PRZEDMOWA Wedug popularnego tybetaskiego powiedzenia, aby rozwia wtpliwoci na temat autentycznoci nauk i przekazu, trzeba przedstawi lini

przekazu i jej histori". Z tej wanie przyczyny zaczn t ksik krtk histori mego ycia. Urodziem si wkrtce po tym, jak moi rodzice uciekli z Tybetu przed przeladowaniem Chiczykw. Warunki ycia byy w owych czasach bardzo cikie, rodzice umiecili mnie w chrzecijaskiej szkole z internatem, ktra miaa zapewni mi odpowiedni opiek. Mj ojciec by buddyjskim lam*, a matka praktykowaa bon. Jaki czas pniej ojciec zmar. Matka ponownie wysza za m za lam religii Bon. Oboje pragnli, abym dorasta w krgu swojej kultury, tak wic gdy miaem dziesi lat, zabrali mnie do gwnego klasztoru bon w Dolandi, w Indiach, gdzie zoyem mnisze lubowania. Po pewnym czasie spdzonym w klasztorze Lopon (gwny nauczyciel) Sangye Tenzin Rinpocze [Rinpocze to tytu tybetaskiego nauczyciela oznaczajcy drogocenny klejnot" przyp. tum.] rozpozna mnie jako inkarnacj Khjungtula Rinpocze, synnego uczonego, nauczyciela, pisarza i mistrza medytacji. Khjungtul Rinpocze by rwnie uznanym astrologiem, a w zachodnim Tybecie i pnocnych Indiach znanym poskramiaczem dzikich duchw. Ceniono go rwnie jako lekarza posiadajcego magiczne umiejtnoci. Jednym z jego mecenasw by krl prowincji Himachal w pnocnych Indiach. Krl ten i jego ona, ktrzy nie mogli mie dzieci, poprosili Khjungtula Rinpocze, aby rwnie ich wyleczy. Khjungtul Rinpocze zrobi to, a syn, ktry si wwczas urodzi, peni obecnie urzd gubernatora stanu Himachal Pradesh. Kiedy miaem lat trzynacie, mj dobry mistrz [gwny nauczyciel przyp. tum.], czowiek wielkiej wiedzy i wielkiego urzeczywistnienia, przygotowywa si do wygoszenia nauk na temat jednej z najwaniejszych i najbardziej ezoterycznych nauk religii bon, linii Wielkiej Doskonaoci (dzogczen) z ustnego przekazu Siang Siung (Sang Siung Njin dziu). Chocia byem wwczas bardzo mody, mj ojczym uda si do Logona Rinpocze i zapyta go, czy mgbym wzi udzia w naukach, ktre miay by wygaszane codziennie przez trzy lata. Logon uprzejmie zgodzi si, proszc, ebym rwnie ja, jak pozostali uczniowie, ktrzy mieli wzi udzia w naukach, opowiedzia mu sen, ktry mia mi si przyni w noc poprzedzajc rozpoczcie nauk. Na tej podstawie Logon mia okreli nasz gotowo do ich przyjcia. Niektrzy z uczniw nie pamitali adnego snu, co uznano za oznak pojawiajcych si przeszkd na ciece. Tym uczniom Logon nakaza wykonywa odpowiednie praktyki oczyszczajce, a rozpoczcie nauk wstrzyma do momentu, kiedy kady z nich bdzie mia jaki sen. Sny innych uczniw zostay zinterpretowane jako wskazwki wiadczce o tym, e aby przygotowa si do przyjcia nauk, musz wykonywa okrelone praktyki, na przykad wzmacniajce zwizki ze stranikami [energiami ochronnymi linii przekazu -przyp. tum.] bon. Mnie si nio, e autobus objeda dookoa dom mojego nauczyciela, chocia w rzeczywistoci nie ma tam adnej drogi. Kierowc autobusu by mj przyjaciel, a ja staem obok, rozdajc bilety kademu, kto wsiada do autobusu. Biletami byy kawaki papieru z napisan tybetask liter A. Miaem wwczas trzynacie lat, w Dolandi uczyem si dopiero drugi czy trzeci rok i nie zdawaem sobie sprawy z tego, i litera A ma ogromne znaczenie w naukach dzogczen. Mj nauczyciel nigdy nie wspomnia mi o tym nie, byo to bardzo w jego stylu. Zwykle nie komentowa tego, co byo dobre, a ja byem bardzo szczliwy, poniewa pozwoli mi przychodzi na nauki. W tradycji duchowej Tybetu sny s czsto wykorzystywane wanie w ten sposb aby pomc nauczycielowi zdecydowa, czy dany ucze jest gotowy na przyjcia okrelonych nauk. Chocia wydarzenie, ktre opisaem powyej, miao miejsce na dugo przed tym, jak rozpoczem studiowanie i praktykowanie jogi snu, zapocztkowao ono moje zainteresowanie snami. Byem pod wielkim wraeniem tego, jak ogromn warto przywizuje si do snw w tybetaskiej kulturze i religii bon czsto informacje pochodzce z podwiadomoci maj wiksze znaczenie ni te, ktrych dostarcza umys wiadomy. Po zakoczeniu trzyletnich nauk, w ktrych skad wchodziy rwnie liczne odosobnienia medytacyjne ze wsppraktykujcymi oraz odosobnienia indywidualne, wstpiem do klasztornej Szkoy Dialektyki. Zrealizowanie programu nauczania, ktry obejmuje tradycyjne wyksztacenie monastyczne, zwykle zajmuje dziewi do trzynastu lat. Studiowalimy elementarne przedmioty akademickie, takie jak gramatyka, sanskryt, poezja, astrologia i sztuka oraz przedmioty niezbyt powszechne, takie jak epistemologia, kosmologia, sutra*, tantra* i dzogczen. W trakcie ksztacenia zetknem si z wieloma naukami i przekazami na temat snu, z ktrych najwaniejsze oparte byy na tekstach Siang Siung Njin Dziu, Tantry Matki oraz na naukach Shardza Rinpocze. Nauka sza mi niele, a gdy skoczyem dziewitnacie lat, poproszono mnie, abym zacz uczy innych, co te uczyniem. Mniej wicej w tym samym czasie napisaem i opublikowaem skrcon biografi Szenraba Mioczie, zaoyciela religii bon. Pniej zostaem rektorem Szkoy Dialektyki, ktre to stanowisko piastowaem przez cztery lata. Bardzo zaangaowaem si w ksztatowanie i rozwj szkoy. W 1986 roku otrzymaem tytu Gesze, najwyszy stopie naukowy w tybetaskim systemie edukacji klasztornej. W roku 1989, na zaproszenie Wsplnoty Dzogczen z Woch prowadzonej przez Namkhai Norbu Rinpocze, pojechaem na Zachd.

Chocia nie planowaem naucza, czonkowie wsplnoty poprosili mnie o to. Pewnego dnia rozdaem kawaki papieru, ktre miay by nastpnie uyte w czasie koncentracji medytacyjnej. Na kadym z nich widniaa litera A. Powrci do mnie wwczas sen sprzed pitnastu lat, w ktrym rozdawaem takie wanie skrawki papieru ludziom wsiadajcym do autobusu. Byo to dowiadczenie tak silne, jakby mnie kto uderzy obuchem w gow. Pozostaem na Zachodzie, a w 1991 roku otrzymaem stypendium Fundacji Rockefellera na prowadzenie studiw badawczych na Uniwersytecie Rice wTeksasie. W 1993 roku wydaem swoj pierwsz ksik na Zachodzie, Cuda naturalnego umysu, w ktrej staraem si w przystpny i prosty sposb przedstawi nauki Wielkiej Doskonaoci (dzogczen). W 1994 roku otrzymaem subwencj Narodowej Fundacji Studiw Humanistycznych na kontynuowanie bada nad aspektami logiki i filozofii w tradycji bon, wraz z profesor Anne Klein, kierownikiem katedry studiw religijnych na Uniwersytecie Rice. W ten sposb realizoway si moje naukowe zainteresowania, ale poniewa praktyka jest zawsze waniejsza, przez cay ten czas intensywnie zajmowaem si snami i praktyk jogi snu. Moja wiedza nie jest jedynie teoretyczna bdc od wczesnego wieku pod wpywem dowiadcze sennych moich nauczycieli i matki oraz pod wpywem nauk na temat wykorzystania snw tradycji bon, zaufaem mdroci swoich snw i przez ostatnie dziesi lat intensywnie praktykowaem (i nadal praktykuj) jog snu. Kadej nocy, kadc si do ka, kiedy codzienna krztanina dobiega koca, odczuwam wolno. Czasami praktyka udaje si, czasami nie, i bdzie tak, dopki w peni jej nie urzeczywistnimy Niemniej jednak, niemal kadej nocy udaj si na spoczynek z zamiarem zrealizowania praktyki snu. To wanie z mojego wasnego dowiadczenia, oraz z wymienionych powyej tekstw, pochodz nauki zawarte w tej ksice. Tybetaska joga snu i nienia powstaa z nauk, ktre wygaszaem przez kilka lat w Kalifornii i Nowym Meksyku. Zdecydowaem si w duej mierze zachowa swobodny styl wypowiedzi, ktry stanowi cz tych nauk. Definicje terminw oznaczonych gwiazdk mona znale w sowniku na kocu ksiki. joga snu jest dla mnie, tak jak dla wielu innych mistrzw i joginw* tybetaskich, gwnym wsparciem dla praktyki. Zawsze robia na mnie wraenie historia ycia Sziardza Rinpocze, wielkiego mistrza tybetaskiego, ktry w momencie mierci (umar w 1934 roku) zrealizowa praktyk wietlistego ciaa" (jalus*), znak penego urzeczywistnienia. W czasie caego swego ycia mia wielu znakomitych uczniw, napisa wiele wanych tekstw, pracujc dla dobra kraju, w ktrym mieszka. Naprawd trudno wyobrazi sobie, jak kto tak pracowity na zewntrznym" poziomie, odpowiedzialny za tak wiele rzeczy i projektw, ktre realizowa dla dobra innych, by jeszcze w stanie osign tak wielkie urzeczywistnienie poprzez duchow praktyk. Sziardza Rinpocze mg to uczyni, gdy nie dzieli dnia na pisanie, goszenie nauk i na praktyk. Cae jego ycie byo praktyk czy siedzia na medytacji, pisa, naucza czy spa. Kiedy napisa, e joga snu bya najwaniejsz praktyk na jego duchowej ciece i integraln czci urzeczywistnienia. Rwnie dla naszego rozwoju praktyka ta moe mie ogromne znaczenie.

WPROWADZENIE Przesypiamy jedn trzeci naszego ycia. Bez wzgldu na to, co robimy, czy zajmujemy si czym mniej lub bardziej szlachetnym, czy jestemy mordercami czy witymi, mnichami czy rozpustnikami, kady dzie koczy si w ten sam sposb. Zamykamy oczy i rozpuszczamy si w ciemnoci. Nie boimy si tego stanu, chocia znika wwczas wszystko to, co okrelamy mianem ja". Po krtkim czasie pojawiaj si obrazy, a wraz z nimi nasze poczucie jani. Znw istniejemy, w najwyraniej nieograniczonym wiecie snu. Kadej nocy uczestniczymy w tych niezgbionych misteriach, przechodzc z jednego wymiaru dowiadczenia w drugi, zatracajc poczucie siebie i odnajdujc je ponownie, a wszystko przyjmujemy za rzecz cakowicie naturaln. Budzimy si rano i znw zaczynamy prowadzi rzeczywiste" ycie, ale w pewnym sensie wci pimy i nimy. Nauki powiadaj, i moemy albo bez przerwy przebywa w zudnym, sennym stanie, albo przebudzi si na prawd. Kiedy zaczynamy praktykowa jog snu i nienia, stajemy si czci dugiej linii przekazu. Zarwno mczyni, jak i kobiety przez wiele wiekw wykonywali te same praktyki, musieli pokona te same wtpliwoci i przeszkody, korzystajc z praktyk tak, jak my to robimy. Wielu wysokich lamw i zrealizowanych joginw uczynio jog snu i nienia swoj gwn praktyk i przez ni wanie osigno urzeczywistnienie. Pamitajc histori linii oraz ludzi, ktrzy powicili cae swoje ycie na urzeczywistnienie tych nauk, naszych duchowych przodkw, ktrzy poprzez nie przekazali nam owoce swej praktyki, moemy mie gbokie zaufanie do nauk oraz poczucie wdzicznoci w stosunku do caej linii. Niektrych tybetaskich mistrzw zapewne zdziwi fakt, i udzielam nauk tradycyjnie uznanych za tajemne ludziom z Zachodu, ktrzy nie wykonali jeszcze okrelonych praktyk wstpnych i ktrzy nie posiadaj penego ich zrozumienia. To, i uznawano te nauki za tajemne, byo z jednej strony uznaniem ich wartoci, a z drugiej ochron przed osabieniem nauk poprzez niezrozumienie ze strony nie przygotowanych do nich uczniw. Nigdy nie goszono ich publicznie ani nie udzielano byle komu-zarezerwowane byy dla ludzi, ktrzy przygotowali si na ich otrzymanie. Praktyki te pozostay tak samo skuteczne i drogocenne jak niegdy, jednak wiat zmienia si, wic prbuj dostosowa si do nowych warunkw Mam nadziej, e dziki otwartemu i bezporedniemu przekazywaniu skutecznych nauk tradycja bdzie lepiej zachowana i wicej ludzi z niej skorzysta. Niezmiernie wane jest jednak to, aby szanowa nauki -z jednej strony po to, by je lepiej chroni, a z drugiej, aby wspiera w ten sposb swoj wasn praktyk. Prosz, postarajcie si o bezporedni ich przekaz od autentycznego nauczyciela. Oczywicie, dobrze jest przeczyta co na ich temat, ale znacznie lepiej otrzyma przekaz ustny, stworzy to bowiem silniejszy zwizek z lini przekazu. Poza tym na ciece czsto pojawiaj si rozmaite przeszkody, ktre bardzo trudno pokona samemu. Dowiadczony nauczyciel moe je rozpozna i pomc w ich usuniciu. To bardzo wana rzecz, o ktrej nie naley zapomina. Nasze ludzkie ycie jest niezwykle cenne. Mamy cakowicie sprawne i obdarzone penym potencjaem ciaa i umysy, niektrzy zapewne spotkali buddyjskich nauczycieli i otrzymali od nich nauki. Cieszymy si rwnie wolnoci, ktra umoliwia nam podanie duchow ciek. Zdajemy sobie spraw z tego, i praktyka jest bardzo istotna zarwno w czasie podania duchow ciek, jak i w rozwijaniu pragnienia pomagania innym. Wiemy rwnie, e ycie mija szybko, a mier jest nieunikniona. Niestety w codziennej bieganinie nieatwo jest nam znale czas na to, aby praktykowa tyle, ile bymy sobie tego yczyli. Moe udaje nam si wykroi godzin lub dwie na codzienn medytacj, ale wci kadego dnia pozostaj dwadziecia dwie godziny, w czasie ktrych jestemy rozproszeni, miotani falami samsary*. Zawsze jednak znajdujemy czas na sen. Trzecia cz ycia, ktr na niego przeznaczamy, moe by wykorzystana na praktyk. Ide przewodni niniejszej ksiki jest pogld, i poprzez praktyk moemy rozwin wiadomo w kadej chwili naszego ycia. Jeeli ten stan osigniemy, bdziemy nieustannie dowiadcza wikszej wolnoci i atwoci przystosowywania si do zmieniajcych si sytuacji, mniej za bdziemy powodowani troskami dnia powszedniego. Zwyke zajcia i obowizki nie bd nas rozprasza. Rozwiniemy stabiln i bystr przytomno umysu, ktra pozwoli nam zrczniej reagowa na wszystko, co si pojawia, tak aby byo to z poytkiem dla innych oraz dla naszej wasnej duchowej praktyki. Ostatecznie osigniemy stan, ktry pozwoli nam utrzyma peni wiadomoci zarwno w czasie snu, jak i w cigu dnia. Bdziemy wwczas mogli twrczo i pozytywnie wykorzysta zjawisko, jakim jest sen i urzeczywistni wiele praktyk wanie w czasie snu. Kiedy w peni rozwiniemy t zdolno, odkryjemy, i przeywamy wiat (zarwno w czasie snu, jak i poza nim) z wiksz swobod, z dobrym samopoczuciem, z bardziej klarownym umysem oraz ze zrozumieniem wartoci ycia. Przygotujemy si rwnie do osignicia wyzwolenia w stanie przejciowym (bardo) po mierci. Opisane w tej ksice nauki dostarczaj nam wiele metod, za pomoc ktrych moemy poprawi jako codziennego ycia. Jest to bez wtpienia bardzo wane, gdy ycie jest niezwykle istotne i warto si potrudzi, aby je polepszy. Ostatecznym jednak celem praktykowania tych nauk jest doprowadzenie nas do wyzwolenia. Dlatego te ksik t naley potraktowa jako podrcznik, jako przewodnik w praktyce jogi snu i nienia, ktre pochodz z

tradycji tybetaskiej religii Bon i tybetaskiej tradycji buddyjskiej. Celem tych praktyk jest wykorzystanie marzenia sennego dla osignicia wyzwolenia z iluzji codziennego ycia oraz skorzystanie ze snu dla przebudzenia si z ignorancji. Aby w taki sposb posuy si t ksik, powiniene otrzyma przekaz od wykwalifikowanego nauczyciela. Potem, aby ustabilizowa umys, wykonaj praktyki uspokojenia umysu (szine), ktrych opisy znale mona w czci trzeciej tej ksiki. Kiedy poczujesz, e jeste na to gotowy, rozpocznij wykonywanie praktyk wstpnych i przeznacz na nie troch czasu, wczajc je w codzienne ycie. Pniej rozpocznij wykonywa praktyki podstawowe. Nie spiesz si. Przez cay czas bdzimy w iluzji samsary. Samo przeczytanie kolejnej ksiki na temat duchowoci po to tylko, aby za chwil o tym zapomnie, zbyt wiele w yciu nie zmieni. Jeeli jednak naprawd zastosujemy te praktyki, obudzimy w sobie nasz pierwotn natur, ktra jest owieceniem samym w sobie. Jeeli nie jestemy w stanie pozosta wiadomi w czasie snu, jeeli co noc tracimy ze sob kontakt, jak mamy szans na to, e pozostaniemy wiadomi w momencie mierci? Jeli wchodzimy" w nasze sny i bierzemy udzia w gierkach tworzonych przez umys obrazw i traktujemy je, jakby byy prawdziwe, nie moemy oczekiwa, e wyzwolimy si od nich po mierci. eby si dowiedzie, jak poradzisz sobie ze mierci, przyjrzyj si temu, jak dowiadczasz snu. Aby sprawdzi, czy naprawd si przebudzie, przypatrz si temu, co przeywasz w czasie spania.

OTRZYMYWANIE NAUK Najlepsz postaw, jak mona przyj w czasie otrzymywania duchowych nauk, czy to w postaci ustnej, czy spisanych na papierze, jest sucha, wyciga wnioski i dowiadcza", to znaczy intelektualnie rozumie nauki, zrozumie znaczenie sw, aby w kocu zastosowa to w praktyce. Jeeli przyjmie si tak postaw w stosunku do nauk, proces nauczania bdzie przebiega nieprzerwanie i bez przeszkd. Jeeli jednak odbieranie nauk zatrzyma si na poziomie intelektualnym, moe to sta si przeszkod na ciece. Jeli chodzi o suchanie i otrzymywanie nauk, dobry ucze powinien przypomina pokryt klejem cian: rzucane na ni chwasty przyklej si. Zy ucze jest natomiast jak sucha ciana: cokolwiek si na ni rzuci, wszystko opadnie na ziemi. Kiedy otrzymuje si nauki, nie powinno si ich marnowa i traci. Ucze powinien zachowa je w swoim umyle, a nastpnie z nimi pracowa. Nie wypenione zrozumieniem nauki s jak chwasty rzucane na such cian spadaj na ziemi i pozostaj w zapomnieniu. Osignicie zrozumienia znaczenia nauk przypomina wczenie wiata w ciemnym pokoju -wszystko, co do tej pory byo ukryte, staje si nagle jasne. Jest to dowiadczenie aha!", kiedy fragmenty amigwki wpasowuj si w odpowiednie miejsce i staj si zrozumiae. Dowiadczenie to rni si od zwykego, pojciowego zrozumienia; jest to co, co naprawd poznalimy, a nie jedynie co, co usyszelimy. Na przykad, jeli kto opowie nam o tej i czerwonej poduszce, moemy uzyska intelektualne zrozumienie tych dwch kolorw Jeli jednak znajdziemy si w ciemnym pokoju, nie bdziemy w stanie powiedzie, ktra poduszka jest czerwona, a ktra ta. Zrozumienie znaczenia nauk jest jak wczenie wiata w ciemnym pomieszczeniu -wwczas bezporednio poznajemy oba te kolory. Nauki nie s ju wwczas tylko tym, co moemy komu powtrzy sowami, staj si czci nas samych. Zastosowanie nauk w praktyce oznacza zamian tego, co zostao zrozumiane konceptualnie tego, co zostao przekazane, przemylane, i czemu nadalimy znaczenie w bezporednie dowiadczenie. Jest to proces analogiczny do smakowania soli. Mona o soli mwi, pozna jej skad chemiczny i cechy charakterystyczne, lecz bezporednie dowiadczenie nastpuje tylko przez jej posmakowanie. Dowiadczenia tego nie mona poj intelektualnie, ani przekaza go sowami. Jeeli sprbujemy wytumaczy, czym jest sl, osobie, ktra nigdy jej nie sprbowaa, nie bdzie ona w stanie poj, na czym polega bezporednie dowiadczenie smakowania soli. Jeeli jednak powiemy o rym komu, kto ju soli zakosztowa, wwczas oboje bdziemy wiedzie, o czym mowa. Podobnie rzecz si ma z naukami i wanie w taki sposb powinnimy je przyjmowa: najpierw wysucha lub przeczyta, rozway je, zrozumie ich znaczenie, a nastpnie odnale je w bezporednim dowiadczeniu. W Tybecie wiee skry rozkada si na socu i naciera masem, aby nada im mikkoci. Praktykujcy buddyzm jest jak taka wiea skra twardy i zbity, obarczony ciarem ciasnych i sztywnych pogldw Nauki (dharma) przypominaj maso, wcierane w skr poprzez praktyk. Soce jest natomiast bezporednim dowiadczeniem. Kiedy obie te rzeczy s zastosowane, praktykujcy staje si mikki i podatny na rozwj. Lecz maso jest rwnie przechowywane w skrzanych torbach. Kiedy zostawi si je w taki sposb na kilka lat, skra, z ktrej zrobiona jest torba, staje si twarda jak drewno, ktrego nie zmikczy nawet tona wieego masa. Kto, kto przez wiele lat studiuje nauki, przyjmujc je jedynie na poziomie intelektualnym, posiadajc niewielkie tylko dowiadczenie w praktyce, jest podobny do takiej zesztywniaej skry. Nauki mog zmikczy tward skr ignorancji i pewnych warunkw, ale jeli przechowuje si je jedynie intelektualnie, nie wprowadzajc ich w ycie za pomoc praktyki i nie ogrzewajc bezporednim dowiadczeniem, czowiek moe sta si sztywny i ociay w swoim intelektualnym zrozumieniu. Nowe nauki nie zmikcz go, nie przenikn ani nie zmieni. Musimy uwaa na to, aby nie przechowywa nauk tylko na poziomie konceptualnego zrozumienia, aby nie stao si to blokad na drodze do mdroci. Nauki nie s bowiem pogldami, ktre naley gromadzi, lecz ciek, ktr naley poda.

CZ PIERWSZA: ISTOTA SNU 1. SEN A RZECZYWISTO Wszyscy ludzie maj sny, jednak tylko niektrzy je pamitaj. nimy ju jako niemowlta, przez cae ycie, a do mierci. Kadej nocy wkraczamy w nieznany wiat, czasem pozostajemy sob lub te stajemy si kim zupenie innym. Spotykamy si z ludmi, ktrych znamy, oraz z takimi, ktrych nie znamy, z yjcymi i zmarymi. Latamy, poznajemy rne istoty, czujemy si doskonale, miejemy si, jestemy szczliwi, paczemy, odczuwamy przeraenie, czasem zmieniamy posta. Mimo to, i dowiadczenia te s tak niezwyke, nie zwracamy na nie szczeglnej uwagi. Wielu ludzi z Zachodu obarczonych jest ogromnym bagaem wyobrae na temat snu zaczerpnitych z teorii psychologicznych. Kiedy ci ludzie zaczynaj bardziej interesowa si wykorzystaniem snu na duchowej ciece, zwykle koncentruj si gwnie na treci i znaczeniu snw, rzadko badajc sam ich istot. Zgbianie natury snu doprowadza tymczasem do poznania tajemniczych procesw, ktre le u podstaw caej naszej egzystencji, a nie tylko snu. Pierwszy krok w praktyce jogi snu jest bardzo prosty trzeba rozpozna ogromny potencja, jaki tkwi w wykorzystaniu snu dla rozwoju duchowego. Sen postrzegany jest zwykle jako nierzeczywisty", w przeciwiestwie do rzeczywistego" ycia po obudzeniu. Nie istnieje jednak nic bardziej rzeczywistego ni sen trzeba bowiem zrozumie, e ycie jest dokadnie tak samo nierzeczywiste jak on. Z tego wanie powodu joga snu znajduje zastosowanie we wszystkich przeywanych dowiadczeniach, zarwno w snach, ktre mamy w cigu dnia, jak i tych nocnych. 2. JAK POWSTAJE DOWIADCZENIE IGNORANCJA Wszystkie nasze dowiadczenia, ze snem wcznie, maj swoje rdo w ignorancji. W uszach ludzi Zachodu zabrzmi to zapewne zaskakujco, najpierw wic wyjani, co w buddyzmie rozumiane jest przez ignorancj (ma-rigpa*). W tradycji tybetaskiej rozrnia si dwa rodzaje ignorancjiwrodzon i kulturow. Wrodzona ignorancja stanowi podstaw samsary i istnienia zwyczajnych (nieowieconych przyp. tum.) istot. Jest to nieznajomo naszej prawdziwej natury i prawdziwej natury wiata, ktrej efektem jest uwikanie si w iluzje dualistycznego umysu. Dualizm wywouje podzia i dwubiegunowo. Dzieli niepodzieln jedno dowiadczenia na to i tamto, dobre i ze, ciebie i mnie. W oparciu o te wanie konceptualne rozgraniczenia pojawia si rozrnianie manifestujce si jako podanie rzeczy, ktre lubimy, i niech do tych, ktre si nam nie podobaj. Owe nawykowe reakcje skadaj si w gwnej mierze na to, co utosamiamy z naszym ja". Chcemy tego, a nie tamtego, wierzymy w to, a nie w tamto, szanujemy jedno, a gardzimy drugim. Pragniemy przyjemnoci, dobrego samopoczucia, bogactwa i sawy, prbujemy za unikn blu, biedy, wstydu i zego samopoczucia. Podamy tych rzeczy dla siebie i dla tych, ktrych kochamy i w gruncie rzeczy nie obchodz nas specjalnie inni ludzie. Chcemy dowiadcza czego innego ni to, co obecnie przeywamy, lub te wrcz przeciwnie pragniemy zatrzyma wanie przeywane dowiadczenie i unikn nieuchronnych zmian, ktre doprowadz do jego przerwania. Istnieje jeszcze drugi rodzaj ignorancji, uwarunkowany kulturowo. Ma miejsce wtedy, kiedy podania i niechci staj si nieodczn czci kultury i systemem wartoci. Hindusi wierz na przykad, e negatywnym dziaaniem jest jedzenie krw, dopuszczaj jednak spoywanie wieprzowiny. Muzumanie natomiast uwaaj, e wolno je woowin, ale zabrania si im spoywa misa wieprzowego. Tybetaczycy jedz oba rodzaje misa. Kto wobec tego ma racj? Hindus uwaa, e hindusi maj racj, muzumanin myli, e to muzumanie postpuj susznie, a Tybetaczycy sdz, e racja jest po ich stronie. Tak rne przekonania powstaj w wyniku uprzedze i wierze, ktre stanowi cz kultury, nie wynikaj za z prawdziwej mdroci. Inny przykad kulturowej ignorancji mona znale w wewntrznych sprzecznociach filozofii. Istnieje wiele systemw filozoficznych, ktre okrela si poprzez ich wzajemn niezgodno, czsto nieznaczn, subteln. Pomimo tego, i systemy te zostay stworzone z intencj doprowadzenia istot do mdroci, w rzeczywistoci prowadz do ignorancji, gdy ich zwolennicy opieraj si na dualistycznym rozumieniu rzeczywistoci. Jest to niestety waciwo wszystkich systemw mylowych, gdy umys konceptualny sam w sobie stanowi manifestacj ignorancji. Ignorancja kulturowa jest bezustannie rozwijana i chroniona w tradycjach rnych narodw Przenika kady zwyczaj, kady pogld i zbir wartoci, stanowic rwnie istotn cz wiedzy. Zarwno indywidualni ludzie, jak i cae cywilizacje przydaj owym kulturowym przekonaniom fundamentalnego znaczenia, tak e w efekcie utosamia si je ze zdrowym rozsdkiem lub prawem boskim. Dorastajc, coraz bardziej przywizujemy si do rozmaitych wierze, partii politycznej, systemu medycznego, przekonania o tym, co jest waciwe, a co nie. Koczymy szko podstawow,

redni i moe wysz, a kady kolejny dyplom jest w pewnym sensie nagrod za rozwinicie bardziej wyrafinowanej ignorancji. Edukacja wzmacnia bowiem nawyk patrzenia na wiat poprzez pewnego rodzaju pryzmat. Moemy sta si ekspertami w jakiej dziedzinie, hodowa bdnym pogldom, rozumie je niezwykle dokadnie, a take porwna te wasne z pogldami innych ekspertw Prawdopodobnie na tym wanie polega filozof a, ktra pozwala szczegowo opanowa pewne systemy intelektualne i przeksztaci umys w ostre narzdzie analizy. Jednak dopki nie przeniknie si owej wrodzonej ignorancji, rozwija si jedynie nabyte uprzedzenia i przekonania, a nie prawdziw mdro. Ludzie przywizuj si do najdrobniejszych rzeczy do myda okrelonej marki, do fryzury. Na wiksz skal rozwijaj systemy religijne, polityczne, filozoficzne, psychologiczne i naukowe. Nikt jednak nie rodzi si z przekonaniem, e ze jest jedzenie woowiny lub wieprzowiny, e jeden system filozoficzny jest lepszy od drugiego, lub e jedna religia jest suszna, a druga nie. Tego trzeba si nauczy. Wierno okrelonym wartociom jest rezultatem ignorancji kulturowej, ale skonno do przyjmowania ograniczonych pogldw pochodzi z dualizmu, ktry z kolei stanowi manifestacj ignorancji wrodzonej. Owe wzorce mylowe i schematy zachowa wypywajce z ignorancji nie s jednak takie ze, one po prostu istniej i przejawiaj si w okrelony sposb. Przywizanie moe doprowadzi do wojny lub te moe zamanifestowa si w postaci uytecznej technologii czy sztuki, ktra ma zbawienny wpyw na wiat. Dopki nie osigniemy owiecenia, bdziemy uczestniczy w tym dualizmie i jest to cakowicie normalne. Tybetaskie powiedzenie mwi: Kiedy masz ciao osa, ciesz si smakiem trawy". Innymi sowy, powinnimy wysoko ceni i cieszy si tym yciem, poniewa, z jednej strony, ma ono samo w sobie ogromne znaczenie i jest niezwykle cenne, a z drugiej dlatego, e jest ono yciem, ktre prowadzimy. Jeeli nie bdziemy ostroni, moemy nawet nauki buddyjskie wykorzysta dla podtrzymania wasnej ignorancji. Kto bdnie pojmujcy buddyjskie nauki moe powiedzie, e nie warto dy do otrzymania wysokiego stopnia naukowego lub przestrzega diety, e ignorancja jest czym negatywnym, albo e normalne ycie jest jedynie samsaryczn gupot i dlatego nie warto o nie zabiega. Zupenie nie o to jednak chodzi. Ignorancja jest zwyczajnym zaciemnieniem wiadomoci, a przywizywanie si do niej lub jej odpychanie to granie w t sam, star gr dualizmu, rozgrywajc si w jej wiecie-ignorancji. Poniewa jako wrodzona przenika wszystkie aspekty ycia, nawet buddyjskie nauki musz operowa na poziomie dualizmu na przykad wzmacniajc przywizanie do dziaa pozytywnych i niech do negatywnych w paradoksalny sposb wykorzystujc dualizm ignorancji w celu jej przezwycienia. Jak subtelne musi sta si nasze zrozumienie i jake atwo moemy pobdzi! Dlatego wanie praktykowanie nauk jest tak potrzebne trzeba bowiem zdoby bezporednie dowiadczenie, a nie rozwija kolejny system mylowy, ktry bdziemy zgbia i ktrego bdziemy zmuszeni broni. Kiedy rzeczy obserwuje si z wyszej perspektywy, rnice midzy nimi zacieraj si. Z perspektywy niedualistycznej mdroci nie istniej ani rzeczy wane, ani niewane. DZIAANIE I JEGO SKUTKI: KARMA I JEJ LADY Kultura, w jakiej yjemy, warunkuje nasze ycie, ale nasiona owego uwarunkowania nosimy z sob wszdzie, gdziekolwiek podamy. Wszystko, co nas niepokoi, znajduje si w gruncie rzeczy w naszym wasnym umyle. Zwykle jednak win za wasne zmartwienia obarczamy ludzi, ktrzy nas otaczaj lub okrelon sytuacj i jestemy wicie przekonani, e jeeli bylibymy w stanie zmieni warunki, w jakich si znalelimy, bylibymy nareszcie szczliwi. Jednak sytuacja, w jakiej przebywamy, stanowi jedynie drugorzdn przyczyn naszego cierpienia. Gwnym powodem jest wrodzona ignorancja i wynikajce z niej pragnienie, aby rzeczy byy inne, ni s. By moe niektrzy z nas zdecydowali si uciec od stresogennego miasta gdzie nad morze czy w gry, lub te porzuci trudnoci zwizane z yciem w samotnoci na rzecz miejskich atrakcji. Owa zmiana moe by przyjemna, gdy zmienilimy drugorzdn przyczyn cierpienia, co dao nam chwilowe poczucie zadowolenia. Nie na dugo jednak. rdo naszego niezadowolenia przenosi si bowiem wraz z nami do nowego domu, z niego za wyrastaj nowe frustracje. Wkrtce znw pochania nas wir nadziei i obaw. Niektrzy ludzie myl, e gdyby mieli wicej pienidzy, bardziej kochajcego partnera, pikniejsze ciao, lepsz prac czy wyksztacenie, byliby wreszcie szczliwi. Wkrtce zdaj sobie jednak spraw z tego, e nie jest to takie proste. Bogacze rwnie cierpi, nowy partner i tak w jaki sposb nas rozczaruje, ciao si zestarzeje, a nowa praca bdzie stawaa si coraz mniej ciekawa. Kiedy wychodzimy z zaoenia, i rozwizanie naszego nieszczcia moemy znale w zewntrznym wiecie, bdziemy zaspokaja wasne pragnienia tylko tymczasowo. Nie zdajc sobie zwykle z tego sprawy, miotamy si we wszystkie strony kierowani podaniem, wci niespokojni i niezadowoleni. Nasza karma rzdzi naszym yciem, bez przerwy te zasiewamy nasiona przyszej karmy. Taki sposb postpowania nie tylko odrywa nas od cieki duchowej, ale rwnie uniemoliwia odnalezienie zadowolenia i szczcia w codziennym yciu. Dopki identyfikujemy si z pragnieniami i niechci nieustannie poruszajcego si umysu, stwarzamy negatywne uczucia, ktre rodz si pomidzy tym, co jest, a tym, co chcielibymy, eby byo. Wywoane przez te emocje dziaania, ktre

obejmuj niemal wszystko, co robimy w yciu, pozostawiaj karmiczne lady. Karma* oznacza dziaanie. lady karmiczne* s przechowywanymi w wiadomoci rezultatami dziaa, ktre z kolei wpywaj na przyszo. Po czci zrozumie je mona na podstawie tego, co na Zachodzie zwane jest tendencjami podwiadomoci. S to skonnoci, wzorce postpowania i mylenia, gboko zakorzenione reakcje dziaania, nawykowe konceptualizacje. Narzucaj nam one okrelone reakcje emocjonalne na pewne sytuacje, nasze pojmowanie intelektualne, waciwe nam nawyki emocjonalne i pewn intelektualn aktywno. Tworz i warunkuj kad reakcj na wszystkie aspekty dowiadczenia. Oto przykad dziaania prawa karmy (ten sam mechanizm funkcjonuje rwnie na najbardziej subtelnych i najgbszych poziomach dowiadczania): Pewien mczyzna dorasta w rodzinie, ktrej czonkowie bardzo si ze sob kcili. Potem, trzydzieci lub czterdzieci lat po opuszczeniu rodzinnego domu, idzie ulic i mija kamienic, z ktrej dochodz odgosy ktni. Tej nocy ni mu si, e wdaje si w ktni z on. Budzi si rano z uczuciem smutku i rezygnacji. Zauwaa to partnerka i reaguje na ten nastrj, co pogbia jego irytacj. Ten cig dowiadcze jest przykadem dziaania ladw karmicznych. W modoci czowiek ten reagowa na domowe ktnie strachem, gniewem i blem, czu do nich odraz. Owa niech do ktni bya normaln reakcj, ktra pozostawia lad w jego umyle. Kilkadziesit lat pniej przechodzi obok kamienicy i syszy odgosy ktni jest to w drugorzdny warunek, ktry pobudza lad karmiczny, co z kolei uzewntrznia si w postaci snu kolejnej nocy. We nie czowiek ten reaguje na irytacj partnerki gniewem i cierpieniem. Reakcj t wywouj lady karmiczne, nagromadzone w wiadomoci w dziecistwie i prawdopodobnie wielokrotnie wzmacniane. Kiedy we nie jego partnerka ktra oczywicie stanowi w peni projekcj umysu tego czowieka irytuje go, jego reakcj jest niech dokadnie tak, jak w dziecistwie. Niech, jak odczuwa we nie, jest nowym dziaaniem, ktre zasiewa nowe nasiona. Kiedy budzi si, zachowuje owe negatywne uczucia stanowice owoce wczeniejszej karmy i jest nieprzychylnie nastawiony do swojej partnerki. Aby skomplikowa spraw jeszcze bardziej, partnerka reaguje w oparciu o swoje wasne karmiczne uwarunkowania i nawykowe tendencje by moe staje si zacita, zrezygnowana, skruszona lub przyjmuje postaw sualcz, na co m ponownie reaguje w sposb negatywny, zasiewajc kolejne karmiczne nasiona. Kada reakcja na jakkolwiek sytuacj zewntrzn czy rozgrywajc si wewntrz nas, w czasie snu czy po przebudzeniu ktra wyrasta z podania i niechci, zostawia lady w umyle. Karma narzuca okrelone reakcje, ktre z kolei zasiewaj nastpne nasiona karmiczne, ktre pniej wywouj reakcje i tak dalej. W taki wanie sposb prawo karmy samo siebie napdza. To wanie nazywa si koem samsary, nieprzerwanym cyklem dziaa i reakcji. Chocia wyej opisany przykad dotyczy karmy na poziomie psychologicznym, okrela ona kady wymiar dowiadczenia. Ksztatuje zjawiska emocjonalne i umysowe, postrzeganie i sposb rozumienia rzeczywistoci, funkcjonowanie ciaa oraz mechanizm przyczyny i skutku, ktre dz wiatem zewntrznym. Kady aspekt dowiadczenia, od najdrobniejszego do najwikszego, jest powodowany karm. lady karmiczne pozostawione w umyle przypominaj nasiona i jak one potrzebuj okrelonych warunkw, aby si rozwin. Tak jak nasiono potrzebuje odpowiedniego poczenia wilgoci, wiata, nawozw i temperatury, aby mogo wykiekowa i wyrosn, tak samo lady karmiczne uwidaczniaj si wtedy, kiedy pojawia si okrelona sytuacja. Elementy sytuacji, ktra wywouje zamanifestowanie si karmy, okrela si mianem drugorzdnych przyczyn i warunkw. Jeeli potraktujemy prawo karmy jako proces przyczyny i skutku, zrozumiemy, e wybr reakcji na okrelon sytuacj czy jest to sytuacja zewntrzna, czy stan wewntrzny zawsze niesie za sob pewne konsekwencje. Kiedy naprawd zrozumiemy to, e kady lad karmiczny stanowi nasienie kolejnego karmicznie uwarunkowanego dziaania, bdziemy mogli wykorzysta to zrozumienie w celu unikania negatywnoci i dla stworzenia warunkw, ktre w sposb pozytywny ukierunkuj nasze ycie. Moemy te, jeli oczywicie wiemy, jak to robi, pozwoli emocji samej si wyzwoli w momencie, kiedy si pojawia. W takim wypadku nie tworzy si adna nowa karma. KARMA NEGATYWNA Jeeli reagujemy na sytuacj negatywnym uczuciem, lad pozostawiony w umyle w kocu dojrzeje i negatywnie wpynie na jak sytuacj w yciu. Na przykad kiedy kto si na nas zoci, a my na ten gniew odpowiadamy gniewem, pozostawiamy w umyle lad, ktry sprawi, e najprawdopodobniej gniew pojawi si w nas ponownie, co wicej naley si spodziewa, i wkrtce napotkamy drugorzdne sytuacje, ktre wywoaj ten nasz nawykowy gniew. w mechanizm atwo zaobserwowa na przykadzie osoby, ktra nosi w sobie pokady gniewu. Gniewni ludzie bez przerwy napotykaj sytuacje, ktre wydaj si usprawiedliwia ich gniew, podczas gdy ci, ktrzy maj w sobie mniej gniewu, nie stykaj si z takimi sytuacjami. Zewntrzne okolicznoci mog by podobne, ale odmienne skonnoci karmiczne tworz inne subiektywne wiaty. Jeeli emocja wyraana jest gwatownie, moe wywoa silne rezultaty i reakcje. Gniew moe doprowadzi do walki lub innego niszczcego dziaania, do fizycznego lub emocjonalnego krzywdzenia innych. Nie dotyczy to

oczywicie jedynie gniewu niekontrolowany strach moe rwnie spowodowa ogromny stres u osoby, ktra go odczuwa, moe zrazi j do innych i tak dalej. Nietrudno zauway, jak atwo moe to pozostawi w umyle negatywne lady, ktre z kolei wpyn negatywnie na przyszo. Jeli tumimy w sobie jakie uczucie, negatywny jego lad wci pozostaje. Duszenie w sobie emocji jest manifestacj niechci. Polega na zaguszaniu czego we wasnym wntrzu, co zobrazowa mona przez pooenie czego w pokoju i zamknicie drzwi na klucz, wpychanie czci wasnego dowiadczenia w ciemne miejsce, gdzie cay czas czeka, najprawdopodobniej wrogo usposobione, a odpowiednia drugorzdna przyczyna wywoa to na zewntrz. Wwczas manifestuje si na wiele sposobw. Jeeli na przykad tumimy w sobie zazdro o innych ludzi, moe to w kocu uwidoczni si w postaci nagego wybuchu negatywnych emocji lub jako przykre osdzanie tych, o ktrych jestemy zazdroni, nawet jeli sami przed sob udajemy, e owa zazdro nie istnieje. Osdzanie innych w umyle jest rwnie dziaaniem opartym na niechci, ktre tworzy negatywne nasiona karmiczne. KARMA POZY'I`YWNA Zamiast owych negatywnych reakcji podania za skonnociami karmicznymi lub tumienia ich w sobie moemy wykorzysta odpowiedni moment, aby zatrzyma si, porozumie ze sob i wybra inne wyjcie, a mianowicie wywoa antidotum na nasze negatywne uczucie. Jeeli kto jest na nas wcieky i w nas rwnie pojawia si gniew, lekarstwem bdzie wspczucie. Wzbudzajc je w sobie, moemy na pocztku odczuwa je jako co wymuszonego i nieautentycznego. Jeli jednak zdamy sobie spraw z tego, i osoba, ktra stanowi obiekt naszej irytacji, jest popychana przez swoje wasne uwarunkowania i e cierpi, przebywajc w bardzo ograniczonym stanie wiadomoci, bdc w puapce swojej wasnej negatywnej karmy, poczujemy odrobin wspczucia i moemy w ten sposb zacz uwalnia si od wasnych negatywnych reakcji. Kiedy tak uczynimy, zaczniemy w sposb poznany ksztatowa swoj przyszo. Owa nawykowa reakcja, wci oczywicie oparta na pragnieniu rym razem wykonywania pozytywnych dziaa, pragnieniu spokoju lub duchowego rozwoju wywouje pozytywny lad karmiczny. Zasialimy bowiem nasiona wspczucia. Nastpnym razem prawdopodobiestwo, e na gniew odpowiemy wspczuciem, ktre jest zreszt o wiele przyjemniejszym i bardziej przestronnym uczuciem ni ciasny, asekurancki gniew, bdzie troch wiksze. W ten sposb wiczenie pozytywnych dziaa stopniowo zmienia nasze reakcje na wiat, co z kolei sprawia, i na przykad z jednej strony odczuwamy mniej gniewu, a z drugiej na zewntrz rzadziej si z nim spotykamy. Jeeli bdziemy kontynuowa t praktyk, wspczucie bdzie si w kocu pojawia w sposb spontaniczny, bez wysiku. Korzystajc ze zrozumienia dziaania prawa karmy, moemy tak wyksztaci wasny umys, aby wykorzysta wszystkie, nawet najbardziej osobiste i krtkotrwae dowiadczenia i sny do duchowego rozwoju. WYZWALANIE EMOCJI Najlepsz reakcj na negatywn emocj jest pozwoli, aby emocja ta sama si wyzwolia. Aby to uczyni, musimy pozosta w niedualnej wiadomoci, stanie wolnym od podania i niechci. Negatywna emocja przepywa wwczas przez nas jak ptak przelatujcy przez otwart przestrze, nie pozostawiajc adnego ladu pojawia si, a nastpnie spontanicznie rozpywa w pustce. W takim przypadku karmiczne ziarno manifestuje si w postaci emocji, myli, doznania cielesnego czy bodca do okrelonego zachowania, ale poniewa reakcja, ktr ono wywouje, pozbawiona jest podania i niechci, nie powoduje zasiania nasion przyszej karmy. Za kadym razem, kiedy na przykad pojawia si zawi, a my, nie zostajc przez ni zapani ani nie prbujc jej tumi, pozwalamy, aby rozpucia si w wiadomoci, sia karmicznej tendencji do zawici znacznie osabnie. Nie podejmujmy bowiem adnego dziaania, aby j wzmocni. Wyzwalanie emocji odcina w ten sposb karm u samego jej korzenia. To tak, jakbymy spalili karmiczne nasiona, zanim nadarzy si moliwo, aby wyrosy w postaci problemw. W tym momencie wielu z was nasunie si zapewne nastpujce pytanie: dlaczego lepiej wyzwala emocje, a nie reagowa na nie, wytwarzajc pozytywn karm? Odpowied na nie brzmi nastpujco -wszystkie lady karmiczne zniewalaj nas w jaki sposb, zamykaj nas w obrbie pewnych ograniczajcych tosamoci. Celem buddyjskiej cieki jest za cakowite wyzwolenie z wszelkiego uwarunkowania. Nie oznacza to jednak, e kiedy osiga si wyzwolenie, pozytywne waciwoci, takie jak na przykad wspczucie, zanikaj. Rzecz wyglda zupenie inaczej. Jeeli nie powoduj ju nami karmiczne skonnoci, moemy wyranie zobaczy sytuacj, w jakiej si znajdujemy i zareagowa na ni w sposb spontaniczny i jak najbardziej odpowiedni, nie jestemy za prowadzeni w jednym czy drugim kierunku przez nasz karm. Wzgldne wspczucie, ktre powstaje z pozytywnych tendencji karmicznych jest bardzo dobre, ale lepsze od niego jest absolutne wspczucie, ktre bez wysiku i w sposb cakowicie doskonay pojawia si w czowieku, ktry wyzwoli si z karmicznego uwarunkowania. jest to uczucie bardziej nieograniczone,

rozprzestrzeniajce si, owocne i wolne od iluzji dualizmu. Chocia najlepsz reakcj na negatywne emocje jest pozwalanie, aby uczucia te same si wyzwoliy, bardzo trudno jest wcieli to w ycie wtedy, kiedy nasza praktyka jest niestabilna i niedoskonaa. Ale bez wzgldu na to, na jakim poziomie duchowego rozwoju obecnie si znajdujemy, kady z nas moe powzi nastpujc decyzj: kiedy pojawi si negatywne uczucie, zatrzymamy si na chwil przed zareagowaniem na nie, przyjrzymy si dokadnie sobie i sytuacji, po czym zrcznie wybierzemy najlepsz z moliwych opcji reakcji. Wykorzystujc proces mylowy, moemy te nauczy si stpia ostre wywoanego przez karm bodca, osabi si karmicznych nawykw Kiedy ogarnie nas ktre z negatywnych uczu, musimy sobie przypomnie, e uczucie, ktrego dowiadczamy, jest po prostu urzeczywistnieniem dawnych ladw karmicznych. Wwczas bdziemy w stanie rozluni nasz identyfikacj z okrelonym uczuciem lub punktem widzenia i pozby si chci bronienia naszego stanowiska. Kiedy wze emocji troch si rozluni, identyfikacja z uczuciem rwnie osabnie i stanie si bardziej otwarta. Bdziemy wwczas mogli wybra bardziej pozytywn reakcj na zaistnia sytuacj, zasiewajc w ten sposb nasiona pozytywnej karmy. I znowu bardzo wane jest, aby czyni to, nie tumic powstaej emocji. Wywoujc wspczucie, powinnimy by rozlunieni, a nie prbowa z caych si zaguszy negatywne uczucie, starajc si przy rym na si wytworzy dobre myli. Efekty praktyki duchowej widoczne s nie tylko w jakiej nieokrelonej przyszoci lub w nastpnym yciu. wiczc samych siebie w pozytywnych reakcjach na okrelone sytuacje, zmieniamy wasne lady karmiczne i rozwijamy waciwoci, ktrych efektem bd pozytywne zmiany w yciu, ktre prowadzimy obecnie. Wiedzc, e kade, nawet najmniejsze i najbardziej osobiste dowiadczenie przynosi rezultat, moemy wykorzysta to zrozumienie i zmieni zarwno swoje ycie, jak i swoje sny. ZASONY WIADOMOCI lady karmiczne pozostaj w naszej psychice jako pozostaoci dziaa wykonywanych przy udziale podania i niechci. S to zasony wiadomoci, przechowywane w podstawowej wiadomoci czowieka, w kunzhi numshe [wym. kunszi namszie]. Chocia zwykle mwi si o niej jako o pewnego rodzaju zbiorniku, kunszi namsze jest w gruncie rzeczy odpowiednikiem zason wiadomoci kiedy nie ma zason, nie ma te kunszi namsze. Nie jest rzecz ani miejscem, ale si napdow, ktra stanowi podstaw struktury dualistycznego dowiadczenia. Jest tak nienamacalna jak zbir przyzwyczaje i tak silna jak nawyki, ktre sprawiaj, i jzyk staje si zrozumiay, formy zamieniaj si w przedmioty, a istnienie wydaje nam si czym bardzo znaczcym, czym, czym moemy sterowa i rozumie. Kunszi namsze czsto przyrwnuje si do magazynu, ktrego nie mona zniszczy. Moemy j traktowa jako przechowalni rozmaitych wzorcw i schematw zachowa. Jest to podstawa dowiadczenia, na ktr w mniejszym lub wikszym stopniu wpywa kade dziaanie, ktre wykonujemy ciaem i umysem, fizycznie i mentalnie. Tak dugo, jak w umyle istniej nawykowe skonnoci i tendencje, kunszi namsze rwnie istnieje. Kiedy czowiek umiera i ciao rozpada si, kunszi namsze nie ginie wraz z nim lady karmiczne nadal trwaj w wiadomoci umysu, a zostan cakiem oczyszczone. Kiedy to nastpi, kunszi namsze przestaje istnie, a czowiek staje si budd. LADY KARMICZNE A SEN Wszystkie samsaryczne dowiadczenia ksztatowane s przez zgromadzone w umyle lady karmiczne. Nastroje, myli, uczucia, wyobraenia umysowe, postrzeganie, instynktowne reakcje, zdrowy rozsdek" czy nawet poczucie wasnej tosamoci wszystko to rzdzi si prawem karmy. Czasem budzisz si na przykad z uczuciem depresji. Jesz niadanie, wszystko jest niby w porzdku, ale wszdzie chodzi za tob depresja, uczucie, ktrego nie mona nijak wytumaczy. O takich momentach mwi si, e dojrzewa karma. Przyczyny i warunki zbiegy si w taki sposb, e pojawia si depresja. Mona poda setki przyczyn, dlaczego powstaa ona wanie tego poranka. Depresja ta moe zamanifestowa si na dziesitki rnych sposobw, na przykad w nory w postaci snu. W czasie snu lady karmiczne ukazuj si w wiadomoci nie skrpowane racjonalnym umysem, ktrym tak czsto modyfikujemy pojawiajce si przelotnie w umyle uczucia czy wyobraenia. Proces ten mona zrozumie w nastpujcy sposb: w cigu dnia wiadomo rozwietla zmysy, dziki czemu dowiadczamy wiata, wplatajc dowiadczenia zmysowe i psychiczne w cao naszego ycia. W nocy wiadomo usuwa si ze zmysw i spoczywa w podstawie umysu. Jeeli dobrze rozwinlimy praktyk przebywania w rym, co dzieje si w danym momencie, i dowiadczylimy pustej, wietlistej natury umysu, wwczas bdziemy wiadomi owej czystej, przejrzystej wiadomoci-zarwno tego, e ona istnieje, jak i tego, e w niej przebywamy. Jednak dla wikszoci z nas wiadomo rzuca wiato na zasony umysu, na lady karmiczne, ktre ukazuj si jako sen. lady karmiczne s jak zdjcia, ktre robimy wszystkim naszym dowiadczeniom. Kada reakcja w postaci podania czy niechci na jakiekolwiek dowiadczenie na wspomnienie, uczucie, postrzeganie zmysowe czy myl przypomina pstryknicie migawki. W ciemni snu wywoujemy film. To, jakie wyobraenie si wwczas

ukae, bdzie zaleao od tego, jakie drugorzdne warunki ostatnio si pojawiy. Niektre wyobraenia i lady karmiczne weraj si w nas bardzo gboko w wyniku niezwykle silnych reakcji, ktre wywoay. Inne za, bdc efektem powierzchownego dowiadczenia, pozostawiaj jedynie ledwo widoczny lad. Nasza wiadomo, jak wiato projektora, owietla te lady, ktre zostay w jaki sposb pobudzone, aby zamanifestoway si w postaci wyobrae i dowiadcze sennych. czymy je ze sob jak klatki filmu, poniewa w taki sposb nasza psychika odgaduje ich znaczenie, czego efektem jest opowiadanie skadajce si z uwarunkowanych skonnoci i nawykowego utosamiania si z projekcjami umysu sen. Ten sam proces dzieje si bez przerwy wtedy, kiedy jestemy wiadomi (po obudzeniu), tworzc to, co zwykle okrelamy jako nasze dowiadczenia". Jest go jednak o wiele atwiej zrozumie na podstawie snu, gdy wtedy znikaj ograniczenia fizycznego wiata i racjonalnej wiadomoci. W cigu dnia, chocia bierzemy udzia w dokadnie tym samym procesie, projektujemy ow wewntrzn aktywno wasnego umysu na wiat i mylimy, e nasze dowiadczenia s rzeczywiste" i zewntrzne w stosunku do naszego umysu. W jodze snu zrozumienie karmy wykorzystuje si, aby nauczy umys innego reagowania na dowiadczenie, czego rezultatem s nowe lady karmiczne, z ktrych powstae sny bardziej sprzyjaj duchowej praktyce. Nie chodzi tutaj jednak o robienie czego na si, o wiadomo, ktra bezlitonie przygniata podwiadomo. Joga snu polega raczej na wykorzystaniu zwikszonej wiadomoci i wgldu, aby umoliwi nam dokonywanie dobrych wyborw w yciu. Zrozumienie dynamicznej struktury dowiadczenia i konsekwencji naszych dziaa prowadzi do odkrycia, i kade dowiadczenie otwiera moliwo duchowej praktyki. Praktyka jogi snu oferuje nam rwnie metod spalania nasion przyszej karmy wanie w czasie snu. Jeeli spoczywamy wwczas w naszej wiadomoci, moemy pozwoli, aby lady karmiczne wyzwoliy si w momencie, w ktrym si pojawi, dziki czemu nie bd si ju duej pojawia w naszym yciu w postaci negatywnych stanw psychicznych i fizycznych. Podobnie jak w rzeczywistym" yciu po przebudzeniu, stanie si tak tylko wtedy, kiedy bdziemy w stanie spocz w niedualnej wiadomoci rigpa*, przejrzystym wietle umysu. Jeeli obecnie nie jest to moliwe, moemy przynajmniej, rwnie w czasie snu, rozwija skonnoci do wybierania pozytywnych z duchowego punktu widzenia reakcji na pojawiajce si sytuacje. Kiedy uda nam si wykroczy poza podanie, niech i dualizm. Kiedy wreszcie oczycimy w umyle wszystkie zasony co do jednej, nie pozostanie aden film, adne ukryte dziaanie karmy, ktre koloryzuje i ksztatuje wiato naszej wiadomoci. Poniewa lady karmiczne stanowi korze wszelkich snw, kiedy si cakowicie wyczerpi, pozostanie jedynie czyste wiato wiadomoci bez filmu, bez bajki, bez snu i tego, kto ni, jedynie wietlista natura umysu, absolutna prawdziwo. W taki wanie sposb owiecenie jest kocem wszystkich snw i wanie dlatego okrelamy je rwnie mianem przebudzenia". SZE WIATW CYKLICZNEJ EGZYSTENCJI Wedug nauk buddyjskich, istnieje sze wiatw (loka*) egzystencji, w ktrych przebywaj wszystkie pogrone w niewiedzy istoty. S to wiaty bogw, pbogw, ludzi, zwierzt, godnych duchw i istot piekielnych. Zasadniczo stanowi one sze wymiarw wiadomoci, sze moliwych sfer dowiadczania. Manifestuj si rwnie w kadym z nas jako sze negatywnych emocji: jako gniew, chciwo, ignorancja, zazdro, duma oraz przyjemne rozproszenie (jest to stan emocjonalny, na ktry w rwnej mierze skada si pi pozostaych negatywnych uczu, harmonijnie zrwnowaonych). Owych sze wiatw nie stanowi jednak jedynie szeciu kategorii dowiadczenia emocjonalnego, lecz s to rwnie faktyczne wiaty, w ktrych rodz si istoty, tak jak my urodzilimy si w wiecie ludzi, a lew w wiecie zwierzt. Kady z tych wiatw mona uzna za pewien cig dowiadcze. Na wiat piekielny skadaj si na przykad zarwno wewntrzne dowiadczenia emocjonalne gniewu i nienawici, zachowania pochodzce z gniewu (walka i wojny), instytucje (np. wojsko) i formy nietolerancji (np. rasowej) oparte na nienawici, jak i rzeczywisty wiat, w ktrym yj istoty. Nazw obejmujc cao tych wymiarw dowiadczania od pojedynczego uczucia do faktycznego wiata jest pieko". Podobnie jak sny, wiaty te s rwnie manifestacj ladw karmicznych, jednak tutaj s to zbiorowe lady karmiczne, a nie indywidualne, jak to byo w przypadku snw. Poniewa istoty nagromadziy podobn karm, przeywaj podobne dowiadczenia w kadym ze wiatw, tak jak my dzielimy wsplne dowiadczenia z innymi ludmi. Wsplna karma tworzy ciaa, zmysy oraz zdolnoci umysowe, po zwalajce istotom dzieli okrelone potencjay i kategorie dowiadczenia, zamykajc zarazem dostp do innych dowiadcze. Psy na przykad mog sysze dwiki, ktrych nie sysz ludzie, ktrzy z kolei mog posugiwa si jzykiem niedostpnym dla psw. Chocia wiaty te wydaj si odrbne i trwae tak jak przejawia si wiat, w ktrym yjemy s w swej istocie podobne do snu i pozbawione rzeczywistej formy. Przenikaj si nawzajem, a my zwizani jestemy z kadym z nich. Nosimy w sobie bowiem nasiona odrodzenia w innych wiatach, a kiedy przeywamy rne uczucia, dowiadczamy waciwoci i cierpienia panujcego w innych wiatach egzystencji. Kiedy na przykad opanowuje nas egocentryczna duma lub pena gniewu

zawi, dowiadczamy stanw charakterystycznych dla wiata pbogw. Czasami w ludziach przewaa jeden, waciwy dla nich, wymiar dowiadczenia bardziej zwierzcy, bardziej przypominajcy wiat godnych duchw, wiat bogw czy te pbogw Jest to dominujca cecha ich charakteru i mona j rozpozna w ich sposobie mwienia, poruszania si oraz w zwizkach z innymi ludmi. By moe znamy osoby, ktre wydaj si zapane w sida wiata godnych duchw: nigdy nie maj do, zawsze chc wicej wszystkiego od przyjaci, otoczenia, ycia ale nigdy nie znajduj zadowolenia. Moe znamy rwnie kogo, kto przypomina istot piekieln-gniewny, gwatowny, wzburzony, optany jakim obdem. Najczciej jednak ludzie maj w sobie aspekty wszystkich szeciu wymiarw wiadomoci. Poniewa sze wiatw manifestuje si rwnie w postaci uczu, mona z atwoci dostrzec, jak bardzo s one uniwersalne. Przedstawiciele kadej kultury znaj przecie na przykad zazdro. Sposb, w jaki si ona przejawia, moe by rny w rnych spoecznociach, gdy emocjonalne wyraanie si jest rodkiem porozumiewania, jzykiem gestw, okrelonym zarwno biologicznie, jak i kulturowo, a kultur jest wiele. Uczucie zazdroci pozostaje jednak wszdzie takie samo. W tradycji buddyzmu Bon ow uniwersalno tumaczy si i odnosi do szeciu wiatw cyklicznej egzystencji. Sze negatywnych uczu nie wyczerpuje oczywicie tematu negatywnych emocji i z tego te powodu bezcelowe jest roztrzsanie, w ktrym ze wiatw mona by byo umieci na przykad smutek czy strach. Strach moe pojawi si w kadym ze wiatw, podobnie jak smutek, gniew, zazdro czy mio. Chocia negatywne uczucia stanowi pewne dowiadczenia emocjonalne, ktre przeywamy, s rwnie sowami kluczami, reprezentujcymi cae wymiary dowiadczenia, przedstawiajc pewien cig od pojedynczego dowiadczenia emocjonalnego do rzeczywistych wiatw Kady z tych wymiarw obejmuje szerokie spektrum dowiadcze, rwnie dowiadcze emocjonalnych. Owe sze waciwoci wiadomoci nazywa si rwnie ciekami, poniewa prowadz one w konkretne miejsce zabieraj nas do miejsc naszych ponownych narodzin oraz do rnych sfer dowiadczenia w tym yciu. Kiedy istota identyfikuje si albo zostaje schwytana w sida jednej z negatywnych emocji, pojawiaj si okrelone rezultaty. Tak wanie dziaa karma. Na przykad, aby narodzi si jako czowiek, musielimy w poprzednich ywotach w duym stopniu przestrzega dyscypliny moralnej. Nawet teraz powszechnie uwaa si, e dopki kto nie rozwinie w sobie mioci i troski o innych, dopty nie jest w peni czowiekiem". Jeeli nasze ycie wypeniaj negatywne uczucia nienawici i gniewu, dowiadczymy innych tego skutkw odrodzimy si w piekle. Moe to zdarzy si w rzeczywistoci istota narodzi si w wiecie piekielnym, lub psychologicznie wizanie si z wymiarem nienawici powoduje dowiadczenia, ktre nawet w tym yciu okrelamy mianem piekielnych. Nie oznacza to oczywicie, e wszyscy ludzie prbuj unikn owych dowiadcze. Karma moe tak mocno nakierowa czowieka na pewien wymiar dowiadczenia, e negatywne uczucie stanie si atrakcyjne. Pomylcie tutaj o ,,rozrywkach" penych nienawici, zabijania i walki. W takich rzeczach rwnie moemy znale upodobanie. Mwimy wojna to pieko", a wielu z nas bardzo pociga zabijanie i walka. Nasze przychylne bd nieprzychylne nastawienie do jednego lub drugiego wymiaru dowiadczenia moe by rwnie uksztatowane kulturowo. Jeeli na przykad yjemy w spoeczestwie traktujcym gniewnego wojownika jak bohatera, wielce prawdopodobne jest, e bdziemy rwnie gniew uwaa za co szlachetnego. Jest to przykad wczeniej opisanej ignorancji kulturowej. Chocia nauki o szeciu wiatach egzystencji mog w uszach ludzi yjcych na Zachodzie brzmie co najmniej dziwnie, ich manifestacj mona zaobserwowa w naszych wasnych dowiadczeniach, tak w snach, jak i w codziennym yciu oraz yciu ludzi nam bliskich. Czasami na przykad czujemy si zagubieni. Wiemy, jak wykonywa codzienne obowizki, tracimy jednak poczucie ich sensu nie poprzez wyzwolenie, ale przez brak zrozumienia. We nie taplamy si w bocie, przebywamy w ciemnych miejscach lub na ulicy bez znakw drogowych. Wchodzimy do pokoju, ktry nie ma wyjcia, albo nie wiemy, w jakim kierunku pody. Moe to by manifestacja ignorancji, wiata zwierzcego (ta ignorancja nie jest jednak tym samym, co ignorancja wrodzona. Jest to tpota, brak inteligencji). W chwilach przyjemnego rozproszenia, kiedy cieszymy si rozkosz i szczciem, dowiadczamy czego na ksztat wiata bogw Te momenty kiedy si jednak kocz. A gdy jeszcze trwaj, nasza wiadomo jest bardzo ograniczona, ' pozostajemy w stanie pewnej powierzchownoci, unikamy przygldania si gbiej sytuacji, w jakiej si znajdujemy, a take bycia wiadomym cierpienia wok nas. Dobrze jest cieszy si przyjemnymi okresami w yciu, ale jeeli nie bdziemy praktykowa, nie uwolnimy si od ograniczajcych i bdnych tosamoci, w kocu przyjemne czasy si skocz i znajdziemy si w trudniejszym stanie, nieprzygotowani, i wielce prawdopodobne jest, e zagubimy si w cierpieniu. Na kocu imprezy czy cudownego dnia czsto pojawia si rodzaj rozczarowania czy depresji z powodu koniecznoci powrotu do domu. Po uroczym weekendzie rwnie przeywamy rozczarowanie, kiedy musimy i do pracy. Kady z nas ma okresy, kiedy dowiadcza rnych wiatw: szczcia wiata bogw moe na wakacjach lub w czasie spaceru z przyjacimi; blu chciwoci kiedy widzimy co, co uwaamy, e musimy mie; wstydu zranionej

dumy, ukucia zazdroci, pieka goryczy i nienawici, tpoty i pomieszania ignorancji. atwo i czsto przechodzimy od dowiadczenia jednego wiata do drugiego. Kady z nas dowiadczy kiedy cudownego nastroju, waciwego wiatu bogw soce wieci, ludzie wydaj si pikni, czujemy si doskonale. I potem przychodz ze wiadomoci lub przyjaciel mwi co, co bardzo nas rani. Nagle jakby cay wiat si zmienia. miech brzmi pusto, niebo jest zimne i niedostpne, ludzie ju nie wydaj si nam tak atrakcyjni, sami z sob rwnie nie czujemy si najlepiej. Zmienilimy wymiar dowiadczenia i wiat zmieni si jakby wraz z nami. W ten sam sposb istoty przebywajce w innych wiatach rwnie pozostaj zwizane z pozostaymi wymiarami zarwno kot, jak i pbg moe dowiadczy gniewu, zazdroci, godu uczu i tak dalej. Podczas snu rwnie dowiadczamy szeciu wiatw. Podobnie jak sze negatywnych uczu wyznacza nasze dowiadczenia w cigu dnia, tak samo ksztatuj one uczucia i tre naszych snw. Karmiczne sny mog czsto by bardzo rne, ale czy je to, e w taki czy inny sposb zwizane s z jednym bd kilkoma z szeciu wymiarw dowiadczenia. Poniej zamieciem krtki opis kadego z szeciu wiatw egzystencji. Tradycyjnie przedstawia si je w postaci opisu miejsc i istot je zamieszkujcych. Piekie jest na przykad osiemnacie dziewi gorcych i dziewi zimnych. Kady szczeg w tradycyjnych opisach ma znaczenie, tutaj jednak skoncentrujemy si na dowiadczeniach owych wiatw w obecnym yciu. Z kadym wymiarem dowiadczenia jestemy zwizani poprzez orodek energii (czakr*) w ciele. Ich poczenie zostao zobrazowane na poniszym schemacie. Czakry odgrywaj wan rol w wielu rnych praktykach i s niezwykle istotne rwnie w jodze snu. WIAT Bogw (deww) Pbogw (asurw) Ludzi Zwierzt Godnych duchw (pretw) Piekielny wiat piekielny Uczuciem, ktre powoduje odrodzenie si w rym wiecie, jest gniew Karmiczne lady gniewu mog zamanifestowa si na wiele rnych sposobw jako niech, napicie, zo, krytykowanie, skonno do ktni czy wybuchowo. Zniszczenia wojny powodowane s przez gniew i z tego te powodu codziennie umiera wielu ludzi. Gniew nigdy jednak nie rozwizuje adnych problemw Kiedy nas ogarnia, tracimy kontrol i samowiadomo. Kiedy nienawi, wybuchowo czy gniew api nas w swe sida, dowiadczamy wiata piekielnego. Orodkiem energetycznym gniewu s podeszwy stp. Antidotum na gniew to czysta, nieuwarunkowana mio, powstajca ze stanu bez ego. Tradycyjnie pieka dziel si na dziewi gorcych i dziewi zimnych. Zamieszkujce je istoty przeywaj niewyobraalne cierpienie, wci s torturowane na mier, po czym natychmiast wracaj do ycia i tak bez przerwy. wiat godnych duchw Podstawow emocj warunkujc odrodzenie si w wiecie godnych duchw (pretw) jest chciwo. Pojawia si ona w postaci posiadania nadmiernych potrzeb, ktre nie mog by zaspokojone. Prba zaspokojenia chciwoci to jak picie sonej wody w celu pozbycia si pragnienia. Kiedy w objciach trzyma nas chciwo, zadowolenia szukamy na zewntrz, ale nigdy nie znajdujemy wystarczajcej iloci tego, co mogoby wypeni pustk, od ktrej prbujemy uciec. Prawdziwym godem, jaki odczuwamy, jest gd poznania naszej prawdziwej natury. Chciwo kojarzona jest z podaniem seksualnym, a jej orodkiem energii w ciele jest czakra znajdujca si na poziomie genitaliw Mocny wze chciwoci rozwizuje szczodro-szczere dawanie innym tego, czego potrzebuj. Pretw (godne duchy) tradycyjnie przedstawia si jako istoty z ogromnymi, wci nienasyconymi brzuchami i malutkimi ustami i gardami. Niektre zamieszkuj pustynie, gdzie od setek lat nie spada nawet kropla wody. Inne znajduj jedzenie i picie, ale jeli przekn cho troch PODSTAWOWA EMOCJA Przyjemne rozproszenie Zawi Zazdro Ignorancja Chciwo Nienawi CZAKRA Czubek gowy Gardo Serce Ppek Organy seksualne Podeszwy stp

przez swoje malekie gardo, jedzenie przemienia si w odku w palcy pomie, powodujc ogromny bl. Pretowie przeywaj wiele rnych rodzajw cierpienia, ktre stanowi rezultat skpstwa i przeciwstawiania si szczodroci innych. wiat zwierzt Ziarnem odrodzenia w wiecie zwierzt jest ignorancja. Dowiadcza si jej jako uczucia zagubienia, tpoty, niepewnoci lub niewiadomoci. Wielu ludzi dowiadcza wywodzcych si z niej stanw otumanienia i smutku ludzie ci odczuwaj jak potrzeb, ale nie wiedz dokadnie, czego chc i co zrobi, aby zadowoli samych siebie. Na Zachodzie ludzi wiecznie zajtych zwykle uwaa si za szczliwych, bardzo atwo mog oni jednak zagubi si w ignorancji, jeeli nie poznaj prawdziwej natury swojego umysu. Czakr zwizan z ignorancj jest centrum ciaa na poziomie ppka. Antidotum na ni jest mdro, ktra pojawia si, gdy zwracamy si do wewntrz i odkrywamy swoj prawdziw natur. Istoty przebywajce w wiecie zwierzt opanowane s ciemnoci ignorancji. yj w cigym strachu powodowanym bezustannym zagroeniem ze strony innych zwierzt i ludzi. Nawet due zwierzta s drczone przez owady wwiercajce si w ich skr i erujce na ich ciele. Udomowione zwierzta s dojone, obadowywane bagaem, kastrowane, maj przekuwane nosy i s ujedane, nie bdc w stanie donikd uciec. Odczuwaj bl i przyjemno, ale pogrone s w ignorancji, ktra uniemoliwia im spojrzenie pod powierzchni warunkw, w ktrych si znajduj i odnalezienie swej prawdziwej natury. wiat ludzi Emocj stanowic korze odrodzenia si w wiecie ludzi jest zazdro. Kiedy opta nas zazdro, chcemy przytrzyma i przycign do siebie to, co posiadamy pomys, rzecz, zwizek. rda szczcia upatrujemy w czym zewntrznym, co prowadzi do przywizania do obiektu naszego podania. Zazdro zwizana jest z orodkiem serca. Antidotum na ni jest wielka otwarto, ktra pojawia si, kiedy czymy si ze swoj prawdziw natur. atwo jest zaobserwowa cierpienie swojego wasnego wiata. Dowiadczamy narodzin, choroby, staroci i mierci. Z powodu cigych zmian nka nas wci poczucie straty. Kiedy zdobdziemy ju przedmiot podania, walczymy, aby go zatrzyma przy sobie, lecz pewne jest, e i tak go w kocu stracimy. Zamiast cieszy si szczciem innych, czsto padamy ofiar zawici i zazdroci. Chocia ludzkie odrodzenie uwaane jest za najcenniejsze, poniewa istoty przebywajce w wiecie ludzi maj szans wysucha i praktykowa nauki Buddy, tylko niewielka garstka z nas odnajduje buddyjsk ciek i korzysta z tej wspaniaej moliwoci. wiat pbogw Cierpienie dowiadczane w wiecie pbogw (asurw) jest powodowane gwnie przez dum. Duma jest uczuciem zwizanym z okrelonymi osigniciami i czsto jest bardzo ograniczajca. Jedn z przyczyn wojen jest duma ludzi i caych narodw, ktre wierz, e znalazy rozwizanie problemw innych ludzi. Istnieje rwnie ukryty aspekt dumy, przejawiajcy si wwczas, gdy uwaamy, e jestemy w czym gorsi od innych. Jest to taki negatywny egocentryzm, za pomoc ktrego wyrniamy si z grupy ludzi. Duma zwizana jest z czakr w gardle. Czsto ukazuje si w postaci penego gniewu dziaania, a antidotum na ni jest doskonay spokj i skromno, pojawiajce si w chwilach, kiedy spoczywamy w swej prawdziwej naturze. Asury (pbogowie) ciesz si przyjemnociami i dostatkiem, ale maj skonnoci do zawici i gniewu. Bez przerwy ze sob walcz, ale najwiksze cierpienie przeywaj, wypowiadajc wojn bogom, ktrzy ciesz si jeszcze wikszymi rozkoszami i opywaj znacznie wikszym dostatkiem ni pbogowie. Bogowie s potniejsi ni asury i bardzo trudno ich zabi. Zawsze wygrywaj wojny, a asury przeywaj wwczas ogromne cierpienie zranionej dumy i zawici, czuj si gorsi, co znowu prowadzi ich do kolejnej bezsensownej wojny, i tak bez przerwy. wiat bogw Ziarnem kiekujcym jako odrodzenie si w wiecie bogw jest przyjemne rozproszenie. W tym wiecie pi negatywnych emocji jest obecnych w rwnym stopniu, zrwnowaonych jak pi harmonijnych gosw w chrze. Bogowie zagubieni s w stanie leniwej radoci i egocentrycznej przyjemnoci. Ciesz si wielkim bogactwem i komfortem przez cae ycie, dugie jak eon [niewyobraalnie dugo przyp. tum.]. Mog zaspokoi wszystkie swoje potrzeby i pragnienia. Podobnie jak dzieje si to w przypadku ludzi, a nawet caych spoecznoci, bogowie wpadaj w puapk przyjemnoci i pogoni za ni. Nie maj adnego poczucia tego, co znajduje si pod powierzchni dowiadczenia. Zagubieni w bezsensownych rozrywkach i przyjemnociach, s wci

rozproszeni i nie zwracaj si ku ciece wiodcej do wyzwolenia. Ta sytuacja jednak w kocu si zmienia, kiedy wyczerpuj si karmiczne przyczyny ycia w wiecie bogw. Kiedy wreszcie zblia si mier, umierajcego boga opuszczaj przyjaciele i towarzysze zabaw, nie bdcy w stanie przyj do wiadomoci niezbitego dowodu wasnej miertelnoci. Niegdy doskonae ciao starzeje si i rozpada. Okres szczliwoci koczy si. Wtedy bg moe ujrze warunki tego wiata, w ktrym wkrtce si narodzi. W ten sposb jeszcze przed mierci zaczyna si cierpienie majcego si rozpocz ycia. wiat bogw zwizany jest z czakr znajdujc si na czubku gowy. Antidotum na samolubn rado bogw jest wszechobejmujce wspczucie, pojawiajce si spontanicznie w wiadomym przeywaniu (odbiorze) rzeczywistoci, lecej u podstaw ego i wiata. DLACZEGO NEGATYWNE EMOCJE"? Wielu ludzi na Zachodzie czuje si nieswojo, syszc, e emocje okrelane s jako negatywne, ale w rzeczywistoci to nie uczucia same w sobie s takie. Wszystkie emocje pomagaj przey i s niezbdnym ogniwem acucha ludzkiego dowiadczenia. Do uczu tych nale rwnie przywizanie, gniew, duma, zazdro i tak dalej. Bez tych uczu nie moglibymy y peni ycia. Uczucia staj si jednak negatywne wtedy, kiedy dajemy si zapa w ich sida, tracc kontakt z gbszym aspektem tras samych. S negatywne, kiedy reagujemy na nie podaniem i niechci, poniewa wwczas cierpimy z powodu ograniczajcego stanu wiadomoci i tosamoci. Potem zasiewamy nasiona przyszych, negatywnych warunkw wicych nas ze wiatami penymi cierpienia, zarwno w rym yciu, jak i w kolejnych ywotach, gdzie podjcie duchowej podry moe okaza si bardzo trudne. Rezultat dziaania negatywnych emocji jest wic w porwnaniu z wyzwoleniem si ze wszystkich ograniczajcych tosamoci niewtpliwie negatywny. Dlatego wanie wane jest, aby traktowa sze wiatw egzystencji nie tylko w sferze emocji, ale rwnie jako sze wymiarw wiadomoci i dowiadczenia. W sferze uczu istnieje wiele rnic kulturowych. Na przykad strach i smutek nieczsto opisuje si w buddyjskich naukach, a caa samsara jest nimi zabarwiona. Pojcie nienawici skierowanej przeciwko sobie jest obce Tybetaczykom, ktrzy nie maj sw mogcych j opisa. Kiedy pojechaem do Finlandii, wielu ludzi rozmawiao ze mn o depresji, co byo zupenym przeciwiestwem Woch, z ktrych wanie wrciem. Tam ludzie mwili o depresji bardzo niewiele. Oczywiste jest wic, e klimat, religia, tradycje i systemy wierze warunkuj nas i wpywaj na nasze dowiadczenie. Lecy u ich podstaw mechanizm obejmujcy podanie i niech, projekcje oraz dualistyczne wspdziaanie z tym, co projektujemy, jest jednak wszdzie taki sam. W rym wanie tkwi negatywno emocjonalnego dowiadczenia. Jeeli prawdziwie zrozumiemy i dowiadczymy pustej natury rzeczywistoci, nie bdzie ju podania, a wraz z nim zniknie negatywna forma uczucia. Teraz jednak, nie znajc prawdziwej natury zjawisk, lgniemy do projekcji umysu, jakby byy one rzeczywiste. Rozwijamy dualistyczny zwizek z iluzjami, czego konsekwencj jest gniew, chciwo lub jakakolwiek inna reakcja emocjonalna. W absolutnej rzeczywistoci nie istnieje jednak adna oddzielna jednostka bdca celem naszego gniewu lub obiektem kadego innego uczucia, nie ma wic adnego rzeczywistego powodu do wpadania w gniew. My sami tworzymy bajk, projekcje i gniew jednoczenie. Na Zachodzie zrozumienie tego, jak dziaaj emocje, jest czsto wykorzystywane w psychologii w celu poprawienia ycia ludzi w samsarze. Jest to oczywicie bardzo dobre. System tybetaski stawia sobie jednake inny cel i bardziej skupia si na zrozumieniu podoa emocji w celu ostatecznego uwolnienia si od ograniczajcych i bdnych pogldw, ktre pojawiaj si w nas poprzez przywizanie emocjonalne. I znowu nie oznacza to, e emocje s negatywne same w sobie, ale staj si negatywne w takim stopniu, w jakim do nich lgniemy lub od nich uciekamy. 3. CIAO ENERGII Kade dowiadczenie zarwno w czasie snu, jak i poza nim posiada pewn podstaw energetyczn. Owa elementarna energia nosi tybetask nazw lun*, ale na Zachodzie bardziej znana jest pod sanskryckim pojciem prana*. Struktura leca u podstaw kadego dowiadczenia stanowi cile okrelone poczenie rnych warunkw i przyczyn. Jeeli bdziemy w stanie zrozumie, dlaczego i w jaki sposb pojawia si dowiadczenie oraz rozpozna jego mechanizm w sferze umysowej, fizycznej i energetycznej, wwczas bdziemy mogli powieli owe dowiadczenia lub zmieni je. To z kolei pozwoli nam wywoywa dowiadczenia, ktre wspieraj praktyk duchow i unika tych, ktre jej szkodz. KANAY I PRANA W codziennym yciu przyjmujemy rozmaite pozycje ciaa, nie zastanawiajc si specjalnie nad tym, jaki efekt one wywouj. Kiedy pragniemy zrelaksowa si i porozmawia z przyjacimi, idziemy do pokoju z wygodnymi krzesami lub tapczanem. Wzmacnia to dowiadczenie spokoju i rozlunienia, sprzyjajc nieskrpowanej pogawdce. Kiedy jednak bierzemy udzia w negocjacjach biznesowych, na

miejsce spotka wybieramy biuro z krzesami, ktre utrzymuj nasze ciao w pozycji wyprostowanej i bardziej skupionej, co uatwia robienie interesw i twrcze dziaanie. Jeeli chcemy odpocz w ciszy, idziemy na werand i siadamy na jeszcze innym krzele, ustawionym w taki sposb, abymy mogli podziwia pikny krajobraz i poczu przepyw powietrza. Kiedy za jestemy zmczeni, idziemy do sypialni i przybieramy zupenie inn pozycj, aby przywoa sen. W podobny sposb w rnych rodzajach medytacji przyjmuje si rne postawy ciaa. Celem tego dziaania jest zmiana przepywu prany w ciele poprzez sterowanie kanaami energii* (tsa*) oraz otwarcie rnych orodkw energii czakr. Wywouje to rne rodzaje dowiadcze i stanowi podstaw wicze jogi. wiadome sterowanie energi w ciele pozwala na atwiejszy i zdecydowanie szybszy rozwj praktyki medytacyjnej ni wtedy, kiedy opieramy si tylko na umyle. Pomaga rwnie pokona pewne przeszkody na duchowej ciece. Nie korzystajc z wiedzy o pranie i jej przepywie w ciele, moemy doprowadzi do tego, i umys ugrznie w nurcie swoich wasnych projekcji. Kanay energii, prana i czakry odgrywaj bardzo wan rol zarwno w yciu, jak i w procesie umierania. Wikszo mistycznych dowiadcze oraz dowiadczenia przeywane w stanie porednim po mierci s rezultatem otwierania i zamykania si punktw energetycznych. Wiele ksiek opisujcych przeycia ludzi, ktrzy znaleli si o krok od mierci, zawiera opisy rnych wiate i wizji, ktrych ci ludzie dowiadczali w momencie, kiedy zaczyna si proces umierania. Zgodnie z tybetask tradycj zjawiska te zwizane s z przepywem prany w ciele. Kanay energii s bowiem powizane z rnymi elementami podczas ich rozpuszczania w momencie mierci, kiedy w kanaach energetycznych zachodz okrelone zmiany, uwolniona energia manifestuje si jako dowiadczenie wiata i koloru. Nauki buddyjskie bardzo szczegowo opisuj, jakie wiato odpowiada rozpuszczaniu si kadego z kanaw, gdzie dokadnie w ciele znajduje si ten kana oraz z jakim uczuciem jest zwizany. wiata te ukazuj si umierajcym ludziom na rozmaite sposoby, czasem znacznie si od siebie rnice, gdy zwizane s zarwno z negatywnymi stanami emocjonalnymi, jak i aspektem mdroci. Przecitny czowiek w momencie mierci dowiadcza pewnych uczu, a to, ktre dominuje, wyznacza wiata i kolory, ktre mu si ukazuj. Czsto zdarza si, i na pocztku dowiadcza si wielu kolorowych wiate, z jedn barw dominujc, ale moe si rwnie zdarzy, e przewaa kilka kolorw lub wrcz przeciwnie aden z wielu kolorw nie dominuje. Nastpne wiato zaczyna przybiera rne formy tak, jak dzieje si to we nie pojawiaj si domy, zamki, mandale, ludzie, bstwa medytacyjne i prawie wszystko, co tylko moemy sobie wyobrazi. Kiedy umieramy, moemy potraktowa te wizje w sposb samsaryczny, jako realnie istniejce -w tym przypadku nasza reakcja na nie spowoduje, i podymy w kierunku nastpnych narodzin. Moemy rwnie rozpozna je jako dowiadczenia medytacyjne, co otworzy przed nami moliwo wyzwolenia lub przynajmniej wiadomego, pozytywnego wpywania na nasze kolejne ycie. KANAY (TSA) W ciele istnieje wiele rnych kanaw energii. Wiksze znamy z anatomii, ktra opisuje naczynia krwionone, krenie limfy, siatk nerww itd. Istniej rwnie kanay, takie jak te, na ktrych opiera si akupunktura, w ktrych przepywa bardziej substancjalna forma prany. W jodze snu pracuje si z jeszcze subtelniejsz energi psychiczn, ktra stanowi istot zarwno mdroci, jak i negatywnych emocji. Kanaw, w ktrych ona przepywa, nie mona zlokalizowa w warstwie fizycznej, ale mona wyksztaci w sobie wiadomo ich istnienia. Istniej trzy podstawowe kanay, na zewntrz wewntrz ktrych pooone jest sze gwnych czakr. Od szeciu czakr rozchodzi si trzysta szedziesit gazi kanaw na caej powierzchni ciaa. U kobiet trzy podstawowe kanay wygldaj nastpujco: czerwony kana umiejscowiony jest po prawej stronie ciaa, biay po lewej, a kana centralny ma kolor niebieski. U mczyzn za prawy kana jest biay, a lewy czerwony. Te trzy kanay cz si w punkcie znajdujcym si w odlegoci okoo dziesiciu centymetrw poniej ppka. Dwa kanay boczne, o rednicy owka, pn si po obu stronach z przodu krgosupa, przechodz przez mzg, zakrcaj pod czaszk na szczycie gowy i otwieraj si przy nozdrzach. Prosty kana centralny znajduje si pomidzy nimi, z przodu krgosupa. Ma rednic trzciny i delikatnie rozszerza si od okolic serca do swojego koca, przy ciemieniu. Przez kana biay (po prawej stronie u mczyzn i lewej u kobiet) przepywaj energie negatywnych uczu. Czasami nazywa si go kanaem metody. Czerwony kana (z lewej strony u mczyzn i z prawej u kobiet) przenosi natomiast pozytywne energie lub energie mdroci. Z tego powodu w praktyce jogi nienia mczyni pi na prawym boku, a kobiety na lewym przyduszaj w ten sposb biay kana, lekko go zamykajc, i otwieraj jednoczenie czerwony kana mdroci. Pomaga to uzyska lepsze dowiadczenia w czasie snu, co z kolei wywouje bardziej pozytywne dowiadczenia emocjonalne i wiksz przejrzysto. Niebieski kana centralny jest kanaem niedualnoci. To wanie w nim przepywa energia pierwotnej wiadomoci (rigpa). Ostatecznym celem praktyki jogi nienia jest wprowadzenie do niego wiadomoci i prany, poza pozytywne i negatywne dowiadczenia. Kiedy to si stanie, praktykujcy uwiadamia sobie jedno wszystkich pozornych dualnoci. Zwykle, kiedy ludzie maj pewne mistyczne dowiadczenia,

wspaniae przeycia szczcia, pustki, jasnoci czy rigpy, ich energia skupiona jest wanie w kanale centralnym PRANA (LUNG) nienie to proces bardzo dynamiczny. W przeciwiestwie do statycznych obrazw w filmie, ktrego uywamy jako metafory snu, wyobraenia senne s bardzo pynne: obrazy zmieniaj si, istoty mwi, dwiki wibruj, a odczucia s niezwykle wyrane. Tre snw jest tworem umysu, ale podstaw owej jaskrawoci i oywienia jest prana. Dosownym tumaczeniem tybetaskiego sowa prana-lungjest wiatr", ale bardziej opisowo mona j rwnie nazwa yciow si wiatru. Prana jest podstaw energii caego dowiadczenia, caego ycia. Na Wschodzie ludzie wicz jog i rozmaite praktyki oddechowe, aby wzmocni i udoskonali yciow si wiatru, aby zharmonizowa ciao i umys. Niektre staroytne tybetaskie nauki ezoteryczne opisuj dwa rodzaje prany pran karmiczn i pran mdroci. Prana karmiczna Prana karmiczna stanowi energetyczn podstaw ladw karmicznych wytworzonych jako rezultat wszystkich naszych pozytywnych, negatywnych czy neutralnych dziaa. Kiedy lady karmiczne zostaj zaktywizowane przez odpowiednie przyczyny drugorzdne, prana ta zasila je energi i powoduje, e manifestuj si w umyle, ciele czy w snach. Prana karmiczna jest aktywnoci zarwno negatywnych, jak i pozytywnych energii w obu kanaach bocznych. Kiedy umys jest niestabilny, rozproszony i nieskoncentrowany, prana karmiczna bez przerwy si porusza. Oznacza to na przykad, e kiedy pojawia si emocja i umys nie ma nad ni kontroli, prana karmiczna prowadzi umys tam, gdzie chce. Koncentrujemy si wtedy najpierw na jednej rzeczy, a potem na drugiej, popychani przez niech i podanie. Rozwijanie stabilnoci umysu jest zatem konieczne na duchowej ciece, aby umys byk silny, wiadomy tego, co si w danej chwili wydarza, i skoncentrowany. Wwczas, nawet wtedy, kiedy pojawi si moc negatywnych uczu, wiatry karmy nie porw nas ju w rozproszenie. W jodze nienia, kiedy rozwiniemy umiejtno przeywania przejrzystych snw, nasz umys musi by na tyle stabilny, aby zatrzyma sny wytworzone przez przepyw prany karmicznej i rozwin nad nimi kontrol. Dopki praktyka nie bdzie w peni udoskonalona, czasami nicy bdzie kontrolowa sen, a czasem sen bdzie kontrolowa nicego. Chocia niektre zachodnie teorie psychologiczne mwi, i nie powinno si kontrolowa snu, wedug nauk tybetaskich jest to bdny pogld. Lepiej jest bowiem, aby przytomny czowiek wiadomie kontrolowa sny, ni eby bezwiednie poddawa si wszystkiemu, co one przynosz. To sarno mona odnie do myli znacznie lepiej, aby czowiek kontrolowa swe myli, ni eby myli rzdziy czowiekiem. Trzy rodzaje prany karmicznej Niektre teksty jogi tybetaskiej opisuj trzy rodzaje prany karmicznej: pran agodn, cik i neutraln. agodna prana oznacza pozytywn pran mdroci, ktra przepywa przez czerwony kana. Cika prana odnosi si do prany negatywnych uczu, ktra pynie w biaym kanale. W tej klasyfikacji obie prany s pranami karmicznymi. Prana neutralna nie jest, jak sama nazwa wskazuje, ani pozytywna, ani negatywna, wci jednak jest pran karmiczn. Przenika cae ciao. Dowiadczenie jej prowadzi do poznania naturalnej, pierwotnej, niekarmicznej prany, ktra jest energi niedualnej rigpy pync w kanale centralnym. Prana mdroci Prana mdroci (je lun) nie jest pran karmiczn. Nie mona jej zatem myli z wyej opisan pozytywn karm mdroci. W pierwszej chwili kadego dowiadczenia, zanim jeszcze pojawi si jakakolwiek na nie reakcja, istnieje jedynie czyste postrzeganie. Pran biorc udzia w tym nieskaonym reakcj dowiadczaniu jest wanie pierwotna prana mdroci energia, ktra ley u podstaw dowiadczenia, zanim jeszcze pojawi si podanie lub niech. Owo czyste dowiadczenie nie pozostawia ladu i nie staje si przyczyn adnego snu. Prana mdroci porusza si w kanale centralnym i stanowi energi rigpy. Moment, w ktrym si pojawia, jest niezwykle krtki, jest to bysk czystego dowiadczenia, ktrego zwykle nie rejestrujemy. To nasz reakcj na ten moment, nasze podanie czy niech, uznajemy za dowiadczenie. Aktywno prany

Tybetaski nauczyciel Longczenpa mwi w jednym ze swoich tekstw, e w cigu jednego dnia prana porusza si 21 600 razy. Bez wzgldu na to, czy liczb t przyjmiemy dosownie, czy te nie, niewtpliwie wskazuje ona na to, jak ogromna jest aktywno prany i myli kadego dnia. ROWNOWAENIE PRANY Opisz teraz proste wiczenie pozwalajce zrwnoway pran. Najpierw wersja dla mczyzn: lewym palcem serdecznym zamknijcie lewe nozdrze i wydmuchnijcie mocno powietrze praw dziurk nosa. Wyobraajcie sobie przy tym, e cae napicie i negatywne uczucia wypywaj z was wraz z wypuszczanym powietrzem. Nastpnie zamknijcie prawe nozdrze prawym palcem serdecznym i zrbcie gboki, delikatny spokojny wdech lew dziurk. Wstrzymajcie oddech na kilka chwil i pozwlcie, aby powietrze prana przenikno cae wasze ciao. Nastpnie agodnie je wypucie i utrzymujcie w sobie spokj. Kobiety robi wiczenie odwrotnie. Zacznijcie zamykajc prawe nozdrze prawym palcem serdecznym i zrbcie gwatowny wydech lew dziurk, oprniajc puca. Potem zamknijcie lewe nozdrze lewym palcem serdecznym, po czym delikatnie i gboko wcignijcie powietrze praw dziurk nosa, wdychajc spokojn pran mdroci. Wstrzymajcie oddech i zachowajcie ten spokj, ktry przenika cae wasze ciao. Nastpnie zrbcie delikatny wydech i pozostacie w spokoju. Wielokrotne powtrzenie tej czynnoci rwnoway energi w ciele. Cik pran uczu wydycha si bowiem z biaego kanau, a agodn pran mdroci wdycha przez kana czerwony. Pozwlcie, aby neutralna prana przenikna cae wasze ciao. Utrzymajcie ten spokj. PRANA A UMYS Wszystkie sny zwizane s z jednym lub z kilkoma z szeciu wiatw egzystencji. Energetyczne poczenie umysu i wiata egzystencji przebiega przez okrelone miejsce w ciele. Jak to moliwe? Mwi si przecie, e wiadomo jest poza ksztatem, kolorem, czasem czy dotykiem, wic w jaki sposb miaaby by poczona z jakimkolwiek miejscem? Umys jest rzeczywicie poza takimi zrnicowaniami, ale waciwoci, ktre pojawiaj si w wiadomoci, znajduj si pod wpywem naszych dowiadcze. Sami moemy zbada t kwesti. Udajmy si chociaby do jakiego spokojnego miejsca, piknej wityni, z ktrej dochodzi agodny piew i unosi si zapach kadzide, lub te otoczonej zieleni groty przy niewielkim wodospadzie. Kiedy znajdujemy si w takich miejscach, mamy odczucie wielkiego bogosawiestwa. Nasze dowiadczenie si zmienia, poniewa fizyczne otoczenie wpywa na stan wiadomoci. To samo odnosi si do negatywnego oddziaywania. Kiedy odwiedzamy miejsca, w ktrych dokonywane byy masowe mordy czy inne okruciestwa, czujemy si nieprzyjemnie. Mwimy, e miejsca te maj z energi". Ten sam mechanizm rozgrywa si rwnie wewntrz nas, w naszych ciaach. Kiedy mwimy o wprowadzaniu umysu do czakry, na przykad czakry serca, o co w rzeczywistoci nam chodzi? Co to oznacza, e umys gdzie jest"? Umysu nie mona zlokalizowa, nie mona go zamkn na jakim obszarze. Kiedy umieszczamy" umys w jakim miejscu, w rzeczywistoci skupiamy tam nasz uwag: tworzymy w umyle pewne wyobraenia lub nakierowujemy uwag na obiekt, ktry w jaki sposb oddziauje na zmysy. Kiedy koncentrujemy umys na jakim obiekcie, wpywa on na nasz wiadomo, co niesie za sob okrelone zmiany w ciele. Zasada ta tworzy podstaw praktyk uzdrawiajcych, ktre wykorzystuj wyobraenia umysowe. Wizualizacja powoduje bowiem okrelone zmiany w ciele. Badania przeprowadzone na Zachodzie dowodz susznoci tego twierdzenia, a zachodnia medycyna wykorzystuje moc wizualizacji w leczeniu nawet tak powanych chorb jak rak. Tradycja leczenia Bon czsto stosuje wizualizacje ywiow ognia, wody i wiatru. Zamiast zajmowa si objawami choroby, praktykujcy Bon prbuje oczyci uwarunkowania umysu negatywne emocje i lady karmiczne uznawane za czynniki, ktre stworzyy warunki, dziki ktrym choroba moga si rozwin. W odpowiedzi na powsta chorob moemy, na przykad, wyobraa sobie wielki ogie. Wyobraamy sobie czerwone, trjktne ksztaty i prbujemy dowiadczy gorca tak intensywnego, jak ogie wydobywajcy si z wntrza wulkanu, przepywajcego przez ciao jak fale pomieni. Aby wytworzy jeszcze wicej ciepa, moemy wykona okrelone wiczenie oddechowe. W ten sposb wykorzystujemy umys oraz wytworzone przez niego wyobraenia, aby wpyn na ciao, uczucia i energi. Rezultat pojawia si pomimo tego, w aden sposb nie zmienilimy zewntrznego wiata. Tak jak zachodnia medycyna moe zastosowa terapi promieniowania w prbach spalenia komrek rakowych, my moemy wykorzysta wewntrzny ogie, aby spali karmiczne lady. Aby jednak praktyka ta bya naprawd skuteczna, intencja naszego dziaania musi by wyranie okrelona. Nie jest to bowiem proces, ktry nastpuje mechanicznie wykorzystuje on zrozumienie karmy, umysu i prany, aby pomc w leczeniu. Niewtpliw zalet tej metody jest prba rozpuszczenia przyczyn choroby, a nie jej objaww, oraz brak efektw ubocznych. Oczywicie dobrze jest rwnie, jeli mamy moliwo skorzystania z osigni zachodniej medycyny. Zamiast ogranicza si do jednego systemu leczenia, lepiej stosowa wszystko, co moe przynie jakkolwiek korzy.

CZAKRY

[rysunek 1] W praktyce jogi nienia koncentrujemy nasz uwag na rnych miejscach w ciele: na czakrach w gardle, na czole, W sercu oraz na czakrze tajemnej, znajdujcej si za genitaliami. Czakra jest koem energii, ogniwem pocze energetycznych. Kanay energii spotykaj si bowiem w okrelonych punktach w ciele, a skrzyowania tych kanaw tworz formy energetyczne czakry. Gwne czakry znajduj si w miejscach, gdzie cz si gwne kanay energetyczne. Czakry w rzeczywistoci nie przypominaj rysunkw, za pomoc ktrych si je przedstawia lotosw, ktre otwieraj si i zamykaj, o okrelonym zabarwieniu i liczbie patkw. Takie wizerunki s jedynie symbolicznym wsparciem dla umysu (podobnie jak mapy), uywamy ich jako pomocy przy koncentrowaniu uwagi na formach energii znajdujcych si w miejscu czakr. Czakry zostay pierwotnie odkryte poprzez praktyk, dziki urzeczywistnieniu rnych praktykujcych. Kiedy pocztkowo rozwijali oni dowiadczenia czakr, nie byo jzyka, ktrym mogliby opisa swoje odkrycia rym, ktrzy nie mieli podobnych dowiadcze. Wizerunki czakr powstay, aby mona je byo wykorzysta jako wizualne metafory oraz aby mogli si do nich odnie inni ludzie. Rne wyobraenia lotosu sugeroway na przykad, e energia wok czakry rozszerza si i kurczy jak otwierajce si i zamykajce patki kwiatw Jedn czakr praktykujcy odczuwali w inny sposb ni drug rnice te odzwierciedlaj rne kolory kwiatw Dowiadczenia rnego skupienia i zoonoci energii w rnych czakrach przedstawiaa rna liczba patkw Te wizualne metafory stay si jzykiem sucym do wyraania dowiadcze orodkw energii w ciele. Kiedy wieo upieczony praktykujcy wyobraa sobie odpowiedni liczb patkw w odpowiednim kolorze w okrelonym miejscu w ciele, wwczas moc umysu wpywa na pewien punkt energetyczny, ktry z kolei wpywa na umys. Kiedy to si wydarza, mwimy, e umys i prana s zjednoczone w czakrze. LEPY KO, KULAWY JEDZIEC W nocy zwykle idziemy spa, nie zastanawiajc si specjalnie nad rym, co si wydarza. Jestemy zmczeni, zamykany oczy i odpywamy. Moe wiemy co na temat tego, na czym fizjologicznie polega zasypianie o krwi w mzgu, hormonach i tak dalej, ale rzeczywisty proces zasypiania pozostaje tajemniczy i niezbadany. W tradycji tybetaskiej tumaczy si go na podstawie metafory umysu i prany. Pran czsto porwnuje si do lepego konia, a umys do osoby, ktra nie moe chodzi. Przebywajc oddzielnie, lepy ko i kulawy czowiek s bezbronni, ale razem tworz zgrany zesp. Kiedy ko i jedziec spotykaj si, zaczynaj biega, nie kontrolujc specjalnie kierunku jazdy. Z wasnego dowiadczenia wiemy, e moemy umieci umys w czakrze, koncentrujc tam uwag, ale nieatwo jest utrzyma umys w jednym miejscu, gdy on wci si porusza, a nasza uwaga przenosi si z jednego miejsca na drugie wraz z nim. Zwykle w samsarze ko i jedziec biegn na lepo przez jeden z szeciu wymiarw wiadomoci, jeden z szeciu negatywnych stanw emocjonalnych. Kiedy zasypiamy, tracimy wiadomo wiata zmysw Umys przenoszony jest z jednego miejsca na drugie przez lepego konia prany karmicznej a do chwili, kiedy skoncentruje si na jednej z czakr, gdzie znajdzie si pod wpywem okrelonego wymiaru wiadomoci. By moe pokcilicie si kiedy ze swoim partnerem i ta sytuacja (warunek drugorzdny) pobudzia lad karmiczny zwizany z czakr serca, co spowodowao przycignicie umysu do tego miejsca w ciele. Pniej aktywno umysu i prany zamanifestowaa si jako wyobraenia i historie, ktre przyniy nam si w nocy. Umys nie jest przycigany do jednej czy drugiej czakry w sposb przypadkowy. Wrcz przeciwnie kierowany jest do pewnych punktw w ciele i okrelonych sytuacji w yciu, ktre wymagaj wikszej uwagi i ktre musz by w jaki sposb wyleczone. W wyej wymienionym przykadzie to tak, jakby czakra serca woaa o pomoc. lad karmiczny, ktry wywoa pewien niepokj, bdzie zagodzony dziki temu, e zamanifestowa si i wyczerpa w czasie snu. Jednake dopki nicy nie bdzie skoncentrowany i wiadomy w momencie, kiedy karma ukazuje si w postaci snu, dopty jego reakcje na ten sen bd

podyktowane karm, co wywoa kolejne karmiczne wraenia. Moemy doszuka si pewnych analogii midzy tym procesem a komputerem. Czakry moemy porwna do rnych plikw. Klikajc na katalog prana i umys", otwieramy plik czakry serca. Informacje znajdujce si w tym pliku lady karmiczne zwizane z czakr serca wywietlaj si na monitorze wiadomoci, na przykad w czasie snu. Sytuacja, ktra ukazuje si nam w czasie snu, moe wywoa reakcj, ktra pobudzi inne uczucie. Sen stanie si wwczas drugorzdn przyczyn, przez ktr zamanifestuje si inny lad karmiczny. Umys przesunie si" w d, do orodka w ppku i wejdzie w inny wymiar dowiadczania. Charakter snu rwnie si zmieni. Nie bdziesz ju zazdrosny, znajdziesz si na ulicy bez znakw drogowych lub w jakim innym, bardzo ciemnym miejscu. Zgubisz drog, sprbujesz gdzie i, ale nie bdziesz wiedzia, gdzie. Znalaze si bowiem w wiecie zwierzt, wymiarze, gdzie dominuje ignorancja. Zasadniczo w taki wanie sposb ksztatuje si tre snw Umys i prana s przycigane do rnych czakr w ciele. Nastpnie, na skutek oddziaywa zwizanych z tymi czakrami ladw karmicznych umys przeywa rne wymiary dowiadczania w postaci snu. Kiedy naprawd zrozumiemy, jak funkcjonuje ten mechanizm, bdziemy mogli inaczej spojrze na wasne sny bdziemy wiedzie, z jakim uczuciem i wymiarem dowiadczania zwizany jest kady z nich. Dobrze jest rwnie pamita, e kady sen stwarza szans zagodzenia ladw karmicznych i rozwinicia duchowej praktyki. Ostatecznym celem praktyki jogi snu jest ustabilizowanie umysu i prany w kanale centralnym, a nie zezwalanie na to, aby umys przycigany by do jednej z czakr. Kana centralny jest energetyczn podstaw dowiadcze rigpy, a praktyki, ktre wykonujemy w jodze snu, maj za zadanie wprowadzi do niego umys i pran. Kiedy to si wydarzy, pozostaniemy w stanie przejrzystej wiadomoci i silnego wraenia tego, co si w danej chwili wydarza. Kiedy w czasie snu energia skupia si w kanale centralnym, negatywne uczucia nie znaj ju mocy wpywania na sen. Jest to stan wielkiej harmonii, ktry pozwala zamanifestowa si snom wiedzy przejrzystoci. 4. PODSUMOWANIE: JAK POWSTAJ SNY? Przed urzeczywistnieniem prawdziw natur czowieka przysaniaj zasony ignorancji, ktra powoduje, i pojawia si konceptualny umys. Uchwycony w sida dualistycznej wizji, umys ten dzieli spjn jedno dowiadczenia na jednostki pojciowe, a nastpnie traktuje owe mentalne projekcje, jak gdyby z natury istniay jako oddzielone istoty i rzeczy. w pierwotny dualizm dzieli dowiadczenie na ja" i innych" i z owej identyfikacji z jednym tylko aspektem dowiadczenia-ja' rozwijaj si preferencje. Rezultatem tego jest powstanie niechci i podania, ktre staj si podstaw dziaa zarwno fizycznych, jak i mentalnych. Owe dziaania (karmy) pozostawiaj okrelone lady w umyle czowieka, na przykad w postaci uwarunkowanych skonnoci, ktre prowadz do jeszcze wikszego lgnicia do rzeczy, ktre lubimy, i niechci do tych, ktre nam nie odpowiadaj. Wywouje to nowe lady karmiczne i tak bez przerwy. To jest wanie samonakrcajce si koo karmy. Podczas snu umys wycofuje si ze wiata zmysw lady karmiczne, stale pobudzane przez drugorzdne przyczyny niezbdne do ich zamanifestowania si, maj moc lub energi zwan pran karmiczn. Tak jak ko i jedziec w uprzednio przytoczonej metaforze, umys jedzie" na pranie karmicznej do orodka energetycznego w ciele, zwizanego z uaktywnionym ladem karmicznym. To znaczy wiadomo skupia si na jednej z czakr. Podczas tego wzajemnego oddziaywania midzy umysem, energi, a treci dowiadczenia, wiadomo rozwietla si i poddaje dziaaniu ladw karmicznych i waciwoci zwizanego z nimi wiata egzystencji. Prana karmiczna napdza sen, a umys przeplata pewne manifestacje ladw karmicznych koloru, wiata i rnych wyobrae w sensowne opowiadanie zwane snem. Rezultatem takiego wanie procesu jest sen samsaryczny. 5. WIZERUNKI Z TANTRY MATKI W naukach Wielkiej Doskonaoci (dzogczen) gwn kwesti jest zawsze to, czy rozpoznajemy swoj prawdziw natur i czy rozumiemy, e odbicia owej natury manifestuj si w formie dowiadczenia. Sen jest odbiciem naszego wasnego umysu. Po obudzeniu si atwo jest uwierzy w to, czego buddowie dowiadczaj po rym, jak osign owiecenie e wszystkie rzeczy, z ktrych skada si samsara, s iluzj. I podobnie, jak rozpoznanie iluzorycznej natury snu w czasie spania wymaga wicze, musimy praktykowa, aby urzeczywistni iluzoryczn natur codziennego ycia. Kiedy cho troch zrozumiemy mechanizm powstawania snw, moe atwiej nam bdzie zrozumie, co oznacza iluzoryczny" i pozbawiony pierwotnego bytu" oraz, co jest rwnie wane, atwiej zastosowa to zrozumienie we wasnym dowiadczeniu. Proces powstawania dowiadcze jest bowiem taki sam w czasie snu, jak i po obudzeniu. wiat jest snem, nauczyciel i nauki s snem, rezultat naszej praktyki jest rwnie snem w rzeczywistoci dopki nie wyzwolimy si i nie dowiadczymy czystej rigpy, nie bdzie niczego, co nie byoby snem. Do tego momentu wci bdziemy ni siebie i nasze ycie zarwno mentalnie w nocy, jak i fizycznie w cigu dnia.

Niewiedza w zakresie tego, jak pracowa z mylami, oznacza, e czowieka kontroluj jego myli. Wiedza, jak z nimi pracowa, znaczy natomiast, i myl wprowadzana jest w wiadomo i wykorzystywana albo do pozytywnych celw i pozytywnego dziaania, albo te wyzwalana w swoj pust natur. W taki wanie sposb wykorzystuje si myl na duchowej ciece. Podobnie moemy do duchowej praktyki wczy niewiedz, cierpienie i jakiekolwiek inne dowiadczenie. Aby to uczyni, musimy jednak zrozumie, i esencj wszystkiego, co si pojawia, jest pustka. Kiedy zdamy sobie z tego spraw, wwczas kada chwila ycia przesiknita bdzie wolnoci, a wszystkie dowiadczenia stan si praktyk duchow: wszystkie dwiki bd mantr, wszystkie formy czyst pustk, a cae cierpienie nauk. To wanie oznacza przeksztacenie wszystkiego w duchow ciek". Bezporednie uwiadomienie sobie, e gniew nie ma adnej obiektywnej podstawy, lecz e jest tylko odbiciem umysu jak sen, sprawia, e wze gniewu rozlunia si i ju nas nie wie. Kiedy zrozumiemy, e to, co potraktowalimy jako wa i czego tak bardzo si balimy, jest tylko zwinit lin, moc owego zjawiska zniknie. Zrozumienie, e wszystko, co si pojawia, jest pust jasnoci, prowadzi do rozpoznania, e umys i dowiadczenie stanowi jedno. Istnieje tybetaskie sowo lhundrub, ktre przetumaczy mona jako spontaniczna doskonao". Oznacza ono, e nie istnieje aden wytwrca, ktry by cokolwiek produkowa. Wszystko jest takie, jakie ma by, spontanicznie pojawia si z umysu jako doskonaa manifestacja pustki i jasnoci. Kryszta nie wytwarza wiata j ego naturaln waciwoci jest promieniowanie blaskiem. Lustro nie wybiera sobie twarzy, ktr chciaoby odbi jego istot jest odbijanie wszystkiego, co si pojawia. Kiedy naprawd uwiadomimy sobie, e wszystko, co powstaje, cznie z naszym zwyczajnym poczuciem ja", jest tylko projekcj umysu, bdziemy wolni. Bez tego zrozumienia to tak, jakbymy fatamorgan uznawali za co prawdziwego, a echo za co innego, ni nasz wasny gos. Owo poczucie oddzielenia jest bardzo silne i wanie przez nie wpadamy w puapk zudnego dualizmu. Tantra Matki, jeden z najwaniejszych tekstw tradycji Bon, zawiera przykady, porwnania i metafory, ktrych rozwaanie pomaga lepiej zrozumie iluzoryczn natur snu i codziennego ycia. Odbicie. Sen stanowi projekcj naszego wasnego umysu. Nie jest czym rnym od umysu, tak jak promie soca nie rni si od wiata sonecznego na niebie. Nie zdajc sobie z tego sprawy, traktujemy sny, jakoby byy prawdziwe, jak lew warczcy na swoj wasn twarz odbit w lustrze wody. We nie niebo jest naszym umysem, gra jest naszym umysem, kwiaty, czekolada, ktr jemy, inni ludzie to wszystko jest odbiciem naszego wasnego umysu. Byskawica. Czarne, nocne niebo rozwietla byskawica. W jednej chwili owietla gry, a kady szczyt wydaje si oddzielnym obiektem. Tym jednak, czego rzeczywicie dowiadczamy, jest odbicie bysku wiata pojawiajce si z powrotem przed naszymi oczami. W ten sam sposb wszystkie pozornie oddzielne obiekty, ukazujce si we nie, s w rzeczywistoci tylko wiatem naszego umysu, wiatem rigpy. Tcza. Podobnie jak tcza, sen moe by niezwykle pikny i fascynujcy. Nie skada si jednak z adnej substancji jest manifestacj wiata i w duej mierze zaley od punktu widzenia obserwatora. Jeeli bdziemy prbowali tcz zapa, nigdy nam si to nie uda, albowiem nic na jej miejscu nie znajdziemy. Sen, jak tcza, stanowi poczenie warunkw, z ktrych rodzi si iluzja. Ksiyc. Sen przypomina ksiyc odbijajcy si w wielu rnych wodach w stawie, studni, morzu, w oknach domw w miecie i w wielu rnych krysztaach. Ksiyc si jednak nie rozmnaa, jest tylko jeden, tak jak wiele obiektw, ktre ukazuj nam si we nie, mat sam esencj. Czary Zrczny magik moe sprawi, i kamie najpierw wyda si soniem, potem wem, a nastpnie tygrysem. Te zwierzta s jednak iluzoryczne, tak jak obiekty, ktre jawi nam si we nie, s uczynione ze wiata umysu. Mira. Z powodu pojawienia si drugorzdnych przyczyn moemy na pustyni ujrze fatamorgan zudzenie migoczcego w oddali jeziora lub miasta. Kiedy jednak si do niego zbliymy, nie znajdziemy niczego. Kiedy zbadamy wyobraenia, ktre ukazuj si nam we nie, okae si, e one, podobnie jak fatamorgana, s rwnie pozbawionymi substancji iluzjami, gr wiata. Echo. Jeeli wywoamy gony dwik w miejscu, w ktrym odbijaj si fale dwikowe, dwik ten do nas powrci. Cichy odgos wrci jako cichy odgos, a rozpaczliwy krzyk jako rozpaczliwy krzyk. Powracajcy dwik, ktry dobiega naszych uszu, jest tym samym odgosem, ktry wydalimy. W podobny sposb tre naszych snw, mimo tego, i wydaje si zupenie od nas niezalena, jest jedynie wyprojektowan zawartoci naszego wasnego umysu, ktra do nas powrcia. Przykady te kad nacisk na fakt, i w rzeczywistoci sen

pozbawiony jest realnej egzystencji i podkrelaj jedno dowiadczenia i tego, kto dowiadcza. W naukach sutr nazywamy to pustk", w tantrze iluzj" a w dzogczen pojedyncz sfer". Ja i obiekt dowiadczenia nie s dwoma odrbnymi rzeczami. wiat wewntrz i na zewntrz jest nasz wasn manifestacj. yjemy razem z innymi ludmi w tym samym wiecie, gdy dzielimy t sam karm zbiorow. To, w jaki sposb postrzegamy wasne dowiadczenia, wyznacza ich jako i nasz dalsz reakcj na nie. Wierzymy w nasz wizj, e rzeczy istniej naprawd, e yj jako odrbne istoty i obiekty. Kiedy wierzymy, e co gdzie si znajduje, to naprawd si tam pojawia! Moe rwnie na nas wpywa. My sami tworzymy wiat, na ktry reagujemy. Kiedy przestajemy istnie, wiat, ktry stworzylimy, rozpuszcza si, ale wiat, ktry zamieszkuj inni ludzie, wci trwa. Tracimy percepcj. Jeeli rozpucimy wtedy swj konceptualny umys, czysto leca u jego podstaw spontanicznie si zamanifestuje. Kiedy rzeczywicie dowiadczymy tego, i nic nie istnieje naprawd zarwno wewntrz nas, jak i w wiecie, ktry nas otacza, wwczas nic nie bdzie miao nad nami wadzy. Kiedy lew bierze swoje odbicie w wodzie za co prawdziwego, odczuwa strach i warczy, kiedy jednak zrozumie iluzoryczn natur owego odbicia, nie bdzie reagowa strachem. Kiedy brakuje nam prawdziwego zrozumienia istoty rzeczy, reagujemy na zudne projekcje wasnego umysu podaniem i niechci i tworzymy w ten sposb karm. Kiedy poznamy prawdziw, pust natur wszystkiego, bdziemy wolni. POUCZAJCE METAFORY Wedug Tantry Matki ignorancja zwykego snu przypomina ciemny pokj. wiadomo jest pomieniem lampy. Jeeli lampa jest zapalona, ciemno znika i pokj wypenia wiato. Nauka przez symbole i metafory to sposb przekazywania duchowych nauk za pomoc jzyka, ktry przynosi najlepsze efekty. Jednak aby mc wykorzysta ten jzyk, najpierw musimy nauczy si go rozumie. Czsto przekonuj si, e moi uczniowie maj problemy ze zrozumieniem metafor, tak wic zdecydowaem si zamieci informacj na temat tego, jak najlepiej pracowa z przenoniami i symbolicznymi wyobraeniami. Wykorzystanie jzyka w celu wywoania pewnych pobudzajcych zmysy dowiadcze jest duo bardziej skuteczne ni wyjanienia ograniczajce si do abstrakcyjnych i specjalistycznych poj. Chocia prawdziwe dowiadczenie nieatwo wyrazi jzykiem, wyobraenia wykorzystywane w naukach zbliaj nas do owego dowiadczenia wtedy, kiedy postrzegane s nie tylko przez racjonalny umys. Metafor tych trzeba dowiadcza jak obrazowych wyobrae w poezji i. Trzeba je przemyle, rozway, zbada i zjednoczy z wasnym dowiadczeniem. Kiedy na przykad syszymy wyraz ogie", nie zwracamy na niego uwagi. Kiedy jednak zatrzymujemy si nad nim duej, pozwalajc na to, aby zza wyrazu wyoni si obraz, widzimy ogie, czujemy ciepo. Poniewa znamy ogie jako co wicej ni tylko pojciow abstrakcj, poniewa wszyscy patrzylimy kiedy na pomienie i na wasnej skrze czulimy ich ar, wyraz ten wywouje w wyobrani dowiadczenie oddziaywujce na zmysy. W naszej wyobrani pali si ogie. Kiedy mwimy cytryna" i pozwalamy, aby z tego sowa wyoni si owoc, lina napywa nam do ust, a jzyk kurczy si z powodu kwanego smaku. Wyraz czekolada" wywouje niemal namacalne dowiadczenie sodkiego smaku. Jzyk jest symboliczny i aby mia sens, odwouje si do pamici, zmysw lub wyobrae. Kiedy w przekazywaniu nauk wykorzystuje si metafory i symbole, najlepiej pozwoli im wpyn na nas w sposb, jaki opisaem powyej. Nie ograniczajcie si do rejestrowania wyrazw pomie w ciemnym miejscu" czy odbicie w lustrze", ale wykorzystajcie swoje zmysy, ciao i wyobrani, aby owe przenonie naprawd dogbnie zrozumie. Musimy przekroczy wyobraenie, ale ono samo moe nas pokierowa w odpowiedni stron. Kiedy wchodzimy do pomieszczenia owietlonego lamp, nie badamy lampy, knota czy nafty, dowiadczamy po prostu jasnoci w pokoju. Sprbujcie w ten sam sposb potraktowa metafory. Nasze umysy, wytrenowane do pracy z abstrakcjami i logik, chwytaj metafor, aby j podda analizie i za duo od niej daj. Chcemy wiedzie, w jaki sposb lampa znalaza si w pokoju, jak zostaa zapalona i skd zawia wiatr. Chcemy dowiedzie si, jakie to jest lustro, z czego jest zrobione i wreszcie, co dokadnie si w nim odbija. Zamiast angaowa si w takie analizy, po prostu zatrzymajcie si na chwil przy wyobraeniu i sprbujcie znale ukryte za sowami dowiadczenie. Jest ciemno. Lampa zapala si. Wszyscy znamy to dowiadczenie ciaem i zmysami. Ciemno zostaje zastpiona jasnoci przejrzyst, pozbawion substancji i bezporednio znan. Nagle wieje wiatr, ktrego podmuch gasi pomie. Dobrze wiemy z wasnego dowiadczenia, jak to jest, kiedy ciemno zastpuje wiato.

CZ DRUGA: RODZAJE I ZASTOSOWANIE SNW Celem praktyki jogi snu, a wic naszym ostatecznym pragnieniem jest wyzwolenie urzeczywistnienie tego, co znajduje si poza wszystkimi snami. Sen znajduje jednak rwnie zastosowanie na poziomie relatywnym i moe mie dobroczynny wpyw na nasze codzienne ycie. Z jednej strony mona bowiem wykorzysta informacje, ktre on nam daje, a z drugiej bezporednio korzysta z dowiadcze, ktre przeywamy w czasie snu. Na Zachodzie bardzo szeroko rozpowszechnione jest stosowanie snw w terapii, wielu artystw i naukowcw przyznaje si rwnie do korzystania z twrczej fantazji snw w swojej pracy. Tybetaczycy take na rne sposoby opieraj si na snach. Cz druga niniejszej ksiki opisuje niektre moliwoci wykorzystania snw w codziennym yciu. 1. TRZY RODZAJE SNW Istniej trzy rodzaje snw, ktre tworz pewien cig zwizany z postpem w praktyce jogi nienia, chocia nie zawsze kolejno ta musi obowizywa. S to: 1) zwyczajne sny samsaryczne, 2) sny przejrzyste, 3) sny przejrzystego wiata. Pierwsze dwa typy rozrni mona na podstawie przyczyn ich powstania, ale i w jednym, i w drugim nicy moe by zarwno wiadomy, jak i niewiadomy. W snach przejrzystego wiata nicy jest zawsze wiadomy i nie ma ju podziau na przedmiot i podmiot. Sny te powstaj w niedualnej wiadomoci. Zwyke sny (powstaj ze ladw karmicznych nicego) Sny przejrzyste (powstaj ze ladw karmicznych po przekroczeniu poziomu osobistego) Sny przejrzystego wiata (niedualno) SNY SAMSARYCZNE Sny nice si wikszoci z nas przez wikszo czasu to sny samsaryczne, ktre powstaj ze ladw karmicznych. Znaczenie, jakie w nich odkrywamy, jest rzutowan na nie nasz projekcj przypisujemy snom jaki sens, ktry wcale nie jest zawarty w ich wewntrznej istocie. Podobnie rzecz si ma z nadawaniem sensu naszemu codziennemu yciu. Nie oznacza to jednak, e znaczenie, jakie projektujemy na nasze sny i ycie jest niewane. Zachodzcy tu proces przypomina czytanie ksiki, ktra jest w gruncie rzeczy tylko zbiorem znakw na papierze. Poniewa jednak posiadamy okrelon wiedz na temat znaczenia sw, moemy odczyta z ksiki pewn tre. Tre ta, tak jak sens snu, jest nastpnie poddawana interpretacji. Dwie osoby mog przeczyta t sam ksik i mie w zwizku z tym cakiem rne dowiadczenia. Jedna z nich moe w oparciu o ni zmieni cae swoje ycie, a druga uzna, e tekst ten nie zasuguje na szczegln uwag. Ksika si jednak nie zmienia to tre wyprojektowana na sowa przez czytelnika zostaa inaczej odczytana. SNY PRZEJRZYSTE W miar postpu w praktyce sny staj si coraz wyraniejsze, bardziej szczegowe i wiksza cz kadego z nich zostaje zapamitana. Dzieje si to na skutek tego, i w stan snu wprowadzilimy wiksz wiadomo. Oprcz stanu zwikszonej wiadomoci w czasie dowiadczania zwyczajnych snw istnieje bowiem drugi rodzaj snw, zwany snami przejrzystymi. Takie sny pojawiaj si, gdy umys i prana s zharmonizowane, a nicy rozwin zdolno pozostawania w stanie bezosobowym. W przeciwiestwie do snw samsarycznych, w ktrych umys nicego jest przenoszony z miejsca na miejsce przez pran karmiczn, umys nicego sny przejrzyste jest stabilny. Chocia oczywicie i tu pojawiaj si wyobraenia i rne informacje, oparte s one mniej na osobistych ladach karmicznych, a bardziej na wiedzy pochodzcej bezporednio ze wiadomoci znajdujcej si poniej poziomu konwencjonalnego ja'. Jest to analogiczne do rnicy pomidzy cik pran karmiczn przepywajc przez kana biay, ktra zwizana jest z negatywnymi uczuciami, a pran mdroci w kanale czerwonym. Obie s pranami karmicznymi energiami wczonymi w dowiadczenia dualizmu ale jedna z nich jest czystsza i mniej zwizana z niewiedz ni druga. W ten sam sposb przejrzysty sen jest czystszy i mniej wynikajcy z niewiedzy ni sen samsaryczny. W nie przejrzystym jest tak, jakby nicy co otrzyma lub odkry, a nie jak we nie samsarycznym, gdzie nicy projektuje Niewiadomy wiadomy Niewiadomy wiadomy wiadomy (poza dualnoci przedmiot-podmiot)

znaczenie snu na czyste dowiadczenie. Snw przejrzystych moe raz na jaki czas dowiadcza kady czowiek, ale dopki duchowa praktyka nie jest rozwinita i stabilna, nie zdarza si to czsto. Sny wikszoci z nas s jednak snami samsarycznymi, opartymi na codziennych uczuciach i przeyciach. Chocia czasami mog nam si przyni wite nauki, nauczyciele, praktyka, buddowie lub dakinie*, wci wielce prawdopodobne jest, i bdzie to sen samsaryczny. Jeeli zajmujemy si praktyk i mamy nauczyciela, wwczas oczywicie bdziemy o rym ni. Posiadanie takich snw jest pozytywnym sygnaem, poniewa oznacza, i naprawd angaujemy si w praktyk, ale samo zaangaowanie jest dualistyczne i dlatego naley do wiata samsary. Samsara ma lepsze i gorsze aspekty i dlatego dobrze jest w peni zaj si praktyk i studiowaniem nauk, gdy jest to cieka wiodca do wyzwolenia. Dobrze jest rwnie nie myli snw samsarycznych ze snami przejrzystymi. Jeeli popeniamy ten bd, e wierzymy, i sny samsaryczne udzielaj nam prawdziwych rad, wwczas codzienne zmiany postpowania i podanie za nakazami snw moe sta si naszym penoetatowym zajciem. Wiara, e kady sen jest przesaniem z jakiego wyszego, bardziej duchowego rda, jest dobrym sposobem na powikanie sobie ycia. Powinnimy zwrci baczn uwag na sny, zrozumie, ktre z nich s znaczce, a ktre stanowi jedynie manifestacj naszych uczu, pragnie, obaw, nadziei i marze. SNY PRZEJRZYSTEGO WIATA Istnieje jeszcze jeden rodzaj snw pojawiajcy si wtedy, kiedy czowiek posun si ju daleko na duchowej ciece sny przejrzystego wiata. Powstaj one z pierwotnej prany przepywajcej przez kana centralny. W naukach dotyczcych jogi nienia mwi si gwnie o przejrzystym wietle stanie wolnym od snu, myli i wyobrae. Istnieje rwnie stan przejrzystego wiata polegajcy na rym, i nicy pozostaje w naturze swego umysu. Nieatwo to osign, gdy zanim pojawi si sen przejrzystego wiata, praktykujcy musi bardzo stabilnie przebywa w stanie niedualnej wiadomoci. Gyalshen Misu Samleg, autor wanych komentarzy do Tantry Matki, napisa, e praktykowa niestrudzenie przez dziewi lat, zanim zacz miewa sny przejrzystego wiata. Rozwijanie zdolnoci dowiadczania snw przejrzystego wiata jest podobne do rozwijania zdolnoci do przebywania w stanie niedualnej rigpy w cigu dnia. Na pocztku rigpa i myl wydaj si czym rnym, wic w dowiadczeniu rigpy nie ma myli, a kiedy jaka myl si pojawi, rozpraszamy si ', i tracimy kontakt z rigp. Kiedy jednak rozwinie si pewna '' stabilno w przebywaniu w stanie rigpy, myl bdzie si po prostu pojawia i rozpuszcza, w aden sposb nie przysaniajc rigpy. Praktykujcy pozostanie w niedualnej wiadomoci. Sytuacja ta podobna jest do uczenia si gry na bbenku i dzwonku jednoczenie w celu wykonywania praktyk rytualnych. Na pocztku mona wykonywa tylko jedn czynno. Jeeli bowiem dzwonimy dzwonkiem, tracimy rytm gry na bbenku i odwrotnie. Jeeli jednak osigniemy pewn stabilno, bdziemy mogli uywa obu instrumentw jednoczenie. Sny przejrzystego wiata nie s tym samym, co sny przejrzyste, ktre powstajc z gbokich i stosunkowo czystych aspektw umysu i z pozytywnych ladw karmicznych, wci mieszcz si w dualizmie. Sen przejrzystego wiata, mimo tego, i pochodzi ze ladw karmicznych nagromadzonych w przeszoci, nie prowadzi do dualistycznego dowiadczenia. Praktykujcy nie staje si podmiotem obserwujcym sen przedmiot, ani te podmiotem w wiecie snu, ale pozostaje w stanie penego poczenia z niedualn rigp. Rnice pomidzy tymi trzema rodzajami snu mog wydawa si bardzo subtelne. Sen samsaryczny powstaje ze ladw karmicznych i emocji nicego, a jego tre tworz te wanie lady karmiczne i uczucia. Przejrzysty sen zawiera bardziej obiektywn wiedz pojawiajc si ze zbiorowych ladw karmicznych i osigaln dla wiadomoci wtedy, gdy nie jest ona wpltana w osobiste lady karmiczne. wiadomo nie jest wwczas zwizana ani przestrzeni, ani czasem, ani osobist histori, a nicy moe spotyka prawdziwych ludzi, otrzymywa nauki od rzeczywistych nauczycieli i znajdywa informacje, ktre bd pomocne zarwno innym, jak i jemu samemu. Snu przejrzystego wiata nie mona natomiast okreli przez jego tre. Jest snem przejrzystego wiata, poniewa nie ma tam adnego podmiotowego nicego lub ego snu, ani adnej jani znajdujcej si w dualistycznym zwizku ze snem czy jego treci. Chocia sen si pojawia, jest jedynie rodzajem aktywnoci umysu, ktra nie zakca stabilnego przebywania w przejrzystym wietle umysu praktykujcego. 2. ZASTOSOWANIE SNW Najwiksz wartoci snw jest moliwo ich wykorzystania na duchowej ciece. Najwaniejsze jest to, e sny same w sobie mog sta si duchow praktyk, mog rwnie dostarczy dowiadcze, ktre umotywuj nicego do wkroczenia na duchow ciek. Za ich pomoc mona te okreli, czy praktyka wykonywana jest prawidowo, jakie postpy robi praktykujc i na co musi zwrci baczniejsz uwag. Tak jak w historii, ktr opowiedziaem w przedmowie, czsto zdarza si, i przed udzieleniem wysokich nauk nauczyciel czeka, a ucze bdzie mia sp okrelajcy jego gotowo do ich otrzymania. Inne sny mog stanowi wskazwk, e ucze urzeczywistni ju pewn

praktyk po usyszeniu treci takiego snu nauczyciel moe stwierdzi, i nadszed czas na przekazanie uczniowi kolejnych instrukcji. W ten sam sposb, jeeli uwanie przyjrzymy si naszym wasnym snom, bdziemy mogli oceni, jaki postp osignlimy na duchowej ciece. Czasami sdzimy, i praktyka idzie nam cakiem niele, ale we nie okazuje si, e przynajmniej jaka cz nas jest wci pogrona w wielkim pomieszaniu i negatywnoci. Nie powinno nas to jednak zniechca. Bardzo dobrze, e we nie manifestuj si rne aspekty umysu i wskazuj nam, z czym musimy pracowa, aby rozwija si w praktyce. Z drugiej strony, kiedy praktyka duchowa robi si coraz mocniejsza, jej rezultaty zamanifestuj si w czasie snu, dodajc nam pewnoci, e jestemy na dobrej drodze. DOWIADCZENIE WE NIE Dowiadczenie we nie jest nieograniczone moemy robi wiele rzeczy niemoliwych do wykonania w codziennym yciu, w tym pewne praktyki uatwiajce nasz duchowy rozwj. Moemy wyleczy rany w naszej psychice, rozwiza problemy natury emocjonalnej, ktrych nie bylimy w stanie wczeniej rozwika. Moemy rwnie usun blokady hamujce swobodny obieg energii w ciele. Moemy te rozpuci zasony w naszym umyle, przenoszc dowiadczenie poza konceptualne granice i ograniczenia. Najatwiej zrealizowa te zadania po uprzednim rozwiniciu zdolnoci do pozostawania wiadomym w czasie snu. W tym miejscu wspominam o tym jedynie jako o potencjalnej moliwoci. Rozdzia o praktyce zawiera wicej szczegw na temat tego, jak pracowa ze snem, kiedy osigno si ju w stan przytomnoci w czasie snu. PRZEWODNICTWO I WSKAZWKI Wikszo Tybetaczykw zarwno mistrzw duchowych, jak i zwyczajnych ludzi traktuje sny jako potencjalne rdo najgbszej duchowej wiedzy i skarbnic wskazwek dotyczcych codziennego ycia. Sny naprowadzaj na rdo choroby, wskazuj na to, i konieczne jest wykonywanie okrelonych praktyk oczyszczajcych oraz e trzeba zwrci uwag na zwizki z okrelonymi bstwami medytacyjnymi i opiekunami. Takie wykorzystanie snw moe zosta uznane za zabobon, ale na gbokim poziomie sny rzeczywicie przedstawiaj stan nicego oraz jego zwizki z rnymi energiami. Na Wschodzie ludzie potrafi rozpoznawa te energie i identyfikuj je jako opiekunw i duchy ochronne oraz jako odzwierciedlenie stanu fizjologicznego i wewntrznego stanu duchowego nicego. Na Zachodzie, gdzie nauka o snach rozwina si duo pniej, energie te traktuje si jako oznaki rozpoczynajcej si choroby lub gboko zakorzenionych kompleksw i archetypw. Niektrzy Tybetaczycy pracuj ze snami przez cae ycie, uwaajc je za podstawow form porozumiewania si z gbszymi aspektami ich samych oraz z innymi wiatami. Moja matka bya dobrym tego przykadem. Praktykowaa nauki i bya bardzo kochajc, yczliw kobiet. Czsto, kiedy rano zbieralimy si przy stole, opowiadaa caej rodzinie swoje sny, szczeglnie kiedy byy one w jaki sposb zwizane z jej opiekunem i stranikiem Namthelem Karpo. Namthel jest opiekunem pnocnej czci Tybetu, prowincji Hor, gdzie dorastaa moja matka. Chocia jego praktyka znana bya w caym Tybecie, szczegln czci darzyli go mieszkacy wioski, z ktrej pochodzia matka, oraz ssiednich terenw Moja matka w odrnieniu od ojca wykonywaa t praktyk, a on czsto kpi z niej, kiedy opowiadaa swoje sny. Dobrze pamitam, jak kiedy opowiadaa nam sen, w ktrym Namthel przyszed do niej. Ubrany by jak zawsze w biae szaty, mia biae wosy, a jego uszy zdobiy kolczyki z muszli. Tym razem by wcieky. Wszed przez drzwi i cisn ma torb na podog. Powiedzia: Zawsze mwi ci, eby dbaa o siebie, ale ty nie robisz tego, jak naley!" Spojrza matce gboko w oczy, po czym znikn. Rankiem matka nie bya pewna znaczenia snu. Po poudniu tego samego dnia kobieta pracujca czasem w naszym domu prbowaa ukra nam pienidze. Wsuna je pod ubranie, ale kiedy przechodzia obok matki, pienidze wypady na jej oczach. Schowane byy w torbie identycznej do tej, jaka ukazaa si jej we nie. Matka podniosa j i zobaczya, e w rodku byy wszystkie rodzinne oszczdnoci, ktre omal nie zostay skradzione. Potraktowaa to wydarzenie jako manifestacj opiekuczej aktywnoci swojego stranika i wierzya, e to Namthel sprawi, e torba upada na ziemi. Namthel pojawia si w snach mojej matki przez cae jej ycie, zawsze w tej samej formie. Chocia wiadomoci, ktre przekazywa, rniy si, zawsze sny te pomagay jej w jaki sposb, ochraniay i prowadziy na ciece .Do dziesitego roku ycia przebywaem w szkole chrzecijaskiej, z ktrej zabrali mnie rodzice, abym mg wstpi do klasztoru Meri. Gen Sengtuk, jeden z mnichw yjcych w rym klasztorze, od czasu do czasu opowiada mi swoje sny. Niektre z nich zapamitaem cakiem dobrze, poniewa podobne byy do snw mojej matki. Mnich ten czsto ni o Sipie Dzialmo, jednej z najwaniejszych i najstarszych owieconych straniczek tradycji Bon. Praktyk Sipa Dzialmo wykonuje si rwnie w innych szkoach buddyzmu tybetaskiego w Paacu Potala w Tybecie jest na przykad pokj, w ktrym mieci si jej witynia. Sny Gen Sengtuka o Sipie Dzialmo prowadziy go w yciu i w praktyce duchowej. Sipa Dzialmo nie pojawiaa si w jego snach w przeraajcej formie, w jakiej przedstawia si j na obrazach w wityniach i pomieszczeniach medytacyjnych. Zamiast tego widzia bardzo star, zgarbion, siwowos, poruszajc si o lasce kobiet. Gen Sengtuk zawsze spotyka j na rozlegej pustyni, na ktrej sta jej namiot. Nikt inny tam

nie mieszka. Mnich odczytywa wyraz jej twarzy, wiedzia, czy bya szczliwa czy smutna, patrzc na jej sposb poruszania si umia take stwierdzi, czy si gniewa. Dziki temu w jaki sposb wiedzia, co zrobi, by usun przeszkody w praktyce albo dokona pewnych pozytywnych zmian w yciu. Tak Sipa Dzialmo prowadzia go cae ycie poprzez sny, a mnich ten utrzymywa z ni bliski zwizek. Jego dowiadczenia ze straniczk s dobrym przykadem przejrzystych snw. Byem wtedy maym chopcem i dobrze pamitam, kiedy pewnego dnia suchaem, jak mnich opowiada jeden ze swoich snw, i nagle uderzyo mnie, e to tak, jakby mia on przyjaciela gdzie daleko. Pomylaem, e cakiem fajnie byoby mie przyjaci, z ktrymi mgbym si bawi podczas snu, poniewa w cigu dnia nie miaem na zabaw duo czasu, gdy nauka bya bardzo intensywna, a nauczyciele surowi. Tak wanie sobie wtedy pomylaem. Wida wic, e kiedy dorastamy, zrozumienie snu i praktyki jogi nienia oraz motywacja do wykonywania praktyki moe znacznie si pogbi i dojrze. WRENIE Wielu mistrzw medytacji, ktrzy rozwinli ju pewn stabilno praktyki medytacyjnej, potrafi wykorzystywa przejrzyste sny do wrenia. Aby mc to uczyni, nicy musi by w stanie uwolni si od wikszoci osobistych ladw karmicznych, ktre normalnie ksztatuj sen. W przeciwnym razie informacje nie s uzyskiwane ze snu, lecz na niego projektowane, tak jak ma to miejsce w snach samsarycznych. Szamani tradycji Bon wykorzystuj sny jako jedn z metod wrenia, takie zastosowanie snw jest rwnie cakiem powszechne wrd Tybetaczykw Nierzadko zdarza si, i ucze prosi nauczyciela o rad lub o wskazwk dotyczc pokonania jakiej przeszkody na duchowej ciece, a nauczyciel ucieka si do snw, aby uzyska waciw odpowied. Kiedy podczas pobytu w Tybecie spotkaem urzeczywistnion Tybetank o imieniu Khaczod angmo. Bya ona pen mocy odkrywczyni skarbw" (tertonem), ktra na nowo odnalaza wiele ukrytych nauk. Poprosiem j o przepowiedzenie mi przyszoci, o bardzo oglne informacje na temat przeszkd, jakie napotkam, i tak dalej. Poprosiem j, aby wynia dla mnie przejrzysty sen, za pomoc ktrego mogaby mi wywry przyszo. Jak zwykle w takiej sytuacji osoba, ktrej ma przyni si sen, prosi o jak rzecz nalec do tego, kto o sen prosi. Daem wic Khaczod angmo swj podkoszulek. Rzecz ta reprezentowaa mnie energetycznie i poprzez koncentrowanie si na niej, Khaczod angmo bya w stanie wej ze mn w kontakt. Tamtej nocy pooya mj podkoszulek pod poduszk, zasna i miaa przejrzysty sen. Rano dugo wyjaniaa mi, co mnie czeka w yciu, czego powinienem unika i co powinienem robi. Byy to bardzo jasne i pomocne rady. Czasami uczniowie pytaj, czy sen, ktry mwi co o przyszoci, dowodzi, i nie da si jej zmieni. Wedug tradycji tybetaskiej przyszo nie jest niezmienna. Poniewa w przeszoci zasialimy nasiona przyszych sytuacji, przyczyny wszystkiego, co moe si wydarzy s obecne ju teraz. Podstawowe warunki kadej sytuacji, ktra wydarzy si w przyszoci, mona znale w tym, co si ju zdarzyo, jednak drugorzdne przyczyny konieczne do zamanifestowania si ziaren karmicznych mona zmieni, zale one bowiem od pojawiajcych si okolicznoci. Dlatego wanie praktyka jest skuteczna, a choroba moe zosta wyleczona. Jeeli byoby inaczej, adna prba zmiany nie miaaby sensu, gdy nic nie mona by zmieni. Jeeli dzisiaj bdziemy mie sen o dniu jutrzejszym, a jutro wszystko wydarzy si dokadnie tak, jak we nie, nie oznacza to, e przyszoci nie mona zmieni, ale e nie zrobilimy nic, aby bya inna. Wyobra sobie potny lad karmiczny, odcinity przez siln emocj, ktry jest podstawow przyczyn okrelonej sytuacji i ma zaowocowa. To znaczy, nasze ycie by moe dostarczy drugorzdnych przyczyn niezbdnych do zamanifestowania si owej podstawowej przyczyny sen o przyszoci ukazuje t przyczyn, a lad karmiczny, ktry dojrzewa i ma si zamanifestowa, warunkuje sen, na skutek czego za pomoc snu moemy wyobrazi sobie rezultaty zamanifestowania si owego ladu. To tak, jakbymy weszli do kuchni, w ktrej krzta si doskonay woski kucharz, unosi si zapach przypraw i jedzenia, a skadniki potrawy le na stole moemy niemal wyobrazi sobie wanie przygotowywany obiad, prawie widzimy rezultat tej sytuacji. To wanie tak, jak w naszym nie by moe nie bdziemy w stanie okreli precyzyjnie przyszoci, ale prawdopodobnie bez trudu przepowiemy wiksz jej cz. Nastpnie, kiedy kucharz poda nam przykadowy obiad, poczy si on z naszymi oczekiwaniami, rnica pomidzy oczekiwaniami a rzeczywistoci zostanie zatarta i zjemy dokadnie taki obiad, jakiego oczekiwalimy, nawet jeli de facto nie bdzie on taki sam. Jako przykad mog przywoa pewne wydarzenie z mojego dziecistwa. Byo to w dniu zwanym w Indiach Diwali, ktry tradycyjnie wituje si wybuchami petard. Moi koledzy i ja nie mielimy pienidzy na ich kupno, wic szukalimy tych, ktre zostay zapalone, ale nie wybuchy. Gromadzilimy je w jednym miejscu i prbowalimy jeszcze raz podpali. Byem wtedy bardzo may, miaem cztery czy pi lat. Jedna z petard bya wilgotna, wic pooyem j na palcym si wglu. Zamknem oczy, dmuchnem na ni i usyszaem wybuch. Przez chwil nie widziaem nic tylko gwiazdy i wwczas przypomniaem sobie swj sen z ubiegej nocy. Cae to dowiadczenie byo dokadnie takie jak we nie. Oczywicie

sen przynisby zdecydowanie wiksz korzy, gdybym przypomnia sobie go przed, a nie po szkodzie! Istnieje wiele takich przypadkw, kiedy przyczyny przyszych sytuacji wplataj si w sen o przyszoci, ktra prawdopodobnie, ale niekoniecznie wydarzy si naprawd. Niekiedy w czasie snu mona pozna karm innych ludzi. Kiedy mieszkaem w Tybecie, mj nauczyciel Lopon Tenzin Namdak mia pewnej nory sen zwizany ze mn. Rano powiedzia mi, e powinienem wykonywa praktyk jednego ze stranikw Wyruszaem wanie w dalek podr i robiem t praktyk przez wiele godzin kadego dnia, prbujc wpyn na to, co on zobaczy w swoim nie. Kilka dni pniej jechaem ciarwk po wskiej drodze, wysoko w grach. Kierowcami w tej czci Tybetu s dzicy nomadowie, praktycznie nie odczuwajcy strachu przed mierci. Trzydziecioro pasaerw wypeniao po brzegi duy samochd, a midzy nami leao mnstwo cikiego bagau. W pewnym momencie przedziurawia si jedna z opon i samochd przewrci si. Wydostaem si jako z przyczepy i spojrzaem w d. Nie odczuwaem strachu. Potem jednak zobaczyem, e ciarwk przytrzymywa jeden may kamie i to dziki niemu nie zelizna si ona w d. Przepa pod nami bya tak gboka, e kamie zrzucony z krawdzi drogi spada bardzo dugo, zanim osign dno. Moje serce zaczo bi szybciej. Wtedy dopiero zaczem si ba na sam myl o tym, e jeden may kamie sta midzy nami a mierci i to dziki niemu nie zakoczyem ycia w tak modym wieku. Kiedy zobaczyem, jak wyglda sytuacja, pomylaem: To o to chodzio. To dlatego musiaem wykonywa praktyk stranika. To wanie zobaczy we nie mj nauczyciel i dlatego powiedzia mi, ebym robi te praktyki. Proroczy sen nie musi by bardzo szczegowy, ale i tak poprzez uczucia i wyobraenia wskazuje na to, e zblia si co, czemu trzeba zaradzi. Takie przewidywanie przyszoci to jedna z korzyci, ktre pyn z pracy ze snami. NAUKI WE NIE Tradycja tybetaska opisuje wiele historii o praktykujcych, ktrzy otrzymywali nauki w czasie snu. Czsto sny takie tworzyy pewien cig, gdzie kady kolejny sen by dalsz czci poprzedniego. W ten sposb przekazywane byy cae szczegowe nauki od pocztku a do cile okrelonego momentu zakoczenia przekazu, na ktrym to etapie sen si koczy. W ten sposb odkryte" zostay cae tomy nauk, w tym wiele praktyk, ktre Tybetaczycy wykonuj od wiekw Nauki przekazane we nie nazywamy skarbem umysu" (gong-tery`). Wyobracie sobie, e wchodzicie do jaskini i znajdujecie tam ksig z naukami odkrywacie nauki w przestrzeni fizycznej. Skarby umysu znajdowane s natomiast w wiadomoci, a nie w wiecie materialnym. Niektrzy mistrzowie znajduj owe skarby zarwno w przejrzystych snach, jak i po obudzeniu. Aby otrzyma nauki we nie, praktykujcy musi rozwin okrelone zdolnoci, takie jak na przykad umiejtno bycia stale wiadomym, bez identyfikowania si z konwencjonalnym ja". Praktykujcy, ktrego przejrzystoci umysu nie przysaniaj lady karmiczne i sny samsaryczne, ma dostp do mdroci bdcej pierwotn waciwoci samej wiadomoci. Autentyczne nauki odkrywane we nie nie pochodz z intelektu. To nie tak, jak w sytuacji, kiedy idziemy do biblioteki, badamy teksty rdowe, a nastpnie piszemy ksik, wykorzystujc intelekt do zgromadzenia informacji i dokonania syntezy, jak robi to naukowcy. Chocia z poczenia wiedzy i zdolnoci umysowych czowieka powstao wiele dobrych nauk, nie uwaa si ich za skarby umysu. Mdro buddw jest samopowstaa, kompletna sama w sobie, powstajca z gbi wiadomoci. Nie oznacza to jednak, e nauki -skarby umysu nie bd podobne do nauk ju istniejcych. Co wicej, mona je znale w dorobku rnych kultur i w rnych okresach historycznych. Czasem mog by do siebie bardzo podobne, chocia w aden sposb nie mogy na siebie wpyn. Historycy badajcy zalenoci pomidzy owymi naukami czsto znajduj czce je ogniwa. Zasadnicz prawd jest jednak to, e pojawiaj si one w sposb spontaniczny w umysach ludzi, ktrzy osignli pewien poziom rozwoju duchowego. Pochodz z podstawowej mdroci, do ktrej dostp ma w gruncie rzeczy kada kultura. Nie s to nauki przynalene jedynie do buddyzmu czy tradycji Bon, lecz dostpne s dla wszystkich ludzi. Jeeli mamy karm, aby pomaga innym istotom, wwczas nauki z naszego snu mog przynie poytek innym. Moe si jednak rwnie zdarzy, e mamy zwizek karmiczny z okrelon lini przekazu. Wtedy nauki odkryte w czasie snu dotyczy bd naszej wasnej praktyki, by moe bdc konkretn wskazwk umoliwiajc pokonanie przeszkody na ciece. 3. ODKRYCIE PRAKTYKI CZOD Wielu mistrzw medytacji traktowao sen jako niezwykle wane wrota mdroci, przez ktre odkrywali nauki, wchodzili w zwizki z oddalonymi w czasie i przestrzeni nauczycielami, i rozwijali zdolno do pomagania innym. Wszystkie te sposoby wykorzystania snu zilustrowane s w historii ycia Tongjunga Thuczena, wielkiego mistrza bon, ktry y prawdopodobnie w smym wieku. W cyklu snw odkry on czod*, wizjonersk praktyk rozwijania szczodroci i uwalniania si od przywizania, nalec do tradycji Bon. Kiedy Tongjung Thuczen mia sze lat, dobrze ju zna nauki. W wieku lat

dwunastu robi dugie odosobnienia, mia rwnie niezwyke dowiadczenia ze snami, w ktrych odkrywa rozmaite nauki i spotyka si z innymi mistrzami. Pewnego dnia, kiedy przebywa na odosobnieniu, gdzie bardzo intensywnie wykonywa praktyk Walsai, jednego z najwaniejszych tantrycznych bstw medytacyjnych tradycji Bon, zosta wezwany przez swego mistrza. Wyszed z odosobnienia i pojecha do domu jednego z mecenasw mistrza, a w nory przyni mu si niesamowity sen. W tym nie pikna kobieta poprowadzia go przez nieznan krain do duego cmentarza. Na ziemi leao wiele zwok, a porodku sta wielki biay namiot, pokryty rozmaitymi ozdobami i otoczony piknymi kwiatami. W rodku namiotu, na duym tronie, siedziaa kobieta o ciemnej skrze. Ubrana bya w bia sukni, a jej wosy ozdabiay turkusy i zoto. Wok niej zgromadzio si wiele piknych daki, mwiy one jzykami wielu rnych krajw; Tongjung Thuczen stwierdzi, i musiay one przyby z odlegych krain. Schodzc z tronu, brzowa dakini przyniosa Tongjung Thuczenowi czaszk wypenion krwi i misem i nakarmia go z niej. Powiedziaa, aby przyj ofiary jako czyste, i e ona i inne dakinie dadz mu wan inicjacj. Potem rzeka: Oby osign owiecenie w przestrzeni Wielkiej Matki! Jestem Sipa Dzialmo, dzierawczyni tradycji bon, Brzowa Krlowa Egzystencji. Ta inicjacja i nauka s kwintesencj Tantry Matki. Dam ci je, aby mg przekaza je innym". TongjungThuczen zosta poprowadzony do wysokiego tronu. Sipa Dzialmo daa mu obrzdowy kapelusz, szaty inicjacyjne i przyrzdy rytualne. Potem bardzo zdziwia go, proszc, by da inicjacj zgromadzonym dakiniom. Tongjung Thuczen odpar: O nie, nie mog da inicjacji, poniewa nie wiem, jak si j robi" i poczu si bardzo skrpowany. Sipa Dzialmo dodaa mu otuchy, mwic: Nie martw si, jeste wielkim mistrzem. Posiadasz wszystkie inicjacje od trzydziestu mistrzw Tybetu i krainy Siang Siung. Moesz da nam inicjacj". Nie wiem, jak odpiewa modlitwy!" sprzeciwi si Tongjung Thuczen. Sipa Dzialmo powiedziaa: Pomog ci, a wszyscy stranicy dadz ci sw moc. Nie ma si czego ba. Prosz, zrb to". W tym momencie cae miso i krew w namiocie prze ksztacio si w maso, cukier i rozmaite artykuy ywnociowe oraz w lekarstwa i kwiaty. Dakinie sypay na niego kwiaty. Nagle Tongjung Thuczen uwiadomi sobie, e naprawd wiedzia, jak dawa inicjacj Tantry Matki i zrobi to. Potem wszystkie dakinie podzikoway mu. Sipa Dzialmo powiedziaa: Za pi lat dakinie z omiu gwnych cmentarzy spotkaj si z wieloma mistrzami. Jeeli przyjdziesz, damy ci wicej nauk z Tantry Matki". Nastpnie dakinie poegnay si z nim, a on z nimi, a Sipa Dzialmo powiedziaa mu, e ju czas, aby odszed. Czerwona dakini napisaa na chucie sylab JAM, ktra reprezentuje ywio wiatru i zamachaa ni w powietrzu, a potem poprosia go, aby dotkn chusty praw stop. Kiedy to uczyni, poczu z powrotem swoje ciao i uwiadomi sobie, e spa. Tongjung Thuczen spa tak dugo, e ludzie myleli, i umar. Kiedy wreszcie si obudzi, mistrz zapyta go, dlaczego tak dugo spa. Tongjung opowiedzia mu swj sen. Nauczyciel odrzek, e sen jest wspaniay i ostrzeg, aby utrzymywa go w tajemnicy, bo w przeciwnym razie stanie si on przeszkod na ciece. Doda, i pewnego dnia Tongjung Thuczen zostanie nauczycielem, a potem da mu bogosawiestwo na udzielanie nauk w przyszoci. Rok pniej, kiedy Tongjung Thuczen by na odosobnieniu, pewnego wieczora odwiedziy go trzy dakinie. Miay na sobie zielone chusty, ktrymi dotkny jego stp. Wtedy Tongjung w jednej chwili straci wiadomo, aby odzyska j we nie. Zobaczy trzy jaskinie wychodzce na wschd. Przed nimi rozpocierao si pikne jezioro. Tongjung wszed do rodkowej jaskini, ktrej wntrze byo cudownie ozdobione kwiatami. Spotka tam trzech mistrzw, z ktrych kady mia na sobie inne szaty do udzielania ezoterycznych inicjacji. Otaczay ich pikne dakinie grajce na instrumentach, taczce, skadajce ofiary, modlce si i wykonujce rne rytuay. Trzej mistrzowie dali mu inicjacje, aby przebudzi si do naturalnego stanu umysu, aby pamita swoje poprzednie wcielenia oraz aby umoliwi mu skuteczne nauczanie praktyki czod. Mistrz, ktry siedzia porodku, wsta i powiedzia: Posiadasz wszystkie wite nauki. Otrzymae inicjacje, a my pobogosawilimy ci, aby wzmocni tw moc nauczania". Wtedy nauczyciel siedzcy po prawej wsta i przemwi: Dajemy ci inicjacje wszystkich nauk oglnych, logicznych nauk filozoficznych stosowanych do odcinania ego, wykorzystania konceptualnego umysu w celu wyzwolenia si z iluzji oraz praktyk czod. Bogosawimy ci, aby mg naucza tych praktyk i zapewni im cigo". Potem mistrz siedzcy po lewej wsta i rzek: Dam ci wit nauk tantryczn, nauk serca wszystkich mistrzw Tybetu i krainy Siang Siung. Przez te nauki przekazujemy ci inicjacj i bogosawiestwo, aby mg pomaga innym". Wszyscy trzej mistrzowie byli bardzo wanymi nauczycielami bon, yli w kocu sidmego stulecia, ponad piset lat przed narodzinami Tongjunga Thuczena. Jaki czas pniej, po mierci swojego mistrza, Tongjung Thuczen powrci do wioski, z ktrej pochodzi jego mistrz, aby odprawi rytuay i praktyki dla jej mieszkacw Wiele razy, zarwno podczas krtkich medytacji, jak i dugich odosobnie, odwiedzali go w wizjach rni mistrzowie. Dowiadcza moliwoci spojrzenia do wntrza swego ciaa, a wszystkie kanay i energie widzia

wyranie jak kryszta. Wiele razy, kiedy szed, jego stopy nie dotykay ziemi mg porusza si bardzo, bardzo szybko, wykorzystujc moc wasnej prany. Miny kolejne cztery lata. Brzowa dakini, ktr spotka we nie, manifestacja Sipy Dzialmo, powiedziaa mu wtedy, e spotkaj si ponownie po piciu latach, a kiedy czas ten nadszed, Tongjung zdrzemn si w jaskini i we nie pomodli si do wszystkich mistrzw medytacji. Kiedy si obudzi, spojrza na niezwykle czyste niebo. Powia lekki wietrzyk, na ktrym przyleciay dwie dakinie i powiedziay mu, eby im towarzyszy. Uda si wraz z nimi na zgromadzenie daki, tych samych daki z wielu krain, ktre spotka we nie przed piciu laty. Otrzyma przekazy i wyjanienia dotyczce praktyk czod i Tantry Matki. Dakinie powiedziay, i nadejdzie czas, kiedy bodhisattwowie [istoty pracujce dla dobra innych przyp. tum.] i dwunastu bogosawionych mistrzw pojawi si na ziemi, i e w tym czasie bdzie naucza Tongj ung Thuczen. Kada z daki obiecaa mu w tym pomc jedna powiedziaa, i bdzie opiekunk nauk, inna, e je pobogosawi, jeszcze inna, e ochroni je przed wypaczeniami i bdnymi interpretacjami. Sipa Dzialmo rwnie zobowizaa si chroni nauki. Potem kada ze zgromadzonych daki powiedziaa mu, jakie obowizki przyjmie na siebie, aby dopomc w rozprzestrzenianiu si nauk. Dakinie przepowiedziay, e rozprzestrzeni si one w dziesiciu kierunkach jak promienie soca, do wszystkich krain wiata. Owa przepowiednia jest bardzo wana, stanowi bowiem zacht dla tych, ktrzy dzisiaj ucz si owych praktyk dobrze jest wiedzie, i rozprzestrzeni si one na ca ziemi. Sny Tongjung Thuczena s znakomitym przykadem snw przejrzystych. W jednym nie otrzyma on dokadne informacje dotyczce innego niezwykego snu majcego si przyni w przyszoci. Otrzymywa nauki i inicjacje, a pomagay mu w tym dakinie i inni mistrzowie medytacji. We wczesnym okresie ycia, chocia by ju urzeczywistniony, nie zna swego penego potencjau jako nauczyciela, dopki nie odkryto go przed nim we nie. Poprzez bogosawiestwa, jakie otrzymywa podczas snu, obudzi w sobie rne wymiary wiadomoci i zosta ponownie poczony z t czci samego siebie, ktra pobieraa nauki i rozwijaa je w poprzednich ywotach. Przez cae swoje ycie Tongjung Thuczen rozwija si poprzez sny, otrzymujc w nich nauki i spotykajc si z nauczycielami i dakiniami. To samo moe spotka nas jako praktykujcych. Moemy odkry, i w tej czci naszego ycia, jak przeznaczamy na sen, rozwija si pewna cigo. Sen staje si czci procesu, ktry ponownie poczy nas z gbokimi wymiarami naszej wiadomoci i przyspieszy nasz duchowy rozwj. 4. DWA POZIOMY PRAKTYKI Pewnej nory kilka lat temu niem, e w ustach mam wa. Wycignem go i zobaczyem, e by nieywy. Byo to bardzo nieprzyjemne dowiadczenie. Do mojego domu przyjechaa karetka i lekarz powiedzia, e w by jadowity i e umieram. Odpowiedziaem: W porzdku" i zabrali mnie do szpitala. Baem si i owiadczyem, e przed mierci musz zobaczy posek Tapihritsa, mistrza dzogczen. Lekarze nie wiedzieli, kim on jest, ale zgodzili si pokaza mi go i powiedzieli, e minie jeszcze troch czasu, zanim umr, co mnie bardzo uspokoio. Po chwili zaskoczyli mnie, przynoszc posg. Wymwka, ktra miaa opni mier, nie przydaa si wic na wiele. Potem oznajmiem im, e tak naprawd nie ma mierci to byo od teraz moj podpor. W momencie, w ktrym to powiedziaem, obudziem si z przyspieszonym biciem serca. By to sylwester, a nastpnego dnia miaem lecie z Houston do Rzymu. Po tym nie czuem si bardzo nieswojo i pomylaem, e moe powinienem potraktowa go powanie i odwoa lot. Potrzebowaem rady mojego nauczyciela, wic pooyem si z powrotem spa i we nie wiadomie pojechaem do Lopona do Nepalu i opowiedziaem mu o zakcajcym mj spokj nie. W owym czasie Houston miao wiele problemw z powodziami. Mj nauczyciel zinterpretowa sen w ten sposb, e ja reprezentowaem w nim Garud, mistycznego ptaka majcego wadz nad Nagami, duchami wodnymi podobnymi do ww. Logon powiedzia, e sen oznacza, i Garuda pokona wodne duchy wywoujce powodzie. Taka interpretacja sprawia, e poczuem si znacznie lepiej i nastpnego dnia poleciaem do Rzymu, jak byo w planie. Jest to przykad wykorzystania przejrzystych snw do celw praktycznych, do podejmowania decyzji. Moe to wszystko brzmie dziwnie i niewiarygodnie, ale w rzeczywistoci chodzi tu o rozwinicie pewnej elastycznoci umysu i o przebicie si przez umysowe ograniczenia. Kiedy umys jest elastyczny, moemy atwiej zaakceptowa wszystko, co si pojawia i nie wpywaj na nas nasze oczekiwania i pragnienia. Nawet kiedy wci ogranicza nas przyciganie i niech, taki rodzaj praktyki duchowej na pewno przyniesie nam poytek w codziennym yciu. Jeeli naprawd urzeczywistnimy to, e mier nie istnieje, i e nie ma nikogo, kto mgby umrze, nie bdziemy szuka interpretacji snu, tak jak ja to zrobiem, kiedy sen wywoa u mnie pewne obawy. Nasze pragnienie interpretowania snw oparte jest bowiem na nadziei i strachu chcemy wiedzie, czego unika i czemu sprzyja, pragniemy zrozumie sens snu, aby co zmieni. Jeeli urzeczywistnicie swoj prawdziw natur, nie bdziecie szuka znaczenia, poniewa nie bdzie ju tego, kto mgby to robi. Wwczas, poniewa znajdziecie si poza nadziej i strachem,

znaczenie snu stanie si niewane, bdziecie po prostu w peni dowiadcza tego, co manifestuje si w obecnej chwili. aden sen nie bdzie mg zakci waszego spokoju. Fakt, i joga snu obejmuje cao naszego ycia i ma zastosowanie we wszystkich wymiarach dowiadczenia, moe prowadzi do pewnego rodzaju sprzecznoci pomidzy najwyszym pogldem filozoficznym, a niektrymi konkretnymi wskazwkami do praktyki. Z jednej strony najwyszy pogld jest nieograniczony nauki mwi o niedualnoci, o rzeczywistoci, ktra rni si od tej dowiadczanej na co dzie, o rym, e nie ma nic, co mona by osign, e kade poszukiwanie jest z gry skazane na porak, e kady podejmowany wysiek oddala czowieka od jego prawdziwej natury. Istniej jednak rwnie praktyki i nauki majce sens jedynie wtedy, kiedy oprze si je na dualnoci, na nadziei i strachu. Istniej wskazwki na temat interpretowania snw, uspokajania miejscowych stranikw, praktyki dugiego ycia, a uczniom zaleca si, aby pilnie praktykowali i przygldali si temu, na czym skupiony jest umys. Wyglda zatem na to, e z jednej strony mwi si nam, e nie istnieje nic, co mona by osign, a z drugiej, e musimy pracowa bardzo ciko, aby to urzeczywistni. Czasami nieumiejtno pogodzenia obu tych prawd prowadzi praktykujcego do wtpliwoci co do sensu praktyki. Pojawia si bowiem pytanie: Jeeli ostateczna rzeczywisto pozbawiona jest rnic i jeeli wyzwolenie jest urzeczywistnieniem owej pustej natury, to dlaczego mam wykonywa praktyki majce na celu osignicie relatywnych rezultatw?" Odpowied jest prosta. Poniewa yjemy w dualistycznym, relatywnym wiecie, robimy praktyki, ktre s skuteczne w tej wanie rzeczywistoci. W samsarze dwudzielno i biegunowo ma pewne znaczenie istnieje lepszy i gorszy sposb dziaania i mylenia, oparty na wartociach zaczerpnitych z rnych religii, szk rozwoju duchowego, systemw filozoficznych, nauki i kultury. Uszanuj tak sytuacj, z jak jeste zwizany. W samsarze praktyki pracujce z poziomem relatywnym znajduj zastosowanie, a interpretowanie snw moe okaza si bardzo pomocne. W t noc przed wylotem do Rzymu odczuwaem siln potrzeb zinterpretowania swojego snu, poniewa baem si mierci. Bardzo wana jest jednak dla mnie wiadomo, e owa potrzeba oparta bya na strachu, na dualizmie, i e kiedy bd mg pozosta w stanie niedualnej wiadomoci, strach i potrzeba interpretacji snw znikn. Zawsze stosujemy bowiem to, co jest pomocne w konkretnej sytuacji, w jakiej si znajdujemy. Jeeli przebywamy cay czas w naturze wasnego umysu, w stanie, w ktrym rzeczywisto naprawd pozbawiona jest jakichkolwiek rnic, wwczas nie musimy wykorzystywa praktyk pracujcych z poziomem relatywnym. Wtedy nie istnieje potrzeba interpretowania snw, gdy nie ma potrzeby zmienia naszego kierunku, nie istnieje adna ja, adne ego, ktre mona by przestawi. Nie musimy radzi si snu o przyszo, gdy nie ma nadziei ani strachu. Przebywamy w peni w tym, co si w danej chwili wydarza, bez niechci i przycigania. Nie musimy we nie szuka sensu, gdy yjemy prawd. Jednak przed osigniciem tego poziomu, w normalnym yciu, dokonujemy okrelonych wyborw: moemy zmienia pewne rzeczy i dlatego studiujemy nauki, dlatego praktykujemy. W miar jak rozumiemy coraz wicej, stajemy si coraz bardziej elastyczni. Zaczynamy naprawd rozumie, o czym mwi nauki: co to jest przytomno umysu, na czym polega iluzoryczno dowiadczenia, jak powstaje cierpienie i jaka jest nasza prawdziwa natura. Kiedy zaczynamy dostrzega, w jaki sposb nasze dziaanie staje si przyczyn wikszego cierpienia, moemy wybra inny sposb postpowania. Zaczynaj nas mczy ograniczajce tosamoci i pielgnowane nawyki prowadzce do ogromnej iloci niepotrzebnego cierpienia. Pozbywamy si negatywnych stanw emocjonalnych, uczymy si pokonywa rozproszenie i pozostawa w czystej przytomnoci umysu. To samo odnosi si take do snw, tu rwnie wida postp w praktyce. Odkrywamy bowiem, e mona ni w inny sposb. Przechodzimy wwczas do niezwyczajnych praktyk jogi nienia, gdzie tre snw i jej interpretacja nie maj znaczenia. Bardziej skupiamy si na przyczynach snw, ni na samych snach. Nie ma powodu, aby nie korzysta z praktyki jogi nienia w celu osignicia wiatowych celw Niektre z praktyk dotycz rzeczy zwizanych z relatywn rzeczywistoci i prowadz do zastosowania snw w celach takich jak zachowanie zdrowia, wrenie, poradnictwo, oczyszczanie niezdrowych tendencji karmicznych i psychicznych, uzdrawianie. Ta cieka duchowa jest niezwykle praktyczna i dobra dla wszystkich. Ale chocia wykorzystanie jogi snu dla przyniesienia poytku na poziomie relatywnym jest dobre, jest to jedynie cel tymczasowy. Ostatecznie pragniemy bowiem za pomoc snu wyzwoli si ze wszystkich relatywnych uwarunkowa, a nie tylko je polepszy.

CZ TRZECIA: PRAKTYKA JOGI NIENIA 1. POSTRZEGANIE, DZIAANIE, SEN, MIER Tantra Matki mwi, e jeeli czowiek nie jest wiadomy w postrzeganiu zjawisk, mao prawdopodobne jest, e bdzie wiadomy w swoim postpowaniu. Jeeli za nie postpuje wiadomie, to nie bdzie przytomny w czasie snu. A jeeli nie jest wiadomy we nie, to raczej nie bdzie wiadomy, przebywajc w bardo po mierci. Co to oznacza? Postrzeganie" nie znaczy w tym kontekcie samego widzenia rzeczy, lecz obejmuje cao dowiadczenia: percepcj, czucie, dowiadczanie umysowe i emocjonalne oraz wszystko, co wydaje si nam zewntrzne. Postrzeganie to to, co postrzegamy" jako dowiadczenie, to jest nasze dowiadczenie. Bycie niewiadomym w swoim postrzeganiu oznacza niemono zobaczenia prawdziwej natury wszystkiego, co pojawia si w dowiadczeniu. Jest to stan pogrenia w niewiedzy na skutek iluzji dualistycznego umysu, mylenia projekcji i fantazji umysu z rzeczywistoci. Jeeli nie jestemy wiadomi istoty sytuacji, w jakiej si znajdujemy, trudno jest zrcznie reagowa na to, co napotykamy zarwno na zewntrz, jak i wewntrz nas. Zamiast tego dziaamy zgodnie z karmicznymi nawykami przycigania i niechci, miotani zgryzot i zudnymi nadziejami. Podejmowanie dziaania w oparciu o to pomieszanie nazywane jest wanie brakiem wiadomoci w postpowaniu. Rezultatem takiego dziaania jest wzmacnianie przywizania, nienawici i ignorancji oraz tworzenie dalszych negatywnych ladw karmicznych. Sny powstaj z tych samych ladw karmicznych, ktre rzdz naszymi dowiadczeniami w cigu dnia. Jeeli jestemy zbyt rozproszeni, aby w cigu dnia przenikn fantazje i zudzenia bezustannie poruszajcego si umysu, bardzo prawdopodobne jest, e rwnie w czasie snu bdziemy zwizani tymi samymi ograniczeniami. To wanie jest brak wiadomoci we nie". Dowiadczenia w czasie snu wywoaj w nas te same emocje i dualistyczne reakcje, jakie zniewalaj nas w cigu dnia, trudno te jest rozwin stan przytomnoci umysu albo zaangaowa si w dalsze praktyki. Do bardo stanu przejciowego po mierci wstpujemy tak samo, jak do snu po zaniciu. Jeeli nasze dowiadczenie snu pozbawione jest przejrzystoci i jest powodowane stanami emocjonalnymi i nawykowymi reakcjami wynikajcymi z niewiedzy, wwczas bezustannie wiczymy podobne dowiadczanie procesu umierania. Kiedy znajdziemy si w bardo, zostaniemy zatem wcignici w dalsz karmiczn niewol, reagujc w sposb dualistyczny na wizje, jakich bdziemy wwczas przeywa. Nasze przysze odrodzenie bdzie za okrelone przez karmiczne tendencje, jakie rozwinlimy w tym yciu. To wanie jest brak wiadomoci w bardo". Z drugiej strony, kiedy nieprzerwanie rozwijamy przytomno umysu w kadej chwili dowiadczania, zdolno ta rwnie uwidoczni si po pewnym czasie w snach. Kiedy za rozwiniemy j we nie, przygotujemy si w ten sposb do przeycia mierci. Praktyka jogi nienia jest z tym procesem nierozerwalnie zwizana. Aby si rozwija, musimy wypracowa w umyle pewn stabilno tak, abymy mogli zachowa wiksz przytomno umysu w momencie dowiadczania -w postrzeganiu" oraz rozwin zdolno zrcznego reagowania. Dlatego te pierwsz praktyk jest praktyka uspokajania umysu (szine) wiczca umys, aby by spokojny, skoncentrowany i uwany. Kiedy dowiadczamy rzeczy bardziej wiadomie, moemy pokona nawyki reagowania wynikajce z zaciemnie zwyczajnego (nieowieconego przyp. tum.] umysu. Cztery praktyki podstawowe wspieraj ow elastyczno umysu, wiczc go w wykorzystywaniu kadego obiektu do rozwinicia przytomnego przebywania umysu w tu i teraz". Kiedy rozluniamy uchwyt karmicznych nawykw reagowania, moemy wybra pozytywne dziaanie. Jest to wprowadzanie wiadomoci do postpowania. wiadomo, jak ustabilizowalimy w codziennym yciu i jaka przejawia si w naszych zachowaniach, w naturalny sposb pojawia si rwnie we nie. Praktyki podstawowe wykorzystuj zrozumienie prany, czakr i umysu, aby wesprze wzmacnianie wiadomoci umysu w czasie snu. Praktyki te wykonuje si przed zaniciem oraz trzy razy w cigu nocy. Kiedy rozwiniemy ju pewn przytomno umysu, bdziemy mogli przej do dalszych praktyk, ktre wykonuje si w czasie samego snu. Za ich pomoc rozwiniemy elastyczno umysu i przeamiemy ograniczenia i niezrozumienie wice nas z samsar. Tak samo jak przytomne przebywanie umysu w tu i teraz" rozwinite w codziennym yciu wpywa na sen, rozwinicie go we nie przeniesie si na moment mierci. Kto, kto w peni urzeczywistni jog nienia, jest przygotowany do wejcia w stan poredni po mierci z waciwym pogldem i umiejtnoci stabilnego przebywania w niedualnoci, konieczn do osignicia wyzwolenia. Etapy rozwoju przytomnoci umysu wygldaj wic nastpujco: najpierw rozwija si wiadomo w pierwszej chwili dowiadczenia, nastpnie w reakcji na nie, potem we nie, a na kocu w czasie mierci. Nie mona zacz od koca. Jeeli chcecie dowiedzie si, jak zaawansowana jest wasza wasna praktyka, moecie to sami sprawdzi. Spotykajc si z okrelonym dowiadczeniem, zanalizujcie swoje uczucia i reakcje i zobaczcie, czy jestecie kontrolowani przez wzajemne

oddziaywanie was i obiektu dowiadczenia, czy te to wy kontrolujecie wasze reakcje. Czy przyciganie i niech powoduj, i reagujecie emocjonalnie, czy te jestecie w stanie zachowa spokj w rnych sytuacjach? W pierwszym przypadku praktyka pomoe rozwin stabilno umysu konieczn do uwolnienia si z karmicznego uwarunkowania i wynikajcego z niego sposobu reagowania. Jeeli dotyczy was wariant drugi, bdziecie dziki praktyce coraz bardziej rozwija stabiln przytomno umysu, a wasze sny zmieni si w niezwyky sposb. 2. USPOKAJANIE UMYSU. SZINE Aby osign dobre rezultaty w jodze nienia, umys praktykujcego musi by na tyle stabilny, aby nie targay nim wiatry karmicznych emocji i aby nie zagubi si we nie. Kiedy umys uspokaja si, sny staj si dusze, mniej fragmentaryczne i atwiej je zapamita. Jest si rwnie bardziej przytomnym w czasie snu. Jako codziennego ycia znacznie si poprawia, poniewa odkrywamy, i coraz rzadziej miotaj nami nawykowe reakcje emocjonalne, zwykle wywoujce w nas rozproszenie i zgryzot. Zamiast tego moemy rozwija pozytywne cechy, ktre prowadz do szczcia i wspieraj duchow praktyk. Wszystkie systemy jogiczne i duchowe zawieraj jak form praktyki rozwijajcej koncentracj i uspokajajcej umys. W tradycji tybetaskiej praktyka owa nazywa si uspokajaniem umysu (szine). Obejmuje ona trzy nastpujce etapy: forsowne, naturalne i ostateczne szine. Praktyka szine rozpoczyna si od skupiania umysu na obiekcie, a potem, kiedy koncentracja jest wystarczajco silna, na skupianiu uwagi bez obiektu. Praktyka rozpoczyna si od przyjcia pozycji medytacyjnej obejmujcej pi nastpujcych punktw: nogi musz by skrzyowane, rce oparte na kolanach w pozycji medytacyjnej, z wntrzami doni zwrconymi ku grze i uoonymi jedna na drugiej, krgosup powinien by wyprostowany, lecz nie sztywny, gowa lekko opuszczona w d, aby szyja moga si wyprostowa, a oczy otwarte, rozlunione, rozwarte niezbyt szeroko i nieco przymknite. Obiekt koncentracji powinien by ustawiony dokadnie na wysokoci oczu, ani za wysoko, ani za nisko. Podczas praktyki sprbuj si nie poru:' sza, a nawet nie przeyka ani nie mruga oczami. Utrzymuj umys w jednoupunktowionej koncentracji na obiekcie. Nawet jeli zy popyn ci z oczu, nie poruszaj si. Oddychaj w sposb naturalny. Jeli chodzi o obiekt koncentracji, najczciej uywa si tybetaskiej Litery A. Litera ta ma wielkie znaczenie symboliczne, ale tutaj wykorzystuje si j jedynie jako podpor koncentracji. Mona oczywicie uywa rwnie innych obiektw na przykad litery A z polskiego alfabetu, jakiego wyobraenia, dwiku mantry, oddechu prawie wszystkie go. Jednake wskazane jest, aby obiekt ten by w jaki sposb zwizany z duchow ciek, poniewa dziki temu moe rwnie posuy jako inspiracja. Postaraj si za kadym razem uywa tego samego obiektu, a nie zmienia ich cay czas, poniewa owa cigo dziaa rwnie jako wsparcie dla praktyki. Lepiej, aby by to obiekt fizyczny znajdujcy si poza ciaem, poniewa celem praktyki jest rozwinicie stabilnoci umysu w postrzeganiu zewntrznych obiektw, a w kocu rwnie obiektw pojawiajcych si we nie. Jeeli zdecydowae si wykorzysta tybetask liter A, moesz napisa j na kwadratowym kawaku papieru o boku ok. 2,5 cm.

Tybetaska litera A Tradycyjnie litera ta jest koloru biaego i otacza j pi koncentrycznie pooonych, kolorowych okrgw: rodkowy, stanowicy to dla litery A jest koloru indygo, wok niego znajduje si okrg niebieski, potem zielony, czerwony, ty i na kocu biay. Przyklej papier z sylab do patyka sigajcego od ziemi do wysokoci oczu i ob jego podstaw, aby si nie przewraca. Ustaw go w taki sposb, aby litera A znajdowaa si w odlegoci okoo 45 cm od oczu. Podczas praktyki moe pojawi si wiele oznak wiadczcych o postpie. W miar jak koncentracja si pogbia, a czas powicany na praktyk wydua si, pojawiaj si rne odczucia w ciele oraz wiele rnych dowiadcze wizualnych. Umys rwnie moe wyczynia dziwne rzeczy! Jest to cakowicie naturalne. Dowiadczenia te s najzupeniej normaln czci rozwijania koncentracji. Pojawiaj si, gdy umys si uspokaja, tak wic ani nie rozpraszaj si z ich powodu, ani nimi nie ekscytuj.

FORSOWNE SZINE Pierwszy etap praktyki uspokajania umysu zwany jest forsownym", poniewa wymaga pewnego wysiku. Umys atwo i szybko wpada w rozproszenie, a praktykujcy nie potrafi pozosta w stanie koncentracji na obiekcie nawet przez minut. Na pocztku lepiej jest wic robi wiele krtkich sesji medytacyjnych, przedzielonych przerwami. W czasie przerw nie pozwalaj jednak umysowi wdrowa, lecz recytuj mantr, pracuj z wizualizacj lub wykonuj inn praktyk na przykad rozwijania wspczucia. Po przerwie wr do wiczenia koncentracji. Jeeli chcesz praktykowa, ale nie masz przy sobie obiektu koncentracji, jakiego zwykle uywasz, zwizualizuj na swoim czole wietlist kul i skup uwag na niej. 'Szine powinno si wykonywa raz lub dwa razy dziennie, lub jeeli czas na to pozwala, czciej. Rozwijanie koncentracji jest jak wzmacnianie mini wiczenia trzeba wykonywa regularnie i czsto. Aby sta si silniejszym, trzeba przeama wasne ograniczenia. Utrzymuj umys na obiekcie koncentracji. Nie podaj '' za mylami o przeszoci lub przyszoci. Nie pozwl, aby uwaga przeniosa si na marzenia, dwik, doznanie fizyczne ;. czy jakkolwiek inn rzecz, ktra niechybnie wywoa rozproszenie. Pozosta w tu i teraz", a ca swoj moc i uwag skoncentruj poprzez oko na obiekcie. Nie tra wiadomoci istnienia obiektu nawet na sekund. Oddychaj spokojnie, a potem jeszcze spokojniej, a cakiem stracisz poczucie tego, e oddychasz. Powoli wejd jeszcze gbiej w cisz i spokj. Upewnij si, e ciao jest przez cay czas rozlunione, nie napinaj si w koncentracji. Nie wpadaj w odrtwienie, ospao ani w ekstaz. Nie myl o obiekcie medytacji, po prostu pozwl mu by w twojej wiadomoci. Rozrnienie tych dwch rzeczy jest bardzo wane. Mylenie o obiekcie nie jest rodzajem koncentracji, jak tu rozwijamy. Tutaj naley utrzymywa uwag umysu na obiekcie, na postrzeganiu obiektu, pozostawa wiadomym istnienia obiektu, bez rozproszenia. Kiedy umys si rozprasza a na pocztku czsto si to bdzie zdarza agodnie skieruj go z powrotem na obiekt i tam pozostaw. NATURALNE SZINE Kiedy rozwiniemy ju pewn stabilno umysu, bdziemy mogli przej do drugiego etapu praktyki naturalnego szine. Na pierwszym poziomie koncentracja rozwijana bya poprzez bezustanne nakierowywanie uwagi na obiekt i rozwijanie kontroli nad nieposusznym umysem. Na drugim etapie praktyki umys jest wchonity w kontemplacj obiektu i nie ma potrzeby forsowania si w celu utrzymania go na nim. Praktykujcy trwa ju rozluniony w miym spokoju, jego umys jest wyciszony, a myli pojawiaj si, nie odcigajc umysu od obiektu medytacji. Elementy ciaa s zharmonizowane, a prana przepywa rwnomiernie i spokojnie przez cae ciao. Jest to odpowiedni moment, by przej do koncentracji bez obiektu. Porzu fizyczny obiekt medytacji, skoncentruj si po prostu na przestrzeni. Pomocne w tym moe by wpatrywanie si w rozleg przestrze, na przykad w niebo, ale praktyk t moesz rwnie wykonywa w maym pokoju, skupiajc si na przestrzeni pomidzy twoim ciaem a cian. Pozosta opanowany i spokojny. Rozlunij ciao. Zamiast koncentrowa si na wyobraonym punkcie w przestrzeni, pozwl umysowi rozproszy si w niej, sam jednak pozosta przytomny i wiadomy. Taki stan nazywamy rozpuszczaniem umysu" w przestrzeni lub stapianiem umysu z przestrzeni". Doprowadzi on do trwaego uspokojenia umysu i do trzeciego etapu praktyki szine. OSTATECZNE SZINE Podczas gdy na drugim etapie praktyki szine wci istnieje pewnego rodzaju ociao zwizana ze stanem wchonicia obiektu, etap trzeci to stan, w ktrym umys jest spokojny, ale zarazem lekki, rozluniony i elastyczny. Myli pojawiaj sig i spontanicznie rozpuszczaj, bez adnego wysiku. Umys jest w peni poczony ze swoim wasnym ruchem. W tradycji dzogczen etap ten nastpuje wtedy, kiedy nauczyciel wprowadza ucznia w naturalny stan umysu. Poniewa ucze rozwin ju szine, mistrz moe wskaza na to, czego ucze ju dowiadczy, nie musi za opisywa nowego stanu, ktry trzeba osign. Wyjanienie zwane instrukcj wskazujc" ma doprowadzi ucznia do rozpoznania tego, co ju tam jest, do odrnienia umysu poruszajcego si w mylach i pojciach od natury umysu, ktra jest czyst, niedualn wiadomoci. Jest to ostateczny etap praktyki szine przebywanie w niedualnej wiadomoci i rigpie. PRZESZKODY Rozwijajc praktyk szine praktykujcy musi pokona trzy nastpujce przeszkody: rozproszenie, ospao i rozprenie. Rozproszenie Rozproszenie sprawia, e umys niespokojnie skacze od ` jednej myli do drugiej, utrudniajc koncentracj. Aby temu zapobiec, uspokj si przed rozpoczciem sesji medytacyjnej, unikajc zbyt

wielkiej aktywnoci fizycznej i umysowej. Powolne rozciganie si pomoe rozluni ciao i uspokoi umys. Kiedy usidziesz do medytacji, wykonaj kilka gbokich, spokojnych oddechw. Wyrb w sobie zwyczaj koncentrowania umysu od razu po rozpoczciu praktyki, aby unikn rozwijania nawyku bdzenia umysem tu i tam podczas siedzenia w pozycji medytacyjnej. Ospao Drug przeszkod jest ospao lub senno wkraczajca do umysu jak mga, jako ociao i odrtwienie stpiajce wiadomo. Gdy si to stanie, sprbuj wzmocni koncentracj umysu na obiekcie medytacji, aby przebi si przez ospao. Odkryjesz wwczas, e owa senno jest w rzeczywistoci ruchem umysu, ktry moesz zatrzyma siln koncentracj. Jeeli to nie zadziaa, zrb sobie przerw, porozcigaj si i moe zrb jak praktyk w pozycji stojcej. Rozprenie Trzeci przeszkod jest rozprenie. Kiedy si pojawia, moesz odczuwa, e umys jest spokojny, ale zarazem bierny i saby, co powoduje, i koncentracja nie ma mocy. Wane jest, aby rozpozna ten stan, moe on bowiem by cakiem przyjemnym dowiadczeniem, miym rozlunieniem. Jeeli pomyli si go z waciw medytacj, moe doj do tego, i praktykujcy straci kilka lat, bdnie rozwijajc ten stan, a adna dostrzegalna zmiana w wiadomoci nie nastpi. Jeeli koncentracja traci si, a praktyka staje si zbyt rozluniona, wyprostuj ciao i zbud swj umys. Wzmocnij uwag i staraj si stale przytomnie przebywa w tu i teraz". Traktuj praktyk jako co niezwykle cennego, bo taka wanie jest, jako co, co doprowadzi do osignicia najwyszego urzeczywistnienia, bo tak wanie bdzie. Wzmocnij motywacj, przez co automatycznie zwikszy si czujno umysu. Praktyka szine powinna by wykonywana codziennie, a umys bdzie spokojny i stabilny. Nie jest to tylko praktyka wstpna, ale ma due znaczenie przez cae ycie praktykujcego. Nawet najbardziej zaawansowani w praktyce jogini praktykuj szine. Stabilno umysu, jak si dziki niej rozwija, stanowi podstaw jogi snu i innych praktyk medytacyjnych. Kiedy osigniemy trwa stabilno w spokojnym przebywaniu w teraniejszoci, bdziemy mogli przenie to na wszystkie aspekty ycia. Kiedy umys jest stabilny, zawsze bdzie obecny w tym, co si pojawia, a my nie bdziemy targani mylami i emocjami. Wtedy, chocia lady karmiczne bd nadal wytwarza rozmaite wyobraenia, kiedy zaniemy, pozostaniemy wiadomi. Otwiera to wrota innych praktyk jogi snu i nienia. 3. CZTERY PRAKTYKI PODSTAWOWE W jodze nienia wyrniamy cztery gwne praktyki podstawowe. Chocia tradycyjnie nazywa si je Czterema Praktykami Przygotowawczymi, nie oznacza to, e s mniej wane od praktyki gwnej i e dopiero po nich nastpi prawdziwa" praktyka. S przygotowawcze w takim sensie, i stanowi podstaw, od ktrej zaley powodzenie praktyki gwnej. Jako praktyki jogi nienia wypywa z tego, jak umys pracowa w cigu dnia i tym wanie zajmuj si praktyki podstawowe. To, w jaki sposb uywamy umysu w cigu dnia, wyznacza rodzaj snw, jakie pojawi si w nocy, oraz wpywa na nasze codzienne ycie. Jeeli zmienicie nastawienie do obiektw i ludzi, ktrych spotykacie na co dzie, zmieni si rwnie wasze dowiadczenie snu. Ostatecznie ja" yjce snem codziennego ycia jest tym samym ja", ktre yje snem w nocy. Jeeli przez cay dzie bdziesz rozproszony i pogrony w zawiociach konceptualnego umysu, we nie prawdopodobnie zachowasz si tak samo. Z drugiej strony, jeeli bdziesz bardziej wiadomy w codziennym yciu, odnajdziesz t przytomno umysu rwnie we nie. PIERWSZA: PRZEMIANA LADW KARMICZNYCH Pewna wersja tej praktyki jest dobrze znana na Zachodzie, poniewa badacze snw i inni zainteresowani tematyk odkryli, e umoliwia ona wiadome przeywanie snw Praktyka ta polega na tym, i w cigu dnia wiczy si zrozumienie, e ycie jest w swej istocie podobne do snu, a w kocu owo rozpoznanie zacznie si przejawia rwnie we nie. Rano po obudzeniu si pomyl zatem: Budz si we nie". Kiedy wejdziesz do kuchni, rozpoznaj, e jest ona snem. Nalej mleka, ktre jest snem, do kawy bdcej snem. To wszystko jest snem" pomyl to sen". Przypominaj sobie o tym przez cay czas w cigu dnia. W czasie wykonywania tej praktyki gwny nacisk powiniene pooy na dowiadczanie siebie -nicego jako snu, a mniejszy na obiekty. Stale uwiadamiaj sobie, ze nisz wasne dowiadczenia: gniew, szczcie, zmczenie, niepokj to wszystko jest czci snu. Db, ktry podziwiasz, samochd, ktrym jedziesz, osoba, z ktr rozmawiasz, s rwnie czci snu. W ten sposb stworzysz now tendencj w umyle patrzenie na dowiadczenie jak na co, co pozbawione jest treci, na co ulotnego, przypominajcego w swej istocie projekcje umysu. Kiedy postrzega si zjawiska jako przemijajce i pozbawione trwaej esencji, lgnicie do nich zmniejsza si. Kade dowiadczenie zmysowe i umysowe staje si przypomnieniem, e wszystko jest w swej istocie podobne do snu. W kocu zrozumienie to pojawi si we nie i doprowadzi do rozpoznania, e sen jest

snem, do rozwoju przytomnoci umysu w czasie snu. Istniej dwa sposoby zrozumienia prawdy, e wszystko jest snem. Pierwszym jest potraktowanie tego jako metody umoliwiajcej przemian ladw karmicznych. Wykonywanie wyej opisanej praktyki, podobnie jak innych praktyk, zmienia nasze nastawienie do wiata. Dziki przemianie nawykowych, w duej mierze niewiadomych reakcji na pojawiajce si zjawiska, zmienia si sposb dowiadczania ycia i snu. Kiedy traktujemy dowiadczenie jako tylko sen", staje si ono dla nas mniej rzeczywiste". Traci nad nami wadz ktr zreszt sami mu przekazalimy i nie moe nas ju duej niepokoi i popycha w negatywne stany emocjonalne. Zamiast tego zaczynamy przeywa wszystkie dowiadczenia z wikszym spokojem i przytomnoci umysu, a nawet z wiksz wiadomoci wartoci dowiadcze. W tym znaczeniu praktyka dziaa w sferze psychologicznej, zmieniajc znaczenie, jakie projektujemy na rzeczywisto, ktra znajduje si poza konceptualnym postrzeganiem. Kiedy inaczej ustosunkowujemy si do dowiadcze, zmieniamy nasze reakcje na nie, co z kolei zmienia karmiczne lady naszych dziaa, przez co zmienia si rwnie rdo powstawania snw. Drugim sposobem rozumienia tej praktyki jest uwiadomienie sobie, e codzienne ycie jest waciwie rym samym co sen, e cao normalnego dowiadczania zbudowana jest z projekcji umysu, e kade znaczenie, jakie przypisujemy zjawiskom, jest nasz projekcj, a nie naley do ich istoty, oraz e wszystko, czego dowiadczamy, jest wynikiem naszej karmy. Mwimy tutaj o subtelnym i szerokim dziaaniu karmy, nieskoczonym cyklu przyczyny i skutku, ktra tworzy teraniejszo ze ladw przeszoci poprzez cige uwarunkowanie bdce wynikiem kadego dziaania. Jest to jeden ze sposobw wyraania zrozumienia, e wszystkie zjawiska s puste i e pozorne samoistnienie istot i obiektw jest iluzj. Nigdzie w codziennym yciu, tak jak we nie, nie znajdziemy bowiem adnej rzeczywicie istniejcej rzeczy", ale jedynie przelotne, pozbawione esencji zjawiska, pojawiajce si i samowyzwaljace w pustej, wietlistej podstawie egzystencji. Kiedy w peni urzeczywistnimy prawd stwierdzenia To jest sen", uwolnimy si od nawykw bdnych pogldw, a zatem z ograniczonego ycia w samsarze, w ktrej j fikcj bierze si za rzeczywisto. Kiedy osigniemy to urzeczywistnienie, bdziemy z koniecznoci" w tu i teraz", poniewa bdzie to jedyne miejsce, w jakim moglibymy przebywa. A nie istnieje skuteczniejsza metoda umoliwiajca cige bycie wiadomym w czasie snu ni stae utrzymywanie ~; ,przytomnoci umysu w cigu dnia. Jak wspomniaem wyej, istotn czci tej praktyki jest ', dowiadczanie samego siebie jako snu. Wyobra sobie siebie ~'' jako iluzj, jako posta ze snu, z ciaem, ktre nie jest trwae. Wyobra sobie, e twoja osobowo i rozmaite tosamoci s jedynie projekcjami umysu. Trwaj w teraniejszoci, tej samej przytomnoci umysu, jak starasz si rozwin w czasie snu, odczuwajc samego siebie jako pozbawionego trwaej formy, przemijajcego, zbudowanego jedynie ze wiata. Taka postawa tworzy zwizek praktykujcego z samym sob, i ktry bardzo rni si od tego, jaki mia dotychczas jest to relacja swobodna, elastyczna i rozwojowa. Wykonujc te praktyki, nie wystarczy powtarza sobie bez r; ~,' przerwy, e jest si we nie. Prawd tego stwierdzenia trzeba poczu i dowiadczy tego, co znajduje si poza sowami. Wykorzystaj wyobrani, zmysy i wiadomo, w peni wczajc praktyk do przeywanego dowiadczenia. Jeeli wytrenujesz j waciwie, za kadym razem, kiedy pomylisz, e jeste we nie, wiadomo tu i teraz" stanie si mocniejsza, a dowiadczenie bardziej ywe. Jeeli nie ma owej natychmiastowej zmiany w jakoci dowiadczenia, sprawd, czy praktyka nie staa si tylko mechanicznym powtarzaniem frazesu, ktre nie przynosi zbyt duej korzyci. Sztuczka nie polega na samym przypominaniu sobie pewnej formuki sowa powinny by wykorzystane do przypominania sobie, aby wprowadzi wiksz wiadomo i spokj do obecnie przeywanej chwili. Kiedy wiczysz rozpoznanie, e wszystko jest snem, wci od nowa przebudzaj samego siebie" poprzez zwikszanie jasnoci i przytomnoci umysu, a myl To jest sen" spowoduje jednoczesne wzmocnienie i rozjanienie wiadomoci. Widzenie wszystkiego jako snu jest pierwsz praktyk przygotowawcz. Powinno si o tym pamita w momencie postrzegania dowiadczenia, jeszcze zanim pojawi si na nie reakcja. Jest to bardzo potna praktyka sama w sobie i ma ogromny wpyw na praktykujcego. Utrzymuj wiadomo, e wszystko jest snem, a twj umys bdzie przytomny zarwno w cigu dnia, jak i w czasie snu. Jest jedna rzecz, przed ktr musz was ostrzec, a dotyczy ona tej wanie praktyki: wane jest, aby w czasie jej wykonywania podejmowa normalne obowizki i szanowa pewn logik i obowizki zwyczajnego ycia. Kiedy powtarzasz sobie, e normalne ycie jest snem, jest to prawd, ale jeeli wyskoczysz z wysokiego pitra, to spadniesz, a nie wzlecisz w chmury. Jeeli nie pjdziesz do pracy, nie bdziesz mia pienidzy na opacenie rachunkw Jeeli woysz rk do ognia, poparzysz si. Niezwykle wane jest, aby nadal opiera si na prawach rzdzcych rzeczywistoci relatywnego wiata, poniewa tak dugo, jak bdzie istnie ty" i ja", bdzie istnia wiat relatywny, w ktrym przybywamy, inne istoty, ktre cierpi, oraz konsekwencje decyzji, ktre podejmujemy.

DRUGA: USUWANIE PRZYCIGANIA I NIECHCI Drug praktyk podstawow wykonuje si w celu dalszego zmniejszania przycigania i niechci. Podczas gdy pierwsz praktyk stosuje si w momencie pojawienia si okrelonego dowiadczenia, zanim nastpi na nie reakcja, t praktyk stosuje si, gdy reakcja ju powstaa. W gruncie rzeczy obie praktyki s takie same, odrnia je od siebie jedynie sytuacja, w jakiej si je wykonuje, oraz obiekt, na ktrym skupiamy uwag. Pierwsza kieruje wiadomo na rozpoznanie wszystkiego jako snu: oddziaujcych na zmysy obiektw, tego, co rozgrywa si w naszym wntrzu, wasnego ciaa i tak dalej. Druga praktyka kieruje t sam wiadomo i przytomno umysu w sposb szczeglny na zaciemnione emocjami reakcje pojawiajce si w odpowiedzi na elementy dowiadczenia. Najlepiej by byo, gdyby stosowa t praktyk, kiedy tylko pojawi si jakiekolwiek przyciganie bd niech w reakcji na obiekt lub sytuacj. Przycigajcy umys moe zamanifestowa swoje reakcje w formie podania, gniewu, zazdroci, dumy, zawici, alu, rozpaczy, radoci, niepokoju, depresji, strachu, znudzenia lub jakiejkolwiek innej reakcji emocjonalnej. Kiedy pojawia si reakcja, przypomnij sobie, e ty, obiekt i twoje oddziaywanie z nim s snem. Pomyl: Ten gniew jest snem. To podanie jest snem. To oburzenie, al, entuzjazm s snem". Prawda tego stwierdzenia wydaje si oczywista, kiedy zwrcisz uwag na procesy wewntrzne tworzce stany emocjonalne: okazuje si, e dosownie s one wymylane poprzez zoon interakcj myli, wyobrae, stanw fizjologicznych i dozna. Reakcja emocjonalna nie powstaje gdzie tam" w obiektach. Pojawia si, jest dowiadczana i znika w tobie. Istnieje nieskoczona liczba bodcw mogcych wywoa reakcje. Podanie moe pojawi si na widok przystojnego mczyzny lub piknej kobiety, gniew na kierowc, ktry zajeda ci drog, smutek na widok zniszczonego rodowiska, niepokj lub troska o jak osob i tak dalej. Kad sytuacj i reakcj powinno si rozpozna jako sen. Nie przyklejaj ich jednak na si" do kadego wasnego dowiadczenia, ale sprbuj rzeczywicie poczu to, i twoje ycie wewntrzne jest podobne do snu. Kiedy t prawd poczujesz, a nie tylko o niej pomylisz, wwczas zmieni si twj stosunek do okrelonej sytuacji, a mocny ucisk emocji rozluni si. Sytuacja stanie si klarowniejsza i bardziej przestrzenna, a przyciganie i niech zostan bezporednio rozpoznane jako niewygodne ograniczenia, jakimi w rzeczywistoci s. Praktyka ta stanowi bardzo silne antidotum na stany bliskie optaniu i obsesji, ktre wyzwalane s przez negatywne stany emocjonalne. Bezporednie dowiadczenie w wykorzystaniu tej praktyki do rozwizania mocnego wza negatywnych emocji jest pocztkiem prawdziwego wiczenia przytomnoci i elastycznoci umysu, co w rezultacie prowadzi do wolnoci. Kiedy praktykuje si konsekwentnie, mona uwolni si od nawet bardzo silnych stanw gniewu, depresji i innych wywoujcych ze samopoczucie. Kiedy si pojawi, natychmiast rozpuszcz si w przestrzeni. Nauki zazwyczaj opisuj t praktyk jako metod zdrowego pozbycia si przywiza. Mona je bowiem porzuci w zdrowy i niezdrowy sposb. Tumienie poda nie przynosi nic dobrego przeksztacaj si one w wewntrzn wrzaw lub w potpianie innych i nietolerancj. Prba ucieczki przed blem w gonitw za rozrywkami lub przez napinanie ciaa w celu pozbycia si jakiego dowiadczenia dziaa przeciwko rozwojowi duchowemu. Zostanie mnichem czy mniszk moe by zdrowym postanowieniem porzucenia wiatowego ycia, moe te by niezdrow prb ucieczki przed trudnymi dowiadczeniami, ich unikaniem i tumieniem. Praktyka jogi nienia uwalnia od przywizania, przeksztacajc postrzeganie i rozumienie dowiadczanego obiektu lub sytuacji, zmieniajc pogld i pozwalajc w ten sposb przenikn przez iluzoryczn form obiektu do jego promiennej, wietlistej natury. W miar rozwoju praktyki praktykujcy dowiadcza pojawiajcych si obiektw i sytuacji nie tylko z wiksz przejrzystoci i jaskrawoci, ale rozpoznaje je jako ulotne, niesubstancjalne i nietrwae. Zrwnuje w ten sposb relatywn warto zjawisk i zmniejsza przyciganie i niech, ktre oparte s na ocenianiu rzeczy w kategoriach lubi" i nie lubi". TRZECIA: WZMACNIANIE POSTANOWIENIA Trzecia praktyka przygotowawcza obejmuje dokonanie przegldu dnia przed zaniciem i wzmacnianie intencji praktykowania w nocy Przygotowujc si do snu, przywoaj wspomnienia z koczcego si dnia. Cokolwiek przyjdzie do umysu, rozpoznaj to jako sen. Wspomnienia, jakie najprawdopodobniej si pojawi, bd reminiscencj najsilniejszych dowiadcze, ktre mog wpyn na zbliajce si sny. Sprbuj ich dowiadczy jakby byy wspomnieniami snw-w rzeczywistoci s zreszt bardzo do snw podobne. I znowu nie chodzi tutaj o mechaniczne, cige powtarzanie: To by sen"; sprbuj naprawd poj istot wasnego dowiadczenia i projekcji, ktre je podtrzymuj. Postaraj si naprawd dowiadczy, e w swej istocie podobne s one do snu, i poczu rnic midzy traktowaniem dowiadcze jako rzeczywistych i jako snu. Nastpnie rozwi w sobie silne postanowienie rozpoznania tego, czym naprawd s sny, ktre bdziesz przeywa tej nocy. Zapragnij jak najmocniej, aby w sposb bezporedni i ywy wiedzie w czasie snu, e nisz. Wyraenie owego zamiaru jest jak strzaa, za ktr w nocy pody moe wiadomo, strzaa nakierowana na utrzymanie przytomnoci umysu w czasie snu. Owo wzbudzanie intencji mona

przetumaczy z tybetaskiego jako wysyanie yczenia". Powinnimy mie wic poczucie tego, e modlimy si, rozwijamy pewne pragnienie, wysyamy je do swoich nauczycieli, buddw, bstw medytacyjnych, obiecujc im, e bdziemy starali si pozosta wiadomymi, i proszc o pomoc. Istniej jeszcze inne praktyki, jakie mona wykonywa przed pjciem spa, ale ta dostpna jest dla wszystkich. CZWARTA: ROZWIJANIE PAMICI I RADOSNEGO WYSIKU Czwart praktyk podstawow wykonuje si rano po obudzeniu. Rozwija ona dalej silne pragnienie, ktre wzbudzilimy poprzednio, oraz wzmacnia zdolno pamitania snw. Rozpocznij od przypomnienia sobie minionej nocy. Tybetaska nazwa tej praktyki w dosownym tumaczeniu brzmi pamitanie". Czy nie? Czy bye wiadomy tego, e jeste we nie? Jeeli nie, ale nie osigne stanu przytomnoci umysu, powiniene pomyle: niem, ale nie rozpoznaem tego, e sen by snem. Ale to by sen". Postanw, e nastpnym razem, kiedy znowu ci si co przyni, bdziesz wiadomy prawdziwej natury tego snu jeszcze w czasie jego trwania. Jeeli trudno jest ci zapamita sny, pomocne moe okaza si wzbudzanie silnego postanowienia, e bdziesz je pamita moesz przywoywa t intencj w cigu dnia, a szczeglnie przed zaniciem. Moesz rwnie zapisywa sny w notatniku lub nagrywa je na tamie, wzmocni to nawyk traktowania snw jako czego niezwykle wartociowego. Sam fakt przygotowywania notatnika czy magnetofonu w nocy uatwi przypomnienie sobie snu po przebudzeniu. Kiedy wzbudzimy w sobie postanowienie pamitania snw i pozostaniemy przy nim, wwczas nawet ju po kilku dniach problemy z zapamitywaniem snw znikn. Jeli bye wiadomy w czasie snu, poczuj rado, gdy praktyka si udaa i postanw nadal rozwija przytomno umysu nastpnej nocy. Wci od nowa umacniaj si w tym postanowieniu, wykorzystujc sukcesy i poraki jako moliwo rozwinicia jeszcze silniejszego pragnienia urzeczywistnienia praktyki. I pamitaj, e nawet to postanowienie jest snem. Na koniec, wzbud rankiem silne pragnienie kontynuowania praktyki w cigu dnia i mdl si caym sercem o powodzenie modlitwa jest jak magiczna moc, ktr wszyscy posiadamy, lecz ktrej zapominamy uywa. Praktyka ta czy si z praktyk podstawow, czyli rozpoznawaniem, e wszystko, czego dowiadczamy, jest snem. Tym sposobem mona je praktykowa bez przerwy, we dnie i w nocy. WYTRWAO Nie mona przeceni wagi tych czterech praktyk przygotowawczych dla pniejszych etapw praktyki jogi nienia. S one potniejsze, ni na to wygldaj, co wicej, moe je wykonywa kady. S bardziej nastawione na dziaanie psychologiczne ni wiele innych praktyk i nie sprawiaj adnej trudnoci praktykujcemu. Wykonywanie ich tylko przed pjciem spa moe okaza si nieskuteczne, ale wytrwaa praktyka w cigu dnia sprawi, i duo atwiej bdzie nam osign stan przytomnoci umysu we nie, a nastpnie przej do dalszych praktyk. Zastosowanie tych praktyk powoduje, i wszystko, co si wydarza, staje si przyczyn powrotu do stanu przytomnoci umysu. Przynosi to ogromny poytek w codziennym yciu oraz doprowadza do urzeczywistnienia praktyki jogi nienia. Jeeli nie zaobserwujesz natychmiastowych rezultatw i jeli pomimo dugotrwaej praktyki nie osigniesz stanu wiadomoci we nie, nie zniechcaj si. Nie myl, e to nie ma sensu i e i tak nie uda ci si urzeczywistni praktyki. Zauwa, e rnica pomidzy tym, jak mylae i zachowywae si w wieku lat dziesiciu, a jak postpujesz i mylisz teraz, jest ogromna wida zatem sta zmian. Nie pozwalaj sobie utkn w miejscu, sdzc, i ograniczenia dowiadczane przez ciebie w czasie praktyki teraz, bd nadal pojawia si w przyszoci. Wiedzc, e nic nie pozostaje takie samo, nie moesz wierzy, i sposb, w jaki rzeczy manifestuj si teraz, nie zmieni si w przyszoci. Poczucie, i ycie jest jaskrawe, wietliste i w swej istocie podobne do snu, sprawia, i dowiadczanie staje si bardziej przestrzenne, lejsze i klarowniejsze. Kiedy rozwinie si przytomno umysu w czasie snu i w codziennym yciu, pojawia si wiksza swoboda w pozytywnym ksztatowaniu ycia. W kocu pozbywamy si rozrniania i dualizmu i cigle przebywamy w niedualnej teraniejszoci. 4. PRZYGOTOWANIE DO SNU Przecitny czowiek nie znajcy zasad medytacji przenosi stres, emocje, myli i pomieszanie dnia na noc. Nie wykonuje adnej praktyki, nie dokonuje przegldu dnia i nie uspokaja si przed zaniciem. Zamiast tego sen pojawia si w samym rodku rozproszenia, a negatywnoci utrzymuj si w umyle przez ca noc. Kiedy z owych negatywnoci wyania si sen, nicy nie przebywa statycznie w teraniejszoci, lecz jego umys jest miotany przez wyobraenia i pomieszanie wiata snu. Ciao pozostaje napite z powodu lku lub cikie z powodu smutku, a przepyw prany w ciele jest niespokojny i nierwnomierny, poniewa umys rzuca si z miejsca na miejsce. Sen jest niespokojny, marzenia senne stresujce lub stanowice jedynie przyjemn ucieczk od

rzeczywistoci. picy budzi si rano zmczony i zaniepokojony, czsto nie wychodzc ju z negatywnego stanu w cigu dnia. Nawet dla osoby nie praktykujcej jogi snu i nienia dobroczynne moe okaza si przywizywanie duej wagi do przygotowania si do snu. Oczyszczanie umysu przed spaniem, tak jak przed medytacj, wywouje wiksz przytomno oraz pozytywne waciwoci umysu. Zamiast wnosi do snu negatywne uczucia, wykorzystaj wszystkie swoje umiejtnoci, aby si od tych uczu uwolni. Jeeli wiesz, jak pozwoli emocji samej si uwolni i rozpuci w pustce, zrb to. Jeeli potrafisz j przeksztaci lub zastosowa antidotum, skorzystaj z tej umiejtnoci. Sprbuj poczy si z lam, jidamem i dakini, pomdl si do buddw i bstw medytacyjnych, wzbud wspczucie, zrb wszystko, co moesz, aby uwolni si od napicia w ciele i negatywnych pogldw w umyle. Wolny od niepokoju, z lekkim i swobodnym umysem, dowiadczysz spokojniejszego i uzdrawiajcego snu. Nawet jeli z jakiego powodu nie moesz wykona pozostaej czci praktyki, owo przygotowanie si do snu jest czym niezwykle pozytywnym, czym, co kady moe wczy do codziennego ycia. Poniej opisaem oglne przygotowania do snu, nie ograniczaj si jednak tylko do nich. Wane, aby wiedzia, co robisz ze swoim umysem i w jaki sposb to na ciebie wpywa. Wykorzystaj wasn wiedz, aby si uspokoi, utrzyma przytomno umysu i otworzy si na moliwoci, jakie pojawi si w nocy. DZIEWI OCZYSZCZAJCYCH ODDECHW By moe sam zauwaye, jak wiele napicia gromadzi si w ciele i w jaki sposb napicie to wpywa na oddychanie. Kiedy kto, z kim mamy problemy, wchodzi do pokoju, ciao napina si, a oddech staje si krtki i urywany. Kiedy si boimy, oddech jest przyspieszony i pytki. Kiedy dowiadczamy smutku, zazwyczaj oddychamy gboko i wzdychamy. Jeeli za do pokoju wchodzi kto, kogo naprawd lubimy, ciao rozlunia si, a oddech jest miarowy i swobodny. Zamiast czeka, a jakie dowiadczenie zmieni nasz sposb oddychania, moemy celowo zmieni oddech, aby nasze dowiadczenie byo inne. Dziewi oczyszczajcych oddechw to krtka praktyka, ktrej celem jest oczyszczenie kanaw energetycznych oraz rozlunienie ciaa i umysu. Ilustracje przedstawiajce kanay energetyczne znale mona na stronie 64. Usid w pozycji medytacyjnej ze skrzyowanymi nogami. U rce na kolanach, a donie po lew na prawej wntrzami ku grze, zegnij lekko gow, aby wyprostowa szyj. Wyobra sobie w ciele trzy kanay energii. Prosty kana centralny koloru niebieskiego znajduje si porodku ciaa, ma rednic trzciny i lekko rozszerza si od poziomu serca do kocowego otworu na ciemieniu. Kanay boczne o rednicy owka cz si z kanaem centralnym u jego podstawy, w odlegoci okoo 10 cm poniej ppka. Pn si prosto po obu stronach kanau centralnego, zakrcaj pod czaszk, przechodz za oczami i otwieraj si przy nozdrzach. U kobiet prawy kana jest czerwony, a lewy biay. U mczyzn prawy kana jest biay, a lewy czerwony. Trzy pierwsze oddechy Mczyni: uniecie praw rk, naciskajc kciukiem na podstaw palca serdecznego. Zamknijcie prawe nozdrze palcem serdecznym i wdychajcie zielone wiato przez lew dziurk nosa. Nastpnie, zamykajc lewe nozdrze tym samym palcem, zrbcie peny wydech przez prawe nozdrze. Powtrzcie trzy takie wdechy i wydechy. Kobiety: uniecie lew rk, naciskajc kciukiem na podstaw palca serdecznego. Zamykajc lewe nozdrze palcem serdecznym, wdychajcie zielone wiato praw dziurk nosa. Nastpnie zamykajc praw dziurk tym samym palcem, zrbcie peny wydech przez lewe nozdrze. Powtrzcie trzy takie wdechy i wydechy. Wykonujc kady wydech, wyobracie sobie, jak wszystkie przeszkody zwizane z msk aktywnoci wyrzucane s z biaego kanau w formie jasnoniebieskiego powietrza. Obejmuj one choroby zwizane z wiatrami (pran), jak rwnie przeszkody i zaciemnienia zwizane z przeszoci. Drugie trzy oddechy Mczyni i kobiety: powtrzcie trzy wdechy i trzy wydechy, rym razem zmieniajc nozdrza i donie prawe na lewe, lewe na prawe. Z kadym wydechem wyobracie sobie, e wszystkie przeszkody zwizane z esk aktywnoci wyrzucane s z czerwonego kanau w formie jasno rowego powietrza. Obejmuj one choroby zwizane z ci oraz przeszkody i zaciemnienia dotyczce przyszoci. Trzy ostatnie oddechy Mczyni i kobiety: ucie lew rk na prawej na podoku (onie), wntrzami doni ku grze. Zacznijcie wdycha zielone, uzdrawiajce wiato przez oba nozdrza. Wyobracie sobie, jak przesuwa si ono w d przez kanay boczne do miejsca ich poczenia z kanaem centralnym, cztery gruboci palca poniej ppka. Wykonujc wydech, wyobraajcie sobie, jak energia przepywa w gr kanau

centralnego i wypywa na szczycie gowy. Zrbcie trzy takie wdechy i wydechy. Z kadym wydechem wyobraajcie sobie, e wszystko, co moe pojawi si w formie chorb, a zwizane jest z wrogimi duchami, wypywa na zewntrz z czubka gowy w formie czarnego dymu. S to choroby zwizane z flegm oraz przeszkody i zaciemnienia dotyczce teraniejszoci. GURU JOGA Guru joga jest bardzo istotn praktyk we wszystkich szkoach buddyzmu tybetaskiego i Bon. Wystpuje zarwno w sutrach, tantrach, jak i w tradycji dzogczen. Rozwija bardzo bliski zwizek z mistrzem. Nieprzerwanie wzmacniajc wasne oddanie dla nauczyciela, dochodzimy do miejsca, kiedy czyste oddanie wypywa z nas samych. Stanowi to niewzruszon i mocn podstaw praktyki. Istot guru jogi jest stopienie umysu praktykujcego z umysem mistrza. Kto jest prawdziwym mistrzem? To bezforemna, podstawowa natura umysu, pierwotna wiadomo bdca esencj wszystkiego. Poniewa jednak yjemy w dualizmie, pomocne nam bdzie uzmysowienie sobie teje natury umysu w jakiej okrelonej formie. W ten sposb moemy w zrczny sposb wykorzysta dualizm konceptualnego umysu wzmacniamy bowiem oddanie, zwracamy si w kierunku praktyki i wyzwalania pozytywnych waciwoci. W tradycji Bon czsto wyobraamy sobie albo Tapihritsae* jako mistrza lub Budd SzienlaYdkara*, ktry reprezentuje jedno wszystkich mistrzw Jeeli ju praktykujesz, by moe masz inne bstwo medytacyjne do wizualizowania, na przykad guru Rinpocze lub jakiego jidama czy dakini. Wane jest, aby pracowa z lini przekazu, z ktr ma si zwizek, ale powiniene rwnie zrozumie, e wyobraany przez ciebie mistrz stanowi ucielenienie wszystkich mistrzw i bstw medytacyjnych, z jakimi masz zwizek i wszystkich nauczycieli, od ktrych pobierae nauki. Mistrz w guru jodze nie jest tylko jak osob, ale esencj owiecenia, pierwotn wiadomoci, ktra jest twoj prawdziw natur. Mistrz jest rwnie nauczycielem, od ktrego otrzymujesz nauki. W tradycji tybetaskiej mwimy, e mistrz jest waniejszy od Buddy. Dlaczego? Poniewa jest on bezporednim przekazicielem nauk, tym, ktry przekazuje mdro Buddy uczniowi. Bez mistrza nie moglibymy odnale drogi do Buddy. Powinnimy wic odczuwa takie do niego oddanie, jakie poczulibymy do Buddy, gdyby nagle pojawi si przed nami. W guru jodze nie chodzi tylko o wzbudzanie jakich uczu w stosunku do wizualizowanej formy. Robi si to w celu odnalezienia w sobie owego pierwotnego stanu umysu, ktry jest tym samym, co umys wszystkich twoich nauczycieli, wszystkich buddw i urzeczywistnionych istot, jakie kiedykolwiek yy. Kiedy stapiasz si z guru, zlewasz si ze swoj pierwotn, prawdziw natur, bdc prawdziwym przewodnikiem i mistrzem. Nie powinna to by jednak praktyka abstrakcyjna. Kiedy wykonujesz guru jog, sprbuj poczu tak intensywne oddanie, eby wosy zjeyy ci si na gowie, zy napyny do oczu, a serce otwaro si i wypenio wielk mioci. Stop si z umysem guru, ktry jest twoj owiecon natur Buddy. W ten wanie sposb naley praktykowa guru jog. Praktyka Po wykonaniu dziewiciu oddechw, pozostajc w pozycji medytacyjnej, zwizualizuj mistrza przed sob, w grze. Nie powinna to by paska, dwuwymiarowa forma niech ukae si tam prawdziwa istota, w trzech wymiarach, uczyniona ze wiata, czysta, silnie obecna. Jej obecno powinna wpywa na odczucia w twoim ciele, twoj energi i umys. Wzbud w sobie silne oddanie i rozwa, jakim wspaniaym darem s nauki i jakie wielkie masz szczcie, e wszede z nimi w kontakt. Ofiaruj szczer modlitw, proszc, aby wszystkie twoje negatywnoci i zaciemnienia zostay usunite, aby pozytywne waciwoci rozwijay si i aby urzeczywistni guru jog. Potem wyobra sobie, e otrzymujesz bogosawiestwo od mistrza w formie trzech kolorowych wiate wypywajcych z jego trzech wrt mdroci ciaa, mowy i umysu i wpywajcych do twoich. wiata te przekazywane s w nastpujcy sposb: biae wypywa z czakry znajdujcej si pomidzy brwiami mistrza do twojej czakry, oczyszczajc i rozluniajc cae twoje ciao i sfer fizyczn. Potem czerwone wiato wypywa z jego czakry garda do twojego garda, oczyszczajc i rozluniajc sfer energetyczn. Wreszcie, niebieskie wiato wypywa z czakry serca mistrza i wpywa w twj orodek serca, oczyszczajc i rozluniajc umys. Kiedy trzy wiata wpywaj do ciebie, poczuj je. Rozlunij ciao, energi i umys, skpane w wietle mdroci. Wykorzystaj wyobrani, aby dowiadczenie bogosawiestwa stao si w peni autentyczne w ciele, energii oraz w wyobraeniach pojawiajcych si w umyle. Po otrzymaniu bogosawiestwa wyobra sobie, e mistrz rozpywa si w wietle, stapia si z twoim sercem i pozostaje tam jako twoja najskrytsza esencja. Wyobra sobie, e ty rwnie rozpywasz si w wietle i pozosta w stanie czystej wiadomoci, w rigpie. Istniej rwnie bardziej zoone wskazwki do praktyki guru jogi zawierajce wykonywanie pokonw, skadanie ofiar, robienie okrelonych gestw, recytowanie mantr i bardziej skomplikowane wizualizacje, jednak istot tej praktyki jest zmieszanie umysu ucznia z umysem mistrza, ktry jest czyst, niedualn wiadomoci. Guru jog mona wykonywa o kadej porze dnia, im czciej, tym lepiej. Wielu mistrzw medytacji mwi, e ze wszystkich praktyk guru joga jest najwaniejsza. Przenosi bowiem bogosawiestwo linii

przekazu, moe otworzy i zmikczy serce oraz uspokoi nieposuszny umys. Cakowite urzeczywistnienie guru jogi jest urzeczywistnieniem duchowej cieki. OCHRONA Zasypianie to troch jak umieranie, samotnie odbywana podr w nieznane. Zwykle nie zaprztamy sobie snem gowy, poniewa dobrze go znamy, ale pomylcie przez chwil, z czym on si wie: cakowicie tracimy kontakt z samymi sob, pograjc si na jaki czas w prni, dopki nie pojawimy si od nowa we nie. Wtedy moemy mie inn tosamo i inne ciao. Moemy nagle znale si w dziwnym miejscu z nieznanymi ludmi, bra udzia w zdumiewajcych i czasem cakiem ryzykownych przedsiwziciach. Sama prba zanicia w nieznanym miejscu moe wywoa niepokj. Chocia moe to by miejsce doskonale bezpieczne, a ko wygodne, nie bdziemy spa tak dobrze, jak w domu, w znajomym otoczeniu. Moe le odczuwamy panujc tam energi lub te to nasz wasny brak poczucia bezpieczestwa nas niepokoi i powoduje, e zasypiajc nawet w dobrze nam znanych domach, odczuwamy niepokj lub przeraaj nas nasze sny. Kiedy zasypiamy z uczuciem lku, marzenia senne przesiknite bd strachem i napiciem, sen bdzie niespokojny, a praktyka trudniejsza do wykonania. Zatem dobrze jest stworzy pewne poczucie bezpieczestwa przed zaniciem i zmieni nasz sypialni w wite miejsce. Mona to zrobi wyobraajc sobie dakinie straniczki zgromadzone wok posania. Wyobra je sobie jako pikne boginie, kochajce, owiecone eskie istoty koloru zielonego, o wielkiej mocy ochronnej. Wyobra sobie, e gromadz si one w pobliu, kiedy zasypiasz, i pozostaj tam przez ca noc, jak matki pilnujce dziecka lub stranicy otaczajcy krla lub krlow. Wyobra sobie, e s wszdzie, strzeg dostpu do drzwi i okien, siedzc obok ciebie na ku, spacerujc w ogrodzie czy na podwrzu. Poczuj si w peni bezpieczny. I znowu, ta praktyka jest czym wicej ni, tylko prb wyobraenia sobie jakich form. Zobacz dakinie swoim umysem, ale jednoczenie wykorzystaj wyobrani, aby poczu ich obecno. Wytwarzanie w ten sposb ochronnej, witej strefy bardzo uspokaja i rozlunia oraz sprawia, ze sen jest krzepicy. Tak wanie yje mistyk widzi magi, zmienia umysem wasne otoczenie i sprawia, e dziaania, nawet rozgrywajce si jedynie w wyobrani maj znaczenie Moesz wzmocni poczucie spokojnego snu, przechowujc w sypialni wite przedmioty: wizerunki agodnych, kochajcych form medytacyjnych, wite symbole religijne lub inne rzeczy kierujce umys na duchow ciek. Tantra Matki mwi e przygotowujc si do snu, powinnimy utrzyma wiadomo przyczyn snu, obiektu, na ktrym si skupiamy, stranikw i samych siebie. Utrzymywanie tego wszystkiego w wiadomoci, nie jako wielu odrbnych rzeczy, lecz jako pewnej caoci, bdzie miao z pewnoci dobry wpyw, na twj sen i nienie. 5. PRAKTYKA GWNA Aby w peni rozwin praktyk jogi nienia, naley po kolei wypeni cztery nastpujce zadania: 1) wprowadzi wiadomo do kanau centralnego, 2) rozwin klarowne postrzeganie i dowiadczanie, 3) rozwin tak moc i si, eby nie zagubi si w praktyce, 4) rozwin gniewny aspekt samego siebie, aby pokona strach. Owe zadania odpowiadaj czterem waciwociom snu agodnej, radosnej, penej mocy i gniewnej oraz czterem czciom praktyki. WPROWADZANIE WIADOMOCI DO KANAU CENTRALNEGO Po wykonaniu praktyk wstpnych w cigu dnia oraz praktyki przed zaniciem oczyszczajcych oddechw, guru jogi, wzbudzania wspczucia i mioci, wizualizowania daki straniczek oraz wzbudzania postanowienia praktykowania w nocy przychodzi czas na pierwsz z praktyk gwnych. Najpierw przyjmij pozycj Lwa: mczyni kad si na prawym boku, a kobiety na lewym. Zegnij kolana tak, aby pozycja ciaa bya stabilna, u grn rk wzdu boku ciaa, a doln pod policzkiem. Moesz sprbowa pooy gow na troch wyszej poduszce zwr jednak uwag na pooenie szyi, aby sen by lejszy. Uspokj oddech i rozlunij ciao. Spraw, aby oddech by gboki i bardzo cichy, aby nie mona byo usysze ani wdechw, ani wydechw Wyobra sobie w czakrze garda pikny, czerwony, czteropatkowy kwiat lotosu. Czakra ta znajduje si u podstawy garda, bliej miejsca poczenia szyi z ramionami ni gowy. Porodku czterech patkw stoi skierowana do przodu pionowa, wietlista tybetaska litera A, janiejca i pprzeroczysta, jak kryszta uczyniony z czystego wiata. I tak samo, jak kryszta pooony na czerwonym materiale odbija kolor i wydaje si czerwony, litera A rwnie przyjmuje kolor patkw i staje si czerwona. Na kadym z czterech patkw znajduj si sylaby: RA z przodu, LA z twojej lewej strony, SZA z tyu i SA po prawej. W miar zbliania si snu utrzymuj swobodn, rozlunion koncentracj na literze A.

Ta cz praktyki ma na celu wprowadzenie umysu i prany do kanau centralnego. Praktyka ta ma agodny charakter, a kiedy stapiamy si z liter A o kolorze gbokiej czerwieni, odnajdujemy w sobie spokj. Nauki mwi, e skupianie si na czakrze garda wywouje agodne sny. Podany jest przykad snu, w ktrym dakini zaprasza nicego, aby jej towarzyszy. Pomaga mu wej na mistycznego ptaka (garud) lub lwa i prowadzi go do czystej krainy piknego, witego miejsca. Sen nie musi by jednak dokadnie taki, moe nam si przyni spacer w piknym ogrodzie albo w grach, w towarzystwie innych ludzi wyznaczajcych szlak. Na tym etapie jako dowiadczanych snw nie zaley tak bardzo od uzyskania okrelonych wyobrae, ale od odczucia spokoju.

ZWIKSZANIE WYRAZISTOCI Po okoo dwch godzinach snu obud si i zacznij drug cz praktyki. Tradycyjnie wykonuje si j w okolicach pnocy, ale teraz kady ma inny rozkad dnia, wic dopasuj t praktyk do wasnego stylu ycia. Przyjmij t sam pozycj, co w pierwszej czci praktyki mczyni kad si na prawym boku, a kobiety na lewym. Wykonaj nastpujc form oddychania: zrb delikatny wdech i agodnie wstrzymaj powietrze, lekko zacinij krocze minie u podstawy miednicy tak, by mia poczucie wycigania wstrzymanego oddechu w gr. Sprbuj dowiadczy oddechu zatrzymanego pod ppkiem, spronego przez nacisk od spodu. Trudno wyobrazi sobie taki sposb oddychania i prawdopodobnie bdziesz musia troch poeksperymentowa, zanim go naprawd poczujesz. Jeszcze lepiej by byo, gdyby otrzyma szczegowe wskazwki od nauczyciela.

Po wstrzymaniu oddechu przez kilka chwil delikatnie wypu powietrze. W czasie wykonywania wydechu rozlunij minie miednicy, klatki piersiowej i cae ciao. Cakowicie si rozlunij. Powtrz wdychanie i wydychanie siedem razy. Punktem, w ktrym bdziemy skupia uwag w tej czci praktyki, jest czakra znajdujca si powyej i za miejscem, gdzie brwi spotkayby si na czole. Wyobra sobie w tej czakrze bia, janiejc kul wiata (tigle). Tigle, znane rwnie jako hindu, moe by wieloma rzeczami i w rny sposb si je tumaczy. W jednym kontekcie jest to waciwo energii, ktr mona znale w ciele, a gdzie indziej moe reprezentowa bezgraniczn cao. Tigle, ktr wykorzystujemy w praktyce, jest ma, niesubstancjaln, janiejc kul wiata. Rne kolory tigle przedstawiaj rne waciwoci wiadomoci, a wizualizowanie ich to otwieranie wrt do dowiadczenia owych waciwoci. Instrukcja mwica o tym e naley " wizualizowa tigle, nie oznacza, e powiniene wyobrazi sobie statyczny wizerunek okrgego, biaego wiata. Zamiast tego wyobra sobie, e stapiasz si z czym, co naprawd si tam znajduje. Sprbuj poczu tigle zmysami wyobrani i cakowicie zjednoczy si z nim, a istnie bdzie jedynie jasno i wietlisto. Niektrzy wyranie zobacz to wiato wewntrznym zmysem wzroku, a inni bardziej je poczuj. Odczucie jest waniejsze ni widzenie. Najwaniejsze jest cakowite stopienie si z tym wiatem. Poczony ze

wietlistym, biaym figle w czakrze czoa, umys pozostaje jasny i przytomny. Kiedy pojawiajce si dowiadczenie wiata staje si bardziej ywe i obejmujce, pozwl mu si wchon. Umys stanie si wwczas bardziej wiadomy. Jeeli utrzymasz ten stan w czasie snu, pozostaniesz przez cay czas przytomny. Celem tej czci praktyki jest rozwijanie przejrzystoci i cigej przytomnoci umysu, zwikszanie przejrzystoci snu". Sprbuj poczy si z tym, co znajduje si poza wyrazem przejrzysto", z rzeczywistym dowiadczeniem. Metafora bowiem jedynie wskazuje na dowiadczenie, ktre jest gbsze ni jzyk i przedstawienie wizualne. A zatem w tej czci praktyki manifestuje si pomnaajca' waciwo snw Przykadem snu opisanym przez Tantr Matki jest sen, w ktrym dakini gra na instrumentach, piewa, przynosi kwiaty, owoce i ubrania nicemu. I znw nie oznacza to, e we nie koniecznie musi pojawi si dakini lub inna okrelona forma. Kiedy praktykujcy rozwija si w tej czci praktyki, sen bdzie cechowao uczucie wielkiej rozkoszy.

WZMACNIANIE PRZYTOMNOCI Trzeci cz praktyki wykonuje si mniej wicej dwie godziny po drugiej, okoo cztery godziny po pierwszym zaniciu. Tradycyjnie wykonywano j dwie godziny przed witem. W tej czci praktyki przyjmuje si inn pozycj ciaa: po si na wysokiej poduszce i swobodnie skrzyuj nogi. W przeciwiestwie do pozycji medytacyjnej nie jest wane, czy na grze bdzie prawa, czy lewa noga. Pozycja ta jest troch podobna do tej, jak przyjmujemy lecc samolotem w pierwszej klasie, jest to pozycja pleca. Wysoka poduszka pomoe ci spa lekko i wywoa wiksz przytomno umysu w czasie snu. U wygodnie szyj. Jeeli jest ci w tej pozycji niewygodnie, popraw j. Wane jest, aby zwraca uwag na potrzeby ciaa. Kiedy byem dzieckiem, siedziaem ze skrzyowanymi nogami wiele godzin kadego dnia w szkole, wic pozycja ta nie sprawia mi trudnoci, jakie sprawia ludziom z Zachodu. W praktyce nie chodzi o wytrzymanie blu, lecz o utrzymanie wiadomoci umysu, tak wic dostosuj pozycj ciaa do tego celu. W tej czci praktyki wykonaj dwadziecia jeden gbokich, spokojnych oddechw, utrzymujc pen wiadomo tego, e oddychasz. Punktem koncentracji jest tutaj czakra serca, wewntrz ktrej wyobra sobie czarn, wietlist sylab HUNG, skierowan do przodu. Stop si z t sylab, aby wszystko stao si czarnym HUNG. Sta si czarnym HUNG. Niech umys swobodnie spocznie na sylabie i wtedy zanij. Waciwoci rozwijan w tej czci praktyki jest moc. Nie musisz robi niczego szczeglnego, aby j rozwin, nie nadymaj si, by sprbowa" poczu si silnym. Chodzi tutaj o znalezienie mocy, ktr masz ju w sobie. Owo poczucie siy czy si rwnie z poczuciem bezpieczestwa sny pojawiajce si w tej czci praktyki wywouj takie wanie odczucie bezpiecznej mocy. Przykadami takich snw opisanymi w Tantrze Matki s sny, w ktrych pena mocy dakini kieruje nicego na tron lub nicy wchodzi do dobrze strzeonego zamku, aby otrzyma nauki, lub te uzyskuje aprobat od ojca lub matki. Wane jest jednak dowiadczenie waciwoci umysu wywoywanej przez sen, nie za okrelone wyobraenie. Zamiast dakini prowadzcej ciebie do tronu moe to by szef dajcy awans albo matka organizujca imprez, aby witowa twoje osignicia. Obydwa te sny byyby charakterystyczne dla tej czci praktyki. Sen zamiast w zamku toczy si moe w miejscu wywoujcym u nicego poczucie bezpieczestwa, a zamiast jednego z rodzicw pojawi si moe inna osoba, ktra wywouje u niego poczucie bezpieczestwa i siy. ROZWIJANIE NIEUSTRASZONOCI Czwarta cz praktyki jest najatwiejsza, bo nie trzeba si budzi a do rana. Nie trzeba te przyjmowa adnej konkretnej pozycji, po si wic tak, eby ci byo wygodnie. Nie trzeba rwnie jako szczeglnie oddycha, oddychaj wic naturalnym rytmem. Tradycyjnie wykonuje si j dwie godziny po ostatnim obudzeniu, tu przed witem. Tym razem punktem koncentracji jest czakra tajemna" znajdujca si za genitaliami. Wewntrz niej wyobra sobie kul czarnego, janiejcego

wiata: czarne tigle. W tej czci snu przejawi si moe mroczny aspekt wyobrani nauki mwi, e mog pojawi si gniewne dakinie, ponce gry i doliny, wzburzone rzeki lub wiatry niszczce wszystko na swojej drodze. S to sny, w ktrych ywioy niszcz wyobraenie ja", dlatego te mog by przeraajce. Sprawd, czy i ty je tak odbierasz. Waciwo umysu wywoywana przez sny z tej czci praktyki jest aspektem gniewnym. Wykonujc t faz praktyki wejd w czarne, wietliste figle w czakrze tajemnej i sta si nim. Nastpnie rozlunij umys i swobodnie skoncentruj si na janiejcym, czarnym wietle, ktre jest wszdzie, przenika zmysy i umys. Potem zanij. Cztery waciwoci agodna, speniajca, pena mocy i gniewna reprezentuj du grup zwizanych z nimi wyobrae, uczu, emocji i dowiadcze. Jak wspomniaem powyej, nie musisz mie dokadnie takich samych snw jak te przedstawione jako przykady w naukach. Wana jest owa waciwo, emocjonalne zabarwienie, odczucie snu -wszechobecne, a zarazem by moe subtelne, przenikajce dowiadczenie snu. Na podstawie tego wanie odczucia mona okreli, z jak czakr i z jakim wymiarem dowiadczania zwizany jest sen, nie za poprzez prb rozszyfrowania treci snu. Wskazuje ono rwnie na to, w jakim punkcie systemu energetycznego ciaa skupiay si prana i umys, aby wytworzy okrelony sen, na ktry mog oczywicie rwnie wpywa wydarzenia i dowiadczenia dnia poprzedniego. Analizujc wszystko, co si ze snem wie, uzyskuje si naprawd wiele informacji. Czwarta cz praktyki jest jej ostatni faz, po ktrej zbudzimy si, aby rozpocz kolejny dzie ycia. Budzc si, sprbuj zachowa przytomno umysu i wiadomo tego, e si budzisz. Celem tej praktyki jest rozwinicie cigej przytomnoci umysu w nocy, przez wszystkie fazy spania i budzenia si, oraz w cigu dnia. POZYCJA Rne pozycje ciaa otwieraj lub zamykaj rne kanay energetyczne i wpywaj na przepyw subtelnej energii. Rozumiejc t zasad, moemy dopomc specyficznym procesom zachodzcym w czasie praktyki. Wedug tradycji tybetaskiej negatywne emocje s bliej zwizane z tym kanaem energetycznym, ktry znajduje si po prawej stronie u mczyzn i z lewej u kobiet. Kiedy mczyzna pi na prawym boku, kana ten, przez ktry przepywa gwnie negatywna prana, jest lekko przyduszony i zamknity, a lewy kana otwiera si. Rwnie znajdujce si z tej strony puco jest delikatnie cinite, wic drugie bierze na siebie wiksz odpowiedzialno za oddychanie. Prawdopodobnie znasz z wasnego dowiadczenia rezultaty leenia na boku, na przykad kiedy leysz na boku prawym, atwiej jest oddycha przez lewe nozdrze. U mczyzn leenie na prawym boku wywiera korzystny wpyw na przepyw pozytywnej prany mdroci przez kana biay. U kobiet ten sam efekt wywoa leenie na lewym boku i otwieranie kanau mdroci znajdujcego si z prawej strony. Pozycja ta w pozytywny sposb wpywa na sny i uatwia praktyk jogi nienia. Otwarcie przepywu prany mdroci jest oczywicie rodkiem wspomagajcym praktyk tylko tymczasowo, gdy ostatecznym jej celem jest wprowadzenie zharmonizowanej prany do kanau centralnego. Poprzez zwrcenie uwagi na pozycj ciaa wiadomo utrzymywana jest w stabilniejszym stanie podczas snu. Tam, skd pochodz, wikszo ludzi pi na dywanach tybetaskich o wymiarach 90/ 180 cm. Jeeli kto si za bardzo rusza, spada z ka. Nie dzieje si to jednak zbyt czsto, poniewa jeeli pi si na maej powierzchni, picy umys kontroluje pozycj ciaa przez ca noc. Na przykad jeeli kto pi na wskiej pce skalnej, utrzymuje tak przytomno, aby nie zsun si w przepa. Na duych oach, w jakich pi ludzie na Zachodzie, mona obraca si jak wskazwki zegara i nigdy nie spa. Warto jednak utrzymywa pewn pozycj ciaa, gdy pomoe to podtrzyma wiadomo umysu w czasie snu. Moesz sam wyprbowa t zasad: kiedy trudno ci bdzie si koncentrowa, zmie pozycj ciaa i uspokj oddech. Stwierdzisz prawdopodobnie, e skupianie uwagi stao si atwiejsze. Oddychanie, przepyw prany, pozycja ciaa, myli oraz stan umysu s bowiem wzajemnie ze sob powizane zrozumienie tego pozwala praktykujcemu wiadomie wywoywa pozytywne dowiadczenia. SKUPIANIE UMYSU W ten sam sposb, jak rne pozycje ciaa, rwnie rne wizualizacje skoncentrowane na ciele zmieniaj przepyw energii i wpywaj na dowiadczenie. Kada z czterech czci praktyki gwnej zawiera skupianie si na kolorowym wietle i tigle lub sylabie, znajdujcych si w jednej z czterech czakr. Kiedy wyobraamy sobie kolorowy kwiat lotosu, figle lub sylab w miejscu czakry, rzeczy te w rzeczywistoci si tam nie pojawiaj. Wizualizacja jest jak rysunek lub symbol przedstawiajcy formy i waciwoci energii przepywajcej przez to miejsce. Wykorzystujc te wyobraenia, umys atwiej czy si z okrelon form energii przepywajcej przez konkretne miejsce w ciele, co z kolei wpywa na wiadomo. Kolor rwnie nie pozostaje bez wpywu na ni, a wiemy to z wasnego dowiadczenia: kiedy wchodzimy do pokoju pomalowanego na czerwono, dowiadczamy go w inny

sposb ni pokoju biaego, zielonego czy czarnego. W wizualizacji wykorzystuje si kolor, aby uatwi wywoanie okrelonej waciwoci w wiadomoci. Kiedy medytujemy, zazwyczaj traktujemy koncentracj i rozproszenie jak przecznik, ktry jest wczony lub wyczony, nie o to jednak chodzi. Uwag mona skupia mniej lub bardziej intensywnie. Kiedy wyszedem z dugiego odosobnienia w ciemnoci i wszystkie zjawiska postrzegaem bardzo intensywnie. Domy i drzewa, kady kolor i kady przedmiot wibroway. Gdybym widywa te same rzeczy codziennie, nie robiyby na mnie takiego wraenia, ale po pidziesiciu dniach spdzonych w cakowitej ciemnoci moja koncentracja na wzroku bya tak silna, e wszystko stao si nagle niezwykle ywe. W miar jak dni odosobnienia coraz bardziej si oddalay, zjawiska oddziaujce na zmys wzroku jakby zmatowiay, ale to nie one si zmieniy to moja ich wiadomo ograniczya si w jaki sposb. Chocia okolicznoci mojego dowiadczenia s niezwyke, ilustruj one pewn generaln zasad. Wszystkie nasze dowiadczenia bd ywsze, jeeli nasza wiadomo bardziej intensywnie si na nich skoncentruje. W praktyce take wyrnia si rne stopnie koncentracji. Kiedy rozpoczynasz wizualizacje w nocy, bdziesz koncentrowa uwag na figle. W miar jak ciao coraz bardziej si rozlunia i przychodzi sen, wizualizacja pewnej formy moe sabn. Zmysy wyczaj si, mniej si syszy, sabiej czuje si zapachy i tak dalej. Nastpuje wyczanie si zmysw i osabienie wizualizacji, poniewa skupienie uwagi jest mniej intensywne i ostre. W nastpnej fazie koncentracji moe ju nie by prawie adnego uczucia. W kocu cakowicie zanika zmysowe dowiadczanie i wyobraana forma. Trudno jest zauway owe subtelne rnice, ale kiedy wprowadza si wiksz wiadomo do procesu zasypiania, staj si one bardziej widoczne. Nawet kiedy wyobraenia i zmysy pograj si w totalnej ciemnoci, mona utrzyma przytomno umysu. Kiedy ostatecznie rozwiniesz t praktyk, bdziesz w stanie zasypia, koncentrujc si na literze A, a nastpnie utrzyma przez ca noc czyst wiadomo tego obiektu. Kiedy to uczynisz, nawet w pierwszych chwilach budzenia si bdziesz cakowicie przytomny. Prawdopodobnie masz ju jakie wasne dowiadczenia z utrzymywaniem koncentracji w cigu nocy. Na przykad kiedy musisz obudzi si wczenie, aby wzi udzia w jakim walnym spotkaniu, w czasie snu pewna przytomno umysu zostanie zachowana. Powiedzmy, e musisz obudzi si o pitej rano. Idziesz spa, ale przebudzasz si co jaki czas, aby sprawdzi, ktra jest godzina. wiadomo koniecznoci wczesnego wstania pozostaje, chocia specjalnie o tym nie mylisz. Owa koncentracja jest bardzo subtelna. Takie wanie skupienie powinnimy wczy do praktyki nie bardzo siln koncentracj, ale delikatny dotyk skupienia, agodny, ale stay. Jeeli jeste bardzo radosny przed zaniciem, poniewa co cudownego wydarzyo si w twoim yciu, za kadym razem, kiedy si budzisz, budzisz si radosny. Jest to stan, ktry trwa przez ca noc, nie musisz kurczowo si go trzyma. Twoja wiadomo po prostu w nim spoczywa. W taki sam sposb pracuj z tigle pij z nim, tak jak pisz z radoci. Istniej dwie rne postawy wobec pojawiajcych si zjawisk, odpowiadaj one rodzajom skupiania si na figle. Pierwsza wyglda tak, e zjawiska s przycigane przez umys, a druga, e pojawiaj si one w umyle. Przyciganie dowiadcze jest cisz form dualistycznego oddziaywania. Obiekt przycigania traktowany jest jako jednostka posiadajca waciw sobie, niezalen egzystencj jakby bya cakowicie odrbnym bytem-a umys lgnie do niej. Kiedy przyciganie ustaje, nie oznacza to, e wraz z nim znika dualizm zjawiska wci pojawiaj si w dowiadczeniu i s postrzegane jako odrbne jednostki, ale owo postrzeganie jest bardziej subtelne. Mona powiedzie, e pierwszy rodzaj postrzegania jest bardziej agresywny, bardziej aktywny, a drugi bardziej pasywny i sabszy, a poniewa jest sabszy, atwiej jest go rozpuci w niedualnej rigpie. Praktyk zaczynamy od ciszej formy dualizmu. Pomyl o jakim obiekcie i sprbuj jak najsilniej go dowiadczy, wykorzystujc zmysy wyobrani: sprbuj dokadnie go sobie uzmysowi i, co waniejsze, poczu go i sprawi, by wywoa doznania w twoim ciele i systemie energetycznym oraz wpyn na stan twego umysu. Po solidnym zainstalowaniu" obiektu w wiadomoci rozlunij koncentracj. Spraw, aby obiekt pojawia si bez adnego wysiku z twojej strony, jakby to postanowienie, lece gdzie pod powierzchni wiadomoci, przywizao umys do obiektu w taki sam sposb, jak przywizuje si do niego potrzeba obudzenia si wczenie na spotkanie lub uczucie wielkiej radoci. Nie ma koniecznoci wysilania si czy koncentrowania obiekt po prostu jest, a ty jeste z nim. Ju go nie tworzysz, pozwalasz mu tylko przebywa w wiadomoci, obserwujesz go. Przypomina to leenie w socu z zamknitymi oczyma nie koncentrujc si na bdcym gdzie tam" socu, czujesz ciepo i wiato, nie jeste oddzielony od soca. Nie masz dowiadczenia ciepa i wiata, nie musisz stara si u trzyma na nich koncentracji, twoje dowiadczenie jest ciepem i wiatem, jeste z nim stopiony. Tak wanie powinna wyglda wizualizacja podczas praktyki. Czstym problemem pojawiajcym si na pocztku praktyki jest zakcanie snu, ktre wystpuje, gdy zbyt mocno utrzymuje si koncentracj. Skupienie na obiekcie powinno by delikatne, jest to raczej bycie z" tigle, a nie zmuszanie umysu, by si na nim skoncentrowa. Odpowiednikiem tej sytuacji w zwyczajnym wiecie jest rnica pomidzy tym, jak wyobraenia i myli przepywaj przez umys w momencie zasypiania, a intensywnym, emocjonalnym

zafiksowaniem na obiekcie, co prowadzi do bezsennoci. Niech nauczy ci dowiadczenie: zwr uwag na to, co dziaa, i dostosuj si do tego. Jeeli praktyka nie pozwala ci zasn, stopniowo zmniejszaj si koncentracji, a bdziesz mg spa. Skupianie si na tigle czy sylabie, czy to przez lgnicie do niej, czy te przez pozwalanie, aby si pojawiaa, jest tylko pierwszym krokiem w praktyce. Prawdziwym celem jest bowiem zjednoczenie si z obiektem. Wemy jako przykad liter A. Jest ona symbolem nienarodzonego, niezmiennego, cakowicie naturalnego stanu umysu. Zamiast skupia si na niej jako na obiekcie, najlepiej stopi si z wszechobecn natur rzeczy, ktr ona reprezentuje. Waciwie wydarza si to co noc, poniewa zapadanie w sen jest zapadaniem" w czyst rigp. Kiedy jednak identyfikujemy si z konceptualnym umysem, ktry we nie przestaje dziaa, zapadamy raczej w niewiadomo, a nie w rigp. Rigp mona odkry we nie, poniewa jest ona przez cay czas tam obecna. Poza poziomem, kiedy pozwalamy obiektowi pojawia si w umyle, jest stan niedualny. Umys wci si koncentruje, ale nie identyfikuje si ju z pojciami, a myli nie uywa si, aby zwizualizowa tigle lub liter A. Umys po prostu spoczywa w wiadomoci bez podziau na podmiot i przedmiot. Kiedy wiadomo jest skupiona, ale nie istnieje skupiajcy si i obiekt skupienia, wwczas naprawd dowiadcza si niedualnej wiadomoci. W stanie niedualnoci A nie znajduje si tam", a ty tutaj". Wyobraenie moe, ale nie musi pozosta, ale bez wzgldu na to dowiadczenia nie dzieli si na podmiot i przedmiot. Istnieje tylko litera A i ty ni jeste. Takie ma wanie znaczenie przezroczysta litera A zabarwiona na czerwono przez wietlisto patkw kwiatu lotosu: masz by czyst, niedualn wiadomoci symbolizowan przez liter A. Kiedy pojawia si dowiadczenie, symbolizowane przez czerwie patkw, zabarwia ono liter A, ale nie niszczy wietlistoci niedualnej wiadomoci. Czsto praktykujcy mwi, e trudno im utrzyma wizualizacj, lub e utrudnia ona zanicie. Zrozumienie kolejnych etapw w praktyce powinno rozwiza niektre z tych problemw Kolejno jest nastpujca: najpierw widzimy obiekt, potem odczuwamy go, a potem stajemy si nim. Kiedy w peni stopisz si z obiektem koncentracji, wizualizacja moe znikn i jest to cakowicie naturalne. Nauki zalecaj rwnie taki rodzaj skupienia umysu w czasie mierci. Kiedy podczas procesu umierania praktykujcy utrzyma przytomno umysu, cay proces przebiegnie zupenie inaczej. Utrzymanie tej przytomnoci jest w rzeczywistoci esencj praktyki przeniesienia wiadomoci w momencie mierci (phowa). Celem tej praktyki jest przeniesienie umysu bezporednio do czystej przestrzeni wiadomoci (dharmakaj). Jeeli si to uda, praktykujcy nie dowiadcza zawirowa i rozproszenia stanu po mierci, lecz bezporednio wyzwala si w czyste wiato. Nie posiadajc zdolnoci spoczywania w czystym tu i teraz", jestemy rozproszeni i bdzimy we nie, fantazjach, samsarze, w kolejnym yciu. Jeeli jednak uda nam si utrzyma czyst form przytomnoci umysu, dowiadcza bdziemy czystego wiata umysu w nocy, pozostaniemy w naturze umysu w cigu dnia i wyzwolimy si z bardo po mierci. Aby sprawdzi, w jaki sposb wizualizacja wpywa na wiadomo, sprbuj wyobrazi sobie, e znajdujesz si w cakowitej ciemnoci, totalnej czerni. Ciemno jest nie tylko wok ciebie, ale rwnie ogarnity jest ni zmys wzroku, skra, przestrze nad i pod tob, kada komrka ciaa. To prawie tak, jakby odczuwa, wcha i smakowa ciemno. Teraz wyobra sobie, e owa ciemno nagle ustpuje drogi przejrzystemu, wszechogarniajcemu wiatu, ktre przenika wszystko dookoa i wewntrz ciebie, wiatu, ktre jest tob. Powiniene odczu rnic tych dwch wizualizacji poprzez subtelne zmysy wyobrani, ktre owietlaj wewntrzny wiat, a nie tylko wizualny aspekt wyobrani. Wyobraajc sobie ciemno, przeywasz jakie dowiadczenie, moe nawet odczujesz lekki strach, a wizualizujc wiato, poczujesz wszechogarniajc jasno i przejrzysto. Moesz zrobi jeszcze inny eksperyment, dziki ktremu dowiadczysz tego rodzaju skupienia umysu, jakie stosuje si w praktyce. Rozlunij ciao. Wyobra sobie czerwon, wietlist liter A w czakrze garda. Czerwie wiata jest gboka, nasycona, zmysowa. Wykorzystaj wyobrani, aby poczu to wiato, pozwl, by ci uspokoio, rozlunio, wyciszyo twj umys i ciao, uzdrowio ci. Nastpnie wyobra sobie, e rozszerza si ono na wszystkie strony, wypeniajc czakr garda, a potem cae twoje ciao. Rozprzestrzeniajc si w ten sposb, rozlunia wszystkie napicia. Wszystko, czego dotyka, rozpywa si w czerwonym wietle. Cae twoje ciao rozpuszcza si w czerwonym wietle. Niech przeniknie ono twoj wiadomo tak, aby widzia jedynie janiejce czerwonym wietle, czu tylko spokj czerwonego wiata, i sysza tylko bezgone, spokojne, czerwone wiato. Nie myl o nim dowiadczaj go. Niech twj umys bdzie czerwone wiato, tak aby znikn ty wiadomy obiektu, aby czerwone wiato stao si sam wiadomoci. Niech wszystko, co pojawi si jako podmiot i przedmiot, rozpynie si w czerwonym wietle. Wszystko ciao i energie, zjawiska fizyczne i umysowe rozpywa si, a ty stapiasz si cakowicie z czerwonym wiatem. Nie ma wewntrz" i na zewntrz", jest tylko czerwone wiato. W

taki wanie sposb powiniene stapia si z liter A i skupia w nocy, zjednoczony z obiektem wizualizacji. KOLEJNO Praktyk jogi nienia powinno si zawsze robi po kolei. Pierwsz cz, skupianie na literze A w gardle, wykonuje si idc spa po raz pierwszy. Najlepiej by byo, gdyby druga cz praktyki zostaa wykonana dwie godziny pniej, trzecia cz dwie godziny po drugiej, a czwarta po kolejnych dwch godzinach snu. Budzenie si w cigu nocy utrzymuje lekki sen i uatwia urzeczywistnienia jogi nienia. Dzielenie nocy na rwne, dwugodzinne odcinki nie jest jednak konieczne, chocia jeli chcesz, moesz oczywicie skorzysta z pomocy budzika i budzi si dokadnie po dwch godzinach. Chodzi tylko o to, aby wykonywa cztery czci praktyki, przedzielone przebudzeniem. Mwimy o dwugodzinnych segmentach, poniewa wikszo ludzi sypia mniej wicej osiem godzin. Chocia zastosowanie si do takiego podziau nocy pozytywnie wpynie na przejrzysto umysu, rwnie wane jest to, aby by wypocztym, wic nie martw si, jeeli opucisz jedn cz praktyki i wykonasz tylko trzy. Albo jeli opucisz trzy i zrobisz tylko jedn. Zrb, co moesz, a jeli czego nie zrobisz, nie martw si. To bardzo wana tajemnica praktyki! Martwienie si nie pomoe twojej praktyce, jednoczenie jednak nie powiniene traci silnego postanowienia, e postarasz si praktykowa lepiej. Wykonuj praktyk najlepiej jak moesz. Tak wic co zrobi, jeli po wykonaniu pierwszej czci praktyki zaniesz i nie obudzisz si a do rana? Wwczas wykonaj cz drug, a nie trzeci lub czwart. Nigdy nie pomijaj adnej z tych czterech praktyk. Istnieje pewna cigo w rezultatach praktyki, poniewa wszystkie te elementy s ze sob powizane: rne czakry, kolory, medytacje, czasy praktykowania, ywioy, energie i pozycje ciaa pracuj razem, aby wytworzy okrelone dowiadczenie i rozwin u praktykujcego okrelone zdolnoci. Kady etap praktyki wywouje pewn waciwo energetyczn wiadomoci, ktra musi by zintegrowana z przytomnoci umysu, a kada taka waciwo wspiera rozwj nastpnej. Poniewa istnieje owa zaleno w rozwoju, wane jest, aby wykonywa cztery sesje praktyki po kolei. Pierwszy etap praktyki zwizany jest z agodnym aspektem snw. Jeeli wykonujesz tylko cz praktyki jogi nienia, duo atwiej pracowa z owym agodnym aspektem, ni na przykad z aspektem gniewnym. atwiej jest zachowa przytomno umysu w sytuacji spokojnej ni w takiej, ktra wywouje przeraenie. Jest to generalna zasada praktyki czciej pracuje si z sytuacj atw do opanowania, a dopiero pniej, w miar rozwoju, z trudniejszymi dowiadczeniami. W tym przypadku najpierw rozwijamy stabiln przytomno umysu, a potem pracujemy ze stawiajcymi wiksze wymagania aspektami dowiadczenia: zwikszaniem przejrzystoci umysu, rozwijaniem mory, a wreszcie z gniewn wyobrani. W pierwsza czci praktyki nie chodzi tak bardzo o prb rozwinicia czego, ale o odkrywanie na nowo wspaniaych aspektw wiadomoci. Mniej jest tam starania si, aby co zrobi", a wicej pozwalania na to, aby co byo". To tak, jakbycie po codziennej bieganinie wrcili do domu i zrelaksowali si w spokojnych snach. Odpoczynek i powrt do formy zajmuje troch czasu. W tej czci praktyki wykorzystuje si czakr garda, powizan energetycznie z potencjaem, rozszerzaniem si i kurczeniem. Po dwch godzinach snu budzisz si na nowo. Powiniene w czasie tych dwch godzin wej wystarczajco gboko w sen, aby odpocz i rozluni si, a to zmienia nastawienie i waciwoci umysu. W pierwszej sesji praktyki rozwija si stabilno i skupienie bdce jak podstawa caego ciaa. W drugiej sesji masz ozdobi ciao, rozwin przejrzysto umysu jako ozdob stabilnego przebywania w teraniejszoci. Dlatego koncentracja skierowana jest na czakr w czole, zwizan z otwieraniem si i zwikszaniem przejrzystoci umysu. Jeeli w pierwszej sesji rozwija si stabilno, w drugiej przejrzysto, to w trzeciej mona rozwin moc. Punktem skupienia umysu jest wtedy najbardziej centralnie pooona czakra w ciele, czakra serca, podczona do rda siy. Nie oznacza to jednak, e tylko z tego powodu, e ci si co przyni, dowiadczysz mocy, jest ona bowiem rozwijana jako rezultat praktyki i poprzednich dwch sesji. Rozwijana tu sia nie jest twarda ani agresywna, lecz jest to moc kontrolowania myli i wizji, moc uwolnienia si z nawykowych reakcji na pojawiajce si zjawiska. Jak krl siedzcy na tronie siedzibie jego mocy ty spoczywasz w podstawie swojej mocy, w czystej wiadomoci. W czwartej czci praktyki, opartej na stabilnoci, przejrzystoci i mocy umysu, rozwija si nieustraszono. Nosimy w sobie przyczyny przeraajcych snw i po pewnym rozwiniciu pierwszych trzech etapw praktyki wywoujemy je, koncentrujc si na czarnym tigle w czakrze tajemnej, ktra najsilniej zwizana jest z gniewnymi ladami karmicznymi. Wytwarzanie przeraajcych snw jest tutaj rezultatem praktyki, a praktykujcy zachcany jest do tego, aby nadal, nic te sny, wykorzysta praktyk w celu przeksztacenia nawet przeraajcych ladw karmicznych w duchow ciek. W ten sposb badamy nasz rozwj w praktyce i jeszcze bardziej wzmacniamy stabilno, przejrzysto i moc, jakie rozwinlimy. Mroce krew w yach wyobraenia nie wywouj ju strachu i przeraenia, ale witane s z zadowoleniem, jako moliwoci rozwinicia praktyki. Istnieje pewna alternatywa wykonywania praktyki jogi nienia: jeeli chcesz, moesz skupi si na jednym tylko etapie praktyki, dopki nie osigniesz odpowiednich rezultatw. Praktyka musi by oczywicie

wykonywana po kolei, ale tym razem pracujesz tylko z pierwsz jej czci za kadym razem, kiedy si budzisz, powtarzajc to wiele razy przez wiele dni, a zdobdziesz dowiadczenie w wytwarzaniu agodnych snw i utrzymywaniu stabilnoci wiadomoci. Po tym, jak osigniesz pewne rezultaty pierwszej czci praktyki, moesz pracowa tylko z drug wzmacnia przejrzysto przez tak wiele nocy, ile trzeba bdzie, by wytworzy sny zwizane z t czci praktyki i aby wzrosa przejrzysto umysu w nocy. Nastpnie wykonuj trzeci cz, dopki nie uka si rezultaty, a na kocu czwart. Nie zaczynaj jednak drugiej czci, jeli nie rozwine pierwszej, albo czwartej, jeli nie wykonae trzeciej. Powtrz jeszcze raz: kolejno jest bardzo wana. Niektrzy ludzie poczuj si z pewnoci przytoczeni pozorn zoonoci praktyki, ale bdzie tak jedynie na pocztku. W miar bowiem opanowywania jogi nienia praktyka staje si coraz prostsza. Kiedy wiadomo jest stabilna, nie trzeba wykonywa adnej okrelonej formy praktyki. Wystarczy przebywa w tu i teraz", a sny w naturalny sposb bd klarowne. Praktyka wydaje si skomplikowana tylko dlatego, e wystpuje w niej kilka rnych elementw, aby jak najlepiej wesprze praktykujcego, a najwikszego wsparcia potrzebujemy zawsze na pocztku. Powi troch czasu na zrozumienie w peni kadego elementu w przygotowaniach i praktykach, po czym zastosuj je wszystkie. Kiedy utrzymasz stabilnie wiadomo w czasie snu, bdziesz mg sprbowa uproci praktyk. 6. PRZYTOMNO Jeeli kto mwi, e spdzi wiele lat na odosobnieniu, imponuje nam to. I susznie. Taki wysiek potrzebny jest do osignicia owiecenia. Jednak z powodu duej liczby zaj i pracy, ktr mamy do wykonania w codziennym yciu, pjcie na odosobnienie moe wydawa si niemoliwe. By moe chcielibymy uda si na tradycyjne, trzyletnie odosobnienie, ale czujemy, e nasza sytuacja nigdy na to nie pozwoli. W rzeczywistoci jednak wszyscy mamy moliwo tak duo praktykowa. W cigu najbliszych dziesiciu lat ponad trzy lata powicimy na sen. nic zwyczajne sny, przeywamy by moe cudowne dowiadczenia, ale jednoczenie prawdopodobnie rozwijamy gniew, zazdro lub strach. By moe potrzebujemy tych dowiadcze, ale nieprzerwanie wzmacniamy przez nie nawykowe skonnoci do przywizania i poddawania si emocjom i wyobraeniom. Nie musi tak by, mona zamiast tego praktykowa duchow ciek, te trzy lata powicone na sen mona wykorzysta na praktyk. Kiedy osignie si ju pewn stabilno w utrzymywaniu przytomnoci umysu w cigu nocy, bdzie mona wykonywa kad praktyk w czasie snu, niektre nawet bardziej skutecznie i z wikszymi rezultatami ni za dnia. Joga nienia rozwija zdolno, ktr mamy wszyscy , zdolno do pozostawania wiadomym w czasie snu. wiadomy sen oznacza w rym kontekcie sen, podczas ktrego nicy jest wiadomy tego, e ni. Wielu ludzi, moe nawet wikszo, ma za sob przynajmniej jedno dowiadczenie wiadomego snu. Mg to by na przykad koszmar stwierdzilimy, e nimy i obudzilimy si, aby od niego uciec, mogo to te by jakie inne niezwyke dowiadczenie. Niektrzy ludzie czsto miewaj wiadome sny, cakiem niezamierzenie. W miar jak praktykujcy coraz bardziej wcza do codziennego ycia praktyki podstawowe i gwne praktyki jogi nienia, wiadome sny zaczynaj si pojawia coraz czciej. Nie s one celem praktyki samym w sobie, ale wanym etapem rozwoju na ciece jogi nienia. Istnieje wiele rnych poziomw wiadomego nienia. Na wstpnym etapie nicy moe zdawa sobie spraw, e jest we nie, ale bdzie mia sab przejrzysto umysu i adnej mory, aby jako wpyn na pojawiajce si we nie sytuacje. Bdzie wracaa mu wiadomo, a potem nikna, a logika snu wemie gr nad jego wiadom intencj, aby utrzyma przytomno umysu. Na drugim skrajnym kocu jest poziom, gdzie wiadome sny s niezwykle ywe, pozornie nawet bardziej rzeczywiste" ni codzienne ycie. W miar jak dowiadczenie w praktyce staje si coraz wiksze, praktykujcy rozwija wiksz swobod we nie i przekracza ograniczenia umysu, a wreszcie moe we nie robi dosownie wszystko, co przyjdzie mu do gowy. Oczywicie sny nie nale do tego samego wymiaru rzeczywistoci, co codzienne ycie. Otrzymanie nowego samochodu we nie nie oznacza, e nie bdziesz ju musia jecha rano autobusem do pracy. W tym sensie moemy uzna sny za niezadowalajce uwaamy, e nie s prawdziwe". Jednake rozwizujc problemy natury psychologicznej lub pokonujc trudnoci energetyczne, efekty dziaania snw moemy rozszerzy rwnie na codzienne ycie. Najwaniejsze jest to, e we nie mona rzuci wyzwanie i przezwyciy ograniczenia umysu, rozwijajc rym samym jego elastyczno. Dlaczego elastyczno umysu jest tak wana? Poniewa jej przeciwiestwo sztywno umysu i bdne pogldy zaciemniajce mdro i ograniczajce dowiadczenie, trzymaj nas w sidach zudnych tosamoci i uniemoliwiaj nam odnalezienie wolnoci. W ksice tej cay czas podkrelam, w jaki sposb ignorancja, przyciganie i niech warunkuj nas i trzymaj w puapce negatywnych tendencji karmicznych. Aby rozwin si na duchowej ciece, musimy zmniejszy przyciganie i niech, a bdziemy mogli przenikn ignorancj u samego rda i odkry kryjc si za ni mdro. Elastyczno umysu to zdolno, ktra jeeli jest rozwinita, pomaga przezwyciy przyciganie i niech. Pozwala nam zobaczy wszystko w nowym wietle i reagowa na dowiadczenia w sposb pozytywny, zamiast lepo

poddawa si nawykowym skonnociom. Rni ludzie znajdujcy si w tej samej sytuacji rnie na ni reaguj. Niektrzy lgn do zjawisk mniej, a inni bardziej. Im wicej jest przycigania im wicej reagowania w oparciu o karmiczne uwarunkowanie w tym wikszym stopniu kontroluj nas dowiadczenia, ktre przeywamy. Jeeli rozwinlimy pewn elastyczno umysu, nie bdzie rzdzia nami karma. Lustro nie wybiera sobie rzeczy, ktre chciaoby odbija wszystko jest mile widziane, wszystko pojawia si i znika w jego czystej naturze. Lustro jest w tym sensie elastyczne, poniewa ani nie przyciga, ani nie odpycha. Nie prbuje przytrzyma jednego odbicia, a odrzuci innego. Nam brakuje tej elastycznoci, poniewa nie rozumiemy, e wszystko, co pojawia si w wiadomoci, jest tylko odbiciem naszego wasnego umysu. W wiadomych snach wiczymy przeksztacanie wszystkiego, co si pojawia. Nie istnieje adna granica, ktrej nie mona by przekroczy w czasie snu, moemy robi wszystko, co nam si podoba. W miar przeamywania nawykowych ogranicze dowiadczania, umys staje si coraz bardziej gitki i elastyczny. Najpierw zatem rozwijamy wiadomo umysu w czasie snu, potem elastyczno, a potem wykorzystujemy ow elastyczno w yciu. Kiedy mamy dowiadczenie w przeksztacaniu i pozbywaniu si nawykowych tosamoci, mniej one nas hamuj. Kiedy mamy dowiadczenie relatywnoci i plastycznoci naszego nawykowego sposobu postrzegania, mniej nas on ogranicza. Tak samo, jak wyobraenie senne moe zosta przeksztacone w czasie snu, stany emocjonalne i konceptualne ograniczenia mona przeksztaca w codziennym yciu. Wiedzc, e natura dowiadczenia jest podobna do snu i niezwykle gitka, moemy przeksztaci depresj w szczcie, strach w odwag, gniew w mio, beznadziej w wiar, a rozproszenie w przytomno umysu. To, co niezdrowe, moemy przemieni w zdrowe. Ciemno zamieni w wiato. To, co ograniczone i trwae, przemieni moemy w otwarte i przestrzenne. Rzu wic wyzwanie zamykajcym ci ograniczeniom. Celem praktyki jogi snu i nienia jest zintegrowanie przytomnoci i elastycznoci umysu z kad chwil ycia, pozbycie si silnie uwarunkowanego nawyku porzdkowania rzeczywistoci, nadawania znaczenia zjawiskom i wydostanie si z puapki iluzji. ROZWIJANIE ELASTYCZNOCI Nauki proponuj wiele rzeczy, ktre mona robi w czasie snu po rym, jak rozwinie si przytomno umysu. Pierwszym krokiem w rozwijaniu elastycznoci umysu w czasie snu, tak jak i w codziennym yciu, jest rozpoznanie, e jestemy do tego zdolni. Kiedy mylimy o moliwociach, jakie otwieraj przed nami nauki, umys wcza je do swojego potencjau. Stajemy si zdolni do takich dowiadcze, ktrych wczeniej nie moglibymy sobie nawet wyobrazi. Mam komputer podrczny, na ktrym bardzo lubi pracowa. Jeeli klikn na jedn z ikonek na ekranie, otwiera si jaki plik. Jeeli klikn na inn, co innego pojawia si na wywietlaczu. Umys take dziaa w ten sposb. Uwaga gdzie poda jest to jak kliknicie na ikon: nagle pojawia si pocig myli i wyobrae. Umys cay czas klika, przenoszc si z jednej rzeczy na drug. Czasami mamy otwarte dwa okna, na przykad kiedy rozmawiamy z kim i jednoczenie mylimy o czym zupenie innym. Chocia zwykle nie uznajemy tego za przejaw wielu jani i wielu tosamoci, moemy zamanifestowa je we nie. Zamiast mie po prostu podzieln uwag, we nie podzieli si moemy na rne istniejce rwnoczenie ciaa. Po tym, jak pewnego dnia bawiem si z komputerem, miaem sen, e patrzyem na jego ekran i czekaem na pojawienie si ikonek, ktre mgbym klikn umysem i zmieni cae moje otoczenie. Pojawia si ikonka lasu i kiedy na ni kliknem, znalazem si w lesie. Potem pokazaa si ikonka oceanu i po naciniciu na ni nagle znalazem si w otoczeniu oceanu. Zdolno do robienia tego ju bya w moim umyle, ale to, e pojawia si jako moliwo dowiadczenia, wynikno z interakcji z komputerem. Nasze myli i dowiadczenia wpywaj na nastpne myli i dowiadczenia. Praktyka jogi nienia wykorzystuje t zasad. Nauki ukazuj nam nowe idee, nowe moliwoci i narzdzia, aby zrealizowa te moliwoci. Naszym zadaniem jest za zamanifestowa je w snach i w codziennym yciu. Nauki mwi na przykad o pomnaaniu rzeczy we nie. Powiedzmy, e ni nam si trzy kwiaty. Poniewa zdajemy sobie spraw z tego, e nimy, i znamy elastyczno umysu, jeeli zechcemy, moemy sprawi, i pojawi si sto kwiatw, tysic kwiatw albo deszcz kwiatw Najpierw jednak musimy rozpozna tak moliwo. Jeeli nie dowiemy si, i moliwe jest pomnaanie obiektw, wwczas taka opcja bdzie dla nas zamknita. Badania przeprowadzone na Zachodzie dowiody, e mona poprawi swoje umiejtnoci w jakiej dziedzinie, wiczc je w snach w nocy oraz w snach dnia codziennego. Setki lat temu zrozumienie tej zasady wczono do nauk. Wykorzystujc sny, moemy zmniejszy to, co negatywne, i zwikszy to, co pozytywne, zmieniajc nawykowy sposb egzystowania w wiecie. Nie musi to dotyczy tylko umiejtnoci pomagajcych nam w codziennym yciu, ale te najgbszych poziomw duchowej cieki. Zawsze mierz w najwyszy cel, obejmujcy najwicej rzeczy, poniewa automatycznie zrealizujesz wszystkie pomniejsze przedsiwzicia. Chocia dobrze jest pracowa nad relatywnymi sprawami, po osigniciu owiecenia wszystkie problemy znikaj. Tantra Matki wylicza jedenacie kategorii dowiadczenia, w ktrych umys jest zwykle uwizany przez ich pojawianie si. Wszystkie trzeba rozpozna, rzuci im

wyzwanie i przeksztaci. Zasada jest taka sama dla wszystkich tych kategorii, warto jednak powici troch czasu, rozwaajc kad z nich, aby wprowadzi do wasnego umysu moliwo ich przeksztacenia. Kategoriami tymi s: rozmiar, ilo, jako, szybko, osignicie, przeksztacenie, emanacja, podr, widzenie, spotkanie i dowiadczenie. Rozmiar. Rzadko mylimy o wielkoci w snach, ale czsto w codziennym yciu. Istniej dwa jej aspekty rzeczy mog by mae lub due. Zmieniaj swj rozmiar w czasie snu, stawaj si najpierw may jak robak, a potem wielki jak gra. We duy problem i zmniejsz go. Signij po malutki, pikny kwiatek i uczy go duym jak soce. Ilo. Jeeli we nie pojawi si jeden Budda, zwiksz t liczb do stu lub tysica, a jeeli pojawi si tysic problemw, zrb z nich jeden. W praktyce jogi nienia moesz spali nasiona rodzcej si karmy. Wykorzystujc wiadomo, kieruj snem, a nie pozwalaj mu sob kierowa. Jako. Czsto ludzie tkwi w niezdrowym dowiadczeniu, poniewa nie wiedz, e mona je zmieni. Najpierw wic musisz pomyle o moliwoci zmiany, a potem powiczy j we nie. Kiedy jeste zy we nie, zmie t emocj w mio. Moesz przemieni strach, zazdro, gniew, chciwo, nieustajc wiar w przyszo i tpot. adna z nich ci si nie przyda. Powiedz sobie, e mona je przezwyciy poprzez ich przeksztacenie. Moesz nawet wypowiedzie to gono. Kiedy raz przemienisz emocj w czasie snu, bdziesz mg to zrobi rwnie w codziennym yciu. To wanie jest rozwijanie swobody i elastycznoci. Naprawd nie musisz pozostawa uwiziony przez wczeniejsze uwarunkowanie. Szybko. W cigu kilku tylko sekund we nie mona osign wiele rzeczy, poniewa cakowicie spoczywa si wtedy w umyle. Zwolnij swoje dowiadczenie, a kada chwila bdzie ca wiecznoci. Odwied sto rnych miejsc w minut. Pamitaj, e jedynymi ograniczeniami we nie s granice twojej wasnej wyobrani. Osignicie. Cokolwiek osigne w yciu, moesz osign we nie. Wykonywa praktyk, napisa ksik, przepyn ocean, ukoczy to, co musi by zakoczone. W rok po mierci mojej matki pojawia si ona w moim nie, proszc o pomoc. Zapytaem j, co mgbym dla niej zrobi. Daa mi rysunek stupy [budowla symbolicznie reprezentujca owiecenie przyp. tum.] i poprosia, abym j dla niej wybudowa. Wiedziaem, e ni, ale wziem na siebie to zadanie, jakby byo rzeczywiste. Byem wtedy we Woszech, kraju o niezwykle restrykcyjnym prawie budowlanym. Nie wiedziaem, jak zdoby potrzebne pozwolenia, pienidze i znale ziemi. Pomylaem sobie wic, e zapytam moich opiekunw. To wanie zaleca Tantra Matki: kiedy stajesz przed zadaniem, ktre wydaje si niemoliwe do zrealizowania, popro opiekunw snu o pomoc. W odpowiedzi na moj prob we nie pojawili si opiekunowie. Stao tam rwnie olbrzymie drzewo bodhi (drzewo, pod ktrym Budda osign owiecenie przyp. tum.] . Nagle opiekunowie zmienili je w stup. W naszej kulturze wierzymy, e zbudowanie stupy dla kogo, kto zmar, pomaga mu przej do nastpnych narodzin. Moja matka bya w tym nie bardzo szczliwa i zadowolona z powodu pojawienia si stupy, ja zreszt te. Poczuem, e daem jej co bardzo wanego, co, czego prawdopodobnie nie moga otrzyma w domu w Indiach, gdzie umara. Teraz zostao to zrealizowane, wic oboje bylimy bardzo szczliwi. To uczucie towarzyszyo mi rwnie nastpnego dnia. Osignicia, jakich dokonuje si we nie, wpywaj na codzienne ycie. Pracujc z dowiadczeniem, pracujesz ze ladami karmicznymi. Wykorzystaj wic sny, aby osign to, co jest dla ciebie wane. Przeksztacenie. Jest ono niezwykle istotne dla praktykujcych tantr, poniewa stanowi podstaw tantrycznej praktyki. Jest rwnie bardzo wane dla nas wszystkich. Naucz si przeksztaca samego siebie. Sprbuj wszystkiego. Zamie si w ptaka, w psa, w garud, lwa lub smoka. Przemie si z osoby gniewnej w osob pen wspczucia, z chciwego, zazdrosnego czowieka w otwartego, czystego Budd. Zamie si w jidama i w dakini. Jest to bardzo potny rodek rozwijania elastycznoci umysu i przezwyciania ogranicze nawykowych tosamoci. Emanacja. Podobna jest ona do przeksztacenia. Kiedy zamienisz si w jidama lub w Budd, wyemanuj wicej form, aby mogy one przynosi poytek innym istotom. Bd w dwch ciaach, potem w trzech, czterech, tak wielu, jak moesz, a potem w jeszcze wikszej liczbie. Przedrzyj si przez ograniczenie dowiadczenia siebie jako jednego, oddzielnego ego. Podr. Zacznij od miejsc, do ktrych chcesz pojecha. Chcesz jecha do Tybetu? Pojed tam. Do Parya? Nie ma sprawy. Dokd zawsze chciae pojecha? To nie to samo, co zwyczajne przybycie dokd, tu chodzi o podr. wiadomie prowad samego siebie. Moesz podrowa do innego kraju lub do czystej krainy, gdzie nie ma ju splamie. Moesz te polecie na inn planet albo do miejsca, ktrego nie widziae od wielu lat, lub te dotrze na dno oceanu. Widzenie. Sprbuj zobaczy to, czego dotd jeszcze nie widziae. Czy widziae kiedykolwiek guru Rinpocze? Tapihritsa? Chrystusa? Teraz ju moesz. Czy widziae Szambal lub wntrze

soca? Czy kiedykolwiek widziae dzielce si komrki, twoje serce pompujce krew, szczyt Mount Everestu lub wiat z perspektywy pszczoy? Zbierz sobie takie pomysy i urzeczywistnij je we nie. Spotkanie. W tradycji tybetaskiej opisuje si wiele historii ludzi, ktrzy w snach spotkali duchowych opiekunw i dakinie. Moe czujesz jaki zwizek z nauczycielami z przeszoci teraz moesz ich spotka. Kiedy to zrobisz, od razu zapytaj, czy moesz zobaczy ich po raz drugi, stworzy to wiksz moliwo ponownego spotkania. Potem popro o nauki. Dowiadczenie. Skorzystaj ze snu, aby dowiadczy czego, czego jeszcze nie robie. Jeeli nie jeste pewny wasnego dowiadczenia rigpy, przeyj je we nie. Moesz dowiadczy kadego mistycznego lub duchowego stanu, jakkolwiek zoonego lub prostego. Moesz oddycha wod jak ryba, przechodzi przez ciany, sta si chmur. Moesz przemierzy wszechwiat jak wizka wiata lub spada jako deszcz z nieba. Moesz zrobi, cokolwiek ci przyjdzie do gowy. Wyjd poza ograniczenia powyszych kategorii, s one jedynie propozycjami. W naszym dowiadczeniu operujemy kategoriami takimi jak szybko, wielko, emanacja, poniewa tkwimy w przekonaniu o realnoci tych relatywnych poj. Otwieranie, roztapianie" granic w umyle prowadzi do wolnoci, ktra jest jego podstaw. Jeeli nisz o gronym ogniu, zamie si w pomie, jeli o powodzi -w wod. Jeeli goni ci demon, przemie si w jeszcze wikszego demona. Sta si gr, lampartem, sekwoj. Zosta gwiazd lub caym lasem. Przekszta siebie w mczyzn lub w kobiet, a potem w sto kobiet lub przeistocz si z kobiety w bogini. Zamie si w zwierz, w jastrzbia szybujcego gdzie wysoko lub w pajka tkajcego swoj sie. Zamie si w bodhisattw i zamanifestuj si w stu miejscach jednoczenie, lub we wszystkich trzydziestu trzech piekach, aby przynie poytek przebywajcym tam istotom. Przeobra si w Siamuhka, w Padmasambhaw lub jakiekolwiek inne bstwo medytacyjne, jidama czy dakini. Ta praktyka jest taka sama, jak praktyki tantryczne, w ktrych si siebie przeksztaca. Ma ten sam cel i przyczyny, ale o wiele atwiej jest j urzeczywistni we nie. We nie rzeczywicie si bowiem przeksztacasz, masz dostp do nieskoczonej liczby rnych dowiadcze. Jed tam, dokd zawsze marzye dotrze: na gr Meru, do centrum ziemi, do innych planet, innych wiatw egzystencji. Ja prawie co noc podruj z powrotem do Indii jest to bardzo tani sposb przemieszczania si. Pole do wiata bogw. Zawdruj do pieka, diabelskiego wiata. To tylko taki pomys, nie bdziesz bowiem w rzeczywistoci dowiadcza stanw piekielnych. Rozlunisz jednak ograniczenia wice twj umys. We udzia w praktykach i pudach [modlitwy rytualne przyp. tum.] bogw i bogi. Odwied pi rodzin buddw. Przele przez ziemi. Zwied wntrze swego ciaa. Zrb si duy jak ziemia, a potem jeszcze wikszy, albo te may jak atom, cienki jak bambus lub lekki jak kwiatowy pyek. Zasada rozwijania elastycznoci umysu jest waniejsza ni szczegy snu, tak jak wietlisto krysztau jest waniejsza ni kolor akurat odbijanego przeze wiata. Propozycje zaczerpnite z nauk nie powinny sta si kolejnymi ograniczeniami. Wymyl nowe moliwoci pewnych dowiadcze i zamanifestuj je, a wszystko, co wydaje si ciebie ogranicza, zostanie natychmiast rozpuszczone jako kruche i niewice. Przytomno umysu wprowadza wicej wiata do konceptualnego umysu, a wiczenie elastycznoci rozlunia wze ograniczajcego umys uwarunkowania. Poniewa warunkuj nas pozornie trwae formy, ktre napotykamy, powinnimy przeksztaci je w nasze dowiadczenie, sprawi, by byy wietliste, przejrzyste. Poniewa warunkuje nas pozorna trwao myli, powinnimy j rozpuci w bezgranicznej swobodzie umysu. Jest pewna podstawowa zasada obowizujca na duchowej ciece, ktr powinnimy nadal stosowa, nawet posiadajc swobod, jak daje sen. Moliwoci dowiadczania w snach s nieograniczone, moemy w dowolny sposb je zmienia, ale wci niezwykle wane jest, ebymy zmieniali si w sposb pozytywny. Ten kierunek najlepiej bowiem posuy duchowej ciece. Dziaania podejmowane we nie wpywaj na nas wewntrznie tak samo, jak podejmowane w codziennym yciu. We nie dowiadczamy ogromnej wolnoci, ale dopki nie uwolnimy si od dualizmu, bdzie nas obowizywao karmiczne prawo przyczyny i skutku. Potrzebujemy cierpliwoci i silnego postanowienia rozwijania elastycznoci umysu, ktra konieczna jest do obalenia nakazw negatywnej karmy. Popracuj nad granicami dowiadczenia, ograniczeniami uwarunkowania i bdnych pogldw. Umys jest niesamowity: naprawd moe to zrobi. Twoja tosamo jest bardziej gitka, ni moesz sobie wyobrazi. Musisz po prostu by wiadomy tego, i mona zmieni dowiadczenia i tosamoci, wtedy dopiero stanie si to prawdziw moliwoci. Jeeli uwaasz, e czego nie moesz zrobi, to zwykle okazuje si to prawd. Jest to bardzo prosta, a zarazem bardzo wana kwestia. W momencie, kiedy powiesz, e moesz co zrobi, ju zacze to robi. Traktuj swoje sny z szacunkiem i wcz wszystkie dowiadczenia ze snu, tak jak z codziennego ycia do duchowej cieki. Wykorzystanie snu, aby rozwija wolno od ogranicze, aby pokonywa przeszkody na ciece, a wreszcie aby rozpozna swoj prawdziw natur i prawdziw natur wszystkich zjawisk, to prawdziwie mdre wykorzystanie snw

7. PRZESZKODY Tantra Matki opisuje cztery przeszkody, jakie mona napotka w praktyce jogi nienia: rozproszenie w zudne fantazje, rozprenie, niepokj, ktrego rezultatem jest przebudzenie si oraz zapominanie. Zaleca te, jak im zaradzi zarwno na poziomie wewntrznym, jak i zewntrznym. ZUDZENIE Rozproszenie poprzez zudzenie pojawia si wtedy, kiedy zewntrzny lub wewntrzny dwik lub wyobraenie odciga uwag. Moe to by na przykad dwik z zewntrz w momencie zasypiania. Umys porusza si w jego stron, a nastpnie, przez skojarzenie, pojawia si wspomnienie lub marzenie i praktykujcy zapltuje si w nie, co wywouje odpowiedni reakcj emocjonaln. Dwik ten moe rwnie wywoa ciekawo i praktykujcy pogubi si w domysach. Nazywa si to zudzeniem, poniewa gonimy za rzeczami, ktre w rzeczywistoci nie istniej w taki sposb, w jaki mylimy, e istniej. Wewntrznym antidotum na t przeszkod jest skupienie si na kanale centralnym. Zrb to, a poczujesz si skoncentrowany i przytomny, wyjdziesz z wywoanej dwikiem fantazji i wrcisz do siebie. Zasypianie w stanie wiadomoci kanau centralnego jest niezwykle pomocne. Bd w tym prosty. Czasami tak intensywnie zajmujemy si praktykami, e niepotrzebnie je komplikujemy. Po prostu poczuj kana centralny, co uniemoliwi umysowi ucieczk. Pomocne jest rwnie medytowanie nad nietrwaoci i iluzoryczn natur kadego dualistycznego dowiadczenia. Rozmylania te wzmocni bowiem postanowienie pozostania skupionym i unikania gubienia si w fantazji. Zewntrznym antidotum na t przeszkod jest zoenie ofiary lub wykonanie praktyk oddania, na przykad guru jogi. ROZPRENIE Drug przeszkod jest rozprenie. Manifestuje si jako wewntrzne lenistwo, brak wewntrznej siy i przejrzystoci umysu. Kiedy jeste zbyt rozluniony w czasie praktyki, to nawet zajmujc si obiektem koncentracji, dryfujesz gdzie w przestrzeni, by moe czujc si cakiem swobodnie. Tutaj, inaczej ni w przypadku pierwszej przeszkody, gdzie skupienie goni za rozproszeniem, wystpuje raczej brak wewntrznej ostroci. Antidotum na t przeszkod jest wizualizowanie niebieskiego dymu wolno przesuwajcego si w gr kanau centralnego, od poczenia trzech kanaw (okoo dziesiciu centymetrw poniej ppka, w centrum ciaa) do garda. Nie zawieszaj si", analizujc, gdzie ten dym dokadnie poda, czy si gromadzi i tak dalej. Po prostu wyobra sobie, e przepywa powoli w gr kanau centralnego, jakby to by sen. Oprcz wykonywania tej wizualizacji moesz odwiedzi swojego nauczyciela lub jakiego uzdrowiciela i poprosi go o wykonanie czego na ksztat egzorcyzmu. Tantra Matki wskazuje na to, e rozprenie moe oznacza, i masz problemy z jakim duchem lub si znajdujc si gdzie w twoim otoczeniu. Nie jest to oczywicie jedyny sposb wyjanienia takich problemw. SAMOROZPROSZENIE Trzeci przeszkod jest samorozproszenie. Polega ono na tym, i budzisz si wci od nowa i masz niespokojny sen. Przyczyn moe by problem z przepywem prany, ekscytacja lub poruszenie. Antidotum jest skupianie si na czterech dakiniach w formie czterech sylab spoczywajcych na czterech patkach lotosu w czakrze garda. Sylaby te to te RA znajdujce si w kierunku przodu ciaa, zielone LA z twojej lewej strony, czerwone SZA z tyu oraz niebieskie SA z prawej strony. Jeeli pojawia si problem z nie dajcym spokoju samorozproszeniem, koncentruj si na kadej sylabie po kolei podczas zasypiania. Sprbuj poczu dakinie-straniczki we wszystkich kierunkach. Na poziomie zewntrznym poyteczne moe okaza si wykonywanie praktyki chod, rytuau skadania ofiar duchom. Ustal rwnie, czy nie zamae lubowa (samaja) w stosunku do nauk lub nauczyciela. Niepokj moe by rwnie powodowany trudnociami w zwizkach z przyjacimi lub znajomymi. Poyteczne moe si wwczas okaza wyznanie sobie wszystkiego. Aby to uczyni, zwizualizuj swojego nauczyciela tak, jak w guru jodze i wyznaj mu wszystko, co zrobie nie tak, jak naley. Potem zanalizuj to, nie z poczuciem winy, wstydu czy jakim innym zym uczuciem, ale z pen wiadomoci. Jeli zrobie co, co nie byo dobre, postanw, e nie popenisz wicej tego bdu. Moe bdziesz musia rwnie podj jakie dziaanie, na przykad porozmawia z przyjacielem, z ktrym masz problemy. Postanw, e podejmiesz takie dziaanie. ZAPOMINANIE Czwart przeszkod jest zapominanie snw i wykonywania praktyki. Nawet jeli miae jakie przydatne do praktyki dowiadczenia, zapominasz o nich. W tej sytuacji pomc moe pjcie na indywidualne odosobnienie, poniewa wprowadzi wiksz przejrzysto do umysu. Zrwnowaenie prany przez odpowiednie oddychanie uspokoi i opanuje wiadomo. Tantra Matki zaleca jako

antidotum praktyk pierwszej obserwacji w nocy. Jest to opisana wczeniej pierwsza praktyka gwna skupianie si na czerwone j literze A w gardle. Utrzymuj wiadomo na literze A podczas zasypiania, pomoe ci to pamita sny. CZTERY PRZESZKODY WEDUG SHARDZA RINPOCZE Shardza Rinpocze rwnie pisze o czterech przeszkodach, ale w inny sposb je klasyfikuje, mianowicie jako problemy z pran, z umysem, miejscowymi duchami i z chorob. Przeszkody te mog uniemoliwi dowiadczenie i zapamitywanie snw, jak rwnie stworzy problemy w samym nie. Jeeli masz kopoty z przepywem prany, oznacza to, i energia w ciele jest zablokowana, lub e w jaki sposb uniemoliwiony jest jej swobodny przepyw. Umys i prana s bowiem ze sob powizane jeeli przepyw prany jest zakcony, umys te bdzie niespokojny. W tym przypadku pomoc staje si wszystko, co pomoe ci rozluni si przed pjciem spa, na przykad masa czy gorca kpiel. Postaraj si rwnie pozosta jak najspokojniejszy i zrelaksowany w cigu dnia. Umys moe by rwnie zbyt zajty, aby pozwoli na sen. Na przykad po bardzo gorczkowym dniu trudno jest czasem przesta o nim myle umys jest rozproszony problemami lub podekscytowaniem i bardzo spity intensywnoci wrae lub niepokojem. Jeeli trudno ci bdzie uspokoi go, czasami pomaga cika praca fizyczna, aby zmczy, a nawet przemczy ciao. Medytacja nad pustk rwnie oczyszcza umys. Poza tym, tak jak w pokonywaniu poprzedniej przeszkody, pomaga rnorakie rozlunienie si przed spaniem. Zakcenia w kontaktach z miejscowymi duchami mog rwnie spowodowa rozbity i niespokojny sen. Wiem, e wielu ludzi z Zachodu nie wierzy w to, e miejscowe duchy tworz w rzeczywistoci energi i nastrj danego miejsca i w pewnym sensie maj racj. Tybetaczycy wierz jednak w istnienie prawdziwych duchw, istot zamieszkujcych okrelone miejsce i w to, e jeeli kto zrobi co, co przeszkodzi tym istotom na poziomie energetycznym, moe w zamian za to zosta zaatakowany. Sprowokowanie miejscowych duchw moe spowodowa straszne sny lub niezdolno do ich zapamitania lub te niepokj uniemoliwiajcy zanicie. W takiej sytuacji musimy najpierw uwiadomi sobie istot problemu. Tybetaczycy maj kilka rodkw zaradczych na tego rodzaju zakcenia. Czsto udaj si do szamana z prob o stwierdzenie, jakie jest rdo kopotw i podjcie odpowiednich dziaa w celu ich rozwizani. czasem robi praktyk czod, skadanie ofiar duchom. Czasem udaj si do mistrza duchowego po pomoc, ktrej udziela on zwykle w formie podobnej do egzorcyzmu, rytuau zrywajcego wi duchw z tym, kto o to prosi. Jeeli nauczyciel zdecyduje si przeprowadzi ten rytua, prosi zazwyczaj o jak rzecz nalec do proszcego, o kilka wosw lub kawaek odziey, i pali to w rytualnym ogniu. Tybetaczycy dysponuj wieloma takimi rodkami, ale przynosz one zamierzony rezultat tylko wtedy, gdy zrozumiesz ten problem i wierzc, e to duchy ci prowokuj, podejmiesz konieczne kroki w celu naprawienia sytuacji. Jeeli masz takie dowiadczenia z duchami, potraktuj je ze wspczuciem. Jeeli nie wierzysz w takie rzeczy, ale negatywnie odczuwasz energi okrelonego miejsca, popraw j palc kadzido i wzbud wspczucie. Jeeli w to take nie wierzysz, wzbud wspczucie, aby zmieni wewntrznie otoczenie twojego umysu i emocji. Czwart przeszkod jest choroba. Nauki zalecaj oczywicie, aby poszed do lekarza. Pamitaj, e na ciece duchowej nie napotkasz adnej przeszkody, ktrej nie napotkali i nie pokonali inni ludzie przed tob, wic si nie zniechcaj. Opieraj si na naukach i swoim nauczycielu, aby odkry sposb, w jaki je mona pokona. Wszystkie rodki zaradcze opisane s w naukach musisz je tylko pozna i zastosowa. 8. KONTROLOWANIE I SZANOWANIE SNW Zwolennicy niektrych szk zachodniej psychologii uwaaj, e kontrolowanie snw jest szkodliwe, e sny stanowi regulujc funkcj podwiadomoci lub form komunikacji pomidzy czciami naszej jani, ktrej nie powinno si narusza. Pogld ten wskazuje na istnienie podwiadomoci bdcej skadnic dowiadcze i treci. Wedug niego podwiadomo tworzy sen i oprawia go w pewn tre, ktra jest albo wyrana i oczywista, albo te ukryta i wymagajca interpretacji. W tym sensie uwaa si, e ja czowieka skada si z aspektu podwiadomoci i wiadomoci, a sen stanowi niezbdny rodek komunikacji pomidzy nimi. wiadoma ja moe wydoby ze snu znaczenie i wgld, ktre pozostawia tam podwiadomo, lub te skorzysta z pewnego katharsis snu czy zharmonizowania procesw fizjologicznych poprzez czynno tworzenia snw. Zrozumienie pustki radykalnie zmienia zrozumienie procesu nienia. Te trzy jednostki podwiadomo, tre i wiadoma ja-istniej tylko dziki przypisywaniu rzeczywistej egzystencji czemu, co samo z siebie jej nie posiada. Bardzo wane jest zrozumienie tego, o czym teraz mwi. Pogld, i wdzieranie si wiadomego umysu w podwiadomo niszczy pewne naturalne procesy ma sens jedynie wtedy, kiedy zaoymy, e elementy tej sytuacji s oddzielnymi czciami czowieka i e wsppracuj ze sob. Pogld ten bierze pod uwag tylko jeden wymiar w wewntrznym

mechanizmie czowieka, czsto ze szkod dla szerokiego wymiaru tosamoci. Jak powiedziaem wczeniej, istniej dwa poziomy pracy ze snami. Jeden polega na znajdowaniu w snach znaczenia. Jest to oczywicie dobre jest to poziom reprezentowany przez wikszo zachodnich nauk psychologicznych zajmujcych si snami. Zarwno na Wschodzie, jak i na Zachodzie uwaa si, e sny mog stanowi rdo kreatywnoci, sposb na rozwizywanie problemw, pomagaj w diagnozowaniu chorb i tak dalej. Jednak znaczenie snw nie jest ich wrodzon waciwoci jest projektowane na sen przez analizujcego go czowieka, a nastpnie wyczytywane" ze snu. Proces ten w duym stopniu przypomina opisywanie wyobrae wydajcych si wyania z plamy atramentu w testach wykorzystywanych przez niektrych psychologw. Znaczenie tych obrazkw nie istnieje w sposb samoistny, niezaleny, istnieje ono od chwili, gdy kto zacznie si go w nich doszukiwa. Popeniamy nastpujcy bd zamiast zobaczy rzeczywist istot sytuacji, zaczynamy wierzy naprawd w istnienie podwiadomoci jako rzeczy, oraz e sen jest prawdziwy jak zwj z zapisan tajemn wiadomoci, ktr, jeeli si j rozszyfruje, moe przeczyta kady. Aby naprawd wykorzysta nienie jako drog do owiecenia, musimy gbiej zrozumie, czym jest sen i czym jest dowiadczenie. Kiedy bdziemy praktykowa intensywnie i dogbnie, pojawi si wiele cudownych snw, penych oznak postpu w praktyce. Ostatecznie jednak znaczenie snw jest niewane. Najlepiej nie traktowa snu jako przekanika wiadomoci od jakiej istoty lub innej czci ciebie samego, do ktrej nie masz dostpu. Po przekroczeniu dualizmu samsary nie istnieje ju adne konwencjonalne znaczenie. Pogld ten nie jest rwnowany poddawaniu si chaosowi, aden chaos bowiem nie istnieje, nie istnieje te bezsensowno, s to kolejne koncepty. Moe brzmie to dziwnie, ale pogld na temat znaczenia snw trzeba porzuci, aby umys mg odnale cakowite wyzwolenie, co jest zasadniczym celem praktyki jogi nienia. Nie jest to jednoznaczne z ignorowaniem znaczenia snw, dobrze jest jednak rozpozna, e rwnie to znaczenie jest snem. Dlaczego oczekujecie od snu wielkiego przesania? Moe lepiej przeniknijcie do tego, co znajduje si poza treci snw, do czystej podstawy dowiadczenia. Jest to wysza praktyka jogi nienia nie psychologiczna, ale bardziej duchowa, zaczynajca si rozpoznaniem i urzeczywistnieniem podstawy dowiadczenia, tego co nieuwarunkowane. Kiedy dojdziesz do tego poziomu, wwczas to, czy jest we nie jakie przesanie, czy nie, nie bdzie ju dla ciebie miao znaczenia. Bdziesz peny, twoje dowiadczenie bdzie zupene, bdziesz wolny od uwarunkowania powstajcego z dualistycznych interakcji z projekcjami twojego wasnego umysu. Wikszo praktyki jogi nienia wykonuje si przed zaniciem, aby wpyn na sen. Nie chodzi tutaj o bezporednie kontrolowanie snu. Aspekt bezporedniego kontrolowania snu, ktry moe kogo niepokoi, pojawia si podczas wiadomego nienia. Pomnaanie samego siebie we nie to tylko przykad, tak jak tylko przykadem jest przeksztacanie lub tworzenie istot w czasie snu. Nauki mwi, e jest to bardzo dobre, poniewa zdolno do takich wyczynw oznacza, e rozwija si elastyczno umysu. Co wicej, ta sama elastyczno i kontrola ma by wprowadzona w codzienne ycie, nie aby lata, ale eby zrozumie, na czym polega natura dowiadczenia i wolnoci, jaka si z tym zrozumieniem wie. Zamiast by kontrolowanym przez uczucia, moesz zmieni siebie i histori, ktr o sobie opowiadasz, i zrobi to, co jest naprawd wane, zamiast tkwi w koszmarze albo bez przerwy przechodzi przez kolejne sny czy nawet najprzyjemniejsze fikcje. To samo odnosi si rwnie do codziennego ycia. lady karmiczne tworz sny, a nasze reakcje na dowiadczenia tworz kolejne lady karmiczne. W czasie snu mechanizm ten wci dziaa. Chcemy kontrolowa wasne sny, zamiast poddawa si im, tak samo, jak w cigu dnia lepiej jest kontrolowa wasne myli i emocje, reagujc na pojawiajce si sytuacje w peni wiadomie. Chcemy wpywa na nasze sny. Pragniemy, by byy klarowniejsze i bardziej poczone z praktyk, tak jak powinnimy chcie tego wszystkiego w odniesieniu do kadej chwili naszego codziennego ycia. Nie ma zagroenia, e przerwiemy co wanego. Przerywamy tylko wasn ignorancj. 9. PROSTE PRAKTYKI Urzeczywistnienie jogi snu i nienia zaley od zaufania, postanowienia urzeczywistnienia praktyki, oddania i cierpliwoci. Nie istnieje praktyka, dziki ktrej moglibymy osign je w jedn noc. Duchowe dojrzewanie zabiera troch czasu czasu, w ktrym yjemy zwyczajnym yciem. Kiedy walczymy z czasem, przegrywamy. Kiedy jednak wiemy, jak spoczywa w czasie, praktyka sama si spontanicznie rozwinie. Cao praktyki jogi nienia moe wydawa si zbyt skomplikowana i wymagajca zbyt wiele, aby staa si integraln czci naszego ycia. Duo moemy jednak zrobi, nie wykonujc od razu caej praktyki, ale dodajc troch tu i wdzie, wcza stopniowo praktyk w ycie, a w kocu cae nasze ycie ni si stanie. Poniej opisane zostay metody, ktre doprowadz do powodzenia w jodze nienia, a ktre zastosowa moe kady. BUDZCY SI UMYS Nasze codzienne ycie po przebudzeniu obejmuje jakie szesnacie godzin, w czasie ktrych umys jest cay czas zajty. Czsto wydaje si nam, e nie mamy do czasu, a tak wiele tego czasu

marnuje si na rozproszenie i nieprzyjemne dowiadczenia. Wydaje nam si, e nowoczesny wiat bez przerwy stawia wci nowe wymagania aby troszczy si o prac i rodzin, oglda filmy, gapi si na wystawy sklepowe, czeka w korku, porozmawia z przyjacimi tysic rzeczy, ktre przycigaj uwag i porywaj j, a dzie stanie si tylko mglistym wspomnieniem wywoujcym przemczenie i gd jeszcze wikszego rozproszenia, ktre mogoby stanowi od niego ucieczk. Chwila po chwili oddalamy si od siebie. ycie w taki sposb nie pomaga adnej praktyce, rwnie jodze nienia. Dlatego trzeba rozwin proste i regularne nawyki, aby na nowo si ze sob poczy i rozwin wiksz przytomno umysu. Kady oddech sta si moe praktyk. Z kadym wdechem wyobraaj sobie, e wcigasz czyste, oczyszczajce, rozluniajce energie. Z kadym wydechem wyrzucasz natomiast wszystkie przeszkody, cay stres i negatywne emocje. Tego wiczenia nie trzeba wykonywa w adnym szczeglnym miejscu, moesz je robi na przykad w samochodzie w drodze do pracy, czekajc na wiatach, siedzc przed komputerem, przygotowujc posiek, sprztajc mieszkanie lub spacerujc. Bardzo siln, lecz zarazem prost praktyk jest staranie si o cige utrzymywanie przytomnoci w ciele przez cay dzie. Poczuj ciao jako cao. Umys jest gorszy ni szalona mapa, biega od jednego miejsca do drugiego, trudno jest mu skupi si na jednej rzeczy. Ciao jest bardziej stabilnym i staym rdem dowiadczenia, moemy wic wykorzysta je jako kotwic, ktra zaczepi wiadomo i pomoe uspokoi i bardziej skoncentrowa umys. W ten sam bowiem sposb, jak udzia umysu jest niezbdny w organizowaniu i odywianiu fizycznego aspektu ycia, umys potrzebuje ciaa, aby ustabilizowa si w spokojnej przytomnoci, ktra jest niezwykle wana we wszystkich praktykach. Kiedy na przykad spacerujemy w parku, nasze ciao faktycznie jest w parku, ale umys znajduje si gdzie daleko, pracuje w biurze lub w domu, rozmawia z przyjacielem lub robi list zakupw Oznacza to, e umys oddzieli si od ciaa. Zamiast do tego dopuszcza, kiedy patrzysz na kwiat, naprawd na niego patrz. Bd w peni obecny. Z pomoc kwiatu sprowad umys z powrotem do parku. wiadomo dowiadczenia oddziaujcego na zmysy na nowo poczy umys z ciaem. Kiedy poczujesz kwiat caym swoim ciaem, uzdrowisz si. To samo odnosi si do widzenia drzewa, wchania dymu, odczuwania tkaniny, z ktrej uszyta jest twoja koszula, suchania wiergotu ptaka czy smakowania jabka. Wywicz si w ywym dowiadczaniu obiektw oddziaujcych na zmysy, bez oceniania. Sprbuj cakowicie by okiem z jego form, nosem z jego wchem, uchem z jego dwikiem i tak dalej. Postaraj si spoczywa cakowicie w dowiadczeniu, pozostajc w nagiej wiadomoci obiektu dziaajcego na zmysy. Kiedy rozwinie si t zdolno, reakcje na zjawiska bd si oczywicie wci pojawia. Kiedy zobaczymy kwiat, pojawi si ocenianie jego pikna lub tego, e okropnie pachnie. Nawet jeli tak si stanie, w miar praktyki bdzie mona utrzyma poczenie z czystym dowiadczeniem zmysw, zamiast bez przerwy gubi si w rozproszeniu umysu. Bycie rozproszonym chmur poj jest nawykiem, ktry mona zastpi nowym nawykiem, a mianowicie wykorzystaniem cielesnego, zmysowego dowiadczenia, aby wprowadzi stan obecnoci, aby poczy si z piknem wiata, z ywym dowiadczeniem rycia, ktre spoczywa pod naszymi rozproszeniami. Taki nawyk jest podstaw dla powodzenia jogi nienia. Pierwszy moment postrzegania jest zawsze klarowny i czysty, to jedynie rozproszenie umysu uniemoliwia nam rozpoznanie go i dowiadczenie kadej chwili ycia ze zrozumieniem jej wartoci. Praktyka ta wykorzystuje stao formy i jaskrawo dowiadczenia wiata zmysw, aby wesprze waciwoci umysu najbardziej sprzyjajce powodzeniu praktyki jogi nienia. PRZYGOTOWANIE DO SNU Po napitym dniu czsto jestemy ledwo ywi. Padamy na ko i czujemy si prawie martwi. Nie powicamy nawet piciu minut, aby poczy ciao i umys w tu i teraz", za to spdzamy wieczr w rozproszeniu i pozostajemy rozproszeni, przygotowujc si do snu. Poczenie umysu, ciaa i uczu jest jedn z najwaniejszych rzeczy, jakie moemy zrobi, aby zabezpieczy postp na duchowej ciece. Powinnimy powici troch czasu na wykonywanie tego kadego wieczora przed zaniciem. Kiedy zasypiamy z rozczonymi ciaem i umysem, id one kady w swoj stron. Ciao utrzymuje stres i napicia nagromadzone w cigu dnia, a umys nadal zachowuje si tak, jak za dnia, biegajc od jednego miejsca do drugiego, od jednej chwili do drugiej, bez spoczynku, pozbawiony jakiegokolwiek opanowania i spokoju. Trwa w niespokojnym lub sennym stanie i w bardzo maym stopniu jest obecny. Brakuje nam mocy i wiadomoci, a praktyka jogi nienia staje si bardzo trudna. Aby zmieni t sytuacj, aby mie zdrowszy sen i lepsze rezultaty w praktyce, powi kilka minut przed snem na poczenie si na nowo z przytomnoci i spokojem umysu. Skuteczne s rzeczy proste: wzicie kpieli, zapalenie wieczki i kadzida, siedzenie przez chwil przed domowym otarzykiem lub nawet w ku i poczenie si z owieconymi istotami lub z twoim mistrzem. Moesz wzbudzi uczucie wspczucia, zwrci uwag na odczucia w ciele i rozwin dowiadczenia radoci, szczcia i

wdzicznoci. Wywoujc pozytywne myli i uczucia, zanij. Modlitwy i mio rozluni ciao, uspokoj umys, wprowadzajc rado i spokj do obu. Jak proponowaem wczeniej, wyobra sobie, e otaczaj ci owiecone, ochraniajce istoty, najlepiej dakinie. Wyobra sobie, e chroni ci, jak matka chroni dziecko, promieniujc mioci i wspczuciem. Potem dowiadczajc poczucia bezpieczestwa i spokoju, pomdl si: Obym mia przejrzysty sen. Obym pozosta wiadomy we nie. Obym poprzez sen zrozumia siebie". Powtrz te par zda kilka razy, gono albo wewntrznie. Jest to tak proste do wykonania, a diametralnie zmieni jako snu i nienia, sprawiajc, e rano bdziesz bardziej wypoczty i spokojny. Jeeli uwaasz, e cztery etapy praktyki koncentrowanie si na gardle, czole, sercu i czakrze tajemnej s zbyt skomplikowane, po prostu skup si na czakrze garda. Po modlitwie wyobra sobie, e znajduje si tam czerwona, wietlista litera A. Skoncentruj si na niej, poczuj j i zanij. Wane jest, aby wczeniej si uspokoi, aby poczu poczenie z ciaem. Jeeli nawet ta koncentracja wydaje ci si zbyt trudna lub skomplikowana, po prostu poczuj cae swoje ciao. Pocz si z tu i teraz" oraz ze wspczuciem. Jest to sposb na oczyszczenie ciaa i umysu, ktre w cigu dnia stay si napite i zamglone. Co wieczr myjemy zby i ciao, czujemy si lepiej i lepiej pimy. Jeeli zamiast tego pjdziemy spa, czujc si brudni i splamieni, wpynie to na nasz sen i sny. Wszyscy pamitamy o fizycznym poziomie naszej egzystencji, ale czsto zapominamy, jak wane jest odczuwanie tej wieoci i cznoci rwnie z wasnym umysem. Moe powinnimy napisa na szczoteczce do zbw: Po tym umyj swj umys". Idc spa, moesz rwnie pracowa z oddechem. Sprbuj oddycha w rwnym stopniu przez oba nozdrza. Jeeli prawe jest zablokowane, pij na lewym boku i odwrotnie. Spraw, aby oddech by spokojny, agodny i cichy. Jak proponowaem wczeniej, wydychaj stres i negatywne emocje, a wdychaj czyst, uzdrawiajc energi. Wykonaj dziewi takich oddechw w pozycji medytacyjnej lub na leco, a nastpnie skoncentruj si na czerwonej literze A w gardle. Poczuj j, a nie skupiaj si na niej, stop si z ni, zamiast pozostawa od niej oddzielonym. Jeeli rano stwierdzisz, e czujesz si lepiej i jeste bardziej wypoczty, ciesz si z powodzenia praktyki. Poczuj bogosawiestwo mistrzw i owieconych istot, przyjemno pync z twoich radosnych wysikw i szczcie pochodzce z podania duchow ciek. To poczucie szczcia zachci do praktyki nastpnej nocy, pomoe stale j podtrzymywa i rozwija. Nierzadko zdarza si, i rozlunienie lub wzbudzenie wspczucia i mioci przed spaniem okazuje si bardzo trudne. Jeeli ci to spotka, wykorzystaj kreatywno wyobrani. Wyobra sobie, e leysz na piknej, ciepej play, lub oddychasz czystym, wieym powietrzem, spacerujc po grach. Wyobra sobie te rzeczy, ktre ci rozluniaj, zamiast po prostu zasn, wytrcony z przytomnoci umysu przez emocje i stres dnia. Nawet te proste praktyki oka si niezwykle pomocne. 10. INTEGRACJA Praktyka jogi nienia nie suy jedynie osobistemu rozwojowi lub wytworzeniu ciekawych dowiadcze. Jest czci cieki duchowej, a jej rezultaty powinny wpywa na wszystkie aspekty ycia, zmieniajc tosamo praktykujcego oraz jego stosunek do wiata. Rozdzia ten opisuje integrowanie praktyki jogi nienia z codziennym yciem praktykujcego. Wikszo z tego, co on zawiera zostao ju omwione, ale tutaj ujem to w formie podsumowania. Istniej dwa oglne etapy praktyki: poziom zwyczajny i absolutny lub te dualistyczny i niedualistyczny. Dotychczas koncentrowalimy si gwnie na pierwszym poziomie, wicym si z prac z wyobraeniami i treci, z naszymi emocjami i reakcjami na dowiadczenie, z wpywem snw na nas, z wpywem praktyki na sen oraz z rozwijaniem wikszej wiadomoci i kontroli. Absolutny poziom praktyki nie dotyczy treci ani dowiadcze snw, lecz niedualnego, przejrzystego wiata. Jest to ostateczny cel praktyki jogi snu i nienia. Nie powinnimy nigdy lekceway wykorzystania jogi nienia na poziomie dualistycznym. W kocu wikszo nas przez wikszo czasu yje w wiecie dualnoci, a to wanie w codziennym yciu musimy poda duchow ciek. Pracujc z praktykami jogi nienia, przeksztacamy gniew w mio, beznadziej w nadziej, to, co chore w to, co wyleczone i silne. Rozwijamy zdolno zrcznego postpowania w rnych yciowych sytuacjach i bycia pomoc dla innych. Zdobywamy te umiejtnoci wtedy, gdy zaczynamy prawdziwie rozumie, e ycie jest elastyczne i w swej istocie podobne do snu. Wwczas moemy zmienia zwyke ycie w niezwykle pikne i znaczce dowiadczenie, wczajc wszystko, co si pojawia, do duchowej cieki. Tylko wtedy, kiedy nasza zwyczajna ja rozpuci si w rigpie, rzeczywicie wyjdziemy poza potrzeb nadziei i znajdowania znaczenia, rozrniania na pozytywne i negatywne. Prawda wykraczajca poza zwyczajny poziom znajduje si poza leczeniem i potrzeb leczenia. Przyjmowanie tej perspektywy wtedy, kiedy w rzeczywistoci nie yjemy w niedualnym pogldzie, prowadzi do pewnego rodzaju popltanej duchowoci, w ktrej wiczymy wasne negatywne uwarunkowanie, mylc, e wiczymy wolno. Kiedy w peni spoczywa bdziemy w przejrzystym wietle umysu, negatywnoci ju nie bd nami rzdzi, atwo jest wic sprawdzi samych siebie, czy ju tam doszlimy, czy te nie.

Istniej cztery nastpujce po sobie paszczyzny integracji z praktyk jogi nienia: postrzeganie, sen, bardo i przejrzyste wiato. Postrzeganie oznacza tutaj wszystkie dowiadczenia codziennego ycia, wszystko, co oddziauje na zmysy i wszystkie dowiadczenia wewntrzne. Postrzeganie czy si z paszczyzn snu, kiedy rozumie si, e wszystkie dowiadczenia i zjawiska s snem. Nie powinno to by czysto intelektualne zrozumienie, ale ywe i klarowne dowiadczenie. W przeciwnym razie jest to gra wyobrani, ktra nie doprowadzi do adnej prawdziwej zmiany. Prawdziwe zintegrowanie tej paszczyzny z praktyk wywouje gbok przemian w reakcjach czowieka na wiat. Przyciganie i niech zostaj w duym stopniu zmniejszone, a mtlik emocjonalny, ktry wydawa si nie do opanowania, jest teraz dowiadczany jako mieszanka fantazji rodem ze snu i niczym wicej. W miar jak praktyka zmienia postrzeganie dnia, zmienia si rwnie sen, w ktrym pojawia si przytomno umysu. Istniej pewne etapy dowiadczania tej przytomnoci, od pierwszego, kiedy jest si wiadomym, e sen to sen, ale wci kieruje nami jego logika, a do penej mocy przytomnoci umysu, kiedy jest si we nie cakowicie wolnym, a sen staje si dowiadczeniem o niemal szokujcej klarownoci i jaskrawoci. Przytomno i elastyczno umysu rozwinita w czasie snu powinna by nastpnie wprowadzona do stanu poredniego po mierci. Dowiadczenie mierci jest bardzo podobne do dowiadczenia snu. Moliwo pozostania przytomnym w czasie przebywania w bardo porednim po mierci, pozostania wiadomym i nierozproszonym, kiedy pojawi si wizje po mierci, zaley od umiejtnoci rozwinitych w jodze nienia. Mwi si, e sen jest testem dla bardo. To wanie jest zintegrowanie paszczyzny snu ze stanem porednim, zrozumienie, e reakcje na zjawiska pojawiajce si we nie bd takie same jak reakcje na dowiadczenia w bardo. Urzeczywistnienie tej paszczyzny zaley wic od rozwinicia przytomnoci i nielgnicia do dowiadcze we nie. Paszczyzna bardo musi by nastpnie zintegrowana z paszczyzn przejrzystego wiata. Jest to sposb na osignicie owiecenia. Przebywajc w bardo, lepiej nie traktowa w sposb dualistyczny pojawiajcych si tam zjawisk, lecz raczej pozosta w stanie niedualnej przytomnoci, w peni wiadomoci, bez rozproszenia. Jest to przebywanie w przejrzystym wietle umysu, jednoci pustki i czystej wiadomoci. Zdolno do spoczywania w tym stanie jest zarazem ostatecznym poziomem praktyki jogi nienia. Przed mierci, kiedy praktykujcy w peni poczy si z przejrzystym wiatem, nienie ustanie. Kiedy bezporednio postrzegamy codzienne ycie jako sen, zanika nasze przyciganie zjawisk. Wiksza przytomno umysu, ktra si musiaa rozwin, aby praktykujcy mg si znale na tym poziomie, w naturalny sposb zostaje wczona do snw Kiedy rozwinie si i ustabilizuje t przytomno we nie, pniej zamanifestuje si ona w bardo. Bdc cakowicie i niedualistycznie wiadomym w bardo, osiga si wyzwolenie. Stosuj bez przerwy praktyk jogi nienia, a jej rezultaty przejawi si w kadym wymiarze ycia. Efektem penego urzeczywistnienia praktyki jest wyzwolenie. Jeeli nie wida owocw praktyki, jeeli nie zmieniaj si twoje dowiadczenia, nie jeste bardziej rozluniony, mniej napity i rozproszony, wwczas naley zbada przeszkody, ktre pojawiy si na ciece, pokona je i skonsultowa si z nauczycielem. Jeeli nie dowiadcza si postpu na ciece, najlepiej wzmocni postanowienie praktykowania. Kiedy pojawiaj si oznaki rozwoju, przyjmij je z radoci i spraw, aby wzmocniy to postanowienie. Kiedy zrozumienie poczone jest z praktyk, postp z pewnoci si pojawi.

CZ CZWARTA: SEN Kolejne rozdziay ksiki zakadaj, i czytelnik posiada pewn znajomo podstawowej terminologii tantrycznej. W przeciwiestwie do wczeniejszego materiau na temat jogi nienia, rozdzia mwicy o jodze snu adresowany jest gwnie do tych, ktrzy ju praktykuj tantr lub dzogczen. 1. SEN I ZASYPIANIE Zwyczajny proces zasypiania nastpuje wtedy, gdy wiadomo wycofuje si ze zmysw, a umys gubi si w rozproszeniu, przerzedzajc wyobraenia i myli, a w kocu rozpuszcza si w ciemnoci. Stan niewiadomoci trwa wwczas a do momentu pojawienia si snw Kiedy to si stanie, poczucie jani zawizuje si na nowo poprzez dualistyczny stosunek do sennych wyobrae, a nastpi kolejny czas niewiadomoci. Naprzemiennie wystpujce okresy niewiadomoci i snw tworz normalny sen. Sen jest dla nas czym niezwykle mrocznym, poniewa tracimy w nim wiadomo. Wydaje nam si pozbawiony dowiadcze, poniewa identyfikujemy si ze zwyczajnym umysem, ktry przestaje wwczas funkcjonowa. Okres, w ktrym rozpadaj si nasze tosamoci, nazywamy zasypianiem". Jestemy wiadomi snw, poniewa poruszajcy si umys jest bardzo aktywny, dajc pocztek ego snu, z ktrym si identyfikujemy. W czasie snu jednake subiektywna ja nie powstaje. Chocia definiujemy sen jako okres niewiadomoci, ciemno i empiryczny mrok nie s istot snu. Dla czystej wiadomoci stanowicej nasz podstaw sen nie istnieje. Kiedy na poruszajcy si umys nie wpywaj zaciemnienia, sny lub myli, rozpuszcza si on w natur umysu. Wwczas zamiast snu ignorancji pojawia si przejrzysto, spokj i bogo. Kiedy rozwiniemy zdolno przebywania w tym stanie, odkryjemy, e sen jest wietlisty. Ta wietlisto to przejrzyste wiato, nasza prawdziwa natura. Jak wyjaniaem w poprzednich rozdziaach, sny powstaj ze ladw karmicznych. Uyem analogii do filmu, gdzie lady karmiczne s zdjciami, wiadomo owietlajcym je wiatem, w wyniku czego powstaj sny (kunszr*). Joga nienia rozwija przytomno umysu w stosunku do sennych wyobrae, w jodze snu nie ma natomiast adnego filmu i adnej projekcji. Pozbawiona jest ona jakichkolwiek wyobrae. Praktykuje si bezporednie rozpoznanie wiadomoci przez wiadomo, wiato, ktre siebie owieca. Jest to wietlisto bez adnych obrazw Pniej, kiedy praktykujcy rozwinie stabilne przebywanie w przejrzystym wietle umysu, nawet wyobraenia pojawiajce si w snach nie rozprosz go, a okres nienia rwnie pojawi si w przejrzystym wietle. Te sny nazywa si snami przejrzystego wiata i nie s tym samym, co sny przejrzyste, poniewa nic nie przysania w nich przejrzystego wiata. W momencie kiedy zaczynamy analizowa lub prbujemy wyobrazi sobie przejrzyste wiato, tracimy prawdziwe jego poczucie. W przejrzystym wietle nie ma bowiem ani podmiotu, ani przedmiotu jeeli istnieje jakakolwiek identyfikacja z podmiotem, nie ma wstpu do dowiadczenia przejrzystego wiata. Waciwie nic nie wchodzi" do przejrzystego wiata, poniewa jest ono podstaw, ktra sama siebie rozpoznaje. Nie ma ani ciebie" ani czego". Wykorzystanie dualistycznego jzyka do opisania niedualnoci z koniecznoci prowadzi do paradoksu. Jedynym sposobem na poznanie przejrzystego wiata jest dowiadczenie go w sposb bezporedni. 2. TRZY RODZAJE SNU SEN IGNORANCJI Sen ignorancji, ktry nazywamy gbokim snem', jest wielk ciemnoci. Odczuwa si go jako tysicletni mrok, a jest nawet jeszcze starszy, jest bowiem istot ignorancji, korzeniem samsary Bez wzgldu na to, ile nocy powicamy na sen, czy kad noc przez ostatnie trzydzieci lub siedemdziesit lat, nie moemy go zakoczy. Cigle od nowa do niego wracamy, jakby sen by naszym akumulatorem i tak jest w istocie. Ignorancja jest bowiem poywieniem samsary, a my istotami samsarycznymi, wic kiedy rozpuszczamy si we nie ignorancji, nasze sarnsaryczne ycie jest ni karmione. Budzimy si silniejsi, samsaryczna egzystencja zostaa bowiem odwieona. Jest to wielka ignorancja', poniewa nie mona jej zmierzy ani ogarn. Snu ignorancji dowiadczamy jako prni lub luki, w ktrej nie ma poczucia jani i adnej wiadomoci. Pomyl sobie o dugim, mczcym dniu, deszczu za oknem, obfitym obiedzie i wynikajcym z tego wszystkiego nie, w ktrym nie ma ani przejrzystoci, ani poczucia ja'. Znikamy Jedn z manifestacji ignorancji w umyle jest mentalna ospao popychajca nas do takiego wanie rozpuszczenia si w niewiadomoci. Wrodzona ignorancja jest podstawow przyczyn snu. Niezbdne do jej pojawienia si drugorzdne przyczyny i warunki zwizane s z ciaem i jego zmczeniem. SEN SAMSARYCZNY

Drugim rodzajem snu jest sen samsaryczny, sen, w ktrym nimy. Sen samsaryczny zwany jest wielkim zudzeniem", poniewa wydaje si nie mie koca. Jest jak spacer po centrum duego miasta, gdzie wydarza si bardzo wiele rzeczy: ludzie obejmuj si, kc, rozmawiaj i porzucaj si nawzajem, jest gd i bogactwo, jedni prowadz firmy, a inni je okradaj, s pikne, ale rwnie zrujnowane i przeraajce miejsca. W kadym miecie mona znale manifestacje szeciu wiatw egzystencji, a sen samsaryczny jest miastem snw, nieograniczonym wiatem umysowej aktywnoci wytworzonym przez karmiczne lady dawnych dziaa. W przeciwiestwie do snu ignorancji, w ktrym zwyczajny, poruszajcy si umys znika, sen samsaryczny wymaga uczestnictwa tego umysu i negatywnych emocji. Podczas gdy to ciao nakania nas do snu ignorancji, gwn przyczyn nienia jest aktywno emocjonalna. Przyczyn drugorzdn s dziaania oparte na przyciganiu i niechci. SEN PRZEJRZYSTEGO WIATA Trzecim rodzajem snu, urzeczywistnieniem jogi snu, jest sen przejrzystego wiata, zwany rwnie snem przejrzystoci. Nastpuje wtedy, gdy ciao pi, ale praktykujcy ani nie gubi si w ciemnoci, ani te w snach, tylko spoczywa w czystej wiadomoci. Przejrzyste wiato okrelane jest w wikszoci tekstw jako jedno pustki i przejrzystoci. Jest to czysta, pusta wiadomo stanowica podstaw czowieka. Przejrzysto" odnosi si do pustki, matki, podstawy (kunszi), a wiato" do przejrzystoci, syna, rigpy i czystej, wrodzonej wiadomoci. Przejrzyste wiato jest bezporednim urzeczywistnieniem jednoci rigpy i podstawy, wiadomoci i pustki. Ignorancj porwnuje si do ciemnego pokoju, w ktrym pisz, a wiadomo jest lamp w tym pokoju. Bez wzgldu na to, ile lat panowaa w tym pokoju ciemno, czy bya to godzina czy milion lat, w momencie, w ktrym zapala si wiato wiadomoci, cay pokj rozjania si. Jest budda w pomieniu, dharmakaja. Ty jeste t wietlistoci. Jeste przejrzystym wiatem, nie jest to obiekt twojego dowiadczenia ani stan umysu. Kiedy wietlista wiadomo w ciemnoci jest bogoci, czyst, niewzruszon, bez odnoszenia si do niczego, bez oceniania, bez rodka i obwodu, jest to rigpa, natura umysu. Kiedy obserwuje si myl w wiadomoci bez przycigania i niechci, roztapia si ona. Kiedy myl przedmiot wiadomoci roztapia si, obserwator lub podmiot te znika. W pewnym sensie kiedy roztapia si przedmiot, roztapia si on w podstawie, a kiedy roztapia si podmiot, roztapia si on w rigpie. Jest to przykad bardzo ryzykowny, poniewa mona przez niego wykoncypowa, e istniej dwie rzeczy: podstawa i rigpa, a tak nie jest. S od siebie nie oddzielne jak woda i wilgotno. Opisuje si je jako dwa aspekty tej samej rzeczy, aby pomc nam w zrozumieniu, aby odnie nauki do pozornej dwudzielnoci podmiotu i przedmiotu. Prawda jest jednak taka, e nie istnieje przedmiot w oddzieleniu od podmiotu, jest tylko zudzenie oddzielenia. 3. PRAKTYKA JOGI SNU A PRAKTYKA JOGI NIENIA Rnica midzy praktyk jogi nienia a praktyk jogi snu jest w pewnym sensie podobna do rnicy midzy praktyk uspokajania umysu (szine), kiedy uywa si obiektu koncentracji, a szine bez obiektu. W podobny sposb w praktyce tantrycznej jog nienia wykorzystuje si do wytworzenia boskiego ciaa bstwa medytacyjnego (jidama), co wci dzieje si w wymiarze przedmiotu i podmiotu, a joga snu rozwija umys bstwa, ktry jest czyst, niedualn wiadomoci. W pewnym sensie praktyka jogi nienia jest drugorzdn praktyk tradycji dzogczen, poniewa nadal pracuje z postrzeganiem i wyobraeniami, podczas gdy w praktyce jogi snu nie ma ju ani podmiotu, ani przedmiotu, tylko niedualna rigpa. Kiedy ucze zostaje wprowadzony w praktyk dzogczen, zazwyczaj najpierw uczy si go praktyk z formami, a dopiero potem, kiedy rozwinie ju pewn stabilno umysu, rozpoczyna praktyki bez form. Przebiega to w taki sposb, poniewa nasza wiadomo zazwyczaj operuje formami, przedmiotami znajdujcymi si w relacji do podmiotu, z ktrym si identyfikujemy. Poniewa wci utosamiamy si z aktywnoci poruszajcego si umysu, na pocztku praktyka musi dostarczy czego, co umys mgby pochwyci. Jeeli usyszymy: Po prostu bd przestrzeni", bez przerwy poruszajcy si umys nie bdzie wiedzia, o co chodzi, poniewa nie ma si czego uchwyci. Sprbuje wytworzy wyobraenie pustki, aby si z nim identyfikowa, ale to nie jest praktyka. Jeeli jednak mwimy umysowi, e ma co zwizualizowa, a potem rozpuci i tak dalej, poruszajcy si umys czuje si dobrze, poniewa jest co, czym moe si zaj. Wykorzystujemy konceptualny umys i obiekty wiadomoci, aby doprowadzi umys do wiadomoci bez form, do punktu, do ktrego dy praktyka. Syszymy na przykad, e mamy sobie wyobrazi rozpuszczajce si ciao. Brzmi to niele, mona to sobie wyobrazi. Po rozpuszczeniu pojawia si jednak moment, w ktrym nie ma nic, czego mona by si uchwyci jest to przygotowanie praktykujcego do rozpoznania rigpy. Przypomina to liczenie od dziesiciu dziesi, dziewi, osiem do zera. W zerze nie ma ju nic do uchwycenia, jest to tigle pustej przestrzeni, ale do tego miejsca doprowadza nas ruch. Liczenie do pustki przypomina wykorzystanie praktyki z formami, aby doj do pustki praktyki bez form. Praktyka jogi snu nie ma waciwie adnej formy, wic nie ma te nic, na czym moglibymy skupi uwag. Praktyka i cel s takie same: spoczywa w nierozdzielnej jednoci

przejrzystoci i pustki, poza dualistycznym podziaem na postrzegajcego i to, co postrzegane. Nie ma adnych waciwoci, adnego w gr i w d, wewntrz i na zewntrz, adnego szczytu i dna, czasu i granic. Nie ma adnych rozrnie. Poniewa nie istnieje aden obiekt, do ktrego mgby przylgn umys tak jak we nie, jog snu uwaa si za trudniejsz od jogi nienia. Osignicie przytomnoci umysu we nie oznacza, e sen zosta rozpoznany, jest to obiekt wiadomoci. Natomiast w praktyce jogi snu podmiot nie rozpoznaje przedmiotu, ale nastpuje niedualne rozpoznanie czystej wiadomoci, przejrzystego wiata, przez sam wiadomo. wiadomo zmysowa nie dziaa, wic umys opierajcy si na zmysowym dowiadczeniu te nie funkcjonuje. Przejrzyste wiato to jak widzenie bez oka, obiektu i patrzcego. Jest to analogiczne do tego, co wydarza si w momencie mierci: trudniej jest wyzwoli si w pierwszym bardo, pierwotnie czystym (ka-dag), ni z nastpnym bardo, bardo przejrzystego wiata (od-sad) w ktrym pojawiaj si wyobraenia. W chwili mierci nastpuje moment cakowitego rozpuszczenia subiektywnego dowiadczenia w podstawie, przed pojawieniem si wizji bardo. W rym momencie znika podmiotowa ja, tak samo jak dowiadczenia dnia kocz si w rozpuszczeniu snu. Nie ma nas. Potem, jak obrazy w czasie snu, pojawiaj si uczucia i wyobraenia w bardo, i w momencie, kiedy s postrzegane, moc karmicznych tendencji tworzy poczucie postrzegajcego ja' dowiadczajcego obiektw percepcji. Znowu uchwyceni w dualizm, nimy sen samsaryczny w czasie spania lub przesuwamy si w kierunku kolejnych narodzin w bardo. Jeeli urzeczywistnimy praktyk jogi snu, bdziemy mogli wyzwoli si w pierwotnie czystym bardo. Jeeli nie urzeczywistnimy jogi snu, dowiadczymy wizji kolejnego bardo. W czasie pobytu w rym bardo, jeeli urzeczywistnilimy jog nienia, najprawdopodobniej si wyzwolimy. Jeeli za nie urzeczywistnilimy ani praktyki jogi nienia, ani snu, nadal bdziemy wdrowa w samsarze. Musisz sam zdecydowa, ktra z tych dwch praktyk jest dla ciebie odpowiednia. Nauki dzogczen zawsze podkrelaj, jak ogromne znaczenie ma poznanie samego siebie, rozpoznanie wasnych zdolnoci i przeszkd i wykorzystanie tej wiedzy do praktyki tak, by bya ona jak najskuteczniejsza. Mwi si, e jest bardzo niewielu ludzi, dla ktrych praktyka jogi snu bdzie atwiejsza od jogi nienia, wic zazwyczaj radz rozpoczyna od jogi nienia. Jeeli twj umys wci lgnie do zjawisk, rozpoczcie od jogi nienia ma sens, gdy umys bdzie mg uchwyci si snw Po rozwiniciu stabilnoci spoczywania w rigpie, by moe atwiej bdzie urzeczywistni jog snu, poniewa polega ona na silnym dowiadczeniu niechwytania si rzeczy, niebycia podmiotem, a na tym wanie polega sen. Innym powodem, dla ktrego zalecam rozpoczcie od jogi nienia jest to, e zwykle o wiele wicej czasu zajmuje praktykujcemu osignicie przytomnoci w spaniu ni we nie. Praktykowanie przez dugi czas bez widocznych rezultatw moe spowodowa zniechcenie, co z kolei moe sta si przeszkod na ciece. Kiedy bdziesz mia pewne dowiadczenie w praktyce jogi snu lub nienia, kontynuuj j i wzmacniaj. Te dwie jogi ostatecznie na siebie naprowadzaj. Kiedy w peni urzeczywistni si jog nienia, we nie zamanifestuje si niedualna wiadomo rigpy. Prowadzi to do wielu przejrzystych snw, a w kocu do rozpuszczenia ich w przejrzystym wietle umysu, co jest owocem praktyki jogi snu. Odwrotnie, kiedy robi si postpy w jodze snu, w naturalny sposb sny stan si wiadome i spontanicznie pojawi si sny przejrzyste. wiadome nienie mona wtedy wykorzysta do rozwijania elastycznoci umysu, tak jak opisaem to wczeniej. Ostateczne urzeczywistnienie obu praktyk polega na tym, e rozpoznaje si i stabilizuje w cigu dnia czyst istot rigpy.

CZ PITA: PRAKTYKA JOGI SNU 1. DAKINI SALDZIE DU DALMA Tantra Matki naucza, e istnieje pewna dakini, straniczka i opiekunka witego snu. Dobrze jest poczy si z jej esencj, ktra stanowi rwnie istot praktyki, aby moga ona prowadzi i pobogosawi przejcie od stanu niewiadomoci do wiadomego snu. Dakini ta nazywa si Saldzie Du Dalma (qsal-byed-gdos-brat-ma). Imi jej tumaczy si jako ta, ktra rozjania poza koncepcjami". Jest ona wietlistoci ukryt w ciemnoci zwyczajnego snu. W samej praktyce jogi snu Saldzie Du Dalma wystpuje w bezforemnej postaci, ale w czasie zasypiania wyobraamy j sobie jako wietlist kul wiata, tigl. Zamiast konkretnej formy, na przykad sylab jak w jodze nienia, wizualizuje si tutaj wiato, poniewa joga snu dziaa na poziomie energii, poza form. Prbujemy rozpuci wszelkie rozrnienia tego, co znajduje si wewntrz i na zewntrz, na ja i innych. Kiedy wizualizuje si jak form, umys w sposb nawykowy uznaje j za co rnego od samego siebie, a naszym celem jest wykroczenie poza dualizm. Dakini jest wyobraeniem przejrzystego wiata, jest tym, czym my rwnie jestemy na czystym poziomie przejrzystoci i wietlistoci. Wanie ni stajemy si w praktyce jogi snu. Kiedy rozwijamy zwizek z Saldzie Du Dalm, czymy si ze swoj najgbsz natur. Moemy utrzymywa t wi, przypominajc sobie dakini jak najczciej. W cigu dnia mona wyobraa j sobie w formie samboghakaji klarownej, wietlistej i piknej. Jej przezroczyste ciao zbudowane jest w caoci ze wiata. W prawej rce trzyma zakrzywiony n, a w lewej naczynie z czaszki. Wyobra j sobie w orodku serca siedzc na biaym dysku ksiyca opierajcym si na zotym dysku soca, ktry z kolei spoczywa na piknym, niebieskim, czteropatkowym lotosie. Tak jak w guru jodze, wyobra sobie, e roztapiasz si w niej, ona w tobie, a wasze esencje cz si w jedno. Cokolwiek robisz, ona jest z tob, cay czas spoczywa w twoim sercu. Kiedy jesz, ofiaruj jej poywienie. Kiedy pijesz, ofiaruj jej to, co akurat pijesz. Moesz te z ni rozmawia. Jeeli jeste w przestrzeni, w ktrej moesz sucha, pozwl jej przemwi do ciebie. Nie oznacza to, e masz zwariowa, lecz uruchomi swoj wyobrani. Jeeli czytae teksty dharmy i suchae dharmicznych wykadw, wyobra sobie, e Saldzie Du Dalma daje ci nauki, ktre ju poznae. Przypomina ci, e masz spoczywa w tu i teraz", przecina wizy ignorancji, dziaa ze wspczuciem, by uwanym i odrzuca rozproszenie. Twj nauczyciel nie zawsze jest osigalny, przyjaciele rwnie, ale dakini zawsze bdzie z tob. Spraw, aby staa si twoim nieodcznym towarzyszem i przewodnikiem w praktyce. Odkryjesz, e w kocu komunikacja midzy wami zacznie wydawa si autentyczna, dakini ucieleni bowiem twoje wasne zrozumienie dharmy i wypromieniuje je z powrotem do ciebie. Kiedy bdziesz pamita o jej obecnoci, pokj, w ktrym wanie przebywasz, wyda si bardziej wietlisty, a twj umys stanie si bardziej wiadomy. Dakini nauczy ci, e wietlisto i przytomno, jakiej dowiadczasz, jest przejrzystym wiatem, ktrym naprawd jeste. Wywicz si w taki sposb, aby uczucia oddzielenia i pojawiajce si negatywne emocje automatycznie ci o niej przypominay. Wtedy pomieszanie i emocjonalne puapki posu do tego, aby sprowadzi ci z powrotem do wiadomoci, tak jak witynny dzwon oznajmia rozpoczcie praktyki. Jeeli takiego rodzaju zwizek z dakini jest dla ciebie czym obcym i dziwacznym, moesz umieci go w wymiarze psychologicznym. Moesz uwaa j za oddzieln istot lub symbol pomagajcy ci kierowa twoim postpowaniem i umysem. W obu przypadkach niezwykle cenne i bardzo silne wsparcie duchowej cieki stanowi oddanie i konsekwencja w dziaaniu. T praktyk moesz rwnie wykonywa ze swoim jidamem, albo z jakimkolwiek innym bstwem medytacyjnym lub owiecon istot, powodzenie jej zaley bowiem od tego, ile w ni wkadasz wysiku, nie za od formy, z jak pracujesz. Dobrze jest jednak pamita rwnie o tym, i Saldzie Du Dalma jest w sposb szczeglny zwizana z praktyk jogi snu, jak zostao to opisane w Tantrze Matki. Historia praktykujcych pracujcych z jej form i energi jest bardzo duga, a nawizanie zwizku z moc linii przekazu moe by wspaniaym wsparciem dla praktyki i rozwoju. Wyobrania jest bardzo silna, na tyle silna, aby zwiza czowieka z cierpieniem samsary na cae ycie oraz aby sprawi, e dialog z dakini stanie si prawdziwy. Czsto praktykujcy traktuj dharm, jakby bya czym bardzo sztywnym, tak jednak nie jest. Jest ona niezwykle elastyczna, wic umys powinien rwnie traktowa j w taki sposb. Twoim zadaniem jest odkry, jak najlepiej wykorzysta nauk Buddy, aby wesprze wasne urzeczywistnienie. Zamiast wyobraa sobie, jak bdzie wyglda dzie jutrzejszy, rozpamitywa ktni z szefem lub wyobraa sobie, jak spdzisz najbliszy wieczr z partnerem, bardziej poyteczne moe okaza si stworzenie poczucia obecnoci tej piknej dakini ucieleniajcej najwyszy cel praktyki. Niezwykle wan spraw jest rozwinicie silnego postanowienia praktykowania. Jest ono niezbdne do urzeczywistnienia praktyki i mocnego zwizku z twoj prawdziw natur reprezentowan przez dakini. Jak najczciej mdl si do niej o sen przejrzystego wiata: za kadym razem, kiedy wypowiesz t modlitw, wzmocni si twoje postanowienie. Twoim ostatecznym zadaniem jest pene zjednoczenie z dakini, co nie oznacza przyjmowania jej formy jak w praktykach tantrycznych. Oznacza to spoczywanie w naturze umysu,

bycie rigp w kadym momencie. Pozostawanie w naturalnym stanie jest bowiem najlepszym przygotowaniem i najlepsz praktyk. 2. PRAKTYKA WSTPNA Stres i napicie, jakie zabiera si do ka, nie opuszczaj picego rwnie w nocy. Dlatego jeeli moesz, wprowad przed zaniciem umys w rigp. Jeeli jest to niemoliwe, wprowad umys do ciaa, do kanau centralnego lub do serca. Zalecane przy jodze nienia praktyki wstpne znajduj zastosowanie rwnie w jodze snu. Przyjmij wic schronienie w lamie, jidamie i dakini lub wykonaj dziewi oczyszczajcych oddechw i guru jog. Jeeli z jakiego powodu nie moesz tego zrobi, przypomnij sobie przynajmniej o dobrych rzeczach sprzyjajcych oddaniu i praktyce, jak na przykad wzbudzaniu wspczucia. To akurat moe zrobi kady. Pomdl si rwnie o sen przejrzystego wiata. Jeeli masz jakie inne praktyki, jakie zwykle robisz przed spaniem, wykonaj je. Pozostawiona na noc zapalona wieczka lub inne mae wiateko utrzymuj pewn czujno umysu. Inaczej si wwczas dowiadcza snu. Jeeli zostawisz zapalon wieczk, upewnij si, e nie moe ona sta si przyczyn poaru. wiato nie tylko pomaga utrzyma czujno umysu, ale take reprezentuje dakini Saldzie Du Dalm. Przejrzysto i wietlisto wiata s bardziej zblione do jej esencji ni jakiekolwiek inne zjawisko w wiecie formy. Kiedy wiato jest zapalone, wyobra sobie, ie wietlisto w pokoju jest dakini, ktra otacza ci swoj esencj. Niech zewntrzne wiato poczy ci ze wiatem wewntrznym, ze wietlistoci, ktr jeste. Odniesienie dowiadczenia wiata w wiecie fizycznym do praktyki naprawd pomaga: zwyczajny umys stopniowo rozpuszcza si w czystej wiadomoci, zewntrzne wiato daje mu kierunek i wsparcie, stajc si w ten sposb mostem pomidzy konceptualnym wiatem formy a niekonceptualnym, bezporednim dowiadczeniem tego, co bezforemne. Inn praktyk wstpn stosowan w jodze snu jest niespanie przez jedn, trzy, a nawet pi nory, co wyczerpuje zwyczajny umys. Tradycyjnie praktyk t wykonuje si, kiedy nauczyciel jest w pobliu. Po okresie bezsennoci, kiedy praktykujcy wreszcie kadzie si spa, mistrz budzi go co jaki czas w nory i pyta: Bye wiadomy? nie? Zapade w sen ignorancji? Jeeli chcesz tego sprbowa, umw si z kim, kto ma dowiadczenie w praktyce i komu ufasz. Po jednej bezsennej nocy za pierwszym razem najlepiej nie spa tylko jedn noc zorganizuj sobie w miar moliwoci masa, aby rozluni ciao i otworzy kanay energetyczne. Potem niech osoba, ktra ci pomaga, zbudzi ci trzykrotnie w nocy i zada powysze pytania. Po kadym przebudzeniu wykonaj opisan niej praktyk i znowu id spa. Czasami w wyniku takich wicze umys moe by tak wyczerpany, e bardzo si uspokoi. Wtedy atwiej znale si w przejrzystym wietle. 3. PRAKTYKA JOGI SNU W jodze snu, tak samo jak w jodze nienia, wykonuje si cztery sesje praktyki, na ktre budzi si cztery razy w cigu nory W jodze snu wszystkie cztery sesje s jednak identyczne. Przyjmij pozycj lwa opisan w rozdziale o praktyce jogi nienia: mczyni kad si na prawym boku, a kobiety na lewym. Zwizualizuj cztery niebieskie patki lotosu w orodku serca. Wyobra sobie, e w ich centrum znajduje si dakini Saldzie Du Dalma w swojej esencji jako wietlista, przejrzysta kula czystego wiata, tigle, promieniujca niczym najdoskonalszy kryszta. Tigle, samo w sobie przejrzyste i bez koloru, odbija niebieski kolor patkw lotosu i staje si promieniujco niebieskie z lekkim odcieniem biaego. W peni pocz swoj wiadomo ze wietlistym figle tak, aby w kocu sta si przejrzystym, niebieskim wiatem. Na kadym z czterech niebieskich patkw lotosu rwnie spoczywa figle, czyli razem ze rodkowym jest ich pi. Z przodu znajduje si figle w kolorze tym, reprezentujce wschd. Po twojej lewej stronie, na pnocy, zielone figle. Z tyu jest czerwone figle zachodu, a z prawej niebieskie reprezentujce poudnie. Tigle te odpowiadaj czterem dakiniom w ich wietlistej esencji, kolorowym wietle. Nie wyobraaj sobie ich w adnej innej formie ni przejrzyste kule. Te cztery figle s jak wita Saldzie Du Dalmy. Rozwi w sobie poczucie, e jeste otoczony polem ochronnym tych daki, sprbuj naprawd poczu ich pen mioci obecno, a rzeczywicie poczujesz si bezpieczny i rozluniony. Pomdl si do Saldzie Du Dalmy, aby mia sen przejrzystego wiata, a nie ni lub pogry si w nie ignorancji. Niech twoja modlitwa bdzie silna i pena oddania. Wypowiedz j wielokrotnie, pomoe ci ona wzmocni oddanie i postanowienie praktykowania, bdce niezwykle wan podstaw praktyki. Rozwijanie oddania pomoe za w rozwijaniu jednoupunktowionej i wystarczajco silnej intencji, aby przedrze si przez chmury ignorancji zasaniajce wietlisto przejrzystego wiata. ZASYPIANIE Chocia dowiadczanie procesu zasypiania jest cige, zostao podzielone na pi etapw w celu uatwienia wprowadzenia do niego wiadomoci. W poniszej tabeli kolumna po lewej zawiera opis stopniowego odczania si od zmysw i oddziaujcych na nie obiektw, a do cakowitego braku postrzegania", co oznacza absolutny zanik zmysowego dowiadczania. Zazwyczaj poczucie tosamoci opiera si na

dowiadczaniu wiata zmysw W miar jak wiat ten znika we nie, wsparcie dla wiadomoci zaamuje si, czego rezultatem jest zanicie", co oznacza, e stajemy si niewiadomi. Joga snu wykorzystuje figle, aby wspiera wiadomo w miar utraty kontaktu z zewntrznym wiatem. W odpowiedzi na to stopniowe roztapianie si dowiadczenia zmysowego praktykujcy czy si po kolei z picioma tigle a do chwili, kiedy wiat zewntrzny cakowicie znika, a podmiot roztapia si w czystej, niedualnej wietlistoci przejrzystego wiata. Przenoszenie wiadomoci z jednego figle na drugie powinno by jak najbardziej gadkie, aby harmonizowao z cigym i pynnym przechodzeniem w sen. ETAPY ZANIKANIA ZMYSOWEGO DOWIADCZENIA Dowiadczenie zmysowe Tigle Kolor oty Zielony Kierunek Pooenie Wschd Pnoc Przd Lewo

a. Postrzeganie b. Zmniejszanie si postrzegania c. Zanikanie postrzegania jeszcze bardziej d. Zamieranie postrzegania e. Brak postrzegania

Czerwony

Zachd

Ty

Niebieski Biaoniebieski

Poudnie

Prawo

rodek

grodek

a. Po przyjciu odpowiedniej pozycji ciaa dowiadczenie zmysowe jest pene: widzisz, syszysz, odczuwasz ko i tak dalej. Postrzegasz, a zwyczajna ja wspierana jest przez dowiadczenie zmysowe. Zacznij przenosi t wspierajc paszczyzn do czystej wiadomoci reprezentowanej przez figle. Pierwszym krokiem jest stopienie wiadomoci z figle znajdujcym si z przodu, z piknym wiatem o ciepym, tym kolorze, w ktrym moe zacz si roztapia konceptualny umys. b. Kiedy oczy si zamykaj, kontakt ze wiatem zmysw zaczyna si zmniejsza. Jest to drugi etap, w ktrym zmniejsza si postrzeganie. W miar zanikania zewntrznej podpory wiadomoci przenie wiadomo na znajdujce si po lewej stronie zielone figle. Pozwl, aby tosamo zacza si w nim roztapia. c. Kiedy dowiadczanie zmysowe staje si bardziej przytumione, przenie wiadomo na czerwone figle. Proces zasypiania jest nam dobrze znany rozmikczanie i zamazywanie si zmysw, stopniowy zanik odczu. Zwykle, kiedy znikaj zewntrzne podpory tosamoci, zatracasz siebie, teraz jednak uczysz si istnie bez jakiegokolwiek wsparcia. d. Kiedy dowiadczenie zmysowe niemal ganie, przenie wiadomo na niebieskie tigle po prawej stronie. Jest to etap zanikania caego zmysowego dowiadczenia. Wszystkie zmysy s bardzo wyciszone i nie ma prawie adnego kontaktu z zewntrznym wiatem. e. Wreszcie, kiedy ciao cakowicie pogra si we nie i cakiem zanika kontakt ze zmysami, wiadomo w peni stapia si z centralnie pooonym niebieskim figle o delikatnym biaym odcieniu. Jeeli udao ci si wykona praktyk, w tym momencie figle nie bdzie ju waciwie przedmiotem wiadomoci, nie bdziesz wyobraa sobie niebieskiego wiata, ani nie bdziesz w stanie w adnym miejscu tego dowiadczenia umiejscowi. Po prostu bdziesz przejrzystym wiatem. Spoczywaj w nim przez ca noc. Zauwa, e te pi etapw zasypiania nie odnosi si do wewntrznych, mentalnych zjawisk, ale do stopniowego zanikania zmysowego dowiadczania. Zwykle nicy przechodzi przez ten etap

niewiadomie, jednak praktyka ta doprowadza do tego, i proces ten rozgrywa si w cakowitej przytomnoci umysu. Poszczeglne jego etapy nie powinny by wyranie zaznaczone. W miar jak wiadomo wycofuje si ze zmysw spraw, aby przytomno umysu pynnie przenosia si od jednego tigle do drugiego, a pozostanie tylko niedualna wiadomo-przejrzyste wiato rodkowego figle. To tak, jakby ciao poruszao si ruchem spiralnym w d do snu, a ty wykonujesz ten sam ruch do przejrzystego wiata. Zamiast konceptualnie podejmowa decyzj przenoszenia si z jednego figle do nastpnego i zamiast prbowa sprawi, aby ten proces si wydarza, niech postanowienie przeksztaci go w dowiadczenie. Jeeli cakowicie przebudzisz si w rodku praktyki, zacznij od nowa. Nie traktuj formy praktyki zbyt sztywno i pamitaj, e nie ma znaczenia, czy proces ten zachodzi szybko, czy te powoli. Niektrzy ludzie zasypiaj bardzo dugo, a inni dosownie kilka sekund po dotkniciu gow poduszki. I jedni i drudzy przechodz taki sam proces. Chocia iga niemal w jednej chwili przechodzi przez pi warstw bardzo cienkiego materiau, istnieje pi momentw, w ktrych przechodzi ona przez kad warstw oddzielnie. Nie analizujcie za bardzo tego, ktry etap jest ktry, nie dzielcie te procesu zasypiania na pi dokadnie takich samych czci. Wizualizacja jest tylko wstpnym wsparciem dla wiadomoci. Zamiast gubi si w szczegach, trzeba zrozumie istot praktyki, a nastpnie zrozumienie to zastosowa. Wiem z wasnego dowiadczenia, e praktyka ta jest rwnie skuteczna, kiedy figle uoone s w przeciwnym kierunku. I tak, wizualizujesz te figle z przodu reprezentuje ono aspekt ziemi, niebieskie reprezentujce wod po prawej, czerwone aspekt ognia z tyu, zielone symbolizujce powietrze po lewej, a wreszcie niebieskie figle o delikatnym biaym odcieniu w centrum reprezentuje ono aspekt przestrzeni. Kolejno ta odpowiada kolejnoci, w jakiej ywioy rozpuszczaj si w chwili mierci. Sam sprawd, ktra wersja praktyki bardziej ci odpowiada. Tak samo, jak w praktyce jogi nienia, rwnie w praktyce jogi snu najlepiej budzi si trzykrotnie w cigu nory, w mniej wicej dwugodzinnych odstpach. Kiedy rozwiniesz pewne dowiadczenie, bdziesz mg wykorzysta naturalne momenty przebudzania si w nory, zamiast praktykowa w dokadnie wyznaczonych przedziaach. Budzc si, za kadym razem powtrz t sam praktyk. Za kadym razem zanalizuj te dowiadczenie snu, z ktrego wanie si przebudzie: czy bye cakowicie pozbawiony przytomnoci umysu i dlatego spae snem ignorancji? Czy nie, pogrony w nie samsarycznym? Czy te moe spoczywae w przejrzystym wietle, w czystej, niedualnej wiadomoci? 4. TIGLE Tigle ma wiele rnych definicji, z ktrych kada jest dobra w odpowiednim kontekcie. W kontekcie tej praktyki figle to maa kula wiata, reprezentujca okrelone waciwoci wiadomoci lub te, w przypadku centralnego figle, reprezentujca czyst rigp. Chocia ostatecznie wiadomo musi by stabilna bez opierania si na adnym obiekcie, dopki nie rozwiniemy tej zdolnoci, wiato bdzie doskonaym dla niej wsparciem. Jest ono wietliste i przejrzyste, i chocia wci naley do wiata formy, jest mniej namacalne ni jakiekolwiek inne zjawisko. Wizualizacja figle stanowi most i podpor, ktra jest niezwykle pomocna a do momentu, kiedy bdzie mona porzuci nawet to wiato i spoczywa w pozbawionej wyobrae, pustej wiadomoci, w wietlistoci bdcej istot wiata. Kiedy wyobraa si sobie figle spoczywajce na czterech niebieskich patkach lotosu w czakrze serca, nie trzeba koniecznie okrela dokadnego z anatomicznego punktu widzenia umiejscowienia wizualizowanych obiektw Wane jest, aby odczu centrum ciaa w okolicy serca. Wykorzystaj wic wiadomo i wyobrani, aby odnale odpowiedni punkt miejsce, w ktrym rzeczywicie dowiadczasz orodka serca. Barwy tigle nie s dobrane w sposb przypadkowy. Kolory wpywaj na wiadomo, a kolorowe wiata maj na celu wywoanie okrelonych waciwoci umysu, ktre naley nastpnie wczy w praktyk, podobnie jak okrelone czakry, kolory i sylaby tworz pewien cig w jodze nienia. W miar przenoszenia si z jednego tigle na drugie z tego na zielone, czerwone, biae mona dowiadczy rnych waciwoci umysu do tego stopnia, e w kocu uwraliwimy si na rnice pomidzy nimi. Nie jest to praktyka, w ktrej przeksztacamy wasn tosamo. W jodze snu cakowicie j porzucamy. Nie chodzi tutaj rwnie o spoczywanie w wizualizacji, jak w niektrych praktykach tantrycznych. Umys musi mie jednak co, czego mgby si uchwyci jeeli nie ma wiata, zapie co innego. Zanim osigniemy dowiadczenie rigpy, trudno nam sobie wyobrazi, jak mona pozosta wiadomym bez podmiotu i przedmiotu wiadomoci. Zazwyczaj wiadomo potrzebuje jakiego obiektu, co wanie okrela si jako wiadome bycie wspieranym" przez jak form lub waciwo. Praktyki, w ktrych rozpuszcza si wizualizowany obiekt lub podmiotow tosamo, ucz praktykujcego pozostawa przytomnym nawet wtedy, gdy znikaj wszystkie dualistyczne podpory dla wiadomoci. Przygotowuj nas one do jogi snu, ale w rzeczywistoci nie s takie same jak ona. Nawet praktyka' jest bowiem podprk, a w prawdziwej jodze snu nie ma wsparcia i nie ma praktyki: kiedy opierajcy si na podprkach umys rozpuszcza si w podstawie, urzeczywistnia si jog snu lub nie.

5. POSTP Zwykle kiedy jedzie si znajom tras, traci si wiadomo tu i teraz". Nawet jadc bardzo dugo, tak naprawd niczego nie dostrzega si pen wiadomoci. Kierowca wykonuje czynnoci automatycznie, bdzi gdzie, mylc o pracy, wyobraajc sobie wakacje lub martwic si, czy bdzie mia pienidze na zapacenie rachunkw i zastanawiajc si nad przyszoci swojej rodziny. Potem kiedy czowiek ten zaczyna praktykowa, postanawia pozosta jak najbardziej wiadomym jazdy do domu i decyduje si wykorzysta ten czas jako moliwo wzmocnienia umysu do praktyki. Z powodu silnego uwarunkowania jest to jednak bardzo trudne. Umys bez przerwy odpywa gdzie daleko, a praktykujcy sprowadza go z powrotem, aby poczu kierownic lub kolor trasy wzdu autostrady. To trwa jednak tylko kilkadziesit sekund, po czym aktywno umysu znowu porywa uwag. Na tym polega rwnie praktyka medytacyjna. Umys spoczywa na wizerunku bstwa medytacyjnego, na literze A lub na oddechu. Minut pniej znw gdzie wdruje. Aby mc utrzyma przytomno umysu bez przerwy przez p godziny, bdziemy musieli praktykowa bardzo, bardzo dugo, nawet kilka lat. Kiedy zaczyna si praktyk jogi nienia, rzecz wygld podobnie. Wikszo snw to okresy cakowitego rozproszenia, zapomina si je niemal od razu po rym, jak si wydarzaj. W miar praktykowania pojawiaj si momenty wiadomoci stopniowo wyduajce si do dugich minut przytomnej obecnoci we nie. Nawet wtedy wiadomo t. mona utraci, lub te kolejny sen moe by znowu cakiem jej pozbawiony. Postp si pojawia, jest pewny i dostrzegalny, ale wymaga pracowitoci i silnego postanowienia praktykowania. Praktyka jogi snu rozwija si nawet jeszcze wolniej. Jeeli jednak po dugim czasie jej wykonywania nie wida adnego postpu przytomno umysu si nie zwiksza, nie pojawiaj si adne dostrzegalne, pozytywne zmiany w yciu lepiej nie akceptowa takiego stanu rzeczy. Wykonaj praktyk oczyszczajce, zanalizuj i ulecz zamane lubowania (samaja; lub te popracuj z pran i energi ciaa. By moe potrzebne bd rwnie inne praktyki, ktre usun przeszkody i posu jako baza dla urzeczywistnienia jogi snu i nienia. Praktykujcy jest jak winorol mogca rosn tylko tam gdzie ma podparcie. Warunki zewntrzne maj ogromny wpyw na jako ycia, staraj si wic spdza czas w miejscach i z ludmi, ktrzy wspieraj duchow praktyk, a nic z takimi, ktrzy jej szkodz. Dobrze jest czyta ksiki na temat dharmy, medytowa z innymi, uczszcza na nauk i kontaktowa si z innymi praktykujcymi. Odpowiedzialnoci praktykujcego jest uczciwie ocenia swoj praktyki i jej rezultaty. Jeeli si tego nie robi, atwo mona doprowadzi do tego, e bdzie si praktykowa wiele lat, wierzc, e si robi postpy, kiedy w rzeczywistoci nic si nie wydarza, 6. PRZESZKODY Joga snu nie jest praktyk, ktr wykonuje si tylko w czasie snu. Jest to praktyka cigego spoczywania w niedualnej wiadomoci w czterech stanach: codziennym yciu, nie, medytacji i mierci. Dlatego te przeszkody wymienione poniej stanowi w rzeczywistoci jedn przeszkod odrywajc nas od przejrzystego wiata, a wcigajc w dualistyczne, samsaryczne dowiadczenie. S to nastpujce przeszkody: 1. Utrata wiadomoci naturalnego przejrzystego wiata w cigu dnia w wyniku rozproszenia przez zjawiska zmysowe i mentalne. 2. Utrata wiadomoci przejrzystego wiata we nie w wyniku rozproszenia przez sny. 3. Utrata wiadomoci przejrzystego wiata w samadhi (podczas medytacji) w wyniku rozproszenia przez myli. 4. Utrata wiadomoci przejrzystego wiata w czasie mierci w wyniku rozproszenia przez wizje stanu poredniego. 1. Utrata wiadomoci naturalnego przejrzystego wiata w cigu dnia. Przeszkod odrywajc nas od dowiadczenia przejrzystego wiata w codziennym yciu s zjawiska zewntrzne. Zatracamy si w dowiadczeniach i wizjach obiektw oddziaujcych na zmysy. Pojawia si jaki dwik i zabiera nas ze sob, czujemy jaki zapach i zatracamy si we nie o wieo upieczonym chlebie, wiatr askocze woski na naszej szyi, przez co tracimy wiadomo rigpy, stajc si podmiotem dowiadczajcym doznania. Jeeli pozostaniemy w przejrzystoci rigpy, dowiadczenie bdzie inne. Pojawi si dwik, ale my bdziemy poczeni z cisz w tym dwiku i nie stracimy przytomnoci umysu. Przepynie przez umys jako wizja, ale my bdziemy zakorzenieni w ciszy i spoczniemy w nie poruszajcym si umyle. Sposobem na pokonanie przeszkody zewntrznych zjawisk jest rozwinicie stabilnoci w spoczywaniu w naturalnym, przejrzystym wietle. Naturalne przejrzyste wiato jest takie samo dowiadczane zarwno w cigu dnia, jak i w nocy. Znajc przejrzyste wiato dnia, moemy take odnale je w czasie snu. Praktyka polega na czeniu naturalnego przejrzystego wiata

dowiadczanego w codziennym yciu z przejrzystym wiatem snu i z przejrzystym wiatem samadhi do chwili, kiedy bdziemy bez przerwy spoczywa w czystej rigpie. 2. Utrata wiadomoci przejrzystego wiata w czasie snu. Przeszkod uniemoliwiajc urzeczywistnienie przejrzystego wiata w czasie snu jest nienie. Kiedy pojawia si sen, reagujemy na niego w sposb dualistyczny i angaujemy si w iluzj bycia podmiotem w wiecie przedmiotw. Przypomina to pierwsz przeszkod, ale teraz przybiera ona raczej wewntrzn ni zewntrzn form. Mwimy, e wyobraenia przysaniaj przejrzyste wiato, w rzeczywistoci jednak to nie sen przysania przejrzysto, ale to my jestemy w ten sposb od niej odrywani. Dlatego te na pocztku praktyki modlimy si o to, aby nie mie ani snu ignorancji, ani snu ze nieniem. Kiedy rozwiniemy wystarczajc stabilno w spoczywaniu w przejrzystym wietle, sen nie bdzie nas rozprasza, czego wynikiem bdzie sen przejrzystego wiata. 3. Utrata wiadomoci przejrzystego wiata w czasie samadhi. Przejrzyste wiato samadhi jest przejrzystym wiatem medytacji lub przejrzystym wiatem wiadomoci. Jest to stan rigpy dowiadczany podczas praktyki medytacyjnej. Na wczesnych jej etapach przejrzyste wiato samadhi zaciemniaj myli. Kiedy rozwiniemy stabilne spoczywanie w rigpie w czasie praktyki, wwczas bdziemy mogli nauczy si integrowa myl z rigp. A do osignicia tego poziomu, kiedy pojawia si myl, chwytamy j lub odpychamy, odrywajc si w ten sposb od dowiadczenia rigpy. Nie zrozumcie przez to jednak, e przejrzyste wiato medytacji mona rozpozna dopiero po wielu latach praktyki. Jest wiele momentw w yciu, w ktrych mona go dowiadczy w rzeczywistoci moemy je odnale w kadej chwili. Chodzi tylko o to, czy znamy to dowiadczenie i czy umiemy je rozpozna, czy te nie. 4. Utrata wiadomoci przejrzystego wiata w czasie mierci. Przejrzyste wiato mierci jest przesonite wizjami bardo. Kiedy rozpraszamy si przez pojawiajce si po mierci wizje i wchodzimy z nimi w dualistyczny kontakt, ginie przejrzysto rigpy. Tak jak w przypadku pozostaych trzech przeszkd, nie utracimy dowiadczenia przejrzystoci rigpy, jeeli do stabilnie spoczywa bdziemy w przejrzystym wietle. Bardo nie musi jednak przysania przejrzystego wiata w czasie mierci. Myli nie musz zasania przejrzystego wiata podczas samadhi. Sny nie musz przysania przejrzystego wiata snu, a zewntrzne obiekty nie musz przysania naturalnego przejrzystego wiata. Jeeli omami nas te cztery przeszkody, nie wyrwiemy si z samsary, bdziemy bez przerwy wpada z powrotem w jej puapki. Kiedy jednak urzeczywistnimy praktyk jogi snu i nienia, bdziemy wiedzie, w jaki sposb przeksztaci owe zaciemnienia w kroki na duchowej ciece. Praktyka jogi snu nie znajduje zastosowania wycznie we nie, ale jest praktyk czenia wszystkich momentw-w codziennym yciu, we nie, w czasie nienia i w bardo z przejrzystym wiatem umysu. Kiedy osignie si ten stan, pojawi si wyzwolenie. Gdy spoczywamy w dowiadczeniu rigpy, mog pojawi si mistyczne dowiadczenia i wgldy oraz rozmaite myli i uczucia. Kiedy powstan, pozwl im spontanicznie si wyzwoli, rozpuci w pustce, nie pozostawi one wtedy adnego karmicznego ladu. Dowiadczenie bdzie wwczas bezporednie, natychmiastowe, ywe i doskonae. 7. PRAKTYKI WSPOMAGAJCE Poniej znajduje si krtkie opisy praktyk wspomagajcych gwn praktyk jogi snu. Wikszo z nich pochodzi z Tantry Matki. MISTRZ Aby wesprze praktyk jogi snu, wzbud silne oddanie dla swojej prawdziwej natury. Wyobra sobie, e twj nauczyciel znajduje si na szczycie twojej gowy i poczuj silny z nim zwizek i wielkie oddanie. Zwizek z nauczycielem moe by bardzo czysty, oparty na czystym oddaniu. Kiedy go wizualizujesz, wyjd poza samo wyobraenie: wzbud silne oddanie i naprawd poczuj jego obecno. Pomdl si z ca moc i szczeroci. Potem rozpu mistrza w wietle, ktre nastpnie wpynie przez szczyt twojej gowy i opadnie do twego serca. Wyobra sobie, e pozostaje ono w orodku serca, a potem id spa. Blisko, jak odczuwasz w stosunku do nauczyciela, jest w rzeczywistoci bliskoci, jak odczuwasz do wasnej prawdziwej natury. Jest to wsparcie, jakie daje ci lama. DAKINI Na promieniujcym kwiecie lotosu w orodku serca, na ktrym spoczywa dysk soca, siedzi dakini Saldzie Du Dalma. Jest czysta, pprzezroczysta i wietlista jak jasne wiato. Silnie poczuj jej obecno, odczuj jej wspczucie i trosk. Wyobra sobie, e dakini ochrania ci, pomaga i prowadzi. Jest sprzymierzecem, na ktrym moesz polega szczerze i w stu procentach. Jest esencj przejrzystego wiata, twoim celem, owieceniem. Wzbud do niej mio, zaufanie i szacunek. Dakini

ta jest iluminacj przychodzc wraz z urzeczywistnieniem. Skupiajc si na niej i modlc si do niej, zanij. ZACHOWANIE Id w jakie spokojne miejsce, gdzie nie ma innych ludzi. Natrzyj ciao popioem. Zjedz ciki posiek, ktry pomoe w zaburzeniach z wiatrami. Potem zacznij skaka dziko dookoa, w peni wyraajc wszystko to, co znajduje si w twoim wntrzu, wyrzucajc na zewntrz wszystko, co ci blokuje i rozprasza. Nikogo nie ma w pobliu, wic wybuchnij, jeli czujesz tak potrzeb. Niech to katharsis oczyci i rozluni ci. Wyrzu na zewntrz wszystkie napicia. Z wielk arliwoci pomdl si do mistrza, do jidama, dakini i drzewa schronienia, mdl si z caego serca, proszc o dowiadczenie przejrzystego wiata. Potem zanij wewntrz tego budzcego si dowiadczenia. MODLITWA Jeeli nie miae dowiadczenia przejrzystego wiata w cigu dnia, w czasie medytacji i w czasie snu, bez przerwy mdl si o nie. atwo zapomnie o prostej mory yczenia i modlitwy. Wielu ludzi myli, e modlitwa musi by czym nad zwyczajnym, skierowanym do jakiej niezwykej, zewntrznej siy, ale nie o to chodzi. Wane, aby mocno poczu cel i yczenie w modlitwie i woy w ni cae swoje serce. Pierwotnie by moe, kiedy ludzie yczyli sobie dobrej nory, dobrego dnia lub miych snw, bya w tych sowach jaka moc, jakie uczucie. Teraz s one tylko zwyczajowymi zwrotami, ktre mamroczemy pod nosem w sposb mechaniczny, nie wkadajc w nie zbyt wiele uczucia i nie przykadajc do nich wielkiego znaczenia. Uywamy tych samych sw, wypowiadamy je tym samym tonem, ale nie maj one mocy. Uwaaj, aby to samo nie stao si z modlitw. Wiedz, i modlitwa ma moc, ale nie kryje si ona w sowach, lecz we wkadanym w ni uczuciu. Rozwi silne postanowienie praktykowania i wcz je do modlitwy. ROZPUSZCZANIE Wykonywanie tej krtkiej praktyki ukae, jak powinna wyglda koncentracja w czasie praktyki. Rozpoczyna si ona od wiata i tego, kto wiato postrzega, ale jej celem jest zjednoczenie tych dwch rzeczy. W peni si rozlunij. Zamknij oczy i rozpocznij od dokadnego wyobraenia sobie niebieskiego tigle o delikatnym biaym odcieniu, wielkoci odcisku kciuka w orodku serca. Powoli rozszerzaj to wiato i rozpraszaj je. Dobrze jest widzie wiato tigle, ale waniejsze jest, by je poczu. Niech promieniuje z twojego serca na zewntrz i rozpuszcza wszystko, czego dotknie. Rozpu pokj, w ktrym si znajdujesz, cay dom, miasto, kraj. Rozpu po kolei ca Ziemi, Ukad Soneczny, wszechwiat. Kady punkt dotknity przez umys, kade miejsce, osoba, rzecz, myl, wyobraenie i uczucie rozpywa si w przestrzeni. Rozpywaj si wiaty podania, foremny i bezforemny. Kiedy wszystko, co zewntrzne, rozpywa si w wietle, wwczas niech ono wpynie do ciebie. Niech rozpuci twoje ciao, zamieni je w niebieskie wiato i wtopi w niebieskie wiato wok ciebie. Nastpnie rozpu swj umys, kad myl, kade zjawisko mentalne. Rozpu wszystkie yciowe problemy. Stop si ze wiatem. Sta si wiatem. Teraz nie ma ju wntrza i tego, co na zewntrz, nie ma ciebie i nie ma nie-ciebie. Nie czujesz ju namacalnego wiata ani jani. Istnieje tylko wietlisto w przestrzeni serca, przenikajca teraz wszystko. Dowiadczenie wci si pojawia, spraw jednak, by spontanicznie rozpyno si w niebieskim wietle. Niech to si wydarza bez adnego wysiku z twojej strony. Istnieje tylko wiato. Potem powoli rozpu w przestrzeni nawet to wiato. W tym stanie powiniene spoczywa w czasie snu. ROZWIJANIE I KURCZENIE Jest to podobna, ale bardziej oficjalna praktyka majca wspiera praktyk jogi snu. Wyobra sobie, jak wraz z kadym wydechem z obu nozdrzy wypywa tysic niebieskich sylab HUNG. Wyobra sobie, e powstaj one w sercu i przepywaj w gr kanaw energetycznych, aby wraz z oddechem opuci ciao. Kiedy wydostaj si na zewntrz, wypeniaj ca przestrze i wszystkie wymiary, rozpuszczajc wszystko, co napotkaj. Ich wietlisto rozwietla ca przestrze. Z kadym wdechem wiato sylab HUNG wraca, rozwietlajc i rozpuszczajc ciao i umys, dopki nie bdzie ju niczego wewntrz" ani na zewntrz". Wykonuj t wizualizacj tak dugo, a bdzie istnie tylko rozszerzajce i kurczce si wiato sylab HUNG. Rozpy si w tym wietle i pozosta w tym niedualnym stanie. Wykonaj dwadziecia jeden takich oddechw lub wicej, jeeli moesz. Praktykuj jak najczciej w cigu dnia.

Umys gra w rne gierki. Gwn jego gr jest identyfikowanie siebie jako podmiotu i traktowanie wszystkich innych rzeczy jako przedmiotw odrbnych od tego podmiotu. W tej praktyce wszystko, co postrzegasz jako zewntrzne w stosunku do ciebie, rozpuszcza si przy wydechu. Postrzegajcy rozpuszcza si przy wdechu. To, co na zewntrz, i to, co wewntrz, staje si wietliste i jasne i stapia si ze sob tak, e wszelkie rnice pomidzy nimi zanikaj. Za kadym razem, kiedy umys znajdzie furtk, aby uciec w rozproszenie, niech wiadomo poda za nim z niebieskimi sylabami HUNG. Kiedy umys signie po obiekt, rozpu ten obiekt w wietle. Kiedy natomiast wrci i skupi si na sobie jako na podmiocie, wwczas to rwnie rozpu. W kocu rozpuci si nawet poczucie trwaoci rzeczy, poczucie tutaj" i tam", przedmiotw i podmiotu, rzeczy i jednostek. Zazwyczaj wykonywanie tej praktyki traktuje si jako pomoc w wytworzeniu dowiadczenia przejrzystego wiata, ale pomocna jest ona rwnie w przeduaniu tego dowiadczenia, kiedy ju si je poznao, oraz we wspieraniu jego cigoci. 8. INTEGRACJA Kiedy poznamy dowiadczenie rigpy, musimy z nim zintegrowa cae nasze ycie. Tak funkcj peni praktyka. ycie musi przybra jak form jeeli my go nie uksztatujemy, przybierze ksztat narzucony przez karm, ktry moe nam si nie spodoba. W miar jak praktyka bdzie coraz bardziej czya si z yciem, pojawi si wiele pozytywnych zmian. CZENIE PRZEJRZYSTEGO WIATA Z TRZEMA TRUCIZNAMI Przejrzyste wiato musi zosta poczone z trzema podstawowymi truciznami: ignorancj, podaniem i nienawici. Aby zjednoczy je z pierwsz trucizn, ignorancj, wykonuje si jog snu. Integrowanie podania z przejrzystym wiatem jest podobne do odkrywania przejrzystego wiata w czasie snu. Kiedy jestemy zagubieni w ciemnoci snu, przejrzyste wiato jest przed nami zasonite. Kiedy gubimy si w podaniu, wtedy rwnie nasza prawdziwa natura jest zaciemniona, ale podczas gdy sen ignorancji zasania dokadnie wszystko, nawet poczucie wasnej jani, podanie zasania rigp w okrelonych sytuacjach. Stanowi o silnym oddzieleniu podmiotu od przedmiotu podania. Pragnienie" samo w sobie jest rodzajem skurczenia si wiadomoci powstajcym z uczucia braku i pozostaje ono tak dugo, dopki nie bdziesz spoczywa w swojej prawdziwej naturze. Chocia najczystszym pragnieniem jest tsknota za spenieniem i cakowitoci penego urzeczywistnienia rigpy, poniewa nie znamy w sposb bezporedni natury umysu, pragnienie to przenosi si na inne rzeczy. Jeeli zamiast pozostawa zafiksowanym na obiekcie podania, bezporednio je obserwujemy, emocja ta rozpywa si. A jeeli bdziemy spoczywa w czystym tu i teraz", wwczas podanie, podajcy podmiot i sam przedmiot podania rozpyn si w swojej pustej esencji, odsaniajc przejrzyste wiato. Zaspokojenie pragnienia moemy rwnie wykorzysta jako rodek duchowej praktyki. W jednoci pustki i przejrzystoci jest rado. W tybetaskiej ikonografii reprezentuje si j w postaci yab yum, formach mskich i eskich bstw medytacyjnych w zjednoczeniu. Formy te przedstawiaj jedno mdroci i metody, pustki i przejrzystoci, kunszi i rigpy. Rado zjednoczenia obecna jest w kadym poczeniu pozornych dualnoci, rwnie podajcego podmiotu i podanego przedmiotu. W momencie zaspokojenia podania emocja ta zanika, a pozorne dualnoci pomidzy podajcym podmiotem a podanym obiektem zaamuj si. Kiedy dualno ginie, podstawa, kunszi, ukazuje si, odsania i chocia sia naszych karmicznych nawykw zwykle niesie nas do nastpnego dowiadczenia dualnoci, zostawia niemal nieuwiadomion przez nas luk w dowiadczeniu, a nie

dowiadczenie rigpy. Istnieje na przykad praktyka seksualnego zjednoczenia kobiety i mczyzny. Zwykle dowiadczenie orgazmu jest jednym z przyjemniejszych snw, prawie utrat wiadomoci, wyczerpaniem si podania i niepokoju poprzez zaspokojenie podania. Moemy rozkosz t poczy ze wiadomoci jeeli utrzymamy pen wiadomo, nie rozdzielajc tego dowiadczenia na obserwujcy podmiot i obserwowane dowiadczenie, zamiast gubi si w nim, moemy wykorzysta t sytuacj, aby odkry to, co wite. W czasie orgazmu poruszajcy si umys przez chwil zatrzymuje si, odsaniajc pust podstaw. Efektem poczenia tej chwili ze wiadomoci jest integracja pustki i szczcia, o ktrej w szczeglny sposb mwi si w naukach tantrycznych. Istnieje wiele takich sytuacji, w ktrych zwykle zatracamy siebie, a ktre mog sta si chwilami odkrywania prawdziwej natury umysu. Nie s to jedynie chwile orgazmu lub intensywnej przyjemnoci, nawet bowiem wtedy, kiedy przyjemno nie jest a tak dua, tracimy zazwyczaj poczucie tu i teraz" i wiemy si z uczuciami lub obiektami przyjemnoci. Zamiast dalej funkcjonowa w taki sposb, moesz wywiczy si, aby sama przyjemno staa si przypomnieniem o koniecznoci powrotu do stanu penej przytomnoci, o wprowadzeniu wiadomoci do obecnie przeywanej chwili, do ciaa i zmysw, i o pozbyciu si w ten sposb rozproszenia. Jest to sposb na zintegrowanie podania z przejrzystym wiatem nie ograniczajcy si do adnej konkretnej kategorii dowiadczenia, mona stosowa go w kadej dualistycznej sytuacji, gdzie istnieje podmiot i przedmiot. Kiedy przyjemno traktuje si jako wrota do praktyki, nie traci si jej. Nie musimy przeciwstawia si przyjemnoci. Kiedy podmiot i przedmiot rozpywaj si w przejrzystym wietle, dowiadcza si jednoci pustki i przejrzystoci i pojawia si wielka rado. Podobne nastawienie mona przyj w stosunku do nienawici lub niechci. Jeeli obserwujemy gniew, zamiast uczestniczy w nim, identyfikowa si z nim lub da si mu kierowa, wwczas dualistyczne optanie obiektem gniewu znika i gniew rozpywa si w pustce. Jeeli w tej pustce utrzyma si przytomno umysu, wtedy podmiot rwnie si rozpynie. Spoczywanie w tej pustej przestrzeni to dowiadczenie przejrzystego wiata. Mwic: obserwujcie gniew, spoczywajc w czystym tu i teraz, nie mam na myli tego, e powinnimy pozosta gniewni, obserwujc gniew, ale e jestemy rigp, przestrzeni, w ktrej si on przejawia. Kiedy w taki sposb obserwuje si umys, rozpywa si on w pustej esencji. Rozpywa si w przestrzeni. To wanie jest przejrzysto. Wci jednak istnieje wiadomo, przytomno. To wiato. Ta pustka i wiadomo poczone s z gniewem, poniewa nie przesania on ju przejrzystego wiata. Jeeli w taki sposb bdziemy obserwowa myli, i jeeli obserwator i to, co obserwowane, znikn, dowiadczymy rigpy. Nauki dzogczen nie s skomplikowane. W tekstach dzogczen czsto mona przeczyta: Jestem taka prosta, e nie moesz mnie zrozumie. Jestem tak blisko, e nie moesz mnie zobaczy". Kiedy patrzymy daleko, tracimy wiadomo tego, co znajduje si blisko. Kiedy patrzymy w przyszo, tracimy teraniejszo. To dotyczy wszystkich wymiarw dowiadczenia. Tybetaczycy maj nastpujce powiedzenie: Im wicej jest mdroci, tym mniej bdzie myli". Wskazuje to na fakt, i jest to proces dziaajcy w dwie strony. W miar jak praktyka bdzie stawaa si coraz bardziej przejrzysta i stabilna, myli w mniejszym stopniu bd dominowa nad dowiadczeniem. Niektrzy ludzie obawiaj si tego, boj si, e jeeli pozbd si na przykad gniewu, to nie bd mogli przeciwstawi si zu na wiecie, jakby potrzebowali gniewu jako motywacji. Nie musi tak jednak by. Jako praktykujcy musimy by odpowiedzialni za nasze ycie, jest to bardzo wane. Jeeli dziej si ze rzeczy, trzeba si im przeciwstawi, jeeli co jest nie tak, trzeba si tym zaj. Jeeli jednak niczego takiego nie widzimy, nie musimy specjalnie tego szuka. Pozostamy raczej w naturalnym stanie. Jeeli nosimy w sobie gniew, musimy z nim pracowa. Jeeli jednak nie mamy go w sobie, nic wanego nie tracimy. Spotykam wielu ludzi, ktrzy nazywaj si dzogczenpami praktykujcymi dzogczen i mwi, e ich ycie jest w peni poczone z praktyk. Istnieje takie tybetaskie powiedzenie: Kiedy wspinam si po stromych i niebezpiecznych zboczach na pograniczu Tybetu i Nepalu, modl si do Trzech Klejnotw Kiedy schodz do piknej, kwiecistej doliny, piewam pieni". atwo powiedzie, e nasze ycie jest zintegrowane z praktyk, kiedy wszystko jest atwe. Prawdziwym testem jest wic silny kryzys emocjonalny. Wtedy moemy zobaczy, czy naprawd jestemy dzogczenpami, czy te nie. W praktykach dzogczen jest pewna logika. Moemy sami stwierdzi, jak dalece wczylimy praktyk w nasze ycie-wystarczy przyjrze si temu, w jaki sposb reagujemy na pojawiajce si w naszym yciu sytuacje. Kiedy odchodzi od nas nasz partner, kto, kogo bardzo kochalimy, co wwczas dzieje si z naszymi piknymi sowami o wczeniu praktyki w ycie? Dowiadczamy blu i nawet on powinien by poczony z praktyk. POCZENIE Z CYKLAMI CZASU Tradycyjnie praktyk opisuje si w kategoriach pogldu, medytacji i zachowania. Ta cz ksiki dotyczy bdzie zachowania. Zachowanie opisuje si w odniesieniu do zewntrznego, wewntrznego i tajemnego zjednoczenia z okresami czasu. Zazwyczaj w cigu dnia stopniowo tracimy energi i

przytomno umysu. W miar praktyki uczymy si natomiast wykorzystywa czas, aby zbliy si do bardziej stabilnego dowiadczenia przejrzystego wiata. Zjednoczenie zewntrzne: zczenie przejrzystego wiata z cyklem dnia nocy. Dla celw praktyki dwudziestoczterogodzinny cykl dnia i nory zosta podzielony na czci. Pomaga to rozwin cigo w dowiadczaniu przejrzystego wiata, czystej wiadomoci. Kiedy ludzie kierowali si naturalnymi cyklami dnia i nocy, ale teraz ju tak nie jest. Jeeli twj rozkad dnia jest inny jeeli na przykad pracujesz w nory, wwczas dostosuj nauki do wasnego trybu ycia. Chocia pora dnia naprawd wpywa na nas w sposb energetyczny, nie musimy uzna faktu, e pozycja soca wyznacza dowiadczenia opisywane przez nauki. Traktujcie pory dnia raczej jako metafory procesw zachodzcych w waszym wntrzu. Tantra Matki nastpujco okrela te przedziay: 1. Rozpywanie si zjawisk w podstawie. 2. wiadomo osigajca nirwan. 3. Pojawianie si wrodzonej przytomnoci umysu w wiadomoci. 4. Rwnowaenie dwch prawd w czasie budzenia si. 1. Rozpywanie si zjawisk w postawie. Pierwsza pora to czas wieczoru pomidzy zachodem soca a pjciem spa. W tym okresie wszystko coraz bardziej pogra si w ciemnoci. Obiekty oddziaujce na zmysy staj si niewyrane, dowiadczenie zmysowe ograniczone, a wewntrzne organy zmysowe osabiaj si. Opisujc t por, Tantra Matki korzysta z metafory wielu rzeczek pyncych do morza. Zjawiska zewntrzne, zmysy, zwyczajna ja, myli, emocje i wiadomo d do rozpynicia si we nie, w podstawie. Aby wieczorem dowiadczy tego procesu, wykorzystaj swoj wyobrani. Zamiast zmierza ku ciemnoci, skieruj si ku wikszemu wiatu twojej prawdziwej natury. Zamiast rozczonkowywa si, rozlej si we wszystkich rzekach i dopywach dowiadczenia, popy do cakowitoci rigpy. Zazwyczaj jestemy zwizani z rzekami, ktre wpadaj do morza, ale dziki praktyce zczymy si z morzem, z podstaw, ktra jest napeniana. Wszystko dy bowiem do rozlegego, spokojnego, promieniujcego morza przejrzystego wiata. W miar jak zblia si noc, popy w kierunku spenienia w niedualnej wiadomoci, a nie w kierunku niewiadomoci. By to pierwszy z czterech przedziaw czasowych. 2. wiadomo osigajca nirwan. Druga cz doby zaczyna si, kiedy zasypiasz, a koczy, kiedy budzisz si rano, tradycyjnie o wicie. Wyobra sobie t por, jej spokj i bezruch. Teksty mwi, e kiedy wszystko pogra si w ciemnoci, pojawia si wiato. Przypomina to odosobnienie w ciemnoci, ktre na pocztku faktycznie jest ciemne, ale wkrtce wypenia si wiatem. Sprbuj spoczywa w przytomnoci umysu w czasie snu, bd w peni zintegrowany z przejrzystym wiatem. Po rym jak wszystkie zjawiska zewntrzne, myli i uczucia rozpywaj si w podstawie, jeeli pozostaniesz tu i teraz", bdzie to prawie tak, jakby wkracza w nirwan, w ktrej ustaj samsaryczne dowiadczenia. Jest ona cakowicie pusta, ale jest w niej bogo. Kiedy urzeczywistni si j, staje si jednoci bogoci i pustki. To wanie oznacza widzenie wiata w ciemnociach. Nie musisz jednak czeka do nory, aby dowiadczy przejrzystego wiata. Sprbuj spoczywa w nim ju przed zaniciem. Nawet pracujc z wyobraeniami jogi snu, spoczywaj w rigpie, jeeli moesz. By to drugi przedzia, w ktrym zmysy i wiadomo s jak mandala bezchmurnego nieba. Spoczywaj w tym stanie jak najduej a do rana. 3. Pojawianie si wrodzonej przytomnoci umysu w wiadomoci. Trzeci okres zaczyna si w momencie, kiedy budzisz si ze snu, i trwa do chwili, kiedy umys staje si w peni aktywny. Nauki mwi, e jest to okres od witu do pojawienia si soca. Wyobra sobie, jak wyglda ta pora dnia. Na ciemnym niebie pojawiaj si pierwsze przebyski wiata i stopniowo rozprzestrzeniaj si w pikno dnia. Cisza wypenia si dwikami: wiergotem ptakw, ruchem ulicznym, gosami ludzi. Na poziomie wewntrznym jest to przejcie od ciszy nocy do penego oywienia dnia. Nauki zalecaj budzenie si bardzo wczenie rano. Zbud si, jeli moesz w naturze umysu, a nie w zwyczajnym umyle. Obserwuj, nie identyfikujc si z obserwatorem. Moe to by troch atwiejsze w pierwszych chwilach po przebudzeniu, kiedy konceptualny umys nie jest jeszcze do koca zbudzony. Rozwi postanowienie, e bdziesz si zawsze budzi w czystej przytomnoci umysu. 4. Rwnowaenie dwch prawd w czasie budzenia si. Czwarty przedzia rozpoczyna si od momentu, kiedy w peni zabierasz si do aktywnoci dnia i koczy si wraz z zachodem soca. To dzie, czas dziaania, codziennych zaj, kontaktowania si z ludmi. Jest to pene zatopienie si w wiecie, w formach, jzyku, uczuciach, zapachach i tak dalej. Zmysy s cakowicie oywione i zajte obiektami, ktre na nie oddziauj. Rwnie wtedy powiniene stara si spoczywa w czystej obecnoci rigpy.

Kiedy zatracasz si w dowiadczeniu, wpadasz w gmatwanin wiata. Spoczywajc w naturze umysu, nie bdziesz zadawa adnych pyta i szuka na nie odpowiedzi. Spoczywanie w gbokiej niedualnej przytomnoci umysu daje odpowiedzi na wszystkie pytania. Poznanie tego jednego stanu odcina wszelkie wtpliwoci. Bya to pora czwarta, w ktrej zwyczajna i ostateczna prawda zostaje zrwnowaona w jednoci przejrzystoci i pustki. Zjednoczenie wewntrzne: zczenie przejrzystego wiata z cyklem snu Przedzia ten podobny jest do czci poprzedniej, nie dotyczy jednak cyklu dwudziestoczterogodzinnego, lecz obejmuje czas jednego przebudzenia si i snu, czy bdzie to krtka drzemka, czy caa noc. Przed pjciem spa musimy pamita, e mamy moliwo praktykowania, e jest to co pozytywnego, co, co moemy zrobi zarwno dla rozwoju duchowego, jak i dla zdrowia. Jeeli odczuwasz praktyk jako ciar, lepiej nie wykonuj tej konkretnej praktyki do momentu, kiedy pojawi si inspiracja i kiedy rozwiniesz radosny wysiek. Rwnie ta cz obejmuje cztery przedziay: 1. Przed zaniciem 2. Po zaniciu 3. Po obudzeniu si, ale przed penym zaangaowaniem si w codzienne aktywnoci 4. Okres aktywnoci a do nastpnej fazy snu 1. Przed zaniciem. Przedzia ten obejmuje czas od pooenia si do ka do momentu zanicia. Cae dowiadczenie rozpywa si w podstawie rzeki wpywaj do morza. 2. Po zaniciu. Tantra Matki porwnuje ten okres do dharmakaji, przejrzystego wiata. Zewntrzny wiat zmysw zanika, ale wiadomo pozostaje. 3. Po obudzeniu si. Istnieje przejrzysto, lgncy do rzeczy umys jeszcze si nie obudzi. Jest to udoskonalona sambhogakaja, nie tylko pusta, ale cakowicie przejrzysta. 4. Okres aktywnoci. Moment, kiedy lgncy umys oywia si, jest podobny do manifestacji nirmanakaji. Aktywnoci, myli i zwyczajny wiat dopiero zaczynaj si", podczas gdy przejrzyste wiato cay czas si utrzymuje. wiat dowiadcze manifestuje si w niedualnoci rigpy. Zjednoczenie tajemne: zczenie przejrzystego wiata z bardo Ta praktyka polega na integrowaniu przejrzystego wiata ze stanem porednim po mierci, z bardo. Proces umierania porwna mona do procesu zasypiania. Tutaj dzieli si go na cztery etapy, podobne do opisanych w poprzednich czciach. 1. Rozpywanie si 2. Pojawianie si 3. Dowiadczanie 4. Integrowanie 1. Rozpywanie si. W pierwszej fazie umierania, kiedy elementy ciaa zaczynaj si rozpada, dowiadczenie zmysowe rozpywa si, uwalniaj si energie wewntrznych ywiow, uczucia zanikaj, rozpywa si sia yciowa i wiadomo. 2. Pojawianie si. Jest to pierwsze bardo po mierci, pierwotnie czyste bardo (ka-dag). Przypomina ono moment zasypiania, zwykle okres niewiadomoci. W tej fazie umierania urzeczywistniony jogin moe uwolni wszystkie dualistyczne tosamoci i wyzwoli si bezporednio w przejrzyste wiato. 3. Dowiadczanie. Nastpnie pojawia si bardo wizjonerskich dowiadcze, bardo przejrzystego wiata (od-sal). Przypomina ono powstawanie z ciemnoci snu w nienie, kiedy wiadomo manifestuje si w rnych formach. Wikszo ludzi bdzie si wwczas identyfikowa z jedn stron dowiadczenia, tworzc dualistyczn ja i reagowa w sposb dualistyczny na pozorne obiekty wiadomoci, podobnie jak we nie samsarycznym. Rwnie w rym bardo przygotowany i urzeczywistniony jogin moe osign wyzwolenie. 4. Integrowanie. Kolejne jest bardo egzystencji (si ile-bardo). Przygotowany do tego bardo praktykujcy czy relatywn rzeczywisto z niedualn rigp. Jest to ponowne zrwnowaenie dwch prawd, relatywnej i absolutnej. Jeeli nie rozwino si zdolnoci do poczenia tych dwch rzeczywistoci, czowiek identyfikuje si ze zudn, relatywn jani i dualistycznie reaguje na projekcje umysu, ktre tworz dowiadczenie wizji. W rezultacie odradzamy si w jednym z szeciu wiatw egzystencji.

Te cztery okresy stanowi fazy procesu umierania. Aby poczy si w nich z przejrzystym wiatem, musimy zachowa wiadomo. Zbliajc si do mierci, powinnimy, w miar moliwoci, spoczywa w rigpie, zanim zacznie si rozpywa zmysowe dowiadczenie. Nie czekaj na znalezienie si w bardo. Kiedy such zniknie, ale wzrok na przykad pozostanie, jest to sygna, aby w peni zachowa przytomno umysu, a nie rozprasza si przez aktywno innych zmysw. Cakowicie wejd w dowiadczenie rigpy, jest to najlepsze przygotowanie na to, co nadejdzie. Wszystkie praktyki jogi snu i nienia stanowi, na pewnej paszczynie, przygotowanie do mierci. Jest ona jak skrzyowanie drg kady, kto umiera, poda w jedn lub w drug stron. Co si wwczas wydarzy, zaley od stabilnoci praktyki, od tego, czy jest si w stanie cakowicie spoczywa w rigpie, czy nie. Nawet jeeli mier przychodzi nagle, na przykad w wypadku samochodowym, zawsze bdzie taki moment, w ktrym mona rozpozna, nawet jeli bdzie to w tym przypadku trudniejsze, e si umiera. Od razu po tym rozpoznaniu naley sprbowa poczy si z natur umysu. Wielu ludzi otaro si o mier. Mwi, e po dowiadczeniu tak wielkiej jej bliskoci strach przed mierci znika. Dzieje si tak, poniewa dowiadczyli oni tej chwili, znaj j. Kiedy mylimy o momencie umierania, nie znajc rzeczywistoci, wyobraamy sobie go, a to wywouje wicej strachu ni samo dowiadczenie. Kiedy znika strach, czenie si z praktyk staje si atwiejsze. Trzy zjednoczenia: podsumowanie Wszystkie te trzy sytuacje cykl dwudziestoczterogodzinnej doby, cykl spania i budzenia si oraz proces umierania kieruj si t sam zasad. Najpierw nastpuje rozpywanie si, potem dharmakaja pustka, samboghakaja przejrzysto, a na kocu nirmanakaja manifestacja. Zaoenie praktyki jest wszdzie takie samo naley spoczywa w niedualnej przytomnoci umysu. Procesy te zostay podzielone, jak na przykad w jodze nienia i snu, tylko po to, aby uatwi wprowadzenie wiadomoci do przemijajcych chwil, abymy mieli w kierunku czego patrze, aby nauczy nas wykorzystywa te nieuchronne dowiadczenia jako wsparcie dla praktyki czystej przytomnoci umysu. Z zewntrznymi przedziaami czasu wie si pewne zachowanie. Jeeli sami nie oderwiemy si od naturalnego stanu umysu, bdzie on trwa cay czas. Aby wczy wszystkie dowiadczenia do praktyki, bd wiadomy. Oczywicie niezwykle pomocne w praktyce s odpowiednie drugorzdne warunki, dlatego czas przedstawia si jako taki wanie drugorzdny warunek. Do praktyki szczeglnie dobry jest poranek lub dzie po nieprzespanej nocy, lub te kiedy jestemy totalnie wyczerpani lub zupenie spokojni. Jest wiele momentw, ktre sprzyjaj poczeniu z dowiadczeniem rigpy, na przykad chwila uwolnienia, ktr przeywamy, kiedy bardzo musimy skorzysta z toalety i w kocu z niej korzystamy, albo dowiadczenie orgazmu lub te moment, kiedy jestemy cakowicie wyczerpani niesieniem czego bardzo cikiego, pniej za kadziemy to na ziemi i odpoczywamy. Nawet kady wydech, jeeli wykonuje si go wiadomie, moe stanowi wsparcie dla dowiadczenia rigpy. Istnieje wiele chwil, w ktrych jestemy po czci wyczerpani i po czci przebudzeni. Kiedy sprowadzimy samych siebie do tego, co jest zawsze przebudzone, bdziemy mogli zbudzi rwnie to, co jest zmczone i pice. Kiedy utosamiamy si z t czci nas samych, ktra mczy si i zasypia, przytomno umysu zostaje zaciemniona. Jednak chmury nigdy tak naprawd nie przesaniaj wiata soca, tylko tego, kto soce postrzega. 9. CIGO Poniewa nawykowo identyfikujemy si z tworami umysu, nie odnajdujemy przejrzystego wiata w czasie snu. Z tego samego powodu nasze codzienne ycie jest rozproszone, senne i niewyrane. Zamiast dowiadcza pierwotnej, niedualnej rigpy, wci apiemy si w puapk zudnych dowiadcze i mentalnych projekcji. wiadomo mimo wszystko jest zawsze obecna. Nawet kiedy pimy, jeeli kto cicho wypowie nasze imi, syszymy je i reagujemy. A w cigu dnia, nawet kiedy jestemy bardzo rozproszeni, pozostajemy wiadomi swego istnienia nie upadamy bez sensu i nie wchodzimy na ciany. W tym znaczeniu zawsze jestemy przytomni, ale wiadomo ta, cho nieustajca, jest zamglona i zaciemniona. Przebijajc si przez zaciemnienia ignorancji w nocy, wchodzimy i spoczywamy w promieniujcym przejrzystym wietle. A jeeli przenikniemy iluzje i mgliste fantazje poruszajcego si umysu w cigu dnia, odkryjemy t sam podstawow, czyst wiadomo natury Buddy. Rozproszenie codziennego ycia i niewiadomo snu s dwiema twarzami tej samej ignorancji. Jedynymi ograniczeniami praktyki s te, ktre sami sobie stworzymy. Najlepiej nie dzieli jej na czas medytacji, nienia, snu i tak dalej. Ostatecznie musimy cakowicie spoczywa w rigpie przez cay czas, w cigu dnia i w nocy. A do tego momentu powinnimy praktykowa w kadej chwili. Nie chodzi o to, e musimy wykonywa kad praktyk, jakiej si nauczylimy. Wyprbuj rne metody, sprbuj zrozumie, jaka jest ich istota i na czym one polegaj, po czym sprawd, jakie praktyki faktycznie sprzyjaj twojemu rozwojowi duchowemu i wykonuj je, dopki nie osigniesz stabilnoci w spoczywaniu w rigpie. Czci skadowe praktyki s kwesti tymczasow. Pozycja ciaa, przygotowania, wizualizacje, a nawet sam sen staj si bez znaczenia, kiedy bezporednio pozna si i

bdzie spoczywa w przejrzystym wietle umysu. Dowiadczenie przejrzystego wiata osiga si poprzez szczegy praktyki, ale kiedy ju si je osignie, nie trzeba dalej praktykowa. Istnieje tylko przejrzyste wiato.

CZ SZSTA: ROZWINICIE Rozdzia ten stanowi dodatkowy komentarz, odnoszcy si zarwno do jogi nienia, jak i jogi snu, aby pomc ugruntowa zrozumienie praktyki. 1. KONTEKST Zarwno w tantrze, jak i w dzogczen, zwizek pomidzy uczniem i nauczycielem jest niezwykle wany. Ucze otrzymuje od nauczyciela przekaz i instrukcje, a nastpnie rozwija stabilno dowiadczenia rigpy. Bez tego kontaktu rozrnienia, ktre s podstawow kwesti na duchowej ciece, staj si bardzo trudne do zrozumienia, poniewa pozostaj w wymiarze koncepcji. Natura umysu jest za poza pojciami. Bez intelektualnego zrozumienia trudno jest rozwin dowiadczenie, ale bez dowiadczenia nauki mog sta si dla praktykujcego jedynie abstrakcyjnym systemem filozoficznym lub dogmatem. Jest to niczym uczenie si o medycynie i nie rozpoznawanie wasnej choroby. Jeeli nie wykorzystuje si wiedzy w praktyce, jest ona bezuyteczna. Samo mylenie, e spoczywa si w rigpie, e poznao si przejrzyste wiato, nie przynosi nic dobrego. Poznanie pogldu i spoczywanie w nim nie oznacza tylko rozmylania i rozmawiania o witych naukach, ale rzeczywiste ycie w dowiadczeniu, o ktrym one mwi. Praktykujcy powinien nauczy si, czym jest rigpa poprzez bycie rigp i odkry mdro poza konceptualnym umysem poprzez dowiadczenie, e jego prawdziw natur jest wanie mdro. Niemniej jednak dobre intelektualne zrozumienie kontekstu jogi nienia i jogi snu niewtpliwie pomaga poda w dobrym kierunku, unika bdw w praktyce i przygotowa si na rozpoznanie efektw praktyki. Posiadajc jasne zrozumienie, praktykujcy moe sprawdzi wasne dowiadczenie w oparciu o nauki i unikn bdu pomylenia pewnych dowiadcze z dowiadczeniami rigpy. Jednak ostatecznie dowiadczenia te powinno si zanalizowa w oparciu o ustne nauki w trakcie cigego zwizku z nauczycielem bez wzgldu na to, jak rzadko ucze i nauczyciel bd si spotyka. 2. UMYS A RIGPA Kiedy rozpoznamy swoj prawdziw natur i bdziemy w niej spoczywa, wyzwolimy si z ignorancji i cierpienia. To, co j rozpoznaje, nie jest konceptualnym umysem, jest to podstawowy umys, natura umysu, rigpa. Koniecznie musimy nauczy si rozrni w praktyce konceptualny umys od czystej wiadomoci natury umysu. UMYS KONCEPTUALNY Umys konceptualny, czy inaczej umys poruszajcy si, jest doskonale nam znanym umysem codziennego dowiadczenia, cigle zajtym mylami, wspomnieniami, wyobraeniami, wewntrznymi dialogami, ocenianiem, nadawaniem znaczenia, emocjami i fantazjami. Jest to umys zwykle identyfikowany jako ja" oraz moje dowiadczenie". Jego podstawowym mechanizmem jest powizanie z dualistyczn wizj egzystencji. Traktuje on siebie jako podmiot w wiecie przedmiotw. Chwyta niektre czci dowiadczenia i odpycha inne. Reaguje, czasami zupenie szaleczo, ale nawet kiedy jest niezwykle spokojny i ledwo uchwytny na przykad podczas medytacji lub intensywnej koncentracji-utrzymuje wewntrzn postaw jednostki obserwujcej swoje otoczenie i wci bierze udzia w dualizmie. Umys konceptualny nie ogranicza si do jzyka i idei. Jzyk z czasownikami i rzeczownikami, podmiotami i przedmiotami z koniecznoci podlega dualizmowi, ale umys konceptualny jest aktywny, zanim jeszcze nauczymy si jzyka. W tym znaczeniu zwierzta posiadaj umys konceptualny, tak jak maj go rwnie niemowlta oraz ci, ktrzy urodzili si bez zdolnoci do posugiwania si jzykiem. Jest on bowiem wynikiem nawykowych tendencji karmicznych, ktre s obecne, zanim jeszcze rozwiniemy poczucie wasnej jani, nawet przed naszymi narodzinami. Jego istotn cech jest to, e instynktownie dzieli dowiadczenie w sposb dualistyczny, zaczynajc od podmiotu i przedmiotu, mnie i nie-mnie. Tantra Matki nazywa ten umys umysem aktywnej manifestacji". Jest to umys, ktry powstaje w zalenoci od przepywu prany karmicznej i manifestuje si w formie myli, poj i innych mentalnych aktywnoci. Jeeli umys konceptualny cakowicie si uspokaja i rozpywa w naturze umysu, nie pojawi si ponownie, dopki aktywno umysu go ponownie nie ustanowi. Dziaania umysu poruszajcego si mona podzieli na pozytywne, negatywne i neutralne. Pozytywne dziaania mieszcz si w dowiadczeniu natury umysu, neutralne zakcaj poczenie z nim, a negatywne tworz jeszcze wiksze zaburzenia i prowadz do jeszcze wikszego oddzielenia od natury umysu. Nauki szczegowo opisuj rnice pomidzy pozytywnymi i negatywnymi dziaaniami, na przykad midzy szczodroci a chciwoci. Nastpujca rnica obrazuje to najwyraniej: niektre dziaania prowadz do cilejszego poczenia z dowiadczeniem rigpy, a inne do oddzielenia si od niego. Z poruszajcego si umysu bierze si ego uwizane dualnoci podmiotu i przedmiotu. Z tego umysu tworzy si wszelkie cierpienie-pracuje on

bardzo ciko, a osiga tylko to. yjemy we wspomnieniach przeszoci lub marzeniach zakorzenionych w przyszoci, odcici od bezporedniego dowiadczenia promienistoci i pikna ycia. WIADOMO NIEDUALNA: RIGPA Podstawow rzeczywistoci umysu jest czysta, niedualna wiadomo rigpa. Jej esencja stanowi esencj wszystkiego, co istnieje. W praktyce nie mona jej pomyli z najsubtelniejszymi nawet, najspokojniejszymi i najbardziej ekspansywnymi stanami umysu poruszajcego si. Kiedy natura umysu pozostaje nierozpoznana, manifestuje si jako umys konceptualny, ale kiedy w bezporedni sposb si j pozna, jest zarwno ciek do wyzwolenia, jak i samym wyzwoleniem. Nauki dzogczen czsto wykorzystuj symbol lustra, aby zobrazowa rigp. Lustro odbija wszystko bez wybierania, bez lubi" i nie lubi", bez oceniania. Odbija pikno i brzydot, rzeczy due i mae, pozytywne i negatywne. Nie ma adnych ogranicze, jeli chodzi o to, co odbija, a rwnoczenie pozostaje niesplamione i niezmienione przez swoje odbicie. Nigdy te nie przestaje odbija. Podobnie wszystkie zjawiska powstaj w rigpie: myli, wyobraenia, emocje, to, co przyciga, i to, co jest przycigane, kady pozorny podmiot i przedmiot, kade dowiadczenie. Sam umys konceptualny pojawia si i spoczywa w rigpie. W naturze umysu rozgrywa si ycie i mier, ale ona sama ani si nie rodzi, ani nie umiera, tak jak odbicia przychodz i odchodz, nie tworzc i nie niszczc lustra. Identyfikujc si z umysem konceptualnym, yjemy jako jedno lustrzane odbicie, reagujc na inne odbicia, cierpic z powodu pomieszania i blu, bez przerwy yjc i umierajc. Bierzemy odbicia za rzeczywisto i spdzamy nasze ycie na gonitwie za iluzjami. Kiedy konceptualny umys wolny jest od przycigania i niechci, spontanicznie rozlunia si w nie zmylon rigp. Nie ma ju wwczas utosamiania si z odbiciami w lustrze, moemy wreszcie bez wysiku pomieci wszystko, co pojawia si w dowiadczeniu, doceniajc warto kadej chwili. Jeeli pojawia si nienawi, lustro wypenia si nienawici. Kiedy pojawia si mio, wypenia si mioci. Dla samego lustra ani mio, ani nienawi nie maj znaczenia, obydwa te uczucia s bowiem w rwnym stopniu manifestacj jego wrodzonej zdolnoci do odbijania. Jest to mdro lustrzana kiedy rozpoznajemy natur umysu i rozwijamy zdolno spoczywania w niej, aden stan emocjonalny nie bdzie mg nas rozproszy. Wszystkie stany, wszystkie zjawiska, nawet gniew, zazdro i inne negatywne uczucia zostan natomiast uwolnione w czystoci i przejrzystoci, ktra stanowi ich esencj. Spoczywajc w rigpie, odcinamy karm u jej korzenia i oswobadzamy si z niewoli samsary. Stabilne spoczywanie w dowiadczeniu rigpy uatwia urzeczywistnienie wszystkich innych duchowych pragnie. Kiedy uwalniamy si od chwytliwoci i poczucia straty, atwiej jest nam wykonywa pozytywne dziaania, kiedy nie jestemy optani myleniem o sobie, atwiej jest nam praktykowa wspczucie, a kiedy nie przywizujemy si do bdzcych i ograniczonych tosamoci, atwiej praktykowa przeksztacenie. Tantra Matki okrela natur umysu jako umys pierwotny". Jest on jak ocean, a zwyczajny umys jest jak rzeki, jeziora i zatoczki, ktre bior udzia w naturze oceanu i wracaj do niej, ale chwilowo istniej jako pozornie odrbne formy. Poruszajcy si umys porwnuje si rwnie do bbelkw w oceanie pierwotnego umysu, ktre bez przerwy tworz si i rozpuszczaj, w zalenoci od siy wiatrw karmy. Natura oceanu pozostaje jednak bez zmiany. Rigpa powstaje w sposb spontaniczny z podstawy. Jej aktywno jest nieustann manifestacj, wszystkie zjawiska pojawiaj si, nie zakcajc jej w aden sposb. Efektem cakowitego spoczywania w naturze umysu s trzy ciaa Buddy (kaje): dharmakaja, ktra jest esencj pozbawion myli, sambhogakaja nieprzerwana manifestacja oraz nirmanakaja nie pogrona w iluzji wspczujca aktywno. Rigpa podstawy i rigpa cieki W kontekcie praktyki okrela si dwa rodzaje rigpy. Chocia jest to tylko rozrnienie pojciowe, moe okaza si pomocne w zrozumieniu nauk. Pierwsza, rigpa podstawy, jest wszechprzenikajc fundamentaln wiadomoci podstawy (khyab-rig). Kada istota, ktra posiada umys, ma rwnie t wiadomo tak buddowie, jak i istoty przebywajce w samsarze i z tej wanie wiadomoci powstaj wszystkie umysy. Drugim rodzajem rigpy jest powstajca wrodzona wiadomo cieki (sam-rig), ktra stanowi jednostkowe dowiadczenie podstawowej wiadomoci wszechprzenikajcej. Nazywa si j rigp cieki, poniewa odnosi si ona do bezporedniego dowiadczenia rigpy, ktre mieli jogini, kiedy wkraczali na ciek praktyki dzogczen i otrzymywali nauki wprowadzajce, inicjacje i przekaz. Rigpy tej nie mona urzeczywistni w dowiadczeniu, dopki nie wprowadzi si w ni praktykujcego. Potencja do zamanifestowania si rigpy cieki wypywa z tego, e nasze umysy powstaj z pierwotnej wiadomoci podstawy. Kiedy bezporednio pozna si ow pierwotn wiadomo, nazywamy j wrodzon wiadomoci i to wanie jest cieka, ktr poda jogin. W tym kontekcie pierwotn, czyst wiadomo okrelamy mianem rigpy, a rigp, ktra pojawia si na duchowej ciece mianem rang-rig. Pierwsza jest jak mietana, a druga jak maso obie skadaj si z tej samej substancji, ale aby wyprodukowa maso, trzeba si troch pomczy. Jest to rigpa

pojawiajca si lub inaczej rigpa cieki, poniewa wkraczamy na ni, porzucamy j i z powrotem wpadamy w poruszajcy si umys. Pojawia si w naszym dowiadczeniu z przerwami. Rita jest jednak zawsze obecna pierwotna rigpa podstawy jest obecnoci, nie powstaje i nie znika bez wzgldu na to, czy j rozpoznamy, czy nie. 3. PODSTAWA: KUNSZI Kunshi (wym. kunszi), podstawa wszelkiej egzystencji i materii oraz umysw czujrych istot, jest nierozdzieln jednoci pustki i przejrzystoci, rwnie zwanych przejrzystym wiatem. Jest to to samo przejrzyste wiato z jogi snu (kunsziw naukach dzogczen nie jest tym samym, co ta, do ktrej odwouje si szkoa sutr cittamatra, gdzie kunszi czy inaczej alajavijnana opisuje neutraln, ale nieowiecon wiadomo umysu, ktra zawiera wszystkie kategorie myli i ladw karmicznych). Esencj kunszi jest pustka (sunjata). Jest to nieograniczona, absolutna przestrze, pozbawiona zjawisk, wrodzonej egzystencji, poj i granic. Jest to pusta przestrze, ktra wydaje si by czym zewntrznym, pusta przestrze, ktr zamieszkuj obiekty, pusta przestrze umysu. Kunszi nie jest ani wewntrz, ani na zewntrz, nie mona powiedzie, e istnieje (poniewa jest niczym), ani e nie istnieje, (poniewa jest sam rzeczywistoci). Jest nieograniczona, nie mona jej zniszczy ani stworzy: nigdy si nie narodzia i nigdy nie umiera. Jzyk, ktry j opisuje, z koniecznoci pogra si w paradoksach, poniewa kunszi jest poza dualizmem i poza pojciami. Kada jzykowa konstrukcja, ktra prbuje j obj, jest z gry bdna i moe jedynie wskaza na to, czego nie jest w stanie ogarn. Aspektem przejrzystoci czy inaczej wiata kunszi na poziomie indywidualnej istoty jest rigpa, czysta wiadomo. Kunszi jest podobna do nieba, ale nie jest tym samym, co niebo, ktremu brak wiadomoci. Kunszi jest tak wiadomoci, jak i pustk. Nie zrozumcie przez to, e jest podmiotem wiadomym czego", ale e wiadomo jest pustk. Pustka jest przejrzystoci, przejrzysto jest pustk. W kunszi nie istnieje ani podmiot, ani przedmiot, ani jakakolwiek inna dualno lub rozrnienie. Kiedy soce zachodzi wieczorow por, mwimy, e zapadaj ciemnoci. Jest to ciemno z punktu widzenia postrzegajcego. Przestrze jest zawsze przejrzysta i przenikliwa, nigdy si nie zmienia. Nie istnieje ciemna i jasna przestrze, a kiedy soce wschodzi lub zachodzi, wydaje si taka tylko nam, postrzegajcemu. Ciemno wydarza si w przestrzeni, ale na ni w aden sposb nie wpywa. Kiedy zapala si lampa wiadomoci, wtedy przestrze kunszi, podstawa, rozwietla si dla nas, ale kunszi w rzeczywistoci nigdy nie bya ciemna. Owa ciemno stanowia wynik zaciemnie nasza wiadomo bya wpltana w ciemno umysu ignorancji. UMYS A MATERIA Esencj zarwno umysu, jak i materii jest kunszi, dlaczego wic materia nie posiada wiadomoci? Dlaczego czujce istoty mog si owieci, a materia nie moe? W dzogczen tumaczymy to na przykadzie krysztau i bryy wgla, gdzie kryszta reprezentuje umys, a wgiel materi. Kiedy wieci soce, wgiel, chocia cakowicie wystawiony na dziaanie promieni sonecznych, nie moe promieniowa tym wiatem. Nie ma takiej zdolnoci, tak jak materia pozbawiona jest zdolnoci odbijania, jak posiada wrodzona wiadomo. Kiedy jednak wiato soneczne dosignie krysztau, odbije on wiato, poniewa ma wrodzon zdolno do tego, taka jest jego natura. Zdolno ta przejawia si jako manifestacja wielokolorowego wiata. W podobny sposb czujce istoty maj zdolno wrodzonej wiadomoci. Umys czujcej istoty odbija wiato pierwotnej wiadomoci, a jego potencja manifestuje si albo jako projekcja umysu, albo te czyste wiato rigpy. 4. WIEDZENIE W buddyzmie sutr naucza si, e zwyczajny czowiek nie moe pozna pustki przez bezporednie postrzeganie, ale musi oprze si na poznaniu dedukcyjnym. Tak w przeszoci, jak i obecnie toczy si wielka dyskusja w tradycjach sutr na temat tego, w jaki sposb zastosowa dedukcyjne poznawanie i rozumowanie do rozpoznania pustki, ale mao dyskutuje si na temat rozpoznania natury umysu poprzez zmysy. W sutrze tylko jogin, ktry osign trzeci ciek, ciek widzenia, moe w bezporedni, jogiczny sposb pozna pustk. Wtedy osoba ta nie jest ju uznawana za zwyczajn istot. Pogld tradycji dzogczen jest inny. Mwi, e nie dosy, i mona zrozumie pustk i przejrzysto natury umysu poprzez zmysy, ale nawet, e atwiej i suszniej jest uywa do tego zmysw ni umysu konceptualnego. Zmysy s najblisz furtk bezporedniego postrzegania, ktra, zanim nie pochwyci jej konceptualny umys, jest bardzo bliska czystej wiadomoci. Niektre komentarze sutr zawieraj krytyk dzogczen, twierdzc, e praktykujcy dzogczen nadal pogreni s w wizjach wiata, wizjach, ktre mog mie nawet zwyczajne istoty. Jest jednak tak, jak powinno by natura umysu, ktr rozpoznajemy, istnieje we wszystkich istotach. Czsto aby co zrozumie, opieramy si na intelekcie, wystarczaj nam pojcia. Nasze uwarunkowanie moe sprawi, i syszc

pewne sowa, bdziemy przypuszcza, e rozumiemy, co one oznaczaj, nie dowiadczajc jednak nigdy tego w sposb bezporedni. Zamiast oprze si na bezporednim zrozumieniu prawdy poza koncepcj, sigamy po stworzone przez siebie modele pojciowe tego, co chcielibymy zrozumie. Wtedy bardzo atwo zagubi si w poruszajcym si umyle, ktry myli map z waciwym terenem, albo palec wskazujcy na ksiyc z samym ksiycem. Moemy skoczy, w imponujcy sposb opisujc prawd, ale nigdy ni nie yjc. Natury umysu mona dowiadczy poprzez wiadomo zmysu wzroku, wiadomo zmysu suchu, wiadomo zmysu wchu i tak dalej. Patrzymy okiem, ale nasze oko nie widzi, syszymy uchem, ale nasze ucho nie syszy. Natury umysu mona dowiadczy zmysem wzroku, ale to nie oko dowiadcza, tylko umys-wiadomo. Podobnie rzecz ma si ze wszystkimi bezporednimi zmysami percepcji. Forma, ktr uzyskuje zmys wzroku wiadomoci, i forma, jak konceptualny umys uwaa, e uzyskao oko wiadomoci, nie s takie same. Forma uzyskana bezporednio przez zmys wzroku wiadomoci jest bliej podstawowej rzeczywistoci ni modelowanie tego postrzegania, ktre ma miejsce w umyle konceptualnym. Umys ten nie jest bowiem zdolny do bezporedniego postrzegania, rozpoznaje rzeczy tylko przez wyprojektowane wyobraenia mentalne i poprzez jzyk, ktry sam w sobie jest dualistyczny. Na przykad, zmys wzroku wiadomoci widzi zjawisko, ktre nazywamy st". To, co postrzega, nie jest stoem", ale jaskrawym, zmysowym dowiadczeniem wiata i koloru. Umys konceptualny nie postrzega w sposb bezporedni surowego i ywego zjawiska, ktre tworzy dowiadczenie oka wiadomoci, stwarza natomiast mentalne wyobraenie tego, czego dowiadcza oko wiadomoci. Twierdzi, e widzi st, ale tak naprawd widzi umysowe wyobraenie stou. Jest to punkt krytyczny, gdzie rozchodz si umys konceptualny i bezporednie postrzeganie. Kiedy oko jest zamknite, st" nie moe zosta bezporednio poznany, nie stanowic ju czci bezporedniego dowiadczenia zmysw, na ktre oddziauje. Umys konceptualny moe jednak cay czas projektowa wyobraenie stou, ktre nie bdzie tym samym, co bezporednio postrzegane zjawisko. Umys konceptualny nie musi kierowa si zmysowym tu i teraz", ale moe istnie w swoich wasnych wytworach. Owa zdolno umysu konceptualnego do modelowania bezporedniego dowiadczenia, chocia ma dla nas, ludzi nieocenion warto, jest przyczyn jednej z najbardziej uporczywych przeszkd w praktyce. Przed i po bezporednim dowiadczeniu natury umysu zwyczajny umys prbuje upojciowi dowiadczenie. Dowiadczenie rigpy jest zatem na pocztku zasaniane formami, mylami i dualistycznym stosunkiem do dowiadczonych zjawisk i nie moe by przeywane w sposb bezporedni. Moemy sdzi, i znamy natur umysu, podczas gdy w rzeczywistoci jedynie dowiadczamy relacji do pojcia. Nie zrozumcie przez to jednak, e bezporednie zmysowe dowiadczenie jest samo w sobie natur umysu. Nawet wtedy bowiem, kiedy postrzeganie jest bardzo surowe", mamy tendencje do subtelnego utosamiania si z postrzegajcym podmiotem i nasze dowiadczenie pozostaje w sferze dualizmu. Naga natura umysu pojawia si w naprawd pierwszym momencie kontaktu wiadomoci z obiektem oddziaujcym na zmysy. Na przykad, kiedy jestemy wielce zaskoczeni, istnieje moment, kiedy wszystkie nasze zmysy otwieraj si, nie identyfikujemy si ani z dowiadczajcym ani te z dowiadczeniem. Zwykle chwila ta to rodzaj niewiadomoci, poniewa zwyczajny poruszajcy si umys, z ktrym si identyfikujemy, zostaje poraony i nieruchomieje. Jeeli spoczniemy w wiadomoci tej chwili, nie bdzie postrzeganego, ani tego, co postrzegane, tylko czysta percepcja i adnej myli, adnego procesu mentalnego, adnej reakcji ze strony podmiotu na impuls ze strony przedmiotu. Bdzie tylko otwarta, niedualna wiadomo. Natura umysu. Rigpa. 5. ROZPOZNAWANIE PRZEJRZYSTOCI I PUSTKI Dowiadczenie niedualnej wiadomoci rigp y jest cudowne. Jest to wolno od niespokojnych wysikw samsarycznego umysu, lecz nie jest to nudny spokj, wrcz przeciwnie czysta przytomno umysu: jasna, otwarta, promieniujca i boga. Kiedy nie pochania nas ju egocentryczna bieganina oparta na niepewnoci iluzorycznej jani, jej podaniach i niechciach, wiat jawi si w czystoci naturalnego stanu w jaskrawej, pierwotnej manifestacji pikna. Dla praktykujcego, ktry stabilnie spoczywa w rigpie, wszystkie dowiadczenia pojawiaj si jako ozdoba natury umysu, nie za jako problemy lub iluzja. Rozpoznanie rigpy nie przypomina jednak dowiadcze narkotycznych lub innego rodzaju dowiadcze na haju". Tego nie mona znale, podejmujc jakie dziaanie lub zmieniajc siebie. Nie jest to trans, wizja lub olepiajce wiato. Jest to co, co ju mamy, czym jestemy. Kiedy oczekuje si rigpy, nie znajduje si jej. Oczekiwanie zwizane jest bowiem z iluzj wypatrujemy czego, omijajc wzrokiem to, co ju jest obecne. Czego mona oczekiwa od pustki? Niczego. Jeeli jest jakie oczekiwanie, za nim pody tylko frustracja. Dowiadczenie pustki jest jak dowiadczenie przestrzeni. W bezporednim rozpoznaniu przestrzeni, samo rozpoznanie jest wietlistoci, jest to rigpa. Nieznanie jej to marigpa, ignorancja, nasz samsaryczny umys. Przestrze stanowi dobr paralel, poniewa nie ma w niej nic, do czego mona by si odnie. Jest cenna, chocia jest niczym:

mona w niej zbudowa stup lub dom. Wszystko mona zbudowa, jeeli jest na to przestrze. Przestrze jest czyst moliwoci. Nie ma w gr lub w d, w rodku i na zewntrz, adnych granic ani ogranicze. S to waciwoci, ktre przypisujemy przestrzeni, nie s one jednak waciwociami samej przestrzeni. Mao moemy powiedzie o przestrzeni, wic zwykle opisujemy j w odniesieniu do tego, czym nie jest. Jest rym samym co pustka chocia stanowi esencj wszelkiego istnienia, nic nie mona o niej tak naprawd powiedzie, poniewa jest poza wszelkimi waciwociami, okreleniami i odniesieniami. Nie istnieje nic ponad to, co istnieje w tej chwili, gdziekolwiek jestemy i cokolwiek robimy. Spjrz: pusta esencja jest dokadnie tam: spjrz w lewo, w prawo, za siebie, do wewntrz pusta istota jest tam. Rigpa, natura naszego wasnego umysu, zna t esencj i jest ni. Czasem bardzo pragniemy duchowego dowiadczenia. Jest to oczywicie dobre, moemy bowiem praktykowa wzbudzanie wspczucia, wykona wizualizacje, wiczy szczodro i robi wiele innych praktyk. Moemy pracowa z konceptualn paszczyzn cieki lub rozwin w sobie okrelone waciwoci. Z rigp jednak nie mona pracowa. Jeeli nie znamy podstawy stanu, w jakim teraz si znajdujemy, nie bdziemy mogli jej znale, dopki nie przestaniemy jej szuka. Na pewnym poziomie iluzja nie istnieje i nigdy nie istniaa. Podstawa wszystkiego jest i zawsze bya czysta. Bezporednie urzeczywistnienie zawsze jest w zasigu rki, ale zarazem nieznane dla czowieka. Kiedy wkraczamy na duchow ciek, prbujemy je osign. Prbowanie zawsze si jednak wie z myleniem i wysikiem, a to w pewnym sensie dziaa przeciwko urzeczywistnieniu rigpy. Rigp mona odnale, kiedy nie woy si w to adnego wysiku, nawet wysiku bycia jani. Jest cakowitym brakiem wysiku, nie wymylona i spontanicznie doskonaa. Jest bezruchem, w ktrym wydarza si aktywno, cisz, w ktrej pojawia si dwik i pozbawion myli przestrzeni, w ktrej pojawia si myl. Konieczno usiowania jest karmicznym rezultatem ignorancji-wyrwnujemy karm nawykowej ignorancji, prbujc zrozumie. Rigpa jest jednak poza karm, jest wiadomoci podstawy, a karma rozgrywa si w podstawie. Kiedy rozpoznamy i urzeczywistnimy rigp, przestaniemy utosamia si z karmicznym umysem. To, czego szukamy, jest bliej ni nasze wasne myli, ni nasze dowiadczenie, poniewa przejrzyste wiato jest podstaw wszelkiego dowiadczenia. Tak wic, co rozumiemy przez dowiadczenie przejrzystego wiata'? Nie jest to w rzeczywistoci dowiadczenie, ale przestrze, w ktrej pojawia si podmiotowo, sen, nienie i dowiadczenia codziennego ycia. pimy i nimy w wietlistoci kunszi, esencji przytomnoci umysu, a nie dowiadczenia kunszi w nas. Tylko z naszej ograniczonej perspektywy uwaamy, e jest to dowiadczenie, ktre posiadamy. Kiedy poruszajcy si umys rozpuszcza si w czystej wiadomoci rigpy, widzimy wiato, ktre byo tam od zawsze, urzeczywistniamy to, czym ju jestemy. Moemy sdzi, e jest to nasze dowiadczenie", e jest to co, co wytworzylimy przez praktyk-w rzeczywistoci tak jednak nie jest. To przestrze, w ktrej pojawiaj si dowiadczenia, poznaje sam siebie. Rigpa syna poznaje rigp matki, czysta wiadomo rozpoznaje siebie. RWNOWAGA Zwykle o przejrzystym wietle mwi si w pewnych kategoriach pustki i przejrzystoci lub otwartoci i wietlistoci. Chocia te dwa aspekty stanowi jedno, ktra nigdy nie bya rozdzielona, aby praktyka bya atwiejsza, moemy uzna je za dwie waciwoci, ktre trzeba zrwnoway. Pustka bez wiadomoci jest jak sen ignorancji: mrok pozbawiony dowiadczenia, wszelkich rozrnie, zjawisk i tak dalej, ale rwnie pozbawiony wiadomoci. Przejrzysto bez pustki jest jak skrajne pobudzenie, w ktrym dowiadczane zjawiska fizyczne i umysowe traktowane s jako namacalne i trwae, uderzajc w nasz wiadomo z uporem gorczkowego snu. W nocy efektem tego stanu jest bezsenno. adna z tych dwch skrajnoci nie jest wic dobra. Musimy je zrwnoway w taki sposb, aby ani nie traci wiadomoci, ani nie wpa w puapk iluzji, e wszystko, co si pojawia, jest trwae i istnieje w sposb niezaleny. ROZRNIANIE Rigpy nigdy si nie traci, nigdy te rigpa nie zamienia si w nie-rigp. Sama podstawa naszej istoty jest wszechprzenikajc, istniejc sam z siebie pust, pierwotn wiadomoci. Musimy zapyta siebie, czy w bezporedni sposb znamy ow pierwotn wiadomo, czy te jestemy z niej wytrceni przez ruch zwyczajnego umysu? I kady z nas musi sam sobie na to pytanie odpowiedzie, nikt za nas tego nie zrobi. Kiedy angaujemy si w wewntrzne procesy, nie spoczywamy w rigpie, poniewa nie zachodz w niej adne procesy. S one funkcj konceptualnego, poruszajcego si umysu. Rigpa jest bez wysiku, jest jak poranne niebo: czyste, rozlege, przestrzenne, przejrzyste, zbudzone, wiee i spokojne. Chocia nie posiada w rzeczywistoci adnych waciwoci i cech, to s to okrelenia, w oparciu o ktre praktykujcy powinien, jak sugeruj nauki, sprawdzi swoje wasne dowiadczenia. 6. JA

Sowo ja byo i jest definiowane w rny sposb przez rne systemy religijne i filozoficzne, od staroytnoci do czasw wspczesnych. Buddyzm Bon kadzie ogromny nacisk na doktryn nie-jani czy inaczej pustki (sunjata), ktra jest ostateczn prawd wszystkich zjawisk. Bez zrozumienia pustki trudno jest odci korze egoistycznej jani i wyzwoli si od jej ogranicze. Studiujc nauki, moemy jednak rwnie przeczyta na temat samowyzwolenia i samourzeczywistnienia. Jednoczenie w oczywisty sposb wydaje si, e jestemy jani. Moemy dowodzi i przekonywa innych, e nie mamy jani, ale kiedy nasze ycie jest zagroone albo kto nam co odbiera, ja, o ktrej twierdzimy, e nie istnieje, moe si niele przestraszy lub zmartwi. Wedug nauk buddyzmu bon zwyczajna ja istnieje, w przeciwnym razie nikt nie tworzyby karmy, cierpia i znajdowa wyzwolenie. To wrodzona ja nie istnieje. Brak wrodzonej jani oznacza, e nie ma adnej rdzennej, odrbnej jednostki, ktra pozostaje niezmienna wraz z upywem czasu. Chocia natura umysu si nie zmienia, nie powinno si jej myli z odrbn jednostk, jani", odrobin niezniszczalnej wiadomoci, ktra jest mn". Natura umysu nie jest wasnoci czowieka, nie jest te czowiekiem. Jest natur samego czucia i jest taka sama dla wszystkich yjcych istot. Odniemy si ponownie do przykadu z odbiciem w lustrze. Jeeli skupimy si na odbiciach, moemy powiedzie, e tutaj oto istnieje jedno odbicie, a tam drugie, wskazujc na dwa rne wyobraenia. One zwikszaj si i zmniejszaj, przychodz i odchodz, a my moemy poda za nimi w lustrze, jakby byy odrbnymi istotami. S jak zwyczajna ja, nie s jednak odrbnymi jednostkami, ale gr wiata, nienamacalnymi iluzjami pojawiajcymi si w pustej wietlistoci lustra. Istniej jako oddzielne jednostki tylko poprzez uznanie ich za takie. Odbicia stanowi manifestacj natury lustra, tak jak zwyczajna ja jest manifestacj, ktra powstaje, spoczywa i z powrotem rozpywa si w pustej przejrzystoci podstawy egzystencji, kunszi. Zarwno zwyczajna ja, z ktr si normalnie utosamiasz, i poruszajcy si umys, ktry j wywouje, s pynne, dynamiczne, tymczasowe, pozbawione substancji, zmienne, nietrwae i pozbawione wrodzonej egzystencji, tak jak odbicia w lustrze. Moesz to zobaczy na podstawie swojego wasnego ycia. Wyobra sobie, e wypeniasz formularze z informacjami na temat siebie. Wymieniasz swoje imi, pe, wiek, adres, miejsce pracy, stan cywilny i opisujesz swj wygld. Robisz testy, ktre okrelaj twoj osobowo i iloraz inteligencji. Zapisujesz swoje cele, pragnienia i obawy, filozofi ycia, myli i systemy wartoci. Teraz wyobra sobie, e te wszystkie rzeczy zostaj tobie odebrane. Co zostao? Zabierz wic jeszcze wicej przyjaci, ubrania, dom i ojczyzn. Wyobra sobie, e tracisz zdolno do mwienia, mylenia sowami. Tracisz swoje wspomnienia, tracisz zmysy. Gdzie jest twoja ja? Czy jest ni twoje ciao? A co staoby si, gdyby straci rce i nogi, y ze sztucznym sercem, by podczony do respiratora, cierpia na uszkodzenie mzgu i twj umys nie funkcjonowaby prawidowo? Kiedy przestajesz by jani? Jeeli zaczniesz po kolei obiera si z warstw tosamoci i waciwoci, w pewnym momencie nic z nich nie zostanie. Nie jeste t sam jani, ktr bye, jak miae roczek lub dziesi lat. Nie jeste t sam jani, jak bye nawet godzin temu. Nie istnieje nic, co nie ulegaoby zmianie. W momencie mierci znikaj ostatnie resztki tego, co wydawao si by niezmienn jani. Kiedy si odradzamy, moemy by cakiem inn istot, z innym ciaem, pci, innymi zdolnociami umysowymi. Nie chodzi o to, e nie jeste czowiekiem oczywicie jeste ale wszyscy ludzie pozbawieni s niezalenej, wrodzonej egzystencji. Zwyczajna ja jest zasadniczo uwarunkowana, istnieje jako pojcie wymylane chwila po chwili, jak strumie myli, ktry nieprzerwanie powstaje w przejrzystoci umysu albo bezustanne manifestacje wyobrae w lustrze. Myli istniej jako myli, ale kiedy zbada si je w medytacji, rozpywaj si one w pustce, z ktrej powstay. Tak samo rzecz si ma ze zwyczajnym umysem kiedy naprawd gboko si go zbada, okae si, e jest to tylko pojcie przypisane luno zdefiniowanemu zbiorowi bezustannie zmieniajcych si wydarze. I tak samo, jak myli wci powstaj, rwnie bez przerwy powstaj nasze tymczasowe tosamoci. Bdna identyfikacja ze zwyczajn jani, traktowanie siebie jako podmiotu otoczonego przez przedmioty jest podstaw dualistycznego postrzegania i fundamentaln dwudzielnoci, na ktrej opiera si nieskoczone cierpienie samsary 7. JA BEZISTOTOWA, PARADOKS Ale w jaki sposb, jeeli podstaw czowieka jest czysta, pusta wiadomo, moe w ogle istnie zwyczajna ja i poruszajcy si umys? Podam przykad oparty na dowiadczeniach, jakie wszyscy posiadamy: kiedy nimy, manifestuje si cay wiat, w ktrym moemy mie jakiekolwiek dowiadczenia. W czasie nienia identyfikujemy si z jednym podmiotem, ale istniej te inne istoty, pozornie od nas oddzielone, posiadajce swoje wasne dowiadczenie i wydajce si tak samo rzeczywiste jak ja, z ktr si utosamiamy. Pozornie istnieje rwnie wiat materialny: podoga utrzymuje nas w pozycji stojcej, nasze ciao ma okrelone doznania: moemy je i dotyka. Kiedy si budzimy, zdajemy sobie spraw z tego, e sen by jedynie projekcj naszego wasnego umysu, wydarzy si w naszym umyle i zosta uczyniony z energii naszego umysu. My jednak dalimy mu si

zwie, reagujc na stworzone w ten sposb wyobraenia tak, jakby byy prawdziwe i istniay na zewntrz nas. Nasz umys jest wic w stanie stworzy sen i identyfikowa si z jedn z istot, ktr w tym nie umieszcza, jednoczenie nie utosamiajc si z innymi istotami. We nie moemy nawet identyfikowa si z takimi podmiotami, ktre znacznie rni si od tego, jacy jestemy w codziennym yciu. Jako zwyczajne istoty w ten sam sposb utosamiamy si teraz ze zwyczajn jani, ktra jest rwnie projekcj umysu. Reagujemy na pozornie istniejce obiekty i zjawiska, ktre s kolejnymi projekcjami umysu. Podstawa egzystencji (kunszi) posiada zdolno manifestowania wszystkiego, co istnieje, nawet istot, ktre zostaj oderwane od jej prawdziwej natury, tak jak nasz umys moe projektowa we nie istoty, ktre pozornie s od nas oddzielone. Kiedy si przebudzamy, sen, ktry stanowi nasz zwyczajn ja, rozpywa si w czystej pustce i wietlistej przejrzystoci.

SOWO KOCOWE Praktyki jogi snu i nienia nie s powszechnie wykonywane przez Tybetaczykw Nie przekazuje si ich tym, ktrzy niedawno zaczli praktykowa, ani nie naucza publicznie. Jednake wiat si zmienia. Przekazuj te nauki, poniewa wielu ludzi na Zachodzie interesuje si snami, nieniem i prac ze snami, chocia zwykle zainteresowanie to ogranicza si do wymiaru psychologicznego. Przedstawiajc te nauki, mam nadziej, e ludzie ci zaczn pracowa ze snami na gbszym poziomie. Praca ze snami na paszczynie psychologicznej jest oczywicie jak najbardziej dobra, poniewa stwarza wicej szczcia w samsarze. Jeeli jednak naszym celem jest pene urzeczywistnienie, musimy troch bardziej popracowa. Tutaj szczeglnie wana staje si joga snu. Praktyka ta jest sercem Wielkiej Doskonaoci, dzogczen, ktr mona podsumowa nastpujcymi sowy: w kadej chwili ycia w cigu dnia, w czasie spania i nienia spoczywaj w czystej, niedualnej wiadomoci. Jest to pewna droga do owiecenia, ktr podali wszyscy urzeczywistnieni mistrzowie, esencja jogi snu. W jaki sposb moesz dowiadczy przejrzystego wiata? Myl, e naleaoby zastanowi si nad rym pytaniem, poniewa dotyczy ono postawy wobec nauk. Wszystkie nauki maj t sam esencj rigp, przejrzyste wiato. Bez wzgldu na to, ile wysiku bdziesz wkada w ich studiowanie, ile przeczytasz tekstw i ile otrzymasz przekazw, nie dojdziesz do sedna sprawy, jeli nie poznasz owej esencji. Tybetaczycy maj nastpujce powiedzenie: Moesz otrzymywa tak wiele nauk, e od dotykania waz inicjacyjn spaszczy ci si gowa, ale jeeli nie znasz esencji, nic si zmieni". Kiedy w sposb bezporedni nie poznao si natury umysu, zrozumienie nauk moe sprawia pewne trudnoci. Mona odnie wraenie, e mwi one o czym niemoliwym do zrealizowania, poniewa natura umysu wykracza poza konceptualny umys, ktry nie jest w stanie jej ogarn. Prba uchwycenia natury umysu poprzez pojcia jest jak prba zrozumienia istoty soca przez analizowanie cieni: czego mona si dowiedzie, ale nie pozna si istoty soca. Aby wykroczy poza poruszajcy si umys i bezporednio pozna natur umysu, niezbdna jest praktyka. Niektrzy ludzie czuj si przytoczeni wszystkimi naukami, ktre nagromadzili. Jest to dowodem na to, i nie zrozumieli istoty cieki. Studiuj i otrzymuj nauki, ale jednoczenie rozwi silne zrozumienie, e moesz wzi z nich to, co wesprze twoj wasn praktyk. Kiedy naprawd zrozumiesz i zastosujesz nauki, nie bdziesz traktowa ich wykonywania jako obowizku, ktry na tobie ciy. S one bowiem ciek do wolnoci, ktr podanie powinno dawa rado. Kiedy kto odczuwa je jako ciar, oznacza to, e ugrzz w samej li tylko ich formie, nie rozumiejc ich celu. Wane jest to, aby nauczy si przenika do samej istoty nauk, nie poprzez sowa i koncepcje, ale przez dowiadczenie. Z drugiej strony, nie wpadaj w puapk praktyki. Co to oznacza? Jeeli w wyniku jej wykonywania nie pojawi si adne efekty i nie zauwaysz adnych zmian na lepsze, oznacza to, e praktyka nie dziaa. Jeeli wykonujesz wszystko, co trzeba w praktyce, bez zrozumienia, w rzeczywistoci nie praktykujesz. Niewiele osigniesz przez samo tylko wykonywanie rytuaw. Musisz przenikn praktyk zrozumieniem, stwierdzi, jaka jest jej esencja i w jaki sposb j zastosowa. Dharma jest naprawd niezwykle elastyczna. Nie oznacza to jednak, e masz cakowicie porzuci tradycj i stworzy swoj wasn. Te praktyki s bardzo mocne i skuteczne. S rodkiem, dziki ktremu niezliczona liczba ludzi osigna wyzwolenie. Jeli praktyka nie dziaa, eksperymentuj z ni, aby odkry, jaki jest jej prawdziwy cel. Najlepiej skonsultuj si ze swoim nauczycielem. Kiedy naprawd zrozumiesz istot praktyk, odkryjesz, e ich forma nie sprawia ci trudnoci to zastosowanie tej formy trzeba udoskonali. Praktyka jest dla ciebie, a nie ry dla niej. Naucz si jej formy, zrozum jej cel, zastosuj to zrozumienie i osignij okrelony efekt. Gdzie ostatecznie koczy si praktyka? W czasie procesu umierania, w stanie porednim, w bardo. Bardo po mierci jest jak gwny port lotniczy, przez ktry kady musi przej w czasie podry. Jest to linia graniczna pomidzy samsar a nirwan. Zdolno do spoczywania w niedualnej przytomnoci umysu to paszport, ktry pozwala przej do nirwany. Jeeli nigdy nie dowiadczye przejrzystego wiata w czasie snu, trudno bdzie ci wyrwa si w bardo z samsary to tak, jakby przejrzyste wiato przysania gboki sen, jakby gruby koc myli zakrywa rigp. Jeeli moesz poczy si z przejrzystym wiatem w czasie snu, bdziesz umia to zrobi take w chwili mierci. Poczenie si z przejrzystym wiatem jest jak zdanie poszczeglnych kolokwiw w cigu semestru jeeli je zaliczye, prawdopodobnie zdasz te egzamin kocowy, ktry odbdzie si w bardo. Poczenie si z przejrzystym wiatem w czasie mierci oznacza, e odnalaze w sobie budd i bye w stanie bezporednio urzeczywistni, e wszystko, co si pojawia, jest tylko bezistotowym zjawiskiem. Rigpa trwa z tego wiata do kolejnego. Praktykuj wic, aby dowiadczy jej teraz, sta si ni i spoczywa w niej. To jest wanie cieka, cigo przejrzystoci i nieprzerwanej mdroci. Wszystkie istoty, ktre osigny owiecenie i stay si buddami, przekroczyy granic i wkroczyy w

przejrzyste wiato. Wiedz wic, na co si przygotowujesz. Sprbuj ogarn cao nauk, zobacz, na jakim etapie cieki jeste i dokd podasz. Wwczas bdziesz wiedzia, jak stosowa nauki, kiedy czego uywa i jakie bd tego rezultaty. Nauki s jak mapa, ktra mwi ci, dokd i, gdzie odnale to, czego szukasz. Mapa wszystko wyjania. Bez niej moesz si zgubi. Mdl si o zczenie z przejrzystym wiatem podczas umierania. Mdl si o to, aby kady w momencie nienia poczy si z prawdziw natur swojego umysu. Sia modlitwy jest ogromna. Kiedy si modlisz, rozwijasz postanowienie, a urzeczywistnienie tego, o co si modlisz, przyblia si. Kady czowiek przeywa chwile spokoju i radoci. Jeli przejrzyste wiato jest dla ciebie celem zbyt odlegym, postaraj si po prostu nieprzerwanie utrzymywa pozytywne dowiadczenia spokoju i radoci. Moe odczuwasz rado, kiedy przypominasz sobie swojego mistrza lub dakini, lub jeste szczliwy, kiedy podziwiasz pikno natury. Niech wykonywanie tych czynnoci stanie si praktyk. Nieustannie wzbudzaj wdziczno i doceniaj warto kadej chwili ycia. Przejrzyste wiato jest szczytem mistycznych dowiadcze, najwysz radoci i najwikszym spokojem. Postaraj si wic utrzymywa rado i spokj, niech te waciwoci stan si wsparciem w rozwijaniu cigoci przytomnoci umysu. Poczuj je w swoim ciele, ujrzyj je w wiecie i ycz ich innym. Rozwiniesz w ten sposb wiadomo, jednoczenie wzbudzajc wspczucie i pozytywne waciwoci. Cigo jest kluczem do poczenia ycia z praktyk. Kiedy rozwiniesz postanowienie i przytomno umysu, owa cigo rwnie si rozwinie. Wwczas zmieni si twoje ycie, bdziesz rwnie wywiera pozytywny wpyw na otoczenie. Joga nienia i joga snu s metodami rozpoznania przejrzystego wiata i spoczywania w nim bez przerwy-w cigu dnia, w czasie medytacji, w czasie nienia, snu i mierci. Zasadniczo nauki maj pomc nam rozpozna natur umysu, zrozumie i pokona przeszkody w praktyce, oraz w peni spoczywa w rigpie. Tych samych metod moemy te uy w celu wzmocnienia radoci, znalezienia spokoju w zgieku wspczesnego wiata oraz aby dobrze y, doceniajc kad cudown chwil ludzkiej egzystencji. Wielcy mistrzowie napisali, i urzeczywistnienie jogi snu zabrao im wiele lat cigej praktyki. Nie zniechcaj si wic, jeeli nie bdziesz mg tego dowiadczy za pierwszym lub nawet setnym razem samo prbowanie przynosi bowiem korzyci. Wszystko, co wprowadza wiksz wiadomo w twoje ycie, jest dobre. Urzeczywistnienie celu wymaga trwaego postanowienia i dugotrwaej praktyki, nie pozwalaj wic sobie na zniechcenie. Cakowicie zaangauj si w praktyk majc silne postanowienie i praktykujc z radosnym wysikiem, z pewnoci odkryjesz, e ycie zmienia si na lepsze i na pewno urzeczywistnisz cel. Mam nadziej, e ci, ktrzy przeczytali t ksik, odkryj nowe moliwoci, jakie daje sen, nienie, i e wiedza ta pomoe im poprawi jako codziennego ycia i w kocu doprowadzi ich do owiecenia.

ZACZNIK: ZARYS PRAKTYKI JOGI NIENIA CZTERY PRAKTYKI PODSTAWOWE Przemiana ladw karmicznych W cigu dnia nieprzerwanie bd wiadomy, e wszystkie dowiadczenia s snem. Traktuj wszystkie rzeczy jako obiekty ze snu, wszystkie wydarzenia jako wydarzenia ze snu, a wszystkich ludzi jako ludzi ze snu. Wyobraaj sobie rwnie, e twoje wasne ciao jest pprzeroczyste i iluzoryczne. Przez cay dzie wyobraaj sobie, e znajdujesz si w wiadomym nie. Niech nie zamieni si to jednak w mechaniczne powtarzanie formuki. Za kadym razem, kiedy mwisz sobie To jest sen", stawaj si bardziej przytomny. Wcz w to dowiadczenie ciao i zmysy. Usuwanie przycigania i niechci Traktuj wszystkie rzeczy, ktre wywouj podanie i przywizanie, jako iluzoryczne, puste zjawiska ze snu. Wasne reakcje na nie rwnie rozpoznaj jako sen: wszystkie emocje, ocenianie, lubi" i nie lubi", wszystko to nisz. Jeeli natychmiast po przypomnieniu sobie, e twoja reakcja jest snem, podanie i przywizanie si zmniejsza, moesz by pewien, e wykonujesz t praktyk prawidowo. Wzmacnianie postanowienia Przed pjciem spa dokonaj przegldu dnia i sprawd, jak wykonywae praktyki. Niech pojawi si wspomnienia dnia-rozpoznaj je jako wspomnienia ze snu. Wzbud silne postanowienie, eby pozosta wiadomym rwnie we nie. W w nie cae swoje serce i mdl si mocno o powodzenie. Rozwijanie pamici i radosnego wysiku Dzie rozpocznij od silnego postanowienia utrzymywania praktyki. Zanalizuj ubieg noc i bd szczliwy, jeeli pamitasz sny albo bye wiadomy w czasie nienia. Ponownie postanw, e bdziesz praktykowa e bdziesz przytomny, jeeli we nie nie bye, albo e nadal bdziesz rozwija wiadomo umysu, ktrej dowiadczye we nie. O kadej porze dnia mdl si o powodzenie w praktyce. Wzbud jak najmocniejsze postanowienie, jest to bowiem klucz do praktyki. PRAKTYKI PRZYGOTOWAWCZE PRZED SNEM Dziewi oczyszczajcych oddechw Przed pooeniem si spa usid w pozycji medytacyjnej i wykonaj dziewi oczyszczajcych oddechw. Guru joga Wykonaj guru jog. Wzbud silne oddanie, a nastpnie stop swj umys z czyst wiadomoci mistrza absolutnego mistrza, ktrym jest pierwotna wiadomo, twoja prawdziwa natura. Ochrona Przyjmij odpowiedni pozycj lec: mczyni na prawym boku, kobiety na lewym. Wyobra sobie, e wok ciebie gromadz si dakinie, aby ciebie chroni. Wykorzystaj wyobrani, aby przemieni sypialni w bezpieczne, wite miejsce. Spowolnij oddech i uspokj umys, obserwujc go, a si rozlunisz i dowiadczysz przytomnoci umysu. Nie pochwyc ci ju jego fantazje. Postanw jeszcze, e bdziesz mia przejrzyste sny, e zapamitasz i rozpoznasz w czasie nienia, e sen jest snem. PRAKTYKI GWNE Wprowadzanie wiadomoci do kanau centralnego Jest ta praktyka pierwszej czci nocy. Skoncentruj si na czystej, pprzezroczystej literze A w orodku garda, ktra zabarwiona jest na czerwono od czterech patkw lotosu, na ktrych spoczywa. Stop si z czerwonym wiatem. Zwikszanie przejrzystoci Mniej wicej dwie godziny pniej obud si. Przyjmujc ponownie pozycj lwa, wykonaj siedem oddechw. Zasypiajc, skup si na biaym tigle w czakrze czoa. Niech biae wiato rozpuci wszystko, a ty i ono staniecie si jednym. Wzmacnianie przytomnoci

Po nastpnych dwch godzinach zbud si ponownie. Po si na wysokiej poduszce i luno skrzyuj nogi tak, aby byo ci wygodnie. Skoncentruj si na czarnej sylabie HUNG w czakrze serca. Wykonaj dwadziecia jeden wolnych, spokojnych oddechw. Stop si z czarnym HUNG i zanij. Rozwijanie nieustraszonoci Po kolejnych dwch godzinach zbud si jeszcze raz. Nie musisz przyjmowa adnej okrelonej pozycji ciaa i w aden specjalny sposb oddycha. Skup si na czarnym, wietlistym tigle w czakrze tajemnej, znajdujcej si za genitaliami. Stop si z czarnym wiatem i zanij. Po kadym przebudzeniu staraj si by przytomny i w peni zaangaowany w praktyk. Rano, po ostatecznym obudzeniu si, od razu bd wiadomy. Zanalizuj przebieg nocy, wzbud postanowienia i nadal wykonuj praktyk. Dodatkowo dobrze jest przeznaczy troch czasu w cigu dnia, aby wykona praktyk uspokajania umysu (szine). Pomoe to wyciszy i skoncentrowa umys i korzystnie wpynie na inne praktyki. Najwaniejsz rzecz zarwno w przygotowaniu, jak i w praktykach gwnych jest utrzymywanie przytomnoci umysu jak najduej w cigu dnia i nocy. Jest to esencja zarwno jogi nienia, jak i jogi snu.

SOWNIK bardo (tyb., bar do; skt., antarabhava). Bardo oznacza stan poredni" i okrela kady przejciowy stan egzystencji ycie, medytacj, sen, mier ale najczciej oznacza stan poredni pomidzy mierci a kolejnymi narodzinami. Bon (tyb., bon). Jest to rdzenna tradycja duchowa Tybetu, obecna zanim jeszcze buddyzm przywdrowa z Indii. Chocia uczeni nie zgadzaj si co do jego pocztkw, wedug samej tradycji jest to nieprzerwana linia przekazu rozpoczynajca si siedemnacie tysicy lat temu. Tradycja Bon podobna jest do szk buddyzmu tybetaskiego, szczeglnie szkoy ningma. Wyrnia si charakterystyczn ikonografi, bogat tradycj szamanisryczn i odrbn lini przekazu sigajc Buddy Szenraba Miwoche (czyt. Miocze), a nie Buddy Siakjamuniego. Dziewi pojazdw Bon zawiera nauki na tematy praktyczne, takie jak gramatyka, astrologia, medycyna, przepowiadanie przyszoci, uspokajanie duchw itp., nauki o logice, epistemologii, metafizyce, rne poziomy tantry oraz pen lini przekazu Wielkiej Doskonaoci (dzogczen). czakra (tyb., khor-lo; skt., cakra). W dosownym tumaczeniu koo" lub okrg". Jest to sanskryckie sowo okrelajce orodek energetyczny w ciele, czyli miejsce, gdzie spotyka si wiele kanaw energetycznych (tsa). Rne systemy medytacyjne pracuj z rnymi czakrami. czod (tyb., gcod). Dosownie odcina" lub przecina". Praktyka znana rwnie jako celowe wykorzystywanie strachu" i rozwijanie szczodroci". Jest to praktyka rytualna, majca na celu usunicie przywizania do wasnego ciaa i ego poprzez wspczujce ofiarowanie innym istotom wszystkiego, czym si jest. W czasie jej wykonywania praktykujcy przywouje rne kategorie istot, po czym wyobraa sobie, e rozcina swoje ciao na kawaki i przeksztaca je w rne przedmioty i ofiarne substancje. Praktyka czod wykorzystuje harmonijne piewanie, granie na bbenkach, dzwonkach i rogach. Zazwyczaj wykonywana jest w miejscach, ktre wywouj strach, na przykad w kostnicach, na cmentarzach i na odlegych grskich przeczach. dakini (tyb., mikhagro ma). Tybetaskim odpowiednikiem dakini jest khandroma, co w dosownym tumaczeniu oznacza podniebna podrniczka". Niebo" odnosi si do pustki dakini podruje w pustce, co oznacza, e dziaa w penym urzeczywistnieniu, absolutnej rzeczywistoci. Dakini moe by kobiet, ktra urzeczywistnia swoj prawdziw natur, lub inn istot pci eskiej, bogini, lub te bezporedni manifestacj owieconego umysu. Sowo to rwnie okrela kategorie istot, ktre rodz si w czystej krainie daki. dharma (tyb., czos). Bardzo szeroki termin o wielu znaczeniach. W kontekcie tej ksiki, dharma oznacza zarwno nauki duchowe, ktre pochodz od Buddy, jak i sam duchow ciek. Oznacza rwnie istnienie. dharmakaja (tyb., szos skif). Mwi si, e Budda ma trzy ciaa (koje): dharmakaj, sambhogakaj i nirmanakaj. Dharmakaja, czsto tumaczona jako ciao prawdy", oznacza absolutn natur buddy, ktrej dowiadczaj wszyscy buddowie i ktra jest taka sama, jak absolutna natura wszystkiego, co istnieje pustka. Dharmakaja jest niedualna, pozbawiona pojciowoci i wszelkich waciwoci (Zobacz rwnie sambhogakaja i nirmanakaja). dzogczen (tyb., rdzogs czen). Wielka doskonao" lub wielkie spenienie". Dzogczen uwaa si za najwysz nauk i praktyk zarwno tradycji Bon, jak i w szkole buddyzmu ningma tybetaskiego. Jej podstawowa doktryna mwi, e rzeczywisto, rwnie istoty, s ju zupene i doskonae, e nic nie trzeba przeksztaca (jak w tantrze), niczego porzuca (jak w sutrze), ale tylko rozpozna, czym naprawd jest. Podstawow praktyk dzogczen jest samowyzwolenie": pozwalanie, aby wszystko, co pojawi si w dowiadczeniu, istniao takie, jakie jest, bez przerabiania przez konceptualny umys, bez przycigania i niechci. gong-ter (tyb., gonggter). W kulturze tybetaskiej istnieje tradycja term: mistrzowie danej epoki ukrywaj przedmioty, teksty i nauki, aby przyniosy one poytek istotom w przyszoci, kiedy zostan one znalezione. Tantryczni mistrzowie, ktrzy odkrywaj termy, zwani s tertonami, odkrywcami skarbw Termy byy ukrywane i mog by znalezione w rnych miejscach, takich jak jaskinie, cmentarze, lasy, w ywioach na przykad wody, ziemi lub przestrzeni lub te otrzymane w snach i wizjonerskich dowiadczeniach. Mog by rwnie odkryte bezporednio na gbokich poziomach wiadomoci. Ten ostatni przypadek zwany jest gong-ter: skarb umysu. jalus (tyb., ja lus [prawdop. czyt. dalus]). Tczowe ciao". Oznaka penego urzeczywistnienia w dzogczen. Urzeczywistniony praktykujcy, nie zwizany ju iluzj rzeczywistego istnienia zjawisk i

dualizmami takimi jak umys i materia, w chwili mierci uwalnia energi ywiow, ktra tworzy ciao fizyczne. Ciao si rozpuszcza, pozostawiajc tylko wosy i paznokcie, a prakrykujry wiadomie wkracza w proces mierci. jidam (tyb., yid dam; skt., devata). Jest to bstwo opiekucze lub bstwo medytacyjne, ucieleniajce aspekt owieconego umysu. Istniej cztery kategorie jidamw: agodne, pomnaajce, pene mocy i gniewne. Jidamy manifestuj si w rnych formach, aby pokona okrelone negatywne moce. jogin (tyb., rnal fijor pa). Mczyzna praktykujcy jogi medytacyjne, na przykad jog nienia i snu. jogini (tyb., rnal'bjor ma). Kobieta praktykujca jogi medytacyjne. kana (tyb., tsa; skt., nddi). Kanay s yami" w systemie obiegu energii w ciele, przez ktre przepywaj prdy subtelnej energii, ktra podtrzymuje i oywia ycie. Chocia same kanay maj form energetyczn i nie mona ich odnale na paszczynie fizycznej, w wyniku praktyki lub dziki naturalnej wraliwoci mona ich dowiadczy. karma (tyb., las). W dosownym tumaczeniu oznacza dziaanie", ale szerzej odnosi si do prawa przyczyny i skutku. Kade dziaanie ciaem, mow lub umysem stanowi ziarno", ktre przyniesie w przyszoci owoc" w postaci okrelonych rezultatw, kiedy zbiegn si odpowiednie warunki niezbdne do jego przejawienia si. Pozytywne dziaania przynosz pozytywne rezultaty, czyli szczcie, a negatywne dziaania negatywne rezultaty, czyli nieszczcie. Karma nie oznacza, e ycie jest z gry ustalone, ale e nasze obecne uwarunkowanie stanowi rezultat dawniejszych dziaa. karmiczny lad (tyb., bag czags). Kade wykonane dziaanie fizyczne, werbalne lub mentalne, jeeli byo zamierzone i nawet subtelnie zabarwione niechci lub podaniem, zostawia lad w strumieniu umysu. Nagromadzenie tych ladw karmicznych warunkuje kade dowiadczenie, w sposb pozytywny lub negatywny. kunszi (tyb., kun sz). W tradycji Bon kunszi jest podstaw wszystkiego, co istnieje, rwnie istot. Nie jest rym samym co alrxja vijana w Jogaczarze, ktra jest blisza kunszi namsze (zobacz poniej). Kunszi jest jednoci pustki i przejrzystoci, absolutnie otwartej nieokrelonoci ostatecznej rzeczywistoci i nieustajcej manifestacji zjawisk i wiadomoci. Stanowi podstaw istoty, rwnie czowieka. kunszi namsze (tyb., kun szi nam szes; skt.> alaya vijana). Jest to podstawa wiadomoci istoty, rwnie czowieka, przechowalnia" lub magazyn", w ktrym skadowane s lady karmiczne, z ktrych powstaje przysze, uwarunkowane dowiadczenie. lama (tyb., bla ma, skt., guru). W dosownym tumaczeniu najwysza matka". Duchowy nauczyciel, ktry jest niezwykle wany dla praktykujcego ucznia. W tradycji tybetaskiej lama jest waniejszy nawet od Buddy, poniewa to on bezporednio przekazuje ywe nauki uczniowi. Na poziomie absolutnym lama jest natur Buddy. Na poziomie relatywnym jest to nasz osobisty nauczyciel. loka (tyb., fig rten). Dosownie wiat" lub wiatowy system". Termin ten, zwykle uywany do okrelenia szeciu wiatw cyklicznej egzystencji, w rzeczywistoci oznacza wiksze wiatowe systemy, z ktrych jeden obejmuje sze wiatw (zobacz sze wiatw cyklicznej egzystencji). lung (tyb., rlung, skt., vayu). Jest to yciowa energia wiatru, popularnie znana na Zachodzie pod jednym z okrele sanskryckich, prana. Lung ma szeroki wachlarz znacze, ale w kontekcie tej ksiki oznacza yciow energi, od ktrej zaley ywotno zarwno ciaa, jak i wiadomoci. ma-rigpa (tyb., ma rig pa, skt., avidya). Ignorancja. Brak wiedzy na temat prawdy, podstawy, kunszi. Czsto wyrnia si dwa rodzaje ma-rigpy: wrodzon ignorancj i ignorancj kulturow. nirmanakaja (tyb., sprui sku, skt., nirmunakaya). Jest to ciao emanacji" dharmakaji. Zwykle oznacza widzialn, fizyczn manifestacj buddy. Termin ten okrela rwnie wymiar fizycznoci. prana (zobacz lung). rigpa (tyb., rig pa; skt., vidya). Dosownie wiadomo" lub widzenie". W naukach dzogczen rigpa oznacza wiadomo prawdy, wrodzon wiadomo, prawdziw natur kadej istoty, rwnie czowieka. rinpocze (tyb., rin pocze). Dosownie drogocenny". Popularnie uywany zwrot grzecznociowy stosowany wobec inkarnowanego lamy

samaja (tyb., dam tszig; ski. samaya). Zobowizanie lub lubowanie. Zazwyczaj oznacza zobowizanie co do zachowa i dziaa, jakie podejmuje praktykujcy w zwizku z praktyk tantryczn. Istniej lubowania oglne i lubowania specjalne do okrelonych praktyk tantrycznych. sambhogakaja (tyb., longs sku; skt., sambhogakaya). Ciao radoci" buddy, uczynione w caoci ze wiata. Form t czsto wizualizuje si w praktykach tantrycznych i sutrycznych. W dzogczen czciej wizualizuje si wyobraenie dharmakaji. samsara (tyb., khor ba). wiat cierpienia, ktry powstaje z ograniczonego, dualistycznego umysu, wiat, w ktrym wszystko jest nietrwae, pozbawione wrodzonej egzystencji, a czujce istoty pogrone s w cierpieniu. Samsara obejmuje sze wiatw cyklicznej egzystencji, ale szerzej okrela charakterystyczny stan egzystencji czujcych istot, ktre cierpi schwytane w puapk iluzji ignorancji i dualnoci. Samsara koczy si, kiedy istota osiga pene wyzwolenie z ignorancji, nirwan. Siana Siung Njan Dziu (tyb., Siana Siurcg Njiu Dzin). Jest to jeden z najwaniejszych cykli nauk dzogczen w tradycji Bon. Naley do serii nauk upadesha. straniry (tyb., srung malczos kjong, skt. dharmapala). S to mskie lub eskie istoty, ktre zobowizuj si ochrania dharm (nauki) i praktykujcych nauki. Mog by albo wiatowymi stranikami albo te gniewnymi manifestacjami owieconych istot. Prakrykujcy tantr zazwyczaj nawizuj kontakt i polegaj na stranikach zwizanych z ich lini przekazu. sutra (tyb., mdo). Sutry s to teksty zoone z nauk pochodzcych bezporednio od historycznego Buddy. Nauki sutr oparte s na ciece wyrzeczenia i tworz podstaw ycia klasztornego. Szenla Ydkar (tyb., Szen Lha Ydkar). Jest to forma sambhogakaji Szenraba Miwoche-Buddy, od ktrego bierze pocztek tradycja Bon. Szenrab Miwoche (czyt. Miocze, ryb., Szen rab mi bo cze). By to Budda nirmanakaji, ktry zapocztkowa tradycj Bon. Tradycyjnie wierzy si, e y siedemnacie tysicy lat temu. Literatura Bon zawiera pitnacie tomw jego biografii. Sze wiatw cyklicznej egzystencji (tyb., rgs drug). Popularnie zwane szecioma wiatami" lub szecioma lokami". Oznaczaj one sze kategorii istot: bogw, pbogw, ludzi, zwierzt, godnych duchw i istot piekielnych. Istoty zamieszkujce sze wiatw podlegaj cierpieniu. wiaty egzystencji istniej w dosownym tego sowa znaczeniu, a istoty odradzaj si w nich, ale rwnie w szerszym znaczeniu s to paszczyzny potencjalnego dowiadczenia, ktre ksztatuj i ograniczaj dowiadczenie nawet w naszym obecnym wiecie. szine (tyb., zhi gnas; skt., amata). Uspokajanie umysu" lub spokj". Praktyka uspokajania umysu polegajca na wykorzystaniu zewntrznych lub wewntrznych obiektw, aby rozwin koncentracj i stabilno umysu. Jest to podstawowa praktyka, fundament rozwoju wszystkich innych, wyszych praktyk medytacyjnych, niezbdna rwnie w jodze nienia i jodze snu. tantra (tyb., rgyud). Tantry s naukami buddw, podobnie jak sutry, ale wiele z nich zostao ponownie odkrytych przez joginw tradycji term. Tantry oparte s na ciece przeksztacenia i obejmuj takie praktyki jak praca z energi ciaa, przeniesieniem wiadomoci, joga snu i nienia oraz inne. Pewne klasy tanu, niestopniowej cieki przeksztacenia, mog rwnie zawiera nauki dzogczen. Tapihritsa (tyb., ta pi hri tsa). Chocia uwaa si go za posta historyczn, w ikonografii przedstawiony jest jako Budda dharmakaji, naga forma bez adnych ozdb, uosobienie absolutnej rzeczywistoci. Jest jednym z dwch gwnych mistrzw linii dzogczen Siang Siung Njan Dziu. figle (tyb., thig le; skt., hindu). Ma wiele znacze w zalenoci od kontekstu, chocia zwykle tumaczone jest jako kropla" lub punkt nasienny". W kontekcie jogi snu i nienia oznacza promieniujc kul wiata, ktra reprezentuje okrelon waciwo wiadomoci i ktrej uywa si w koncentracji podczas praktyki medytacyjnej. Trzy podstawowe trucizny s to ignorancja, niech i podanie, trzy podstawowe choroby, ktre zachowuj cigo ycia w wiatach cierpienia. tsa (zobacz kana).