Wstp

Ksika stanowi autorskie ujcie zwizku techniki i transcendencji w perspektywie filozoficznej krytyki kultury. Do analizy poszczeglnych zjawisk posuy teoria-hybryda oparta na wprowadzanych przeze mnie pojciach filozoficznych oraz tych, ktre zostay przejte z innych dyskursw. S one podporzdkowane gwnym tezom, nie stanowi za prezentacji czyich pogldw. Ta teoria-hybryda ma charakter ahistoryczny i wynika z uznania aktywnoci techniki i transcendencji za podstawy dziaania kultury. Pojcia filozoficzne poczone z pojciami informatycznymi i cybernetycznymi su zrozumieniu przemian kultury. Dotyczy to te rozumienia poszczeglnych rozdziaw ksiki, w ktrych hybrydy nie podlegaj danemu apriorycznie rozumieniu, ale i nie prowadz do sformuowania metod ich rozumienia. Mog by rozumiane i tumaczone jedynie w okrelonych sytuacjach: w dowiadczeniu, w ledzeniu ich genezy i efektw. Hybrydy techniki i transcendencji wydarzaj si w sposb ahistoryczny, bowiem wynikaj z aktywnoci transcendencji pozbawionej wymiaru czasowego i dziaania techniki, ktra emancypuje si z kultury. Ta teoria-hybryda powstaje w szybko zmieniajcym si rodowisku, dlatego nie mona ustali adnej ostatecznej wykadni hybryd, ale wci ponawia prby ich zrozumienia, by mc je aktualizowa, poniewa hybrydom przysuguje immanentna nieokrelono. Ksika odwouje si do najbardziej aktualnych tendencji we wspczesnej kulturze (posthumanizm, transhumanizm), ktre odnosz si do transcendencji, gdy dotycz moliwoci przekraczania i zachowania przez czowieka wasnej kondycji (natury). Transcendencja jest wpisana w horyzont wspczesnych przemian technicyzacyjnych, jednak nie jest dana w postaci czystej, czyli tak jak dotd bya pojmowana w kulturze w postaci idei filozoficznych, religijnych czy kulturowych, lecz jest hybrydyzowana z technik. Zwizek transcendencji i techniki stanowi hybryd, dlatego relacje midzy tymi dwiema rzeczywistociami zostaj sprowadzone do poziomu kultury, gdzie manifestuj si w rnych tendencjach. S one rozpatrywane w wielu kontekstach i wzajemnych powizaniach, jakimi s m.in. problemy za, niemiertelnoci, kryptoteologii, mistyki, odnoszce si do mylenia o transcendencji.

10

WSTP

Problem techniki i jej zwizku z transcendencj jest istotny dla wspczesnej kultury. Czsto marginalizowany i okrelany jako zbdny, wie si jednak z konkretnymi praktykami i tendencjami kulturowymi. Podstaw tej pracy stanowi przekonanie, e jest to zwizek wielowymiarowy, ktry ma wiele kulturowych odniesie. rdem problemw jest sama technologia, ktra wykonuje prac metafizyczn lub przypomina jej wykonywanie. Dotychczasowe analizy skupiay si raczej na separacji techniki i transcendencji lub okrelaniu techniki jako skrajnie oddziaujcej na transcendencj (destruktywnie lub afirmatywnie). Podstawow przesank metodologiczn ksiki stanowi rezygnacja z apriorycznych rozstrzygni na rzecz badania zwizku techniki i transcendencji w metafizycznej aktywnoci jej hybryd, to znaczy ujmowania go poprzez ich relacje i wpyw na organizacj kultury, a take zachowania uytkownikw. Ma to doprowadzi do zrozumienia przemian wspczesnej kultury, ktra jest interfejsem miejscem styku techniki i transcendencji. Ksika nie ujmuje wszystkich procesw hybrydyzacji techniki i transcendencji, poniewa w swej dynamice przemian s one nieskoczone. Przywoywani autorzy su prezentowanemu dyskursowi pozytywnej wizji zczenia techniki i transcendencji. Nawet jeli s oni cytowani bez szerszego komentarza wprowadzajcego w ich twrczo, to zabieg ten ma uwraliwi czytelnika na proponowan konceptualizacj problemu. Wynika to z zaoenia, e mylenie o hybrydach techniki i transcendencji ma si dokonywa poprzez sformuowanie nowego projektu filozofii. Filozofia hybryd oznacza dowartociowanie hybrydyzacji w samym centrum filozofii, tj. w odniesieniu do jej poj filozoficznych. Gilles Deleuze oraz Felix Guattari twierdz, e filozofia jest tworzeniem poj. Filozofia hybryd opiera si zatem na tworzeniu hybryd pojciowych, ktrych skadnikami s pojcia pochodzce z rnych dyskursw, zyskujce status poj filozoficznych. Pojawiaj si wic odniesienia do poszczeglnych mylicieli, ktre le u podstaw tworzonej tu pojciowoci, majcej wyrazi zoono procesu hybrydyzacji techniki i transcendencji. Formuowana przeze mnie pozytywna filozofia hybryd techniki i transcendencji nie odnosi si do wiecznotrwaych idei, gdy w wiecie chaosu wszystko moe sta si hybryd, pozbawion staoci rozumianej jako wolno od hybrydyzacji. Przy czym sama hybryda nie oznacza ani zwijania transcendencji w technice, ani rozwinicia transcendencji przez technik. Nie wiadomo bowiem, co, jak i z jakim skutkiem zostao skrzyowane i jak si to odnosi do wymiaru transcendencji w ludzkim dowiadczeniu. Sama transcendencja jest okrelana przez jej hybrydy z technik. Stanowi ona duchowy wymiar, ktrego nie mona przekroczy. Jest tosama z Bogiem, ale poprzez hybrydy z technik wyraa si z rn intensywnoci.

WSTP

11

Filozofia hybryd sprzeciwia si mierci Boga, uznajc j za wygodn dezinterpretacj majc zmniejszy wag problemu, jakim jest istnienie transcendencji w stechnicyzowanej kulturze. Jest to jednak problem le postawiony. Fryderyk Nietzsche, Martin Heidegger, Gilles Deleuze, Jean-Franois Lyotard i Gianni Vattimo to myliciele, ktrzy w rny sposb starali si oddzieli filozofi od tego, co nie jest filozofi. Przyznawali oni prymat hybrydom, ale lokowali je na poziomie doksy. Nawet jeli wchodzili na obszar techniki, najczciej w sposb przypadkowy, to albo wypowiadali si o niej w sposb abstrakcyjny, albo milczeli. Starali si podwign transcendencj i umieci j w immanencji lub przygotowa jak osabion jej form, ktra byaby bardziej odpowiednia dla wspczesnego wiata. Filozofia hybryd zrywa z takim myleniem na rzecz uznania hybryd pojciowych za istot praktyki filozoficznej. Punktem wyjcia rozwaa jest stan stechnicyzowanej kultury, w ktrej nastpuje odcicie od historycznych form religijnoci, mistycyzmu, teologii. Nie chodzi o to, e s one nieaktualne, ale jako zawarte w hybrydach techniki i transcendencji podlegaj dalszemu przetwarzaniu pojciowemu w ramach przyjtej filozofii hybryd. Czowieka funkcjonujcego w stechnicyzowanej kulturze, ktra produkuje wci nowe hybrydy techniki i transcendencji, mona nazwa cyborgiem. Jego religijno jest ubocznym efektem dziaania technicyzacji jako hybrydyzacji i zyskuje status teowirtualnoci. Wysz form poznania jest przejcie od teowirtualnoci do Boga cyborgw, tj. w peni wiadome ukierunkowanie czowieka ku transcendencji. Dokonuje si to za pomoc poj hybryd techniki i transcendencji, ktre nie odnosz si do dowiadcze znanych z dotychczasowych praktyk, ale do nowej sytuacji, w ktrej nawet dowiadczanie Boga cyborgw staje si hybryd. W ten sposb transcendencja objawia si cyborgom, cho moe to by rwnie ukierunkowanie ku teowirtualnoci lub faszywej transcendencji, majcej symulowa dziaanie transcendencji. Transcendencja zostaje wczona w proces rnicowania si hybryd. Wysze i nisze formy poznania Boga s tu zbdne, gdy powoduj oddzielenie techniki i transcendencji, a ich produktw nie mona utrzyma w stanie czystym. W stechnicyzowanej kulturze zaczynaj one tworzy obwody hybrydyzacji w postaci technologicznych ukadw odniesienia dla transcendencji. Wedug Bruno Latoura, w wyniku pracy separacji nastpuje oddzielenie i brak komunikacji midzy rnymi sferami rzeczywistoci, podczas gdy hybrydyzacja umoliwia nowe poczenia. Transcendencja moe by dowiadczana przez cyborgi poprzez wprowadzanie hybryd. To, e wszystko si ze sob czy lub jest dziki technicznym rodkom moliwa do poczenia, nie oznacza, e yjemy w stanie totalnego niezrnicowania, tj. w chaosie. Wrcz przeciwnie, transcendencja jest tu rozumiana jako aktywna sia Bg cyborgw. Technicy, inynierowie i cybernetycy odnajduj kontakt z transcendencj i staraj si go

12

WSTP

przedstawi innym. To, e nie tworz z tego adnej nauki czy dziedziny wiedzy, nie oznacza, i te wgldy, przekonania, prototeorie naley traktowa pobaliwie, wymagajc pojciowego i teoretycznego ugruntowania kwestii, przez ktre wyraaj oni dowiadczenie hybryd techniki i transcendencji. Filozofia hybryd polega na akceptacji porzdkw dyskursywnych uznawanych dotd za nieprawomocne, niedostatecznie wyraone czy te niegodne. Nie oznacza to jednak spaszczenia filozofii i przyznania, e kada wypowied ma taki sam status, ani jej uniwersalizacji, gdy obowizuje ona w sposb metafizycznie ograniczony w efekcie czenia i rozczania konkretnych hybryd techniki i transcendencji, nie za symbolicznie i terytorialnie identyfikowanej kultury. Nie mona przy tym pomin intencji i wiadomoci cyborgw, kierujcych si ku Bogu cyborgw. Cho nie ma adnej witej ksigi czy innego artefaktu gwarantujcego dowiadczenie hybryd techniki i transcendencji, duchowo ukierunkowane cyborgi dotykaj transcendencji dziki istnieniu duszy i ezoterycznej intencjonalnoci. Zasada rzeczywistoci zostaje zastpiona zasad wirtualnoci, tote wszelkie pojciowe obrbki waciwe filozofii hybryd dokonuj si w teowirtualnoci (uoglnionej religijnoci), rozumianej i wykorzystywanej na wiele sposobw w zalenoci od hybryd. Teowirtualno pozwala na aktualizacj mistycznego poczenia z Bogiem cyborgw bd na kontakt z faszyw transcendencj (transcendencj rynkow) oferowan przez ideologie transhumanistyczne. Moliwe s take formy porednie. Dlatego chaos wydarzania si hybryd i zasady ich rnicowania podlegaj zarwno technice, jak i transcendencji, ktre stanowi dwa podstawowe aspekty rzeczywistoci. Jednak tosamo przekona oraz ich materialnych, technicznych i metafizycznych odpowiednikw nie jest gwarantowana adn umow midzy technik i transcendencj, lecz odnosi si do ich aktywnych i pasywnych form. Tosamo miaaby zapewnia jak wyrnialno i identyfikowalno, lecz ciga zmiana rzeczywistoci, ktra dokonuje si przez kulturowe przyspieszenie, prowadzi do koniecznoci kierowania si pojciow intuicj hybryd, tj. wyczuwania zmiany technologicznej i gotowoci na jej modyfikacj, odrzucenie bd jak form konwersji hybryd. Hybryda odnajduje tosamo jedynie w procesie rnicowania si jej elementw, ktre cz si z innymi i ponownie rnicuj. Mona wic mwi o formach ustalania zwizku techniki i transcendencji, lecz w zupenie inny sposb ni w pracy separacji waciwej dla mylenia historycznego. Mylenie ahistoryczne nie zakada, e adna historia nie jest moliwa, ale e wci powstaj nowe formy wydarzania si hybryd, a procesy hybrydyzacji techniki i transcendencji dziaaj zgodnie z reguami akceleracji. Bg cyborgw take oznacza zwikszenie prdkoci, ktre pozwala na dowiadczanie hybryd techniki i transcendencji. Nie jest tak, e cyborg (jako czowiek w stechnicyzowanej kulturze) zostaje ogoocony ze swego aparatu duchowego, gdy technika opanowuje go i wy-

WSTP

13

rcza, wprowadzajc rne formy materialnoci. Zostaje raczej dowartociowana aktywna posta transcendencji, ktra nie odcza si od cyborgw, lecz instaluje w nich aktualne wersje duchowego oprogramowania pozwalajcego na dowiadczanie i tworzenie hybryd techniki i transcendencji. Dusza przestaje by niemierteln czstk w oderwaniu od techniki, a staje si elementem systemu hybrydyzacji. Duchowe funkcjonowanie czowieka nie zaniko ani nie stanowi globalnej koniecznoci, lecz stao si inne, zrnicowane przez samohybrydyzacj techniki i transcendencji. Duchowa aktualizacja cyborgw dokonuje si przez aktywno Boga cyborgw najwyszej dostpnej czowiekowi hybrydy techniki i transcendencji. Nie oznacza to jednak, e filozofia hybryd jest rodzajem instrumentalizmu, ktry pozwalaby cyborgom na wyznaczanie zasad i kontrolowanie transcendencji. Jest to filozofia pocze, a nie separacji. Prezentuje ona pozytywn przestrze w kulturze dostpn hybrydom techniki i transcendencji. Trudno jednak wskaza przeomowy moment, w ktrym poprzez hybrydy techniki i transcendencji wyoni si Bg cyborgw. Teowirtualny stan kultury zosta na t przemian przygotowany przez cybernetyk. Jednak inicjowane technologicznie przeksztacanie wiata i wyznaczenie paradygmatu cybernetyki przez Norberta Wienera nie wystarczaj, by nazwa j momentem znaczcej ingerencji w transcendencj, ktra miaaby prowadzi do jej syntezy z hybrydami. Mona podawa rne daty tego przeomu bd szuka stopniowego objawiania si Boga cyborgw w kulturze jako tej postaci transcendencji, ktra jest dana cyborgom w formie hybryd, a nie jako powszechne ustalenie, wyraane tradycyjnymi rodkami. Przejcie od wiata separacji techniki i transcendencji do wiata ich hybryd oznacza wejcie w wiat filozoficznych mieszanin, w ktrym to, co dotd byo odrzucane i niemoliwe do poczenia z jakimkolwiek odniesieniem do transcendencji, zostaje pomylane w zupenie nowy sposb. Nie ma wic rozamw, dzielenia, ale rnicowanie hybryd techniki i transcendencji. Mog si czy, dzieli, lecz nie rzdzi nimi inny imperatyw ni ten przynaleny hybrydyzacji.