Professional Documents
Culture Documents
BLM 9
Beller, Kaplan, Ylmaz
3.6 AVOMETRELER
AVOmetre ok amal birleik bir cihazdr. Ayn galvanometre hem akm, hem gerilim ve hem de diren lm iin dizayn edilmitir. Bu birimin dnda da lm yapabilecek trleri mevcuttur. u anda biz yalnzca bu byklk zerinde duracaz. Fazla ayrntya girilmeden bir analog AVOmetrenin prensip olarak elektriksel balant emas ekil -8 2.21 deki gibi gsterilebilir. Galvanometre ampermetre olarak kullanlaca zaman, Rp direnci ile birlikte alyor. Voltmetre olarak kullanlaca zaman Rs direnci devreye girer. Ohmmetre olarak kullanlaca zaman ise devreye pil ve seri olarak bir potansiyometre girer. ekil 2.21 de bir analog AVOmetrenin elektriksel balant emas grlmektedir. ekil 2.22 ise de eitli tip saysal AVOmetre grlmektedir.
RS
Voltmetre Ohmmetre Ampermetre
Rn R
Ra
G
Galvanometre Ortak u
86
LME TEKN
Analog AVOmetrelerin kullanlmas: Analog cihazlarn elektromekanik bir takm paralar olduundan bu l aletleri ile yaplan lmlerde ekstra dikkat ve bilgi gerekir. Bunun iin l aletinin nasl kullanlacana dikkat ediniz. Dik mi kullanacaksnz, yatk olarak m kullanlacak bunlar zerindeki iaretlerden anlalr. 1) Akm lmek iin, lmek istediiniz akmn a.c veya d.c durumuna gre l aletinde akm len kademeleri inceleyiniz. 2) lmek istediiniz akmn bykln tahmini olarak bilmiyorsanz en byk kademeyi semeniz nerilir. 3) Akm llecek devreye cihaz seri balaynz 4) Devreye enerji uygulaynz. 5) Deer okumada hassasiyeti yakalamak iin yeterli sapma salanmad ise kademe deitirmeniz gerekebilir. Ancak, ampermetreler de kademe deitirirken devrenin enerjisi kesilmelidir.
87
LME TEKN
Gerilim lmek iin, 1) l aletini hangi tr gerilim lecekseniz ( a.c veya d.c ) 2) Gerilim lmek istediiniz noktalar arasna paralel balaynz. 3) Deer okumak iin uygun kademeyi seiniz. ( Voltmetreler de gerilim altnda iken kademe deitirilebilirsiniz.) Diren lmek: 1) l aletini diren kademesine alnz. 2) Cihazn ularn birbirine dedirerek sfr ayar yapnz. Sfr ayar her kademe deitii zaman tekrar yaplmaldr. 3) Direnci cihaz ularna balaynz. Ve diren deerini okuyunuz. o gerilim
ekil 3.27
88
LME TEKN
AVOMETRELERN KULLANIMI
Saysal Avometrelerin kullanm: bu tip l aletleri elektriksel byklkleri analog/sayal dntrcler araclyla ltklerinden ilerinde mekanik paralar yoktur. indeki elektronik elemanlarn almas iin genellikle 9Voltluk pil kullanlr. ster akm, gerilim ister diren lnz, mutlaka pil olmaldr. Avometreyi altrnz. ( zerindeki saysal segmentlerin altna dikkat ediniz ve pil eski ise low batary yazar. Doru lme yapmak iin pil eski olmamaldr.
1-
lme yapacanz akmn cinsine gre seici anahtar a.c. veya d.c. konumuna alnz. Balant ularn leceiniz akma gre l aletine taknz. (Siyah u daima COM yazlan sokete taklacaktr, krmz ise 2 Ampere kadar, 2A yazan sokete, 2Amper ile 10 Ampere kadar 10Amper yazan sokete taklacaktr. lmek istediiniz alcya seri balaynz ve enerji uygulaynz. leceiniz akm bilmiyorsanz en yksek kademeden balamak uygundur. Baz saysal Avometreler de otomatik kademe seme ilemi vardr. Uyguladnz bykle gre otomatik olarak en uygun kademe seilir. Bazlarnda ise otomatik deildir. Bizim sememiz gerekir. Ampermetre olarak kullanrken akm altnda kademe deitirmeyiniz. nce enerjiyi kesiniz daha sonra kademeyi deitiriniz. 2Gerilim lmek iin leceiniz gerilim trne gre seici anahtar a.c. veya d.c. konumuna alnz. leceiniz gerilimi bilmiyorsanz en yksek kademeden balamak uygundur. Voltmetre olarak kullandnz zaman d.c lyorsanz, krmz u daima (+) polariteli noktaya gelecek ekilde tutunuz. Aksi halde cihaz (- ) deer gsterir. Daha hassas okuma iin uygun kademeyi seiniz, ve deeri okuyunuz.
89
LME TEKN
3 Diren lmek l aletinin komtatrn diren kademelerinden birine getiriniz. Direnci l aletinin ularna tutturunuz ve lnz. Deer okuyamyorsanz kademeyi byltnz. DENEYN ADI : Diyotlarn Salamlk Testleri DENEYN AMACI: Bir diyodu salamlk testini avometre kullanarak yaplmas DENEYDE KULLANILACAK CHAZLAR VE MALZEMELER 1) Analog AVOmetre 2) Deiik tiplerde diyotlar
DYOTLAR :
Elektrik akmn bir ynde geiren PN geidinden oluan elemanlardr. Alternatif akmn dorultulmasnda kullanlrlar. Ayrca doru akmda elektrik akmn tek ynl geiini engellemek gibi kullanm alanlar vardr. Salamlk testleri analog avometrelerle ve saysal avometrelerle kolaylkla yaplrlar. Saysal Ohmmetrenin diyot iareti bulunan kademede diyot testinin yaplmas nerilir. Kullandnz Avometre analog ise X10 kademesi kullanlmas tavsiye edilir. Avometre, OHMMETRE konumunda iken krmz ucunda ( - ) , siyah ucunda ise ( + ) voltaj bulunur. Aadaki lmler buna gre dzenlenmitir. Salam bir diyodun elektriksel davran dz polarmada diren sfr olmayp 50 ... 100 ohm civarnda bir direnci olabilir. Ters polarmada ise bu diren mega ohmlar mertbesindedir.
90
LME TEKN
K K
Siyah
R 100 ...Ohm
Diyot karakteristii
K K
Krmz
R ...olur.
R ...olur.
Her iki ynde iletken olan ve yine her iki ynde yaltkan olan diyotlar bozuktur.
91
LME TEKN
DENEYN ADI : Transistrlerin Statik Testi DENEYN AMACI : Transistrlerin Ohmmetre ile salamlk kontrolnn yaplmas ve transistrn tipini , balant ularnn tespitinin renilmesi DENEYDE KULLANILACAK CHAZLAR VE MALAZEMELER 1) Analog AVOmetre 2) Deiik tiplerde transistrler TEORK BLG : Transistrler yar iletken tabakadan yada iki PN geiinden oluan elemanlardr. PNP ve NPN olmak zere iki tipi vardr. Transistrler elektroniin en temel elemandr. Transistrler , genel olarak iki amala kullanlr. 1) Anahtar olarak 2) Ykselte olarak Anahtar olarak kullanldnda , iki alma noktasnda altrlr. Ya tam iletken ya da tam kesimde olmaldr. Ykselte olarak altrldnda ise alma noktalarnn her hangi bir yerinde olabilir. Ykseltilmek istenen sinyal transistrn alma noktasn deitirerek kollektr emiter arasndaki den gerilimde bir dalgalanma meydana getirir. Bu dalgalanma giri sinyalinin frekansna eit olduundan , ayn bilgiyi iermektedir. Giri sinyalinin genliinden daha yksek bir genlikte dalgalanma meydana getirildiinde giri sinyali ykseltilmi olur. Transistrler ok deiik gvde yaplarna sahiptir. Kk gl transistrler , kk plastik gvdelere , gl transistrler ise metal gvdelere yerletirilir. Transistrler gvde yaplarna gre ok eitlilik gsterir. Bunun yannda ayn gvde tipine sahip bir ok transistr de bulunmaktadr. Ayn gvde tipine sahip olsalar bile elektriksel davranlar farkldr. Transistrlerin statik testleri sonucunda 1) Bozuk olup olmad anlalr. Ancak tam salam olduu sylenebilmesi iin dinamik testinin de yaplmas gerekir.
92
LME TEKN
2) Transistr bozuk deilse , tipi belirlenebilir. ( NPN veya PNP olduu ) 3) Beyz ucu bulunabilir. Dier ularda bulunabilir fakat ok gvenilir bir yntem deildir. Emiter ve Kollektr ular iin transistr katolouna baklmas gerekir. Salam bir transistrn statik testinin sonucunda llen direnler aadaki tablo daki gibi olmaldr. Burada diren deerleri iki katagoride dnlmtr. l aleti sapyorsa kk diren , sapmyorsa byk diren kabul edilmitir.
RB-E Kk Byk
RB-C Kk Byk
R E-B Byk Kk
R C-B Byk Kk
DENEYN YAPILMASI 1) Salam olduu bilinen bir transistr alnz. 2) Bacaklarn 1 2 3 eklinde numaralandrnz. 3) AVOmetrenizin varsa diyot iaretli kademesine getiriniz. Yoksa lnz ve aadaki tabloya kaydediniz. Tipi R1-2 R1-3 R 2-1 R2-3 R 3-1 R 3-2 X100 kademesine getrininiz , ve transistr bacaklar arasndaki diren deerlerini
93
LME TEKN
3.7.1 KK DEERL DRENLERN LM Konunun kolay anlalmas iin bir alc, ampermetre ve bir de voltmetreden oluan basit bir elektrik devresi zerinde anlatlacaktr. rnein i direnci 1 W olan bir ampermetre ve i direnci 100 KW olan bir voltmetremiz olsun. Direnci 1 W olarak bilinen bir alcnn direncini, ampermetre voltmetre metodu ile lersek u deerleri elde etmek mmkndr. Her iki lmedeki sonucu gerek deer ile karlatrnz. a) Deneyin balantsnda, ampermetreyi voltmetreden sonra balayalm. Devreye 10 volt uygulayalm. Diren deerinin 1 W olmas iin voltmetre 10 voltu, ampermetrenin de 1 amperi gstermesi gerekir.
94
LME TEKN A 1R 10 V V
R 1R
R= Ohm anlamndadr. ekil 3.28 Bu devrede, voltmetre 10 voltu gsterir ama ampermetre 5 amperi gsterir. nk ampermetrenin i direnci ile alcnn direnci birbirlerine seri bal ve edeer diren 2W deerinde olduu iin alcnn ekecei akm drmtr. Devrenin edeeri ekil deki gibi olur.
ekil 3.29
R = U I = 10 = 2 5 W.
Grld gibi 1W olmas gereken diren deeri 2W olarak hesaplanmtr. Hata oran %100 deerindedir.
95
LME TEKN
R= Ohm anlamndadr. ekil 3.30 Bu devrede ampermetre 5 Amperi, voltmetre ise 5 volt gsterecektir. U 5 R = = = 1 5 I ohm olarak hesaplanr. Bu balantnn gerek deere ok yaklat ve hata orannn ihmal edilebilir dzeyde olduu aktr. Devrenin e deeri ekil deki gibi olacaktr.
ekil 3.31 Bu devrede 100 K lk diren ile 1 luk biren paralel baldr. Paralel direnlerin edeeri kk olan direnten biraz daha kk olacaktr. Hesaplayacak olursak,
100000.1 100000 = 1 100000 + 1 100001 ohm olacaktr. Toplam diren ise 2 ohmdur. Devreden geen akm 5 amper olur. Ampermetrenin gsterdii 5 amperin 1/100000 de biri voltmetreden geer. Voltmetreden geen akmn miktar dirnten geen akmn miktarnn yannda ihmal edilebilir durumdadr. Re =
96
LME TEKN
O halde ampermetre voltmetre metodu ile diren lerken, kk deerli dire lmlerinde ampermetre nce balanmaldr. 3.7.2 BYK DEERL DRENLERN LM Diren deeri 100 KW olarak bilinen bir direncin ampermetre voltmetre metodu ile deerinin bulunmas
I=
U = Re
Voltmetre 10 voltu gsterir. Bu durumda alcnn direncini hesaplayacak olursak R= U 10 = = 5000 I 0,002 W bulunur.
10000 W kmas gereken deer 5000 W bulunmutur. Hata ok byk, bu hata kabul edilemez byklktedir. imdi ampermetreyi sonra balayarak tekrar lm yapalm.
97
LME TEKN
10 V V
1R R 10K
Ra= R 1
10V
ekil 3.33
Bu balantda edeer diren Re = 100000 Ohm kabul edilebilir. nk ampermetrenin i direnci 1 Ohmdur. O halde ampermetreden okunan deer
I= 10 = 0,0001 100000 + 1 Amper.
Voltmetreden okunan deer 10 V ve bu gerilimin tamam diren zerinde kabul edilir. U 10 = = 100000 I 0,0001 Ohm olarak bulunur. Bu deer gerek deere olduka yakndr. Hata miktar ihmal edilebilecek kadar azdr. R= Sonu olarak, byk deerli direnleri ampermetre voltmetre metodu ile lerken ampermetre sonra balanmaldr. Analog l aletleri balandklar devrelerde i direnlerinden dolay deiiklik yaparlar. Baz durumlarda yntem hatas da, bu deiim miktarn arttrr. Elektronik l aletleriyle yaplacak lme ilemleri daha doru sonu verir.
98
LME TEKN
ekillerde elektronik ampermetre ve voltmetre grlmektedir. Bilgisayar teknolojisi ile yapldklar iin programlanabilmektedir. erisinde bir bilgisayarn beyni zelliinde olan mikroilemci vardr. lme ileminin yansra gerekli baz bilgileri belleinde saklayabilme zelliklerine sahiptir. Bu tip cihazlarn kullanm ve zellikleri aada aklanacaktr. Elektronik ampermetreler EPM-3: (Elektronik Ampermetre) herhangi bir hattan geen AC akmn hassas bir ekilde lm iin gelitirilmitir. Btnyle elektronik yapda olan EPM-3, en ok elektrik panolarnda kullanlmakla birlikte, 0- 5A aralnda lm yaplmak istenilen her uygulama iin de akm evirme oran .. / 5A olan akm trafosu ile kullanlabilir. lme (1-2) ve besleme (3-4) girileri, EPM-3n arka panelinde yer almakta ve dijital gstergesi de n panelinde bulunmaktadr. EPM-4S: (Universal Elektronik Ampermetre) yap olarak EPM-3 ile ayn olan EPM-4S de akm evirme oran kullanc tarafndan dip switch yardm ile ayarlanabilmektedir. Akm evirme oran 5A/5A ile 1500A/5A arasnda istenilen deerde ayarlanabilir.
EPM-4C, herhangi bir hattan geen AC akmn RMS deerini hassas bir ekilde lmek ve kontrol etmek iin kullanlr Mikroilemcili tasarm 1A'den 9999A'e kadar programlanabilir akm trafosu oranlar Ayarlanabilir Set Point ve gecikme zaman Max. peak ve Max. ortalama Demand saklama zellii Seilebilir Latch Fonksiyonu Ani ama Fonksiyonu Ama saysnn grlmesi Kontak durumunun ayarlanabilmesi Snf 1 Mevcut ller: 72x72mm ve 96x96mm
99
LME TEKN
Teknik Bilgi letme Gerlimi(Un) letme Aral letme Frekans Snf k Konta Ani Ama Histeresiz alma Scakl Display Koruma Snf : 110VAC, 220VAC, 400VAC : (0.9 - 1.1)xUn : 50/60Hz : 11dijit [(%20-%100) x tam skala] : 6A 1250VA : 1.5 x Setpoint : Tam Skala x %2 : -5C; +50C : Krmz LED Display : IP 20 (n Panelden IP 30)
1-) Set Point : Cihaz zerinden setpoint ayarnda ayarlanan akm deerinden daha byk bir akm akarsa ayarlanan gecikme sresi sonunda k rlesi ekerek uyar sinyali verir. Akm deeri ayarlanan akm deerinin 1.5 katn geerse srenin dolmasn beklemeden k rlesi ani olarak eker.Sre dolmadan akm deeri derse cihaz bir sonraki arza akmna kadar normal almasna devam eder. 2-) Demand : Cihaz zerinden geen max. peak ve max. ortalama (0 hari) deerleri kaydeder. Kullanc istediinde bu deerleri rahata grebilir veya silebilir. Kaydedilen deerler cihazn beslemesi kesildiinde kaybolmaz besleme tekrar geldiinde kald yerden demandlar kaydetmeye devam eder. 3-) Latch Fonksiyonu : Ayar deerinin stnde eken k rlesinin alma eklini belirler. Latch konumu 0 veya 1 olarak seilebilir. 0 Durumunda:Akm ayarlanm deerin altna dtnde k rlesi brakr. 1 Durumunda:Akm ayarlanm deerin altna dse bile k rlesi ekili kalmaya devam eder, ancak set tuuna basarak brakmas salanr. 4-) Ani Ama Fonksiyonu : Akm, ayarlanan deerin 1.5 katn getiinde, k rlesi gecikmesiz olarak almaz. 1 Durumunda: Ani ama fonksiyonu alr. 5-) k Kontann Durumu: k konta normalde kapal veya normalde ak olarak seilebilir. 0 Durumunda: k konta normal konumda ak olarak 1 Durumunda: k konta normal konumda kapal olarak alr alr.
100
LME TEKN
Elektronik Voltmetreler EVM-3: (Elektronik Voltmetre) herhangi iki nokta arasndaki AC gerilimin hassas bir ekilde lm iin gelitirilmitir. Btnyle elektronik yapda olan EVM-3, en ok elektrik panolarnda kullanlmakla birlikte 0- 500V aralnda lm yaplmak istenilen her uygulama iin de kullanlabilir. lme (1-2) ve besleme (3-4) girileri, EVM-3n arka panelinde yer almakta ve dijital gstergesi de n panelinde bulunmaktadr. EVM-3S: (Seilebilir Elektronik Voltmetre) Yap olarak EVM-3 ile ayn olan EVM-3S fazl sistemlerde gerilim lmek amacyla gelitirilmitir. n panelinde yer alan dme (komtatr) yardmyla faz-faz aras (R-S, R-T, S-T) ve faz-ntr (R-Mp, S-Mp, T-Mp) gerilimler seilerek okunabilir. Ayrca n panelinde yer alan LEDler yardmyla (R, S, T) fazlarnn kesilmesi izlenebilir. Fazlar varsa LEDler yank durumdadr. Hangi faz yoksa (kesikse) o faz ile ilgili LED sner. Cihazn beslenmesi R fazndan yaplmaktadr ve R faz kesildiinde cihaz zerindeki btn display ve LEDler sner. EVM-3C, herhangi iki nokta arasndaki AC gerilimin RMS deerini hassas bir ekilde lmek ve kontrol etmek iin tasarlanmtr Mikroilemcili tasarm Ayarlanabilir Set Point ve gecikme zaman Max. peak ve Max. ortalama Demand saklama zellii Seilebilir Latch Fonksiyonu Ani ama Fonksiyonu Ama saysnn grlmesi Kontak durumunun ayarlanabilmesi Snf1 Mevcut ller: 72x72mm ve 96x96mm
Teknik Bilgi letme Gerlimi(Un) letme Aral letme Frekans Snf k Konta Ani Ama Histeresiz alma Scakl Display Koruma Snf Boyutlar : 110VAC, 220VAC, 400VAC : (0.9 - 1.1)xUn : 50/60Hz : 11dijit [(%20-%100) x tam skala] : 6A 1250VA : 1.5 x Setpoint : Tam Skala x %2 : -5C; +50C : Krmz LED Display : IP 20 (n Panelden IP 30) : Tip PR 13 veya PR-18 101
LME TEKN
Elektronik Multimetreler
ECR-3 Elektronik Cos-metre, ebekeden ekilen enerjinin g faktrnn lm iin gelitirilmitir ECR-3 iletme yknn indktif veya kapasitif olduunu, n panelde yer alan iki led yardmyla gsterir ECR-3, RG-A serisi reaktif g kontrol rleleri ile birlikte kullanlabilir Mikroilemcili tasarm Mevcut lleri: 144x144mm, 96x96mm ve 72x72mm
102
LME TEKN
EFC-3 EFC-3 10Hz-90Hz aras frekanslar dorudan iletme gerilimine paralel balanarak ler Mikroilemcili tasarm Mevcut lleri: 140x140mm, 96x96mm ve 72x72mm
103