PRojekty

Wykrywacz metali o duym zasigu

Czyli co dla poszukiwaczy zaginionych pamitek przeszoci

Wykrywacze impulsowe posiadaj cay szereg zalet w porwnaniu z wykrywaczami pracujcymi na innej zasadzie. Mona do nich przede wszystkim zaliczy duy zasig praktycznie taki sam w powietrzu, jak i w ziemi, bardzo dobr czuo oraz zupen niewraliwo na zmiany mineralizacji gleby. Wad jest brak moliwoci rozrniania metali ferro i diamagnetycznych. Rekomendacje: znakomity projekt do wykonania na wakacje. Jest w stanie zintegrowa ca rodzin wok poszukiwania skarbw.
Schemat ideowy wykrywacza przedstawiono na rys. 1. Wykrywacz dziaa na zasadzie emisji impulsu elektromagnetycznego w gb gruntu. Obecno przedmiotu metalowego w pobliu sondy, na skutek zmiany indukcyjnoci cewki wykrywacza, powoduje odksztacenie napicia na cewce. Sygna z cewki poddawany jest wzmocnieniu i po wyciciu z niego interesujcego nas fragmentu zostaje on ponownie wzmocniony oraz scakowany. Tak obrobiony steruje generatorem VCO, ktrego sygna syszymy w goniku lub w suchawkach. Wykrywacz zbudowany jest z kilka podstawowych blokw. Opis zasady dziaania zaczniemy od ukadu wytwarzania i stabilizacji napi zasilajcych. Zastosowano w nim nietypowy sposb zasilania czci analogowej: mas poczono z dodatnim biegunem napicia zasilania wykrywacza. Dlatego te uzyskanie dodatniego napicia dla czci analogowej wie si z koniecznoci zastosowania przetwornicy podwyszajcej napicie, ktr w opisywanym ukadzie zrealizowano z zastosowaniem IC5 (NE555). Z przetwornicy nie jest pobierany zbyt duy prd, wic pracuje ona w konfiguracji z pomp adunku. W pierwszym cyklu poW ofercie AVT: AVT5196A pytka drukowana AVT5196B pytka drukowana + elementy

Dodatkowe materiay na CD

AVT5196

PODSTAWOWE PARAMETRY Pytka jednostronna o wymiarach 12266 mm Zasilanie: akumulator elowy 12 VDC/1,3 Ah, pobr prdu 100 mA, gniazdo zewntrznego zasilacza 12 VDC Konstrukcja analogowo-cyfrowa, bez ukadw wymagajcych zaprogramowania Duy zasig: praktycznie taki sam w powietrzu, jak w ziemi Dua czuo

PROJEKTY POKREWNE
Mikroprocesorowy wykrywacz metali Impulsowy wykrywacz metali Prosty wykrywacz metali

wymienione artykuy s w caoci dostpne na CD Nr EP/EdW EP 7/2001 EdW 8/2008 EP 10/1996 Kit AVT-5025 AVT-2874 AVT-1104

Tytu artykuu

24

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

Wykrywacz metali o duym zasigu

przez diod D4 adowany jest kondensator C15 do wartoci napicia zasilania, a nastpnie (w drugim cyklu) energia w nim zgromadzona, poprzez diod D2, przekazywana jest do kondensatora C18. Powoduje to adowanie kondensatora C18 do wartoci napicia prawie rwnej podwojonemu napiciu zasilania wykrywacza. Prawie, poniewa jest ono pomniejszone o spadki napi na diodach D2, D4. Ukad z diodami D3, D5 i kondensatorem C19 dziaa analogicznie do opisywanego wczeniej z t tylko rnic, e jego napicie wejciowe jest rwne wartoci napicia na kondensatorze C18. Caa przetwornica powiela warto napicia zasilania wykrywacza blisko trzykrotnie.

Rys. 1. Schemat ideowy wykrywacza ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

25

PRojekty
wane za pomoc potencjometrw zgrubnego i dokadnego strojenia wykrywacza. W wyniku sumowania tych dwch napi, na wyjciu wzmacniacza IC3 otrzymujemy sygna pioksztatny o regulowanej skadowej staej, ktrej warto dodatkowo informuje o obecnoci przedmiotw metalowych w zasigu cewki L1. Sygna z wyjcia wzmacniacza cakujcego IC3 podawany jest dalej za porednictwem tranzystora T3 na generator sterowany napiciem (VCO), zrealizowany na bazie IC6. Ujemne impulsy z wyjcia 3 ukadu IC6 przez wtrnik napiciowy z tranzystorem T4 zasilaj gonik SP1. Dodatkowo jest moliwo regulacji gonoci za pomoc potencjometru P3 umoliwiajcy regulacj wartoci napicia wejciowego wtrnika.

Rys. 2. Schemat montaowy pytki wykrywacza Wzmacniacze operacyjne zasilane s napiciem symetrycznym o wartoci 5 V. Za jego stabilizacj wzgldem masy analogowej odpowiadaj stabilizatory IC7 i IC8. Kondensatory C4, C14, C24, C16, C19, C20, C25 filtruj napicia zasilajce. Przebieg prostoktny zasilajcy cewk generowany jest przez drugi ukad NE555 (IC4). Czstotliwo sygnau ustalaj elementy C2, R1, PR2. Powinna ona by rwna okoo 100 Hz, a ujemny impuls na wyjciu IC4 powinien mie dugo okoo 150 ms. Sygna z wyjcia IC4 przez rezystor R4 steruje tranzystorem T2, ktry to odwraca go w fazie. Nastpnie, przez rezystor R6 steruje tranzystorem T1 zasilajcym cewk L1 sondy. Rezystor R8 ma za zadanie ograniczenie napicia samoindukcji cewki L1. Sygna z sondy, przez rezystor R9 i kondensator C9, trafia na wejcie odwracajce wzmacniacza operacyjnego IC1. Dioda Zenera D1 zabezpiecza to wejscie przed przepiciami. Aby umoliwi prbkowanie wzmocnionego sygnau z cewki w momencie, gdy przechodzi on przez zero, zastosowano dwa generatory monostabilne zbudowane na bramkach NAND zawartych w ukadzie IC2 (CD4011). Oba generatory poczone s kaskadowo. Pierwszy z nich, zbudowany na bramkach IC2A i IC2B, generuje impuls o dugoci 60 ms i wyzwala drugi, zbudowany na bramkach IC2D i IC2E, a generujcy impuls o dugoci 85 ms. Budowa obu generatorw monostabilnych, pomijajc wartoci elementw R i C, jest identyczna, wic niej opisano zasad dziaania tylko pierwszego. W chwili pocztkowej kondensator C5 jest rozadowany. Opadajce zbocze napicia na kolektorze tranzystora T2 powoduje natychmiastow zmian stanu wyjcia bramki IC2A z logicznego 0 na 1. Dotychczas rozadowany kondensator C5 zaczyna adowa si poprzez rezystor R11. Prd adowania kondensatora C5 wymusza na wejciach bramki IC2B stan wysoki, co powoduje zmian stanu jej wyjcia na niski, a co za tym idzie podtrzymanie stanu niskiego na wejciach bramki IC2A do momentu naadowania kondensatora C5. Opadajce zbocze na wyjciu pierwszego przerzutnika powoduje wyzwolenie drugiego przerzutnika. Dodatni impuls z wyjcia drugiego przerzutnika ma za zadanie otwarcie tranzystora T5 i przekazanie za porednictwem R17 i C10 uytecznej czci sygnau na wejcie odwracajce wzmacniacza cakujcego IC3. Na wejcie nieodwracajce tego wzmacniacza podawane jest napicie stae regulo-

Monta i uruchomienie wykrywacza

Schemat montaowy przedstawiono na rys. 2. Uruchomienie wykrywacza zaczynamy od sprawdzenia poprawnoci dziaania czci zasilajcej. W tym celu w pytk wlutowujemy tylko ukady IC5, IC7, IC8, kondensatory C4, C14, C24, C18, C19, C20, C25, C16, C21, C22 oraz rezystory R31 i R30. Nastpnie wczamy zasilanie wykrywacza i sprawdzamy obecno napi 5 V na nkach 7 i 4 ukadw IC1 i IC3. Pomiar wykonujemy wzgldem plusa zasilania wykrywacza. Po stwierdzeniu poprawnych wartoci napi montujemy elementy generatora sygnau cewki (IC4, T1, T2, C1, C2, R1, R4, R5, R6, R7, R8 oraz potencjometr montaowy PR2). Podczamy sond do punktw oznaczonych na pytce drukowanej jako COIL1, COIL2 i wczamy zasilanie powinnimy sysze ciche brzczenie sondy. Jeeli dysponujemy miernikiem czstotliwoci lub oscyloskopem, to ustawiamy na nce 3 ukadu IC4 czstotliwo 100...110 Hz. Po tych czynnociach montujemy na pytce drukowanej pozostae elementy. Do punktw oznaczonych na pytce jako P3.1, P3.2, P3.3 za pomoc kawaka trjyowej tasiemki podczamy potencjometr regulacji gonoci, natomiast do punktw P1.1, P1.2, P1.3 potencjometry strojenia. Nastpn czynnoci bdzie maksymalne skrcenie suwaka potencjometru gonoci w stron wyjcia ukadu IC6. Sond wykrywacza umieszczamy tak, aby bya odsunita od wszelkich przedmiotw metalowych na odlego co najmniej 1 m. Ustawiamy potencjometry strojenia zgrubnego i dokadnego na panelu wykrywacza w pozycj rodkow i pokrcajc delikatnie potencjometrem montaowym PR1. Ustawiamy czstotliwo stukw gonika na okoo 0,5...2 Hz. Po tych czynnociach sprawdzamy reakcj wykrywacza na zblianie przedmiotw metalowych do cewki. Prawidowo wykonany wykrywacz wyranie sygnalizuje obecELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

Rys. 3. Szkic obudowy wykrywacza

26

Wykrywacz metali o duym zasigu

WykAZ eLeMeNtW Rezystory P1, P3: 10 kV P2: 2,2 kV PR1: 220 kV PR2: 100 kV R1, R15, R20, R25: 1 kV R4: 1,2 kV R5, R17: 330 V R6, R14: 100 V R7: 150 V R8, R23: 180 V R9, R18: 220 V/0,5 W R10, R11: 33 kV R12, R13: 47 kV R16: 820 kV R19: 1 MV R21: 5,6 kV R22: 2,4 kV R27, R29: 10 kV R3: 18 kV R26: 3,3 kV R32: 36 kV kondensatory C1, C4, C10, C13, C22, C25: 100 nF C2, C11, C12: 220 nF C3...C6, C23: 1 nF C7: 10 pF C8: 3,3 pF C9: 10 mF/16 V C14: 1000 mF/16 V C15...C17, C20: 22 mF/16 V C18, C19, C26: 100 mF/25 V C21: 10 nF C24: 1000 mF/16 V Pprzewodniki D1: dioda Zenera 3,3 V D2...D5: 1N4004 IC1: LF357 IC2: 4011 IC3: mA741 IC4...IC6: NE555 IC7: 78L05 IC8: 79L05 T1: BD911 T2, T3: BC327 T4: BD140 T5: BF245 Inne L1: cewka wg. opisu SP1: gonik 8 V/0,5 W
Na CD karty katalogowe i noty aplikacyjne elementw oznaczonych na Wykazie elementw kolorem czerwonym

Rys. 4. Wkadka uchwytu drka

Rys. 5. Grna pokrywa sondy no puszki po pacie do butw z odlegoci okoo 0,4...0,5 m. Do zasilania wykrywacza najlepiej uy akumulatora elowego o napiciu 12 V. Z uwagi na spory pobr prdu wykrywacza (okoo 100 mA) naley zastosowa akumulator o pojemnoci co najmniej 1 VAh. Ostateczne testy wykrywacza powinno si przeprowadza w terenie niezabudowanym. Z uwagi na du czuo jest on podatny na zakcenia i na obszarze gdzie wystpuj silne pola elektromagnetyczne traci na stabilnoci. W celu poprawy stabilnoci wykrywacza mona prbowa uy elementy o lepszej ni standardowa tolerancji. Uwaga ta dotyczy przede wszystkim rezystorw w torze analogowym. Wzmacniacz LF357, oraz mA741 mog zosta zastpione innymi, pojedynczymi wzmacniaczami operacyjnymi o lepszych parametrach. Eksperymenty w tym zakresie pozostawiam inwencji Czytelnikw.

oenie go na dwie czci, a take w razie potrzeby szybkie zdemontowanie sondy. Rozoony wykrywacz bez problemu zmieci si do baganika samochodu, plecaka lub torby.

Konstrukcja mechaniczna wykrywacza

Cay stela wykrywacza zbudowano przy uyciu podstawowych narzdzi, takich jak: wiertarka, pilnik, pika do metalu. Dlatego te nie powinno by problemu z wykonaniem wykrywacza w warunkach domowych. Jako podstawowego budulca zastosowano plastikowe rurki wodocigowe o rednicy 1/2. Konstrukcja stelaa umoliwia roz-

Rys. 6. Ksztatka uchwytu sondy

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

27

PRojekty
suy do mocowania rurki, na ktrej umieszczona bdzie sonda (rys. 3-12). Na rurce podokietnika mocujemy obudow, w ktrej zamknity bdzie akumulator. W prototypie zastosowano typow, plastikow obudow uniwersaln o oznaczeniu Z-VB (rys. 3-6). Do zasilania wykrywacza najlepiej zastoRys. 7. Monta wkadki uchwytu w pokrywie sondy (przekrj sowa may akupoprzeczny sondy) mulator elowy 12 V/1,3 Ah. Akumulator naley trwale zaSzczegowy opis wykonania mechaniki montowa w obudowie. Mona go na przywykrywacza zacznijmy od czci rkojeci kad przyklei do obudowy za pomoc kleju i podokietnika. Sam podokietnik (rys. 3-3) na gorco. mona wykona z odcinka o dugoci W jednej z bocznych cianek obudo7...10 cm rury kanalizacyjnej PCV o rednicy wy mocujemy gniazdo sondy. Proponuj 10 cm lub wikszej, w zalenoci od potrzeb. zastosowa 3-pinowe gniazdo mikrofonoRur naley rozci wzdu osi tworzcej. we CANON. W drugiej ciance montujemy Jedn z powstaych po przeciciu czci gniazda adowania, suchawkowe i wcznik przykrcamy kilkoma blachowkrtami do zasilania wykrywacza (rys. 3-9). Ca obudostelaa. Dodatkowo mona podokietnik wyw mocujemy do stelaa za pomoc dwch klei od wewntrznej strony cienk, tward uchwytw. W przypadku prototypu s to gbk, ktra zamaskuje wkrty oraz poprawi drewniane szeciany (rys. 3-7) o krawdzi komfort pracy z wykrywaczem. 40 mm, z wywierconym przez rodek otwoDugo odcinka rurki, do ktrej przykrrem o rednicy 21 mm. Przez ten otwr przecony jest podokietnik, powinna by rwna chodzi rurka stelaa. Zamiast drewnianych okoo 30 cm (rys. 3-1). Od strony podokietniuchwytw mona zastosowa uchwyty suka rurk zalepiamy zatyczk gumow, ktr ce do mocowania rurek wodocigowych mona kupi podobnie jak gbk na rkolub kabli do ciany. je w sklepie z akcesoriami rowerowymi Miejsce usytuowania akumulatora (rys. 1-8). Z drugiej strony rurk z zamontow dolnej obudowie, jak rwnie miejsce jej wanym podokietnikiem wklejamy w jeden umieszczenia na rurce podokietnika trzeba ze wsposiowych kocw trjnika (rys. 3-2) ustali dowiadczalnie, tak aby wykrywacz dedykowanego do uytej rurki. Drugi otwr w normalnej pozycji pracy mia swj rodek trjnika pozostawiamy wolny bdzie on cikoci pomidzy rkojeci a sond. Spowoduje to przyciskanie podokietnika do rki i poprawi komfort obsugi. Trzeci otwr trjnika suy do zamocowania rkojeci (rys. 3-5), ktr wykonujemy z odcinka rurki o dugoci okoo 15 cm. Rurk wklejamy w trjnik, a nastpnie nasuwamy na ni wspomniana wczeniej oson z gbki. W celu uatwienia sobie zaoenia rkojeci z gbki na rurk, mona j delikatnie zwily wod. Kolejnym etapem budowy wykrywacza jest osadzenie na kocu rkojeci obudowy (rys. 3-4), zawierajcej pytk drukowan wykrywacza oraz potencjometry strojenia i gonoci (rys. 3-11). Takie usytuowanie obudowy umoliwia atwy dostp do potencjometrw, a take tworzy podparcie dla doni, dziki czemu nie musimy mocno zaciska doni na rkojeci. Obudowa elektroniki wykrywacza to rwnie obudowa uniwersalna o oznaczeniu Z50 dostpna w wielu sklepach elektronicznych. W celu jej umocowania, w dolnej powce obudowy na samym rodku wykonujemy otwr o rednicy pasujcej do rednicy zewntrznej rurki rkojeci. Potrzebowa bdziemy rwnie elementu, do ktrego przykleimy rurk wewntrz obudowy. Elementem takim moe by kwadrat wycity z tekstolitu o gruboci 7...10 mm o boku 40 mm, w rodku ktrego wiercimy otwr odpowiadajcy rednicy zewntrznej rurki. W czterech naronikach wykonujemy otwory rednicy 3 mm umoliwiajce pewne przykrcenie tekstolitowego elementu do wewntrznej paszczyzny obudowy. Kolejnym krokiem jest sklejenie tekstolitowej podkadki i rurki przez ni przechodzcej. eby cao bya wykonana solidnie i nie rozpada si w podczas pracy, do klejenia proponuj uy kleju dwuskadnikowego o nazwie DISTAL. Przed sklejeniem powierzchnie klejone naley dokadnie odtuci i zmatowi gruboziarnistym papierem ciernym. Dodatkowo mona ponawierca w rurce w miejscu klejenia kilkanacie otworw o maej rednicy. Klej po wpyniciu w nie jeszcze bardziej usztywni cae poczenie. Pytk drukowan wykrywacza montujemy do grnej czci obudowy za pomoc trzech rubek rednicy 3 mm, ktrych by przyklejamy. Tak przyklejone rubki s niewidoczne z zewntrz i zapewniaj pewny uchwyt pytki drukowanej. W przednim panelu obudowy wykonujemy trzy symetrycznie rozmieszczone otwory na potencjometry strojenia zgrubnego, dokadnego i regulacji gonoci. Pyt czoow z opisami regulatorw robimy w programie graficznym takim (na przykad CorelDRAW). Po wydrukowaniu, zalaminowaniu i wyciciu otworw na potencjometry przyklejamy j na panel przedni obudowy. ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

Rys. 8. Schemat montazowy wykrywacza

28

Wykrywacz metali o duym zasigu

Wykonanie sondy i uchwytu sondy
Budow sondy rozpoczniemy od wykonania regulowanego poczenia sondy z drkiem. Do odpowiedniego zakoczenia drka sondy bdziemy potrzebowa specjalnie przygotowanego elementu wycitego ze sklejki, ktry nastpnie na gorco wciniemy w koniec drka, uzyskujc tym samym jedn z czci przegubu. Wkadk wykonamy ze sklejki o gruboci 12 mm wedug rys. 4. Gotow wkadk naley wcisn w rurk drka wykrywacza. W tym celu musimy nieco zmikczy koniec rurki drka na dugoci okoo 6...7 cm wkadajc go na chwil do wrzcej wody. Jeli jej temperatura okae si za maa, to rurk trzeba zanurzy w gorcym oleju. Gdy plastyk stanie si mikki wciskamy w rurk wczeniej wykonan wkadk. Po wystudzeniu caoci, pilnikiem obrabiamy zakoczenie drka na pokrgo i wiercimy otwr o rednicy 10 mm, przez ktry przechodzi bdzie plastikowa ruba skrcajca poczenie drek-sonda. rub do skrcenia poczenia mona kupi w sklepach z armatur azienkow. Jest stosowana do przykrcania deski do muszli klozetowej. Budow sondy rozpoczynamy od nawinicia cewki wykrywacza. Potrzebowa bdziemy okoo 16 m emaliowanego drutu miedzianego o rednicy 0,5...0,6 mm. Drut nawijamy na okrgu o rednicy 30...40 cm. R E K Po nawiniciu caych 16 m drutu cewk owijamy mocnym sznurkiem, tak aby jej przekrj by koowy. Nastpnym krokiem jest nasczenie cewki lakierem. Na czas schnicia lakieru cewk umieszczamy pomidzy dwoma paszczyznami (grn z nich obciamy). Do wykonania obudowy sondy najlepiej uy cienkiego laminatu szklano-epoksydowego (oczywicie pozbawionego miedzi), z ktrego wycinamy dwa piercienie o rednicy zewntrznej wikszej od rednicy nawinitej cewki o okoo 3 cm. rednica wewntrzna powinna by o okoo 3 cm mniejsza od rednicy cewki. Grn pokryw obudowy przedstawiono na rys. 5. Dolna jest identyczna z tym, e nie ma podunych, prostoktnych otworw przeznaczonych do zamocowania uchwytw sondy (rys. 6). Do jednego z piercieni (dolnego) przyklejamy cewk, a przestrzenie pomidzy cewk i krawdzi piercienia wypeniamy cienkim twardym styropianem. W grnej pokrywie sondy wycinamy dwa podune otwory, w ktrych umieszczone zostan uchwyty sondy. Otwory powinny mie rozstaw taki, jak szeroko wykonanej wczeniej kocwki drka. Ich szeroko uzaleniona jest oczywicie od gruboci uytego na uchwyt sondy materiau (polecam laminat gruboci 3...4 mm), natomiast dugo powinna by rwna 30...40 mm. L A Zanim skleimy sond na stae i zaszpachlujemy powstae po bokach nierwnoci, musimy przymocowa uchwyt do grnej pokrywy oraz wyprowadzi przewd poczeniowy. Monta uchwytu sondy sprowadza si do osadzenia ksztatek uchwytu sondy w uprzednio wycitych w grnej pokrywie podunych otworach (rys. 7). Nastpnie blokujemy obydwie ksztatki przed wysuniciem za pomoc dwch paskw laminatu (wkadki blokujce) i cae poczenie zalewamy klejem. Na czas wizania kleju proponuje do uchwytu sondy zamontowa drek i ustawi go tak, aby by prostopady do paszczyzny sondy. Przewd doprowadzajcy sygna do cewki powinien by odporny na uszkodzenia mechaniczne. Przekrj pojedynczej yy powinien by rwny okoo 0,8 mm2. Bardzo dobrze w tej roli sprawdza si kabel mikrofonowy w izolacji silikonowej. Przewd taki posiada przewanie wzmocnienie mechaniczne w postaci dodatkowej linki. W miejscu przejcia przewodu przez grn paszczyzn sondy naley zastosowa gumow odgitk. Na koniec wypada nasz wykrywacz pomalowa. Do tego celu polecam zwyk farb olejn. Oczywicie przed malowaniem wszystkie powierzchnie naley odtuci rozpuszczalnikiem i zmatowi drobnym papierem ciernym.

ukasz Bajda
M A

ELEKTRONIKA PRAKTYCZNA 7/2009

29