Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0

5
Z
ala lI0I0kI
(Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
1ra0smIsja pas0yl0I0ta
Celem artykuu jest ukazanie, w jaki sposb mona odczytywa transmisj mediw
technicznych w perspektywie pasoytniczej teorii kultury Michela Serresa. Patronem
swoich rozwaa francuski myliciel uczyni Hermesa, przy czym oprcz podstawowych
znacze, jakie mona mu przypisa, wymienia take jego funkcj jako boga technologii
oraz informatyki
1
. Jest on podstaw pniejszych konceptualizacji i teorii, ktre s roz-
winiciem tej postaci pojciowej. Za najwaniejsze naley uzna anioy
2
oraz pasoyty
3
.
eby odczyta pasoytnicz teori kultury przez pryzmat jej zastosowania do analizy
mediw technicznych, naley zwrci uwag na to, e Serres buduje swoj koncepcje
poprzez nawarstwienie odniesie; rozwijanie i aktualizowanie ju rozpocztych wtkw.
Dlatego te artyku ten skupia si tylko na tych znaczeniach teorii francuskiego myli-
ciela, ktre bezporednio zostan odniesione i rozszerzone w oparciu o ich realizacj
w mediach technicznych. W tym sensie jest to teoria kultury bez definicji, bowiem autor
stworzy wasny styl epistemo-krytyki, ktry czsto rezygnuje z klasycznej formy spo-
rzdzania przypisw, czy te trwaego ustalenia terminw. W odniesieniu do porusza-
nych tu zagadnie taki sposb ujmowania poszczeglnych kwestii i rozpatrywania przy-
kadw jest nad wyraz pomocny i umoliwia podjcie refleksji nad zoonym wpywem
mediw technicznych na kultur. Jest to szczeglnie wane, poniewa przywoywane
przeze mnie technologie mog dziaa paralelnie i rwnoczenie. Zatem nie ma wik-
szego sensu wyrnia typw, klas i hierarchii pasoytw, lepiej wskaza na spektrum
podstawowych relacji czcych uytkownikw mediw z pasoytniczymi transmisjami
technokultury
4
.
Transmisja oznacza przekazywanie kultury za porednictwem mediw technicz-
nych
5
. Nie czyni rozrnienia na poszczeglne sfery kultury, ktre miayby by
podporzdkowane okrelonym dziedzinom symbolicznym. W oglnej teorii relacji
dziedzinie postulowanej przez francuskiego myliciela to relacja pasoytnicza jest
t najwaniejsz. Skupi si jednak na mediach technicznych i szczeglnym rodzaju
relacji, jak jest pasoytnicza transmisja, ktra zdecydowanie nie ogranicza si do
pasoytowania na przekazie medialnym jako rodzaju ataku, czy te wykorzystania,
lecz odnosi si do waciwoci systemotwrczych wspczesnego wiata zaporedni-
czonego przez media techniczne.
Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0
1ra0smIsja pas0yl0I0ta
5
3
Transmisja pasoytnicza
Michel Serres uywa pojcia pasoyta w przynajmniej trzech gwnych znacze-
niach
6
. Pierwsze rozumienie odnosi si do biologicznego organizmu posilajcego si or-
ganizmem gospodarza. Tu przykadem s robaki, roztocza oraz bluszcz. Drugie odnosi
si do osb yjcych w grupach spoecznych, ktre nie zarabiaj na swoje utrzymanie
(arystokraci, darmozjady). Trzecie dotyczy szumu (noise), czyli zakce w komunika-
cji
7
. W kadym systemie kultury bdzie okrelona ilo szumu/zakce
8
, poniewa
to wanie ta waciwo jest podstaw wszelkich relacji
9
. Szum dodaje si do systemu,
zakcajc jego dziaanie, ale ma te dziaanie systemotwrcze powoduje, e system
przechodzi od systemu do systemu
10
. System dziaa nie mimo szumu, lecz dziki niemu
twierdzi Serres. Szum, lub znowu, pasoyt, jest w trzech punktach trjkta: wysy-
ania, recepcji, transmisji
11
. adna transmisja nie jest idealna, zawsze towarzyszy jej
pasoytniczy szum, ktry zaprasza pasoyty do podczania si do niej. W tym sen-
sie literackie inspiracje pasoytniczej teorii kultury Serresa znajduj swoje rozwinicie
w kulturze technicznej. Nadal moemy mwi o podstawowych gestach, kulturze go-
spodarza oraz caej sytuacji, ktra tworzy miejsca przepywu danych oraz ludzi.
W przypadku mediw technicznych konsekwencje tego trjpodziau trac na ostro-
ci. Jeli bd w tych wyrnionych kategoriach odczytywane oddzielnie, wwczas nie-
moliwym bdzie ledzenie podstawowej waciwoci mediw technicznych, jakim jest
nieustanne fadowanie, nakadanie i nawarstwianie transmisji. Naley zaznaczy, e
zarwno przywoujc pasoyty w ujciu Serresa, jak i wykorzystujc je do analizy trans-
misji kultury dokonujcej si przez media techniczne, mylimy o nich jako o czym
zupenie fizycznym, co nie znaczy, e termin ten nie moe wystpowa jako metafora.
Jednak w dalszej analizie bd postulowa jego konkretne i literalne rozumienie, ktre
jednak paradoksalnie jest zakcane poprzez maszyny literackie. Wynika to z faktu, e
kody informatyczne, ktre skadaj si na warunki transmisji mog zosta uznane przez
uytkownikw za penoprawne narracje. W ten sposb humanizacja mediw przebiega
poprzez procesy narratywizacji. Dlatego te zdecydowanie atwiej jest uzna ca sie
znacze pasoyta w rodowisku mediw technicznych, ni te wyklucza te nieprzydat-
ne. Zawsze powraca, znajduje odpowiednie medium-milieu, czyli rodowisko wasnej
egzystencji. Bdzie to w dalszej czci szczeglnie wane, poniewa relacje pomidzy
uytkownikami w perspektywie pasoytniczej transmisji bd odwracalne. Dlatego nie
mona wykluczy adnej drogi powrotu pasoyta, ani tej torowanej przez media tech-
niczne, ani te tej umoliwianej przez media literackie.
Pasoytowanie na transmisji kojarzy si z przechwytywaniem sygnau, z nieau-
toryzowanym dostpem. Mog pasoytowa na czyim pamie transmisji, bezpraw-
nie podczajc si do jakiego zasobu. Odejcie od trybu wartociujcego pozwoli
jednak na uchwycenie tej konstytutywnej dla kultury relacji pasoytowania, ktra
wspczenie powraca przebrana w problemy powstae w konsekwencji rozwoju me-
diw technicznych. Naley te pamita o tym, e inna relacja jest nie do pomyle-
nia. Nigdy nie mona usun wszelkich szumw, niespodziewanych i nieprzewidy-
walnych wydarze, nawet przy wysokiej automatyzacji technologii. Podsumowujc
to zagadnienie, naley stwierdzi, e charakter kadej transmisji realizowanej przez
media techniczne jest pasoytniczy.
Wie si to z radykalnym przewartociowaniem podstawowych poj sucych
do opisu kultury: Zdrowie pozostaje par wiadomo-szum. Systemy dziaaj, po-
niewa nie dziaaj. Niefunkcjonowanie jest nieodzowne dla funkcjonowania. I to
Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0
ala lI0I0kI
5
4
moe by sformalizowane. Biorc pod uwag dwie stacje i kana. One wymieniaj
wiadomoci. Jeli relacja odniesie sukces, jeli jest doskonaa, optymalna i bezpored-
nia, to znika jako relacja. Jeli tam jest, jeli istnieje, oznacza to, e odniosa porak.
Relacja jest nie-relacj. I tym wanie jest pasoyt
12

Pasoyt staje si niewidoczny jednoczenie jest i go nie ma. Osiga zatem wirtu-
alny stan, ktry okrelam jako byskawiczne nastpowanie po sobie elementw, ktre
jest nie do uchwycenia przez obserwatora wyposaonego jedynie w swoje zmysy.
Dlatego te czsto, by wytropi pasoytnicz transmisj w informacyjnym i komu-
nikacyjnym krwiobiegu, naley posuy si odpowiednimi narzdziami, ktre s w
stanie zidentyfikowa intruza
13
. Paradoksalnie jednak cay czas dziaa on i wpywa
na swoje otoczenie. Jest to relacja waciwa transmisji pasoytniczej, bowiem przekaz
jednoczenie istnieje jako infrastruktura techniczna, przesyajca okrelon tre oraz
szum, na ktry jako uytkownicy nie zwracamy uwagi
14
, ale ktry jednak funkcjo-
nuje, stabilizujc oraz zmieniajc istniejce relacje. Te podstawowe sposoby istnienia
nie sprowadzaj si do binarnych opozycji odpowiadajcych medium wczonemu
i wyczonemu. Co moe po czci by transmitowane w funkcji pasoytniczej na
kilka sposobw na raz. Media te wprowadzaj kolejn figur, jak jest jawny pa-
soyt korzystajcy z kognitywnego osabienia i otpienia odbiorcw. Sytuacja ta,
dotychczas nieznana, sprowadza si do tego, e pasoyt sam zapowiada swoj wizyt,
nie liczc si zupenie z tym, e moe by zupenie zbdny. Tak funkcjonuje spam,
niechciane wiadomoci rozsyane drog elektroniczn, ktre na si si wpraszaj do
kultury. Przy czym warunki pasoytowania okrelone s przez dugo, rodzaj oraz
medium transmisji. Mog by one zarwno krtkiego i dugiego trwania, ale te
wprowadza rne mechanizmy trwania poredniego, czcego oraz syntezujcego
rne tryby czasowe. W tan ostatni sposb dziaaj subskrypcje i powiadomienia,
ktre organizuj si wielopoziomowo i przypominaj o przypomnieniu, realizujc
tym samym nadkodowanie, ktre cay czas bazuje na zasobach uytkownika. Paso-
ytnicza transmisja oznacza zatem take rne tryby ukrytego i niejawnego zapored-
niczenia przekazu
15
. Warunki, w ktrych dochodzi do przerwania transmisji dotycz
eksponowania czowieka na transmisj, poniewa centrum pojte jako gwarantujce
pewne odniesienie oraz fundament i w tym sensie wite traci swoj moc, w wyni-
ku czego podmiot zostaje skonfrontowany z transmisj. W konsekwencji czego pa-
soyt jest wszdzie, czego efektem jest zaistnienie absolutnego imperium relacji, co
oznacza koniec substancji
16
. Odpowiada to wirtualizacji przekazw, ktre nie s ju
przypisane do jednego terytorium. Powoduje to take moliwo krzyowania si,
multiplikowania i komunikowania pasoytniczych transmisji medialnych, ktre nie-
zauwaalnie mog zosta wzmocnione lub osabione, a do ich przerostu albo znik-
nicia. W tym sensie stwierdzenie Serresa, i acuch pasoytowania jest prost rela-
cj porzdku, nieodwracaln jak przepyw rzeki,
17
przestaje by aktualne, poniewa
transmisja pasoytnicza moe niespodziewanie si ujawni jako niebya. Nie wywoa
to destabilizacji w systemie, ktry moe nie by w stanie zapisa zachodzcych z nie-
skoczonymi prdkociami
18
serii pojawie si i znikni danego przekazu. Dlatego
pasoyty instaluj si bezbolenie, bez szumu, do istniejcych transmisji, poniewa s
w nie wkalkulowane, immanentnie obecne jako cz technologii. Przecieki danych,
awaria serwerw, problemy z dostpem, udostpnienie zbyt duej liczby informacji,
w sensie ilociowym (zwyky nadmiar danych) i jakociowym (niedostateczna ilo
danych istotnych), s wkalkulowane w ekonomi pasoytniczej transmisji realizowa-
nej za porednictwem mediw technicznych, s wpisane w jej autoregulacj. S to
jednak przykady wzmocnionej transmisji pasoytniczej, ktra, by uy okrelenia
Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0
1ra0smIsja pas0yl0I0ta
5
5
Marshalla McLuhana, prowadzi do przegrzania medium, czyli do przewartocio-
wania jego dziaania. Zaznaczam, e wszelkie dysfunkcje s podstaw dziaania sy-
stemu, podobnie jak szumy i chaos, z t jednak rnic, e nie sprowadzaj si do
awarii, katastrof w literalnym tego sowa znaczeniu.
Nadawca i odbiorca jako pasoyt i gospodarz. Przykad sieci P2P i cloud
computing
Nadawca i odbiorca mog peni w perspektywie pasoytniczej transmisji bardzo
zrnicowane funkcje. Czsto brakuje podstaw, by wyrnia te dwie instancje, ponie-
wa majc do czynienia z transferem oraz przesyaniem danych, odnosimy si do quasi-
obiektu, ktry istnieje tylko, bdc przesyanym. Aby wskaza na problemy i ambiwa-
lencj zwizan z ostrym i precyzyjnym stosowaniem terminw nadawcy i odbiorcy,
przyrwnam je do pasoyta i gospodarza, konstruujcych medialne transmisje. Jest to
relacja przechodnia, w ktrej role mog si zmienia zgodnie z dynamik pasoytowania
i kontrpasoytowania (w tym zawiera si idea sprzenia zwrotnego gospodarz jest
zmuszony odpowiedzie pasoytowi, lecz wykorzystuje do tego jego kana informacji).
Pozwala nam to myle o tym, e nadawca i odbiorca s umieszczeni w konkretnej
sferze nie s to zatem abstrakcyjne funkcje komunikujcych si i wchodzcych w pa-
soytnicze relacje podmiotw. Nadawca i odbiorca formuj relacj quasi-pasoytnicz,
czyli odpowiedni do tej, ktr tworz quasi-obiekty istniejce o tyle, o ile s cigle
w ruchu wymiany, przekazywania. W tym sensie cige przeczanie nadawcy i odbiorcy
konstytuuje podstawowy zwizek waciwy dla technicznych mediw interaktywnych.
Interaktywno nie jest jednak relacj typu: jeden do jednego, lecz jeden do wielu
lub wielu do wielu. Pasoyt moe pobiera, ciga, tworzy dane i rwnoczenie wy-
konywa inne operacje na transmisji, bdc jednoczenie gospodarzem, bowiem inni
uytkownicy mog od niego pobiera dane. Jest to podstawowa zasada dziaania sieci
wymiany plikw P2P (peer-to-peer). Zaliczy do niej mona programy takie, jak eMule,
BitTorrent, Soulseek. Zawiera si w nich idea technologiczna i kulturowa ich funkcjo-
nowania. Technika ugruntowuje relacje pasoytnicze i czyni z nich za porednictwem
technologicznych rozwiza kulturowe ugruntowanie wolnej transmisji danych. eby
zarejestrowa si do tych programw komputerowych, naley na wejciu okreli, ja-
kimi danymi uytkownik bdzie si dzieli. Te warunki rni si w zalenoci od pro-
gramu, jednak take wrd uytkownikw istnieje przekonanie, e eby co pobiera,
naley czym innym si dzieli. Jeli kto tego nie robi, zostaje on odczany od zasobw
i okrelony jako pijawka (leecher) moralnie wartociowany negatywnie wzorzec pa-
soyta. By zaradzi takim przypadkom, wprowadza si wanie te warunki brzegowe,
ktre okrelaj tryby wolnej, bo z przymusu wspdzielonej midzy uytkownikami
przestrzeni. Istniej rne protokoy, ktre s elitarne, poniewa uwzgldniaj hierarchie
i przywileje uytkownikw-gospodarzy (uytkownikw w funkcji gospodarzy) lub te
egalitarne, gdzie liczy si naga i nieustrukturyzowana transmisja. Zatem w obrbie po-
szczeglnych programw mamy do czynienia z wyrnieniem wielu odmiennych relacji.
Jednoczenie uytkownik moe mie uruchomione kilka aplikacji, przez co ilo paso-
ytniczych transmisji wzrasta. Michel Serres mwi o pasoycie jako o trzecim, kt-
ry wchodzi w relacj ustanowion pomidzy dwoma dowolnymi podmiotami, jednak:
Kady z trjki jest trzecim dla pozostaych dwch
19
, zatem technologia, ustanawiajc
relacje poczenia midzy uytkownikami, reguluje take ich stosunki, ktre swoj zo-
onoci znaczenia przekraczaj figur trjkta (relacji trzech osb), przybierajc posta
sieci (relacji wielu do wielu).
Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0
ala lI0I0kI
5
5
Dotyczy to przede wszystkim technologii cloud computing (chmur obliczenio-
wych), gdzie poszczeglne chmury s dynamicznymi i bardzo wraliwymi na naj-
mniejsze zmiany bytami informatycznymi, ktre konstytuuj poczenia obiektw
i podmiotw. Opiera si ona na licencji, ktra to jest ekonomicznym systemem pa-
soytowania na zasobach gospodarza. Uytkownik instaluje odpowiedni program,
ktry pasoytuje na danej transmisji. Nie musi on posiada fizycznego oprogramo-
wania, nie wie gdzie ono jest, czyli nie moe zlokalizowa informatycznego ciaa
gospodarza. Jest to sytuacja zupenie paradoksalna, poniewa dotychczas to pasoyt
by ukryty i niewidzialny dla gospodarza. Media techniczne wprowadzaj radykalne
przewartociowanie tej relacji
Biurokratyczne protokoy mediw technicznych. Wymg rejestracji
Biurokratyczny protok mediw technicznych pasoytuje na wszystkich wiado-
mociach wysyanych przez uytkownikw i co wicej jako szum-pasoyt wchodzi
w postaci zakcenia w dowolnym momencie relacji nadawcy i odbiorcy, odpowiada-
jcej niedualistycznej relacji pasoyta i gospodarza. O mediach oraz ich infrastruktu-
rze naley myle nie w kategoriach rodkw, neutralnych przekanikw, lecz wanie
pasoytw. Jeli przesyam wiadomo do innego uytkownika, to z koniecznoci
okrelona ilo medialnych pasoytw yje dziki tej wiadomoci jest to program
antywirusowy (zakadam, e dziaajcy take po stronie odbiorcy), serwer dostawcy
usug internetowych, program pocztowy oraz szereg innych jawnych lub utajonych
aplikacji. Nim wiadomo zostanie wywietlona na moim ekranie, przechodzi ona
przez cay cykl pasoytniczych transmisji. Uytkownik nie musi tego odczuwa, lecz
moe dokona rekonfiguracji obiektw technicznych za cen zrzeczenia si jednego
pasoyta na rzecz drugiego, jak to moe mie miejsce w przypadku zamiany pro-
gramu antywirusowego na wirusa w konsekwencji jego deinstalacji i wystawienia na
rda infekcji.
Take nieustannie bez wiedzy i wiadomoci uytkownika dokonuj si paso-
ytnicze mikrotransmisje. Biurokracja nas osabia, lecz nie wykacza, dlatego te
realizowana za porednictwem mediw technicznych, determinujc transmisj wia-
domoci peni funkcj czystego i idealnego pasoyta. Zawsze musimy si zare-
jestrowa, eby z czego korzysta. Jednak pozostali uytkownicy, jeli chc z nami
nawiza kontakt, rejestruj si take, doczajc do pasoytniczych sieci relacji w
obrbie danych serwisw i programw komputerowych. Patrzc z tej perspektywy na
poszczeglne aplikacje i urzdzenia, dostrzegamy, e budowane s wielowarstwowe
poziomy biurokratycznego zaporedniczenia.
Media techniczne pasoytujce na czowieku
Wspczenie to media pasoytuj na czowieku jako system fundujcy infrastruk-
tur egzystencjaln, komunikacyjn oraz informacyjn
20
wszelkiej podmiotowoci.
Ludzie s nonikami pasoytniczych transmisji mediw technicznych. Ten trzeci-
w-relacji, ktry przerywa posiek, uczt, rozmow, moe by kim, kto w autobusie
sucha gono muzyki. Tworzy szum, ktry wprowadza lub umoliwia relacj paso-
ytnicz, poniewa moemy przypomnie sobie o wasnym telefonie, a w tym czasie
zodziej wycignie nam portfel z kieszeni. Czowiek z producenta sta si nonikiem
szumu, ktry jednak zupenie nie straci swoich moliwoci systemotwrczych. Tym
Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0
1ra0smIsja pas0yl0I0ta
5
7
wanie rni si miejsca publiczne od prywatnych, e w tych pierwszych mamy zni-
kom kontrol nad szumem cigle musimy co chroni i podtrzymywa, nie mogc
pozwoli sobie na chwil nieuwagi. I to nie tylko dlatego, e moemy co straci, lecz
przede wszystkim z powodu prawdopodobnego przegapienia, pominicia. To wanie
media techniczne jako produkty uboczne codziennej aktywnoci tworz szum bd-
cy rodowiskiem i kontekstem ludzkiej egzystencji.
Media techniczne osigaj swj cel, poniewa uytkownicy kultury sdz, e to oni
pasoytuj w globalnych sieciach informacyjnych, e si w nie wgryzaj, przerywajc
i modelujc nawigacyjnie transmisje, jednak jest to spodziewany szum indetermina-
cja
21
, ktry ukrywa ca infrastruktur mediw technicznych. Jest to metafora gorcej
kpieli uywana przez Marshalla McLuhana, ktra ma ukazywa, jak systemy me-
dialne zanikaj w miar adaptowania si do nich czowieka. Teraz istniej, jednak pod
pozorami sprawowanej przez podmioty kontroli. Nie twierdz, e jest ona niemoliwa,
tylko, e pozostaje przesunita, wytrcona z okrelonego kanau transmisji. Przyka-
dem jest tutaj zamiana anonimowoci na prywatno. Jednostka zostaje przypisana
do swoich wirtualnych tosamoci, zrzekajc si nieuchwytnoci na rzecz konfiguracji
w ustawieniach i filtrach dostpu do osobistych danych. W tym sensie pasoytnicze
transmisje znosz kolejne opozycje dzielce je od subiektywnoci czowieka.
Pragnienie relacji pasoytniczej. Przykad portalu Facebook
W przypadku tego najpopularniejszego medium spoecznociowego uytkownik
jest zachcany do transmitowania na rnych kanaach: publikuje zdjcia, fragmenty
codziennych dowiadcze i wszystko to, co przycignie pasoyta, czyli podmioto-
woci zainteresowane wspdzieleniem tych samych zasobw. Media w ten sposb
ucz i warunkuj jednostki, e relacje s konieczne, e naley je utrzymywa oraz
informacyjnie podsyca. Natomiast jeli kto nie ma gbokich zwizkw z innymi
uytkownikami, to pasoytuje na tym, co jest powszechnie dostpne: zaprzyjania si
i komentuje profile gwiazd popkultury, osb znanych oraz cakiem przypadkowych,
liczc na to, e stworzy dziki temu pozr relacji. Jednak nie moe liczy na zwrotno.
Sam jest pasoytem, domagajc si daru w postaci zainteresowania, troski i uwagi.
Z powodu braku tej zwrotnoci wchodzi do istniejcych relacji jako trzeci ten ko-
mentujcy rozmow przyjaci, odpowiadajcy nieproszony, powtarzajcy czynnoci
innych uytkownikw. Tym samym ustanawia on pasoytnicz transmisj. Wiele jego
polubie danej treci na portalu Facebook rzadko prowokuje reakcj zwrotn. In-
formacje, ktre zamieszcza najczciej przechodz niezauwaone. Nie moe liczy na
uznania, nie majc ustanowionej relacji. To prawdziwy problem wykluczenia, ktry
sprowadza si do mozolnoci i nieefektywnoci pasoytowania.
Pasoyt-uytkownik rodowisk elektronicznych jest singularnoci, czyst pojedyn-
czoci. eby si dopeni, musi odnale jak relacj lub j stworzy. Wikszo wy-
biera t pierwsz opcj, wykradajc resztki uwagi, czyli ekscesywnie komentujc, wtr-
cajc si do rozmw, ktre prowadz inni uytkownicy, produkujc szum w kanale
czyjej transmisji, w ktrym, jak w butelce wrzuconej do oceanu, znajduj si zaszyfro-
wane, ukryte wiadomoci. Czsto same pasoyty si komunikuj i dziki tej transmisji
formuj one wsplnot, ustanawiajc midzy sob relacj. Na tym polega pynno tej
relacji, ktra nie jest nigdy jednoznacznie przypisana. Odbywa si to w myl zasady,
e kady pasoyt znajdzie swojego gospodarza i odwrotnie z pewnoci gospodarze
przycign pasoyty.
Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0
ala lI0I0kI
5
8
Uytkownicy-gospodarze te pasoytuj wzajemnie na wasnych transmisjach
musz, jeli chc nadal peni swoj funkcj. Produkuj obiekty-gospodarzy
22
, na
ktrych wsplnie pasoytuj. Najczciej przybieraj one posta interaktywnych wia-
domoci. Cigle pozostajemy w paradygmacie elektronicznej komunikacji, w ktrej
to zwrotno gwarantowana przez technologi stanowi jednoczenie kulturow za-
sad wymiany. Zawsze naley si odnie, bowiem tego wymaga dana relacja. Jed-
nak nie jest to tosame z automatyzmem, wymuszeniem czy mechaniczn obligacj,
lecz sprowadza si po prostu do wzajemnoci. To kulturowe gesty, ktre utrzymuj
ten portal i pomimo nieraz intelektualnego wyrafinowania, finezji i humoru, peni
funkcj drapienego oznaczania wasnego terytorium, intensyfikowania i zarysowy-
wania ju istniejcych relacji. Portal gromadzi wszelkie informacje, bdc doskona
map dla nowych pasoytw poszukujcych transmisji, do ktrej mogyby si przy-
czy. Mwimy raczej o symbiozie ni o antagonizmie.
Logowanie/wylogowanie
Michel Serres wskazuje na to, e mona opuci system poprzez wasn rnic
lub poprzez gest wykluczenia
23
. Z tych dwch sposobw aden jednak nie daje gwa-
rancji skutecznoci. Nie jest to atwe, poniewa mona przeprowadzi te dwie operacje
wewntrz systemu, nie opuszczajc go. Logowanie do transmisji mediw technicznych
przewanie jest przyjemne: wczanie telewizora poczone z ukadaniem ciaa na ka-
napie, uruchamianie programu pocztowego i towarzyszce temu uczucie informacyj-
nej wieoci i oczekiwania nowoci. Wylogowanie jest bolesne, brutalne i wymaga
radykalnego gestu odczenia si, rezygnacji poprzez opuszczenie transmisji, lecz nie
zmian kanau transmisji, bowiem wtedy nadal jestemy rwnoczenie pasoytami
i podlegamy pasoytowaniu przez dany system medialnej transmisji. Wszystkie prby
wyjcia i rezygnacji musz zosta poddane drobiazgowej rewizji, kontroli, wymagajc
samodyscypliny uytkownika, ktry po wylogowaniu nie loguje si do innego systemy
pasoytniczej transmisji.
The Big Bang Theory
W tym serialu doktor Sheldon Cooper, ktry wykazuje wybitne zdolnoci inte-
lektualne przy jednoczesnym braku kompetencji spoecznych, ma ogromne problemy
z tworzeniem i utrzymywaniem relacji z innymi osobami. Pasoytuje on na dyskur-
sie innych, wtrcajc erudycyjne uwagi, poprawiajc, doprecyzowujc wyraenia in-
nych. W tym sensie ta sytuacja doskonale odpowiada podstawowej relacji pasoyta,
ktr opisuje Michel Serres, poniewa paci on za swoj obecno opowiadaniem.
Take z racji braku wasnych kontaktw towarzyskich z koniecznoci pasoytuje on
na relacjach budowanych w jego najbliszym otoczeniu, starajc si na nie wpywa.
W tym sensie realizuje on strategi transmisji pasoytniczej, jednak w rnym stopniu,
poniewa w toku rozwoju serialu jego opowieci przestaj odnosi funkcj regulacyjn
i w ten sposb jego funkcja pasoyta zostaje osabiona, jednak stara si on j utrzyma
poprzez kontynuowanie wasnego dyskursu. Pozostae postaci w serialu przyzwyczaja-
j si do przyjtej przez niego formy komunikacji, ignorujc j. Jest to sytuacja szcze-
glna, bowiem pasoyt jest aktywny dyskursywnie oraz pasywny regulacyjnie, czyli
dochodzi do zaburzenia transmisji pasoytniczej, poniewa zapata w postaci opowia-
dania staje si niewystarczajca. Widoczne staje si to, e to nie tylko ona jest rdem
trwaoci przedstawionych w serialu relacji midzyludzkich, stanowic tym samym
Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0
1ra0smIsja pas0yl0I0ta
5
9
rodzaj nakadki czy penic funkcj pewnej roli spoecznej, jednak w sensie czysto
konwencjonalnym, nie przekadajcym si na wzajemny stosunek postaci do siebie.
The Outer Limits
Zoone relacje pasoytnicze s uobecnione take w serialu telewizyjnym science
fiction The Outer Limits. Szczeglnie istotne jest to, e w kadym z monotematycz-
nych odcinkw podejmowany jest inny sposb przedstawiania transmisji pasoyt-
niczej. W tym sensie stanowi on uoglnion jej posta. Podstawowym sposobem
budowania napicia jest ukazanie czowieka jako pasoyta w stosunku do innych
mieszkacw kosmosu. Kosmici nie s przedstawiani jako atakujcy wprost. Raczej
pasoytuj na wytworzonych przez ludzi strukturach spoecznych i kulturowych;
w tym aspekcie szkody oraz zniszczenie przez nich dokonane czsto nie wynika ze
zych intencji. Maskuj si, podszywaj, przejmuj tosamo, eby obserwowa
wasne dziaania, przeprowadza wasne eksperymenty, czy te przygotowywa si do
stopniowego przenoszenia wasnego gatunku. Poszczeglne odcinki take przedsta-
wiaj zych, dnych zniszczenia kosmitw, jednak te nie nale do wikszoci.
Zoone relacje pasoytnicze odnosz si do rnego akcentowania podstawowych
sposobw transmisji pasoytniczej i przenoszenia jej raz z ludzi na kosmitw, raz
z kosmitw na ludzi.
W odcinku zatytuowanym: Vanishing Act
24
ona gwnego bohatera, ktry zosta
przez ni zahipnotyzowany, nawizuje kontakt z bytem z innego wymiaru, ktry
wykorzystuje ciao jej ma do tego, eby zbiera informacje o tym, jak funkcjo-
nuj inne ywe formy. Nazywa go ona pasoytem. Dziki jego istnieniu mczy-
zna-tester jednak si nie starzeje, poniewa trafia on w midzywymiarowe przejcia,
ktre znajduj si poza czasem. Ukazuje to take podstawow relacj pasoytnicz,
ktra trwa poprzez ingerencj kosmitw w ycie ludzi, jednak w sposb nie do ko-
ca uwiadomiony, poniewa ta warto dodana w postaci niemoliwoci starzenia
si jest konsekwencj istnienia bytw w psychice tego czowieka, a nie wiadomie
przekazanego daru. Opowie jako zapata za niemiertelno jest zatem realizo-
wana w odniesieniu do innych ludzi zostaje ona rozoona w czasie. Transmisja
pasoytnicza realizuje si rwnoczenie na dwch planach na pierwszym dotyczy
fizycznego przejcia ciaa, na drugim zwizana jest pasoytowaniem na opowieci,
bdc typowym trzecim
25
, poniewa mczyzna podrujcy w czasie opowiada
historie i sam z tymi historiami si zapoznaje. Moemy tutaj mwi take o sytuacji
odwrotnej. Drugi m ony bohatera tego odcinka jest psychologiem i pasoytuje na
transmisji opowieci, ktra jest mu niezbdna do potwierdzenia wasnych docieka
teoretycznych. Caa moc serialu opiera si zatem na ukazaniu rnych form, jakie
przybiera transmisja pasoytnicza. Kontekst science fiction pozwala na rozpatrywa-
nie tych uwarunkowa jako eksperymentw mylowych.
Pasoyt/anio
Pasoyt tworzy heterogoniczne relacje, ktre zarwno podniszczaj, jak i produ-
kuj nowe systemy spoecznych kodw. W potocznym rozumieniu pasoyt jako pod-
stawowy proces kulturotwrczy oraz jako elementarny schemat zarzdzania wiado-
mociami nie moe by wartociowany poza aktualnym ukadem odniesienia, czyli
rodowiskiem, w ktrym bytuje eruje podcza si. Jednak ten tryb jego istnie-
Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0
ala lI0I0kI
7
0
nia nie ogranicza si jedynie do konsumpcji, bowiem czsto zjawia si, przerywa.
Pasoyt staje si anioem. Anio sam jest wiadomoci czyst wieloci
26
, czyst
wirtualnoci. Nie oznacza on tylko boskiego posaca. Moe si odnosi take do
ludzi, zwierzt, rolin, obiektw technicznych
27
, ktre zdolne s by wiadomociami i
nonikami przekazu
28
. Anioy i pasoyty nie s przeciwstawne i nie stanowi warian-
tw dobrej i zej transmisji. Raczej uzupeniaj si, wyaniajc w sieciach pasoytni-
czych i anielskich transmisji zoono stechnicyzowanej kultury. Anioy, jako czyste
komunikacyjne wieloci, istniej dziki pasoytom, dziki szumowi, w ktry mog
wprowadzi swoje czyste i niepokalane transmisje. Pasoyty istniej, poniewa
mog ywi si czystymi wiadomociami, zakcajc je. Nie naley tego rozpatrywa
w charakterze zwycistwa lub poraki ktrego z typw transmisji, lecz na sposb
niedialektycznej i niedualistycznej relacji. W przestrzeniach transmisji medialnej
mona by anioem i pasoytem jednoczenie.
Przypisy
1
M. Serres, B. Latour, Conversations on Science, Culture and Time, Michigan 1995, s. 109.
2
Por. M. Serres, Angels. A Modern Myth, Paris-New York 1995.
3
Por. M. Serres, The Parasite, Baltimore 1982.
4
Przez technokultur rozumiem tutaj kultur mediw technicznych.
5
Kultura ta musi by zapisana, dlatego te jej podstawowym elementem jest pami. Przekazywanie
(transmisja) odnosi si do autoregulacji pamici zbiorowej. Por. R. Debray, Wprowadzenie do mediologii,
prze. A. Kapciak, Warszawa 2010, s. 5.
6
Dochodz take inne, inspirowane termodynamik, jak okrelenie pasoyta jako szumu lub jako
induktora ciepa czy poprzez zastosowanie szeregu terminw i metafor porednich, ktre jednak nie bd
istotne z perspektywy medialnej transmisji pasoytniczej.
7
Por. K. Hayles, Two Voices, One Channel: Equivocation in Michel Serres, SubStance1988, Vol. 57, s. 3-5, 10.
8
Por. R. Bromboszcz, Estetyka zakce, Pozna 2010.
9
Metafor, ktr czsto stosuje Serres, jest sytuacja, w ktrej przerywane jest wsplne spoywanie posiku
przez wtargnicie lub pojawienie si pasoyta. Wprowadza to stan destabilizacji, ktry musi zosta
zaegnany, dlatego te intruz w zamian za posiek i moliwo zatrzymania si w domu gospodarza
rwnoway swoj obecno poprzez opowiadanie historii. Zatem zakca on sytuacj konsumpcji
w podwjnym sensie, prowadzc do powstania zupenie nowych ukadw relacjach midzyludzkich.
Metafor t moemy te przenie na grunt mediw technicznych i przyrwna j do sytuacji, w ktrej
wiadomo z poczty elektronicznej przerywa spoywanie obiadu. Tutaj te intruz, nadawca wiadomoci,
opowiada i komunikuje, co jest ekwiwalentem jego intruzji. Samo odczytanie wiadomoci
pocztowej jednak wprowadza nowy ukad relacji, wyczywszy przypadek, w ktrym wiadomo zostaje
zignorowana.
10
Odpowiada to idei arcyszumu czy praszumu, ktry jest pocztkiem wszystkich szumw i jest
odczytywany na dwch podstawowych paszczyznach: komunikacyjnej, zgodnie z ustaleniami teorii
informacji, metafizycznej zgodnie z ide Autora, sytuujcego szum ponad informacj i czynicy z niego
nadrzdny instrument wasnych interpretacji. Por. M. L. Assad, Potrait of a Nonlinear Dynamical System:
The Discourse of Michel Serres, SubStance 1993, Vol. 71/72. W tym sensie szum-chaos jest zjawiskiem
pozytywnym. Jest to szczeglnie istotne z perspektywy mwienia o pasoytniczej transmisji, ktra dziki
obecnoci pasoyta zyskuje stabilno, a nie ulega rozproszeniu i destrukcji.
11
M. Serres, The Parasite, op. cit. s. 194.
12
Ibidem, s. 79.
13
Nawet nie jest tutaj istotna szkodliwo, jak w przypadku wirusw komputerowych, ale sam fakt
obciania zasobw systemu, ktre mogyby zosta przeznaczone na wykonanie innych operacji, ni te
bdce efektem pasoytniczej transmisji.
14
Albo te zwracamy uwag na szum-zason dymn wyprodukowan przez pasoyta, podczas gdy jego
podstawowe rdo pozostaje dla nas nieodgadnione.
Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0
1ra0smIsja pas0yl0I0ta
7
1
15
Dlatego te: pasoyt jest dobrze ukryty pod jego mimikr, za jego reprezentacj. Operacja odbioru
znikna za aktywnoci symulacji. Kady widzi hipokryzj i lepot gospodarza. Wszyscy s lepi,
poniewa widz tylko hipokryzj, poniewa widz tylko mimikr. M. Serres, op. cit., s. 204.
16
Ibidem, s. 96.
17
Ibidem, s. 182.
18
W tym kontekcie uywam tego terminu na oznaczanie prdkoci przesyania danych w sieciach
teleinformatycznych, ktre wymykaj si podmiotowej percepcji jako pewnej cigoci.
19
Ibidem, s. 247.
20
Mwi o tym Gilbert Simondon, wprowadzajc pojcie transindywiduacji, w ktrej relacja czowieka
i kultury do obiektw technicznych zostaje ustanowiona na planie pre-indywidualnym, to znaczy na
paszczynie potencjaw i wirtualnoci. Cyt. za: H. Martins, The Strange Meshing of Impersonal and
Personal Forces in Technological Action, W: idem, Tecnologia e configuraes do humano na era digital.
Contribuies para uma nova Sociologia da Tcnica, 2010, s. 83. Michel Serres twierdzi, e: Podmiot zostaje
zrodzony z obiektu (cyt. za: S. Conor, Thinking Things, Textual Practice 2010, Vol. 24, 1, s. 4).
21
Wedug Henriego Bergsona indeterminacja jest waciwoci istot ywych. Michel Serres twierdzi, e:
Jestemy toczeni przez szum. I ten szum jest nie do ugaszenia. Jest na zewntrz jest samym wiatem
i jest wewntrz, produkowany przez nasze yjce ciao. M. Serres, The Parasite, op. cit., s. 126.
Jako zasada ycia jest on apercepcj chaosu i niezbywalnie towarzyszy czowiekowi jako pasoytnicze
otoczenie.
22
Jest to te quasi-obiekt (gwarantujcy intersubiektywno, bdc zawsze pomidzy, czyli bdc przesyanym
zawsze wymusza zrozumienie i identyfikacj, sam w sobie nie ma znaczenia poza relacjami, ktre ustanawia),
poniewa istnieje tylko po to, by zainicjowa i przez pewien czas podtrzyma pasoytnicz transmisj,
ktra przerodzi si w sformalizowan relacj lub te samoczynnie si zdezaktualizuje. W tym drugim
przypadku stanowi ona prb. Gospodarz wysyajcy zaproszenia majce na celu przycign goci (innych
gospodarzy w sensie statusu komunikacyjnego) jednoczenie zawsze wysya jakby ukryte zaproszenia do
pasoytw, ktre skd si dowiedziay o uczcie, o danym wydarzeniu i wystpuj w zastpstwie kogo
lub zupenie przypadkowo natrafiaj na dan informacj, czego efektem jest zabdzenie do zasobw
informacyjnych gospodarza. Gdy ten pozwoli im przemwi, staje si zakadnikiem ich opowieci, ich
problemw, spraw, ktre przynosz. W mediach spoecznociowych mona si przed tak inwazj broni,
dokonujc selekcji informacji, ktra moe bezporednio by przedstawiana uytkownikom. Jednak
pasoyt dotrze do gospodarza t czy inn drog, co stanowi tylko kwesti czasu oraz determinacji,
poniewa media techniczne wraz z ich wszechkoneksjonizmem, czyli zdolnoci czenia wszystkiego
ze wszystkim, sprzyjaj pasoytniczym transmisjom i pasoytniczym relacjom. Quasi-obiekt jest sam
w sobie podmiotem. Podmiot moe by quasi-obiektem podmiot-pasoyt istnieje tylko w ruchu,
tylko jeli pozostali uytkownicy produkuj szum na jego temat, jeli jest komunikacyjnie obecny, lecz
nierozpoznany. M. Serres, The Parasite, op. cit., s. 233. Jest to sytuacja, w ktrej wiemy, e co si stao, e
kto czyta nasze wiadomoci, wysya za nas poczt, ale nie wiemy, kto to jest. Mamy przy tym nieodparte
wraenie, e dystans tego podmiotu jest radykalnie skracany przez jego czyny i e jego identyfikacja jest
bliska.
23
Ibidem, s. 68.
24
Odcinek 21. drugiego sezonu serialu.
25
Najpierw pomidzy mczyzn a jego on, pniej midzy jej drugim mem a mczyzn, a na kocu
midzy drugim mem a on.
26
M. Serres, B. Latour, op. cit., s. 119.
27
M. Serres, Knowing and Believing: A Dialogue, SubStance1994, Vol. 74, s. 52.
28
M. Serres, Angels, op. cit., s. 8.
Fa00plIkum / l0l0rma0j0/prt0pyWy/lra0s-mIsj0
ala lI0I0kI
7
Z
Summary
Parasitic transmission
In this article I have applied Michel Serress theory of parasite culture to the analy-
sis of technical media. Technology changes human relations forming new regulations
in the field of culture. I have shown that parasitic transmission is an constitutive mode
of being of technical media. I have illustrated my theoretical arguments by the exam-
ples of everyday media usage. I suggest that parasitic transmission is not something
to be judged morally. Instead, I propose to look at it as a mechanism embedded in
technoculture. I also draw consequences from that statement later in the summary of
the paper.