargi na akty prawa miejscowego 5. Dzienniki urzdowe i dokumenty rzdowe pastw obcych oraz UE a. Akty prawne UE Dla zrozumienia wielu aktw prawnych istotne s zbiory orzecznictwa oraz publikacje ksikowe i prasowe. Wikszo istniejcych aktw prawnych jest obecnie dostpna przez Internet.