Mobil Przewodnik

Oleje i smary motoryzacyjne
Przewodnik
Wszystkie zawarte w tym dokumencie informacje maj charakter orientacyjny i na ich podstawie nie naley przedstawia adnych da [wymaga]. ExxonMobil nie odpowiada za zamieszczone tu informacje. Wszystkie prawa do zmian s zastrzeone.
08/06
Ta broszura pomoe Ci zrozumie dlaczego powiniene polega na Mobil 1.
Firma Mobil wywodzi si z zaoonego w roku 1866 przedsibiorstwa Vacuum Oil Company, ktre stworzyo podstawy nowoczesnej techniki wytwarzania olejw i smarw z ropy naftowej. Jako jedna z pierwszych rm olejowych Vacuum zainwestowaa w bran na terytorium Polski budujc Raneri Dziedzice ju w 1905 roku stajc si wkrtce liderem rynku zaawansowanych technicznie olejw i smarw. Od ponad stu lat Mobil Oil opiera swoj dziaalno gwnie na wysokiej jakoci produktw oraz niezawodnoci dostaw i cisej wsppracy z klientami. Udzielane kierowcom i klientom korporacyjnym porady techniczne w sprawach zwizanych ze stosowaniem olejw i smarw, oraz wspomaganie rozwoju efektywnoci smarowania w przemyle, stanowi dzi gwny nurt dziaa w sferze obsugi klienta. Podstawowym czynnikiem wpywajcym na wysok jako produktu s take prace rozwojowe oraz opracowywanie i wdraanie nowych procesw technologicznych, dziki ktrym rma Mobil otrzymaa, jako pierwszy z producentw olejw i smarw, uznawany na caym wiecie certykat jakoci ISO 9000. Zdobywane od pocztku istnienia Mobil Oil umiejtnoci, wiedza i dowiadczenie przejawiaj si take w dbaoci rmy o ochron rodowiska w fazie rozwijania produktu i w penym przekroju dziaalnoci. Rozwj technologii nieustannie przypiesza, wymagania rosn, a potrzeby klientw zmieniaj si, mimo to gwny fundament, na ktrym wspiera si funkcjonowanie przedsibiorstwa, pozostaje ten sam. Staramy si zaoferowa naszym klientom to, co najlepsze, zarwno jeli chodzi o produkty, jak i w sferze obsugi. Przewodnik ten w syntetycznej formie przedstawia wiedz, pozwalajc w peni wykorzysta moliwoci techniczne nowoczesnych olejw i smarw Mobil.
SPIS TRECI
Pochodzenie olejw, ranacja, waciwoci i klasykacja
Mobil ..................................................................................................................................................... 3
Odpowiedzialne smarowanie kluczem do obnienia kosztw ......................................... 7 Skd pochodz oleje i smary? ...................................................................................................... 8 Ranacja oleju mineralnego .......................................................................................................... 8 Wysokoranowany olej mineralny .............................................................................................. 9 Produkcja syntetycznych olejw bazowych ............................................................................ 9 Dodatki do olejw bazowych ................................................................................................ 9 Podzia olejw smarnych ..............................................................................................................10 Waciwoci olejw i smarw .....................................................................................................10 Lepko, czyli pynno .......................................................................................................10 Indeks lepkoci (VI) ...............................................................................................................11 Temperatura pynicia ..........................................................................................................11 Temperatura zaponu ............................................................................................................11 Cakowita liczba zasadowa (Total Base Number TBN) ..................................................11 Klasykacja olejw smarnych .............................................................................................11 Klasykacja lepkoci olejw silnikowych SAE ....................................................................11 Klasykacja lepkoci oleju SAE do przekadni i wau napdowego ...........................12 Klasykacja jakoci olejw silnikowych API ........................................................................12 Symbolem klasykacji API olejw do silnikw benzynowych jest wyznacznik S .......12 Symbolem klasykacji API olejw do silnikw Diesla jest wyznacznik C ...................13 Klasykacja olejw do silnikw dwusuwowych ..................................................................14 Klasykacja jakoci API olejw do przekadni i ukadu napdowego ........................14 Klasykacja olejw hydraulicznych ..........................................................................................15 Klasykacja smarw plastycznych ...........................................................................................15 Klasykacja wedug konsystencji smarw ........................................................................15 Klasykacje producentw samochodw ................................................................................15 Klasykacja ACEA .................................................................................................................15 Silniki benzynowe i lekkie silniki Diesla .............................................................................16 Oleje Low Saps do samochodw osobowych .................................................................16 Oleje do silnikw wysokoprnych uywanych w samochodach ciarowych ..........16 Klasykacje ze wzgldu na oszczdno paliwa ................................................................17 Klasykacja ILSAC .................................................................................................................17
Cele i znaczenie smarowania
Silnikw ................................................................................................................................................18 Przekadni i ukadw napdowych ............................................................................................18 Ukadw hydraulicznych ...............................................................................................................18 Smarami plastycznymi ...................................................................................................................18 Przy zimowym rozruchu silnika .................................................................................................18 Ze wzgldu na oszczdno paliwa ..........................................................................................19 Przy zmiennych warunkach eksploatacji ...............................................................................20 Zuycie oleju ......................................................................................................................................20
Wybr odpowiednich olejw smarnych
Olej syntetyczny czy mineralny ..................................................................................................22 Do silnika .............................................................................................................................................22 Do silnika dwusuwowego .............................................................................................................22 Do przekadni .....................................................................................................................................22 Do ukadw hydraulicznych .........................................................................................................23 Do innych czci pojazdw ..........................................................................................................23 Do centralnego ukadu smarowania .........................................................................................23
SPIS TRECI
Woda ......................................................................................................................................................24 Paliwo ....................................................................................................................................................24 Inne produkty spalania ..................................................................................................................25 Zanieczyszczenia zewntrzne .....................................................................................................25 Znaczenie warunkw eksploatacji .............................................................................................25 Znaczenie jakoci oleju ..................................................................................................................25 Okrelenie czstotliwoci wymiany oleju ..............................................................................25
Wymiana oleju Kiedy? Jak czsto?
Silnik ......................................................................................................................................................27 Silnik czterosuwowy ..............................................................................................................27 Silnik dwusuwowy ..................................................................................................................28 Silnik rotacyjny (Wankla) ......................................................................................................28 Systemy zasilania paliwem ..........................................................................................................28 Ganik ......................................................................................................................................28 Ukad wtrysku paliwa w silniku benzynowym ...................................................................29 Ukad wtrysku paliwa w silniku Diesla ...............................................................................29 System pomp sekcyjnych ....................................................................................................29 System pomp rozdzielczych ................................................................................................29 Ukad smarowania .................................................................................................................29 Turbosprarka ......................................................................................................................30 Smarowanie sprarki ..........................................................................................................31 Utrzymywanie czystoci spalin ..................................................................................................31 Europejskie normy czystoci spalin .........................................................................................31 Normy czystoci spalin UE w samochodach osobowych napdzanych silnikiem benzynowym i Diesla ..................................................................31 Dziaanie katalizatora trjfunkcyjnego ................................................................................31 Budowa katalizatora trjfunkcyjnego .................................................................................32 Katalizator SCR ......................................................................................................................32 Filtr cigej regeneracji CRT ................................................................................................32 Wymagania w stosunku do paliwa i oleju silnikowego ..................................................32 Oleje do instalacji z katalizatorem ......................................................................................32 Ukad przeniesienia napdu .........................................................................................................34 Skrzynia biegw .....................................................................................................................34 Automatyczna skrzynia biegw ..........................................................................................34 Most napdowy ......................................................................................................................35 Ukad hydrauliczny ..........................................................................................................................35
Przegld konstrukcji silnika i ukadu napdowego
Midzynarodowy system jednostek SI

Midzynarodowy system jednostek SI ....................................................................................36
Skrty uywane w tekcie

Skrty uywane w tekcie ............................................................................................................36
Produkowane oleje a bezpieczestwo

Bezpieczestwo osb .....................................................................................................................37 Utylizacja przepracowanego oleju ............................................................................................37
Magazynowanie olejw i smarw

Magazynowanie olejw i smarw ..............................................................................................38 5
Odpowiedzialne smarowanie kluczem do obnienia kosztw

Koo fortuny stanoby, gdyby nie codzienne smarowanie. Stwierdzenie to moe zaskakiwa, ale dobrze przystaje do rzeczywistoci. Wikszo dziedzin naszego ycia, takich jak transport, nowoczesne rolnictwo, gospodarka lena, przemys, a nawet nasze ulubione sposoby spdzania czasu wolnego, funkcjonuje tylko dlatego, e dbamy, aby nie zatary si tryby obsugujcej je maszynerii. Wprawione w ruch koa nie mog si zatrzyma. Najdrobniejsze niedocignicia w ich smarowaniu mog doprowadzi do pokanych strat lub chociaby uniemoliwi spdzenie miego urlopu. Aby uchroni si przed przykrymi niespodziankami, naley poddawa maszyny i rodki transportu regularnej obsudze, stosujc najlepiej dobrane materiay. Samochody i urzdzenia mechaniczne maj przecie rne konstrukcje. Uywanie ich do rnych celw powoduje, e rnie si je obcia. Std przeznaczone dla nich rodki smarne rwnie musz spenia odmienne i cile okrelone wymogi. Nazywamy to odpowiedzialnym smarowaniem. Dziki prowadzeniu prac badawczo-rozwojowych nad nowymi rodzajami olejw i smarw oraz wsppracy z producentami samochodw i maszyn, zarwno w laboratoriach, jak i w warunkach codziennego uytkowania, Mobil pozostaje liderem w brany. Naszym celem jest odpowiedzialne smarowanie, czyli pewno, e waciwoci produkowanych rodkw bd najlepiej dostosowane do zrnicowanych konstrukcji pojazdw i maszyn, i rnych warunkw ich uytkowania. Panujce w Polsce warunki klimatyczne i rodowiskowe te s wyzwaniem dla olejw stosowanych w pojazdach i urzdzeniach. Silniki, jak i ukady hydrauliczne, musz by zarwno zdolne do pracy w bardzo niskich temperaturach, jak i do pracy w wysokiej temperaturze i przy duym obcieniu. Wymaga to stosowania takich olejw i smarw, ktre bd odpowiednie do panujcych warunkw. Na jakoci tych materiaw nie warto oszczdza, zwaszcza, e ich koszty s stosunkowo niewielkie i wynosz okoo 1,1% oglnych kosztw uytkowania. Niewaciwy wybr oleju czy smaru moe skutkowa znacznym pogorszeniem tych proporcji. Nasz przewodnik, za pomoc sw i schematw, przedstawia cechy i klasykacje rodkw smarnych, zadania, jakie maj do spenienia, znaczenie doboru odpowiedniego oleju i zasady jego wymiany. Krtki przegld budowy silnika i ukadu przenoszenia mocy pozwala pozna elementy najpopularniejszych konstrukcji samochodw i maszyn. Zachcamy Pastwa do konsekwentnego stosowania rodkw smarnych zalecanych przez producenta. Mamy nadziej, e niniejszy przewodnik dostarczy Pastwu poytecznej wiedzy oraz pomoe odkry sekrety niezawodnej i ekonomicznej jazdy.
7
Przewodnik olejowy
Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja
Skd pochodz oleje i smary?
Przyjmuje si, e pokady ropy naftowej tworzyy si przed milionami lat, kiedy wikszo powierzchni kuli ziemskiej pokrywa ocean. Wszechogarniajce morze obtowao w drobnoustroje, faun i or, a wraz z upywem czasu szcztki, zmieszane z glin , wapnem i piaskiem, zestaliy si stopniowo w jednolit mas. Na skutek oddziaywania duych cinie, wysokiej temperatury i obecnoci katalitycznych dodatkw, z organicznych pozostaoci utworzya si materia, ktr znamy pod nazw ropy naftowej. Nie jest to wic twr jednorodny. Ropa naftowa pochodzca z rnych z czsto rni si wieloma waciwociami, a nawet te same zoa mog kry pokady o niejednolitych parametrach. W poszukiwaniach z ropy naftowej, w przeszoci, jak i dzi, stosowane s rne metody. Jedn z nich jest m.in. technika sejsmiki reeksyjnej, polegajca na tym, e w powierzchni ziemi wiercone s kilkudziesiciometrowe otwory, a na ich dnie przeprowadza si kontrolowane wybuchy. Wywoywane w ten sposb fale sejsmiczne przenikaj rne pokady geologiczne, w swoisty, charakterystyczny dla danego podoa sposb. Mierzc si i kierunek tych drga, geolodzy uzyskuj wiele danych, zarwno na temat samych pokadw, jak i obszaru ich wystpowania. Gdy przeprowadzone badania wiadcz o moliwym wystpowaniu z ropy, rozpoczynaj si prbne wiercenia, ktrych celem jest ustalenie wielkoci z.
Ranacja oleju mineralnego
Wydobywana z gbi ziemi lub dna oceanu ropa naftowa nie stanowi jeszcze gotowego paliwa czy oleju. Aby tak si stao, naley podda j zoonemu procesowi technologicznemu. Polega on na tym, e rop naftow najpierw si oczyszcza, podgrzewa a do osignicia temperatury wrzenia i dopiero wtedy wprowadza do kolumny destylacyjnej, gdzie opary wrzcej ropy s chodzone. Wtedy poszczeglne frakcje skraplaj si kolejno, wedug waciwej dla nich temperatury wrzenia. Na najniszym poziomie kondensuj si cikie oleje opaowe, nastpnie lekkie oleje opaowe, nafta, benzyna oraz gaz i eter naftowy. Na dnie kolumny destylacyjnej pozostaj najcisze frakcje, ktre w ogle nie paruj w temperaturze, w jakiej odbywa si destylacja. Zwizki te poddawane s destylacji pod zmniejszonym cinieniem, w trakcie ktrej wydestylowane zostaj oleje bazowe gotowych olejw smarujcych. Naley doda, e w zwykych raneriach paliwa nie prowadzi si ranacji olejw bazowych rodkw smarnych. Wydestylowane prniowo oleje bazowe poddawane s nastpnie specjalnej obrbce, ktrej czci jest m.in. ranacja selektywnym rozpuszczalnikiem, odparanowanie ranatu i oczyszczenie chemiczne. Bazowe oleje smarne wyprodukowane przy uyciu tej metody nazywa si olejami bazowymi pierwszej i drugiej grupy. Grupa 1. to grupa olejw bazowych o podstawowym stopniu ranacji, stanowicych zazwyczaj mieszank rnych acuchw wglowodorw. Grupa 2. to oleje bazowe o wyszym stopniu ranacji, maj one dobre waciwoci smarowania (niski stopie lotnoci, du odporno na utlenianie i wysok temperatur zaponu).
Schemat przerobu ropy naftowej w ranerii. Produkcja paliw pynnych
ETER NAFTOWY
ETER NAFTOWY BENZYNA WYSOKOOKTANOWA OCZYSZCZENIE CHEMICZNE MIESZALNIA I PRZERB USZLACHETNIAJCY BENZYNA NISKOOKTANOWA ROZPUSZCZALNIK KEROZYNA (NAFTA LOTNICZA) NAFTA WIETLNA NAFTA DO SILNIKW PALIWO DO SILNIKW WYSOKOPRNYCH (DIESLA) LEKKI OLEJ OPAOWY
BENZYNA CIKA
REFORMING
MAGAZYN SUROWEJ ROPY NAFTOWEJ
BENZYNA CIKA
SUROWA NAFTA SUROWIEC DO PRZERBKI PETROCHEMICZNEJ DESTYLACJA ATMOSFERYCZNA
OCZYSZCZENIE CHEMICZNE
OLEJ GAZOWY
MIESZALNIA
CIKI OLEJ OPAOWY GAZ ROPA WODA ZOB. SCHEMAT WYTWARZANIA OLEJW SMARNYCH PODGRZEWANIE CIKIE FRAKCJE OLEJOWE MIESZALNIA KRAKING PALIWO DO TURBIN OKRTOWYCH
Przewodnik olejowy
OLEJ GAZOWY DO RAFINACJI PALIW PYNNYCH
CD. SCHEMATU PRODUKCJI PALIW PYNNYCH
PRNIOWY OLEJ NAPDOWY
PRODUKCJA TUSZCZW
LEKKI OLEJ BAZOWY DESTYLACJA POD ZMNIEJSZONYM CINIENIEM (PRNIOWA) CIKI OLEJ BAZOWY TUSZCZE
MIESZALNIA I DODATKI RAFINACJA ROZPUSZCZALNIKIEM ALBO KWASEM CIKIE FRAKCJE OLEJOWE
ODPARAFINOWANIE
FILTRACJA OLEJ SMARNY
PODGRZEWANIE
OBRBKA CHEMICZNA
ASFALT
WOSK I PARAFINA
Schemat przerobu ropy naftowej w ranerii. Produkcja olejw smarnych
Jako oleju mineralnego mona dzi poprawia, rozwijajc proces ranacji. Otrzymuje si wwczas oleje bazowe Grupy 3. Rodzaj wysokoranowanego oleju w przypadku produktu rmy Mobil nosi nazw oleju XHQ (Extra High Quality). Dua poprawa jakoci to w tym przypadku okoo 40-procentowa poprawa odpornoci na degradacj i na utlenianie w warunkach wysokich temperatur. Olej bazowy XHQ jest wytwarzany w procesie hydrokrakingu. Zwyky olej mineralny jest w tym procesie poddawany dodatkowej obrbce w komorze wodorowej, gdzie nienasycone czsteczki wglowodorowe w obecnoci wodoru czone s w wiksze polimery, by zwikszy ich odporno na wysokie temperatury. W najczciej spotykanym modelu klasykacji olejw bazowych tego rodzaju olej bazowy XHQ lub XHVI (Extra High Viscosity Index) okrela si jako olej bazowy trzeciej grupy, czsto traktujc i nazywajc podobnie jak syntetyczny olej bazowy lub olej wykonany w technologii syntetycznej. Surowa ropa naftowa to rne mieszanki tysicy wglowodorw. Jak stwierdzono powyej, nadajce si do smarowania oleje pozyskuje si w procesach destylacji pod normalnym cinieniem, w destylacji prniowej i w innych procesach obrbki destylatw. Jednake nawet po zakoczeniu tych procesw w skad otrzymanego oleju bazowego wchodzi wiele czsteczek o zrnicowanych waciwociach. W odrnieniu od opisanych powyej produktw destylacji syntetyczne oleje bazowe s produktami o z gry okrelonym skadzie chemicznym. Wytwarza si je w toku cile okrelonego i kontrolowanego procesu petrochemicznego z gazu ziemnego. Procesy te okrelane s jako synteza chemiczna. Z tego wanie wzgldu czsteczki uzyskanych zwizkw syntetycznych maj cile okrelon budow molekularn i waciwoci. Znajomo tych relacji pozwala z gry zaplanowa proces produkcji bazowych olejw syntetycznych tak, aby uzyska skad chemiczny gwarantujcy podane waciwoci. Syntetyczne oleje bazowe mona pogrupowa wg nastpujcej klasykacji: Wglowodory syntetyczne n Polialfaoleny n Alkilowane aromaty Estry organiczne n Dwuestry kwasw n Poliestry Inne n Poliglikole n Estry fosforowe n Silikaty n Silikony n Etery polifenolowe n Fluorowglowodory Mieszanki n Mieszaniny wymienionych powyej zwizkw, ktre mog zawiera te drobne iloci olejw mineralnych. Sze z wymienionych powyej rodzajw olejw bazowych, a mianowicie polialfaoleny, alkilowane aromaty, dwuestry kwasw, poliestry, poliglikole i estry fosforowe, to ponad 90% wszystkich olejw syntetycznych uywanych na caym wiecie. Grup 4. olejw bazowych tworz polialfaoleny. Grup 5. olejw bazowych stanowi estry i pozostae zwizki z listy powstajce w rnych zoonych procesach syntez chemicznych. Olej bazowy nie jest jednak jeszcze gotowym produktem przeznaczonym dla uytkownika. W kolejnej fazie produkcji dochodzi do wymieszania olejw bazowych z dodatkami. W dalszej czci omwimy zadania i funkcje speniane przez najczciej stosowane dodatki do olejw bazowych. Olej silnikowy powinien charakteryzowa si wysokim wspczynnikiem (indeksem) lepkoci VI (Viscosity Index). Naturalny indeks lepkoci oleju mona poprawi za pomoc dodatkw poprawiajcych VI.
Wysokoranowany olej mineralny
Produkcja bazowych olejw syntetycznych
KATALIZATOR
ETEN C2H4
ALKENY
KATALIZATOR
POLIMERYZACJA
CZYSZCZENIE I USUNICIE KATALIZATORA
DESTYLACJA
UWODORNIENIE
FILTRACJA
OLEJ SHC
Dodatki do olejw bazowych
Przewodnik olejowy
S to polimery o dugich acuchach i duych molekuach. Dugo ich acuchw opnia obnianie si lepkoci przy wzrocie temperatury. Kolejnym zadaniem oleju jest utrzymanie czystoci silnika. Do tego potrzebne s dodatki, ktre rozbijaj zanieczyszczenia, powstae gwnie jako pozostaoci spalania, na drobniejsze czstki, ktre wizane s przez olej. Takie dziaanie chroni przed osadzaniem si zanieczyszcze w ukadzie smarowania lub na wsppracujcych powierzchniach. Przy wymianie oleju zanieczyszczenia te usuwane s z silnika razem ze zuytym olejem. Zakres, w jakim olej jest w stanie powstrzyma mechaniczne zuywanie si elementw trcych, mona poprawi za pomoc specjalnych dodatkw. Na przykad, kiedy na koach zbatych przekadni ukadu napdowego pojawiaj si due naciski powierzchniowe, wwczas dziaaj tzw. dodatki EP, ktre dodane do olejw przekadniowych zapobiegaj bezporedniemu stykaniu si i zacieraniu wsppracujcych powierzchni zbw. Od olejw uytkowanych w wysokich temperaturach oczekuje si duej odpornoci na utlenianie. Rwnie i t waciwo mona w razie potrzeby poprawi za pomoc odpowiednich dodatkw, podobnie jak zdolno oleju do ochrony przed korozj. Niska temperatura pynicia to wana waciwo w uytkowaniu pojazdw mechanicznych przy rozruchu i szczeglnie w okresie zimowym, std w oleju o takim przeznaczeniu stosuje si dodatki wpywajce na obnienie temperatury pynicia.
Podzia olejw smarnych
Przyjmuje si dzieli gotowe oleje smarne, w zalenoci od dominujcego udziau typu olejw bazowych, na oleje syntetyczne i mineralne oraz ich mieszaniny oleje semisyntetyczne/psyntetyczne. W peni syntetyczny olej samochodowy wytwarzany jest w 100% z syntetycznych olejw bazowych. W europejskim obrocie handlowym przyjmuje si, e olej syntetyczny (psyntetyczny, semisyntetyczny, czciowo syntetyczny itd.) zawiera ponad 30% skadnikw syntetycznych (mniej ni 70% mnieralnych). Smary i oleje mineralne produkowane na bazie olejw z grup 1. do 3. zawieraj zazwyczaj tylko mineralne oleje bazowe. W kategorii substancji w peni syntetycznych mona wyodrbni kilka wyjtkw. W Niemczech do grupy w peni syntetycznych olejw smarnych zaliczane s produkty na bazie olejw z grupy 4. i 5. (polialfaolenw i estrw). W Japonii do grupy substancji w peni syntetycznych zaliczane s tylko produkty na bazie polialfaolen. W Ameryce Pnocnej oleje mog by uznane za w peni syntetyczne, jeli indeks lepkoci mieszanki mineralnego oleju bazowego (grupa 2.) i syntetycznego oleju bazowego przekracza 120. Taka norma ma znale zastosowanie take w Europie. Waciwoci olejw i smarw zale od waciwoci uytej do ich wytworzenia surowej ropy naftowej, wydestylowanych olejw bazowych oraz od dodatkw, ktre decyduj o ostatecznej postaci smaru przeznaczonego do uytkowania w konkretnym celu i konkretnych warunkach.
Waciwoci olejw i smarw Lepko czyli pynno
Lepko oleju jest to stopie tarcia wewntrznego jego czsteczek, ktry okrela podatno na ich poruszanie wzgldem siebie. Powszechnie wiadomo, e np. woda jest bardzo pynna, poniewa jej wewntrzne tarcie jest mae. Mwimy wtedy, e woda ma nisk lepko. Musztarda ma niewielk pynno. Jest mao pynna i std jej wysoka lepko. Lepko mierzy si w danej temperaturze wiskozymetrem (lepkociomierzem). Przyrzd ten mierzy czas przepywu cile okrelonej objtoci oleju poprzez okrelonej wielkoci kapilar. Zmierzony w ten sposb czas przepywu zamieniany jest na jednostki kinematycznej lepkoci oleju. Podstawow legaln jednostk lepkoci kinematycznej jest metr kwadratowy na sekund. W praktyce uywa si jednostki mniejszej milimetr kwadratowy na sekund, zwany te wg dawniejszych norm centiStokes. Do przeliczenia 1 cm/s = 1 St (Stokes), a centiStokes 1 cSt = 1 mm/s. W niskich temperaturach pomiary lepkoci za pomoc wiskozymetru nie daj miarodajnych rezultatw. W takich warunkach lepiej sprawdza si tzw. prba zimnego startu (Cold Cranking Simulator CCS), ktra oparta jest na zasadzie symulacji funkcjonowania smarowania w oyskach tocznych. Symulator mierzy zapotrzebowanie na energi, ktre uzalenione jest od panujcej w symulatorze lepkoci cieczy. Im wysza jest lepko, tym wicej potrzeba energii do wprowadzenia ukadu w ruch. Otrzymany wynik zamieniany jest na jednostki lepkoci dynamicznej paskalosekundy (1 Pas) lub wedug dawniejszych norm Poise (1 P = 0,1 Pas); jej setna cz to centiPoise (1 cP = mPas). W przypadku olejw silnikowych bardzo przydatny jest rwnie pomiar granicznej temperatury pompowalnoci. Dokonuje si go za pomoc lepkociomierza rotacyjnego Mini Rotary Viscosimeter (MRV). Pomaga on upewni si, e olej smarny chronicy silnik rzeczywicie spenia swoje zadanie nawet w niskiej temperaturze. Ze wzgldw praktycznych oleje i ich lepko dzieli si wedug klasykacji SAE (Society of Automotive Engineers). Praktyczne znaczenie parametrw lepkoci omwione zostanie razem z rol i znaczeniem samego smarowania.
wskanik SAE 30
lepko oleju temperatura oleju
Indeks lepkoci
Okrelanie lepkoci oleju wielosezonowego
10
Przewodnik olejowy
Lepko oleju nie jest wartoci sta i wpyw na jej warto maj uwarunkowania termiczne. Mwic prociej, im wysza temperatura, tym nisza lepko, tzn. olej jest coraz bardziej pynny, a warstwa oleju coraz ciesza. Gdy temperatura spada, lepko ronie. Pynno oleju maleje, a warstwa oleju jest grubsza. Lepko niektrych olejw jest bardziej podatna na zmiany temperatury, innych mniej. Stopie tej zmiennoci zaley od indeksu lepkoci oleju (VI), obliczanego matematycznie na podstawie pomiaru lepkoci w temperaturze +40C oraz +100C. W sytuacji, w ktrej znana jest lepko oleju w tych temperaturach, moliwe jest take okrelenie lepkoci w innych temperaturach z wystarczajc precyzj za pomoc tak zwanych diagramw lepkoci. Temperatura pynicia oleju to temperatura, w ktrej olej przestaje spywa pod wasnym ciarem. Pomiar przeprowadza si w warunkach laboratoryjnych. Na wyniki pomiaru oddziauje m.in. tempo pynicia. Przeprowadzona w lodwce prba na zasadzie zrb to sam nie pozwoli uzyska miarodajnych danych. Punkt pynicia oleju silnikowego nie wyraa bezwzgldnej, granicznej temperatury pynicia, poniewa podczas smarowania silnika nie wykorzystuje si wasnego ciaru cieczy. Przy uruchomieniu silnika olej moe zachowa pynno take w temperaturze niszej od temperatury pynicia. Jedn z najwaniejszych zalet olejw w peni syntetycznych jest wanie ich niska temperatura pynicia, zazwyczaj poniej -50C. Temperatura zaponu oleju to najnisza temperatura, w ktrej unoszce si w powietrzu pary oleju mog w zetkniciu z pomieniem ulec zaponowi. Temperatura zaponu oleju silnikowego powinna by moliwie jak najwysza, bo wwczas zuycie oleju jest najnisze. Temperatura zaponu olejw silnikowych stosowanych do silnikw dwusuwowych powinna by z kolei moliwie jak najnisza, aby olej w silniku by spalany jak najdokadniej. Cakowita liczba zasadowa (Total Base Number TBN) przydaje si do okrelania zdolnoci oleju do neutralizacji kwanych produktw spalania paliwa. Olej silnikowy wchania je, chronic tym samym czci metalowe. Wane jest, aby olej by w stanie je zobojtni i zapobiec korozji. Cakowite liczby zasadowe rnych olejw nie nadaj si do porwna, poniewa na zdolno oleju do neutralizacji kwasw wpyw maj take waciwoci dodatkw. Zrnicowane chemicznie powierzchnie chronione przez smarowanie i rne warunki uytkowania stawiaj olejom smarnym rne wymagania. Dokadne okrelenie wymaga pozwala upewni si, e wybrany olej bdzie odpowiada wykonywaniu konkretnych zada. Oleje smarne klasykowane s wedug posiadanych waciwoci. Rodzaje klasykacji mona podzieli na dwie gwne grupy ze wzgldu na lepko (klasykacja lepkociowa) i klasykacje uwzgldniajce jako oleju (klasykacja jakociowa). W pierwszej kolejnoci przyjrzymy si klasykacjom wedug lepkoci. Poszczeglne klasy lepkoci SAE w praktyce pomagaj okreli odpowiedni grubo lmu olejowego. W przypadku olejw silnikowych grubo lmu olejowego mierzy si zarwno w niskich, jak i wysokich temperaturach. Klas SAE, odnoszc si do pomiaru w niskiej temperaturze, mona rozpozna po literze W (Winter) poprzedzanej cyfr, ktra okrela t klas. Dla kadej klasy lepkoci okrela si lepko maksymaln w temperaturze pomiaru, a ponadto graniczn warto pompowalnoci w temperaturze niszej o 5C. Przy pomiarach lepkoci w niskich temperaturach uywa si symulatora zimnego startu (CCS). Warunki pomiaru maj odpowiada warunkom panujcym w silniku w momencie jego uruchamiania na zimno. Okrelenie granicznej temperatury pompowalnoci ma ponadto zagwarantowa, e olej bdzie peni aktywn rol smarn take w niskiej temperaturze i nie zakrzepnie, tworzc sta mas zaraz poniej temperatury pomiaru. Temperatur pompowalnoci oleju silnikowego mona w praktyce traktowa jako najnisz bezpieczn temperatur rozruchu silnika.
Waciwoci oleju przy niskich temperaturach Klasa SAE Maksymalna lepko CCS, mPas a) 6200 6600 7000 7000 9500 13000 Temperatura pomiaru [C] -35 -30 -25 -20 -15 -10 Najnisza temperatura pompowalnoci C c), 60.000 mPas -40 -35 -30 -25 -20 -15 Waciwoci przy wysokich temperaturach Lepko +100 b) mm/s (centistoke, cSt) Max Lepko HT/HS, 150C, mPas Min 2,6 2,9 2,9 d) 3,7 e) 3,7 3,7
Indeks lepkoci (VI)
Temperatura pynicia
Temperatura zaponu
Cakowita liczba zasadowa (TBN)
Klasykacja olejw smarnych
Klasykacja lepkoci olejw silnikowych SAE
0W 5W 10W 15W 20W 25W 20 30 40 50 60

a)
Min 3,8 3,8 4,1 5,6 5,6 9,3 5,6 9,3 12,5 16,3 21,9
9,3 12,5 16,3 21,9 26,1
b) c) d) e)
pomiar przy uyciu CCS (Cold Ranking Simulator = symulujcy warunki rozruchu na zimno przyrzd do mierzenia lepkoci dynamicznej ASTM D 5293) lepko kinematyczna (ASTM D445) graniczna temperatura pompowalnoci zmierzona przy uyciu MRV (Minirotary Viscosimeter) ASTM D 4684 SAE 0W-40, 5W-40 i 10W-40 SAE 15W-40, 20W-40, 25W-40 i 40
Olej wielosezonowy SAE XW-YY to olej, ktry spenia kryteria wymienione jako waciwoci oleju w niskich temperaturach odpowiadajce wybranej klasie SAE XW oraz waciwoci przy wysokich temperaturach odpowiedajce wybranej klasie SAE YY.
Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja 11
Przewodnik olejowy
Klasykacja lepkoci oleju SAE do przekadni i wau napdowego
Lepko olejw do smarowania przekadni zbatych oznaczana jest wedug klasykacji SAE. Wyjtkiem s oleje do automatycznych skrzy biegw, ktrych nie klasykuje si wedug lepkoci. Jest jedenacie klas SAE nalecych do grup zimowej W i letniej. Klasykujc od najmniejszej lepkoci w gr, s to: 70W, 75W, 80W, 85W, 80, 85, 90, 110, 140, 190, 250. Dla przeznaczonych do uytkowania w zimie olejw klasy SAE 70W, 75W, 80W i 85W okrela si temperatury odpowiadajce najwikszej lepkoci 150 000 cP oraz minimaln lepko w temperaturze +100C. Lepko olejw klasy SAE 80, 85, 90, 110, 140, 190 i 250 okrela si wycznie w temperaturze +100C. Wartoci dla olejw wielosezonowych s kombinacj wymogw dla obu grup analogicznie jak dla olejw silnikowych. Wartoci odpowiadajce temperaturze i lepkoci olejw s uwidocznione w poniszym schemacie.
Klasa SAE 70W 75W 80W 85W 80 85 90 110 140 190 250
a)
Najwysza temperatura a), w ktrej lepko wynosi 150 Pas (150 000 centipoise, cP) -55C -40C -26C -12C
Lepko w +100C b) mm/s Powyej Poniej 4,1 4,1 7,0 11,0 7,0 11,0 11,0 13,5 13,5 18,5 18,5 24,0 24,0 32,5 32,5 41,0 41,0
b)
Pomiar lepkoci olejw SAE 70W, 75W, 80W i 85W wykonuje si w temperaturze -55C, -40C, -26C i -12C wiskozymetrem Brookelda. Licznik pracuje na zasadzie okrelenia momentu skrtu, gdy konierz obraca si w zamarznitym oleju. Pomiar lepkoci w temperaturze + 100C wykonuje si za pomoc wiskozymetru kapilarnego tak jak w olejach silnikowych.
Oleje wielosezonowe do przekadni i ukadw napdowych odpowiadaj wymogom lepkoci w przypadku obu temperatur i obu metod pomiarowych. Na przykad lepko oleju SAE 85W-140 nie moe przewysza 150 000 cP w temperaturze -12C. Lepko ta powinna wynosi co najmniej 24 mm/s , ale mniej ni 32,5 mm/s w temperaturze +100C. Naley zauway, e klasykacja SAE odnoszca si do przekadni nie jest dalszym cigiem klasykacji SAE odnoszcej si do olejw silnikowych. Na przykad olej SAE 80W odpowiada SAE 20 oleju silnikowego, a SAE 90 jest pod wzgldem lepkoci tym samym co SAE 40 lub 50 dla oleju silnikowego. Na rozbien numeracj zdecydowano si po to, aby oleje silnikowe i oleje do mechanizmw przenoszenia napdu mona byo oddzieli od siebie rwnie na poziomie klasykacji lepkoci.
Klasykacja jakoci olejw silnikowych API
Klasykacja SAE nie dotyczy jakoci oleju. Oznaczenie jakoci oleju wymaga wieloetapowych bada laboratoryjnych i praktycznych. Badania te s prowadzone przez wsppracujcych ze sob producentw samochodw i maszyn oraz producentw olejw rnych klas. Osignite rezultaty pomagaj wyznaczy odpowiednie dla olejw smarnych parametry i kategorie jakoci, na podstawie ktrych okrela si zalecenia regulujce stosowanie olejw w konkretnych pojazdach czy maszynach. Jako oleju silnikowego okrela si w klasykacji API na drodze odpowiednio okrelonych testw, podczas ktrych bada si m.in. zuycie i czysto gadzi cylindrw, piercieni tokowych, oysk i zaworw, jak rwnie gromadzenie si zanieczyszcze oraz stopie wystpowania korozji i utleniania oleju. Naley zwrci uwag na to, e klasykacja API uwzgldnia wycznie podstawowe parametry oleju. Std midzy poszczeglnymi olejami zakwalikowanymi do tej samej klasy API w praktyce pojawia si mog rnice, ktre nie s uwzgldnione w klasykacji, jednake wszystkie oleje w danej klasie musz przynajmniej spenia wymogi dla danej klasy API.
Symbolem klasykacji API olejw do silnikw benzynowych jest wyznacznik S
Kolejna litera po literze S okrela klas jakoci i warunki eksploatacji oleju w sposb nastpujcy: SA, SB, SC, SD, SE, SF, SG i SH wycofane z uytku. SG Wymaga lepszych parametrw w zakresie odpornoci na cieranie, zachowania czystoci, ochrony przed zanieczyszczeniem i trwaoci ni wczeniejsze klasy. Dotyczy gwnie samochodw wyprodukowanych przed rokiem 1993. SH Klasa jakoci wprowadzona w 1993 roku, zastpia klas SG. Testy silnikowe i wartoci graniczne pozostay te same co w klasie SG, ale bardzo cile okrelone i kontrolowane procedury testowania sprawiaj, e jest to klasa w sposb istotny bardziej wymagajca. Dotyczy gwnie silnikw stosowanych w samochodach wyprodukowanych przed rokiem 1996. SJ Klasa jakoci wprowadzona w 1996 roku. Testy silnikowe i procedury testowania te same co w klasie SH, ale wymaga mniejszego parowania i niszej zawartoci fosforu. Dotyczy silnikw samochodw wyprodukowanych przed rokiem 2001.
12
Przewodnik olejowy
SL Klasa jakoci wprowadzona w 2001 roku. Testy silnika i procedury testowania te same co w klasie SJ, ale wiksze ograniczenia dla osadw zwizanych z eksploatacj w wysokich temperaturach i dla zuycia oleju. Niektre z olejw nalecych do tej klasy mog te odpowiada standardom oszczdnoci paliwa ILSAC GF-3. Dotyczy silnikw samochodw wyprodukowanych przed rokiem 2004. SM Klasa jakoci wprowadzona w 2004 roku. Oleje z tej grupy charakteryzuj si lepszymi parametrami odpornoci na utlenianie, zapobiegania osadzaniu si zanieczyszcze i lepsz wydajnoci smarowania w niskich temperaturach podczas caego okresu uytkowania. Niektre z olejw z tej grupy mog te spenia standardy oszczdnoci paliwa ILSAC GF-4. Do silnikw benzynowych mona uywa oleju o wyszej klasie jakoci od tej, ktr rekomenduje producent. Ostrono jest wskazana w przypadku old-timerw, pojazdw zabytkowych, ktrych materiay mog by niekompatybilne z chemi nowoczesnych olejw. Kolejna po literze C litera okrela klas jakoci i warunki eksploatacji oleju w sposb nastpujcy: CA, CB, CC, CD, CD-II, i CE wycofane z uytku. CC Do lekkich silnikw wysokoprnych. Zawiera dodatki do oleju zapobiegajce zbieraniu si osadw i zanieczyszcze, tworzcych si podczas pracy w wysokiej temperaturze oraz rdzy. CD Do mocno obcionych i eksploatowanych, czterosuwowych silnikw wysokoprnych. Zawiera skuteczne dodatki do oleju zapobiegajce cieraniu, zbieraniu si osadw, rdzy przy korzystaniu z paliw o rnej jakoci. CD-II Do dwusuwowych silnikw wysokoprnych. CE Spenia wymagania obowizujce nisze klasy, a ponadto doskonale sprawdza si w warunkach, w ktrych silnik jest zmuszony pracowa na niskich obrotach przy wyjtkowo duym obcieniu lub na wysokich obrotach i przy duym obcieniu. CF-4 Przewysza parametry CE pod wzgldem zuycia i zanieczyszcze tokw. CF-2 Do dwusuwowych silnikw Diesla. Zastpuje klas CD-II. CF Zastpuje klas CD. Do silnikw, w ktrych korzysta si z zasiarczonego paliwa. CG-4 Do silnikw amerykaskich o niskim poziomie emisji spalin. Zastpuje klasy CD, CE i CF-4. Spenia wymogi emisji spalin z roku 1994. CH-4 Klasa wprowadzona w 1998 roku. Do silnikw amerykaskich, emitujcych niewielk ilo toksycznych spalin, zaprojektowanych zgodnie z wymogami emisji spalin z roku 1998. Zastpuje klasy CD, CE i CF-4 i CG-4. CI-4 Wprowadzona w 2002 roku. Do silnikw amerykaskich, emitujcych niewielk ilo toksycznych spalin, zaprojektowanych zgodnie z wymogami emisji spalin z roku 2004. W szczeglnoci nadaje si do silnikw, w ktrych zastosowano ukad recyrkulacji spalin (EGR). Zastpuje klasy CD, CE i CF-4, CG-4 i CH-4. CJ-4 Najnowsza klasa wprowadzona pod koniec 2006 roku z przeznaczniem do smarowania silnikw Diesla o podwyszonej czystoci spalin wyposaonych w ltry czsek (DPF) lub ukady recyrkulacji spalin (EGR) i przy stosowaniu paliwa o najniszej zawartoci siarki poniej 15 ppm. W przypadku paliwa o wyszej zawartoci siarki zaleca si skracanie okresu wymiany oleju. W zasadzie we wspczesnych silnikach czterosuwowych mona stosowa oleje lepszej jakoci od rekomendowanych przez ich producenta. W przypadku niektrych silnikw Diesla (np. pompowtryskiwacze VW) producenci ograniczaj tak moliwo. W silnikach dwusuwowych naley bezwzgldnie korzysta z olejw zalecanych przez producenta. Olej silnikowy spenia zazwyczaj wymogi API odnoszce si zarwno do olejw do silnikw benzynowych, jak i do silnikw wysokoprnych. Klasa API moe by oznaczona rwnie na przykad jako SJ/CF. Oznacza to, e olej spenia lub przewysza wymg SJ dla silnikw benzynowych i nadaje si rwnie do silnikw wysokoprnych, w ktrych odpowiednie parametry wymagane wedug klasykacji API mieszcz si w kategorii CF. Jeeli klasa API wynosi CG-4/SH, oznacza to, e olej nadaje si do uycia w intensywnie eksploatowanych silnikach Diesla i tych silnikach benzynowych, dla ktrych klasa SH jest klas wystarczajc pod warunkiem jednak, e olej spenia rwnie odpowiednie kryteria dotyczce lepkoci.
Symbolem klasykacji API olejw do silnikw Diesla jest wyznacznik C
13
Przewodnik olejowy
Klasykacja olejw do silnikw dwusuwowych
Kryteria jakociowe olejw przeznaczonych do uytkowania w silnikach dwusuwowych oznacza si wedug klasykacji API, ISO, JASO lub NMMA. Analogicznie do silnikw czterosuwowych odpowiednie kategorie okrelane s na podstawie testw silnika i testw laboratoryjnych. API TA (ISO-L-ETA) Do silnikw dwusuwowych stosowanych w motorowerach, kosiarkach do trawy i innych urzdzeniach o maej mocy. Zazwyczaj o pojemnoci skokowej poniej 50 ccm. API TB (ISO-L-ETB) Waciwoci smarne oleju s wystarczajce dla silnikw maych motocykli i skuterw. Wycofane z uytku. Zazwyczaj o pojemnoci skokowej 50200 ccm. API TC (ISO-L-ETC) Do silnikw, ktre s naraone na uszkodzenia przy szybkim uzyskiwaniu maksymalnej mocy. Taki olej musi spenia swoje zadania w bardzo wysokiej temperaturze bez ryzyka zatarcia silnika. Waciwoci oleju s w zupenoci wystarczajce dla najwikszych nawet motocykli, skuterw nienych lub pi mechanicznych. Zazwyczaj s to silniki o pojemnoci skokowej 50500 ccm. API TCS Tak jak API TC, ale jest to olej syntetyczny. API TD (ISO-L-ETD) Do silnikw zaburtowych w motorwkach. Wycofane z uytku. JASO FB/ISO-L-EGB Oleje niskiej jakoci. JASO FB/ISO-L-EGC Minimalny wymg japoskich producentw silnikw. JASO FCS Tak jak JASO FC, ale jest to olej syntetyczny. ISO-L-EGD Oleje dwusuwowe o doskonaych parametrach ochrony przed zanieczyszczeniami i wyszej sprawnoci przy wysokich temperaturach. NMMA TC-W3 Oleje do silnikw stosowanych w odziach motorowych. Zastpuje klas API TD.
Klasykacja jakoci API olejw do przekadni ukadu napdowego
Symbolami klasykacji jakoci olejw do smarowania przekadni ukadw napdowych s litery GL (Gear Lubricants) i cyfry od 1 do 6. Cyfra nastpujca po tych literach odnosi si do rodzaju przekadni i zalecanego typu eksploatacji. Uwzgldnia te rosnc wraz z cyfr zawarto dodatkw typu EP o dziaaniu chemicznym. Zawiera wic informacj take o jego zdolnoci do przenoszenia obcie. Std waciwy dobr oleju do smarowania przekadni wymaga zawsze sprawdzenia zalece co do klasy GL, lepkoci i innych parametrw. W praktyce obecnie najczciej stosuje si oleje klasy API GL 5 oraz API GL 1. Klasa API GL-6 nie rozwina si na rynku. Klasy APL GL 3 i GL 4 (przekadnie hipoidalne lekkie i umiarkowane obcienia) stopniowo s zastpowane przez GL 5. Klasa API GL 2 ukierunkowana na przekadnie limakowe rwnie jest wycofywana. API GL-1 Olej przekadniowy bez dodatkw typu EP. Olej zawiera jednak dodatki przeciwdziaajce utlenianiu i korozji, a take dodatki obniajce temperatur pynicia. API GL-2 i GL-3 Olej zawierajcy lekkie domieszki EP. Stopniowo wycofywany. API GL-4 Olej ze redni zawartoci dodatku EP, zazwyczaj stosowany do manualnych skrzy biegw, stopniowo wycofywany. API GL-5 Olej zawierajcy du ilo dodatku EP (w przyblieniu dwa razy wicej ni olej GL-4). Przeznaczony do mocno obcionych przekadni gwnych o zazbieniu hipoidalnym. Waciwy dobr oleju przekadniowego i oleju do reszty elementw ukadu napdowego wymaga wic stosowania oleju o zalecanej klasie GL. Na przykad zastosowanie oleju klasy GL-5 w przekadni, do ktrej rekomenduje si olej GL-4, skutkowa moe uszkodzeniem synchronizatorw. Klasykacja jakoci API nie dotyczy olejw do automatycznych skrzy biegw. Oleje do przekadni automatycznych nie dziel si wedug oglnie przyjtej typologii jakoci. Szczegowe lub oglne wymagania co do spenianych przez nie parametrw formuuje sam producent skrzy biegw. Wskazwki dotyczce waciwego wyboru oleju przekadniowego znajduj si w czci powiconej oglnym zasadom wyboru olejw.
14
Przewodnik olejowy
W praktyce kady producent ukadw lub urzdze hydraulicznych okrela odpowiednie dla nich parametry. Oleje do ukadw hydraulicznych stosowane w rnego typu pojazdach musz zazwyczaj spenia nastpujce wymogi: n odporno na zuycie n odporno na utlenianie n odporno na korozj n odporno na pienienie n zdolno do oddzielania wody n okrelona lepko przy rozruchu i w trakcie pracy n wysoki indeks lepkoci n niska temperatura pynicia. W pojazdach, w ktrych stosuje si ukady hydrauliczne, czsto stosuje si te specjalny olej hydrauliczny lub olej silnikowy o parametrach jakoci API CD i lepkoci SAE 10W. Jeeli olej powinien charakteryzowa si take odpornoci na tworzenie emulsji z wod, naley zawsze siga po specjalny olej hydrauliczny. Producenci ukadw hydraulicznych stosuj si, przy okrelaniu swoich zalece, do standardw oglnych. Najbardziej znane z tych standardw to: DIN 51524 HVLP (ISO 6743-4HV) (SS 15 54 34 SH/SHS) Oleje zawieraj dodatki przeciwdziaajce korozji, utlenianiu i zuyciu oraz ulepszacze wskanika lepkoci (VI>140, cinienie>100 barw). Stosowane s w hydraulice zewntrznej. DIN 51524 HLP (ISO 6743-4HM) Oleje zawieraj dodatki przeciwdziaajce korozji, utlenianiu i zuyciu (VI 80-100, cinienie>100 barw). Stosowane s w hydraulice wewntrznej. DIN 51524 HL (ISO 6743-4HL) Oleje zawieraj dodatki antykorozyjne i inhibitory utleniania (VI okoo 70, cinienie>100 barw). Stosowane w hydraulice wewntrznej starszych systemw. Jeli chodzi o wymogi dotyczce lepkoci, np. Vickers podaje, e w trakcie rozruchu lepko moe wynosi: n w pompie skrzydekowej nie wicej ni 800 mm/s (cSt) n w pompie toczkowej nie wicej ni 200 mm/s (cSt) n lepko nie moe w adnych warunkach spa poniej 10 mm/s (cSt = centiStokes). Tendencja do zmian tolerancji pasowania elementw ukadw hydraulicznych oraz wzrostu temperatury i cinienia, w jakich s uytkowane, stwarza dodatkowy wymg utrzymania waciwej czystoci oleju. Ocenia si, e ponad 80% zakce w funkcjonowaniu systemw hydraulicznych spowodowane jest zanieczyszczeniami. Przed wyborem konkretnego oleju hydraulicznego naley wic zawsze sprawdzi, jakie s zalecenia producenta ukadu hydraulicznego. Dowiadczenie uczy, e na jakoci oleju hydraulicznego nie opaca si oszczdza. Smary klasykuje si ze wzgldu na rodzaj uytego zagszczacza oraz ze wzgldu na konsystencj. Produkuje si je z oleju i myda metalicznego lub mieszanek mydezagszczaczy, ktre maj wiza olej. Zagszczaczem oleju w smarach samochodowych jest mydo litowe. Konsystencj smarw okrela si wedug klasykacji NLGI. Specjalny, okrelony norm, stoek urzdzenia do pomiaru jakoci smaru zanurzany jest w nim na okoo 5 sekund, przy temperaturze +25C. Wynikiem pomiaru jest gboko zanurzenia stoka, mierzona w dziesitych milimetra. Im mniejsza jest gboko zanurzenia, czyli penetracja, tym wyszy wskanik NLGI. W pojazdach uywa si najczciej uniwersalnych smarw klasy NLGI 2. Klasa NLGI 000 00 0 1 2 3 4 5 6 Penetracja/1/10 m 445475 400430 355385 310340 265295 220250 175205 130160 85115
Klasykacja olejw hydraulicznych
Klasykacja smarw plastycznych
Klasykacja wedug konsystencji smarw
Bywa, e poza klasykacj jakoci API producenci samochodw okrelaj jako oleju na podstawie przeprowadzanych we wasnym zakresie testw. Robi tak m.in. Caterpillar, Mercedes-Benz, Ford, General Motors, Mack, M.A.N., Volkswagen i Volvo. ACEA to Europejskie Zrzeszenie Producentw Pojazdw Samochodowych, ktre powstao w miejsce wczeniejszego CCMC. Zadaniem tego stowarzyszenia jest m.in. rozwijanie klasykacji jakoci olejw silnikowych w kontekcie europejskich rozwiza technicznych i warunkw uytkowania. Klasykacje jakoci ACEA weszy w ycie z pocztkiem 1996 roku, kiedy wycofano z uytkowania wczeniejsze kategorie G4, G5, PD2, D4 i D5 . Zastpiy je odpowiednio klasy ACEA A1, A2, B2, E1 i E3. Najwaniejsza rnica pomidzy klasykacj ACEA a API polega na oddzieleniu klasy olejw do silnikw Diesla samochodw osobowych i dostawczych (klasa B) i samochodw ciarowych oraz maszyn roboczych (klasa E).
Klasykacje producentw samochodw Klasykacja ACEA
15
Przewodnik olejowy
Zgodnie z now klasykacj ACEA 2007 oleje silnikowe dziel si na trzy grupy: A/B oleje do silnikw benzynowych i silnikw wysokoprnych stosowanych w samochodach osobowych i dostawczych, C oleje ekologiczne o niskiej zawartoci popiou, przeznaczone do silnikw benzynowych i wysokoprnych stosowanych w samochodach osobowych i dostawczych dostosowanych do nowych norm czystoci spalin, E oleje do silnikw wysokoprnych stosowanych w samochodach ciarowych. Zaliczenie do ktrej z wyej wymienionych grup wymaga przeprowadzenia odpowiednich testw laboratoryjnych, chemicznych i bada praktycznych. Testy laboratoryjne sprawdzaj m.in. lepko oleju, jego odporno na pienienie, szczelno, antykorozyjno. W testach przeprowadzanych w warunkach pozalaboratoryjnych bada si m.in. odporno na cieranie oysk lizgowych, zuycie piercieni tokowych, waw krzywkowych i gadzi cylindrw. Poniej obowizujce klasykacje:
Silniki benzynowe i lekkie silniki Diesla
Od 2004 roku klasykacja ACEA wymaga, aby kady olej spenia wymagania zarwno do silnikw benzynowych, jak i Diesla, w przypadku samochodw osobowych i dostawczych. A1/B1 Przeznaczone do silnikw benzynowych i wysokoprnych, w ktrych uywa si olejw o niskim wspczynniku tarcia i niskiej lepkoci, gdzie lepko HTHS wynosi 2,6 3.5 mPas. A3/B3 Stabilne oleje o staym wskaniku lepkoci i wysokich parametrach do silnikw benzynowych i wysokoprnych o wyduonym przebiegu midzy wymianami oleju i w trudnych warunkach eksploatowania. A3/B4 Stabilne oleje o staym wskaniku lepkoci i wysokich parametrach do silnikw benzynowych i silnikw Diesla z wtryskiem bezporednim. Nadaj si take do tych silnikw, w ktrych zaleca si uycie klasy A3/B3. A5/B5 Stabilne oleje o staym wskaniku lepkoci i wysokich parametrach do silnikw benzynowych i wysokoprnych o wyduonym przebiegu midzy wymianami oleju, korzystajcych z olejw o niskim wspczynniku tarcia i niskiej lepkoci, gdzie lepko HTHS wynosi 2,9 3,5 mPas.
Oleje Low SAPS do samochodw osobowych
Oleje Low SAPS (Sulphated Ash, Phosphorus,Sulfur) to oleje o niskim poziomie popiou siarczanowego, fosforu i siarki, zwane te olejami niskopopioowymi, czyli spalajcymi si bez osadu. Gwarantuj one wiksz czysto spalin oraz ywotno katalizatorw. C1 Stabilne oleje o staym wskaniku lepkoci i wysokich parametrach. Przeznaczone do pracy w silnikach wyposaonych w katalizatory, jak rwnie do silnikw benzynowych i wysokoprnych posiadajcych ltr czstek staych DPF i trjfunkcyjny (trjdrony) katalizator TWC, w ktrych wymaga si olejw klasy SAPS o niskim wspczynniku tarcia i niskiej lepkoci (o lepkoci HTHS wyszej ni 2,9 mPas). Oleje te wyduaj ywotno ltra DPF i katalizatora TWC, oszczdzaj paliwo i maj najniszy poziom popiou (SAPS). C2 Stabilne oleje o staym wskaniku lepkoci i wysokich parametrach, przeznaczone do silnikw benzynowych i wysokoprnych wyposaonych w katalizator, ltr czstek staych i katalizator trjfunkcyjny (trjdrony), kiedy wymaga si olejw klasy SAPS, o niskim wspczynniku tarcia i niskiej lepkoci (o lepkoci HTHS wyszej ni 2,9 mPas). Oleje te wyduaj ywotno ltra DPF i katalizatora TWC oraz oszczdzaj paliwo. Charakteryzuj si rwnie obnionym poziomem popiou (SAPS). C3 Stabilne oleje o staym wskaniku lepkoci i wysokich parametrach, przeznaczone do silnikw wyposaonych w katalizator, jak rwnie do silnikw benzynowych i wysokoprnych z ltrem czstek staych i z katalizatorem trjfunkcyjnym (trjdronym). Oleje te wyduaj ywotno ltra DPF i katalizatora TWC. Maj obniony poziom popiou (SAPS). Bez wymogu HTHS. C4 Stabilne oleje o staym wskaniku lepkoci i wysokich parametrach, przeznaczone do silnikw wyposaonych w katalizator, jak rwnie do silnikw benzynowych i wysokoprnych z ltrem czstek staych i z katalizatorem trjfunkcyjnym (trjdronym). Oleje te wyduaj ywotno ltra DPF i katalizatora TWC. Maj obniony poziom popiou (SAPS). Z wymogiem HTHS 3,5 mPas.
Oleje do silnikw wysokoprnych uywanych w samochodach ciarowych
E1 Wymg podstawowy, klasa wycofana z rynku w 1999 roku. E2 Powszechnie stosowane w samochodach ciarowych wyposaonych w silniki wysokoprne, take z turbodoadowaniem, obcionych w stopniu duym lub rednim, dla normalnych przebiegw bez wymiany oleju. E3 Oleje wielostopniowe do silnikw EURO 1 i EURO 2, odpowiednie do zmiennych warunkw atmosferycznych i wyduonych przebiegw bez wymiany oleju. Lepsza ochrona przed zuyciem, osadami sadzy i szlamu ni w olejach klasy E2. Z kocem 2006 roku klasa ta zostaa wycofana z rynku.
16
Przewodnik olejowy
E4 Stabilne oleje o staym wskaniku lepkoci, o doskonaych parametrach wpywajcych na zachowanie czystoci tokw, chronice przed zuyciem mechanicznym, osadami sadzy i jednoczenie o doskonaej smarownoci. Rekomendowane do nowoczesnych silnikw Diesla, speniajcych normy czystoci spalin EURO 1, EURO 2, EURO 3 i EURO 4, uytkowanych w trudnych warunkach, przy wyduonych przebiegach bez wymiany oleju. Odpowiednie do silnikw, w ktrych nie zastosowano ltra czstek staych, a take do niektrych silnikw z EGR oraz niektrych silnikw z systemami SCR (Selective Catalytic Reduction) i NOx. E5 Oleje te speniaj rwnie wymagania amerykaskich producentw silnikw. Chroni przed przypieszonym zuyciem lepiej ni w klasach E3 i E4, ale gwarancj czystoci tokw oferuj na poziomie E3, czyli gorzej ni w klasie E4. Odpowiednie do bardzo dugich przebiegw. Z kocem 2006 roku klasa ta zostaa wycofana z rynku. E6 Stabilne oleje o staym wskaniku lepkoci, o doskonaych parametrach zapewniajcych czysto tokw, chronice przed zuyciem mechanicznym i osadami sadzy, a jednoczenie o doskonaej smarownoci. Rekomendowane do nowoczesnych silnikw Diesla, speniajcych normy czystoci spalin EURO 1, EURO 2, EURO 3 i EURO 4, uytkowanych w trudnych warunkach i przy wyduonych przebiegach bez wymiany oleju. Odpowiednie do silnikw z ltrem czstek staych lub te bez niego, a take do niektrych silnikw z EGR oraz niektrych silnikw z systemami SCR i NOx. Oleje klasy E6 rekomendowane s do silnikw z ltrem czstek staych, w ktrych planowane jest uytkowanie paliwa o niskiej zawartoci siarki (max 50 ppm). E7 Stabilne oleje o staym wskaniku lepkoci, ktre zapewniaj wyjtkowo skuteczn ochron i czysto tokw oraz zapobiegaj zuyciu gadzi cylindrw. Ponadto charakteryzuje je doskonaa ochrona silnika przed przedwczesnym zuyciem, gromadzeniem si sadzy w instalacji turbodoadowania, kontrola poziomu zanieczyszcze i doskonaa smarowno. Zalecane do nowoczesnych silnikw Diesla, speniajcych normy czystoci spalin EURO 1, EURO 2, EURO 3 i EURO 4, uytkowanych w trudnych warunkach i przy wyduonych przebiegach bez wymiany oleju. Odpowiednie do silnikw, ktrych nie wyposaono w ltr czstek staych, a take do wikszoci silnikw z EGR oraz wikszoci silnikw z systemami SCR i NOx. Porwnywanie klas oleju silnikowego okrelonych w API oraz w ACEA nie jest miarodajne m.in. ze wzgldu na stosowanie rnych technik testowania. Oglnie mona jednak powiedzie, e waciwoci olejw nowych klas ACEA przewyszaj waciwoci olejw z odpowiadajcych im, najwyszych klas API. W roku 1993 pojawia si nowa klasykacja oleju, uwzgldniajca jego wpyw na oszczdnoci w zuyciu paliwa. Wyraa si ona procentowo, w odniesieniu do oleju bdcego punktem odniesienia. Klasykacja ze wzgldu na oszczdno paliwa jest cile zwizana z klasykacj API. Na przykad klasa API SH/EC informuje, e olej nalecy do klasy API SH zapewnia oszczdno paliwa rzdu 1,5% w stosunku do oleju mineralnego SAE 20W-30. Stosowanie oleju API SH/EC II (czasem okrelanego jako ILSAC GF-1) daje ju 2,7% oszczdnoci w stosunku do tego samego punktu odniesienia. W roku 1996 klasykacj API SJ powizano z klasykacj oszczdnociow ILSAC GF-2, w ktrej punktem odniesienia jest olej syntetyczny 5W-30. W ramach nowej klasykacji okrelono prg oszczdnoci dla poszczeglnych klas lepkoci. SAE 0W-20 i 5W-20 oszczdno min. 1,4% SAE 0W-30/40 i 5W-30/40/50 oszczdno min. 1,1% SAE 10W-XX i inne oleje oszczdno min. 0,5% Czyli im olej o niszej lepkoci, tym wiksza oszczdno paliwa. W roku 2001 klasykacj API SM powizano z klasykacj oszczdnociow ILSAC GF-3, w ktrej punktem odniesienia jest ten sam olej syntetyczny 5W-30. Zakresy oszczdnoci paliwa policzono tu w odniesieniu do tych samych klas lepkoci co we wczeniejszej klasykacji ILSAC GF-2. SAE 0W-20 i 5W-20 oszczdno min. 2,0% SAE 0W-30 i 5W-30 oszczdno min. 1,6% SAE 10W-30 i inne oleje oszczdno min. 0,9% W roku 2004 klasykacj API SM powizano z klasykacj oszczdnociow ILSAC GF-4, w ktrej punktem odniesienia jest ten sam olej syntetyczny 5W-30. Zakresy oszczdnoci paliwa policzono tu w odniesieniu do tych samych klas lepkoci co we wczeniejszej klasykacji ILSAC GF-3. SAE 0W-20 i 5W-20 oszczdno min. 2,3% SAE 0W-30 i 5W-30 oszczdno min. 1,8% Inne oleje oszczdno min. 1,1%
Klasykacje ze wzgldu na oszczdno paliwa Klasykacja ILSAC
17
Przewodnik olejowy
rodki smarne musz charakteryzowa si rnymi waciwociami, zalenie od przeznaczenia i zastosowania. W dalszej czci przyjrzymy si wymaganiom, jakie przed smarami i olejami stawiaj najbardziej popularne konstrukcje techniczne.
Silnikw
Olej spenia nastpujce funkcje w silniku: n ograniczenie tarcia i zuycia mechanicznego n chodzenie n uszczelnienie n utrzymanie czystoci poprzez wizanie zanieczyszcze n zapobieganie korozji. Gwnym zadaniem oleju jest zmniejszenie tarcia i mechanicznego zuycia ruchomych elementw silnika. Niezalenie od warunkw uytkowania olej musi tworzy na pokrytych nim powierzchniach trwa, odpowiednio grub warstw (lm olejowy), ktrej rol jest zapobieganie bezporedniemu ich stykowi. Zadaniem oleju jest spowodowanie wystpienia zjawiska tarcia ppynnego lub pynnego.
Olej wysokiej jakoci: rozdrobnione i wchonite przez olej produkty spalania
Olej niskiej jakoci: grube i niezasymilowane przez olej pozostaoci spalania
Olej wpywa take na chodzenie czci mechanicznych. W przypadku silnika spalinowego przenosi ciepo odbierane ze smarowanych powierzchni i caego ukadu smarowania do miski olejowej, gdzie jest schadzany. Dla utrzymania ekonomicznej i niezakconej pracy silnika wane jest, by zachowywa on odpowiedni temperatur. Olej spenia take rol uszczelniajc przestrzenie pomidzy piercieniami tokowymi a gadzi cylindra. Zapewnia to utrzymanie w cylindrze odpowiednich cinie i waciw prac. Bardzo wysoka temperatura w okolicach pracujcych tokw wpywa na obnienie lepkoci oleju. Olej musi zatem mie wystarczajco wysoki wskanik lepkoci, aby uszczelni wszystkie luzy. rodek smarny powinien take gwarantowa zachowanie czystoci silnika. Olej dobrej jakoci rozbija stae produkty powstae podczas procesu spalania na drobne czsteczki i wie je ze sob. Dziki temu nie tworz one przywierajcej do powierzchni sadzy ani nie zostawiaj szlamu krcego w ukadzie. Wysokie temperatury wystpujce w silniku wymagaj take bardzo duej odpornoci oleju na utlenianie. Ponadto olej neutralizuje kwasy powstajce z procesw spalania, wody i innych zanieczyszcze, w wyniku czego zapobiega rozwojowi procesw korozji smarowanych elementw. Olej uyty do smarowania przekadni, stosowanych jako elementy ukadu napdowego, ma zadanie podobne do oleju silnikowego. Ma wpywa na zmniejszenie tarcia i zuycia powierzchni, w zwizku z czym musi posiada odpowiedni lepko i odporno na utlenianie. Ponadto olej w przekadniach powinien zapobiega korozji elementw, a take tumi haas towarzyszcy ich pracy. W koach zbatych, gdzie zwykle wystpuje due tarcie, olej musi je minimalizowa. W automatycznych skrzyniach biegw olej musi oprcz ww. waciwoci posiada zdolno do przenoszenia odpowiednich momentw obrotowych. Poza tym od oleju stosowanego do smarowania przekadni automatycznych oczekuje si zdolnoci do ograniczania tarcia przy zmieniajcej si prdkoci pracy ukadu. W ukadach hydraulicznych gwnym zadaniem oleju jest przenoszenie siy. Ponadto olej zapewnia smarowanie czci ruchomych, uszczelnia, chodzi i chroni przed korozj. Cele te cz si z caym szeregiem wymaga, do ktrych powrcimy przy okazji omawiania stosownej klasykacji. Szczeglnie duej iloci smarw plastycznych uywa si w samochodach ciarowych. Zmniejszenie tarcia i cierania powierzchni wsppracujcych elementw jest ich najwaniejsz funkcj. Ponadto smary maj chroni powierzchnie naraone na korozj, jak rwnie uszczelnia miejsca szczeglnie naraone na dziaanie wilgoci, kurzu i innych zanieczyszcze. Chodniejsze pory roku nakadaj na stosowane w samochodach rodki smarne dodatkowe wymagania. Przy uruchamianiu silnika w niskiej temperaturze wany jest stan techniczny samego silnika, jak i jego osprztu (np. urzdze zaponu i rozruchu, ukadu zasilania). Jeli wszystko jest sprawne, to o powodzeniu szybkiego uruchomienia zimnego silnika decyduje wycznie liczba obrotw, ktra zaley praktycznie od dwch elementw: sprawnoci akumulatora i lepkoci oleju silnikowego. Jak wczeniej wspominalimy, lepko oleju podlega wahaniom. Przy spadku temperatury lepko ronie. Im bardziej lepki olej, tym wikszy opr, jaki stawia ruchomym czciom silnika. W rezultacie przy gstym oleju silnikowym liczba obrotw silnika spada, co przysparza wicej problemw podczas prby jego uruchomienia. Pocztkowa prdko, z jak silnik powinien si obraca, to co najmniej 7080 obrotw na minut.
Przekadni ukadw napdowych
Ukadw hydraulicznych Smarami plastycznymi
Przy zimowym rozruchu silnika
18
Przewodnik olejowy
Liczba obrotw silnika przy starcie obr./min
Temperatura C
Wpyw lepkoci na liczb obrotw silnika
Zamieszczony wykres pokazuje wpyw lepkoci na liczb obrotw silnika podczas jego uruchamiania. Z wykresu wynika, e np. w temperaturze -30C olej Mobil 1 0W-40 pozwala na osignicie 130 obr./min., olej SAE 10W okoo 80 obr./min., SAE 20 za 10 obr./min. Silnik musi by uruchamiany nawet na silnym mrozie, olej wypenia swe zadania w kadych warunkach pogodowych. Jeeli lepko oleju jest zbyt wysoka, jego przepompowanie przez ukad smarowania silnika trwa znacznie duej ni oleju o niszej klasie lepkoci i rwnie znacznie duej ni w temperaturach dodatnich. Niedostateczne smarowanie moe sta si przyczyn powanych uszkodze, ktre nie s moe dostrzegalne natychmiast, ale po pewnym czasie ujawniaj si w postaci np. nadmiernego zuycia oleju silnikowego, niskiego cinienia sprania i spadku mocy silnika. Zapewnienie atwego rozruchu silnika w niskich temperaturach i zapewnienie mu efektywnego smarowania natychmiast po rozpoczciu pracy wymaga odpowiedniej lepkoci oleju silnikowego. Przy zastosowaniu olejw SAE 10W, SAE 10W-30 i SAE 10W-40 silnik moe by, jeli uwzgldni wycznie smarowanie, uruchomiony ju w temperaturze -25C. Najnisz temperatur skutecznego rozruchu dla olejw SAE 20 jest temperatura -15C, a SAE 30 okoo -5C. Granic stosowalnoci w peni syntetycznego oleju Mobil 1 0W-40 jest -45C. Temperatury uwzgldniaj +5C doliczone do granicy pompowalnoci SAE. Jak wczeniej zostao wspomniane, gwnym zadaniem oleju jest zmniejszenie tarcia i zuycia powierzchni. Zbyt silne tarcie wsppracujcych elementw powoduje spadek mocy silnika. Oglnie mona przyj, e spadek ten, spowodowany tarciem, wynosi okoo 10%. Zwikszona lepko olejw silnikowych rwnie wie si z kolejnymi stratami. Przeciwstawienie si tym tendencjom wymaga doboru olejw pod ktem odpowiednich waciwoci, czego efektem z pewnoci bd realne oszczdnoci paliwa. Wikszo olejw syntetycznych charakteryzuje si znacznie zwikszonymi wasnociami ograniczajcymi tarcie w kadych warunkach termicznych, dlatego siganie po nie skutecznie zapobiega stratom mocy silnika i korzystnie wpywa na koszty eksploatacji pojazdu. Przeprowadzone badania pozwoliy ustali, e napenianie ukadu olejem Mobil 1 0W-40 pomaga oszczdzi przecitnie 4% paliwa. W przypadku niskich temperatur oszczdnoci te s jeszcze bardziej znaczce. Podobne straty mocy w takich warunkach powoduje olej gstniejcy w przekadniach i w ukadzie przeniesienia napdu. Zwyky olej mineralny moe si zamieni w ciao stae ju przy -10C. Std wniosek, e stosowanie rwnie w tym przypadku olejw syntetycznych przyczynia si do oszczdnoci paliwa. Korzystanie z oleju syntetycznego daje w zimie oszczdnoci rzdu 1015% oglnych kosztw eksploatacji pojazdu, co przy jednorazowej wymianie oleju przekada si na okoo 400 zotych*. Oszczdnoci s tym wiksze, im nisza jest temperatura i im krtsze s odlegoci pokonywane przez samochd (czsta, krtka jazda na zimnym silniku).
Olej syntetyczny Olej mineralny
Ze wzgldu na oszczdno paliwa
Zuycie paliwa Przebyta droga
Wpyw wielkoci przebiegu samochodu na zuycie paliwa

* zaoenia: zuycie paliwa 7,5 l/100 km; redni przebieg midzy wymianami oleju 15 000 km; cena paliwa 3,50 z/litr; rzd oszczdnoci 10%
19
Przewodnik olejowy
Przy zmiennych warunkach eksploatacji
Funkcjonowanie pojazdw i maszyn niezalenie od warunkw eksploatacji nie moe budzi obaw o ich stan techniczny. Samochody wykorzystywane bywaj w rny sposb, np. do krtkiej jazdy po miecie, dugich i szybkich podry po autostradach, przewoenia cikich adunkw, jak rwnie do poruszania si w trudnym terenie. W trakcie krtkich przejazdw miejskich (zwaszcza zim) silnik jest niemal cigle niedogrzany. Paliwo nie jest wic spalane w sposb cakowity i w zwizku z tym powstaje wicej ni zwykle ubocznych produktw spalania w postaci pozostaoci, czyli czstek staych. Jak ju wspomniano wczeniej, jedn z funkcji oleju silnikowego jest wychwytywanie i wizanie zanieczyszcze, co wpywa z kolei na zanieczyszczenie samego oleju. W zimie do oleju dostaje si te wiksza ilo wody. Wszystkie ciaa obce, ktre mieszaj si z olejem, s szkodliwe, a ich pojawianiu si nie mona w peni zapobiec. Rozwizaniem, ktre pozwala kontrolowa ich szkodliwy wpyw czyli rozwj korozji, gromadzenie si sadzy i szlamu jest korzystanie z oleju wysokiej jakoci i regularna jego wymiana. Temperatura oleju silnikowego podczas pracy silnika waha si midzy +80C a +130C. Dugie obcienie adunkiem lub wysokie obroty mog jednak wpyn na znaczcy jej wzrost. Wysoka temperatura pracy silnika wymaga od oleju dobrej odpornoci na utlenianie i wystarczajco wysokiej lepkoci. Lepko nie moe spada poniej 6 mm2/s. Na przykad, olej SAE 10W osiga granic 6 mm2/s przy okoo +100C, a wielosezonowy olej SAE 10W-40 w temperaturze +140C. Zbyt cienk warstw oleju mona w praktyce rozpozna, gdy mamy do czynienia z szybkim ubywaniem oleju oraz rosnc temperatur wewntrz silnika. wiadczy to o zuyciu wsppracujcych powierzchni i grozi ich zatarciem. Zakres stosowania oleju samochodowego o okrelonej lepkoci uzaleniony jest zatem od tego, jakie s wymagane parametry zimowego rozruchu i jaka jest najnisza dozwolona lepko. 10W 20W-30 10W-30 Mobil Super S 10W-40 Mobil 1 ESP 5W-30 Mobil 1 0W-40
-50
50
100
150
Zakresy termicznej stosowalnoci olejw samochodowych
Zuycie oleju
Zuycie oleju w obiegu silnika jest zjawiskiem naturalnym, ktrego nie da si unikn. Olej smaruje m.in. toki, piercienie tokowe, gadzie cylindrw, elementy rozrzdu i oyska. Poprzez odpowiedni konstrukcj tokw i piercieni tokowych olej dostaje si na powierzchni gadzi cylindra, gdzie oprcz funkcji smarujcej peni rwnie rol uszczelniacza pomidzy tokiem a cylindrem. W fazie suwu pracy, kiedy tok porusza si w d, warstwa oleju pozostajcego na gadzi cylindra nad nim ulega spaleniu. Niewielkie iloci oleju silnikowego dostaj si rwnie do komory spalania od gry i pochodz z prowadnic zaworw. Jest to zjawisko niepodane i jego wystpowanie zaley wycznie od luzw midzy prowadnicami a trzonkami zaworw. Ten olej rwnie zostaje spalony. 1. Stan silnika. Im duej trwa eksploatacja silnika, tym wiksze jest mechaniczne zuycie jego elementw. Zwykle objawia si to powikszonymi luzami, a to z kolei skutkowa musi zwikszonym zuyciem oleju silnikowego, ktry w wikszych ilociach zostaje po prostu spalany. Ponadto w mocno wyeksploatowanych silnikach czsto zdarzaj si take wycieki zewntrzne, ktre jeszcze bardziej pogarszaj bilans zuycia oleju. Wyciek jednej kropli oleju na 30 metrach przebytej drogi zamienia si po 1000 km w cay litr. 2. Lepko i parowanie oleju. Lepko i parowanie oleju maj duy wpyw na jego zuycie. Jak pokazuje ilustracja, im ciesza warstwa oleju, tym wicej si go przedostaje do komory spalania. Odchudzanie lmu olejowego przyczynia si take do wikszych wyciekw. W przypadku oleju mineralnego wpyw na jego zuycie ma take parowanie niskich jego frakcji. Zdolno do parowania wie si z kolei ze skadem olejw bazowych, ich lepkoci i temperatur. Parowaniu sprzyjaj wysokie temperatury. Zjawisko parowania w mniejszym stopniu dotyczy olejw syntetycznych, std mniejsze ich zuycie w porwnaniu z olejami mineralnymi tej samej klasy SAE.
20
Przewodnik olejowy
Olej syntetyczny
Olej mineralny
Zuycie oleju
Wpyw rodzaju oleju o tej samej lepkoci na jego zuycie
3. Eksploatacja i warunki eksploatacji. Niewtpliwy wpyw na zuycie oleju maj rwnie sposb i technika jazdy. Wysokie obroty silnika zwikszaj jego zuycie, poniewa wicej oleju dostaje si na gadzie cylindra, a piercienie tokowe nie s w stanie dokadnie go stamtd usun. Dlatego wiksza ilo oleju zostaje spalona. Czste hamowanie silnikiem rwnie zwiksza zuycie oleju, ktry, jak zostao wczeniej wspomniane, dostaje si do komory spalania przez kanay wlotowe. Przecienie pojazdu adunkiem powoduje rwnie zwikszone zuycie oleju, gwnie w wyniku wzrostu temperatury. Zim musimy korzysta z systemu wzbogacania mieszanki, tzw. ssania. Jeli urzdzenie to wcza si automatycznie, na krtkich odcinkach, kiedy silnik nie osignie zaoonej przez konstruktora temperatury, prawie si nie wycza. Cz nadwyki paliwa miesza si z olejem, skutkujc jego rozcieczeniem. Rosnca temperatura sprawia, e wiksza cz paliwa potem paruje, pozostawiajc dodatkowe wraenie zuycia oleju. 4. Kontrola poziomu oleju. Poniewa wiele czynnikw wpywa na zuycie, ubytki oleju (lepko, temperatura, jako stosowanego paliwa, stan silnika, sposb jazdy), co jaki czas (500 km) powinno dokonywa si kontroli poziomu oleju, a na tej podstawie oceny ubytku oleju i uzupenienia poprzez dolewk. Dokonujc kontroli, naley zwrci uwag na czas, w jakim olej spywa do miski olejowej. Poziomu oleju nie sprawdza si tu po zatrzymaniu silnika, poniewa cay olej nie zdy wtedy jeszcze spyn do miski. Przy dolewce pamita trzeba, e nie jest korzystne dla silnika, jeli poziom oleju jest zbyt wysoki. Istnieje wtedy due prawdopodobiestwo uszkodzenia uszczelnie, bd nadmiernego spalania oleju silnikowego wpywajcego take na ywotno katalizatorw.
21
Przewodnik olejowy
Wybr odpowiednich olejw smarnych
Wystpujce w Polsce warunki atmosferyczne s wyjtkowo trudne, dlatego przy czsto zmieniajcej si pogodzie, obcieniu pojazdu (np. duym adunku) naley zwrci szczegln uwag na dobr oleju. Przedstawiamy kilka uwag na temat czynnikw, ktre przy takim doborze warto rozway.
Olej syntetyczny czy mineralny
Mimo i nowoczesne rodki smarne zawieraj due iloci najrozmaitszych dodatkw poprawiajcych efektywno ich dziaania, decydujcy wpyw na waciwoci tych olejw ma sam olej bazowy. Dostpne na naszym rynku w peni syntetyczne oleje samochodowe s zazwyczaj produkowane z pynnych wglowodorw, ktre we waciwej formule powinny w stosunku do olejw mineralnych charakteryzowa si zestawem nastpujcych siedmiu zalet: n Doskonae parametry pod wzgldem lepkoci, wytrzymaoci na wysokie temperatury i cieranie zapewniaj lepsz ochron przed zuyciem. n Odpowiednia ochrona przed utlenianiem i wysok temperatur ogranicza proces gromadzenia si sadzy, co z kolei zmniejsza stuki i zakcenia pracy silnikw. n Wysoki wskanik lepkoci i dobra pynno przy niskich temperaturach (temp. pynicia ok. -50C) zapewniaj, e bdzie mona uruchomi silnik take przy silnym mrozie. n Dugi czas uytkowania pozwala na wykorzystanie maksymalnych, dozwolonych przez producenta przebiegw. n Niskie parowanie zmniejsza zuycie oleju. n Oleje syntetyczne s lepiej dostosowane do nowoczesnych samochodw z katalizatorem.
Do silnika
Pragnc waciwie dobra olej silnikowy, trzeba zawsze pamita o dwch rzeczach odpowiedniej lepkoci i odpowiedniej jakoci. Lepko oleju, czyli odpowiedni klas SAE, wybieramy na podstawie panujcych warunkw i zalece producenta. Najwysze wymagania jakociowe dla olejw do silnikw benzynowych wyznaczaj normy ACEA A3 ,A5, C2 i API SM. Sigajc po markowe oleje o standardach wyszych ni wyej wymienione, moemy by pewni jakoci wybranego oleju. Najwysze wymagania jakociowe dla olejw do silnikw Diesla w samochodach ciarowych okrelone s przez normy ACEA E6, E7 i API Cl-4. Wskazania jakociowe odnoszce si do silnikw wysokoprnych stosowanych w samochodach dostawczych i osobowych sugeruj zazwyczaj wybr oleju z klasy ACEA B3 lub B4, B5 oraz C2 (oleje europejskie) lub API CF-4/CF (amerykaskie). Przy wyborze oleju do silnika dwusuwowego naley w pierwszym rzdzie zwrci uwag na klas jakoci oleju, czyli klasykacj API, ISO lub NMMA. Speniajcy wymagania klasy API TC (ISO-L-ETC) olej do silnika dwusuwowego nadaje si w praktyce do smarowania niemal kadego pracujcego w terenie silnika dwusuwowego. Olejw klasy API TC mona uywa zarwno do maych, dwusuwowych silniczkw, do ktrych poleca si klas API TA lub TB, jak i do wikszych silnikw duej mocy, montowanych w motocyklach, skuterach nienych i piach mechanicznych, gdzie waciw klas oleju jest API TC. Do smarowania silnikw zaburtowych zwykle uywa si bezpopioowego oleju klasy NMMA TC-W3. Uywania tej klasy oleju nie zaleca si wtedy, gdy rekomendacja mwi o oleju speniajcym wymagania klasy API TC. Przy doborze oleju do silnika dwusuwowego naley te wzi pod uwag sposb smarowania oraz waciwoci oleju, szczeglnie w niskich temperaturach. W przypadku koniecznoci mieszania oleju z paliwem stosuje si zwykle wczeniej przygotowane mieszanki olejw do silnikw dwusuwowych. Zawieraj one rozpuszczalnik, ktrego zadaniem jest odpowiednie wymieszanie oleju z paliwem. W zimowym smarowaniu olej do silnika dwusuwowego powinien si charakteryzowa wysok odpornoci pracy w warunkach niskich temperatur. Oleje syntetyczne w zimowych warunkach sprawdzaj si znacznie lepiej od mineralnych. Nowoczesne rodki smarne przewanie nadaj si do wszystkich warunkw smarowania. Informacja o zakresie ich stosowania powinna by umieszczona na opakowaniu.
Do silnika dwusuwowego
Do przekadni
Przy wyborze oleju przekadniowego take naley kierowa si klas SAE oraz jakoci. Olej przekadniowy powinien by dobierany na podstawie panujcych warunkw atmosferycznych oraz na podstawie wymaga producenta. Wymagania dotyczce jakoci mona zawsze odnale w instrukcji obsugi, w autoryzowanej stacji obsugi lub w publikacjach producenta oleju. W przypadku zastosowa oleju do manualnej skrzyni biegw wymagan jako moe gwarantowa np. API GL-1, GL-4 lub GL-5. Do automatycznej skrzyni biegw odpowiedni bdzie olej do przekadni automatycznych okrelonego typu. Przekadnie gwne w samochodach s najczciej typu hipoidalnego, std waciw dla nich klas oleju bdzie API GL-5. Jeeli w wyposaeniu znajduje si blokada mechanizmu rnicowego, olej powinien zawiera odpowiednie dodatki uszlachetniajce LS.
22
Wybr odpowiednich olejw smarujcych
Przewodnik olejowy
Oleje hydrauliczne nie posiadaj oglnie przyjtych klas jakoci dla motoryzacji (por. Klasykacje olejw hydraulicznych). Std moemy w ich przypadku bra pod uwag wycznie szereg oglnych wskaza. Przy doborze odpowiedniego oleju do ukadu hydraulicznego trzeba zapozna si z wymogami producenta i warunkami gwarancji. Poza tym naley ustali warunki uytkowania maszyny oraz sprawdzi, czy s one zgodne z przewidywaniami producenta. Moliwe, e producent zagraniczny nie uwzgldni wymaga klimatycznych dla Polski. Jeeli instrukcje producenta nie s wystarczajco dokadne, naley zapozna si z instrukcj importera lub producenta oleju. Olej hydrauliczny powinien charakteryzowa si odpowiedni lepkoci przy rozruchu i w trakcie uytkowania, wysokim wskanikiem lepkoci, odpowiednio szerokim zakresem stosowalnoci termicznej i wymagan klas jakoci. Olejw hydraulicznych rnych marek i typw nie wolno miesza ze sob, chyba e mamy w ten sposb osign zaplanowany z gry skutek (pienienie si, gstnienie itp.). Na jakoci oleju hydraulicznego nie warto oszczdza. Olej hydrauliczny wysokiej jakoci daje najlepsze gwarancje niezakconego i odpowiednio dugiego funkcjonowania ukadu. Przy doborze odpowiedniego rodka smarnego do innych miejsc, takich jak wspomaganie ukadu kierowniczego, ramiona hydrauliczne itp., naley oczywicie kierowa si wskazaniami producenta lub importera. Do wspomagania ukadu kierowniczego najczciej zalecany jest olej do przekadni hydraulicznych, a do ramion hydraulicznych olej do przekadni automatycznych lub olej hydrauliczny. Centralny ukad smarowania w pojazdach samochodowych steruje zarwno olejem, jak i smarem. Ukad smarowania smarem plastycznym wymaga zazwyczaj zastosowania smaru ppynnego, o klasie NLGI 00 lub 000.
Do ukadw hydraulicznych
Do innych czci pojazdw
Do centralnego ukadu smarowania
Wybr odpowiednich olejw smarujcych
23
Przewodnik olejowy

Regularna obsuga zapewnia niezakcone, a take dugie i oszczdne funkcjonowanie pojazdu lub maszyny. Podstawow czci kadego regularnego serwisu powinna by te wymiana oleju. Po co i jak czsto trzeba dokonywa wymiany oleju? Eksploatowany olej wchania zanieczyszczenia, ktre stopniowo wpywaj na pogorszenie jego waciwoci. Przed szkodliwym wpywem zanieczyszcze mona si uchroni, stosujc dobry jakociowo olej i regularnie go wymieniajc. W dalszej czci zajmiemy si najwaniejszymi przyczynami zanieczyszczenia oleju oraz gwnymi czynnikami decydujcymi o tym, jak czsto naley go wymienia.
Woda
Spalenie jednego litra paliwa w silniku wie si z powstaniem okoo litra wody. W wysokiej temperaturze woda paruje i wiksza jej cz ulatnia si z silnika poprzez ukad wydechowy. Cz pary wodnej traa wraz z gazami do miski olejowej. W zimowej aurze silnik jest czsto niedogrzany, wtedy para ponownie zamienia si w wod i miesza z olejem. Zim woda zbiera si take z powodu zmiennej temperatury. Stan silnika, a zwaszcza stan ukadu przewietrzania skrzyni korbowej, ma due znaczenie w procesie gromadzenia si wody. Woda jako skadnik oleju jest ogromnie szkodliwa. Skutkuje pienieniem si oleju, jego gstnieniem, a take przypiesza procesy korozji. Pod wypywem wody olej zmienia zazwyczaj barw na szar. Jeeli wody jest duo, mamy do czynienia ju nie z olejem, ale z emulsj wody i oleju. W przypadku ukadw hydraulicznych zamarzajca woda rodzi wiele problemw i w najgorszym przypadku moe doprowadzi do powanych uszkodze. Przed uszkodzeniami wywoanymi obecnoci wody mona si uchroni, stosujc wysoko jakociowy olej oraz wymieniajc go z wystarczajc czstotliwoci.
Paliwo
Zim silnik pracuje czsto przy wykorzystywaniu ukadu wzbogacania mieszanki, tzw. ssaniu. Spalanie w niskich temperaturach nie jest jednak zbyt korzystne i czyste. W zwizku z tym powstaj stale produkty spalania, ktrych cz traa do skrzyni korbowej i rozciecza znajdujcy si tam olej. Zwykle na krtkich trasach silnik jest niedogrzany, a paliwo nie paruje z oleju. Skutkiem tego jest coraz ciesza warstwa lmu olejowego. Zawarto paliwa w oleju moe wtedy sign nawet 1020%. Dusza praca silnika rozgrzewa jednak olej do normalnej temperatury, a wtedy cz paliwa paruje, powodujc dostrzegalny, nierzadko zaskakujco duy ubytek oleju w ukadzie smarowania silnika. Dobre funkcjonowanie silnika przy rozruchu zmniejsza zapotrzebowanie na wzbogacon mieszank, a w konsekwencji ogranicza rozcieczanie oleju przez paliwo. W silnikach Diesla na stopie zawartoci paliwa w oleju wpywa stan ukadu zasilania w paliwo i jego elementw, jak rwnie, tak jak w przypadku silnikw benzynowych, oglny stan silnika i temperatura pracy. Zamieszczony poniej rysunek pokazuje wpyw paliwa na lepko jednosezonowego oleju SAE 10W i wielosezonowego oleju SAE 5W-50.
Paliwo
Woda Sadza Utleniony olej Kurz Opiki

Najczstsze zanieczyszczenia oleju silnikowego
minimalna warto SAE
Wpyw paliwa na lepko oleju (1cSt = 1mm/s)
Ju 10-procentowa zawarto paliwa w oleju rozciecza olej SAE 10W do wartoci krytycznej z punktu widzenia funkcji smarowania, czyli poniej 6 mm/s. Wielosezonowy olej SAE 5W-50 ma szeroki zakres stosowalnoci lepkociowej i dziki temu wyranie wie wiksz porcj paliwa, nie grozi te w praktyce rozcieczeniem oleju poza wartoci krytyczne.
24 Wymiana oleju Kiedy? Jak czsto?
Przewodnik olejowy
Cz produktw spalania, na przykad czstki sadzy, wody, siarki albo oowiu, dostaje si do skrzyni korbowej i miesza si z olejem. Powstae w wyniku spalania kwasy tworz wraz z wod zwizki przypieszajce procesy korozyjne. Olej silnikowy neutralizuje kwasy i wie te zanieczyszczenia, ktre podczas wymiany oleju usuwane s z silnika.
Inne produkty spalania
Spalenie jednego litra paliwa to jeden litr wody powstaej w rezultacie spalania
Do spalenia litra paliwa samochodowego potrzebne jest zazwyczaj ok. 10 m powietrza. Silnik, ktry zuywa 10 litrw paliwa na 100 kilometrw, zuywa na trasie o dugoci 30 000 km 30 milionw litrw powietrza. Nawet najlepszy ltr powietrza nie jest jednak w stanie wychwyci wszystkich unoszcych si w tym powietrzu drobinek kurzu. Na piaszczystych drogach, polach i w terenie silnik nierzadko musi pracowa dosownie w tumanach kurzu. Przez zuyty lub uszkodzony ltr oraz kanay dolotowe do silnika dostaje si gruby py, ktry przypiesza zuycie jego elementw wewntrznych, np. piercieni tokowych, gadzi cylindrw itp. Filtr oleju powoduje oczyszczanie oleju silnikowego, pozbawiajc go czstek powstajcych w wyniku spalania i cierania si elementw metalowych, ale piasek i py traajce do systemu wraz z chodzcym go powietrzem powoduj due szkody. W warunkach eksploatacji pojazdw w trudnych warunkach terenowych, drogach nieutwardzonych, bd w rejonach pustynnych, czciej, ni si to przewiduje, naley dokonywa przegldw ltrw powietrza, szczelnoci kanaw wentylacyjnych oraz wymienia ltr oleju i olej. Przedostawanie si zanieczyszcze zewntrznych do ukadw hydraulicznych mona powstrzyma tylko poprzez starann pielgnacj systemu i przestrzeganie bezwzgldnej czystoci stosowanego oleju. Warunki eksploatacji maj due znaczenie z punktu widzenia iloci zanieczyszcze traajcych do wntrza silnikw. Dla okrelenia podanej czstotliwoci wymiany oleju wane wic jest, jakie s warunki uytkowania pojazdu czy maszyny. Zima, nieutwardzone, pyliste drogi lub wyjtkowo ciki adunek zawsze stanowi due wyzwanie dla oleju i to one decyduj gwnie o zakresie jego stosowalnoci. Czsto wymiany oleju zaley take od jego jakoci. Jak stwierdzilimy w rozdziale powiconym zadaniom smarowania, do najwaniejszych zada oleju naley zapobieganie zuyciu i utrzymywanie silnika w czystoci. Wraz z czasem uytkowania i rosncym przebiegiem pojazdw wasnoci oleju ulegaj jednak pewnemu osabieniu. Dzieje si tak wtedy, kiedy ilo zanieczyszcze i wody przenikajcych do oleju przekracza dozwolone normy i w silniku zaczyna zbiera si szlam i sadza. Im wysza klasa i jako oleju lub smaru, tym wiksza gwarancja najmniejszego zuycia czci pojazdu, wysokiej trwaoci i niezawodnoci w eksploatacji i to mimo coraz duszych okresw wymian oleju. Oleje syntetyczne pozwalaj zazwyczaj na nawet dwukrotnie dusze okresy wymian zgodnie z zasadami przestrzegania zalece producenta w tym przede wszystkim dotyczcych waciwej jakoci paliw, warunkw eksploatacji i starannej codziennej obsugi. Wyduanie okresw wymian bez zalece producenta, lub jeli nie s spenianie wszystkie warunki, zwiksza znacznie ryzyko zuycia i utraty trwaoci i niezawodnoci pojazdu. Producenci pojazdw wymagaj te, by niezalenie od przebiegu olej silnikowy wymienia co najmniej raz na rok. Omwilimy ju czynniki wpywajce na ywotno oleju i konieczno jego planowanej wymiany. Jak w praktyce uwzgldni te czynniki przy podejmowaniu decyzji o wymianie oleju? Termin planowanej wymiany oleju w pojazdach samochodowych okrela si zazwyczaj na podstawie liczby przejechanych kilometrw. Zalecany przebieg podany jest w instrukcji obsugi auta. W nowoczesnych silnikach benzynowych i wysokoprnych, jakie montuje si dzi w samochodach, dziaa system kontroli przebiegu, ktry automatycznie zbiera wane dla parametrw oleju dane, np. na temat panujcych warunkw, obcienia, prdkoci itp., a potem informuje o potrzebie wymiany oleju.
Zanieczyszczenia zewntrzne
Znaczenie warunkw eksploatacji
Znaczenie jakoci oleju
Okrelenie czstotliwoci wymiany oleju
25
Przewodnik olejowy
Stosujc w peni syntetyczne oleje Mobil, mona bezpiecznie zaoy, e wymiana oleju bdzie potrzebna dopiero po upywie maksymalnego czasu przewidzianego przez producenta, a jeli samochd jest rzadziej uytkowany, tylko raz w roku. Termin wymiany oleju mineralnego, o jakim wspomina si w instrukcji, jest zazwyczaj obliczony na idealne warunki uytkowania. Wystpowanie okolicznoci gorszych ni zalecane powinno jednak spowodowa skrcenie tego terminu. Zamieszczone poniej pytania pomog okreli wystarczajco cile termin wymiany. Na przykad cztery odpowiedzi twierdzce oznaczaj konieczno skrcenia maksymalnego przewidzianego przez producenta czasu o poow. Oglnie rzecz biorc, oleje syntetyczne pozwalaj na zachowanie duszych przebiegw ni oleje mineralne. Wysokiej jakoci olej bazowy oleju syntetycznego oraz dodatki uszlachetniajce dodatkowo wyduaj okres przydatnoci. n Czy jedzi Pan/Pani czciej w terenie zabudowanym? n Czy pokonywane przez Pana/Pani trasy s krtsze ni 10 km? n Czy Pana/Pani samochd pozostaje czasem nieuywany przez duszy czas? n Czy Pana/Pani samochd jest uytkowany bardzo intensywnie? n Czy jedzi Pan/Pani duo po drogach nieutwardzonych?
Maksymalny przebieg Warunki eksploatacji 1 x tak 2 x tak 3 x tak 4 x tak 5 x tak Przebieg
Okrelanie terminu wymiany oleju
Warunki uytkowania nie s natomiast tak wanym czynnikiem z punktu widzenia smarowania przekadni ukadw napdowych. Terminy wymiany oleju dla maszyn rnego typu okrela si najczciej, biorc pod uwag przepracowane przez nie godziny. Zim, w warunkach wytonej eksploatacji lub w innych niesprzyjajcych okolicznociach, take naleaoby wymienia olej moliwie czsto. Przy okrelaniu waciwej czstotliwoci wymiany oleju dobrze jest zasign rady producenta, importera oraz specjalisty od rodkw smarnych.
Wymiana oleju Tzw. tani olej
Ilo szlamu
Tradycyjny olej mineralny Olej syntetyczny Przebyta droga

Jako oleju ma znaczenie. Rysunek przedstawia gromadzenie si szlamu w testach olejw rnych typw
26
Przewodnik olejowy
Technika smarowania to wane zagadnienie techniki motoryzacyjnej i maszynowej. Aby poprawnie zastosowa pynce z niej wnioski, naley dobrze zna podstawowe zasady budowy i funkcjonowania samochodw i urzdze technicznych. W tej czci przewodnika przedstawimy konstrukcje najbardziej popularnych silnikw i elementw ukadw napdowych. Silnik czterosuwowy jest obecnie najpopularniejszym rodkiem napdu zarwno w samochodach, jak i w innych pojazdach mechanicznych. Jego wynalazc jest Nicolas August Otto, ktry opatentowa go w 1876 roku. Pierwszy silnik mia moc trzech koni mechanicznych, ktr osiga przy180 obr./min. Na cze wynalazcy nazywany jest czsto rwnie silnikiem Otta. Cykl jego pracy skada si z czterech nastpujcych po sobie suww. Na jeden suw pracy wa korbowy obraca si dwukrotnie. 1. Suw ssania. Tok porusza si ku doowi, zasysajc do cylindra przez otwarty zawr sscy wytworzon wczeniej w ganiku mieszank paliwowo-powietrzn. Wa korbowy wykonuje w tym czasie obrt o 180. 2. Suw sprania. Obydwa zawory, sscy i wydechowy, s zamknite. Przesuwajcy si w gr tok spra mieszank powietrzno-paliwow (w silniku Diesla powietrze), a do stanu, w ktrym pod wpywem sprania gwatownie ronie cinienie i temperatura. W silniku benzynowym cinienie to ronie w stosunku 8-10:1, a w silniku Diesla 16-22:1. Wa korbowy wykonuje w tym czasie kolejny obrt o 180. 3. Suw pracy. Obydwa zawory s nadal zamknite. Tu przed osigniciem przez tok grnego, martwego punktu mieszanka powietrzno-paliwowa zostaje zapalona przez iskr ze wiecy zaponowej. (W przypadku silnika wysokoprnego do wypenionej rozgrzanym i spronym powietrzem komory spalania wtryskiwana jest dawka paliwa, ktre zapala si pod wpywem temperatury spronego powietrza). Spalanie mieszanki (w obu przypadkach) wywouje szybkie rozszerzanie gazw i powstawanie wysokiego cinienia, ktre odrzuca tok ku doowi. Wyzwolona energia jest przenoszona za porednictwem korbowodu na wa korbowy. Maksymalne cinienie w silniku spalinowym to 47 MPa, w silniku Diesla 814 MPa. Temperatura osiga powyej 2000C. Wa korbowy wykonuje ponowny obrt o 180. 4. Suw wydechu. Poruszajcy si w gr tok wypycha przez otwarty zawr wydechowy powstae spaliny, po czym rozpoczyna si kolejna faza ssania. W tym czasie wa korbowy dokonuje obrotu o kolejne 180. Wydech spalin, jak i zasysanie mieszanki, w silniku czterosuwowym sterowany jest przez mechanizm rozrzdu. Mechanizm ten napdzany jest z wau korbowego za porednictwem k zbatych, acucha lub paska rozrzdu o przeoeniu 1:2. Zasadniczymi elementami ukadu rozrzdu s wa lub way rozrzdu znajdujce si w bloku silnika lub gowicy, zawory otwierajce lub zamykajce kanay dolotowe i wylotowe oraz inne elementy.
Silnik Silnik czterosuwowy
SSANIE
SPRANIE
PRACA
WYDECH
Praca silnika czterosuwowego
27
Przewodnik olejowy
Silnik dwusuwowy
Silnika dwusuwowego uywa si obecnie najczciej jako rda napdu motorowerw, motocykli, pi mechanicznych i motorwek, a take w wersji wysokoprnej w niektrych samochodach ciarowych i maszynach roboczych. W trakcie jednego cyklu pracy silnika dwusuwowego maj miejsce dwa suwy. Wa korbowy obraca si, wykonujc obrt o 360, czyli raz w jednym penym cyklu. W silniku dwusuwowym zwykle nie ma zaworw, a obiegiem czynnikw steruje sam tok w nastpujcy sposb. 1. Suw ssania i sprania. Poruszajcy si w gr tok spra znajdujc si w grze cylindra mieszank powietrzno-paliwow. W tym samym czasie do przestrzeni pod tokiem przez otwarty kana wlotowy dostaje si nowa porcja mieszanki. 2. Suw pracy i wydechu. Mieszanka paliwowo-powietrzna zapala si od iskry ze wiecy tu przed osigniciem przez tok grnego martwego punktu. Rozszerzajce si gazy spychaj tok w d. W pewnym momencie boczna paszczyzna toka zamyka kana wlotowy i w skrzyni korbowej tworzy si cinienie sprajce znajdujc si tam mieszank. W czasie gdy tok przesuwa si dalej w d, otwiera si kana wylotowy, a spaliny wydostaj si na zewntrz, a zaraz pniej odsonity zostaje kana przelotowy, ktrym sprona wczeniej mieszanka przedostaje si ze skrzyni korbowej do grnej czci cylindra, wypukujc pozostae gazy na zewntrz.
SPRANIE SSANIE
PRACA SPRANIE
WYDECH NAPENIANIE
Praca silnika dwusuwowego
Silnik rotacyjny (Wankla)
Ten rodzaj silnika wynaleziony zosta i opisany w latach 50. ubiegego wieku przez Feliksa Wankla. Piet achillesow tradycyjnego silnika, czyli posuwisto-zwrotny ruch toka, zastpi tu ruch obrotowy zblionego ksztatem do trjkta toka, osadzonego mimorodowo na wale. Koo zbate znajdujce si wewntrz toka obraca wa silnika, ktry odbiera wytworzon w silniku energi mechaniczn. Wad wczesnych silnikw Wankla, ktra zdecydowaa o stosunkowo maym powodzeniu tej konstrukcji, byy trudnoci w zapewnieniu waciwego uszczelnienia krawdzi toka. Nieszczelnoci za powodoway due zuycie paliwa i emisj spalin. Dziki rozwojowi najnowszych technologii i zastosowaniu elektroniki obecne konstrukcje pozbawione s ju wad i silnik rotacyjny uwaany jest za jedn z bardziej rozwojowych moliwoci przyszych zastosowa.
Systemy zasilania paliwem Ganik
Jest to urzdzenie mechaniczne suce do wytwarzania mieszanki paliwowo-powietrznej jako paliwa silnikowego. Wynalazc ganika w formie, ktra po licznych modernizacjach przetrwaa praktycznie do koca lat 80. XX stulecia, by Wilhelm Maybach. Obecnie praktycznie bez zastosowa w samochodach. Dziaanie ganika polega na optymalnym wymieszaniu ciekego paliwa (benzyna) z powietrzem. Powietrze wsysane do silnika przepywa przez zwenie gardzieli ganika, ktre powoduje gwatowne przyspieszenie jego strumienia. Zmiana prdkoci przepywu powoduje rnic cinie, ktra w poczeniu z prdkoci przepywu jest wykorzystywana do zmieszania powietrza z paliwem. Kierowca kontroluje ten proces poprzez ustawienie za pomoc pedau gazu znajdujcej si wewntrz gardzieli przepustnicy. Dostarczenie mniejszej lub zwikszonej dawki mieszanki do silnika wpywa z kolei na efektywno jego pracy.
28
Przewodnik olejowy
Ukady wtrysku paliwa w silnikach benzynowych stanowi inny rodzaj sposobu wytwarzania mieszanki paliwopowietrznej, ni byo to w ukadach ganikowych. Pocztkowe rozwizania z lat 70. ograniczay si do tzw. wtrysku jednopunktowego, czyli dozowania odpowiedniej dawki paliwa przez ukad wtryskowy umieszczony w jednym punkcie kolektora sscego. Dawka ta musiaa by wystarczajca, aby zmieszana z dostarczanym przez ten sam kolektor powietrzem wytworzy odpowiedni mieszank. Sterowanie dawk paliwa realizowane byo przez pierwsze ukady elektroniczne. Nastpnym etapem ewolucji wtrysku paliwa byo pojawienie si systemw tzw. wtrysku wielopunktowego (MPI), gdzie mieszanka przygotowywana bya indywidualnie dla potrzeb kadego z cylindrw. Oczywicie stao si to moliwe dziki postpowi, jaki dokona si w elektronice. Obecnie w nowoczesnych silnikach stosuje si ju bezporedni wtrysk paliwa realizowany poprzez zastosowanie elektronicznie sterowanych wtryskiwaczy umieszczanych bezporednio wewntrz kadego z cylindrw i dawkujcych porcje paliwa w zalenoci od konkretnych sytuacji, np. chwilowego zwikszenia obcienia silnika, wilgotnoci powietrza, zmian cinienia atmosferycznego itp. W silnikach Diesla wtrysk paliwa odbywa si albo bezporednio do komory spalania, albo w konstrukcjach wczeniejszych do komr wstpnych o rnym ksztacie. Cinienie, dziki ktremu moliwy jest wtrysk paliwa, wytwarzane jest przez toczc paliwo pomp wtryskow. Stosowane wczeniej instalacje ograniczay si praktycznie do dwch rodzajw rozwiza, a mianowicie pomp wtryskowych sekcyjnych i pomp rotacyjnych lub rozdzielaczowych. Obecnie najbardziej rozpowszechnion konstrukcj ukadw wtryskowych silnikw wysokoprnych, stosowanych zarwno w samochodach osobowych, jak i ciarowych, jest tzw. system common rail (wsplna szyna), ktry polega na wytworzeniu i utrzymywaniu staego cinienia paliwa w ukadzie doprowadzajcym je do kadego cylindra, a jego pobieranie zalene jest od aktualnego zapotrzebowania. Oczywicie na powszechne zastosowanie tego rozwizania ogromny wpyw ma obecny poziom elektroniki. W systemie pomp sekcyjnych kady z cylindrw zasilany jest oddzieln sekcj toczc. Napdzany mechanicznie waek krzywkowy wymusza ruch postpowo-zwrotny toczkw w cylinderkach. Objto dawki dozowanego paliwa zalena jest od dugoci suwu toczkw. Zmian dawki paliwa uzyskuje si przez obrt toczka wok osi. Cinienie wytworzone w ukadzie toczcym otwiera zawr toczcy i chwil pniej dysz rozpylacza, ktr paliwo dociera do cylindra. Po zakoczeniu wtrysku cinienie we wtryskiwaczu gwatownie spada, dysze si zamykaj, a przepyw paliwa ustaje. Inn odmian sekcyjnych pomp wtryskowych s pompowtryskiwacze. W tym rozwizaniu nie korzysta si z jednego bloku pompy wtryskowej, ale kady z umieszczonych w cylindrach wtryskiwaczy ma jak gdyby wasn pomp. Instalacja dziaa tak, e wa korbowy silnika naciska na umieszczony w boku cylindra popychacz, ktry z kolei przenosi ruch na poczony bezporednio z wtryskiwaczem zesp toczcy. Objto wtryskiwanej dawki jest, zalenie od producenta, okrelana na dwa sposoby; albo poprzez ustawienie cinienia toczonego paliwa, albo poprzez znany z pompy rzdowej ruch obrotowy toczka przenoszony przez popychacz. System ten rni si od poprzedniego tym, e w pompie rozdzielczej wszystkie cylindry silnika s kolejno zasilane jedn sekcj pompy. Wytworzone w pompie cinienie przesya paliwo bezporednio do wszystkich cylindrw w kolejnoci zaponu. Okrelenie objtoci wtryskiwanego paliwa odbywa si, zalenie od producenta pompy, albo za pomoc zaworu sterujcego cinieniem wejciowym i kierunkiem przesyu ciekego paliwa, albo poprzez zmian dugoci suwu pracy toczka pompy. Smarowanie silnika ma na celu zmniejszenie tarcia i zuycia. Inne cele smarowania omwione zostay w ustpie powiconym znaczeniu smarowania. Olej dociera do miejsc smarowania w sposb zaprojektowany dla danego ukadu, ktry obejmuje zbiornik oleju, pomp, ltr oleju, zawr cinienia oleju i w razie potrzeby take chodnic oleju. Pompa toczy olej ze zbiornika poprzez ltr do wau korbowego, ukadu zaworw i gowicy. Przez wywiercone w wale korbowym kanaliki toczony pod cinieniem olej dociera do oysk czopw gwnych i korbowych oraz gwki korbowodu. Gadzie cylindrw, toki i sworznie tokw najczciej smarowane s olejem rozpryskiwanym przez stopy korbowodw. Korbowody w niektrych silnikach maj wydrone kanay, dziki ktrym moliwe jest smarowanie sworzni toka. Olej wchania rne zanieczyszczenia stae, drobiny pyu, opiki zuytego metalu i stae produkty spalania. Filtr oleju zatrzymuje zanurzone w oleju czstki stae i zapobiega uszkodzeniu przez nie smarowanych powierzchni. Zebrane przez ltr osady usuwane s z silnika przy okazji wymiany lub czyszczenia ltra. Przy usuwaniu zanieczyszcze wan rol odgrywa te olej, o czym szerzej napisano w rozdziale powiconym znaczeniu smarowania. W silnikach dwusuwowych olej do pewnego stopnia mieszany jest z paliwem. Zasysana do skrzyni korbowej mieszanka powietrzno-paliwowa zawiera w sobie rwnie olej, ktry cienk warstewk pokrywa podlegajce smarowaniu powierzchnie. Inn moliwoci smarowania jest zastosowanie specjalnej pompy olejowej, ktra pompuje olej ze specjalnego zbiornika do kanau sscego lub bezporednio do punktw smarowania.
Ukad wtrysku paliwa w silniku benzynowym
Ukad wtrysku paliwa w silniku Diesla
System pomp sekcyjnych
System pomp rozdzielczych
Ukad smarowania
29
Przewodnik olejowy
wskanik cinienia oleju
turbosprarka ukad zaworw
wa krzywkowy (rozrzdu)
wa korbowy
ltr oleju
przewd zasysajcy olej
pompa oleju
Ukad smarowania silnika czterosuwowego
Turbosprarka
Turbosprarki, jak rwnie sprarki mechaniczne, stosuje si w silnikach w celu uzyskania wikszego tzw. napenienia, czyli dostarczenia dodatkowej porcji mieszanki paliwowej, ktra, spalajc si, dostarcza wikszej energii, a tym samym silnik jest w stanie osign wiksz moc. Turbosprarki dziaaj dziki wykorzystaniu energii spalin, ktre obracaj wirnik turbiny poczony z wirnikiem sprarki dostarczajcej sprone powietrze do silnika. Przed nadmiernym wzrostem cinienia powietrza chroni wbudowany w ukad sprarki zawr, ktry nie pozwala przekroczy maksymalnych dozwolonych wartoci (zwykle ok. 1 bara). Dodatkow korzyci zastosowania turbosprarki jest rwnie moliwo schodzenia spranego powietrza. Odpowiedzialne za ten efekt urzdzenie (intercooler) moe powietrze ochadza albo nawet skrapla. Chodzenie ogranicza termiczne obcienia silnika, przyczyniajc si w ten sposb do przeduenia jego ywotnoci.
Smarowanie sprarki
W sprarce mocno obcionego silnika temperatura oleju ju po wyczeniu silnika moe wynosi nawet ponad 300C. Taka temperatura moe z kolei przyczyni si do tego, e pozostay w sprarce olej ulegnie czciowemu spaleniu i utworzy warstw nagaru. Jest to sytuacja ze wszech miar niekorzystna, poniewa powoduje zatykanie si kanaw olejowych i zakcenia w pracy oysk. Zaprojektowany przez Mobil cykl testowy, odpowiadajcy ok. 24 000 km jazdy w wyjtkowo trudnych warunkach, skadajcy si z powtarzalnych, 45-minutowych serii rozruchw i zatrzyma silnika, udowodni, e przy zastosowaniu oleju mineralnego kanaliki olejowe oyska sprarki ulegaj zaczopowaniu, a bdce tego konsekwencj zniszczenie oysk to ju nieodlega perspektywa. Natomiast przy zastosowaniu w peni syntetycznego oleju Mobil wszystkie kanay byy czyste. W ten sposb korzystanie z oleju w peni syntetycznego daje uytkownikowi pojazdu pewno, e smarowanie sprarki nie zawiedzie nawet w trakcie jazdy mocno obciajcej sprark, na przykad przy transportowaniu przyczepy kempingowej w upale pod gr. Kolejnym zyskiem s oszczdnoci na chodzeniu silnika wyraajce si choby mniejszym zuyciem paliwa.
oyska turbiny
kana wylotowy oleju
Temperatura (C)
105 km/h 105 km/h jazda po 15% wzniesienie zwykej drodze Czas (min)
Temperatura turbosprarki w czasie jazdy prbnej
postj
30
Przewodnik olejowy
Tlenek wgla CO Wglowodr HC Tlenki azotu NOx
Dwutlenek wgla CO2 Woda H2O Dwutlenek azotu NO2
Katalizator zamienia substancje szkodliwe w neutralne
Od czasw gdy w latach 60. ubiegego wieku gwatownie zwikszya si liczba samochodw, zaczto rozwaa ich wpyw na zanieczyszczenie atmosfery. Spaliny samochodowe zawieraj szkodliwe zwizki, takie jak: tlenek wgla, czyli czad (CO), niespalone wglowodory (HC) i tlenki azotu (NOx). W gazach wydechowych uchodzcych z silnikw wysokoprnych jest z kolei wiele szkodliwych dla zdrowia wglowodorw i czstek staych. Tlenek wgla wydzielany jest w rezultacie niepenego spalania paliwa. Mona si przed nim ustrzec, dokadnie kontrolujc skad mieszanki powietrzno-paliwowej, dbajc o elementy zaponu i ograniczajc czas pracy silnika na biegu jaowym. Warunki, w jakich odbywa si proces spalania, z temperatur wcznie, maj duy wpyw na wielko emisji niespalonych wglowodorw. Okoo 25% wglowodorw, ktre nie ulegy spaleniu, przedostaje si obok toka do skrzyni korbowej. Poniewa przenikajce gazy zawieraj te inne zanieczyszczenia, niemal wszystkie uywane dzi samochody maj system wentylacji skrzyni korbowej (PCV), ktry kieruje rozchodzce si gazy z powrotem do komory spalania. Skuteczna wentylacja skrzyni korbowej zapewnia take dodatkowo chodzenie oleju i zapobiega gromadzeniu zanieczyszcze w silniku. Liczb niespalonych wglowodorw mona zmniejszy w analogiczny sposb, przy czym wane jest, aby system wentylacji skrzyni korbowej dziaa bez zakce. Tlenki azotu (NOx) powstaj w warunkach wysokiej temperatury i cinienia w wyniku reakcji obecnych w powietrzu atomw azotu i tlenu. Reakcji tej mona zapobiec, obniajc temperatur spalania w cylindrze, na przykad w systemie recyrkulacji gazw spalinowych. Spokojna jazda kierowcy take moe obniy liczb tworzcych si czstek tlenkw azotu.
Norma EU II EU III EU IV EU V Rok 1996 2000 2005 2008 2,3 1,0 1,0 CO (g/km) benzyna Diesel 1,0 0,64 0,50 0,50 0,15 0,08 0,06 0,5 0,25 0,20 0,20 0,10 0,075 NOx (g/km) benzyna Diesel HC (g/km) benzyna Diesel HC + NOx (g/km) benzyna Diesel 0,90 0,56 0,30 0,25 PM (g/km) benzyna Diesel 0,10 0,05 0,025 0,005
Utrzymywanie czystoci spalin
Najskuteczniejszym sposobem redukcji objtoci spalin produkowanych w silnikach samochodowych okazaa si metoda oczyszczania przez katalizator. Najczciej uywane s katalizatory trjfunkcyjne, ktre redukuj emisj zarwno tlenkw azotu, niespalonych wglowodorw, jak i tlenku wgla. Katalizator, a cile rzecz biorc znajdujce si w nim substancje katalityczne, neutralizuje szkodliwe zwizki, nie uczestniczc w samej reakcji. Przedostajce si przez katalizator spaliny stykaj si z powok z metali szlachetnych, pod wpywem ktrych tlenki azotu z powrotem rozkadaj si na atomy azotu i tlenu. Uwolniony w ten sposb tlen pali (utlenia) niespalone wglowodory i tlenek wgla, zamieniajc je w niegrony dwutlenek wgla (CO2) i wod. Rol katalizatorw odgrywaj w tych reakcjach metale szlachetne, gwnie platyna i rod. Platyna dziaa jako katalizator reakcji utleniania, rod tymczasem rozbija czsteczki tlenkw azotu. Jedn z zalet katalizatorw trjfunkcyjnych (trjdronych) jest waciwy stosunek powietrza do paliwa. Teoretycznie do spalenia jednego kilograma paliwa potrzeba 14,7 kg powietrza. O tych optymalnych proporcjach mwimy, e wspczynnik lambda wynosi jeden. Jeli mieszanka jest zbyt bogata w paliwo (paliwo nie spala si bez reszty), wspczynnik lambda jest niszy od jednoci. Przy zbyt ubogiej mieszance lambda jest wiksza od jednego. Obliczany tak wspczynnik lambda jest wany dlatego, e szczyt emisji tlenkw azotu przypada na ubogie mieszanki, podczas gdy tlenek wgla i wglowodory uwalniaj si w najwikszym stopniu przy mieszance bogatej w paliwo. Aby masa atomw tlenu uwalniajcych si z redukowanych tlenkw azotu bya wystarczajca dla utlenienia wglowodorw i tlenku wgla, proporcje mieszanki musz by moliwie blisko jednego lambda (lambda = 0,981,02). W praktyce katalizatory zaopatrzone w tzw. sond lambda zmniejszaj objto szkodliwych spalin o 8090%. Pozbawione takiego sterownika katalizatory montowane w starych samochodach zmniejszaj t objto przecitnie o ok. 50%.
Europejskie normy czystoci spalin Normy czystoci spalin UE w samochodach osobowych napdzanych silnikiem benzynowym i Diesla
Dziaanie katalizatora trjfunkcyjnego
31
Przewodnik olejowy
Katalizator pracuje odpowiednio w okrelonej temperaturze. Reakcje utleniania i redukcji zachodz dopiero przy okoo 300C, co znaczy, e na mrozie samochd z katalizatorem nie jest w pierwszych minutach bardziej (ani co prawda mniej) ekologiczny od zwykego auta. W temperaturze zbyt wysokiej (ponad 800C) sam katalizator moe ulec trwaym uszkodzeniom. Taka sytuacja moe wystpi rwnie na przykad przy uruchamianiu samochodu na pych, kiedy to do katalizatora dosta si moe niespalone paliwo, a po uruchomieniu silnika zapalajce si w katalizatorze paliwo podnosi jego temperatur ponad ustalone normy.
Budowa katalizatora trjfunkcyjnego
Nowoczesne katalizatory wygldem zewntrznym przypominaj tumiki. W rodku metalowej obudowy mieci si jednak zupenie inna zawarto. Podtrzymywany elastycznym drutem monolit ceramiczny lub metalowy jest zazwyczaj pokryty oksydowanym aluminium. Na t cieniutk warstw poredni nakada si speniajce aktywn funkcj katalityczn metale szlachetne. Cienka warstewka oksydowanego aluminium zwiksza wewntrzn powierzchni katalizatora, najczciej do wartoci ok. 10 000 m. Metali szlachetnych uywa si w iloci ok. dwch gramw na katalizator. Wan czci wyposaenia samochodu z katalitycznym konwerterem jest umieszczony u wlotu do katalizatora czujnik zawartoci tlenu w spalinach (sonda lambda). Wskazania tego czujnika pozwalaj zorientowa ukad wtryskowy tak, aby osign waciwe proporcje mieszanki. Osignicie wartoci zblionych do jednego lambda wymagao rezygnacji z ganika na rzecz ukadu wtrysku. SCR (Selective Catalytic Reduction) to metoda selektywnej redukcji katalitycznej, w ktrej tlenki azotu rozkadane s w sposb selektywny. Zanim spaliny dotr do katalizatora, otrzymuj dawk substancji, ktra reaguje wycznie z pierwiastkami tlenu w tlenkach azotu. Tak substancj moe by amoniak, ktry jednak niespecjalnie sprawdza si w niskich temperaturach. Na potrzeby zimowej aury opracowano produkt, ktry jest rozcieczon sol amonow kwasu mrwkowego. Najczciej ltry czstek staych wykonane s z cienkiej ceramiki. Problemem ltrw czstek staych nie jest efektywno ltrowania, ale konieczno spalania lub usuwania zbierajcej si, i grocej zatkaniem ltra, sadzy. Zabieg ten okrela si mianem regeneracji. Komrki, ktre si oczyszczaj, czyli regeneruj same, okrela si skrtem CRT = Continuously Regenerating Trap. Cz z pochaniajcych osad komrek trzeba regenerowa, a wic potrzebuj one wsparcia, by si oczyci. Oczyszczenie to wymaga zazwyczaj temperatury okoo 600C, ktr mona osign przez opnianie wtrysku paliwa i spalanie paliwa w rurze wydechowej. Sadza w katalizatorze CRT pali si razem z tlenkami azotu w stosunkowo niskiej temperaturze okoo 250C. Stosowanie ltra CRT wie si z koniecznoci zamontowania katalizatora utleniajcego przed ltrem CRT. Stosowane w katalitycznych konwerterach metale szlachetne s wraliwe na niektre pierwiastki. Do najgroniejszych trucizn substancji aktywnych naley podnoszcy liczb oktanw w paliwie ow. Ow osadza si na powierzchni substancji aktywnej, uniemoliwiajc reakcje z toksynami. Std w samochodach wyposaonych w konwertery katalityczne naley uywa paliwa bezoowiowego (nawet bezoowiowa benzyna zawiera ok. 0,013 g/l). Najczciej spotykana w Europie odmiana benzyny bezoowiowej liczy 95 lub 98 oktanw. Nawet jeden peny zbiornik paliwa zatankowany benzyn z oowiem moe skutkowa osabieniem sprawnoci konwersji toksycznych skadnikw spalin. Naley podkreli, e ow, ktry moe osadza si w katalizatorze, wchodzi do obiegu razem z benzyn, a nie z olejem silnikowym, poniewa nowoczesne oleje samochodowe wysokiej jakoci, takie jak oleje z serii Mobil, w ogle nie zawieraj oowiu. Do grupy pierwiastkw zakcajcych funkcjonowanie katalizatora nale m.in. siarka, fosfor i cynk. Siark zawiera zazwyczaj nalewana do zbiornika benzyna. Jej wpyw jest taki sam, jak wpyw oowiu. Docierajcy do katalizatora fosfor tworzy szklist powok pirofosforanw cynku, pokrywajc warstw metali szlachetnych i oddzielajc je od toksyn. Cynk i fosfor s wykorzystywane, m.in. w formie ditiofosforanw cynku, jako uszlachetniajce dodatki majce przeciwdziaa utlenianiu i procesom zuyciowym. Due zuycie oleju moe spowodowa przedostawanie si cynku i fosforu do konwertera. Zauwaono te, e fosfor ma wpyw take na sprawno funkcjonowania sondy lambda. Oddziaywanie fosforu sprawia, e czas reakcji sondy wzrasta, w rezultacie wyznaczone wspczynnikiem lambda proporcje pogarszaj si, a emisja spalin jest coraz wiksza. Szkodliwy wpyw fosforu na prac konwertera katalitycznego i sondy lambda jest w praktyce do ograniczony. Znajdujce si w oleju metaliczne dodatki uszlachetniajce, ktrych celem jest ograniczanie zanieczyszcze, wydatnie obniaj niepodany wpyw fosforu. Te metaliczne dodatki maj te niestety mniej korzystne waciwoci jak generowanie popiou. Popi moe za zatka wlot do monolitu konwertera i zbiera si na powierzchni czujnika przepywu tlenu.
Katalizator SCR
Filtr cigej regeneracji CRT
Wymagania w stosunku do paliwa i oleju silnikowego
Oleje do instalacji z katalizatorem
Stosowanie tzw. olejw Low SAPS wydua ywotno katalizatora i dieslowskiego ltra czstek staych. W olejach Low SAPS jest mniej popiou, fosforu i siarki. Redukcja iloci popiou uatwia usunicie z ltra nagaru poprzez spalanie go w niskiej temperaturze. Przy wyborze oleju silnikowego naley mie na uwadze przede wszystkim nastpujce fakty. Niewielkie zuycie oleju gwarantuje, e do katalizatora dostanie si tak mao zanieczyszcze i szkodliwych pierwiastkw, jak to tylko moliwe. Jak wiadomo, w peni syntetyczne oleje pozwalaj na utrzymanie niskiego
32
Przewodnik olejowy
zuycia oleju. Decydujc si na olej o szerokim zakresie stosowalnoci (np. SAE 0W-40), zapewniamy niskie zuycie w najtrudniejszych nawet warunkach oraz zachowanie doskonaych wasnoci w niskich temperaturach. Oleje mineralne o wysokiej jakoci doskonale sprawdzaj si w samochodach z katalizatorem, ale nie s one, jeli chodzi o lepko, rwnie uniwersalne co produkty syntetyczne. W samochodach z katalizatorem naley korzysta z olejw silnikowych o niewielkiej iloci fosforu i siarki. Uwag naley te zwrci na ilo znajdujcego si w nich popiou. Redukcja zawartoci fosforu i cynku, a take obnienie masy popiou dziki rozwojowi techniki motoryzacyjnej w zakresie silnikw i konwerterw katalitycznych, naley gwnie do zada producentw olejw samochodowych. Zwyky uytkownik, pragncy wpyn na ywotno swojego silnika oraz katalizatora, a take zapewni ich prawidowe funkcjonowanie, wybierze oleje typu Low SAPS lub w peni syntetyczne oleje silnikowe wysokiej jakoci.
33
Przewodnik olejowy
Ukad przeniesienia napdu Skrzynia biegw
Saboci silnika spalinowego jest zaleno mocy i momentu obrotowego od prdkoci obrotowej silnika. Przy niszych obrotach silnik jest w stanie rozwin tylko tak moc, jaka wystarczy do podtrzymania obrotw. Wiksz moc, jak i zadowalajcy moment obrotowy, silnik spalinowy jest w stanie rozwin tylko we wzgldnie niewielkim zakresie, niestety wyszych obrotw. W przypadku uywania silnikw do napdu pojazdw najlepiej byoby jednak, aby najwiksz moc uzyskiway one przez cay czas, od momentu rozruchu, podobnie jak w silnikach elektrycznych. Niestety tak nie jest i dlatego, aby pojazdy mogy ruszy z miejsca, jecha do przodu lub do tyu, a potem w jak najlepszy sposb dostosowa prdko poruszania do uzyskiwanej przez silnik mocy, niezbdne jest korzystanie z urzdze nazywanych skrzyniami przekadniowymi lub skrzyniami biegw o liczbie przeoe uwarunkowanych rodzajem i przeznaczeniem pojazdu.
Przekrj poprzeczny mechanicznej, szeciobiegowej skrzyni biegw
Zamieszczony powyej rysunek przedstawia budow manualnej skrzyni biegw. Moment obrotowy silnika jest przekazywany poprzez sprzgo bezporednio na waek sprzgowy. Jest on poczony przekadni zbat z wakiem porednim, na ktrym osadzone s na stae koa zbate. Odpowiadajce im koa zbate na waku gwnym obracaj si swobodnie na oyskach. Moment obrotowy jest przekazywany wwczas, gdy zostan one w odpowiedni sposb zazbione z tym wakiem. Operacj w duym stopniu uatwiaj umieszczone na waku gwnym synchronizatory, ktre wyrwnuj prdkoci obrotu obu wakw. Dalej moment obrotowy przekazywany jest poprzez wa napdowy lub w przypadku zblokowanego ukadu napdowego bezporednio do przekadni gwnej i koa napdowego.
Automatyczna skrzynia biegw
Automatyczne skrzynie biegw upowszechniaj si take w europejskich samochodach. Mona je na yczenie montowa w samochodach wielu marek. Typowa skrzynia biegw jest zbudowana z hydrodynamicznego wcznika i dwu- lub trzyczciowego planetarnego ukadu mechanicznych przekadni. Wybr i wczenie biegu odbywa si automatycznie dziki kierujcemu si prdkoci i obcieniem pojazdu, hydraulicznemu mechanizmowi doboru. Automatyczn skrzyni biegw smaruje si specjalnym olejem do przekadni automatycznych; olej ten wykorzystywany jest jako pyn przenoszcy napd oraz zapewnia odpowiednie smarowanie i chodzenie k zbatych i oysk.
Automatyczna skrzynia biegw samochodu ciarowego
34
Przewodnik olejowy
sprzgo
przekadnia hipoidalna od przekadni
do posi
may mechanizm rnicowy
do posi mechanizm rnicowy

Most napdowy z przekadni ciern
Most napdowy jest ostatnim ogniwem przenoszenia napdu na koa jezdne. Czci mostu napdowego zazwyczaj jest take mechanizm rnicowy, ktry pozwala na obracanie si k z rn prdkoci, np. na zakrcie. Wa napdowy w samochodach ciarowych moe przenosi napd w dwch mostach w tzw. tandemie albo korzysta z tzw. mostw portalowych. Oddziaujce czsto na ukad napdowy due obcienia i prdkoci stawiaj przed stosowanym w nim olejem szczeglne wymagania, ktre opisujemy w rozdziale powiconym doborowi rodkw smarnych. Hydrauliczne przenoszenie mocy dziaa na zasadzie wykorzystania waciwoci pynu. Pyn moe przenosi j dziki rnicy cinienia lub w postaci energii kinetycznej. W wikszoci urzdze hydraulicznych do przenoszenia mocy wykorzystywane jest cinienie. Ukad hydrauliczny nie moe si obej bez pompy, ktra przepompowuje pyn pod cinieniem. Pyn jest kierowany przez przewody wysokocinieniowe i zawory np. do cylindra lub do silnika hydraulicznego, w ktrym wytworzone cinienie jest zamieniane na energi mechaniczn w formie np. posuwisto-zwrotnego ruchu toka. Pyn hydrauliczny odgrywa bardzo wan rol w funkcjonowaniu systemu.
Most napdowy
Ukad hydrauliczny
35
Przewodnik olejowy
System jednostek pomiarowych, nazywany Midzynarodowym Systemem Jednostek SI, zosta przyjty ju w roku 1960. Opiera si on w gwnych zarysach na skalach pomiarowych uywanych wczeniej, cznie ze zmianami polegajcymi na ujednoliceniu miar. Poniej krtkie omwienie najczciej stosowanych jednostek. Moc podawana jest w watach (W) lub kilowatach (kW), zamiast uywanych w odniesieniu do mocy silnikw koni mechanicznych. 1 kW = 1,36 KM. Na przykad silnik o mocy 100 kW to wg dawnych miar silnik o mocy 136 koni mechanicznych. Si liczy si w niutonach (N), a nie w kilofuntach (kgf) 1 N = 0,1 kgf. Moment obrotowy oblicza si w niutonach na metr (N/m) zamiast kilogramometrw. Czyli: 1N/m 0,1 KGm. Prdko obrotow podaje si w obrotach na sekund (obr./s) zamiast wczeniejszych obrotw na minut. 1 obr./s = 60 obr./min. Na przykad 30 obr./s odpowiada 1800 obr./min. Energia liczona jest w dulach (J), kilodulach (kJ) lub megadulach (MJ). Miary energii uywane wczeniej w rnych sytuacjach, kalorie, kilowatogodziny lub konie mechaniczne na godzin, zostay usunite. Mimo to utrzymuje si wykorzystywanie watogodzin (Wh) i kilowatogodzin (kWh) przy obliczaniu energii elektrycznej na uytek handlowy. Popularn w sektorze gastronomicznym jednostk kilokalorii (kcal) zastpuje si kilodulem (kJ).
1 kJ = 0,239 kcal, 1 MJ = 0,278 kwh a 1 MJ = 0,378 KM/godz.

Jednostk cinienia jest paskal (Pa), zastpujcy starsze jednostki: bar, kgf/cm i atm. 1 Pa = 1 N/m 1 kgf/cm = 98,1 kPa 1 bar = 100 kPa, czyli sto kilopaskali (kPa). Na przykad cinienie 2 barw w oponach to wg nowych miar 200 kPa lub 0,2 MPa (megapaskala). Temperatur mierzy si dalej w stopniach Celsjusza, chocia system SI zaleca stosowanie skali Kelwina. Temperatur w stopniach Kelwina liczy si od najniszej moliwej wartoci, czyli tzw. zera absolutnego w -273,15C. Na przykad 90C w saunie to 363,15 kelwinw. Miar lepkoci kinematycznej jest teraz 1 cm/s, zamiast rwnego mu 1 St (Stoke). Mniejsz jednostk jest 1 mm/s, odpowiadajcy 1 cSt. (centStoke). Lepko dynamiczna ma now miar podstawow: 0,1 Pas = 0,1 Ns/mm, rwne dokadnie 1 P (Poise). Mniejsz jednostk jest 1 mPas, rwne 1 cP (centPoise).
Skrty uywane w tekcie

AAMA ACEA API CCMC ILSAC ISO JAMA JASO NLGI NMMA SAE American Automobile Manufacturers Association (dawniej MVMA) Association des Constructeurs Europens de lAutomobile (Association of European Automotive Manufacturers) American Petroleum Institute Comit des Constructeurs dAutomobiles du March Commun (zastpione przez ACEA) International Lubricant Standardization and Approval Committee International Organization for Standardization Japan Automobile Manufacturers Association Inc. Japan Automobile Standards Organization National Lubricating Grease Institute (USA) National Marine Manufacturers Association Society of Automotive Engineers
36
Przewodnik olejowy
Osoby stykajce si z olejem powinny unika dugotrwaego lub wielokrotnego, bezporedniego kontaktu oleju ze skr. Mimo i zwyke oleje smarne nie s toksyczne lub w inny sposb szkodliwe, zbyt intensywny kontakt skry z olejem narusza rwnowag tuszczow skry, co moe prowadzi do jej wysuszenia lub podranienia. Mona bez trudu unikn szkodliwych skutkw, przestrzegajc nastpujcych zalece: n Unikaj dugotrwaego lub powtarzajcego si kontaktu skry z olejem, zwaszcza przepracowanym olejem silnikowym. n Posmaruj skr kremem ochronnym lub za rkawice. n Nie wkadaj zaoliwionych szmatek lub cierek do kieszeni spodni. n Zmyj skr pokryt olejem wod z mydem. W razie potrzeby czy j szczotk. n Nie uywaj do obmywania skry benzyny, oleju napdowego ani rozpuszczalnika. n Po umyciu nasmaruj skr kremem pielgnacyjnym. Kady przepracowany olej jest odpadem niebezpiecznym. Podlega on specjalnym przepisom dotyczcym ochrony rodowiska i utylizacji. Oczywicie, absolutnie nie wolno tego odpadu wylewa do ziemi, zbiornikw wodnych lub sieci kanalizacyjnej. Kady posiadacz takiego odpadu osoba zyczna lub prawna ma w Polsce obowizek odpowiedniego postpowania , a w przypadku iloci powyej 10 kg rocznie take dokumentowania tego postpowania. Szkody dla rodowiska naturalnego, bdce wynikiem zej utylizacji oleju, s zazwyczaj dugotrwae i atwo dostrzegalne. Najbardziej zagroone s zbiorniki wodne. Groba, jak niesie ze sob olej traajcy do zbiornikw wodnych, dotyczy nie tylko ludzi, ale take rolinnoci i zwierzt. PAMITAJ! JEDEN LITR OLEJU NISZCZY TYSICE LITRW WODY PITNEJ. Pozwolenia na utylizacj przepracowanego oleju poprzez spalanie mog udzieli tylko uprawnione organy. Spalanie oleju na wolnym powietrzu jest cakowicie zabronione, na mae koty te zazwyczaj pozwolenia si nie dostaje. Wadze gmin powinny, w myl obowizujcych przepisw, zorganizowa odbir wszystkich szkodliwych odpadw, w tym zuytego oleju od wszystkich mieszkacw, chyba e chodzi o iloci znacznie przekraczajce norm. Poza tym gminy zostay dodatkowo obcione obowizkiem inspekcji i nadzoru nad miejscami odbioru oraz przepisowoci przerobu odpadw. W odniesieniu do osb prywatnych powysze zalecenia oznaczaj tyle, i bez wzgldu na to, czy chodzioby o rodek smarny na bazie oleju mineralnego czy te syntetycznego, mona go po uyciu odda do komunalnego/gminnego punktu odbioru odpadw szkodliwych. Po spenieniu tego wymagania odpowiedzialno za przerbk i utylizacj odpadw ponosi gmina. W instrukcji ministerstwa ochrony rodowiska mwi si, e gminne miejsce zbirki szkodliwych odpadw i mieci powinno by zlokalizowane w sposb nieutrudniajcy do niego dostpu, std gmina powinna zorganizowa wicej rwnowanych miejsc zbirki. Informacj o lokalizacji i czasie pracy miejsc zbirki odpadw mona najatwiej uzyska, dzwonic na gminny numer telefonu, do osoby, ktra odpowiada za komunaln utylizacj mieci. Porad w zakresie utylizacji zuytego oleju udzielaj kompetentni przedstawiciele rm produkujcych i dystrybutorw olejw smarnych.
Bezpieczestwo osb
Utylizacja oleju przepracowanego
37
Przewodnik olejowy

Oleje i smary naley przechowywa w pomieszczeniach wewntrznych. W magazynie powinno by sucho, temperatura ma by staa i wynosi powyej 0C.
Deszcz
Uciekajce powietrze
Woda
Nowy czysty olej
Jeeli rodki smarne s przechowywane na zewntrz, moe na nie pada deszcz i nieg. Mimo szczelnych zamkni do rodka zbiornikw moe si przedosta woda i wilgo, ktra moe utworzy emulsj z olejem.
Olej w zbiorniku rozszerza si, a cz powietrza z gry zbiornika ucieka na zewntrz
Woda przenika do zbiornika na miejsce powietrza i oleju
CHD
CIEPA POGODA
CHD
Przechowywanie zbiornikw z olejem na zewntrz budynku wymaga skadowania pod daszkiem. Jeli to niemoliwe, naley zbiorniki pooy i na dodatek przykry. Korzystnie wpywa to te na zachowanie oznacze umieszczonych na boku zbiornikw.
LE
DOBRZE
Jeeli zbiorniki mog by przechowywane wycznie w pozycji pionowej, naley szczelnie zakrci ich zawory i przechyli zbiorniki tak, aby obok zaworw nie gromadzia si woda.
Ustawcie zbiornik tak, aby na zaworze nie zbieraa si woda.
38
Przewodnik olejowy
Najczciej zadawane pytania
1. Czym rni si olej w peni syntetyczny od psyntetyku? Wszystkie dostpne na rynku oleje zawieraj zarwno oleje bazowe, jak i dodatki uszlachetniajce. Oleje syntetyczne zawieraj tylko bazy sztucznie syntezowane, nie pochodzce z ropy naftowej. Oleje psyntetyczne zawieraj okrelone iloci baz syntetycznych poczonych z konwencjonalnymi olejami mineralnymi. 2. Czy olej Mobil 1 jest w peni syntetyczny? Oczywicie, olej Mobil 1 jest formuowany na bazie wysokiej jakoci syntetycznych olejw i odpowiedniego pakietu dodatkw uszlachetniajcych. Dodatkowo, kady produkt z gamy olejw silnikowych Mobil 1 ma odpowiednio dobran formulacj do klasy lepkoci. 3. Dlaczego syntetyczny olej silnikowy jest lepszy ni olej mineralny? Po pierwsze, Mobili 1 jest bardziej skuteczny, zwaszcza jeli chodzi o pynno w niskich temperaturach. Stabilno produktu w wysokich temperaturach i ochrona przed powstawaniem osadw jest rwnie duo lepsza. W porwnaniu do produktu mineralnego te cechy bezporednio przekadaj si na mniejsze zuycie elementw silnika i jego wiksz ywotno. Historycznie dowiedziono, e oleje syntetyczne posiadaj duo lepsze waciwoci ni oleje mineralne, jeli chodzi o prac w niskich temperaturach oraz stabilno utleniania w temperaturach wysokich. Oleje mineralne zawieraj bowiem wiele niepodanych substancji chemicznych, ktrych nie udao si usun w procesie produkcji. Tych substancji nie zawieraj oleje syntetyczne. 4. Jak Mobil 1 sprawdza si w niskich temperaturach? Dziki zastosowaniu wysokiej jakoci baz syntetycznych olej silnikowy Mobil 1 zachowuje pynno w temperaturach o wiele niszych, ni ma to miejsce w przypadku olejw mineralnych. 5. Dlaczego silniki z turbodoadowaniem wymagaj lepszej ochrony? W silnikach z turbodoadowaniem temperatura pracy oleju jest znacznie wysza ni w analogicznych silnikach bez turbosprarek. Dotyczy to szczeglnie obszaru oysk turbosprarki. Pamita naley dodatkowo, e w momencie wyczenia silnika przestaje dziaa pompa olejowa, nie dziaa rwnie cyrkulacja oleju. Wysokie temperatury pojawiajce si w obszarze oysk turbosprarki mog doprowadzi do miejscowego przegrzania oleju mineralnego prowadzcego do jego szybkiego utlenienia, w skrajnych przypadkach nawet do zwglenia. Wymienite waciwoci wysokotemperaturowe oleju Mobil 1 oraz jego wysoka odporno na utlenianie sprawiaj, e olej ten nadaje si doskonale do silnikw z turbodoadowaniem. 6. Czy Mobil 1 zawiera takie same dodatki jak konwencjonalne oleje mineralne? W oleju Mobil 1 zastosowano starannie dobrane skadniki, tworzc wyjtkowy pakiet dodatkw, ktre dziaaj o wiele lepiej ni dodatki olejw mineralnych. Wikszo wielosezonowych olejw silnikowych zawiera klasyczny pakiet dodatkw uszlachetniajcych m.in. ---. dodatki poprawiajce wskanik lepkoci, dziki czemu oleje utrzymuj odpowiedni lepko w wysokich temperaturach pracy. 7. Czy mog stosowa specjalne dodatki chronice silnik z olejem Mobil 1? Nie zalecamy stosowania takich dodatkw. Wedug Amerykaskiego Instytutu Naftowego (American Petroleum Institute API) markowe oleje eliminuj potrzeb stosowania dodatkw do olejw silnikowych. Ponadto, stosowanie jakichkolwiek dodatkw do olejw nie jest zalecane przez producentw samochodw i moe prowadzi do utraty gwarancji. Biorc pod uwag wszechstronne testy i wieloletnie badania prowadzone nad olejem Mobil 1, stosowanie jakichkolwiek dodatkw nie moe przynie adnych dodatkowych korzyci.
39
Przewodnik olejowy
8. Jak czsto powinienem wymienia olej Mobil 1? Olej mona wymienia ju po 5000 kilometrw lub dopiero po 30 000 kilometrw (w niektrych nowych samochodach). Zalecamy przestrzeganie terminw wymiany oleju i ltra podanych w instrukcji uytkownika pojazdu, zwaszcza w okresie gwarancyjnym. Majc na uwadze wysok jako oleju Mobil 1 moesz spokojnie zmienia olej dopiero po upywie terminu podanego przez producenta pojazdu. Mobil 1 z SuperSyn nadaje si szczeglnie do nowoczesnych samochodw, w ktrych wprowadzono program wyduonych przebiegw oraz do pojazdw, ktre posiadaj wewntrzny system monitorowania oleju, pozwalajcy optymalnie dostosowa czasokres wymian oleju w oparciu o parametry eksploatacyjne. 9. Czy mog stosowa Mobil 1 w starszych pojazdach o duym przebiegu? Tak. Mobil 1 zapewnia wyduone ycie elementw silnikw, rwnie tych starszych/lub o duym przebiegu. Naley jednak pamita, e Mobil 1 nie rozwie istniejcych ju problemw.
40
Notatki
Notatki
miliony
kierowcw powierzyo swoje silniki technologii Mobil Delvac
www.mobil.pl
2007 Exxon Mobil Corporation. Mobil 1 jest znakiem towarowym Exxon Mobil Corporation lub jednej z jej spek zalenych.
ExxonMobil Petroleum & Chemical, BVBA Polderdijkweg box 100 B-2060 Antwerpia, Belgia
2007 Exxon Mobil Corporation Logo Mobil, Pegasus i ExxonMobil s znakami towarowymi Exxon Mobil Corporation lub jednej z jej spek zalenych
www.mobil.pl

Mobil Przewodnik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mobil Przewodnik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Oleje i smary motoryzacyjne

Ta broszura pomoe Ci zrozumie dlaczego powiniene polega na Mobil 1.

Cele i znaczenie smarowania

Wybr odpowiednich olejw smarnych

Wymiana oleju Kiedy? Jak czsto?

Przegld konstrukcji silnika i ukadu napdowego

Midzynarodowy system jednostek SI

Skrty uywane w tekcie

Produkowane oleje a bezpieczestwo

Magazynowanie olejw i smarw

Odpowiedzialne smarowanie kluczem do obnienia kosztw

Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja

Skd pochodz oleje i smary?

Ranacja oleju mineralnego

Schemat przerobu ropy naftowej w ranerii. Produkcja paliw pynnych

MAGAZYN SUROWEJ ROPY NAFTOWEJ

SUROWA NAFTA SUROWIEC DO PRZERBKI PETROCHEMICZNEJ DESTYLACJA ATMOSFERYCZNA

Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja

CD. SCHEMATU PRODUKCJI PALIW PYNNYCH

PRNIOWY OLEJ NAPDOWY

MIESZALNIA I DODATKI RAFINACJA ROZPUSZCZALNIKIEM ALBO KWASEM CIKIE FRAKCJE OLEJOWE

FILTRACJA OLEJ SMARNY

Schemat przerobu ropy naftowej w ranerii. Produkcja olejw smarnych

Wysokoranowany olej mineralny

Produkcja bazowych olejw syntetycznych

CZYSZCZENIE I USUNICIE KATALIZATORA

Dodatki do olejw bazowych

Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja

Podzia olejw smarnych

Waciwoci olejw i smarw Lepko czyli pynno

lepko oleju temperatura oleju

Okrelanie lepkoci oleju wielosezonowego

Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja

Indeks lepkoci (VI)

Cakowita liczba zasadowa (TBN)

Klasykacja olejw smarnych

Klasykacja lepkoci olejw silnikowych SAE

0W 5W 10W 15W 20W 25W 20 30 40 50 60

9,3 12,5 16,3 21,9 26,1

Klasykacja lepkoci oleju SAE do przekadni i wau napdowego

Klasykacja jakoci olejw silnikowych API

Symbolem klasykacji API olejw do silnikw benzynowych jest wyznacznik S

Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja

Symbolem klasykacji API olejw do silnikw Diesla jest wyznacznik C

Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja

Klasykacja olejw do silnikw dwusuwowych

Klasykacja jakoci API olejw do przekadni ukadu napdowego

Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja

Klasykacja olejw hydraulicznych

Klasykacja smarw plastycznych

Klasykacja wedug konsystencji smarw

Klasykacje producentw samochodw Klasykacja ACEA

Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja

Silniki benzynowe i lekkie silniki Diesla

Oleje Low SAPS do samochodw osobowych

Oleje do silnikw wysokoprnych uywanych w samochodach ciarowych

Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja

Klasykacje ze wzgldu na oszczdno paliwa Klasykacja ILSAC

Pochodzenie smarw, ranacja, waciwoci i klasykacja

Cele i znaczenie smarowania

Olej wysokiej jakoci: rozdrobnione i wchonite przez olej produkty spalania

Olej niskiej jakoci: grube i niezasymilowane przez olej pozostaoci spalania

Przekadni ukadw napdowych