Miejsce na naklejk z kodem szkoy

Wypenia zesp nadzorujcy

KOD ZDAJCEGO

PESEL ZDAJCEGO

FIZYKA I ASTRONOMIA
POZIOM ROZSZERZONY
PRZYKADOWY ZESTAW ZADA MARZEC ROK 2008 Czas pracy 150+30 minut

Instrukcja dla zdajcego 1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron (zadania 1 5). Ewentualny brak zgo przewodniczcemu zespou nadzorujcego egzamin. 2. Rozwizania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kadym zadaniu. 3. W rozwizaniach zada rachunkowych przedstaw tok rozumowania prowadzcy do ostatecznego wyniku oraz pamitaj o jednostkach. 4. Pisz czytelnie. Uywaj dugopisu/pira tylko z czarnym tuszem/atramentem. 5. Nie uywaj korektora, a bdne zapisy Za wyranie przekrel. 6. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie rozwizanie wszystkich nie podlegaj ocenie. 7. Podczas egzaminu moesz korzysta zada mona otrzyma z karty wybranych wzorw i staych cznie fizycznych, linijki oraz kalkulatora. 60 punktw yczymy powodzenia!

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

Zadanie 1. Jacht luza wodna (12 pkt)

Podczas wakacyjnego rejsu jeden z jego uczestnikw wykorzystujc fakt, e jacht, na ktrym si znajdowa wpyn do komory luzy wodnej*), umieci na szalce bardzo czuej wagi sprynowej kamie o masie 1 kg i obserwowa wskazania wagi. Wyniki obserwacji ilustruje poniszy wykres, ktry przedstawia uproszczon zaleno wskaza wagi od czasu. Po otwarciu luzy poziom wody w komorze podnosi si jednostajnie przez pierwsze trzynacie sekund do momentu jej zamknicia. Efekty zwizane z bezwadnoci jachtu byy obserwowane w pierwszej i czternastej sekundzie obserwacji. Przyjmij, e warto przyspieszenia ziemskiego w miejscu dokonywania pomiaru jest rwna 9,80 m/s2 oraz, e w czasie pitej sekundy jacht unosi si wzgldem dna z prdkoci o staej wartoci 0,25 m/s. F, N 10,30 10,05 9,80 9,55 9,30 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 t, s

*) luza wodna urzdzenie na kanale eglownym umoliwiajce przepywanie jednostek pywajcych (np. statki, barki, jachty) midzy dwoma zbiornikami o rnych poziomach wody, zawierajce komor wodn ograniczon ruchomymi zamkniciami.

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

1.1 (2 pkt)
Zapisz, analizujc wykres, pene nazwy rodzajw ruchw, jakimi podnosi si jacht w pierwszej i czternastej sekundzie ruchu. 1. .............................................................................................

2. .............................................................................................

1.2 (2 pkt)
Oblicz warto siy wyporu dziaajcej na jacht w pitej sekundzie obserwacji wiedzc, e cakowita masa jachtu wynosi 1500 kg. Odpowied krtko uzasadnij.

1.3 (3 pkt)
Zapisz, w jakich przedziaach czasu (spord przedstawionych na wykresie), gboko zanurzenia jachtu bya najwiksza i najmniejsza. Odpowied uzasadnij.

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

1.4 (3 pkt)
Narysuj wykres przedstawiajcy zaleno wartoci prdkoci podnoszenia jachtu wzgldem dna od czasu. Na wykresie nanie odpowiednie wartoci liczbowe. Wykres sporzd dla caego czasu obserwacji.

1.5 (2 pkt)
Oblicz rnic poziomw wody w luzie.

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

Zadanie 2. Akwarium (14 pkt)

Podczas zaj koa biologicznego ucze mia za zadanie, wykorzystujc lup, obserwowa niewielkiego limaka znajdujcego si na wewntrznej cianie akwarium (rys.). Drgajca powierzchnia wody w akwarium uniemoliwiaa bezporedni obserwacj, wobec czego ucze postanowi zanurzy soczewk w wodzie i obserwowa obraz limaka na przeciwlegej cianie akwarium pokrytej cienk warstw glonw, wykorzystujc j jako ekran (matwk). Po silnym owietleniu limaka uzyska dla dwch ustawie lupy, woonej do akwarium, ostre obrazy limaka. W lupie zastosowano cienk dwuwypuk szklan soczewk 3 i ogniskowej o bezwzgldnym wspczynniku zaamania 2 w powietrzu wynoszcej 7,5 cm. Przyjmij, e odlego pomidzy limakiem i jego obrazem na przeciwlegej cianie wynosia 125 cm, oraz e bezwzgldny wspczynnik zaamania 4 wody jest rwny . 3

limak

soczewka

glony

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

2.1 (4 pkt)
Oblicz ogniskow soczewki w wodzie.

2.2 (4 pkt)
Narysuj konstrukcj powstawania rzeczywistego powikszonego obrazu limaka w opisanej sytuacji.

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

2.3 (6 pkt)
Oblicz odlego pomidzy dwoma pooeniami soczewki w wodzie, dla ktrych ucze uzyska ostre obrazy limaka. Do oblicze przyjmij, e ogniskowa soczewki w wodzie wynosi 30 cm.

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

Zadanie 3. Akcelerator (14 pkt)

W elektrostatycznym liniowym akceleratorze Van de Graffa przyspieszano protony do energii 5 MeV. Podczas przyspieszania w jednorodnym polu elektrycznym na drodze 25 m protony uzyskiway prdko kocow o wartoci 3107 m/s. Natenie prdu elektrycznego wizki protonw, opuszczajcych ten akcelerator i kierowanych na tarcz pomiarow, wynosio 40 A. W obliczeniach potraktuj przyspieszane protony nierelatywistycznie, pomi ich pocztkow energi kinetyczn, oraz przyjmij, e wszystkie przyspieszone protony zostaj pochonite przez tarcz pomiarow.

3.1 (3 pkt)
Oblicz warto natenia pola elektrycznego przyspieszajcego protony.

3.2 (2 pkt)
Oblicz czas przyspieszania protonw w akceleratorze.

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

3.3 (4 pkt)
Oblicz warto siy, z jak wizka protonw dziaa na tarcz pomiarow.

3.4 (5 pkt)
Oblicz, z jak szybkoci naleaoby odprowadza ciepo z tarczy pomiarowej, na ktr skierowano wizk protonw, aby temperatura tarczy nie ulegaa zmianie.

10

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

Zadanie 4. Wasnoci elektryczne cia staych (10 pkt)

Warto oporu elektrycznego metali, dla temperatur powyej kilkudziesiciu kelwinw, zaley liniowo od temperatury i mona j przedstawi za pomoc poniszej zalenoci: R=R0(1+T) gdzie: R opr w pewnej temperaturze, R0 opr w temperaturze pocztkowej (T0 = 273 K), temperaturowy wspczynnik oporu, T przyrost temperatury.

4.1 (1 pkt)
W tabeli poniej podano wartoci oporu waciwego dla rnych rodzajw materiaw (metal, pprzewodnik, izolator). Uzupenij tabel, wpisujc w odpowiednich miejscach waciwe nazwy materiaw. nazwa materiau warto oporu waciwego 1017 m 104 m 107 m

4.2 (3 pkt)
Wyjanij, odwoujc si do mikroskopowych wasnoci materii, na czym polega zjawisko przewodnictwa elektrycznego w metalach oraz uzasadnij, dlaczego wraz ze wzrostem temperatury opr elektryczny metali ronie.

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

11

4.3 (1 pkt)
Zapisz, jak zmienia si opr elektryczny pprzewodnikw podczas ich ogrzewania.

4.4 (2 pkt)
Na wykresie poniej przedstawiono zaleno oporu elektrycznego od temperatury dla opornika wykonanego z drutu wolframowego.

150 140 opr, 130 120 110 100 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 temperatura, C

12

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

Oblicz warto temperaturowego wspczynnika oporu dla wolframu.

4.5 (3 pkt)
Dysponujesz ukadem elektrycznym zbudowanym ze rda napicia staego, woltomierza, amperomierza i opornika wykonanego z drutu wolframowego. Wyprowad zaleno matematyczn, pozwalajc wyznacza zmiany temperatury drutu, korzystajc tylko z mierzonych wartoci napicia i natenia prdu w tym obwodzie. Przyjmij, ze znana jest rwnie warto wspczynnika oraz opr R0.

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

13

Zadanie 5. Prawo Hubblea (10 pkt)

Amerykaski astronom Edwin Hubble analizujc wartoci prdkoci oddalania si galaktyk i ich odlegoci od Ziemi, ustali, e te wielkoci zwizane s ze sob zalenoci, ktra zostaa nazwana pniej prawem Hubblea:

v = H r gdzie:

v prdko oddalania si galaktyk od Ziemi, km , H staa Hubblea, H 75 s Mps r odlego galaktyki od Ziemi.

(Mps megaparsek, jednostka odlegoci, 1 parsek 3,091016 m)

5.1 (1 pkt)
Oblicz warto prdkoci oddalania si od Ziemi galaktyki odlegej od niej o 10 Mps.

5.2 (3 pkt)
Oblicz rozmiary Wszechwiata wiedzc, e najdalsze obserwowane galaktyki oddalaj si z prdkoci o wartoci 0,95 c (przez c oznaczono warto prdkoci wiata w prni). Wynik podaj w megaparsekach.

14

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

5.3 (3 pkt)
Oszacuj wiek Wszechwiata. Wynik podaj w latach. Dla uproszczenia oblicze przyjmij, e galaktyka oddala si od Ziemi z prdkoci o staej wartoci oraz skorzystaj z zalenoci r = vt.

5.4 (3 pkt)
Analiza widma wiata wysyanego przez oddalajce si galaktyki prowadzi do stwierdzenia zmian dugoci odbieranych fal (zjawisko Dopplera dla fal wietlnych). Galaktyki oddalaj si od Ziemi z tak duymi wartociami prdkoci, e naley uwzgldnia efekty relatywistyczne. Wzgldna zmiana dugoci fali okrelona jako z opisana jest zwizkiem:

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

15

v c 1 z= = v 1 c 1+

gdzie: c warto prdkoci wiata w prni, v warto prdkoci oddalania si galaktyki od Ziemi, dugo fali emitowana przez galaktyk, zmiana dugoci fali spowodowana oddalaniem si galaktyk Oblicz warto prdkoci oddalania si galaktyki, dla ktrej parametr z = 4.

16

Przykadowy zestaw zada z fizyki i astronomii Poziom rozszerzony

BRUDNOPIS