You are on page 1of 5

Barok:

(Nazwa epoki)
-Pochodzenie nazwy: termin "barok" wywodzi si od wosko - portugalskiego sowa "barocco", ktre oznacza surow, oraz nieobrobion per. Ma rwnie zwizek z hiszpaskim sowem "baruecco", ktry posiada podobne znaczenie. Terminem "Barok", okrela si nie jedynie epok, lecz rwnie prd ideowy oraz literacki, a take artystyczny.

Ramy czasowe epok:


- W Europie: -rozpoczcie ju w II poowie XVI stulecia - W Polsce: - Prebarok (tzw. wczesny barok) - pocztek na przeomie XVI oraz XVII stulecia - peny barok (zwany dojrzaym) - panuje od lat trzydziestych, a do lat siedemdziesitych XVII stulecia - pny barok (schyek) - panuje od lat trzydziestych XVIII stulecia (tzw. czasy saskie)

Fundamenty wiatopogldu obu epok: (Kontrreformacja, filozofia barokowa)


-Kontrreformacja - jest to ruch w sferze religijno - spoecznej, ktry jest odzewem na reformacj, i ktry zmierza do zaprowadzenia zmian w Kociele, a take w kulturze chrzecijaskiej -Nurt filozofii racjonalistycznej oraz jego reprezentanci: -Rene Descartes (czyli Kartezjusz) -by on francuskim matematykiem, fizykiem, pisarzem oraz filozofem. Przyjmowa pewno swego mylenia jako podstaw wiedzy. Twierdzi, e podstaw wiedzy trzeba szuka w jednostce ludzkiej, nie za w realiach wiata zewntrznego. -Blaise Pascal - by on francuskim matematykiem, fizykiem, pisarzem oraz filozofem. Bdc filozofem propagowa zasad podziau pomidzy umysem i wiar. Uwaa, i teologia jest poza sfer nauki oraz nie dopuszcza mylenia w tym obrbie, poniewa jest oparta na prawdach objawionych. - Francis Bacon - by on angielskim filozofem, uznawano go za przedstawiciele nowoytnej idei nauki. W odrnieniu od tradycyjnego, arystotelesowskiego rozumienia filozofii, twierdzi, i stanowi ona wiedz eksperymentaln oraz utylitarn.

Sarmatyzm:
Sarmatyzm barokowa formacja kulturowa dominujca w Polsce od koca XVI do drugiej poowy XVIII wieku. Opieraa si na micie, jakoby szlachta polska miaa pochodzi od Sarmatw staroytnego ludu zamieszkujcego pocztkowo midzy Doln Wog a Donem. Po Sarmatach szlachta miaa odziedziczy umiowanie wolnoci, gocinno, dobroduszno, mstwo oraz odwag. Nazwa sarmatyzm pochodzi od staroytnych Sarmatw (ludu

iraskiego), ktrych szlachta uznaa za swoich przodkw. Sarmatyzm by polsk i szlacheck odmian baroku.

Koncepcja wiata oraz ludzi w sztuce: (Cechy sztuki barokowej)


-Wyrniajce cechy: - w dziedzinie architektury - wikszo budowli o wymowie religijnej oraz paacw, posgowo, nadmierne ozdabianie, asymetryczno, pozorny niead (przykadowo Paac wersalski) - w dziedzinie malarstwa - ekspresyjno, mroczne barwy, asymetryczno, otwarte oraz niejasne kompozycje (przykadowo "Zoenie do grobu", autorstwa Caravaggia, albo "Trzy Gracje", ktre stworzy Rubens). - Wysnuwajca si z tego koncepcj wiata: Rzeczywisto jest przepeniona niepokojem oraz dramatyzmem, mrocznoci, owiana tajemnic, jest intrygujca. Czowiek musi mie wiadomo kruchoci oraz ulotnoci ywota. Pragnie czerpa z ycia, chocia z innej strony, pragnie dy w stron Boga, drczy go wewntrzny konflikt.

Koncepcja wiata oraz czowieka w dzieach literackich:


-relacje istniejce pomidzy ludzkoci a otaczajcym wiatem: Czowiek nie skupia si na wartociach na ziemi, gdy ma wiadomo, i wszystko jest ulotne (utwory Daniela Naborowskiego, lub Mikoaja Spa Szarzyskiego) -Idea szlachcica - sarmaty, ktry wyraa trosk o sw ojczyzn: "Transakcja wojny chocimskiej" oraz "Nierzdem Polska stoi", autorstwa Wacawa Potockiego "Pamitniki" napisane przez Jana Chryzostoma Paska -poczciwy ywot ziemianina na wsi

Paszczyzna Bg - czowiek i zachodzce w niej relacje:


Jeli chodzi o poezj metafizyczn (przykadowo M. Spa - Szarzyskiego), Stwrc postrzegano jako nadziej oraz zbawienie, jakiego prno szuka w wiecie. Wszelkie ziemskie wartoci zostay zdegradowane, za te prawdziwe istniej po mierci, blisko Stwrcy

Koncepcja Czowieka:
- Istota ludzka - saba, osamotniona, "wta, niebaczna, rozdwojona w sobie". Przeywa rozdarcie pomidzy urokami wiata a pragnieniach duchowych -Czowiek poszukujcy oparcia w Stwrcy; w Nim ma moliwo znalezienia odpoczynku od trudw istnienia "Sonet IV", autorstwa M. Spa - Szarzyskiego -Jednostka ludzka odczuwajca niepokoje, ktre s rezultatem wewntrznego rozdarcia midzy pragnieniem czerpania z ycia przyjemnoci, a zbawieniem wiecznym

Postawa ludzka w stosunku do ycia oraz mierci:


-ycie na ziemi to nieustanne boje ze zem, to walka czowieka z "szatanem, wiatem i ciaem" "Sonet IV", autorstwa M. Spa - Szarzyskiego -ywot czowieczy jest kruchy oraz podlega przemijaniu, jednak nie tylko ludzie podlegaj procesowi przemijania, gdy razem z nim, ulega przemijaniu wszystko wok "Krtko ywota", autorstwa Daniela Naborowskiego

Jan Chryzostom Pasek:

(1636 - 1701) znany jest z "Pamitnikw" przedstawiajcych fakty w sposb ywy i barwny. Cz pierwsza "Pamitnikw" dotyczy wojennych dowiadcze Paska. Ciekawie wypada tu obraz szlachcica-onierza. Walczy on na og dzielnie, ale mona podejrzewa, e zapau do walki dostarcza mu nie tyle mio do ojczyzny, ile ambicja osobista i ch zdobycia upw. Ciekawo i dza przygd s te prawdopodobnie przyczyn udziau Paska w wyprawie do Danii. W opisach wanych wydarze historycznych autor skupia uwag na wasnych przygodach, wyolbrzymiajc niekiedy sw rol wiadka i uczestnika tych wydarze. Zaskakuje te wspczesnego czytelnika religijna postawa szlachcica tamtych czasw. Styl pisarski: Jzyk Pamitnikw jest niezwykle plastyczny, barwny z licznymi wtrconymi sowami i wyraeniami aciskimi; pojawiaj si przenonie, porwnania.

Do trupa:

Jest to sonet, a wic wymaga specjalnej sztuki pisania. Podmiotem lirycznym jest kochanek, ktry adresuje swoj wypowied do trupa. Autor zastosowa ostry kontrast, ktry suy zaszokowaniu i olnieniu czytelnika. Pomys utworu (koncept), zestawienie sytuacji kochanka i trupa. Dwie pierwsze strofy ukazuj podobiestwa w niepodobiestwie. Trzecia i czwarta ukazuje rnice we wczeniej ukazanym podobiestwie, wykazuje antytezy. Puenta utworu jest taka, e sytuacja kochanka jest gorsza ni trupa. Morsztyn kadzie nacisk na form wiersza. Na architektur wiersza skadaj si paralelizm, antytezy, anafory, metafory, wyliczenia. Poeta barokowy chce si zaprezentowa jako mistrz, wirtuoz, kto kto potrafi olni, zaskoczy.

Do teje:

Wiele epitetw okrelajcych urod kobiety (koral rumiany). Wiersz stanowi wyliczenia sprzecznoci wyjanionych za pomoc hiperbol. Ostatni dwuwiersz wyrywa si z wylicze i jest swoistym podsumowaniem, zawiera puent. Mona go odczyta poziomo i pionowo. Kobieta jawi si jako bstwo, ma wadz. Jej uroda jest w stanie porazi mczyzn, odebra zmysy i rozum.

"Na oczy krlewny angielskiej:

Mamy tu do czynienia z liryk inwokacyjn. Wypowied jest bezporednio skierowana do krlewny angielskiej, o czym dowiadujemy si z tytuu. Utwr

ten jest rozbudowanym komplementem, opiewajcym pikno oczu Elbiety. ...

"Wojna chocimska":

Za tre tego utworu autor przyj wojn ze szczeglnym uwzgldnieniem jednej bitwy pod Chocimiem. Potocki powraca do konkretnych wydarze. Jest to upoetyzowana kronika tej wojny. Zostaa napisana na podstawie jednego z pamitnikw jednego z dowdcw. Jest to poemat rycerski. Charakterystycznym elementem takiego eposu jest inwokacja. W niej autor zwraca si do Boga. S tam porwnania homeryckie. Jest tam zawarta proba o bogosawiestwo dla dziea, ktre wanie tworzy autor.

"Niedostatek":

Znajdziemy w tym utworze ironiczn uwag na temat rozsdku i powagi kobiet. Poeta wylicza szereg zjawisk, ktre nigdy nie miay miejsca, ale podejrzewa, e prdzej sta si one mog rzeczywistoci "nili bdzie stateczna ktra biaogowa".

"Pamitniki":

Zawieraj rwnie szeroki obraz pokojowego ycia ziemiaskiego i obyczajw szlacheckich. Autor myli kategoriami przecitnego szlachcica, tote ucisk i niedol chopa uwaa za naturalny stan rzeczy. Z typowo sarmack mentalnoci odnosi si do wasnej klasy i tylko szlacht uwaa z godn przedstawicielk narodu. ycie prywatne szlachty nacechowane jest trosk o dobrobyt i korzyci materialne. Wystarczy przypomnie znakomity fragment "Pamitnikw", w ktrym Pasek opisuje swe zaloty do Anny lickiej. Bardziej przypominaj one ukady handlowe ni wyznania miosne. Utwr pisany jest stylem barwnym, potocznym, dosadnym, wskazujcym na gawdziarskie talenty autora, nasycony anegdotami i przysowiami. Szczeglnymi wartociami wyrniaj si opisy batalistyczne.

Krtko ywota:

Wiersz, w ktrym s typowe dla baroku rozwaania nad znikomoci ludzkiej egzystencji; poeta rozwaa kwesti ycia ludzkiego w perspektywie uniwersalnej, w wymiarze boskim; patrzc na otaczajcy nas wiat z perspektywy wiecznoci, nie sposb nie zauway, e kady czowiek jawi si jedynie jako przechodzie, jego ycie jest tylko uamkiem sekundy; mijajcego czasu nie sposb zatrzyma ani zawrci; ludzkie ycie to tylko dwik, cie, dym, wiatr, bysk, gos punkt; nic nie trwa wiecznie, nic si nie powtarza, wszystko przemija.

Typowo barokowe rodki stylistyczne:


- inwersja czyli szyk przestawny; - paradoks - twierdzenie lub rozumowanie sprzeczne z przyjtym ujte w byskotliw wypowied; - alegoria - obrazowe przedstawienie poj oderwanych;

- anafora - rodzaj powtrzenia polegajcy na rozpoczynaniu kolejnych zda i wersw od tych samych wyrazw; - gradacja - (stopniowanie) figura bdca odmian wyliczenia, polegajca na nagromadzeniu okrele, poj lub obrazw i uszeregowaniu ich wg. stopnia nasilenia lub osabienia jakiej cechy; - hiperbola - przesadnia; metafora polegajca na wyolbrzymieniu i przesadnym uwypukleniu pewnych cech; - antyteza - przeciwstawienie; zestawienie poj i sdw spoecznych lub kontrastowych; - koncept - wyszukane, niezwyke i zaskakujce pomysy kompozycyjne, obrazowe lub sowne; - oksymoron - zwizek frazeologiczny obejmujcy dwa przeciwstawne znaczeniowo wyrazy; - parafraza - omwienie; zastpowanie zwykych okrele i nazw rwnowanikami znaczeniowymi; - pointa - nieoczekiwane i zaskakujce zakoczenie;

You might also like