You are on page 1of 23

Jarosaw Kaczyski, O naprawie Rzeczypospolitej

Wykad wygoszony w Fundacji im. Stefana Batorego w dniu 14.02.2005

Mwic o naprawie Rzeczpospolitej powinienem, przynajmniej, przynajmniej w zarysie, przedstawi program mojej partii - Prawa i Sprawiedliwoci. Zanim bd prbowa to uczyni, musz powiedzie o czym, co jest dla mnie i mojej partii podstaw, o wartociach lecych u podstaw naszego dziaania i nadajcych jemu sens. Prawo i Sprawiedliwo jest grup ludzi pod wieloma wzgldami rnicymi si ze sob, ale w jednym zgodn: warto by Polakiem. Warto, by trwa fenomen historyczny, jakim jest istnienie niepodlegego narodu polskiego w rodku Europy. Wyzwania To jest nasz cel najbardziej zasadniczy i jednoczenie trudny do realizacji. Stoimy bowiem przed powanymi wyzwaniami. Ludno Polski zmniejsza si. Towarzyszy temu bardzo niebezpieczne zjawisko wyranej asymetrii iloci narodze midzy grupami spoecznymi. Najwicej dzieci rodzi si w grupach cierpicych niedostatek albo wrcz bied. Ich szanse na waciw socjalizacj i uzyskanie dobrego statusu spoecznego s sabe, niewielki bdzie te najprawdopodobniej ich zasb kulturowy. Sia spoeczna kolejnego pokolenia bdzie wic mniejsza a dystanse spoeczne wiksze. Grob takiego biegu spraw powiksza jeszcze zarysowujcy si negatywny bilans migracyjny. W tej chwili widzimy jedynie zacztki tego procesu, ale bardzo atwo mone doj do sytuacji, w ktrej z Polski bd wyjeda osoby bardzo zdolne, a take przecitni absolwenci nowych szk wyszych nie mogcy znie pracy w kraju. W ten sposb z czasem moe doj do bardzo powanego osabienia Narodu. A przecie do tych zagroe trzeba doda kolejne, nieco innej natury, a wic oczywisty dla nas kryzys polonizmu, kryzys wartoci zwizanych z poczuciem

przynalenoci narodowej, daleko idce podwaenie przez obecn praktyk owiaty zadania przekazywania wiadomoci narodowej, owego podstawowego korpusu wiedzy i wartoci. Zagroenia zwizane s take z pperyferyjnym charakterem polskiej gospodarki, co w wiecie postpujcej globalizacji moe doprowadzi do tego, e stoczymy si ku gospodarce cakowicie peryferyjnej czy inaczej mwic trzeciowiatowej. Na koniec musz wymieni wyzwania zwizane z Uni Europejsk, przede wszystkim z takim jej rozumieniem, ktre podwaa warto istnienia oddzielnych europejskich narodw, a w kadym razie ich suwerenno. Z rozumieniem europejskoci, ktre usiuje budowa tosamo pomijajc albo wrcz odrzucajc narody, chocia w praktyce oznacza przyjcie przez mae narody tosamoci narodw najsilniejszych. Na te wszystkie wyzwania chcemy odpowiedzie, poniewa pragniemy trwania polskiego narodu, ale take dlatego, chciabym to mocno podkreli, e czujemy si Europejczykami. Uwaamy, i Europa bogata kulturowo moe by tylko i wycznie Europ narodw. A to w istocie oznacza przyjcie pewnych granic dla politycznej integracji. Alternatyw moe by wycznie odwoanie si do masowej kultury amerykaskiej. Skdind jest to pewien paradoks: entuzjaci daleko idcej i pospiesznej integracji europejskiej, bardzo nie lubi Stanw Zjednoczonych, ale, jeli szuka dzisiaj jakiej wsplnej kulturowej podstawy, to trzeba by odwoa si do tego specyficznego, bardzo amerykaskiego tworu. A to w istocie oznacza przyjcie politycznych granic integracji. Alternatyw moe by wycznie odwoanie si do masowej kultury amerykaskiej. Mwi o zagroeniach, na ktre chcemy odpowiedzie, ale mamy te wiele szans. Najwaniejsza to istnienie niepodlegego pastwa polskiego. To w cigu ostatnich trzystu lat rzecz wcale nie zwyka i oczywista. Szans jest istnienie uomnej, ale jednak demokracji. Szans jest ogromny skok owiatowy, jeli chodzi o owiat wysz, aczkolwiek, powizany z zapaci w innych sferach. Wreszcie szans jest wielka aktywizacja ekonomiczna spoeczestwa, z rozmaitymi mankamentami, ale niewtpliwa. Stan pastwa Wszystkie te szanse nie mog dzisiaj zosta waciwie wykorzystane. Co wicej, w ogromnej mierze s zablokowane przez cik chorob pastwa, przez wiele mankamentw ycia spoecznego, przez to, co mona okreli jako ogromny koszt pozytywnej aktywnoci i zwizane z ni ryzyko. Warto wic zastanowi si jak powsta ten blokujcy system. Dzieje Polski, przynajmniej od 1956 roku, doprowadziy do tego, e po roku 1989 mielimy do 2

czynienia z dziwna rewolucj. To okrelenie jest wiadomym nawizaniem do dziwnej wojny z lat 19391940. W tamtym czasie trwaa wojna, ale nie byo dziaa wojennych. Natomiast w nas od 1989 roku trwaa rewolucja, ale nie byo adnych rewolucyjnych dziaa. Mielimy do czynienia z sytuacj, w ktrej w sferze wartoci zostao odrzucone wszystko, co byo zwizane z rewolucj moraln lat 19801981. Odnowienie w tym czasie wartoci tradycyjnych, wartoci narodowych, a take zwykej moralnoci zostao porzucone, natomiast dopuszczono, i to w wielkiej skali, do kontynuacji rnego rodzaju socjotechnik demobilizacyjnych z okresu stanu wojennego. Te socjotechniki, wczeniej stosowane przez komunistyczne pastwo, teraz przejy rnego rodzaju podmioty prywatne. Mona tu przytoczy przykad tygodnika Nie jako instytucji, ktra, z punktu widzenia tego tygodnika z pozytywnym skutkiem, przeprowadzia atak na tradycyjne wartoci, w szczeglnoci na tradycj solidarnociow. Mona powiedzie, e dziaania Nie to by chyba najsilniejszy przekaz ideologiczny pierwszego okresu po roku 1989. Mielimy take do czynienia z bardzo potn dawk ideologii antywsplnotowej, co w duej mierze przyczynio si do trudnoci w tworzeniu spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora. W sferze pastwa mielimy do czynienia z zachowaniem starego aparatu. W gruncie rzeczy nie wybudowano nowego pastwa. Nastpio te przeniesienie w nowe warunki starej stratyfikacji i hierarchii spoecznej stworzonej przez komunistw. Mwic krtko kto mia bardzo mocn pozycj w okresie komunistycznym, ten mia szans, nieporwnanie lepsz, ni inni, by t pozycj, ju w sferze wasnoci i prestiu, zachowa. Najlepsz, najbardziej skuteczn podstaw organizowania si w yciu spoecznym, byo zabieganie o rnego rodzaju nieuprawnione zyski. Ten sposb organizowania si funkcjonowa w rnych fragmentach ycia spoecznego, ale take, o czym trzeba pamita, w sferze polityki. W zwizku z tymi wszystkimi zjawiskami bardzo szybko wytworzy si, a waciwie zosta przeniesiony z poprzedniego systemu, potny syndrom patologiczny. Jego wehikuem byo pastwo, stary aparat pastwowy. Ten syndrom stworzy system regulacji ycia spoecznego alternatywny wobec opisanego przez prawo i konstytucj. W szczeglnoci dotyczy to systemu podejmowania decyzji w skali mikro w odniesieniu do sfery prywatyzacji, sfery wasnoci i jej przejmowania. Natomiast jeeli chodzi o sfer makro, w szczeglnoci polityki makroekonomicznej, to tutaj bardzo szybko utworzy si system dwch potnych lobbies, ktre byy mocno zwizane z tym patologicznym systemem i osadzone w PRL-owskiej historii: lobby bankowe i lobby importerskie skadajce si w wielkiej czci z ludzi dawnych sub specjalnych dziaajcych czy to w pastwowych centralach handlu zagranicznego, czy to w przedsibiorstwach prywatnych powoanych dziki nawizanym przed 1989 r. 3

kontaktom. Mona powiedzie, e te dwa lobbies, (wpywy jednego z nich zostay pniej skonstytucjonalizowane), odgryway zasadnicz rol w wyznaczaniu polityki gospodarczej. W praktyce oznaczao to uniemoliwienie jej prowadzenia w jakiejkolwiek przemylany sposb. Patologiczny system regulacji mia ogromny wpyw na cae ycie spoeczne i aden z orodkw dyspozycji politycznej, ktry w tym okresie funkcjonowa (z wyjtkiem rzdu Jana Olszewskiego) nie by nieuwikany w ten system. Co wicej, znaczna cz tych orodkw po prostu go reprezentowaa a nawet bya jego czci. System ten najkrcej mona okreli jako postkomunizm. Dzisiaj stoimy przed szans, mona mie nadziej, e nie teoretyczn, powoania orodka dyspozycji politycznej ktry bdzie od takich uwika wolny. Co wicej, jest szansa, e akt powoania tej wadzy bdzie, a nawet ju jest, powizany z pewnym moralnym wzmoeniem. Nie wiem, czy obecne wydarzenia w Polsce przemieni si w moraln rewolucj, nawizujc do tej z lat 1980 1981, czy do innych moralnych rewolucji, ktre w polskiej historii si zdarzay. Ale z ca pewnoci nie byoby szansy na przeom, gdyby tego wzmoenia dzisiaj nie byo. Moe ono niesychanie uatwi dokonanie w Polsce zmian, stworzy dla nich spoeczne zaplecze. Sposoby naprawy Jeli ju powiedziaem o swoich nadziejach na przeom, to naley doda, e ten orodek dyspozycji politycznej bdzie peny, jeeli obejmie take urzd prezydenta. Nie wystarczy dzisiaj wygra wybory parlamentarne, trzeba wygra take prezydenckie. Tylko wtedy bdziemy mogli mwi o tym, e wadza wykonawcza w Polsce nadal nie caa, bo jest ona w Polsce specyficznie skonstruowana znajduje si rku tych, ktrzy chc dokona zmian. Jeli jednak przyjmiemy optymistycznie ja tak sdz - e ten moment nastpi, to trzeba sobie uwiadomi, e w centrum polskich spraw jest ksztat polskiego pastwa, jego zdolnoci do dziaania. Oczywicie, panujca obecnie choroba jest szersza, obejmuje nie tylko pastwo, ale take spoeczestwo. Jednak instrumentem, przy pomocy ktrego mona t chorob leczy, jest wanie pastwo. Dlatego potrzebne jest tutaj kilka sw na temat tego, jak my to pastwo rozumiemy. Pastwo jest aparatem, pewn organizacj, ale pastwo piszemy o tym w wielu naszych dokumentach, take w dokumentach naszej poprzedniej partii, czyli Porozumienia Centrum - jest take jakoci moraln, zjawiskiem ze sfery, mona powiedzie, moralnohistorycznej. W tej sferze mamy do czynienia z zamieszaniem, ktre wynika ze zjawisk 4

wczeniej przeze mnie opisanych, ktre znalazy wyraz take w szczeglnym ksztacie preambuy i innych przepisach uchwalonej w 1997 r. Konstytucji. Warto jednak doda, e zamieszanie to dotyczy take innej kwestii. Ot po 1989 roku nie wyjanilimy pewnej sprawy zasadniczej, dla relacji midzy obywatelem a pastwem, Nie udzielilimy sobie odpowiedzi na pytanie, czego obywatel moe od pastwa oczekiwa. Nie nastpio to ani w pocztkowym okresie przemian, ani w konstytucji z 1997 roku, w ktrej skada si liczne, ale fikcyjne deklaracje. Dlatego wyjanienie tej sprawy, obok wyjanienia kwestii aksjologicznych jest warunkiem funkcjonowania w Polsce dobrego pastwa. Oczywicie koniecznie jest spenienie take innych warunkw: oczyszczenie pastwa, czyli rozbicie patologicznych ukadw, utwardzenie pastwa, bo dzisiaj mamy do czynienia, co przyznaje dzisiaj nawet premier Jerzy Hausner, z pastwem mikkim. Potrzebne jest uczynienie jego struktur funkcjonalnymi i niezbdna jest jego merytokratyzacja pastwa, bo ten element jest dzisiaj niesychanie saby. Konstytucja Jeli mwimy o potrzebnych i szerokich zmianach, ktre sigaj jego legitymacji, a kocz si na pewnych kwestiach czysto organizacyjnych, to naley powiedzie o konstytucji. Jej zmian planujemy. Mamy w swoich planach dwa warianty. Optymalny, o ktrym bd tutaj mwi, zakada moliwo uchwalenie nowej konstytucji (lub jej znaczce zmiany). Jej projekt bdzie niedugo spoeczestwu przedstawiony. Drugi wariant, bardziej ograniczony, bez zmiany konstytucji, bo oczywicie nie ma adnej pewnoci, e bdzie mona j uchwali. W przypadku konstytucji istotny jest nie tylko jej ksztat i tre, ale take sposb uchwalenia, poniewa powinna ona odegra rol pastwowotwrcz. Co wicej, jeli wemiemy od uwag wspomniany ju kryzys poczucia narodowego i kryzys polonizmu, to take powinna peni rol narodotwrcz. Nie jest to co nowego w historii, s nawet na wiecie narody konstytucji. Uchwalenie konstytucji w pewien sposb, wraz z okrelonymi zabiegami, mogoby mie znaczenie, tym bardziej, e mamy tradycj, cakiem nieodleg tworzenia w drodze umowy aktw fundamentalnych o guasi konstytucyjnym znaczeniu dla ksztatu ycia spoecznego. W tym przypadku nowa wadza, powoana w najbliszych wyborach, powinna zwrci si do spoeczestwa (w szczeglnoci do spoeczestwa zorganizowanego), o pewien udzia w przygotowaniu konstytucji. Jest on niezbdny na tym wstpnym etapie, przed jej uchwaleniem i referendum, ktre te byoby bardzo istotnym aktem demokratycznym. Oczywicie przeprowadzenie tego typu operacji nie jest wymogiem 5

bezwzgldnym. Trudno zagwarantowa te powodzenia takiej akcji. Prosz jednak pamita, e nowa wadza zacznie funkcjonowa w bardzo niedobrej sytuacji moralnej, przy niezwykle negatywnym stosunku spoeczestwa do sfery publicznej i do politykw w ogle. Tego typu zabieg byby wany dla zmiany tych postaw, a take dla funkcji tej konstytucji w przyszoci. Co nowa konstytucja powinna zawiera? Po pierwsze, wyjani sfer aksjologiczn. W konstytucji z 1997 roku jest ona niesychanie niejasna. Mamy tutaj do czynienia z kompromisem tworzcym zamieszanie. W istocie warto preambuy i innych elementw, ktre odnosz si do sfery wartoci, jest adna. Nie ukrywamy, e naley oprze konstytucj o system wartoci, ktry jest jedynym w skali spoecznej znanym/ wystpujcym/obowizujcym w Polsce. Jego depozytariuszem jest przede wszystkim Koci Katolicki. Jest to system nawizujcy do chrzecijastwa i tradycji narodowej. Oczywicie, nie oznacza prby budowania pastwa wyznaniowego. Chc bardzo mocno to podkreli! Chodzi jedynie o odwoanie si do realnie istniejcego systemu wartoci. Polska nie jest takim krajem, jak na przykad Holandia, gdzie rwnolegle funkcjonuj trzy konkurencyjne systemy wartoci: katolicki, protestancki, bezwyznaniowy. Budujc ycie publiczne naley odwoywa si do rzeczywistoci. W systemie, o ktrym mwi, nie ma niczego, co byoby nie do przyjcia przez osob niewierzc, chyba e jest ona osobistym przeciwnikiem Pana Boga. S tacy ludzie w Polsce, ale to jest mniejszo. Nie sdz, eby trzeba byo z nimi wchodzi w jakie szczeglnie daleko posunite kompromisy. W tej konstytucji bardzo wane jest jasne okrelenie tosamoci historycznej. W przypadku kraju, ktry przez wikszo z ostatnich 300 lat funkcjonowa w stanie opresji zwizanej najpierw z zaborami a potem z komunizmem niezbdnie jest utwierdzenie tosamoci jednoznacznie nawizujcej do tradycji niepodlegociowej, do I i II Rzeczypospolitej. Jednoczenie musi by to tosamo, mwi to wprost, wyranie antykomunistyczna. By to problem szczeglnie dyskutowany w pocztku lat 90. Wwczas wiele osb wywodzcych si z tradycji walki o Polsk niepodleg, demokratyczn, t tosamo antykomunistyczn zdecydowanie kwestionowao. Ot nie zgadzamy si z nimi. Konstytucja powinna nadawa pastwu polskiemu charakter pastwa o tosamoci antykomunistycznej, tak jak powojenne Wochy miay na przykad wyranie tosamo antyfaszystowsk. To jest, z naszego punktu widzenia, rzecz oczywista. Trzecia zmiana, z naszego punktu widzenia niezwykle wana: konstytucja powinna formuowa reguy tworzenia i interpretowania prawa, ktre uniemoliwiaj powstawanie sytuacji w ktrej pastwo jest bezradne w sytuacji opresji obywatela, zarwno tej banalnej, zwizanej z dziaaniem jakich zoczycw, ale take zwizanej z prac i rnego rodzaju 6

sytuacjami spoecznymi. Musi nastpi przywrcenie wartoci sprawiedliwoci materialnej w konstytucji. Przy czym chc mocno podkreli, ma to powane znaczenie zarwno w procesach prawotwrczych, jak i w procesach interpretacji prawa, czyli jego stosowania. Trybuna Konstytucyjny miaby tu bardzo wyran dyrektyw. Jest to rzecz bardzo istotna, podobnie jak zamieszczenie w konstytucji przepisw, ktre wyranie bd chroniy rodzin i chroniy prace. To s dzisiaj w Polsce przedmioty najwikszego blu spoecznego i konstytucja musi zdecydowanie w tych dwch sprawach si wypowiedzie. Konstytucja powinna zmieni ksztat wadzy wykonawczej, doprowadzi do wikszego jej skonsolidowana oraz stworzy konstytucyjne podstawy dla reakcji na skandal w szczeglnie niegodziwe zachowania wadzy. Opisywany przeze mnie wczeniej system cechowa si tym, e tej reakcji nie byo. Pojawia si ona dopiero w momencie jego zmierzchu, kiedy sta si ju zupenie transparentny poprzez swoj oligarchizacj i doszo do rnego rodzaju wewntrznych sprzecznoci. Wtedy to pojawiy si: afera Rywina i kolejne afery. Powtarzam, w now konstytucj ten mechanizm reakcji musi zosta wpisany. Oczywicie, jak wszystkie inne mechanizmy konstytucyjne, nie daje to stuprocentowej pewnoci, e taka reakcja nastpi, ale zostanie ona przynajmniej uprawdopodabniona. Zracjonalizowany powinien zosta system tworzenia prawa. Maj by zniesione rnego rodzaju niepotrzebne instytucje, jak Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Wzmocnieniu powinna ulec instytucje kontrolne, w szczeglnoci rozszerzenie uprawnie NIK-u. Maj by zniesione mechanizmy korporacjoniazacji wadzy pastwowej, bdce jedn z klasycznych cech tego systemu, ktry tutaj opisywaem, a take powinny powsta utrudnienia w korporacjonizacji ycia spoecznego. Ma by uelastyczniony system tworzenia administracji pastwowej, na przykad zniesiony przepis goszcy, e samorzd musi by symetryczny do podziau administracyjnego kraju (w moim przekonaniu szkodliwy i utrudniajcy dobre organizowanie ycia spoecznego). Maj tam by wprowadzone jeszcze liczne inne, szczegowe zmiany w tym przepisy wprowadzajce uatwiajce proces oczyszczenia i pozwalajce na czas przejciowy uchylenie rnego rodzaju przepisw gwarancyjnych, ktre uniemoliwiaj wprowadzenie zmian w rnych czciach aparatu pastwowego. Konstytucja w takim ksztacie, jeli uda si j uchwali, bdzie ogromn pomoc w planowanym przez nas procesie przebudowy pastwa. Wspominaem ju o tym, e by moe nie uda si jednak stworzy koalicji konstytucyjnej. W zwizku z tym trzeba przewidzie rnego rodzaju rozwizania substytutywne, na przykad deklaracj konstytucyjn nowego Sejmu, uchwalon bezwzgldn, czy choby zwyk wikszoci gosw, ktra by zapowiadaa duszy proces 7

dochodzenia do nowej konstytucji, w referendum o charakterze konsultacyjnym, przewidziane w obecnej konstytucji, dotyczce tego konkretnego projektu, krtko mwic rnego rodzaju operacje, tworzce pewn perspektyw polityczna, ale take, co chce mocno podkreli, perspektyw moraln. Powiem jeszcze jedno sowo w sprawie inauguracji procesu przemian. Jest to wany akt, ktrego zabrako w roku 1989. Bardzo wielu analitykw majcych krytyczny stosunek do wczesnego biegu wydarze podkrelao znaczenie braku aktu zaoycielskiego. Potrzebujemy jakiego gestu. Jan Rokita w swym wykadzie O naprawie Rzeczpospolitej mwi o gestach dotyczcych ograniczenia przywilejw wadzy. W adnym razie tym pomysom si nie przeciwstawiamy, poza moe jednym tylko rozwizaniem, ktre jest wyrazem nie tyle intencji Platformy Obywatelskiej, co jej chytroci. Ale w innych sprawach jestemy gotowi poprze te projekty, niemniej uwaamy, e tego rodzaju akt to zbyt mao. Obawiamy si take, e tak proponowany gest nie dotrze do znacznej czci spoeczestwa. Jest natomiast pewien inny fakt, ktry jest hab III Rzeczypospolitej: godne dzieci. I ta sprawa powinna by na samym pocztku nowej kadencji zaatwiona, czy metod proponowan przez Marka Borowskiego i jego parti, czy jak inn. Polskie dzieci nie mog by godne i to musi zosta nie tylko wyranie powiedziane, ale i wprowadzone w ycie, na samym pocztku nowych rzdw. To musi by jedno z pierwszych posuni. Oczyszczenie pastwa Przechodzc do kolejnej sprawy, czyli oczyszczenia. Co ono dla nas znaczy? Mwiem ju o potnym syndromie patologicznym. W zwizku z tym konieczna jest odpowied na pytanie: czy mona go zlikwidowa? Moim zdaniem niezbdne s nastpujce posunicia: lustracja, od ktrej ju si nie ucieknie, nastpnie dekomunizacja, czego wymaga logika moralna wobec propozycji przeprowadzenia lustracji, wprowadzenie zasady jawnoci i odtajnienia, ktra ma w duej mierze charakter retrospektywny - chodzi o odtajnienie wszystkiego, co jest zwizane z dziejami PRL-u, czyli o pen dostpno do archiww dla historykw, moe take dziennikarzy i innych naukowcw, ale porednio take dla spoeczestwa. Poza tymi posuniciami potrzebne jest powoanie Urzdu Antykorupcyjnego. Pomys ten wymaga pewnego komentarza. Przypomn, e wszystkie funkcjonujce dzisiaj w Polsce suby specjalne a urzd ten ma by tak sub s bezporedni kontynuacj sub specjalnych PRL-u. W tym przypadku chodzi o powoanie pierwszej instytucji, ktra ani w 8

sensie organizacyjnym, ani tradycji, ani personalnym, tak kontynuacj nie bdzie. Ten urzd bdzie mg przeprowadza rne operacje, w szczeglnoci odnoszce si do aparatu pastwowego, bdzie wyposaony w narzdzia niezbdne do walki z korupcj i wszelkiego rodzaju naduyciami. Drug instytucj, ktr chcemy powoa, budzc wiele emocji jest Komisja Prawdy i Sprawiedliwoci. Zaley nam na powstaniu organu sejmowego, ktrego gwnym zadaniem bdzie badanie zasobw informacyjnych sub specjalnych, prokuratury, sub skarbowych i policji. W tych zasobach zawarta jest gigantyczna wiedza na temat naduy i rnego rodzaju zych wydarze z dziejw III Rzeczypospolitej. Obecnie jest ona, w sensie prawnym oraz procesowym, cakowicie martwa. Zadaniem tego urzdu bdzie zmieni t informacje w fakty procesowe, ale take, w moliwym zakresie, przekazanie spoeczestwu wiedzy o tych negatywnych zjawiskach. Powstanie Komisji jest sposobem na rozbicie ukadu, ktry zosta uderzony przez ujawnione niedawno afery, ale dalece nie zosta rozbity. Wreszcie potrzebna jest, skdind przygotowywana, ale moe w niewaciwej formie, ustawa regulujca lobbing. Oczekiwana jest take, jak pokazuj badania opinii publicznej, lustracja majtkowa politykw, daleko idca, w ktrej stawiano by pytania o pochodzenie majtkw wszystkich czonkw gospodarstw domowych, w ktrych politycy yj. To jest zabieg drastyczny, ale bardzo potrzebny proponowalimy jego przeprowadzenie ju dawno i jestemy przekonani, e musi by przeprowadzony. Utwardzenie pastwa Wspominaem o potrzebie utwardzenia pastwa. Co rozumiem pod tym pojciem? Przede wszystkim chodzi o nowy ksztat suby cywilnej, o wprowadzenie ustawy o kontroli wewntrznej w administracji, powoanie gwnego rzecznika dyscyplinarnego, caego pionu dyscyplinarnego w administracji oraz stworzenie pewnych regu odpowiedzialnoci tych wszystkich narzdzi, ktrymi obecnie nie dysponujemy. Krtko mwic chodzi o stworzenie mechanizmw, ktre dadz moliwo sterowania aparatem pastwowym i jego dyscyplinowania oraz stworz pewien nowy klimat. Prosz zwrci uwag, e wszystkie te postulaty nie odnosz si jedynie do naprawiania zaszoci. Chodzi nie tylko oczyszczenie dotychczasowych mechanizmw, odrzucenie czy prb wyrwnania niegodziwoci, ktre miay miejsce. To jest take tworzenie nowego otoczenia dla funkcjonujcego ju aparatu pastwowego. Nie jestemy w stanie w ramach jak to okrelamy - budowy nowego pastwa, oprze si o komitety rewolucyjne, ktre by zastpoway organy pastwowe. Ale 9

moemy stworzy nowe warunki dziaania. Oczywicie, samo powoanie nowego centrum dyspozycji politycznej bdzie bardzo wanym elementem tego otoczenia. Ale elementw musi by wiele, jeeli inne czci aparatu pastwowego maj si zmieni. Nie uchylamy si od koniecznoci podjcia odpowiednich dziaa wobec tego aparatu, ale, powtarzam, chcemy stworzy nowy klimat i jednoczenie nowe poczucie obowizku. Chcemy take, nie ukrywamy, stworzy zagroenie dla tych, ktrzy tego obowizku nie bd chcieli wykonywa. Wadza wykonawcza Przejd teraz do wadzy wykonawczej, jednego z najwikszych problemw w Polsce. To take jeden z podstawowych problemw konstytucyjnych i bez zmian w tej dziedzinie trudno bdzie wprowadzi program naprawczy. Wadz wykonawcz posiada obecnie a pi orodkw. To jest rzd, ale w jego ramach ministerstwo finansw, bdce w istocie oddzielnym orodkiem wadzy wykonawczej. Jest urzd prezydenta, majcy nie tak ma wadz, jak to si zazwyczaj uwaa, a przede wszystkim posiadajcy bardzo duy potencja destrukcyjny. Co wicej, bardzo rzadko mamy sytuacj, w ktrej rzd i prezydent wsppracuj ze sob. Proponujemy nowe rozwizania konstytucyjne, ktre maj t wspprac uprawdopodobni. Obok tych trzech orodkw mamy jeszcze Rad Polityki Pieninej. Oczywicie, polityka pienina musi w duej mierze pozostawa poza rzdem. Tego rozwizania nie kwestionujemy, ale obecna konstrukcja prawna powoduje cakowite rozdzielenie obu orodkw. RPP jest organem, ktry w ogle przed nikim za nic nie odpowiada. Wreszcie mamy Krajow Rad Radiofonii i Telewizji, ktry podejmuje rnego rodzaju istotne wane decyzje. Ten ukad musi zosta zmieniony. Nasz projekt zmierza do likwidacji KRRiT, podobnie Rady Polityki Pieninej, ale pozostawiajc jej uprawnienia, zmodyfikowane i z pewnymi zasadami odpowiedzialnoci, prezesowi Banku Narodowego. Relacje midzy prezydentem wybieranym w wyborach powszechnych co zostao ju w Polsce przyjte i dzisiaj bardzo trudno byoby t zasad podway - a rzdem naley uoy w sposb nastpujcy. Prezydent posiada dzi trzydzieci prerogatyw. W trzydziestu rnych sprawach moe podj decyzje bez kontrasygnaty premiera, czyli, krtko mwic, ten wymg w naszej rzeczywistoci jest niemale fikcj, a przypominam, e kontrasygnata jest podstawow instytucj integrujc wadz wykonawcz w demokracji parlamentarnogabinetowej. W ogromnej czci te uprawnienia musz zosta zniesione. Prezydent wedug 10

naszego projektu - nie bdzie mg nominowa, nadawa ordery, uaskawia bez kontrasygnaty ze strony premiera czy waciwego ministra. Ale z drugiej strony bd stworzone mechanizmy zmierzajce do uprawdopodobnienia symetrii midzy wikszoci prezydenck a wikszoci parlamentarn. Chcemy, eby prezydent po wyborze na urzd mg w cigu p roku rozwiza parlament. Ten mechanizm ma tworzy zacht do wsppracy midzy wikszoci rzdow a prezydentem i da moliwo stworzenia nowej wikszoci rzdowej w krtkim czasie po wyborach prezydenckich. Przy czym zasada p roku obowizywaaby tylko w przypadku funkcjonowania parlamentu co najmniej przez rok. Ten wyjtek ma chroni dopiero co wybrany parlament przed rozwizaniem. Chcemy take wyposay prezydenta w pewnego rodzaju moliwoci reakcji na skandal. Da mu moliwo nie powoania ministra, ktry w oczywisty sposb nie zasuguje na t funkcj. W takich samych okolicznociach, po odpowiednich konsultacjach z innymi przedstawicielami wadzy, mgby nie powoa premiera oraz, po przeprowadzeniu odpowiedniej procedury, poprzez badania Najwyszej Izby Kontroli, zada od Sejmu odwoania rzdu, a jeeli ten odmwi, to Sejm rozwiza. Nasze propozycje wynikaj z dowiadcze III Rzeczypospolitej. Byem kilkakrotnie uczestnikiem indywidualnych albo wieloosobowych rozmw z prezydentem Aleksandrem Kwaniewskim, ktry bardzo narzeka na Leszka Millera, mwic, jak le rzdzi. Raz nawet prezydent zaprosi premiera na spotkanie z politykami opozycji, ktrzy namawiali Millera do podania si do dymisji. Nic to nie dao. Nie jest prawd, e prezydent Kwaniewski wykorzystywa wszystkie swoje moliwoci nacisku. Nie wygosi ordzia do parlamentu, co byoby bardzo mocnym rodkiem nacisku. Ale rzeczywicie, poza tym wystpieniem nie by w stanie wicej zrobi. A przecie mwimy o sytuacji oczywistej, w ktrej rzd nie powinien rzdzi, a rzdzi. Nasze propozycje daj moliwo na reakcj w tych skrajnych sytuacjach. Wedug naszego projektu konstytucji prezydent mgby wydawa rozporzdzenia, ale tylko na wniosek rzdu. Z jednej strony prowadzioby to do racjonalizacji prawodawstwa, a z drugiej strony byaby to zachta dla rzdu do wsppracy z prezydentem, bo prezydent nie miaby obowizku wydawania rozporzdze. Krtko mwic, jeli rzd chce wsppracowa z prezydentem, to musi odrzuci bardzo czsto wystpujc w Polsce pokus, by z prezydentem walczy. I, oczywicie, vice versa. Proponujemy take wiele innych rozwiza. Nie jestem tu w stanie wszystkich ich omwi. Chodzi podsumowujc o stworzenie systemu, ktry mieciby si w ramach europejskiego typu demokracji, bdcego niepeny systemem p, a nawet wier prezydenckim, a jednoczenie systemem sprawniejszym.

11

Chciabym przypomnie, e przed drug wojn wszystkie wielkie akty normatywne, pomnikowe akty normatywne, z sawnymi kodeksami na czele, zostay ogoszone poprzez prezydenta na rozporzdzenia z mocy. Chocia jest to cz rozwaa gospodarczych, chcemy zmieni sposb przygotowania budetu. Powinien by on przygotowany w kancelarii premiera, co oznacza zmian pozycji ministerstwa finansw i likwidacj tego w istocie oddzielnego orodka wadzy. Wymiar sprawiedliwoci Przejd teraz do poszczeglnych czci aparatu pastwowego. Rozpoczn od wymiaru sprawiedliwoci. Jest on chory, co jest wielkim problemem III Rzeczypospolitej. Jednoczenie jest to sfera ogromnie delikatna, mocno zwizana z prawami obywatelskimi. Chcemy dokona tutaj daleko idcych zmian. Konstytucja ma zlikwidowa korporacjonizacj tej czci aparatu pastwowego, bo w tym przypadku jest to korporacjonizacja de iure. Chcemy j znie. Jest to przede wszystkim sprawa zmiany charakteru Krajowej Rady Sdownictwa, a take charakteru immunitetu sdziowskiego. Dalsze przeksztacenia bd zawarte w planowanych ustawach. Po pierwsze, chcemy powrci do mianowania prezesw sdw przez ministra sprawiedliwoci. W ogle cay nadzr administracyjny w sdach, czyli nie nadzr instancyjny, ma by pionem podporzdkowanym ministrowi. Drug spraw jest reorganizacja sdw. Pewne dziedziny chcemy przekaza nowym wydziaom, chodzi szczeglnie o decyzje zwizane z postpowaniem przygotowawczym. Trzecia kwestia to wprowadzenie specjalizacji w sdach, co jest zadaniem pierwszej wagi przy niezdolnoci znacznej liczby sdziw do zajmowania si skomplikowanymi sprawami. Specjalizacja powinna rozpoczyna si na poziomie aplikacji, ktra skdind powinna by aplikacj otwart. Wreszcie trzeba urealni odpowiedzialno dyscyplinarn, ktra dzisiaj w sdach, na skutek istnienia uprawnie korporacyjnych, w gruncie rzeczy jest fikcj. Nie moe nadal tak by, by sdziowie uczestniczyli mwi o faktach na przykad w przyjciach z podejrzanymi osobnikami. Podczas jednego z nich jeden z sdziw topi si i nic si nie dzieje, mimo, e wiele wskazuje na przestpstwo. Wszystko pozostaje po staremu. Nie ma nawet prby podjcia dziaa, ktre miaaby prowadzi do wyeliminowania z zawodu sdziw obracajcych si w takim rodowisku. Bdziemy te chcieli wprowadzi sdy 24 godzinne orzekajce bardzo szybko w drobniejszych sprawach, np. zakce porzdku publicznego, rnych rozrb. 12

Zadaniem wspomnianego ju Urzdu Antykorupcyjnego bdzie take obserwowanie wymiaru sprawiedliwoci, oczywicie nie orzecznictwa, ale wszystkiego, co czy si z zagroeniami korupcyjnymi, czy powizaniami ze wiatem przestpczym. Przewidujemy daleko idc reorganizacj prokuratury. Chcemy znie prokuratury apelacyjne, oraz, niemale w caoci, prokuratur krajow. Proponowane przez nas kroki wi si z uznaniem za bezsensowne wszystkiego, co jest okrelane w prokuraturze jako nadzr wewntrzny. Obecnie jest to dzia bardzo rozbudowany i angaujcy mniej wicej jedn czwart prokuratorw. Te grup 1200-1400 prokuratorw naley rzuci na pierwsz lini, na lini bezporedniej walki z przestpczoci, a instytucje i zabiegi zwizane z nadzorem wewntrznym ograniczy do minimum. Skargi na decyzje prokuratorw powinny rozpatrywa sdy. Musi natomiast zosta utworzona prokuratura specjalna bdca odpowiednikiem Centralnego Biura ledczego. Ma to by elitarny oddzia, nie chc rozstrzyga, ile osb by obejmowa, ale na pewn liczb znaczn, angaujcy si wycznie w walk z najgroniejsz przestpczoci. Mog przytoczy wiele argumentw za powoaniem takiej prokuratury. Najbardziej oczywisty: prokuratorzy miejscowi bardzo czsto obawiaj si podjcia tego rodzaju walki poniewa maj poczucie osobistego zagroenia, jeli nawet nie wchodz w gr powizania osobiste, a te, niekiedy te maj miejsce. W pozostaej czci prokuratury naley stworzy wydziay specjalne do walki z przestpczoci o charakterze finansowym. Obecnie prokuratury rejonowe, ktre otrzymuj tego rodzaju sprawy, s cakowicie bezradne. Bardzo czsto sprawy tego rodzaju nie s podejmowane, poniewa osoby tam zatrudnione nie s w stanie nimi si zaj, nie posiadaj stosownej wiedzy, nie s w stanie zweryfikowa faktw, ktre stanowi przedmiot zarzutw, a nawet ze zrozumieniem przeczyta odpowiednich dokumentw. Musi zosta take urealniona odpowiedzialno dyscyplinarna prokuratorw. Obecnie w wielu wypadkach dzieje si bardzo, bardzo niedobrze. Musi by rwnie inaczej skonstruowany system awansw i szkolenia, co dotyczy take sdw. Szkolenia powinny by obowizkowe, a ich ukoczenie koczy si odpowiednim egzaminem. Bdzie to element merytokratyzacji aparatu. Pomylne zakoczenie szkolenia winno by take zwizane z awansem, co najmniej finansowym. Powinienem jeszcze zrelacjonowa szereg zmian w kodeksach postpowania cywilnego i karnego zmierzajcych do ich uproszczenia oraz zmian w ustawie o sdach powszechnych, bowiem wiele przepisw dzisiaj utrudniaj prac sdw i niepotrzebnie je 13

przedua. Jest to jednak zbyt duy materia. Powiem jedynie, e opracowania, ktre przewiduj te zmiany, s ju cakowicie gotowe. Bezpieczestwo i administracja pastwowa Przechodzc do dalszych spraw bardzo wanych dla funkcjonowania pastwa: jedn z najtrudniejszych jest Ministerstwo Spraw Wewntrznych. Ten resort, bdcy fundamentem PRL-u, trwa niezmienne w sensie organizacyjnym, a niemaej mierze take personalnym, w pitnacie lat po odzyskaniu niepodlegoci. Osoba zastanawiajca si nad przyszoci Polski, powiedzmy w roku 1985, i wierzca, e przy kocu lat 80. odzyskamy niepodlego, z ca pewnoci byaby przekonana, i ten resort zostanie rozpdzony. Stao si inaczej. Nie tylko nie zosta rozpdzony, ale wrcz kwitnie. Ten problem musi zosta rozwizany. Jednak drog do tego nie moe anihilacja owego resortu, bo do tego rewolucyjnego kroku nie ma w Polsce ani warunkw, ani nastroju. Dlatego te musz zosta podjte inne dziaania, ktre pokrtce, z wieloma pominiciami, przedstawi. Obecnie resort spraw wewntrznych jest jednostk centraln. w jej skad wchodz trzy suby mniejsze - Stra Graniczna, Biuro Ochrony Rzdu, Stra Poarna, jedna suba dua, czyli policja, oraz wojewodowie i caa podporzdkowana im administracja. Ministerstwo Spraw Wewntrznych, przy realizacji omwionych ju przeze mnie koncepcji, bdzie dziaa w innym ni dotychczas otoczeniu, poczynajc od orodka dyspozycji politycznej, poprzez istnienie Komisji Prawdy i Sprawiedliwoci, Urzdu Antykorupcyjnego i zreformowanych sdw i prokuratur. To wszystko wpynie na jego funkcjonowanie. Ale potrzebne s take zmiany wewntrzne. Po pierwsze minister musi mie do dyspozycji silny gabinet. Teorie malutkich gabinetw, ograniczonych do dwch, trzech osb, musz zosta odrzucone. Silny gabinet jest niezbdny dla przeprowadzenia odpowiednich zmian. W jednostce centralnej natychmiast musz zosta przeprowadzone bardzo znaczne zmiany personalne. Bez nich moliwo funkcjonowania nowego ministerstwa, a przede wszystkim jego sterowno, nie istnieje. A dzisiaj, to przyznaje nawet Ryszard Kalisz, jest to instytucja niesterowalna. Konieczno tej zmiany nie podlega dyskusji. Trzy kolejne posunicia dotycz tzw. maych sub. Obecnie s one opanowane przez pewne, mona tu wymieni nazwiska, ukady personalne. I te ukady trzeba rozbi. Ten pierwszy krok jest konieczny, by mogy one sprawnie funkcjonowa, cho na pewno niezbdne bdzie wprowadzenie take innych zmian. Jednak kondycja tych sub nie jest fatalna, trzeba je usprawnia, ale nie mona mwi o ich cakowitej dysfunkcjonalnoci. 14

Pozostaje sprawa policji. Obecnie jest to 120 tysicy osb (cznie z osobami cywilnymi tam zatrudnionymi) funkcjonujcych w stanie cakowitej niesterownoci. Co wicej doszo do powstania (de facto a nie de iure), korporacji wyszych oficerw skupiajcej ok. 3 200 osb zajmujcych w policji stanowiska kierownicze. Musimy jako z tym problemem da rad. Oczywicie, policja te bdzie funkcjonowa w nowym otoczeniu. Ministra, komendanta gwnego policji oraz wojewodw trzeba wyposay w odpowiednie niewielkie, ale sprawne aparaty kontrolne. Maj one tworzy swoisty trjkt otaczajcy. Kolejna sprawa to przywrcenie w policji rozkazodawstwa, zwizanej z tym dyscypliny oraz powrt do mundurowego charakteru suby. Obecnie jest to suba, mona powiedzie, w ogromnej czci rozmundurowana, nie funkcjonuje te rozkazodawstwo, komendant gwny jest pierwszy wrd rwnych, podobnie jest na niszych szczeblach. Nastpnie musi zosta zastosowana metoda ktra z czasem powinna obj ca administracj, chocia nie jest to tak proste, jak gosz niektrzy - zarzdzania przez cele. W przypadku policji musi to by zarzdzanie przez priorytety. Bd one, a waciwie ju s sformuowane i dotycz pewnych zada okrelonych w czasie (poszczeglnych lat, a nawet krtszych okresw) i maj to by priorytety merytoryczne, na przykad w pierwszym okresie opanowanie terenw bezprawia, to znaczy terenw, z ktrych policja wycofaa si i aparat ochraniajcy bezpieczestwo obywateli nie funkcjonuje np. rne miasteczka, blokowiska, etc. Musi zosta te nawizana wsppraca policji ze zorganizowanym spoeczestwem, bez adnych ogranicze. Myl tutaj o parafiach, ale take o wsplnotach mieszkaniowych, radach osiedlowych i rnych innych organizacjach. Oznacza to rwnie wprowadzenie nowego mechanizmu w szkoach: wadze szkolne bd miay obowizek powiadamiania o przestpstwach. W tej chwili takiego obowizku nie ma i przypuszczam, e w szkoach jest dokonywanych rocznie wicej przestpstw, ni statystyki wykazuj dla caego kraju. Jest to zatem ogromny problem. Kolejnym, ryzykownym, ale koniecznym zasobem do wykorzystania s rnego rodzaju instytucje ochrony prywatnej, ze wszelkiego rodzaju spkami ochroniarskimi na czele. Bezwzgldnie naley opanowa t sfer. Dokona tam niezbdnych weryfikacji, ale musi by ona zwizana z mechanizmem narzucenia i egzekwowania wsppracy, w szczeglnoci jeeli chodzi o wymian informacji. Maj one pyn od tych instytucji do policji, a w pewnych uzasadnionych przypadkach od policji do tych struktur. Wreszcie konieczna jest reforma komendy gwnej policji. Dzisiaj jest to a 4 tysice etatw, w tym ptora tysica przypada na Centralne Biuro ledcze. Pozostae osoby pracuj w rnego rodzaju departamentach. Ich liczba musi ulec redukcji. Cz uprawnie powinna 15

przej do ministerstwa, a pozostae, cakowicie niepotrzebne, produkujce jedynie rnego rodzaju papiery, np. koncepcje dotyczce taktyki policyjnej, i tak dalej, zlikwidowane. Tu mona poczyni pewne oszczdnoci. Do dokonania tej reformy potrzebne s pewne przedsiwzicia taktyczne. S one ju opracowane, ale ze zrozumiaych wzgldw nie bd ich tutaj przedstawia. Rozwaamy take to s pomysy nie do koca jeszcze dojrzae - przesunicie rnych funkcji policyjnych do Ministerstwa Sprawiedliwoci. Na pewno konieczne jest zinstytucjonalizowanie wsppracy pomidzy tym Ministerstwem i Ministerstwem Spraw Wewntrznych, w tym na poziomie budetowym. Chcemy, wzorem na przykad Wielkiej Brytanii, tworzy w budecie paragrafy, gdzie umieszczano by wydatki na walk z przestpczoci poczynajc od dziaa policji, a koczc na rozprawie przed sdem. Suby specjalne Pozostaje sprawa sub specjalnych. Co trzeba z nimi uczyni? Wojskowe zlikwidowa. ABW uczyni jednostk pozbawion uprawnie ledczych. Przede wszystkim naley przyj ustaw o bezpieczestwie narodowym, ktra skoncentruje uwag na elementach dzisiaj najistotniejszych: bezpieczestwie energetycznym oraz szeroko rozumianym bezpieczestwie ekonomicznym. Ta ustawa musi zobowizywa suby specjalne do przedstawiania rzdowi oraz parlamentowi, przynajmniej raz na rok, sprawozdania dotyczcego bezpieczestwa w ogle, ale w szczeglnoci bezpieczestwa w tych sferach. Raport ten musi zawiera take ocen wszystkich wielkich prywatyzacji. Wprowadzenie tego mechanizmu jest niezmiernie wane, poniewa pomoe zapobiec zjawiskom, ktrych dzisiaj tak czsto opisuje prasa. To pokazuje, e jest wiele informacji na temat rnych, bardzo niebezpiecznych wydarze i nic si z tego powodu nie dzieje. Zmiany dotyczce sub specjalnych powinny by dalej idce, ale musimy pamita o aspekcie midzynarodowym tej sprawy, zwizanym z naszymi zobowizaniami sojuszniczymi, a w szczeglnoci ze stosunkami ze Stanami Zjednoczonymi. Dotyczy to w szczeglnoci wywiadu. Dlatego trzeba postpowa ostronie. Nie zawsze bdzie mona wycign wnioski z tego wszystkiego, co dziao si w cigu ostatnich pitnastu lat. Jednak z ca pewnoci naley uchwali przepisy bezwzgldnie zakazujce ludziom sub specjalnych ingerencji w ycie polityczne. A takie w cigu ostatnich pitnastu lat byy, agodnie mwic, nawet bardzo czste. Musimy te zabezpieczenia wprowadzi, nawet jeeli nie bd one w stu procentach skuteczne to jednak powinny poprawi sytuacj. 16

Suba zdrowia Suba zdrowia. Wbrew temu, co mona przeczyta w prasie od duszego czasu mamy przygotowany plan reform. Zdajemy sobie spraw, e jest on kontrowersyjny, ale w naszym przekonaniu w peni uzasadniony. Nasz projekt zakada powrt do budetowego finansowania, poniewa jest ono najtasze i najmniej naraone na wyciek pienidzy. Natomiast z funduszw pozabudetowych, niezalenie od tego czy bdzie ich kilkanacie czy jeden, pienidze bd wyciekay. Proponowany przez nas system pozwala te ministrowi zdrowia odpowiada za wszystko, co czy si z opiek zdrowotn wykonywan przez pastwo. W innych konstrukcjach ta odpowiedzialno zawsze przerasta jego moliwoci. Z punktu widzenia konstytucjonalnego, ale take funkcjonalnego, jest to sytuacja niedobra. Proponujemy sie szpitali publicznych, ktra nie obejmie wszystkich obecnie istniejcych, finansowanych poprzez budet pastwa, oraz podstawowy koszyk usug. Prostsze usugi bd w dyspozycji wojewody, natomiast bardziej skomplikowane, a tym samym drogie procedury medyczne, w bezporedniej dyspozycji ministra zdrowia. Nasz projekt zakada take uporzdkowanie kwestii zwizanej z najwikszymi naduyciami, czyli kwestii zakupu lekarstw. Obecnie mamy tu do czynienia z gigantycznym zodziejstwem. Polska przy udziale Polakw jest okradana na due sumy. Nasze propozycje umoliwiaj prywatyzacj wszystkiego, co pozostaje poza okrelon tutaj sfer. Czyli nie odrzucamy samej idei prywatyzacji, tylko komprymujemy to, co w ramach tych marnych pienidzy - 30 miliardw zotych - mona uczyni i pozostawiamy reszt mechanizmom rynkowym. Kultura Kolejna sfera, do ktrej przywizujemy ogromne znaczenie, to kultura i aktywno pastwa w tej dziedzinie. Tutaj chc bardzo wyranie podkreli jestemy za t aktywnoci i by moe bdziemy kci w tej sprawie z naszymi przyjacimi z Platformy Obywatelskiej. Zdecydowanie opowiadamy si za podtrzymaniem mecenatu pastwowego, oraz funkcjonowaniem Ministerstwa Kultury i jego roli koordynujcej w tej dziedzinie. Opowiadamy si za zawarciem paktu dla kultury narodowej, ktry ma przewidywa podwyszenie do 2009 roku o 20 procent wydatkw na kultur narodow, czyli za powrotem do stanu z roku 2001. Zakadamy te bardzo szybki powrt do poziomu finansowania z tego 17

roku muzealnictwa i ochrony zabytkw. S to dziedziny, w ktrych komunici poczynili najwiksze spustoszenia o 60 procent zmniejszajc wydatki. Opowiadamy si take za podjciem energicznych dziaa w dziedzinie polityki historycznej, ktra powinna mie nie tylko zewntrznego adresata (cho to bardzo wany aspekt), ale take wewntrznego. Centralnym przedsiwziciem ma by powoanie Muzeum Wolnoci. Muzeum Powstania Warszawskiego w skali polskiej, a Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie w skali wiatowej pokazuj, jak tego rodzaju placwka moe by skuteczna. Nam zaley na ukazaniu historii Polski i historii wolnoci, ktra w naszych dziejach miaa ogromne znaczenie. Pokazanie jej Polakom, ale, oczywicie, aktywno tego muzeum miaaby charakter midzynarodowy. Planujemy funkcjonowanie programw: Moda Polska - aktywizacji kulturalnej modszego pokolenia, Nikifor XXI wieku - nastawiony nie tylko na artystw ludowych, ale na wszelkiego rodzaju nieznanych artystw, funkcjonujcych gdzie na prowincji, poza gwnym obiegiem. Kolejny program to Fundusz Dobrego Ssiedztwa, czyli polska aktywno kulturalna na Ukrainie i na Biaorusi, oraz, ewentualnie, w krajach nadbatyckich, czyli w tej sferze najbardziej nas z historycznych, ale take politycznych wzgldw interesujcej. Zakadamy reform kinematografii, ktra powinna dawa szans modym twrcom i pozwala nakrci im swj pierwszy film. Krtko mwic, planujemy cay przedsiwzi zmierzajcych nie do ograniczenia aktywnoci pastwa w tej dziedzinie, lecz do jej pobudzenia. Uwaamy powiem, e wiara w mecenat prywatny przy naszym ksztacie kapitalizmu jest zupenie nieuzasadniona. Edukacja Nastpna sfera to owiata. Nie przewidujemy rewolucji, lecz daleko idce zmiany. Kolejna reforma owiatowa jest w tej chwili niemoliwa. Najwaniejszym rysem naszych planw jest odtworzenie wychowania patriotycznego. Na wstpnie podkrelaem, e w tej chwili mechanizmy owiatowe przestay przekazywa kolejnym pokoleniem podstawowy zasb informacyjny ze sfery kultury narodowej, take polskiej historii. To musi zasta zmienione. Doprowadzi to tego zmiana statusu nauczyciela oraz pewne skoncentrowanie programw, ktre dzisiaj s przedmiotem dowolnych w istocie decyzji nauczyciela. W zwizku z tym nie ma korpusu wiedzy humanistycznej i historycznej, ktry jest przekazywany wszystkim. W naszym spoeczestwie ogromna cz dzieci wychowuje si w domach, w ktrych niczego w tej sferze im nie przekazuje. Prowadzi to do swego rodzaju samolikwidacji Narodu jako fenomenu wiadomociowego, poniewa Polacy nie bd w 18

stanie nawet porozumie si midzy sob. Ju dzi modzi ludzie co innego wiedz, do rnych faktw, poj, odniesie literackich si odwouj. Nie znaj tradycji albo nie tworz one adnej wsplnej caoci. Naley to zdecydowanie zmieni. Co wicej, wychowanie patriotyczne ma by przedmiotem ocenianym, to znaczy przewidujemy wystawianie stopienie z tego przedmiotu. Wiem, e moe to budzi protesty, by wymiewanie, ale z drugiej strony nauczanie jakiego programu w szkole nie powizane z tego rodzaju konsekwencjami powoduje, e jest traktowany niepowanie. Zdaje sobie te spraw, e moe modzie wywodzca si ze sfer inteligenckich bdzie do tych zaj podchodzia z pewnym, dystansem, ale ogromna wikszo uczniw z tych sfer si nie wywodzi, a to do niej ten program przede wszystkim bdzie adresowany. Poza t zmian chcemy skoncentrowa nauk na nastpujcych przedmiotach: jzyk polski, ale rozumiany te jako wiedza o kulturze, historia, oczywicie nie tylko polska, matematyka, wraz z przywrceniem obowizkowego egzaminu na maturze oraz fizyka. Uwaamy, e to s przedmioty najwaniejsze, dajce pewien zasb wiedzy oraz bdce pewnym treningiem intelektualnym, modemu czowiekowi bardzo potrzebnym. Chcielibymy take, eby w cigu piciu lat - co wymaga wyksztacenia odpowiedniej iloci nauczycieli doprowadzi do tego, by uczniowie od pierwszej klasy uczyli si angielskiego i informatyki. Czyli, krtko mwic, chcemy stworzy szko, ktra, w naszym przekonaniu, bdzie wyrwnywaa szanse. Chciabym jeszcze doda, e mamy przygotowany program dla wsi, a tam przede wszystkim mamy do czynienia z zapaci owiaty. Chcemy uczyni wszystko, w szczeglnoci wykorzysta na ten cel 500 miliardw zotych z Unii Europejskiej, po czci pyncych z naszej kieszeni, tylko przez Uni nam zwracanych, by wspomc owiat, w szczeglnoci na wsi i w maych miasteczkach. Warto powiedzie jeszcze kilka sw na temat wspomnianej tu zapaci w owiacie. Jest to jeden z najwaniejszych polskich problemw. Z jednaj strony mamy do czynienia z eksplozj edukacji. Liczba studiujcych na wyszych uczelniach jest dzisiaj w Polsce wyszy ni w pitnastce krajw starej Unii Europejskiej. To wielki triumf, bo w 1989 roku mielimy na tym poziomie nauczania skolaryzacj najnisz ze wszystkich pastw komunistycznych. Z drugiej strony naley pamita o zapaci szkolnictwa we wsiach i w maych miasteczkach. Tam produkuje si na wielk skal analfabetw. Dzieje si to w ramach pewnego mechanizmu spoecznego, ktry tworz szkoy z nauczycielami cakowicie uzalenionymi od miejscowego spoeczestwa, w tym od miejscowych wadz samorzdowych oraz rodzice oczekujcy promowania dzieci do nastpnej klasy niezalenie od ich umiejtnoci. Wykorzystuje si to tego nagminnie stopie 2, ktry do niedawna nie 19

by ocen promujc. Tym samym promuje si dzieci, ktre kompletnie nic nie umiej zachowujc pozory. Naley do tego doda powszechn w tych szkoach wadz najbardziej zdemoralizowanej czci dzieci. To jest terror. W takich warunkach wychowuje si dzisiaj w szkole ogromn cz modszego pokolenia. Z tym trzeba walczy, wracajc do starej skali, co jest zabiegiem czysto technicznym, ale istotnym, oraz naley tworzy przeciwwag dla nacisku miejscowego spoeczestwa, w tym rodzicw. Powiem te o rzeczy niepopularnej. Proponujemy przywrcenie starej administracji szkolnej: inspektoratw owiaty. W ten sposb sprbujemy opanowa sytuacj w szkoach prowincjonalnych. To jest konieczne. I nie mona liczy na dziaanie jaki naturalnych procesw spoecznych, na jakie dziaania tych spoecznoci lokalnych. To niestety nieporozumienie. Gospodarka i finanse Z koniecznoci musz pomin nasze inne projekty dotyczce spraw nie zwizanych z gospodark, takich jak szkolnictwo wysze czy walka z korporacjonizacj spoeczestwa. Przejd zatem do spraw gospodarki. Za oczywiste uwaamy, e zniesienie postkomunizmu oznacza polepszenie szans gospodarczych i jest elementem naszej polityki gospodarczej. Jest to bowiem wielki ciar lecy na plecach gospodarki, na kadym, kto chce w yciu gospodarczym uczestniczy. Drugim oczywistym elementem jest potanienie funkcjonowania polskiego pastwa. Mamy tu konkretny program. Proponujemy w nim likwidacj bardzo wielu jednostek administracji centralnej, urzdw, poszczeglnych inspekcji, fundacji, funduszw itd. czne oszczdnoci z tym zwizane powinny wynosi okoo 6 miliardw zotych. Przewidujemy wprowadzenie wielu szczegowych przepisw przepisy dotyczce m.in. uywania samochodw subowych. Bd to wic take dziaania skierowane przeciw przywilejom. Generalnie program Tanie Pastwo bdzie prowadzi do redukcji zatrudnienia w administracji o 120 tys. osb. Uwaamy te, e istniej jeszcze inne obszary, w ktrych mona poczyni znaczce oszczdnoci. Po pierwsze, s to dopaty do rnych dziedzin gospodarki rocznie 26 miliardw. Jeszcze wiksz sum s zamwienia publiczne. Dowiadczenie warszawskie pokazuje, e z 30 miliardw kilka mona oszczdzi. To jest drugi rezerwuar. Trzeci to przywileje emerytalne - kilka miliardw zotych rocznie. Rozwizanie tego problemu bdzie spraw trudna, majc te aspekt moralny, bo w duej czci dotyczy przywilejw dla

20

budujcych system narodowej opresji przed 1989 rokiem. Musimy jednak tym problemem si zaj. Jest jeszcze jeden obszar potencjalnych oszczdnoci, zwizany z polska republik rad, jeli wolno odwoa si do celnego okrelenia Ryszarda Bugaja. Zbudowalimy j i jest pytanie, czy sta nas na podtrzymywanie owej republiki? To mog by oszczdnoci rzdu kilku miliardw zotych. Same powiaty wydaj 15 miliardw zotych rocznie. Po czci te sumy musiayby zosta wydawane przez kogo innego. Problem jednak nie jest prosty, bo cakiem niedawno przeprowadzilimy reform administracyjn. Dlatego pominem go mwic o pastwie. Jednak jest to temat do dyskusji. Uwaamy, e polityk gospodarcz naley prowadzi przez rnego rodzaju programy sektorowe. Jeden z nich tanie pastwo - ju wymieniem. Kolejnym, o zasadniczym znaczeniu, jest program budownictwa mieszkaniowego. W Polsce brakuje mieszka. Stoimy te przed problemem degradacji budownictwa z okresu komunistycznego i idc za grob masowej bezdomnoci. Powoywanie si na zasad wolnego rynku, ktra ten problem zaatwi jest nieporozumieniem, i to interesownym, chodzi w istocie o reprezentowanie osb zajmujcych si handlem nieruchomociami oraz budownictwem mieszkaniowym. Chcemy stworzy system kredytowy na wzorowany na funkcjonujcych niegdy w Hiszpanii czy Grecji. Przed 40 laty te kraje nie byy bogatsze ni dzisiejsza Polska, a doprowadziy do budowy dwunastu, a nawet czternastu mieszka na tysic mieszkacw rocznie. W Polsce ten system pozwalaby na budow przeszo 500 tysicy rocznie. Nie mamy jednak a tak ambitnego planu. Uwaamy, e przy penej realizacji naszego planu zasadniczego byoby to 275 tysicy mieszka. Dodajc mieszkania budowane w celach komercyjnych i socjalne, da to cznie okoo 400 tysicy. Jest program oparty o kredyt hipoteczny z pastwowymi gwarancjami, do kosztowny dla pastwa: w cigu trzydziestu lat 80 miliardw zotych. Uwaamy jednak, e wymagaj tego potrzeby spoeczne i ekonomiczne. Prosz pamita, e tego rodzaju przedsiwzicie zdynamizowaoby wzrost dochodu narodowego, a dodatkowo nie obciaoby naszych relacji gospodarczych z zagranic, bo tutaj zapotrzebowanie na wyroby importowane byoby niewielkie. Nastpn spraw jest budet. Poza zmian miejscem, w ktrym jest przygotowywany, musimy zmieni technik jego przygotowywania. Nie chodzi tu tylko o konieczno jego uzgodnienia z normami europejskimi. Obecnie budet jest przygotowywany w sposb niesychanie konserwatywny, utrudniajcy prowadzenie aktywnej polityki gospodarczej rzdu. Jako podstaw przyjmuje si budet z zeszego roku, a nastpnie dodaje si pewne wskaniki przeliczeniowe. Z tym sposobem pracy naley skoczy. 21

Kolejna sprawa dotyczy dochodw pastwa. Rozwaamy dwie koncepcje. Pierwsza, ryzykowna, zakada pozostawienie do duej kwoty wolnej od podatkw zwikszonej na dzieci. Podatek od dochodw do 70 tysicy rocznie wynosiby 10 procent. Dawaoby to znaczny zastrzyk finansowy, a zatem i moliwoci zwikszenia zakupw, dla wikszoci z pord 13 milionw gospodarstw domowych (przecitne zwikszenie dochodu o 300-400 zotych miesicznie). Podatek od wyszych dochodw wynosiby 35 albo 40 procent. Podstawowa zasada w tym projekcie to: rodzina, oszczdnoci, inwestycje. Przede wszystkim opodatkowujemy konsumpcj, a nie podatki u rda, co ogranicza oszczdnoci. W drugiej koncepcji zakadamy w okresie przejciowym podatek 18 i 32 procent. Nie przeprowadzamy rewolucyjnych zmian, pozostawiamy dwie stawki podatkowe. Podobnie nie zmieniamy progw podatkowych. Ale w perspektywie zakadamy bardzo radykalna zmian polegajca de facto na wprowadzeniu podatku liniowego. Ustalamy stay podatek od funduszu pac, podatku obrotowego i podatkw od kapitaw (inn praw jest kwestia, w jaki sposb ten kapita liczy?). Jest to tak zwany plan Instytutu Sobieskiego, trudny, nie moliwy w tej chwili do wprowadzenia, poniewa pastwo jest zbyt mao sprawne. Musimy wic najpierw usprawni pastwo. Jak powiedziaem przed chwil: rozwaamy obie koncepcje. W naszej wizji pastwa lepiej mieci si pierwsza z nich, jednak niektre skutki jej wprowadzenia, jak moliwe echo inflacyjne, zniechcaj. Druga koncepcja jest bezpieczniejsza i zblia nas do planw naszych potencjalnych sojusznikw. Oczywicie pamitam o innych sprawach, jak o klinie podatkowym, ktry zwiksza obcienia pracy. Tu sytuuje si nasz inny projekt sektorowy praca. Chcemy przy pomocy rodkw znajdujcych si budecie pastwa zmniejszy koszty wchodzenia na rynek pracy ludzi modych. Jest to plan ograniczony moliwociami budetu, ale mogcy poprawi sytuacj. Za najwaniejsze uwaamy jednak co innego. Podstawowym potencjaem Polski s nowo wyksztaceni obywatele. Chcemy im da szans wejcia na rynek tworzenia przedsibiorstw, by podnieli kolejn, nieporwnanie lepiej przygotowan ni pierwsza, fale polskiego kapitalizmu. Ogromn rol moe tu odegra umiejtne wykorzystanie rodka) unijnych. I na koniec jeszcze jedno. Nieoficjalnie i cicho mwi si, e szansa modych ma by budowana kosztem starszej czci spoeczestwa. Wie si z takimi pomysami niebezpieczestwo, ktre naley bra bardzo powanie bra pod uwag. W 2002 roku radykaowie otrzymali w wyborach przeszo 30 procent. W tej chwili ich notowania s nieco mniejsze. Ale jeeli w Polsce dojdzie do sytuacji, w ktrej pocz swoje siy, nie w jakiej 22

rewolucji, nie w wystpieniach ulicznych, w wielkich strajkach, tylko przy urnie wyborczej, cakowicie wykluczeni z czciowo wykluczonymi, dwie wielkie grupy spoeczestwa, to bdziemy mieli rzdy Samoobrony, by moe LPR-u (to te formacja radykalna) i rozwcieczonych swoim losem postkomunistw. Ci ostatni znajduj si dzisiaj w znanej sytuacji, ale nawet jeeli uda nam si ich zdelegalizowa - licz na Trybuna Konstytucyjny to ze sceny politycznej nie zejd. Przecie delegalizacja to nic innego jak wyrejestrowanie. Potem bd mogli si zaoy kolejn parti. Delegalizacja byby jedynie mocnym aktem potpienia moralnego. Podkrelam raz jeszcze: istnieje niebezpieczestwo zdobycia wadzy w Polsce przez radykaw. Wszystkim, ktrzy zalecaj heroiczn drog walki o przemiany gospodarcze w Polsce, radzibym wzi to pod uwag.

opracowanie tekstu: Piotr Kosiewski, Fundacja im. Stefana Batorego

23

You might also like