THP NH NHN DUYN

ut 49 ngy m c B-tt ngi t duy trn ta kim cng di bng cy Bodhivksa, v cui cng n lc hng phc c ma qun trong ln ngoi. Ma trong th c ma phin no vng tng; ma ngoi th c ma thinh sc, ma uy lc. Sau khi hng phc c ma qun, n ngy cui cng, Ngi thy thn tm tr nn vng lng v sng sut, bao nhiu cnh m m v, phin no u bin mt.1

- Canh hai Ngi chng c tc mng minh: Thy bit tt c nhng nghip nhn ca mnh v tt c chng sanh nhiu i v trc: t vic lnh, vic d, cha m, quyn thuc, giu ngho, sang hn, tt xu, cho n mi i tn h l g u bit mt cch rnh r.

Qu kh hin ti nhn qu kinh, .3, q.3, tr. 639c641b

PHT PHP CN BN - n na m Ngi chng c thin nhn minh: Thy r ba ci, su ng nhng cnh gii hoc an vui, hoc kh d, chng sanh xinh p xu xa r rng nh nhn thy trong gng. - n lc sao mai va mi mc Ngi chng c lu tn minh: Dt sch mi phin no, r ht mi u mi duyn nghip. Tm th tr nn vng lng sng sut. Nm y Ngi 35 tui.2 S kin gic ng ca Ngi l mt khm ph v nhng nguyn nhn tri buc chng sanh vo con ng sinh t lun hi, v phng php dit tr nhng kh au m chng sanh phi gnh chu. y l nhng iu m trc kia Ngi tng cu mang. o l gii thot ca Ngi c t nn tng chnh yu qua thp nh nhn duyn v t . Vi thp nh nhn duyn Ngi khm ph ra nguyn nhn chnh yu ca vng trn sinh khi v hu dit kh au ca sinh t lun hi. Theo phng php qun thun nghch, tc l cch qun lu chuyn v hon dit ca thp nh nhn duyn. Trong 49 ngy m Ngi ngi t duy di bng cy B khng ngoi vn ny. Vn sinh, lo, bnh, t c Ngi t ra nh l mt tin quyt l lm sao bit c vn con ngi t u sinh ra? V khi cht s i v u?

C nhiu kinh theo h i tha cho rng, Thi t xut gia nm 19 tui v thnh o nm 30 tui. y chng ti theo kinh i Bt Nit-bn ca Trng b 1 tr. 651, bn dch HT.T. Minh Chu, v Nht-thit hu b Tni-da tp s (. XXIV, tr. 382) th Ngi xut gia nm 29 tui v thnh o vo nm 35 tui.

THCH C THNG Theo kinh Qu kh hin ti nhn qu3 Pht dy: Lc by gi l canh ba, B-tt Thch-ca Mu-ni qun st tt c cn tnh chng sanh, do nhn duyn g m c lo, t? B-tt bit lo t do sinh m c. Nu dt b s sanh th khng c lo t. Hn na s sanh ny khng phi do tri sinh, khng phi t mnh sinh, cng khng phi khng duyn c g m sinh. Tt c mi s mi vt u do nhn duyn sinh. V c nghip ca ba ci, nn cc nghip trong ba ci t u sinh ra? Bit rng nghip ca ba ci t th sinh ra, i t th sinh ra, th t xc sinh ra, xc t lc nhp sinh ra, lc nhp t danh sc sinh ra, danh sc t thc sinh ra, thc t hnh sinh ra, hnh t v minh sinh ra. Nu v minh dit th hnh dit, v.v cho n lo t dit. Qun st thun nghch mi hai chi nhn duyn nh th, canh ba va dt Ngi ph c mn v minh khi sao mai va mi mc. Nh Lai chng ng tr tu sng sut, on tt c mi chng ngi thnh Nht thit chng tr4. Qua on kinh vn ny cho chng ta mt ci nhn thu sut t cn ci ngun duyn khi theo lu chuyn v hon dit qun ca thp nh nhn duyn. V y l ton b on kinh vn din t qu trnh pht kin duyn khi theo h nam truyn Pli:
3

Qu kh hin ti nhn qu kinh, .3, q.3, trang 642a-642b

4

Nht thit chng tr, , Skt: Sarvath-jna, l mt trong ba tr, 1. Nht thit tr, l tr hiu bit tt c tng tng ca cc php, tc l ch cho khng tng. y l tr ca thinh vn, Duyn gic. 2. o chng tr, l tr hiu bit tt c bit tng ca cc php. y l tr ca B-tt. 3. Nht thit chng tr, , l tr thng t tng tng cng bit tng cc php, ch cho tr ca Pht.

PHT PHP CN BN Cc t-khu! Xa kia, khi ta cn l B-tt, cha thnh chnh gic, Ta t ngh: Ci i ny tht do nhng ni lo kh (kiccha) rng buc; sinh, gi, cht ri li sinh ra, v vn cha bit thot ly ci kh ca gi, cht th lm sao bit c ci kh gi, cht thot ly? Lc Ta t hi: do u c gi, cht? Do u c gi, cht? By gi nh s t duy chnh ng (yoniso-manasikra) m ta pht tr hiu bit ch thc (abhisamaya: hin qun) nh vy: do c sinh m c gi, cht, do sinh lm duyn m c gi, cht. Lc ta li ngh do u m c sinh, c hu, c i, c th, c xc, c lc nhp, c danh sc, cho n do u m c danh sc? By gi, do s t duy chnh ng m ta pht tr hiu bit ch thc nh vy; do c thc m c danh sc, do c thc lm duyn m c danh sc. Ri ta li hi do u m c thc, ly g lm duyn m c thc? By gi, ta t ngh, thc ny l vt c th tr li, vt ln trn danh sc, ch do vo (chng sinh) c gi, sinh, cht, v ti sinh, tc ly danh sc lm duyn m c thc, ly thc lm duyn m c danh sc, ly danh sc lm duyn m c lc nhp, ly lc nhp lm duyn m c xc vn.vn Nh vy thun l nguyn nhn ca kh un. Ln thay nhng nguyn nhn y! Th l, vi Ta, cha tng nghe php y m sinh mt, sinh tr, sinh tu, sinh sng, sinh nh sng. By gi, Ta li t ngh, lm th no khng c gi, cht? Ci g dit th gi, cht dit?

THCH C THNG Ri nh s t duy chnh ng m ta pht sinh tr hiu bit ch thc nh vy: Khng sinh th khng gi, cht, sinh dit th gi, cht dit. Lc ta li t ngh, lm th no c c khng sinh, khng hu, khng th, khng i, khng th, khng xc, khng lc nhp, khng danh sc, cho n ci g dit th danh sc dit? Ri nh s t duy chnh ng m ta pht tr hiu bit ch thc nh vy: khng c thc th khng c danh sc, thc dit th danh sc dit. By gi, ta t ngh, lm th no khng c thc? Ci g dit th thc dit? Ri nh s t duy chnh ng m ta pht tr hiu bit ch thc nh vy: khng c danh sc th khng c thc, danh sc dit th thc dit. Lc ta t ngh, ci o m ta va ng c th t c, tc l, danh sc dit th thc dit, thc dit th danh sc dit, do danh sc dit m lc nhp dit, lc nhp dit th xc dit, cho n nh vy l thun dit nhng kh un. Ln thay cho s tiu dit y! th l vi ta, cha tng nghe php y m sinh mt, sinh tr, sinh tu, sinh sng, sinh nh sng. iu ny cng ging nh mt ngi ang th thn trong cnh ng hoang bng pht hin con ng mn ca ngi xa i v c i theo li mn y m thy c lng mc v thnh quch ca ngi xa v nh ca ca ngi xa vi vn, sn, rng cy, ao sen v tng hoa v.v5

(Pli: Samyutta Nikya No XII. Vol. 11 , p. 101-106; Hn: Tp A-hm 12.) Nguyn Thy Pht gio t tng lun, trang 233-235., bn dch HT. Thch Qung .

PHT PHP CN BN Qua on kinh vn ny, cho chng ta thy nhn duyn ch gm c 10 chi, ch khng phi l 12 chi nh kinh Qu kh hin ti nhn qu bn Hn tng. V ni dung t tng ngha duyn khi th ngay trong ni b ca Tiu tha cng khng ng quan im trong nhn thc v s tht hu ca chng6, v cng chnh t y n l mt trong nhng nguyn nhn a n s manh nha phn phi thnh i tha v Tiu tha sau ny. V mt hnh thc, theo Chi phm Tng ng b v i phm lut b nguyn th th Tiu tha cng 12 chi, tuy nhin cng c kinh ghi 10 chi khi ni v nhn duyn chng ng ca Pht T-b-thi (Vipassa Buddha)7; hay Tng ng b ghi v nhng t duy trc khi B-tt thnh o,8 th khng c 2 chi v minh v hnh. C kinh ghi 9 chi, khng c 3 chi v minh, hnh v lc nhp.9 l ni v Chi phm Tng ng v i phm lut b ca h Tiu tha. Trong khi h Hn tng nhng kinh tng ng trn u nht thng ghi l 12 chi. Theo chng ti ngay trong chnh h Tiu tha gia cc kinh trong Kinh b cn khng c s thng nht chi s trong s kin ny, nn s kin ny sau ny tr thnh vn gio tng gia cc lun s ca A-t-t-ma, pht sinh ra nhiu kin gii trong lun b. Theo lun i T-b-sa10 dng rt nhiu hnh thc nh cp v Mt duyn khi (ch cho tt c php hu vi), Hai duyn khi (nhn v qu), Ba duyn khi
Ch trng ca Hu b v s tht hu ca cc php. T s bt ng v ch trng ny Kinh lng b ra i, v tch ra thnh mt phi ring.
7 8 9 6

Kinh i bn, Trng b; D. 14. Mahpadna II, p. 31) Samyutta Nikaya No XII. vol 11. Kinh i duyn, Trng b; D 19. Mahnidana sutta.) Lun i T-b-sa 24. Vn bn tr. 98.

10

THCH C THNG (hoc, nghip, s), Bn duyn khi (v minh, hnh, sinh, lo t) cho n mi hai duyn khi; cn Cu x lun, Thnh duy thc lun, u ly mi hai chi y c. Theo hc gi Taiken Kimura v hnh thc ny th cho rng: Gi s y khng phi l ch trng ban u v s mc th n cng c th c thm hoc bt tu theo s tin li cho vic quan st. Nu ng trn mt lp trng no m nhn xt, th ly s mc y lm nn tng bao qut ton th cng l mt phng php cn thit.11 V nhng l do trn: - Chng ti chn mi hai nhn duyn ni v s kin gic ng ca c Pht m khng s c g l sai tri hay mu thun gia hai kinh theo i tha v Tiu tha. V c v minh hay khng c v minh, c hnh hay khng c hnh, chng vn ni ln c tnh duyn khi hin thc ca chng ngay trong hin ti. V cng t trong hin thc ny m c Pht gic ng thnh bc Chnh ng Chnh gic. Theo nh nh hc gi Taiken Kimura cho rng iu ch yu y: L ly vn lm trung tm ch khng phi ly gio iu v s ch gii gio iu lm ch yu12. - Qua hai thuyt 12 chi v 10 chi gia Pli tng v Hn tng, chng ta cha thm nh c thuyt no c trc v thuyt no c sau, nn vn ny chng ti khng t ra. V c thm hay bt th ngha t tng ca chng vn khng thay i. Do cho nn chng ti chn mi hai nhn duyn bn v chng.

11 12

Nguyn Thy Pht gio t tng lun , trang 239. bn dch HT Thch Qung . Nguyn Thy Pht gio t tng lun , trang 221. bn dch HT Thch Qung .

PHT PHP CN BN Theo kinh A-hm bn Hn tng ca Tiu tha th ngoi 12 chi ny ra c ch cp n 10 chi, 9 chi, 8 chi, 7 chi v.v Nhng tht ra chng cng c hm nhip vo trong 12 chi. Theo kinh Tp A-hm 12 ca Tiu tha 13 th cho rng php duyn khi l chn l vnh hng thc hu bt bin, chnh c Pht nh qun st chn l ny m gic ng, v cng v chng sanh m khai th php ny, theo hai cch qun lu chuyn v hon dit: v s thnh tu kh au ca con ngi bng cch no, v bng cch no hy dit chng? c Pht dy: Th no l php nhn duyn14? L ci ny c nn ci kia c, nh duyn v minh nn c hnh, duyn hnh nn c thc, cho n, t tp thun mt khi kh ln nh vy. Th no l php duyn sanh15? L v minh, hnh,... D Pht c xut hin hay cha xut hin th gian th php ny vn thng tr, php tr, php gii16. Php ny Nh lai t gic tri, thnh ng chnh gic, v ngi din ni, ch dy, hin by; rng: Duyn v minh c hnh, cho n, duyn sanh nn c gi, bnh, cht, u, bi, no, kh. D Pht c xut hin hay cha xut hin th gian th php ny vn thng tr, php tr, php gii. Php ny Nh lai t gic tri, thnh ng chnh gic, v ngi din ni, ch
13 14 15 16

. 2, Tp A-hm kinh, q. 12, kinh 334, tr. 92b-92c. Nhn duyn php, hay l duyn khi. Pli: paiccasamuppda. Duyn sanh php, hay duyn d sanh. Pli: paiccasamuppanna dhamma.

Pli: uppd v tathgatna anuppd v tathgatna, hit va s dhtu dhammahitat dhammaniymat idappaccayat, Cc Nh lai xut hin hay khng xut hin, gii ny (o l ny) vn thng tr; l tnh a n tr ca php (php tr tnh), tnh quyt nh ca php (php v tnh), v tnh y duyn (tng y tng duyn).

10

THCH C THNG dy, hin by; rng: duyn sanh nn c gi, bnh, cht, u, bi, no, kh. Cc php ny php tr, php khng17, php nh, php nh, php chng la nh, php chng khc nh, chn , chn tht, khng in o. ty thun duyn khi nh vy, gi l php duyn sanh18. Tc l: v minh, hnh, thc, danh sc, lc nhp, xc, th, i, th, hu, sanh, lo, bnh, t, u, bi, no, kh. gi l php duyn sanh. a vn Thnh t i vi php nhn duyn v php duyn sanh ny bng chnh tri m thy r nh tht, khng truy tm v i trc19 m ni rng: Ti trong i qu kh hoc c, hay khng c? ti trong qu kh l loi g, ti trong qu kh nh th no?20 Khng truy tm tng lai m ni rng: Ti i v lai hoc c, hay [84b] khng c? ti l loi g, ti s nh th no? Bn trong chng do d:21 y l nhng th g? ti sao c ci ny? Trc y chng l ci g? Sau ny chng s l
Php tr, php khng , ; trong bn Pli: dhammhitat (php tr tnh), dhammaniyma (php v tnh, php nh tnh).
18 17

Pli: katame ca, bhikkhave, paiccasamuppann dhamm? jarmaraa, bhikkhave, anicca sakhata paiccasamuppanna khayadhamm vayadhamma virgadhamma nirodhadhamma, cc php duyn sanh (duyn sanh php) l g? Gi cht l v thng, hu vi, do duyn m khi, chu quy lut o thi, tiu vong, ly tham, dit tn.
19 20

Hn: tin t , Pli: pubbanta

Pli: ahosi nu kho aha attamaddhna, nanu kho ahosi attamaddhna, ki nu kho ahosi attamaddhna, katha nu kho ahosi attamaddhna, ki hutv ki ahosi nu kho aha aittmaddhna, qu kh ti hin hu hay khng hin hu? Qu kh ti l g, ti l th no? Qu kh, do hin hu ci g m ti hin hu? Pli: etarahi paccuppanna addhna ajjhatta kathakath bhavissati, hoc y trong i hin ti m nn trong c nghi hoc.
21

11

PHT PHP CN BN ci g? Chng sanh ny t u n? y mt ri s i v u?22 Nu cc Sa-mn, B-la-mn no khi cc kt s kin23 phm tc, tc l, kt s ca ng kin, kt s ca chng sanh, kt s ca th mnh, hoc kt s ca kin chp c king tt xu.24 Khi tt c nhng iu c on tn, c bin tri, ct t gc r, nh cht ngn cy a-la, i v lai thnh php bt sanh. gi l a vn Thnh t i vi php nhn duyn v php duyn sanh bng chnh tr m nh tht kho thy, kho tnh gic, kho tu tp, kho th nhp. Theo cc nh Tiu tha th php duyn sinh ny d c Pht ra i hay khng ra i php ny vn thng tr, php tr, php gii. Php ny Nh Lai t gic tri thnh ng chnh gic, v chng sanh m din ni ch dy, hin by, rng: - Chng sanh t v th cho n nay, v v minh hoc nghip cc phin no theo m khi, nn i vi tht s, tht l khng nhn thc mt cch r rng minh bch. gi l v minh. - V i vi tht s, tht l khng bit r nn to ra cc tc nghip. gi l hnh. - Khi nghip nhn qu kh mang thn thc i thc thai trong st-na ban u. gi l thc.

22

Pli: aha nu khosmi, no nu kho smi, ki nu khosmi, katha nu khosmi, aya nu hko satt kuto gato, so kuhi gamissatti, ta ang hin hu, hay khng ang hin hu? ta ang l ci g? ta ang l th no? Chng sanh ny t u n? Ri n s i u?
23 24

Hn: kin s h . Pli: dihi-sayojana. K hy ct khnh kin s h ?

12

THCH C THNG - Sau khi nhp thai, th c th kia c y hai yu t l sc (ch cho thn xc), v phi sc (ch cho th, tng, hnh, thc); nhng lc ny su gic quan cha hon thnh. gi l danh sc. Danh (th, tng, hnh, thc) sc (ch cho xc tht). - Sau khi nhp thai xong, su gic quan ca thai nhi bt u dn dn tng trng hnh thnh. gi l lc nhp. - Sau khi thai nhi ra i, thi gian t 1 tui cho n 3 tui l thi gian a tr bt u dng su gic quan (lc cn) ca mnh tip xc vi hon cnh chung quanh (lc trn) ca mnh pht sinh bit (lc thc). Trong thi gian ny, tuy c s tip xc, c pht sinh ra bit, nhng nhng cm gic i vi vic kh vic vui cha nhn ra r rng minh bch c. gi l xc. - Khi a b ln 4 tui v cho n 15 tui, y l thi gian i vi nhng vic kh, vui a b bt u c cm gic phn bit r rng, t sinh ra tri gic; nhng thi gian ny cha khi ln tham dc. gi l th. - Con ngi theo thi gian cng ln, ham mun dc vng cng tng trng. Lng dc thc y () c th hin ra ngoi hnh ng (thn, khu), nhng vn cha tm cu su rng lm. gi l i. - Khi tui hon ton trng thnh, con ngi mun t c tt c mi th mong cu, nn i khp ni tm kim em v cho mnh. gi l th. - V c s tm cu, cha nhm cho mnh, nn cc hoc nghip cng t pht sinh. gi l hu. - Do nghip lc hin ti, nn sau khi t b xc thn ny, li phi tip tc dn khi thn thc trong st-na u thai vo trong tng lai. gi l sanh.

13

PHT PHP CN BN - Mi st-na, t khi sinh cho n khi t b thn mng, giai on thi gian ny gi l lo t. l cch qun lu chuyn hay cn gi l qun thun qua mi hai nhn duyn, ngc cch qun ny gi l qun hon dit hay cn gi l qun nghch bt u t v minh kht i dit bng khng to ra tc nhn th th qu hnh cng khng, cho n sanh, lo t cng khng hin hu, v nh vy vng xch mi hai nhn duyn khng cn na. l cch gii thch thng thng qun thun nghch theo kinh nguyn th ca cc nh Tiu tha. Cng qua mi hai nhn duyn ny theo cc b phi sau ny c gii thch thnh bn cch nh lun25 Cu-x 9 gii thch mi hai duyn khi thnh: 1. St-na duyn khi, l mt st-na trong tm cng lc y mi hai chi, v ci ny c, ci kia c; ci ny sinh, ci kia sinh. Ci ny khng, ci kia khng; ci ny dit th ci kia dit.26 y theo dng nhn qa ng thi, c nhn l c qu, theo lu chuyn v, nhn dit l qa dit cng lc theo ngha hon dit. Do st-na duyn khi y khng l thuc vo thi gian. 2. Lin phc duyn khi, l trong mi hai chi ny duyn khi khng gin on theo quan h nhn trc qu sau. Tuy chng quan h lin tc khng gin on nhn trc qu sau, nhng chng phi ty thuc vo thi gian tc nhn qua, v th qa sau ngay trong hin ti gn nht.

25 26

. 31, A-t-t-ma Cu-x lun, tr. 48c- 49a

Hn: Th hu c b hu, th sinh c b sinh; th khng c b khng, th dit c b dit, .

14

THCH C THNG 3. Phn v duyn khi, l cn c vo th qu hin ti tm ci nhn sinh ra n, v cng t cn c vo tc nhn hin ti m bit qu v tng lai, nh cc nh Hu b gii thch v tam th lng trng nhn qu ca mi hai nhn duyn. Hu b dng 12 chi nhn duyn phn ra qu trnh cng trng thi lu chuyn sinh t ca chng sanh hu tnh biu th ngay trong hin ti phn chia thnh ba i hai lp. 4. Vin tc duyn khi, s duyn khi lin tc 12 chi nhn duyn ny khng nhng ch mt i, hai i, ba i m cn nhiu i. Tht ra trong bn cch gii thch ny, ng v mt thi gian tng i m chng ta c nhng phn tch v chng nh vy, l chng ta cn c vo phn on sinh t phn tch v gii thch; nhng ng v mt bin dch sinh t th vn thi gian khng c quan nim v t ra, th kh m chng ta nhng hu tnh chng sanh c th nhn ra c. Do y chng ti ch trng hn v mt thi gian tc ng trong hin ti m chng ta c th chp nhn c qua s tc ng nhn qu ca thp nh nhn duyn nh ca Hu b ch trng. Mt ng qua tc nhn nhn thc m lm do v minh hoc nghip trong qu kh dn khi n th qu hin ti, cng vi tc nhn ang to ra di hi n kh au tng lai trong ba ci su ng, trong chiu nhn qu hin khi h tng lu chuyn ca nh lut duyn khi. chnh l ngha sinh khi qun ca mi hai chi nhn duyn, hay cn gi l qun thun. Mt ng khc, qua tc nhn chnh kin nhn thc tht s, tht l mt cch r rng c tr tu, nn khng to ra m lm trong tc nhn to nghip hoc phin no trong qu kh hay trong hin ti, th trong hin ti hay trong tng lai s khng nhn th qu hoc nghip phin no kh au, v nh vy vng trn mc xch mi hai chi nhn duyn t dit. chnh l ngha 15

PHT PHP CN BN hon dit qun ca mi hai chi nhn duyn, hay cn gi l qun nghch. y chnh l hai cch qun thun v nghch ca thp nh nhn duyn. T hai cch qun ny chng hin r ra nhn qu hai lp ba i ca thp nh nhn duyn theo s phn chia ca Cu x lun 9 di y : Theo thuyt hai lp ba i nhn qu phn v ca Hu b ch trng th: V minh v hnh l ch cho phin no to nghip t i qu kh ca chng sanh hu tnh ch cho chnh nghip ca thn v tm. Y vo nhn qu kh ny tm thc thc sinh vo thai m trong st-na ban u, lc ny phn v hu tnh l thc. Sang st-na th hai tr v sau l phn v ca danh sc, tuy lc ny lc cn cha hon b. Nhng khi thai nhi trong thai m lc cn hon b ri th lc ny gi l lc x (lc nhp). Sau khi thai nhi ra i t mt n ba nm, a tr c cm gic tip xc, gi l thi gian phn v ca xc. T 4, 5 tui cho n 14, 15 tui l thi gian tnh cm th rt mnh, gi l phn v th. T thc cho n th l nm qu ca thi hin ti. Sau t 16, 17 tui tr v sau cho n 29 tui l thi gian i dc mnh lit, nn gi l phn v ca i. T 30 tui tr v sau tm tham trc mnh hn, nn gi l phn v ca th. V t y, m to nghip nn gi l phn v hu. Ba chi ny gi l ba chi nhn ca i hin ti. Do nhn ny chiu cm sanh i v lai, nn gi l phn v sinh. V cho n khi cht i gi l phn v lo t. Hai chi ny l hai qu ca i v lai. l quan im nhn qu hai lp ba i ca Hu b gii thch nh trn. Trong nhn lun lun bao hm chiu cm nghip, v qu l kh, cho nn mi hai duyn khi cu nhip 16

THCH C THNG nghip cm kh ba ng m nhn qu khng bao gi dng ngh, v khng bao gi c u c cui. Di y l nhn qu hai lp c chi tit ha: Nhn qu ca lp th nht: Gm c by chi, v c phn chia theo tc nhn v th qu: - Chi th nht (v minh, P. avijj), v chi th hai (hnh, P. sakhr): Hai chi ny thuc v tc nhn qu kh. - Chi th ba (thc, P. vinam) th t (danh sc, P. nmarpam) th nm (lc nhp, P. sayatanam) th su (xc, P. phasso) th by (th, P. vedna): Nm chi ny thuc v th qu hin ti. Nhn qu lp th hai: Gm c nm chi, v cng c phn chia theo tc nhn v th qu: - Chi th tm (i, P. tanh) th chn (th, P. updnam) th mi (hu, P. bhavo): Ba chi ny thuc tc nhn hin ti. - Chi th mi mt (sanh, P. jti) th mi hai (lo t, P. jarmaraam): hai chi ny thuc th qu tng lai. Theo nhng phn tch v thp nh nhn duyn cn c theo thi gian phn on, nn c qu kh, hin ti, v tng lai qua ba i v hai lp nhn qu theo hai cch qun thun nghch. Cng trong cch qun thun nghch ny, th: theo A-tt-ma tp tp lun 4, trong truyn Th tn thnh o chng qu gii thch, Ngi cng nh hai cch qun ny m khai ng. y c vo v minh, theo th t thun qun v s sinh khi ca m, gi l tp nhim thun qun; v ngc li t lo t, theo th t nghch qun thit lp kh, tp, dit, o ca t 17

PHT PHP CN BN m ni v s sinh khi ca m, gi l tp nhim nghch qun, thit lp hai cch qun thun nghch dnh cho lu chuyn qun. V hon dit qun th lp ra hai cch qun thun nghch cho mi hai nhn duyn. T v minh dit th hnh dit thun xung n lo t, gi l thanh tnh thun qun; v t lo t dit th sinh dit v ngc ln n v minh dit, gi l thanh tnh nghch qun. 27 C l trong A-t-t-ma tp tp lun gii thch v hai cch qun thun nghch nh trn, l cn c vo s kin t thp nh nhn duyn c Pht gic ng v, sau Ngi trin khai ra gio l t nh , khng nhng gii thot c kh au m cn t c an vui Nit-bn qua tu tp bt chnh o. Tht ra gia thp nh nhn duyn v t chng khng phi l mt, nhng chng cng khng phi khc. Do tu theo php v ca chnh chng m chng ta nh gi v tc dng ca chng. Theo c Pht th Thp nh nhn duyn l php tu dnh cho cc hng Duyn Gic, cn t dnh cho cc hng Thinh vn. y c Pht cng tu theo cn c ca hnh gi m c php v hon thnh kh c kh l cho mi chng sanh trong vic trao truyn chnh php ca Ngi. Do , by gi vic sinh t ca chng ta khng cn l mt b mt khng cn l bt kh tri na, m vic t u sinh ra? cht s i v u? N r rng minh bch hin thc nh bng hin trong gng. Ngay trong hin ti, trong sc thn ny, trong gia nh ny, trong x hi ny, trong chu lc ny, trong ci ta-b ny, trong h hnh tinh ny. Nu chng ta mun bit s hin hu ca ta v mi ngi ni u, qua lin h nhn qu duyn khi trong th qu hin ti, th chng ta cng c th bit c kip trc chng ta lm g? u? to nhng nghip nhn no trong qu kh? qua s th hin th qu trong hin ti ny. V cng t y, trong hin ti chng ta cng
27

Pht quang i t in, 1, tr. 338c-339a

18

THCH C THNG c th bit mnh sau khi cht s i v u qua tc nhn hin ti, m chng ta to ra, chng s quyt nh. V vy cho nn, nu chng ta mun bit nhn i trc ca chng ta ra sao th c nhn vo th qu trong hin ti, v mun bit qu bo trong tng lai nh th no th c nhn vo vic lm hin ti ca chng ta, th chng ta s r. Vic sng v cht ca chng ta, v chng lin h nhn qu duyn khi n nghip nhn v nghip qu ca bit nghip c nhn v cng nghip x hi, nn qua s th hin sng cht ny chng ta c th nh gi c tc nhn xu tt ca c nhn , trong x hi , m khng s sai lm trong nhn thc phn bit. Do vic to nhn trong hin ti chng s quyt nh cho th qu kh au hay an vui trong tng lai, chng tu thuc vo tc nhn hin ti ca chng ta tt hay xu. Chnh v tc nhn hin ti chng s chuyn bit nghip v cng nghip theo nghip nhn thin c sinh khi v hon dit theo ngha nhn qu, nn vic lm ch tc nhn cho mi hnh ng ca chnh mnh, chng ta c th kim sot c qua s tu tp. l vic chng ta nn lm qua vic la chn lnh c lm lnh trong hnh ng ca mnh. V tc nhn hin ti ca chng ta, chng s tr thnh th chng t di truyn lm nhn qu kh cho th qu trong tng lai, v chng s di hi n th qu trong tng lai, nu tc nhn l bt thin, nn chng ta phi cn thn trong hnh ng trong vic la chn thin v bt thin. V nu chng ta mun tin xa hn na trong vic mun gii thot khi kh au trong sng cht th chng ta khng nn lm, tc l khng to ra bt c tc nhn no d l tc nhn thin i na, th chng ta s khng chu th qu. chnh l con ng vt qua khi kh au trong sng cht ca php hon dit qun. Nhng quan im gii thch v thp nh nhn duyn ca cc b phi Tt-b-a (Hu b), Tuyt Sn, a Vn, Ho a thuc Tiu tha v s thc hu ca cc php qua thp nh nhn duyn, v da vo tam php n v thng, kh, v ng m ch trng nhn khng (S. pudgalanyat) php 19

PHT PHP CN BN hu (tam th tht hu, php th hng hu) ca h, nn s kin gic ng qua thp nh nhn duyn c h gii thch theo nhng th c ca h c c qua nhng li dy ca c Pht nh nhng gii thch trn. Nhng i vi cc nh Kinh b cng thuc Tiu tha, th h khng tn ng thuyt ca Hu b v s tht hu ca cc php qua nhn qu hai lp ba i ca thp nh nhn duyn. Kinh b ph nhn quan im ny, v ch chp nhn c tm cng t i l tht ti, v ch c hin ti mi l tht hu, cn qu kh th i qua, v tng lai th cha n, v ngay n hin ti cng cha chc tn ti, m t nht ch c s tn ti ca mt th chng t m thi. V cng t y chnh l khi nguyn ca thuyt chng t ca Duy thc, v cng l c s pht trin Trung qun v cc nh i tha sau ny, bng cch ph nh tt c mi s hin hu cc php c gi thc hu ca cc phi Tiu tha ni trn. Theo28 Thnh duy thc lun 8, th Thp nh nhn duyn c gii thch nh sau: T v minh cho n hu l 10 chi nhn. Sanh, lo t l 2 chi qu, t s phn chia ny thit lp nhn qu nht trng. Nhng v nhn cng qu khng cng trong hin ti m phi khc i, nn thit lp nhn qu nht trng hai i: V hai chi v minh v hnh l nhn ca nm chi (t thc cho n th,) nn hai chi v minh, v hnh l chi nng dn, cn nm chi kia l chi s dn. V vy nn by chi ny gi chung l nhn dn dt.

28

. 31; No. 1585, Thnh duy thc lun, tr. 42b-43c.

20

THCH C THNG V ba chi i, th, hu l nhn c th sinh ra hai chi sinh, lo t i v lai, nn ba chi ny gi l chi nng sinh, hay l nhn sinh khi, cn lo t gi l chi s sinh hay l s dn sinh. Tuy y c phn chia ra chi nng dn v chi s dn; chi nng sinh v chi s sinh, nhng chng vn khng ngoi ngha duyn khi, hay y tha khi ny. Cho nn s hin hu ca nht trng hai i cng ch l mt s hin hu gi danh trong ngha duyn khi hin khi m thi. Theo cc nh Duy thc ca Thnh duy thc (Siddhi), v Nhp lng gi (Lankvatra) cho rng cc nh Tiu tha ni chung v cc nh hu b ni ring ch bit nm gi hin gio ca c Pht ch khng bit g v mt gio; h ch chp nhn s sinh khi v mt hin tng v thp nh nhn duyn ca s vt m thi, ch khng tm hiu tnh bt sinh cn bn ca s vt, v vi lp trng nhn khng, php hu nn h xem ba gii l tht c, c s sai bit gia ch th v i tng, t chp nhn un, x, gii, tm, nhn duyn, sinh, tr, d, dit lun hin hu. Trong khi c Pht tng tuyn b: Aprattyasamutpanno dharma kacin na vidyate. (Khng bao gi c th c mt s vt g pht sinh m khng c nhn duyn.)29 H khng n v b qun, nn khng bit n php khng (S. dharmanyat), khi c Pht dy: Mi vt u v thng, mi vt u v ng. Khi cp v l duyn khi Lakvatra cho rng v hiu c mun vt pht sinh do nhn v duyn, nn on tr c mi vng tng xem mi s vt khng hin hu cho l hin hu, v xem s pht sinh ca chng l t t hay t khi. Theo Lakvatra th duyn khi pht sinh do hai cch: ngoi nhn, ngoi duyn nh gm, b, cy con v.v v pht sinh do ni nhn, ni duyn nh v minh,
29

i tha v s lin h vi Tiu tha. tr. 353. Bn dch HT. Thch Minh Chu.

21

PHT PHP CN BN i, nghip v.v V vy nn cc nh duy thc cho l duyn khi thuc v lnh vc ca vng tng (parikalpana) ch khng phi thc hu. Theo cc nh Duy thc ch c ba s tht m thi l: Bin k s chp (S.parikalpana), Y tha khi (S.paratantra), v Vin thnh tht (S. parinipanna). Theo ngi Asaga (V Trc)30 s lin h ca ba s tht ny c trnh by nh sau: S tht v Vin thnh tht l s tht ni n s khng th hin di hnh thc Parikalpita hay Paratantra, v khng phi khng hin hu di hnh thc Parinipanna. S tht ny khng khc, v c hai s tht trc khng khc vi s tht sau. V s tht th nht Parikalpita: l ni n mi s vt hin hu c l nh vo nimitta (tng: v hnh sc) v lakaa (tnh: kh, lc) c gn vo cho s vt y. Ngc li nu s vt tng v tnh ca chng khng c gn vo th chng s khng hin hu. Vy s hin hu c c ca s vt l do con ngi tng tng t ln cho chng, k c php ca c Pht. Do s hin hu ny ch l mt s hin hu trong tng tng ca con ngi, chng khng c lin h g n s tht. V vy chng l Parikalpita (bin k s chp). l cch gii thch ca cc nh Duy thc trong tp Siddhi (Thnh duy thc). Cng vy tp Lankvatra th cho: mi s vt duyn khi bit c l nh vo cc tng v tnh ca chng. Tng v tnh chia ra lm hai loi: mt, s vt ch nh vo kha cnh tng qut ni v ngoi ca nimittta m bit; hai, s vt phi nh vo c tng v tnh ni ngoi c hai nimitta-laksana pht sinh m bit.

30

i tha v s lin h vi Tiu tha. tr. 366. Bn dch HT. Thch Minh Chu.

22

THCH C THNG V s tht th hai Paratantra: ng v mt sinh khi, s hin hu ca mi s vt c hnh thnh nh vo c tng tng v chng c y c vo mt s vt khc sinh khi (Paratantra). Do s vt khng cn l ngun gc chnh chng pht sinh nh lc ban u na. V vy d s vt, thin, c, v k, hay ba gii, tm, v tm s lun lun vn l thuc vo tng tng, v s hin hu ca chng cng khi ln t cc nhn v duyn m sinh khi, c ngha l chng y vo cc php khc m sinh khi hin hu, v v vy khng th gi chng l hin hu tht s. V s tht th ba Parinipanna: l s tht ti cao thuc v Paramrrtha (chn ) hay Tathat (nh tht tnh) chng lin h n Nit-bn, tnh lc v.v m tt c phin no v nghip chng c dit tn. S tht ny thun nht khng c phn bit gia ch th v vt th nh Paratantra. V phng din s tng th cng c th gi l Dharmat (php nh nh th), hay ni mt cch khc l ti thng tim tng trong th gii hin tng. l ba s tht ca cc nh Duy thc, qua ba s tht ny th thp nh nhn duyn chng thuc v hai s tht trn v chng c coi nh l mt s hin hu khng tht c, chng c c l do nhn v duyn m hin hu. Bi vy s hin hu ca chng cng l mt th vng tng do s tng tng ca con ngi t ra cho chng, chng thuc v Samvti (tc ), ch c s tht th ba mi l Paramrtha (chn ). Cng nh cc nh Duy thc, cc nh i tha nht l Trung qun rt tn thn cng thc thp nh nhn duyn ny, nhng h khng my ch tm v ngha ca nhng vng chuyn cng thc ny, v y h ch ch tm vo gio l chnh l dharmanyat (php khng) trong c c pudgalanyat (nhn khng). Nh hai php ny xng hp vi 23

PHT PHP CN BN quan im v s tht ca h, do cc nh i tha v Trung qun xem c Pht c hai hnh thc gio l dy ngi, mt l tc , v mt l chn . y thp nh nhn duyn c cc Ngi lit vo hng tc ch khng phi chn nh cc nh Tiu tha v Hu b ch trng. Ngi Ngrjna (Long Th) ch trng mi vt u khng (sarva nyam) nh c Pht tng dy: Mi vt u v thng, mi vt u v ng, khng c t tnh, nn cc php hin hu c c l do duyn sinh, ngay c thp nh nhn duyn cng ch l mt hin hu do duyn, nn chng cng khng tht hu, ch l s hin hu gi danh. Nh hai bi k m u trong chng qun nhn duyn Trung lun ca ngi Ngrjn, Phm ch Thanh Mc thch nh sau: Nh trong kinh Bt-nh ba-la-mt, Pht bo ngi Tu-b-: "B tt khi ngi o trng, qun thp nh nhn duyn cng nh h khng, khng cng tn." Sau c Pht dit 500 nm, trong thi k tng php, cn tnh con ngi tr thnh m n, m su cc php; tm tng quyt nh ni mi hai nhn duyn, 5 m, 12 nhp, 18 gii. Khng hiu thm ca Pht m ch chp vo vn t. Nghe trong i tha ni: "Rt ro Khng"; chng bit v l do g ni Khng, lin pht sinh kin chp nghi ng rng: "Nu tt c rt ro l Khng, lm th no phn bit bo ng ti phc v.v" V nh vy, th khng c th v nht ngha . Chp th tng Khng y, khi ln s tham m, trong l rt ro Khng pht sinh v s sai lm. V nhng l do , nn Ngi Long Th lm b lun ny. 31 Theo gii thch ca Phm ch Thanh Mc, th y, B tt Long Th mun chng ta nhn thc r rng v hiu bit thm v l nhn duyn sanh mt cch hu l qua mi hai nhn duyn cng nh cc php khc,
31

. 30, No. 1564, Trung lun 1, chng Qun nhn duyn nht; tr. 1b-1c.

24

THCH C THNG m khng ri vo thin kin, m chp, c nh. V Pht Php l php bt nh, nn chng phi c thch ng v th hin qua mi thi gian, mi khng gian, ty cn c ca mi tng lp chng sinh, trnh tr thc hay km tr thc. Do , chng khng phi l php c nh c lp, v hin hu tht s, m ch l mt hin hu gi tm. Chnh v s hin hu gi tm nn chng khng c t tnh ring ca chnh n, chng mang b mt khng tnh; v vy s hin hu c c ca chng l do nhn do duyn m c. Do chng c gi l Sarvam Snyam. Bnh trm trng ca chng sanh l bnh thin kin, c chp; cho rng cc php thng tn, on dit, hay l do Thng , Phm Thin sng to v.v. chnh nhng nguyn nhn c chp ny lm tr ngi con ng khai phng t ti gii thot. C chp l khng c tinh thn uyn chuyn, m tm mt, tm hn khong i, nhn lnh v quan st cng tn chn l ph qut, tan din. S tht ngy nay khng ai cn ngh rng s vt trong v tr ny l t v nhn hay ngu nhin c, m khng phi t nhiu nhn t, phng tin iu kin hp thnh, nh ci bn, ci gh. Ngay bn thn chng ta, cng do nhiu nhn t hp thnh Nhng chng ta ng khng nh rng tt c cc php u do nhn duyn sanh m c chp vo nhn duyn, v nhn duyn cng khng ngoi cc php. Qua hai bi tng m u trong chng qun nhn duyn, B-tt Long Th ni ln s sai lm khng nhng ca cc phi ngoi o vo lc by gi, m ngay trong ni gio cng c quan nim sai lm v cc vn : Sinh, dit, thng on, mt, khc, n, i trong nhn thc ca h. V 14 bi tng tip theo, B-tt Long Th tun t ch ra nhng nhn thc sai lm ca h trc ht ngi khng nh rng: Cc php khng t sinh, Khng t ci khc sinh, 25

PHT PHP CN BN Khng t c hai, khng v nhn. Th nn bit khng sinh. [1] Theo Ngi cc php xa nay vn khng t chng, sinh ra, cng khng t ci khc sinh ra, t c hai (t v tha) sinh ra, hay khng nhn sinh ra nn gi l khng sinh, Ngi dy tip: Nh t tnh cc php, Khng tn ti trong duyn. V vn khng t tnh, Nn tha tnh cng khng.[2] Tt cc php u do nhn duyn sinh nn chnh chng khng c t tnh. T tnh l ch bn th thng tr m B Tt Long Th gi l nya, tnh chn khng. Bn th ny khng phi t nhn duyn hay phi nhn duyn. Do t tnh bn th chn khng l tnh bt sanh bt dit v: Nhn duyn, th duyn, Duyn duyn, tng thng duyn; Bn duyn sanh cc php, Khng c duyn th nm.[3] Nhng nu chng ta quan nim rng, ngoi php nhn duyn sanh c mt t tnh thng tr khc, thuc phi nhn duyn, quan nim nh th cng l sai lm thin kin. Cn c quan nim v hu nhn duyn, phi nhn duyn v.v l cn cc bin chp trc c khng. Ngi tip: Qu l t duyn sanh, Hay l phi duyn sanh? Chnh duyn y c qu, 26

THCH C THNG Hay l Duyn khng qu? [4] Chng ta thng hiu qu l t nhn duyn sanh ra. Nh th vi nhn ging nhau hay khc? Theo quan nim rng qu khng khc nhn, bi nhn sanh ra qu. "Nhn no qu y" quan nim nh th khng phi sai, song khng phi hon ton ng. Bi v, nu qu ging nhn, nhn qu khng khc, nh vy ngi ta t danh t nhn qu lm g? Nhn qu khng khc, c ngha nhn tc l qu, qu tc l nhn. V nh th nhn qu l mt. Khi ni nhn trong y c qu th khng cn ni qu ca nhn, thm tha. Ngi tip: Qu sanh do php y, Php y gi l duyn. Nu qu y cha sanh, Sao khng ni phi duyn?[5] Qu pht sinh t duyn, v nh vy duyn c trc qu c sau. Nu qu cha pht sinh th lc ny cha gi l duyn. Nh chic bnh c c l nh t, nc phi hp m sinh ra; thy bnh th bit t, nc v.v l duyn ca bnh. Nu bnh kia cha c th ti sao khng gi t nc l phi duyn? V vy cho nn qu khng phi pht sinh t duyn. T duyn cn khng sinh hung chi l phi duyn? Ngi tip: Qu trc trong duyn, C, khng u bt thnh. Trc khng, duyn ci g? Trc c, cn g duyn? [6] Nh nu ni qu khc vi nhn. iu ny cng khng ng. Nhn khc, qu khc th cng nh ni ht xoi (nhn) sanh ra tri mt (qu). Quan nim trong nhn c qu, trong 27

PHT PHP CN BN nhn khng c qu, qu chng phi l nhn duyn, hu qu v qu, phi nhn, phi qu l quan nim cn trong t tng ln qun. Thu trit chn l Pht gio l ngi phi nhn nh phn minh cc ngha hp, ngha rng, s l v tng i tuyt i dung ha khng gian thi gian, ty duyn bt bin, bt bin ty duyn. Ngi tip: Nh qu khng c sanh, Cng chng phi khng sanh, Chng phi c khng sanh, Sao c ni c duyn? [7] Bi tng ny ph phn khi nim nhn hay nguyn nhn (hetu), tc duyn th nht trong bn duyn. Nhng theo ngi Ct Tng, c 4 bi tng trn u nhm ph phn v nhn duyn; 3 bi k tip, ph phn 3 duyn cn li. Ngi tip: Qu nu khi cha sanh, Th khng th c dit. Php dit, lm sao duyn, Nn khng th duyn. [8] Bi tng ny ni ln qu v lai cha sinh, th khng th cp n ci dit ca qa cha sinh th cn g n duyn th ? Trng hp qu v lai sinh, th c cn n duyn th khng? Trong c hai trng hp ny cng khng cn duyn th . Ngi tip: Php chn tht vi diu, Nh Ch Pht ni: l php khng duyn, Vy u c duyn duyn [9] 28

THCH C THNG V vy, cho nn B tt Long Th p dng lun c uyn chuyn bng hc thuyt "Tnh Khng" trong Trung Qun lun, bt u bng nguyn l nhn duyn sanh. V y l u mi a n dit vng chp v gii thot ton din, gic ng vin mn qua l Trung o nht ngha . Ngi dy tip: Cc php khng t tnh, Nn khng c tng c. Ni rng: "Ci ny c, Nn kia c." Khng ng. [10] Cc php t cc duyn pht sinh, nn t chng khng c nh tnh. V khng c nh tnh nn khng c tng c. V khng c tng c nn lm sao bo l :ci ny c, nn ci kia c? Cho nn quan im ny cng khng ng vng. Ngi tip: Trong nhn duyn ring, chung, Khng th tm thy qu. Trong nhn duyn nu khng, Lm sao t duyn khi?[11] Cho d l tp hp chung hay ring bit cc duyn, th chng ta cng khng tm thy c qu. V nu trong nhn duyn chung v ring khng c qa th lm sao bo l qa t nhn duyn pht sinh? Hn na, Ngi tip: Nu ni duyn khng qu, M t duyn pht sanh; Qu y sao chng t Trong phi duyn pht xut? [12]

29

PHT PHP CN BN Nu khng tm thy qa trong duyn, m ni t duyn pht sinh. Vy ti sao khng ni l qu y pht sinh t phi duyn? Ngi tip: Nu qu t duyn sanh; Duyn y khng t tnh. T v t tnh sanh, Sao c t duyn sanh. [13] Qu chng t duyn sanh, Khng t phi duyn sanh. V qu vn khng c, Duyn, phi duyn cng khng [14] Nu qu m t duyn pht sinh, th duyn y khng c tnh c nh. Nu khng c t tnh (khng c tnh c nh), th s khng c php. Nu khng c php th lm th no pht sinh? V vy cho nn qu khng t duyn sinh. Khng t duyn sinh l mt hnh thc ca ph nh duyn, nn ni l phi duyn. Nhng duyn khng th lm g c php phi duyn. Hai trng hp ny khng sinh qu, v vy qu khng c. Khi qu khng c th duyn cng phi duyn cng khng. T nhng nhn thc v ch trng sai lm v s thc hu ca cc php ni chung v ca thp nh nhn duyn ca cc nh tiu tha. B-tt Long th ph nh tt c mi kin chp sai lm ny v a s mu thun phi l ca chnh h trong l lun v nhn thc v cc php thc hu, v ch trng Php khng. Khi cc nh Tiu tha nghe cc nh i tha ch trng Php khng (dharmanyat) th cc nh Tiu tha t vn l: nu mi s vt l khng tht c, th s tm hiu v mt s vt khng tht c l iu phi l. Trc ht ngi cho 30

THCH C THNG rng cc nh Tiu tha khng hiu c ngha ca t nyat, nn cho rng nyat l i lp vi anya (thc hu), do nyat ny c ngha l khng, trng rng, l h v, khng c g ht, theo ngha on dit nn c nhng nn vn nh vy. Theo Ngi Ngrjna a ra nhng phi l trong cch gii thch sai lm v cc php tht hu ca cc nh Tiu tha tr li cho nn vn ca h nh sau: Nu cc php vn t chng hin hu th s khng b l nhn duyn chi phi, v nh vy th khng cn c nhn c duyn, c ngi lm v c vic lm. Do ch trng ca Tiu tha phn li sinh, dit, nhn qu, ti phc, cho n cc Thnh qu. V vy vic cc nh Tiu tha ch trng mi s vt t tht hu khng th chp nhn c, trong khi theo Ngi nyat nh ngha hai bi tng di y: Php do cc duyn sanh, Ti ni l khng, Cng chnh l gi danh, Cng l ngha Trung o. Cha tng c mt php, Khng t nhn duyn sanh. Cho nn tt c php, Khng g khng phi Khng32. V chnh h phn li li dy ca c Pht tng tuyn b: Aprattyasamutpanno dharma kacim na vidyate. (Khng bao gi c th c mt s vt g pht sinh m khng c nhn duyn). Li tuyn b ca c Pht ny, n cng c v
32

. 30, No. 1564, Trung lun 1, chng Qun T nh thp t; rya-satya park; tr. 33b.

31

PHT PHP CN BN ph hp vi nh ngha nyat theo cc nh i tha v lm lung lay tn cng nn tng ca ch trng thc hu ca cc nh Tiu tha. Tht s nu mi vt m c tht hu (anya) v chng sanh khng nhn khng duyn m hin hu, th s khng c vt g l v thng, v cng t chng sanh s khng c kh au. Nhng trn thc t th chng sanh ang sng trong kh au, v vy cho nn ngi Thnh Thin (ntideva) ni: con ngi v v minh (avidy) m gn s hin hu (sat) cho s vt khng hin hu (asat), t ng (att) cho s vt khng c ng (anatta). V minh ny s chm dt khi no v ny nhn chn c (paramatthat) s vt hin hu nh gic mng chim bao hay nh ting vng. Khi no v minh dit, cc vng chuyn khc trong si dy chuyn nhn duyn s khng c c hi khi v nh vy, ngi y chng Nit-bn33 T nhng gii thch chi tit trn, chng ta thy r rng Parinipanna (vin thnh tht) ca cc nh Duy thc v Paramrtha (chn ) ca cc nh Trung qun nu r s tht theo quan im ca h, th ch c s tht ny l s tht c nht, lin h n Nit-bn tnh lc, sau khi tt c phin no nghip chng c dit tn, v loi b tt c cc php khc; cho rng chng ch hin hu gi tm trong mt th gii khng tht c, l th gii Parikalpita (bin k s chp) hay samvti (tc ), nhng vn xem s sinh dit ca cc php tc u do cc nhn hay duyn chi phi. Ni mt cch khc, cc php tc lun lun chu s chi phi v l thuc vo nh lut nhn qu ca Tiu tha, hay lut Prattyasamutpda (duyn khi) ca cc nh i tha v Trung qun, hay Paratantra (y tha khi) ca cc nh Duy thc.

i tha v s lin h vi Tiu tha. tr. 361-362. Bn dch HT. Thch Minh Chu.

33

32

THCH C THNG Tm li, qua nhng trnh by v mi hai nhn duyn, cho chng ta thy c s khc bit gia i tha v Tiu tha trong nhn thc. Mt ng cn c vo ba php n cho rng ngoi nhn khng ra cn tt c cc php u l tht hu, nn thp nh nhn duyn thuc v chn , chng thuc v php v vi; ch c nhn khng mi l tc , chng thuc v php hu vi sinh dit. Mt ng khc cn c vo li tuyn b ca c Pht: Mi vt u v thng, mi vt u v ng. m ch trng Sarvam Snyam, khng nhng ch c nhn khng m cn c php khng, v do tt c cc php u thuc v php sinh dit khng t tnh, chng thuc vo s chi phi ca nhn v duyn sinh dit nn chng thuc v tc . Qua hai s gii thch ny v thp nh nhn duyn, tht ra c hai u cn c vo nhng li dy ca c Pht gii thch. Nhng trn cn ca nhng li dy ny, chng th hin ra c vn kh c kh l ca c Pht khi tuyn thuyt ra nhng iu ny, v nh vy vn cn c c t ra y. Mt, c Pht dng gio l nhn qu thuyt minh v ti phc bo ng, sinh t Nit-bn t thp n cao, hng dn cho nhng cn c chng sanh no ph hp vi chng, vi mc ch l dn d chng sanh gii thot kh au sinh t bng vo nhng hnh ng to nhn nh th no th s th qu nh th trong th gii tc ; nhng nu nhn qu, trong th gii tc ny m thy c bn cht khng t tnh ca chng qua duyn khi th chng ta s thot khi sinh t kh au. Tht ra khi c Pht dy v nhn qa Ngi khng phi khng dy cho mi ngi v gio l duyn khi nhng v trnh cn c tip thu khng ht ca c Pht, nn gio l duyn khi b cc b phi v cc nh Tiu tha hiu mt cch hi ht bn ngoi, m vn ct ty su thm ng sau h khng thy n, nn ch chp nhn chng trn phng din p dng cho cc php hu vi m thi. Do nhn thc ca h v php hu dnh cho 33

PHT PHP CN BN thp nh nhn duyn theo cng tr nn sai lm trong phng din cu cnh rt ro thc hu ca chng. Mt, c Pht dng gio l duyn khi thuyt minh v s hin hu c c cc php l do nhn v duyn, v s hin hu l mt hin hu khng c t tnh. V vy cho nn c Pht lun lun nhn mnh n s quan trng ca nhn duyn qua li dy: Aprattyasamutpanno dharma kacim na vidyate. (Khng bao gi c th c mt s vt g pht sinh m khng c nhn duyn). y chng ta nn bit rng, tuy c Pht nhn mnh n s quan trng ca nhn duyn, nhng nhn duyn khng phi l php cu cnh, do nhn duyn khng ngoi cc php, nn chng vn l php thuc th gii tc ch khng phi chn , v vy mun t c nht ngha. Cho nn trong kinh ni, Nu thy php nhn duyn. Th c th thy Pht, Thy Kh, Tp, Dit, o.34 [ 379] y, nu ai thy tt c php th gian (thuc tc ) u t cc duyn m sanh khi l Khng, th ngi y c kh nng thy php thn Pht, y li v minh, thm ln tr tu, v c th thy c bn Thnh kh, tp, dit, o. Thy bn Thnh , t n bn Thnh qu, dit mi kh no chng c Nit-bn an lc.

34

. 30, No. 1564, Trung lun 1, chng Qun T nh thp t; rya-satya park; tng 379, tr. 34c.

34

l php nguyn th u tin c c Pht chuyn php lun ni vn lc d cho nm v t kheo, sau khi Ngi thnh V thng Chnh ng Chnh gic. L gio ngha c bn dng gii thch mi hin tng nhn sinh v tr c quy np t thp nh nhn duyn, cng l con ng trung o duy nht gii thot sinh t lun hi, l nhng li dy i cng trn i th ca gio ngha nguyn th ca c Pht cho c Tiu tha ln i tha sau ny. Nhng trn thc t, nh kinh Diu php Lin hoa (Puarika) ni r l c s nhn thc sai bit quan trng v cc Thnh (ryasatay) cng nh l Duyn khi (Prattyasamutpda) trong vic chng c Nit-bn (Nirvna) gia cc nh Tiu tha v i tha, ngha l mt chng sanh theo cc nh Tiu tha, mun t c Nitbn th phi vt qua khi sinh t (samsra) mi t c cnh gii Nit-bn ngoi sinh t, hay i t trng thi th gian (laukika) n mt trng thi xut th gian (lokuttara). Cn theo cc nh i tha th gia sinh t v Nit-bn khng c s sai khc no. Th gian c c ch l mt s hin hu tng i, gi tm khng tht c, nh nhn thc v thc hnh nh vy nn

PHT PHP CN BN chng c Nit-bn chn tht, cn gi l Tathat (nh tht tnh) hay Snyat (khng tnh). Qua hai quan im v S tht sai khc nh vy, nn phng php thc hnh, v hai nhn quan i tt c mi s vt hon ton khc xa. i vi cc nh Tiu tha T Thnh v l duyn khi lun cho l tht c, chng thuc v nht ngha (paramattha) ch khng phi tc (savti) hay Bin k s chp (parikalpita), Y tha khi (paratantra) ca cc nh Duy thc. V s sai khc gia hai quan im nh vy nn theo chng ti xin c trnh by v chng theo hai quan im c ly ra t hai h kinh in Tiu tha v i tha v T . Nh kinh Phn bit Thnh trong Trung A hm 7 1 , hoc i t-b-sa lun 772, nh ngha v T th: 1. Kh (dukha-satya): Ch cho trng thi kh no bc bch thn tm. Nhn thc ng th gian, khng lun l hu tnh hay v tnh ca tt c mi s vt gia th gian, tt c u l kh; cng mi gi tr phn on do nhng hon cnh chung quanh to ra trong cuc sng ca con ngi thuc v th tc, th bn cht ca chng l kh. Kh l Chn ch cho quan h sinh t tht l kh. 2. Tp (samudaya-satya): c ngha l nhm hp tch cha. Nhn thc ng tt c nghip hoc phin no, chng c kh nng nhm hp qu kh sinh t ba ci. Tp l chn ch cho quan h sinh khi cng cn nguyn ca mi th kh ca chng sanh trong th gian ny.

1 2

.1, Trung A hm 7, tr. 0462a-0462b. i t-b-sa lun 77 , tr . 0397a-0397b-0397c.

36

THCH C THNG 3. Dit (nirodha-satya): l tch dit. Nhn thc ng v vic on tr dc i ngun gc ca kh, th kh s dit c, v c th s nhp vo cnh gii Nit-bn. Dit l chn ch cho s quan h dit tn kh v tp. 4. o (mrga-satya): o c ngha l thng sut. Nhn thc ng v o dit kh, qua bt Chnh o (T chnh kin cho n chnh tu). Nu nng ta vo chng m tu hnh, th s thot khi hai kh-tp, t n cnh gii Nit-bn tch tnh. o l chn ch cho s quan h n bt Chnh o. Qua T kh v tp biu th cho nhn qu m vng ca th gian; tc qu ca hu lu th gian l kh , nhn ca hu lu th gian l tp ; qu ca v lu xut th gian l dit , nhn ca v lu xut th gian l o . l nhn qu T gii thot sinh t qua kinh in dnh ring cho cc nh Thinh vn nh trong kinh Php Hoa (Puarika) phm ta dy. C rt nhiu thuyt khc nhau ni v t tnh ca t : Theo i t-b-sa lun 773, hay cc nh lun s ca A-t-tma th ly ng th un lm kh , nhn hu lu lm tp ; ly trch dit lm dit , php hc, v hc lm o . Cn Cu x lun 224, i t-b-sa lun 785, th theo th t ly T hin qun: Trc ht qun Kh , tip theo qun Tp , Dit v o . Ngoi ra v l T cn phn ra lm ba giai on, mi giai on nh vy th c bn hnh tng gi l tam chuyn thp nh hnh tng: a) Ln chuyn ban u gi l Th chuyn: y l Kh .
3 4 5

i t-b-sa lun 77 , tr . 0397a-0397b-0397c Cu x lun 22 , .29, tr. 0113c-0114a. i t-b-sa lun 78, . 27, tr . 0401c.

37

PHT PHP CN BN b) Ln chuyn th hai gi l Khuyn chuyn: y l kh nn bit tt c (vnh vin on tr, chng nhp v tu tp). c). Ln chuyn th ba gi l Chng chuyn: y l Kh bit tt c, (cho n tu tp.) V c nh vy Tp, Dit, o c ba ln chuyn nh vy. Cho nn gi l mi hai hnh tng. Theo kinh A hm 156, Cu x lun 247, th trong ba ln chuyn T ny mi c bn hnh tng nhn, tr, minh, gic; v nh vy th trong mi c c mi hai hnh tng. Nhng theo li gii thch ny chng khng thng dng m ch thng dng mi c ba ln chuyn thnh mi hai hnh tng, ch khng c bn hnh tng ca nhn, tr, minh, gic trong mi . Nhng theo cc nh Nht thit hu b8 trong tu chng lun gio hc th dng t thin cn thnh lp cch qun T , mi mt nh vy th c bn loi hnh tng, cng li thnh mi su hnh tng, nn gi l mi su hnh tng T : Tc l qun Kh c bn hnh tng phi thng, kh, khng, phi ng, ngha l tt c vn php khng c tnh thng tn, chng l Kh, chng ch tn ti trong tng gi tm, khng c th tnh tht s; qun Tp c bn hnh tng nhn, tp, sinh, duyn, ngha l chp i l nhn ca kh, Tp ny tch t kh, m cng lm tr duyn cho kh sanh khi; qun Dit c bn hnh tng dit, tnh, diu, ly, ngha l cnh gii l tng ca dit kh l dit mi si giy tri buc, phin no khng cn na, cnh gii th thng vi diu, xa la mi tai hon; qun o cng c bn hnh tng o, nh, hnh, xut,
6 7 8

kinh A hm 15 , . 01, tr. Cu x lun 24, . 29, tr. 0128c. Cu x lun, i 29, tr. 119b.

38

THCH C THNG ngha l t n Thnh o dit kh, v thnh l con ng chnh ca thc hnh hp vi chnh l, hng n cnh gii l tng, m vt qua khi cuc sng tn ti m vng. Theo th t bn thin cn ny nhp vo kin o, dng tr v lu chn tht hin qun T . Kin o ny tc l d lu hng, n ni d lu qu, v t tr v sau thuc v tu o, nu thng c mi su tm hin qun T ca d lu hng, v d lu qu ri th gi l hin qun Thnh . Hn na, theo cc nh Hu b ln lt qun T vi bn nhn, bn tr ly Dc gii lm i tng, khi chp nhn kh l s tht th qun Kh gi l Kh php tr nhn hay cn gi l Kh php nhn, l hin qun Kh dc gii, on tr phin no m ca Kh , dng Kh php tr hin qun Kh ca dc gii chng nhp l ca Kh . Cn nu dng sc gii, v sc gii lm i tng qun T , l nh phng php loi suy, khi nhn thc c c khi qun Kh gi l Kh loi tr nhn hay cn gi l Kh loi nhn, l hin qun Kh ca hai ci trn, m on tr phin no, nh Kh loi tr hin qun Kh hai ci trn m chng l, tc dng bn tm hin qun Kh ny. i vi Tp , Dit , o cng hin qun nh vy. Tt c l mi su tm gi l tm tr, tm nhn. Ngoi ra, cng theo th t qun v thanh tnh v lu ca T , c th sinh ra Kh tr, Tp tr, Dit tr, o tr, bn tr ny cng vi Th tc tr, Php tr, Loi tr, Tha tm tr, Tn tr, V sanh tr, cng gi l Thp tr bao gm tt c Hu lu tr, v V lu tr. l nhng quan im v T t lc s chuyn php lun ti vn nai cho n hin ti ca cc nh Tiu tha ni chung v ca b phi Hu b ni ring, h cn c vo nhng th c c c t nhng li dy u tin v T v nhng trin khai sau ny ca h, theo nh lut nhn qu, tu theo hin qun T v nhng hin thc kh au tn ti ca nhn 39

PHT PHP CN BN sinh m h mun vt qua khi s kh au sinh t ny bng cch vt ra khi ba ci t n mt th gii Nit-bn chn tht ngoi ba ci ny. i vi cc nh Tiu tha T v l Duyn khi l tht c hin hu, nhng ngc li cc nh i tha nht l cc nh Trung qun, cho rng cc php khng nh tht c, k c php T hay Thp nh nhn duyn. Tuy nhin cc nh i tha s d khng ph nhn chng l v theo cc Ngi sinh t khng ngoi Nit-bn, v Nit-bn khng ngoi sinh t cho nn khng gt chng ra ngoi, m chp nhn rng chng sanh v v minh che lp, ban u mun hiu c Pudgala snyat (nhn khng) th phi nh hai php ny. Do cc nh i tha coi T nh l mt php phng tin nh mun nghn php phng tin khc, t chuyn chng thnh cu cnh trong nhng nhn thc thc hnh ca h. Cc nh i tha xem c Pht c hai hnh thc v nhng li dy ca Ngi, mt l Tc , hai l Chn . Nhng g Ngi dy v T chng thuc v Tc (Samvti), ch c Tathat v nyat mi thuc v Chn (Paramrthsatya). V v vy T cng tu theo s nhn thc ca cc nh i tha bi nhng th c ca h c c v T v hnh thc cng nh ni dung. Theo Hin dng Thnh gio lun 79, ca i tha Pht gio th y c vo ni dung ca T m trin khai ra nhiu hnh thc: Hnh Kh , Hoi Kh , Kh Kh , Lu chuyn (Ly Kh trin khai), Tp nhim (tng ng vi hai Kh, Tp), Lu tc (tng ng vi Dit ), Thanh tnh (tng ng vi hai Dit, o), Chnh phng tin (tng ng vi o ) thnh bt .

Hin dng Thnh gio lun 7, Pht quang i t in. 2, Tr.

1842a.

40

THCH C THNG Tuy nhin ngoi thuyt gii thot sinh t ny trong Tiu tha gio, kinh in i tha cng c ni v T ny, nh kinh Thng Man, kinh i bt Nit-bn 710, bc bn, pht huy v gii thch rt nhiu v thm ngha ca T ny. Theo Thng Man bo kht ca Ct Tng quyn h 11 , cho l cch qun ca Tiu tha v T khng c trit , khng t cu cnh, sau phi tu tc tr li, nn gi l hu tc T ; cn T ca i tha l hon ton trit , t cu cnh, sau khng cn tu tc na nn gi l v tc T . Hai quan im ny hp li cng gi l bt . Theo Thng Man Ging Lun ca TT. Tu S, chng VII Thnh v Nit-bn tr. 130-124 th: Bn Thnh l ni dung ca gio php khng ch ring bit ca Thanh vn hay Duyn gic tha m chung cho c ba tha. Tu theo trnh nhn thc m ngha ca bn Thnh c ni dung khc nhau. Nh s khng nh kinh i Btnh v t tnh ca bn Thnh . Tu-b- hi Pht: Th no l bn Thnh bnh ng? Pht ni: Nu khng tn ti s kh, khng tn ti nhn thc v kh; khng tn ti nguyn nhn tp khi ca kh cng khng tn ti nhn thc v nguyn nhn tp khi ca kh; khng tn ti s dit kh cng khng tn ti nhn thc v s dit kh; khng tn ti con ng dn n dit kh, cng khng tn ti nhn thc v con ng dn n dit kh. gi l bn Thnh bnh ng. Li na, Tu-b-, bn Thnh y l nh nh, l khng d bit, l php tng, l php tnh, l php tr, l php
10 11

i bt Nit-bn 7, . 12 Tr. 0647a-0647c.

Thng Man bo kht ca Ct Tng quyn h, Pht quang i t in. 2, Tr. 1842a.

41

PHT PHP CN BN v, l tht t. V rng, c Pht hay khng c Pht, php tng l thng tr, khng h di, khng bin thi. V bn Thnh theo s nhn thc ca Thng Man Phu nhn khi tha trnh c Pht: Bch Th tn, trong bn Thnh ny, ba l v thng, mt l thng. V sao? V ba thuc vo tng hu vi. Nhng g thuc vo tng hu vi, l v thng; nhng g l v thng, la php h vng. Nhng g l php h vng, khng phi l , khng phi l thng, khng phi l ch quy y. Do , Kh , Tp , o khng phi l nht ngha , khng phi l thng, khng phi l ch quy y. Mt kh dit la tng hu vi. La tng hu vi, nn l thng. Thng nn khng phi l php h vng. Khng phi l php h vng nn l , nn l thng, l ch quy y. Nn dit l nht ngha .12 Theo Thng Man phu nhn, mc d c s khc bit trong nhn thc v phng php, trn mt hin tng gii chng b l thuc vo thi gian ca ba , nn ci nhn b hn ch vo c bit. y, nhng ni kh ca sinh t ch c chim nghim v kinh qua bi c th, v c vng hng n gii thot kh cng tu thuc vo c th trong phn on sinh t, nhng v t tnh ca bn Thnh gia Tiu tha ln i tha vn bnh ng, nn Phu nhn ni: V php khng hn km m chng c Nit-bn. V tr tu bnh ng m chng c Nitbn. V gii thot bnh ng m chng c Nit-bn. V thanh tnh bnh ng m chng c Nit-bn. Cho nn Nit-bn ch c mt v, v bnh ng, gi l v gii thot.13 l nhng sai bit trong cch nhn thc, trong phng php v trong ci nhn
12 13

Thng Man ging lun, TT. Tu S, tr.283-284-285. Thng Man ging lun, TT. Tu S, tr. 134.

42

THCH C THNG v bn th ca bn Thnh gia cc nh Tiu tha v i tha trong cch l gii v chng. Theo i s Tr Khi ca tng Thin Thai y c vo kinh Nit-bn 5, phm c vng14, cng ngha trong bn cu k: Nhn duyn s sinh php15 m thnh lp ring bn loi T t cn n su khng ng, phi hp cng bn gio tng ca Tng, Thng, Bit, Vin li thnh: a/ Sinh dit T : l ch trng ca Tng gio, dng s sinh dit ca php hu vi, m qun nhn qu T l tht c sinh, dit. b/ V sinh T (hay l V sinh dit T ): l ch trng ca Thng gio, dng cc php nhn duyn tc khng, v sinh m qun nhn qu m ng T u l khng-v m khng sinh dit. c/ V lng T : l ch trng ca Bit gio, ly s sai bit v lng hng sa ca ni gii v ngoi gii, m qun tt c mi hin tng u do nhn duyn sinh ra c y v lng s sai bit, nhn m T cng c v lng tng. d/ V tc T : l ch trng ca Vin gio, ly ng th ca m ng tc tht tng, m qun s i lp mu thun ca m cng ng tc chng phi mu thun, m chnh chng l tht tng. S sai bit v bn loi T ca Tng Thin thai qua y c kinh Nit-bn 51, phm c Vng, ca Tr Khi i s c thnh lp cn c vo gio tng ca Tng gio, Thng gio, Bit gio, v Vin gio t cho chng ta thy c t im c bn y l tu thuc vo cn c nhn thc qua
14 15

kinh Nit-bn 5. phm c vng, . 12, tr. Nhn duyn s sinh php . 30, Trung lun, phm T , tr. 33)

43

PHT PHP CN BN thc t ni kh ca cuc i c biu hin qua mi ci nhn c bit v thc ti kh ca mi hnh gi c th hin qua mi gio tng ca gio mn, t cn n su, t tiu n i qua T : T dng c; n dng khng; t dng va c, va khng; n dng chng phi c, chng phi khng. Cn theo cc nh Duy Thc th trong: Cc tc phm Duy Thc nh Thnh Duy thc (Siddhi), v Nhp Lng Gi (Lakvatra) khng ch ni ring v T m ni n gio l Tiu tha so snh v nu r s khc bit. V d cc tp y ni n cc nh Tiu tha nh nhng v ch nm gi hin gio ca c Pht ch khng phi mt gio; t bng lng xc nhn s sinh khi ca s vt m thi, ch khng tm hi tnh bt sanh cn bn. Chng b kh cc di vng tng (parikalpan), xem ba gii l tht c, c nh s sai bit gia ch th v i tng, t chp nhn s hin hu ca un, x, gii, tm (citta), nhn duyn (hetupratyaya), hot ng (kriyyoga), sanh (utpda), tr (sthiti), dit (bhaga) v.v16 Trong khi cc nh Duy thc li ch trng: Xem mi s vt l khng thit c, bt sinh bt dit, chn khng th tuyn b, ng nht vi Nh tht tnh v khng thay i, y tng anyha (bt th), v niryha (bt x), v vt ngoi mi kh nng tng tng (Lak. Tr. 196). Theo cc nh Duy Thc th T cng nh bt c gio l no c c Pht ni ra, chng c coi nh l nhng php khng tht hu ngoi tr Tathat (nh tht tnh) hay Snyat (khng tnh) mi thuc v nht ngha hay Chn , cn tt c chng thuc v Tc , thuc v bin k s chp, y tha khi i vi cc nh Duy Thc. Cng vy, Ngi Ngrjuna (Long Th) cng ng trn quan im coi mi vt khng tht hin hu, nhng nu c hin
16

i tha v s lin h Tiu tha, HT. Thch Minh Chu dch, tr. 363.

44

THCH C THNG hu i chng na, th s hin hu T ny cng ch l hin hu gi tm, chng nh mt gic chim bao, nh mt gic m, cn c nhn thc nh vy. V theo Ngi mi vt u khng (Sarvam Snyam) qua nhng li dy ca c Pht v ba php n, cho chng ta mt ci nhn chnh xc hn v cc php c c Pht ni ra trong c T . Nhng cc nh Tiu tha khng nhn ra c, nn gia cc nh Tiu tha v i tha c s tranh lun si ni gay gt v vn ny v ngy cng thm quyt lit hn trong cung cch chp nhn v gii thch theo quan im ca mi b phi. Cc nh Tiu tha ch chp nhn v bng lng vi li gii thch gin d l: V th gii khng c t ng v nhng s hu ca ng nn c gi l Snya (yasm ca sunnam attena va atteniyena va tasm sunno loko ti vuccati). T quan im y, cc nh Tiu tha ch chp nhn dnh Snya cho cc php hu vi v c bit l Nhn khng (Pudgala Snyat) m thi. Trong khi , cc nh i tha, c bit l cc nh Madhyamiks (Trung qun), khng dng li ni y, ngc li cn tin xa trit hn trong cch gii thch ca mnh v Sarvam snyam. Theo cc nh ny, th Snyat khng nhng ch dnh ring p dng cho cc php hu vi, m ngay n cc php v vi cng c p dng mt cch trit nh quan nim v Nit-bn (Nirvana), Nh Lai (Tathgata) hay bt c mt khi nim no khc. Chnh nhng quan nim trit ny lm lung lay tn nn tng tri thc ca cc nh Tiu tha v nhng quan nim m h th c c t nhng li dy ca c Pht v T (ryasatyas), l Duyn khi (Prattyasamutpda) cng tt c nhng gio l khc. T nhng ht hng ny, cc nh Tiu tha phn bc li bng nhng nn vn sc bn. M theo , nhng nn vn ny, chng va cng c cho lp trng hu l ca h, va nh nhng phi l ca cc nh i tha v Trung qun phm phi, theo quan im v lp trng ca h. 45

PHT PHP CN BN y, chng ti s trnh by nhng nn vn ny, cng nhng quan im ca B tt Long Th (Ngrjuna) v T 17: Theo quan im v lp trng ca cc nh Tiu tha th: Nu tt c th gian u khng, khng c s hu th s khng c hin tng sanh dit. Khi khng c hin tng sanh dit hin hu, th tt c mi hin tng theo khng hin hu v ngay n c nhn qu T : Thy kh, on tp, chng dit v tu o cng khng lun. Do php bo cng khng c. T khng ny dn n Bn qu Sa mn, Bn hng, Bn c cng khng. T Bt hin thnh cng khng hin hu. Khi Bt hin thnh khng hin hu th khng c Tng bo. Tm li, nu Php bo khng, Tng bo khng th lm g c Pht bo? Do ngi ph hoi Tam bo. Khng nhng ch ph hoi Tam bo thi m cn ph hoi lun c nhn qu ti phc cng tt c cc php ang hin hu trn th gian ny. T nhng phn tch trn cho thy cc ngi qu sai lm trong nhn thc v cc php. y, cc php ch thc hu ch khng phi khng thc hu nh cc ngi quan nim. tr li nhng nn vn ny, ngi Long Th thy rng: i phng khng nm c ngha Khng (Snyat), tng Khng cng nhn duyn Khng, nn c nhng tng tng sai lm v chng. Do , trc ht, ngi mun vch ra nhng sai lm ca i phng v Snyat: - Snyat khng phi l Nsstitva (on dit) cng khng phi l Abhva (khim din mt ci g) nh h tng, m Snyat cn phi nhn thy qua cc c tng trong vic gii thch n.

17

. 30, Trung lun, q 4, phm qun T 24, rya-satya-park, tr. 32.

46

THCH C THNG - Snyat l Aparapratyaya (khng th dy cho ngi khc) ch c t mnh chng ng ni tm, khng th nghe ngi khc ging dy m hiu c. - Snyat l Snta (an tnh), khng b sinh dit chi phi. - Snyat l Prapancairaprapancitam (khng th ngh bn). - Snyat l Nivirkalpa (khng th gii ng), vt ngoi vng tng. - Snyat l Annrtha (khng c nhiu ngha khc nhau). Ngi tip tc gii thch Snyat l Prttyasamutpada (duyn khi)18. S khng c bt c gi tr tng i no thc hu tn ti v mt th gii m , mi vt c coi nh l tht hin hu, m chng ch l mt gi nh v mt hin tng khi duyn hp , ni ln ci hiu qu bt ton cho ci duyn bin theo sau chng. chnh l ci Tnh Khng (Snyat) ca cc php c soi sng bi ci nhn su, thm hiu qua mi s kin, m qua , chng khng c mt s kin sai khc no gia sanh t v Nit bn. Th gii ch hin hu tng i gi tm, nhng chng s tr thnh hnh nh tht c i vi mt tm hn m m. Do , cn phi p tan mi quan nim sai lm v mt th gian chn tht bn ngoi th gian ny, theo quan im ca cc nh Tiu tha. Theo , h s loi b Tc (sanh t) chng Chn ( nht ngha hay Nit-bn). Ngha l cc v y i t trng thi th gian (laukika) n trng thi xut th gian (lokuttara). V tt c nhng quan nim sai lm nh trn, nn dn cc nh Tiu tha n mt th cc oan khng th chp nhn
18

i tha v s lin h Tiu tha, HT. Thch Minh Chu dch, tr. 340-341.

47

PHT PHP CN BN c, trong vic c bin gio l T v l Duyn khi thnh mt th chn l thc hu thuc v nht ngha (Paramattha) ch khng phi Tc (Samvti), v c m cht vo , cho l mt th cu cnh thc hu cn phi t n. Cho nn h hiu mt cch sai lc v quan im Sarvam snyam chnh c Pht ni ra. T , h ra nhng nn vn m chnh h s t hi h trong cuc i thoi ny. Tip n, ngi Long Th mun lm sng t lp trng ca mnh v Dharmasnyat qua nn vn ny. Trc ht, ngi khng ph nhn Nh mc d ngi lit n vo hng Tc trn phng din m. Song khng th khng chp nhn gio l ny trn ci nhn ca bc Thnh, v gia sanh t v Nit bn khng c s sai khc. V khi m N l tc, khi ng N l chn; ch khc nhau ch m n v ng n, nh bi k ngi vit : Nu chng y Tc Chng c nht ngha Khng c nht ngha Thi khng t Nit bn19. y, c s sai bit nhau trn bnh din m, nn c Tc - nht ngha -Nit bn. Nhng khi ng th chnh ba ci sai bit khng khc nhau. V nhng l do cho nn ngi Long Th khng ph nhn gio l Nh trong quan im ca mnh, v ch coi n nh l mt phng tin cn cho giai on chuyn m khai ng. Theo ngi, nu khng nh nhng ngn thuyt ca Tc thi nht ngha khng ni c, v nu khng t c nht ngha th lm sao chng ta c th t c Nit bn? V vy, n c coi nh l mt phng tin chuyn ch cho s thnh cng ca mt cu cnh. Nhng khi
19

. 30, Trung lun, q 4, phm qun T 24, rya-satya-park, tr. 33.

48

THCH C THNG cu cnh t c, v n nhn li chnh n, th chnh n l phng tin ch khng g khc. T nhng lp lun ny cho chng ta thy rng: quan im Snyat ca ngi Long Th khng ph nhn gio l Nh . Cng ng trn lp trng ny, ngi cnh co cc nh Tiu tha rng: Nu hiu Snyat sai lm nh nhng nn vn trn th chnh mnh t hi mnh. Bi v ci ngha Khng ny, n quyt nh s thnh tu ca cc php th gian v xut th gian. Ngc li, nu khng c n, th cc php th gian bt thnh. Theo php Thc-Hu ca cc nh Tiu tha th chng i lp vi ci Khng Thc Hu ca cc php. Nhng Snyat khng phi l ci Khng Thc Hu nh cc nh Tiu tha quan nim. Do , Snyat ny, n vt ra khi quan nim ckhng ca Tiu tha v nh vy m n quyt nh c s thnh bi ca cc php. Ngc li, chnh cc php Hu, theo quan nim ca cc nh Tiu tha, l php sai lm, ri vo thng kin. N s tr thnh k ph hoi Tam bo qua s soi sng ca Snyat. y, chng ta s thy mt cch r rng hn, nhng phn bc m ngi Long Th dng phng php Gy ng p lng ng, do chnh cc nh Tiu tha p li chnh h, sau khi ngi ch r nhng hiu bit sai lm v Snyat m cho l ci on dit, ci khng thc hu, trong khi Snyat khng can h g ti chng c. Ngi Long Th bo: nu cc nh Tiu tha bo rng tt c cc php trong k c T thnh , t chng c thc hu nh tnh ca n, th cc php ny khng nhn, khng duyn. Ch v tnh kin tr ca n cho nn chng s khng sanh dit. Nh vy, r rng s thnh tu ca cc php u cn n nhn duyn? Nhng trong thc t, cc php t duyn sanh v chng dit i cng t duyn dit. Vy, nu bo cc php c sn nh tnh ni t tnh ca chng th iu ny hon ton khng ng. V nu c tnh quyt nh ni t tnh ca 49

PHT PHP CN BN chng ri, th theo nhn qu cng s b ph lun, v khng nhn th lm g c qu theo sau th hin ci tng v thng ca cc php. ng ny, cc php nh ngi Long Th ni: Cc nhn duyn sanh php Ta ni tc l khng cng l gi danh Cng l ngha Trung o Cha tng c mt php Chng t nhn duyn sanh Cho nn tt c php Khng phi chng l khng20. y, chng ta thy mi s hin hu ca mi s vt lun lun ty thuc vo cc duyn. Do , chng khng c t tnh, ch v mun hng dn chng sanh nn phi dng gi danh ni. Khng y xa la, khng l thuc vo c-khng nh cc nh Tiu tha t hiu, nn chng c gi l Trung o. V php ny khng c tnh nn khng c bo l c, cng khng c khng, nn khng c bo l khng. Nu php t n c tnh tng th dt khot khng cn l thuc vo cc duyn m hin hu. Nhng y, nu mun c php m khng nh cc duyn th iu s khng xy ra. Do , c-khng ca cc v khng phi l php Khng (Dharmasnyat) ca c Pht. Ngi Long Th lp lun tip: Nh trn, cc v bo rng quan im v Dharmasnyat ca chng ti c nhng li nh
20

. 30, Trung lun, q .4, phm qun T 24, rya-satya-park, tr. 33.

50

THCH C THNG vy. Nhng r rng, ci li sai lm , chnh cc v vp phi ch khng phi chng ti. V sao? V nu bo rng tt c cc php vn t chng c tnh, chng phi khng tnh th s ri vo khng sanh dit. Nhng nu m khng sanh dit th s khng c T thnh . Ti sao vy? V Dukkha (kh) khng t duyn sanh nn s khng c kh. Nhng theo kinh th "V thng l kh". Vy kh c nh tnh ca ring n ri th lm g c v thng, v chng khng b t tnh ring ca chng. Li na, nu Dukkha c nh tnh ri th khng cn phi sanh tr li, v trc c Dukkha ri cn g phi t Tp sanh ra. Do khng c Samudaya (Tp ). Mc khc, nu Dukkha c nh tnh ca n ri th cng chng cn Nirodha (Dit), v tnh Dukkha nh ri nn khng th mt c. Li na, php nu nh c th s khng c tu o (magga), v nu l tht php th phi l thng hng. Nhng thng hng ri th khng tng khng gim, khng tng khng gim th cn g phi tu o? o, nu tu c th khng c nh tnh. Do , khi trc , cc php quyt nh c tnh ca chng ri th khng th c Kh -Tp Dit . Vy th con ng dit kh hin ti nn i n ch no dit kh? Li na, nu Dukkha l nh tnh, m trc khi cha lm phm phu cha thy chng, th trong hin ti vn khng th thy c, v trong c tng lai na. Vn on Tp, chng Dit v tu o cng nh vy. Nu t trc n nay chng on, chng chng, chng tu th trong hin ti cng chng on, chng chng, chng tu; v t trc ti nay cha tng on, cha tng chng, cha tng tu. Cho nn bn hnh trong T Thnh , tt c u khng hin hu. Khi bn hnh 51

PHT PHP CN BN khng hin hu th bn o qu cng khng lun, v nh tnh ca cc php cho nn t trc n nay cha t c, v trong hin ti cng th. Ngc li, iu ny c th xy ra, vi iu kin tnh ca chng khng nh th kh d t c. Nhng iu ny s khng xy ra vi quan im ca cc nh Tiu tha i vi cc php. Do , ci hu qu tt yu s xy ra theo i vi vn t Hng, Bt hin thnh, Tng bo, Php bo cho n Pht bo. Tt c u b ph, u b y li vo trong on dit, khng hin hu nh chnh quan im ca cc nh Tiu tha hiu v Dharmasnyam, m cc v gn cho cc nh i tha v Trung qun ch trng, i nghch li ci Hu ca h. y, d l hu hay l v m hiu theo cc nh Tiu tha cng ri vo hai bn, chp th thin kin. Nu hiu theo cch m quan im cc nh Tiu tha v hu v v nh vy, th cho d chng ta c n lc sing nng tu hnh t c qu v Pht, s khng th no thc hin c. Bi v mun t c qu v Pht phi thc hnh T thnh . Nhng nu thc hnh theo ng li ca cc nh Tiu tha, nh nhng phn tch trn ca ngi Long Th th lm sao t c? l nhng quan im m ngi Long Th a ra phn bc li nhng lp lun ri vo t kin ca cc nh Tiu tha. Chnh li dng Gy ng p lng ng ny a cc nh Tiu tha vo tuyt l. V sau y l nhng vn nn cui cng v T ca cc nh Tiu tha a ra, sau khi h c nghe gii thch v Dharmasnyat sai lm theo quan im chnh h:

52

THCH C THNG Ngi tuy ph cc php, nhng cu cnh ca con ng i n A-nu a-la tam-miu tam-b- 21 (Anuttarasamyuak-Sambodhi) buc phi c. Nhn vo con ng ny gi l Pht? Ngi Long Th cng ng trn lp trng Php-Hu ca chnh h tr li cu hi ny. Ngi bo: Theo nh cc v, th cc php c nh tnh ri, cn g phi nhn ni B c Pht; hay ngc li, nhn ni Pht o c B , v hai nh tnh ny l hai nh tnh ca ring chnh n. Cho d chng ta c n lc tinh cn tu hnh n mun kip i na, m trc kia chng ta khng c tnh Pht, th lm sao hin ti c th thnh Pht c? Cng nh thic khng c tnh vng, d dng mi cch rn da nung c, cui cng cng khng thnh vng. Li na, nu cc php c nh tnh m khng phi khng, th rt cng cng khng c ngi to ra ti phc, v tnh ti phc quyt nh trc ri, k c hnh ng to tc v ngi to tc cng khng. Do , d chng ta c trong nhn duyn ti phc m vn khng c qu bo, v qu bo c th c c khi la xa nhn duyn ti phc i na, th qu bo vn khng cn i c nhn mi xut hin. Li na, la ti phc c th khng c qu bo thin c, nhng t ti phc th c qu bo thin c? tr li nn vn ny, ngi Long Th bo d c la ti phc hay khng la ti phc, c qu bo hay khng c qu bo, th tt c u ri vo li c-khng nh ni trc.
21

A-nu a-la tam-miu tam-b- l phin m t Anuttarasamyuak-Sambodhi ting Sanskrit, l ch tr tu gic ng vin mn bnh ng ca c Pht; cn gi l v thng chnh bin tri, hay v thng chnh ng chnh gic.

53

PHT PHP CN BN Li na, nu cc nh Tiu tha v khng nm bt c ngha Khng v nhn duyn ca n nn c nhng quan im sai lm nh vy, th v tnh ph nht ngha Khng. nht ngha Khng m b ph, tc l ph tt c php th tc. Hn na, nu chng ta quan nim tt c cc php-hu u c nh tnh ca chng, th theo , cc hin tng c c trn th gian ny u khng th sanh ra v khng th dit mt, m chng phi lun lun thng tr, vnh vin khng bin mt. V chng c tht tnh ca chng ri, nn khng th bin khc c. Nhng mun vt gia th gian ny, hin by ra trc mt chng ta, lun lun trong chiu hng sanh dit, bin dch trong tng st na mt, trong tng hi th. Nhng hin tng ny lun ty thuc vo cc duyn hp-bin m hin khi. V vy, chng khng c nh tnh. Nu chng c nh tnh th nh chng ta bit: mt l thng, hai l on dit. Do vy, nu khng c ci KHNG (yat) th nhng vic ny c th xy ra i vi chng ta: cha c khng cn c phin no cng khng on - vic kh cng khng ht. kt lun phm T ny, ngi Long Th dn li dy ca c Pht trong kinh : Cho nn trong kinh ni, Nu thy php nhn duyn Thi c th thy Pht Thy Kh - Tp - Dit - o22. y, nu ngi no thy tt c php t cc duyn sanh ra, th ngi ny c th thy c php thn ca c Pht, tng trng tr tu t mi li ch, v c th thy c Kh-Tp22

. 30, Trung lun, q 4, phm qun T 24, rya-satya-park, tr. 34

54

THCH C THNG Dit-o ca T thnh . V thy c T thnh cho nn t c T qu, dit tr tt c mi phin no. Bi vy, chng ta cn phi thu t ngha KHNG ny, nu khng s i vo con ng v minh t kin nh cc nh Tiu tha vp phi. Ai ph ngha KHNG tc l ph php nhn duyn, ph php nhn duyn tc l ph Tam bo. Nu ph Tam bo tc l chnh mnh t ph mnh.

55

T
V QUAN IM CA B TT LONG TH

khi c Pht xc lp: Mi vt u v thng, mi vt u v ng, thng c din t vi danh t Sarvam Snyam (mi vt u Khng). Trong nhng li dy ca Ngi, th sau , gia cc nh Tiu tha v i tha c s tranh lun si ni gay gt v vn ny v ngy cng thm quyt lit hn trong cung cch chp nhn v gii thch theo quan im ca mi b phi. Cc nh Tiu tha ch chp nhn v bng lng vi li gii thch gin d l: V th gii khng c t ng v nhng s hu ca ng nn c gi l Snya (yasm ca sunnam attena va atteniyena va tasm sunno loko ti vuccati). T quan im y, cc nh Tiu tha ch chp nhn dnh Snya cho cc php hu vi v c bit l Nhn khng (Pudgala snyat) m thi. Trong khi , cc nh i tha, c bit l cc nh Madhyamiks (Trung qun), khng dng li ni y, ngc li cn tin xa trit hn trong cch gii thch ca mnh v Sarvam snyam. Theo cc nh ny, th Snyat khng nhng ch dnh ring p dng cho cc php hu vi, m

THCH C THNG ngay n cc php v vi cng c p dng mt cch trit nh quan nim v Nit bn (Nirvana), Nh Lai (Tathgata) hay bt c mt khi nim no khc. Chnh nhng quan nim trit ny lm lung lay tn nn tng tri thc ca cc nh Tiu tha v nhng quan nim m h th c c t nhng li dy ca c Pht v T (ryasatyas), l Duyn khi (Prattyasamutpda) cng tt c nhng gio l khc. T nhng ht hng ny, cc nh Tiu tha phn bc li bng nhng nn vn sc bn. M theo , nhng nn vn ny, chng va cng c cho lp trng hu l ca h, va nh nhng phi l ca cc nh i tha v Trung qun phm phi, theo quan im v lp trng ca h. y, chng ti s trnh by nhng nn vn ny, cng nhng quan im ca B tt Long Th (Ngrjuna) v T . Theo quan im v lp trng ca cc nh Tiu tha th: Nu tt c th gian u khng, khng c s hu th s khng c hin tng sanh dit. Khi khng c hin tng sanh dit hin hu, th tt c mi hin tng theo khng hin hu v ngay n c nhn qu T : Thy kh, on tp, chng dit v tu o cng khng lun. Do php bo cng khng c. T khng ny dn n Bn qu Sa mn, Bn hng, Bn c cng khng. T Bt hin thnh cng khng hin hu. Khi Bt hin thnh khng hin hu th khng c Tng bo. Tm li, nu Php bo khng, Tng bo khng th lm g c Pht bo? Do ngi ph hoi Tam bo. Khng nhng ch ph hoi Tam bo thi m cn ph hoi lun c nhn qu ti phc cng tt c cc php ang hin hu trn th gian ny. T nhng phn tch trn cho thy cc ngi qu sai lm trong nhn thc v cc php. y, cc php ch thc hu ch khng phi khng thc hu nh cc ngi quan nim. tr li nhng nn vn ny, ngi Long Th thy rng i phng khng nm c ngha Khng (Snyat), 57

PHT PHP CN BN tng Khng cng nhn duyn Khng, nn c nhng tng tng sai lm v chng. Do , trc ht, ngi mun vch ra nhng sai lm ca i phng v Snyat: - Snyat khng phi l Nsstitva (on dit) cng khng phi l Abhva (khim din mt ci g) nh h tng, m Snyat cn phi nhn thy qua cc c tng trong vic gii thch n. - Snyat l Aparapratyaya (khng th dy cho ngi khc) ch c t mnh chng ng ni tm, khng th nghe ngi khc ging dy m hiu c. - Snyat l Snta (an tnh), khng b sinh dit chi phi. - Snyat l Prapancairaprapancitam (khng th ngh bn). - Snyat l Nivirkalpa (khng th gii ng), vt ngoi vng tng. - Snyat l Annrtha (khng c nhiu ngha khc nhau). Ngi tip tc gii thch Snyat l Prttyasamutpada (duyn khi). S khng c bt c gi tr tng i no thc hu tn ti v mt th gii m , mi vt c coi nh l tht hin hu, m chng ch l mt gi nh v mt hin tng khi duyn hp , ni ln ci hiu qu bt ton cho ci duyn bin theo sau chng. chnh l ci Tnh Khng (snyat) ca cc php c soi sng bi ci nhn su, thm hiu qua mi s kin, m qua , chng khng c mt s kin sai khc no gia sanh t v Nit bn. Th gii ch hin hu tng i gi tm, nhng chng s tr thnh hnh nh tht c i vi mt tm hn m m. Do , cn phi p tan mi quan nim sai lm v mt th gian chn tht bn ngoi th gian ny, theo quan im ca 58

THCH C THNG cc nh Tiu tha. Theo , h s loi b Tc (sanh t) chng Chn ( nht ngha hay Nit bn). Ngha l cc v y i t trng thi th gian (laukika) n trng thi xut th gian (lokuttara). V tt c nhng quan nim sai lm nh trn, nn dn cc nh Tiu tha n mt th cc oan khng th chp nhn c, trong vic c bin gio l T v l Duyn khi thnh m? th chn l thc hu thuc v nht ngha (Paramattha) ch khng phi Tc (Samvrti), v c m cht vo , cho l mt th cu cnh thc hu cn phi t n. Cho nn h hiu mt cch sai lc v quan im Sarvam snyam chnh c Pht ni ra. T , h ra nhng nn vn m chnh h s t hi h trong cuc th thch ny. Tip n, ngi Long Th mun lm sng t lp trng ca mnh v Dharmasnyat qua nn vn ny. Trc ht, ngi khng ph nhn Nh mc d ngi lit n vo hng Tc trn phng din m. Song khng th khng chp nhn gio l ny trn ci nhn ca bc Thnh, v gia sanh t v Nit bn khng c s sai khc. V khi m N l tc, khi ng N l chn; ch khc nhau ch m n v ng n, nh bi k ngi vit: Nu chng y vo Tc Chng c nht ngha Khng c nht ngha Thi khng t c Nit bn. y, c s sai bit nhau trn bnh din m, nn c Tc - nht ngha - Nit bn. Nhng khi ng th chnh ba ci sai bit khng khc nhau. V nhng l do cho nn ngi Long Th khng ph nhn gio l Nh trong quan im ca mnh, v ch coi n nh l mt phng tin cn cho giai 59

PHT PHP CN BN on chuyn m khai ng. Theo ngi, nu khng nh nhng ngn thuyt ca Tc thi nht ngha khng ni c, v nu khng t c nht ngha th lm sao chng ta c th t c Nit bn? V vy, n c coi nh l mt phng tin chuyn ch cho s thnh cng ca mt cu cnh. Nhng khi cu cnh t c, v n nhn li chnh n, th chnh n l phng tin ch khng g khc. T nhng lp lun ny cho chng ta thy rng: quan im Snyat ca ngi Long Th khng ph nhn gio l Nh . Cng ng trn lp trng ny, ngi cnh co cc nh Tiu tha rng: Nu hiu Snyat sai lm nh nhng nn vn trn th chnh mnh t hi mnh. Bi v ci ngha Khng ny, n quyt nh s thnh tu ca cc php th gian v xut th gian. Ngc li, nu khng c n, th cc php th gian bt thnh. Theo php Thc-Hu ca cc nh Tiu tha th chng i lp vi ci Khng Thc Hu ca cc php. Nhng Snyat khng phi l ci Khng Thc Hu nh cc nh Tiu tha quan nim. Do , Snyat ny, n vt ra khi quan nim ckhng ca Tiu tha v nh vy m n quyt nh c s thnh bi ca cc php. Ngc li, chnh cc php Hu, theo quan nim ca cc nh Tiu tha, l php sai lm, ri vo thng kin. N s tr thnh k ph hoi Tam bo qua s soi sng ca Snyat. y, chng ta s thy mt cch r rng hn, nhng phn bc m ngi Long Th dng phng php Gy ng p lng ng, do chnh cc nh Tiu tha p li chnh h, sau khi ngi ch r nhng hiu bit sai lm v Snyat m cho l ci on dit, ci khng thc hu, trong khi Snyat khng can h g ti chng c. Ngi Long Th bo: nu cc nh Tiu tha bo rng tt c cc php trong k c T thnh , t chng c thc hu nh tnh ca n, th cc php ny khng nhn, khng duyn. Ch v tnh kin tr ca n cho nn chng s khng sanh 60

THCH C THNG dit. Nh vy, r rng s thnh tu ca cc php u cn n nhn duyn? Nhng trong thc t, cc php t duyn sanh v chng dit i cng t duyn dit. Vy, nu bo cc php c sn nh tnh ni t tnh ca chng th iu ny hon ton khng ng. V nu c tnh quyt nh ni t tnh ca chng ri, th theo nhn qu cng s b ph lun, v khng nhn th lm g c qu theo sau th hin ci tng v thng ca cc php. ng ny, cc php nh ngi Long Th ni: Cc nhn duyn sanh php Ta ni tc l khng cng l gi danh Cng l ngha Trung o Cha tng c mt php Chng t nhn duyn sanh Cho nn tt c php Khng phi chng l khng. y, chng ta thy mi s hin hu ca mi s vt lun lun ty thuc vo cc duyn. Do , chng khng c t tnh, ch v mun hng dn chng sanh nn phi dng gi danh ni. Khng y xa la, khng l thuc vo c-khng nh cc nh Tiu tha t hiu, nn chng c gi l Trung o. V php ny khng c tnh nn khng c bo l c, cng khng c khng, nn khng c bo l khng. Nu php t n c tnh tng th dt khot khng cn l thuc vo cc duyn m hin hu. Nhng y, nu mun c php m khng nh cc duyn th iu s khng xy ra. Do , c-khng ca cc v khng phi l php Khng (Dharmasnyat) ca c Pht. 61

PHT PHP CN BN Ngi Long Th lp lun tip: Nh trn, cc v bo rng quan im v Dharmasnyat ca chng ti c nhng li nh vy. Nhng r rng, ci li sai lm , chnh cc v vp phi ch khng phi chng ti. V sao? V nu bo rng tt c cc php vn t chng c tnh, chng phi khng tnh th s ri vo khng sanh dit. Nhng nu m khng sanh dit th s khng c T thnh . Ti sao vy? V Dukkha (kh) khng t duyn sanh nn s khng c kh. Nhng theo kinh th V thng l kh. Vy kh c nh tnh ca ring n ri th lm g c v thng, v chng khng b t tnh ring ca chng. Li na, nu Dukkha c nh tnh ri th khng cn phi sanh tr li, v trc c Dukkha ri cn g phi t Tp sanh ra. Do khng c Samudaya (Tp ). Mc khc, nu Dukkha c nh tnh ca n ri th cng chng cn Nirodha (Dit), v tnh Dukkha nh ri nn khng th mt c. Li na, php nu nh c th s khng c tu o (magga), v nu l tht php th phi l thng hng. Nhng thng hng ri th khng tng khng gim, khng tng khng gim th cn g phi tu o? o, nu tu c th khng c nh tnh. Do , khi trc , cc php quyt nh c tnh ca chng ri th khng th c Kh -Tp Dit . Vy th con ng dit kh hin ti nn i n ch no dit kh ? Li na, nu Dukkha l nh tnh, m trc khi cha lm phm phu cha thy chng, th trong hin ti vn khng th thy c, v trong c tng lai na. Vn on Tp, chng Dit v tu o cng nh vy. Nu t trc n nay chng on, chng chng, chng tu th trong hin ti cng chng on, chng chng, chng tu; v t trc ti nay cha 62

THCH C THNG tng on, cha tng chng, cha tng tu. Cho nn bn hnh trong T thnh , tt c u khng hin hu. Khi bn hnh khng hin hu th bn o qu cng khng lun, v nh tnh ca cc php cho nn t trc n nay cha t c, v trong hin ti cng th. Ngc li, iu ny c th xy ra, vi iu kin tnh ca chng khng nh th kh d t c. Nhng iu ny s khng xy ra vi quan im ca cc nh Tiu tha i vi cc php. Do , ci hu qu tt yu s xy ra theo i vi vn t Hng, Bt hin thnh, Tng bo, Php bo cho n Pht bo. Tt c u b ph, u b y li vo trong on dit, khng hin hu nh chnh quan im ca cc nh Tiu tha hiu v Dharmasnyam, m cc v gn cho cc nh i tha v Trung qun ch trng, i nghch li ci Hu ca h. y, d l hu hay l v m hiu theo cc nh Tiu tha cng ri vo hai bn, chp th thin kin. Nu hiu theo cch m quan im cc nh Tiu tha v hu v v nh vy, th cho d chng ta c n lc sing nng tu hnh t c qu v Pht, s khng th no thc hin c. Bi v mun t c qu v Pht phi thc hnh T thnh . Nhng nu thc hnh theo ng li ca cc nh Tiu tha, nh nhng phn tch trn ca ngi Long Th th lm sao t c? l nhng quan im m ngi Long Th a ra phn bc li nhng lp lun ri vo t kin ca cc nh Tiu tha. Chnh li dng Gy ng p lng ng ny a cc nh Tiu tha vo tuyt l. V sau y l nhng vn nn cui cng v T ca cc nh Tiu tha a ra, sau khi h c nghe gii thch v Dharmasnyat sai lm theo quan im chnh h: Ngi tuy ph cc php, nhng cu cnh ca con ng i n A-nu a-la tam-miu tam-b- 63

PHT PHP CN BN (Anuttarasamyuak-Sambodhi) buc phi c. Nhn vo con ng ny gi l Pht? Ngi Long Th cng ng trn lp trng Php-Hu ca chnh h tr li cu hi ny. Ngi bo: Theo nh cc v, th cc php c nh tnh ri, cn g phi nhn ni B c Pht; hay ngc li, nhn ni Pht o c B , v hai nh tnh ny l hai nh tnh ca ring chnh n. Cho d chng ta c n lc tinh cn tu hnh n mun kip i na, m trc kia chng ta khng c tnh Pht, th lm sao hin ti c th thnh Pht c? Cng nh thic khng c tnh vng, d dng mi cch rn da nung c, cui cng cng khng thnh vng. Li na, nu cc php c nh tnh m khng phi khng, th rt cng cng khng c ngi to ra ti phc, v tnh ti phc quyt nh trc ri, k c hnh ng to tc v ngi to tc cng khng. Do , d chng ta c trong nhn duyn ti phc m vn khng c qu bo, v qu bo c th c c khi la xa nhn duyn ti phc i na, th qu bo vn khng cn i c nhn mi xut hin. Li na, la ti phc c th khng c qu bo thin c, nhng t ti phc th c qu bo thin c? tr li nn vn ny, ngi Long Th bo d c la ti phc hay khng la ti phc, c qu bo hay khng c qu bo, th tt c u ri vo li c-khng nh ni trc. Li na, nu cc nh Tiu tha v khng nm bt c ngha Khng v nhn duyn ca n nn c nhng quan im sai lm nh vy, th v tnh ph nht ngha Khng. nht ngha Khng m b ph, tc l ph tt c php th tc. Hn na, nu chng ta quan nim tt c cc php-hu u c nh tnh ca chng, th theo , cc hin tng c 64

THCH C THNG c trn th gian ny u khng th sanh ra v khng th dit mt, m chng phi lun lun thng tr, vnh vin khng bin mt. V chng c tht tnh ca chng ri, nn khng th bin khc c. Nhng mun vt gia th gian ny, hin by ra trc mt chng ta, lun lun trong chiu hng sanh dit, bin dch trong tng st na mt, trong tng hi th. Nhng hin tng ny lun ty thuc vo cc duyn hp-bin m hin khi. V vy, chng khng c nh tnh. Nu chng c nh tnh th nh chng ta bit: mt l thng, hai l on dit. Do vy, nu khng c ci KHNG (Snyat) th nhng vic ny c th xy ra i vi chng ta: cha c khng cn c phin no cng khng on - vic kh cng khng ht. kt lun phm T ny, ngi Long Th dn li dy ca c Pht trong kinh: Cho nn trong kinh ni Nu thy php nhn duyn Thi c th thy Pht Thy Kh -Tp -Dit -o. y, nu ngi no thy tt c php t cc duyn sanh ra, th ngi ny c th thy c php thn ca c Pht, tng trng tr tu t mi li ch, v c th thy c Kh-TpDit-o ca T thnh . V thy c T thnh cho nn t c T qu, dit tr tt c mi phin no. Bi vy, chng ta cn phi thu t ngha KHNG ny, nu khng s i vo con ng v minh t kin nh cc nh Tiu tha vp phi. Ai ph ngha KHNG tc l ph php nhn duyn, ph php nhn duyn tc l ph Tam bo. Nu ph Tam bo tc l chnh mnh t ph mnh.

65

NH T HIN TNG N BN TH

h l t c qui kt t cc Thnh (ryasatay) qua nhn qu Kh-Tp gi l Tc (Skt: Savti-satya, Pli: Sammuti-sacca) hay cn gi l Th tc , l ch cho chn l nhn qu ca th gian. Theo Nam hi K qui ni php truyn 41 mi s vic ca th tc, chng che khut chn l ca th gian nn Tc cn gi l Ph tc hay Ph . V nhn qu Dit-o gi l Chn (Skt: Paramttha-satya, Pli: Paramattha-sacca) cn gi l nht ngha hay Thng ngha , l chn l nhn qu ca xut th gian. Vy Nh ng v mt hin tng m xt th chng c cn c vo nhn qu ca T Thnh thnh lp, v s thnh lp ny
1

Nam hi K qui ni php truyn 4, . Theo Pht quang i t in, quyn 1 tr. 244b

THCH C THNG chng tu thuc vo mt tng dng (s) sinh khi v hu dit ca cc php m chng c gn cho mt tn (danh) gi qua ngn ng, tu thuc vo ngha thuc tnh ca chng v c hai mt tng i ln tuyt i. Nhng ngn ng nh c Pht dy th cho d chng c th bt lc trc s din t mt thc ti chn l m chng ta mun nm bt chng, nh on kinh vn di y trong kinh Php hoa khi c Pht ni v duyn khi, nhng v mt tng i th Nh biu hin cho nhn qu th gian v nhn qu xut th gian qua duyn khi c thit lp bi ngn ng. Theo Kinh Php hoa, qua ngi bt ca La-Thp, ni r v vai tr ca nh thc duyn khi y nh sau: Chn l m c Pht t chng, khng th ni ln bng ngn ng, nhng c th m ra con ng dn v n, sau khi trm t v s chng ng ca mnh di gc cy B-, Pht quyt nh n Ba-la-ni, ni v T diu cho nm thy t-kheo. T diu c thit lp trn tng quan ca nh thc duyn khi: Kh v Tp, nhn qu lu chuyn. Dit, o, nhn qu hon dit.2 Tc v Chn l hai mt ca mt thc ti, m thc ti chng ta mun t n qua biu tng thuc tnh ca n. Mt mt, bn th c nhn thc l nh vo s hin hu ca biu tng qua ngn ng, v mt khc biu tng khi mang danh ri th chng khng cn l thc ti nh chnh chng hin khi qua dng thi gian ang bin dch na. y, v bn th l mt thc ti tuyt i, nn thc ti tuyt i lun lun l bt kh thuyt, nhng ngay bn cht ca ngn ng biu tng tng i cng l bt kh thuyt, cho nn c mt s tng ng gia tin trnh biu tng v tin trnh bn th thc ti, chng khng nhng khng nh mt tinh th ca ngn ng, m cn mang li cho ngn ng mt gi tr nh l mt con ng i n tuyt i ca bn th.
2

Trit hc v Tnh Khng, Tu S, An Tim xut bn, Saign 1970, tr. 29.

67

PHT PHP CN BN

V nh Kinh Php hoa dy, chn l khng th ni ln bng ngn ng, nhng c th m ra mt con ng dn v n qua ngn ng biu tng l T trong ln thuyt gio u tin ca Pht ti vn nai. chnh l con ng Trung o vt thot, trnh mi th l thuc cc oan tri buc trong phin no sinh t lun hi. Con ng Trung o chnh l con ng gii thot kh au sinh t. Con ng ny ch Pht qu kh tng i, ch Pht hin ti ang i, v ch Pht v lai s i. Biu tng thuc tnh Nh , theo kinh lun Tiu tha v i tha ch trng, th khng phi l mt. I. THEO KINH LUN TIU THA. 1. Theo kinh in Nguyn Th - Tiu tha Pht gio, th nh kinh A-hm phn ln ch c thuyt v T : Kh -Tp Dit - o, rt t cp v lun v Nh . Ch c Trung Ahm 7 phm Tng ng, trong kinh phm phn bit Thnh 3 c nhc n t Chn ch khng thy cp n Tc , hay trong kinh Tng Nht A-hm 34 c ni n t Nh , nhng v ni dung th khng thy ni n. C l nhng t Chn , Nh c c Pht cp n trong A-hm 7, hay trong Tng Nht A-hm 3 trong nhng ngy u, l nn tng m ng cho con ng Trung o qua Nh cho s pht trin ca cc Tng, lun i-Tiu tha pht trin sau ny. 2. Theo tng, lun Tiu tha, nh:
Kinh Trung A-hm 7, tng ng phm, phn bit Thnh , , . 1, N026 tr. 0469a. kinh Tng Nht A-hm 3, . 2, tr. 561a, phm A-tu-lun 8, kinh 3.
4 3

68

THCH C THNG - Cu X lun 225 th a ra rt nhiu tn gi v chn tc ca Nh trong khi thuyt minh v ngha ca chng: V mt biu tng hin tng chng hn nh ci bnh, y phc v mi vt khc, v ngoi hnh tc l biu tng hay trng thi ca chng mt lc no chng c th b hu hoi i, v lc ny chng ta khng cn gi tn bnh, hay y phc ca chng na. V t hnh th biu tng ny chng b hu hoi bin dch thnh hnh th biu tng khc, nn tn gi ca chng cng tu thuc vo biu tng hin ti m chng ang mang v phi l thuc vo thuc tnh ca chng. Hay nh nc, la nu chng ta dng thng hu phn tch chng, th chng s thnh sc, hng, v hay thnh nhng yu t khc; khi thnh nhng yu t khc ri th khng th gi chng l nc, la na m phi tu thuc vo yu t biu tng hin ti m c tn gi khc. Nh vy s hin hu ca chng c c ch l mt s hin hu gi danh, chng lun ty thuc vo duyn khi bin hin ca chnh chng trong mt thuc tnh mi m chng hin ang l biu tng. l nhng hin tng m nhng nhn thc thng thng ca th gian quan nim, nn gi chng l Th tc . Ngc li, tuy chng lun bin dch hin khi, nhng sc, hng, v ny, chng l yu t tn ti ca vn vt. Cho d hin tng biu tng hay trng thi ca chng c th nghin nt thnh tro bi, hay bin thi n ch cng cc i chng na, nhng chng ta dng thng hu phn tch chng th ci bn cht tn ti thng hng ca chng vn bt bin. Cho nn chng c xem nh chn l xut th gian ca Pht gio, nn c gi l Thng ngha . Vi quan im ny cc nh Cu x lun cho rng trn mt hin tng c th bin dch i di v lun tu thuc vo nhng thuc tnh mi xut hin qua danh ngn t , nhng bn cht mt s php nh sc,
Cu x lun, phn bit hin Thnh phm, , . 29 , N0. 1558, tr.
5

69

PHT PHP CN BN thinh, hng, v chng khng bao gi bin i, v chng l yu t tn ti ca vn vt, cho nn chng lun lun thc hu. - Cng ng vi quan im ny, gi danh l mt hin tng tm thi, chng c kh nng thay i hin tng bt c vo lc no, theo duyn v chng lun tu thuc vo thuc tnh mi nn chng thuc v Tc , trong khi bn cht ca mt s php lun lun hin hu v khng bao gi bin mt, trn c bn chnh hnh thnh cc php, nn chng thuc v Chn . Theo phm Lp gi danh ca Thnh tht lun 116, th cho rng sc, hng, v, php cng Nit-bn u thuc v Chn ; ngc li do sc l yu t c bn hnh thnh ra bnh, nc, nh nhn duyn ho hp, chng ch c gi danh m khng c tht th, cho nn gi l Tc . Nh con ngi l do ng un ho hp m thnh, cho nn con ngi thuc v Tc . - Cc nh Kinh b 7 th ch trng khng nh hai nh Cu x v Thnh tht lun trn, l phi da vo hin tng v bn cht ca s vt m nh gi chng l Tc hay l Chn. Trong khi cc nh Kinh b th y vo tr xut th gian v lu, cng hu c chnh tr ca th gian chp nhn i cc php nn gi l Thng ngha ; ngc li y vo tr hu lu m chp nhn i cc php, nn gi l Th tc . y Chn hay l
6

Thnh tht lun , Skt . Satyasiddhi-stra, Pht quang i t in 1, Tr. 224c.

7

Kinh b, , (Stra-vdin), cn gi l Kinh lng b (Sautrntika), hay Tng-gi-lan--ca (Sakrntika), l mt trong nhng phi Tiu tha pht trin mnh ng thi vi Nht thit hu b sau khi c Pht vo Nitbn. B phi ny ch trng nh nguyn lun tm vt, ph nh thuyt tht hu i vi van vt ca Hu b, ch c chp nhn c tm cng vi t i l thc ti, v ch c hin ti mi l tht hu, cn qu kh qua di, v lai th cha n, v ngay n hin ti cng ch l tn ti trong chc lt, ch c chng t mi tn ti tht s. y l nn tng c s ca cc nh Duy thc sau ny khi ch trng v chng t.

70

THCH C THNG Tc cng tu thuc vo tr hu lu hay l v lu i vi cc php m c mt ci nhn cho quan im ca h. - Cng vy, i T-b-sa lun 778 cng ch trng bng nhng nhn thc thng thng, hay o l c hnh thnh bi nhng tp tc c nh ca th gian hu lu, hay y c vo nhng l chn tht do kin gii trit ca cc bc Thnh tr v lu m hnh thnh Th tc hay Thng ngha . V nhng l gii v s vt qua nhn thc thng thng ca th gian, hay o l c hnh thnh bi nhng tp tc c nh ca th gian, l nhng l gii tng i nn chng thuc v Th tc ; v y vo l chn tht cc kin gii trit ca cc bc Thnh tr v lu, nn chng thuc v Thng ngha . Qua hai quan im ly hin tng bin dch ca s vt v khng bin i ca s vt m c nhng quan im v cch ch trng nh ca lun Cu x v lun Thnh tht v Nh , cho chng ta mt ci nhn v mt hin tng c thit lp qua tng quan nhn qu duyn khi ca (S) m thnh lp Nh ; trong khi cc nh Kinh b v cc nh i T-b-sa lun th ly l ca Th tc hu lu v, l ca Thnh tr v lu m thnh Nh . y trn l thuyt c th c nhng mu thun nhau trn lp lun v nhn thc theo s v l, nhng chng khng loi b nhau, v s v l chng khng ngoi nhau. Ngoi ra, s quan h gia Nh Chn Tc cng T i vi cc b phi Tiu tha trong vic phn php cng rt phc tp: Nh c ch trng ly Kh-Tp lm Tc , Dito lm Thng ngha ; c ch trng ly ba Kh-tp-Dit lm th Tc , ly o lm Thng ngha ; c ch trng

i T-b-sa lun , Abhidharmamahvibbh-stra. . 27 Tr. 399c.

71

PHT PHP CN BN ly ht T lm Th tc , v ly khng, phi ng lm Thng ngha . Nhng ch trng trn phn chia nhn qu lu chuyn v hon dit ca T thnh lp Nh ca cc nh Tiu tha. y, nh Cu-x lun ch trng cn c v mt hin tng ni ln thuc tnh ca chng. Tuy trn mt hin tng biu tng c th b lut v thng chi phi, c th bin i v hnh thnh theo thuc tnh ca s vt m n c tn gi mi. Nhng d tn gi ny c th gi l gi danh l Th tc i na, m trn mt hin thc bn cht ca chng th chng bt bin, lun lun hin hu, nn chng thuc v Thng ngha . Trong khi, Thnh tht lun ly cc php sc, hng, v cng Nit-bn tc l cc php hu vi v v vi lm Chn , v chnh sc, hng, v, v Nit-bn l nhng yu t c bn hnh thnh tt c cc php qua nhn duyn chng hin hu, nn cc php k trn chng thuc v Chn , v ngc li nhng php c cc php lm yu t c bn cc php hin hu qua nhn duyn, th cc php ny c gi l gi danh khng c tht th. Chng ch mang thuc tnh ca cc php c bn trn thi, v nh vy s hin hu ca biu tng c c ny chng thuc v Tc , ging nh con ngi do nm un ho hp m thnh nn chng thuc v Tc . Cn, Kinh b th ch trng ly s chp nhn thuc tr hu lu v cc php cho l Th tc , v ly tr v lu xut th gian, cng hu c chnh tr th gian lm Chn . Lun i T-ba-sa th ly o l c nh tc thnh ca th gian, hay mi s vt c l gii thng thng ca th gian cho l Th tc , v ly l chn tht, nhng kin gii trit ca cc bc Thnh v lu lm Thng ngha . Ni chung Tt c u y c vo php hu lu ch Th v php v lu ch Thng ngha thit lp Nh , cho d php l s hay l l, l tc hay l chn, l biu tng hay l bn th, l th gian hay l xut th gian cng u c qui v nhn qu ca Nh . 72

THCH C THNG II. THEO KINH LUN I THA. 1. Theo kinh in i tha nh: - Kinh Nit-bn 13, phm Thnh hnh9 th dng nhng iu hiu bit (s nng tri) ca ngi th gian lm Th , v ly nhng iu hiu bit chng ng ca ngi xut th gian lm nht ngha ; hay ly Hu danh hu tht (C danh c tht) lm nht ngha , v Hu danh v tht (C danh khng tht) lm Tc . Nh l ca T l nht ngha ; nh sc nng ca bnh xe la khi quay, thnh cntht-b, lng ra, sng th u l Th tc . - Trong phm Nh , Kinh Nhn vng Bt-nh quyn thng10, a ra thuyt Nh tng tc, chn tc bt nh (Hai tc mt, chn tc chng phi hai) l t l m ni, th c ring chn tc nh ; nhng nu ly tr tu chn tht m qun chiu chng, th l ca Nh chng phi hai, siu nhin t hin. Theo kinh in i tha nh kinh Nit-bn thuyt, th ng v mt tng i th c tc, c chn, c hu tht, v tht; chng l th ngn ng biu tng cho nhng thuc tnh m chng mun vng n. Nhng biu tng ny cho d l gi danh, nhng chnh chng cng c bn th ca chnh n, cho d trn chiu tuyt i ngn ng kh b tip cn. Do , s mu thun y gia Tc v nht ngha d c mu thun n u i na trn mt nhn qu, nhng trn mt duyn khi chng cn s mu thun ny tip cn chn l tuyt i. Bi v chng khng i hi bt c s thnh cng no ca ngn ng
Kinh Nit-bn, (Mah-pariniraa), phm Thnh hnh . 12, tr. 0443a - 0444a. Kinh Nhn vng Bt-nh-ba-la-mt . . 8, Tr. 0839a.
10 9

73

PHT PHP CN BN khi din gii v chng, nu khng mun ni l mt tht bi ca ngn ng. V nu ngn ng khng tht bi trong vic trin khai din gii th chng nh i mt bn cht ca duyn khi, v nh vy th con ng Trung o cng kh m hin hu a n cnh gii Nit-bn tuyt i. Do Chn Tc bt nh (chng phi hai) ca kinh Nhn vng Bt-nh chnh l con ng Trung o t Tc n Chn qua bt nh, chng th hin c bn th duyn khi nhn qu khng hai. chnh l con ng a n tuyt i m chng khng t nh mt hin tng biu tng ca chng qua ngn ng. 2. Theo cc tng, lun i tha nh: - Theo Php tng tng11, ngi Khuy C vit trong i tha php uyn ngha chng 212 cn c vo bn loi Th tc trong Du-gi-s-a lun 6413, v bn loi Thng ngha

11

Php tng tng, cn gi l Du-gi tng, hay Duy thc tng, Hu tng tng v.v Tng ny cn c vo tng tnh cc php lm yu ch cho gio ngha ca mnh. Nhng thng l ch cho tng Duy thc nhiu hn, n l mt trong 13 tng phi Pht gio Trung quc, cng l mt trong 8 tng Nht bn. Tng ny do ngi Huyn Trang l t khai tng u tin, da vo nm v bch php phn quyt phn bit cc php no l hu vi, php no l v vi. Ch trng ca tng phi ny cho rng tt c ch c Thc l yu ch. H y c vo cc kinh Hoa Nghim, Gii thm mt, Nh lai xut hin cng c, i tha A-t-t-ma, Nhp lng gi, cng Du-gi-s-a lun, Hin dng Thnh gio lun, i tha trang nghim kinh lun, Nhip i tha lun, i tha A-t-t-ma tp tp lun v.v v nht l dng kinh Gii thm mt, cng thnh Duy thc lun lm c s y c thnh lp ra yu ch ca tng ny.
12 13

i tha php uyn ngha chng Du-gi-s-a lun (Yogacrabhmi), . 30 N0. 1579.

74

THCH C THNG trong lun Thnh duy thc 914 m quy np li thnh T chn t tc (bn chn, bn tc) ca bn loi Nh nh sau. a/ Theo Du-gi-s-a lun th ci bnh cng ng c hai u khng c tht th tn ti, nhng v phm phu tnh m nn thy l tht c, bn mt mt y chiu vo kin gii th gian gi danh cung cp cho m gi l Th gian Th tc , hay l Hu danh v tht (s tht v c danh khng c tht). Ngc li, theo Thnh duy thc lun th cc php sc, th, tng, hnh, thc, ng un do nhn duyn sinh ra, tuy chng s b bng hoi, nhng v c tht th cng tc dng, bc Thnh c th y c vo hu c tr c th bit r c, nn gi l Th gian Thng ngha , hay l Th dng hin hin . (S tht v th v dng hin hin) Ngi Khuy C dng hai thuyt trn m qui np li Hu v v lm th ca Nh , lm thnh Nh ring gi l Nh danh-s. Danh ch cho Hu danh v tht (c danh khng c tht) nh s hin hu ca huyn ho; S ch cho Hu danh hu tht (c danh c tht) l s tn ti ca mi hin tng. b/ Theo Du-gi-s-a lun th o l ng un cng mi s xa nay vn c s sai bit, nn tng ca chng c th phn on phn bit c, nn gi l o l Th tc , hay Tu s sai bit (S tht v theo vic sai khc). Ngc li, theo Thnh duy thc lun cho rng l ca T tuy c s sai bit ca nhn qu m ng, nhng nu y vo tr v lu th c th bit r, nn gi l Thng ngha o l, hay Nhn qu sai bit (s tht v nhn qu sai khc). y ngi Khuy C y c vo s v l m thnh lp ra Nh ring gi l Nh s-l.

14

Thnh duy thc lun (Vijaptimtratsiddhi-stra) . 31, N0. 1585 Tr. 0048a.

75

PHT PHP CN BN c/ Theo Du-gi-s-a lun th l ca T c th khin cho ngi tu hnh i vo Nit-bn, nhng cn phi tm mn ngn thuyt trnh by v s sai bit ca nhn qu m ng, mi c th bit r tng ca chng, nn gi l Chng c Th tc , hay l Phng tin an lp (s tht v phng php an lp). Ngc li, theo Thnh duy thc lun th cho rng, hai ci khng chn nh ca Ng khng cng php khng cn phi nh tr tu ca bc Thnh qun chiu mi c th hin hin l chn tht ca chng, ngoi ra phm phu khng th no c th bit r c, nn gi l Chng c Thng ngha , hay l Y mn hin tht (s tht v nng vo ca m hin hin tht). y, ngi Khuy C y c vo ch cn v su ca o l m thit lp ra Nh ring gi l Nh thin-thm (cnsu). d/ Theo Du-gi-s-a lun th Chn nh nh khng siu vit tt c php hu vi, rt t do tr tu cc bc Thnh chng bit, nn tm mn tn Nh khng, m dng ngn ng th hin s gii thch r rng v o l ca chng, nn gi l Thng ngha Th tc , hay l Gi danh phi an lp (s tht v gi danh chng cn phi thit lp an v). Ngc li, theo Thnh duy thc lun th cho rng Nht chn php gii15 ca phi an lp (chng cn phi an lp), ch cn siu vit cnh gii tuyt i ca ngn ng t duy, th s t n ch chng ng tr v phn bit cn bn ca bc Thnh, nn gi l thng ngha Thng ngha , hay l Ph thuyn m ch (s tht v b gii thch, bn v yu ch). y, ngi Khuy C y c vo Ngn thuyn (li gii thch) cng Siu ngn thuyn (vt
15

Nht chn php gii, Tc ch php thn ch Pht bnh ng, t xa ti nay khng sinh khng dit, chng phi khng chng phi c, xa la danh t xa la hnh tng, khng trong khng ngoi, hon ton duy nht chn tht, khng th no ngh bn, nn gi l Nht chn php gii.

76

THCH C THNG ln trn li gii thch), m thit lp Nh ring gi l Nh Thuyn-ch (gii thch, yu chim lng). Th gian Th tc trong bn Th tc l Duy tc phi chn (ch c tc khng c chn); v thng ngha Thng ngha trong bn Thng ngha l Duy chn phi tc (ch c chn khng c tc). Cn ba Th tc , ba Thng ngha khc kia cng ging nh vy, ch do t hai mt ca chn tc m qun, nn c ch sai bit. Mt s kt hp trong i tha Php uyn ngha chng, ngi Khuy C cho ra bn chng loi Nh qua biu tng ngn ng tn gi mang nhng thuc tnh ca chnh n trong vic nh gi h tng duyn khi nhn qu qua vic lp danh, mang li cho Nh mt cch nhn khc, qua ngn ng chng tr thnh nhng biu tng ca hin tng khc ngang qua thuc tnh ca chnh n, theo chng c c nhng gi tr no trn ng hng v tuyt i, m chng nh l nhng i tng c nhn thc qua ngn ng biu tng, ngoi nhng ngn ng tn gi v thuc tnh ca Du-gi s-a lun v Thnh duy thc lun. S hnh thnh t trng Nh (bn lp hai s tht) ny do s kt hp bn chng loi th gian Th tc trong Du-gi-s-a lun v bn chng loi th gian Thng ngha trong Thnh duy thc lun cho ra bn chng loi Nh gi l: Danh s Nh , S l Nh , Thm thin Nh , Thuyn ch Nh ca Th gian. Nh vy y ngi Khuy C ch cn c vo tc-chn ca Th gian thit lp Nh ch khng cn c vo xut th gian thit lp Nh . - Lp th nht danh s Nh , ngi Khuy C dng Hu, v thit lp th ca Nh . Danh y ch cho ngha hu danh v tht (c danh khng tht). Theo Du-gi-s-a lun th mi s vt c hin hu nh vo tn t cho chng, nh 77

PHT PHP CN BN ci nh, ci bnh, ng, hu tnh v.v, v tn t ny lun tu thuc vo nhn duyn m c s hin hu, do chng khng c tht th, chng ch l mt gi danh m thi, nn chng c c ch l mt tn gi t, nn chng c gi l th gian Th tc (hay hu danh v tht ) (s tht v c danh khng c tht), chng thuc vo v th nht ca Nh . i li th Danh l S, tc ch cho ngha Hu danh hu tht (c danh c tht). Theo Thnh duy thc lun th cc php sc, th, tng, hnh, thc ca nm un do nhn duyn sinh khi, tuy chng s b bng hoi bin i trn mt hin tng c gi l th gian, nhng mi s vt ny u c thc th v c hin hu qua tc dng nh vo hu c tr ca cc bc Thnh gi c th bit c nn chng c gi l th gian Thng ngha (hay cn gi l Th dng hin hin ) (s tht v th dng hin hin), chng thuc vo v th hai ca trng th nht. S kt hp gia th gian Th tc v th gian Thng ngha ca Hu danh v tht a lun v Hu danh hu tht ca Thnh duy thc lun. Ngi Khuy C cn c vo mt hin tng hin hu ca mi s vt qua tn gi; nhng nhng tn gi ny chng c danh m khng c thc th, v s hin hu ca chng c c l nh vo nhn duyn gi hp, nn chng ch mang mt ci tn gi tm phn bit vi nhng tn khc cng lc hin hu vi chng qua nhn duyn. Do mun t c bn th ca nhng hin tng qua tn gi gi danh ny, th theo ngi Khuy C l cn phi vay mn ch trng Hu danh hu tht (c danh c tht) ca Thnh duy thc lun thnh lp v th hai cho Nh , nh trn ni qua hu c tr ca cc bc Thnh trong vic thng t v liu tri chng. y l bin chng php lp th nht t tc qua chn ca Nh . - Lp th hai s l Nh , ngi Khuy C dng o l Th tc (hay tu s sai bit ) (S tht v tu theo vic sai khc) ca Du-gi s-a lun lm s, v theo cc nh Du-gi78

THCH C THNG s-a lun ch trng o l xa nay ca nm un cng mi s vt, chng vn c s sai bit trn mt hin tng, cho nn chng ta c th cn c vo tng ca chng m nh danh phn bit. y l v th nht ca lp th hai Nh . Ngc li s l l, ngi Khuy C dng o l Thng ngha (hay nhn qu sai bit ) (s tht v nhn qu sai khc nhau) ca Thnh duy thc lun lm l, v theo cc nh Thnh duy thc lun th l T tuy c s sai bit gia nhn qu m ng, nhng nu cn c vo tr v lu th c th hiu bit r rng. y l v th hai ca lp th hai Nh theo ch trng ca Ngi Khuy c da vo nhn qu s-l tc-chn ca Du-gi-s-a lun v Thnh duy thc lun m thnh lp lp th hai l s Nh ca mnh. Theo ngi Khuy C d trn mt hin tng s b chi phi bi mi hin tng sai bit ca con ngi cng s vt theo o l Th tc ca cc nh Du-gi-s-a lun, nhng v mt l th vn kh tip cn cho d nhn qu m ng ca l T c s sai bit, song vn phi y c vo tr v lu ca o l Thng ngha ca Thnh tht lun mi c kh nng nhn thc r rng v chng. y l bin chng php lp th hai t tc qua chn ca Nh . - Lp th ba thin thm (cn, su) Nh , ngi Khuy C dng chng c Th tc (hay phng tin an lp ) (s tht v phng php thit lp an v) ca Du-gi-s-a lun lm thin (cn), v theo cc nh Du-gi-s-a lun ch trng th l ca T c kh nng khin cho hnh gi tu hnh c th thm nhp vo Nit-bn, qua cch vay mn ngn ng, dng thuyt minh v s sai bit ca nhn qu m ng, th mi c th bit r c tng ca chng, nu khng nh chng th chng ta kh m thm nhp. y l v th nht ca lp th ba Nh . Ngc li thin (cn) l thm (su), ngi Khuy C dng chng c Thng ngha (hay y mn hin tht ) (s tht v y ca hin hin tht) ca Thnh duy thc lun lm 79

PHT PHP CN BN thm (su), v theo cc nh Thnh duy thc lun th hai ci khng chn nh ca nhn khng cng php khng, mun l chn tht ca chng hin hin tht s th cn phi nh n tr tu qun chiu ca cc bc Thnh gi th mi c kh nng, cn khng th i vi nhng k phm phu nh chng ta th khng th no nhn thc r rng c. y l v th hai ca lp th ba Nh theo ch trng ca ngi Khuy C da vo ch thm nhp cn su ca Du-gi-s-a lun v Thnh duy thc lun m thnh lp lp th ba thin thm (cn su) Nh ca mnh. Theo ngi Khuy C l T c kh nng khin cho ngi thc hnh thng t Nit-bn, nhng cn phi vay mn ngn ng v li ni ni r v s sai bit ca nhn qu m ng th chng ta mi c th nhn r ra c b mt sai bit qua hin tng ca chng nh vo chng c Th tc ca Du-gi-sa lun, nhng cn Chn nh ca hai khng nhn khng v php khng kh m t c qua vic vay mn vo ngn thuyt, m phi nh vo tr tu qun chiu ca cc bc Thnh mi c th lm hin hin l chn tht ca chng qua chng c Thng ngha ca Thnh tht lun. y l bin chng php lp th ba t cn tc qua su chn Nh ca ngi Khuy C. - Lp th t thuyn ch (gii thch, yu ch) Nh , ngi Khuy C dng thng ngha Th tc (hay gi danh phi an lp ) (s tht v gi danh chng cn thit lp an v) ca Du-gis-a lun lm thuyn (gii thch), v theo cc nh Du-gis-a lun th hai ci khng chn nh siu vit khi tt c cc php hu vi, ch c mt t tr tu Thnh gi chng bit m thi, nn chng ta cn phi vay mn tn ca hai ci khng m dng ngn ng biu trng gii thch (biu thuyn) o l ca chng. y l v th nht ca lp th t Nh . Ngc li thuyn l ch:, ngi Khuy C dng thng ngha Thng ngha (hay ph thuyn m ch ) (s tht v b gii thch, 80

THCH C THNG bn ni yu tnh) ca Thnh duy thc lun lm ch (yu tnh), v theo cc nh Thnh duy thc lun th Nht chn php gii khng cn an lp n, v n l cnh gii tuyt i vt ra ngoi ngn ng t duy, l ni ca tr cn bn v phn bit chng ng. y l v th hai ca lp th t Nh , theo ch trng ca ngi Khuy C da vo tng i qua vic vay mn ngn thuyt tn gi ca nh khng nhn khng v php khng ca Du-gi-s-a lun v mt tuyt i ca ca nh khng l cnh gii siu vit ngn ng t duy ca Thnh duy thc lun m thnh lp lp th t thuyn ch Nh ca mnh. y l bin chng php lp th t ca nh t tc qua chn. - Theo ch thuyt ca a lun tng16 th nh i tha ngha chng q.1, ngi Tu Vin17 phn lp ra bn tng: Lp tnh tng, Ph tnh tng, Ph tng tng, Hin tht tng thuyt minh v ngha su cn khng ng ca Nh nh sau:

16

a lun tng l mt trong 13 tng phi Pht gio ca Trung quc. Ch trng theo ngha Nh lai tng duyn khi ca i tha m lp tng. Tu Vin l s t ca Tnh tng Trung quc, ngi sng lp ra L sn Bch lin x, l ngi Nhn Mn Lu phin, h C. Nm 13 tui du hc ti Ha Xng, Lc Dng, thng c lc kinh ca Lo Trang. Nm 23 tui, n Thi Hnh Hng sn nghe o An ging kinh Bt-nh lin t ng, v t than rng: Chn dng Nho o u nh tru lp bn xin o An cho lm t, ri xung tc xut gia. Nm 24 tui ng n ging php, ng mn t tng sch Trang t dn ra ging r v ngha tht tng ca Pht gio lm cho ai cng hiu c. Nm 402 Nguyn Hng nguyn nin, s cng vi Lu Di Dn v hn tram ngi khc sng lp ra Bch Lin x, chuyn dng php mn nim Pht ca Tnh l php mn tu hnh, hn 30 nm tri cha tng xung ni. S ni thng Pht l, ngoi gii th hc. By gi cha ng Lm-L sn l trung tm Pht gio pha nam, cng vi La Thp Trng An phn chia thin h. S mt lc 83 tui.
17

81

PHT PHP CN BN a/ Lp tnh tng, l nghin cu v T m tng18 gio thuyt ca Hu b. T-m tng ch trng s l tng i, dng s lm Th , dng l lm Chn . Nh ng un, thp nh x, thp bt gii, mi s chng ngi nhau, lm Th ; v thng, cc kh, mi su Thnh tng thng tt c l Chn . Tng ny dng s l tng i lp gio thuyt ca h, cho nn cn gi l Nhn duyn tng thuc ch thuyt cc cn c thp (thin) ca cc nh Tiu tha. Ngi Tu Vin y c vo gio thuyt T-m tng s l tng i ca Hu b19 lm Th v Chn . S ch cho cc php hu vi c hnh tng c chng ngi vi nhau, nh s hin hu ca con ngi (ng un), con ngi v i tng chung quanh cuc sng con ngi (thp nh x), nhn sinh quan v v tr quan ca con ngi (thp bt gii), chng chng ngi nhau, mu thun sai bit nhau qua tng biu tng tu theo thuc tnh ca chng. L ch cho cc php v vi tng thng vi mi gi tr nhn qu duyn khi ca v thng, kh thuc mi su Thnh . y l thuyt tng i qua s l Nh cn c thp (thin, cn) ca cc nh Tiu tha. b/ Ph tnh tng, ch cho Thnh tht lun. Tng ny ly Gi hu ca nhn duyn sinh (gi c ca nhn duyn sinh khi) lm Th , ly Khng ca v t tnh (khng ca khng c t tnh) lm chn , cn gi l Gi danh tng, thuc
18

T-m tng cn gi l Tt-b-a b, (Sarvsti-vda), ch cho Hu b l mt trong hai mi b phi Tiu tha n , cng l mt trong 13 tng vo lc by gi Trung hoa. Hu b, (Sarvsti-vadin), gi l Thnh cn bn thuyt nht thit hu b, l mt trong 20 b phi Tiu tha, cn gi Hu b tng, Hu tng thuc mt phi ca Thng to b. Ch trng ca b ny l: Tam th nht thit php l tht c, nn gi l Hu b. Cn c a hong php cc thnh ca b ny l min Ty bc Ca-thp-di-la, v Kin--la B ny y c vo cc b lun A-t-t-ma thnh lp.
19

82

THCH C THNG ch thuyt thuc cn c cao (thm) ca cc nh Tiu tha. Ngi Tu Vin y c vo mi hin tng hin hu ca nhn duyn sinh khi c c cho l gi hu, v chng ch hin hu c do nhn duyn sinh khi, nn s hin hu ca chng khng tht c, m chng l gi c. S gi c ny c gi l Th . V ly khng ca khng t tnh lm Chn , v s hin hu ca cc php do nhn duyn sinh nn tnh ca chng l khng, khng c t tnh. y Gi hu ca duyn sinh, cng khng ca v t tnh chng cng thuc vo h thng nhn qu s l tng i ca tc-chn Nh thuc cn c cao ca Tiu tha. c/ Ph tng tng, ch cho Tam lun tng20. Tng ny ly Hu ca tng vng tt c cc php lm Th , ly Khng ca v tng lm chn , cn gi l bt chn tng (tng chng phi chn), thuc ch thuyt cn c thp ca cc nh i tha. S hin hu ca tt c cc php c hnh thnh qua biu tng u thuc tng vng. Tng vng ny c c cng t nhn duyn sinh, do chng thuc v gi tng, hay l gi danh theo thuc tnh ca chnh n qua duyn khi. V chng hin hu nh vy, nn s hin hu ny thuc v Th , khng tht c m ch c trong vng tng, chng nh sng mai, nh in chp, nh gic mng. T s hin hu nh vng tng ca cc php qua duyn khi, chng nh l tht c i vi cc tm hn m m, trong khi bn cht ca chnh chng l khng v chng khng c thc th, l khng tng ca gi hp do nhn duyn hnh thnh, v s bin chuyn khi duyn khng
20

Tam lun tng , l mt trong 13 tng Pht gio ti Trung quc, v cng l mt trong tm tng Nht bn.. Tng ny y c vo ngha l ba b lun: Trung qun (Long Th, Ngrjuna), Bch lun (Thnh Thin, ryadeva ), v Thp nh mn (Long Th, Ngrjna) xin dng khng, v tng, bt bt Trung o cho tng phi mnh, v nht l xin dng tnh khng ca cc php nn cn gi l Php tnh tng.

83

PHT PHP CN BN cn , v c nh th chng kt hp chng tan r tu thuc vo duyn khng ca v tng m ngi Tu Vin dng lm Chn cho ch trng ca mnh v Nh . Tc v Chn vn c coi nh l mt s kt hp ca tng i ca ch thuyt thuc cn c thp ca cc nh i tha. d/ Hin tht tng, ch cho tng a lun ca Tu Vin, yu ch ca chng c th phn ra lm hai ngha Y tr v Duyn khi. Theo ngha Y tr m ni th dng php tng vng lm nng y, nn ly vng hu (vng c), l v (l khng) lm Th , dng chn nh lm s y, tng ca chng tuy khng nhng vn tn ti tht th, nn ly lm chn . Theo ngha duyn khi m ni th t th ca Chn nh tc l Chn , chng y c vo duyn khi m hin hin th gii m ng nn gi l Th . V Tng ny ni r v th ca Chn nh, nn gi l Chn tng, thuc ch thuyt cn c su trong i tha. y chnh l tng a lun ca ngi Tu Vin c y c vo hai ngha y tr v duyn khi m thit lp Nh . y y tr dng tng vng ca cc php lm nng y, ly vng hu, l v lm Th , v tng vng ca cc php tuy l khng, trn mt hin tng qua gi hp, nhng tht th ca chng vn tn ti, nn ly chng lm Chn ; cn i vi ngha duyn khi th t th ca chn nh tc l Chn . T t th ny chng y c vo duyn khi m hin khi ra mi sai bit trn tng m ng gia th gian ny qua nhn qu trong hin tng, nn ly chng lm Th . Qua hai ngha ca y tr v duyn khi cho ra hai cp Nh , chng vn cn c vo s hin khi tng i ca cc php m thit lp Nh ca Hin tht tng theo ch thuyt cn c cao ca cc nh i tha.

84

THCH C THNG - Theo Php hoa Huyn ngha q. 221 ca Tr Khi i s Thin thai tng23 ch trng trong Ho php T gio24 v ba loi lin h nhau25 m phn lp ra by loi Nh nh sau:
22

a/ Nh ca Tng gio26, ly cc php l php tht c ca cc php tht sinh tht dit lm Tc , v ly php tht c ny sau khi dit ri qui v l khng-v lm Chn . Chng thuc v ch thuyt ca Tiu tha gio, cn gi l Nh sinhdit. y chnh l quan im Nh thuc Tng gio ca cc

21 22

Php hoa Huyn ngha . . Tr.

Tr Khi i s +ngi n Dng, h Phng, thu nh theo Ct Tng i s Gia Tng xut gia. Nm Trinh qun 19 (645) c ng T mi ging thuyt tam lun ti cha Gia Tng, ngi hc bn phng t tp hn c tm trm ngi. Nm trinh qun th 20 th mt.
23

Thin thai tng cn gi l Php hoa tng, l mt trong 13 tng phi Pht gio ti Trung quc, cng l mt trong tm tng phi ti Nht bn. Vo thi Lc triu i s Tr Khi ti ni Thin Thai, kin lp ra gio qun tng, ngi i thng gi ngi l i s Thin Thai, v do ly lp thnh tn ca tng, v ngay c tnca mn mn h cng u ly tn ny m ku lun. Tng ny y c vo kinh Php hoa, phn quyt nht i thi gio c c Pht, v tn sng kinh Php hoa trn ht, nn cn gi l Php hoa tng, dng gio ch ca kinh Php hoa lm c s phn quyt thnh lp gio tng ca bt gio ng thi., xng l tam dung thng.
24

Ho php t gio, l hc thuyt phn gio ca tng Thin Thai ch trng ly ni dung gio php mt i do c Pht tuyn ni dy d chng sanh phn ra l bn loi: Tng gio, Thng gio, Bit gio, Vin gio cng vi ho nghi t gio cng gi chung l Thin Thai bt gio.
25 26

Tam chng tip b, .

Tng gio ch cho ton b ba tng gio in (kinh, lut, lun) ca Tiu tha gio, tc ch cho cc thuyt ring bit v s sinh dit ca T ca ngi ba tha, dng phn tch qun khng cng on tr kin-thoc, khin vo v d Nit bn.

85

PHT PHP CN BN nh Tiu tha, cn c vo nhn qu duyn khi thit lp Chn Tc Nh qua sinh-dit. b/ Nh ca Thng gio27, ly Cc php l php huyn c do nhn duyn sinh. lm Tc , v ly V chng phi tht c, nn tc khng. lm Chn . y l ch thuyt chung cho c ba gio Thinh vn, Duyn gic, v B-tt, cn gi l Nh v sinh. c/ Nh ca Bit gio28 lin h Thng gio, ly Cc php l huyn c lm Tc , ly Huyn hu tc khng, bt khng. (huyn c tc khng, chng phi khng) lm Chn . y l Nh ch thuyt chung cho c bit gio v thng gio, cn gi l Nh hm trung (bao hm c trung o), hay Nh n Tc phc Chn (mt tc hai chn). d/ Nh ca Vin gio29 lin h Thng gio, ly Cc php l huyn c lm Tc , ly Huyn c tc khng m chng phi khng, cc php v khng m chng phi khng lm Chn . y l ch thuyt Nh cho c Vin gio v Thng gio, cng Nh bit gio cho c Thng gio cng gi l Nh hm trung (bao hm c trung o).

Thng gio Ch cho cc b Bt-nh, ngha ca chng thng c cho Tiu-i tha. Bao qut c o l thm su u o cng cn ct hin by. Tc ch cho ch trng ca ngi ba tha v th Khng, v sinh ca T , khin cho mi ngi ng nhp v d Nit-bn. Bit gio, ch cho cc loi kinh thuc i tha nh K x , Phng ng. Kinh ny c Pht ch thuyt ring cho cc hng i B-tt ch khng phi cho cc hnh nh tha v l v lng T , theo th t dng ba qun php ba hoc, khin cho hnh gi i vo l ch c Trung o. Thng gio, ch cho gio ngha kinh Php hoa, v cc hnh B-tt m thuyt v v tc ca T , ba qun vin dung ng dt tr nh hoc, khin chng vo l khng phi ch c trung o.
29 28

27

86

THCH C THNG e/ Nh ca Bit gio, ly Huyn c, huyn c tc khng lm Tc , ly Bnh ng php gii ca chng phi c, chng phi khng lm Chn . y l Nh ca gio thuyt dnh ring cho B-tt i tha, cn gi l Nh phc Tc n trung (hai tc, mt trung o), hay Nh v lng. g/ Nh ca Vin gio lin h vi Bit gio, ly Huyn c, huyn c tc khng lm Tc , v ly chng phi c, chng phi khng, cc php hng vo chng phi c, chng phi khng lm Chn . y l ch trng Nh ca Vin gio lin h vi Bit gio, cng Nh Bit gio ng gi l Nh phc tc n trung (hai tc, mt trung o). h/ Nh ca Vin gio, ly Huyn c, huyn c tc khng lm Tc , ly Cc php hng vo c, hng vo khng, hng vo chng phi c chng phi khng lm Chn . Hay ngoi hu-khng, lp ring Trung o, ba Hukhng-trung o ring nhau, lm Tc ; khng thin v Hukhng-trung o, ba tng tc, vin dung v ngi, l chn . l Nh ca Vin gio Thin thai, cn gi l Nh v tc, Nh ho hp, Nh bt kh t ngh. Nh chn tc kia, h tng lm mt th, vin dung bt nh, th ca n l Trung o. ngha Nh theo Mt php ng minh k chuyn dng gi Pht php l Chn , Vng php l Tc . Tnh Chn tng31 ca Nht bn cng noi theo thuyt ny cho rng v mt tn ngng tn gio l Chn , v o c th gian l Tc .
30 30 31

Mt php ng minh k chuyn dng .

Tnh Chn tng l mt trong tm tng phi Pht gio ti Nht bn. y c vo bn nguyn lc ca c Pht A-di- m cu vng sanh v ci nc Tnh ca Ngi.

87

PHT PHP CN BN - Theo Tam lun tng ca ngi Ct Tng cho rng, t khi Thnh tht lun v Trung lun c trin khai ging gii, th nht l Nh rt c bn lun v nghin cu mt cch nghim tc v thnh hnh. Trong chng Nh quyn h32 ngi Ct Tng tng thut v mi bn tc gia t xa ti nay ni v th ca Nh . Trong s sai bit ny, c Ngi tm thu v chia ra lm 3 khuynh hng ch trng theo nhng thuc tnh cch nhn ca tng khuynh hng mt. a/ Th ca Nh l mt, b/ Th ca Nh khc nhau, c/ Th ca Nh l Trung o. Cng trong chng Nh , Ct Tng dn xut t i tha huyn lun q.133, ch thuyt Nh gio cng Nh t trng (Nh bn lp) dng tm thu cc gio thuyt ca Nh . - Nh -gio, tc ch cho chi Nh (hai s tht ni v ni nng ta) tc l cng vi Gio chi Nh (hai s tht ni v nng ta) tc ch cho gio . Ni mt cch d hiu hn th: a/ c ngha l ch cho ch nng vo (s y), l i tng ch Pht ni php, tc ch cho cnh gii lc trn, l cnh gii hin thc trc mt chng ta. Sc hnh cng cnh gii lc trn, phm phu thy chng, nhn k l cho l c thc, nn gi l Tc ; nhng i vi bc Thnh th xt soi r bit chng l khng nn gi l Chn . li phn lm hai loi bn-mt (gc, ngn) thi gian ch Pht cha xut hin tr v trc th bn ny tc tn ti, ch Pht y vo m tuyn thuyt gio php, chnh l s y (bn); thi gian

Nh quyn h, minh Nh th t. . 45, N0. 1854, tr. 107c.115a

33

32

i tha huyn lun . 44, N0. 1853, Tr. 12c-

88

THCH C THNG nghe ch Pht thuyt php, m chng sanh c l gii, l m gio (mt). b/ Gio c ngha l nng ta (nng y), ch cho ch Pht y vo cnh gii lc trn ni ra gio php. Gio thuyt chn khng diu hu, gi l Gio tc ; tuyn thuyt l v s c siu vit ngn ng t tng t duy, gi l Gio chn . y, nu hip hai loi bn-mt Nh ghi trn cng Gio chi Nh li th c ba loi Nh . - T trng Nh (bn lp Nh ), c ngi Ct Tng rt ra t cc ch trng ca cc nh T-m, cc nh Thnh tht lun, cc nh i tha a lun tng, cng ca cc nh i tha Nhip lun. Hai ch trng trn l ch trng ca cc nh Tiu tha, cn hai ch trng di l ca cc nh i tha, sau y l T trng (bn lp) Nh c khai trin qua bin chng php v thng duyn khi theo dng t thp ln cao; t nhn qu n duyn khi; t tiu ln i; t hu n khng ca s v l; t c khng n chng c chng khng; t c khng, chng c chng khng n chng phi c chng phi khng, chng phi chng c chng phi chng khng; t hai, chng hai, chng phi hai chng phi chng hai n ngn ng tiu mt suy ngh dt lun (ngn vng l tuyt): a/ Lp th nht Nh ca cc nh T m ch trng, ly Hu (c) tc s lm Tc , ly khng tc l lm Chn . Cc nh T-m dng s-l, hu-khng ca o l nhn qu th gian m thnh lp Tc v Chn , theo biu tng v thuc tnh ca chng cho ra Nh tc chn. y ch s dng c hu ca tc v khng ca chn thit lp Nh nn chng c gi l mt lp (nht trng) Nh . b/ Lp th hai Nh ca cc nh Thnh tht lun ch trng, ly Hu-khng lm Tc , ly chng phi c chng phi khng lm Chn . y, ngoi hu ca tc cn 89

PHT PHP CN BN thm khng, v c gi l hu-khng ca tc lm v th nht, v v th hai ph nhn hu-khng ca v th nht cho ra chng phi c chng phi khng lm chn ca v th hai. Ch trng ny ca cc nh Thnh tht lun Tiu tha cng ng trn mt hin tng tng i nhn qu m thnh lp theo s hin khi ca mi vt v s hu dit ca chng m chp nhn c c ln khng trn mt nhn thc v hin tng tng i th gian thuc tc , nn c gi l hai lp (nh trng) Nh . c/ Lp th ba Nh ca cc nh i tha a lun tng ch trng, ly Hu-khng, chng phi c chng phi khng ca nh34 (hai), bt nh (chng hai) lm Tc , ly chng phi c, chng phi khng, chng phi chng c chng phi chng khng ca phi nh (chng phi hai, chng phi chng hai), lm Chn . y l ch trng ca cc nh i tha a lun tng, h chp nhn hai s kin va c va khng, v thit lp hai s kin va chng phi c (tc l khng) va chng phi chng khng (tc l c) thit lp Tc v, i li vi v trn bng cch ph nh hai s kin va chng phi c (tc khng, mt tri ca ph nh l xc nh) va chng phi khng (tc l c, mt tri ca ph nh l xc nh), va chng phi chng c (tc l chp nhn khng) va chng phi chng khng (chp nhn c) thit lp Chn . y l mt cch lun l va ph nh ci ny xc nh ci kia theo dng nhn qu duyn khi thnh lp bin chng php trn con ng tin v tuyt i ca cc nh i tha a lun tng trong vic thip lp theo ba lp (tam trng) Nh . d/ Lp th t Nh ca cc nh i tha Nhip lun ch trng, ly ba lp (tam trng) trc lm Tc , v ly
Ch cho hai t tnh, y tha khi, bin k s chp (phn bit)
34

90

THCH C THNG Ngn vng l tuyt (ngn ng tiu mt suy ngh dt lun) thuc cnh gii tuyt i lm Chn . y l lp th t (t trng) Nh ca cc nh i tha Nhip lun, h cn c vo ba lp Nh trc lm tc . y, nu dng ba lp trc lm tc tc l chp nhn o l nhn qu duyn khi tng i ca ba trng trc, nh l mt bin chng php a n ngn ng tiu mt suy ngh dt lun (ngn vng l tuyt) thuc cnh gii tuyt i m ngn ng khng th no vi ti c nh h ch trng. Vy lm sao c th nhn thc v thm nhp c vo cnh gii tuyt i bng ba lp trn, trong khi ngn ng v t duy u b ct t? - Nhng theo phm qun T Trung lun 435 thuyt th, tt c mi s vt khng c bn tnh nht nh bt bin, n l Khng ca khng sinh khng dit; nu chng ta nhn thc nm bt mt cch r rng l Khng ny, th chnh n l nht ngha , v l khng ny theo ngi n khng lin h g n Nh nh cc nh Tiu tha v i tha ch trng, v theo ngi nu c th quan nim c th Nh tng i, hon ton thuc v Tc , cn nht ngha vt ra ngoi Tc , n chnh l tnh khng. Hn na tnh khng ca tt c mi s vt, v mun bo tr tc dng ca tnh khng trn mt hin tng ca mi s vt th cn phi tm mn mi s lin h cng nng vo nhau, cng i i vi nhau th hin qua nhn duyn ca chnh chng m sn sinh ra nhn thc tc dng; khi bit r c php gi danh tm mn ny, th n chnh l Th tc (Samvti). Th tc tuy l php khng c cu cnh, nhng c th mn n lm phng tin tham cu, m tip cn Thng ngha . V nh ngn ng, t tng, quan nim ca chng ta u thuc v Th tc , song nu khng mn ngn
35

Trung lun qun T phm . rya-satya-park. . 30, tr. 32b.

91

PHT PHP CN BN ng, t tng, quan nim ca Th tc , th Thng ngha chng ta s khng vi ti c, v s khng gii thot siu vit c Th tc . Khng c php hiu c nht ngha (Paramrtha), th s khng c php chng c Nit-bn c. Do , theo ngi trc ht, cn phi lm sng t Php khng (Dharmanyat), qua ch trng mi vt u khng (sarva nyam) nh c Pht tng dy: Mi vt u v thng, mi vt u v ng, nh trong ba php n, chng khng c t tnh, nn cc php hin hu c c l do duyn sinh, ngay c T cng ch l mt hin hu do duyn, nn chng cng khng tht hu, ch l s hin hu gi danh; v sau mi hiu thu c ti sao hai v ca Nh thuc v tc m khng lin h g n chn ?. Ngi khng ph nhn Nh mc d ngi lit n vo hng Tc trn phng din m. Song khng th khng chp nhn gio l ny trn ci nhn ca bc Thnh, v gia sanh t v Nit-bn khng c s sai khc. V khi m N l tc, khi ng N l chn; ch khc nhau ch m n v ng n, nh bi k ngi vit : Nu chng y Tc Chng c nht ngha Khng c nht ngha Thi khng t Nit-bn36[20]. - y, c s sai bit nhau trn bnh din m, nn c Tc - nht ngha -Nit bn. Nhng khi ng th chnh ba ci sai bit khng khc nhau. V nhng l do cho nn ngi Long Th khng ph nhn gio l Nh trong quan im ca mnh, v ch coi n nh l mt phng tin cn cho giai on
36

Trung lun qun T phm rya-satya-park. . 30, tr. 33, k 30

92

THCH C THNG chuyn m khai ng. Theo ngi, nu khng nh nhng ngn thuyt ca Tc thi nht ngha khng ni c, v nu khng t c nht ngha th lm sao chng ta c th t c Nit bn? V vy, n c coi nh l mt phng tin chuyn ch cho s thnh cng ca mt cu cnh. Nhng khi cu cnh t c, v n nhn li chnh n, th chnh n l phng tin ch khng g khc. T nhng lp lun ny cho chng ta thy rng: quan im Snyat ca ngi Long Th khng ph nhn gio l Nh . Quan im ca ngi Long Th ny cng ng quan im ca c Pht trong kinh Php Hoa, TT. Tu S trong Trit hc v tnh khng tr. 29 vit v trch dn: Kinh Php hoa, qua ngi bt ca La-Thp, ni r v vai tr ca nh thc duyn khi y nh sau: Chn l m c Pht t chng, khng th ni ln bng ngn ng, nhng c th m ra con ng dn v n, sau khi trm t v s chng ng ca mnh di gc cy B-. Pht quyt nh n Bala-ni, ni v T diu cho nm thy t-kheo. T diu c thit lp trn tng quan ca nh thc duyn khi: Kh v Tp, nhn qu lu chuyn. Dit, o, nhn qu hon dit. Nh c Pht dy chn l m Ngi t chng, khng th ni ln bng ngn ng, nhng chng ta c th m ra mt con ng dn v n chnh l gio l T diu m Ngi dy cho nm thy t-kheo. V cc ny c thit lp trn tng quan nh thc duyn khi qua Nh . nh thc duyn khi ny chnh l mt phng tin quyn xo khai thng con ng gia (Trung o) m tng i l i din cho Tc thuc th gii hin nhin ca tri thc v chn l tuyt i, siu nghim thuc v Chn . Hai th gii ny lun lun mu thun nhau trong vic thnh lp Nh nh nhng ch trng ca cc nh Tiu tha v i tha nu trn. Vy th lm sao duyn khi c th bao hm c tng i hin nhin ca Tc v tuyt i siu nghim ca Chn ? Trong khi Tc v Chn lun mu thun nhau trong kt cu vn t ca th gii 93

PHT PHP CN BN hin nhin Tc qua Nh . S mu thun ny khng nhng trong hnh thc kt cu vn t ca ngn ng m ngay trong bn th ni dung t tng ca chng cng kh m gii quyt c. Vn bn th ca Nh l mt hay l khc cng kh m phn nh mt cch rnh mch, v chng khng vt qua khi hng ro ngn ng lun chng logic hc. Mt thc ti tuyt i ca hai mt Tc v Chn v th kh m l din c, nu chng ta cha gii quyt c vn mu thun ny! Vn mu thun ny, nh trong quyn Trit hc v tnh Khng ca TT.Tu S, trang 30-31-33 c cp trng hp Chn v Tc nht th hay d th? Trong nht th cho rng theo nguyn tc lun l th khi chng ta ng bn ny ca Tc m nhn th chng ta ch c th bit v nhn thc r v chnh n thi ch khng th qun chiu qua bn kia ca Chn c, v ngc li khi chng ta ng bn kia ca Chn nhn th chng ta cng ch c th bit v nhn thc r v Chn m thi. Nh vy th y cng ch l ci nhn tng i b l thuc vo hin nhin ca mt mt thc ti, ch khng phi l mt ci nhn ton th ca mt thc ti m chng ta mun vn n, nu c chng na th cng ch l mt nhn thc qua suy lun ch khng phi l ci nhn hin qun ton din. Trong d th th cho rng hai s th c lp nhau, lm sao c th hp nht c, trong khi mun ni duyn khi bao hm c hin nhin v Tuyt i? v a ra th d ca hai s th khc nhau qua nh sng v bng ti. S phi hp ca chng s khng hin thc c trong mt ton th. V th ng nht v d bit chng tr nn mu thun v c ngn ng th hin qua cch nhn nhn trong hin qun c nh gi qua thi gian v khng gian. Mt s th d l qu kh hay v lai, mt khi chng tr thnh i tng hin qun th by gi, n cng hin hu nh hin ti. (Trong hin ti ci qua khng c tc dng, ci cha n cng khng c tc dng, s th nh th khng c tc dng, khng c tc dng tc l khng hin hu, v khng phi 94

THCH C THNG l i tng ca hin qun.) l quan nim theo lun l thng thng b l thuc vo thi gian. Nhng theo Trung qun th hin ti l ci sp n v sp i chng ch l c l nu khng mun ni l khng c, hin qun y c ch th ln i tng, chng khng b tc ng v l thuc vo thi gian. Do , nht th nh l mt ton th khng th hin hu bng hai kha cnh cng lc y tc l bng hin qun c. Cng vy, d th l hai s th c lp, vy lm sao nh sng v bng ti chng c th hp nht, trong khi duyn khi li c th bao hm c hin nhin v tuyt i? y cng cn khng gian v thi gian nh sng v bng ti hin hu. Vy lc no l lc c hai cng hin hu? Chng ta ni, c nh sng l v c bng ti, v ngc li. Nh vy, cho d l d th, c hai u biu th cho mt thc ti. Nh Ngi Long Th trong Trung lun ni th ch l o gic tri thc v da vo kinh nghim hi tng qua hai giai on ni tip trong dng lin tc ca thi gian xy ra: khi nh sng bt u hin din th bng ti bt u ra i. Vic hin din v ra i chng xy ra trong hin ti cng trong mt v tr thi gian v khng gian. Nhng khi nh sng hin din y, th bng ti l qu kh, v khi bng ti ang hin din y, th nh sng ang l v lai; nh vy th khng bao gi c hai hin hu cng lc, cng ch c. Trong trng hp nh vy th Nh phi c thnh lp nh th no ni duyn khi bao hm c hai? - Nhng mu thun c th hin qua bng kt cu vn t nh trn, nh nhng li dy ca c Pht trong kinh Php hoa, tuy ngn ng bt lc trc vic din t cnh gii t chng ca c Pht, nhng Pht vn n Ba-la-ni ni php T diu cho nm thy t-kheo ti vn nai cng bng vo ngn ng vo lc by gi. Nh vy ngn ng vn t, gi ny tr thnh mt kh c chuyn ch mt nim v thc ti, m Ngi mun pht biu n qua ngn ng vn t. y, d trn mt ngn ng 95

PHT PHP CN BN chng th hin s mu thun qua kt cu, v nhng l thuc ca chng vo khng gian v thi gian, t thn chng khng thot khi s rng buc ca nguyn tc lun l thng thng ca hnh thc, m ngay n ni dung tri thc chng cng khng trnh khi nhng ci li mu thun trong nhn thc. V nh vy, cho n khi no chng ta gii quyt c nhng mu thun ny, tc l chng ta gii quyt c con ng bng vo ngn ng vn t tin v tuyt i qua nh thc duyn khi, th mi vn s c gii quyt tip theo qua duyn khi. V nh vo duyn khi m con ng ngn ng khng b l thuc vo bt c iu kin no trong c c mu thun. Khi con ng no khng b l thuc th con ng mi l con ng Trung o, l con ng ca vt cch, l con ng gii thot t n thc ti tuyt i. Ngn ng chng ch by cho chng ta mt con ng no tin v chn l tuyt i, th lc ngn ng chnh l hnh thc ca con ng c biu hin qua ci danh biu tng cho ci thc. y ci danh khng phi l ci thc. V danh khng phi l thc, nn mt s th c kh nng mang nhiu tn gi (danh) khc nhau; v ngc li mi tn gi l mt tng hp, hay tng th ca nhng thuc tnh no . Mt s th c th hin hu qua cc thi gian, qu kh n tu thuc vo mt s thuc tnh c th l nh th kia; trong hin ti, n c th l nh th ny, v trong tng lai, n c th l nh th n. Qua nhng thi gian ny, s th khng thng ti trong bn thn, m chng bc l theo tn gi ca chng theo tng thi gian. Chng b l thuc vo v thng, nhng v thng th khng c t hu nh mt i tng. Do tn gi mi l i tng ca tri thc, v cng t y ngn ng vn t tr nn cn thit trong vic tip cn vi chn l. Bn thn ca thc ti th lun lun bin thin bt tuyt, nn n l hin tng a th sai bit, trong khi tn gi ca n th li bt bin khng thay i. Nh sc chng hn, lc no cng l sc trong khi s th ca sc lun bin thin theo s chi phi 96

THCH C THNG bin thin ca v thng qua duyn khi. Cho nn n l l mt hin tng nht th khng sai bit. Trong kt cu vn t, tn gi ca mt s th l ci khng sai bit ca nhng sai bit, tc l bt d, v ngc li s th l nhng sai bit ca ci khng sai bit, tc l bt nht. y bt nht, bt d tc trung o. - Ci danh biu th cho ci thc, nhng ci danh ny l duy nht, khng i, n khoc ln ci thc mt thuc tnh quyt nh, hoc thng, hoc on, hoc nht hoc d. Nhng ci danh ny khi chng ta soi chiu qua duyn khi th n l mt ci danh gi, v cng chnh ci danh gi ny li biu tng cho ci thc, cho nn n chnh l Trung o. - Tm li, Nh l nht th, hay d th, khi chng ta gii quyt nhng mu thun cu kt ngn ng qua danh v gi danh ny rt ro th con ng trung o ca Nh s hin hin ra di dng khng nht khng d. Khi m t ngn ng ph nh nhng xc nh tri buc cng do ngn ng to ra, th lc con ng trung o s t hin. Trc ht s hin hu ca bn th c c l nh vo s hin hu ca biu tng ngn ng qua ci danh. V bn th l mt thc ti tuyt i, nn thc ti tuyt i lun lun l bt kh thuyt, nhng ngay bn cht ca ngn ng biu tng cng l bt kh thuyt, cho nn c mt s tng ng gia tin trnh biu tng v tin trnh bn th thc ti, chng khng nhng khng nh mt tinh th ca ngn ng, m cn mang li cho ngn ng mt gi tr nh l mt con ng i n tuyt i ca bn th qua gi danh.

97

NIT BN

n c trn tuyn b Pht: Sarvam nyam (Mi vt u khng), vn Nit-bn (Nirvna), c cc b phi nu ra t vn tr li sau khi Ngi qua i; theo Nit-bn c trnh by theo dng s c ca h, v cng t mi tranh lun v n cng nh cc gio l khc tr nn gay gt hn. Nit-bn, vn hin hu hay khng hin hu, c (bhva) hay khng (abhva), ti th gian (laukika) ny hay vt ra khi th gian (lokottara); mt vn lm ny sanh ra mi s tranh lun, cng ngy cng gay gt gia Hu b hay cn gi l Nht thit hu b (Sarvsti-vdin) v Kinh b cn gi l Kinh lng b (Sautrntika). Chnh v phng tin i tr cn c, nn gio php cha bnh ca c Pht c Ngi ni ra c n v lng cha tr c ngn y c bnh do ba dc phin no sinh ra. V tnh cch a dng v phc tp ca con bnh, nn thuc i tr cng tu thuc vo tnh phc tp a dng ca con bnh m cho, ging nh con bnh th gian (th gii) ch cho nm th m chng hn, ni trong cch chp th nm th m bnh v cch cho thuc cng l a dng ri. V khi mum cha con bnh chp th vo nm th m, khng hn l ch c mt cch cha

THCH C THNG tr m trc ht phi xem n cch chp th lin h cu hu n c no nng, n c no nh, trong ba c hay nhng cu hu khc ngoi ba c, m tu theo c o s cho thuc ch khng phi ch c mt phng thuc duy nht tr chng. Cho nn vic cha lnh bnh, gii thot mi au kh cho bnh nhn, cho bnh nhn rt nhiu kha cnh, sau khi ngi dit , b nhng ngi i sau ng nhn, ch v nhng ngi i sau khng hiu c thm ca ngi, cho nn gio ngha ca nhng li dy b xuyn tc mt cch trit v c h thng. H bin gio l phng tin m c o s dng i tr cn bnh hu lu ca chng sanh, ng l s b vt qua, thnh gio l cu cnh, v h chp cht vo chng coi nh l mt thc hu cn phi t n th c. T Hu-V c h bin thnh nhng th nhn hiu tuyn truyn cho lp trng ca h. Qua y, gio l ca Ngi bin thnh mt th lun l nhn qu. T , h t t nn tng cho mt cu cnh ngoi ba ci ny, cn phi vn ti, chnh l mt th Nit-bn thc hu khng tng. Trong khi chnh c Pht ch trng mt Nit-bn khng ngoi ba ci, nh kinh Rohitassa1 dy: Ti ch no, bch Th tn, khng b sanh, khng b gi, khng b cht, khng c t b (bt dit), khng c sanh khi (bt sanh), chng con c th n thy, bit, t n ch tn cng ca th gii khng?. c Pht tr li : - Ny hin gi, ta tuyn b rng : ti ch no khng b sanh, khng b gi, khng b cht, khng c t b i ny, khng c khi i khc, thi khng c th i n thy, bit, t n ch tn cng ca th gii. Nhng ny hin gi, trong ci thn di my tc ny, vi nhng tng, nhng t duy ca n, ta tuyn b v th gii tp khi, th gii on dit, v con ng a n th gii on dit. thuc Pli tng.
1

Tng chi 1 trang 406-408, bn dch ca H.T. Thch Minh Chu.

99

PHT PHP CN BN

- V cng trn lp trng ny, trong kinh 13072 Tp A Hm thuc Hn tng, m chng ti s gii thiu di y qua bn dch ca ngi vit, cng hiu-ch ca Thng To Thch Tu S, s ni ln con ng i ch tht ca c Pht tng i, tng sng, ch dy li cho chng ta, nhng ngi i sau noi theo. Ti nghe nh vy: - Mt thi c Pht vn Cp C c, rng cy K, nc X-v. By gi, c Thin t Xch M, tng mo tuyt vi, vo lc cui m, n ch Pht, nh l st chn Pht, ngi lui qua mt bn; t thn to nh sng chiu khp vn Cp C c, rng cy K-. Lc ny Thin t Xch M3 kia bch Pht: - Tha Th tn! C th vt qua bin t th gii, n ch khng sinh, khng gi, khng cht chng? Pht p Xch M: - Khng th vt qua bin t th gii, n ch khng sinh, khng gi, khng cht c. Thin t Xch M bch Pht: - L thay! Th tn kho ni ngha ny! Nh nhng g Th tn ni: Khng th vt qua bin t th gii, n ch khng sinh, khng gi, khng cht c. V sao tha Th tn! V con t nh kip trc tn l Xch M, lm Tin nhn ngoi
2

Tap A-hm 49, kinh s 1307, i 2, tr. 259. Tham chiu, Bit dch Tp A-hm, i 2, No 100(306); Tng nht A-hm 8, i 2, No 125(43.1), tr.756. Pali, Aguttara, A. iv. 45. Rohita.
3

Pali: Rohitasso devaputto.

100

THCH C THNG o,4 c thn thng, la cc i dc.5 Lc , con t ngh: Ta c thn tc nhanh chng nh vy, ging nh kin s, dng mi tn nhn trong khonh khc bn xuyn qua cy a-la, c th ln mt ni Tu-di v n mt ni Tu-di, ct bc nh nhng t bin ng n bin Ty. Lc y con t ngh: Nay ta t c thn lc nhanh chng nh vy, hm nay c th tm n bin t ca th gii c chng? Ngh vy ri lin khi hnh, ch tr khi n, ngh, i tiu tin, v gim bt ng ngh, i mi n mt trm nm, cho ti khi mng chung, rt cuc khng th vt qua bin t th gii, n ni khng sinh, khng gi, khng cht. Pht bo Xch M: - Nay Ta ch dng ci thn mt tm ni v th gii, v th gii tp khi, v th gii dit tn, v con ng a n th gii dit tn. - Ny Thin t Xch M! Th no l Th gii? L ch nm th m.6 Nhng g l nm? L sc th m, th th m, tng th m, hnh th m, thc th m, gi l th gii. - Th no l sc tp khi ? L tham i i vi hu v lai cu hu vi tham, h, m m ni ny hay ni kia.7 gi l s tp khi ca th gii.

Pali: Rohitasso nma isi ahosi bhojaputta, c v n s tn l Rohitassa, con trai ca Bhoja.
5 6 7

Pali: vehsa'gamo, i trong h khng. Cng ni l nm th un. Pali: paca-updnakkhandha.

Cf. M.i. tr. 48: ta'h ponobhavik nandrgasahagat tatratatrbhinandin, kht vng tn ti trong i v lai, cng c mt vi h v tham; c vng ti sinhh ch ny hay ch kia.

101

PHT PHP CN BN - Th no l th gii dit tn ? L tham i i vi hu v lai cu hu vi tham, h, m m ni ny hay ni kia, u on tn, x ly khng cn st, v dc, vng lng, dt bt, gi l s dit tn th gii. - Th no l con ng a n th gii dit tn ? L tm Thnh o: Chnh kin, chnh tr, chnh ng, chnh nghip, chnh mng, chnh phng tin, chnh nim, chnh nh. gi l con ng a n s dit tn th gii. - Ny Xch M! Bit r th gii, on tn th gii; bit r th gii tp khi, on tn th gii tp khi; bit r th gii dit tn, chng nhp th gii dit tn; bit r con ng a n th gii dit tn, tu con ng a n s dit tn th gii. Ny Xch M! Nu T-kheo no i vi kh th gii, hoc bit hoc on; s tp khi th gii, hoc bit hoc on; s dit tn th gii, hoc bit hoc chng; con ng a n s dit tn th gii, hoc bit hoc tu, th ny Xch M! gi l t n bin t th gii, qua khi i th gii. By gi Th tn ni k lp li: - Cha tng do i xa, M n bin th gii; Cha n bin th gii, Trn khng ht bin kh. V vy nn Mu-ni, Bit bin t th gii; Kho r bin th gii, Cc phm hnh lp. i bin th gii kia, 102

THCH C THNG Ngi gic tri bnh ng; gi hnh Hin thnh, Qua b kia th gii. Sau khi Thin t xch M nghe nhng g Pht ni, hoan h, tu h, nh l st chn Pht, lin bin mt. - Qua bn kinh ny cho chng ta mt ci nhn c trng v Nit-bn, v th gii ca khng sinh, khng gi, khng cht, m mi ngi trong chng khng ai l ngi khng c ao mong mun t n ni . Nhng ni l ni no? Phi chng l ni ngoi th gii ba ci ny? Nh Thin t Xch M tng hi, v tng kinh nghim, tng kinh qua trong qu kh khi hi v: C th vt qua bin t th gii, n ch khng sinh, khng gi, khng cht chng? Khi m nhng thc mc v cuc sng nhn sinh v tr, lc no cng m nh s hi bi ci kh trc mt mun tm cch thot ra n; nhng qua kinh nghim sng, qua kinh nghim tng tri, b tt vn hon b tt nh Thin t Xch M tng b ra mt trm nm chy n chy o c vt qua bin t th gii tm n ni khng sinh, khng gi, khng cht, lc cn lm Tin nhn, cui cng vn khng thot khi bin t th gii ny. Chng ta ai li khng c nhng thc mc v nhng c mong nh Thin t Xch M, nhng nhng thc mc v mong c kia Thin t Xch M tng thc hin n bng nhng hnh ng, nhng nhng hnh ng ny vn khng thnh tu c ch v phng php thc hnh trn nn tng c bn sai lm nh c Pht dy: - Khng th vt qua bin t th gii, n ch khng sinh, khng gi, khng cht c. Ch v chnh chng ta qun ngay n s hin hu ca chnh chng ta trn th gii ny, m vong thn hng ngoi tm cu; nhng theo c Pht th:

103

PHT PHP CN BN - Nay Ta ch dng ci thn mt tm ni v th gii, v s tp khi th gii, v s dit tn th gii, v con ng a n s dit tn th gii. Ngay trong cuc sng hin ti ny, ngay trong th gii ny, ch khng u xa ht. y, c Pht ch gii hn ci thn ny ni v nhn qu th gian v xut th gian qua t Thnh , m con ngi c nh gi nh l mt hin tng c th hon thnh mt th gii qua nm th m; chng c coi nh l mt kt qu, c hnh thnh bi nhng tp khi ca sc c cu hu vi i, tham, h pht sinh ra nhng h ly nhim trc tri buc trong qu kh. Trong hin ti, i vi v lai nu nhng tp khi ca sc c cu hu vi i, tham, h pht sinh ra nhng h lu nhim trc tri buc v lm nhn tp khi cho chng trong v lai, m hnh thnh nhn qu th gian, th l cch hnh thnh nhn qu th gian theo chiu lu chuyn. V ngc li cng trong ci thn ny, i v lai, nu sc hin ti khng cu hu vi i, tham, h pht sinh ra nhng h ly nhim trc tri buc, th thot khi mi h lu nhim trc, dt sch ht mi th v minh phin no, khng cn ham mun, dt bt mi th, tr thnh vng lng tch tnh, khng cn c i, tham, h hin hu y na, l s dit tn th gii; v t c trng thi vng lng tch tnh ca kt qu ny, th phng php sc khng cu hu vi i, tham, h na l cn phi tu tp tm Thnh o, con ng a n s dit tn ca th gii, chng l nhn hin ti a n qu trong v lai nh c Pht dy. chnh l s hnh thnh ca nhn qu xut th gian theo chiu hon dit. - Khi chng ta bit r th no l th gii, th no l th gii tp khi ca nhn qu th gian v, bit r th no l th gii dit tn, th no l con ng n th gii dit tn ca nhn qu xut th gian. Tip n, trn nguyn tc nhn qu nhm loi b i nhng di hi ca sc khi cu hu vi i, tham, 104

THCH C THNG h ri pht sinh ra nhng h ly nhim trc tri buc sau . Trc ht phi on tn th gii v s tp khi ca chng, sau mun chng t n trng thi v dc vng lng dt bt, dt sch khng cn g ht, th phi tu tp theo con ng a n th gii dit tn. Nhng n y cng ch l nhng nh ngha mt cch l thuyt v th gii qua nm th m ni ln ci nhn qu bt ton c th thay i c bi nhng n lc theo lu chuyn hay hon dit ca nh m thi. c Pht dy tip: - Ny Xch M! Bit r th gii, on tn th gii; bit r th gii tp khi, on tn th gii tp khi; bit r th gii dit tn, chng nhp th gii dit tn; bit r con ng a n th gii dit tn, tu con ng a n s dit tn th gii. - Bit r th gii y chnh l bit nh tht v nm th un, bit r v nm th un tp khi, on tn chng. Nm th un hin hu ca mi chng ta trong hin ti, n l mt kt qu tt yu va mang hnh thc biu hin ca nhn qu kh, va lm nhn t tch cc cho mt ci qu no trong tng lai. Nh vy khi chng ta ni v hin hu ca chng l ni n s lin h nhn qu ba i ca qu kh - hin ti - tng lai (chng thuc dng phn on sinh t). Trong s hin hu sinht ny, chng ni ln c lin h nhn qu t sinh n t, giai on ny chng ta va l ngi th qu ca qu kh, va l k to nhn cho v lai. V cng v l cho nn khi chng ta bit r ci qu hin ti ca nhn qu kh chng l nm th un, th cng trong hin ti chng ta to nhn cho v lai bng cch on tn nm th un vng ny khng c ci nhn vng cho v lai na, ngha l khng sinh ra qu vng cho v lai; khi qu vng v lai khng sinh, th nhn v lai cng khng sinh, v c nh vy vng xch nhn qu vng s b dit. n y nm th un

105

PHT PHP CN BN khng sinh ra na, khi nm th un khng sinh, th c g dit, nn khng dit. - Vy Nit-bn chng s hin hu ngay trong ci ny, ngay trong xc thn ny, nu ai gii that c mi tri buc au kh ca tp khi, ca on dit, bng cch khng khi tm in o, phn bit chp trc i vi cuc sng, th ngi s t c Nit bn ngay trong cuc sng ny. T nhng ng nhn sai lm nh vy, cho nn nhng g c Pht phng tin dy cho chng ta con ng i n gii thot, th h bin chng thnh con ng n l tri buc. Nit-bn cng th gian Khng c t phn bit Th gian cng Nit-bn Cng khng t phn bit. - V Nm un nhn duyn, tng ca chng ng v mt dng m ni, th chng l tng sanh dit bin i lin tc qua li, v gi chng l th gian. Nhng ng v mt tnh m ni, th cu cnh ca chng l Khng, Tch dit, khng chp th, l Khng tng (ngha ny ni trn). y, v tt c cc php chng sanh chng dit cho nn th gian cng Nit-bn khng c s phn bit v ngc li Nit-bn cng th gian cng khng c s phn bit no. Li na, Tht t ca Nit-bn, Cng tht t th gian; C hai tht t , Khng my may sai bit. - C hai tht t Nit-bn v th gian, khng c bt c my may sai bit no c. V sao ? V khi chng ta tm kim tht t 106

THCH C THNG cu cnh ca chng, th cu cnh ca chng l bnh ng. Do , mi tm kim u khng th t c, ch v chng khng c bt c my may sai bit no. - Tht ra trong gio php ca Ngi, c Pht phng tin dng hai hnh thc Nhn qu v Duyn khi, mt mc i tr v nhn qu ti phc, v mc khc gii phng nhng phng tin qua duyn khi hon thnh Trung o gi danh tr v Khng tnh. l con ng gii thot tht s nh chnh trong kinh X d, h Bali dy: Chnh php cn bung b hung chi l phi php. Nhng i vi h, iu ny khng quan trng nn b h b qua. Trong khi , h khng bit rng chnh h phn bi li c Pht qua lp trng chp th t kin thuc nhn qu nh nguyn. H qun i php Trung o duyn khi, m trong sut cuc i, c Pht n lc xin dng chng. c Pht cha bao gi ch trng ly HuV lm lp trng chnh a chng sanh n gii thot c, m ngi ch trng: Mi vt u khng (Sarvam snyam) nhm ph nh c v khng ca cc php v xin dng t tnh Khng, cng l m by cho mt hng i vt thot, l Trung o qua tng gi danh. Chnh v Khng ny m cc nh Tiu tha sau ny, quan nim sai lm v n, ra mt ci t tnh thc hu no ca cc php, m phn li chnh quan im ca c Pht. Cng chnh v mun khi phc li con ng i ca c Pht, ngi Long Th B tt mi vit ra b lun Trung qun, nhm xin dng con ng Trung o m c Pht tng i, tng sng vi n. Ngi Long Th bo ci Khng y khng phi l ci khng ca khng i lp vi ci c, m l ci KHNG ca : Cc nhn duyn sanh php Ta ni tc l Khng cng l gi danh 107

PHT PHP CN BN Cng l ngha Trung o. - y, mi vt u Khng, c quan nim nh l mt cu cnh ph hy tt c mi quan im sai lm v cc php. Qua Bt Bt c ngi s dng nh l mt ph nh tuyt i cho phng php lun ca ngi, nhm trit tiu mi chp th c-khng (nh nguyn), va xy dng l duyn khi hin tng qua Trung o gi danh hin Th duyn khi Tnh Khng ca chng nh trong bi k trn ni. Nguyn bn hn kinh 1307 Tp A-hm Quyn 49 i Chnh tn tu tp II.

108

NHN QU

hn qu l mt nh lut tt yu trong s hnh thnh nhn sinh quan v v tr quan qua lin h duyn khi ca cuc sng con ngi, m qua nhn qu c coi nh l mt lut tc khng th thiu c khi hnh thnh mt x hi nhn bn o c. Nhn qu v th khng ch c ring ca Pht gio, m trc v ngay trong thi k c Pht cn ti th, cc lun s ngoi o cng lp thnh lun thuyt ch trng r rng ri, nhng cng v kin gii qu nhiu v nhn qu, nn mi kin gii tr thnh a th sai bit v chng i nhau trn quan im ny sinh ra bn loi m c Pht gi l t chp. c Pht, ch kt hp li nhng g kh c kh l m thnh lp nhn qu Pht gio. Nhn qu Pht gio v th tr thnh hai h thng qua Pht gio pht trin ca cc h phi sau ny, l nhn qu Tiu tha v nhn qu i tha trong vic kt hp vi nh thc duyn khi ty thuc vo thi gian v khng gian m hnh thnh c s l lun cho tt c mi quan h duyn khi trong th gii.

PHT PHP CN BN - Nhn qu ting Sanskrit goi l hetu-phala, ch cho nguyn nhn cng kt qu. Cng ch cho lut nhn qu, l th ca gio ngha Pht gio, dng thuyt minh lm c s l lun cho tt mi quan h ca th gii. Bi v s hnh thnh ca tt c cc php, th Nhn l Nng sinh qu l S sinh, c ngha l php no c kh nng dn sinh n kt qu, th php y l Nhn, v do c nhn sinh ra th chnh l Qu. Nhn qu nh th ch c c qua l thuc thi gian tnh c th quan nim theo Pht gio Tiu tha, nhng khng phi v th m nhn qu c nhn mt cch nht qun. Ngay n trong Pht gio cng ty thuc vo cn c chng sinh m c Pht thuyt v nhn qu ca thi v khng cho thch hp vi cn c ca h, nn nhn qu cng v th m c s sai khc v quan nim v gii thch gia cc nh Tiu tha v i tha v mt ch trng. V vo lc by gi nhn qu cng c nhn t nhiu nhn quan qua cc ch trng ca cc nh lun s trc v vo lc by gi ti n khi c Pht ra i. Nhng ch trng nhn qu ca ngoi o vo lc by gi v trc ti n c th phn ra lm bn loi, v c Pht lit h vo bn loi t chp nh di y : 1. S lun (Skt: Skhya) ch trng: Tt c php l mt, ch trng tt c ch l mt, nhn hai tng ng cng gic bt kh phn ly, nhn qu ng nhau, cng l ch trng ca lun s Tng Kh ngoi o. 2. Thng lun (Skt: Vaieika, Pli: Vasesika) ch trng: Tt c php l khc. Ch trng ny cho rng tt c php l khc nhau, gia ng cng tr, nng cng s chng khc nhau, cng l ch trng ca lun s Tu Th ngoi o. 3. Ni-kin T (Skt: Nirgrantha-jtapatra, Pli: Nirgaha-ntaputta) ch trng: Tt c php va mt va khc. Ch trng ny cho rng tt c cc php va tn ti 110

THCH C THNG trong mt m cng va tn ti trong khc, chng cng ngha vi nhau. 4. Nh- T cng T Mng ngoi o ch trng: Tt c php chng phi mt chng phi khc. Ch trng ny cho rng tt c cc php khng lin h vi nhau (bt cu), khng cng tn ti, m ch c tnh tng i. - V ch trng ca cc phi ngoi o n c i v cc vn nh mt khc, thng v thng, nhn qu c khng Theo T tng lun Tiu tha, ngoi o, dn xut ca B-tt -b n , v B- Lu Chi dch sang Hn thi hu Ngy th, Ngi dng Tng knh lun i tha ph t chp ca ngoi o cng Tiu tha. - Theo cc nh ngai o c i n , c th phn chia lm bn lai lun im v quan h nhn qu, m Pht gio lit h vo bn loi chp: - T nhn t qu: H ch trng em nguyn nhn sinh khi ra vn vt v tr qui v nng lc do tri i t ti. - Khng nhn, c qu: ch trng ny, h tha nhn s tn ti ca th gii hin tng l qu, ch v ci nhn ca ci qu ny kh m tham cu, nn h ph nhn nguyn nhn khi ln qu ny. - C nhn, khng qu: Ch trng ny, h tha nhn s tn ti ca th gii hin tng cho l nhn, ch v kt qu ca nhn ny kh m tham cu, cho nn h ph nh kt qu ca nhn ny. - Khng nhn, khng qu: Ch trng ny, h ph nh c nhn ln qu. - Ngoi bn loi nhn qu trn ra, Pht gio cn nhn thy c hai th lun thuyt v nhn qu na: 111

PHT PHP CN BN - Trong nhn c qu: Ch trng ny, tha nhn mi hin tng trong th gii ang hin hu qua qu chng c sn y trong nhn, y l ch trng ca cc nh t tng B-la-mn gio cng hc phi S lun; tc l h chp nhn trong nhn lun lun y tnh qu, cho nn tnh cht ca nhn cng qu tng ng. - Trong nhn khng c qu: Ch trng ny cng vi hc phi Thng lun, h khng chp nhn ch trng trong nhn c qu v i lp li ch trng trn. H xng cn phi kt hp nhiu yu t cn bn c lp mi c th sinh khi ra th gii hin tng, v vy trong nhn t khng c qu, m cn phi vay mn nhiu tng nhn h tng ha hp mi c th sinh ra qu c; do vy, tnh cht nhn cng qu khng tng ng. Lun thuyt ny cng c th gi l trong qu c nhn. - Cn nhn qu ca Pht gio i phn ra lm hai h thng Tiu tha v i tha. Tiu tha ly Cu x lun 6 (. 29. No: 1558, tr. 30a-36a) lm in hnh xut ra thuyt t duyn, lc nhn, ng qu; cn i tha th ly Duy thc tng ca Thnh Duy Thc lun 8 (. 31, No: 1586, tr. 41b) lm i biu, dng t duyn, thp nhn, ng qu lm ni dung ch yu lun v nhn qu. - V T duyn, tc ch cho Nhn duyn (Skt. hetupratyaya), ng v gin duyn (Skt. samanantara-pratyaya), S duyn duyn (Skt. lambana-pratyaya), Tng thng duyn (Skt. adhipati-pratyaya) th i tha v Tiu tha u ni v chng tuy c khc nhau; nhng v lc nhn tc l Nng tc nhn, cu hu nhn, ng lai nhn, tng ng nhn, bin hnh nhn, d thc nhn, m ch yu l Pht Tr lun 1, 15, i T B Sa lun 10, 11, 16 cng Cu X lun 6 ca cc b lun Tiu tha ch trng. Theo cc nh Tiu tha th Nng tc nhn 112

THCH C THNG gm thu c ng v gin duyn, S duyn duyn, Tng thng duyn trong t duyn, cn Nhn duyn th em khai din xp vo hng u ca ng nhn. Nu em ba hc thuyt T duyn, lc nhn, ng qu m ni th, chnh l t tng lun han chnh v nhn qu ca Pht gio. A NHN QU THEO TIU THA I - Theo ch trng T duyn th gm: 1/ Nhn duyn: tc l nguyn nhn ni ti trc tip sn sinh t qu c c, nh t ht ging sinh ra mm, v nh vy ht ging chnh l nhn duyn ca mm. T Nhn duyn ny, th nhn cng c hiu nh l duyn. trong Nhn duyn lun ca Pht gio, thng thng iu kin ch yu dn sanh n kt qu chnh l nhn, cn iu kin th yu chnh l duyn. Duyn ny l iu kin cho cc php sinh v tn ti. Nhn thc nguyn nhn l mt trong bn iu kin. C hai t ch cho nhn: karaa: nhn l ci tc thnh, to tc nn qu. Hetu: l ht ging cho sn sinh ra qu. y, t nhn l mt cng t, n cng ch l mt trong nhiu iu kin, cho nn gi l nhn duyn, ch chng phi l ci ngha tm thng ca nhn cng duyn. Hn na, duyn ny c kh nng thch nghi ng dng cho tt c mi hin tng i vi tinh thn ln vt cht. 2/ ng v gin duyn, cn gi l Th duyn: Tng tc trong tm, tm s, do mt st-na trc m li dn ng lm nguyn nhn sinh khi cho mt st-na sau. Ngha l mt st-na trc qu kh ca tm, tm s dit i, li gip cho lc dng sinh khi mt st-na sau trong hin ti. - Ch ng y c ngha l ngh (nim) trc dit i, ngh sau sinh tip, th dng ca hai ngh ny ng ng (bng nhau). Ngc li, nu mt st-na trc thuc nhm

113

PHT PHP CN BN tm thin, mt st-na sau thuc nhm tm c, th tng ca stna trc v sau khc nhau khng phi ng ng. - Ch v gin c ngha l thi gian ca hai ngh trc sau tng sinh dit, st-na khng dng, nn khng c gin cch. i vi cc hin tng tinh thn duyn ny t thch nghi, v nhn thc hat ng c c phi nh c iu kin pht sinh. 3/ S duyn duyn: gi tt l duyn duyn, l ch cho tt c mi i tng cho tm, tm s ch duyn vo, chnh l tt c mi s vt ngoi ti lm duyn trc tip hay gin tip sn sinh ra ni tm s. Nh s nhn thc ca mt (nhn thc) phi dng tt c mi cnh sc lm S duyn duyn, s nhn thc ca tai (nh thc) phi dng mi th m thinh lm s duyn duyn, cho n s nhn thc ca , phi dng tt c cc php trong qu kh, hin ti, v lai lm s duyn duyn. 4/ Tng thng duyn: Ngoi ba duyn k trn ra, cn tt c mi tr duyn khc d l v ngi m l iu kin nguyn nhn pht sinh ra mi hin tng u thuc vo Tng thng duyn. - Pht gio em tt c vn php phn lm nm v: Tm php, tm s php, tm bt tng ng hnh php, sc php, v v vi php. Nu em s sinh khi ca nm v cng vi s quan h ca t duyn m ni th, s sinh khi hin tng tinh thn ca tm php cng tm s hu php cn phi y ton b t duyn; nhng trong tm bt tng ng hnh php s sinh khi ca v tng nh cng dit tn nh t cn nhn duyn, ng v gin duyn, tng thng duyn. Cn s duyn duyn th khng cn thit, v nhn ny i vi hai nh v tng cng dit tn, thuc v v tm nh; hn na, khng c tc dng ca tm thc nn khng cn s duyn duyn. V s duyn duyn cn dng tm thc lm iu kin tng ng tc dng 114

THCH C THNG sinh khi, cho nn s sinh khi ca hai nh ny khng cn s duyn duyn. S sinh khi ca tm bt tng ng hnh php, mi hai php khc kia cng sc php u t cn n nhn duyn cng tng thng duyn. Nhn ny, sc php cng mi hai loi khc kia, tm bt tng ng hnh php khng c tm thc tc dng, cho nn khng c s duyn duyn, hai tng sinh khi trc sau ca chng cng chng phi ng ng, hn na khng c s tng tc th t c nh no, cho nn khng ng khng duyn gin an (v ng v gin duyn). V vi php, l ch cho th tnh chn tht cc php khng c sinh dit bin ha, t nhin khng c iu kin nguyn nhn sinh khi ni, cho nn n ngoi phm vi ca t duyn ny. - Nu cn c vo thi gian khng gian m ni th, ng v gin duyn thuc nhn t thi gian, s duyn duyn thuc nhn t khng gian, cn nhn duyn, tng thng duyn th dnh cho c hai thi-khng. - Theo cc nh Tiu tha ngoi t duyn ra, h cn lp ra thuyt lc nhn, v s quan h gia t duyn v lc nhn i sau cng c s sai khc. II Theo ch trng ca lc nhn th: Cc nh Tiu tha em nhn ca tt c cc php phn ra lm su loi nh sau: 1/ Nng tc nhn (kraa-hetu): Vt no khi sinh ra, phm tt c s vt khng phi l i tng pht sinh ra tc dng tr ngi, th s vt y l nng tc nhn, phm vi ca n rt rng. Gm c hai loi: a/ Hu lc nng tc nhn (cho sc, tng sc): nh nhn cn sinh ra nhn thc, t ct sinh ra tho mc, song i vi php hu vi, t gii hn. 115

PHT PHP CN BN b/ V lc nng tc nhn (khng tr ngi): nh h khng i vi vn vt, dnh chung cho tt c php v vi. Qu c c ca nhn ny l qu tng thng. 2/ Cu hu nhn (sahabh-hetu): l nhn cu hu vi qu. Gm c hai loi: a/ Nhn cu hu h tng vi qu. b/ Nhn cu hu ng nht vi qu. Qu c c ca nhn ny l qu s dng. 3/ ng loi nhn (sabhga-hetu): l tt c cc php hu vi thuc phm vi qu kh hin ti m php no cng loi hay tng t th u l nhn, cho nn gi l ng loi nhn. Nh php thin lm nhn cho php thin, cho n php v k lm nhn cho php v k. Php ng loi ny cn c vo tnh thin c m lp. Qu c c ca nhn ny l qu ng lu. 4/ Tng ng nhn (samprayukta-hetu): Lc nhn thc mi pht sinh, tm cng tm s ng thi pht khi tng ng, h tng nng vo nhau m tn ti. Cho nn gi l tng ng nhn. Qu c c ca nhn ny l qu s dng. 5/ Bin hnh nhn (sarvatraga-hetu): Ch cho phin no c kh nng bin i khp i vi tt c cc php nhim m ni. Cng vi ng lai nhn trn l php nhn qu d thi trc sau, song v ng loi nhn thng i vi tt c cc php, trong khi bin hnh nhn th do mi mt bin hnh trong tm s bin sinh khp tt c cc hoc, cho nn gi l bin hnh nhn. Mi mt bin hnh nghch li i vi l ca t , trong by loi phin no thuc kh nh thn kin, bin kin, t kin, kin th kin, gii cm th kin, nghi v v minh, cng bn loi phin no ca tp nh t kin, kin th kin, nghi, v minh, mi mt loi phin no ny tc l nhn sinh khi ra 116

THCH C THNG tt c cc loi phin no. Qu c c ca nhn ny gi l ng loi qu. 6/ D thc nhn (vipka-hetu): Ch cho nhn nghip thin c ca qu bo kh vui trong ba i. Nh c php ng nghch cm bo a ngc, thin hu lu ca thp thin chiu qu cm ln tri. Qu a ngc cng ln tri kia u chng phi thin, chng phi c, m li l thuc vo tnh v k. y, v nhn thin nhn c u cm qu v k nhn qu d lai m thun thc, cho nn nhn ny gi l nhn d thc. Qu c c ca nhn ny gi l qu d thc theo Cu X lun. - Nh Cu X lun bo s 7 th, s nhip thu gia t duyn v lc nhn ging nh trn ni l Nng tc nhn bao gm c ba duyn: ng v gin duyn, s duyn duyn, tng thng duyn, cu hu nhn cng nm nhn khc kia thu nhip chung c nhn duyn. Theo Cu x lun Quang k 7 th, t duyn bao qut c phm vi rng ri, cn lc nhn thuc phm vi hp, cho nn t duyn bao hm c lc nhn, ngc li lc nhn khng th hm nhip t duyn c. C ngha l cu hu nhn cng ng nhn v nhn duyn chc chn c th h tng thng nhip ln nhau; song nng tc nhn tuy thng vi tng thng duyn, nhng cha c th hm nhip hai duyn ng v gin v s duyn. Trn y l quan im ca cc nh Tiu tha ch trng v t duyn v lc nhn. - Theo thuyt ca cc nh i tha th ch trng t duyn v thp nhn, ch khng phi l lc nhn nh cc nh Tiu tha. Di y l s hnh thnh ca t duyn v thp nhn, theo ci nhn ca cc nh i tha: B NHN QU THEO CC NH I THA I Theo ch trng ca t duyn th gm c: 117

PHT PHP CN BN 1/ Nhn duyn: trong cc php hu vi c kh nng t thn sinh ra t qu. Nh ging la mch sinh ra la mch, ging la d sinh ra la d. Th tnh ca nhn duyn ny c hai: a - Chng t (ht ging), ch cho tt c cc php thin, c, v k hm tng trong thc th tm A-li-da chng t ny i vi d thi (mt lc no ) c th dn sinh chng t t loi (chng t sinh chng t), i vi ng thi (cng lc) c kh nng sinh khi hin hnh t loi (chng t sinh hin hnh). b - Hin hnh, ch cho hin hnh ca by chuyn thc mt, tai, mi, li, thn, , mt-na c kh nng hun tp thnh chng t t loi trong bn thc ( bt thc) (hin hnh hun chng t). 2/ ng v gin duyn: l quan h sinh khi ca tm, tm s do ngh trc dn sinh ngh sau, tng ngh, ngh tng tc khng c gin an. Ch trng ny cng vi Tiu tha trn i th l tng ng, duy ch c th ca bt thc l mi t th c s sai khc, cho nn mi t th sn sinh ra quan h tng tc trc sau khng gin an; Tiu tha chp nhn s gin an ca d thc cng c th h tng hnh thnh cng ng s quan h lin tc ca v gin on. 3/ S duyn duyn: phm i tng ca tm, tm s thnh tu th l nguyn nhn, m khin cho tm, tm s lc sn sinh ra kt qu, th i tng ca tm, tm s gi l s duyn duyn. Theo cc nh Duy thc tng c bit phn ra lm hai loi thn s duyn duyn v, s s duyn duyn. Nh trong Thnh Duy thc lun 7 (. 31, tr. 40c) thuyt: Nu cng vi th nng duyn khng la nhau th, nhng g lo mn (s l thc) trong kin phn, nn bit l thn s duyn duyn; nu cng vi th nng duyn la nhau th, nhng g lo mn trong cht nng khi, nn bit l s s duyn duyn. y, chnh l ci ngha thm su m cc nh Tiu tha cha bn ti. 118

THCH C THNG 4/ Tng thng duyn: Cng nh nhng g cc nh Tiu tha ch trng, ngoi iu kin nguyn nhn sinh khi tt c cc php nh ba duyn ghi trn, duyn ny phm vi tht l rng ri, nh lc nhn ca cc nh Tiu tha ni, tt c u c thu nhip vo trong ny. - Theo cc nh i tha, nht l cc nh Duy thc th, t duyn y c vo mi nhn lm ch nng ta (s y x) m thuyt minh v mi hin tng t tinh thn n vt cht u pht sinh ra t mi chng lai nguyn nhn ny m c c s hin hu: II Theo ch trng ca thp nhn th gm c: 1. Ty thuyt nhn: l y c vo x l ngn ng m lp, tc l ty theo s thy nghe hiu bit v i tng vo lc by gi m ni v ngha ca chng, th ngn ng ca ngi ni (nng thuyt) lm nhn cho nhng iu ni ra (s thuyt). 2. Qun i nhn: y c vo x l lnh th m lp, tc l cn xem xt s sinh khi hnh thnh c c ca mi s, v nh kt qu ca chng (s i) lm nhn cho nng i: v nh dng tay l nhn nn c s tc ng ca vic cm nm. 3. Khin dn nhn: y c vo x l tp kh m lp, tc l nhng chng t cha thun m (v nhun: cha thm t ny mm) chn mui cn phi c thi gian lu di dn n kt qu ca chnh n. 4. Sinh khi nhn: y c vo x l chng t hu lu chn mi m lp, tc l nhng chng t m chn, s sinh khi kt qu ca chnh n tc th. 5. Nhip th nhn: y c vo cc y x: v gin dit, cnh gii, (by) cn, tc dng (thc th tm), s dng, chn tht (chn tht kin y x: y x l kin chn tht) y c su y x

119

PHT PHP CN BN m lp. Ngoi chng t ra, cc duyn nhip th nhau m sinh khi qu. 6/ Dn pht nhn: y vo x l ty thun m lp. Cc lai thin, c, v k hin ra cc php c kh nng dn khi thng hnh ng loi cng, nhn php v vi. 7/ nh bit nhn: cn gi l nh d nhn, y vo l cng nng sai bit m lp. Tt c cc php hu vi t chng dn n chng c t qu m khng b tp lon. 8/ ng s nhn: y vo x l ha hp m lp. Do by nhn trn cng qu ha hp lm mt. 9/ Tng vi nhn: y vo x l chng ngi m lp. V tri duyn l tnh, nn i vi mi vic sinh, tr, thnh, c ca cc php c s chng ngi. 10/ Bt tng vi nhn: y vo x l khng chng ngi m lp. i vi sinh ca cc php khng chng ngi. - Mi nhn ny ly ht ging (chng t) thnh thc ca la lm th d m thuyt minh i vi mi hin tng sinh khi ca chng t A-li-da thc cng, tnh quyt nh tc dng mi hat ng ca con ngi, nh hng n tnh tt nhin ca nghip bo lun hi. - Nu cn c vo s sinh khi ca cc php cng s lin h ca t duyn m ni th, i tha chp nhn sc php cng s sinh khi ca cc chng t, t cn nng vo nhn duyn cng tng thng duyn, nhn ny sc php cng chng t u chng phi l php duyn l, cho nn khng c s duyn duyn; li na nhiu loi cng chuyn bin m khng c trc sau, bng nhau, nn khng c ng v gin duyn. Tm php, tm s php v mt php tng th ging nhau, cn phi c y tan b t duyn sau mi c sinh khi.

120

THCH C THNG C QUAN IM T DUYN NG QU - TIU THA V I THA - i vi cch gii thch n gin ring r v t duyn, ng qu {ng lu qu (niyanda-phala), D thc qu (vipkaphala), Ly h qu (visayoga-phala), S dng qu (puruakra-phala) v, Tng thng qu (adhipati-phala)} th gia Tiu tha v i tha cng khng ng quan im. Theo cc nh Duy Thc th: Khi chng ta tha nhn v tr vn hu u do chng t hm tng trong A-li-da thc bin hin ra, v do chng t bin hin nn cc php tr thnh sai bit, chng phi kinh qua quan h nhn qu hai lp (nh trng) ba php (Chng t sinh hin hnh, hin hnh hun chng t v, chng t sinh chng t: 1. hin hnh sn sinh bi chng t; 2. chng t hun tp bi hin hnh; 3. chng t sn sinh bi chng t). y l ba php nhn qu trin chuyn ng thi, l dng ng ca nhn qu biu th chng t cng hin hnh h tng ca tng Duy thc. Tng Duy thc chp nhn chng t trong bt thc v, chng cn cc duyn ho hp m khi ln hin hnh; v li php hin hnh ny, ngay trong st-na hin hnh, chng t kia cng hun tp i vi bt thc (bn thc), nn gi l Chng t sinh hin hnh, hin hnh hun chng t. Lc ny, chng t nng sinh, v hin hnh nng hun cng, chng t s hun ca s sinh, c ba h tng trin chuyn thnh ra tc dng, m bin hin thnh sum la vn tng, quan h nhn qu ny thuc v st-na ng thi, khng phi l d thi, nn chng thuc nhn qu ng thi. y cc php qu kh v lai, chng t ca chng cng quan h nhn qu ca hin hnh u tng tc cng lc, nh bt n sinh la, ngn la sinh la uc. Trong , quan h chng t sinh chng t thuc nhn qu d thi; quan h chng t sinh hin hnh, hin hnh hun chng t thuc nhn qu ng thi. Ngoi ra trong lc nhn, ng qu s quan h gia d thc nhn cng d thc qu cho n 121

PHT PHP CN BN s lin h ca nhn ng lai, nhn bin hnh cng ng lu qu tt c u thuc nhn qu d thi. Cn s quan h ca cu hu nhn, tng ng nhn cng s dng qu (cn gi l cng dng qu) th thuc nhn qu ng thi. Trong khi s quan h ca nng tc nhn (nhn to tc) cng tng thng qu (qu tng thng) th thuc s quan h nhn qu va ng thi va d thi. Hn na, s quan h ca ng lai nhn cng ng lu qu, chng dng php t lai lm nhn dn sinh n qu ng lu ng lai, cho nn chng thuc nhn qu t lai. - Hnh vi ca chng sinh c kh nng dn sinh ra nhn qu d thi, tc l khi chng ta to nhn nghip thin th t phi nhn qu bo thin, to nhn nghip c t phi chu qa bo c. y gi l nhn thin qu thin, nhn c qu c, hay cn gi l nhn thin qu vui, nhn c qu kh. y, do hai nghip thin c m chiu cm qu bo thin c hay vui kh, nhng nu chng ta to tc vic phi thin phi c th chng thuc v tnh v k. Nhn qu d thi khng nhng ch c gi tr trong hin ti, m chng cn c gi tr trong tng lai, c th l trong mt i, trong hai i, trong ba i, tu theo tc nhn to ra nghip lc mnh hay yu, dy hay mng m chng ta to ra thuc hnh vi thin hay c, th cng theo m nhn lnh qu bo thin hay c sau nanh hay chm. - L cc loi nhn qu ny nghim nhin hin hu mt cch trt t khng ri lon qua nhn qu bo ng. Chng lun lun tu thuc vo sc mnh ca nghip thin c, m theo tun t i th qu bo tip theo t nhng tc nhn to ra trc . Nu chng ta khng thy c s tn ti ca ci l nhn qu, th chng ta s b ri vo trong t tng kin gii ph nhn nhn qu. - Hn na, nu chng ta cng ng trn s quan h nhn qu m tht hnh tu tp theo o gio, ph hp tu theo tng 122

THCH C THNG cn c vi chnh mnh, qua cc tha trong ng tha gio m c Pht li, nh nhng l m chng ta lun bn trn, th s nh vo nhn tu hnh m c th chiu cm qu thnh Pht. y gi l tu nhn c qu, tu nhn cm qu, hay th nhn cm qu. - Ngoi nhng quan h trn, do nhn thin c m chiu cm qu bo vui kh. y cn c s quan h nhn qu gia d thc nhn v d thc qu, hoc do phc c thin nghip ca th gian m chiu cm qu vui nhn thin, y gi l quan h nhn qu ca nhn phc cng qu phc; hay do tu trp tr tu c kh nng chiu cm qu bo gic ng, y gi l quan h nhn qu ca tr nhn cng tr qu. - trn chng ti trnh by ba loi quan h nhn qu gi l tam nhn, tam qu. Nhng vn cn mt loi nhn qu khc na, l nhn qu ba i, nhn qu bo ng v.v c rt nhiu h thng quan h nhn qu ch cho d thc nhn, cng d thc qu. Nhng nhn qu c quan nim nh vy u l thuc vo thi gian tnh, v c nh gi nh l nn tng c bn cho o c hc nhn sinh, l lut tc ca mi trt t trong th gii v tr ny. Nhn qu c hnh thnh theo thi gian th s quan h ca chng c phn nh trc sau, ngha l nhn lun lun i trc v qu xut hin sau nhn han thnh tt c mi chc nng , th chng mi xut hin, cch hnh thnh nhn qua l thuc thi gian, th nhn qu ny c gi l nhn qu d thi. Nhn qu d thi ny l t i lp vi nhn qu ng thi. Cc nh Duy Thc ch trng t lai ca chng t tng tc khng dt, nhn ca nim trc sinh ra qu ca nim sau, hai thi gian trc v sau l hai thi gian khc nhau, cho nn gi l d thi. y ch cho quan h chng t sinh chng t trong ch trng nhn qu trong nhn qu b l thuc vo thi gian, nn c trc c sau, c qu kh, hin ti, v lai khc nhau; nhng khng nhng chng t sinh chng t, m 123

PHT PHP CN BN chng t cn sinh hin hnh, hin hnh hun chng t, do chng t cng hin hnh tr thnh quan h nhn qu ng thi. Vy trong mt php c hnh thnh c tin nhn hu qu trong lin h d thi, nhng s h tng ca mt php, hai php l nhn qu ng thi nh trng hp ca tim n v, ngn la, lau nng vo nhau thnh b lau hin hu. Thnh Duy Thc lun 8 (. 31, No: 1586), ni: Hin hnh, chng t tuy khc lai, nhng h tng khng chng nhau, mt thn cng lc sinh ra tc dng, khng nh chng t ng loi sinh ra nhau trc sau m khng chng tri nhau, tt chng khng cng hin hu. - Bi tt c php u do l nhn qu m sinh thnh v hoi dit, th hin s m ng ca thp gii, tc l do s quan h nhn qu ny m hnh thnh, sn sinh ra cc loi nhn qu th gian, nhn qu xut th gian, nhn qu ca ci m, nhn qu ca ci ng, phn bit theo tc nhn v theo th qu ca chng. Nu cn c vo T m ni, th hai Kh, Tp l nhn qu thuc th gian ca ci m th gian, hai Dit, o l nhn qu ca ci ng xut th gian. iu quan trng l tht l ca nhn qu ny chnh l gio l c bn trng yu ca Pht gio, trong cc kinh in v, nht l kinh in Tiu tha hu ht c Pht u ly lut tt nhn xy dng lun l v gio hc ca mnh, nhm p ng mi nhu cu cn c ca chng sinh m hon thnh s nghip hong ho li sanh ca mnh, trong vic hng dn chng sanh t n ni gii thot cui cng ca ci kh. i vi l ny sau ny cc b phi thng gii thch ring r thm, ty theo tc nhn m sinh ra th qu theo nhn qu bo ng nh nh theo hnh tng tc khng dt ca nhn qu thin c, hng dn khuyn khch mi ngi thc hnh theo con ng ca c Pht i qua, l vt qua cnh gii hu lu t n cnh gii tch tnh v lu.

124

THCH C THNG - Nhng ch trng trn phn chia nhn qu lu chuyn v hon dit ca T thnh lp Nh ca cc nh Tiu tha. y, nh Cu-x lun ch trng cn c v mt hin tng ni ln thuc tnh ca chng. Tuy trn mt hin tng biu tng c th b lut v thng chi phi, c th bin i v hnh thnh theo thuc tnh ca s vt m n c tn gi mi. Nhng d tn gi ny c th gi l gi danh l Th tc i na, m trn mt hin thc bn cht ca chng th chng bt bin, lun lun hin hu, nn chng thuc v Thng ngha . Trong khi, Thnh tht lun ly cc php sc, hng, v cng Nit-bn tc l cc php hu vi v v vi lm Chn , v chnh sc, hng, v, v Nit-bn l nhng yu t c bn hnh thnh tt c cc php qua nhn duyn chng hin hu, nn cc php k trn chng thuc v Chn , v ngc li nhng php c cc php lm yu t c bn cc php hin hu qua nhn duyn, th cc php ny c gi l gi danh khng c tht th. Chng ch mang thuc tnh ca cc php c bn trn thi, v nh vy s hin hu ca biu tng c c ny chng thuc v Tc , ging nh con ngi do nm un ho hp m thnh nn chng thuc v Tc . Cn, Kinh b th ch trng ly s chp nhn thuc tr hu lu v cc php cho l Th tc , v ly tr v lu xut th gian, cng hu c chnh tr th gian lm Chn . Lun i T-ba-sa th ly o l c nh tc thnh ca th gian, hay mi s vt c l gii thng thng ca th gian cho l Th tc , v ly l chn tht, nhng kin gii trit ca cc bc Thnh v lu lm Thng ngha . Ni chung Tt c u y c vo php hu lu ch Th v php v lu ch Thng ngha thit lp Nh , cho d php l s hay l l, l tc hay l chn, l biu tng hay l bn th, l th gian hay l xut th gian cng u c qui v nhn qu ca Nh .

125

PHT PHP CN BN - Nhng nhn qu m c hnh thnh theo khng gian, th s quan h hnh thnh ca chng nh s nng ta ln nhau ca nhng cng lau trong mt b lau mi ng vng c do cn v trn to ra ci bit khng tht, nn chng ch l mt huyn tng, ch hin hu gi tm khng tht c. l quan h nhn qu theo khng gian ca nhn qu ng thi. Theo cc nh Duy Thc ch trng th chng t l nhn nn c kh nng sinh khi qu hin hnh, nhng hin hnh ny cng c kh nng lm nhn hun tp qu chng t. Chng t c kh nng sinh ra (nng sinh) cng hin hnh nhng g c sinh ra (s sinh) ny. Ch hun tp ca chng t cng ba php ln lt trin chuyn cng lc h tng lm nhn qu nn gi l nhn qu ng thi. Trin chuyn c hai ngha: H tng chuyn i v, ln lt chuyn i. y chng thuc h tng chuyn i. Thnh Duy Thc lun 8 (. 31, No: 1586 tr.) ni: Cc thc nng hun t chng t lc sinh, tc l c kh nng lm nhn ri hun li thnh chng t. Ba php chuyn i, theo nhn qu ng thi. Nh tim n sinh ngn la, ngn la sinh chy tim n; cng nh b lau cng nng ta vo nhau, nhn qu ng thi l khng khuynh ng. - Qua nhng trnh by trn, cc vn nhn qu nh l mt, khc, thng, v thng; nhn qu c, khng; t nhn t qu; khng nhn c qu; c nhn khng qu; khng nhn khng qu; trong nhn c qu; trong nhn khng c qu. Tt c nhng quan nim nh vy v nhn qu ca cc lun s ngoi o vo lc by gi c c Pht lit vo nhng loi t kin. T kin v h ng vo lp trng c hoc khng l thuc vo nh nguyn tng i ca thi gian thit lp o l nhn qu. Nhn qu nh th tr thnh cc oan v thin kin trong tri buc. D bit vy, nhng c Pht vn ng trn lp trng kh c kh l thuc thi gian m tuyn thuyt gio php ca mnh, vi mc ch l hng dn mi ngi bit c 126

THCH C THNG nhng nguyn nhn a n mi s tri buc v, ch cho h cch m nhng tri buc t t tri t m cho mi ngi. chnh l gio l nhn qu d thi ca ng tha gio; gio l ph hp vi tng cn c ca mi ngi chng ta, trong vic ct tri v m tri, t n gii thot tt c mi th phin no tri buc ca thi gian nhn qu nh nguyn. - Theo kinh in i tha nh kinh Nit-bn thuyt, th ng v mt tng i th c tc, c chn, c hu tht, v tht; chng l th ngn ng biu tng cho nhng thuc tnh c th c c qu, m chng mun vn n. Nhng biu tng ny cho d l gi danh, nhng chnh chng cng c bn th ca chnh n, cho d trn chiu tuyt i ngn ng kh b tip cn. Do , s mu thun y gia Tc v nht ngha d c mu thun n u i na trn mt nhn qu, nhng trn mt duyn khi chng cn s mu thun ny c th chng tip cn chn l tuyt i. Bi v chng khng i hi bt c s thnh cng no nh vo ngn ng khi din gii v chng, nu khng mun ni l mt tht bi ca ngn ng. V nu ngn ng khng tht bi trong vic trin khai din gii th chng nh i mt bn cht ca duyn khi ca nhn qu, v nh vy th con ng Trung o cng kh m hin hu a n cnh gii Nit-bn tuyt i. Do Chn Tc bt nh (chng phi hai) ca kinh Nhn vng Bt-nh (2, . 8,) chnh l con ng Trung o t Tc n Chn qua bt nh, chng th hin c bn th duyn khi nhn qu khng hai. chnh l con ng a n tuyt i m chng khng t nh mt hin tng biu tng ca chng qua ngn ng. - Cng theo quan im Trung o ca kinh Nhn vng Bt Nh, Trung qun lun (. 30. No. 1565-1567, tr. 1b Mlamadhyamakakrik) ca B-tt Long Th cng lun rng: Chng ta thng hiu qu l t nhn duyn sanh ra. Nh vy i vi nhn ging nhau hay khc? Theo quan nim thng 127

PHT PHP CN BN thng th chng ta cho rng qu khng khc nhn, bi nhn sanh ra qu. "Nhn no qu y" quan nim nh vy khng phi l sai, nhng khng phi ng hon ton. Bi v, nu qu ging nhn, th nhn v qu khng khc, nh vy ngi ta t danh t nhn qu lm g? Nhn qu khng khc, c ngha nhn tc l qu, qu tc l nhn. V nh th nhn qu l mt. Khi ni trong nhn y c qu th khng cn ni qu ca nhn, v tr thnh tha. Hay nu ni qu khc vi nhn. iu ny cng khng ng. Nhn khc, qu khc th cng nh ni ht xoi (nhn) sanh ra tri mt (qu). Quan nim trong nhn c qu, trong nhn khng c qu, qu chng phi l nhn duyn, hu qu v qu, phi nhn, phi qu l quan nim cn trong t tng ln qun thiu chnh xc. Thu trit chn l Pht gio l ngi phi nhn nh phn minh r rng cc ngha hp, ngha rng, s-l v tng i-tuyt i dung ha khng gian thi gian, ty duyn bt bin, bt bin ty duyn. l chnh l quan im Trung o ca B-tt Long Th mun chng ta phi nhn chn ra b mt tht ca cc php t s hin hu sinh khi cho n s bin dit lu chuyn phi c nhn thc mt cch chnh xc l: - Php do cc duyn sanh, Ti ni l khng, Cng chnh l gi danh, Cng l ngha Trung o. Cha tng c mt php, Khng t nhn duyn sanh. Cho nn tt c php, Khng g khng phi Khng.

128

THCH C THNG (. 30, No. 1564, Trung lun 1, chng Qun T nh thp t; rya-satya park; tr. 33b.) - V trong Qun nhn qu (. 30, No. 1564, Trung lun 1, chng Qun nhn qu, Smagr-park, tr. 26) lun bn cng ging nh chng qun nhn duyn, tm hiu nhn v qu ha hip ny n ra kt qu nh th no? Nhn c trc hay qu c trc, nhn trong qu hay qu c sn trong nhn, nhn v qu l mt th hay khng phi, ng th hay khc tnh Nu chng ta quan nim rng nhn sanh ra qu, vy th th hi nhn v qu khc nhau hay khng khc nhau? Nu nhn khc vi qu, th nhn y khng sinh ra qu c. Nh ht la khng th sanh cy bp. Cn nhn qu khng khc nhau, khng khc tc l nhn v qu l mt. L mt th khng cn phn bit y l nhn kia l qu hay ni nhn sanh ra qu. Nu ni rng nhn qu khc nhau, khc nhau m c sanh qu, th qu y ging nh phi nhn, khng nhn m c qu. Ci li khng phi l c hay khng, m chnh nguyn nhn c chp quyt nh c-khng, nn thnh c li. Do chng ta hy nhn s vt nh l chnh n, c ngha l chng ta khng nhn n vi mt ch quan tnh, m p t ln s vt nhng nhn hiu m t thn chng khng c. Cc php t chng xa nay do cc duyn sinh ra, v dit i cng do cc duyn dit, v vy chng tr thnh khng tnh. V s hin hu ca tng chng l huyn, ch l mt gi danh tm gi v phn bit vi ci khc cng duyn khi hin hu bn cnh chng v, tnh ca chng v l khng t hu, nn tm gi tnh ca chng l tnh khng. Nhn cc php vi tng huyn tnh khng l mt ci nhn nh tht tri ca chng ta.

129

LUN HI NGHIP BO

un hi l mt hnh thc biu hin hin tng sinh dit ca cc php qua nh thc duyn khi t nhn qua qu. Qua nghip lc l sc mnh ch ng hnh thnh s sinh dit bin i lu chuyn c th hin qua qu kh-hin titng lai theo thi gian, tu thuc vo tng thuc tnh ca mi c nhn v Cng ng x s (bit nghip v cng nghip) v ty thuc vo sc nhanh chm, mnh yu ca tc nhn nghip c to ra bi thn-khu- do ba c tham-sn-si t v minh pht khi ca chng ta trong qu kh, trong hin ti, hay trong tng lai m lun chuyn theo chng. Vy lun hi c c v hin hu tu thuc vo lc dng ca nghip nhn c to ra t hnh vi ca mi chng ta v, theo m bin chuyn t ni ny sang ni khc, t ci ny sang ci n, trong ba ci su ng nhn lnh bo th qu m mnh to ra trc . - B-la-mn gio cho rng bn i chng tnh cng nhng tin dn ang hin hu trong lun hi, t chng i i kip kip vnh vin khng bao gi thay i. Quan im ny

THCH C THNG xut hin cui thi i Phm th, v cho mi n thi i ongha th gio ngha ca chng mi c hon chnh song song vi ch trng ca thuyt thng ng vo thi i ny1. Nhng Pht gio th ch trng, trc nghip bo con ngi lun lun bnh ng: Ging h thp, h tin i ny, nhng nu tu tp thin nghip v phc c th chc chn i sau c th sinh vo ging h cao qu, thm ch c th sinh v ci tri; ngc li hin ti d l ging h cao qu, nu to ra nhng c hnh th, i sau s sinh vo ging h h lu, cho n c th a h xung a ngc theo quan im ch trng nhn qu duyn sinh v ng ca mnh. y c Pht ch chp nhn c hnh thc lun hi do sc mnh ca nghip chi phi trong s tn tc v lu chuyn ca mi sinh mnh qua h thng nhn qu duyn khi cc php sinh khi v bin dit, ch khng chp nhn mt ci thng ng nh B-la-mn gio chp nhn vo lc by gi. Do c Pht ni v nguyn nhn bt bnh ng ca con ngi ti th gian ny c c l do hnh vi thin c to ra trc kia ca con ngi, nn ngy nay phi nhn lnh qu bo khng bnh ng nh vy do sc mnh ca nghip m c th to ra mnh hay yu, tt hay xu trc kia m thi. I LUN HI - Lun hi ting Sanskrit gi l Sasra phin m l Tng-sa-lc, c ngha l chng sanh t v th cho n ngy hm nay, do nhn ba c tham-sn-si ca hoc nghip, m cm qu bo lu chuyn sinh t trong ba ci su ng, nh s chuyn ng bt tn ca mt bnh xe quay khng bao gi dng ngh, cho nn gi l lun hi. Lun hi y cn c ngha l sinh t, hay sinh t lun hi, sinh t tng tc, lun hi chuyn
1

Nguyn th Pht gio t tng lun, Kimura Taiken. bn dch Thch Qung , Khung Vit xut bn, trang 171-172

131

PHT PHP CN BN sinh, lu chuyn hay lun chuyn. Lun hi cn l mt trong nhng gio ngha ch yu ca B-la-mn gio n xa kia. Pht gio cng nng vo ngha ny, thm vo nhng g khng c v, bt i nhng g khng ph hp vi chn l, bin thnh gio ngha ca ring mnh. - Lun hi nh th, khng ch dnh cho chng sinh hu tnh hn hp trong ci Ta-b ny, m cho tt c mi chng sinh hin tri ln trong su ci ba ng, cng u b l thuc vo nhng tc nhn do hnh vi thin c nhiu t bi tham i chp ng, pht xut t tm l thuc vo i tng c kh nng pht khi ra hnh ng to tc (t tm s) m nhn lnh nhng kt qu lnh d trong hin tai hay trong tng lai, tu theo nghip lc m chng sinh y to ra trong qu kh. Khng nhng chng ch dnh cho bit nghip chng sinh hu tnh, m cn dnh cho tt c mi s vt ang hin hu gia th gian ny qua hin tng cng nghip c sinh dit bin d u b l thuc vo nh lut lun hi ny. y lun hi c coi nh l mt lc dng ca Nghip. N chnh l cng nng sinh khi bin dch t nghip nhn qua nghip qu hon thnh chc nng trn vn lut tc NHN QU DUYN KHI qua tc ng v thng ca nhn sinh quan v, v tr quan v ng Pht gio. Nh trong phn thuc men ca Cn Bn thuyt Nht Thit Hu b Tni-da c Pht dy: Xem xt ni n ca cc hu tnh trong sinh t lun hi, hin bin khp mi ni l do t mt tm l thuc vo t nim (t tm s).2 - Cng ng vi quan im ny, trong kinh i bin t chnh 1 c Pht dy: Tt c chng sinh t v th cho n ngy nay, lun hi lc o, tri ni sinh t khng gin on, chu cc kh no, cho n ngy nay, u pht xut t bn tm.
Cn bn thuyt nht thit hu b, T-ni-da 17, .24, trang: 0086c
2

132

THCH C THNG V sao? V tm t lc ny sang lc khc, t ngy ny qua ngy n, t nm ny sang nm khc, tm duyn vo cc cnh, nn tnh tnh nhim dnh bi i, tm thng b lon ng khng nh c, nn thn cng nh vy3. Nh vy r rng bn tm lc no cng dn u, lm ch trong tt c mi tc nhn cho chnh n v, tc ng ln hnh vi qua thn ming to ra nghip nhn thin c, trong qu kh, trong hin ti v, trong tng lai, t nghip lc hin hnh v dn dt chng sinh hu tnh phiu dt trong bin m sinh t lun hi su ci ba ng m chu qu bo hnh phc hoc kh au. Nh truyn tch Php c 1 phm song song c Pht k li s tch v nguyn nhn b m mt ca mt T-kheo A-la-hn Cakkhupala. T kheo ny v mt b m nn khng thy nhng sinh vt nh di chn trn ng i kinh hnh, nn v tnh dm cht rt nhiu m khng hay bit, b cc T-kheo ng bn pht hin v ghp Tkheo ny vo ti st sinh v em trnh s vic ln Pht. Nhn y, c Pht hi v hin tng dm cht c c hay khng c ri a n kt lun l T-kheo ny khng phm vo ti st sinh v v tnh v, cng nhn y k li i trc T-kheo ny tng lm mt y s gii, cha bnh au mt cho mt thiu ph ngho. Nhng v do s di tr thot khi li ha sau khi lnh bnh s chnh t thn b v a con gi lm ti t cho y s, m thiu ph ny ni di l mt mnh cha c lnh hn. Y s ny bit l b ni di, nn ni ln c (tm) thn nhin a cho b mt th thuc v bo hy v ung ht thuc ny th bnh mt ca b s khi hn. Nhng thiu ph ung vo th i mt b m hn, ng nh c tm m y s dnh cho b. Ch v c tm ny m i ny d thnh A-la-hn nhng T-kheo vn phi ui m. V sau c Pht dy: Cc php do dn u, lm ch v tc ng. Do vy, nu ai em ngh
3

i bin t chnh kinh 1, . 85, trang: 1411a

133

PHT PHP CN BN vn c m ming ni, thn lm, th s kh no i theo ngi y nh ci xe ln theo chn con vt ko xe y. 4 l truyn tch v sc mnh ca mt c . - V trong truyn tch Php c 2 phm song song, c Pht k li s tch sc mnh mt thin (thin nim) ca chng trai Mattakundali con duy nht ca mt trng gi giu c. Chng trai ny b bnh sp cht m ngi cha vn xt ca, khng chu b tin ra mi thy thuc gii v tr bnh cho con. Khi bit con sp cht, ng cn rng b ra mt st tin thu ngi khing con t ra ngoi mi hin nh, ng s chuyn ma chay s b nhiu ngi dm ng ca ci nh ng. c Pht bit, lc ny l ng lc, Ngi xut hin trc mt chng, vi nh ho quang rc r. Chng ta m mt thy Pht, chng mng lm m khng th ngi dy c, nn c nhn chm chm Ngi, v cng vo lc ny trt hi th cui cng trong nim ngng m hoan lc. Do nim thin ny m chng ti sinh v ao Li thin lm mt v tri. V trng gi ny cng nhn y m b kch ng, t v sau n vi Pht v, bit b ca ci ra lm vic phc thin. V cng nhn s vic ny c Pht dy: Cc php do dn u, lm ch v tc ng. Do vy, nu ai em ngh trong sng m ming ni, thn lm, th s an vui i theo ngi y nh bng theo hnh.5 - S tc ng ca tm thc i vi ngoi cnh sinh ra mi ng lc, theo mi h lu c ko theo sau chng, tu thuc vo thim tm hay c tm, tu theo thin hay c , tu theo chn tm hay vng tm m mi cnh gii s hin tin theo m hin hu, nh cc nh Hoa nghim v Duy thc thng
c Php c Nam tng 1, Tr Quang bin tp, trang: 85. Nh xut bn tn gio. c Php c Nam Tng 1, Tr Quang bin tp, trang: 85. Nh xut bn tn gio
5 4

134

THCH C THNG ch trng: Tam gii duy tm, vn php duy thc. y c Pht ng trn phng din tng i nh nguyn nhn qu m thit lp vng chn, thin c l thuc vo nhng tc nhn chn vng, thin c m thit lp nhn qu duyn sinh theo chiu lu chuyn qun, ch cha ni n chiu hon dit qun. Theo lun V tm 1 th: Chng sinh v m vng, nn i vi khng tm, vng sinh ra tm, m to ra cc loi nghip, v vng chp cho l c tht, nn khin cho phi lun hi trong su ng, sinh t khng dt.6 T m vng chp tm c tht nn i ng i php xut hin cu kt to ra cc loi nghip (t nghip) v cng t y mi tri buc hin hu khin cho chng ta phi sinh t lun hi trong su si ba ng. - Nh kinh Tp A-hm c Pht dy cc T-kheo: Do v v minh che khut, i kt tri buc, nn chng sinh phi sinh t lun hi. Nu i kt khng dt, th kh bin khng ht.7 - V cng ng trn quan im ny, Cu X lun s 29 gii thch: Tt c mi th phin no u pht xut t nhn chp ng, nghip sinh t th do phin no khi; tam hu (ba ci) lun hi c c t nhn hoc nghip, bi vy nu chp ng th khng bao gi gii thot c.8 - y cho chng ta thy mt cch r rng rng tt c mi th phin no c c u pht xut t nhn chp ng, nghip sinh t lun hi l do t phin no khi v, lun hi sinh t trong ba ci c c l t nhn hoc nghip. Nh A-tt-ma tng Hin tng lun 13 trnh by:

6 7 8

V tm lun 1, . 85, trang: 1269b Tp A-hm kinh 10, . 2, trang 0069b Cu x lun s 29, . 41, trang: 0803c

135

PHT PHP CN BN Cc un l v ng To ra nghip no phin Chnh do n ni kt Vo thai nh la n Gp nhau tip tc tng Lin tc do nghip hoc Hng li v i khc Lun lu khng mi manh.9 - Tuy c Pht nhn thy r c nm un l v ng, nhng chng sinh sinh ra t v minh nghip hoc nn khng thy c nm un l v ng nn to ra khng bit bao nhiu l phin no, ri m ly nghip vo thn to thnh ng c thc y chng sanh i ti, cng ngy cng nui ln v minh hoc nghip m khng bit v, cui cng tri ln trong su ci ba ng u u minh minh, khng bit u l u, u l cui chu kh au theo nhng tc nhn m mnh to ra trong qu kh! Hnh nh nui ln v minh hoc nghip ca chng sinh cng ging nh hnh nh ca mt ngn n khi gp la cng ngy sng cng tng ln. Hnh nh chng sinh hu tnh v v minh m hoc m khng t bit, t mnh nui ln chnh mnh qua v minh nghip hoc nh theo A-t-t-ma Cu X lun 9, em mi hai chi nhn duyn ra so snh v lm th d in hnh cho s sinh khi ca mt sinh mnh chng sinh hu tnh qua hoc nghip: T hoc sinh hoc nghip

A-t-t-ma tng Hin tng lun 13, . 29 trang: 0839b

136

THCH C THNG T nghip sinh s tng T s, sinh s hoc L chi hu y. - V lun rng: T hoc sinh ra hoc chnh l t i sinh ra th. T hoc sinh ra nghip chnh l t th sinh ra hu, hay t v minh sinh ra hnh. T nghip sinh ra s tng chnh l t hnh sinh ra thc cng t hu sinh ra sinh. T s tng sinh ra s tng chnh l t chi thc sinh ra danh sc, cho n t xc sinh ra chi th cng t chi sinh sinh ra lo t. T s tng sinh ra hoc chnh l t th sinh ra i v, nh s thnh lp chi hu y nn l nhn qu s hoc c hin by qua: sinh t l s hoc nhn, v minh l s hoc qu. V minh, lo t l tnh ca s hoc Cho nn kinh ni thun i kh tp l nh vy. 10 Vn nui ln sinh mnh theo hoc nghip qua mi hai chi nhn duyn nh chng ti cng cp mt cch r rng qua bi nghin cu v ny Thp nh nhn duyn trong tp san Nghin cu s 5. S duyn khi ca mi hai chi ny chnh l ng c thc y ca hoc nghip mang mm mng kh dn o chng sinh tri ln trong ba ci su ng, m hoc nghip kh ny theo Phin dch danh ngha tp 3 th chng c nh danh mt cch r rng qua nh ngha: Hoc nghip kh chnh l con ng phin no ca hoc, con ng nghip ca nghip v, con ng kh ca kh. Ba con ng ny thng c ba ci. Cho nn B hnh ni rng: Chia ra lm ba ng: Kin t hoc l con ng phin no, phin no thun nghip l con ng nghip v, ni gii hoc sinh l con ng kh.11 Ba con ng ny thng cho c ba ci dc gii, sc gii v, v sc gii, v nghip tnh ca ba ci ny cho d l thin i na,
10 11

A-t-t-ma Cu X lun 9, . 29, trang: 0049b Phin dch danh ngha tp 3, . 54, trang: 1103a

137

PHT PHP CN BN nhng chng cn b l thuc vo nhn qu duyn khi v thng sinh dit th vn mang b mt kh. Kh qu ba ci ny v vn cn l thuc vo s sinh dit i vi vi ba nghip thin c v, v k nn d chng c thuc vo kha cnh no i na, th s l thuc ny vn cn mi s chi phi ca nhn qu duyn sinh v thng sinh dit, nn chng lun mang b mt kh o. Nhng b mt kh o y chng ta c th thay i c chng qua qu kh khng t tnh ny, nh kinh Nhn vng s 1 vit: Hoc l ni pht sinh ra qu nghip phin no, n l ch pht sinh ra nghip. V hoc nghip nh vy nn chng b l thuc sinh dit, do chng l khng (nhn), nn khng qu Ni tm li v nhn hoc nghip khng nn qu cng khng. 12 V s hin hu ca hoc nghip c c l do nhn duyn ho hp m hnh thnh, s hin hu c c ny l mt hin hu gi tm; nhng v chng sanh v minh chp ng, chp php cho l tht c nn chng sanh hu tnh to ra nghip hoc sinh t lun hi tri ln trong ba ci su ng, nn phi chu mi s kh au khng dt. Theo c Pht t thn Ngi tht s chng ng thy r rng tt c hoc nghip c c cng do nhn duyn ho hp m thnh, nn chng khng c t tnh; v chng khng c t tnh nn chng l khng. Nu tt c mi chng sanh u thy r cc php vn khng c t tnh, trong c c hoc nghip th h cng s t c nh nhng g c Pht lm trong qu kh v trong hin ti nh trong Cn Bn Nht Thit Hu b, T-ni-da tp s 37 c Pht dy: Pht bo A-nan, t thnh Cu-thi cho n Ta-la song th bn b sng Kim H ni sinh a ca cc trng s i m ch 13. Ni y, chu vi mi hai du-thin-na (do tun),
12 13

Nhn vng kinh s 1, . 33, trang: 0385b

Ch , , cn gi l chi Skt: caitya, Pli: cetya , c ngha l tch t, hay t tng. Lc tr t c Th tn, ni y tng tch t g thm rt nhiu, nn sau ny ni ny tr thnh linh tch. y cn c ngha l ni

138

THCH C THNG xa kia Nh lai lm Chuyn lun vng. Trong thi gian y su ln b mng, nay li ni y m Bt-nit-bn, y l ln th by. Hn na, Nh lai ng cng Chnh ng Chnh gic, i vi mi phng ci li khng c ni no ln th tm x thn mng. V sao vy? V cc hoc nghip on tr, s sinh ca Ta chm dt, khng cn ti sinh vo i sau na. 14 y, chnh c Pht nhn l Ngi khng cn ti sinh trong vng lun hi sinh t trong ba ci su ng na, s sinh ca Ngi cht dt, v chnh Ngi on tr ht hoc nghip. Vy trc khi chng ta mun t n a v bt sinh bt dit nh Ngi trong ba ci su ng th, chng ta nhng chng sanh hu tnh nh Ngi trc y phi tm hiu v thc hnh nhng g, nh c Pht tng thc hnh trong qu kh cng nh trong hin ti, t Nit-bn an vui gii thot trong i ny nh chnh Ngi t, qua vic on tr tn cng gc r ca nghip hoc, l nguyn nhn chnh a chng sanh tri ln trong ba ci su ng m chu kh au, do v minh chp ng, chp php m to ra hoc nghip tri buc chng ta trong sinh t lun hi. II - NGHIP - Nghip ting Sanskrit gi l Karman, ting Pli gi l Kamma, Trung quc phin m l Yt-ma, c ngha l to tc, ch cho hnh vi, nhng g to ra, hay ch cho hnh ng, tc dng, ch v.v ni chung ch cho hot ng ca thn v tm ca chng ta, hay hot ng ca thn tm do ch tc ng pht sinh. y chnh l nhng tc nhn trong hin ti c ch o bi ch pht sinh ra trong tm thc, hay nhng tc ng
tch t v lng phc c ca c Th tn nn ni y dng ln nhng linh miu, thp miu v.v nn gi l chi , hay ch . Cn bn thuyt nht thit hu b t-ni-da tp s 37 .24 , trang: 0394b
14

139

PHT PHP CN BN tm khin cho thn v ming lm theo ch sai khin. y nu nghip em lin h vi nhn qu m kt hp th, ch cho tc nhn ca nhng hnh vi trong qu kh, hnh thnh lc lng lin tc cho n ngy hm nay qua th qu, chnh l sc mnh ca nghip, m thng trong Pht gio gi l nghip lc. Ngoi ra nghip cng cn bao gm nhng hnh vi trn c t tng thin c, kh vui v.v nhn qu bo ng, cng t tng lun hi i trc, i ny v, i sau vn l t tng ca n t xa n nay hin ang lu hnh vo lc by gi, Pht gio vn chu nh hng ca chng qua vic chp nhn nhng quan im, m c Pht cho l ng theo ch s ng ca Ngi, dung hp thnh ch trng v nghip theo nhn sinh quan ca c Pht, i khi chng li ch trng thng ng ca B-la-mn gio, qua ch trng v ng ca c Pht nh phn m u trn chng ti cp. Nghip trn nn tng cn bn th c cc b phi thi k pht trin chp nhn, n c chia ra lm ba phn gi l ba nghip. 1 - TNG TRNG CA NGHIP Theo cc nh Nht thit hu b Tiu tha gii thch th, con ngi c ba th c (tham, sn, si), v dng ba th c ny nui ln bn ng v minh chnh mnh, m to ra khng bit bao nhiu l ti phc. V lm li cho mnh m gy tn hi cho k khc nn pht sinh ra hnh ng. Ngi thin, trc ht t lm vic b th tr gii khng gy tn hi cho chng sanh, t dit nhng iu c. Cho nn ni Hng phc tm mnh lm li ch ngi khc. Lm li ch ngi khc l lun lun b th gip ngi v vt cht cng nh tinh thn. l lm li ch cho ngi, cng gi l t thin phc c, cng gi ht ging ca qu bo an lc i ny v i sau. Nu lm li mnh m hi ngi th gi l lm c, v kt qu cng s ngc li vi vic lm thin. Vic lm thin lm c y khng ngoi mc ch nui ln v minh i ng qua ba c, c th hin ra thn 140

THCH C THNG khu v m to nghip. Nghip y, ch cho hnh vi ca thn c th hin qua s to tc ca thn th v mt vic no , theo s tc ng ca ch c tc ng bi ba c th thuc thn nghip; s th hin ca li ni pht xut ra t ming v mt vic no , theo s tc ng ca ch cng c tc ng bi ba c th, thuc khu nghip v; ch trong ni tm mun chng ta lm mt vic g theo s ch o ca ba c th, thuc nghip. - Ngoi ra, nghip cn c th phn ra l hai cch hot ng: Mt l hot ng ca ring ch, tc l ch cho hot ng ca ch, n chnh l t nghip (ng vi nghip). T y ch cho tm s php, trong cc tm s php n c kh nng pht khi hnh ng, nn gi n l nghip. Hai l nhn bi t (t tm s) ny m pht xut nghip bn ngoi l thn v khu. Tuy tm v tm s php khc vn c hnh ng, nhng t l gc ca hnh ng. Do mi ni t l nghip. Nghip ny chng ti s ni r v tng trng v bn cht ca n nh sau. - Gia Tiu tha v i tha Pht gio qua nhng li dy ca c Pht, v l thuc vo cn c trnh t ca Ngi, m gio ngha v nghip cng theo trnh cn c c nhng quan im bt ng, trong nhn thc v sinh mnh mt chng sinh hu tnh qua ba nghip thn, khu v . S chp nhn v phn chia gia tm php v sc php theo quan nim ca cc b phi Tiu tha nht l Nht thit Hu b, h cho rng ba nghip thn khu v phi c quan nim r rng v tc dng ca chng thuc v tm hay sc. Theo cc nh Nht thit hu b th hai nghip thn v khu thuc v sc php (thuc vt cht), cn nghip th thuc v tm php (thuc v ch), trong khi cc nh Kinh lng b v i tha th khng chp nhn s phn chia ny. Trn nguyn tc cn bn chng d l nghip bn trong ca hay nghip bn ngoi ca thn v khu,

141

PHT PHP CN BN chng vn thuc v tm php (iu ny chng ti s trnh by phn sau). - Trong hin ti, tuy thn khu l th phm chnh trong vic to ra dng sinh mnh ca mt hu tnh qua nghip nhn; nhng sinh mnh ca dng chy tng tc ny c tnh cch c gii qua s tch t ca nm th un l th qu t nghip nhn trc kia, nu chng ta loi b chng ra th nghip s khng hin hu c nh Kinh Suttanipata c Pht dy: Th gian y vo nghip m chuyn, hu tnh y vo nghip m chuyn, hu tnh b nghip tri buc, cng nh bnh xe y vo ci trc m quay.15 Qua li dy ny cho chng ta thy rng ng v mt no th chmh nhip l sinh mnh v ngc li, sinh mnh l nghip. Do , khi nghip thc biu hin bn ngoi trong qu trnh hnh thnh th qu trong hin ti, th n mang b mt ca thc (vijna) trong mi hai nhn duyn, nhng tim n bn trong th, chnh thc l hnh (sakhra), v nu xt theo ngha hp th n l t (catan, ch). Theo c Pht qua qu trnh ch thng nht th thc ny chnh l nhn cch ca mt hu tnh, tc l mt ci ng gi (puggala/ pudgala), Nhng v chng sinh hu tnh m lm chp nhn cch ny l mt thng ng nh B-la-mn gio ch trng, nn kinh Trng A-hm 5 c Pht dy: Hu tnh ly nghip lm t th, l s tng tc ca nghip, ly nghip lm mu thai, ly nghip lm quyn thuc, ly nghip l s vi, phm s phn bit nh th u do nghip phn phi. 16 l theo thng kin nhn qu ca th gian ni v nghip, nhng y cng ch l phng tin dng c tr c hng dn hu tnh t
Kinh Suttanipata, N : 654 (Nguyn th Pht gio t tng lun, Thch Qung , trang: 181)
16 15

Trng A-hm 5, kinh Sa-n-sa. Xem Trung A-hm 57, Tin Mao kinh.

142

THCH C THNG m ra ng. Cho nn nhng hnh vi ca thn khu u da vo sinh mnh m tm cu qua ba c tham sn si. y, ch th ca hnh tc l ch, l vt to ra tnh cch c nhn, v tnh cch c nhn ny cng ch l mt qu trnh gi hp gia tm v vt. Ci m c Pht gi l nghip cng chng qua chng ch l ci tp qun ca ch hun tp in su vo tnh cch. V iu ny theo cc nh Hu b Tiu tha sau ny cho rng n lun thc hu trong ba i. - Theo cc nh Nht thit hu b ch trng th khu c bn nghip, thn c ba nghip. By loi nghip ny thuc v sc php v c th phn chng ra lm hai th khc nhau, l biu nghip v v biu nghip. Khi hnh ng c biu hin r rng ra bn ngoi v c mi ngi nhn thy n th c gi l biu nghip.17 Sau khi chng ta hnh ng xong, hnh ng khng cn th hin ra bn ngoi cho mi ngi nhn thy na, nhng n vn tim tng lu chuyn nn gi l v biu nghip.18 Hai loi biu nghip v v biu nghip ny cn gi l biu sc hay v biu sc, v theo cc nh Hu b th th ca chng vn l mt loi sc php. Hai th biu nghip v v biu nghip ny c thin v bt thin. Biu nghip thin l ch cho nhng hnh ng thin c th hin ra bn ngoi lc no cng c li cho mnh v li cho ngi; biu nghip bt thin l ch cho nhng hnh ng c c th hin ra bn ngoi lc no cng khng trnh xa vic c. V v thin v bt thin ca v biu nghip cng nh vy. Li c nhng phc c hay ti bo c sinh ra t s th dng ca tha nhn, v d khi ngi th ch, b th hay gip cho ngi no , nu ngi nhn s
17 18

Gi l biu, v n biu ra bn ngoi cho ngi khc c th nhn bit.

T khi thnh tu cn bn nghip o, cho n lc pht sanh kt qu, nghip c tn ti trong trng thi khng biu l ra ngoi cho nn ni l v biu.

143

PHT PHP CN BN b th hay gip , chp nhn th dng nhng g ngi gip hay b th em n cho mnh th, ngi th ch b th hay gip c hai phc, mt l do chnh s b th gip ca mnh v, hai l s nhn lnh th dng ca ngi kia. Nu b th gip m ngi khng nhn th, ch c mt th phc duy nht l pht tm lm vic thin. Cn ti bo cng vy, nh ngi dng mi tn c bn mt ngi no , nu mi tn c kia git cht ngi th c hai th ti, mt l do t chnh s bn ca mnh pht sinh v, hai l do t s cht ca ngi kia m pht sinh. Nu bn m khng cht, ch mc ti bn khng c ti git. By th nghip ny (ca thn v khu) cng vi nghip (t nghip) thuc tm php, chng chnh l tng trng sai bit ca nghip. Nghip y c qu bo i ny, i sau. Cho nn theo cc nh Tiu tha hu b quyt nh c nghip, v c qu bo theo c lun hi sinh t ty theo nghip nhn to ra, nn phi chu th qu ngay trong i ny hay i sau, theo lut tc nhn qu qua nghip cm duyn khi. - Tt c mi hin tng cng sinh t lu chuyn cc loi hu tnh, trn th gian ny c c, theo cc nh Tiu tha th, u pht xut t nhn nghip ca chng sanh m sinh khi. Tt c cc phi Tiu tha u chp nhn thuyt ny, v nht l Nht thit hu b cho rng, qu bo ca chng sanh hu tnh c hai loi, mt l chnh bo, hai l y bo: Trong chnh bo c k tt ngi xu, c k ngu dt, ngi thng minh khc nhau. l kt qu c c t nghip nhn qu kh m ngy nay cm qu trong hin ti. Trong y bo c sn h i a, sng bin, cy ci, ng thc vt khc nhau. Nhng qu bo ny no kh vui thng ght thin hnh vn trng, tt c u do nghip lc chiu cm. Tt c mi loi hu tnh chng sanh ngy m dng thn, khu v to ra khng bit l bao nhiu hnh vi thin c, tuy trn mt hin tng, chng ta thy c bin dit trong tng st-na, nhng chng khng mt, ci mt ny gi l 144

THCH C THNG huyn dit, nhng ci nghip m chng hu tnh to ra chng s chiu cm kt qu tng ng trong hin ti hay trong tng lai; tc l chng nhn ni cc loi nghip lc quan h phc tp m hnh thnh nhng hin tng thin sai vn bit. gii thch nhng hin tng sai bit ny ca th gii, c Pht dng thp nh nhn duyn thuyt minh v s hnh thnh v hy dit ca chng qua hai cch qun lu chuyn v han dit. Theo cc nh Hu b Tiu tha cng dng Thp nh nhn duyn, gii thch hin tng tng tc bin dch ca sinh mnh nhn sinh v, v tr qua nghip cm duyn khi nh h gii thch trong Cu X tng, v sau ny cc nh Php tng tng thuc Duy thc cng ch trng qua A-li-da duyn khi v ly A-li-da thc lm cn bn cho nghip cm duyn khi gii thch mi hin tng sinh khi v bin dch qua dng tng tc sinh mnh lun hi ca hu tnh chng sanh. (Tham kho i-t-b-sa 23, lun Cu X 13,) - Theo cc nh Hu b th s quan h gia nghip nhn v nghip qu qua lut tc nhn qu th, nghip c tht trong ba i. Nghip hin ti c kh nng thnh l nhn quyt nh dn dt qu bo tng lai (th qu (gi qu), cng c trng hp nghip qu kh nh vo sc tc dng mnh yu m chiu cm qu bo hin ti (d qu (cho kt qu)). Trong khi cc nh Kinh lng b th ch trng nghip s bin mt trong khong thi gian nhy mt, nhng nghip b bin mt ny c chiu cm chng t qu bo gieo vo ni tng thc, v chng t ny s dn sinh ra qu bo tr li trong lun hi sinh t ba ci su ng. V sau ny cc nh i tha Php tng tng Duy thc y c vo gio ngha ny m ch trng A-li-da (laya) duyn khi. Theo cc nh Duy thc ch c thc mi thc hu, cn tt c cc php hin ha bn ngoi l hnh nh c phng ra t thc. Nh vy mi tng trng bn ngai nh ba gii bn ngoi cng ch l nhng gi tng. Tht ra gia Hu b v 145

PHT PHP CN BN Kinh lng b c nhng quan im khc nhau v nghip nh vy, l do cch nhn l thuc vo mi kha cnh ca nghip hin hu v, bin dch theo thi gian ba thi, trong khi Kinh lng b ch chp nhn thi gian hin ti l tht hu, cn qu kh v tng lai khng tht hu nn nghip cng thuc vo quan im ny, v cng t y gio ngha ca nhng li dy ca c Pht tr thnh a th sai bit trn mt s tng. Hn na, Nht thit hu b li ch trng con ngi c sinh ra c th do nhiu nghip dn n mt ln sinh, cng c th do mt nghip dn n nhiu ln sinh. ng thi, nghip cng c hai loi cng nghip v bt cng nghip. Tc ch cho qu bo cng thng vi con ngi ti mt tr x, mt quc no nh sn h i a (kh th gian); trong khi con ngi khng cng thng vi con ngi trn hnh th, v chnh l qu bo c hu ca mi c nhn trong mt cng ng, thuc v bt cng nghip hay cn gi l bit nghip. - y t nghip nhn n nghip qu tri qua mt dng tng tc, dng tng tc ny chnh l sc mnh ca nghip chng ta thng gi l nghip lc. Ging nh t ht la c mm, t mm nh nhng nhn t ph thuc nh con ngi, t, nc, gi, nh nng mt tri, khong khng gian, phn bn v.v t c dng tng tc a n s hnh thnh ca cnh l v.v v cng t dng tng tc ny pht sanh ra qu. y nu chng ta khng cn ht ging v nhng nhn t ph khc th s khng c dng tng tc pht sanh. Cho nn t ht la c dng tng tc. T dng tng tc c qu. Trc ht c ht ging sau c qu, cho nn y khng c s hin hu ca thng v on (khng on cng chng thng). Cng nh v d v ht ging y, nghip qu cng nh th. Tm stna ti s pht khi thin c, ti v phc, t chng chiu cm qu bo thin c, kh vui tu theo tc nhn nghip ban u to, cng nh ht ging la. Do bi tm y, m dng tng tc 146

THCH C THNG ca tm v tm s php ny pht sanh, v tng tc cho n khi to qu bo. Quan im ny, kinh Di-lan- (Milanda Pah)19 v lun Tr 220 a ra s tng tc ca nghip lc ging thp la mt ngn n ny lan sang ngn n khc ni ln ngha lin tc bt tn. Cng nh con tm ho thnh nhng, nhng bin thnh con ngi, bin thi nh vy m vn lin tc. S bin dch lin tc nh vy qua hnh nh ca kinh Milanda v, i tr lun cho chng ta mt ci nhn d hiu quan im lun hi ca Pht gio. Nghip c trc, qu c sau nn khng on cng khng thng. Nu la nghip c qu bo th b li on thng. y, nu chng ta to nghip thin c th, sau s chiu cm qu bo vui kh, v c nghip nhn nn phi chiu qu hoc nghip, nhng ring nghip v k khng thin khng c khng c lc chiu cm qu. - Trong hin ti, t khi con ngi sinh ra v cho n khi t, bn thn sinh mnh ca mt hu tnh v tm cng nh vt, lun lun hot ng thay i lin tc, chnh l s sng, hay cn c gi l th mnh. Nhng c trng c sinh mnh biu hin ra bn ngoi ni v nhc th th, n th hin qua kh m (non kh), qua hi th. V v s th hin thuc v tm l th c thc. Chnh ba s th hin th, non, thc ny chnh l sinh mnh ca mt hu tnh, v cho n khi ba ci ny khng lm duyn cho nhau duy tr s sng na th sinh mnh bt u dch bin, lc ny c th gi l th tn (ayusakhaya) t i chia la. Nhng trong khi t i bin dch th nghip vn c bo tr qua sc mnh ca chnh n cho nn th c hin hu. Theo kinh Bn s 5-6 c Pht dy: Hai php thng theo nhau, l nghip v th. H c nghip th c th, khng nghip th cng khng c th. Nu nghip v th khng tiu
19 20

Milandapanha, trang: 10 i Tr lun 2, . 25 Trang: 80b

147

PHT PHP CN BN mt th hu tnh s khng cht, cn nu nghip v th tn dit th hm thc tt phi cht.21 Tm li c sinh t c t, l qui lut t nhin ca duyn khi. Do ci cht nu nhn xt trn b mt th t nh l chm dt hon ton, nhng nu nhn xt v mt ng th ca sinh mnh th, n vn c kh nng tnh tng tc qua ng un mi, v trong qu trnh ny lun lun tch t ng un mi thay cho ng un b gii th. Theo kinh i Duyn trong Trng A-hm c Pht dy, tuy l thc i thc thai vo trong thn th ngi m, nhng thc ny chnh l ch (t) v thc, l sinh mnh c gi khc i, ch khng phi ch cho thc c th nh bit c, nh kinh Tr (Sai) c Pht qu trch T-kheo Tr- rt nng khi T-kheo ny cho rng thc (vijn`na) l ch th ca lun hi[22]. Nu thc l ch th lun hi th tt c mi chng ta khi sinh ra i u c th nh li tt c nhng g chng ta tng tri qua trong nhng cuc sng trc y, nhng trn thc t th khng! ch tr cc bc Thnh chng ng mi thy thng sut bn cht ca sinh mnh, bit r c qu kh, v lai ca mi n tng v nghip. y khng phi l k c thuc qu kh m ngi thng nh chng ta c th lm c trong hin ti. - l nhng ch trng ca cc nh Tiu tha v cc nh i tha v s hnh thnh ca nghip, t nghip nhn qua nghip qu trong dng tng tc sinh mnh ca cc loi chng sanh hu tnh. Qua nghip lc l mt th sc mnh c hun c v chnh n thc y sinh mnh chng sinh qua li trong lun hi sinh t v, tri ln trong ba ci su ng qua tng trng nm th un c th hin ra thn khu v, to ra nghip nhn, duyn khi cng cc php qua hin tng thp nh nhn duyn hnh thnh nhn qu duyn sinh v
21

Bn s kinh 5-6, 41a

148

THCH C THNG nhn sinh v v tr quan Pht gio, qua hin tng sinh t lun hi. V s phi hp gia tm v vt c iu tit qua lut tc nhn qu duyn khi hnh thnh nhn sinh v th gii quan ca Pht gio qua nhng ci chung v ci ring ca bit nghip v cng nghip, ca chnh bo v y bo c hnh thnh qua bn cht thin c ca nghip, to thnh mt th gii thin sai ngn bit. 2 - BN CHT CA NGHIP - Nh phn trn chng ti trnh by v tng trng ca nghip, qua nghip c c u pht xut trc tip t nhng hnh vi thn v ming to ra theo s ch o ca , nh kinh Trung A-hm 32, c Pht dy: Trong ba nghip thn, khu v, th nghip l ti quan trng.22 y nu pht khi ln nhng ngh thin, c m khng cu hu cng vi thn hay khu th ch mang mt nghip danh l nghip; ngc li nu cu hu vi thn v thc y thn lm theo , khi thn han thnh cng vic ca sai khin th, to ra hai nghip: mt ca chnh , v mt ca sai khin, cn thn th ch chu c mt ti l thn to ra hnh vi do sai khin. V y i vi khu cng nh ca thn. Vy nghip thin nghip c y chnh l bn cht ca nghip, c ch gi l tnh nghip. l chng ta ni v nghip nhn trong hin ti, cn nghip qu th chng ta s chu ngay trong hin ti, hoc trong tng lai, hoc gn hoc xa ty theo nghip lc ca chng ta to ra. y nu chng ta to ra nghip nhn trong hin ti v phi chu qu ngay trong hin ti, th chng ta khng ni. Th d nh chng ta cp ca git ngi trong hin ti b bt qu tang, th s b qu bo t ti, nhng c nhng vic chng ta lm trong hin ti khng b pht gic, khng b t ti th, ng nhin s b qu bo trong tng lai c th l kip sau, v s th bo trong
22

Trung A-hm 45, .1 kinh Tr-, trang:

149

PHT PHP CN BN tng lai ny v kip sau c th l gn hoc xa ty theo nhn nghip lc mnh hay yu, thin hay c th theo chng ta s nhn lnh qu bo tng ng. - Nu l nhng nhn duyn pht xut t mi thin nghip o hay cng gi l bch nghip o th gi l s thnh tu ca phc c. Cn nu pht xut t mi c nghip o hay cng gi l hc nghip o th gi l s hnh thnh ca tai ha. Mi bch nghip l, khng st sanh, khng trm cp, khng t dm, khng ni di, khng ni hai li, khng ni li c, khng ni li v ch, khng tt , khng sn gin v khng t kin. gi l thin, pht sanh t thn, khu, . Qu bo ca chng l c danh li i ny v i sau sanh vo ni tn qy trong ci nhn, thin. S b th, cung knh v.v tuy c nhiu loi phc c khc na, nhng tm tt li cng c bao gm trong mi thin nghip o. V mi hc nghip l nhng hnh vi lm ngc li mi bch nghip, nhng hu qu tt yu cng ngc li tt c mi th qu c c ca bch nghip. Nh kinh Tng nht A-hm23 c Pht dy: Ngi ta gieo nhn no th hng qu y; lm lnh th c qu tt, lm c th chu qu xu, ngi trng th ngi hng. - l nhng nghip c to ra bi s c ca v thc y thn khu lm theo m to ra c nghip hay thin nghip v, ty thuc vo tc nhn nghip ny m th bo ng tng xng. Khng th khng c bt c tc nhn no c chng ta to ra m khng c th qu, cn vn nhanh chm ty thuc vo sc mnh ca n nhiu hay t qua vic dn ng chu bo ngay trong hin ti hay, trong tng lai gn hay xa l cn l thuc vo tc nhn. iu ny nh c Pht dy trong kinh Trung A-hm 3 rng: T-kheo, Ta quyt khng bao gi ni rng qu bo ca tc nghip c b tiu dit, khng
23

Trung A-hm 32, . 1, trang

150

THCH C THNG c lnh chu. Qu bo y hoc i ny hay i sau nht nh phi hng chu.24 l iu c c Pht khng nh mt cch dt khot, khi chng ta c to ra nghip bng nhng hnh vi thin hay c, cng u b th lnh nhng th bo tng xng, do nghip nhn cm ra nghip qu, ngay trong hin ti hay trong tng lai. Nhng hu qu ny chng ta khng th no trnh i u cho khi. iu ny c c Pht ghi nhn trong kinh Dhammapada (Php c): Nhng k to nghip c, d c ln khng, xung bin hay vo hang ni cng khng ni no c th trn thot. - Ngoi ra chng ta cng c nhng hnh ng vt ra ngai s kim sot ca , m hnh ng do nhng sai lm ng nhn chng phi do c to thnh, th gi l t nghip v , hay tc nghip khng c . y v k nghip v khng c tc nghip c hai khng dn sinh ra qu bo. - trong t nghip, ng v mt tch cc m ni th, nghip rt mnh, n c gi l nghip tng trng, nhng ng v mt tiu cc m ni th, t nghip c rt yu, n cng vi t nghip khng c hp li vi nhau gi l nghip khng tng trng, sau nghip dn dn tng trng sc mnh ca n, nn gi chng l tng thng nghip, hay l tng trng nghip. Ngc li vi tng trng th gi l nghip to tc. Hn na chng sanh ci dc to ra nhng nghip c, c kh nng chiu cm nhn, nh, t, thit, thn, nm thc th kh bo, cho nn nhng th nghip ny gi l thn th nghip; cho n nh chng sanh ci sc (ngoi tr tri s thin), ci v sc to ra nhng thin nghip, nh thc th su hay th bo vui, cho gi l tm th nghip, gi l chng sanh c hai cch th nghip. y l hai cch th nghip ca thn v tm.

24

Tng Nht A-hm 5, . 2, trang: 485

151

PHT PHP CN BN Ngoi hai cch thn th v tm th ny ra cn c nhng qu bo kh th, lc th, x th (khng lc khng kh th), l thuc vo c nghip c to ra do ci dc, hay thin nghip c to ra bi ci dc cho n tam thin thin thuc ci sc, v thin nghip do t t thin thin thuc ci sc tr ln tc dng ni c tr ca chng sanh. Cho nn cc nghip tng ln theo th t d l kh hay l vui hay, khng kh khng vui th, theo m chng ta c ba th nghip: thun kh th nghip, thun vui th nghip, v thun khng kh khng vui tho nghip. y, chng sanh ci dc to ra cc nghip thin th c th em n hnh phc, gi l phc nghip; nu to ra nghip c th c th dn n bt hnh, nn gi l phi phc nghip. Chng sanh ci sc ci v sc to ra nghip thin, y c vo cc thin nh s chiu cm n qu bo quyt nh bt ng, nn gi l bt ng nghip. Ba nghip ny cng gi l tam nghip, hay tam hnh. - Hn na, bt thin nghip ca ci dc, tnh cht ca chng l bt thin, qu d thc25 ca n khng tt, cho nn gi l hc hc d thc nghip; thin nghip ca ci sc, ci v sc, tnh cht ca chng l thin, qu d thc ca n l tt, cho nn gi l bch bch d thc nghip. Ring thin nghip ca ci dc th, tnh cht v qu d thc ca n c c hc bch ln ln nhau, cho nn gi l hc bch hc bch d thc nghip. y chng ta cn c vo nhn qu ni n tnh ti phc bo ng ca nghip, nn nghip qu trong ba ci lun lun l thuc vo phin no. Khi chng ta an tr vnh vin phin no nh quan im ca cc b phi tiu tha Pht gio nht l Nht thit hu b tc l chng ta siu vit c tnh cht hc bch tng i ca nghip phin no, th qu d thc ny khng cn hiu qu trong vic chiu cm qu bo na, nn gi l phi hc phi bch
25

Kinh Php c Dhammapada, 127

152

THCH C THNG d thc nghip. gi l t nghip. Trong bn nghip ny, ba nghip trc thuc v hu lu nghip, cn phi t n v lu nghip ti hu mi c th an tr hon ton nghip. - Bn tnh thin, c, v k ca sinh mnh hu tnh, ch c cn c vo h thng lut tc nhn qu duyn khi lun bn t vic tc nhn nghip n vic th qu nghip, v kt qu lun lun ty thuc vo nng lc ca tc nhn c tc hay khng tc , tc nhn mnh hay yu, thin hay c v, l thuc ngay c n thi gian m theo c th qu nhanh hay chm, tt hay xu, i ny hay i sau phi nhn lnh qu bo tng ng vi tc nhn to ra, khng th no trnh khi c. Nh Tp A-hm, Ng phn lut, Trng A-hm kinh, Php c (Dhammapada)26, c Pht dy: - Ht thy ci c sinh u c t, th mnh cui cng ri cng phi ht. - Y vo nghip m chu duyn bo, thin, c u c qu ca n. - Tu phc c sinh ln ci tri, to c th phi vo a ngc. - Tu o th dt c sng, cht, m nhp nit-bn vnh vin. - Khng trn khng, khng di bin, khng trong rng ni, khng mt ch no trn c ci cht.

D thc qu, (vipka-phalla), l do d thc nhn chiu cm qu bo, hay cn gi l bo qu, l mt trong nm qu m Cu x tng dng nm cn, by tm gii ca tnh v ph v k lm d thc qu. Cn cc nh Duy thc th cho rng d thc qu chnh l bt thc, v thc ny c kh nng hm tng tt c chng t cc php, m thnh thc qu ca cc cn thc.

26

153

PHT PHP CN BN - Ngay n ch Pht B-tt, Duyn gic, Thinh vn cn phi b ci thn v thng, hung na l phm phu.27 - C l cc nh Tiu tha Nht th hu b cn c vo nhng li dy ny ca c Pht cho nn trong ch trng v nghip, h cho rng nghip khng mt v, lun thc hu trong ba i. Chng ta khng to ra th thi nhng l to ra ri, khng nhiu th t, nhng hnh vi to tc ra chng s li nhng hu qu tng xng vi nghip cm duyn khi han thnh lut tt nhn qu. Theo cc nh Tiu tha chng ta ch c th an tr c chng, chng s mt i khi chng ta tu o28. Ch trng ny mi nghe qua nh l c l, nhng nu nhn su mt t th chng ta s thy c s mu thun trong ch trng ny (iu ny chng ti s cp sau). V cc nh Tiu tha Hu b ch c chp nhn nhn khng cn php th thc hu (Php hu ng v), cho nn h c cng thc Tam th thc hu, php th hng hu v theo h ba giai an ny qu kh, hin ti v, tng lai ca thi gian u c thc v do th ca cc php u lin tc hin hu trong c nghip. - Tt c chng sanh u ty nghip m th sanh. Nh k lm nhng vic c a vo a ngc; ngi tu phc sanh thin ng, ngi hnh o c Nit Bn. Cho nn, tt c php khng th khng c. Nghip y chnh l ba th c. V gy tn hi cho k khc m pht sanh hnh ng. Ngi thin, trc t dit nhng iu c, v sau lm vic cc vic thin
Tham chiu Tp A-hm 3, trang: 891, Ng phn lut .21, trang: 28a. Trng A-hm, . 1, trang: 127 Kin hoc l cc phin no c on tr kin o tc giai on chng nghim bn Thnh v do y m chng Tu hon. T hoc l cc phin no c on tr Tu o tc giai on t duy v tu tp v do y m c bn qu ca Thanh vn l Tu Hon qu, T hm qu, A na hm qu v A la Hn qu.
28 27

154

THCH C THNG nh b th tr gii v.v.. khng gy tn hi cho chng sanh. l lm li ch cho ngi, cng gi l t thin phc c, cng gi ht ging ca qu bo an lc i ny v i sau. - Chng sanh b v minh che lp, do i kit rng buc, qua li trong sanh t t v th, th nhng kh vui trong ba ci su ng c tm thu vo trong cc th phin no. Chng chnh l ba c, t ba c ny chng ta c th phn bit thnh v lng phin no. Trong gm c 98 s, 9 kt, 10 trin, 6 cu v.v.. T v lng v bin phin no ny thc y thn khu chng ta to ra nghip. Nghip l nghip thn, khu, , i nay, i sau; phn bit c thin, bt thin, v k. C nhng qu bo kh, vui, khng kh khng vui; nghip hin bo, nghip sanh bo v nghip hu bo. Nh vy v.v.., v lng v bin sinh t bin dch qua s tc ng ca v thng, to thnh nhn qu duyn khi han thnh nhn sinh quan v v tr quan Pht gio theo quan nim tng i nh nguyn ca tc . Tm li, qua s trnh by lun hi v nghip bo ny cho chng ta thy r rng tt mi sinh mnh hu tnh sinh ra sng cn v cht i, chng b l thuc vo nghip nhn v nghip qu tr thnh mt sinh mnh hu tnh trong hin ti. Nghip qa trong hin ti chnh l chng t nghip nhn di truyn t kip trc, v hin ti chng ta th qu qua xc thn v tm thc. V xc thn th chng th hin qua p, xu, mp m, cao thp v.v v tm thc th chng th hin qua thng minh, ngu dt, chm nhanh v.v Nghip nhn chng t hin ti c hnh thnh v to ra t nhng tc nhn trong hin ti qua thn khu , m (tm thc di truyn) l tc nhn chnh trong vic tc thnh nghip nhn trong hin ti khi tip xc v tc ng ln i vi nhng han cnh chung quanh chng ta trong hin ti, cho ra mt th chng t nghip nhn mi. Nh vy mt chng sinh hu tnh trong hin ti, trong ngi mi chng ta 155

PHT PHP CN BN u ang mang hai loi chng t: mt di truyn t kip trc, hai c to ra trong khi tm tip xc vi mi vt, mi vic chung quanh ta tc ng. Nh vy i vi chng t nghip nhn trong hin ti, chng ta c th lm ch to ra chng, v cng nh t y m chng ta c th sa i nghip qua nhng ngh v hnh vi to tc ca chng ta l lm sao trnh kh c vui trong khi chng ta ang sng, khi cht i khng mang trong ngi mnh nghip nhn lm kh sau ny trong bc k tip. V nh chng ta c th ci to li x hi l tng theo mun ca chng ta l, dn giu nc mnh sng trong an vui hnh phc; lng t s c th hin qua mi hnh vi li mnh li ngi. Mi an ninh trt t s c vng hi, cuc sng s c bo m an tan hn khi, chng ta da vo s thng pht cng minh ca lut nhn qu qua lut php quc gia v, chnh lng tm mi hu tnh chng sanh, cng cng ng x hi. - y chng ti trnh by Lun hi nghip nh trn ng trn phng din tng i nh nguyn ca tc hay th theo lut tc nhn qu duyn khi; nn lun hi nghip bo c nh gi nh l phng php sa i con ngi, ci to x hi mt cch c hiu nghim qua nhn qu bo ng, trong khi con ngi ang b v minh chi phi trong cuc sng. v chnh mi chng sanh c sinh ra bi nhng nghip hoc m h tng to ra t kip trc, ch s v minh che ph nn khng bit u l tht, u l gi, chp nhn, chp cng, ng php thng cn, nn sinh ra thin c bo ng. Nu chng sanh hu tnh m nhn ra c cc php (trong c ng, php) l v ng, khng thng, cng khng an th vic nghip bo lun hi lm g sanh ra c. Nh Trung lun 329 phm qun
29

Trung lun 3, qun nghip phm 17, (karmaphala-park) . 30, trang: 26a

156

THCH C THNG nghip, do B-tt Long Th (Ngrjuna) to ra v Phm ch Thanh Mc gii thch: Ch v nhn duyn in o m chng sanh qua li trong sanh t, cng khng phi l thng Hn na, v tham m in o, chng bit tht tng ca cc php, cho nn ni Nghip khng mt. l li Pht dy. - Cho nn theo nht ngha, th nghip khng sanh. V sao? V khng tnh, nn khng sanh. V nhn duyn, nn cng khng dit. Khng phi do thng m khng dit. Nu khng phi vy, th nghip tnh mi quyt nh c. Nu nghip quyt nh c, tc l thng. Thng th khng cn to nghip. V sao? V php thng khng c to tc. - Hn na, Nu do khng to m c nghip, th ngi kia to ti, ngi ny chu qu bo. Li ngi khc on phm hnh m ngi ny c ti, th ph php th tc. Nu nghip trc c th, ma ng khng th ngh n vic ma xun; ma xun khng th ngh n vic ma h; chng c nhng li nh vy. - Li na, ngi lm phc v k to ti s chng c khc bit. Khi nghip b th, tr gii v.v gi l phc; khi nghip st sanh, trm cp v.v.. gi l to ti. Nu khng to m c nghip th chng phn bit! - Li na, nghip nu quyt nh c tnh, th mt lc th qu bo ri li nn th na. Th nn, ng ni do php khng mt nn c nghip bo c nh, c nhng li nh th. - Li na, nu nghip t phin no khi; phin no chng quyt nh, ch t nh tng phn bit m c. Nu cc phin no khng tht, nghip lm th no c tht? Ti sao? V nhn khng t tnh, nghip cng khng t tnh. Qu bo l t nghip thin, c pht sanh thn nm m v k. Cc nghip nh th u khng; khng t tnh, nh huyn, nh mng, nh m vang, nh qung nng. 157

GIO HO CA NGI

C PHT V PHP

ht ra c Pht khng c bt c nguyn tc chung no dy chng ta, ngoi con ng Trung o duyn khi; nhm gii thot mi vng mc kh au trong cuc sng ca chng ta. Nhng ngay chnh bn thn con ng ny cng ch l mt phng tin. Do , mi nguyn tc i tr mi cn c a chng sanh n gii thot kh au phin no, th chnh chng l con ng trung o. Vy chng ch l php phng tin i tr bnh c ca chng sanh m thi. Hn na, nguyn tc lun l tri buc, do vn gii thot c c Pht t ra nh l mt tin quyt cho mt th nghim v phng tin; qua phng tin sng c coi nh l mt i tng nhn thc s b vt qua, tt c u tr thnh phng tin chuyn ch cho mt cu cnh cho chnh chng. V v vy cho nn php ca c Pht khi ra gio ho c Ngi s dng nh l phng tin i tr bnh ch khng l g ht. Th nhng, ngay trong khi c o s khi cn ti th; nhng li gio ho

THCH C THNG ca Ngi vn b xuyn tc v hiu nhm mt cch c thc bi cc ngoi o, m i din cho cc ngoi o vo lc by gi l Ni-kin-t1 thuc phi la hnh ngoi o. Trong chng ni v thuc ca T phn Lut2 (. 22, q. 42, tr. 871b) ni v tnh nhc, truyn k rng: - Th Tn ti T-x-ly. By gi c tng qun T-ha3 l t ca Ni-kin. Ti cng ng, 4 c nm trm L-xa ngi n, h dng v s phng tin khen ngi Pht, Php, Tng. By gi, tng qun T-ha ti ch ngi nghe v s phng tin khen ngi Pht, Php, Tng nn sanh lng tin a, mun n yt kin c Pht. ng ta ngh nh vy: Nay ta c th n tha vi thy Ni-kin n ch C-m. By gi, T-ha lin n tha vi Ni-kin rng: - Ti mun n ch Sa-mn C-m. Ni-kin ni rng: - ng ch trng nn lm.5 C-m gio ha t bng thuyt khng nn lm. Thi, ng nn n .

Ni-kin T, Skt, Nirgrantha-putra, Pli, Nigaha-putta; l mt trong Lc s ngoi o vo thi c n , chuyn tu kh hnh, thuc phi lo hnh. V mc o qun vo cho l b tri buc, nn khng cn mc qun o che thn, m t khng bit tm qu, lim s. V vy cho nn ngi i cng thng gi l v tm ngoi o.
2 3

Vit dch: t-kheo Thch ng Minh, Thch c Thng.

T-ha tng qun . Pali, Vin.i. 233, Shasenapati; v tng qun ngi Licchav (L-xa), Vesli; t ca Nigaha (Ni-kin). Xem Trung A-hm 4, kinh s 18 S T (i 1, tr. 440c); Pali, A.viii.12 Sha.
4 5

on s ng , ch x n, x l vic cng.

Nguyn Hn: tc php . Tham chiu. Trung A-hm 4 (T01n0026_tr. 0441a01): Sa-mn C-m ch trng bt kh tc . Cf. Vin.i. 233:

159

PHT PHP CN BN By gi, tng qun T-ha rt li nh i gp Pht trc . Cc L-xa ln th nh, ln th ba cng khen ngi Pht, Php, Tng nh vy. Tng qun T-ha khi nghe ln th hai, ln th ba s khen ngi nh vy, khi ngh nh vy: Nay ta hy i gp C-m, khi phi t gi thy Ni-kin. Xem Thy s lm g c ta? By gi, T-ha lin n ch Pht, nh l st chn ri ngi lui qua mt bn. c Th Tn dng v s phng tin ni php, khai ha, khin c hoan h. T-ha nghe Pht phng tin ni php tm sanh i hoan h bch Pht rng: - Ti nghe ni C-m gio ha cc t bng thuyt khng nn lm. Cc sa-mn n nh vy, c ng s tht, c ng nh php chng? c Pht ni vi T-ha rng: - C nhn duyn phng tin ni rng, Ta gio ha cc t bng thuyt khng nn lm; li ni y ng s tht, ng nh php. C nhn duyn phng tin ni rng, Ta gio ha cc t bng thuyt hy nn lm; li ni y ng s tht, ng nh php. C nhn duyn phng tin ni rng, Ta gio ha cc t bng php on dit; 6 li ni y ng s tht, ng nh php. C nhn duyn phng tin ni rng, Ta gio ha t bng php u c; 7 li ni y ng s tht, ng nh php. C nhn duyn phng tin ni rng, Ta gio ha t bng php iu phc; 8 li ni y ng s tht,
akiriyavda samaa gotama, Sa-mn C-m ch trng Khng c lm.
6 7 8

on dit php . Pali: ucchedavdo samao gotamo, Sa-mn Gotama ch trng on dit (h v lun). U c php . Pali: jegucch, ch trng kh hnh kinh tm. iu phc php . Pali: venayika, ch trng t ch ng, khc k.

160

THCH C THNG ng nh php. C nhn duyn phng tin ni rng, Ta gio ha t, l thut ng bng php dit m; 9 li ni y ng s tht, ng nh php. C nhn duyn phng tin ni rng, Ta gio ha t rng S sanh ca Ta dt; khng cn ti sinh na10; li ni y ng s tht, ng nh php. C nhn duyn phng tin ni rng, Ta gio ha t rng, Ta n ch v u, thuyt v u php; 11 li ni y ng s tht, ng nh php. c Pht ni vi T-ha: - V sao Ta ni Khng nn lm cho n ch v y gio ha t, rng li ni y ng s tht, ng nh php? - Ta ni khng nn lm, l khng nn lm ba php c bt thin: thn lm c, ming ni c, tm ngh c. - Ta ni nn lm, l nn lm ba php thin. - Ta ni php on dit, l on dit tham dc, sn nhu, ngu si. - Ta ni php u c12 l kinh tm php bt thin do bi nghip thn, khu, . - Ta ni php iu phc13 l iu phc tham dc, sn nhu, ngu si.
9

Dit m php . Pali: tapass, ch trng nhit hnh (kh hnh). Bn Hn hiu l tamo (bng ti) thay v tapo (sc nng).
10

on di ni r: khng nhp thai na. Pali: apagabbo, ch trng khng nhp thai (khng ti sinh).
11

V u php . Pali: assattha, s tnh ch, t tc php.

12

Hn: u c php, . Tham chiu Trung A-hm 4, kinh s 18 S T (i 1, tr. 440c) Tng bn kh tng ; Pali, A.viii.12 Sha. Ucchedavda, tc ch trng kh hnh.

161

PHT PHP CN BN - Ta ni dit m l dit cc php ti tm c, bt thin. - Ta ni s sanh ca ta dt l ni s th sanh ca Ta dt tuyt, khng cn bo thai, v li gio ha cho con ngi ct t sanh t. - Ta ni n ch v y l t mnh khng c s s st, li an i chng sanh. - Ny T-ha! l, c nhn duyn ni rng, Ta gio ha cc t bng thuyt khng nn lm; n ch v y, li ni y ng s tht, ng nh php. Qua on kinh vn ny, cho chng ta thy rng phng php gio ho ca c Pht khng ngoi nhn duyn phng tin; m nhn duyn phng tin th thin hnh vn trng a th. Do cch gio ho ca Ngi lun tu thuc vo nhn duyn phng tin m dy d, nn nguyn tc gio ho cng tr nn a dng. V vy khng c bt c nguyn tc no dnh chung cho vic gio ho ca Ngi c. - Nh c Pht dy on kinh vn trn, trc ht Ngi xc nhn s sai lm trong nhn thc ca ngoi o v nhng li dy ca Ngi d l v tnh (khng hiu thu ngha) hay c (c hiu, nhng v s t mnh s b khut phc nn a ra s mu thun khin h khng n). H chp cht vo thin kin, khng bit phng tin phn bit tm thi dnh i tr, m ch chp cht vo mt vi li dy no , v cho l ch trng ca ngi ta, ngoi ra u h di, ri nhm vo m hu bng. K n Ngi thuyt minh v nhn qu cng nh thc duyn khi (c bnh th c thuc, c thuc l c bnh), m y Ngi nhm vo chuyn m khai ng, chuyn
13

Hn: iu phc php, Tham chiu Trung A-hm 4, kinh s 18 S T (i 1, tr. 440c) Tng bn php lut ; Pali, A.viii.12 Sha. Venayika, s ch ng.

162

THCH C THNG kh thnh vui, chuyn phm thnh Thnh cho mi i tng khi c nhn duyn phng tin n: - V sao Ta ni Khng nn lm cho n ch v y gio ha t, rng li ni y ng s tht, ng nh php14? - Ta ni khng nn lm, l khng nn lm ba php c bt thin: thn lm c, ming ni c, tm ngh c. - Ta ni nn lm, l nn lm ba php thin. - Ta ni php on dit, l on dit tham dc, sn nhu, ngu si. - Ta ni php u c l kinh tm php bt thin do bi nghip thn, khu, . - Ta ni php iu phc l iu phc tham dc, sn nhu, ngu si. - Ta ni dit m l dit cc php ti tm c, bt thin. - Ta ni s sanh ca ta dt l ni s th sanh ca Ta dt tuyt, khng cn bo thai, v li gio ha cho con ngi ct t sanh t. - Ta ni n ch v y15 l t mnh khng c s s st, li an i chng sanh.

14

Hn: Th tht ng php ng, Tham chiu Trung A-hm 4, kinh s 18 S T (i 1, tr. 440c) php nh php ; Pali, atthi pariyyo, yen pariyyena: c php nm, do bi php mn
15

Hn: V u x, . Tham chiu Trung A-hm 4, kinh s 18 S T (i 1, tr. 440c) tng bn an n ; Pali, assattha, s ngh ngi.

163

PHT PHP CN BN - Ny T-ha! l, c nhn duyn ni rng, Ta gio ha cc t bng thuyt khng nn lm; n ch v y, li ni y ng s tht, ng nh php. - T cu hi Ti nghe ni C-m gio ha cc t bng thuyt khng nn lm. Cc sa-mn n nh vy, c ng s tht, c ng nh php chng? c Pht t khng nh l Ngi gio ho cho cc t ca Ngi nh vy. Khng nhng ch c th, c Pht cn a ra hng lot cc bin php gio ho khc, v cho n t tr li l ti v sao Ngi ni Khng nn lm cho n ch v u. y, c Pht khng nhng t khng nh l Ngi gio ho cho cc t mnh khng nn lm, m cn gio ho nn lm. - Nguyn tc chung thuyt gio ca Ngi l tu duyn, nhm i tr mi cn bnh ca chng sanh. V vy, bt c lc no bt c ni u d c ngi thc mc tha hi hay khng c ngi thc mc tha hi v cuc sng th Ngi cng gii p mi thc mc mt cch mau chng v chnh xc; hay Ngi t ni ra nu thy iu c li ch cho vic gii thot i vi mi ngi. Qua mt cu hi trn m c Pht khng nhng ch tr li cho mt cu hi m Ngi cn a ra rt nhiu cu ni khc v t tr li nhm, trc ht tho mn lng thc mc nghi k v cuc sng ca ngi hi, th hai l gii to nhng hiu lm do chp th thin kin v nhng li gio ho ca Ngi. c Pht dy khng nn lm l khng nn lm nhng g, tc l c iu kin gii hn, ch khng c ngha l khng nn lm l khng nn lm bt c iu g ri chng i lp li vi nn lm. - y c Pht cng ng trn lp trng nhn qu m thuyt minh v khng nn lm: V t tc nhn a n th qu c th l ng thi hay d thi, nhng chng lun lun tu thuc vo nhn duyn hnh thnh qu trnh hin hu ca 164

THCH C THNG chnh chng. Ta ni khng nn lm, l khng nn lm ba php c bt thin: thn lm c, ming ni c, tm ngh c. Ngha l trong hin ti chng ta khng to ra nhn nghip c thn, khu, ; v v khng to ra nghip nhn c nn khng lnh th qu. chnh l con ng a n gii thot kh au php c bt thin. Ngc li nn lm ba php thin qua thn, khu, , chnh l: - on dit tham dc, sn nhu, ngu si. - L kinh tm php bt thin do bi nghip thn, khu, . - L iu phc tham dc, sn nhu, ngu si. - L dit cc php ti tm c, bt thin. - Nn lm y, c ngha l ngoi vic khng nn nui ln ba c Tham, sn, si qua s th hin ca thn khu, ra, chng ta cn phi dit tr chng, kinh tm xa la chng, iu phc chng; ni chung l chng ta dit tr php ti tm c, bt thin kia. Nhng vic lm ny chnh l vic nn lm. mt gc no chng ng ngha vi khng nn lm. V y mt ng khng nui ln ba c tham, sn, si, l chn ng bc pht trin ca chng, v mt ng khc tiu dit ba c tham, sn, si, tuy trn mt tch cc th thy c v nh sai khc, nhng trn mt tiu cc th chng ng ngha nhau, tc l khng ng la vi php c bt thin ti tm. - Khng nn lm v nn lm y mang ngha thc thnh hn l ngha l thuyt. c Pht ng trn hin thc sng ng thc tin ca cuc sng ca chng sanh m gio ho nn lm nh th no, v khng nn lm nhng g. Nh trn chng ti ni, mt mt chng ta chn ng vic to nhn c qua ba nghip thn, khu, ; mc khc tm cch tiu dit chng, ng no chng ta cng v hiu ho tc nhn to c php ca chng ta, th chnh l ci nhn a n s v sinh ca chng ta, 165

PHT PHP CN BN nh chnh c Pht dy: - Ta ni s sanh ca Ta dt l ni s th sanh ca Ta dt tuyt, khng cn bo thai16, v li gio ha cho con ngi ct t sanh t. 17 - V khng to nhn ba ng su ci lun hi sinh t nn c Pht khng cn ti sinh vo ci i ny na mang bo thai hu tnh chng sanh nh chng ta. Nhn sinh t lun hi ba ci su ng chnh do thn, khu, chng ta to ra hnh thnh ba nghip c; t ba nghip c ny li ko chng ta vo ba ci lun hi khng dng ngh. Chng s dng ngh khi no chng ta dng c ba nghip c thn, khu, , v tiu dit tn cng, ct t gc r ca chng th chng ta cng s nh c Pht s sanh ca Ta dt. V chng sanh cng s nh vy nu chng ta khng nn lm v nn lm nhng g nh c Pht dy. V cng t khng tc nhn ca ba nghip c bt thin, nn c Pht t ti trng thi v u, khng cn tm st st nh mt hu tnh chng sanh na, v y chnh l trng thi v ng, khng phi l trng thi hu ng ca chng sinh na, v nh chng sanh c Ngi an i: - Ta ni n ch v y l t mnh khng c s s st, li an i chng sanh. - Ny T-ha! l, c nhn duyn ni rng, Ta gio ha cc t bng thuyt khng nn lm; n ch v y, li ni y ng s tht, ng nh php.

16

Hn: Bt th bo thai, Tham chiu Trung A-hm 4, kinh s 18 S T (i 1, tr. 440c) bt nhp thai Hn: on sinh t, , c ngha l on tn ngun gc ci r ca tham dc, sn nhu, si m; ba nghip c thanh tnh, gii thot tt c cc php c bt thin, khng cn sinh t na.
17

166

THCH C THNG - Sau khi tng qun T-ha c c Pht dy v php khng nn lm v nn lm. C l y l ln nghe php u tin ca tng qun T-ha, nn nhng mu thun khc nhau gia khng nn lm v nn lm trc nghe t Ni-kin T nay c thng: T-ha bch Pht: - Con xin quy y Pht, Php, Tng. T nay v sau, con khng st sanh cho n khng ung ru. 18 c Pht bo T-ha: - ng hy t xt k trc khi th gii. ng l v i thn trong nc, mi ngi u bit, nn lm vic lm li ch cho mi ngi. ng nn c ng khinh sut, ri sau c s n nn. T-ha tha: - Khi m con n lm t ca ngoi o sa-mn, bla-mn, h lin cm phan, xng lnh khin cho ngi trong nc bit: T-ha l t ca Ni-kin. Nay con nghe c Th Tn n cn dy bo rng: ng hy t xt k trc khi th gii. ng l v i thn trong nc, mi ngi u bit, nn lm, vic lm li ch cho mi ngi. ng nn c ng khinh sut, ri sau c s n nn. iu ny lm cho con cng tin tng su xa hn. - Trc khi c Th tn cho php tng qun T-ha quy y tam bo, c Pht lm mt vic m trc , v ngay n tn cng sau ny cng khng c mt v gio ch tn gio no khc c tinh thn t do nhn bn n cc nh vy. Mc d c Pht bit tng qun T-ha t lng tin kin c i
18

Quy y tam bo, th tr ng gii,

167

PHT PHP CN BN vi Ngi ri. l i vi c nhn ng, nhng cn nhng ngi lin h chung quanh ng khng phi t vi chc v tng qun ny; s lin h c th gy kh khn sau ny cho chnh ng. Qua y cho chng ta thy nhn cch tuyt vi ca c Pht, cng vi mt nn gio l nhn bn t bi tr tu v gii thot ca Ngi, lun lun l mt im ta vng chc, ni mi ngi c th nng v hon thnh cng vic gii thot kh au cho chnh mnh. hn hai thin nin k qua, sau khi c Pht qua i, gio l v hnh nh ca Ngi vn l mt im sng hon ho ni bc nht. Ni thu ht mi s ch ca con ngi, qua s tnh nguyn trong nghin cu v thc hnh. Ngi n vi o Pht l ngi n hon thnh nhn cch chnh mnh, ch khng phi n hon thnh nhn cch ca v gio ch, nh cc tn gio khc; n ri vong thn, lm k n l qua nhng nhn danh, ri to ra bao cuc thnh chin, bao cuc thp t chinh, la ngi vo trong ch cht nu khng theo h. H tng dng sc mnh ca sng n qun s, sc mnh ca chnh tr19, v ang dng sc mnh ca kinh t tin bc, hoc bt p, hoc d d ngi khc theo o mnh. Trong khi s truyn gio ca o Pht khng mt git mu, khng tn mt ng tin cc bt a ra d d o p, m bng s t nguyn trong sng. Con ngi n vi o Pht tht ho bnh, tht nhn bn, tht nhn cch, nh hnh nh ca chnh c gio ch ca h vy. Mt hnh nh tuyt vi, m xa kia tng qun T-ha, ngi c th lc v qun s vo lc by gi, nng v, cho n mi ngy hm nay vn cn p.

19

Ch cho cc nc thc dn phong kin quc xm lc vo lc by gi u chu. Sa-mn, Skt: ramaa, Pli: Samaa, Sa-mn y ch cho cc v xut gia ngoi o, h dt b cc c, kho iu phc thn tm, sing nng lm cc iu lnh.

168

THCH C THNG - Lc , tuy ngi ch ca vn mnh chnh mnh c mt quyt nh cn nhc sau khi nghe c Pht dy cho mnh, v tm thy nhn cch v i ca Ngi, qua nhn cch ca nhng v sa-mn20, b-la-mn khc cng c tng qun T-ha nh gi tr li qua quyt nh nng v vi Ngi, gio php, cng chng Tng, v nguyn sut i khng st sinh, cho n khng ung ru. Nhng Ngi vn nhc nh vi lng ai mn: ng hy t xt k trc khi th gii. ng l v i thn trong nc, mi ngi u bit, nn lm, vic lm li ch cho mi ngi. ng nn c ng khinh sut, ri sau c s n nn. v cng chnh nhn cch ny lm ng cng thm tin tng vo c Pht mt cch su xa hn, v v quyt nh ca mnh l chnh xc, nn: T-ha li bch Pht: - Bch i c! Ln th hai, con xin trn i quy y Pht, Php, Tng. Khng st sanh, cho n khng ung ru. T nay v sau, ca ng nh con Ni-kin ngoi o khng c vo. Pht v cc t t-kheo, t-kheo-ni, u-b-tc, u-b-di, ra vo ca ng nh con khng c s tr ngi. c Pht ni vi T-ha rng: - Trc y, ng nh l ngun sui ngy m cung cp cho ngoi o Ni-kin, nay lm sao on tuyt c? T-ha li hi c Pht: - Con c nghe ngi ngoi ni rng: Sa-mn C-m t ni, B th, nn b th cho Ta, khng nn b th cho ngi khc. B th cho ta s c qu bo ln. B th cho ngi khc
20

on kinh vn ny, khng thy trong Trung A-hm 4, kinh s 18 S T (i 1, tr. 440c); Pli: A.VIII 12 Siha-sutta, v vn b th th c cp trong on 9, nhng theo th li khc.

169

PHT PHP CN BN s khng c qu bo. Nn b th cho t ca Ta. Khng nn b th cho t ngi khc. B th cho t ca Ta s c qu bo ln. B th cho t ngi khc s khng c qu bo. c Pht tr li cho T-ha rng: - Ta khng ni nh vy, m ta ni: Nu ngi c t tm, ch em nc vo go cho n nh nc cm, em ch nc bt tnh c trng, khin cho loi trng kia c th hng cht ny; Ta ni ngi kia cn c phc. Hung chi l cho con ngi. Ta ni, b th cho ngi tr gii c qu bo ln hn so vi cho ngi ph gii. 21 T-ha bch Pht rng: - Nh li c Th Tn ni, nh li c Th Tn ni. Chng con xin t bit. - Ri c Th Tn dng v s phng tin ni php, khai ha, khin cho T-ha c hoan h. T ch ngi xa la trn cu, ng con mt php trong sch, thy php c php, t c qu chng; lin bch Pht rng: - Nay, ln th ba, con nguyn trn i quy y Pht, Php, Tng. Khng st sanh cho n khng ung ru. Ci xin c Th Tn nhn li mi th thc ca con vo ngy mai. - Sau ln th hai tng qun T-ha ni ln li nguyn, xin c nng v Pht, Php, Tng, v nguyn trn i khng st sinh, cho n khng ung ru. V nh vy l ca ng nh tng qun T-ha t nay v sau Ni-kin ngoi o khng c php t chn vo. Ch c Pht v cc t t-kheo, tkheo-ni, u-b-tc, u-b-di, ra vo ca ng nh tng qun l
21

170

THCH C THNG khng c s tr ngi. Cng chnh v T-ha ngm cm ngoi o Ni-kin khng c vo ng, nn c Pht hi T-ha: Trc y, ng nh l ngun sui ngy m cung cp cho ngoi o Ni-kin, nay lm sao on tuyt c? v cu hi ny c lin quan n vn b th ca c Pht m T-ha, bng mt cu hi khc thay v cu tr li v vn b th. C l y l mt cu hi t xc nh li nhng g mnh c nghe ngi ngoi ni rng: Sa-mn C-m t ni, B th, nn b th cho Ta, khng nn b th cho ngi khc. B th cho Ta s c qu bo ln. B th cho ngi khc s khng c qu bo. Nn b th cho t ca Ta. Khng nn b th cho t ngi khc. B th cho t ca Ta s c qu bo ln. B th cho t ngi khc s khng c qu bo. Qua li thut li ca T-ha cho chng ta thy rng, vo lc by gi ngoi o lun rnh rp ch c hi chng bi nh hu bng xuyn tc c Pht, t cng gio php ca Ngi. Nhng c Pht vn nh nhng khi tr li, Ta khng ni nh vy, m ta ni: Nu mt ngi c t tm, ch em nc vo go cho n nh nc cm, em ch nc bt tnh c trng, khin cho loi trng kia c th hng cht ny; Ta ni ngi kia cn c phc. Hung chi l cho con ngi. Ta ni, b th cho ngi tr gii c qu bo ln hn so vi cho ngi ph gii. Nh vy vn b th, y c Pht khng bo l ch b th ring cho Pht v t ca Ngi mi c phc bo, ngoi ra b th ni khc th s khng c phc bo, m Ngi t khng nh: c b th l c phc cho d l cho bt c ai, ngay n c loi trng m lm cho n th hng c cng l c phc. Hung chi l b th cho nhng v tr gii th ng nhin s c phc hn nhng ngi ph gii. iu ny u c g l cao xa v kh hiu u, v nhng v tr gii l nhng ngi trc ht h c cuc sng thanh tnh22, hn na h chnh l nhng hnh
22

Ngi thanh tnh ho c tam nghip thn, khu,

171

PHT PHP CN BN nh i din cho Tng bo l ch qui ngng ca mi ngi. S d ngoi o c nhng c i Pht nh vy l v vo lc by gi, c Pht v Thnh chng c mi ngi qui ngng cung knh cng dng, trong khi ngoi o kht thc kh c. - Sau khi tng qun T-ha nghe nhng g m c Pht tr li qua cu hi ca mnh, t ng thng c mi thc mc, v bit r c nhng g mnh cm lm sau : T-ha bch Pht rng: - Nh li c Th Tn ni, nh li c Th Tn ni. Chng con xin t bit. - Ri c Th Tn dng v s phng tin ni php, khai ha, khin cho T-ha c hoan h23. T ch ngi xa la trn cu, ng con mt php trong sch, thy php c php, t c qu chng; lin bch Pht rng: - Nay, ln th ba, con nguyn trn i quy y Pht, Php, Tng. Khng st sanh cho n khng ung ru. Ci xin c Th Tn nhn li mi th thc ca con vo ngy mai.... Tm li, qua on kinh vn trn, qua hai cu hi v khng nn lm, v b th c c Pht tr li mt cch cn k, gii to mi thc mc nghi ng i vi nhng li gio ho ca c Pht khng nhng i tng qun T-ha, m ngay i vi chng ta cng vy. y l mt on kinh vn chng ti rt ra t Lut tng, nn chng thin v phn thc hnh hn l

khng cn to ra cc c bt thin na, l ngi c gii thot kh au ngay trong hin ti.
23

y l ba cch gio ho ca c Pht.

172

THCH C THNG l thuyt, ch dnh ring cho cuc sng tp th Tng24 vo lc c Th Tn cn ti th. S th hin phong cch sng ca c Pht i vi tp th Tng, i vi cc hng c s ti gia, i vi cc hng sa-mn, b-la-mn ngoi o vo lc by gi, chnh l s th hin ca ba nghip thn, khu, thanh tnh t ti trong cuc sng. Chnh cuc sng thanh tnh ti t ca Ngi c th hin ra bn ngoi chinh phc mi ngi theo v vi Pht, Php, Tng l na phn thuyt gio ca Ngi hay hn na. y chnh l th qu trong hin ti c th hin ra trong cuc sng ca c Pht, m nhng tc nhn trc mang li cho Ngi, v cng chnh nh th qu hin ti ca Ngi, Ngi tc ng ln tc nhn khc qua vic thanh tnh ho ba nghip thn khu c bt thin cho mi ngi qua vic nn lm, khng nn lm. Nu ai mun c cuc sng nh Ngi th ch cn thc hnh nh nhng g Ngi gio ho, th ngi c kh nng chuyn m khai ng, chuyn kh thnh vui, chuyn phm thnh Thnh ngay trong i hin ti ny. Ch s chng ta khng lng tin, tinh tn, kin nhn thc hnh m thi. n vi c Pht l n thc hnh ch khng phi n tm hiu. Ai n vi c Pht ch tm hiu th ngi s khng bao gi bit n hng v gii thot, v gi tr thc cht ca c Pht l g?

24

Tng gi,; Skt=Pli, Sagha, l ho hp chng, cng l mt trong ba ngi bu, tc ch cho nhng v tin nhn gio php ca Nh lai, thc hnh o gii thot tc chng c qu.

173

NM PHP C TH A N KH AU HAY HNH PHC

h au hay hnh phc u l nhng hu qu tt yu m nhng hnh ng trc chng ta to ra; d l ng thi hay d thi i na, th chng cng b l thuc vo s chi phi ca lut tt Nhn qu ng v mt hin tng. Do vn Nhn qu mt no , chng c coi nh l nhn t quyt nh cho mi gi tr nh gi v cuc sng, m c o s khi cn ti th thng dy cho t xut gia cng nh ti gia ca Ngi, theo cuc sng c th hin qua kh au hay hnh phc u do hnh ng ca chnh chng ta mang li ngay trong hin ti hay trong tng lai. Cng v vy cho nn Tn gi Ma-ha Mc-kin-lin, khi cn i Ngi ly nhng li dy v nm php ny ca c Pht trin khai rng ra trong A-t-

THCH C THNG t-ma php un tc lun1. Theo nm php ny c Tn gi lin h duyn khi vi ba c tham, sn, si qua s th hin nhn qu ca ba nghip thn, khu, v , trong vic t mnh em li au kh cho chnh mnh, nu phm vo nm php ny, v khuyn ngi khc phm vo nm php ny. Ngc li t mnh mun em li hnh phc cho chnh mnh th bng cch xa la nm php ny, v khuyn k khc cng xa la nm php ny nu h mun c hnh phc. Theo Tn gi, th c Pht dy nm php ny nh sau:2 - Khi c Pht trong vn Cp-c-c, trong rng Th-a3, ti Tht-la-phit4, th by gi Th Tn bo cc B-s: - Nu nhng ai cha dt bt ht c nm iu ti on ng s ny, th i vi i sng hin ti h s b cc v Hin thnh cng qu trch, chn ght; c gi l nhng k phm gii, t lm tn thng mnh, mc ti, nn b ch ci, pht sinh nhiu iu phi phc;5 khi thn hoi mng chung s a vo ng him c, sinh vo trong a ngc. Nhng g l nm? l:
A-t-t-ma php un tc lun (Abhidharma-dharmaskandha-pda-stra), Tn gi i Mc-kin lin to, Huyn Trang dch, T26n1537 [CD i tng kinh in t. (V.26-29) T-m b, kinh 1537, phm hc x, q.1.] Truyn thuyt Hu b ni, do i Mc-kin-lin thuyt; nhng Xng Hu (Yaomitra) v truyn thuyt Ty tng ni l do X-li-pht.
2 3 4 1

Cf. Pali, Pacaverabhaya-sutta, S.ii. 68ff. Th-a, ; cn gi l K-th lm , Sancskrit : Jetavana,

Tht-la-phit, , cn gi l X-b- va thng gi l Xv; Sancskrit: rvast.

5

Cf. Cu-x lun quyn 15, T29n1558_p0081a06, Cc nghip bt thin c gi l phi phc; v dn n qu bo khng mong mun, gy tn hi hu tnh.

175

PHT PHP CN BN - St sinh; do nhn duyn st sinh nn sanh ra ti on s hi. Khng trnh xa st sinh, gi l (ti on) th nht. - Ly ca khng c cho; do nhn duyn trm cp nn sanh ra ti on s hi. Khng trnh xa trm cp, gi l (ti on) th hai. - Dc t hnh; do nhn duyn t hnh nn sanh ra ti on s hi. Khng trnh xa t hnh, gi l (ti on) th ba. - Li ni h di, do nhn duyn li ni h di nn sanh ra ti on s hi; khng trnh xa li ni h di, gi l (ti on) th bn. - Ung nm cc loi ru, cc trng hp say sa, phng dt; do nhn duyn ung, nm cc loi ru, cc trng hp say sa, phng dt6 nn sanh ra ti on s hi; khng trnh xa s ung, nm cc loi ru, cc trng hp say sa, phng dt, gi l (ti on) th nm. - Ai cha dt ht c nm iu ti on ng s hi nh vy, th i vi i sng hin ti, h s b cc v Hin thnh cng qu trch, chn ght; c gi l nhng k phm gii, t lm tn thng mnh, mc ti, nn b ch ci, pht sinh nhiu iu phi phc; khi thn hoi mng chung s ri vo ng him c, sinh vo trong a ngc. - Nhng ai c kh nng dt bt ht nm iu ti on ng s hi ny, th i vi i sng hin ti, h s c cc v Hin thnh cng khm phc khen ngi; c gi l nhng ngi tr gii, t phng h chnh mnh, khng c ti, khng b ch ci; pht sinh nhiu iu phc th thng, khi thn hoi

Hn: m v ch tu phng t x . Cf. Pali: surmerayamajjapamdahn.

176

THCH C THNG mng chung c ln ci an lnh, sanh v ci Thin trung7. Nhng g l nm? l: - Trnh st sinh, do nhn duyn trnh st sinh nn dit c ti on s hi; trnh c st sinh, gi l (trng hp) th nht. - Trnh khng cho m ly, do nhn duyn trnh c trm cp, nn dit c ti on s hi; c kh nng dit c trm cp, gi l th hai. - Trnh xa dc t hnh, do nhn duyn trnh xa c dc t hnh nn dit c ti on s hi; v c kh nng trnh xa t hnh, gi l th ba. - Trnh xa li ni h di, do nhn duyn trnh xa li ni h di nn dit c ti on s hi; c kh nng dit c li ni h di, gi l th bn. - Trnh xa s ung, nm cc loi ru, cc trng hp say sa, phng dt, v trnh xa s ung, nm cc loi ru, cc trng hp say sa, phng dt nn dit c ti on s hi; v c kh nng trnh xa s ung, nm cc loi ru, cc trng hp say sa, phng dt, gi l th nm. - Ai c kh nng dt ht nm iu ti on s hi nh vy, th ngi i vi i sng hin ti c cc v Hin thnh ng khm phc khen ngi, c gi l nhng ngi tr gii, t phng h chnh mnh, khng c ti, khng b ch ci; pht sinh nhiu iu phc th thng, khi thn hoi mng chung c ln ci an lnh, sanh v ci Thin trung. Sau Th Tn lin ni k tm li ngha trn rng: Cc hnh st, o, dm,
7

Thin Trung, ch cho ci tri. Cf. Pali: sagga sugatino yanti.

177

PHT PHP CN BN Ni di, ham cc ru; B nm ti on tri, B Thnh hin ch trch. L phm gii t hi, C ti, chiu phi phc; Cht ri ng him c, Sinh vo cc a ngc. Trnh cc st, o, dm, H di, cc th ru; Thot nm on ng s, Thnh hin u khen phc. L tr gii, t gi, Khng ti, cm nhiu phc; Cht v ng an lnh, Sanh vo trong Thin gii. - l nm php c c Pht thuyt ging cho cc hng c s ti gia vo lc by gi, v c tn gi Ma-ha Mckin-lin lp li trong: A-t-t-ma php un tc lun. ca ngi. Trong nm php ny, ng v mt mun t n hnh phc m ni, th bn cm gii u thuc v tnh gii8, cn gii
8

Tnh gii, Gii ny lp ra cn c trn bn cht o c, cn gi l Tnh ti gii hay tnh trng gii, hoc ch gii. Trong nm gii th bn gii u thuc v tnh gii, tc l dng bn gii ny ngn cm ti ca tnh pht sinh, v st sinh, trm cp, t dm, ni di, l hnh vi ti c thuc v bn cht. D Pht c ra i hay khng ra i, c ch gii hay khng ch

178

THCH C THNG th nm ch l gi gii9, c c Pht thit lp, lm nn tng c bn cho c hai hng xut gia v ti gia trong vic thanh tnh ha cuc sng qua s th hin thn v tm, t lm nhn cho cuc sng hnh phc ngay trong hin ti, hay trong tng lai cho ci Nhn-Thin sau ny. Cng chnh v iu ny m ng gii cng cn c gi l ng i th10 . Ngc li nu khng thc hnh nm iu cm gii ny m phm vo chng th coi nh hu qu theo sau s a n cuc sng kh au trong hin ti, hay s ri vo cuc sng kh au trong ng him c ni a ngc trong tng lai. Trong nm gii ny tuy bn gii u chng thuc v tnh gii, nhng i vi hng ti gia th c khc vi hng xut gia trong vic khai-gi-tr-phm11,
gii, bt lun l ti gia hay xut gia, h phm vo n, th trong hin ti cng nh v lai chc chn phi nhn lnh qu bo xu d.
9

Gi gii, ; Gii ny lp ra, cn c trn quy c v quan h x hi, ngn nga nhng hnh vi phm ti ca thn v khu, cn gi l tng phm. Gii ny c Pht cn c trn tng phm ca khu thn m ch gii, nh gii ung ru th nm, n thuc v gi gii.

Ng i th, nu tr nm gii ny trit th khng nhng Ch c, m cn Hnh thin, Khng nhng khng st sinh m cn phng sinh h sinh, khng trm cp m cn b th, v gii cn li cng nh vy. Khai-gi-tr-phm, y l bn nguyn tc m mt ngi lnh th gii php ca Pht ri th phi nm vng bit r nhng gii m mnh th ca hai hng xut gia v ti gia. Bit r nhng iu g c Pht ngn cm (Gi, ) trong cuc sng nh: trong gii st hi sinh mng, th khi mnh lnh th ri th cng quyt phi gi gn (Tr, ) khng cho phm vo iu . V cng trong gii ny, c nhng trng hp ngoi l, c th m ra cho php (Khai, ) l c phm cng khng mc ti. y trng hp nhng k si cung, lon tn, thng no, bc bch, th d c phm cng khng mc ti. l trng hp phm m khng mc ti, nhng trng hp phm (phm, ) m mc ti th chng cng khng phi ch c mt ti l trng thi, m n c th thuc vo nhng ti nh khc, nu
11

10

179

PHT PHP CN BN v cng c th ty theo hon cnh sng, v duyn nghip ca mi ngi ti gia m theo c th gia gim trong vic tr phm, hay theo kh nng ca mi ngi m p dng theo gii m mnh nguyn th tr trong khi truyn gii v nhn gii ca h, ch khng bt buc phi gi ht nm gii; 12 trng hp nu nguyn th tr ht nm gii th tt. Trong nm gii i vi hng c s ti gia ch c mt gii th ba l khc mt cht i vi nm gii ca cc hng xut gia l, ch khi no vt qua gii hn chc nng lm chng hay lm v m thi, v gii ny ch cm tuyt hn dnh cho hng xut gia, cn ti gia th v chc nng lm v lm chng, v chc nng k tc gi gn ni ging, nn ch cm vic t dm m thi. Do , ngi nam hay ngi n thuc hng ti gia ch b gii hn trong t dm (t hnh). y l nm cm gii i vi hng c s ti gia, nu ngi no p dng v thc hnh trn vn thnh tu nm php ny th mi a n hnh phc mt cch trn vn, v tht s s c sinh v ci tri sau khi qua i, cn nu khng th phi ty theo gii m mnh tr gi nhiu hay t, c trn vn gii y hay khng m c kt qu theo vic lm ca mnh l c hnh phc t hay nhiu trong hin ti hay trong tng lai ni ci ngi, hay ci tri. - y, vn kh au, hay hnh phc c c u bt ngun t hnh ng gy nhn trc a n hu qu tt yu phi nhn lnh do thn-khu- gy ra t nm php m ra. i vi nm php Git sanh mng, Trm cp, T hnh, Ni di, Ung ru ny m chng ta to tc hay hnh ng theo ng c thc y ca qua hnh, thn hnh, v khu hnh,
nh n cha hi cc duyn thnh ti ca gii ny. l bn nguyn tc mt ngi th gii phi nm vng v bit mt cch r rng. Gi mt gii, gi l nht phn u-b-tc (di); hai gii gi l hai phn. Hu b khong chp nhn gii khuyt chi ny. Cf. Cu-x lun 15, T29n1558_p0076a14.
12

180

THCH C THNG th l nguyn nhn dn n hu qu thin hay c, ty m c kt qu hnh phc hay au kh c c ca chng ta theo sau chng. Vy s hp tc gia nm php ny v ba hnh thnkhu- chng ra ba nghip thn-khu- dn dt chng ta i n ni kh au hay hnh phc u ty thuc vo hnh ng hay s to tc ca chng ta. T y chng ta thy s lin h duyn khi thun-nghch rt r rng bt u t hnh ng git hi sanh mng hay khng git hi sanh mng; trm cp hay khng trm cp, t dm hay khng t dm; ni di hay khng ni di; ung ru hay khng ung ru. V cng t y chng ta thy s lin h bt u t nm php ny i vi tt c nhng php khc qua duyn khi chng tr thnh trng ip khng u khng mi. Ch mi trong nm php ny m chng ta nhn ra c s lin h ca chng n Duyn khi, n Nhn duyn, n Nhn qu, n Nghip bo, n ba ci, su ng, n lun hi v.v... ni chung l lin h n cc php. Chnh v s lin h nhn qu duyn khi ny m Nm php tr thnh php cn bn mu cht ca mi vn gii quyt kh au v hnh phc ca con ngi, cho d l xut gia hay ti gia. - Chng ta mi ngi bt u tu t y, v cng kt thc t y, ngha l i vi nm php ny cn phi bt u p dng vo thc hnh, th chng ta mi thy c ci gi tr ca chng s a n tt hay l xu, kh au hay l hnh phc. Cng cng p dng v thc hnh mt php, nhng chng s cho chng ta hai kt qu tri ngc nhau; nu chng ta bit cch p dng v thc hnh ng th chng s dn n kt qu tt, hnh phc; ngc li nu p dng sai th chng s dn n kt qu xu, kh au. c Pht ng trn lp trng Nhn qu m ni v nguyn nhn to tc nm php c th a n au kh, hay hnh phc ngay trong hin ti hay trong tng lai.

181

PHT PHP CN BN NM PHP C TH A N AU KH HAY HNH PHC 1- St sinh hay trnh xa st sinh: - Trong gii hn ca bi ny, th sinh y ch cho cc loi chng sanh c tnh thc, bit ham sng, s cht nh loi ngi l ti chnh, cn cc loi sinh vt nh b nht nh vi trng c mng sng th thuc ti nh. y chng ti ch ni n git hi mng sng ca con ngi, nn nhng chng sanh ny m ta v c git hi chng, th s a n ti on i ng s theo sau, v c nh vy on i theo nhau nh hnh vi bng quy nhiu tr vay nhau trong hin ti, v to ra kh au sut ni ba no c a ngc, ng qu, v sc sanh trong lun hi. C nm iu kin13 hi tr thnh ti st sinh: a/ i tng phi l ngi. b/ Tng l ngi. c/ C git. d/ Phng tin. e/ Ngi cht. - Sau khi chng ta hon thnh vic git ngi, th hnh ng to tc xong tr thnh nghip nhn. Ty theo hp tc vi li ni a i tng n ch cht, hay bng vt do chn tay mang li ci cht cho i tng, th theo tr thnh nghip, thn nghip, hay khu nghip. T nghip nhn ny a n nghip qu phi nhn lnh ngay trong hin ti, hay
13

Nam Sn Hnh S Sao, ca ngi o Tuyn.

182

THCH C THNG i sau cn ty thuc vo s u th hay khng u th ca th phm, b pht hin hay khng b pht hin, m nhn lnh qu bo. - Trng hp nu u th sm, th s c kt qu sau do ta n phn quyt, hoc b ti t hnh, hoc ti chung thn kh sai; nu khng u th hay khng b pht hin, th trong hin ti tuy trn hnh thc cha chu qu bo t ti kh au, nhng trn thc t c th tm thn khng c an n, lun lo s b pht hin, v y cng l mt hnh thc chu qu tuy l cha chnh thc, nhng cui cng kip sau cng phi nhn qu m thi. Nh vy s kh au trong hin ti ang chu l nghip qu c sinh ra t nhng hnh ng to tc trc trong qu kh i trc, chng di hi di truyn cho n ngy nay, chng ta gi l nghip nhn. T nghip qu chng t di truyn hin hu ny, cng vi chng t nghip nhn to ra trong hin ti, chng ta c mt th Nhn-qu mi trong hin ti, v t ci nhn c to ra trong hin ti chng s dn n ci qu sau ngay trong cuc sng ny hay kip sau, v c nh th chng ta c to nhn, nhn qu tri dt mi trong ba no c lun hi kh au. y l chng ti mi ch cp n nhn qu thuc phn on sinh t, ch cha ni n nhn qu trong bin dch sinh t, thay i trong tng st na mt. Nhn qu m chng ti ang cp y cng mi ch l th nhn qu do Chnh bo c nhn to ra ch cha ni n nhn qu do Y bo tp th cng ng x hi to ra nhn v hng qu tng tc vi nhau. V mt ngi nhn lnh kt qu ca chnh mnh trong hin ti mang c hai c tnh va mang nhn hiu Chnh bo c nhn mnh, v va mang nhn hiu Y bo cng ng x hi, t cha m anh em gia nh cho n x hi m mnh xut hin ra i. S h tng duyn khi ny to ra chnh cuc sng m nn nhn ang hin hu theo chng c nhng c th ring bit m ch ni c m thi, th d nh ci ngi, ci tri, a 183

PHT PHP CN BN ngc, ng qu, sc sanh. v.v... chng c nhng c tnh ring ca tng ni thuc Y bo m Chnh bo chng kh hp duyn i vi ni h n m khng c ni no khc ln ln i vi h. S lin h Duyn khi ni dy chnh l s lin h huyt thng, mu da, x s, giu ngho, tt xu, kh au, hnh phc. v.v... v cng chnh l kt qu ca s hnh thnh lin i gia Bit nghip v Cng nghip ca c nhn v x hi chng th hin ra trong ci . - Ti sao chng ta git hi sanh mng li a n kh au? Nh c Pht dy trn st sinh s a n ti on i ln nhau. Vy t s st hi sinh mng ny s a n s lin h lin kt ln nhau gia nhn v qu trong hin ti cng nh trong tng lai qua nh lut duyn khi. S lin h h tng duyn khi ny ni ln c tnh thnh tu v hy dit ca cc php trong duyn ; v mt mt no chng c th thnh tu ng thi kh au hay hnh phc, v ngc li chng c th hy dit i cng ng thi kh au hay hnh phc. Do , khi m c s hin din ca st hi th ng thi cng ny sanh ra hai thi cc trong ci thnh tu ca kh au cho ngi ny, th s ny sanh ci hy dit dnh cho hnh phc ngi khc, v vy m on i pht sinh, v khi on i pht sinh th kh au s hin hu. Gia ch th git hi v i tng b git hi, c hai u bnh ng trn tnh gic, cho d c th sai bit hay khc nhau trn hnh tng, giai cp, giu ngho, sc mu, tn gio v.v... i na, chng cng c mi th quyn nh tt c mi ngi, c mi th tnh cm, mi th bn nng, mi th l tr nh mi ngi, v nhng th ny c hng o bi mt ch th tm cho l ng, l ti, hay l ta. T ci ng, ti, ta ny pht sinh ra th chuyn nhm cng c, v nui dng chng ln mnh thm qua s thc y v hnh ca tham, sn, v si t bn trong, m c Pht gi l ba c. Chng s dng thn-khu- nh l mt th cng c to ra mi vic c li 184

THCH C THNG cho mnh trong vic nui ln ci chp ng v minh, v hy dit, san bng bt c chng ngi no cn bc ng tin ti. Chnh v ci v minh t kin chp ng ny ra ci v minh t kin chp php, v t y c ca ta, v c nhng ci lin h n ta, c nhng s hu ca ta: c t nc ta, c dn tc ta, c dng h huyt thng ca ta, c t tin ta, c ng b cha m ta, c v chng con ci ta, c sc tc ta, c tn gio ta, c chu lc ta, c ngn ng ta, c th trn i ca ta. Cng t sanh ra chim hu, v mi cuc chin tranh, xung t sc tc, tn gio, tranh ginh th xy ra, an ninh trt t bt u mt an ninh, cuc sng ca mi ngi mi sinh vt cng t y bt an, chuyn git hi ln nhau khng trnh khi v au kh lm than bt u hin hu. Sut hai thin nin k qua, ln th qua hai cuc th chin; nh th khng bit bao nhiu m k, no l chin tranh gia cc tn gio vi nhau, no l thnh chin, no l thp t chinh, no chin tranh gia cc sc tc vi nhau, chin tranh thc h vi nhau, chin tranh xm lc chim thuc a, chin tranh v ch ngha b quyn, ch ngha thc dn, ch ngha quc c, ch ngha quc mi v.v... Nhng cuc chin tranh nh vy, trc ht chng bt ngun t nhng xung t v thc gia cc cng nghip vi nhau, gia cc bit nghip vi nhau trong mt ci cng nghip chung ca kip ngi trn mt t ny, m mu cht chng cng bt ngun t v minh hoc nghip t kin ca nhng th cng nghip, hay cc bit nghip di truyn t chng t kip trc di hi li cho n ci qu i hin ti, cng vi ci nhn ca cc hnh ng v minh t kin trong hin ti do chnh chng ta v hon cnh lun l x hi to ra, to thnh mt th bn ng c nhn v tp th kh b thay i c. Chng lun lun thc y mi ngi lo bo v v nui ln v minh t kin chp ng chp php cng nhiu cng tt, nn vic xung t cng ngy cng tr nn gay gt v nghim trng hn. Nhng s kin u tranh sinh tn cng tr nn su sc v th on hn, vi mc 185

PHT PHP CN BN ch l trit h nhng g khng thuc v ca ta v tm thu nhng g nu mnh mun thuc v mnh. V vy nhng cuc chin tranh v sau ny, cng tr nn khc lit v bo tn hn, di mi hnh thc v bt k th on, con ngi git hi tn st ln nhau, khng nhng ch c con ngi git hi con ngi m con ngi cn git hi bao nhiu sinh vt khc, trit h c nhng mi trng sng chung quanh, min sao tha mn c lng tham, lng th hn tr th, lng ch k, c li cho c nhn mnh, tp th mnh, t nc mnh, tn gio mnh, sc tc mnh th h lm ch h khng cn n hu qu di hi chung cho c th gii. Trong khi h tha mn c lng tham, lng th hn qua hnh ng si m ca mnh nh vy l to ra ti on i, nhng h u c bit rng chnh hnh ng ca h l nguyn nhn y ngi khc vo ch u u th hn ngay trong hin ti cng nh mai sau. Nu h ch cn bit nhn ra ci au kh on hn ni ngi khc qua chnh mnh, th c l h khng bao gi c hnh ng st hi di hi n kh au on hn i vi nhng ngi khc, v cng khng bao gi nhn danh mnh hay nhn danh bt c ai, hay bt c ch ngha no, tn gio no, hay bt c khuynh hng chnh tr no khuy ng chin tranh chn git ln nhau m thu li v mnh. V tt c nhng nhn danh u l tr hnh ca chp ng chp php m thi, rt cuc t chnh ta to ra ti on i vi nhng hon cnh lin h duyn khi chung quanh, ng l ra chng phi c nui dng v trn trng to ra hnh phc an vui cho chnh con ngi v x hi; ng ny chng ta to ra s xung t st hi ln nhau, khin cho x hi bt an, m khi x hi bt an l chnh chng ta nhng ngi to ra chin tranh st hi cng bt an; v gia ta v x hi c s lin h duyn khi mt thit (ci ny c th ci kia c, ci ny sinh th ci kia sinh; ci ny khng th ci kia khng,14 ci ny dit th ci kia dit) l mt nh lut
14

Hn: Th hu c b hu, th sinh c b sinh; th khng c b khng, th

186

THCH C THNG tt yu ca cuc sng, khng th thiu c. Mt ngi nu st hi mng sng k khc th s dn n nhng hu qu sau y: Trc ht i vi bn thn h hai trong ba hnh ny s lin quan trc tip n ci cht l hnh cng vi thn hnh hay khu hnh, iu ny ty thuc vo hnh no i chung vi hnh a n ci cht cho i tng. hnh lc no cng c trc v iu ng hai hnh kia thi hnh theo n, nh khi pht khi ln git hi ngi cp ot ti sn ca k khc chng hng, hay do lng th hn tr th, hoc do la o lng gt kim li v mnh, th thn hnh theo s iu ng ca i n ch mun cp, bng mi cch thn hnh ng khin cho kh ch cht i, th ngi ny mang hai nghip st sinh ca v ca thn. Trng hp mun git ngi cp ca qua sai khin ming ni khin cho k khc khng chu c m hn hay nhc m cht, hay ni la gt c ngi, a thn ch n ch cht, th ngi ny mang hai nghip thuc v khu. Khi h hon thnh vic st hi k khc nh vy th nghip st cng theo m hnh thnh, v to thnh nhn st hi sinh mng, v t y s a n hu qu ca n theo sau , trong hin ti hay trong tng lai. Trng hp nu n mng ny b pht hin v tm ra c th phm ngay trong hin ti, th hu qu ca n s ty theo php lut hin hnh ca nh nc vo lc m b pht t hnh hay t chung thn g . Trng hp nu khng b pht hin v c b qua, th nghip qu s tr vo kip sau i vi chnh mnh trong ng him a ngc nh Pht dy trn. l ni v bn thn ca ngi st hi k khc, cn bn thn ca nhng k b git hi th m lng th hn, quyt nh phi tr th; t y on i hnh thnh, to nghip sn hn, v si m thuc , v c nh th theo nghip duyn to thn, thn to nghip tri ln mi trong su ng lun hi vay tr, tr vay khng bao gi thot khi kh au.
dit c b dit, .

187

PHT PHP CN BN l chng ta mi cp n c nhn ngi st hi, v ngi b st hi, nhng mi c nhn nh vy chng hin hu v c gi tr c l nh s hin hu ca ng loi, v mi s vt chung quanh, v chng lin h theo nh lut duyn khi. Vy khi mt ngi git hi ngi khc th chnh c ng loi v mi s vt cng chu lin h lin i vi nhau trong ti st ny, v i vi s on i th hn ca k b git, cng can h mt thit i vi ng loi v mi s vt chung quanh. Tht l th v vi t tng ny chng ta c th lin h v mt kha cnh no , vi np sng ca dn tc Vit nam trong phong dao tc ng th cng c nhng cu chu nh hng su sc t tng ny nh : Con di ci mang hay Mi di li chu n. Tuy y ch ni ln c ci lin h huyt thng, hay lin h tp th trong mt chng mc no , nhng chng cng ni ln c tnh c th ca t tng ny, nu chng ta bit t duy v lin h su xa mt t na v nhiu mt nh: chnh tr, x hi, kinh t, qun s, y t, gio dc, vn ho, vn vn v vn vn, th chnh t tng ny n bao trm tt c mi lin h trong cuc sng ca chng ta. - Do mi hnh ng ca chng ta c hnh thnh th theo di truyn li cho kt qu trc ht l c nhn v sau na l tp th x hi. Mt ngi b git hi ngoi s mt i mt thnh vin trong mt gia nh, trong mt cng ng x hi thi, m n cn di hi n hiu qu sn xut, hay tiu dng cho mt gia nh hay mt x hi no trong vic cung cu na, nh trn chng ti trnh by. Cho nn mt hnh ng xu nh st hi sinh mng chng hn chng s di hi xu cho c mt x hi. Nh hin ti vn mi trng sinh thi ang v s c c ton th cc quc gia trn th gii ra sc tuyn truyn v vic tc hi ca chin tranh git ngi v, ra sc bo v cc loi ng thc vt mt cch nghim ngt, t trn rng cho n di bin; khng cho con ngi st hi mt cch ba bi v ty 188

THCH C THNG tin, l nhm bo v mi trng sng cho nhn loi, nu khng c chng th nhn loi v vn vt trn tri t ny s i n ch dit vong khng xa. - Nh vy, qua php git hi sinh mng, n c nhng tai hi i c nhn v x hi cho hin ti nh c Pht dy trn, v mc khc n cn di hi trong tng lai qua bit nghip v cng nghip ni quc mnh phi n nh a ngc. c Pht hon ton chnh xc trong vic khuyn con ngi khng nn st hi cc sinh vt khc trong con ngi l chnh, trc ht nu trnh khng git hi sinh mng th s khng to ra ti on i vi ngi vi vt. Nh vy nghip thn-khu- khng thnh, th ba c tham, sn, si khng hin hu trong st hi. y v nhn st hi ca thn-khu- khng to ra, nn khng c hu qu t ti, giam cm, hay b ngi ght b, sng an lnh khng b xo trn lo toan, v sau khi thn hoi mng chung v khng to nghip st hi thn-khu- nn khng sanh v ng him c a ngc chu au kh, m c sanh v ci tri hng nhiu hnh phc. Trong php ny nu ngi no trnh khi khng st hi th theo tn gi Mc-kin-lin, ngi y l v ub-tc15 t c hc x th nht trong nm hc x trn. 2- Khng cho m ly hay trnh xa khng cho m ly: - y l php th hai cn gi trm cp, hay trnh xa khng trm cp. y, ch chung cho nhng vt khng thuc s hu ca mnh m mun thnh ca mnh, ch vt s hu khng cho m chng ta em tm trm cp ly cho mnh, d l vt ni u m c ch th khng c khng cho m ly. Hnh vi hy phm vo gii khng cho m ly th hai ny, cng ty thuc vo nhng vt m chng ta ly nhiu hay t,
15

u-b-tc, ; cngi l thanh tn s, , Skt: Upsaka, l ngi nam ti gia.

189

PHT PHP CN BN c gi tr nhiu hay gi tr t, theo ti cng ty thuc vo chng l nng hay nh, v nh vy s a n ti on i ng s theo sau, v c nh vy on i theo nhau nh hnh vi bng quy nhiu tr vay nhau trong hin ti, v to ra kh au sut ni ba no c a ngc, ng qu, v sc sanh trong lun hi. - Nu l nng th thnh ti bt kh hi v, chng phi hi su iu kin16 sau y: 1/ Ti vt ca ngi khc. 2/ Bit r ti vt l ca ngi ch khng phi ca mnh. 3/ Khi ln tm trm cp, hay c tm d mu trm cp trc. 4/ Tm cch ly v hon thnh mc ch trm cp. 5/ Ti vt c tr gi l nm tin. (gi tr ca ti vt ny cn ty thuc vo quc s ti ca n v vic ngi trm b ln n t hnh nu nh trm cp vt tr gi nh vy). 6/ Di khi ch c. - l su iu kin kt n, khi no hnh ng ca chng ta hon thnh vic trm cp vt ca ngi khc khng cho m ly. Gii ny cng nh gii th nht, s hon thnh mt kt qu hnh ng phi t tm c ngh trm cp vt ca ngi kinh qua li ni ca ming hay hnh ng ca thn, c th hin qua kt qu lm hi k khc, m kt qu y c x hi hay quc gia chp nhn l mt bn n t hnh, hay khi hnh ng c hi cho vt ngi khc vi gi tr t nm tin vng tr ln, hay bao nhiu ty thuc vo quc gia, x
16

Nam Sn hnh s sao, ca ngi o Tuyn.

190

THCH C THNG hi n nh, th ngi phm vo gii ny mc vo ti trng khng cho sm hi tr ti v, trong tng lai s a vo trong ba ng c a ngc, ng qu, hay sc sanh chu bo kh au, ty theo ni h b a vo. - Cng nh gii th nht s tc hi h tng ca n trong hin ti cng nh nhng di hi h tng trong tng lai khng khc g vi gii th nht, chng ch khc nhau trn mt hin tng v ti danh thi, nhng v kt qu phi chu nng nh ng nhau. Do mi hnh ng ca chng ta c hnh thnh th theo di truyn li cho kt qu trc ht l c nhn v sau na l tp th x hi. Mt ngi cp ca git ngi, ngoi s mt i an ninh trt t ca mt x hi, n lm mt i mt thnh vin trong mt gia nh, trong mt cng ng x hi, trong vic di hi n hiu qu sn xut, hay tiu dng cho mt gia nh hay mt x hi no trong vic cung cu na, nh trn chng ti trnh by. Cho nn mt hnh ng xu nh cp ca git ngi chng hn chng s di hi xu cho c mt x hi, nh trong vn an ninh trt t x hi, vn kinh t ca mt quc gia. Nu tt c mi ngi khng lo lm n m ai cng ngi , ch cho k khc lm sn ra tin bc ca ci, ri mnh ra tay cp ly mnh tiu xi, th gia nh , x hi s i n u? chc chn l s a tt c mi ngi n ch mt an ninh trt t, ngho nn, lc hu kh au v, cui cng l cht i, gia nh x hi tan r. - Do vn chng ta sng c hnh phc hay khng c hnh phc lun ty thuc vo hnh ng ca chng ta, y chng cng nh php th nht. Trong php ny nu ngi no trnh khi khng trm cp th theo tn gi Mc-kin-lin, ngi y l v u-b-tc t c hc x th hai trong nm hc x trn. 3. Dc t hnh hay trnh xa dc t hnh: 191

PHT PHP CN BN - y l php th ba, cn gi l dc t hnh, hay trnh xa dc t hnh. y tr qua h nam n gia v chng c hn th, ngoi ra tt c nhng quan h vi nam n m lut php quc gia, hay o c ca mt x hi ni chng ta c tr khng cho php, th u l nhng quan h bt chnh cn gi l t hnh hay t dm. Nh kinh Vin Gic ni: Tt c cc loi chng sanh trong cc th gii, d sinh bng trng, sinh bng thai, sinh ni m thp, hay ho sinh, m hin hu c th cng u pht xut t dm dc m c tnh mng. ni ln s tn ti ca chng ta trn hnh tinh ny chnh l s tn ti ca dm dc. Do nu mun chng sinh phm phu dt hn dm dc, th l mt iu kh khn kh thc hin c trong mt sm mt chiu. Do c o s phng tin cho nhng chng sinh ti gia ci dc ch c gii hn trong sinh hot v chng mi tm gi l chnh ng. Chng sanh ci ny mun dt ht dm dc th phi tu chng n tam qu A-nahm17, v nh vy ch dnh cho hng xut gia, trong vic ton on dm dc. - S an lp ca chng sanh trong ci th gian ny, ch yu do s ho hp gia nam v n khi c gi l v chng. S ho hp trong sinh hot v chng ny nu l bnh thng th s khng mang n cho x hi nhng bi kch xo trn, mang li mi hnh phc cho mi c nhn, mi gia nh trong mt x hi. Ngc li chng mang li cho mi ngi, mi gia nh nhng v trong quan h v chng, cha con, m con, ngi thn trong gia nh, ra n bn b trong x hi; mang n cho mi ngi mt cuc sng bt an xo trn do s lin h bt bnh thng, vt qua khi gii hn ca v chng. T y cng s dn n nhng ci cht m ni ra th khng ai mun, nhng trn thc t hng ngy thng xy ra lun: b git v
17

A-na-hm, ; Skt: Angmin, l qu v th ba trong t qu Sa-mn

192

THCH C THNG giam dm, v tnh, v hip dm, d d, v thng dm, ng lng thng dm ph hoi gia nh v.v V cng s a n ti on i ng s theo sau, v c nh vy on i theo nhau nh hnh vi bng quy nhiu tr vay nhau trong hin ti, v to ra kh au sut ni ba no c a ngc, ng qu, v sc sanh trong lun hi. - V mun to hnh phc an lc cho nhn gian nn c Pht ch nh dc t hnh cho nam n c s ti gia. - Dc t hnh phi hi bn iu kin18 th phm ti nng bt kh hi: 1/ ng i tng. 2/ C tm dm. 3/ ng ba ni l ng ming, ng tiu tin v, ng i tin m hnh dm. 4/ Tc thnh s tht hnh dm, cho d hai cn ca nam v n ch vo mt cht nh ht m, cng thnh ti bt kh hi. - Gii ny v dnh cho chng sanh ti gia cho nn ch gii hn trong phm vi v chng, mc ch l mang n hnh phc an lc cho chng sanh ci dc ny, ch cha nhm n mc ch gii thot, nn trong kinh u-b-tc ng gii tng19 c Pht c Khai cho ngi ti gia nam l: Nu u-b-tc no cng dm n hnh dm, khng tr tin, th phm t dm bt kh hi, cn tr tin th khng phm20. Nhng: Trong i tha B-tt gii, nu khng phi l B-tt a thng (bc s
18 19 20

Nam sn hnh s sao, ca ngi o Tuyn. u-b-tc ng gii tng kinh,

Gii lut hc cng yu , Thnh Nghim, bn dch ca: Tu ng, trang 118.

193

PHT PHP CN BN a tr ln), v nhn duyn nhip ho, chng c c hnh vi ny21. Tht s, y c s khc bit nh vy l v mt ng c Pht mun chng sanh ti gia c cuc sng hnh phc ng v mc lun l x hi, v mc khc l ng v phng din o c gii thot, nn c s mu thun gia kinh u-btc v i tha B-tt gii kinh. y chnh l Gii c c Pht Khai (trong khai-gi-tr-phm) cho cc c s ti gia; v cng l c s ti gia nhng th gii B-tt ri th dt khot khng c phm (gi) vo hnh vi ny. y l mt vn t nh v phc tp, cho nn ngay trong gii ny c Pht cng gii hn v m cho nhng i tng no, tu theo cn c m cc chng sanh nguyn th tr, th theo m khai hay gi. V gii ny c Pht cng cn c vo x hi n vo lc by gi, do vic ch gii cng tu thuc vo x hi . Hin tng trn l hin tng ph bin ti x hi n vo lc , nn c Pht cng phi cn c vo x hi m ch gii. Nhng hin tng ny i vi Vit nam, hay nhiu x hi khc trn hnh tinh ny cho l mt hin tng khng lnh mnh, khng phi l tm gng tt ca ngi thin, th chng ta cng cn c vo nhng li dy ca c Pht v vic Khai-Gi-TrPhm i vi gii lut nh th no chng ta cng theo m hon thnh mt cuc sng hnh phc an lnh ngay trn tri t ny. V theo c Pht, vic ch gii Ngi lun lun cn c vo tng phm m ch. Nhng tng phm th lun tu thuc vo sinh hot lun l thi quen tp qun ca x hi chng hnh thnh. V vy i vi hin tng ny, khi chng ta quy y tam bo, th tr nm php ri th chng ta cng nn coi y l mt hnh vi t dm, v mt mc chng nui ln dc tham ca con ngi.

21

Gii lut hc cng yu, Thnh Nghim, bn dch ca: Tu ng , trang 118.

194

THCH C THNG - Gii ny cng nh gii th nht, th hai, s hon thnh mt kt qu hnh ng phi t tm c ngh dc t hnh kinh qua li ni ca ming hay hnh ng ca thn, c th hin qua kt qu lm hi k khc, m kt qu y c x hi hay quc gia chp nhn l mt bn n t hnh, khi hnh ng c hi cho ngi khc, th ngi phm vo gii ny mc vo ti trng khng cho sm hi tr ti, v trong tng lai s a vo trong ba ng c a ngc, ng qu, hay sc sanh chu bo kh au, ty theo ni h b a vo. - S tc hi lin i h tng ln nhau, n cng ging nh hai gii trn: c th a n cht ngi, c th ph hoi hnh phc mi gia nh, c th lm bt n mt x hi v cui cng mang n gnh nng kh au cho mi ngi trong x hi. Do vn chng ta sng c hnh phc hay khng c hnh phc ngay trong hin ti hay trong tng lai, lun ty thuc vo hnh ng ca chng ta. y chng cng nh php th nht, th hai trn mt tc dng hu qu, nhng trn mt hin tng th chng khc nhau. Trong php ny nu ngi no trnh xa dc t hnh th theo tn gi Mc-kin-lin, ngi y l v u-b-tc t c hc x th ba trong nm hc x trn. 4. Li ni h di, hay trnh xa li ni h di: - y l php th t, cn gi l li ni h di, hay trnh xa li ni h di. y, li ni h di mang phong cch lng gt la o ngi khc th li v mnh di mi hnh thc, m ngi b mnh la gt b thit hi m h khng bit, hay c bit ra cng mun ri. C mt nh ngha chung cho vic vng ng l: khng bit ni bit, bit ni khng bit; khng thy ni thy, thy ni khng thy; khng hay ni hay, hay ni khng hay; khng nghe ni nghe, nghe ni khng nghe. V trong vng ng cn gm c c ni hai li, ni c khu, ni thiu dt khng ng ngha, tuy khng thuc ti bt kh hi, 195

PHT PHP CN BN nhng chng cng thuc gy ra bt ho xo trn trong cuc sng, em n kh au cho nhau trong hin ti, nn chng thuc vo ti kh hi. - Li ni h di cng nh nh ngha trn, nhng trong Pht gio chia ra lm ba loi: i vng ng22, tiu vng ng, v phng tin vng ng. i vng ng l li nhng ni h di khng tht trn thc t, nh hin ti mnh cha chng Thnh m ni vi mi ngi l mnh chng Thnh v. v; tiu vng ng l ngoi tr nhng li i vng ng ra, cn nhng li ni khng tht dng di gt mi ngi, ni chung tt c mi s ni di u l tiu vng ng; phng tin vng ng l nhng li ni nhm v cu chng sanh, B-tt xut gia ti gia c th phng tin vng ng nh: C k say mun git ngi n hi c thy ngi kia khng, nu c tht thy ngi kia i na, nhng v mun cu ngi kia nn ni khng thy th khng c ti. - Ring i vng ng y phi hi chn iu kin23, mi thnh ti trng bt kh hi, v cng v bt kh hi cho nn s a n ti on i ng s theo sau, v c nh vy on i theo nhau nh hnh vi bng quy nhiu tr vay nhau trong hin ti, v to ra kh au sut ni ba no c a ngc, ng qu, v sc sanh trong lun hi: 1/ Ni vi ngi. 2/ Tng l ngi. 3/ Khng thc c chng.
22

T mnh cha chng Thnh qu, Thnh php, m t ni chng Thnh qu, thnh php, cho n cha tht c t thin nh m ni c; tht cha thy Thin n, long n, thn n, qu n m ni n ch mnh.
23

Nam sn hnh s sao, ca ngi o Tuyn.

196

THCH C THNG 4/ T bit khng thc c chng. 5/ C tm di gt. 6/ Ni ra php thng nhn. 7/ T ni mnh chng php y. 8/ Ni r rng. 9/ Ni ngi i din hiu. - l chn iu kin hon thnh ti danh trong gii ni li h di ny, nu khng hi chn iu kin ny th cha c s kt n l mc ti bt kh hi, v nh vy chng thuc v ti kh hi. y, i vi gii i vng ng ny mi nghe ra trn mt biu tng ngn ng chng c v v thng v pht, khng c hi cho ai c, nu c hi i chng na th cng do i tng t nguyn. Cn i vi ngi ni, nu ai pht hin ra c th h b thin h coi nh l mt k ngng cung t cao t i th thi. Nhng nu chng ta nhn su v k mt t na, th vn ny chng khng n gin nh chng ta ngh, m chng l nhn a n ba ng kh a ngc, ng qu, sc sanh. V sao? V theo nhng li Pht dy trong lut T phn th y l mt trong hai loi gic24, ln nht khng g bng. V chng n trm n thc ung ca ngi. y tuy c Pht dy cho cc T-kheo xut gia, nhng gii ny thuc Tnh gii dnh cho c xut gia v ti gia, nn nhng ngi nam n ti gia cng khng c phm vo, nu ai th tr nm php. Ti sao phm i vng ng m y c Pht gi l gic trm? V nh chng ta bit, khi chng ta m ming ra ni nhng iu th ng nhin ngi ni lun c mc
Mt, tht khng phi tnh hnh m t xng l tnh hnh. Hai, v ming v bng nn khng chn tht, chng phi mnh m trong chng c ni li vng ng, t xng rng t c php thng nhn.
24

197

PHT PHP CN BN ch, ngoi tr nhng k in cung lon tm, th hu ht ngi ni ra vic u mun mang v cho mnh mt mi li ln t ngi nghe, c tn tm i vi tam bo. y l mt cch la o c hiu qu nht, m chnh ngi nghe kh trnh tr tu pht hin, v chng em bc Thnh ra nh ng lng tin ca ngi nghe, v nh vy l chnh h la o chnh h m h khng bit. y qu tht l mt vic lm bun thn bn thnh nui dng ci ng v minh. - Tht ra trong gii i vng ng ny, ch ngoi tr nhng ai v lim s, khng hiu bit nhn qu mi phm vo i vng nga, ch thng thng th chng ta d mt phi tiu vng ng trong cuc sng. Do chng ta l nhng ngi nam n Pht t ti gia quy y tam bo, th tr nm php ny th dt khot phi lnh xa chng. Cho d vic ni di mang li li cho chnh chng ta hay ngi khc i na, th vic lm cng mang mt hu xu l la o lng gt k khc, chng mang ci hi n cho h, th chng ta khng nn lm. V nh trn chng ti ni, mt vic lm ca chng ta, n tc ng h tng lin quan ti ngi vt khc chung quanh, gn cng nh xa qua lin h trc tip v gin tip. - S tc hi lin i h tng ln nhau, n cng ging nh ba gii trn: c th a n cht ngi, c th ph hoi hnh phc mi gia nh, c th lm bt n mt x hi v cui cng mang n gnh nng kh au cho mi ngi trong x hi. Do vn chng ta sng c hnh phc hay khng c hnh phc ngay trong hin ti hay trong tng lai, lun ty thuc vo hnh ng ca chng ta. y chng cng nh php th nht, th hai, th ba trn mt tc dng hu qu, nhng trn mt hin tng th chng khc nhau. Trong php ny nu ngi no trnh xa li ni h di th theo tn gi Mc-kin-lin, ngi y l v u-b-tc t c hc x th t trong nm hc x trn.

198

THCH C THNG 5. Ung cc loi ru hay xa lnh ung cc loi ru: - y l php th nm, cn gi l php ung cc loi ri ni phng dt hay trnh xa ung cc loi r ni phng dt. y, Bn thn ca ru vn khng ti c, v vy gii ung ru trong nm gii n thuc v Gi gii. Nhng v sau khi ung ru vo, tt c chng ta khng ai c th lm ch c chnh mnh, nn c kh nng to thnh ti c ln. Do c Pht cn c vo nhng hin tng v nhng hu qu xy ra do cht men ru lm cho h thng thn kinh hng phn, mt to xung ng, lm m mt, khng cn t mnh khng ch ly mnh c, c th mng ngi, nh ngi, git ngi, hip dm, phng ho, lm mt anh ninh trt t chm xm lng ging v, bt c hnh ng no cng c th lm c ht, m Ngi ch gii ung ru. - Cng nh bn gii trn, gii ung cc loi ru cng phi hi ba iu kin25 sau y mi thnh ti kh hi: 1/ L ru. 2/ Khng v bnh nng. 3/ Ung vo khi c. - l ba iu kin hon thnh ti danh ca gii ung cc loi ru kh hi ny. Cho d ti ny khng phi l Tnh ti bt kh hi m l gi ti kh hi, nhng v tnh lin i sau khi hon thnh ti danh th theo sau nhng ti khc xut hin nh cp ca, git ngi, cng dm, v tt c nhng ti khc c th xy ra, m bn thn ngi khng t ch c. Do vic to ra on i ng s theo sau, v c nh vy on i theo nhau nh hnh vi bng quy nhiu tr vay nhau trong hin ti, v to ra kh au sut ni ba no c
25

Nam sn hnh s sao, ca ngi o Tuyn.

199

PHT PHP CN BN a ngc, ng qu, v sc sanh trong lun hi. Di y, chng ti s trch dn hai mu chuyn v vic ung ru say, v a n vic phm nhng trng ti khc: - Vo thi k c Pht Ca-dip-ba 26 xa xa, c mt ngi th tr nm php, lun lun gi gii thanh tnh. Mt hm, t bn ngoi tr v nh, v qu kht nc, nn thy trn bn c mt chn ru mu trong nh nc, vi vng ung mt hi vo bng. No ng sau ru ngm, tnh men ru kch thch pht tc, khin ng ta phm gii mt cch lin tc. Thy g hng xm chy vo nh, ng ta bn bt trm lm tht, v ngi hng xm mt g sang tm, thy v ngi hng xm p, ng lin cng dm. Sau vic ny, b bt n cng ng, ng ta chi ci khng nhn ti. Ch v ung nhm mt chn ru m ng ta lin tc phm nm php cm gii. Ti c ca ru rt ln nh vy.27 - Vo thi c Pht cn ti th, c Tn gi Sa-gi-28, thn lc ca ngi c th hng phc c c long. Sau khi kht thc ngi ung ru do Phm ch cng dng. Ung xong ngi i v b say i ma, t ng dc ng. c Pht ni vi A-nan: Sa-gi- ny l ngi si, trc kia c th hng phc c c long ln, by gi, th khng th hng phc c con rng nh!29 - Qua hai mu chuyn ny cho chng ta thy, ci hi ca vic ung ru l nh th no ri. Chng lm m i tr no ca
Ca-dip-ba Pht, , Sancskrit: Kyapa Buddha, l c Pht th su trong by c Pht qu kh, l thy ca c Pht Thch Ca Mu Ni.
27 26

Gii lut hc cng yu , Thnh Nghim, bn dch Tu ng, trg: 128.

28 29

Sa-gi-, Sancskrit: Svgata; Pli: Sgata. T phn lut, q.16, gii 51, n .

200

THCH C THNG con ngi, khng cn bit g na mt khi say, v cng v ci nhn gy ra tai hi ng s ngay trong hin ti, v trong tng lai sau khi cht s o vo ba ng c. Theo T phn lut th ngi ung ru c mi iu mt mt: 1- Nhan sc xu x. 2- Km sc khe. 3- Con mt khng sng. 4- Hin tng hung d. 5- Ph hng s sng ca gia nghip. 6- a n bnh hon. 7- Thch u tranh kin tng. 8- Khng ai khen, ting xu truyn khp. 9- Tr tu gim thiu. 10- Thn hoi mng chung a vo ba ng c. - l mi iu mt mt ca chng ta khi ung ru say ngay trong hin ti. l ci hu qu khng th trnh c ca ngi ung ru: nhn cch khng cn, tr tu bin mt, tc hi n sc kho, to ra cc th ti m ng ra nu chng ta khng ung ru vo th s khng xy ra! T y tc ng h tng ko rng ra chung quanh m gn nht l nhng ngi thn trong gia nh v rng hn l x hi. - Cng ging nh bn gii trn: c th a n cht ngi, c th ph hoi hnh phc mi gia nh, c th lm bt n mt x hi v cui cng mang n gnh nng kh au cho mi ngi trong x hi. Do vn chng ta sng c hnh phc hay khng c hnh phc ngay trong hin ti hay trong tng lai, lun ty thuc vo hnh ng ca chng ta. y

201

PHT PHP CN BN chng cng nh php th nht, th hai, th ba, th t trn mt tc dng hu qu, nhng trn mt hin tng th chng khc nhau. Trong php ny nu ngi no trnh xa ung cc loi ru th theo tn gi Mc-kin-lin, ngi y l v u-b-tc t c hc x th nm trong nm hc x trn. Tm li, qua nm php trn: Th nht cho chng ta mt ci nhn v nhn qu, theo nu ngi thin nam k tn n no phm vo, c ngha l chng ta git hi sinh mng con ngi cho n ung cc th ru, th hin ti s b kh au v t ti, v on i tr vay theo sau, khin cuc sng tr nn bt an, x hi tr thnh bt n, v sau khi thn hoi mng chung s o vo ba ng kh a ngc, ng qu, sc sanh on i theo mi. Cn nu lnh xa git hi sinh mng ngi cho n xa la ung cc th ru, th chc chn hin ti s hnh phc t do, cuc sng tr nn an lc, x hi tr thnh cc lc, v sau khi thn hoi mng chung s sinh v ci tri. l mt th nhn qu tt yu khng th khng xy ra. Th hai ngoi gii th nht st hi sinh mng ra, bn gii sau gii no cng c kh nng sau khi hon thnh vic vi phm chnh gii c th a n git ngi, v nhng ti danh nng nh khc nhau c sau . Th ba trong nm gii, gii no khi hon thnh nghip nhn ca n cng bt u t tm tham lam, sn hn, ngu si pht ng, v ko theo thn v khu hnh ng theo, v tu thuc vo kt qu thc hin xong, ti danh bt du hin hu, sau s bt u nhn lnh nghip qu ngay trong hin ti, hay trong tng lai, th chng cn tu thuc vo duyn hay cha ca chng. Th t t nhng hin tng duyn trn pht ng nhng lin h duyn khi tip sau , v c nh th tri t vn quay, mt tri vn chiu sng, cc hnh tinh vn hot ng bnh thng, theo s sinh dit phi c ca chnh chng. Con ngi cng khng vt khi qui lut ny, v nh vy h cng phi sinh dit theo qui lut thnh, tr, hoi, khng, 202

THCH C THNG trong chu trnh bin dch sinh t. Trong chu trnh bin dch sinh t ny, chng lun mang theo nhng cht liu hon thnh bin dch ca sinh v t, chnh l nhng nghip nhn ca nghip qu trc hnh thnh nhng chui lin h khc trong chnh n, v nh vy kh au hay hnh phc cng tu thuc vo nhng cht liu nghip nhn m chng ta to ra trong quan h y bo v chnh bo.

203

HNH NGUYN C B TT QUN TH M

in tng bn th v tr l mt tr chi va c tnh thc v bt thc, hay va c tnhha m v bt ha m. Nu ngi bit c tr chi ny, l ngi nm c thc titrn mi u ngn tay; th tri li, k khng nm c thc ti trn mi u ngn tay, k khng bit c ha m v tr trong tr chi ny. Ni th khng c ngha l bn th v tr trong tnh trng phn sp lm i vi lp nhau; nhng n ch l mt. - Tuy th, v mt ty th, chng ta nhn bn th v tr nh l mt phc th, ty theo kin gic ca mi chng ta. V ty th ny, ni ln c s hin hu ca duyn nghip trong mi chng ta ang trong tnh trng sinh khi, ni tip v rng buc vo nhau, m hin ra cc kh tng bo thn c sai khc. Nhng v mt nht th, th hin tng chnh l bn th, v bn th chnh l hin tng.

THCH C THNG - Do , cuc i ha m, hay bt i ha m trong v tr, cng ty theo m hin hu nh mt thc ti gia chng ta, khng th khng chp nhn. V k bit c hay khng bit c tr chi cng ang nm trong qu o ca nim, nhng khi nim va khi ln, lin sau pht hin ra m thanh hoc tng ng hoc tng khc vi vi th gii m thanh bn trong hay bn ngoi. - Tuy nhin trong th gii ng trc ny, hu ht chng sanh mang vo trong mi tng th mt kh qu no , cng nm trong mt cng nghip khng th trnh khi lut tc lun hi, mang v s a chng sanh vo con ng kh. Chnh v kh ngip ca chng sanh ang vy khn m cc c Pht Th tn cng cc v B tt xut hin ra th gian ny, vi hnh nguyn i t, i bi, ban vui cu kh cho mi loi. - Cng trong hnh nguyn , s xut hin ca B tt Qun Th m c cc kinh cng nhn l c o nht trong hnh nguyn ca cc v B tt. Ngi chng ng bng m thanh qua nh cn vin thng, v ly m thanh l tiu ch trong vic cu kh cu nn cho tt c chng sanh. Vi danh hiu i t i bi tm thinh cu kh cu nn Qun Th m Bt tt, ni ln y ngha hnh nguyn . - Trong nhiu b kinh, c ni v c Qun Th m B tt; nhng chng ta khng thy cp n phng php chng ng ca Ngi. Duy b kinh Lng Nghim c cp n s chng ng y, kinh Lng Nghim trc ch ghi r rng: - Sau khi c Th tn gn hi ch s chng ca 24 Thnh t xong, n lt B tt Qun Th m by t ch s chng ca mnh nh sau: "Qun Th m B tt bch rng: Ti nh l: h sa s kip v trc, c mt v Pht hiu l Qun Th m; v Pht dy ti mun vo chnh nh th phi theo nghe-ngh-tu. T trong nghe, khi tr v t tnh th s duyn 205

PHT PHP CN BN bin mt v con ng vo tr nn vng lng (s khng c, nng khng c ch duyn, nn nng vn khng hin hu, trong t tnh vng lng). Hai tng ng v tnh khng sinh. - T t m tin ln nh vy, th nghe v i tng b nghe u ht. Nghe ht khng tr, th gic v i tng ca b gic u khng khi khng gic trn y, th khng v i tng. khng u dit. Khi sinh v dit mt, thi cnh tch dit hin ra trc mt."Th gii phi m trc chng ta nh l mt hin hu, vt khi khng gian thi gian. Cnh gii ny khng b rng buc bi xut th gian v th gian, hay cc php hu vi v v vi. Cnh gii ny trn ng vi Nh Lai mt t lc, di hp vi tt c chng sanh trong su ng, v ng vi chng sanh mt lng bi ngng. - n y, chng ta thy hnh nguyn ca Qun Th m trong kinh Lng Nghim cng kinh Php Hoa, phm Ph Mn, gp nhau trong lng bi ngng i vi chng sanh i th. Nhng v ngha danh t c s khc nhau. Trong kinh Lng Nghim ngha lun lun trong chiu hng phn phc ci nghe ni t tnh. Nh vy, ci nghe trong chiu hng ni. Mt khi tm phn phc, thi cnh s qun s khng cn, nn khng c s i i gia nng v s na. - Lc Nh lai tng tm s hin by ra trc mt. Lc tm nng vn v cnh s vn s tiu tan dung hi. Nh vy kinh Lng Nghim lp c trn nhn hnh m gi l Qun Th m. Ngc li trong kinh Php Hoa, phm Ph Mn li lp c trn qu c hin ngha, th m chnh l tiu ch ca vn tm cu. D l tch thinh hay l ng thinh, nghe ca Qun Th m B tt cng thu sut tt c. m thinh t trng thi tm l n lc pht ra ngoi, phi qua mt tin trnh chuyn ng ca c th. C s lin h gia mt nim khi pht khi, v cc si

206

THCH C THNG thn kinh lin h chuyn ng thot ra ngoi ca ming, lc mi to thnh m thanh tht s. - m thanh ny s dn tri ra v tn, v s to thnh m thanh sng ca v tr. Trong nhng bin ng tip giao ny, cng vi nhng m thanh khc, s to ra nhng iu ha m, hay bt ha m, ty theo li dung np ca mi m thanh tng ngi, tng loi chng sanh. y trng thi tch thanh khng t hu, m ch hin hu trong mi ngi, mi s vt, chnh ngay trong nim, trong mc thc, khng pht ra bn ngoi, hay cha khi pht ra ngoi, nhng n c tc ng ca tm thc can thip vo. y, cn gi l tm thanh, l ting ni ca tm. Vy, m l biu tng ngha cuc sng, th gii ngoi ti ca chng sanh trong php gii duyn khi ny chnh l hin tng ca nghip tng v minh con ngi ang li ko con ngi trong b kh sanh t lun hi. Nhng kh au tai nn ca kip ngi, cng ting ku go van xin, cu cu ca chng sanh trong b kh lm cho nguyn lc sanh ca B Tt Qun Th m pht sinh. Ngi cng nh cn vin thng, thng xuyn qun st v nghe ting cu cu ca chng sanh, ty theo cn c ca tng loi m Ngi ha , cu vt. - y, v nghi danh xng, chng ta thy s khc bit gia kinh Lng Nghim v kinh Php Hoa trong lng bi nguyn ca Ngi. Mt ng hng ni nghe bn th t tnh, tc l Nh Lai tng tm v cng chnh l bn th ca chng sanh, ca v tr m lp c (theo nhn hnh) cu vt; mt ng hng ngoi nghe qu kh ca chng sanh, cng ting cu cu m lp c (theo qu c) cu vt. Nu cn c ni nhn v qu hiu th lm sao c s gp g hnh nguyn gia Kinh Lng Nghim v kinh Php Hoa trong lng bi nguyn ca Ngi? l cu hi cn t ra v cn gii p. S xut hin 207

PHT PHP CN BN ca Ngi v lng bi ngng v y, cng vi chng sanh cng mt th tnh. Ngi mang danh hiu i T i Bi tm thanh cu kh cu nn Qun Th m B Tt, ni ln lng bi ngng v y . - Lng bi ngng v y m chng sanh nh mt, thay vo lng s hi. Chnh v lng s hi m con ngi lun trong tnh trng lo i ph, nhng i ph vi phng php chy trn thc ti, tm cch n trnh vi tng lai. M tng lai l nhng g cha xy n vi h hay s khng xy n. V s hi lo u nn con ngi t nh la chnh mnh v dn dn tr thnh vong thn. - T thn thnh, ma qu, Thng c xut hin bi con ngi v do con ngi t ra, con ngi ly lm ni nng ta. Cuc sng ca chng ta y dy nhng biu tng, biu tng ca s hi, do chng ta t nh mt bn tnh v y ca ta. Con ngi khng dm nhn thc ti, khng dm nhn vo chnh mnh, khng dm sng vi thc ti, lun lun sng vi tng lai; m tng lai l nhng g o tng. Con ngi lun tm cch nm bt nhng o tng ri tht vng au kh. - Trong truyn thng trit l siu hnh Ty phng, v s s hi ny m Thng xut hin. Thng c l tr con ngi t ra tn th l ni tng ta ca nhng con ngi yu bng va, y lng s hi vi hin ti, vi tng lai. T t con vo s cu ri ca Thng , t h nh mt bn tnh ca h. H lm n l cho mt Thng bn ngoi, h vong thn v Thng thn thnh ng tr, chi phi cuc sng h. K t Socrates mi cho n Athur Schopenhauer, giai on ny Thng c cp n nhiu, nht l thi k trung c, thi k kinh vin, Thng c coi nh l thn linh, ban phc ging ha v mi n Hegel. 208

THCH C THNG - Hegel quan nim: Thng l mt nhn cch ha ca con ngi v con ngi l nhn cch ca Thng . Thng chnh l nim tuyt i. ng gii thch Thng ca ng theo sch Sng K v ba ngi ca Ky T gio bng bin chng php ca ng theo ba tin trnh; , phn , tng hp . ng bo rng: "Chnh Thng vong thn, Thng ra hnh nh Aam v Eva ni vn a ng, v chnh Adam v Eva phn li li dn d ca Thng khi nghe li d d con rn (tng trng cho c qu sa tng) m n phi tri cm thin c, ri t v sau con ngi mc phi ti t tng (nguyn ti) v b y a trong kh au, cng kh au con ngi cng to nn ti li. - chuc li ti li ny, Thng cho Jsus ging th, v b ng inh trn cy thp t gi, chu ti cho th gian; khi con ngi tr li trng thi ban s ni vn a ng. ri ng kt lun Thng l con ngi v con ngi l Thng . l giai on chung cuc ca lch s tng lai. - T Hegel n Schopenhauer, quan nim Thng thay i dn v bin mt t Schopenhauer. Vi quyn "V tr nh l lc", ng ph nhn Thng . ng l ngi u tin mang truyn thng o hc ng Phng thi vo u Chu mt lung sinh kh mi m, v mnh m nht l Nietzsche vi ch trng "con ngi siu nhn" v ng ni; "Thng cht" (Das Got Isto). Nh th Thng thc s vng mt trn th gian ny. Mi n Heidegger, danh t Thng khng cn c nhc n na. Nn siu hnh hc hin i m ngi i din cho nn trit l Ty Phng l Heidegger khng nhc n mt Thng no, ng ch cp n tnh th ca hin th ti th (Dasein) ca con ngi m thi. Nhng vn xa xi cha n trong tng lai, khng phi l vn bn tm ca ng. ng ch bit hin ti, sng vi hin 209

PHT PHP CN BN ti, tm ra nhng vn lin h gia con ngi vi con ngi, gia cuc sng v con ngi cng s hin hu chnh mnh. Theo ng l nhng bng khung ca con ngi, cn phi tm ra si dy lin h . - C th con ngi mi lm ch c chnh mnh v lm ch c cuc sng; lc ny con ngi s khng cn s hi na, h sng mt cch bnh thn chp nhn tt c d l ci cht i na, cng khng s st, vui ci vi ci cht. H n gn ng phng vi tinh thn v y.Nhng ch l mt thiu s c tinh thn thng tha, nhn ra c tr chi ca v tr trong suy nim. H chp nhn hin ti v sng vi hin ti, chi vi hin ti bng mt thi l lm, kiu hnh vi chnh mnh m khng bao gi s hi.

210

Mc Lc

THP NH NHN DUYN .................................................. 3 T ..................................................................................35 T v quan im ca B tt Long Th............................56 NH t hin tng n bn th ........................................66 NIT BN............................................................................98 NHN QU .......................................................................109 LUN HI NGHIP BO .................................................130 C PHT v php gio ha ca Ngi...............................158 NM PHP c th a n kh au hay hnh phc............174 Hnh nguyn c B tt Qun Th m.............................204