0.

Podstawowe dane dotyczce opisu technologii Tytu: Fermentacja beztlenowa Data: Marzec 2010 Imi i nazwisko osoby/osb: Erik Fischer Instytucja (e): DBFZ- German Biomass Research Centre Adres (y) e-mail: erik.fischer@dbfz.de

1. Podsumowanie Obecnie wiedza z zakresu produkcji biogazu jest bardzo obszerna i stosowane technologie s zaawansowane technicznie. Odpowiedni dobr urzdze oraz rozwiza technologicznych opartych na wiedzy fachowej i optymalnym wyborze, co pozwala na uzyskanie systemw produkcji biogazu charakteryzujcych si niskim poziomem emisji i wysokim stopniem bezpieczestwa procesowego. Prowadzone prace badawcze i rozwojowe nad technologiami otrzymywania biogazu ukierunkowane s nie tylko na bardziej efektywne wykorzystanie surowcw naturalnych lecz rwnie na wykorzystanie w bardziej wydajny sposb bioodpadw. Ciepo uzyskiwane z procesw spalania biogazu moe by wykorzystywane w rny sposb przy zastosowaniu rnorakich technologii, w zalenoci od lokalizacji wytwrni biogazu. Mona oczekiwa, e due wytwrnie biogazu dostarcza bd paliwo gazowe (biologicznie otrzymywany metan) do ju istniejcych lokalnych czy regionalnych sieci gazu ziemnego. Poza tym, bardzo wane moe by zastpienie konwencjonalnych rde energii biogazem do produkcji energii elektrycznej. Biogaz stanowicy rdo energii, wytwarzany jest w wyniku fermentacji masy organicznej bez dostpu tlenu (proces beztlenowy). Porwnywalny proces zachodzi w waczu zwierzt przeuwajcych. W zbiorniku fermentacyjnym, stanowicym podstawowy element kadej wytwrni biogazu, obornik, odpady organiczne lub roliny energetyczne przetwarzane s na gaz zawierajcy metan. Biogaz posiadajcy warto opaow rednio do 5,5 kWh/m3, stanowi nonik energii, ktry moe by wykorzystywany na kilka rnych sposobw. Pozostao po fermentacji jest wysokiej jakoci nawozem, ktry wykorzystywany jest ponownie na terenie gospodarstwa rolnego. Otrzymywany biogaz jest obecnie najczciej wykorzystywany do otrzymywania ciepa i energii elektrycznej w kogeneratorach napdzanych silnikiem. Uzyskana energia elektryczna doprowadzana jest do krajowej sieci energetycznej w cenach zgodnie z umowami zawieranymi z lokalnymi dostawcami energii lub zgodnie z zapisami prawnymi (np. niemiecka ustawa o odnawialnych rdach energii). Cz uzyskanego ciepa wykorzystywana jest w celu zapewnienia wymaganej temperatury w zbiorniku fermentacyjnym. Pozostaa ilo ciepa moe by przeznaczona na ogrzewanie budynkw lub wykorzystywana jako ciepo technologiczne. Oprcz stosowania biogazu w kogeneratorach do produkcji energii elektrycznej, moliwe jest rwnie inne wykorzystywanie biogazu. Po odpowiednim oczyszczeniu biogaz moe by podawany do sieci gazu ziemnego lub wykorzystany bezporednio jako paliwo do pojazdw.

2. Spis rozdziaw 1. Proces produkcji biogazu 2. Substraty nadajce si do wykorzystania 3. Wytwrnia biogazu 4. Mokra fermentacja 5. Sucha fermentacja 6. Pomiary i kontrola procesu 7. Magazynowanie biogazu 8. Wykorzystywanie biogazu 9. Biogaz Kogeneracja 10. Mikroturbiny biogazowe 11. Ogniwa paliwowe pracujce na biogazie 12. Biometan jako substytut gazu ziemnego

3. Szczegowy opis technologii 3.1 Opis technologii krok po kroku Proces produkcji biogazu Biogaz powszechnie wystpuje w naturze. Biogaz powstaje zawsze tam, gdzie nastpuje rozkad substancji organicznej bez dostpu tlenu (proces zwany fermentacj beztlenow), np. na bagnach, na dnie jezior lub w odkach przeuwaczy. W tych warunkach materia organiczna jest prawie cakowicie przetwarzana na biogaz. Proces w wyniku, ktrego wytwarzany jest biogaz obejmuje skomplikowan interakcj pomidzy rnymi mikroorganizmami i odbywa si w czterech etapach (patrz Rysunek 1). Pierwszym etapem rozkadu jest faza hydrolizy w ktrej zwizki organiczne o dugich acuchach (np. tuszcze, wglowodany) rozkadane s do prostszych zwizkw i substancji rozpuszczalnych (np. aminokwasy, kwasy tuszczowe, cukry). Produkty hydrolizy w drugim etapie (zakwaszania acydogenezy) przetwarzane s przez bakterie acydogeniczne do krtkoacuchowych kwasw tuszczowych (np. kwasy octowy, propionowy oraz kwas butanowy). Dochodzi tu do tworzenia innych substancji takich jak: sole kwasu octowego, wodr i dwutlenek wgla, ktre peni rol produktw wstpnych do wytworzenia metanu. Na etapie acetogenezy kwasy organiczne i alkohole zostaj rozoone na kwas octowy, wodr i dwutlenek wgla. Produkty te peni rol substratu dla mikroorganizmw metanogenicznych. W czwartym, ostatnim etapie, w trakcie ktrego wytwarza si metan (metanogeneza), produkty z poprzedzajcych faz przetwarzane s w metan za porednictwem mikroorganizmw metanogenicznych (archeany). Produktem kocowym fermentacji jest palny biogaz, ktry gwnie skada si z nastpujcych zwiazkw: 50 75% metan (CH4) 25 45% dwutlenek wgla (CO2) 7 % woda (H20) < 2% tlen (O2)

< 2% azot (N2) < 1 % amoniak (NH3) < 1 %siarkowodr (H2S).

Rysunek 1.:Schemat powstawania biogazu /FNR/

Warto energetyczna biogazu uzaleniona jest bezporednio od zawartoci w nim metanu. Im wysza zawarto substancji takich jak tuszcze i skrobia, ktre ulegaj atwemu rozpadowi w sfermentowanej masie, tym wyszy bdzie uzysk biogazu. Jeden metr szecienny (m3) metanu posiada warto energetyczn na poziomie okoo dziesiciu kilowatogodzin (9,97 kWh). I tak, dla biogazu o zawartoci 60% metanu, warto opaowa wynosi okoo 6 kWh/3, co stanowi rwnowarto okoo 0,6 litra oleju opaowego.

Substraty nadajce si do wykorzystania Do produkcji biogazu mona zastosowa wiele rodzajw substratw organicznych. W wytwrniach znajdujcych si na terenie gospodarstw rolnych, gwnie wykorzystuje si do tego celu jako podstawowy substrat odchody zwierzce (np. gnojowica bydlca lub wieprzowa). W celu zwikszenia produkcji biogazu mog by rwnie stosowane inne materiay organiczne (patrz Zacznik), takie jak roliny, ktre s uprawiane w celu ich energetycznego wykorzystania (tzw. roliny energetyczne). Roliny energetyczne, ktre mog by uprawiane rwnie na ugorach stanowi wane odnawialne rdo biomasy, ktra moe by wykorzystana do wytwarzania energii elektrycznej, ciepa i paliwa. Wykorzystywanie tych substratw stopniowo si zwiksza. Surowce odnawialne obejmuj zbiory zb, traw, kukurydz, proso, sonecznik i wiele innych. Obok surowcw odnawialnych, substraty pochodzenie nierolniczego, takie jak pozostaoci organiczne pochodzce z przemysu spoywczego (np. wytoczyny, gorzelny zacier odfermentowany, pozostaoci z oddzielania tuszczu), odpadki warzywne z hurtowni, odpadki ywnociowe lub skrawki trawy, a take odpady organiczne ze skadowania odpadw komunalnych, s rwnie stosowane do produkcji biogazu. Stosowanie fermentacji materiaw resztkowych (zwanej wspfermentacj) daje moliwo zamknicia cyklu produkcyjnego w wyniku ktrego generowana jest minimalna ilo odpadw i osignicia wysokiego poziomu higienicznego. Rysunek 2 przedstawia uzysk biogazu w 1m3 oraz zawarto w nim metanu w zalenoci od stosowanych substratw (w odniesieniu do 1 tony wieej masy substratu).

Rysunek 2. uzysk biogazu w m3 oraz zawarto w nim metanu w zalenoci od stosowanych substratw (w odniesieniu do 1 tony wieej masy substratu). /Handreichung Biogaz/

Proces fermentacji beztlenowej jest niezwykle wraliwy na zakcenia. Zakcenia te mog by spowodowane przyczynami technicznymi lub czynnikami opniajcymi. Czynniki te, nawet w niewielkich ilociach, mog mie negatywny wpyw na bakterie, a std te na proces

rozkadu. Zwizane on mog by z substratem podawanym do komory fermentacyjnej z lub pochodz z produktw porednich poszczeglnych etapw rozkadu. Na przykad, podawanie zbyt duych iloci substratu do komory fermentacyjnej moe hamowa proces fermentacji, poniewa, obecno zbyt duego stenia jakiegokolwiek skadnika w substracie moe mie szkodliwy wpyw na bakterie. Istniej rwnie substancje, ktre nie sprzyjaj wytwarzaniu biogazu, a ich zbyt due stenie, moe by toksyczne dla bakterii, pomimo posiadania pewnej tolerancji przez mikroorganizmy w odniesieniu do tych substancji. Szczeglnie w przypadku rodkw dezynfekujcych i detergentw, antybiotykw, rozpuszczalnikw, rodkw chwastobjczych, soli lub metali cikich, ktrych nawet niewielkie iloci mog hamowa proces fermentacji. Z drugiej strony, siarkowodr, ktry jest produktem procesu fermentacji, moe by trujcy dla mikroorganizmw w roztworze i moe rwnie hamowa proces rozkadu. Niemniej jednak, ladowe iloci siarki w substancjach mineralnych s istotne dla bakterii metanogenicznych. Zbyt due stenie amoniaku rwnie moe hamowa wytwarzanie metanu i dlatego te obornik drobiowy czy czasami gnojowica wieprzowa s rozcieczane lub mieszane ze wspsubstratami o niskiej zawarto azotu.

Wytwrnia biogazu Biogazownie rolnicze skadaj si gwnie z magazynu gnojowicy, ukadu dozowania substancji w stanie staym, komory fermentacyjnej, w ktrej nastpuje fermentacja oraz zbiornika do magazynowania przefermentowanych pozostaoci (odpad powstajcy po procesie rozkadu beztlenowego). W przypadku stosowania innego rodzaju substratu, np. rolin biorcych udzia we wspfermentacji zaistnieje konieczno doowania, rozdrabniania, usuwania zanieczyszcze oraz pasteryzacji. Wyprodukowany gaz w zalenoci od metod jego wykorzystania podawany jest do zbiornikw i instalacji jego oczyszczania.

Fermentacja mokra Magazyn gnojowicy wykorzystywany jest do tymczasowego przechowywania substratu fermentacji. Substraty w formie staej wymagaj odpowiednich urzdze dozujcych. W przypadku wykorzystywania rwnie innych substratw, wymagane mog by dodatkowe budynki przeznaczone do ich przyjmowania i oczyszczania, w zalenoci od ich waciwoci. Oprcz rozdrabniania, usuwanie zanieczyszcze ma szczeglny wpyw prawidowy przebiegu procesu, jak rwnie na jakoci odpadu powstajcego po procesie rozkadu beztlenowego. W przypadku stosowania substratw do wspfermentacji takich jak m. in: odpady organiczne, odpady pochodzce z przetwrstwa zwierzt i przetwrstwa spoywczego, a mogcych stanowi zagroenie sanitarne (chorobotwrcze), przestrze ich przyjcia, magazynowania i przetwarzania musi by odpowiednio zabezpieczona z wydzieleniem obszaru strefy brudnej i czystej. Ponadto, urzdzenia do pasteryzacji musz zapewnia podgrzewanie substratw do temperatury nie wikszej ni 70 przez co najmniej C 60 minut. Proces ten powoduje likwidacj patogenw w substracie, ktre stanowi zagroenie dla zdrowia. Komora fermentacyjna (reaktor) to podstawowy element wytwrni biogazu, ktry zasilany jest substratami do fermentacji. W zalenoci od rodzaju pracy komory, substraty podawane s w sposb cigy lub okresowo. Z tego powodu wytwrnie biogazu mona podzieli na: cige niecige.

W przypadku niecigego procesu produkcji biogazu rwnie znanego jako proces periodyczny lub okresowy komora fermentacyjna jest cakowicie wypeniona wieym substratem i jest zamknita hermetycznie. Substrat pozostaje w zbiorniku do koca wymaganego czasu retencji, bez dodawania czy usuwania jakiegokolwiek substratu. Nastpnie komora fermentacyjna zostaje oprniana i napeniana ponownie nowym substratem. Po napenieniu komory rozpoczyna si proces wytwarzania biogazu. Ilo uzyskanego biogazu wzrasta powoli osigajc maksimum, nastpnie ilo biogazu stopniowo maleje. Okresowa produkcja biogazu jest procesem najszerzej stosowanym w przypadku suchej fermentacji. Procesy cige charakteryzuj si regularnym zasilaniem komory fermentacyjnej. Komora fermentacyjna rwnie spenia rol zbiornika do przetrzymywania odpadu powstajcego po procesie rozkadu beztlenowego do momentu jego usunicia. Wad tego rodzaju procesu jest wysokie zuycie energii zuywanej na ogrzewanie duego pomieszczenia, w ktrym usytuowana jest komora. Zaletami natomiast s niskie nakady inwestycyjne oraz wykorzystywanie biogazu z fermentacji wtrnej. Fermentacja pciga jest obecnie najbardziej rozpowszechnionym procesem stosowanym w Europie Zachodniej. Rysunek 3 przedstawia schemat rolniczej wytwrni biogazu realizujcej proces mokrej fermentacji.

Rysunek 3.: Schemat rolniczej wytwrni biogazu z wykorzystaniem wspsubstratu /FNR/

Kilka razy dziennie substrat ze zbiornika gnojowicy wpompowywany jest do komory fermentacyjnej. Ilo podawanego wieego substratu rwna iloci masy pofermentacyjnej usuwanej do zbiornika pozostaoci. Tak prowadzony proces pozwala na uzyskanie w miar staej iloci wytwarzanego biogazu, co nie jest bez znaczenia w przypadku produkcji energii elektrycznej. Po odpowiednim czasie retencji pozostaoci po fermentacji wprowadzane s do zbiornika magazynowania odpadu. Stosowane s rne rodzaje modeli komr

fermentacyjnych (stalowe lub betonowe, prostoktne lub cylindryczne, poziome lub pionowe). Podstawowym wymogiem jest wodoszczelno i gazoszczelno, jak rwnie cakowita nieprzezroczysto komory fermentacyjnej. Zastosowane urzdzenie mieszajce zapewnia jednorodno substratu poniewa - w zalenoci od materiau wyjciowego substrat posiada wiksz lub mniejsz tendencj do rozdzielania si na warstw pywajc i sedymentacyjn. Mieszado w komorze fermentacyjnej gwarantuje rwne rozprowadzenie substratu w jej obrbie oraz poprawia warunki odgazowywania masy fermentacyjnej. W przypadku tworzenia si warstwy sedymentacyjnej, co wystpuje przy fermentacji obornika drobiowego lub odpadw organicznych ulegaj fermentacji, warstwa ta musi by systematycznie usuwana za pomoc odpowiednich urzdze. Poniewa ilo ciepa wytwarzanego przez mikroorganizmy podczas fermentacji jest niewystarczajca do prawidowego przebiegu procesu, komora fermentacyjna musi by zaizolowana i podgrzana od zewntrz w celu stworzenia idealnych dla bakterii warunkw pod wzgldem temperatury. Temperatura fermentacji jest wanym parametrem procesu, ktry ma istotny wpyw na szybko przebiegu fermentacji beztlenowej. W zasadzie mona rozrni dwa przedziay temperatury: Wikszo rolniczych wytwrni biogazu (patrz Rysunek 4) dziaa w zakresie mezofilnym. W przypadku wykorzystywania do produkcji biogazu biomasy, ktra stanowi moe zagroenie z punktu widzenia sanitarnego lub celem procesu jest osignicie wysokiej wydajnoci biogazowi stosuje si proces fermentacji termofilnej. Jednym z istotnych parametrw procesu jest hydrauliczny czas retencji (HRT). Parametr ten okrela redni czas przebywania substratu w komorze fermentacyjnej i obliczany jest na podstawie roboczej pojemnoci komory fermentacyjnej oraz iloci biomasy jaka jest codziennie do niej zaadowywana. Celem dziaania biogazowi jest uzyskanie maksymalnej wydajnoci produkcji gazu lub cakowita fermentacja materii organicznej zawartej w substracie. Jeeli powadzony jest proces w kierunku cakowitego rozkadu skadnikw organicznych, co wie si z odpowiednio dugim czasem retencji, zastosowany musi by reaktor o odpowiednich gabarytach. Wanym parametrem operacyjnym jest wielko zaadunku. Okrela on ile kilogramw suchej masy organicznej moe zosta zaadowanych do komory fermentacyjnej na 1m3 objtoci na jednostk czasu. Po zakoczeniu procesu fermentacji, substrat przechodzi do zbiornika magazynowego odpadu powstajcego po procesie rozkadu beztlenowego. Zbiornik ten powinien by szczelnie zamknity tak, aby moliwe byo odzyskanie resztek biogazu, jak rwnie, w celu zapobieenia zanieczyszczeniu rodowiska i wydostawaniu si przykrych odorw. Wielko zbiornika do magazynowania odpadu po procesie rozkadu beztlenowego determinowana jest przez wymagany okres jego przechowywania, po ktrym materia ten moe by bezpiecznie wykorzystywany w rolnictwie.

Rysunek 4.: Wytwrnia biogazu z dachem wykonanym z folii, speniajcy rol zintegrowanego zbiornika na gaz

Sucha fermentacja Obecnie dziaajce wytwrnie biogazu w Europie Zachodniej oparte s prawie bez wyjtku na fermentacji mokrej. Stosowanie substancji w stanie staym (np. surowce odnawialne) jest rwnie moliwe lecz w ograniczonym zakresie. Podzia procesu fermentacji na mokr i such z biologicznego punktu widzenia jest niezbyt dokadny, poniewa w obydwu przypadkach bakterie uczestniczce w procesie fermentacji wymagaj fazy ciekej. Niemniej jednak, proces suchej fermentacji nie wymaga podstawowego substratu w formie ciekej. Stosowanie suchej fermentacji jest rozwizaniem w przypadku braku gnojowicy lub jakichkolwiek innych substratw podstawowych w formie ciekej, lecz duej iloci biomasy przystosowanej do ukadania w stosy. W przeciwiestwie do mokrej fermentacji, substrat wykorzystywany w suchej fermentacji nie moe by przepompowywany w procesie wytwarzania biogazu substrat nie jest mieszany. Jednake, podobnie jak w mokrej fermentacji, proces ten wymaga wilgotnego rodowiska. Proces suchej fermentacji pierwotnie wykorzystywany do unieszkodliwiania odpadw organicznych i odpadw poprodukcyjnych znalaz teraz zastosowanie w sektorze rolniczym. Biomasa o zawartoci suchej masy na poziomie pomidzy 20 a 40% moe zatem zosta poddana fermentacji. Wykorzystywane substraty to: obornik w formie ciaa staego, surowce odnawialne (takie jak kiszonka paszowa z kukurydzy, zbir zboowy czy trawa) oraz pozostaoci plonw (takie jak soma i odpady zboowe), jak rwnie odpady zielone i organiczne. Obecnie stosowanych wiele technologii, ktre mona waciwie mona podzieli na dwie grupy: systemy cige (np. komora fermentacyjna z przepywem tokowym) i niecige. Procesy suchej fermentacji stanowi alternatyw dla szeroko stosowanych procesw fermentacji mokrej, a take technologie te posiadaj charakter przyszociowy gwnie ze wzgldu na nieskomplikowane rozwizania techniczne oraz e umoliwiaj one fermentacj, bez potrzeby stosowania gnojowicy (patrz Rysunek 5).

Rysunek 5.: Wytwrnia biogazu metod suchej fermentacji /FNR/

Pomiary i kontrola procesu Fermentacja beztlenowa organicznych substratw jest procesem bardzo zoonym i wieloetapowym. Na proces ten ma wpyw dua liczba czynnikw mikrobiologicznych, chemicznych i fizycznych. Z tego wzgldu kontrola tego procesu wymaga rejestrowania wielu parametrw. Dodatkow komplikacj stanowi fakt, e poszczeglne etapy procesu posiadaj rn dynamik, ktra w znacznym stopniu zaley od skadu wykorzystanych substratw. Podstawowe parametry procesu wytwarzania biogazu to: temperatura w komorze fermentacyjnej, warto pH w komorze fermentacyjnej, ilo wytworzonego gazu, zawartoci metanu, siarkowodoru i tlenu w gazie, stosunek lotnych kwasw organicznych do cakowitego wgla nieorganicznego w komorze fermentacyjnej (warto VOA/TIC). Rwnie wanymi parametrami s skad chemiczny substratu, ilo podawanej biomasy oraz zawarto w niej suchej masy i suchej masy organicznej. Ze wzgldu na istotny wpyw metanu na klimat, wytwrnie wytwarzajce powyej 20 m3 biogazu/godz. powinny by wyposaone w instalacj unieszkodliwiania gazu (np. palnik gazowy) lub pochodni, ktra umoliwi spalanie wytwarzanego biogazu w sytuacji braku jego odbioru awaria skojarzonej siowni (elektrociepowni). Poniewa biogaz jest materiaem atwopalnym i wybuchowym w mieszaninie z 6 12% powietrza dlatego te bezwzgldnie powinny by przestrzegane przepisy bezpieczestwa dla rolniczych wytwrni biogazu oraz stosownych przepisw prawnych (standardw, itp.). cise przestrzeganie przepisw zapewnia poziom bezpieczestwa prac z biogazem porwnywalny do poziomu bezpieczestwa w pracach z gazem ziemnym dziaa.

Magazynowanie biogazu Zbiorniki magazynowe biogazu speniaj rol buforu dla skompensowania rnic pomidzy iloci wytwarzanego gazu a jego zuyciem. Stosowane jest rozwizanie zintegrowanego zbiornika gazu z komor fermentacyjn. Komora fermentacyjna zamknita jest szczelnie od gry foli. W przestrzeni nad lustrem substratu, a przykryciem foliowym magazynowany jest niskocinieniowy gaz. Istniej rwnie inne rozwizanie polegajce na stosowaniu tanich zbiornikw wykonanych z folii, w ksztacie balonu, jako zewntrznych zbiornikw gazu (oddzielne wydzielone i zabezpieczone miejsce). Przed wykorzystaniem, z gazu musz by usunite czstki i kondensat. Wany rwnie jest proces odsiarczania gazu w celu wyeliminowania korozji agregatw elektrociepowni. Dla rolniczych biogazowi dopuszczalne jest stosowanie niedrogiego sposobu odsiarczania, polegajce na podawaniu 35% powietrza do komory fermentacyjnej. Przy prawidowym prowadzeniu instalacji, stosowanie tej operacji pozwala na osignicie stopienia odsiarczania na poziomie do 95%.

Rysunek 6.: Schemat rnych sposobw zastosowania biogazu oraz etapy jego oczyszczania /FNR/

Wykorzystywanie biogazu Odsiarczony i oczyszczony biogaz podobnie jak gaz ziemny, moe by wykorzystywany na wiele rnych sposobw. Jeden metr szecienny biogazu moe zastpi okoo 0,6 l oleju opaowego. Obecnie najbardziej rozpowszechnionym zastosowaniem biogazu jest wytwarzanie energii elektrycznej w elektrociepowni. Biogaz jest jednak uniwersalnym rdem energii, a moliwoci jego zastosowania przedstawiono na rysunku poniej (patrz Rysunek 6). Biogaz - elektrociepownia Wykorzystanie biogazu w kierunku wytwarzania energii elektrycznej i ciepa jest rozwizaniem najpopularniejszym. Elektrociepownia skada si z silnika spalinowego zasilanego biogazem, ktry napdza generator do wytwarzania energii elektrycznej (patrz Rysunek 7). Ciepo z ochadzania silnika i spalin wykorzystywane jest do ogrzewania komory

fermentacyjnej oraz o ile to moliwe do ogrzewania domw mieszkalnych, a take przekazywane do innych odbiorcw energii cieplnej. Dostpnych jest kilka modeli silnikw o rnych systemach pracy. Silniki przystosowane do zasilania gazem (zasada silnika czterosuwowego Otto) wykorzystywane s podobnie jak jednostki z zaponem iskrowym. Silniki tego typu s w stanie pracowa na gazie o zawartoci metanu co najmniej 45%. Silniki o zaponie iskrowym, z drugiej strony, wymagaj dla prawidowego spalania biogazu dodatkowego paliwa, ktrego ilo nie powinna przekracza 10%. Przy wyborze silnika naley wzi pod uwag jego sprawno i odporno na uszkodzenia. Szczeglnie w przypadku korzystania z biogazu pochodzcego ze wspfermentacji, mog wystpi wahania w jakoci i jakoci gazu, co moe spowodowa uszkodzenie silnika. Zabezpieczeniem przed tego rodzaju sytuacjami moe by zastosowanie systemu elektronicznej kontroli silnika. Pena kontrola dziaania wytwrni biogazu znacznie podwysza pene wykorzystania nadwyki ciepa pochodzcego z elektrociepowni. Przy stosowaniu technologii konwencjonalnej, do 45% energii zawartej w biogazie moe zosta przetworzonej na energi elektryczn. W przypadku wykorzystania caej nadwyki sprawno caego ukadu mona podnie do okoo 85%. Nadwyk ciepa mona wykorzysta do ogrzewania domw mieszkalnych, szk lub jako ciepo technologiczne, zastpujc w ten sposb paliwo kopalne.

Mikroturbiny biogazowe Mikroturbina gazowa to alternatywa do zalecanego do tej pory rozwizania napdu generatora silnikiem na gaz. Mikroturbiny gazowe lub mikroturbiny to mae, wysokoobrotowe, niskotemperaturowe i niskocinieniowe turbiny gazowe o mocy do 200 kW. W turbinach gazowych, sprone powietrze i podawany biogaz spalane s w komorze spalania. W wyniku wzrostu temperatury wzrasta cinienie gazw, ktre rozprajc si napdza wirnik turbiny, co z kolei napdza generator do wywarzenia energii elektrycznej. Wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia w biogazie mog powodowa uszkodzenia turbiny, dlatego te gaz przed wykorzystaniem w turbinach gazowym powinien by oczyszczony i osuszony. Gaz podawany do mikroturbin gazowych powinien zawiera minimum 35% metanu. Sprawno mikroturbin gazowych jest stosunkowo niska i wynosi okoo 28%, natomiast sprawno oglna caego ukadu wynosi moe okoo 82%. Poniewa proces spalania w komorze turbiny zachodzi przy niskim cinieniu i z odpowiednim nadmiarem powietrza, dlatego te mikroturbiny gazowe charakteryzuj si znacznie nisz emisj spalin ni silniki. Czasokresy pracy turbin gazowych pomidzy poszczeglnymi postojami technologicznymi (przegldy, remonty, itp.) s o wiele dusze ni w przypadku turbin na gaz ziemny. Naley jednak zaznaczy, e na chwil obecn brak jest dowiadczenia z rzeczywistym zastosowaniem mikroturbnin gazowych.

Ogniwa paliwowe pracujce na biogazie Jednym z przyszociowych rozwiza jest zastosowanie biogazu w ogniwach paliwowych, ktre s w stanie przetworzy energi chemiczn pochodzc z przetworzonego biogazu bezporednio na energi elektryczn. Zagadnienie to jest w trakcie bada. W ogniwie paliwowym wodr (H2) z biogazu jako paliwo wchodzi w reakcj z tlenem (O2), dajc wod (H2O), rwnoczenie wytwarzajc energi elektryczn i ciepo. Gaz uyty do tej reakcji musi zosta uzdatniony poprzez usunicie H2S oraz zwikszenie koncentracji metanu. Ogniwa paliwowe w obecnie s drogie, jednak zalet ich jest cicha praca ukadu oraz osiganie sprawnoci elektrycznej do 50%. Technologia ogniw paliwowych (z wyjtkiem systemw

przenonych) jest nadal szczegowo badana i moe w przyszoci odegra znaczc rol w wykorzystaniu biogazu.

Biometan jako substytut gazu ziemnego Biogaz oprcz swojej konwencjonalnej/typowej roli polegajcej na wytwarzaniu energii elektrycznej i ciepa moe by rwnie wykorzystywany jako substytut gazu ziemnego. Wykorzystanie biogazu jako substytutu gazu ziemnego wymaga jednak zastosowania kosztownego procesu oczyszczania go do poziomu standardw gazu, ktry jako biometan moe by wprowadzany do sieci gazowej. Rozwizanie takie jest dobr alternatyw dla powszechnie stosowanego systemu zdecentralizowanego wykorzystania elektrociepowni i jest szczeglnie dobrym rozwizaniem dla biogazowi, ktre nie posiadaj moliwoci wykorzystania nadmiarowego ciepa w miejscu, w ktrym biogaz przetwarzany jest na energi elektryczn. Biometan moe by przesyany na dowolne odlegoci za porednictwem istniejcej infrastruktury sieci gazowej. Przykadowo gaz ten moe zosta przetworzony na energi elektryczn tam, gdzie nadwyka ciepa jest faktycznie potrzebna. Uzyskanie minimalnej wymaganej jakoci biogazu uzalenione jest gwnie od stosowanej technologii oraz jakoci gazu w lokalnej sieci dystrybucji. Gwnym zagadnieniem obok odsiarczania i usuwania zanieczyszcze jest wzbogacanie gazu o metan z poziomu okoo 60% do ponad 87%. Tak przygotowany biometan dostarczany jest do sieci na stacjach wprowadzajcych. To tutaj okrela si skad gazu oraz jego kompatybilno z sieci lokaln. Pomimo tego, e proces ten jest znany i dziaa, moe on by najlepszym sposobem zastosowania biogazu tylko w niektrych przypadkach. Poniewa podczenia do sieci dystrybucji gwarantujce cige zapotrzebowanie nie s wszdzie moliwe do zastosowania ze wzgldu na nakady inwestycyjne, warunki techniczne i opacalno ekonomiczna przedsiwzicia. Oznacza to, e wprowadzenie biogazu do sieci dystrybucji gazu ziemnego moe by interesujce przede wszystkim z punktu widzenia duych wytwrni biogazu, ktre s w stanie zainwestowa w niezbdn technologi uzdatniania uzyskujc rentowno procesu. Gwne zalety, ktre wynikaj z wprowadzenia biometanu do sieci dystrybucji gazu ziemnego to niezaleno od lokalnych warunkw wykorzystywania wytwarzanego ciepa i energii elektrycznej, jak rwnie zastpienie biometanem gazu ziemnego zasilajcego koty oraz dystrybucja gazu do stacji tankowania paliw.

Rysunek 7.: Schemat wykorzystania biogazu i etapw jego oczyszczania.

Koszty Cytowane dane opracowane zostay na podstawie informacji uzyskanych z 59 biogazowni rolniczych pracujcych w Niemczech w roku 2006. W okoo trzech czwartych biogazowniach rolniczych nakady inwestycyjne wynosiy 20004000 na kW el .(patrz Rysunek 8).

Rysunek 8.: Czsto wzgldna nakadw inwestycjinych, 2006

Rysunek 9: Czsto wzgldna udziau rocznych kosztw operacyjnych w caoci kosztw, 2006 Kwoty wyrwnanego kosztu energii elektrycznej (LCOE) na poziomie pomidzy 0,08-0,13 /kWhel wystpuj w prawie 80% wytwrniach (patrz Rysunek 10).

Rysunek 10.: Czsto wzgldna wyrwnanego kosztu energii elektrycznej (LCOE), 2006

Zacznik:

Tabela Przykadowe charakterystyki substratw i uzyski biogazu: DM Substrat (%) Gnojowica i obornik rolniczy gnojowica bydlca gnojowica wieprzowa obornik bydlcy obornik wieprzowy obornik drobiowy 8-11 ok. 7 ok. 25 20-25 ok. 32 75-82 75-86 68-76 75-80 63-80 2,66,7 6-18 1,13,4 2,65,2 5,4 0,53,3 2-10 1-1,5 2,32,8 20-30 20-35 40-50 55-65 70-90 200-500 300-700 210-300 270-450 250-450 60 60-70 60 60 60 oDM (% DM) N (% DM) P (% DM) Uzysk w formie biogazu m3/t FM m3/t oDM Zawarto CH4 (Vol.-%)

Surowce odnawialne kiszonka paszowa z kukurydzy kiszonka paszowa z yta (caa rolina) burak zwyky Burak pastewny Licie buraka kiszonka paszowa z trawy 20-35 85-95 1,1-2 0,20,3 0,71 0,4 0,3 0,70,9 0,40,8 170-200 450-700 50-55

30-35 23 12 16 25-50

92-98 90-95 75-85 75-80 70-95

4 2,6 1,9 0,20,4 3,56,9

170-220 170-180 75-100 ok. 70 170-200

550-680 800-860 620-850 550-600 550-620

ok. 55 53-55 53-54 54-55 54-55

Substraty stosowane w przemyle przetwrstwa rolniczego Ziarna browarniane Wywary gorzelnicze Ziemniaki gorzelnicze Owoce gorzelnicze misz prasowany 20-25 6-8 6-7 2-3 ok. 13 70-80 83-88 85-95 ok. 95 ok. 90 0,5-1 4-5 6-10 5-13 1,5 3,6-6 0,9 0,73 0,10,2 105-130 30-50 36-42 10-20 80-90 580-750 430-700 400-700 300-650 650-750 59-60 58-65 58-65 58-65 52-65

Woda przemysowa (produkcja skrobi) Woda przemysowa Melasa Wytoczyny z jabek Wytoczyny z owocw Resztki winoroli

3,7

70-75

4-5

2,5-3

50-56

1500-2000

50-60

1,6 80-90 25-45 25-45 40-50

65-90 85-90 85-90 90-95 80-90

7-8 1,5 1,1 1-1,2 1,5-3

2-2,5 0,3 0,3 0,50,6 0,81,7

55-65 290-340 145-150 250-280 250-270

3000-4500 360-490 660-680 590-660 640-690

50-60 70-75 65-70 65-70 65-70

Resztki organiczne z zakadw komunalnych / resztki z uboju Bioodpady Resztki jedzenia oraz zepsute jedzenie Odpady rynkowe Pozostaoci z oddzielania tuszczu Zawarto odka (winie) Zawarto wacza Tuszcz pywajcy 40-75 50-70 0,52,7 0,6-5 3-5 0,13,6 2,52,7 1,32,2 3,28,9 0,20,8 0,31,5 0,8 0,10,6 1,05 1,11,6 0,9-3 80-120 150-600 58-65

9-37 5-20 2-70

80-98 80-90 75-93

50-480 45-110 11-450

200-500 400-600 ok. 700

45-61 60-65 60-72

12-15 11-19 5-24

75-86 80-90 80-95

20-60 20-60 35-280

250-450 200-400 900-1200

60-70 58-62 60-72

Zbir pochodzcy z trawy i trawnika Zbir trawy ok. 12 83-92 2-3 1,5-2 150-200 550-680 55-65

3.2 Ocena zrwnowaonego rozwoju

1. Wpyw oddziaywania na rodowisko: Wpyw oddziaywania na rodowisko procesu fermentacji beztlenowej wyliczono z wykorzystaniem profesjonalnego oprogramowania GaBi4 przeznaczonego do oceny cyklu ycia (PE International GmbH i LBP Uniwersytet w Stuttgarcie, 2007) oraz bazy danych Ecoinvent database v2.0 (2007) (Szwajcarskie Centrum Inwentaryzacji Cyklu ycia). W przypadku fermentacji beztlenowej zastosowano nastpujce procesy Ecoinvent: Biogaz, pochodzcy z bioodpadw, przy przechowywaniu Biogaz, pochodzcy z osadu ciekowego, przy przechowywaniu Biogaz, pochodzcy ze szlamu, przy wspfermentacji odpadw pochodzenia rolniczego, pod przykryciem W celu zdefiniowania najistotniejszych elementw, ktre maj wpyw na rodowisko (potencja tworzenia efektu cieplarnianego [GWP], potencja zakwaszania [AP], efektywno energetyczna) zastosowano nastpujce metody oceny wpywu oraz metody pomiaru dostpne w profesjonalnej aplikacji programu GaBi4: CML 2001 (GWP 100 lat) CML 2001 (AP) Warto opaowa grna Dane dotycz procesu fermentacji beztlenowej, podczas ktrego wytwarzane jest 1000 MJ energii cieplnej. Granice systemu: Wszystkie procesy od koyski po bram fabryki (cradle to gate). Rysunek 1 przedstawia dane liczbowe dotyczce wpywu oddziaywania fermentacji beztlenowej na rodowisko.

2. Efekty spoeczno-ekonomiczne: W przypadku oblicze wykonanych dla 20, 25 oraz 30 lat cyklu ycia biogazowni, przy 1848 godzinach pracy/rok oraz przy 1848 godzinach pracy/pracownika/rok (8 godzin/dzie x 21 dni/miesic x 11 miesicy/rok), proces fermentacji beztlenowej wymaga 25, 30 oraz 20 lat pracy/cykl ycia. W przypadku tej technologii, nie jest moliwa analiza skutkw spoecznych oraz wspierania rozwoju endogennego, poniewa uzalenione one s od miejscowych warunkw spoecznych i ekonomicznych. Rysunek 2 przedstawia dane liczbowe dotyczce efektw spoeczno-ekonomicznych fermentacji beztlenowej.

3. Zagroenia dla rodowiska lub zagroenia spoeczno-ekonomiczne oraz efekty niepodane: Wielko emisji amoniaku (NH3) pochodzcej z fermentacji beztlenowej moe by znaczca. Transport surowcw moe powodowa wzmoony ruch na drogach lokalnych w rejonie

zlokalizowania instalacji, co powodowa moe zwikszenie emisji pochodzcych z silnikw samochodw ciarowych. Silnik gazowy musi by dobrze zaizolowany w celu zapobieenia skaenia rodowiska haasem. Instalacje biogazowe powoduj emisj odorw i dlatego te musz one posiada otaczajc je stref bezpieczestwa, ktra zapobiega zanieczyszczeniu zapachem.

4. Koszty: Rysunek 3 przedstawia dane liczbowe dotyczce kosztw fermentacji beztlenowej.

Biogaz biologiczny, pochodzcy ze szlamu, przy wspfermentacji odpadw pochodzenia rolniczego pod przykryciem Potencja Potencja Potencja Potencja Gaz biologiczny, Potencja Potencja tworzenia efektu tworzenia efektu tworzenia efektu Ilo zakwaszania*** pochodzcy z zakwaszania*** zakwaszania** Zapotrzebowanie cieplarnianego** Zapotrzebowanie cieplarnianego** cieplarnianego** wytworzonej (kg osadu (kg (kg na energi* (GJ) na energi* (GJ) (kg (kg (kg energii (MJ) rwnowanika ciekowego przy rwnowanika rwnowanika rwnowanika rwnowanika rwnowanika SO2) przechowywaniu SO2) SO2) ) CO2) CO2 CO2) 1 000 0,11277 -65,488 0,085766 0,33244 -69,146 0,015348 0,050032 -53,682 0,59 Biogaz biologiczny, pochodzcy z bioodpadw, przy przechowywaniu Biogaz biologiczny, pochodzcy z osadu ciekowego, przy przechowywaniu

* Warto opaowa brutto ** Zgodnie z CML 2001 (GWP 100 lat) *** Zgodnie z CML 2001 (AP) Rysunek 1: Dane liczbowe dotyczce wpywu oddziaywania na rodowisko przez fermentacj beztlenow
Proces Gaz biologiczny, pochodzcy z bioodpadw, przy przechowywaniu Gaz biologiczny, pochodzcy z osadu ciekowego, przy przechowywaniu Gaz biologiczny, pochodzcy ze szlamu, przy wspfermentacji odpadw pochodzenia rolniczego, pod przykryciem Wymagana liczba godzin pracy/rok* 1848 1848 Liczba godzin pracy/gow/rok Liczba lat pracy/rok Liczba lat cyklu ycia** 25 30 Liczba lat pracy/cykl ycia

1848 1848

1 1

25 30

1848

1848

20

20

* Wedug Kohlheb i in. (2010): Okrelanie potencjau tworzenia miejsc pracy przez odnawialne rda energii na Wgrzech ** Zgodnie z baz danych Ecoinvent database v2.0 (2007) Rysunek 2: Dane liczbowe dotyczce efektw spoeczno-ekonomicznych fermentacji beztlenowej
Koszty wytworzenia gazu biologicznego * (/1000 MJ wytworzonej energii cieplej pochodzcej z gazu biologicznego) 8,33-10 333

Proces Gaz biologiczny, pochodzcy z bioodpadw, przy przechowywaniu Gaz biologiczny, pochodzcy z osadu ciekowego, przy przechowywaniu Gaz biologiczny, pochodzcy ze szlamu, przy wspfermentacji odpadw pochodzenia rolniczego, pod przykryciem

6,66

* Wedug Fuchsz (2011): kontakt osobisty Rysunek 3: Dane liczbowe dotyczce kosztw fermentacji beztlenowej

GaBi diagram:Anaerobic digestion gross calorific value - Inputs/Outputs

b c d e f g
Flow s

332,437 350 340 330 320 310 300 290 280 270 260 250 240 230 Energy (gross calorific value) [MJ] 220 210 200 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 CH: biogas, from sewage sludge, at storage CH: biogas, from biowaste, at storage CH: biogas, from slurry, at agricultural co-fermentation, covered 50,032 112,767

Rysunek 4: Porwnanie zapotrzebowania na energi technologii fermentacji beztlenowej (wytwarzanie 1000 MJ ciepa)

GaBi diagram:Anaerobic digestion GWP 100 years CML 2001 - Inputs/Outputs

b c d e f g
Flow s

0 -2 -4 -6 -8 -10 -12 -14 -16 CML2001, Global Warming Potential (GWP 100 years) [kg CO2-Equiv.] -18 -20 -22 -24 -26 -28 -30 -32 -34 -36 -38 -40 -42 -44 -46 -48 -50 -52 -54 -56 -58 -60 -62 -64 -66 -68 -70 -72 CH: biogas, from slurry, at agricultural co-fermentation, covered CH: biogas, from biowaste, at storage CH: biogas, from sewage sludge, at storage -69,146 -65,448 -53,682

Rysunek 5: Porwnanie potencjau tworzenia efektu cieplarnianego technologii fermentacji beztlenowej (wytwarzanie1000 MJ ciepa)

GaBi diagram:Anaerobic digestion AP CML 2001 - Inputs/Outputs

b c d e f g
Flow s

0,596 0,62 0,60 0,58 0,56 0,54 0,52 0,50 0,48 0,46 CML2001, Acidification Potential (AP) [kg SO2-Equiv.] 0,44 0,42 0,40 0,38 0,36 0,34 0,32 0,30 0,28 0,26 0,24 0,22 0,20 0,18 0,16 0,14 0,086 0,12 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0,00 CH: biogas, from slurry, at agricultural co-fermentation, covered CH: biogas, from biowaste, at storage CH: biogas, from sewage sludge, at storage 0,015

Rysunek 6: Porwnanie potencjau zakwaszania technologii fermentacji beztlenowej (wytwarzanie 1000 MJ ciepa)

4. Zalecenia techniczne

Podstawow zasad jest uzyskanie wysokiej wydajnoci dostpnej technologii z uwzgldnieniem rwnowagi pomidzy rentownoci systemu a ochron rodowiska i klimatu. Na podstawie dostpnych projektw w tym zakresie, materiaw konferencyjnych i informacji pochodzce z brany, mona zauway nastpujce tendencje: Modernizacja fermentacji, kompostowni/obiektw, w ktrych przeprowadzany jest etap

Stosowanie kombinacji rnych technologii, na przykad fermentacja + biorafinacja (produkcja etanolu), W wikszoci przypadkw, stosowana jest koncepcja konwencjonalnej komory fermentacyjnej takiej jak aparat reakcyjny CSTR (cigy reaktor zbiornikowy z idealnym mieszaniem). Pojawiaj si jednak nowe koncepcje, takie jak komora fermentacyjna z przepywem tokowym czy komora fermentacyjna w ksztacie skrzyni, jak rwnie komora fermentacyjna piercie-piercie. Opinie uytkownikw oparte na ich dowiadczeniu wskazuj na nastpujce kwestie: Tendencja do stosowania systemw realizujcych proces w cyklach zamknitych fermentacji mokrej i suchej, Przyjcie bardziej nowoczesnych metod oczyszczania sfermentowanych resztek, w celu osignicia wyszej jakoci, Coraz lepsze wykorzystywanie ciepa odpadowego oraz wyszej wydajnoci produkcji skojarzonej.

5. Bibliografia

Fachagentur fr Nachwachsende Rohstoffe e.V. (FNR) 2009. Biogaz- eine Einfhrung. 6. Auflage Fachagentur fr Nachwachsende Rohstoffe Biogazgewinnung und nutzung. 3. Auflage e.V. (FNR) 2006. Handreichung

Umweltbundesamt 2009. Stand der Technik beim Bau und Betrieb von Biogazanlagen Bestandsaufnahme 2008

6. Glosariusz