Prawo Karne Materialne Lech Gardocki 14. wydanie Rozdzia I. Zagadnienia wstpne 1.

. Prawo karne na tle innych gazi prawa i dyscyplin naukowych I. Pojcie prawa karnego. Prawo karne (materialne) jest to dziedzina prawa okrelajca czyny bdce przestpstwami, kary groce za popenienie przestpstw, rodki karne i rodki zabezpieczajce stosowane w zwizku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialnoci karnej. Prawo karne w szerszym znaczeniu tego okrelenia obejmuje rwnie prawo karne procesowe (inaczej postpowanie karne albo procedura karna) oraz prawo karne wykonawcze. Prawo karne procesowe jest to dziedzina prawa okrelajca reguy postpowania organw pastwowych w procesie karnym, tj. dziaalno zmierzajc do ustalenia, czy i przez kogo popenione zostao przestpstwo, i do osdzenia sprawcy przestpstwa. Prawo karne procesowe okrela te uprawnienia i obowizki osb uczestniczcych w procesie karnym. Prawo karne wykonawcze reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za przestpstwo oraz uprawnienia osb skazanych. W ramach prawa karnego wykonawczego wyrnia si jego cz o najwikszym znaczeniu praktycznym, zwan prawem penitencjarnym, ktra zawiera przepisy odnoszce si do wykonywania kary pozbawienia wolnoci. Prawo karne materialne zawarte jest w Polsce gwnie w Kodeksie Karnym, prawo karne procesowe w Kodeksie Postpowania Karnego, za prawo karne wykonawcze w Kodeksie Karnym Wykonawczym. Prawo karne midzynarodowe obejmuje wszelkie midzynarodowe aspekty odpowiedzialnoci karnej. W tym szerokim rozumieniu prawo karne midzynarodowe obejmuje: Normy prawa karnego wewntrznego poszczeglnych pastw, dotyczce zakresu zastosowania ustawy karnej, Normy prawa wewntrznego i normy zawarte w dwustronnych i wielostronnych umowach midzynarodowych, odnoszce si do ekstradycji i innych form wsppracy midzynarodowej w sprawach karnych. Normy prawa midzynarodowego zawarte w wielostronnych umowach midzynarodowych, odnoszce si do pewnych czynw, Normy prawa midzynarodowego ustanawiajce odpowiedzialno za zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko pokojowi i zbrodnie przeciwko ludzkoci. Normy prawa midzynarodowego zawarte w wielostronnych umowach midzynarodowych odnoszce si do praw czowieka. Z chwil uzyskania przez Polsk czonkowstwa w Unii Europejskiej prawo unijne wywiera wpyw na polskie prawo karne. Odbywa si to zarwno przez zobowizanie polskiego ustawodawcy do tworzenia okrelonych przepisw, jak i przez bezporednie stosowanie prawa unijnego.

by Micha Birula

Strona 1

II. Nauka prawa karnego i nauki pokrewne Nauka prawa karnego zajmuje si wykadni obowizujcych przepisw, tworzeniem usystematyzowanego zbioru poj, instytucji i zasad tego prawa. W ramach tej dyscypliny mieci si rwnie wyjanianie spoecznej funkcji przepisw, instytucji i zasad prawa karnego oraz ich krytyczna ocena i formuowanie propozycji zmian prawa karnego. Do nauk pokrewnych prawa karnego zaliczamy: Kryminologi, Wiktymologi, Kryminalistyk, Nauk o polityce kryminalnej i nauki penitencjarne. Kryminologia nauka o przestpczoci i przestpcy. Uprawiana jest w formie bada empirycznych i formuowania na ich podstawie twierdze oglnych o badanych zjawiskach. Problemem ktremu kryminologia powica najwicej miejsca, jest zagadnienie przyczyn przestpczoci. Prowadzone s te kryminologiczne badania nad sprawcami przestpstw, dotyczce ich cech fizycznych, motyww dziaania, cech osobowoci i tryby ycia. Do zada kryminologii zalicza si te badania rodkw i metod zwalczania i zapobiegania przestpczoci i ich skutecznoci. Wiktymologia jest nauk o ofierze przestpstwa. Stanowi ona dopenienie kryminologii. Wiktymologia zajmuje si zjawiskiem pokrzywdzenia przestpstwem i osob pokrzywdzon. W szczeglnoci zajmuje si badaniem roli ofiary w genezie przestpstwa, zwaszcza ustaleniem czynnikw tworzcych podatno na stanie si ofiar przestpstwa oraz metod zapobiegania wyktymizacji. Kryminalistyka jest nauk o metodach i rodkach wykrywania przestpstw, wykrywania i cigania ich sprawcw oraz uzyskiwania i utrwalania rodkw dowodowych dla celw procesu karnego. W ramach kryminalistyki wyrnia si: Taktyk kryminalistyczn taktyka przesuchania lub taktyka pocigu za sprawc. Taktyk kryminalistyczn wykorzystuje osignicia innych dziedzin naukowych dla tworzenia metod rekonstrukcji zdarzenia przestpnego i identyfikacji sprawcy (np. daktyloskopia, uywanie wariografu). Nauka o polityce kryminalnej dziaalno organw pastwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwoci i w sprawach karnych. Obejmuje ona polityk ustawodawcz pastwa w zakresie tworzenia prawa karnego, polityk cigania przestpstw, polityk wpywania na stosowanie przez sdy kar za poszczeglne rodzaje przestpstw (tzw. polityka karna) i polityk w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolnoci. Nauka penitencjarna zajmuje si rnymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolnoci. W ich zakres wchodzi zarwno problematyka prawna penitencjarnego, jak i zagadnienie metod postpowania ze skazanymi w celu ich resocjalizacji lub przynajmniej w celu zapobieenia ich degradacji spoecznej w trakcie wykonywania kary. 2. Funkcje prawa karnego Funkcja sprawiedliwociowa jest to zaspokajanie poczucia sprawiedliwoci osoby pokrzywdzonej przestpstwem, a take rodziny ofiary i jej grupy spoecznej przez ukaranie sprawcy (leu to u genezy prawa karnego). Wg Makarewicza pojawia si w spoeczestwach pierwotnych jako instynktowna reakcja na przestpstwo jako odpata. Odgrywa ona znaczn rol w przestpstwach tradycyjnych, by Micha Birula Strona 2

pospolitych przestpstwach, gdzie pokrzywdzonym jest konkretna jednostka (np. zabjstwo, zgwacenie, kradzie). Funkcja ochronna prawo karne ma suy ochronie pewnych dbr, ktrych istnienie i respektowanie skada si na pewien porzdek spoeczny. Odgrywa ona znaczn rol w przestpstwach tzw. bez ofiar, godzcych w interes oglny, takich jak: faszowanie dokumentw, nielegalne posiadanie broni czy szpiegostwo. Funkcja gwarancyjna prawo karne powinno wyranie okrela, co jest przestpstwem, zagwarantowa jednoczenie obywatelowi, e nie bdzie on pocignity do odpowiedzialnoci karnej za cyny, ktrych prawo za przestpstwo nie uwaa. Funkcja ta, w ktrej realizacji wan rol odgrywa zasada Nullum crimen sine lege ma w odrnieniu od funkcji sprawiedliwociowej i ochronnej charakter wtrny tzn. nie odnosi si do racji bytu prawa karnego, a suy jedynie ochronie jednostki przed arbitralnym postpowaniem organw pastwowych. 3. Zasady prawa karnego I. Zasada odpowiedzialnoci karnej za czyn Wspczenie prawo karne kieruje si zasad, e odpowiedzialno karna jest konsekwencj popenienia przez czowieka czynu (dziaania lub zaniechania). Zasada ta wyznacza prawu karnemu bardzo istotny prb jego tworzenia i stosowania. Karanie za myli lub pogldy oznaczaoby nadmierne ingerowanie w wewntrzn sfer ycia czowieka, sprzeczne z jednym z podstawowych praw czowieka prawem do posiadania wasnych pogldw. Odpowiedzialno karna moe nastpi jednak, gdy czyj pogld uzewntrzni si w czynie (np. art. 256KK przewiduje przestpstwo publicznego propagowania faszyzmu) i oczywicie wtedy gdy zamiar popenienia przestpstwa jest realizowany, np. gdy osoba majca zamiar zabicia przechodzi od samego zamiaru do usiowania zabjstwa. Nie jest pociganiem do odpowiedzialnoci karnej umieszczanie niepoczytalnych sprawcw w odpowiednim zakadzie psychiatrycznym (art. 94 KK), poniewa umieszczenie w Tm zakadzie nie jest kar, lecz rodkiem zabezpieczajcym. Zasada odpowiedzialnoci karnej za czyn przesdza tylko, e odpowiedzialno ta nie moe nastpi bez uprzedniego czynu sprawcy, tj. czyn jest niezbdn przesank odpowiedzialnoci karnej. II. Zasada winy Prawo karne opiera si na zasadzie winy. Oznacza to, e sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialno karn tylko wtedy, gdy z popenienia czynu mona postawi mu zarzut. Podstawowym warunkiem osobistej zarzucalnoci czynu (czyli winy) jest wspczenie przede wszystkim wystpowanie okrelonej wizi psychicznej midzy sprawc a jego czynem. W odniesieniu do przestpstw umylnych wi ta polega na tym, e sprawca ma zamiar popenienia czynu. Ten element okrelany jest jako strona podmiotowa przestpstwa. Czsto utosamia si win ze stron podmiotow, a zasad winy nazywa si zasad subiektywizmu. W obowizujcym polskim prawie karnym zasada winy wyraona jest w art. 1 3 KK (Nie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeeli nie mona mu przypisa winy w czasie czynu). Czyn ktry wypenia znamiona okrelone w ustawie karnej nie jest przestpstwem, jeeli nie zosta przez sprawc zawiniony. by Micha Birula Strona 3

III. zasada odpowiedzialnoci indywidualnej i osobistej Zasada odpowiedzialnoci indywidualnej znajduje swoje odbicie w KK w przepisach czci szczeglnej , formuujcych przestpstwo jako wasny czyn sprawcy, a take w przepisach o wspsprawstwie, podeganiu i pomocnictwie. Obowizuje tam zasada indywidualizacji odpowiedzialnoci karnej (art. 21 KK) osb wspdziaajcych w popenieniu przestpstwa. Zasada odpowiedzialnoci osobistej odpowiedzialno karna powinna mie charakter nie tylko indywidualny ale take osobisty, tzn. nie moe jej przej na siebie inna osoba ni sprawca przestpstwa. Art. 239 KK traktuje jako przestpstwo poplecznictwa odbywanie kary za skazanego. Osobisty charakter odpowiedzialnoci karnej nie oznacza, e w praktyce skutki skazania nie dotkn innych osb, zwaszcza rodziny skazanego. S to jednak uboczne, niezamierzone przez ustawodawc skutki odpowiedzialnoci karnej. IV. Zasada humanitaryzmu Zgodnie z t zasad prawo karne powinno by humanitarne, ludzkie w tym znaczeniu, e wymagania przez nie stawiane powinny by na miar moliwoci ludzi, a stosowane kary i rodki nie powinny by okrutne, nie powinny ponia karanego ani wyrzdza mu zbdnych dolegliwoci. Postulat humanitaryzmu prawa karnego zajmowa wiele miejsca w twrczoci mylicieli okresu Owiecenia, przyczyniajc si do zniesienia tortur i kar okrutnych. Wspczenie zasada humanitaryzmu wynika np. z art. 3 Europejskiej Karty Praw Czowieka, ktry zakazuje stosowanie kary chosty. Zasada humanitaryzmu ma due znaczenie w prawie karnym wykonawczym, poniewa w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolnoci moliwoci dziaa, ktre t zasad naruszaj , s najwiksze. V. Zasada nullum crimen sine lege 1. Uwagi oglne Nullum crimen sine lege nie ma przestpstwa bez ustawy jest najwaniejsz zasad wspczesnego prawa karnego, chronic jednostk przed arbitralnym posugiwaniem si represj karn przez organy pastwowe. Omawiana zasada jest niekwestionowanym skadnikiem idei pastwa prawa. W wielu pastwach umieszcza si j w konstytucji. Uznana te zostaa za zawierajc jedno z podstawowych praw czowieka. Umieszczona zostaa np. w Europejskiej Deklaracji Praw Czowieka z 1948 roku (art. 11). W prawie polskim zasada ta sformuowana jest w art. 42 KRP zgodnie z ktrym: Odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto dopuci si czynu zabronionego pod grob kary przez ustaw obowizujc w czasie jego popenienia. 2. Nullum crimen sine lege scripta Z zasady tej wynika, e prawo karne nie tylko musi by prawem pisanym, ale musi to by prawo zapisane w specyficznym akcie normatywnym, takim jak ustawa. Stanowienie prawa karnego wycznie w formie ustaw nie oznacza, e akty normatywne niszej rangi nie maj adnego znaczenia dla odpowiedzialnoci karnej. W doktrynie prawa karnego nie budzi by Micha Birula Strona 4

wtpliwoci pogld, e ustawowy przepis karny moe mie charakter blankietowy, tzn. moe odsya do rozporzdze i zarzdze dla sprecyzowania pewnych znamion. Pogld o dopuszczalnoci blankietowej zosta zakwestionowany w orzecznictwie TK, wg ktrego zasada ustawowego charakteru przepisw karnych ma charakter absolutny. TK zagodzi jednak swoje stanowisko w tej kwestii, stwierdzajc, e nie narusza zasady nullum crimen sine lege doprecyzowanie znamion przestpstwa w aktach wykonawczych wydanych w zgodzie z art. 92 ust 1 KRP. Niekiedy przepisy niszej rangi mog by pomocne dla interpretacji przepisu ustawowego w konkretnej sprawie. 3. Nullum crimen sine lege certa Wynikajcy z zasady nullum crimen sine lege postulat okrelonoci ustawowego przepisu adresowany jest do ustawodawcy, ktry powinien tak sformuowa przepis, by jego odbiorca mg go zrozumie i przestrzega. Zasada okrelonoci i przejrzystoci zakazu karnego moe by naruszona przez niejasne stylistycznie sformuowanie przepisu albo przez uycie sw zaczerpnitych bez koniecznej potrzeby spoza jzyka potocznego. Najczciej jednak nieokrelono przestpstwa wynika z uywania tzw. znamion ocennych, dopuszczajcych rne ich rozumienie, np. takich jak zeszpecenie (art. 156 KK). Jest oczywiste, e w pastwie praworzdnym nie powinny obowizywa przepisy karne, ktrych ustawodawca nie potrafi sformuowa dokadnie ani nie ma na to szans w drodze orzecznictwa SN. Ustawodawca nie moe bowiem wymaga od obywatela uwiadomienia sobie zakresu zakazu karnego i przestrzegania go, jeeli sam nie jest w stanie okreli wyranie jego granic. 4. Zakaz analogii Stosowanie przepisw w drodze analogii, dopuszczalne w innych dziedzinach prawa, dla wypenienia luk w prawie, jest w prawie karnym zabronione w tym zakresie, w jakim miaoby prowadzi do odpowiedzialnoci karnej osoby, ktrej czyn nie wypenia znamion adnego z przestpstw opisanych w ustawie karnej. Sytuacja ta nie jest bowiem luk w prawie karnym, lecz oznacza, e prawo karne sytuacj te milczco uregulowao, nie uznajc czynu za przestpny. W Polsce zakaz stosowania analogii w prawie karnym wynika z art. 1 1 KK. Gdyby analogia bya dopuszczalna oznaczao by to, e jednostka mimo przestrzegania obowizujcych przepisw moe narazi si na odpowiedzialno karn, jeeli popeni czyn analogiczny, podobny do czynu zabronionego pod grob kary. Oznaczaoby to znaczne osabienie bezpieczestwa prawnego, gdy reakcja organw pastwowych w zakresie cigania przestpstw staaby si znacznie mniej przewidywalna. 5. Nullum crimen sine lege praevia (lex retro non agit) Ustawy retroaktywne s nie do pogodzenia z zasadami pastwa praworzdnego, gdy zaskakuj obywateli, ktrzy mieli prawo sdzi, e zachowujc si w okrelony sposb, nie naraaj si na odpowiedzialno karn. Zasada lex retro non agit nie rozstrzyga sytuacji, w ktrych sama ustawa garna nie ulega zmianie, ale zmienia si jej interpretacja w tym kierunku, e czyny uwaane dotd za nieprzestpne wg nowej interpretacji uwaane s za wypeniajce znamiona przestpstwa. Z czysto formalnego rozumienia by Micha Birula Strona 5

zasady ustawa karna nie dziaa tutaj wstecz, gdy obowizywaa w chwili popenienia czynu. Sytuacja taka moe by potraktowana jako niezawiniony przez sprawc bd co do prawa. Zasada lex retro non agit zabrania rwnie stosowania wstecz ustaw zaostrzajcych odpowiedzialno karn. Nie ma natomiast zakazu nadawania mocy wstecznej ustaw agodzcym odpowiedzialno karn lub znoszcym przestpno czynu. 6. Nulla poena sine lege Wymogi formy ustawowej, okrelonoci, zakaz analogii i zakaz retroaktywnoci odnosz si rwnie do ustanawiania i stosowania kary za przestpstwo. W przeciwiestwie do opisu ustawowego przestpstwa, gdzie maksymalna okrelono jest zawsze zalet, cise okrelenie zagroenia kar jest atwe, ale niepodane. Oznaczenie kary za dany typ przestpstwa w postaci tzw. sankcji bezwzgldnie oznaczonej uniemoliwia sdziemu wymierzenie kary sprawiedliwej, dostosowanej do wagi i okolicznoci konkretnego czynu. Przyjte jest wic wspczenie okrelanie w ustawie rodzaju kary oraz jej dolnej i grnej granicy jest to tzw. sankcja wzgldnie okrelona. Naruszeniem zasady Nulla poena sine lege byo by pozostawienie sdziemu cakowitej swobody w wyborze rodzaju i wysokoci kary sankcja nieoznaczona. 4. Szkoy i kierunki w nauce prawa karnego 1. Kierunek racjonalistyczno humanitarny wieku Owiecenia Myliciele owiecenia postulowali stworzenie jasnego i przejrzystego, zapisanego w ustawie prawa karnego, ktre stwarzaoby obywatelom ochron przed samowol organw pastwowych. Prawa karnego dotyczy take oglny postulat rwnoci wobec prawa i zlikwidowania przywilejw stanowych. Postulowano te, by za przestpstwa uznawane byy tylko czyny szkodliwe spoecznie. Myliciele tego okresu sprzeciwiali si okruciestwu stosowanych wwczas kar i posugiwaniu si torturami w procesie karnym. Idee humanitaryzmu, racjonalnoci i jasnoci prawa karnego, goszone w okresie owiecenia byy nastpnie w rnym stopniu realizowane w kodeksach karnych. 2. Szkoa klasyczna Szkoa ta przyja gwne postulaty okresu owiecenia, ale si do nich nie ograniczya i rozwina bardziej szczegowo koncepcje i zasady odnoszce si do odpowiedzialnoci karnej. Przedstawiciele tej szkoy podkrelali, e punktem wyjcia dla odpowiedzialnoci karnej jest czyn zabroniony przez ustaw karn. Czyn czowieka jest wyrazem jego woli, co umoliwia przypisanie sprawcy winy za jego zachowania i potpienie tego czynu, wyraajce si w wymierzeniu kary. Istot kary jest sprawiedliwa odpata za czyn. Powinna by wic ona proporcjonalna do wagi popenionego czynu i do winy sprawcy. Kara moe jednak spenia rwnie pewne funkcje prewencyjne, np. funkcja oglno prewencyjna.

by Micha Birula

Strona 6

3. Szkoa antropologiczna Szkoa ta odrzucia pojcie winy jako podstawy odpowiedzialnoci karnej, a w rezultacie odrzucia te same pojcie odpowiedzialnoci. Wg szkoy antropologicznej postpowanie czowieka zdeterminowane jest jego cechami wrodzonymi nie mona mu z popenienia przestpstwa czyni zarzutu ani wymierzy kary. Reakcj na przestpczo powinno by stosowanie rodkw zabezpieczajcych spoeczestwo przed tym zjawiskiem. Podstaw stosowania takich rodkw mia by nie sam fakt popenienia przestpstwa, lecz stan niebezpieczestwa, jako pewna cecha jednostki. Szkoa antropologiczna przyczynia si do rozwoju kryminologii, zwaszcza spowodowaa wzrost zainteresowania badaniami nad osob przestpcy. Nie miaa natomiast wikszego wpywu na prawo karne. 4. Szkoa socjologiczna Wg tej szkoy przestpczo obok przyczyn zwizanych z osobowoci jednostki ma swoje przyczyny tkwice w warunkach spoecznych. Przesank odpowiedzialnoci karnej mia by nadal czyn zabroniony przez ustaw, ale przesta on by gwnym elementem decydujcym o rozmiarach tej odpowiedzialnoci. Nie czyn, lecz sprawca zostaje ukarany ten skrt mylowy mia znaczy, e przy reagowaniu na przestpstwo naley wiksz uwag zwraca na jego sprawc i na moliwoci prewencyjnego oddziaywania na niego, mniejsz natomiast na wag popenionego przestpstwa. Podstawowym celem kary miaa by niesprawiedliwa odpata, lecz ochrona dbr prawnych, osigana przez prewencyjne oddziaywanie na konkretnego sprawc (prewencja indywidualna). 5. Zagadnienia kryminalizacji 1. Kryminalizacja i nauka o kryminalizacji Kryminalizacja jest to utrzymywanie przez ustawodawc pewnych czynw za przestpstwa lub utrzymywanie przestpnoci tych czynw. Jako pewne zjawisko moe by uprawiana jako opisowa nauka o kryminalizacji i jako normatywna nauka o kryminalizacji. Opisowa nauka o kryminalizacji zajmuje si opisem i analiz tego zjawiska jako fragmentu rzeczywistoci spoecznej, zwaszcza za ustalaniem, jakie s rzeczywiste powody kryminalizacji. Normatywna nauka o kryminalizacji ma charakter postulatywny i polega na tworzeniu pewnych zasad okrelajcych, kiedy kryminalizacja powinna nastpowa (kiedy jest dopuszczalna).

by Micha Birula

Strona 7

 6. Ustawa karna i jej stosowanie I. rda polskiego prawa karnego 1. Kodeks Karny Prawo karne obowizujce w Polsce zawarte jest gwnie w KK z 1997 roku, stosowanym od 1 wrzenia 1998 roku. Dzieli si na trzy czci: cz ogln, cze szczegln i cz wojskow. Cz oglna zawiera gwne przepisy okrelajce zasady odpowiedzialnoci karnej, reguy obowizywania ustaw karnych, katalog kar i zasady ich wymierzania. Cz szczeglna zawiera przepisy o poszczeglnych typach przestpstw. Jest zbiorem definicji poszczeglnych przestpstw i jednoczenie wskazuje, jakie kary gro za ich popenienie (przepis czci szczeglnej = dyspozycja + sankcja). Cz wojskowa zawiera przepisy karne odnoszce si do onierzy. S to zarwno przepisy oglne, jak i przepisy opisujce specyficzne przestpstwa wojskowe. 2. Przepisy innych dziedzin prawa Prawo karne nie funkcjonuje w izolacji, jest czci caego systemu prawa i cay system wpywa na jego stosowanie. Jeeli stosujemy art. 278 o kradziey to kwesti czy rzecz jest cudza oceniamy, stosujc przepisy prawa cywilnego. II. Wykadnia przepisw prawa karnego Interpretujc przepisy karne, trzeba zwrci szczegln uwag na metody wykadni tych przepisw, ktre wyznaczaj zakres kryminalizacji, a wic gwnie przepisw czci szczeglnej KK. Jest to ten fragment prawa karnego, ktry wyznacza ramy niektrych zachowa obywateli. S oni adresatami tych przepisw, w zwizku z czym szczeglne znaczenie ma tutaj wykadnia jzykowa. Wykadnia jzykowa odwouje si do znaczenia sw uytych w tekcie ustawy, jest rodzajem wykadni stosunkowo najbardziej dostpnym dla nie prawnikw. Odwoanie si do wykadni celowociowej i systemowej moe mie miejsce tylko wtedy, gdy wykadnia jzykowa dopuszcza rne warianty rozumienia przepisu. Wtedy wybranie wariantu wszego rozumienia przepisu (wykadnia zawajca) lub szerszego rozumienia (wykadnia rozszerzajca) moe by uzasadnione np. celem przepisu. III. Obowizywanie ustawy karnej pod wzgldem czasu 1. Wejcie w ycie Ustawa karna obowizuje od momenty jej wejcia w ycie, ktry to moment okrela ona sama, np. poprzez uycie zwrotu z dniem ogoszenia lub przez podanie konkretnej daty.

by Micha Birula

Strona 8

W prawie karnym szczeglne znaczenie ma instytucja vacatio legis jest to okres midzy opublikowaniem ustawy a jej wejciem w ycie. Okres ten jest konieczny dla zapoznania si obywateli z nowymi przepisami i dostosowanie swojego postpowania do wymaga, jakie stawiaj. Kocowy moment obowizywania ustawy karnej jest na og okrelany w nowej ustawie regulujcej t sam problematyk, ktra w zwizku tym uchyla ustaw obowizujc uprzednio. 2. Czas popenienia przestpstwa Dla stosowania zasad obowizywania ustawy karnej pod wzgldem czasu istotne znaczenie ma okrelenie czasu popenienia przestpstwa. Obowizujcy kodeks karny rozstrzyga t kwesti w art. 6 1, stwierdzajc, e Czyn zabroniony uwaa si za popeniony w ktrym sprawca dziaa lub zaniecha dziaania, do ktrego by obowizany. Zasada okrelona w art. 6 1 KK zna jednak wyjtek odnoszcy si do kwestii obliczania terminu przedawnienia przestpstwa. Mianowicie w wietle art. 101 3 KK dla obliczenia terminu przedawnienia przestpstw skutkowych miarodajny jest nie czas dziaania lub zaniechania, lecz czas nastpienia skutku. 3. Obowizywanie ustawy karnej pod wzgldem czasu Reguy obowizywania ustawy pod wzgldem czasu maj znaczenie zwaszcza wtedy, gdy po popenieniu okrelonego czynu zmienia si jego ocena w wietle prawa karnego. Wiadomo, e nowa ustawa kryminalizujca czyny dotd nieprzestpne nie moe mie zastosowania do czynw popenionych przed jej wejciem w ycie. Wynika to z zasady lex retro non agit. Zasada ta nie rozstrzyga jednak wszystkich sytuacji zwizanych z pojawieniem si nowych ustaw karnych. Jeeli po popenieniu przestpstwa, lecz przed wydaniem prawomocnego wyroku w sprawie o to przestpstwo nastpuje zmiana ustawy karnej powstaje problem, czy zastosowa w procesie ustaw, ktra obowizywaa w chwili popenienia czynu, czy ustaw obowizujc w czasie orzekania. Art. 4 1 KK rozstrzyga t kwesti w ten sposb, e w zasadzie stosuje si now ustaw (czyli t, ktra obowizuje w czasie orzekania), chyba e ustawa obowizujca uprzednio jest wzgldniejsza dla sprawcy. Pojcie ustawy wzgldniejszej ujte jest a art. 4 1 KK indywidualizujco, ma to by bowiem ustawa wzgldniejsza dla konkretnego sprawcy. Naley wic oceni caoksztat uregulowa porwnywanych ustaw, przymierzajc je do konkretnego czynu konkretnego sprawcy i na tej podstawie stwierdzi, ktra z nich jest wzgldniejsza. Zmiana ustawy karnej w pniejszym okresie, ju po wydaniu orzeczenia w danej sprawie, rwnie stwarza problem wyboru ustawy. Powstaje pytanie, czy naley w zwizku z wydaniem nowej ustawy karnej dokonywa przegldu wczeniej wydanych wyrokw i ewentualnie je zmienia. Byo by to jednak bardzo trudne do praktycznego zrealizowania, dlatego polskie prawo karne przyjo zasad stabilnoci wyrokw, wg ktrej nowa ustawa w zasadzie nie wpywa na wyroki zapade przed jej wejciem w ycie. Art. 4 4 KK przewiduje jednak wyjtek od tej zasady, dotyczcy bardzo radykalnej zmiany ustawy, polegajcej na tym, e czyn, za ktry zapad wyrok skazujcy, przestaje by zarobiony pod grob kary. W takim wypadku wyrok ten traci moc (nie kontynuuje si jego wykonania), oraz nastpuje zatarcie skazania z mocy prawa. by Micha Birula Strona 9

4. Ustawy epizodyczne Ustawa epizodyczna ustawa obowizujca tylko przez okrelony czas w zwizku z nadzwyczajnymi sytuacjami faktycznymi (np. wojna, klska ywioowa). Obowizujce polskie prawo milczy na temat ustaw epizodycznych, tzn. e naley stosowa oglne zasady z art. 4KK , chyba e same ustawy epizodyczne wprowadzaj odmienne reguy. IV. Obowizywanie ustawy pod wzgldem miejsca i osb 1. Zasada terytorialnoci Punktem wyjcia jest miejsce popenienia przestpstwa. Ma to istotne znaczenie dla ustalenia, jak ustaw karn naley zastosowa (przestpstwo popenione na terytorium polski lub przestpstwo popenione za granic zastosowa polska ustawa karn czy obc). Ustalenie miejsca popenienia przestpstwa rozstrzyga rwnie kwesti przed jakim sdem sprawa powinna by rozpatrywana. Miejsce popenienia przestpstwa okrela KK w art. 6 2. Wg tego przepisu, przestpstwo uwaa si za popenione w miejscu: a) Gdzie sprawca dziaa lub zaniecha dziaania, do ktrego by obowizany, b) Gdzie skutek przestpny nastpi chodzi o dokonane przestpstwo skutkowe, c) Gdzie wg zamiaru sprawcy skutek mia nastpi usiowane przestpstwo skutkowe. Teoria wszdobylstwa teoria przyjta przez prawo karne do miejsca popenienia przestpstwa. Wg tej teorii przestpstwo moe by popenione w rnych miejscach. W takich sytuacjach spraw rozpoznaje sd, przed ktrym wszczto postpowanie przygotowawcze. Jeeli chodzi o jurysdykcj polsk i obc w razie przyjcia, e przestpstwo popenione zostao zarwno w Polsce, jak i za granic to rozstrzygaj te kwesti reguy prawa karnego midzynarodowego przede wszystkim umowy dwustronne midzy zainteresowanymi pastwami. Zasada terytorialnoci znajduje ona zastosowanie, jeeli przestpstwo popenione zostao na terytorium Polski. Zasada ta wynika z suwerennej wadzy pastwa na jego terytorium . Zasad t ujmuje art. 5 KK. Polskiej jurysdykcji podlega sprawca popeniajcy przestpstwo na terytorium RP, niezalenie czy jest polakiem czy cudzoziemcem. KK dodaje tutaj moliwo odmiennej regulacji tek kwestii w umowie midzynarodowej, ktrej polska jest stron nie ogranicza to suwerennoci, poniewa decyzje w tym przedmiocie pozostaj w gestii polskiego parlamentu i prezydenta ratyfikujcego umow. Immunitety dyplomatyczne i konsularne w granicach okrelonych przepisami prawa i zwyczajami midzynarodowymi, wyczaj moliwo pocignicia do odpowiedzialnoci karnej osb korzystajcych z immunitetu, chyba e zrzeknie si go pastwo wysyajce. W przypadku popenienia przestpstwa przez osob korzystajc z immunitetu, wydala si j z terytorium RP z daniem pocignicia jej do odpowiedzialnoci przez pastwo wysyajce. Immunitety krajowe czyli immunitet poselski, sdziowski, pracownikw NIK, adwokacji i prokuratorski. Wyrnia si dwie grupy immunitetw krajowych: by Micha Birula Strona 10

Immunitet formalny (procesowy) uzalenia on pocignicie osoby objtej tym immunitetem od zgody waciwego organu, Immunitet materialny naley do okolicznoci uchylajcych karalno.

Pojcie terytorium RP pojcie to ma podstawowe znaczenie. Pojcie terytorium obejmuje obszar oddzielony granicami pastwa, gb ziemi (bez ogranicze), sup powietrzny na tym obszarem (do granicy lotw kosmicznych ok. 90 km) oraz morskie wody terytorialne, ktre obejmuj pas 12 mil morskich od tzw. linii podstawowej (linii wybrzea lub zewntrznej granicy wd wewntrznych). Zasada terytorialnoci rozciga si take na polskie statki wodne lub powietrzne bez wzgldu na to na jakim obszarze si znajduj statek taki nie jest czci terytorium pastwa, rozciga si na niego jedynie jurysdykcja polska. 2. Odpowiedzialno za przestpstwa popenione za granic Inne reguy dotycz stosowania polskiej ustawy karnej do przestpstw popenionych za granicami kraju. Zasada obywatelstwa lub zasada narodowoci podmiotowej zgodnie z ni, obywatel polski powinien stosowa si do prawa swojego kraju, rwnie za granic. Zgodnie z t zasad w razie popenienia przestpstwa przez obywatela polski za granic, stosuje si do niego polsk ustaw karn, tzn. po powrocie do kraju bdzie pocignity do odpowiedzialnoci przed sdem polskim (art. 109 KK). Jeeli obywatel polski zosta skazany za granic, to sd polski zaliczy mu na poczet kary, w caoci lub w czci, kar odbyt za granic uwzgldnia si tu rnice pomidzy tymi karami na korzy sprawcy art. 111 2. Zaliczeniu na poczet kary podlega take okres rzeczywistego pozbawienia wolnoci za granic, jak rwnie wykonywana tam kara art. 114 2. Obowizujcy Kodeks Karny przewiduje, e warunkiem odpowiedzialnoci przed sdem polskim jest uznanie czynu za przestpstwo rwnie w miejscu jego popenienia art. 111. 1. Warunek podwjnej karalnoci nie jest wymagany w stosunku do polskich funkcjonariuszy publicznych, ktrzy penic sub za granic popenili tam przestpstwo w zwizku z wykonywaniem swoich funkcji, ani do osb, ktre popeniy przestpstwo w miejscu niepodlegajcym adnej wadzy pastwowej art. 111 3. Zasada przedmiotowa w postaci zwykej polsk ustaw karn stosuje si rwnie do cudzoziemcw, ktrzy popenili przestpstwo za granic, jeeli czyn jest uznany za przestpstwo rwnie w miejscu jego popenienia. Kodeks Karny (art. 110 1 i 2) ogranicza jednak zakres zainteresowania polskiej jurysdykcji wystpieniem ponadto jednego z dwch warunkw: a) Czyn cudzoziemca skierowany by przeciwko dobrom lub interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadajcej osobowoci prawnej, albo ma charakter przestpstwa terrorystycznego pocignicie cudzoziemca do odpowiedzialnoci wynika wprost z naruszenia polskiego interesu prawnego. b) Czyn ten zagroony jest kar przekraczajc 2 lata pozbawienia wolnoci, a wic ma charakter powany cudzoziemiec nie moe unikn odpowiedzialnoci karnej, jeeli znajduje si na terytorium RP i nie postanowiono go wyda. Pocignicie cudzoziemca do odpowiedzialnoci jest moliwe tylko wtedy, gdy w wietle polskiego prawa popeniony czyn jest zagroony kar pozbawienia wolnoci przekraczajca 2 lata.

by Micha Birula

Strona 11

Zasada przedmiotowa w postaci obostrzonej (ochronnej) chodzi w niej o czyny przestpne skierowane przeciwko szczeglnie istotnym polskim interesom, a zastosowanie polskiej ustawy karnej nie jest uzalenione od uznania czynu za przestpstwo rwnie w miejscu jego popenienia. Obowizujcy KK w art. 112 rozciga dziaanie tej zasady rwnie do obywateli polskich jest to konieczne wobec oglnej zasady uzalenienia odpowiedzialnoci obywatela od uznania popenionego przez niego czynu za przestpstwo rwnie w miejscu popenia za granic. Dziaanie zasady obostrzonej (ochronnej) odnosi si do: a) Przestpstwa skierowanego przeciwko bezpieczestwu wewntrznemu lub zewntrznemu RP, b) Przestpstwa skierowanego przeciwko polskim urzdom lub funkcjonariuszom publicznym, c) Przestpstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym, d) Przestpstwa faszywych zezna zoonych wobec urzdu polskiego, e) Przestpstwa, z ktrego zostaa osignita, chociaby porednio, korzy majtkowa na terytorium RP. Do KPK wprowadzono rozdzia zatytuowany Przejcie i przekazanie cigania karnego. Uregulowano w nim wspprac midzy organami cigania, polegajc w szczeglnoci na wystpieniu wadz polskich o przekazanie cigania obywatela polskiego, ktry popeni przestpstwo za granic, a take przejcie cigania cudzoziemca, ktry popeni przestpstwo w Polsce przez wadze pastwa, ktrego jest obywatelem. Uregulowano rwnie porozumiewanie si w tych sprawach, gdy postpowanie wszczto za granic, jak i w Polsce. Zasada samodzielnoci jurysdykcji polskiej potwierdzona w kodeksie karnym. Zasad t wyraa art. 114 1 w sowach Orzeczenie zapade za granic nie stanowi przeszkody do wszczcia lub prowadzenia postpowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sdem polskim. Zapade za granic orzeczenia nie stanowi przeszkody do orzekania przez sd polski, jeeli tylko istnieje podstawa prawna polskiej jurysdykcji. Sd polski jednak zaliczy wykonan za granic kar, a take okres rzeczywistego pozbawienia wolnoci sprawcy, ktry zostaje pocignity w Polsce do odpowiedzialnoci karnej art. 114 2 KK. W przypadku przejcia do wykonania w Polsce wyroku zapadego za granic (art. 114 3) sd polski dokonuje adaptacji tego wyroku wg prawa polskiego, co wie si z kwalifikacj prawn czynu, okreleniem kary i rodka karnego oraz warunkw ich wykonania przy czym zaliczeniu podlega dotd wykonana kara oraz okres faktycznego pozbawienia wolnoci za granic (art. 114 4). 3. Zasada represji wszechwiatowej Wyrazem midzynarodowej solidarnoci jest ciganie przestpstw objtych midzynarodowymi konwencjami. ciganie jest niezalene od miejsca popenienia przestpstwa i obywatelstwa sprawcy, jednake warunkiem jego realizacji jest ratyfikowanie przez pastwo odpowiednich norm konwencyjnych i ich adaptacja w prawie wewntrznym jako obowizujcych. ciganie wg omwionej zasady nosi nazw uniwersalnego lub represji wszechwiatowej. Najwaniejsze konwencje, ktre zostay ratyfikowane przez Polsk przewiduj karalno: Zbrodni ludobjstwa, Zabjstw oraz okrutnego traktowania jecw wojennych i ludnoci cywilnej, Niewolnictwa i handlu niewolnikami, Handlu kobietami, dziemi i eksploatacji prostytucji, Handlu wydawnictwami pornograficznymi, by Micha Birula Strona 12

Faszowania pienidzy, Handlu narkotykami i szerzenia narkomanii, Zanieczyszczania morza olejem, Terroryzmu lotniczego, Terroryzmu midzynarodowego, Dyskryminacji rasowej.

Obowizujcy kodeks karny przewiduje penalizacj przestpstw konwencjonalnych. Rozdzia II. Nauka o przestpstwie 7. Oglne pojcie przestpstwa I. Definicja przestpstwa Obowizujcy w Polsce Kodeks Karny nie zawiera definicji przestpstwa. Art. 1 1 KK okrela jednak kto podlega odpowiedzialnoci karnej. Porednio wskazuje wic pewne elementy tej definicji. Analiza tego przepisu w poczeniu z art. 1 2 i 3, oraz z innymi przepisami czci oglnej odnoszcymi si do odpowiedzialnoci karnej, pozwala stwierdzi ze na tle polskiego prawa karnego definicja przestpstwa brzmi nastpujco: Przestpstwem jest czyn czowieka zabroniony przez ustaw pod grob kary jako zbrodnia lub wystpek, bezprawny, zawiniony i spoecznie szkodliwy w stopniu wyszym ni znikomy. II. Przestpstwo jako czyn czowieka Mwic, e podmiotem przestpstwa moe by tylko czowiek, podkrela si, e chodzi o osob fizyczn a nie o osob prawn. Wspczenie w prawie karnym szeregu pastw tworzy si wyjtki od tej zasady. W Polsce taki wyjtek wprowadzono ustaw z 28.10.2002 roku o odpowiedzialnoci podmiotw zbiorowych za czyny zabronione pod grob kary. Zachowanie czowieka by mogo by uznane za czyn w rozumieniu prawa karnego, musi by zewntrznym zachowaniem si zalenym od woli czowieka, musi by sterowane jego wol. Mwic o zewntrznym zachowaniu si czowieka, podkrelamy w ten sposb, e nie chodzi tu o nieuzewntrznione zjawiska psychiczne (np. myli). Jednak nie kade zewntrzne zachowanie czowieka bdzie nazwane czynem. W szczeglnoci nie jest czynem zachowanie si czowieka pod wpywem przymusu bezwzgldnego (vis absoluta), ktremu nie mg si on oprze i wobec tego nie byo ono sterowane jego wol. Od przymusu bezwzgldnego naley odrnia fizyczny lub psychiczny przymus wzgldny (vis compulsiva), polegajcy na wywieraniu nacisku na wol czowieka, ale niewykluczajcy kierowania przez t wol jego zachowaniem si. Przykadem tego przymusu moe by stosowanie groby lub tortur. Zachowanie si pod wpywem przymusu absolutnego jest najistotniejszym praktycznie rodzajem sytuacji, w ktrej stwierdzamy brak czynu. Z pojcia czynu wykluczamy jednak i inne rodzaje zachowa niesterowanych wol czowieka, np. odruchy bezwarunkowe. III. Czyn zabroniony. Ustawowe znamiona przestpstwa.

by Micha Birula

Strona 13

Przestpstwo musi by czynem zabronionym przez ustaw karn, tzn. musi odpowiada opisowi ustawowemu okrelonego typu przestpstwa. Opis ten skada si z elementw ktre nazywamy ustawowymi znamionami przestpstwa, a ktrych wystpowanie w czynie sprawcy musi by stwierdzone, by mona byo przypisa mu popenienie okrelonego typu przestpstwa. Ustawowe znamiona przestpstwa mog dotyczy rnych elementw jego struktury: podmiotu, strony przedmiotowej, strony podmiotowej lub przedmiotu. Istotny z punktu widzenia gwarancyjnej funkcji prawa karnego, jest podzia znamion na znamiona opisowe i ocenne. Znamiona opisowe to te ktrych stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo wyrany (np. uderza art. 217 KK) Znamiona ocenne wymagaj przy ustalaniu ich wystpowania w czynie posugiwania si rnego rodzaju ocenami. Nale tu takie znamiona jak istotne zeszpecenie (art. 156 KK). Uywanie w opisie tego typu przestpstwa znamion ocennych powoduje, e zakres zakazu ustanawianego przez dany przepis jest mniej wyrana. Z tego powodu uwaa si, e ustawodawca powinien wszdzie tam gdzie jest to moliwe, preferowa znamiona opisowe. IV. Bezprawno czynu Fakt, e jaki konkretny czyn wypenia znamiona okrelonego typu przestpstwa, nie przesdza jeszcze ostatecznie, e mamy do czynienia z przestpstwem (tak jest z reguy). Niekiedy jednak inne przepisy prawa karnego lub przepisy innej dziedziny prawa zezwalaj w pewnym zakresie na zachowanie si wypeniajce znamiona przestpstwa. Zestawienie konkretnego czynu wypeniajcego znamiona z caym systemem prawa moe prowadzi do wniosku e czyn ten nie jest bezprawny. Osobny problem stanowi przestpstwa nieumylne. Nieumylno wyklucza powoanie si na prawny charakter dziaania we wskazanym wyej rozumieniu. Kto nieumylnie spowodowa mier czowieka (art. 155 KK) lub nieumylnie popeni paserstwo (art. 292 KK) nie moe powoywa si na prawny charakter swojego dziaania, trudno bowiem sobie wyobrazi, by jaki przepis prawa upowania do wypenienia znamion przestpstwa nieumylnego. Przestpstwa nieumylne s przestpstwami z nieostronoci, tzn. jako przestpstwo moe by ocenione tylko takie wypenienie znamion przestpstwa (nieumylnego), ktre byo rezultatem nieostronego zachowania si sprawcy. V. Wina Wina w prawie karnym materialnym jest personaln ( a wic zaadresowan do konkretnej osoby) zarzucalnoci popenionego czynu. Granice tej zarzucalnoci okrela ustawa, ustanawiajc przesanki winy i wskazujc okolicznoci wyczajce win. Zgodnie z art. 1 3 KK Nie popenia przestpstwa sprawca czynu zabronionego, jeeli nie mona mu przypisa winy w czasie czynu. Tak wic przestpstwem jest tylko czyn zawiniony. Wina zachodzi wtedy, gdy moemy sprawcy postawi zarzut popenienia danego czynu zabronionego. W prawie karnym materialnym to szerokie pojcie winy ulego zaweniu wskutek wyodrbnienia przy analizowaniu kwestii przesanek odpowiedzialnoci karnej takich poj jak: czyn, zwizek przyczynowy, wypenienie przez sprawc znamion przestpstwa i bezprawno. by Micha Birula Strona 14

Gwn przesank winy jest tzw. strona podmiotowa przestpstwa okrelona w art. 9 KK, tzn. zamiar popenienia przestpstwa ( przy przestpstwach umylnych) albo lekkomylno lub niedbalstwo (przy przestpstwach nieumylnych). Wskazane w art. 9 KK postacie strony podmiotowej przestpstwa nazywa si czsto formami winy. Konieczne jest ustalenie, e chodzi o osob zdoln do ponoszenia winy, tzn. osob ktra osigna okrelony wiek. Istnieje szereg przesanek negatywnych, czyli okolicznoci wyczajcych win. S to: niepoczytalno sprawcy (art. 31 KK), bd (art. 28-30 KK), dziaanie na rozkaz (art. 318 KK), stan wyszej koniecznoci (art. 24 2 KK). Brak ktrejkolwiek z przesanek pozytywnych lub wystpowanie przesanki negatywnej powoduje, e osobie ktra popenia dany czyn, nie mona zrobi z powodu jego popenienia zarzutu. Wina w prawie karnym materialnym jest personaln ( a wic zaadresowan do konkretnej osoby) zarzucalnoci popenionego czynu. Granice tej zarzucalnoci okrela ustawa, ustanawiajc przesanki winy i wskazujc okolicznoci wyczajce win. Kwesti sporn w nauce prawa karnego s tzw. teorie winy, zajmujce si rozwaaniami na temat istoty winy. Teorie te mona podzieli oglnie na psychologiczne i normatywne. Psychologiczna teoria winy utosamia win ze stron podmiotow (umylnoci lub nieumylnoci) przestpstwa. Wina jest wic, wedug tej teorii okrelonym w ustawie stosunkiem psychicznym sprawcy do czynu zabronionego. Normatywna teoria winy wypracowana w niemieckiej nauce prawa karnego, za istot winy uwaa osobist zarzucalno popenionego czynu. VI. Spoeczna szkodliwo Pojcie spoecznej szkodliwoci czynu w polskim prawie karnym peni rne role. Jako podstawowe kryterium kryminalizacji powinno by wskazwk dla ustawodawcy przy stanowieniu nowych lub rezygnacji z istniejcych typw przestpstw. Zakadamy wic, e typy zachowa opisane przesz ustawodawc jako przestpstwa s zachowaniami spoecznie szkodliwymi, tzn. e konkretne czyny odpowiadajce tym opisom ustawowym powoduj naruszenie lub zagroenie okrelonego dobra prawnego (np. wasnoci czy wolnoci). Uznanie spoecznej szkodliwoci czynu za element definicji przestpstwa jest charakterystyczne dla tzw. materialnych definicji przestpstwa. Materialne definicje przestpstwa przeciwstawia si w nauce prawa karnego definicjom formalnym, ktre definiujc przestpstwo, ograniczaj si do wskazania, e chodzi o czyn zabroniony przez ustaw karn. Obowizujcy Kodeks Karny posuguje si terminem spoeczna szkodliwo czynu, zastpujc nim uywany w Kodeksie z 1969 roku termin spoeczne niebezpieczestwo czynu. Zmian terminologii uzasadniono potrzeb oderwania si od interpretacji pojcia spoecznego niebezpieczestwa, naznaczonej elementami politycznymi, i od praktyki wykorzystywania go w celach politycznych.

by Micha Birula

Strona 15

VII. Klasyfikacja przestpstw 1. Waga przestpstwa Przestpstwa s klasyfikowane wg rnych kryteriw. Podstawowy podzia dokonywany jest wedug kryterium wagi przestpstwa. Art. 7 KK dzieli przestpstwa na zbrodnie i wystpki. Zbrodnie czyny zagroone kar pozbawienia wolnoci na czas nie krtszy od 3 lat albo kar surowsz (art. 7 2 KK). Chodzi tu o doln granice zagroenia ustawowego, ktra musi wynosi co najmniej 3 lata. Zbrodni jest wic morderstwo (art. 148 2 KK) czy faszowanie pienidzy (art. 310 1 KK). Wystpki art. 7 3 KK, s to czyny zagroone kar (ustawa ma tu na myli grn granic zagroenia) przekraczajc jeden miesic pozbawienia wolnoci, jeden miesic ograniczenia wolnoci lub grzywny powyej 30 stawek dziennych. Czyny przy ktrych grne zagroenie kar nie przekracza tych granic s wystpkami. 2. Forma winy Podzia przestpstw na umylne i nieumylne opiera si na kryterium formy winy. Zbrodni mona popeni tylko umylnie, wystpek moe by popeniony rwnie nieumylnie, jeeli ustawa tak stanowi (art. 8 KK). Jeeli wic w ustawie znajdziemy czyn odpowiadajcy definicji zbrodni, to znaczy, e mamy do czynienia z przestpstwem umylnym. Co do wystpkw, milczenie ustawy oznacza, e s one umylne (np. wystpek uszkodzenia cudzej rzeczy art. 288 KK). Nieumylno wystpku musi by wyranie ustanowiona w ustawie przez uycie sowa nieumylnie (np. art. 155 KK) lub innego zwrotu okrelajcego win nieumyln (jak np. powinien i moe przypuszcza w art. 292 KK). Typy przestpstw nieumylnych s w Kodeksie Karnym stosunkowo nieliczne. 3. Forma czynu Ze wzgldu na form czynu wyrniamy przestpstwa z dziaania i przestpstwa z zaniechania. Pewne typy przestpstw mog by popenione tylko przez dziaanie, np. zgwacenie (art. 197 KK). Druga grupa obejmuje przestpstwa, ktre mog by popenione tylko przez zaniechanie, np. niezawiadomienie o przestpstwie (art. 240 KK). Do trzeciej grupy zaliczamy przestpstwa, ktre mog by popenione przez dziaanie lub przez zaniechanie. Szereg typw przestpstw nie okrela jednak wprost tej alternatywy, lecz wynika ona z interpretacji dotyczcych ich przepisw. Na przykad okrelenie zabija czowieka (art. 148 KK) rozumie si w ten sposb, e moe by to zabjstwo popenione tak przez dziaanie (np. strza do czowieka) jak i przez zaniechanie (np. umiercenie noworodka przez niekarmienie go). by Micha Birula Strona 16

4. Znami skutku Podzia przestpstw na formalne (bezskutkowe) i przestpstwa materialne (skutkowe) opiera si na kryterium wystpowania wrd znamion danego typu przestpstwa znamienia skutku. Jeeli okrelony skutek do znamion przestpstwa naley, mamy do czynienia z przestpstwem materialnym, jeeli natomiast przestpstwo polega po prostu na okrelonym zachowaniu si , nazwiemy je przestpstwem formalnym. Przestpstwa materialne to np. uszkodzenie rzeczy (art. 288 KK), uszczerbek na zdrowiu (art. 156 KK), pozbawienie czowieka wolnoci (art. 160 KK) lub obawa (art. 190 KK). Przestpstwa formalne to np. nieudzielenie pomocy (art. 162 KK), nakanianie do uprawiania nierzdu (art. 204 1 KK), faszywe zeznania (art. 233 KK). 5. Typy przestpstw Niektre typy przestpstw po dodaniu do nich pewnych dodatkowych znamion tworz nowy typ przestpstwa ( z reguy zawarty w oddzielnym paragrafie artykuu Kodeksu Karnego), zagroony surowsz lub agodniejsz kar. Typ podstawowy typ przestpstwa bdcy punktem wyjcia, Typ kwalifikowany zagroenie kar jest surowsze ni w typie podstawowym, Typ uprzywilejowany zagroenie kar jest agodniejsze ni w typie podstawowym. 6. Tryb cigania Ze wzgldu na tryb cigania dzielimy przestpstwa na cigane z oskarenia publicznego (publiczno skargowe) i przestpstwa ciganie z oskarenia prywatnego (prywatno skargowe). Niektre przestpstwa publiczno skargowe mog by cigane wtedy, gdy pokrzywdzony zoy wniosek o ciganie (przestpstwa wnioskowe). Przestpstw tych nie naley myli z przestpstwami prywatno skargowymi, poniewa zoenie wniosku jest tylko warunkiem wszczcia postpowania, ktre dalej toczy si jak kade inne postpowanie w sprawie o przestpstwo cigane z oskarenia publicznego. Przestpstwem wnioskowym jest np. zgwacenie (art. 197 KK), kradzie na szkod osoby najbliszej (art. 278 4 KK). Powody uznania przestpstwa za wnioskowe, a wic uzalenienia cigania od woli osoby pokrzywdzonej, mog by dwojakiego rodzaju. Osoba pokrzywdzona moe nie yczy sobie cigania sprawcy, uznajc, e rozpatrywanie sprawy, konieczno relacjonowania przebiegu zdarzenia, dotarcie informacji o przestpstwie do szerszego krgu osb bdzie dla niej dodatkow krzywd. Wnioskowy charakter przestpstw uzasadniony jest tym, e w konkretnym przypadku chodzi moe o czyn o niewielkiej wadze, i pokrzywdzonemu pozostawia si wstpn ocen, czy istnieje potrzeba jego cigania. by Micha Birula Strona 17

Osobn grup przestpstw wnioskowych stanowi przestpstwa wojskowe cigane na wniosek dowdcy jednostki. W tym wypadku chodzi rwnie o uniknicie prowadzenia postpowania karnego w sprawach, w ktrych wystarcza stosowanie rodkw dyscyplinarnych. 8. Struktura przestpstwa I. Uwagi oglne Przestpstwo jako pojcie oglne i jako okrelony typ przestpstwa moe by analizowane z punktu widzenia jego struktury. Do jego najwaniejszych elementw nale: podmiot przestpstwa, strona przedmiotowa, strona podmiotowa i przedmiot przestpstwa. II. Wiek sprawcy Wg polskiego prawa karnego podmiotem przestpstwa moe by tylko osoba fizyczna, ktra ukoczya w chwili popenienia czynu 17 lat (art. 10 1 KK). Czynw popenianych przez osoby nieletnie, czyli osoby poniej lat 17, nie nazywa si przestpstwami. Nieletni nie podlegaj odpowiedzialnoci karnej, lecz stosuje si wobec nich rodki przewidziane w ustawie o postpowaniu w sprawie nieletnich. Od zasady, e granic wieku odpowiedzialnoci karnej jest lat 17, przewidziano 2 wyjtki w Kodeksie Karnym. W pewnych wypadkach odpowiedzialno karn moe ponie nieletni, ktry ukoczy lat 15. Jest to moliwe przy spenieniu warunkw odnoszcych si do rodzaju popenionego czynu oraz do waciwoci sprawcy i okolicznoci sprawy. Katalog przestpstw, ktrych popenienie uzasadnia skorzystanie z tej moliwoci, zawiera art. 10 2 KK. S to np. : zamach na ycie Prezydenta RP (art. 134 KK), zabjstwo umylne (art. 148 KK), czy rozbj (art. 280 KK). Art. 10 2 KK uwzgldnia fakt pocignicia osoby ktra ukoczya 15 lat do odpowiedzialnoci karnej, powoujc si na stopie rozwoju oraz waciwoci i warunki osobiste nieletniego. Drugi wyjtek polega na potraktowaniu dorosego sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jako nieletniego przewiduje to art. 10 4 KK. Odnosi si to jedynie do sprawcy wystpku wobec ktrego mona zastosowa zamiast kary rodki poprawcze lub wychowawcze, jeeli przemawiaj za tym okolicznoci sprawy, a take stopie rozwoju oraz waciwoci i warunki osobiste sprawcy. 2. Nieletni Postpowanie z nieletnimi uregulowane jest w postpowaniu w sprawach nieletnich i nie ma charakteru karnego. Popenienie czynu o znamionach przestpstwa lub wykroczenia nie jest jedyn podstaw tego postpowania. Ustawa reguluje take postpowanie z nieletnimi, u ktrych stwierdzono objawy demoralizacji. Nieletni 3 znaczenia: 1. Osoby do lat 18, wobec ktrych stosuje si rodki wychowawcze w zwizku z ich demoralizacj, 2. Osoby midzy 13 a 17 rokiem ycia, wobec ktrych toczy si postpowanie o czyny karalne wypeniajce znamiona przestpstw lub niektrych wykrocze, 3. Osoby wobec ktrych wykonuje si rodki wychowawcze lub poprawcze, okrelane s przez ustaw jako nieletni do czasu ukoczenia 21 lat. Do rodkw wychowawczych nale: by Micha Birula Strona 18

1. 2. 3. 4. 5.

Upomnienie, Zobowizanie do okrelonego postpowania (np. do podjcia nauki), Nadzr odpowiedzialny rodzicw lub opiekuna, Nadzr kuratora, Umieszczenie w rodzinie zastpczej, modzieowym orodku wychowawczym, w modzieowym orodku socjoterapii albo orodku szkolno wychowawczym.

Umieszczenie w zakadzie poprawczym mona zastosowa jedynie w razie popenienia przez nieletniego midzy 13 a 17 rokiem ycia czynu wypeniajcego znamiona przestpstwa, jeeli jednoczenie zachodzi wysoki stopie jego demoralizacji oraz przemawiaj za tym okolicznoci i charakter czynu oraz nieskuteczno lub przewidywana nieskuteczno innych rodkw. 3. Modociany Modociany to taki sprawca, ktry nie ukoczy 21 lat w chwili popenienia czynu ani 24 lat w chwili orzekania w pierwszej instancji (art. 115 10 KK). Jest to szczeglna kategoria sprawcy dorosego, ktry w zwizku ze swoim wiekiem traktowany jest przez KK w szeregu sytuacji odmiennie ni inni sprawcy. W szczeglnoci odnosi si to do wymierzania kary modocianemu, kadc nacisk na cele wychowawcze kary (art. 54 1 KK). Istnieje take moliwo nadzwyczajnego zagodzenia kary wobec modocianego (art. 60 1 KK). 4. Przestpstwa indywidualne i przestpstwa powszechne W zwizku z problematyk podmiotu przestpstwa istnieje podzia przestpstw na przestpstwa indywidualne oraz przestpstwa powszechne. Przestpstwa powszechne to takie, ktrych podmiotem moe by kada osoba odpowiadajca oglnym cech podmiotu przestpstwa, tzn. osoba fizyczna, ktra osigna okrelony wiek. Przestpstwa indywidualne to takie, w ktrych opisie ustawowym znami podmiotu okrelone jest przez uycie pewnej dodatkowej cechy (np. onierz). Powoduje to, e sprawcami tych przestpstw mog by tylko osoby majce tak cech. Przestpstwa indywidualne dziel si na waciwe i niewaciwe. Przestpstwa indywidualne waciwe to takie przy ktrych szczeglna cecha podmiotu decyduje o bycie przestpstwa. Do tych przestpstw moemy zaliczy np. odmow wykonania rozkazu (art. 343 KK) lub apownictwo bierne (art. 228 KK). Jeli nawet kto zachowuje si w sposb opisany w tych przepisach, ale nie ma wymaganej cechy (np. zgodnie z art. 343 KK nie jest onierzem) nie popenia przestpstwa. Przestpstwa indywidualne niewaciwe szczeglna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestpstwa lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego. Brak tej szczeglnej cechy nie powoduje wyczenia przestpnoci czynu, lecz tylko jego wysz lub nisz karalno, np. przestpstwo dzieciobjstwa (art. 149 KK) moe popeni jedynie matka. III. Strona przedmiotowa przestpstwa Do strony przedmiotowej przestpstwa zaliczamy: 1. Czyn (zachowanie si) podmiotu, 2. Skutek czynu, 3. Czas i miejsce czynu, by Micha Birula Strona 19

4. Sytuacj w jakiej czyn popeniono, 5. Sposb popenienia i przedmiot wykonawczy czynu. Najwaniejszym elementem jest zachowanie si sprawcy, ktre jest niezbdnym elementem kadego przestpstwa. Zachowanie si sprawcy okrelonego typu przestpstwa opisywane jest w ustawie przy pomocy tzw. Znamienia czasownikowego (np. zabija, ujawnia itp.). Znami skutku wystpuje tylko przy przestpstwach materialnych. Przy niektrych typach przestpstw okrela si miejsce czynu na terytorium RP (np. art. 136 KK). Stosunkowo czsto do znamion przestpstw naley sposb jego popenienia, np. przemoc, grob bezprawn lub podstpem (art. 197 KK). Przedmiot wykonawczy jest to przedmiot materialny, ktrym dokonuje si danego przestpstwa. Szereg przestpstw dokonywanych jest jednak bez oddziaywania na konkretne przedmioty materialne albo te nie s one okrelone w ich znamionach. Przedmiot wykonawczy nie naley wic do znamion takich przestpstw jak np. zniesawienie (art. 212 KK). IV. Formy czynu 1. Przestpstwa trwae Przestpstwo moe by ujte jako utrzymywanie pewnego stanu rzeczy, np. pozbawienie czowieka wolnoci (art. 189 KK) lub nielegalne posiadane broni palnej (art. 263 2 KK). Czas popenienia takich przestpstw, nazywanych przestpstwami trwaymi, rozciga si wwczas na okres od zapocztkowania takiego stanu do jego zakoczenia, np. w przypadku nielegalnego posiadania broni palnej bdzie to okres od wejcia w posiadanie broni do momentu pozbycia si jej, utraty lub uzyskania pozwolenia. Fakt, e mamy do czynienia z przestpstwem trwaym, moe mie znaczenie dla stosowania przepisw o pomocnictwie do przestpstwa. Dopki bowiem trwa okrelone przestpstwo, dopty moliwe jest uatwienie jego popenienia przez inn osob. 2. Przestpstwa wieloosobowe Niektre przestpstwa polegaj na dziaaniu wieloosobowym. Przepisy ujmuj wwczas czyn jako branie udziau w pewnym wsplnym dziaaniu. Przykadem moe by art. 158 KK ujmuje opisane tam przestpstwa jako branie udziau w bjce lub pobiciu. 3. Przestpstwa wieloszynowe Niekiedy ustawa ujmuje zachowanie si sprawcy jako wieloszynowe, tzn. polegajce na pewnego rodzaju dziaalnoci, na ktr skadaj si poszczeglne czyny. Przykadem moe by art. 130 KK, ktry ujmuje przestpstwo szpiegostwa jako m. in. branie udziay w obcym wywiadzie. Takie ujcie ustawowe powoduje, e caa dziaalno sprawcy nie jest w procesie karnym dzielona na poszczeglne fragmenty, lecz jest z mocy ustawy traktowana jako jeden czyn. V. Przestpstwa z zaniechania 1. Uwagi oglne

by Micha Birula

Strona 20

Przestpstwo z zaniechania polega na niepodjciu przez sprawc dziaania do ktrego by on zobowizany (formalne przestpstwa z zaniechania) lub na spowodowaniu okrelonego skutku przez niepodjcie takiego dziaania (materialne przestpstwa z zaniechania). Jest to szczeglna grupa przestpstw indywidualnych, poniewa mog by one popenione tylko przez pewien krg osb, a przynaleno do tego krgu opiera si na kryterium szczeglnej cechy podmiotu (bycie zobowizanym do okrelonego dziaania). rdem obowizku dziaania przy przestpstwach formalnych z zaniechania jest sama ustawa karna. Ten sam przepis karny, ktry przewiduje kar za zaniechanie okrelonego dziaania, jest jednoczenie rdem obowizku takiego dziaania (np. obowizek udzielenia pomocy czowiekowi znajdujcemu si w niebezpieczestwie wynika z przepisu art. 162 KK, ktry przewiduje przestpstwo nieudzielenia pomocy). 2. Przestpstwa materialne z zaniechania Art. 2 KK Odpowiedzialnoci karnej za przestpstwo skutkowe popenione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciy prawny, szczeglny obowizek zapobiegnicia skutkowi. Zgodnie z art. 2 KK rdem obowizku moe by: 1. Ustawa, 2. Umowa lub przyjcie okrelonej funkcji. Ad. 1 Ustawa moe bezporednio zobowizywa obywateli do okrelonego dziaania, np. Kodeks rodzinny i opiekuczy zobowizuje rodzicw do opieki nad dziemi. Jeeli rodzice przez zaniedbanie tego obowizku wywouj pewne skutki, np. pozostawiajc dziecko bez opieki, doprowadzaj do tego, e wypadnie przez okno i poniesie mier, mog odpowiada za nieumylne spowodowanie mierci (art. 155 KK). Ad. 2 Gdy obowizek dziaania wynika z umowy, mamy na myli wszelkie rodzaje umw, zarwno sformalizowane jak i niesformalizowane. Wane jest tutaj faktyczne podjcie si wykonania pewnego obowizku. Podobne znaczenie ma podjcie si obowizkw przez przyjcie okrelonej funkcji, nawet jeli nie byoby to dokonane w formie umowy lecz np. przez przyjcie nominacji na okrelone stanowisko. VI. Skutek czynu. Zwizek przyczynowy. Do strony przedmiotowej przestpstw materialnych naley skutek. Gdy jakie przestpstwo wystpuje nie tylko w typie podstawowym, lecz rwnie w typie kwalifikowanym przez nastpienie okrelonego skutku skutek ten nazywany jest w przepisach Kodeksu Karnego nastpstwem czynu. Midzy zachowaniem si sprawcy, a skutkiem tego zachowania si zachodzi musi zwizek przyczynowy. Kodeks Karny nie uywa wprawdzie zwrotu zwizek przyczynowy ale przez uycie takich okrele, jak powoduje, wyrzdza, uszkadza itp. wprowadza porednio warunek wystpowania zwizku przyczynowego. 1. Teoria ekwiwalencji Teoria ekwiwalencji (rwnowartoci warunkw) opiera si na zaoeniu, e przyczyn kadego skutku jest pewna suma warunkw koniecznych do jego nastpienia. Wszystkie warunki s rwnej wartoci, tzn., kady z nich moe by potraktowany jako ten, ktry spowodowa skutek. To, czy warunek jest konieczny (warunek sine qua non), sprawdza si przy pomocy hipotetycznego usuwania tego by Micha Birula Strona 21

warunku (tzn. przez stawianie pytania czy skutek nastpi by, gdyby ten warunek w rzeczywistoci nie wystpowa). Jeeli stwierdzimy, e skutek i tak by nastpi, to znaczy, e dany element rzeczywistoci nie by koniecznym warunkiem jego nastpienia. Teoria ta ujmuje zwizek przyczynowy bardzo szeroko. 2. Teoria adekwatnego zwizku przyczynowego Wg tej teorii nie wystarcza, e czyje zachowanie si jest koniecznym warunkiem nastpienia skutku. Dla uznania go za przyczyn wymaga si jeszcze, by okrelony w ustawie skutek by normalnym, typowym nastpstwem takiego zachowania si (np. mier kogo w samolocie nie jest typowym nastpstwem wysania kogo w tak podr). 3. Teoria relewancji Wg tej teorii, zwizek przyczynowy mona wprawdzie ujmowa szeroko, tak jak to czyni teoria ekwiwalencji, ale prawo karne przed odpowiednie sformuowanie przepisw dokonuje tutaj pewnej selekcji, a nie kade spowodowanie skutku, nie kady zwizek przyczynowy jest istotny (relewantny) dla odpowiedzialnoci karnej. VII. Strona podmiotowa przestpstwa Strona podmiotowa (strona subiektywna) przestpstwa obejmuje zjawiska psychiczne, ktre musz towarzyszy stronie przedmiotowej, czyli zewntrznemu zachowaniu si sprawcy, i ktre wyraaj stosunek psychiczny sprawcy do czynu. Pewne elementy natury psychicznej wymagane s ju w ramach strony przedmiotowej. Do strony przedmiotowej zaliczamy bowiem czyn, czyli zachowanie si czowieka kierowane jego wol. Znaczy to, e element woli (a wic element psychiczny) jest niezbdnym skadnikiem czynu. Poszczeglne typy przestpstw, oprcz tego oglnego warunku zawieraj dalsze wymagania co do elementw o charakterze psychicznym. Oglnie mona powiedzie, e wymagaj towarzyszcej zachowaniu si sprawcy okrelonej postaci stosunku psychicznego do czynu, przy czym stosunek ten moe polega na umylnoci lub nieumylnoci. VIII. Formy winy umylnej Wg art. 9 1 KK, umylne popenienie czynu zabronionego zachodzi wtedy, gdy sprawca mia zamiar jego popenienia. Zamiar ten moe wystpi w dwch odmianach: jako zamiar bezporedni lub zamiar ewentualny. 1. Zamiar bezporedni Zamiar bezporedni zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popeni czyn zabroniony. Jeli sprawca chce popeni okrelony czyn zabroniony, zakadamy tym samym, e obejmuje on swoj wiadomoci wszystkie znamiona tego czynu. Zamiar bezporedni zachodzi wtedy, gdy sprawca, uwiadamiajc sobie, e wypenia znamiona czynu zabronionego albo e jego zachowanie moe wypeni te znamiona chce jego popenienia. Zamiar bezporedni zachodzi take wtedy, gdy sprawca nie jest pewien, czy jego zachowanie si bdzie skutecznie, ale chce skutek spowodowa. Element woli zawarty w zamiarze bezporednim, okrelony czasownikiem chce rozumiany jest w prawie karnym szerzej ni w jzyku potocznym i by Micha Birula Strona 22

obejmuje rwnie takie sytuacje w ktrych sprawca zdaje sobie spraw z nieuchronnoci pewnych skutkw, nawet jeli mu na nich nie zaley. Wyrniamy zamiar bezporedni nagy i zamiar bezporedni przemylany. Rnica midzy nimi polega na warunkach, w jakich doszo uksztatowania si zamiaru. Przy zamiarze nagym decyzja o popenieniu czynu zabronionego podejmowana jest w krtkim czasie, bez szczegowych przemyle. Zamiar przemylany powstaje w wyniku trwajcego jaki czas ksztatowania si decyzji, czsto poczonego ze stworzeniem dokadnego planu popenienia przestpstwa. 2. Zamiar ewentualny Zamiar ewentualny zachodzi wtedy, gdy sprawca moliwoci popenienia czyn zabronionego przewiduje i na to si godzi (art. 9 1 KK). Od zamiaru bezporedniego rni si jeli chodzi o element wiadomoci jak i element woli. wiadomo przy zamiarze ewentualnym nie moe bowiem polega na pewnoci, e wypenia si znamiona przestpstwa, jak to jest moliwe przy zamiarze bezporednim. Natomiast wola sprawcy nie polega na tym, e chce on popeni czyn zabroniony, lecz na tym, e na popenienie takiego czynu si godzi. W przypadkach konkretnych zamiar ewentualny wystpuje zawsze obok jakiego zamiaru bezporedniego, tzn. sprawca chce osign okrelony rezultat albo chce zachowywa si w okrelony sposb, a jednoczenie uwiadamia sobie, e jego zachowanie si moe wywoa pewien skutek uboczny, tzn. wypeni znamiona okrelonego czynu zabronionego, i godzi si na taki rezultat swego zachowania si. IX. Dodatkowe cechy umylnoci. Przestpstwa kierunkowe Przestpstwa znamienne celem, motywem lub pobudk okrela si w nauce prawa karnego jako przestpstwa kierunkowe. Akcentuje si przez uywanie ten nazwy, fakt, e sprawca dziaa z zamiarem dokadnie ukierunkowanym, co jest zwaszcza widoczne przy przestpstwach znamiennych celem. Uwaa si te, e przestpstwa kierunkowe mog by popenione tylko w zamiarze bezporednim, bowiem dziaanie w okrelonym celu, z okrelonych motyww lub pobudek nie daje si pogodzi z charakterystycznym dla zamiaru ewentualnego godzeniem si (nie jest to regua). Generalnie mona powiedzie, e zamiar ewentualny jest wyczony wtedy, gdy ze sformuowania znamion danego przestpstwa wynika, e sprawca musi chcie popenienia czynu zabronionego. Zachodzi to np. wtedy, gdy sformuowanie znamion zakada pen wiedz (a nie tylko przewidywanie moliwoci) co do wypenienia przez sprawc znamion danego przestpstwa. Art. 278 KK (przestpstwo kradziey) w tym wypadku sprawca ma dziaa w celu przywaszczenia, a wic musi chcie wypenienia znamion kradziey. X. Formy winy nieumylnej 1. Uwagi oglne Przesank odpowiedzialnoci za przestpstwo nieumylne jest naruszenie zasady ostronoci. Jest to element obiektywny przestpstwa nieumylnego, ktry w art. 9 2 KK wyraony jest w sformuowaniu: Czyn zabroniony jest popeniony nieumylnie, jeeli sprawca, nie majc zamiaru jego popenienia, popenia go jednak na skutek niezachowania ostronoci wymaganej w danych okolicznociach. by Micha Birula Strona 23

2. Lekkomylno Lekkomylno polega na tym, e sprawca, wiadomie naruszajc zasady ostronoci, moliwo popenienia czynu zabronionego przewiduje, lecz przypuszcza, e go uniknie. Lekkomylno zawiera ten sam element co zamiar ewentualny przewidywanie moliwoci. Rni j od zamiaru ewentualnego przypuszczenie sprawcy, e jego dziaanie nie wypeni znamion czynu zabronionego. Przy lekkomylnoci czynimy wic sprawcy zarzut z tego, e uwiadamiajc sobie nieostrony charakter swego zachowania si, nie skorygowa go ani nie zaniecha, lecz liczy na uniknicie popenienia czynu zabronionego. 3. Niedbalstwo Niedbalstwo polega na tym, e sprawca moliwoci popenienia czynu zabronionego nie przewiduje, chocia moe j przewidzie. W przeciwiestwie do lekkomylnoci okrelanej jako wiadoma wina nieumylna mamy tu do czynienia z niewiadomoci moliwoci popenienia czynu zabronionego. Inaczej ni przy omwionych ju formach winy nie ma tu wic adnych przey psychicznych, z ktrych robimy sprawcy zarzut. Przeciwnie w wypadku niedbalstwa zarzucamy sprawcy, e nie wykorzysta swych moliwoci intelektualnych i dlatego nie zmieni swego nieostronego zachowania si, co w rezultacie doprowadzio do wypenienia znamion przestpstwa nieumylnego. Gdy sprawca sam ograniczy swoje moliwoci przewidywania popenienia czynu zabronionego (wg Buchay) nie naley uwzgldnia ograniczenia zawinionego przez sprawc, ktry spowodowa je, np. pijc alkohol. XI. Wina mieszana (kombinowana) Art. 9 3 KK przewiduje jeszcze jedn form winy, mianowicie win mieszan. Mieszany charakter winy polega na tym, e cz znamion przestpstwa objta jest zamiarem sprawcy, a druga cz tylko win nieumyln. Zgodnie z art. 9 3 KK dotyczy to tylko przestpstw umylnych kwalifikowanych przez okrelone nastpstwo. Przykadem mog tutaj by kwalifikowane typy przestpstwa udziau w bjce lub pobiciu (art. 158 2 i 3 KK). Przestpstwa popenione z winy mieszanej traktuje si w sumie jako przestpstwa umylne, tzn. we wszystkich tych przypadkach, gdy ustawa wie pewne skutki z umylnym charakterem przestpstwa, dotyczy to take tych przestpstw. XII. Przedmiot przestpstwa 1. Uwagi oglne Przestpstwo jako czyn spoecznie szkodliwy godzi w istotne dla spoeczestwa dobra prawne, takie jak np. ycie czy zdrowie. Mwimy, e dobra te s przedmiotem przestpstwa. Przestpstwo stanowi zamach na nie i dlatego, patrzc od strony przestpstwa nazywamy je przedmiotem zamachu, a patrzc od strony prawa karnego, nazywamy je przedmiotem ochrony. Niektre przepisy czci szczeglnej Kodeksu Karnego, opisujc typ przestpstwa, wskazuj jednoczenie przedmiot ochrony, np. art. 189 KK wymienia wrd znamion wolnoci jako dobro by Micha Birula Strona 24

prawne chronione tym przepisem. Najczciej jednak przedmiot przestpstwa nie naley do jego ustawowych znamion. Ustali, co jest dobrem chronionym przez dany przepis karny, moemy na podstawie tytuu rozdziau albo przed odtworzenie motyww ustawodawcy. 2. Podzia przestpstw ze wzgldu na przedmiot ochrony Typy przestpstw moemy podzieli na trzy grupy: 1. Przestpstwa polegajce na naruszeniu dobra prawnego zalicza si tu typy przestpstw, do ktrych znamion naley uszczerbek wyrzdzony okrelonemu dobru prawnemu, np. zabjstwo czy pozbawienie wolnoci. 2. Przestpstwa polegajce na naraeniu dobra prawnego na konkretne niebezpieczestwo do tej grupy zalicza si przestpstwa, przy ktrych do znamion naley skutek w postaci stanu konkretnego niebezpieczestwa dla dobra prawnego, np. spowodowanie niebezpieczestwa poaru (art. 164 1 KK). 3. Przestpstwa abstrakcyjnego naraenia dobra prawnego przestpstwa te charakteryzuj si tym, e do ich znamion nie naley ani uszczerbek, ani konkretne niebezpieczestwo dla dobra prawnego. Polegaj one jednak na zachowaniu, ktre uwaane jest za niebezpieczne dla okrelonego dobra prawnego, ale to niebezpieczestwo nie naley do znamion, wic nie wymaga dowodzenia w procesie karnym. 9. FORMY POPENIENIA PRZESTPSTWA Formy stadialne (etapy realizacji przestpstwa) a) Zamiar b) Przygotowanie c) Usiowanie d) Dokonanie Formy zjawiskowe (formy wspdziaania w przestpstwie) a) Podeganie b) Pomocnictwo c) Sprawstwo d) Wspsprawstwo FORMY STADIALNE PRZESTPSTWA a) Zamiar. Czyli to co czowiek chce osign swoim zachowaniem (dolus directus) lub przewidujc moliwo zaistnienia okrelonego zdarzenia wskutek swojego zachowania na nie si godzi (dolus eventualis). Sam zamiar przestpny nie stanowi formy popenienia przestpstwa bowiem jest jedynie wewntrznym aktem woli. b) Przygotowanie. (art. 16 KK) To dziaanie porednio prowadzce do dokonania, ktrego istot jest stworzenie odpowiednich warunkw do podjcia dziaa prowadzcych bezporednio do dokonania (usiowania albo dokonania). Rzeczowe moe polega na a) uzyskaniu lub przysposobieniu rodkw do popenienia przestpstwa, b) zbieraniu informacji, c) sporzdzeniu planu dziaania (czynnoci zewntrzne postrzegalne dla osb trzecich)

by Micha Birula

Strona 25

Porozumienie polega na wejciu w pewien stosunek z inn osob lub osobami, ktrego treci jest wsplne popenienie przestpstwa. Skada si na ni: a) wsplne podjcie decyzji b) omwienie rl Karalno Przygotowania. 1. W wietle (art. 17 1 KK) w przypadku gdy kto dobrowolnie odstpi od przygotowania, a w szczeglnoci zniszczy przygotowane rodki, lub zapobieg skorzystaniu z nich w przyszoci, nie podlega karze. 2. W wietle (art. 17 1 zd. 2 KK)warunkiem bezkarnoci jest nadto podjcie istotnych stara zmierzajcych do zapobieenia dokonaniu. c) Usiowanie. (art. 13 KK) Odpowiada za usiowanie, kto w zamiarze popenienia czynu zabronionego swoim zachowaniem si zmierza bezporednio do dokonania, ktre jednak nie nastpuje - zamiar (etap zaistnienia zamiaru bezporedniego poredni w kwestii spornej) - zachowanie przestpne (etap dziaania lub zaniechania) - bezporednio (etap bliski dokonaniu) pocztkuje realizacj ostatecznych znamion przestpstwa - brak dokonania oznacza brak realizacji ostatecznych znamion przestpstwa (np. nie osignito skutku) Rodzaje Usiowania. - usiowanie chybione i zatamowane (np. sprawcy w realizacji skutku przeszkodziy osoby trzecie) - usiowanie ukoczone (gdy sprawca wykona wszystkie zakadane czynnoci) i nieukoczone (gdy sprawca wykona tylko cz zakadanych) - usiowanie kwalifikowane (gdy sprawca chcc osign jeden skutek spowodowa inny) - usiowanie udolne (gdy istnieje realna szansa na dokonanie skutku) i nieudolne (gdy sprawca dziaa na prno cho tego nie wie) Karalno Usiowania. 1.W wietle (art. 14 KK) Kar za usiowanie sd wymierza w granicach zagroenia przewidzianego dla danego przestpstwa. W wietle (art. 53 2 KK) brak dokonania moe stanowi okoliczno agodzc. 2. W wietle (art. 15 1) w przypadku gdy kto dobrowolnie odstpi od dokonania lub zapobiegnie skutkowi, nie podlega karze. W przypadku bezskutecznego starania si o zapobieenie skutkom usiowania KK przewiduje nadzwyczajne zagodzenie kary. * Dobrowolno zachodzi wtedy, gdy w ocenie sprawcy mg on czynu dokona ale z tego zrezygnowa. d) Dokonanie. Aby okrelone zachowanie czowieka byo karalne musi by dokonane a wic spenia wszystkie przewidziane ustawowo znamiona (w przypadku przestpstw skutkowych take powodowa okrelony ustawowo skutek). Jeli zachowanie takich warunkw nie spenia mamy do czynienia jedynie z usiowaniem. FORMY ZJAWISKOWE PRZESTPSTWA a) Podeganie. (art. 18 2 KK) Polega na nakanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego. Moe to nastpi w dowolnej formie (np. namawiania, nalegania, proby itp.) Istot podegania jest to, e jego rezultatem jest zaistnienie zamiaru co do dokonania czynu zabronionego, u osoby nakanianej. Nie jest podeganiem prowokacja. - podeganie moe by nastpi jedynie w zamiarze bezporednim i tylko przez dziaanie - podeganie zmierza do nakonienia osoby do czynu zabronionego (tak wic podegacz bdzie ponosi odpowiedzialno nawet jeli sprawcy wykonawczemu nie zostanie przypisana wina) by Micha Birula Strona 26

b) Pomocnictwo. (art. 18 3 KK) Polega na uatwianiu innej osobie dokonania czynu zabronionego poprzez dostarczanie narzdzi, rodku przewozu lub poprzez udzielanie rad lub informacji. - pomocnictwo moe nastpi z dziaania albo z zaniechania (przy czym tu wymagane jest istnienie szczeglnego obowizku na pomocniku niedopuszczenia do czynu zabronionego). (np. celnik) - pomocnictwo moe nastpi w zamiarze bezporednim albo ewentualnym - pomocnictwo moe nastpi przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawc wykonawczego (w przypadku pomocy udzielonej po dokonaniu czynu zabronionego mamy do czynienia z poplecznictwem) Karalno podegania i pomocnictwa. (art. 19 1 KK) Sd wymierza za podeganie lub pomocnictwo kar w granicach zagroenia przewidzianego za sprawstwo (przy czym przy pomocnictwie dopuszczalne jest nadzwyczajne zagodzenie kary). Jeli zachowanie skoczyo si na usiowaniu to sprawca podegania lub pomocnictwa bdzie odpowiada jak za usiowanie. * Prowokator czyli osoba ktra nakania do czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko nakanianemu postpowania odpowiada jak podegacz c) Sprawstwo. To najoglniej rzecz ujmujc dokonanie przestpstwa. Mona wyrni jego nastpujce formy: - indywidualne wykonawcze to takie gdzie jedna osoba wypenia wasnym zachowaniem wszystkie znamiona czynu zabronionego - wspsprawstwo (patrz niej) to sprawstwo wsplne i w porozumieniu z inn osob w celu wsplnego popenienia czynu. - sprawstwo kierownicze to takie gdzie kto kieruje (w sposb peny) wykonaniem przez kogo czynu zabronionego - sprawstwo przez polecenie - to sprawstwo wykonawcze uwarunkowane poleceniem wydanym osobie podlegej/zalenej d) Wspsprawstwo. Porozumienie musi nastpi przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego. Forma porozumienia jest dowolna, najwaniejsza jest bowiem akceptacja wsplnego popenienia przestpstwa. Sprawcy ponosz odpowiedzialno za cao uzgodnionej akcji przestpnej (a nie tylko za jej czci), natomiast nie ponosz wspodpowiedzialnoci za ekscesy uczestnikw. Nie jest wspsprawstwem dziaanie bez porozumienia nawet jeli nastpuje ono w tym samym miejscu, czasie i okolicznociach. Teorie wspsprawstwa. (rozstrzygaj o zrnicowaniu midzy wspsprawstwem a pomocnictwem) - teoria obiektywna (wspsprawc jest ten, kto realizuje co najmniej 1 istotne znami czynu zabronionego) - teoria subiektywna (istotne jest tu zamiar przestpny a) jeeli obejmuje jedynie udzielenie pomocy b) jeeli obejmuje udzia sprawczy) - teorii porednia (wspsprawc jest ten, kto w sposb istotny (decydujcy) przyczyni si do wsplnej realizacji przestpstwa)

by Micha Birula

Strona 27

 12. Wyczenie winy I. Niepoczytalno Zgodnie z art. 311 KK : Nie popenia przestpstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upoledzenia umysowego lub innego zakcenia czynnoci psychicznych, nie mg w czasie czynu rozpozna jego znaczenia lub pokierowa swoim postpowaniem. Taki stan prawny sprawcy nosi nazw niepoczytalnoci. Niepoczytalno jest okolicznoci wyczajc win, a jej ustalenie oparte musi by kadorazowo na opiniach biegych psychiatrw. Przyczyn niepoczytalnoci moe by upoledzenie umysowe, choroba psychiczna, lub inne zakcenia czynnoci psychicznych, a skutki takiego stanu dotykaj sfery intelektu bd sfery woli, bd obu tych sfer. Przesanki te musz wystpowa w czasie popenienia czynu zabronionego. II. Poczytalno ograniczona Midzy pen poczytalnoci sprawcy a jego niepoczytalnoci wystpuj stany porednie, w ktrych wystpuj stany porednie , w ktrych poczytalno nie jest wyczona, lecz jest ograniczona. Ograniczenie poczytalnoci nie wycza winy, a jedynie ja umniejsza. Ma ono wpyw na karalno, z moliwoci nadzwyczajnego zagodzenia kary, gdy wystpuje w stopniu znacznym. Ograniczenie poczytalnoci jest wic stopniowalne , std rny jest jego wpyw na wymiar kary; zawsze jednak-jako okoliczno zmniejszajca win- jest to czynnik agodzcy kar. III. Wprowadzenie si w stan odurzenia Art. 31 par.3 k.k. stanowi: przepisw par.1 i par.2 nie stosuje si, gdy sprawca wprawi si w stan nietrzewoci lub odurzenia powodujcy wyczenie lub ograniczenie poczytalnoci, ktre przewidywa lub mg przewidzie. Sprawca taki odpowiada jak osoba w peni poczytalna, jeeli spenione zostay nastpujce warunki: a. sprawca wprawi si w stan odurzenia dobrowolnie dobrowolne i wiadome picie alkoholu lub zaywanie narkotykw. Warunek ten nie bdzie speniony jeeli kto zostanie np. przemoc zmuszony do wypicia alkoholu, lub gdy wstrzyknie si mu rodek odurzajcy. b. przewidywa lub mg przewidzie, e stan odurzenia moe spowodowa u niego wyczenie lub ograniczenie poczytalnoci chodzi tu o przewidywanie lub moliwo przewidywania, e skutkiem wprawienia si w taki stan bdzie wyczenie poczytalnoci lub jej ograniczenie. IV. Stan nietrzewoci Definicja zawarta jest w ustawie z 1982 roku o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi. Stan po uyciu alkoholu zachodzi gdy zawarto alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stenia we krwi od 0.2 do 0.5 promila alkoholu lub do obecnoci w wydychanym powietrzu od 1.1 mg do 0.25 mg alkoholu w jednym dm. Stan nietrzewoci - zachodzi gdy zawarto alkoholu we krwi wynosi lub prowadzi do stenia powyej 0.5 promila alkoholu albo obecnoci w wydychanym powietrzu powyej 0.25 mg alkoholu w 1 dm. by Micha Birula Strona 28

V. Bd co do faktu Bd co do okolicznoci nalecych do znamion czynu zabronionego powoduje, e sprawcy nie mona przypisa przestpstwa umylnego objtego tymi znamionami, co w konsekwencji wycza umylno. Jeeli np. kto zabiera cudz rzecz w przekonaniu, i stanowi ona jego wasno, to nie mona postawi mu zarzutu kradziey, ktra polega na celowym zaborze cudzej rzeczy w celu przywaszczenia lub jeeli kto na polowaniu w warunkach sabej widocznoci odda miertelny strza do czowieka bdc przekonanym, e strzela do zwierzyny nie mona mu postawi zarzutu zabjstwa. W takim przypadku naley zbada genez bdu, a wiec czy sprawca dochowa odpowiednich regu ostronoci, a wic czy jego bd by zawiniony, czy te nie. Jeeli uznamy, e jego bd by zawiniony, poniewa by wynikiem lekkomylnoci lub niedbalstwa to w gr wchodzi odpowiedzialno za przestpstwo nieumylne. Bd co do faktu moe przybra rne formy: -error In persona-sprawca zabi osob B, biorc j za osob A. Skoro jednak przedmiotem ochrony(zamachu) w przestpstwie zabjstwa jest czowiek, to w takim przypadku bd sprawcy nie bdzie istotny z punktu widzenia jego odpowiedzialnoci. -aberatio iktus vel iactus(zboczenie dziaania)- sprawca chcia zabi Prezydenta lecz chybi i zabi osob z jego ochrony. W takim przypadku naleayby jednak przyj kumulatywn kwalifikacj prawn: usiowanie zabjstwa Prezydenta w zwizku z zabjstwem innego czowieka. -error In faciendo(bd co do przebiegu zwizku przyczynowego-jeeli np. sprawca w zamiarze zabjstwa odda miertelny strza do ofiary, lecz nie bdc pewny skutku wrzuci j martw do rzeki, aby j utopi. Taki bd sprawcy co do przyczynowoci skutku jest oczywicie bez znaczenia. VI. Niewiadomo bezprawnoci czynu (bd co do prawa) Bd moe dotyczy take bezprawnoci czynu, a wic jego oceny prawnej. Nie stanowi problemu gdy bd polega na urojeniu sobie bezprawnoci czynu, ktry w istocie nie jest sprzeczny z prawem(przestpstwo urojone, delictum putativum). Inna jest sytuacja, kiedy sprawca nie zdaje sobie sprawy, e przedsibrany przez niego czyn jest zabroniony przez prawo karne, a wic gdy ma miejsce niewiadomo bezprawnoci czynu. W prawie karnym opartym na zasadzie winy sytuacje, gdy bd sprawcy by usprawiedliwiony albo nie mona go byo unikn, musz wpywa na wyczenie lub umniejszenie winy. Do bytu przestpstwa umylnego niezbdna jest nie tylko wiadomo okolicznoci objtych zespoem przedmiotowych znamion czynu zabronionego, lecz take wiadomo przestpnoci tego czynu, ktry sprawca chce popeni lub z ktrego popenieniem si godzi. Konsekwencj tej koncepcji w wypadku niewiadomoci bezprawnoci jest wyczenie umylnoci, a wic moliwo odpowiadania jedynie za przestpstwo nieumylne, jeeli niewiadomo bezprawnoci jest przez sprawc zawiniona tzn. bya wynikiem lekkomylnoci lub niedbalstwa. VII. Bd co do kontratypu lub okolicznoci wyczajcej win Kodeks Karny w art. 29 odrbnie uregulowa kwesti tego bdu . Wg tego przepisu, nie popenia przestpstwa, kto dopuszcza si czynu zabronionego w usprawiedliwionym bdnym przekonaniem, e zachodzi tu jedna z tych okolicznoci. by Micha Birula Strona 29

Gdy bd taki nie jest usprawiedliwiony, sprawca odpowiada na normalnych zasadach, moliwe jest jednak zastosowanie nadzwyczajnego zagodzenia kary. VIII. Rozkaz przeoonego Najistotniejszym elementem dyscypliny wojskowej jest obowizek wykonywania przez podwadnych rozkazw przeoonych. Wag tego obowizku podkrela si w prawie karnym przez tworzenie typw przestpstw polegajcych na odmowie wykonania rozkazu (art. 344 KK) czsto zagroony tych surowymi karami. Jednak nie mona wymaga od onierzy absolutnego posuszestwa (tzw. Koncepcja lepych bagnetw). Nie mona rwnie da onierzom prawa i naoy obowizku analizowania kadego rozkazu pod ktem jego legalnoci (tzw. Koncepcja mylcych bagnetw) i rozstrzygania za kadym razem, czy rozkaz wykona. Polskie prawo karne przyjmuje w tym zakresie w art. 318 KK koncepcj umiarkowanego posuszestwa. Zgodnie z tym przepisem, onierz dopuszczajcy si czynu zabronionego, bdcego wykonaniem rozkazu nie popenia przestpstwa, chyba e wykonujc rozkaz, umylnie popenia przestpstwo. Wykonawca przestpnego rozkazu odpowiada wic, jeeli chce popeni czyn zabroniony (zamiar bezporedni) albo przewiduje moliwo wypeniania znamion czynu zabronionego i si na to godzi (zamiar ewentualny). Art. 115 18 KK zawiera definicj rozkazu, zgodnie z ktr jest to polecenie okrelonego dziaania lub zaniechania wydane subowo onierzowi przez przeoonego lub uprawnionego onierza starszego stopniem. Musi by to polecenie subowe nie tylko co do formy, ale rwnie merytorycznie musi ono dotyczy spraw subowych. 13. Znikoma spoeczna szkodliwo czynu Wg art. 1 2 KK nie stanowi przestpstwa czyn, ktrego spoeczna szkodliwo czynu jest znikoma. Chodzi tu oczywicie o czyn, ktry wypenia znamiona przestpstwa, ale przez sw nietypowo merytorycznie nie zasuguje na to, by potraktowa go jako przestpstwo. Znikoma spoeczna szkodliwo konkretnego czynu nie oznacza, e jest on czynem spoecznie pozytywnym. Moe tak by, zwaszcza gdy czyn nie jest spoecznie szkodliwy w adnym stopniu lub wrcz jest spoecznie poyteczny. Jednake najczciej chodzi tu o czynu, ktre nie stanowi wprawdzie przestpstwa, ale mog by jednak potraktowane jako podstawa innego rodzaju odpowiedzialnoci (np. dyscyplinarnej). Istotnym problemem jest, wedug jakich kryteriw ocenia stopie spoecznej szkodliwoci. Kodeks Karny zawiera co do tej kwestii specjalny przepis. Jest nim art. 115 2 KK, wg ktrego sd przy ocenie spoecznej szkodliwoci czynu bierze pod uwag: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Rodzaj i charakter naruszonego dobra, Rozmiary wyrzdzonej lub grocej szkody, Sposb i okolicznoci popenienia czynu, Wag naruszonych przez sprawc obowizkw, Posta zamiaru, Motywacj sprawcy, Rodzaj naruszonych regu ostronoci i stopie ich naruszenia.

by Micha Birula

Strona 30

Jest to katalog zamknity. Prawodawca przed wyliczeniem uy zwrotu w szczeglnoci. W katalogu tym znajduj si zarwno kryteria przedmiotowe jak i kryteria podmiotowe (posta zamiaru, motywacja sprawcy). Trzeba podkreli ze stosowanie art. 1 2 KK przez organy prokuratury i sdy powinno si opiera na ocenie konkretnego czynu. Nie moe ono natomiast polega na kwestionowaniu generalnej oceny danej kategorii czynw, dokonywanej przez ustawodawc. 14. Zbieg przestpstw i przepisw ustawy I. Zbieg przestpstw. Kara czna 1. Przesanki zbiegu przestpstw O zbiegu przestpstw mwimy wtedy, gdy ten sam sprawca popenia dwa przestpstwa lub wicej. Polski kodeks karny traktuje jako zbieg przestpstw tylko tak sytuacj w ktrej sprawca popenia dwa lub wicej przestpstw w okrelonym czasie, tzn. przed wydaniem pierwszego z wyrokw, nawet nieprawomocnego, za ktrekolwiek z tych przestpstw (art. 85 KK). 2. Wymiar kary cznej Systemy wymierzania kary cznej: System kumulacji zwyke zsumowanie kar wymierzonych za poszczeglne przestpstwa. System absorpcji najsurowsza z kar pochania pozostae. System aspiracji zaostrzenie najsurowszej wymierzonych kar. System mieszany Do systemu mieszanego naley system wymiaru kary cznej przewidziany w polskim prawie karnym (art. 85 92 KK). Przewiduje w zasadzie czenie kar tego samego rodzaju (pozbawienie wolnoci z pozbawienie wolnoci, grzywn z grzywn, itd.). Art. 86 KK przewiduje dwie grne i jedn doln granic kary cznej. Kara czna nie moe by nisza od najwyszej z wymierzonych kar (minimum), nie moe by wysza od sumy kar wymierzonych (I maksimum), II maksimum jest okrelone oddzielnie dla kadego rodzaju kary. Przy grzywnie jest to 540 stawek dziennych, przy kae ograniczenia wolnoci 18 miesicy, przy kae pozbawienia wolnoci 15 lat. Szczeglne zasady dotycz pewnych sytuacji wymierzania cznej kary grzywny i kary ograniczenia wolnoci. W odniesieniu do grzywny orzekanej obok kary pozbawienia wolnoci lub ograniczenia wolnoci z warunkowym zawieszeniem ich wynikania (art. 71 1 KK) obowizuj inne granice maksymalne. Przy wymierzaniu cznej kary grzywny sd okrela na nowo wysoko stawki dziennej, ktra nie moe przekracza najwyszej ustalonej poprzednio (art. 86 2 KK). Podobnie, wymierzajc kar czn ograniczenia wolnoci, sd okrela na nowo wymiar pracy na cele spoeczne albo wysoko potrce, z tym e obowizki wymienione w art. 36 2 KK stosuje si chociaby zostay oznaczone tylko za jedno ze zbiegajcych si przestpstw (art. 86 3 KK). Zasady wymiaru kary cznej stosuje si zarwno wtedy, gdy sprawy o wszystkie zbiegajce si przestpstwa rozstrzygane s w jednym procesie, jak te wtedy gdy za poszczeglne przestpstwa orzeczono kary w rnych postpowaniach i zachodzi potrzeba orzeczenia tzw. Wyroku cznego.

by Micha Birula

Strona 31

W wydaniu wyroku cznego nie stoi na przeszkodzie, e kary za zbiegajce si przestpstwa zostay ju w caoci lub w czci wykonane (art. 92 KK).

3. Cig przestpstw Instytucja cigu przestpstw zostaa wprowadzona po praz pierwszy do KK w 1997 roku w art. 91 KK. Cig przestpstw polega na tym, e: Sprawca popenia dwa przestpstwa lub wicej, W krtkich odstpach czasu, W podobny sposb, Zanim zapad pierwszy wyrok, chociaby nieprawomocny, za ktrekolwiek z tych przestpstw. Podobny sposb popenienia polega nie tylko na tym, e chodzi o t sam czynno czasownikow, np. nie moe jeden czyn polega na kradziey a drugi na przywaszczeniu, trzeci na kradziey z wamaniem, czyli konieczne jest tu zastosowanie tej samej kwalifikacji prawnej. Jednak obok tosamoci kwalifikacji prawnej istnie musi podobiestwo faktycznego sposobu popenienia, np. sposb nie jest faktycznie podobny, jeeli jedna kradzie jest kradzie kieszonkow, a druga kradzie towaru w sklepie samoobsugowym. Pojcia krtkich odstpw czasu Kodeks Karny nie precyzuje, pozostawiajc to organom stosujcym prawo w konkretnych sprawach. W doktrynie dotyczcej przestpstwa cigego postulowano by rozumie przez to odstp nie duszy ni p roku. Jeeli zachodzi cig przestpstw, sd orzeka jedn kar na podstawie przepisu, ktrego znamiona kade z tych przestpstw wyczerpuje, w wysokoci do grnej granicy ustawowego zagroenia zwikszonego po poow (art. 91 1 KK). 4. Zbieg kar W sytuacji, gdy pewne kary nie podlegaj czeniu, mamy do czynienia z tzw. Zbiegiem kar, ktre wwczas wykonywane s kolejno, co sprowadza si do ich zsumowania. 5. Pozorny (pomijalny) zbieg przestpstw Zbieg przestpstw naley odrni od tzw. pozornego zbiegu przestpstw, tj. od sytuacji w ktre maj pewne podobiestwo do zbiegu przestpstw, ale przy bliszej analizie okazuje si, e tego zbiegu nie ma. Pojciem tym obejmuje si rwnie sytuacje, w ktrych zbieg przestpstw w prawdzie zachodzi, ale w drodze decyzji ustawodawcy lub pewnej utartej praktyki traktuje si je jako przypadki wystpowania jednego tylko czynu, pomijajc fakt wystpowania zbiegu. Dlatego w literaturze prawa karnego, obok nazwy pozorny zbieg przestpstw uywa si te nazwy pomijalny zbieg przestpstw. 6. Przestpstwo cige Kodeks karny z 1997 roku w art. 12 ustanawia i definiuje pojcie przestpstwa cigego. Wg definicji z art. 12 KK z przestpstwem cigym mamy do czynienia, gdy sprawca dopuci si: 1. W krtkich odstpach czasu, 2. Dwch lub wicej zachowa, 3. W wykonywaniu z gry powzitego zamiaru. by Micha Birula Strona 32

Pojcie krtkie odstpy czasu nie zostao w KK sprecyzowane. Jednak w orzecznictwie SN przyjto, e mog by to nawet odstpy kilkumiesiczne, a jeli chodzi o prawo skarbowe przyjto, e jest to okres do 6 miesicy. W razie zamachu na dobro osobiste warunkiem cigoci przestpstwa jest take tosamo pokrzywdzonego. Przy spenieniu wyej wymienionych przesanek takie dwa zachowania lub wicej uwaa si za jeden czyn zabroniony. Sens instytucji przestpstwa cigego tumaczy si dwoma rodzajami argumentw. Z jednej strony ujcie pewnego acucha dziaa jako przestpstwa cigego ma lepiej oddawa wag tego, czego si sprawca dopuci. Z drugiej strony, instytucja przestpstwa cigego ma sens praktyczno procesowy, co uatwia prac organw cigania i sdw. Zrezygnowanie z niej oznaczaoby konieczno wymierzania kary za poszczeglne czyny skadajce si na przestpstwo cige, a nastpnie wymierzenie kary cznej, co przy wikszej liczbie czynw jest w praktyce uciliwe. II. Zbieg przepisw ustawy 1. Definicja Zbieg przepisw ustawy zachodzi wtedy, gdy jeden czyn wypenia znamiona dwch lub wicej przestpstw, np. zgwacenie osoby poniej 15 lat narusza art. 197 i 200 KK. W przypadkach tego typu stosuje si w niektrych ustawodwastwach konstrukcj tzw. idealnego zbiegu przestpstw. Polega ona na przyjciu, e sprawca dopuci si tylu przestpstw, ile przepisw karnych naruszy. W niektrych systemach prawnych prowadzi to w rezultacie do potraktowania sytuacji jako zbiegu przestpstw i kary cznej. 2. Kumulatywna kwalifikacja czynu Polskie prawo karne nie przyjo koncepcji idealnego zbiegu przestpstw. W art. 11 1 KK dobitnie podkrela, e ten sam czyn moe stanowi tylko jedno przestpstwo. Skazanie nastpuje za jedno z przestpstw, ale w kwalifikacji prawnej czynu wymienia si wszystkie naruszone przepisy. Zgodnie z art. 11 3 KK kar wymierza si na podstawie przepisu przewidujcego kar najsurowsz. Nie stoi to na przeszkodzie orzeczenia innych rodkw przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegajcych si przestpstw. 3. Pozorny zbieg przepisw Przypadki, kiedy pozorny zbieg przepisw nie zachodzi mog mie charakter bardzo skomplikowany. Wycignicie wniosku, e mamy do czynienia z pozornym zbiegiem przepisw ustawy wymaga posuenia si pewnymi reguami wyczenia zbiegu przepisw. Reguy te s nastpujce: 1. Wyczenie przepisu oglnego przez przepis szczeglny jeeli jaki przepis karny ma w stosunku do innego przepisu karnego charakter przepisu szczeglnego, tj. okrela typ przestpstwa odznaczajcy si pewnymi cechami specyficznymi w porwnaniu z typem sformuowanym oglnie, to ma ono pierwszestwo przed przepisem oglnym, a wic w rezultacie do zbiegu przepisw nie dochodzi. by Micha Birula Strona 33

Np. jeeli sprawca zabija czowieka pod wpywem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznociami, to wyczerpuje znamiona przestpstwa z art. 148 4 KK (zabjstwo w afekcie). Art. 148 4 jest przepisem szczeglnym wobec art. 148 1 KK. 2. Wyczenie przepisu pochonitego przez przepis pochaniajcy chodzi tu o sytuacj, gdy konkretny czyn wyczerpuje znamiona jednego przestpstwa, a jednoczenie fragment tego czynu wyczerpuje znamiona innego przestpstwa. 3. Wyczenie przepisu posikowego przez przepis gwny regua ta dotyczy do rzadkich w prawie karnym sytuacji, gdy ustawodawca traktuje jaki przepis karny jako rezerwowy, posikowy. Przepis ten pozostaje w tym sensie w rezerwie, e stosuje si go tylko wtedy, gdy czyn nie moe by zakwalifikowany z innego przepisu. Ten drugi przepis nazywamy wwczas przepisem gwnym. Rozdzia III. Nauka o karze, rodkach karnych i rodkach zabezpieczajcych. 15. Zagadnienia wstpne I. Pojcie kary Kara, kara za przestpstwo, kara kryminalna- to przewidziana przez prawo karne konsekwencja popenienia przestpstwa, ktra zawiera okrelon przez to prawo dolegliwo i w ktrej wyraa si dezaprobata popenienia czynu i jego sprawcy. Kara za przestpstwo wymierzana jest w imieniu pastwa przez specjalnie do tego powoane organysdy, w specjalnym regulowanym przez prawo karne procesowe postpowaniu, w ktrym zagwarantowane s prawa osoby oskaronej i zapewniona jest bezstronno rozstrzygni. Treci kary kryminalnej jest pozbawienie lub umniejszenie dbr osobistych, takich jak wolno, cze prawa obywatelskie, wasno, a do niedawna ycie. Wyczn podstaw stosowania kar kryminalnych jest wina ustalona i przypisana sprawcy przestpstwa w okrelonym przez prawo trybie. W przypadku braku winy lub niemonoci jej przypisania (np. nieletnio, niepoczytalno) orzekanie kar jest wyczone (wtedy moliwe natomiast jest stosowanie innych rodkw- wychowawczych, poprawczych i zabezpieczajcych). Wymiar kar miarkowany jest stopniem zawinienia i spoecznej szkodliwoci czynu. Kara kryminalna jest oparta na odpowiedzialnoci osobistej- nie mona odby kary za skazanego- jest to przestpstwo jako forma poplecznictwa (art. 239). Rwnie organizowanie lub przeprowadzenie publicznej zbirki na uiszczenie grzywny oraz jej uiszczenie przez osob niebdc najblisz dla sprawcy stanowi karalne wykroczenie. Uzasadnienie istoty i celw kary nazywa si racjonalizacj. Wyrnia si: -racjonalizacj sprawiedliwociow-kara jest odpat za popenione przestpstwo co uzasadnia jej sens i konieczno stosowania. (ksidz- art.53 kara ma nie przekracza stopnia winy, ale uwzgldnia stopie szkodliwoci spoecznej) -celowociowa- odwouje si do spoecznie uytecznych celw kary Cele kary okrelone stany, ktre za pomoc kary zamierza si osign. Natomiast przez funkcje kary rozumie si faktyczne skutki wywoane przez kar. Cele kary: (uwaga! Ksidz na wykadzie poda by Micha Birula Strona 34

funkcje kary, jako te ktre u marka s celami a wczeniej zwrci uwag na rozrnienie midzy funkcj a celem.). 1) sprawiedliwociowy- kara powinna by wspmierna do cikoci przestpstwa, bo tylko wtedy jest sprawiedliwa. Naley to rozumie w kontekcie wspmiernoci kary do stopnia winy sprawcy i szkodliwoci jego czynu, a wic kategorii okrelonych i regulowanych przez prawo. 2) prewencja indywidualna-wyraa si w wychowawczym i zapobiegawczym oddziaywaniu na sprawc, zmierzajcym do zapobieenia jego powrotowi do przestpstwa. Cel ten mona osign rnymi rodkami utrudnienie lub uniemoliwienie ponownego przestpstwa( kary dugoterminowe, pozbawienie praw), jak i wychowawcze. prewencja oglna- zapobiegawcze oddziaywanie na spoeczestwo. Obecnie w jej ramach akcentuje si prewencj pozytywn, ktra opiera si na ksztatowaniu zgodnych z wymogami prawa postaw i ocen prawnych, w szczeglnoci na utwierdzaniu spoeczestwa w przekonaniu, e prawo karne jest egzekwowane, a sprawcy przestpstwa s sprawiedliwie karani. 3) Kompensacyjna: Naprawienie szkody wyrzdzonej przestpstwem oraz danie satysfakcji pokrzywdzonemu- kodek karny przewiduje formy nawizki na rzecz pokrzywdzonego i obowizku naprawienia szkody orzekanego w ramach probacji. Cele kary realizowane s przez zabronienie okrelonych czynw pod grob kary, orzekanie kar przez sdy wobec sprawcw i wykonanie orzeczonych kar. (tak samo u ksidza). 16. System Kar I. Katalog Kar W polskim prawie karnym katalog gar zawiera art. 32 KK. S to: 1. Grzywna, 2. Ograniczenie wolnoci, 3. Pozbawienie wolnoci, 4. 25 lat pozbawienia wolnoci, 5. Doywotnie pozbawienie wolnoci. II. Kara grzywny Wspczenie grzywna jest kar dominujc. Do jej zalet nale: wymierno, atwo w orzekaniu, tanio wykonania. Kara ta nie odrywa skazanego od jego naturalnego rodowiska i nie powoduje zagroenia demoralizacj. Kara ta pozbawia sprawc bezprawnej korzyci, uwiadamiajc mu nieopacalno przestpstwa i stwarzajc mu czynnik powstrzymujcy przed ponownym jego popenieniem. Gdy chodzi o oddziaywanie oglno prewencyjne to wynika ono z utwierdzenia w spoeczestwie przekonania, e przestpstwo si nie opaca a sprawcy s sprawiedliwie karani. Ponadto przy waciwym wykorzystaniu rodkw z grzywien mog one suy kompensacji szkd ponoszonych przez ofiary przestpstw. Wada- nie sam sprawca a inne osoby ponios koszt grzywny, nadmierne grzywny mog rujnowa skazanych. (Wady i zalety w/w = wykad ) Grzywna wystpuje jako: 1. kara samoistna orzekana na og za przestpstwa o niewielkiej szkodliwoci spoecznej 2. kara kumulatywna orzekana obok kary pozbawienia wolnoci za przestpstwa popenienia w celu osignicia korzyci majtkowej art. 33 & 1 i2 by Micha Birula Strona 35

System grzywien oparty jest na stawkach dziennych. Kar grzywny mona orzec nie tylko za wystpki zagroone grzywn, lecz take za wystpki zagroone kar pozbawienia do lat 5, chyba e sprawca by uprzednio skazany na kar pozbawienia wolnoci nie mniejsz ni 6m-ce, albo dopuci si wystpku o charakterze chuligaskim, art. 58 3 i 4. Wobec sprawcw takich przestpstw bezwzgldna kara pozbawienia wolnoci stanowi w ujciu kodeksu ultima ratio, gdy w kadym wypadku, gdy sd dysponuje moliwoci wyboru rodzaju kary, moe ona by orzeczona tylko wtedy gdy inna kara lub rodek karny nie speni celw kary, art. 58 1. Nie naley orzeka grzywny, gdy warunki ekonomiczne uniemoliwiaj sprawcy jej uiszczenie i zachodziaby konieczno wykonywania zastpczej kary pozbawienia wolnoci, art. 58 2. Niemono uiszczenia grzywny wynika moe z pniejszych okolicznoci ksztatujcych sytuacj majtkow i osobist sprawcy po skazaniu na t kar, kodeks karny wykonawczy przewiduje moliwo pracy na rachunek grzywny, jej odroczenie i rozkadanie na raty a w niektrych wypadkach nawet umorzenie. Art.69 1 jest moliwo warunkowego zawieszenia wykonania grzywny orzeczonej jako kara samoistna, co moe by uzasadnione zwaszcza wtedy, gdy sd orzeka obowizek naprawienia przez sprawc szkody wyrzdzonej pokrzywdzonemu. W wypadku zawieszenia grzywny ma miejsce rezygnacja z egzekucji grzywny w razie pozytywnego upywu okresu prby (zatarcie skazania z mocy ustawy art. 76) Wedug art. 33 1 KK najnisza liczba stawek grzywny wynosi 10, najwysza 360, z tym e przepis szczeglny moe wyznaczy inn liczb stawek dziennych, w szczeglnoci nisz grn granic (np. 180 stawek orzekanych w razie warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolnoci art. 71 1 KK). W wypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary oraz orzeczenia cznej kary grzywny za zbiegajce si przestpstwa, kar t wymierza mona do wysokoci 540 stawek dziennych, (art. 38 2 i art. 86 1). Wymiar kary grzywny w systemie stawek dziennych nastpuje w dwch etapach: 1. orzeka si liczb stawek dziennych stosownie do szkodliwoci popenionego czynu i winy sprawcy 2. ustala si wysoko jednej stawki dziennej przy uwzgldnieniu dochodw sprawcy, jego sytuacji rodzinnej i moliwoci zarobkowych, art. 33 1 i 3 Wysoko stawki dziennej ustalana jest indywidualnie w granicach od 10 do 2000, art. 33 3. W kodeksie nie jest przewidziana obligatoryjnie grzywna obok kary pozbawienia wolnoci, mona j orzec, jeeli sprawca dopuci si czynu w celu osignicia korzyci majtkowej lub gdy korzy tak osign (art. 33 2). III. Kara ograniczenia wolnoci Celowo kary ograniczenia wolnoci konieczne jest utrzymanie kary poredniej pomidzy pozbawieniem wolnoci a grzywn. Kara ograniczenia wolnoci wymierzana jest od 1 miesica do 12 miesicy (art.34 1) i polega przede wszystkim na nieodpatnie kontrolowanej pracy spoecznie uytecznej we wskazanym przez sd zakadzie, placwce suby zdrowia, opieki spoecznej lub na rzecz organizacji nioscej pomoc charytatywn- w wymiarze od 20 do 40 godzin miesicznie (art.35 1). W stosunku do osoby zatrudnionej mona orzec potrcenia od 10 do 25% wynagrodzenia na rzecz Skarbu Pastwa albo ma cel spoeczny wskazany przez sd, art. 35 2. W czasie odbywania kary skazany nie moe zmieni miejsca staego pobytu bez zgody sdu i ma obowizek udzielania wyjanie dotyczcych przebiegu odbywania kary, art. 34 2 . by Micha Birula Strona 36

W celu zwikszenia wychowawczego oddziaywania, ale i kontroli nad sprawc przewidziano rwnie moliwo dozoru kuratorskiego oraz naoenia na skazanego obowizkw probacyjnych w postaci: A) przeproszenia pokrzywdzonego b) wykonanie obowizku oenia na utrzymanie innej osoby c) powstrzymania si od naduywania alkoholu lub innych rodkw odurzajcych d) naprawienie w caoci lub czci wyrzdzonej szkody ( art. 362 w zw. z art. 721 pkt. 2 3 lub 5 oraz 2). Przed naoeniem wymienionych obowizkw naley wysucha skazanego, art. 363 w zw. z art.74, przy czym obowizek naprawienia szkody moe by naoony tylko wtedy, gdy nie zosta on orzeczony jako rodek karny na podst. Art. 46 1. Moliwo warunkowego zawieszenia wykonania tej kary na okres prby od roku do 3 lat, art., 69 i 70 KK. Kodeks przewiduje moliwo skrcenia ograniczenia wolnoci po odbyciu przez skazanego poowy kary, jeeli w tym czasie przestrzega porzdku prawnego, sumiennie wykonywa spoecznie uyteczn prac oraz spenia inne naoone na niego obowizki, W takim wypadku uwaa si orzeczon kar za wykonan (art. 83). IV. V. Kara pozbawienia wolnoci, 25 lat pozbawienia wolnoci. Doywotnie pozbawienie wolnoci. Podstawowym celem wykonania kary pozbawienia wolnoci jest idea resocjalizacji- oddziaywania, ktre korzystnie wpywa na jego osobowo, powstrzymujc go przed powrotem do przestpstwa. Powszechnie mwi si o kryzysie kary pozbawienia wolnoci. Kodeks karny z 1997 zmieni rol kary pozbawienia wolnoci. wiadczy o tym fakt, e w katalogu kar kara pozbawienia wolnoci wymieniona jest po karach grzywny i ograniczenia wolnoci (art.32). Doln granic kary pozbawienia wolnoci jest 1 miesic (art.37), kiedy doln granic byy 3m-ce, grn granic-najwicej 15 lat. Rwnie zmieniony zosta ukad sankcji w czci szczeglnej (art.32), a take art.58, ktry stanowi, e we wszystkich wypadkach, w ktrych ustawa przewiduje moliwo wyboru rodzaju kary, sd orzeka kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara albo rodek karny nie moe spenia celw kary. Rwnie art. 583, ktry pozwala za przestpstwo zagroone kar pozbawienia wolnoci nieprzekraczajc 5 lat orzec grzywn lub kar ograniczenia wolnoci zamiast kary pozbawienia wolnoci ( z wyczeniem sprawcw skazanych uprzednio na bezwzgldn kar pozbawienia wolnoci za wystpek umylny oraz sprawcw wystpkw chuligaskich). Mimo wiatowego kryzysu kary pozbawienia wolnoci twrcy kodeksu nie przekrelaj moliwoci oddziaywania resocjalizacyjno-zapobiegawczego na skazanych- wyranie akcentuje to art. 67 1. rodkami prowadzcymi do tego celu ma by oddziaywanie na skazanych przez prac, ksztacenie, zajcia kulturalno-owiatowe (67 2 i3). Kadc kar na indywidualizacj oddziaywania na skazanych, kodeks karny wykonawczy przewiduje zrnicowanie zakadw karnych dla modocianych, dla odbywajcych kar po raz pierwszy, dla recydywistw. Oprcz terminowe kary pozbawienia wolnoci (od 1m-ce do 15 lat) KK przewiduje kar 25 lat pozbawienia wolnoci, art. 32 pkt.4. Ustawodawca przewiduje w kadym wypadku zagroenia kar 25 lat alternatyw w postaci zwykej kary pozbawienia wolnoci w wymiarze do 15 lat, art. 37. Daje to sdowi moliwo wyboru rodzaju orzekanej kary wg stopnia szkodliwoci, winy i innych okolicznoci wpywajcych na wymiar kary. Skazany na kar 25 lat pozbawienia wolnoci moe by warunkowo by Micha Birula Strona 37

zwolniony po odbyciu 15 lat kary, art. 78&3, przy czym okres prby ustalany jest wedug oglnej reguy w wymiarze od 2 do 5 lat. Ponadto przewidziana jest kara doywotniego pozbawienia wolnoci, art.32 pkt.5. W szczeglnych przypadkach moliwe jest warunkowe zwolnienie skazanego, jednak dopiero po odbyciu 25 lat pozbawienia wolnoci, art. 783. Kara doywotniego pozbawienia wolnoci ( czciowo tez 25 lat pozbawienia wolnoci) peni funkcj ochronn VI. Problem kary mierci Kara mierci jest jedn z najstarszych kar. Po II wojnie wiatowej denie do wyeliminowania kary mierci. Argumenty przeciwko karze mierci: 1. niezgodno tej kary z zasad humanitaryzmu 2. negatywny wpyw na kultur spoeczn 3. nieodwracalno 4. nieuyteczno Argumenty za: 1. zasada sprawiedliwoci- za najcisze zabjstwo mier jest wspmiern kar 2. odstraszajcy wpyw tej kary 3. powoywanie si na opini publiczn, ktra jest za utrzymaniem tej kary 17. rodki karne I. Uwagi oglne Katalog rodkw karnych znajduje si w art. 39 KK. S to: 1. Pozbawienie praw publicznych, 2. Zakaz zajmowania okrelonego stanowiska, wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzeniem okrelonej dziaalnoci gospodarczej, 3. Zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacj maoletnich lub opiek nad nimi, 4. Obowizek powstrzymania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania si z okrelonymi osobami lub zakaz opuszczania okrelonego miejsca pobytu bez zgody sdu, 5. Zakaz prowadzenia pojazdw, 6. Przepadek, 7. Obowizek naprawienia szkody, 8. Nawizka, 9. wiadczenie pienine, 10. Podanie wyroku do publicznej wiadomoci. rodki karne mona podzieli na wymierne w czasie (np. pozbawienie praw i zakazy wymienione w art. 39 KK) i jednorazowe (np. obowizek naprawienia szkody). rodki karne wymierne w czasie orzeka si na okres od roku do 10 lat, na okres od roku do 15 lat, a w okrelonych przypadkach na zawsze (art. 43 1 KK). Okres ten biegnie od momentu uprawomocnienia si wyroku, z tym e nie biegnie on w czasie odbywania kary pozbawienia wolnoci, chociaby orzeczonej za inne przestpstwo (art. 43 2 KK).

by Micha Birula

Strona 38

II. Pozbawienie praw publicznych Art. 40 KK Pozbawienie praw publicznych polega na pozbawieniu lub uszczupleniu okrelonych prawo politycznych i obywatelskich. Jest to najsurowszy rodek karny o wyranie represyjnym charakterze, orzekanym za szczeglnie cikie przestpstwa. Pozbawienie praw publicznych obejmuje utrat: a. czynnego i biernego prawa wyborczego do Sejmu, Senatu i organw samorzdu terytorialnego, zawodowego lub gosp., b. prawa do udziau w wymiarze sprawiedliwoci, c. prawa do penienia funkcji w organach i instytucjach pastwowych i samorzdu terytorialnego lub zawodowego, d. odznacze i tytuw honorowych oraz zdolnoci do ich uzyskania w okresie trwania zakazu. W stosunku do onierzy rodek ten powoduje ponadto degradacj. Pozbawienie praw publicznych obejmuje zarwno utrat posiadanych praw, jak i niemono ich nabycia w okresie trwania kary. Upyw kary nie powoduje odzyskanie utraconych praw i odznacze, a jedynie przywraca zdolno do ich uzyskania. Pozbawienie praw publicznych sd moe orzec w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci na okres nie krtszy ni 3 lata za przestpstwo popenione w wyniku motywacji zasugujcej na szczeglne potpienie (art. 40 2 KK). III. Zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania okrelonego zawodu lub prowadzenia okrelonej dziaalnoci gospodarczej Sd moe orzec na podstawie art. 41 1 i 2 KK w/w rodki, jeeli z przestpstwa wynika przynajmniej jedna z dwch nastpujcych przesanek: a. naduycie stanowiska lub uprawnie zawodowych do popenienia przestpstwa, b. okazanie, e dalsze sprawowanie funkcji zwizanej z zajmowanym stanowiskiem, wykonywanie zawodu lub prowadzenie okrelonej dziaalnoci zagraa istotnym dobrom chronionym prawem. Stanowisko oznacza wykonywanie jakiej funkcji. Zawd oznacza zajcie zarobkowe wymagajce okrelonych wiadomoci i umiejtnoci, najczciej potwierdzonych urzdowo, np. dyplom. Orzeczenie takiego zakazu peni przede wszystkim funkcj prewencyjn i wie si z ochron interesu spoecznego, ktry mgby by zagroony poprzez naduycie czy brak kwalifikacji. Jest to rodek dotkliwy, ktry godzi w presti spoeczny i zawodowy oraz moe pozbawi uprawnie zawodowych lub zwizanych z prowadzeniem okrelonej dziaalnoci gosp. na dugi okres do 10 lat (art. 43 1 pkt 1 KK).

by Micha Birula

Strona 39

III a. Zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacj maoletnich lub opiek nad nimi. Art. 41 KK Przesank orzeczenia tego rodka jest skazanie sprawcy na kar pozbawienia wolnoci za przestpstwo przeciwko wolnoci seksualnej lub obyczajnoci popenione na szkod maoletniego. Jest to rodek orzekany fakultatywnie na okres od 1 roku do 15 lat, a w razie ponownego skazania na zawsze, przy czym orzekanie w tym wypadku jest obligatoryjne. Zakres zakazw wynikajcych z tego rodka jest szeroki. Moe on dotyczy zakazu zajmowania wszelkich lub okrelonych stanowisk albo wykonywania zawodu lub dziaalnoci zwizanych z wychowaniem, edukacj, leczeniem maoletnich lub opiek nad nimi, np. lekarz-pediatra. IV. Zakaz prowadzenia pojazdw Art. 42 KK Ten rodek karny obejmuje przede wszystkim pojazdy mechaniczne, tzn. pojazdy drogowe, kolejowe, wodne i powietrzne, ktre poruszaj si za pomoc umieszczonego w nich silnika lub s zasilane z trakcji elektrycznej. Jednak temu zakazowi mog podlega rwnie takie pojazdy nie mechaniczne, jak rower czy zaprzg konny. Podstaw orzekania zakazu (art. 42 1 KK) prowadzenia pojazdw mechanicznych lub innych jest skazanie za przestpstwo przeciwko bezpieczestwu w ruchu ldowym, wodny lub powietrznym (tzw. przestpstwa komunikacyjne, rozdz. XXI KK). Chodzi tu np. o przestpstwo spowodowania katastrofy lub bezporedniego niebezpieczestwa katastrofy w ruchu ldowym, wodnym lub powietrznym (art. 173-174 KK). Jednak popenienie jakiegokolwiek z w/w przestpstw nie jest wystarczajc przesank do orzeczenia zakazu. Z zachowania sprawcy musi wynika, e lekceway on zasady ostronoci i bezpieczestwa innych uczestnikw ruchu, przez co stwarza zagroenie w komunikacji. Zakaz prowadzenia pojazdw moe zosta orzeczony wobec prowadzcego pojazd, cho nie wynika to jednoznacznie z art. 42 1 KK, lecz ratio legis tego wymaga. Wynika z tego, e np. wobec dyspozytora (z art. 179 KK) nie mona orzec zakazu, ale ju wobec nietrzewego instruktora prowadzcego praktyczny kurs prowadzenia pojazdw w pojedzie umoliwiajcym temu instruktorowi bezporedni wpyw na ruch pojazdu albo ktry bra udzia w jego prowadzeniu, wydajc kursantowi polecenia, mona orzec zakaz. Z treci art. 42 1 KK wynika obowizek pozytywnego wskazania, jakich pojazdw zakaz ma dotyczy. W art. 42 2 KK przewidziano obligatoryjne orzekanie zakazu prowadzenia pojazdw mechanicznych wobec sprawcw przestpstw przeciwko bezpieczestwu w komunikacji, ktrzy w czasie popenienia przestpstwa byli w stanie nietrzewoci, pod wpywem rodka odurzajcego lub zbiegli z miejsca zdarzenia (dot. art. 173, 174 i 177 oraz 178a KK). Sd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdw albo tylko pojazdw okrelonego rodzaju. Obligatoryjny zakaz prowadzenia pojazdw mechanicznych obejmuje take osoby prowadzce w stanie nietrzewoci pojazdy nie mechaniczne (np. rower). W wietle art. 42 3 i 4 sd moe orzec zakaz prowadzenia wszelkich pojazdw mechanicznych na zawsze, jeli sprawca przestpstwa okrelonego w art. 173, 174 lub 177 2, ktrego nastpstwem jest mier lub ciki uszczerbek na zdrowiu, by w stanie nietrzewoci, pod wpywem rodka odurzajcego, albo zbieg z miejsca zdarzenia. Natomiast sd orzeka obligatoryjnie zakaz na zawsze w razie ponownego skazania sprawcy w w/w przypadkach. Zakaz prowadzenia pojazdw orzeka si na okres: by Micha Birula Strona 40

od 1 roku do 10 lat art. 43 1 pkt 1, na zawsze art. 42 3 lub 4.

Na podstawie art. 43 3 KK sd nakada obowizek zwrotu dokumentu uprawniajcego do prowadzenia pojazdw, przy czym do czasu wykonania tego obowizku orzeczony zakaz nie biegnie. Naruszenie tego obowizku jest przestpstwem (art. 244 KK). Zakaz prowadzenia pojazdw przewiduje rwnie Kodeks Wykrocze: spowodowanie zagroenia przez niezachowanie naleytej ostronoci, prowadzenie pojazdu po spoyciu alkoholu lub innego podobnie dziaajcego rodka, niezastosowanie si do sygnaw kontroli ruchu drogowego w celu uniknicia kontroli, nieudzielanie pomocy przez uczestnika wypadku innej ofierze wypadku. V. Przepadek przedmiotw lub korzyci majtkowej Art. 44 KK przepadek przedmiotw Art. 45 KK przepadek korzyci majtkowej Zgodnie z art. 44 KK przepadek przedmiotw obejmuje trzy grupy przedmiotw: a. przedmioty, ktre suyy lub byy przeznaczone do popenienia przestpstwa (narzdzia przestpstwa), b. przedmioty pochodzce bezporednio z przestpstwa, c. przedmioty, ktrych wytwarzanie, obrt lub przewz jest zabronione przez prawo. Narzdzia przestpstwa obejmuj zarwno przedmioty specjalnie wytworzone lub przysposobione do popenienia przestpstwa, jak i przedmioty suce do uytku w celach nieprzestpnych, ktrymi sprawca si posuy do popenienia przestpstwa. Pojazd moe by uznany za narzdzie wtedy, gdy jest przystosowany lub wykorzystywany do przestpczego procederu, a nie gdy zosta uyty jedynie jako rodek transportu osb lub przedmiotw albo te jako miejsce, w ktrym przestpstwa dokonano. Art. 44 3 KK przepadku nie stosuje si, jeeli jego orzeczenie byoby niewspmierne do wagi popenionego czynu. Mona orzec w takim wypadku nawizka na rzecz SP. Art. 44 7 KK przepadek przedmiotw bdcych narzdziami, a take przedmiotw objtych zakazem posiadaniu lub obrotu (6), ktre nie stanowi wasnoci sprawcy, orzeka si tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie. Uchwaa SN z 1989 r. i art. 44 7 zd. 2 nie mona orzec przepadku przedmiotu objtego wspwasnoci, jeeli sprawcami nie s wszyscy wspwaciciele. W razie wspwasnoci orzeka si przepadek udziau nalecego do sprawcy albo obowizek uiszczenia kwoty pieninej stanowicej rwnowarto udziau sprawcy. Przepadek przedmiotw pochodzcych bezporednio z przestpstwa (art. 44 1 KK) ma charakter obligatoryjny. Takimi przedmiotami mog by rzeczy ruchome, pienidze i inne rodki patnicze, a take papiery wartociowe. Mowa tu zarwno o owocach (skradzione pienidze) jak i produktach (sfaszowane banknoty) popenionego przestpstwa. Orzeczenie przepadku przedmiotw uzyskanych w wyniku popenienia przestpstwa nie moe nastpi kosztem prawo pokrzywdzonego albo innego podmiotu posiadajcego prawa do tych przedmiotw. Przedmioty takie podlegaj przede wszystkim zwrotowi na rzecz pokrzywdzonego (art. 44 5 KK), chyba e taki uprawniony podmiot nie wystpuje lub nie mona go ustali, albo gdy dany by Micha Birula Strona 41

przedmiot objty jest ustawowym zakazem wytwarzania, posiadania lub obrotu (art. 44 6 KK), nastpuje orzeczenie o przepadku tego przedmiotu na rzecz SP. W wypadku, gdy sprawca utraci przedmioty pochodzce z przestpstwa lub uyte do jego popenienia (np. w wyniku zniszczenia), sd moe orzec przepadek pieninej rwnowartoci takich przedmiotw (art. 44 4 KK). PRZEPADEK KORZYCI LUB JEJ RWNOWARTOCI ART. 45 KK. Przepadek korzyci majtkowych nastpuje obligatoryjnie we wszystkich przypadkach, w ktrych sprawca przestpstwa osign z jego popenienia bezprawn korzy majtkow. Nie orzeka si przepadku korzyci, jeeli korzy ta podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi (art. 45 1 KK). Korzy majtkowa nie tylko przedmioty okrelone w art. 115 9 KK (rzeczy ruchome, pienidze itd.), lecz take wierzytelnoci i inne prawa majtkowe. Przepadkowi (korzyci) podlegaj przedmioty uzyskane w wyniku obrotu przedmiotami pochodzcymi bezporednio z przestpstwa (ruchomoci, nieruchomoci nabyte za skradzione pienidze itd.), a take wierzytelnoci i inne prawa majtkowe. W art. 45 KK wprowadzono tzw. odwrcony ciar dowodu wobec sprawcy skazanego za popenienie przestpstwa, z ktrego osign korzy majtkow. Przyjto domniemanie, e mienie, ktre sprawca obj we wadanie lub do ktrego uzyska jakikolwiek tytu prawny w czasie popenienia przestpstwa i po jego popenieniu, do chwili wydania w sprawie chociaby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzy uzyskan z popenienia przestpstwa, chyba e sprawca lub inna zainteresowania osoba przedstawi przeciwdowd (art. 45 2 KK). Powysze domniemanie rozciga si na inn osob fizyczn, prawn lub jednostk organizacyjn, ale tylko w sytuacji, gdy materia dowodowy zebrany w sprawie uzasadnia wysokie prawdopodobiestwo, e sprawca, aby uniemoliwi orzeczenie lub egzekucj przepadku, przenis na t osob lub jednostk mienie uzyskane w wyniku popenienia przestpstwa (art. 45 3 KK). Osoba taka moe przedstawi dowd zgodnego z prawem nabycia mienia, a take moe wytoczy powdztwo przeciwko SP o obalenie domniemania z art. 45 3 KK (art. 45 4 KK). VI. Podanie wyroku do publicznej wiadomoci Art. 50 KK Sd moe orzec o podaniu wyroku do publicznej wiadomoci w okrelony przez siebie sposb (w prasie, telewizji), jeeli uzna to za celowe ze wzgldu na spoeczne oddziaywanie kary, jednake pod warunkiem, e publikacja orzeczenia nie narusza interesu pokrzywdzonego. VII. Nawizka i wiadczenie pienine Art. 46 2 - 49a KK Nawizka rodek karny, polegajcy na obowizku zapacenia okrelonej kwoty pieninej na rzecz pokrzywdzonego lub inny wskazany cel (spoeczny). Nawizk na rzecz pokrzywdzonego orzeka si, gdy nie jest moliwe orzeczenie obowizku naprawienia szkody (art. 46 2 KK), jako zadouczynienie za ciki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynnoci narzdu ciaa, rozstrj zdrowia oraz doznan krzywd (fizyczn i moraln). Orzeczenie nawizki w innych przypadkach jest moliwe na podstawie szczeglnego przepisu, np. zniesawienie i zniewaga (art. 212 3 i art. 216 4 KK).

by Micha Birula

Strona 42

Nawizka na cele spoeczne (tj. na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji wpisanej do wykazu prowadzonego przez MS): a. art. 47 1 KK musi nastpi skazanie za umylne przestpstwo przeciwko zdrowiu lub yciu, albo za inne przestpstwo umylne, ktrego skutkiem jest mier czowieka, ciki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynnoci narzdu ciaa lub rozstrj zdrowia, b. art. 47 2 KK musi nastpi skazanie za przestpstwo przeciwko rodowisku, c. art. 47 3 KK musi nastpi skazanie sprawcy za przestpstwo okrelone w art. 173, 174, 177 lub 355 KK, ktry prowadzc pojazd mechaniczny by w stanie nietrzewoci lub pod wpywem rodka odurzajcego, albo zbieg z miejsca zdarzenia. Zgodnie z art. 48 KK nawizk orzeka si do wysokoci 100.000. z. wiadczenie pienine nie jest form naprawienia szkody i nie moe go zastpowa, lecz peni funkcje wychowawcze i prewencyjne. Zgodnie z art. 49 KK, odstpujc od wymierzenia kary, a take w wypadkach wskazanych w ustawie, sd moe orzec wiadczenie pienine na okrelony cel spoeczny (tj. na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji wpisanej do wykazu prowadzonego przez MS). Wysoko wiadczenia pieninego nie moe przekracza 20.000. z, a w wypadku zasdzenia wiadczenia od sprawcy skazanego za przestpstwo wymienione w art. 178a (nietrzewo kierowcy) wysokoci 60.000. z. VIII. Obowizek naprawienia szkody Art. 46 KK Na podstawie art. 46 1 KK orzeczenie obowizku naprawienia szkody moe zosta wydane, gdy zaistniej dwie przesanki, tj. wniosek pokrzywdzonego lub innej uprawnionej osoby i skazanie sprawcy za przestpstwo, ktrego skutkiem jest: mier czowieka, ciki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynnoci narzdu ciaa lub rozstrj zdrowia, przestpstwo przeciwko bezp. w komunikacji, przestpstwo przeciwko rodowisku, mieniu lub obrotowi gosp., przestpstwo przeciwko prawom osb wykonujcych prac zarobkow. Przy orzekaniu tego rodka karnego naley si kierowa zasadami prawa cywilnego dot. ustalenia wielkoci szkody majtkowej lub doznanej krzywdy (szkoda niemajtkowa), biorc take pod uwag stopie przyczynienia si pokrzywdzonego do jej powstania. Uwzgldnia mona tylko te skadniki lub elementy szkody, ktre wyniky bezporednio z zachowania si sprawcy lub ze skutkw tego zachowania si. Nie maj zastosowania przepisy z prawa cywilnego dot. przedawnienia roszcze i nie mona te na podstawie art. 46 1 KK zasdzi od skazanego pacenia renty na rzecz pokrzywdzonego. W wypadku skazania osb wspdziaajcych w popenieniu przestpstwa, sd powinien orzec wobec kadego ze wspdziaajcych obowizek naprawienia szkody stosownie do udziau w wyrzdzonej szkodzie. Wykonanie prawomocnie orzeczonego obowizku naprawienia szkody nastpuje w trybie okrelonym przepisami KPC.

by Micha Birula

Strona 43

 18. Zaniechanie ukarania sprawcy I. Odstpienie od wymierzenia kary Odstpienie od wymierzenia kary rezygnacja z wymierzenia kary i poprzestaniu na orzeczeniu rodka karnego, albo odstpieniu od wymierzenia jakiegokolwiek rodka karnego. Nie oznacza to braku odpowiedzialnoci karnej, gdy stosuje si j w wypadkach stwierdzenia winy i orzeczenia prawomocnego wyroku. Przepis ustawy musi przewidywa tak moliwo( najczciej z alternatyw nadzwyczajnego zagodzenia kary): obligatoryjne przy obronie koniecznej, jeeli by wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionymi okolicznociami. alternatywna obok nadzwyczajnego zagodzenia kary wobec dokonujcego denuncjacji uczestnika zorganizowanej przestpczoci( gdy jego rola bya podrzdna, a informacja przyczynia si do zapobieenia popenieniu innego przestpstwa). Art. 59 KK daje moliwo poprzestania na orzeczeniu rodka karnego za przestpstwo zagroone kar nie przekraczajca 3 lat pozbawienia wolnoci, jeeli spoeczna szkodliwo czynu nie jest znaczna a orzeczony rodek karny speni cele kary. II. Warunkowe umorzenie postpowania karnego Warunkowe umorzenie postpowania polega na odstpieniu od skazania i kary wobec sprawcy uznanego za winnego popenienia przestpstwa, w celu i zastosowaniu przewidzianych przez prawo karne rodkw o charakterze probacyjnym. Przesanki, ktre musz wystpi cznie (art. 66 1 i 2 KK): a. zagroenie czynu kar nie przekracza 3 lat pozbawienia wolnoci, b. wina sprawcy i stopie spo. szkodliwoci popenionego przez niego czynu nie s znaczne, c. brak jest wtpliwoci co do popenienia przestpstwa i jego okolicznoci, d. sprawca nie by dotd karany za przestpstwo umylne, e. wystpuje pozytywna prognoza, wyraajca si w przekonaniu, e pomimo warunkowego umorzenia sprawca nie popeni ponownie przestpstwa i bdzie przestrzega prawa. Art. 66 3 KK przewiduje nadto, e warunkowe umorzenie moe by orzeczone w sprawach o przestpstwa zagroone kar nieprzekraczajc 5 lat pozbawienia wolnoci, jeeli pokrzywdzony pojedna si ze sprawc, sprawca naprawi szkod lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposb naprawienia szkody. Warunkowe umorzenie nastpuje na okres prby, ktry wynosi od 1 roku do 2 lat (art. 67 1 KK). W art. 67 3 KK przewidziano katalog obowizkw, jakie mona naoy na sprawc w ramach warunkowego umorzenia postpowania: a. informowanie sdu lub kuratora o przebiegu prby, b. przeproszenie pokrzywdzonego, c. wykonywanie cicego na sprawcy obowizku oenia na utrzymanie innej osoby, d. powstrzymanie si od naduywania alkoholu lub uywania innych rodkw odurzajcych, e. powstrzymanie si od kontaktowania si z pokrzywdzonym lub innymi osobami w okrelony sposb. by Micha Birula Strona 44

Ponadto mona orzec wiadczenie pienine oraz zakaz prowadzenia pojazdw (art. 67 3 KK). Aby naoy obowizki musi mie miejsce wysuchanie oskaronego. Jeeli sprawca w okresie prby uchyla si od wykonywania naoonych obowizkw albo chociaby przed uprawomocnieniem si orzeczenia raco narusza porzdek prawny, a w szczeglnoci, gdy dopuszcza si nowego przestpstwa, naley podj postpowanie karne (art. 68 1-3 KK). Po upywie okresu prby i dodatkowych 6 miesicy postpowania nie mona ju podj (art. 68 4 KK). W takim wypadku warunkowe umorzenie przeksztaca si z mocy prawa w umorzenie definitywne. Podjcie postpowania warunkowo umorzonego jest obligatoryjne, gdy sprawca w okresie prby popeni przestpstwo umylne, za ktre zosta prawomocnie skazany (art. 68 1 KK). Natomiast sd moe podj postpowanie karne, gdy sprawca w okresie prby: a. raco narusza porzdek prawny, a w szczeglnoci gdy popeni inne przestpstwo, b. uchyla si od dozoru, wykonania naoonych obowizkw lub orzeczonych rodkw karnych, c. nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody, d. po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postpowania, lecz przed jego uprawomocnieniem si, raco narusza porzdek prawny, w szczeglnoci popeni w tym czasie przestpstwo. 19. Sdowy wymiar kary I. Zasady sdowego wymiaru kary i rodkw karnych Przez sdowy wymiar kary rozumiemy okrelenie rodzaju i wielkoci kary lub rodka karnego za przestpstwo przypisane indywidualnemu sprawcy. Sdowy wymiar kary stanowi zatem konkretyzacj kary (rodka karnego) przewidzianej w ustawie za okrelony typ przestpstwa, przy uwzgldnieniu zawartych w ustawie zasad i dyrektyw, ktre wskazuj cele, jaki tak okrelona kara powinna spenia. Sdowy wymiar kary nastpuje w granicach ustawowego wymiaru kary, przez ktry rozumie si sankcj karn przewidzian w ustawie za przypisany typ przestpstwa, przy uwzgldnieniu instytucji modyfikujcych t sankcj (np. nadzwyczajne zagodzenie kary). Zasady sdowego wymiaru kary: Zasada swobody sdu w granicach ustawy - polega na niezawisoci sdziw; jej podstaw jest zawarta w art. 53 1 k.k. wytyczna, i sd wymierza kar wedug swego uznania, przy czym swoboda sdu nie oznacza dowolnoci, dziaanie sdu podlega bowiem w sensie merytorycznym ustawie karnej, ktra wyznacza kierunek wymiaru kary oraz innych rodkw karnych.. Zasada humanitaryzmu - nakazuje kierowanie si godnoci czowieka, a w szczeglnoci deniem do minimalizowania dolegliwoci wynikajcych z kar, rodkw karnych i zabezpieczajcych, w granicach okrelonych celami tych kar i rodkw. Zasada indywidualizacji - polega na dostosowaniu kar i rodkw karnych do waciwoci i warunkw osobistych kadego skazanego oraz moliwoci i perspektyw zapobiegawczego i wychowawczego oddziaywania na niego Zasada zaliczania faktycznego pozbawienia wolnoci na poczet kary - ma na celu, aby dolegliwo zwizana z tymczasowym aresztowaniem lub inn form pozbawienia wolnoci zostaa wyrwnana. by Micha Birula Strona 45

Zasada preferencji kar nie izolacyjnych - znajduje wyraz zarwno w kolejnoci wymienienia kar w systemie kar, jak te w normie zawartej w art. 58 1, ktry stanowi, e jeeli ustawa przewiduje moliwo wyboru kary, sd orzeka kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub rodek karny nie moe speni celw kary. Zasad t wyraa rwnie przewidziana w art. 58 3-4 moliwo orzeczenia zamiast pozbawienia wolnoci kary ograniczenia wolnoci lub grzywny za przestpstwo zagroone wycznie kar pozbawienia wolnoci nie wysz ni lat 5. II. Dyrektywy sdowego wymiaru kary Dyrektywy wymiaru kary - zawarte w ustawie wskazania, ktrymi sd ma obowizek kierowa si przy ich wymierzaniu. Gwn funkcja - zapewnienie realizacji celw kary i rodkw karnych, przyjtych w danym systemie prawnym. Odrniamy dyrektywy oglne-ksztatuj wymiar kary wobec ogu sprawcw przestpstw Dyrektywy szczeglne- dotyczce okrelonych kategorii sprawcw lub poszczeglnych kar i rodkw karnych. Dyrektywy oglne to: Wspmierno kary do winy sprawcy i do spoecznej szkodliwoci popenionego czynu Zapobiegawcze i wychowawcze oddziaywanie kary na sprawc Spoeczne oddziaywanie kary Dyrektywy wspmiernoci kary do winy sprawcy i do stopnia spoecznej szkodliwoci jego czynu maj zapewni orzekanie spraw zasuonych, sprawiedliwych. (Zaakcentowanie wspmiernoci kary do winy nastpio dopiero w k.k. w 1997 roku.) Obowizujcy k.k. nadaje wymiarowi kary znaczenie w postaci kryterium winy. Jako wyznacznika sprawiedliwoci kary. Nie oznacza to jednak, e wymierzajc kar lub rodek karny sd pomija bdzie ocen spoecznej szkodliwoci czynu, powinien jednak kierowa si wycznie kryteriami tej szkodliwoci okrelonymi w art.53 par 2 i 115 par 2. Dyrektywy spoecznego oddziaywania kary wyraa prewencj ogln rozumian nie, jako nakaz odstraszajcego oddziaywania na potencjalnych przestpcw, lecz ksztatowania waciwych ocen i postaw prawnych, a w szczeglnoci utwierdzania w spoeczestwie, i sprawcy przestpstw ponosz odpowiedzialno za swoje czyny. Dyrektywa tam ma cisy zwizek z dyrektyw wspmiernoci kary do winy i szkodliwoci popenionego czynu. Dyrektywa oddziaywania na sprawc - realizuje wskazania prewencji indywidualnej, wyraajc si zarwno w zapobiegawczym, jak i wychowawczym wpywie orzekanych kar i rodkw karnych. Szczeglno-prewencyjne oddziaywanie kar i rodkw karnych wie si rwnie z ich zapobiegawcz funkcj, polegajc na ochronie spoeczestwa przed niebezpieczestwem ponownego popenienie przestpstwa lub przestpstw przez danego sprawc. Szczeglne dyrektywy wymiaru kary to takie dyrektywy, ktre modyfikuj dyrektywy oglne: Dyrektywa dotyczca wymiaru kary wobec sprawcw modocianych, a take nieletnich odpowiadajcych karnie, jest prymat wychowawczego oddziaywania kary. Wymieniona preferencja nie oznacza, jednak pominicia wskaza pyncych z oglnych dyrektyw, zgasza za przestrzegania nakazu orzekania kary w granicach jej sprawiedliwoci.

by Micha Birula

Strona 46

Dyrektywa wyjtkowoci kary doywotniego pozbawienia wolnoci, ktrej nie mona orzec wobec nieletniego odpowiadajcego karnie, a jedynie wobec sprawcy, ktry w chwili popenienia zbrodni zagroonej t kar ukoczy 18 lat. Dyrektywa zakazujc orzekania grzywny, gdy dochody sprawcy, jego stosunki majtkowe lub moliwoci zarobkowe uzasadniaj przekonanie, e sprawca grzywny nie uici i nie bdzie jej mona jej cign w drodze egzekucji (art.58 par 2) III. Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary Uzupeni IV. Nadzwyczajne zagodzenie kary Polega na wymierzeniu kary poniej dolnej granicy ustawowego zagroenia, albo kary agodniejszego rodzaju ni kara wskazana w ustawowym zagroeniu. Podstawy nadzwyczajnego zagodzenia kary: 1. Nadzwyczajne zagodzenie kary przewiduje przepis ustawy: a. Czynny al, b. Nieletni popeniajcy jedno z przestpstw okrelonych w art.10 KK c. Usiowanie nieudolne, d. Pomocnictwo, e. Bd co do kontratypu i co do prawa, f. Przekroczenie granic kontratypw (Stanu wyszej koniecznoci i obrony koniecznej) g. Poczytalno w znacznym stopniu ograniczona. 2. Wobec modocianego, ze wzgldu na to, e sd orzekajc kar powinien go przede wszystkim wychowywa. 3. Szczeglnie uzasadnione przypadki, kiedy nawet najnisza kara, wymierzona w granicach ustawowego zagroenia byaby niewspmiernie wysoka: (3 przypadki) a. Poszkodowany pojedna si ze sprawc, albo sprawca i pokrzywdzony uzgodnili sposb naprawienia szkody, b. Sprawca czyni starania o naprawienie szkody (postawa!) c. Sprawca popeni przestpstwo nieumylnie i w wyniku tego sprawca albo osoba najblisza dla niego doznaa powanego uszczerbku (chodzi nie tylko o uszczerbek na zdrowiu, ale moe to by take uszczerbek na mieniu) 4. gdy sprawca wspdziaajcy z innymi osobami w popenieniu przestpstwa ujawni wobec organu powoanego do cigania przestpstw informacje dotyczce osb uczestniczcych w popenieniu przestpstwa oraz istotne okolicznoci jego popenienia 5. na wniosek prokuratora wobec sprawcy, ktry niezalenie od wyjanie zoonych w swojej sprawie ujawni przed organem cigania istotne okolicznoci nieznane temu organowi, przy czym przestpstwo jest kar powyej 5 lat pozbawienia wolnoci. Nadzwyczajne zagodzenie ma charakter fakultatywny. Obligatoryjny charakter ma tylko gdy: art. 60 & 3: ujawnienie wsplnikw przez osob wspdziaajc z innymi kary orzeczonej wobec nieletniego, ktry w czasie orzekania ukoczy lat 18, a orzeczenie zakadu poprawczego byoby niecelowe. Reguy, jakie musi stosowa sd: 1. Jeeli sprawca popeni zbrodni, orzeczona kara nie moe by nisza od 1/3 dolnej granicy ustawowego zagroenia; 2. Jeeli przestpstwo jest zagroone kar 1 roku PW albo kar surowsz (dolna granica), sd agodzc moe orzec kar grzywny, ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci; by Micha Birula Strona 47

3. Jeeli przestpstwo jest zagroone kar nisz ni 1 rok pozbawienia wolnoci sd agodzc kar nie moe orzec pozbawienia wolnoci; 4. Jeeli przestpstwo jest zagroone alternatywnie kar grzywny, ograniczenia wolnoci, pozbawienia wolnoci to nadzwyczajne zagodzenie kary polega na odstpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu zamiast kary rodka karnego. V. Warunkowe zawieszenie wykonania kary Instytucja warunkowego zawieszenia kary jest form warunkowego skazania. Jest stosowana w stosunku do sprawcw, ktrzy nie wykazuj cech gbokiej demoralizacji i wychowawczy efekt moe da poddanie ich prbie w warunkach wolnoci kontrolowanej Warunkowe skazanie stanowi samodzielny rodek karny! Podstawow przesank warunkowego zawieszenia kary jest pozytywna prognoza mimo niewykonania orzeczonej kary sprawca bdzie przestrzega porzdku prawnego, a w szczeglnoci nie popeni ponownie przestpstwa. Art 69 1: Sd stosuje wtedy, gdy jest ju orzeczona kara za popenione przestpstwo. Sd moe zawiesi kar pozbawienia wolnoci, ograniczenia wolnoci albo kar grzywny TYLKO wtedy gdy kara grzywny jest kar samoistn. Kara pozbawienia wolnoci nie moe przekracza 2 lat. (grzywna jest wymierzana obok, gdy korzy majtkowa). Art 69 2: Zawieszajc wykonanie kary, sd bierze pod uwag przede wszystkim: a. postaw sprawcy, b. jego waciwoci, c. warunki osobiste, d. dotychczasowy sposb ycia e. i zachowanie si po popenieniu przestpstwa. Sd stosuje ten rodek, gdy cele kary zostan osignite pomimo tego, e kara nie bdzie wykonana. rodek ten nie jest stosowany wobec multirecydywistw, chyba e zachodzi wyjtkowy przypadek uzasadniony przepisami prawa. Sd Najwyszy za taki przypadek uzna przewlek, nieuleczaln chorob sprawcy albo szczeglnie trudn sytuacj osobist, np. gdy sprawca jest jedyn osob, ktra utrzymuje maoletniego. Jeeli sd zawiesza: a. kar pozbawienia wolnoci, prba trwa od 2 do 5 lat (art. 70 KK) b. Przy zawieszeniu kary ograniczenia wolnoci i grzywny od 1 roku do 3 lat, c. Wobec sprawcw modocianych i multirecydywistw: od 3 do 5 lat. Przy zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolnoci, sd moe orzec grzywn do 180 stawek dziennych, ale tylko wtedy gdy orzeczenie grzywny na podstawie innego przepisu nie jest moliwe. Jeeli sd orzeka zawieszenie wykonania kary ograniczenia wolnoci, sd moe orzec kar grzywny w wysokoci do 90 stawek dziennych. W okresie prby moe by oddany pod dozr kuratora, osb czy instytucji godnych zaufania. Warunkowe zawieszenie wykonania kary moe by stosowane wobec recydywistw, take recydywistw szczeglnych z tym, e w razie multirecydywy przemawia musz za tym szczeglne okolicznoci ( art.69 3) Istnieje bezwzgldny zakaz stosowania warunkowego zawieszenia wykonywania kar grzywny i ograniczenia wolnoci wobec sprawcw wystpkw o charakterze chuligaskim.

by Micha Birula

Strona 48

OKRES PRBY: Warunkowe zawieszenie wykonania kary nastpuje na okres prby: w przypadku kary pozbawienia wolnoci: od 2 do 5 lat w przypadku recydywistw wielokrotnych i modocianych: od 3 do 5 lat w przypadku ograniczenia wolnoci i grzywny: od roku do 3 lat Okres prby zaczyna biec od uprawomocnienia si orzeczenia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary. Zawieszajc wykonanie kary sd moe orzec grzywn grzywna stanowi ma instrument zwikszenia dolegliwoci rodka karnego i ksztatowa przekonanie o nieopacalnoci popenienia przestpstwa. Orzekanie grzywny w wypadku zawieszenia wykonania kary jest moliwe tylko, gdy nie mona jej wymierzy na innej podstawie. Zawieszajc warunkowo wykonanie kary mona na sprawc naoy odpowiednie obowizki prby. Ich katalog zawiera art. 72 1 KK jest to katalog otwarty, ale nie mog by orzeczone obowizki o charakterze penalnym np. obowizek nieodpatnej dozorowanej pracy. Ponadto sd moe zobowiza skazanego do naprawienia caoci, lub czci wyrzdzonej szkody, albo uiszczenia wiadczenia pieninego ( chyba, e zosta on wymierzony na postawie odrbnych przepisw. Czas i sposb wykonania naoonych obowizkw sd orzeka po wysuchaniu skazanego. W przypadku obowizku poddania si leczeniu odwykowemu, lub rehabilitacyjnemu potrzebna jest zgoda skazanego. Art. 73 KK: Dozr jest obligatoryjny: a. wobec modocianych sprawcw przestpstw umylnych, b. multirecydywistw c. i sprawcw, ktrzy popenili przestpstwo w zwizku z zaburzeniem preferencji seksualnej na szkod maoletniego. Na leczenie sprawca musi wyrazi zgod. Art. 75 KK: Obligatoryjnie zarzdza wykonanie kary zawieszonej, jeeli w okresie prby sprawca popeni podobne przestpstwo umylne, za to przestpstwo zostanie skazany na kar pozbawienia wolnoci a wyrok uprawomocni si. Skutki prawne uzalenione s od przebiegu okresu prby i jej wynikw. Pozytywny wynik prby powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Przyjmuje si, e prba jest udana, jeli w cigu 6 miesicy od upywu orzeczonego jej okresu nie nastpio zarzdzenie sdu o wykonaniu zawieszonej kary. W przypadku, gdy wobec skazanego orzeczone grzywn lub rodek karny, zatarcie nastpuje po ich wykonaniu. Zatracie skazania- oznacza prawne uznanie niekaralnoci sprawcy przestpstwa. Negatywny wynik prby oznacza naruszenie jej warunkw lub dopuszczenie si nowego przestpstwa. Art. 75 1 KK jeli sprawca w okresie prby popeni podobne do poprzedniego przestpstwo umylne, za ktr orzeczono prawomocnie kar pozbawienia wolnoci ( take w warunkach zawieszenia jej wykonania, nastpuje obligatoryjne zarzdzenie wykonania zawieszonej kary. Fakultatywne zarzdzenie wykonania zawieszonej kary moe nastpi, gdy sprawca w okresie prby: popeni inne przestpstwo ni okrelone poprzednio raco naruszy porzdek prawny nie uici orzeczonej grzywny uchyla si od naoonych obowizkw prby lub orzeczonych rodkw karnych by Micha Birula Strona 49

uchyla si od dozoru

Zarzdzenie wykonania kary moe rwnie wystpi, gdy sprawca po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem raco narusza porzdek prawny, a w szczeglnoci, gdy w tym czasie popenia przestpstwo. Niewykonanie naoonych obowizkw musi by zawinione! 20. Zmiana kary orzeczonej I. Warunkowe przedterminowe zwolnienie Jest to rodek fakultatywny, sd moe go wymierzy, ale ustawa go do tego nie obliguje. rodek ten jest wyrazem indywidualizacji kary pozbawienia wolnoci. O warunkowym przedterminowym zwolnieniu orzeka sd penitencjarny na wniosek skazanego, jego obrocy, dyrektora zakadu karnego, albo kuratora sdowego. Materialne podstawy (przesanki) dla orzeczenia tego rodka probacyjnego: 1. Postawa, waciwoci i warunki osobiste sprawcy, 2. Okolicznoci popenienia przestpstwa: a. Czy popeni przestpstwo samodzielnie (sprawca wykonawczy) czy wsplnie z innymi (wspsprawca) b. Sposb popenienia, czas i miejsce, c. Uycie niebezpiecznych narzdzi, d. Motywacja, e. Czy popeni sam czy wsplnie z nieletnim; 3. Sposb ycia przed popenieniem przestpstwa: a. Wczeniejsza karalno, b. Tryb ycia (czy si uczy albo pracowa) 4. Zachowanie po popenieniu przestpstwa: a. Czynny al, b. Powrotno do przestpstwa, c. Przeproszenie pokrzywdzonego, pojednanie si z pokrzywdzonym, d. Kierowanie grb wobec pokrzywdzonego, e. Matactwo (utrudnianie postpowania) f. Ukrywanie si, g. Ucieczka z miejsca zdarzenia; 5. Zachowanie w czasie odbywania kary pozbawienia wolnoci (ta przesanka jest Brna pod uwag tylko przy tym rodku probacyjnym) a. Czy przestrzega regulaminu zakadu karnego, b. Czy wykonywa naoone przez sd obowizki; Przy wystpieniu tych przesanek sd musi doj do przekonania, e pomimo zwolnienia z odbywania pozostaej czci kary sprawca bdzie przestrzega porzdku prawnego, tzn. nie popeni kolejnego przestpstwa. Przesanki formalne: Sprawca musi odby co najmniej poow kary zanim zoy wniosek o warunkowe przedterminowe zwolnienie, jednoczenie musi to by co najmniej 6 miesicy odbywania kary; Jeeli sprawca zosta skazany na: 25 lat PW musi odby co najmniej 15 lat kary, a jeli na doywotnie pozbawienie wolnoci musi odby co najmniej 25 lat kary. Wobec recydywistw: by Micha Birula Strona 50

Recydywa specjalna podstawowa: odby co najmniej 2/3 kary, jednak nie mniej ni 1 rok, Multirecydywa: odby co najmniej kary, jednak nie mniej ni 1 rok PW.

W wyroku skazujcym sd moe wyduy te wskazane przez ustawodawc okresy, po jakich moe sprawca ubiega si o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Nie moe jednak sd skrci tych okresw, ani wyczy stosowania rodka probacyjnego. Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest rodkiem probacyjnym, dlatego ustalony musi by okres prby; okres prby polega na tym, e cz kary odbywana jest poza zakadem karnym. Okres ten nie moe by krtszy ni 2 i duszy ni 5 lat. Inaczej wobec multirecydywistw: okres prby wynosi 3 5 lat, a przy karze doywotniego pozbawienia wolnoci: okres prby wynosi 10 lat. Sd odwouje przedterminowe warunkowe zwolnienie: Obligatoryjnie, jeeli: Skazany popeni przestpstwo umylne w okresie prby, za ktre zosta skazany na kar PW bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, a wyrok prawomocni si. Fakultatywnie, jeeli: Sprawca raco naruszy obowizujcy porzdek prawny (analogicznie jak przy innych rodkach probacyjnych): Popeni przestpstwo nieumylne, Popeni przestpstwo umylne, za ktre orzeczono kar grzywny lub OW. Po odwoaniu warunkowego przedterminowego zwolnienia sprawca ma moliwo ponownego wnioskowania o warunkowe przedterminowe zwolnienie, ale po co najmniej roku odbywania kary w zakadzie karnym, a przy doywotnim pozbawieniu wolnoci po odbyciu 5 lat moe ponownie ubiega si o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Wg SN: popenienie przestpstwa nie wyklucza moliwoci zastosowania rodka probacyjnego. Kara uznawana jest za odbyt: po upywie okresu prby i dodatkowych 6 miesicy, kar uznaje si za wykonan ju w momencie uzyskania warunkowego przedterminowego zwolnienia, oznacza to wczeniejsze zatarcie skazania, zwykle ju po upywie kilkunastu miesicy (min. 1 rok i 6 mies.) Warunkowe przedterminowe zwolnienie moe by stosowane wobec sprawcw, wobec ktrych orzeczono kar ograniczenia wolnoci, jeeli taki sprawca odby co najmniej poow tej kary i w tym czasie nie popeni adnego przestpstwa, ponadto wykonywa naoone przez sd obowizki, nie uchyla si od dozoru. Sd moe uzna kar za wykonan w caoci i zwolni z pozostaej czci kary ograniczenia wolnoci. Ustawa zezwala na stosowanie warunkowego przedterminowego zwolnienia take wobec sprawcw, wobec ktrych orzeczono rodki karne, jeeli wykonywane byy co najmniej przez 1 rok, a sprawca przestrzega porzdku prawnego (nie doszo do racego naruszenia porzdku prawnego) sd moe uzna w takim przypadku rodek karny za wykonany. Nie mona uzna rodka karnego za wykonany wczeniej, w przypadku sprawcy, ktry by skazany za przestpstwo przeciwko bezpieczestwu w komunikacji, jeli sprawca by nietrzewy, pod wpywem rodkw odurzajcych lub zbieg z miejsca zdarzenia i orzeczonym rodkiem jest zakaz prowadzenia pojazdw.

by Micha Birula

Strona 51

 21. rodki zabezpieczajce I. Istota rodkw zabezpieczajcych rodki zabezpieczajce w odrnieniu od kar nie maj na celu wymierzenia sprawiedliwoci za popenione czyny ani nie zawieraj elementu potpienia czynu i jego sprawcy. Ich jedyn funkcj ma by zabezpieczenie spoeczestwa przed niebezpieczestwem ze strony osb naruszajcych prawo karne. Wspczesne kodeksy karne maj charakter dwutorowy, tzn. operuj zarwno karami jak i rodkami zabezpieczajcymi. rodki zabezpieczajce odgrywaj w nich jednak role nieproporcjonalnie ma w porwnaniu z rol odgrywan przez kary. Obecnie KK przewiduje dwa rodzaje rodkw zabezpieczajcych: rodki izolacyjno lecznicze (art. 93 -98 KK), rodki o charakterze administracyjnym (art. 99 100 KK). II. Stosowanie rodkw zabezpieczajcych Ogln zasad stosowania rodkw zabezpieczajcych zwizanych z umieszczeniem w zakadzie zamknitym jest to, e mog by orzeczone tylko wtedy, gdy jest to niezbdne, aby zapobiec ponownemu popenieniu przez sprawc czynu zabronionego, zwizanego z jego chorob psychiczn, upoledzeniem umysowym lub uzalenieniem od alkoholu lub innego rodka odurzajcego (art. 93 KK). W stosunku do sprawcy ktry popeni przestpstwo w stanie poczytalnoci w znacznym stopniu ograniczonej i zosta za nie skazany na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego jej wykonania, sd moe orzec umieszczenie sprawcy w zakadzie karnym, w ktrym stosuje si szczeglne rodki lecznicze lub rehabilitacyjne (art. 95 1 KK). Takie umieszczenie nie jest w zasadzie stosowaniem rodka zabezpieczajcego, lecz jest szczeglnym sposobem wykonania kary. Izolacyjno leczniczy charakter ma rodek przewidziany w art. 96 KK, tj. umieszczenie sprawcy w zamknitym zakadzie leczenia odwykowego. Moe on by orzeczony wobec skazanych na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestpstwo zwizane z uzalenieniem od alkoholu lub innego rodka odurzajcego. Szczeglny rodek zabezpieczajcy przewiduje art. 95a KK. Mianowicie skazujc sprawc na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestpstwo skierowane przeciwko wolnoci seksualnej, popenione w zwizku z zakceniem jego czynnoci psychicznych o podou seksualnym innym ni choroba psychiczna, sd moe orzec umieszczenie sprawcy po odbyciu tej kary w zakadzie zamknitym albo skierowanie go na leczenie ambulatoryjne. III. rodki zabezpieczajce o charakterze administracyjnym rodki zabezpieczajce o charakterze administracyjnym Kodeks Karny zawiera w art. 99. Wobec sprawcy, ktry dopuci si czynu zabronionego w stanie niepoczytalnoci, sd moe orzec tytuem rodka zabezpieczajcego zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (art. 39 pkt 2 KK), zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacj maoletnich lub opiek nad nimi (art. 39 pkt 2a KK), obowizek powstrzymania si od przebywania w okrelonych rodowiskach lub miejscach, zakaz by Micha Birula Strona 52

kontaktowania si z okrelonymi osobami lub zakaz opuszczania miejsca pobytu bez zgody sdu (art. 39 pkt 2b KK), lub zakaz prowadzenia pojazdw (art. 39 pkt 3 KK) oraz przepadek (art. 39 pkt 4 KK)jeeli jest to konieczne ze wzgldu na ochron porzdku prawnego. 22. Przedawnienie. Zatarcie skazania I. Przedawnienie 1. Uwagi oglne Przedawnienie w prawie karnym polega na tym, e po upywie okrelonego czasu nie mona zrealizowa odpowiedzialnoci karnej za popenione przestpstwo, tzn. w zalenoci od rodzaju przedawnienia nie mona wszcz postpowania, wyda wyroku skazujcego lub wykona orzeczonej kary. W polskim prawie karnym mona wyrni trzy rodzaje przedawnie (Kodeks Karny ich nie wymienia): 1. Przedawnienie cigania, 2. Przedawnienie wyrokowania, 3. Przedawnienie wykonania kary. 2. Przedawnienie cigania Wg art. 101 KK, karalno przestpstwa ustaje, jeeli od czasu jego popenienia upyno lat: 1. 30 gdy czyn stanowi zbrodni zabjstwa, 2. 20 gdy czyn stanowi inn zbrodni, 3. 15 gdy czyn stanowi wystpek zagroony kar pozbawienia wolnoci przekraczajc 5 lat, 4. 10 gdy czyn stanowi wystpek zagroony kar pozbawienia wolnoci przekraczajc 3 lata. Upyw wskazanych wyej terminw, oznacza e nie mona ju wszcz postpowania karnego w sprawie o takie przestpstwo. Jest to przedawnienie cigania. W sprawach o przestpstwa cigane z oskarenia prywatnego oprcz oglnego trzyletniego okresu terminu przedawnienia cigania przepis art. 101 2 KK przewiduje dalsze ograniczenia cigania, ktre nie moe nastpi po upywie roku od czasu dowiedzenia si przez pokrzywdzonego o osobie sprawcy przestpstwa. 3. Przedawnienie wyrokowania Jeeli w czasie przewidzianym w art. 101 KK wszczto postpowanie przeciwko osobie, to karalno ustpuje z upywem 10 lat od upywu tego okresu, jeli chodzi oz brodni lub wystpki okrelone w art. 101 1 pkt 1-3 KK, a z upywem 5 jeli chodzi o pozostae wystpki. 4. Przedawnienie kary Jeeli do wydania prawomocnego wyroku skazujcego w podanych terminach dojdzie, to w gr wchodzi trzeci rodzaj przedawnienia, tj. przedawnienie wykonania kary. Terminy przedawnienia wykonania kary okrelone s w art. 103 KK i liczy si je od uprawomocnienia si wyroku skazujcego. Nie mona wykona kary, jeeli od tego momentu upyno lat: 1. 30 w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci na czas powyej 5 lat albo surowsz, 2. 15 w razie skazania na kar pozbawienia wolnoci do lat 5, by Micha Birula Strona 53

3. 10 w razie skazania na inna kar. 6. Wyczenie przedawnienia Przepisw o przedawnieniu nie stosuje si do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkoci i przestpstw wojennych (art. 105 1 KK). Zasada ta opiera si na konwencji o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkoci (1968 rok). Przedawnienie nie ma zastosowania rwnie do umylnego przestpstwa: zabjstwa, cikiego uszkodzenia ciaa, cikiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolnoci czonego ze szczeglnym udrczeniem, popenionego przez funkcjonariusza publicznego w zwizku z penieniem obowizkw subowych (art. 105 2 KK). II. Zatarcie skazania Zatarcie skazania polega na przyjciu pewnej fikcji prawnej. Fikcja ta polega na tym, e po spenieniu okrelonych przesanek uwaa si osob skazan za niekaran, za wpis o skazaniu usuwa si z rejestru (art. 106 KK). Zatarcie skazania oznacza wic, e w wietle prawa skazany uwaany jest za niekaranego i moe to sam twierdzi, np. wypeniajc kwestionariusze personalne, skadajc zeznania, itd. Nie mona te wobec takiej osoby stosowa ogranicze, ktre prawo czy z faktem skazania, np. nie mona potraktowa zatartego ju skazania jako przeszkody w warunkowym umorzeniu postpowania. Ogln zasad przy zatarciu skazania jest, e w razie orzeczenia rodka karnego zatarcie skazania nie moe nastpi przed jego wykonanie, darowaniem lub przedawnieniem jego wykonania. Wg art. 108 KK, odmienne zasady stosuje si wtedy, gdy sprawc skazano za dwa lub wicej niepozostajcych w zbiegu przestpstw, jak rwnie jeeli skazany po rozpoczciu, lecz przed upywem okresu wymaganego do zatarcia skazania popeni przestpstwo. W takich sytuacjach okres wymagany do zatarcia skazania wydua si, poniewa dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skaza. Nie podlega zatarciu skazanie na kar pozbawienia wolnoci bez warunkowego jej wykonania za przestpstwo przeciwko wolnoci seksualnej i obyczajowoci, jeli pokrzywdzony by maoletnim poniej 15 lat (art. 106a KK).

by Micha Birula

Strona 54