Istnieje od 1932 roku

Ciekawi ywiata s zawsze modzi

str. 34
Palniki
do spawania gazowego
perpetuum mobile
poduszkowiec
NA WARSZTACIE
ISSN 0462-9760
Indeks 365408
kwiecie 2012
cena 9 z 90 gr
(w tym 8% VAT)

Facebook I pami z 12 atomw I Stefan Banach
skaner bakterii I kabelek w CERN I ruletka
z myszy so I pomyki fizyki I informatyka
4
str. 9
Foto
Co to?
Jak to dziaa?
z
n
a
j
d
|

n
a
s

n
a

s
k
r

t
y
:
e-suplement
www.mt.com.pl
plus:
MATEMATYKA europejski kongres
ASTRONOMIA trzsienia Ksiyca
CHEMIA korozja elektrochemiczna
w
w
w
.
m
t
.
c
o
m
.
p
l
/
e
-
s
u
p
l
e
m
e
n
t
BEZPATNA PRENUMERATA PRBNA
My Ci damy gratis prenumerat od maja 2012 do lipca 2012,
Ty udokumentuj swe zainteresowanie MT wpat kwoty 29,70 z
na kolejne 3 numery (sierpie 2012 pa|dziernik 2012).
Jeyli zrezygnujesz przed 16.07.2012 r. otrzymasz zwrot caej swojej wpaty.
Ta opcja jest dla Ciebie dostpna tylko pod warunkiem, e dotychczas nie prenumerowaey jeszcze MT.
Prenumerat na tych wyjtkowych zasadach moesz zamwi
na stronie www.mt.com.pl/prenumerata
A

M
O

E

e
-
P
R
E
N
U
M
E
R
A
T
A
?
patrz strona 96
e-suplement
Chemia
Korozja metali
Technologie
Podwodne turbiny
Lab-on-Chip:
krzemowa nanoelektronika
zamiast pogotowia
Na Warsztacie
Stoowy mobil
Model poduszkowca
z napdem elektrycznym
Gra w kko
Matematyka
Narzdzia matematyczne
dla ucznia: GeoGebra (6)
Podwjny agent
Miniatury
Synne stroje w 3D
Najmniejsza pami na ywiecie
Rozrywka
Ski Region Simulator 2012:
Kurort Narciarski
God of War: Collection
ACTIVE READER 2012/pierwsze procze

NAGRODY DLA FINALISTW:

teleskopy
narzdzia
prenumerata proczna
szkoa hakerw
4
KONKURSY

KONKURSY
Jeyli nie bdziesz mia szczycia w losowaniu nagrd w poszczegl-
nych konkursach, to i tak wygrywasz dostaniesz punkty i nagrody
za udzia w nieustajcym konkursie Active Reader patrz str 95.
Pena lista nagrd ibregulamin zabawy na www.mt.com.pl
SPONSORZY:

autorzy opublikowanych
rozwiza
otrzymuj
narzdzie rczne
Sponsor:
Internetowy Sklep Narzdziowy
str. 72
POMYS MIESIkCA
1


Sponsor:
Sponsor:
ASTROKRAK
SZKOA WYNALAZCW
Teleskop Celestron FirstScope
IYA 76 nagroda roczna
dla osoby, ktra
zbierze najwicej
punktw za rozwi -
zania zada.
KLUB WYNALAZCW
Wkrtarka PowerMaxx
nagroda roczna dla osoby,
ktra zbierze najwicej
punktw za rozwizania
zada.
NA WARSZTACIE
Sponsor:
str. 98
KLUB IbSZKOA
WYNALAZCW
Za najlepsze
wykonanie
miesica
przesyamy
zestaw wkrtakw
marki Wera.
LAUREACI OTRZYMAJ
5
Multimedialna
Encyklopedia
Powszechna
PWN
MINI QUIZ
5 laureatw
otrzymuje
ksik:

Sponsor:
kupon str. 96
Sponsor:
str. 73
POMYSY GENIALNE,
ZWARIOWANE I TAKIE
SOBIE
Osoby, ktrych pomysy
zostay opublikowane
otrzymuj zegar kwarcowy.
Sponsor:
str. 98
str. 72
JOLKA
ZbHASEM

5 laureatw
otrzymuje
ksik:
Sponsor:
str. 92
W
tym roku mija 80 lat od pojawienia si pierwszego
numeru czasopisma Mody Technik. W roku 1932
ukaza si pierwszy cienki, czarno-biay zeszyt zawie-
rajcy propozycje prac na zajcia praktyczno-techniczne dla uczniw szk rednich.
Tak oto pooony zosta kamie wgielny pod ide pisma dla modziey, ich rodzin
i nauczycieli zainteresowanych nauk i technik. W naszym archiwum zachowao si
kilka egzemplarzy rwnie z tego okresu.
Mody Technik przez lata ewoluowa, wzbogaca treci o kolejne dziay. Zmienia
wydawcw, ale Czytelnikw zawsze mia wiernych i doceniajcych wkad w propago-
wanie techniki. Wyrastali z nich inynierowie, konstruktorzy, osoby mylce kreatyw-
nie, nieszablonowo. Teraz przekazuj swoj sympati do tytuu kolejnym pokoleniom.
Dzi, z okazji 80-lecia proponujemy czytelnikom zabaw Porozmawiaj
o Einsteinie. Chcemy by MT przy okazji jubileuszu trafi do jak najwikszej liczby
czytelnikw. Od tej chwili do 31 maja wysyamy za darmo biece e-wydania
Modego Technika. Dlatego proponujemy wam, ebycie namawiali swoich znajo-
mych do zamwienia darmowego e-wydania na stronie www.ulubionykiosk.pl.
Wszystko co trzeba zrobi, to wypeni formularz. Propagowanie wiedzy naukowo-
technicznej i Modego Technika nie pozostanie bez nagrody. Bdziemy zlicza ilu
znajomych udao si Wam namwi na przeczytanie MT i ewentualnie na tytuow
rozmow o Einsteinie. Oczywicie mona korzysta z wszystkich sposobw nago-
nienia akcji. Wygra ten kto namwi najwicej osb.
Wystarczy, e przy wypenianiu kuponu podadz Wasze
imi i nazwisko w polu uwagi. My zliczymy punkty
i przyznamy nagrody. Co to bdzie mona od 2 kwietnia
obejrze na www.mt.com.pl/80-lat.
Zapraszamy wszystkich do udziau w jubileuszowej
zabawie, nagrody czekaj!
Adam Dbowski
Redaktor Naczelny
8 0 L A T M I N O
z Miesicznik Mody Technik
(12 numerw w roku)
wydawany
przez Wydawnictwo AVT
z Adres wydawnictwa:
03-197 Warszawa, ul. Leszczynowa 11,
tel.: 022 257 84 99,
faks: 022 257 84 00,
e-mail:
avt@avt.pl
http://www.avt.pl
z Dyrektor wydawnictwa AVT:
Wiesaw Marciniak
z Kontakt do Redakcji:
tel.: 022 257 84 10,
e-mail:
mt@mt.com.pl
http://www.mt.com.pl
z Redaktor Naczelny:
Adam Dbowski
e-mail:
adam.debowski@mt.com.pl
z Sekretarz Redakcji:
Wisawa Karolewska
e-mail:
redakcja@mt.com.pl
z Redaktor:
Monika Witan
e-mail:
monika.witan@mt.com.pl
z Dzia Reklamy:
Ewa Owczarek
tel.: 022 257 84 87
faks: 022 257 84 32
e-mail:
reklama@mt.com.pl
z Dzia Prenumeraty:
tel.: 022 257 84 22
faks: 022 257 84 00
e-mail:
prenumerata@avt.pl
z Sta le wsp pra cu j:
Stanisaw Bajtlik,
Jan Bo ra ty ski,
Je rzy I. Chmie lew ski,
Pawe Dejnak,
Alvar Hansen,
Piotr Kawalerowicz,
Juliusz Konczalski,
Adam owicki,
Magdalena Michalska,
Sergiusz Mitin,
Krzysztof Orliski,
Zdzi saw Pod biel ski,
Ste fan S kow ski,
Tomasz Sowiski,
Micha Stpie,
Mi cha Szu rek,
Bronisawa redniawa,
Kazimierz Topr,
Marek Utkin.
z Rysunki:
Piotr Kanarek,
Adam owicki,
Tomasz Paleczny,
Jacek Wardcki.
z Skad:
Jacek Wardcki
e-mail:
dtp@mt.com.pl
z Konsultacja graficzna:
Magorzata Jaboska
Redakcja nie ponosi
odpowiedzialnoci
za treci reklam i ogosze
zamieszczonych w numerze
z Druk:
gallery one 70g
UWAGA SZKOY, NAUCZYCIELE I UCZNIOWIE!
Miesicznik Mody Technik jest dostpny dla szk podstawowych,
gimnazjalnych i rednich w prenumeracie sponsorowanej przez Ministerstwo
Nauki i Szkolnictwa Wyszego. W roku 2011 szkoy opacaj 40% kosztw
prenumeraty Modego Technika.
Dziki tej prenumeracie Mody Technik trafia prawie do kadej
biblioteki szkolnej, co oznacza, e jest czytany przez kilkaset tysicy uczniw
szk ponadpodstawowych i podstawowych. Specjalnie dla naszych modych
Czytelnikw uczniw tych szk stosujemy dwa uatwienia:
w poszczeglnych artykuach zamieszczamy leksykon trudniejszych poj
oznaczamy stopie trudnoci artykuu, przy czym
jeden punkt oznacza, e artyku powinni zrozumie uczniowie szk
podstawowych,
dwa punkty odpowiadaj poziomowi uczniw gimnazjum,
trzy punkty poziom szkoy redniej.
Prenumerata
naprawd warto
s p i s t r e y c i 4 / 2 0 1 2
10
16
22
24

26

28

31
32
34
38
40
43
48
56
60
62
66
69
72
76
80
82
87

8
9

37
90
91
92
94
96
98
99

16
Droga Ksiyca po niebie
a sprawa dugoyci geograficznej
Miniatur y
Droga Ksiyca po niebie
a sprawa dugoyci geograficznej
Poznajemy samochody Volkswagen up!
Na skrconej fali radiowej
5 najwaniejszych innowacji
na najblisze 5 lat
Lab-on-Chip: krzemowa
nanoelektronika zamiast pogotowia?
Fiat Panda III w Polsce
Podwjny agent
Jak to dziaa? Karta SIM, czyli serce
telefonu komrkowego GSM
Jak to dziaa? Palniki
do spawania gazowego
Non-fiction Podwodne turbiny
Non-fiction Czy czeka nas
druga baka internetowa?
Odkr yj histori wynalazkw Torpeda
MT studiuje Informatyka
Astronomia Trzsienia Ksiyca
Fizyka Wielkie pomyki
Chemia Korozja metali
Matematyka Europejski
Kongres Matematyki 2012
Klub Wynalazcw
Na warsztacie Stoowy mobil
Na warsztacie Gra w kko
Na warsztacie Model poduszkowca
z napdem elektrycznym
Na warsztacie Oyli barometr
Listy
Foto Co to?
Czy wiesz, e...
Co czyta, co instalowa?
Imprezy
Strefa amania gowy
Active Reader
Prenumerata
Pomysy genialne, zwariowane
i takie sobie
Sdziwy Technik
hit !
Podwodne turbiny
Zatoka o powierzchni 150 km
2
jest
take miejscem instalacji pierwszej
na ywiecie komercyjnej elektrowni
pywowej. W pobliu miasteczka
wynurza si spod wody czarno-
stalowa wiea siowni, w ktrej
zainstalowano turbiny SeaGen.
Wykorzystujc wycznie siy py-
ww morskich, wytwarza 1,2 MW
energii elektrycznej. Otrzymana moc
wystarcza do zasilania 1500 gospo-
darstw domowych.
Skrcona fala radiowa
40
24
Jeyli uwaacie, e ludzie
z epoki Marconiego yli w cie-
kawszych czasach, bo mogli
obserwowa rodzc si cz-
noy radiow, a wspczeynie
ju niewiele, poza udoskonala-
niem telefonw komrkowych,
zdarza si takich nowinek, to
jesteycie w bdzie. Kilkanaycie
miesicy temu mia miejsce
eksperyment zbliony po-
znawczo do tych z pocztkw
istnienia radia.
H
O
B
B
Y
S
Z
K
O

A
T
E
C
H
N
I
K
A
R
U
B
R
Y
K
I
W I poowie XVII wieku Galileusz, odkrywszy
pierwsze 4 ksiyce krce wok Jowisza,
stwierdzi, e s przydatne do wyznaczania
dugoyci geograficznej. Sporzdzi tablice ich
przyszych pooe. Metoda Galileusza w kar-
tografii ldowej zaistniaa z sukcesem i przy
jej pomocy wykonywano mapy duo lepsze
ni wczeyniej. Jednak na morzu, z powodu
koysania pokadw statkw, nie dao si
prowadzi takich obserwacji.
28
Bez zaawansowanej elektroniki sportowcy
nie potrafi efektywnie trenowa, kierowcy
bdz po miastach, a brak pod rk kom-
putera i telefonu komrkowego wikszoy
z nas doprowadza w krtkim czasie do
histerii...Elektronika staa si take niezbd-
nym elementem wspczesnych systemw
medycznych, w ktrych wspomaga diagno-
styk i analizy, przyspieszajc i upraszczajc
ich przebieg, minimalizujc take ich nega-
tywne skutki.
Lab-on-Chip:
krzemowa nanoelektronika zamiast pogotowia?
l i s t y d o M T
Polska myyl inynierska
Chciabym napisa kilka sw o obecnej sytuacji rozwoju
myyli technicznej w Polsce. Ot w naszym piknym kraju
nie brakuje ani dobrych inynierw, ani ambicji czy do-
brych pomysw. Mog ymiao powiedzie, e ludzie
wyksztaceni w Polsce tworz ywiatow czowk myyli
technicznej. Jednak w tym momencie nasuwa si kilka
problemw. Mam kilku starszych kolegw, ktrzy skoczy-
li WAT, Politechnik Warszawsk i obecnie wszyscy pracu-
j w zagranicznych firmach. Jak wic POLSKA technika
ma si rozwija, skoro jedyn suszn (ze wzgldw eko-
nomicznych) drog jest praca dla zachodnich korporacji?
Problem jest gbszy: nie chodzi o same pienidze, w gr
wchodzi bowiem odpowiednie zarzdzanie i kreatywnoy
ludzi wyszych", czyli politykw. I nie mam zamiaru kryty-
kowa konkretnego rzdu, poniewa, moim zdaniem, tak
naprawd aden nie zrobi nic w kierunku poprawy tej
sytuacji. Czasami tak sobie myyl, czemu, dajmy na to
Niemcy, s w stanie tworzy samochody czy samoloty,
a my, majc przecie wspaniae zaplecze inynierw, nie
moemy zrobi NIC? Ktoy zapewne powie (susznie zresz-
t), e jak zwykle chodzi o pienidze. Wic, moim zda-
niem, pastwo powinno zainwestowa w polsk technik,
a ta inwestycja z pewnoyci si zwrci. Podam kilka przy-
kadw polskich wynalazkw, ktre na pewno nie byyby
wyrzuceniem pienidzy w boto.
1. Motocykl JJ2SX4 autorstwa Jacka Synakiewicza z opa-
tentowanym przez niego krzyowym silnikiem dwusuwo-
wym. Moim zdaniem absolutna pereka. Ogldajc ani-
macj wyjayniajc zasad dziaania silnika, mimowolnie
uymiech pojawia si na twarzy. Nie potrafi w kilku so-
wach przedstawi miadcych zalet tego silnika, dlatego
odsyam wszystkich na stron internetow: www.jjsde-
sign.net/index.html (...)
Mona by jeszcze napisa o samolocie EM11c Orka,
samochodzie Leopard czy Arinnera i wielu innych wyna-
lazkach, jednak chciabym, aby kady z czytelnikw sam
poszuka o nich informacji, co zwikszy ywiadomoy ich
istnienia.
Na koniec chciabym serdecznie podzikowa redakcji
MT za wspaniay poziom czasopisma i ycz Wam i sobie,
aby za kilka lat Polacy wreszcie zaczli liczy si na ywia-
towej arenie technicznej.
Mateusz Nitka
Zawodwki do likwidacji
Zewszd syszymy o zamiarze likwidacji szk. W Polsce
moe by ich zlikwidowanych nawet 800. Wiadomo ni
demograficzny; pocztek kadencji wadz samorzdowych
i do nastpnych wyborw sprawa przycichnie.
W Biaymstoku maj by zlikwidowane 4 szkoy ponad-
gimnazjalne, w tym LO i trzy szkoy zawodowe. Te ostatnie
chyba dlatego, e najtaniej ksztaci teoretykw. Kto po-
tem podejmie trud przysposobienia zawodowego mo-
dziey? Swego czasu program likwidacji dotkn szkoy
rolnicze. Aktywizoway one tereny wiejskie, miay dobr
baz dydaktyczn i pomoce naukowe". Prowadziy go-
spodarstwa pomocnicze, czyciowo finansujc si samo-
dzielnie. By te okres zmiany waycicieli szk leynych.
Teraz znajduj si one pod piecz Ministerstwa
krodowiska (dawniej: Ministerstwa krodowiska, Zasobw
Naturalnych i Leynictwa).W moim regionie jest szkoa
zawodowa i duy zakad przemysowy Pronar" Narew,
ktry wci si rozbudowuje. Od lat nie mona zsynchro-
nizowa zakresu produkcji, a przede wszystkim jakoyci
(nowoczesnoyci) ksztacenia z potrzebami fabryki, czyli
lokalnego rynku pracy. Czy sta nas na taki rozd|wik?
Sawomir Kulik
Wesoa szkoa
Czytajc pomys Adama Kurzaka z numeru 2/2012, na-
tychmiast pomyylaam o moim gimnazjum. Ot na proy-
b uczniw zdecydowano o zmianie d|wiku dzwonka.
Wprawdzie nie wyrywa ju nikogo z butw", za to wpra-
wia w ymiechow gupawk. Zamiast tradycyjnego
dzwonka syszymy melodyjk przypominajc mi t stoso-
wan w zabawkach dla niemowlt :). Nie mam pojcia,
kto wpad na taki pomys, ale z pewnoyci codzienn
dawk ymiechu uczniowie maj zapewnion.
Kinga Tobaa
Ekologiczne zakupy AGD
Firmy producenci AGD chcc utrzyma si na rynku
i dbajc o wysoki poziom sprzeday projektuj coraz
to nowsze wersje klasycznych sprztw, a take liczne
gadety kuchenne, azienkowe, ktre poza ciekawostk,
czasami atrakcyjnym designem nie speniaj swoich pod-
stawowych funkcji lub ich spenianie utrudniaj, bdc
niepraktycznymi, a zarazem drogimi zabawkami.
Pojawiajc si na rynku kady sprzt wzbudza zaintereso-
wanie dodatkowo, kiedy zaskakuje nowatorskimi rozwi-
zaniami. W chwili wejycia na rynek producenci maj dwie
metody zbudowania pozycji i zachcenia klientw do sko-
rzystania z ich nowej oferty, jedn z nich jest promocyjna
cena na pocztek, atrakcyjnie niska w ciekawej ofercie,
druga metoda to ustalenie wysokiej ceny, ktra kreuje luk-
susowy wizerunek produktu, jako nowoyci i towaru niedo-
stpnego dla kadego. Najczyciej stosowane jest roz-
wizanie drugie, gdy klienci s skonni wyda grube
sumy, aby naby coy, co jest nowoczesne i interesujce
pod wzgldem nie tylko wygldu, ale funkcji, uyteczno-
yci i komfortu korzystania. Zwykle postp technologiczny
kojarzy si nam z ulepszeniem dotychczasowych rozwi-
za i uatwieniem sobie wykonywanych czynnoyci przez
zastosowanie nowoczesnej technologii w yciu codzien-
nym. Ale moe zanim zaczniemy wyjmowa portfel, by ku-
pi coy nowego do domu trzykrotnie zastanwmy si czy
jest to nam naprawd potrzebne. Unikajc zakupu bdzie-
my bardziej ekologiczni, ni kupujc sprzt klasy AAA.
No i bdziemy mieli lu|niej w domu.
A.S
Co Ci poruszyo? Chcesz podzieli si
zbRedakcj ibCzytelnikami MT
swoj opini, wiedz, komentarzem?
Wylij e-mail na adres
activereader@mt.com.pl.
lub list na adres
ul. Leszczynowa 11, 03-197 Warszawa
8
Red.: Bierzemy wszystkie Wasze sugestie
pod roz wa g, a efekty przemyle i dziaa redakcji
moecie ledzi na naszych amach, a take
na www.mt.com.pl.
Pogldy i opinie wyraone w listach nie zawsze
s zgodne z pogldami redakcji. Redakcja zastrzega
sobie prawo do redagowania listw i publikacji
skrtw.
9
I
n
s
t
a
l
a
c
j
a

t
u
r
b
o
w
e
n
t
y
l
a
t
o
r
o
w
e
g
o

s
i
l
n
i
k
a

A
d
o
u
r

M
k

9
5
1

n
a

p
o
k

a
d
z
i
e

n
E
U
R
O
n
a

w

I
s
t
r
e
s

p
r
z
e
z

z
e
s
p

D
a
s
s
a
u
l
t

A
v
i
a
t
i
o
n
.

S
i
l
n
i
k

t
e
n

t
o

w
y
n
i
k

w
s
p

p
r
a
c
y

p
o
m
i

d
z
y

b
r
y
t
y
j
s
k
i
m

R
o
l
l
s
-
R
o
y
c
e

e
m

i

f
r
a
n
c
u
s
k

f
i
r
m

T
u
r
-
b
o
m
e
c
a
.

S
a
m
o
l
o
t

n
E
U
R
O
n

j
e
s
t

e
u
r
o
p
e
j
s
k
i
m

d
e
m
o
n
s
t
r
a
t
o
r
e
m

t
e
c
h
n
o
l
o
g
i
i

U
C
A
V
.

F
o
t
.

D
a
s
s
a
u
l
t

A
v
i
a
t
i
o
n

V
.

A
l
m
a
n
s
a
.
F
o
t
o

C
o

t
o
?
m i n i a t u r y
Cztery lata temu Volks-
wagen zaprezentowa
Passata CC model two-
rzcy now nisz w seg-
mencie pojazdw wy-
szej klasy redniej, a mia-
nowicie czterodrzwiowe
coupe. Na caym wiecie
zosta sprzedany w licz-
bie 320 000 egzemplarzy.
Nowa wersja tego
modelu rwnie nosi li-
terowe oznaczenie CC,
co moe sugerowa od-
mian coupe-cabrio, jed-
nak pochodzi ona od
Comfort-Coupe. Samo-
chd jest bowiem luksu-
sow limuzyn o sporto-
wej sylwetce nadwozia
z nisko poprowadzon li-
ni dachu znamienn dla
coupe. W gamie ofero-
wanych modeli Volkswa-
gena pozycjonowany
jest midzy Passatem
a Pheatonem. Konstruk-
cyjnie zbliony do Pas sa-
ta, np. ma jego podwo-
zie, natomiast wyrnia
si wieloma najnowszy-
mi rozwizaniami tech-
nicznymi. Wrd nich s:
rekuperacja (odzyskiwa-
nie energii podczas ha-
mowania) we wszyst-
kich oferowanych silni-
kach i tzw. wolnobieg,
ktry pozwala na roz-
czenie napdu w mo-
mencie uzyskania jedno-
stajnego ruchu pojazdu.
Rozwizania te przyczy-
niaj si do zmniejszenia
zuycia paliwa. Jest te
moliwo doboru sztyw-
noci zawieszenia do
warunkw drogowych.
Volkswagen CC
jest standardowo wypo-
saony w przednie lam-
py biksenonowe z funk-
cj dowietlania zakr-
tw, a lampy tylne maj
diody LED. Wntrze po-
jazdu jest dobrze izolo-
wane akustycznie, np.
przednia szyba i szyby
w przednich drzwiach
maj warstwy foliowe
zmniejszajce o 24 dB
poziom dobiegajcego
z zewntrz haasu. Do
samochodu mona wy-
biera silnik spord
trzech benzynowych
i trzech wysokoprnych
z bezporednim wtry-
skiem paliwa. Zakres
oferowanej mocy silni-
kw od 140 do 300 KM.
(zpd) fot. Z. Podbielski z
l u k s u s o w a l i m u z y n a
NOWOCZE S NY
VOL KS WAGE N CC
Mercedes-Benz nawi-
za wspprac z firm
Apple, ktrej owocem
bdzie moliwo korzy-
stania z asystenta Siri
w najnowszym modelu
klasy A. Debiut auta
przewidziany jest na
jesie biecego roku.
Oczywi-
cie Siri
nie bdzie
bezpo-
rednio in-
stalowana
w samo-
chodach,
lecz dzia-
a ma za
porednic-
twem
ulepszo-
nego systemu Command,
ktry zosta przeprojek-
towany tak, aby wsp-
pracowa z iPhonem 4S.
Nowa wersja systemu
do nawigacji po bibliote-
ce iTunes pozwoli wyko-
rzystywa znajdujcy si
w podokietniku kontro-
ler samochodowego sys-
temu sterowania. A dzi-
ki asystentowi Siri kie-
rowcy bd mogli wysy-
a wiadomoci teksto-
we, kontaktowa si
z przyjacimi z ksiki
adresowej lub korzysta
z lokalnych serwisw.
Nowy system najpierw
trafi do aut klasy A, ale
jeszcze w tym roku poja-
wi si rwnie w kla-
sach B, C i E. (news.di-
scovery.com) fot. Merce-
des Benz z
w s p p r a c a M e r c e d e s a
z A p p l e e m
S KORZYS TAJ Z S I RI . . .
Xperia S, pierwszy
smartfon od Sony, propo-
nuje now filozofi wzor-
nictwa, opart na zasa-
dzie humanocentryzmu,
stawiajc w centrum
zainteresowania czo-
wieka, jego przysze pra-
gnienia. Filozofia ta,
przekadajc si na kon-
kretny produkt smart-
fon Xperia S aktywizu-
je wszystkie zmysy,
przemawiajc zarwno
do emocji, jak i do inte-
lektu. Budowa tego nie-
zwykego smartfona wy-
rnia si minimalistycz-
nym designem, gdzie
nadmiar formy zosta
usunity, by stworzy
prost i nowoczesn
bry, wyrazist w swej
wymowie. Element prze-
zroczysty u podstawy
tworzy sylwetk ikony
akcentujc lini ekranu
HD Reality Display.
Dodat kowo element ten
zapewnia wyjtkowy
efekt wizualny poprzez
podwietlenie oraz inte-
gruje w sobie elementy
anteny. (Sony Ericsson) z
W Z O R N I C T W O
PRZE KRACZA
GRANI CE WYOBRANI
d
e
p
e
s
z
e
z

i
n
f
o
r
m
a
c
j
e

p
r
a
s
o
w
e
z

g
o
r

c
e

t
e
m
a
t
y
10
Po blisko trzystu latach
z dna morskiego u wy-
brzey Guernsey zostanie
podwignita dawna du-
ma brytyjskiej marynarki
wojennej HMS Vic to ry.
Okrt zaton w czasie
burzy w 1744 r. HMS Vic-
tory w czasach swej
wietnoci uchodzi za
najlepszy okrt w wiecie.
Miejsce jego wiecznego
spoczynku zdoano zloka-
lizowa stosunkowo nie-
daw no 110 m pod powierz-
chni morza. W chwili za-
tonicia okrtu, w drodze
powrotnej z ekspedycji
przeciw Francuzom, na
pokadzie znajdowao si
ok. tysica czonkw za-
ogi, sto armat z brzu
oraz znaczna liczba zo-
tych i srebrnych monet
zarwno przewoonych
z Lizbony dla kupcw
z Londynu, jak i bdcych
upem zdobytym na Fran-
cuzach. Dzi rynkowa ce-
na monet oceniana jest
na ok. 500 mln funtw.
Bdzie to najwiksze
morskie wykopalisko od
1982 r., gdy w cieninie
Solent na pnoc od Isle
of Wight wydobyto na
powierzchni inny legen-
darny okrt Mary Rose,
z czasw panowania dy-
nastii Tudo rw. Pracami
przy wydobyciu HMS
Victory pokieruje Fun-
dacja Dzie dzictwa Mors-
kiego, korzystajc z pomo-
cy amerykaskiej firmy
Odyssey, ktra zlokalizo-
waa okrt przed czterema
laty. (dailymail.co.uk) z
SMS-em MMS-em
po ywiecie
Eksponat
prosto
z muzeum
Amerykaskie me-
dia donosz o nowym po-
myle pracownikw mu-
zeum Smithsonian, ktrzy
wymylili, e znajdujce
si tam eksponaty zostan
zdigitalizowane. Nastp-
nie ich trjwymiarowe mo-
dele trafi do sieci, by ka-
dy chtny mg sobie je
wydrukowa, korzystajc
z drukarki 3D. Wielu fanw
muzeum z pewnoci cht-
nie postawioby na swym
biurku na przykad minia-
turow replik ldownika
Apollo lub jakie inne
przedmioty, np. modele sa-
mochodw albo silnikw
odrzutowych. (CNET)
Rewolucj a
w lotnictwie?
Prof. Alexandra Silva
opracowaa projekt nowe-
go oprogramowania opar-
tego na moduach mate-
matycznych, ktre moe
ograniczy liczb pomyek
podczas pilotau samolo-
tw. Budowa prototypu
programu komputerowego
realizowana jest w koope-
racji z koncernem IBM.
Opracowany przez uczon
z Universidade Minho
cd. na stronie 13
Nano TL-WR702N, naj-
mniejszy bezprzewodowy
router na wiecie, wiet-
nie sprawdzi si midzy
innymi w podry. Na
przykad do szybkiego
zestawienia hotspotu
w pokoju hotelowym
przez podczenie kabla
sieci WAN do portu urz-
dzenia i wprowadzenie
domylnego hasa. Pro-
dukt o rozmiarach 5718
mm jest znacznie mniej-
szy ni paczka papiero-
sw czy karta kredytowa.
Dziki temu router
TL-WR702N sprawdzi si
przy wsppracy z table-
tami, smartfonami, prze-
nonymi konsolami do
gier i innymi mobilnymi
urzdzeniami bezprzewo-
dowymi. Nowe urzdze-
nie TP-Link umoliwia
wspdzielenie pocze-
nia w redniej wielkoci
pomieszczeniu przy prd-
koci do 150 Mbps. Praca
moe odbywa si w kil-
ku rnych trybach: AP,
routera, mostu, klienta
oraz wzmacniacza sygna-
u. Taka elastyczno za-
pewnia uytkownikom
najwiksz ilo moli-
wych zastosowa.
(Komputronik.pl) z
w y g o d n y
w p o d r y
NAJ MNI E J S ZY
BE ZPRZE WO-
DOWY ROUT E R
NA WI E CI E
Zatrucie bakteri E.
coli to bardzo powana
sprawa, ktra moe by
niebezpieczna dla ycia
i zdrowia. Jeli obawiasz
si zatrucia pokarmowe-
go i nie jeste pewny,
czy miso kupione w po-
bliskim sklepie wolne
jest od bakterii E. coli,
niebawem bdziesz
mg to w atwy sposb
sprawdzi. Inynierom
z UCLA udao si zbudo-
wa prototyp skanera,
ktry podczony do
kamery naszego smartfo-
na w kilka chwil prze-
bada posiek i sprawdzi,
czy jest wolny od bakte-
rii. Skaner zmieni nasz
telefon w podrczny mi-
kroskop, ktry podwie-
tli grone bakterie. Urz-
dzenie moe mie przed
sob wielk przyszo,
bo jeli
jest w sta-
nie wy-
kry
bakterie E.coli,
to moe w kolejnych
wersjach bdzie w sta-
nie bada szerszy zakres
drobnoustrojw, na przy-
kad sprawdzi posiki
pod ktem obecnoci
salmonelli. (Popular
Science) fot. UCLA z
d u m a b r y t y j s k i e j m a r y n a r k i
PODWI GN GO Z DNA
11
d l a o s t r o n y c h
S MART F ON ZAPOBI E GNI E
ZATRUCI OM POKARMOWYM?
Kolejna alternatywa
dla inwazyjnych bada
pochodzi prosto z filmw
science fiction. Opraco-
wany przez naukowcw
z Izraela i USA robot
wielkoci piguki zbada
np. ukad trawienny.
Innowacyjno projektu
opiera si na technologii
wykorzystanej do prze-
mieszczania urzdzenia
w organizmie.
Mikropywak to wyko-
nane z miedzi i elastycz-
nego polimeru dzieo ba-
daczy z uniwer-
sytetu w Tel
Awiwie oraz
Brigham &
Womens Hos-
pital w Bosto-
nie. Dziki ta-
kiemu budulco-
wi malec reagu-
je na pole ma-
gnetyczne wy-
twarzane przez
aparatur do
badania rezo-
nansem magnetycznym.
Zaczyna wibrowa i prze-
suwa si w podanym
kierunku, przebijajc si
np. przez pynn zawar-
to jelit. Maszyna jest
nadal na etapie prototy-
pu, ale badania nad tech-
nologi daj obiecujce
wyniki. Zgodnie z planem
robot zostanie wyposao-
ny w kamer i aparatur
do przesyania uzyskane-
go obrazu do urzdze na
zewntrz ciaa pacjenta.
(news.techeye.net) z
m i n i a t u r y
M i c r o S w i m m e r
ALT E RNAT YWNE BADANI E
w i r t u a l n e m u z e u m m o d y
S YNNE S T ROJ E W 3D
12
Na europejskim konty-
nencie pojawiy si mo-
tocykle amerykaskiej
marki Harley-Davidson.
W 1912 r. otworzono bo-
wiem pierwsz placw-
k eksportow tej marki
w Londynie. Harley-
Davidson obecnie ma
swoje przedstawiciel-
stwa na caym wiecie,
a jego wyroby s marze-
niem entuzjastw jedno-
ladw. Na swoje euro-
pejskie urodziny firma
przygotowaa nowoci,
ktre zostay zaprezento-
wane przez jej polskie
przedstawicielstwo. Wy-
rnia si model Seven-
ty-Two, stylizowany na
retro, przenoszcy nas
w czasy wczesnej ery
chopperw. Tamte ma-
szyny, powiedzia F. Sa-
vage, szef wzornictwa
firmy, byy kolorowe
i lnice od chromu, ale
jednoczenie wskie
i rozebrane do podsta-
wowych elementw.
Wida w nich byo pro-
stot przywodzc na
myl rowery i miay cha-
rakterystyczny element
designu lat 70. XX wieku
lakier metaliczny i bro-
katowy. Ten dawny
blask przywraca nowy
model Seventy-Two, czyli
Siedemdziesitka-Dwj-
ka, dziki czerwonemu
lakierowi Hard Candy
Big Red Flake. To nowe
wykoczenie powstaje
przez pokrycie warstwy
podstawowej lakieru po-
liuretanow mieszank
zawierajc szeciokt-
ne drobiny brokatu, ktre
s ponad siedem razy
wiksze ni te zawarte
w standardowych lakie-
rach metalicznych. Ka-
da drobina jest pokryta
cienk warstw folii alu-
miniowej i zabarwiona
na czerwono. Nastpnie
cztery warstwy przezro-
czystego lakieru i rczne
polerowanie tworz
gadkie wykoczenie.
Malowanie moto-
cykla to tylko przykad
jego wykonania, te ma-
szyny s bowiem niepo-
wtarzalne. Dodajmy, e
Seventy-Two jest wypo-
saony w 2-cylindrowy
widlasty silnik chodzo-
ny powietrzem, o pojem-
noci skokowej 1202 cm
3

i momencie obrotowym
96 Nm przy 3500 obr/min.
(zpd) fot. Z. Podbielski z
R O C Z N I C E
100 L AT T E MU. . .
d
e
p
e
s
z
e
z

i
n
f
o
r
m
a
c
j
e

p
r
a
s
o
w
e
z

g
o
r

c
e

t
e
m
a
t
y
Valentino Garavani
stworzy wielkie, wirtu-
alne muzeum mody.
Zastosowano
w nim technologi 3D,
pokazujc ponad 300
najbardziej kultowych
stylizacji. Aplikacja The
Valentino Garavani Vir-
tual Museum wprowa-
dza nas w wiat sawne-
go projektanta (dostpna
jest pod adresem www.
valentino-garavani-archi-
ves.org). W muzeum 3D
mona zwiedza, tak jak
na prawdziwej wysta-
wie, eksponaty z ostat-
nich 49 lat dziaalnoci
twrcy. Ekspozycja jest
podzielona tematycznie
i wzbogacona szkicami
oraz zdjciami. (fashioni-
sta.com) z
www.youtube.com/watch?
v=MT0BWeLpe78
SMS-em MMS-em
po ywiecie
Od momentu ogoszenia
przez Google uruchomie-
nia usugi Bouncer, ktra
ma za zadanie wyelimino-
wanie szkodliwych pro-
gramw z Android Marke-
tu, wiele osb zastanawia
si, czy bdzie to pana-
ceum na zagroenia dla
smartfonw i tabletw
zwizane z systemem Goo-
gle. Wszystkie aplikacje
bd skanowane w celu
wykrycia znanego szko-
dliwego oprogramowania.
Jednak cyberprzestpcy
i tak mog przemyci do
sklepu zainfekowane apli-
kacje, mimo istnienia usu-
gi Bouncer mog prze-
cie wama si do kont
znanych i zaufanych twr-
cw oprogramowania.
Twrcy zoliwego opro-
gramowania mog take
zacz tworzy aplikacje,
ktrych sposb dziaania
rni si w zalenoci od
strefy geograficznej. Na
przykad aplikacja mo-
gaby zosta zaprojekto-
wana tak, aby zachowy-
wa si szkodliwie tylko
wtedy, gdy wykryje ope-
ratora mobilnego z Ame-
ryki aciskiej. Jeeli ta
sama aplikacja byaby uy-
wana przez uytkownika
korzystajcego z usug ope-
ratora dziaajcego w USA,
nie zostaoby wykryte
adne szkodliwe zacho-
wanie. (Kaspersky Lab) z
cd. na stronie 15
w Bra dze projekt progra-
mu bazuje na algebrze
Kleenego. Zdaniem prof.
Alexandry Silvy, przygoto-
wany przez ni teoretycz-
ny konspekt software mo-
e znale zastosowanie
w sytuacjach krytycznych,
np. podczas awarii syste-
mw pokadowych. (IBM)
Odkr ycie pod
powierzchni
pustyni
Pod powierzchni
pustyni Atacama, jednego
z najbardziej niegocin-
nych miejsc na Ziemi, od-
kryto prawdziw oaz mi-
kroorganizmw. Naukowcy
z Centrum Astrobiologii
w Hiszpanii i Katolickiego
Uniwersytetu Pnocnego
w Chile odkryli j dziki
urzdzeniu, ktre moe
by zastosowane do po-
dobnych zada na innych
planetach, na przykad na
Marsie. Naukowcy podkre-
laj, e w tym rodowisku
nie ma ani dostpu tlenu,
ani wiata sonecznego.
Naukowcy odkryli bakterie
i archeony bezjdrowe
jednokomrkowce lubice
ekstremalne rodowisko
ycia. Gdyby na innych
planetach Ukadu So necz-
nego istniao ycie, mu-
siaoby przetrwa w rw-
nie trudnych warunkach.
(Astrobiology)
Rekord
w historii nauki
Rosyjscy naukowcy
odhibernowali roliny, kt-
re zamarzy trzydzieci ty-
sicy lat temu. Z prasta-
rych owocw wyhodowa-
no ywe kieki. To rekord
w historii nauki. Nigdy
wczeniej nikomu nie uda-
o si odmrozi tak starych
owocw czy nasion i przy-
wrci ich do ycia. Ro-
lina z gatunku Silene ste-
nophylla naley do rodziny
godzikowatych. Jej owo-
ce znaleziono niedaleko
rzeki Koyma we wschod-
niej Syberii. Znajdoway
Po raz pierwszy na-
ukowcy zmierzyli, jak
szybko przebiega u ssa-
kw ewolucja w duej
skali, tzw. makroewolu-
cja. Analizujc okres
mniej wicej 70 mln lat
(wyginicie dinozaurw
miao miejsce 65 mln lat
temu), badacze dowo-
dz, e potrzeba 24 mln
pokole, eby ze ssaka
wielkoci myszy wyewo-
luowa ssak wielkoci
sonia. Z kolei proces
karowacenia jest duo
szybszy. Wystarczy jedy-
nie 100 tys. pokole, e-
by doszo do bardzo za-
awansowanego skarle-
nia uwaaj naukowcy
z midzynarodowego ze-
spou, pracujcy pod kie-
runkiem Alistaira Evansa
z Monash University
w Aus tralii. Mniej dra-
matyczne zmiany, takie
jak ze zwierzcia wielko-
ci krlika do zwierzcia
wielkoci sonia, wyma-
gaj 10 mln pokole.
(Proceedings of the
National Academy
of Sciences) z
G o o g l e
B o u n c e r
POZORNY
PORZDE K
W ANDROI D
MARKE CI E ?
Ile czasu trzeba, by z myszy powsta so?
Naukowcy z IBM Alma-
den Laboratories opraco-
wali najmniejszy na
wiecie modu pamici
magnetycznej. Skada si
zaledwie z 12 atomw
elaza. Modu posuy
do miniaturyzacji istnie-
jcych pamici magne-
tycznych. Cay modu zo-
sta skonstruowany przy
uyciu skaningowego
mikroskopu tunelowego
znajdujcego si w labo-
ratorium IBM w Zurychu.
Dane take wprowadzo-
no do pamici poprzez
mikroskop tunelowy. B-
dzie to stanowi rozwi-
zanie dla przyszych kom-
puterw kwantowych.
Opracowanie takiego pro-
cesu produkcyjnego sta-
o si konieczne, odkd
fizyka kwantowa okreli-
a, e pole magnetyczne
kadego bitu, przy two-
rzeniu pamici na pozio-
mie atomowym, wpywa
bdzie na pole bitw s-
siednich, utrudniajc za-
chowanie nadanych im
stanw 0 lub 1. (Techno-
logy Review) fot. IBM z
www.youtube.com/watch?
v=AJRBXin8W1o
13
R E K O R D Y
NAJ MNI E J S ZA PAMI
NA WI E CI E
m i n i a t u r y
Znany producent samo-
chodw ciarowych
Scania ju po raz pity
poszukuje najlepszego
modego kierowcy, ktry
reprezentowa bdzie
Polsk w europejskim
finale organizowanym
we wrzeniu w Szwecji.
W tym roku kon-
kurs odbdzie si w 39
krajach i wemie w nim
udzia ponad 55 000 kie-
rowcw, aby uzyska
prestiowy tytu i cenn
nagrod nowy samo-
chd Scania serii R o war-
toci okoo 100 000 euro.
Do konkursu mog
zgasza si kierowcy,
ktrzy nie ukoczyli 35
roku ycia. Musz oni
wypeni formularz zgo-
szeniowy umieszczony
na stronie internetowej
http://www.scania.pl/
yetd2012. Formularze
mona przesya do dnia
15 kwietnia 2012 r. Po eli-
minacjach regionalnych
odbdzie si fina krajo-
wy. Konkurencje konkur-
sowe bd sprawdzia-
nem wiedzy teoretycznej
oraz umiejtnoci z zakre-
su jazdy defensywnej, jaz-
dy ekonomicznej i precy-
zji na placu manewrowym.
Konkurs ma na celu
podniesienie bezpiecze-
stwa na drogach oraz
wzrost rentownoci firmy
transportowej. W trans-
porcie drogowym kierow-
ca stanowi ogromn war-
to, dlatego konkurs jest
wspierany przez Komisj
Europejsk, Midzyna-
rodow Uni Transportu
Drogowego (IRU) i pol-
skie organizacje transpor-
towe. Na fot. finalici kra-
jowi ostatniej edycji kon-
kursu. (zpd) fot. Scania
Polska S.A. z
14
Wedug raportu Cisco Visual Networking Index
(VNI) Global Mobile Data Traffic Forecast na lata
20112016 oglnowiatowy ruch w sieciach mobil-
nych wzronie w tym okresie a 18-krotnie i osignie
w roku 2016 warto 10,8 eksabajta miesicznie, czy-
li 130 eksabajtw rocznie.
Prognozowane dynamiczne zwikszenie ruchu
mobilnego bdzie efektem m.in. przewidywanego
gwatownego wzrostu liczby urzdze do obsugi
mobilnego Internetu, ktra przekroczy liczb miesz-
kacw Ziemi (wg ONZ szacowana liczba ludnoci
w 2016 r. to 7,3 miliarda). Wedug prognoz firmy
Cisco w latach 20112016 wielko oglnowiatowe-
go ruchu mobilnego przekroczy trzykrotnie wielko
transmisji danych w sieciach stacjonarnych. (Cisco) z
l i c z b a m i e s i c a
18-krotny WZROS T
RUCHU MOBI L NE GO DO 2016 R.
k o n k u r s S c a n i i
E UROPE J S KI KI E ROWCA
Linia kolejowa Qinghai-
Tybet linia czca
chiskie miasto Xining
w prowincji Qinghai
z Lha s stolic Tybe-
ta skie go Regionu Auto-
nomicz nego, to najwyej
pooony szlak kolejowy
na wiecie. Na szlaku
znajduje si 30 stacji ko-
lejowych, a jego dugo
wynosi 1895 km i biegnie
on m.in. przez przecz
Tanggula na wysokoci
5072 m n.p.m. Na jego
trasie znajduje si rw-
nie najwyej pooony
tunel kolejowy na wie-
cie na wysokoci 4905
m n.p.m., ma on dugo
1338 metrw. Ponad 80%
caej trasy znajduje si
na poziomie wyszym ni
4000 m n.p.m., a 550 km
znajduje si w strefie
wiecznej zmarzliny.
Zupenym jego
przeciwiestwem jest
Eurotunel tunel pod ka-
naem La Manche o du-
goci ok. 50 km, urucho-
miony w 1994 roku. czy
Calais we Francji z Folke-
stone w Wielkiej Brytanii.
Ruch samochodowy i oso-
bowy przez tunel odby-
wa si za pomoc waha-
dowych pocigw Euro-
star oraz Channel Tunnel
Rail Link, kursujcych
z Lon dynu do Pary a
i Bruk seli. Tunele przebie-
gaj od 45 do 70 metrw
pod poziomem dna mo-
rza, a dugo kadej nit-
ki tunelu wynosi 50 km. z
Wewntrz wagonu do przewozu samochodw osobowych
wraz z pasaerami. (fot. Tom Corser www.tomcorser.com)
Stacja Tanggula 5068 m
n.p.m. (fot. Yaohua2000).
d
e
p
e
s
z
e
z

i
n
f
o
r
m
a
c
j
e

p
r
a
s
o
w
e
z

g
o
r

c
e

t
e
m
a
t
y
M I N i M A X
L E GE NDARNE
L I NI E KOL E J OWE
CYTAT MIESICA
Winny zbyt lu|ny kabel...
Informowaliymy Czytelnikw o odkryciu
w oyrodku badawczym CERN, zgodnie z kt-
rym elementarne czstki zwane neutrinami mo-
gyby pdzi szybciej ni ywiato. Jednak oka-
zao si, e przyczyn tego niespotykanego za-
chowania czstek by zbyt lu|no podczony
kabel midzy (odbiornikiem) GPS a kompute-
rem. Oznacza to, e wci niepodwaona po-
zostaje szczeglna teoria wzgldnoyci Alberta
Eins teina z 1905 r., zgodnie z ktr prdkoy
ywiata jest we Wszechywiecie nieprzekraczalna.
Pod koniec wrzeynia ub. r. naukowcy z CERN
ogosili, e po przesaniu wizki neutrin ze swo-
jego oyrodka do oddalonego o 732 km pod-
ziemnego laboratorium we woskim Gran
Sasso, w punkcie docelowym czstki pojawiy
si o 60 miliardowych czyci sekundy wcze-
yniej, ni taki sam dystans mogoby pokona
ywiato. Pomiary powtarzano jakiey 15 tysicy
razy, a naukowcy uzyskali zadowalajcy, staty-
styczny poziom istotnoyci, ktry pozwala m-
wi o odkryciu. Przyznali jednak ju wtedy, e
do wynikw wasnych eksperymentw, ktre
wywoay zdumienie ywiata naukowego, pod-
chodz z wielk ostronoyci.
Prbowaliymy to wyjayni na wszelkie moli-
we sposoby, mwi wwczas w rozmowie
z BBC autor doniesienia, Antonio Ereditato
z CERN. Prbowaliymy znale| bdy bdy
trywialne, bardziej skomplikowane albo zupe-
nie kardynalne i si nie udao, opowiada.
Archos, pionier w po-
pularyzacji multimedial-
nych tabletw, zaprezen-
towa najnowsze tego ty-
pu urzdzenie, zaprojek-
towane specjalnie z my-
l o najmodszych.
Archos Child Pad to ta-
blet przeznaczony dla
dzieci. Urzdzenie posia-
da 7-calowy ekran LCD,
bazuje na Androidzie
i charakteryzuje si lekk
stylistyk oraz wytrzy-
ma obudow, ktra za-
pewni sprztowi bezpie-
czestwo nawet w do-
niach nieostronego ma-
lucha. Pod mask tabletu
znajduje si procesor 1
GHz oraz 1 GB pamici
RAM, a systemem opera-
cyjnym jest Android 4.0
Ice Cream Sandwich.
Najwiksz zalet kosz-
tujcego zaledwie 129
dolarw Child Pada jest
dostp do Kids App
Store, oferujcego 10 ty-
sicy aplikacji podzielo-
nych na 14 kategorii.
Producent zadba rw-
nie o specjalny interfejs,
zaprojektowany tak, aby
modsi uytkownicy nie
mieli problemu z jego ob-
sug. Dlatego opiera si
na sporych, kolorowych
ikonach, zapewniajcych
bezporedni dostp do
gier, rozrywki, oprogra-
mowania edukacyjnego
oraz amigwek. W pa-
mici tabletu znajduje
si fabrycznie 28 rnych
aplikacji, w tym popular-
ne gry, takie jak Angry
Birds. (Archos.com) z
SMS-em MMS-em
po ywiecie
si one w norach stworzo-
nych najprawdopodobniej
przez wiewirki, ktre
schoway tam zapasy na
zim. Dzi nory te le na
gbokoci 2040 metrw.
(IAR)
Nowa formua
biodiesla
Uczeni z uniwersy-
tetu UTAD w Vila Real
opracowali formu pro-
dukcji biodiesla z tuszczu
pochodzcego z mycia na-
czy. Nowe urzdzenie
przeznaczone bdzie za-
rwno dla lokali gastrono-
micznych, jak i dla klien-
tw indywidualnych. Wy-
naleziona przez portugal-
skich konstruktorw meto-
da odzyskiwania tusz-
czw z wody do mycia
brudnych naczy bazuje
na ekologicznej skrzynce
(Green Box). Urzdzenie,
ktre mona zamontowa
pod zlewem, przepuszcza
cieki, oddzielajc czyst
wod od tustych substan-
cji. Te odkadane s w spe-
cjalnym zbiorniku. Wyna-
lazek cieszy si ju zainte-
resowaniem firm portugal-
skiego sektora gastrono-
mi czno- hot el arski ego.
(utad.pt)
n o w i n k a
A r c h o s a
TABL E T
DL A DZI E CI
D-Link przedstawi ka-
mer DCS-942L Enhan ced
Wireless N Day/Night.
Kamera posiada 4-krotny
zoom cyfrowy, tryb pracy
w nocy i w dzie. DCS
posiada take WiFi
802.11n, dziki czemu za
porednictwem serwisu
mydlink.com moemy
oglda obraz z kamery
z dowolnego miejsca na
wiecie oraz oczywicie
korzysta z kamery bez-
przewodowo w caym
domu. DCS-942L nagry-
wa wideo VGA 640X480
przy 30fps, przy uyciu
kompresji H.264. Kamera
posiada take wbudowa-
ny mikrofon i wyjcie au-
dio. D-Link DCS-942L
Wireless N Day/Night
Home Network Camera
jest dostpna w sprze-
day w cenie $149,99.
(D-Link) z
c i e k a w a k a m e r a
NOWO OD F I RMY D- L I NK
15
S
woj szeroko geograficzn
mona wyznaczy z wysokoci
Soca w poudnie lub z dugo-
ci dnia czy te z wysokoci
gwiazd nad horyzontem. Podrnik
moe wyliczy poudnik, na kt-
rym si znajduje, znajc swj czas
lokalny oraz czas lokalny w jakim
miejscu referencyjnym, nazwijmy
to w dzisiejszym jzyku na pou-
dniku zerowym. W dawnych cza-
sach problem stanowio okrelenie,
jaki czas lokalny panuje w danym
momencie, w miejscu odlegym
od obserwatora. Dzi atwo odpo-
wiedzie, e wystarczyoby wzi
ze sob dobry zegarek nastawiony
na poudniku zerowym. Jednak
z braku takich mechanizmw
poszukiwano innych rozwiza.
Metoda astronomiczna po-
legaa na wyczytaniu przez na-
wigatora, znajdujcego si gdzie-
kolwiek na Ziemi, z ukadu obiek-
tw na niebie, ktra godzina cza-
su lokalnego jest na poudniku ze-
rowym w tej samej chwili. Trzeba
wic byo znale na niebie odpo-
wiednie zjawisko, ktre byoby
widoczne na tle gwiazd staych,
tak samo z kadego miejsca na
Ziemi i dodatkowo moliwe do
przewidzenia z du dokadno-
ci. Ju w staroytnoci za takie
zjawiska uznawano na przykad
zamienia Ksiyca lub Soca,
ale niebagatelny problem by
zwizany choby z tym, e zda-
rzaj si one raczej rzadko jak na
potrzeby nawigatora. Krzysztof
Kolumb u wybrzey wysp Ame-
ryki rod kowej wykona obserwa-
cje dwch zamie Srebrnego
Globu, wyliczy swoj dugo
geograficzn w 1497 roku i otrzy-
ma wynik o 23 stopnie odbiega-
jcy od prawidowego oraz
w 1504 roku, kiedy to pomyli si
a o prawie 40 stopni, w obu
przypadkach na zachd.
W I poowie XVII wieku
Galileusz, odkrywszy pierwsze 4
ksiyce krce wok Jowisza,
stwierdzi, e s przydatne do wy-
znaczania dugoci geograficznej.
Sporzdzi tablice ich przyszych
pooe. Potem inni kontynuowali
jego dzieo. Metoda Galileusza
w kartografii ldowej zaistniaa
z sukcesem i przy jej pomocy wy-
konywano mapy duo lepsze ni
wczeniej. Jednak na morzu, z po-
wodu koysania pokadw stat-
kw, nie dao si prowadzi takich
obserwacji. Johann Werner.
Bronisawa kredniawa doktor fizyki,
z Modym Technikiem wsppracuje
od 2006 roku piszc o historycznych
dzieach inynieryjnych, jak mosty,
systemy kanalizacyjne, wodocigi,
kanay yrdldowe, silniki parowe czy
urzdzenia do przesyania informacji.
Poza tymi zainteresowaniami, w czasie
urlopw zwiedzia znakomit wik-
szoy katedr yredniowiecznych. Jest
eglark morsk i yrdldow, narciar-
k. Jest dumna z tego, e wyrd jej
przodkw w linii prostej, w kadym
pokoleniu od 140 lat bya nauczycielka lub nauczyciel i z tego, e jako maa
dziewczynka osobiycie poznaa fizyka, ktry by znajomym samego Einsteina.
T
E
K
S
T

A
T
W
Y

z
z
z
Dziy kady moe mie GPS. Jednak jeszcze cakiem niedawno o takich urzdzeniach mogli
co najwyej wieszczy pisarze science fiction. W XX wieku dla nawigatorw bogosawiestwem
by sygna czasu nadawany drog radiow. W XIX wieku kapitanowie zabierali w rejsy
chronometry, pieczoowicie je nakrcali i chronili przed wszelkimi zniszczeniami w kasetkach
wyycielanych aksamitem. Zobaczmy, jak byo jeszcze wczeyniej.
Droga Ksiyca po niebie
a sprawa dugoci geograficznej
B r o n i s a w a k r e d n i a w a
1
16
h i t n u m e r u
M E T O D A W E R N E R A
Na pocztku XVI wieku
Johann Werner (14681522)
1

z Norymbergii napisa, e innym
takim zjawiskiem jest ruch Ksi-
yca na tle gwiazd staych w po-
bliu ekliptyki, a w dzie ruch
Ksiyca w stosunku do Soca.
Nasz naturalny satelita w czasie
jednej godziny przesuwa si na
niebie o okoo p stopnia, czyli
o odlego blisk wasnej redni-
cy. Werner nie zdawa sobie spra-
wy, e obraz ten dla obserwatorw
w odlegych miejscach na Ziemi
jest nieco zmieniony, na przykad
w wyniku paralaksy czy zmiany
wspczynnika zaamania wiata
nisko nad horyzontem.
Metoda odlegoyci ksiycowych.
Flamsteed House pierwszy budy-
nek Obserwatorium Astronomicz-
nego w Greenwich. Fot. Autorka
17
3
2
Zasada wyznaczenia dugo-
ci geograficznej z drogi Ksiyca
po niebie wygldaa w sposb na-
stpujcy. eglarz gdzie na oce-
anie mia zmierzy odlego kto-
w pewnej gwiazdy od Ksiyca
2
. Skoro na caej Ziemi widoczna
jest ta sama odlego ktowa po-
midzy nimi, to na poudniku zero-
wym te. Wtedy wystarczyoby
zajrze do przygotowanych przez
astronomw tablic (gdyby takie
istniay), zawierajcych pooenia
gwiazd i Ksiyca na firmamencie
niebieskim wyznaczone na pou-
dniku zerowym na przyszo
(co kilka godzin na czas rejsu)
i wyszuka, o ktrej godzinie wa-
nie tam obserwuje si dan licz-
b stopni. Tak mona by byo zna-
le czas na poudniku zerowym.
Dalej, co ju jest trywialne, znajc
czas lokalny obserwatora, naley
policzy rnic czasu lokalnego
i czasu na poudniku zerowym
i uoy proporcj, wiedzc, e jed-
na godzina rnicy czasu odpowia-
da 15 stopniom dugoci geogra-
ficznej. Musiao min jeszcze dwa
i p wieku, zanim kilka pokole
uczonych dopracowao metod,
tak by za jej pomoc na statkach
wyznacza dugo geograficzn
z dokadnoci do kilkunastu mil
morskich.
P I E R W S Z Y
A S T R O N O M K R L E W S K I
Przez nastpne dziesiciole-
cia opis metody Wernera ukazywa
si drukiem do regularnie.
W 1634 roku Jean Baptiste Morin
z Parya poprawi j, uwzgldnia-
jc paralaks. W 1674 roku tajem-
niczy Le Sieur de St. Pierre propo-
nowa wyznacza dugo geogra-
ficzn z pooenia Ksiyca na nie-
bie. Jego sposb by podobny
do metody Wernera, ale polega
na pomiarze kta pionowego.
Angielscy specjalici zajli si oce-
n tego pomysu. Zapytany o zda-
nie astronom John Flamsteed
(16461719), zwrci uwag na po-
dobn, ale lepsz metod Wernera.
Jej zastosowanie rwnie ocenia
jako przedwczesne, z powodu bra-
ku dostatecznie dokadnej mapy
nieba, braku moliwoci przewi-
dzenia drogi Ksiyca na tle
gwiazd oraz braku wystarczajco
precyzyjnych instrumentw do po-
miaru pozycji cia niebieskich.
Dostpny wwczas katalog
gwiazd, sporzdzony przez Tycho-
na Brahego (15461601), prowa-
dzcego obserwacje nieba jeszcze
nieuzbrojonym okiem, wraz z w-
czesnymi tablicami ksiycowymi
nie pozwala oblicza dugoci
geograficznej dokadniej ni z nie-
pewnoci dobrych kilkuset kilo-
metrw. Flamsteed zaproponowa
stworzenie obserwatorium astro-
nomicznego, ktre w 1676 roku po-
wstao w Greenwich
3
. Pracowa
tam przez blisko p wieku, two-
rzc katalog gwiazd. Wykona kil-
kadziesit tysicy obserwacji poo-
e gwiazd.
Flamsteed niebyway per-
fekcjonista, cae dziesiciolecia
zwleka z wydaniem swojego kata-
logu. Za to Izaak Newton (1643
1727)
4
potrzebowa tych danych
do pracy nad teori ruchu Ksiy-
ca. W rezultacie w roku 1712 New-
ton i Halley wydali nielegalnie
dzieo Flamsteeda, niekompletne
i niesprawdzone. Jakby tego byo
mao, Halley opatrzy dzieo przed-
mow, osobicie atakujc w niej
autora. Z 400 egzemplarzy Flam-
steed odzyska 75% i prawie
wszystkie spali. Pniej gruntow-
nie wycyzelowane tomy obserwa-
cji ukazay si czciowo za jego
ycia, a reszta nieco pniej.
Kwadrant Hadleya.
Isaak Newton w roku 1712.
18
Uycie laski Jakuba.
5
6
h i t n u m e r u
4
Wdowa po Flamsteedzie, dowie-
dziawszy si, e wanie Halley
zostaje drugim Astronomem
Krlewskim, sprzedaa wszystkie
przyrzdy pomiarowe ma, by je-
go wieloletni wrg nie mg z nich
korzysta.
K O M I S J A
D U G O C I G E O G R A F I C Z N E J
Nawet dzi ocean jest nie-
bezpiecznym ywioem, w sztor-
mach, we mgle, przy ludzkim zm-
czeniu i w chorobie, a co dopiero
dawniej, bez kontaktu radiowego
z ldem czy innymi statkami, bez
dobrych map, przyrzdw nawiga-
cyjnych i bez moliwoci choby
w przyblieniu okrelenia dugoci
geograficznej, na jakiej znajduje
si statek. Statki bdziy tygo-
dniami i miesicami, szukajc celu.
Zaogi dziesitkowa szkorbut.
O tragedi nie byo trudno. Kady
zaginiony czy rozbity statek z licz-
n, wyszkolon zaog, sam bd-
cy kosztown, solidn konstrukcj,
uzbrojony, wypeniony adunkiem
o bajecznej wartoci przyprawa-
mi, zotem, srebrem, drogimi ka-
mieniami czy jedwabiem by
olbrzymi strat. Portugalia,
Hiszpania, Niderlandy, woskie
miasta obiecyway nagrody za roz-
wizanie tego problemu nawiga-
cyjnego wczeniej ni Wielka
Brytania. W 1714 roku decyzj bry-
tyjskiego parlamentu take ogo-
szono konkurs. Najwysz sum,
20 tysicy funtw szterlingw,
wyznaczono za sposb okrelania
dugoci geograficznej z dokadno-
ci do p stopnia dugoci geo-
graficznej na rwniku, czyli do 30
mil morskich (ok. 55 km) w czasie
okoo 6-tygodniowego rejsu, nisz
15 tysicy do 40 Mm, a 10 tysi-
cy do 60 Mm. Decyzje o rozdziale
nagrd oraz pienidzy na prace
badawcze podejmowaa komisja
Board of Longitude. Nie mona za-
przeczy, e z upywem czasu co-
raz bardziej faworyzowaa astrono-
mw i sposb wyznaczania dugo-
ci geograficznej za pomoc odle-
goci ksiycowych.
O D L A S K I J A K U B A
D O S E K S T A N T U
Pod koniec redniowiecza
do pomiarw ktw na niebie uy-
wano tak zwanej laski Jakuba
5
.
Nietrudno sobie wyobrazi, e jej
precyzja bardzo odbiegaa od po-
danej. Na morzu przez wieki
uywano do pomiarw ktw tak-
e kwadrantu. Istotnego ulepsze-
nia tego przyrzdu pod koniec XVI
wieku dokona John Davis. Z po-
cztkiem lat 30. XVIII wieku, pra-
wie rwnoczenie, John Hadley
w Anglii i Thomas Godfrey w Ame-
ryce zbudowali kwadrant odbicio-
wy z dwoma zwierciadekami
6
,
zaopatrzony w lini sztucznego
horyzontu. Dziki temu instrumen-
towi znacznie uatwiy si pomiary
ktw na niebie, prowadzone
z rozkoysanych pokadw stat-
kw. W 1757 roku dodano lunetk
i poszerzono zakres mierzonego
kta do 120 stopni, drewno jako
budulec zastpiono mosidzem;
tak powsta sekstant
7
.
D R U G I
A S T R O N O M K R L E W S K I
Edmund Halley (16561742)
8
obj stanowisko Astronoma
Krlewskiego w wieku 64 lat.
Wiedzc, e ruch naturalnego sa-
telity Ziemi na tle gwiazd powta-
Edmund Halley drugi Astronom
Krlewski.
Sekstant.
19
7
8
20
rza si co 223 miesice ksiyco-
we, czyli co 18 lat i 11 dni, zamie-
rza przynajmniej taki okres czasu
powici na to zadanie i wykona
swj zamiar. Zanim pojawi si
i rozpowszechni kwadrant Hadle-
ya, aby unikn mierzenia ktw,
Halley proponowa wykonywanie
obserwacji w chwili, gdy Ksiyc
znajdowa si bardzo blisko gwiaz-
dy lub kiedy j zasoni.
T E O R E T Y C Z N E W Y Z N A C Z E N I E
T O R U K S I Y C A
Pierwszym krokiem w kie-
runku zrozumienia biegu natural-
nego satelity Ziemi na tle gwiazd
bya koncepcja Mikoaja Koperni-
ka, e planety kr wok Soca.
Nastpnym odkrycie Johannesa
Keplera, e tory planet to elipsy.
Co jest przyczyn ruchw cia nie-
bieskich, okazao si dopiero, gdy
ukazaa si teoria grawitacji New-
tona w 1686 roku (patrz Kopernik
i co dalej MT 6/2011). Opis le-
dzonego z Ziemi ruchu Ksiyca
po niebie jest niezwykle skompli-
kowanym zadaniem. Aby przewi-
dzie na przyszo bieg Srebrne-
go Globu, trzeba w rachunkach
bra pod uwag przyciganie gra-
witacyjne pomidzy trzema ciaa-
mi: Ksiycem, Ziemi i Socem
9
. Pocztkowo te bardzo mudne
wyliczenia samego Newtona nie
zgadzay si z rzeczywistoci
w granicach nawet 5 minut uku,
powodujc bd wyznaczenia du-
goci geograficznej ponad 250 km.
Zatem nie bez przyczyny w 1714
roku Newton, referujc w parla-
mencie brytyjskim stan wczesnej
wiedzy na temat wyznaczania
dugoci geograficznej i prognozy
na przyszo, wyrazi pogld,
e jeszcze wiele czasu upynie,
zanim metoda astronomiczna
przyniesie dobry rezultat. Jeszcze
mniejsze szanse powodzenia
przewidywa co do moliwoci
zbudowania odpowiednio dokad-
nego i niezawodnego zegara mor-
skiego. Postpy wiedzy fizycznej
i astronomicznej w cigu nastp-
nych 7 lat skoniy go w 1721 roku
do wyraenia nieco wikszego
optymizmu wobec metody odle-
goci ksiycowych. Przez na-
stpne cztery dziesiciolecia caa
armia wybitnych, gwnie francu-
skich, matematykw i mechani-
kw nieba pracowaa, rozwijajc
i stosujc do zagadnie mechaniki
newtonowskiej skomplikowane
metody rachunku rniczkowego
i cakowego. Dziki ich osigni-
ciom w latach 60. XVIII wieku po-
jawio si na horyzoncie ostatnie
ogniwo w acuchu elementw
skadowych metody odlegoci
ksiycowych odpowiednio
dokadne tablice.
Tobias Mayer.
Nevil Maskelyne pity Astronom
Krlewski.
James Bradley trzeci Astronom
Krlewski.
Ilustracja Newtona z Principiw.
9
10
11 12
h i t n u m e r u
21
T A B L I C E M A Y E R A
Tobias Mayer (17231762)
10
wyliczy i spisa pierwsze do-
bre dla celw nawigacyjnych tabli-
ce do wyznaczania dugoci geo-
graficznej. Wykorzysta do tego
swoje dowiadczenie kartografa
ldowego i astronoma oraz nauko-
w dyskusj listown z Leon har-
dem Eulerem. Tablice Mayera za-
wieray dane co 12 godzin. W 1755
roku twrca przedstawi dzieo
Jamesowi Bradleyowi
11
, trzecie-
mu Astronomowi Krlewskiemu,
ktry przekaza je do Board of Lon-
gitude. Bradley sprawdza je 5 lat
i orzek dobr zgodno tablic ze
swoimi obserwacjami. Z powodu
wojny siedmioletniej (17561763),
toczcej si zarwno w Europie,
jak i na Atlantyku, tablice musiay
czeka na rozstrzygajcy oceanicz-
ny sprawdzian. W latach 176162
Nevil Maskelyne (17321811)
12

testowa je w trakcie podry na
w. Helen. Do pomiarw astrono-
micznych uywa kwadrantu
Hadleya. Metoda zdaa egzamin
praktyczny. Tablice sporzdzone
byy dla obserwatora, jak gdyby
znajdowa si w rodku przero-
czystej Ziemi. Uwzgldnia nie
wszystkich poprawek byo skom-
plikowane i czasochonne, proce-
dura wymagaa kadorazowo czte-
rech godzin mudnych rachunkw.
Tymczasem Mayer przygotowa
ju now wersj tablic. W lutym
1762 roku, w wieku 39 lat, nagle
zachorowa i zmar, ale wczeniej
zdy je tak opracowa, e trafiy
przed oblicze komisji, ktra
w uznaniu jego zasug wypacia
wdowie 3000 funtw szterlingw,
a Eulerowi 300 funtw szterlin-
gw. Bradley, wicy z dzieem
Mayera nadziej na poow nagro-
dy dla siebie, take zmar niepo-
dziewanie, przeywszy Mayera
zaledwie o kilka miesicy. Nowe
tablice Mayera wyprbowa w po-
dry na Barbados Maskelyne.
Sta si on wkrtce pitym Astro-
no mem Krlewskim. Tym razem
do pomiaru odlegoci ktowych
astronom uywa ju sekstantu.
Metoda przy skrupulatnym po-
stpowaniu i w przypadku do-
wiadczonego nawigatora, astro-
noma i rachmistrza w jednej oso-
bie dawaa dokadno, niewt-
pliwie kwalifikujc do ubiegania
si o konkursow nagrod.
P O W S Z E C H N E U Y C I E
Pierwszy Almanach nawi-
gacyjny i Tablice astronomiczne
z odlegociami ktowymi Ksiyca
i Soca w dzie oraz Ksiyca
i dziesiciu gwiazd w nocy, co ka-
de 3 godziny, ukazay si z danymi
na rok 1767. Byy tak przygotowa-
ne przez Maskelynea, e oblicze-
nia dugoci geograficznej skrciy
si z czterech godzin do zaledwie
p godziny. Wszyscy nawigatorzy
mogli ju znajdowa swoj pozycj
na oceanach wiata, oczywicie
tylko wtedy, gdy odpowiednie cia-
a niebieskie znajdoway si w po-
lu widzenia i warunki atmosferycz-
ne pozwalay na obserwacj
13
.
Jednak dla eglarzy potrzeb-
na bya jak najprostsza, najdokad-
niejsza i niezawodna metoda. Co
ciekawe, wwczas ju od kilku lat
istniao urzdzenie, dziki ktremu
znacznie prociej i bez wzgldu na
pogod mona byo wyznacza
dugo geograficzn na statkach.
I o tym ju wkrtce. z
Amerykaski Almanach nawigacyjny (U.S. Nautical Almanac) wydany przez
U.S. Government Printing Office. Dane na 10, 11 i 12 maja 2002 roku.
Postpowanie w metodzie ksiycowej
1. W celu wyznaczenia czasu lokalnego statku mierzono wysokoy Soca lub
innych gwiazd nad horyzontem, niekoniecznie dokadnie w tym samym czasie,
kiedy wykonywano obserwacje do samej metody ksiycowej.
2. Mierzono kty na niebie od kilku gwiazd do brzegw Ksiyca lub Soca,
pomiary dla kadej gwiazdy powtarzano przynajmniej czterokrotnie. Naleao
zapisa, jaki by czas lokalny statku w tym momencie. Zmierzone kty przeli-
czano na kty pomidzy yrodkami obiektw na niebie. Nastpnie uwzgldnia-
no poprawki na zmieniajcy si rozmiar Ksiyca zaleny od jego odlegoyci
od Ziemi, na zjawisko paralaksy i na zmian wspczynnika zaamania ywiata
w atmosferze.
3. Teraz oficer nawigacyjny mg ju skorzysta z tablic odlegoyci ksiycowych,
ktre zawieray dane co 3 godziny. Szuka kta pomidzy Ksiycem a gwiaz-
d w tablicach. Jeeli nie znalaz go dokadnie, a znalaz nieco wikszy i nieco
mniejszy, to dokonywa interpolacji (przeskalowania). W ten sposb ju wyli-
czy, ktr godzin wskazywa zegar na poudniku zerowym w Greenwich
w momencie obserwacji.
4. Znajc oba czasy lokalne, wystarczyo przeliczy ich rnic na dugoy geo-
graficzn.
M
I
N
I

Q
U
I
Z

M
T
C
Z
Y
T
A
M
,

W
I

C

W
I
E
M


Ile naturalnych satelitw
ma Ziemia?:

a) duo
b) 2
c) 1
(info.: str. 96)
13
K
ilka lat temu w czeskim Kolinie
uruchomiono produkcj tro-
jaczkw maych modeli sa-
mochodw o bliniaczej konstruk-
cji trzech marek: Toyoty Aygo, Peu-
geota 107 i Citrona C1. Pomys
spodoba si koncernowi Volks wa-
gen AG i z jego fabryki w sowac-
kiej Bratysawie zaczy wyjeda
kolejne trojaczki: Volkswagen up!,
Skoda Citigo i Seat Mii. Zajmijmy
si pierwszym z wymienionych
nowych pojazdw, bo to wanie
on stanowi baz konstrukcyjn
do pozostaych wersji.
Volkswagena up! po raz
pierwszy zaprezentowano we
wrzeniu 2011 r. podczas trwania
frankfurckiego salonu samochodo-
wego. Wzbudzi due zaintereso-
wanie zwiedzajcych, gdy jest
samochodem przydatnym przede
wszystkim do jazdy w miecie,
a mieszkacw miast przynaj-
mniej w Europie stale przybywa
i szacuje si, e ju teraz stanowi
okoo 70% europejskiej populacji.
Maym VW up! mona te podro-
wa za miastem, gdy w stosunku
do niewielkich wymiarw ze-
wntrznych ma du przestrze
uyteczn, jest te wygodnym
samochodem (dla dwch osb)
z dobrze dobranym zawieszeniem
k i starannie wyciszonym aku-
stycznie.
Prace nad nowym samocho-
dem rozpoczto jesieni 2007 r.
Byy utrudnione z powodu wyso-
kich wymaga, jakie postawiono
konstruktorom. Mieli opracowa
may samochd o maksymalnej
dugoci cakowitej do 3,5 m, ktry
wyznaczaby nowe standardy wy-
gody jazdy, bezpieczestwa, by
przyjazny dla rodowiska, przy
tym jego cena nie moga przekra-
cza 10 000 euro. Volkswagen
w swoim profilu produkcyjnym ju
mia mae samochody: Lupo i Fox,
ale nie cieszyy si oczekiwan
popularnoci. Trzeba wic byo
zacz od nowa i opracowano
samochd o wymiarach
zewntrznych zbli-
onych do Lupo,
ale majcy
wntrze
nadwo-
zia o podobnej objtoci do nieco
wikszego Foxa.
Nowy VW up! architektur
bryy nadwozia nawizuje do o p
metra duszego Polo, ma podob-
nie uksztatowan cian przedni
i podobnie narysowan doln lini
okien wznoszc si przy tylnym
supku C. Nadwozie modelu up!
wyrnia si nowoczesnym, a jed-
noczenie prostym (bez upiksze)
wzornictwem. Na przykad jedy-
nym chromowanym elementem
przedniej czci nadwozia jest
logo VW umieszczone pomidzy
przednimi lampami. Niewielki sil-
nik nie wymaga duych szczelin
w nadwoziu do wlotu powietrza,
dlatego mona byo swobodnie
wzorniczo ksztatowa cian
przedni, ktra wyrnia si wize-
runkowo take prawie pask szy-
b przedni.
Samochd rozpoznawany
jest po cianie bocznej nadwozia
z zaakcentowanymi wypukymi
przetoczniami nadkoli, subtelnie
zarysowan krawdzi nad proga-
mi drzwi, tarczami k z widocz-
nym logo VW i obrysem bocznych
szyb. Dla Waltera de Silvy projek-
tanta nadwozia wanym detalem
jest supek C, ktry idealnie od-
daje zaoenia pierwotnej kon-
strukcji samochodu i odpowiada
za stabilny ty modelu. Wyrnia
si te ciana tylna nadwozia,
w ktrej pokrywa baganika
(drzwi tylne) na caej swojej po-
wierzchni maj naklejone szko,
tworzce zarwno szyb tyln, jak
i powok blaszanej czci wspo-
mnianej pokrywy.
T
E
K
S
T

A
T
W
Y

z
z
z
Volkswagen up! jest o okoo p metra krtszy od popularnego Polo.
p o z n a j e m y s a m o c h o d y
Struktura samonoynego nadwozia, kolorami oznaczono elementy wykonane
ze stali: czerwonym ultrawysokiej wytrzymaoyci, tym bardzo wysokiej
wytrzymaoyci, niebieskim wysokiej wytrzymaoyci, jasnoniebieskim
podatnej na absorbowanie energii zderzenia, fioletowym formowanej
na gorco.
Volkswagen up!
Z d z i s a w P o d b i e l s k i
22
Charakterystycznymi dla
bocznego rysunku nadwozia s:
krtka jego przednia cz miesz-
czca silnik oraz bardzo mae zwi-
sy przedni i tylny, czyli odlegoci
od osi przednich k do najdalej
wysunitego przedniego punktu
nadwozia i od osi tylnych k do
najdalszego tylnego punktu nad-
wozia. Zwisy te maj wartoci
odpowiednio 585 i 535 mm, tym
samym najwikszy spord pojaz-
dw segmentu A jest rozstaw osi,
a wic mona byo w maym samo-
chodzie wygospodarowa duo
miejsca uytecznego. Przy znacz-
nej szerokoci wntrza nadwozia,
z przodu wynoszcej 1364 mm,
kierowca i obok niego siedzcy pa-
saer maj wygodne miejsca, tym
bardziej, e starannie opracowano
przednie fotele. Natomiast pasae-
rowie siedzcy z tyu maj zaled-
wie wystarczajce miejsce na nogi
i dobrze, e mog tam jecha tylko
dwie osoby, bo pojazd jest reje-
strowany na cztery osoby. Obj-
to baganika wynosi 251 dm
3
,
a po zoeniu opar tylnej kanapy
wzrasta do 951 dm
3
to bardzo
dobry wynik.
Wystrj wntrza nadwozia
zaley od poziomu wyposaenia
pojazdu. Deska rozdzielcza ma
uproszczon konstrukcj, ale z po-
trzebnymi wskanikami i przecz-
nikami. Za dopat otrzymujemy
system multimedialny maps +
more z 5-calowym kolorowym
ekranem. System zawiera nawiga-
cj, ktra wedug potrzeby przyj-
muje funkcj odtwarzacza mp3.
Na uwag zasuguje dbao
o bezpieczestwo jadcych.
Struktur nadwozia opracowano
z wykorzystaniem duej iloci stali
o wysokiej i bardzo wysokiej wy-
trzymaoci, a w podstawowym
poziomie wyposaenia pojazdu
s czoowe i boczne z przodu
(chronice take gow) poduszki
powietrzne oraz systemy: przeciw-
blokujcy hamulce (ABS), stabili-
zacji toru jazdy (ESP), przeciwpo-
lizgowy k napdowych (ASR)
i rozdziau siy hamowania (EBV).
Silniki 3-cylindrowe znane
s ju ze stosowania w maych
samochodach Volkswagena, ale
te dla modelu up! opracowano od
nowa, gdy miay cechowa si
mniejszym zuyciem paliwa, cich
prac i dobr akustyk oraz nie-
wielkimi wymiarami i ma mas.
Aby speni te wymagania, blok
cylindrw i gowic wykonano ze
stopw lekkich, dziki temu uzy-
skano niewielk mas silnika wy-
noszc 68 kg. W celu zmniejsze-
nia wymiarw silnika alternator
i pomp wodn umieszczono (bez
wspornikw) bezporednio przy
bloku cylindrw, a z gowic po-
czono kolektor wylotowy spalin.
Dwa waki rozrzdu napdzane s
za pomoc paska zbatego, a za-
wory dolotowe maj zmienne cza-
sy otwarcia. Rolkowe popychacze
zaworw maj bardzo mae opory
tarcia, a masy wirujce tak zredu-
kowano, e nie trzeba byo stoso-
wa wakw wyrwnowaajcych
prac nieparzystej liczby tokw.
W najmniejszym Volkswage-
nie oferowany jest jeden silnik wy-
stpujcy w dwch zakresach mo-
cy 60 i 75 KM. Wiksz moc uzy-
skano przez modyfikacj ukadu
sterowania silnikiem. Obie wersje
jednostki napdowej s poczone
z mechaniczn skrzyni biegw
wyrniajc si najmniejsz na
wiecie mas zaledwie 25 kg.
W ofercie przewiduje si rwnie
przekadni automatyczn.
Nowy model Volkswagena,
jak ju wczeniej wspomniano,
jest samochodem miejskim. Ma
niewielkie wymiary zewntrzne
i du zwrotno (rednica zawra-
cania 9,8 m). atwo nim manewro-
wa w ciasnym ruchu miejskim.
Kierowca ze swojego miejsca ma
wietn widoczno przez due
szyby i w duych lusterkach
wstecznych, a urzdzenia stero-
wania pojazdem dziaaj precyzyj-
nie. Jeli ju ciasno zaparkujemy
samochd, to bdziemy mieli ko-
pot z jego opuszczeniem. Pojedyn-
cze drzwi boczne s bowiem du-
gie i nie bdzie mona ich szerzej
otworzy. Producent zapowiada
jednak, e oprcz wersji 3-drzwio-
wej nadwozia ju od kwietnia br.
bdzie oferowana bardziej prak-
tyczna 5-drzwiowa wersja. Zapo-
wiada te, e jeszcze w tym roku
pojawi si pojazd z silnikiem przy-
stosowanym do zasilania gazem
ziemnym, a w 2013 r. zaplanowano
wprowadzenie na rynek modelu
up! z napdem elektrycznym. z
Ilustracje: Volkswagen 23
NAD WO ZIE: samonoyne, 3-drzwiowe,
4-miejscowe
SIL NIK: 4-suw. 3-cyl., 12-zaworowy, z wie-
lopunktowym wtryskiem benzyny, chodzo-
ny ciecz, umieszczony poprzecznie z przo-
du, napdza przednie koa
kRED NI CA CYL. SKOK TO KA/
POJ. SKO KO WA: 74,576,4 mm/999 cm
3
STO PIE SPR A NIA: 11,5:1
MOC MAK SY MAL NA: 44 kW = 60 KM
przy 5500 obr/min
MO MENT MAK SY MAL NY: 95 Nm przy
3000 obr/min
SKRZY NIA BIEGW: mechaniczna
z 5 przeoeniami do jazdy w przd + bieg
wsteczny
ZA WIE SZE NIE PRZED NIE: trjktne wa-
hacze poprzeczne, kolumny McPherson,
stabilizator przechyw
ZA WIE SZE NIE TYL NE: wahacze wzdune
zespolone z poprzeczn belk skrtn,
spryny yrubowe, amortyzatory telesko-
powe
HA MUL CE: dwuobwodowe diagonalne ze
wspomaganiem, systemy ABS, ESP, ASR
i EBV (patrz tekst), przednie tarczowe wen-
tylowane, tylne bbnowe, hamulec postojo-
wy mechaniczny dziaa na tylne koa
OGUMIENIE O WYMIARACH: 165/70 R14
DU GOk/SZEROKOk/WY SO KOk
PO JAZ DU 3540/1641/1489 mm
ROZ STAW OSI: 2420 mm
MA SA WAS NA: 929 kg
PRD KOk MAK SY MAL NA: 161 km/h
ZU Y CIE PA LI WA CYKL MIEJ SKI/
PO ZA MIEJ SKI/MIE SZA NY:
5,6/3,9/4,5 dm
3
/100 km
Volkswagen up! 1.0 MPI
dane techniczne
Rozmieszczenie urzdze sterowania i kontroli.
N
agle na cianie weneckiego
paacu pojawi si napis
Segnale ricevuto (sygna otrzy-
many), a oznacza on pomylne za-
koczenie eksperymentu przesya-
nia zakrconej fali radiowej z zako-
dowan informacj. Cho ten pu-
bliczny pokaz odby si w czerwcu
2011 roku, to dopiero 1 marca 2012
ukazaa si oficjalna naukowa pu-
blikacja ze szczegowym opisem
zdarzenia.
Nowa metoda przesyania
danych, wyprbowana w laborato-
rium oraz na otwartej przestrzeni
miejskiej, umoliwia zwikszenie
kilkadziesit razy liczby niezale-
nych kanaw w jednym i tym sa-
mym wskim zakresie fal. Badacze
z Universit degli Studi di Padova
i laboratorium
ngstrmlaboratoriet przesali
dwa rne sygnay na dwch nie-
zalenie pracujcych kanaach,
z latarni morskiej na wyspie San
Georgio do anteny odbiorczej
umieszczonej na balkonie Paacu
Dow w kontynentalnej czci
Wenecji. Droga, jak przebyy
sygnay, wyniosa 442 metry.
W dowiadczeniu nie byoby
niczego niezwykego, gdyby nie
to, e oba kanay komunikacji pra-
coway rwnoczenie na jednej
czstotliwoci 2,414 GHz. Wye-
mitowano je z dwch identycz-
nych nadajnikw WiFi FM, kady
o mocy wyjciowej 2 W, napdza-
nych przez generator sygnau.
W transmisji FM amplituda i nat-
enie fali EM pozostaj niezmien-
ne w czasie, tylko czstotliwo
nona jest modulowana. Stosunek
sygnau do szumu z moduami WiFi
wynosi 38 dB dla kanau wideo
oraz 45 dB dla pasma audio. Czu-
o odbiornika wyniosa 90 dBm,
czyli 10
9
mW. Prze kazywane pa-
sma obydwu sygnaw 15 lub 27
MHz, tak jak te uywane w sygna-
ach wideo.
Tylko anteny byy rne.
To dziki nim woscy i szwedzcy
naukowcy odmiennie zakodowali
dwie, prawie jednakowe we
wszystkich aspektach, fale radio-
we. Cech fali elektromagnetycz-
nej, oprcz czstotliwoci, amplitu-
dy, fazy i (w pewnych wypadkach)
polaryzacji, jest jeszcze jedna mao
znana orbital angular momentum
(OAM). Fala moe obrci si wo-
k wasnej osi pewn ilo razy
w kadym kierunku, zgodnie z ru-
chem wskazwek zegara lub prze-
ciwnie do tego ruchu, co oznacza
istnienie kilku konfiguracji, ktre
moe przyj. Kada z tych skr-
conych wizek moe by niezale-
nie generowana, propagowana
i wykryta. Nawet w bardzo w-
skim pamie czstotliwoci zacho-
wuj si jak niezalene kanay ko-
munikacyjne, wyjania dr Fabrizio
Tamburini.
OAM objawi si (oczywicie
jeli nie jest rwny zeru) specyficz-
n form ukadu fali, skrconej
wzdu osi jak makaron widerki.
Przy takim skrceniu fali radiowej
moe pojawi si nie tylko nowy
Jeyli uwaacie, e ludzie z epoki Marconiego yli w ciekawszych
czasach, bo mogli obserwowa rodzc si cznoy radiow,
a wspczeynie ju niewiele, poza udoskonalaniem telefonw
komrkowych, zdarza si takich nowinek, to jesteycie w bdzie.
Kilkanaycie miesicy temu mia miejsce eksperyment zbliony
poznawczo do tych z pocztkw istnienia radia.
Na skrconej fali radiowej
W i s a w a K a r o l e w s k a
Schemat doywiadczenia w Wenecji. Dla poprawnego przyjcia zakrconej fali radiowej uywano dwch anten odbiorczych
(ilustracja Fabrizio Tamburini/New Journal of Physics).
24
T
E
K
S
T

A
T
W
Y

z
z
z
t e n d e n c j e r e w e l a c j e
25
kierunek (przeciwny lub zgodny
z ruchem zegara), ale i wspczyn-
nik poskrcania (wspzaleno
midzy skokiem spirali i dugoci
fali). Regulujc ten parametr, w za-
kresie stanw OAM mona two-
rzy (teoretycznie) nieskoczon
ilo kanaw pracujcych na tej
samej czstotliwoci. I dlatego ja-
ko dodatek do klasycznej regulacji
radia wedug czstotliwoci, pocho-
dzcej jeszcze z czasw Marco nie-
go i Popowa, autorzy pracy propo-
nuj wprowadzi hiperstrojenie
wedug parametru OAM.
To wanie zademonstrowali
naukowcy w Wenecji. Jeden z ka-
naw przekazu sygnau wykorzy-
stywa zwyk fal (warunkowo
z OAM = 0), a drugi tak sam fa-
l, ale skrcon (OAM = 1). Bada-
cze opracowali oryginaln techno-
logi detekcji takiej fali, pozwala-
jc wykaza jej OAM. eby odr-
nia kanay i istotnie wiedzie, e
kady z nich istnieje niezalenie,
eksperymentatorzy przekazywali ni-
mi dwa rne sygnay dwikowe
o czstotliwoci 400 i 1000 hercw.
Badacze odnotowali: Do
dnia dzisiejszego nie byo ani jed-
nego doniesienia o przekazaniu
skrconych wizek fal radiowych
w dowiadczeniu w wiecie rze-
czywistym. Wynik naszych ekspe-
rymentw dotyczcych skrconych
fal radiowych wykaza, e przy
uyciu danego pasma czstotliwo-
ci radiowej wok staej czstotli-
woci nonej, waciwie niesko-
czona ilo stanw OAM moe za-
pewni, bez zwikszania szeroko-
ci pasma czstotliwoci, dowol-
nie duy zestaw niezalenych ka-
naw transmisji, z ktrych kady
charakteryzuje si jego swoist
topologicznoci. Ta nowa techni-
ka moe by okrelana jako topo-
logiczne rnorodnoci.
W praktyce oczywicie nie-
skoczonej liczby kanaw nie uda
si otrzyma. Ale gwny autor
pracy, Fabrizio Tamburini, stwier-
dza: W rozsdnych granicach eko-
nomicznych mona uywa sta-
nw OAM od 5 do +5. W tym
przypadku otrzymamy 11 kanaw
na jednej czstotliwoci. Jeli jesz-
cze uywa multiplikowania, tak
jak w cyfrowej telewizji, na ka-
dym z nich, to mona utworzy 55
kanaw na jednej czstotliwoci.
Wedug organizatorw ten
publiczny eksperyment w Wenecji
by analogiczny do pierwszych na
wiecie najprostszych dowiad-
cze w przekazywaniu i odbiera-
niu sygnaw radiowych. W chwili
kiedy dwa sygnay (na zwykej
i skrconej fali) zostay rwnocze-
nie pomylnie odebrane, organi-
zatorzy wystrzelili na wiwat na
cze pierwszej transmisji radio-
wej Guglielmo Marconiego z 1895
roku.
Wyniki eksperymentu mog
mie wpyw nie tylko na cza
naziemne, ale rwnie mog zo-
sta wykorzystane w astronomii.
W bar dzo podobny sposb zakr-
cone fale generuj czarne dziury
w centrum naszej galaktyki.
Wyko rzys tujc nowe zasady od-
bierania transmisji, mona okre-
la parametry tego skrcenia,
a to znaczy, e mona otrzymywa
dodatkow informacj o tych ta-
jemniczych obiektach. OAM ju
znalaza praktyczne zastosowanie
w wielu innych dziedzinach, ta-
kich jak radar, nanotechnologia,
eksperymenty kwantowe, a take
astronomia i badanie przestrzeni
kosmicznej zwikszona zostaa
zdolno rozdzielcza instrumen-
tw optycznych oraz uatwione
wykrywanie planet pozasonecz-
nych i czarnych dziur. z
Po prostu trzeba sprbowa wy-
sa wiadomoy tekstow o pnocy
w Sylwestra, aby zda sobie spra-
w, jak zatoczone s fale, powie-
dzia gwny autor eksperymentu
dr Fabrizio Tamburini.
Do generowania fali radiowej uywano |rda promieniowania z paraboliczn
czasz (uczeni zrobili j z pary zwykych 80-centymetrowych anten-talerzy),
a do wysania tradycyjnego paskiego sygnau anteny Yagi-Uda (fotografie
Fabrizio Tamburini/New Journal of Physics).
K
olejna edycja raportu Next 5
in 5 oparta jest zarwno na
rynkowych i spoecznych tren-
dach, jak i na technologiach obec-
nie ju rozwijanych w laborato-
riach IBM na caym wiecie.
Te innowacje to:
Wydajne magazynowanie ener-
gii odnawialnej
Biometryczna identyfikacja
Sterowanie urzdzeniami
za pomoc myli
Koniec cyfrowego wykluczenia
Poczta bez spamu
Rozwj kadej firmy polega
na eksperymentowaniu i otwiera-
niu nowych przestrzeni rynko-
wych powiedziaa Anna Sieko,
Dyrektor Generalna IBM Polska.
Doroczna lista piciu inno-
wacji IBM wskazuje na metody
tworzenia innowacyjnych rozwi-
za oraz tumaczy, w jaki sposb
technologia moe zmieni spoecz-
no i biznes w przyszoci
dodaa.
W Y D A J N E M A G A Z Y N O W A N I E
E N E R G I I O D N A W I A L N E J
Wszystko, co si porusza
bd produkuje ciepo, ma poten-
cja generowania energii, ktr
mona magazynowa: chodzenie,
bieganie, jazda na rowerze, ciepo
generowane przez nasz komputer,
a nawet woda krca w rurach.
Postp dokonywany w technolo-
giach energii odnawialnej pozwoli
zmagazynowa energi kinetycz-
n, ktra dzisiaj jest tracona, i wy-
korzysta j do zasilania naszych
domw, biur oraz miast.
Wystarczy wyobrazi sobie
przyczenie nieduych urzdze
do szprych koa roweru, ktre b-
d adoway baterie w trakcie pe-
daowania. Generowana energia
wystpuje w rnych formach oraz
moe pochodzi z rnych rde
dookoa nas. Ju dzisiaj naukowcy
z firmy IBM w Irlandii rozwijaj
proces konwersji energii fal oce-
anicznych na prd elektryczny, aby
w ten sposb pozyskiwa w przy-
szoci energi na szersz skal
i bez negatywnego wpywu na
rodowisko naturalne.
B I O M E T R Y C Z N A
I D E N T Y F I K A C J A
Wedug naukowcw IBM za
pi lat nie trzeba bdzie tworzy,
zapisywa bd pamita dziesi-
tek hase do rnych loginw.
W przyszoci kady bdzie mg
bezpiecznie pobiera pienidze
z bankomatu poprzez wypowie-
dzenie swojego imienia lub przy-
stawienie oka do malekiego czyt-
nika, ktry zidentyfikuje niepowta-
rzalny wzr siatkwki naszego
oka. W ten sam sposb bdziemy
mogli sprawdzi stan naszego
konta w banku, w telefonie komr-
kowym lub w tablecie.
Kada osoba posiada niepo-
wtarzaln tosamo biologiczn,
za ktr kryj si dane. Dane bio-
metryczne, takie jak definicje twa-
rzy, skany siatkwki oka oraz pliki
gosowe, za pi lat bd zbierane
w specjalnych bazach danych, co
pozwoli na szerokie wykorzysty-
wanie weryfikacji DNA w syste-
mach dostpu.
Tak zwana biometryka wie-
loskadnikowa zostanie zintegro-
wana przez inteligentne systemy
w czasie rzeczywistym w celu za-
pewnienia dostpu do informacji
wycznie osobie speniajcej
kryteria profilu biometrycznego.
Wedug IBM, za pi lat kady
z nas bdzie decydowa, ktre
informacje bd wykorzystane
do udzielenia dostpu.
S T E R O W A N I E U R Z D Z E N I A M I
Z A P O M O C M Y L I
Od Houdiniego poprzez
Lukea Skywalkera a po bohate-
rw komiksu i filmu X-Men poru-
szanie przedmiotw za pomoc
siy woli pozostawao przez lata
w sferze marze fanw science-fic-
tion, ale ich marzenia mog si
wkrtce speni.
T
E
K
S
T

A
T
W
Y

z
z
z
26
Firma IBM Polska podczas
konferencji Forum IT po raz
szsty ogosia doroczn list
IBM Next Five in Five
prezentujc 5 innowacyjnych
rozwiza, ktre znaczco
mog wpyn na nasze ycie
w cigu najbliszych piciu lat.
l j d j N 5 fi IBM I l dii ij j
wanie weryfikacji DNA w syste-
mach dostpu.
Tak zwana biometryka wie-
l k d ik i i
5 najwaniejszych innowacji
na najblisze 5 lat
M o n i k a W i t a n
t e n d e n c j e r e w e l a c j e
Naukowcy firmy IBM pracu-
j nad sposobami podczenia na-
szego mzgu do takich urzdze
jak komputer czy smartfon. Wys-
tarczy pomyle o wykonaniu tele-
fonu do jakiejkolwiek osoby, a po-
czenie zostanie zrealizowane.
Moliwe te bdzie sterowanie
kursorem na ekranie komputera
za pomoc myli.
Naukowcy w dziedzinie bio-
informatyki opracowali hemofony
z zaawansowanymi czujnikami do
odczytu elektrycznej aktywnoci
naszego mzgu, ktre bd mogy
zidentyfikowa wyrazy twarzy, po-
ziomy emocji i koncentracji, a tak-
e myli osoby bez koniecznoci
podejmowania jakichkolwiek dzia-
a fizycznych.
W cigu 5 lat zobaczymy
wczesne zastosowanie tej techno-
logii w brany gier i rozrywki.
Ponadto lekarze bd mogli zasto-
sowa technologi do badania
wzorcw mzgu, a nawet do reha-
bilitacji osb po udarach lub do
zrozumienia zaburze czynnoci
mzgu, na przykad autyzmu.
K O N I E C
C Y F R O W E G O W Y K L U C Z E N I A
W dzisiejszym spoecze-
stwie dobrobyt i rozwj zale
w duej mierze od dostpu do in-
formacji. Za 5 lat, dziki oglnej
popularyzacji Internetu i dostpu
do technologii mobilnych, ta barie-
ra przestanie istnie.
Obecnie na Ziemi yje 7 mi-
liardw osb. Za pi lat na rynku
ma by 5,6 miliarda urzdze prze-
nonych, co oznacza, e 80% ludz-
koci bdzie miao dostp do tech-
nologii umoliwiajcej atwy do-
stp do informacji.
Telefony komrkowe stan
si na tyle tanie, e na posiadanie
ich bd sobie mogli pozwoli na-
wet najbiedniejsi, ktrzy nie mog
kupi ich dzisiaj.
Ju dzi IBM prowadzi
w Indiach projekt polegajcy na
nauce niepimiennej ludnoci
wiejskiej przesyania informacji
poprzez wiadomoci nagrane na
ich telefonach. Dziki dostpowi
do informacji, ktrych ludzie ci
wczeniej nie mieli, mog teraz
sprawdza prognozy pogody, co
pomaga im w decyzjach o tym,
kiedy nawozi uprawy. Wiedz,
kiedy do wiosek przyjedaj le-
karze, a take mog sprawdza
rynkowe ceny produkowanych
przez siebie upraw lub towarw.
Takie dziaania
umoliwiaj szybszy roz-
wj najbiedniejszych regio-
nw poprzez zapewnienie
dostpu do niezbdnych
informacji, nowych rozwi-
za i modeli biznesowych,
na przykad w handlu mo-
bilnym oraz w wiadczeniu
zdalnych usug opieki medycznej.
P O C Z T A B E Z S P A M U
Obecnie zbyt czsto jeste-
my zalewani reklam, ktrej nie
chcemy lub ktra jest nam cako-
wicie nieprzydatna. To moe si
wkrtce zmieni.
Wedug IBM, za pi lat re-
klamy bd na tyle spersonalizo-
wane, e nie bd ju postrzegane
jako spam. Jednoczenie filtry an-
tyspamowe stan si tak dokad-
ne, e nikt ju nie bdzie bombar-
dowany niechcianymi ofertami
sprzeday.
Wystarczy wyobrazi sobie
przez chwil, e bilety na koncert
ulubionego zespou s zarezerwo-
wane, gdy tylko pojawi si
w sprzeday i to wanie na ten
wieczr, ktry mamy wolny w ka-
lendarzu. Po otrzymaniu bezpo-
redniego powiadomienia bdzie
mona od razu naby bilety za po-
moc urzdzenia mobilnego. Take
informacja o nadchodzcej burzy
nienej moe by istotna dla na-
szych planw podry moe na-
ley zmieni plan lotu?
Firma IBM pracuje nad tech-
nologi, ktra wykorzystuje staty-
styki w czasie rzeczywistym, aby
zrozumie i zintegrowa dane z r-
nych obszarw naszego ycia, na
przykad sieci spoecznociowych
w celu zaprezentowania informacji,
ktre bd istotne wanie dla nas.
Poczwszy od wiadomoci,
poprzez sport, a koczc na polity-
ce, bdziemy coraz bardziej pole-
gali na technologiach w kwestii
naszych gustw i preferencji,
pozostawiajc sobie ostateczn
decyzj wyboru. (IBM) z 27


Bdziemy otrzymywa poczt
bez SPAM-u, bo:

a) bdziemy sterowa ni myylami
b) uchroni nas biometryczna identyfikacja
c) o reklamie nie pomyylimy jak o spamie
(info.: str. 96)
M
I
N
I

Q
U
I
Z

M
T
C
Z
Y
T
A
M
,

W
I

C

W
I
E
M
K
rzemowa elektronika zdominowaa nasze
ycie: nie jest ju praktycznie moliwe, eby
najprostsze urzdzenie AGD czy najtaszy
samochd byy pozbawione co najmniej jedne-
go wbudowanego komputera. Bez zaawanso-
wanej elektroniki sportowcy nie potrafi efek-
tywnie trenowa, kierowcy takswek bdz
po miastach, a brak pod rk kom-
putera i telefonu komrkowego
wikszo z nas doprowadza
w krtkim czasie do histerii...
Elektronika staa si take
niezbdnym elementem wspcze-
snych systemw medycznych,
w ktrych wspomaga diagnostyk
i analizy, przyspieszajc i uprasz-
czajc ich przebieg, minimalizujc
take ich negatywne skutki.
Specjalne wykonawcze podzespo-
y elektroniczne opracowano rw-
nie z myl o rehabilitacji i lecze-
niu schorze podatnych na elek-
trostymulacj, coraz powszechniej
s dostpne take krzemowe, inte-
ligentne implanty, za pomoc kt-
rych mona minimalizowa skutki
chorb neurologicznych, w tym
m.in. uszkodze nerww i niekt-
rych schorze rdzenia krgowego.
Pozytywne efekty wspoma-
gania medycyny elektronik zosta-
y spektakularnie nagonione
przez media kilka lat temu, gdy
okazao si, e w Chinach trzeba
byo w krtkim czasie ratowa
ponad 60 000 niemowlt zatrutych
Jednotokowy silnik parowy wykonany w technolo-
gii MEMS, wykorzystywany do pomiaru prnoyci
par substancji podgrzewanych w lab-on-chip (foto-
grafia Sandia Labs). Testowanie ukadu lab-on-chip przez inynierw firmy Philips.
28
l kt ik d i
ligentne implanty, za pomoc k
rych mona minimalizowa sku
chorb neurologicznych, w tym
m.in. uszkodze nerww i niek
rych schorze rdzenia krgowe
Pozytywne efekty wspom
gania medycyny elektronik zo
y spektakularnie nagonione
przez media kilka lat temu, gdy
okazao si, e w Chinach trzeb
byo w krtkim czasie ratowa
ponad 60 000 niemowlt zatrut
Lab-on-chip:
krzemowa nanoelektronika
zamiast pogotowia?
P i o t r Z b y s i s k i
t e n d e n c j e r e w e l a c j e
T
E
K
S
T

A
T
W
Y

z
z
z
melamin dodawan do mleka
przez nieuczciwych producentw.
Zastosowanie krzemowych minila-
bw umoliwio 10-krotne skrce-
nie czasu analiz, a ich czny koszt
by niszy niemal 20-krotnie w sto-
sunku do metod klasycznych.
Prace nad pprzewodniko-
wymi czujnikami biochemicznymi
(nazywanymi take lab-on-chip)
rozpoczy si na Uniwersytecie
Stanforda ju w poowie lat 70.
ubiegego wieku. Jako pierwszy
powsta jednochipowy czujnik
chromatograficzny do bada sub-
stancji gazowych, ktrego moli-
woci zachciy agencj finansuj-
c projekty militarne DARPA (De-
fense Advanced Research Projects
Agency) do sfinansowania opraco-
wania dla armii USA systemw
osobistej detekcji zagroe che-
micznych i biologicznych. Miay
one pozwoli onierzom na samo-
dzielne badania krwi w warun-
kach polowych, dziki czemu mo-
na byo wykrywa w ich organi-
zmach toksyny pochodzce z broni
chemicznej oraz wirusy i bakterie
uywane w broni biologicznej.
Z oczywistych powodw urzdze-
nia musiay charakteryzowa si
miniaturowymi wymiarami i nie-
wielkim poborem mocy, co mona
byo osign w jeden sposb: ca-
e laboratorium naleao po prostu
zintegrowa na jednej strukturze
(chipie). Zaoenia przyjte w pro-
jekcie DARPA udao si zrealizo-
wa, co zachcio kolejne firmy do
rozpoczcia wasnych bada nad
jednochipowymi laboratoriami, w wyniku ktrych
powstay minilaby analityczne (do badania krwi,
liny i moczu, poziomu cholesteroli we krwi, jako-
ci wody), ekstraktory kwasw DNA, RNA (do
bada genetycznych), a take wspomniane wcze-
niej krzemowe implanty wspomagajce such,
prac uszkodzonych nerww, a nawet oczu.
W typowym ukadzie lab-on-chip zintegro-
wano kompletne laboratorium analityczne, wypo-
saone w mikromaszynowe wirwki i zawory, mi-
kropompy, grzaki, ultradwikowe myjki oraz pi-
pety przystosowane do operowania na pojedyn-
czych komrkach krwi. Przecitna powierzchnia
wspczesnego lab-on-chip, wyposaonego w wy-
mienione elementy, wynosi zaledwie 4045 mm
2
,
Czujnik lab-on-chip do wykrywania
substancji szkodliwych w cieczy.
Zawr sterowany elektrostatycznie wykonany w technologii MEMS (fotografia
Sandia Labs).
Stymulator hipokampu wszczepiony
w czaszk chorego pacjenta z map
pobudze (w osi X czas, w osi
Y napicie).
29
dziki czemu prbki badanych
substancji mog mie niewielk
objto, a przez to czas trwania
analizy mona radykalnie skrci.
Inne obszary aplikacyjne
dla lab-on-chip odkryli naukowcy
z Instytutu Fraunhofera (Institute
for Biomedical Engineering), ktrzy
testuj stosowanie ukadw tego
typu w szybkich analizatorach
krwi, umoliwiajcych optymalizo-
wanie dawek i rodzajw le-
kw stosowanych do leczenia
schorze z uwzgldnieniem
indywidualnego profilu biolo-
giczno-chemicznego pacjenta.
Powszechne zastoso-
wania takich czujnikw to
jeszcze pie przyszoci, ale
jak pokazuj ostatnie lata
pieni przyszoci trwaj coraz
krcej, czego przykadem mog
by choby niewyobraalne
jeszcze kilka lat temu mo-
liwoci wspczesnych tele-
fonw komrkowych.
Tymczasem, pomimo
drobnych niedoskonaoci
wspczenie produkowa-
nych lab-on-chip, coraz
wiksza liczba producen-
tw sprztu analitycznego
i diagnostycznego stosuje
je w swoich urzdzeniach.
Dziki temu zazwyczaj
niewiadomie coraz cz-
ciej spotykamy si z nimi
na co dzie: podczas bada
lekarskich, spoywamy mo-
nitorowane za ich pomoc
ywno i lekarstwa, poma-
gaj nas take strzec przed nie-
bezpiecznymi bakteriami i wiru-
sami.
Kiedy takie rozwizania si
upowszechni? Wszystko w rkach
technologw: obecnie 2,6 mld tran-
zystorw pracuje w najnowszych
procesorach z rodziny Xeon firmy
Intel na powierzchni 512 mm
2
, co
jest moliwe dziki zastosowaniu
ultranowoczesnej technologii p-
przewodnikowej o wymiarze cha-
rakterystycznym 32 nm. W apli-
kacjach medycznych tranzystorw
potrzeba wielokrotnie mniej, a za-
chcajce prby z nowymi techno-
logiami zapewniajcymi dalsz,
co najmniej 30-procentow, minia-
turyzacj pozwalaj miao obsta-
wia rok 2015. To ju cakiem nie-
dugo. z
M
I
N
I

Q
U
I
Z

M
T
C
Z
Y
T
A
M
,

W
I

C

W
I
E
M


Pierwsze lab-on chip-y
uyto do:

a) ratowania dzieci w Chinach
b) bada DNA
c) oceny zagroe biologicz-
nych onierzy USA
(info.: str. 96)
t e n d e n c j e r e w e l a c j e
substancja poddawana analizie
(w postaci roztworu)
system pomp, zaworw,
grzaek, mieszade itp.
wykonanych w technologii
mikromaszynowej MEMS
przetwornik konwertujcy
wynik pomiaru na prd lub napicie
odczynnik
roztwr
buforowy
kanaliki prowadzce
roztwory wykorzystywane
podczas analizy
sygna
wyjciowy
Ukady lab-on-chip to kompletne laboratoria fizykochemiczne wykonane na niewielkim kawaku pytki krzemowej
w technologii MEMS (Micro Electro-Mechanical Systems). S one wyposaone podobnie jak tradycyjne laboratoria anali-
tyczne w pompy, kapilary, grzaki i chodnice, wirwki, mieszacze itp. urzdzenia, tyle e w nanometrowej skali. Elementy
te s sterowane elektrycznie za pomoc elektrod wyprowadzonych na zewntrz struktury ukadu.
Analizowany zwizek chemiczny jest wprowadzany do ukadu lab-on-chip w postaci roztworu, gdzie podlega dziaaniu
roztworu buforujcego, odczynnikw, jest take jeyli to konieczne wirowany, poddawany elektroforezie, podgrzewaniu
i innym zabiegom, dokadnie tak samo, jak odbywa si to w klasycznym laboratorium. Zabiegi te maj na celu rozdzielenie
substancji wchodzcych w skad zwizku chemicznego, co umoliwia dokadne zmierzenie ich zawartoyci w zwizku, ktre-
go skad jest poddawany analizie. Po rozseparowaniu objtoyci poszczeglnych substancji, s one mierzone za pomoc
wyspecjalizowanych przetwornikw konwertujcych wielkoyci fizyczne (np. objtoy) na elektryczne (np. napicie), ktre
mona atwo zmierzy.
Wygld naskrnego elektromechanicznego
stymulatora nerww z siownikami wykona-
nymi w technologii MEMS (opracowany
i produkowany przez firm Rhodia).
30
W
niecodziennej scenerii,
na Stadionie Narodowym
w Warszawie (fot.), odbya
si polska prezentacja najnowszej
Pandy III. Chciano w ten sposb
podkreli znaczenie tego samo-
chodu na polskim rynku. Poprzed-
nia, druga generacja Pandy od
2003 r. jest bowiem wytwarzana
w polskich Tychach. W dniu 4 lip-
ca 2011 r. z tej fiatowskiej fabryki
wyjecha 2 000 000 egzemplarz
Fiata Pandy II. U nas pozostao
zaledwie 115 465 sztuk, a 94,2%
wyeksportowano do 76 krajw.
Naj wikszym odbiorc tego pojaz-
du s Wochy i m.in. dlatego nowa
Panda III jest teraz produkowana
wanie w sonecznej Italii, w Pomi-
gliano dArco koo Neapolu. Fabry-
k zmodernizowano kosztem 700
mln euro i przystosowano do wiel-
koseryjnej produkcji. Duo uwagi
powicono jakoci produkcji,
w tym celu zamontowano specjali-
styczne urzdzenia kontrolujce
dokadno montowanych elemen-
tw i dodatkowo przeznaczono
okoo 100 mln euro na wyszkolenie
zaogi.
Dowiadczenie FIAT-a w bu-
dowie maych samochodw siga
lat 30. ubiegego wieku. Przypom-
n modele: 508 Balilla i 500 Topo-
lino, a pniej modele 600, 500
Nuova, u nas wytwarzany Fiat
126p, Cinquecento, Seicento, 500
z 2007 r. i Panda II. Historia Pandy
zaczyna si od 1980 r., wtedy po-
wstaa jej pierwsza generacja, da-
jca pocztek innego pojmowania
maego samochodu: w sposb
uproszczony, rewolucyjny i zadzi-
wiajcy oryginalnoci. Proste
i potrzebne rozwizania umoliwi-
y ewolucj Pandy bez uszczerbku
dla wizerunku jej nastpcy. Ta dru-
ga Panda jako pierwszy przedsta-
wiciel swego segmentu A zdobya
prestiowy tytu Samochodu Roku
2004 i wiele innych wyrnie.
Bya najchtniej kupowanym ma-
ym samochodem w Europie.
Wszystkie zalety Pandy II
przeniesiono do trzeciej generacji
tego modelu i wprowadzono wiele
nowoczesnych rozwiza kon-
strukcyjnych podnoszcych walory
uytkowe nowego pojazdu. Panda
III ma zaokrglone nadwozie o do-
brym wspczynniku oporu powie-
trza Cx = 0,32 i nieco urosa, jest
o 114 mm dusza i o 65 mm szer-
sza zewntrznie od poprzedniczki.
Zwikszona dugo samochodu
wynika ze zwikszenia o 34 mm
zwisu przedniego i o 80 mm zwisu
tylnego przy zachowaniu tego
samego rozstawu osi 2300 mm.
Zwikszone wymiary zewntrzne
przyczyniy si do zwikszenia
wntrza pojazdu, Panda III we-
wntrz jest o 26 mm szersza z przo-
du i o 5 mm szersza z tyu oraz
wysza o 7 mm z przodu i o 4 mm
z tyu. O 20 mm wicej miejsca na
nogi maj pasaerowie siedzcy
z tyu. Wikszy te jest baganik,
ten podstawowy o 10 dm
3
, a po
zoeniu oparcia tylnego o 36 dm
3
.
Szkielet nadwozia wykona-
no w duym zakresie ze stali o wy-
sokiej wytrzymaoci i cae nadwo-
zie jest odporne na skrcanie.
Dobrze opracowane zostao pod
wzgldem bezpieczestwa, m.in.
pyt non bardziej przystosowa-
no do przejcia si uderzeniowych
w wyniku czoowego zderzenia.
Wntrze nadwozia jest nie tylko
wiksze od tego z Pandy II, ale
take bardziej eleganckie, m.in.
z now desk rozdzielcz i, co
wane lepiej izolowane aku-
stycznie, dociera do niego o poo-
w mniej haasu, co podnosi wy-
god jazdy. Komfort zwiksza rw-
nie zmodernizowane zawieszenie
k, ktre te lepiej stabilizuje samo-
chd podczas jazdy.
Nowa Panda jest oferowana
w trzech poziomach wyposaenia
i z trzema silnikami do wyboru.
Jej du zalet jest uniwersalne
5-drzwiowe i estetycznie zaprojek-
towane nadwozie. Na polskim i na
caym europejskim rynku bdzie
miaa wielu konkurentw, choby
tych przedstawionych w tym
i w poprzednich wydaniach MT. z
Fiat Panda III w Polsce
T
E
K
S
T

A
T
W
Y

z
z
z
Silniki oferowane do samochodu Fiat Panda III:
Silnik 1.2 8v 0.9 8v TwinAir Turbo 1.3 Multijet II 16v
Rodzaj silnika benzynowy wysokoprny
Liczba cyl./poj. skokowa (cm
3
) 4/1242 2/875 4/1248
Stopie sprania 11,1:1 10:1 16,8:1
Moc maksymalna
(kW/KM) przy obr/min
51/695500 62,5/855500 55/754000
Moment maksymalny
(Nm) przy obr/min
1023000 1451900 1901500
m o t o r y z a c j a
Z d z i s a w P o d b i e l s k i
31
K
olejna ciekawa posta w na-
szym minipanteonie twrcw
techniki obliczeniowej Samu-
el Morland. Znajome nazwisko?
Zao si, e nie.
Jest oto wiek XVII; stulecie,
w ktrym powstao kilka wspania-
ych mechanizmw usprawniaj-
cych proces liczenia e wspo-
mnimy tu tylko arytmometry Pas-
cala czy Leibniza. W roku 1625,
w maej miejscowoci w Berkshire
w okolicach Reading, 60 km na
pnocny zachd od Londynu,
przychodzi na wiat syn miejsco-
wego pastora, pana Thomasa
Morlanda. Otrzymuje imi Samuel.
Mody czowiek musia mie due
uzdolnienia, szczeglnie w dzie-
dzinie matematyki, bowiem jak
twierdz kronikarze jego ycia
byskotliwie ukoczy studia mate-
matyczne w Winchester College,
wchodzcym w skad synnego
uniwersytetu w Cambridge. Ale
zasyn nie jako matematyk, lecz
konstruktor wielu pomysowych
aparatw. W latach 16491653
zbudowa na przykad miniaturo-
wy mechaniczny kalendarz (na-
prawd miniaturowy: wielkoci
duej monety), ktry chcia
umieszcza na zegarach sonecz-
nych, tabakierkach i innych urz-
dzeniach codziennego uytku.
Ulepszy take barometr, udosko-
nali kotwic okrtow, pracowa
rwnie nad zbudowaniem nowe-
go typu prasy drukarskiej.
Byy to czasy w dziejach
Anglii bardzo burzliwe. Pamitaj-
my, e w latach 16421645 trwaa
tam wojna domowa parlamentu
z krlem. Parlament jak wiemy
zwyciy; w 1649 roku krl Karol
I Stuart zosta postawiony przed
trybunaem, skazany na mier
i city. Wadz dyktatorsk obj
Oliver Cromwell.
Samuel Morland zacz su-
y nowej wadzy. Robi to do
gorliwie i z przekonaniem: naj-
pierw podj si dwch misji dy-
plomatycznych (wedug wielu
po prostu szpiegowskich) w Szwe-
cji (1653) i w Sabaudii (1655), po-
tem cenzurowa i w razie czego
rozszyfrowywa korespondencj
wanych obywateli kraju, dziaajc
w ramach Dyrekcji Poczt, jak
enigmatycznie nazywano wcze-
sny wywiad. Morland by asysten-
tem szefa tej suby, majcego ran-
g sekretarza stanu Johna Thur-
loea. Morland by te czonkiem
prywatnego gabinetu samego dyk-
tatora, czyli nalea do do wyso-
kich krgw politycznego wtajem-
niczenia.
Thurloe uknu w tych latach
potn i ponur intryg. Na emi-
gracji we Francji przebywa syn
citego krla, take noszcy imi
Karol. Agenci brytyjscy, ktrzy
dziaali w jego najbliszym otocze-
niu, nakaniali modego pretenden-
ta do tronu, do potajemnego po-
wrotu na wysp; tu mia by ujty
i natychmiast zgadzony.
Morland dowiedzia si
o tym planie i postanowi mu
zapobiec. Zawiadomi o wszystkim
T
E
K
S
T

A
T
W
Y

z
z
z
Samuel Morland.
Podwjny agent
B o g d a n M i y
32
Sumator Morlanda.
l u d z i e , l i c z b y , m a s z y n y
ksicia Karola i w ten sposb
zdradzajc Parlament ocali pre-
tendentowi do tronu ycie. Przez
jaki czas dra wprawdzie o swo-
je, bo gdyby jego rola wysza na
jaw bez wtpienia daby gow,
ale wkrtce przynioso mu to wiel-
kie poytki.
W rok po mierci Olivera
Cromwella, w roku 1659, syn dyk-
tatora i dziedzic jego wadzy Ry-
szard podda si Karolowi i ust-
pi ze wszystkich stanowisk.
Mo narchia zostaa zrestaurowana.
No i Karol II nie zapomnia o Mor-
lan dzie: uczony najpierw zosta
wyniesiony do stanu szlacheckie-
go, potem za otrzyma tytu
pierwszego baroneta Sulhamstead
Banister, utworzony specjalnie dla
niego. Sir Samuel Morland, baronet
Sulhamstead Banister to brzmia-
o piknie, przyznajmy
Dla wieo posugujcego
si tym tytuem sir Samuela nasta-
y teraz naprawd dobre czasy:
w wieku 35 lat mg si cakowicie
powici pracy naukowej i kon-
struktorskiej, nie troszczc si
o dochody; te mia zapewnione
do szlachectwa i tytuu krl hojnie
dooy przyzwoit doywotni
pensj. Jak si pniej okazao
owo poczucie bezpieczestwa by-
o, jak to zwykle bywa, zudne. Nie
uprzedzajmy jednak wypadkw.
Morland zaj si wic prac
inyniersk, cho nie stroni rw-
nie od ycia publicznego: piasto-
wa kilka wysokich stanowisk pa-
stwowych, m.in. by Krlewskim
Mistrzem Mechaniki. Pracowa nad
budow maszyn parowych i pomp
wodnych. By osobistoci.
Pierwsze wybitne urzdze-
nie zbudowane w tym czasie przez
Morlanda to trygonometryczna
maszyna liczca zesp szeciu
przesuwnych skal liniowych, roz-
mieszczonych wok centralnej tar-
czy. Cao bya wprowadzana
w ruch specjaln korbk, a gwn
funkcj maszyny byo szybkie kon-
struowanie trjktw wedle przy-
jtych danych wejciowych i wy-
konywanie niektrych prostych ob-
licze z wykorzystaniem pomyso-
wych metod graficznych. Maszyna
zostaa w roku 1664 piknie wyko-
nana z mosidzu przez dwch
wietnych rzemielnikw londy-
skich.
W roku 1666 w 24 lata po
zbudowaniu przez Pascala jego
synnego arytmometru Morland
skonstruowa pierwsz w historii
zminiaturyzowan maszyn licz-
c: miaa okoo 11 cm dugoci,
8 cm szerokoci i 2 cm gruboci;
miecia si wic w kieszeni. Oto
jej schemat:
Widoczne na szkicu kka
poruszao si specjalnym sztyftem.
Dodajc liczby, obracao si kka
zgodnie z ruchem wskazwek
zegara, odejmujc przeciwnie.
Maszynka bya przystosowana
do skomplikowanego ukadu walu-
ty brytyjskiej, std widoczne na
rysunku oznaczenia dla farthin-
gw, pensw, szylingw i funtw.
Wynalazca nie poradzi sobie z or-
ganizacj przeniesie przy tak ma-
ych rozmiarach urzdzenia, wic
obliczenia trzeba byo prowadzi
czciowo rcznie, zapisujc na
kartce wyniki porednie.
Maszynka spotkaa si
z mieszanym przyjciem. U wielu
wzbudzia zachwyt, ale niektrzy
ocenili j bardzo krytycznie. Samu-
el Pepys na przykad powiedzia,
e jest bardzo adna, ale mao uy-
teczna; synny za Robert Hooke
(ten od prawa Hookea) okreli
j dosadnie jako idiotyzm.
Morland zaj si innymi rze-
czami. Powrci do swych bada
nad kryptografi, potem zaintere-
sowa si budow fortyfikacji, za
w roku 1671 skonstruowa co,
co nazwa tub stentorofonicz-
n, czyli pierwszy w dziejach
megafon. W rok pniej wrci do
maszyn liczcych, budujc dla
celw dydaktycznych kilka kal-
kulatorw, a take maszynk mno-
c, ktr nazwa Machina Nova
Cyclo logica pro Multiplicatione.
Oto jej opis i schemat:
Nie by to jednak godny
uwagi wynalazek. W gruncie rze-
czy urzdzenie to byo inaczej uo-
onymi i zamienionymi w tarcze
paeczkami Nepera; tyle e paecz-
kami Nepera liczyo si szybciej
i atwiej.
Od 1974 roku Morland po-
wici si hydrostatyce. Udao mu
si ogromnie ulepszy toki istnie-
jcych pomp co midzy innymi
doprowadzio do tego, e koszt
cignicia wody z Tamizy do
mieszka w Londynie spad wielo-
krotnie; spowodowao to w grun-
cie rzeczy upowszechnienie dost-
pu do wody w stolicy. I chyba to
jest jego najwikszym a w ka-
dym razie najdoniolejszym spo-
ecznie osigniciem.
Ostatnie lata ycia uczonego
nie naleay do najszczliwszych.
Majc za sob trzy maestwa
(wszystkie ony zmary) i w sumie
z dwch pierwszych maestw
picioro dzieci zosta niemal
sam, z jednym tylko synem. W 1684
przenis si z rezydencji w Lon-
dynie do maego Hammer smith.
W 1685 roku zmar Karol II, jego
wdziczny protektor; Morlan dowi
odebrano tytu Mistrza Mecha niki,
popad te w tarapaty finansowe.
Na dodatek zacz lepn. W roku
1692 zaniewidzia cakowicie;
w trzy lata pniej, w wieku led-
wie 70 lat, zmar.
Jego syn take Samuel, II
baronet of Sulhamstead Banister,
zmar bezpotomnie w roku 1716.
Tym samym tytu wygas. z 33
Maszyna mnoca.


Morland zasuy na szlachectwo:

a) stworzeniem miniaturowego
kalendarza
b) skonstruowaniem maszyny
mnocej brytyjsk walut
c) zdradzeniem Parlamentu
(info.: str. 96)
M
I
N
I

Q
U
I
Z

M
T
C
Z
Y
T
A
M
,

W
I

C

W
I
E
M
H
istoria spawania gazowego jednej ze starszych
technik czenia metali, zacza si w 1862 r., kie-
dy to Fryderyk Whler odkry wglik wapnia zwa-
ny karbidem. Przypomina on z wygldu ska wa-
pienn o brzowozocistym poysku, ktra pod wpy-
wem wody pokrywa si biaym, sypkim nalotem, wy-
dzielajc przy tym gaz zwany acetylenem i spalajc
si jasnym pomieniem.
W 1901 r. Charles Picard konstruuje pierwszy
palnik acetylenowo-tlenowy do spawania. By to pal-
nik na wysokie cinienie, zasilany acetylenem z butli.
Dla naszych celw wystarczy powiedzie, e istniej
dwa zasadnicze sposoby uywania acetylenu. Podsta-
wowy wytwarzany jest przemysowo i przewoony
w butlach pod cinieniem, w stanie rozpuszczonym
w acetonie. Drugi sposb to wytwarzanie acetylenu
na miejscu w warsztacie, w tzw. wytwornicy. Wie
si z tym konstrukcja palnikw, ktre musz by
dostosowane do cinienia podawanego acetylenu.
W przypadku pracy z acetylenem pobieranym z butli
warunki s komfortowe: gaz pynie stabilnie, reduktor
reguluje jego cinienie i w zasadzie nie ma waha
w iloci podawanego do palnika acetylenu. Palnik dla
takich warunkw jest nieco uproszczony
1
. Jest to
tzw. palnik bezinektorowy, czyli taki, ktry nie zasy-
sa acetylenu.
j a k t o d z i a a
dzib palnika
nakrtka nakadana
kanay
dozujce
zawr
iglica zaworu
korpus
rkoje
przewd tlenu
przewd acetylenu
wymienna dysza
komora
mieszania
mieszanina palna
wstawka dozujca
si z tym konstrukcja palnikw, ktre musz by
dostosowane do cinienia podawanego acetylenu.
W przypadku pracy z acetylenem pobieranym z butli
warunki s komfortowe: gaz pynie stabilnie, reduktor
reguluje jego cinienie i w zasadzie nie ma waha
w iloci podawanego do palnika acetylenu. Palnik dla
takich warunkw jest nieco uproszczony
1
. Jest to
tzw. palnik bezinektorowy, czyli taki, ktry nie zasy-
sa acetylenu.
Palniki
do spawania gazowego
K a z i m i e r z T o p r
34
1
2
3
Acetylen i tlen podawane s pod jednakowym
cinieniem roboczym i mieszaj si w komorze mie-
szania, gdzie cz si tlen i acetylen. Wszystkie pal-
niki maj oczywicie wymienne dysze 10, ponumero-
wane od 0 do 8. W zalenoci od gruboci czonych
detali wymienia si dysze. Palnik z
1
ma jeszcze jed-
n zalet: mona wygina jego dzib i dostosowywa
do sytuacji. Jest to bardzo przydatne przy spawaniu
np. instalacji cieplnych lub chemicznych, gdy czsto
spawacz musi ka spoin nacienn i robi to od tyl-
nej strony rur. Korzysta wtedy z lusterka, co zmusza
go do opanowania odwrotnych ruchw obu rk. Jest
to trudna sztuka i spawacz, ktry ma j dobrze opa-
nowan, jest wysoko ceniony. Problem w tym, e ja-
ko spawu niezalenie od pozycji musi spenia wy-
magania, czsto bardzo wysokie. Bywaj spawacze,
po ktrych par razy w roku przyjeda mercedes
z Niemiec, Anglii lub Francji i zabiera do wykonania
jakich specjalistycznych i odpowiedzialnych prac.
Palniki inektorowe stosowane s gwnie
w przypadku silnych waha cinienia acetylenu uzy-
skiwanego z wytwornicy.
2
przedstawia taki palnik.
Na zewntrz w zasadzie
nie rni si od poprzedniego,
moe jedyna rnica jest taka, e
posiada dugie nakrcane dysze.
Jest mniej lubiany przez spawa-
czy instalacyjnych, bo nie bardzo
nadaje si do wyginania dziobu,
co jak wspomniano jest do
czsto potrzebne. Dua rnica
ujawnia si w wewntrznej bu-
dowie palnika
3
.
Rola inektora jest prosta,
podobnie jak byo to w pomp-
kach inektorowych (MT
01/2012), wytwarza on podci-
nienie, dziki czemu zasysa acetylen, nawet wtedy,
gdy cinienie podawania jest niewielkie. Jak to dzia-
a? Prosto! Tlen podawany jest centralnym, kanaem
(niebieskim) i wpada w pocztek stokowo rozszerza-
jcego si inektora. W tym miejscu powstaje podci-
nienie i tu zasysany jest acetylen, podawany okr-
nym kanaem (czerwonym). Caa reszta nie rni si
zasadniczo od palnika bezinektorowego. Ciekawy
jest pomie palnika gazowego
4
.
Najwysz temperatur (okoo 3000C) pomie
osiga w pobliu jasnoniebieskiego jderka. Spawacz
musi pamita o rozkadzie stref pomienia; przez od-
powiedni regulacj moe dziaa nawglajco lub
odwglajco, co jest wane przy spawaniu stali w-
glowych. Efekty te mona te uzyska przez ustalenie
odpowiedniej odlegoci dyszy palnika od materiau
spawanego. Rnice wystpuj rwnie przy spawa-
niu technik w lewo i w prawo. Przy technice
w lewo
5
wiea spoina szybko wychodzi ze stre-
fy pomienia, co powoduje szybsze jej stygnicie,
oznacza te jednoczenie powstawanie napre
w materiale spawanym.
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
1000C
800C
400C
T
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a
,

C
30 cm 50 cm 130 cm
element
spawany
tlen z powietrza
C
2
H
2
+ O
2
CO
2
+ H
2
O
25
strefa redukjca
(odtleniajca)
jdro
kita
35
5 6
4
Technika spawania w prawo
6
daje lepsze
wyniki spoina jest duej wygrzewana i agodzi
to naprenia pospawalnicze.
Do spawania potrzebny jest te drut spawalni-
czy, ktry dodaje si do spoiny, eby uzyska jej pene
wypenienie. I drutem, i palnikiem spawacz wykonuje
swoisty taniec, majcy na celu uzyskanie dobrej jako-
ci spoiny. Dla przykadu
7
obrazuje tor ruchu drutu
i palnika podczas spawania metod w prawo.
8
ilustruje ruchy palnika i drutu
przy metodzie spawania w lewo.
Tory tych ruchw s take inne przy
spawaniu naciennym, sufitowym, do lu-
sterka itd.
Jest to przyczyn tego, e naprawd
dobry spawacz gazowy to go, po ktre-
go jak ju wspomniaem przyjedaj
samochody!
Narzdzia do spawania gazowego
su te do cicia tlenem. W standardo-
wym komplecie palnikw spawalniczych
z reguy jest te specjalna kocwka, wa-
nie do cicia
9
.
Posiada ona podwjne doprowadze-
nie gazw: jednym przewodem podawana
jest mieszanina palna tlenu z acetylenem,
a drugim sam tlen. Za pomoc palnika spa-
walniczego, zaopatrzone-
go w specjaln dysz zasi-
lan tym dodatkowym tle-
nem, tzw. tlenem tncym,
mona ci metal. Istota
cicia polega na tym, e
dysza waciwego palnika
ma charakter piercienio-
wy lub wielootworkowy,
a przez centralny otwr
podawany jest tlen tncy.
Palnik rozgrzewa stal
do temperatury zaponu
w atmosferze tlenu, a cien-
ki strumie tlenu spala
i wydmuchuje stopion
stal. Wbrew oczekiwa-
niom cicie takie jest
do dokadne czsto
na Targach Poznaskich
demonstrowane jest np.
wycinanie niemal na goto-
wo k zbatych.
Cicie tlenem jest
te inspiracj dla artys-
tw.
10
przedstawia li-
maka wykonanego wy-
cznie przy pomocy palni-
ka, uywanego na zmian
do spawania i do cicia!
Mimo e pojawiy si ju
do dawno nowe techno-
logie: cicie strumieniem
wody z zawiesin proszku
ciernego (hydrojet)
i oczywicie cicie lase-
rem, to jednak cicie tle-
nem jest nadal stosowane,
m.in. z uwagi na znacznie nisze koszty ni obu wymie-
nionych technologii.
Oglny wniosek z tego krciutkiego szkicu
o spawaniu gazowym jest jeden, wsplny dla wielu
zawodw: jeeli jest si mistrzem, to nie trzeba si
martwi o swoj przyszo. Dziaa tu jednak regua
Malcolma Gladwella: prawdziwe mistrzostwo wyma-
ga jego zdaniem 10 000 godzin treningu i pracy.
Wszystkim czytelnikom MT ycz takiej wytrwaoci! z
j a k t o d z i a a
36
9
8
7
10
. . . ju 80 lat mija od czasu
pierwszej polskiej caorocznej
polarnej wyprawy badawczej na
Wysp Niedwiedzi poudnio-
w cz archipelagu Svalbard.
Grupa polskich naukowcw:
Czesaw Centkiewicz, Wadysaw
ysakowski i Stanisaw Siedlecki
przemierzya w 1932 roku cay
Spitsbergen na nartach. W czasie
tej i kolejnych wypraw odkrywali
nowe tereny, przygotowywali ma-
py, a nowo odkrytym grom
i szczytom nadawali polskie
nazwy obowizujce do dzisiaj:
Pilsudskifjella, Kopernikusfjellet
i Ostra Bramatoppen. Na lecym
poza koem podbiegunowym
Spits bergenie znajduje si Polska
Stacja Polarna Instytutu Geofizyki
Polskiej Akademii Nauk. Jest to
zarazem najdalej na pnoc wysu-
nite polskie miejsce na Ziemi.
www.mt.com.pl/polska-stacja-polarna
. . . pi najwikszych wiato-
wych koncernw medialnych za-
rabia na protestach wok ACTA.
To one zyskuj rocznie setki mi-
liardw dolarw na obrocie towa-
rami chronionymi przez prawa do
wasnoci intelektualnej. To one
nie chc zmiany status quo, ktre-
go broni taka ustawa jak ACTA.
Ale uwaga pobieraj te opat
licencyjn od kadej maski z wize-
runkiem Guya Fawkesa, ktr pro-
testujcy zasaniaj twarze. Jak
wynika z wylicze New York
Timesa, koncern Time Warner
zarobi na niej (do poowy lutego
2012 r.) ju 28 milionw dolarw.
www.mt.com.pl/zarabiaja-na-acta
. . . to planowana sie czechoso-
wackich autostrad zainspirowaa
konstruktorw samochodw do
budowy wersji auta przystosowa-
nej do moliwie sprawnego poko-
nywania odlegoci w nowych wa-
runkach drogowych. Pierwszy pro-
totyp aerodynamicznego Rapida
ukoczono jeszcze w roku 1938.
Zwraca na siebie uwag obnio-
nym i wyduonym nadwoziem
o zaokrglonych ksztatach, zakry-
tych wnkach k tylnych i czoo-
wych szybach ustawionych
w strzak.
www.mt.com.pl/skoda-rapid
. . . przypuszczalnie pierwszy hy-
drant powsta w 1801 roku i by
wykonany z drewna. Za jego twr-
c uznaje si Fredericka Graffa.
W drewnianych hydrantach jako
izolacj zabezpieczajc przed za-
marzaniem wykorzystywano troci-
ny lub obornik. W Nowym Jorku
pierwszy hydrant zamontowano
w 1808 roku. Za moment opaten-
towania hydrantu uznaje si II po-
ow XIX wieku, kiedy swoj pom-
p wodn opatentowa ameryka-
ski wynalazca Birdsall Holly.
W 1885 roku w Warszawie dziaa-
o 120 hydrantw obsugiwanych
przez otwarty w tym samym roku
43-kilometrowy wodocig.
www.mt.com.pl/hydrant
. . . Chupa Cabra dosownie
wysysacz kz to mityczne
stworzenie zamieszkuje pono
niektre rejony Ameryk. Wie
niesie, e niedawno widziano je
w Puerto Rico, Meksyku i w Sta-
nach Zjednoczonych. Chupa Cabra
to rwnie stosowana przez bra-
zylijskich cyberprzestpcw finan-
sowych nazwa nakadek do ban-
komatw (tzw. skimmerw) po-
zwalajcych na wysysanie infor-
macji zapisanych na kartach pat-
niczych. Brazylijskie media regu-
larnie pokazuj materiay filmowe,
na ktrych przestpcy instaluj
Chupa Cabr w bankomatach.
Niektrzy z nich maj pecha (lub
niewystarczajce umiejtnoci),
przez co zostaj sfilmowani przez
kamery przemysowe i zapani
przez policj.
www.mt.com.pl/chupa-cabra
. . . James Parkinson, ktrego
nazwisko kojarzy si gwnie
z chorob, zwan w czasach, gdy
y drczk poran, by nie tyl-
ko chirurgiem, ale rwnie geolo-
giem i paleontologiem. Jego arty-
ku pt. Organic Remains of a For-
mer World by podstaw naukow
dla innych geologw i studentw
przez ponad p wieku. Trudno
policzy wznowienia druku. By
te Parkinson jedyn na wiecie
osob, ktra wygraa na loterii
Muzeum Historii Naturalnej.
Urodzi si w kwietniu 1775 roku.
W modoci by socjalist i nawet
chcia wzi udzia w zamachu
na krla Jerzego III (w 1794 roku).
Spisek nazywa si niezbyt powanie
pop-gun plot i mia spowodowa
umiercenie wadcy przez trafienie
w jego szyj zatrut strzak, i to
podczas przedstawienia teatralnego.
www.mt.com.pl/james-parkinson 37
W
poprzedniej czci artykuu przedstawiona
zostaa struktura systemu GSM, dziki ktremu
moliwe jest komunikowanie si midzy abo-
nentami. Drugi wany element caego systemu to
telefon komrkowy. Niektrzy nazywaj go jednym
z cudw XX wieku to niewielkie urzdzenie ma
mnstwo moliwoci. Mao kto jednak zdaje sobie
spraw, e byby jedynie gadetem, gdyby nie maa,
praktycznie niedostrzegalna rzecz karta SIM. To ona
stanowi o sile caego systemu. Jest to niewielka pla-
stikowa pytka z nadrukowanym logo operatora. Ide
jej powstania bya moliwo wykonywania pocze
z kadego aparatu GSM. Kadego, czyli dowolnego
modelu dowolnego producenta. We wczeniejszych
systemach abonent by cile zwizany ze swoim te-
lefonem (np.w NMT Centertel). Uszkodzenie aparatu
czy chociaby rozadowany akumulator oznaczay ca-
kowite odcicie od sieci. W przypadku systemu GSM
i kart SIM nie ma tego problemu
wystarczy kupi czy poyczy
dowolny telefon, przeoy kart
i znowu moemy poczy si
z sieci. Dodatkow ciekaw
cech takiego rozwizania jest
to, e aparat GSM bez karty SIM
moe zawsze poczy si z nume-
rem alarmowym.
Karta SIM spenia trzy gw-
ne zadania. Zapewnia bezpiecze-
stwo uytkownika, pozwala prze-
chowywa pewn grup danych
oraz wspomaga dziaanie usug
dodatkowych. Aby byo to moli-
we, wewntrz, midzy dwiema
warstwami plastiku, znajduje
si mikroprocesor i pami
a wszystko ma grubo 0,76 mm!
Poczenie z obwodami telefonu zapewnia charakte-
rystyczne pole z pozacanymi stykami. Kada karta
ma swj odrbny dziewitnasto- lub dwudziestocyfro-
wy numer identyfikacyjny SSN (SIM Serial Number).
Pierwsze karty SIM zasilane byy napiciem
5 V i miay gabaryty typowej karty patniczej, czyli
8554 mm. Postp w miniaturyzacji telefonw i wi-
ca si z tym konieczno stosowania coraz mniej-
szych akumulatorw (i oszczdzania energii) spowo-
doway, e wymylono i wprowadzono do
uycia tzw. mae karty SIM. Obecnie wyko-
rzystywane modele zasilane s napiciem
3 V. Powszechnym jest rozmiar mini-SIM
(2515 mm), jednak producenci telefonw
coraz czciej spogldaj w stron micro-
SIM (1512 mm). Sched po pierwotnych
wymiarach jest pytka plastiku, z ktrej
wyamujemy waciw kart SIM.
Podstawowym zadaniem karty SIM
jest zidentyfikowanie abonenta i umoliwie-
nie jego zalogowania do sieci GSM. Od
strony uytkownika polega to jedynie na wczeniu
telefonu i wpisaniu kodu PIN (ktry podobno jest naj-
czciej zapominanym hasem na wiecie). Po kilku-
nastu sekundach moemy ju nawizywa i odbiera
poczenia. W rzeczywistoci proces zaistnienia
w sieci komrkowej jest znacznie bardziej skompliko-
wany. Telefon zaraz po wczeniu zaczyna odbiera
i analizowa sygnay radiowe sieci GSM. Szczegln
uwag urzdzenie zwraca na kanay ostatnio uywa-
ne, a jeli ich nie znajduje, to zaczy-
na skanowanie caego pasma komr-
kowego. Efektem tego procesu jest
szereg informacji, z ktrych najwa-
niejsze to identyfikacja kraju, w ja-
kim abonent si znajduje, i do jakie-
go operatora naley stacja bazowa,
z ktr si komunikuje. Dopiero po
odczytaniu tych danych nastpuje
danie rejestracji. Poprawna weryfi-
kacja PIN-u rozpoczyna proces logo-
wania do sieci. Jako pierwsze odby-
wa si rozpoznanie uytkownika.
W centrach identyfikacyjnych sieci
GSM znajduj si komputery, na kt-
rych przechowywane s hasa abo-
nentw. Wysyane z telefonu dane
abonenta s weryfikowane i generu-
j informacj zwrotn. Jest ona prze-
j a k t o d z i a a
2
38
Karta SIM, czyli serce
telefonu komrkowego GSM
J a r o s a w B a r a s k i
1
SIM
Komrka z zainstalowanym sercem.
Rne standardy wielkoyci kart SIM.
kazywana do telefonu za po-
rednictwem centrali, na tere-
nie ktrej znajduje si abo-
nent. W tym czasie genero-
wane s losowo specjalne
liczby i kody, zarwno przez
centrum identyfikacji, jak
i przez telefon abonenta.
Wyliczenia te przekazywane
s do centrali i tam porwny-
wane. Wynik tego porwna-
nia wpywa na decyzj o pro-
cesie identyfikacji. Cay pro-
ces decyduje o moliwoci
zaistnienia telefonu w sieci
i z pewnymi ograniczeniami
umoliwia odbieranie i wyko-
nywanie pocze lub jakiej-
kolwiek innej transmisji da-
nych, np. przesyanie krtkich wiadomoci teksto-
wych (SMS). Owe ograniczenia to narzucone przez
operatora ewentualne blokady na niektre usugi.
Wracajc jeszcze do kwestii bezpieczestwa
kart SIM. Po pierwsze kod PIN moe mie do omiu
cyfr. Jego trzykrotne bdne wprowadzenie powoduje
konieczno wpisania dodatkowego kodu zabezpie-
czajcego PUK (to nic innego jak drugi, dugi PIN).
O ile kod PIN uytkownik moe zmienia samodziel-
nie, kod PUK ustawiony jest na stae w procesie pro-
dukcji kart. Jego zgubienie skutkuje najczciej ko-
niecznoci odpatnej wymiany karty lub odtworzenia
kodu przez operatora sieci.
Drugim bardzo wanym zadaniem karty SIM
jest przechowywanie danych. Znajduj si na niej:
ksika telefoniczna (lub jej cze w zalenoci od
ustawie telefonu), odebrane SMS-y, a take ustawie-
nia telefonu i dane karty. Przeoenie karty do drugie-
go aparatu powoduje przeniesienie do niego wszyst-
kich istotnych dla uytkownika informacji. Rwnie
uszkodzenie lub zniszczenie telefonu (o ile nie zosta-
nie uszkodzona SIM) nie powoduje utraty danych.
Ostatni funkcj jest wsppraca z sieci, pozwalaj-
ca na zarzdzanie i realizacj usug dodanych.
Wszystkie dane zawarte na karcie s zaszyfrowane
i niemoliwe jest ich odczytanie, np. po kradziey te-
lefonu. Wikszo produkowanych kart wyposaana
zostaa fabrycznie w wirtualn maszyn Java.
Czstym tematem rozmw o GSM jest SIM-lock.
Jest to programowa sztuczka zabezpieczajca intere-
sy danego operatora. Telefony kupione w promocji
konfigurowane s w sposb umoliwiajcy wsppra-
c wycznie z kart SIM rodzimej sieci. Co ciekawe,
w zalenoci od modelu telefonu i jego producenta,
niektre z zabezpiecze mona bardzo atwo usun,
wpisujc bezporednio z klawiatury atwy do uzyska-
nia kod, inne wymagaj specjalistycznego oprogramo-
wania. Przewanie blokada SIM-lock jest zakadana
na kod kraju i kod sieci (MNC + MCC). Zwykle firma
producent SIM-locka, oferuje take moliwo jego
zdjcia za odpowiedni opat lub bezpatnie po okre-
lonym czasie (np. pod koniec terminowej umowy
midzy klientem a operatorem).
Telefonia komrkowa GSM jest cay czas rozbu-
dowywana i modyfikowana. Standard GSM 2G (druga
generacja) zastpuje si urzdzeniami speniajcymi
standard 3G (trzecia generacja). Oznacza to zwik-
szon pojemno sieci i umoliwia wprowadzenie do-
datkowych usug, wykorzystujcych transmisj wideo
oraz transmisj pakietow. System telefonii 3G
w swoim zamierzeniu integruje wszystkie systemy
telekomunikacyjne (teleinformatyczne, radiowe i tele-
wizyjne). Taki rozwj wie si rwnie z udoskonale-
niem parametrw karty SIM. Karta USIM dedykowana
dla sieci 3G eliminuje niektre z ogranicze karty
SIM. Rnice s dwojakiego rodzaju. Te widoczne to
moliwo wykorzystania znacznie bardziej rozbudo-
wanej ksiki telefo-
nicznej. O ile stan-
dard GSM dopusz-
cza maksymalnie
255 rekordw, o tyle
standard UMTS
(a na nim bazuje 3G)
pozwala na znaczn
dowolno w defi-
niowaniu spisu abo-
nentw. Teore tycz-
nie jedynym limitem
jest ilo wolnej pa-
mici EEPROM na
karcie. Niewidoczn
rnic jest inny,
znacznie bardziej
skomplikowany pro-
tok logowania si
do sieci 3G.
Koczc prezentacj karty SIM, warto jeszcze
wspomnie o funkcji Dual SIM czyli moliwoci za-
instalowania i uywania w jednym telefonie komr-
kowym dwch kart SIM. Rozwizanie to cenione
jest zwaszcza przez posiadaczy dwch numerw,
np. subowego i prywatnego. Telefon wyposaony
w opisywan funkcj pozwala na jednoczesne obsu-
enie dwch aktywnych kart. Wie si to z odpo-
wiednim naliczaniem taryf, podwjnym logowaniem
i sygnalizacj, na jaki numer przychodzi poczenie
lub z jakiego je realizujemy. Alternatyw s adaptery
Dual SIM. Mona je zainstalowa w wybranych mode-
lach standardowych (1SIM) telefonach GSM.
Uywanie takiego rozwizania jest problematyczne,
bowiem w danej chwili aktywna moe by tylko jed-
na z kart. z 39
Aparat z dwoma sercami
dwoma slotami na karty SIM.
Bezpieczestwo:
Autoryzacja SIM
do sieci
Identyfikacja abonenta
Szyfrowanie
Przechowywanie
danych:
SMS-y
Ksika telefoniczna
Ustawienia telefonu
Informacja abonenta
Charakterystyka SIM
Usugi dodane
(VAS):
Aplikacje STK
Zarzdzanie usugami
Zadania karty SIM
SIM
3
Zadania SIM.
4

wybrzey Irlandii zainstalowano pierwsz
na wiecie komercyjn instalacj pywo-
wych turbin podwodnych Siemensa, pro-
dukujcych zielon energi elektryczn
na potrzeby 1500 gospodarstw domowych.
Malowniczo pooona miejscowo
Strangford nad przepiknym fiordem o dugoci 30 km,
w prowincji Country Down w Irlandii Pnocnej, chtnie
odwiedzana jest przez turystw. Miasteczko zosta-
o zaoone przez Wikingw, ktrzy wielokrotnie
odwiedzali te okolice. Zatoka o powierzchni 150 km
2

poza walorami przyrodniczymi jest take miejscem insta-
lacji pierwszej na wiecie komercyjnej elektrowni pywo-
wej. W pobliu miasteczka wynurza si spod wody czar-
no-stalowa wiea siowni, w ktrej zainstalowano turbiny
SeaGen produkcji Siemensa. Elektrownia wykorzystuje
wycznie siy pyww
morskich, co pozwala
na wytworzenie 1,2 MW
energii elektrycznej.
Otrzymana moc wystar-
cza do zasilania 1500
gospodarstw domowych.
Co to jest energia pyww?
Wedug danych Midzynarodowej Agencji Energii
rynek elektrowni pywowych na wiecie szacuje si na 800
terawatogodzin rocznie. Jest to wystarczajce, by pokry
zapotrzebowanie 250 milionw gospodarstw domowych.
Firma Marine Current Turbines zamierza dalej inwestowa
w tego typu przedsiwzicia. W 2013 roku planowane jest
rozpoczcie budowy pierwszej farmy turbin pywowych
w pobliu Isle of Skye w pnocno-wschodniej Szkocji.
Dziki zielonej energii pochodzcej z morza moliwe
bdzie zasilenie okoo 4000 gospodarstw domowych.
Pywy s rdem energii o mniejszym potencjale
ni prdy morskie, ale za to bezpieczniejszym i lepiej po-
znanym. Pierwsza wzmianka na temat ich wykorzystania
pochodzi z 1086 roku z Dover, gdzie podobno pracowa myn
napdzany energi pyww. Pierwsz elektrowni pywo-
w zbudowali w roku 1967 Francuzi w Saint-Malo. Elek tro-
wnia ta ma moc maksymaln 550 MW i pracuje od 4 do 8
godzin dziennie, wytwarzajc rednio 600 GWh energii elek-
non-ction
40
W
ydaje si, e w ywiecie przepenionym
technologi trudno o przeomowe
wynalazki. Prawie wszystkie nowinki po-
wstaj jako poczenie znanych technologii.
Dotykowe ekrany i telefony skadaj si na
smartfony. GPS, komputer i samochd daj
samodzielny pojazd, ktry po dodaniu broni
staje si robotem zabjc. Komputer liczcy
w czasie rzeczywistym plus dwa koa i elek-
troniczny yroskop skadaj si na rewolu-
cyjny pojazd o nazwie Ginger itd.
Najbardziej zaskakujce i nowator-
skie staj si nie same wynalazki, ale nowe
zjawiska spoeczne, ktre s przez nie wy-
woywane. Czy potrzebujemy samoczynnie
gadajcego telefonu, uprzedzajcego o pro-
mocji w mijanym sklepie? Czy wiemy, jakie
korzyyci moemy odniey z tego, e jedna
firma internetowa zna wszystkich naszych
znajomych, nasze hobby i jest w posiada-
niu kopii naszej poczty oraz plikw? Do cze-
go prowadzi wspczesna technologia i co
nas czeka za nastpnych 10 lat? Wszystko,
co znajdziesz w tej rubryce, wydarzyo si
naprawd. Rewolucja ma si dobrze bez
wynalazkw na miar zimnej fuzji.
SeaGen podwodna elektrownia.
Czarno-czerwona stalowa wiea wznosi si nad wod
w miejscowoyci Strangford w hrabstwie Down
w Irlandii Pnocnej. Jest to czy pierwszej na ywie-
cie komercyjnej elektrowni pracujcej w oparciu o pr-
dy morskie. SeaGen dziaa od listopada 2008 roku.
Obiekt wyposaony w dwie 600-kilowatowe turbiny
dostarcza ekologicznej energii do ponad 1500 gospo-
darstw domowych. fot. Siemens
Podwodne
turbiny
U
trycznej rocznie. Obecnie takie elektrownie s rwnie w Ro-
sji i Wielkiej Brytanii, jednak adna z nich do tej pory nie
pracowaa na skal przemysow z powodu problemw tech-
nicznych oraz niebezpieczestwa sztormw i huraganw.
Zalety
To wanie energia pyww jest jedn z najbardziej
obiecujcych form energii odnawialnej. Pywy, w odr-
nieniu od wielu innych form energii odnawialnej, s spj-
nym rdem energii kinetycznej dziki regularnym cy-
klom pod wpywem faz ksiyca. Brak cigoci jest pro-
blemem w przypadku wiatru, fal i energii sonecznej, bo
przecie soce nie zawsze wieci, a wiatr nie zawsze wie-
je. Te rda energii odnawialnej czsto wymagaj wspo-
magania w postaci tradycyjnych form produkcji energii elek-
trycznej. Cakowita przewidywalno pyww jest bardzo
atrakcyjna dla zarzdzania sieci energetyczn, poniewa
eliminuje potrzeb zasilania awaryjnego z zakadw zapa-
sowych, zasilanych paliwami kopalnymi. Turbiny pywowe
instalowane s na dnie morskim w miejscach o wysokich
prdkociach strumieni pywowych lub w obszarach wystpo-
wania silnych cigych prdw oceanicznych i dokonuj
konwersji energii pyncej wody na energi elektryczn.
Jak to dziaa
Turbiny pywowe s bardzo podobne do podwod-
nych wiatrakw, ktrych skrzyda s napdzane przez sta-
e, szybkie prdy. Zanurzone wirniki wykorzystuj moc
strumieni pywowych do napdzania generatorw, ktre
z kolei produkuj energi elektryczn. Mimo e koszty bu-
dowy elektrowni pywowych s dwukrotnie wysze od si-
owni wiatrowych, wytworzona w ten sposb zielona ener-
gia ma pewne zalety: woda jest 832 razy gstsza od powie-
trza, zatem turbiny s o wiele bardziej wydajne. W genera-
torze elektrowni pywowej o mocy zaledwie 1,2 MW mo-
na wyprodukowa tyle energii, ile jest w stanie wytworzy
2,5-megawatowa turbina elektrowni wiatrowej w cigu ro-
ku. Dodatkow zalet instalacji, poza sprawnoci, jest jej
przewidywalno. Pywy s zalene od ukadu ksiyca
i przycigania ziemskiego, a nie jak to ma miejsce w far-
mach wiatrowych od pogody. Moliwe jest zatem okre-
lenie, jak bdzie wygldaa wydajno elektrowni, oraz
lepsze zaplanowanie obcienia. Poza tym urzdzenia mo-
g by ustawiane znacznie bliej siebie.
Turbiny, ktre zaprzgaj do pracy strumienie py-
ww, s wyzwaniem inynieryjnym w zakresie projekto-
wania, instalacji i konserwacji. Podczas pracy urzdze
sia przepywu wd w zatoce Strangford jest rwnowana
wiatrowi o prdkoci ponad 555 km/godz., co generuje
nacisk 100 ton na wirnik.
Unikalna konstrukcja turbin SeaGen umoliwia
przechwytywanie maksymalnej iloci energii pyww przy
utrzymaniu niskich kosztw konserwacji i przesyu.
Racjonalne uzasadnienie
W kontekcie zmian klimatycznych i bezpiecze-
stwa energetycznego Unia Europejska postawia sobie za
cel, e do 2020 roku 20% wytwarzanej energii bdzie uzy-
skiwane ze rde odnawialnych. Rzd Wielkiej Brytanii
sygnowa t umow, a ponadto zobowiza si, e do 2050
roku zredukuje brytyjsk emisj dwutlenku wgla o 80%
w porwnaniu z poziomem emisji CO
2
w 1990 roku.
Wielka Brytania obecnie generuje prawie 10% swo-
jej energii ze rde odnawialnych i rzd tego kraju zobo-
wiza si do zwikszenia tego odsetka w cigu nadcho-
dzcej dekady. Okoo 25% istniejcych zasobw paliw
kopalnych Wielkiej Brytanii wyczerpie si do 2020 roku.
Zapotrzebowanie na energi w tym okresie wzronie. Kata-
strofa nuklearna w Fukushimie w Japonii i niestabilno
polityczna na Bliskim Wschodzie zwrciy uwag na kwe-
stie bezpieczestwa energetycznego i rosncych kosztw
energii zarwno w Wielkiej Brytanii, jak i w caej Europie.
Dlatego wanie rzd brytyjski tak silnie wspiera d-
enie do korzystania z energii odnawialnej. Ogromne iloci
przewidywalnych, wiarygodnych i spjnych strumieni wo-
dy z pyww s dostpne w akwenach Wielkiej Brytanii
i poza ni, a ta forma wytwarzania energii elektrycznej
moe odegra istotn rol skadow w globalnym pozyski-
waniu energii.
Korzyci z energii pyww
Poza pomoc w zmniejszeniu emisji dwutlenku w-
gla, energia pyww moe przynie sektorowi energetycz-
nemu znaczne korzyci ekonomiczne. Jest to potencjalna
moc, by zasila 15 milionw domw, zmniejszy o 70 mi-
lionw ton emisj dwutlenku wgla i stworzy 16 tysicy
miejsc pracy w samej Wielkiej Brytanii.
Zasoby globalne
Sia morskich pyww jest w znacznej mie-
rze niewykorzystanym rdem zielonej energii,
poniewa zwizana z ni technologia znajduje si
Energia elektryczna z naturalnych prdw morskich.
Elektrownia ta przy pomocy dwch osiowych turbin
o cznej mocy 1,2 MW generuje prd, korzystajc
wycznie z siy pyww. Bli|niacze wirniki obracaj si
wraz z przypywem wody i optymalnie dostosowuj do
niego dziki opatom o regulowanym skoku. fot. Siemens
41
non-ction
cigle w fazie rozwoju, a instalacje s bardzo kosztowne.
Potencja jest jednak ogromny. System moe by instalo-
wany wszdzie tam, gdzie pywy s w stanie stworzy sil-
ne prdy morskie tak jak to si dzieje w Strangford, ale
take w wielu innych miejscach, m.in. w Szkocji, Francji,
Kanadzie czy u wybrzey Azji. Chocia szacunki global-
nego potencjau mog si rni, powszechnie uwaa si,
e energia pyww moe przekroczy 120 GW na caym
wiecie. Wielka Brytania ma jeden z najwikszych zaso-
bw morskich energii na wiecie, szacuje si go na ponad
10 GW, co stanowi okoo 50% energii pyww caej
Europy.
Dlaczego Strangford?
Okolice portu Strangford to idealne warunki do bu-
dowy tego typu elektrowni. Instalacja zakotwiczona zosta-
a na rodku cieniny na gbokoci 30 m. Stosunkowo
pytkie wody zatoki oferuj wiele zalet: po pierwsze
atwiej jest dokonywa wszelkich przegldw na dnie mo-
rza, po drugie pywy s duo silniejsze ni na wikszych
gbokociach. W Strangford wynosz one okoo czterech
metrw na sekund. Turbina SeaGen Siemensa do wytwa-
rzania energii elektrycznej wymaga przepywu wody
o prdkoci co najmniej jednego metra na sekund.
Podwodna elektrownia naley do brytyjskiej firmy
Marine Current Turbines. Na dnie zainstalowano dwie tur-
biny o rednicy wirnikw 16 metrw i wadze okoo 27
ton. Urzdzenia mona obraca o 180 stopni.
Umoliwia to prac zarwno w czasie odpywu,
jak i przypywu, a take pozwala na wytwarzanie
energii elektrycznej przez 20 godzin dziennie. W zaleno-
ci od stanu morza konstrukcja wiey, na ktrej zainstalo-
wane s turbiny, wyrasta na okoo 20 metrw ponad po-
ziom. Rotory s zawsze schowane pod jej powierzchni,
a paty turbin s widoczne na gbokoci 3 m. Utrzymanie
systemu jest proste, dwigary, na ktrych zamontowano
turbiny, mog by podnoszone przez system hydrauliczny
na powierzchni.
non-ction
42
Konserwacja bez wikszego wysiku.
Utrzymanie obiektu nie jest skomplikowane. Belka,
do ktrej wirniki SeaGen s przymocowane, moe by
unoszona nad poziom wody do celw serwisowych
za pomoc ukadu hydraulicznego. fot. Siemens
Nowy wiek elektrycznoyci.
W fazie planowania jest ju kolejny projekt turbin morskich:
8-megawatowa elektrownia Kyle Rhea ma zosta zbudo-
wana w cieyninie pomidzy szkockim ldem a wysp
Skye. rys. Marine Current Turbines
http://www.youtube.com/
watch?v=PZt1G1q3hJo
erwisy spoecznociowe to ryzykowna
inwestycja, poniewa s wyceniane powy-
ej swojego realnego potencjau. Gwnie
dlatego, e bardzo trudno oceni z gry,
ktry z nich stanie si hitem, a ktry po-
dzieli smutny los MySpace. Dotcomy war-
te byy miliardy dolarw pod koniec 1999 roku i wszyst-
kie znikny. Czy Facebook, najpopularniejszy interneto-
wy serwis spoecznociowy, podzieli ich los?
Facebook rozwija si w byskawicznie i szybko
dopasowuje do zmian na rynku. Jednak jest wyceniany
na 50-krotno generowanych zyskw, a to wydaje si
mocno ryzykowne. Z drugiej strony prawdziwym kapita-
em Facebooka jest paliwo, ktre napdza silnik handlu
elektronicznego dane osobowe.
Te terabajty danych mog sta si
bardzo wartociowe w odpowied-
nich rkach. Facebook skrztnie
zbiera dane od siedmiu lat, ma po-
nad 845 milionw uytkownikw
80% spoza Stanw Zjednoczonych,
spord ktrych jedna czwarta to
Europejczycy. Uytkownicy swo-
bodnie dziel si informacjami o so-
bie i swoich pragnieniach. Dodaj 250 mln zdj dziennie,
klikaj Lubi to i komentuj ponad 2,7 mld razy dzien-
nie. Warto Facebooka stanowi to, czy mona wykorzy-
sta ten towar, aby przycign reklamodawcw, oraz jak
umiejtnie firma poradzi sobie z obawami zwizanymi
z naruszaniem prywatnoci uytkownikw.
Historia
serwisw spoecznociowych
Koncepcj wykorzystania wielu komputerw osobi-
stych poczonych elektronicznie w celu tworzenia spo-
ecznoci internetowych, zajmowano si od dawna. Przy-
kadem moe by ksika Hilltz i Turoffa The Network
Nation, w ktrej zaprezentowano, w jaki sposb naley
dostosowa komunikacj za pomoc komputera (Internet),
aby dziki niej utworzy spoeczno internetow.
Podejmowano wiele prb, aby wspomc rozwj
takich spoecznoci poprzez komunikacj komputerow,
wykorzystujc do tego
m.in.: Usenet, Advanced
Research Projects Agency
Network, LISTSERV,
Bulletin Board System
(elektroniczny biuletyn informacyjny) oraz EIES elek-
troniczny serwis do wymiany informacji Turrofa. Czon-
kowie grupy Infor mation Routing Group stworzyli sche-
mat zastosowania wczesnej wersji Internetu do tworzenia
sieci spoecznociowych.
Pierwsze strony internetowe typu
spoecznociowego umoliwiay utrzy-
mywanie kontaktu z byymi kolegami
i koleankami z klasy Classmates.com
(1995), bd z rodzin i znajomymi
SixDegrees.com (1997). Uytkownik
mia moliwo stworzenia wasnego
profilu, wysyania wiadomoci do ludzi
ze swojej listy znajomych oraz wy-
szukiwania wrd pozostaych uytkow-
nikw ludzi o podobnych zainteresowaniach. Chocia
takie moliwoci istniay ju wczeniej, to dopiero
SixDegrees.com zastosowa je wszystkie jednoczenie.
Pomimo takich udogodnie, ktre w przyszoci
miay sta si ogromnie popularne, ten portal nie
przynosi zyskw i w efekcie zosta zamknity. 43
non-ction
S
Wycena internetowych firm
Nazwa
Szacowana wartoy
(w mld $)
Facebook 75100
Skype 8,5
LinkedIn 9
Groupon 25
Twitter 7,7
Facebook
Czy czeka nas druga
baka internetowa?
W roku 1999 pojawiy si dwa nowe rodzaje spo-
ecznoci internetowych: Epinions.com, gdzie uytkownik
tworzy grup jedynie spord znajomych, oraz stworzona
przez Jonathana Bishopa i wykorzystywana na paru lokal-
nych, brytyjskich stronach internetowych w latach 1999
2001 spoeczno, ktra dawaa moliwo utrzymywania
kontaktw z przyjacimi. Innowacje polegay na moli-
woci okrelenia, kto koleguje si z kim oraz na zwik-
szonej interaktywnoci uytkownika w kwestii zawartoci
strony i doczania znajomych.
W 2005 roku zrzeszajcy spoeczno internetow
portal MySpace przecign chwilowo gwn stron
Googlea w liczbie odwiedzajcych t witryn. W tym
samym czasie portal Facebook konkurent MySpace.com
rozwija si w szybkim tempie i w 2007 roku udostpni
moliwo dodawania aplikacji utworzonych poza porta-
lem, a take funkcj tworzenia graficznej mapy przedsta-
wiajcej zgromadzone kontakty uytkownika.
W marcu 2005 roku, kiedy Yahoo! stworzy Yahoo!
360, portale ze spoecznoci sieciow zaczy rozwija
si, stajc si elementem strategii biznesowej. W lipcu
2005 roku News Corporation wykupio MySpace.com,
a w grudniu brytyjski koncern ITV kupi Friends Reunited.
Zaczy powstawa nowe portale tego typu w rnych j-
zykach, dostosowane do potrzeb uytkownikw w innych
krajach. Szacuje si, e obecnie na wiecie istnieje ponad
200 serwisw spoecznoci internetowych.
Facebook zaczyna niepozornie
Projekt zosta uruchomiony 4 lutego 2004 roku
na Uniwersytecie Harvarda (w stanie Massachusetts) i by
pocztkowo przeznaczony przede wszystkim dla uczniw
szk rednich i studentw szk wyszych (collegew,
uniwersytetw). Jego gwnym twrc jest Mark
Zuckerberg. Zuckerberg, jako student Uniwersy-
tetu Harvarda, stworzy wraz z grup studentw
serwis spoecznociowy on-line TheFacebook, w ramach
ktrego zarejestrowani uytkownicy mog odszukiwa
i kontynuowa szkolne znajomoci oraz dzieli si wiado-
mociami i zdjciami. Utworzenie kodu rdowego strony
zajo mu 2 tygodnie. Serwis bardzo szybko uzyska
ogromne zainteresowanie wrd studentw i osign suk-
ces na Harvardzie. Ponad studentw zarejestrowao si
na nowo powstaej stronie ju w pierwszych 2 tygodniach
jej funkcjonowania.
Wwczas Zuckerberg zdecydowa si rozszerzy
zasig serwisu na inne szkoy. Rozpocz wspprac ze
swym wsplokatorem Dustinem Moskovitzem. Kolejnymi
uniwersytetami, ktre objto zasigiem serwisu, byy:
Stanford, Columbia oraz Yale, a nastpnie pozostae uczel-
nie z Ligi Bluszczowej (ang. Ivy League) oraz inne bo-
stoskie szkoy. Zuckerberg i Moskovitz szybko rozsze-
rzyli zasig jego dziaalnoci na prawie 30 szk.
Latem 2004 Zuckerberg, Moskovitz, dziewczyna
Zuckerberga Hilary Shinn oraz grupa ich znajomych prze-
nieli si do Palo Alto w Kalifornii. Wynajli tam may
dom, ktry posuy im za pierwsze biuro. Pod koniec lata
Zuckerberg spotka Petera Thiela, ktry zainwestowa
w powstajce przedsibiorstwo. Par miesicy pniej
powstao biuro na University Avenue w centrum miasta.
Jakie funkcje?
Serwis przeszed wiele zmian wizualnych, co nie
zawsze spotykao si z aprobat uytkownikw; najwik-
szy sprzeciw pojawi si po zmianach strony gwnej za-
miast statycznej zawartoci w formie wirtualnej wizytwki
spotykanej w tego typu serwisach, pojawi si mikroblog
wraz z powiadomieniami aplikacji. Facebook oferuje we-
wntrzn platform aplikacji internetowych, dziki ktrej
kady z uytkownikw moe napisa wasny program i udo-
stpnia go innym uytkownikom. Platforma ta umoliwia
rwnie zarabianie pienidzy twrcom, poprzez oferowa-
nie zawartoci premium (np. dodatkowe przedmioty w grach,
wirtualne pienidze kupowane za prawdziw walut), a take
umoliwia komunikowanie si programw zewntrznych
i serwisw z Facebookiem wiele serwisw interneto-
wych (m.in. Digg, lifehacker.com, crunchgear.com) oferu-
je moliwo podpicia konta z wykorzystaniem nazwy
i hasa uytkownika Facebooka, co jest wasn wersj roz-
proszonego uwierzytelnienia OpenID (funkcja nosi nazw
Facebook Connect). Serwis oferuje rwnie wewntrzny
komunikator, ktry umoliwia komunikacj poprzez pro-
gramy zewntrzne posiadajce wsparcie protokou XMPP.
Facebook posiada take wiele typowych funkcji
obecnych w innych serwisach spoecznociowych, takich
jak: albumy ze zdjciami, blog, notes, ksika adresowa,
lista znajomych, grupy uytkownikw, blokowanie uyt-
kownikw, poczta wewntrzna.
W grudniu 2011 roku wprowadzono O czasu,
nowy rodzaj profilu, ktry pozwala na dodawanie wyda-
rze z ycia (np. ukoczenia szkoy, pierwszego spotkania
z dan osob, podry czy zamanej koci itd.) oraz po-
stw z ustawion dat w przeszoci. Dodatkowo genero-
wana jest mapa ze wszystkimi odwiedzonymi przez uyt-
kownika miejscami. 44
non-ction
Fragment obecnej siedziby Facebooka w Menlo Park
w Kalifornii. fot. Tom Krazit/CNET
Lubi to!
Za kadym razem, gdy uytkownik Facebooka kli-
ka w link, sucha piosenki, klika wszechobecny facebo-
okowy guziczek Lubi to, dodaje smakowity ksek
danych do biblioteki Facebooka. Jest to syreni piew dla
reklamodawcw, chccych wykorzysta te informacje, aby
dopasowa swoje reklamy do waciwej grupy docelowej.
Facebook to amerykaski kamie milowy, mwi
Lawrence H. Summers, byy sekretarz skarbu, ktry by
mentorem Sheryl Sandberg, dyrektora operacyjnego
Facebooka. Wiele firm dostarcza ludziom produkty, ktre
pozwol im robi te same rzeczy, ktre robili przedtem,
ale w lepszy sposb. Najwaniejsze firmy, jak Ford w swoim
czasie lub IBM w swoim, to te, ktre otwieraj si na
zupenie nowe moliwoci i pozwalaj na zupenie nowe
poczenia. Facebook to takie przedsibiorstwo, dodaje.
Facebook zrcznie
zatrzymuje na swojej
stronie coraz wicej
uytkownikw. Spdzaj
tam kilka godzin kade-
go dnia. Jego uytkowni-
cy mog przesya mu-
zyk, czyta wiadomo-
ci, gra w wirtualne gry
lub przesya rodzinne
zdjcia wszystko to
bez opuszczania orbity
Facebooka. Ujawniaj oni firmie nie tylko swoje nazwiska
(Facebook zakazuje pseudonimw) i miejsce zamieszka-
nia, ale take swoich przyjaci i czonkw rodziny i ich
gust odnonie wszystkiego, od muzyki pop do polityki.
W tej chwili toczy si walka midzy dwoma mode-
lami zarabiania na reklamie online. Wyszukiwarka Google
dziaa jako narzdzie samotnej eksploracji Internetu, nato-
miast Facebook wymaga od swoich uytkownikw dziele-
nia si tym, co robi, ze swoimi facebookowymi przyja-
cimi. W pewnym sensie oferta Facebooka jest spraw-
dzianem, jak cenny moe by spoeczny model Internetu.
Wedug firmy comScore, zajmujcej si badaniem
rynku, Facebook sta si najwiksz platform wywietla-
nia reklam w sieci w Stanach Zjednoczonych: 28% wszyst-
kich reklam graficznych idzie na Facebook, nastpny jest
Yahoo, ktry dostaje mniej ni poow tego udziau.
Facebook przyswoi sobie reklam i poszukiwa no-
wych rde dochodw, stajc si miejscem, gdzie s ku-
powane i sprzedawane rnorodne towary i usugi, zaczy-
najc od wirtualnych farm po prawdziwe bilety na koncerty.
Analitycy oczekuj, e na Facebooku bdzie prze-
biega wicej takich transakcji, bo wykorzysta on si per-
swazyjn facebookowych przyjaci. Poniewa coraz wi-
cej uytkownikw Facebooka loguje si z telefonw komr-
kowych, urzdzenia te mog zebra nawet wicej cennych
dla Facebooka danych: fizyczn lokalizacj danej osoby.
Chris Cox, wiceprezes firmy ds. produktw, powie-
dzia podczas wywiadu, e te cenne informacje byy za-
rwno bogosawiestwem, jak i przeklestwem dla firmy.
Wyzwaniem ery informacji jest to, co z nimi zrobi,
powiedzia.
Rola w biznesie
Serwisy spoecznociowe cz
ludzi niewielkim kosztem, co moe
by niezwykle korzystne dla przedsi-
biorcw i sektora maych i rednich
firm, chccych poszerzy zakres swoich kontaktw.
Dlatego wanie serwisy spoecznociowe s jedn z naj-
waniejszych form komunikacji. Bardzo czsto firmy wyko-
rzystuj serwisy, aby wpyn na potencjalnego klienta.
Firmy mog rwnie wykorzystywa serwisy na potrzeby
kampanii reklamowej w formie ogosze. Poniewa biznes
dziaa w skali globalnej, serwisy uatwiaj utrzymywanie
kontaktw na caym wiecie.
LinkedIn.com (polskim odpowiednikiem s Golden-
Line i Profeo.pl) jest dobrym przykadem spoecznoci in-
ternetowej stosowanej w biznesie. LinkedIn.com sta jed-
nym z najpotniejszych i powszechnie uywanych portali
z ponad 100 milionami zarejestrowanych uytkownikw
reprezentujcych 150 rnych brany przemysowych.
Biznesowe spoecznoci internetowe funkcjonuj
jako spotkania online dla specjalistw z dziedziny bizne-
su i przemysu. Inne portale wykorzystuj ten model
w celu tworzenia niszowych spoecznoci internetowych.
Ludzie tworz swoj prawdziw tosamo w wiarygod-
nym miejscu. Nastpnie nawizuj kontakty bezpored-
nio ze sob lub w obrbie grupy, ktra ma wsplne zain-
teresowania i podobne cele. Mog oni take tworzy wa-
sne blogi, obrazy, slajdy i filmy. Podobnie jak w przy-
padku serwisw spoecznociowych, uytkownik staje si
wydawc. Tradycyjnym sposobem komunikacji jest roz-
mowa twarz w twarz. Jednake dziki interaktywnej
technologii komputerowej poczenie peer-to-peer moli-
we jest w kadej chwili. Serwisy sieci spoecznocio-
wych skupiaj ogromn rzesz osb zaintereso-
wanych, poprzez tworzenie interaktywnych
miejsc spotka informacyjnych. 45
Udziaowcy Facebooka
Pracownicy 30%
Mark Zuckerberg 28%
Digital Sky Technologies 10%
Accel Partners 8%
Dustin Moskowitz 6% (wspzaoyciel)
Eduardo Saverin 5% (wspzaoyciel)
Sean Parker 4% (pierwszy prezes)
Klienci Goldman Sachs 3%
Microsoft 1,3%
non-ction
Mark Zuckerberg.
Debiut na giedzie
Portal spoecznociowy Facebook zdecydowa si
zadebiutowa na amerykaskiej giedzie. Warto portalu
wyceniana jest w przedziale od 75 do 100 miliardw dola-
rw. Mark Zuckerberg posiada 28% akcji Facebooka.
Gwarantem emisji akcji maj by dwa banki: Morgan
Stanley i Goldman Sachs. Facebook wyprzedawa ma nie-
wielk cz swoich udziaw. Dziki temu moe osign
dodatkowy dochd w wysokoci 10 miliardw dolarw,
ktre maj by przeznaczone na jego rozwj.
Druga baka internetowa?
Baki maj to do siebie, e atwo pkaj. Pomimo
kryzysu gospodarczego i chwiejnych nastrojw na gie-
dach, poza Facebookiem kolejne firmy internetowe podej-
muj decyzj o wejciu na parkiet. Jest to najwiksza od
ponad dekady fala debiutw tego typu spek. Czy grozi
nam kolejne pknicie internetowej baki, podobne do
tego z 2000 roku, koczcego picioletni boom interneto-
wy? Niepokj analitykw budzi niestabilno zyskw tego
typu spek. Nie sprzedaj one bowiem fizycznych pro-
duktw ich rdem przychodw s reklamy, sprzeda
wirtualnych przedmiotw w grach czy porednictwo w za-
kupach online. To moe doprowadzi do zapaci podobnej
do tej sprzed dekady.
Kryzys dotcomw
Baka internetowa (ang. dot-com boom, dot-com
bubble) to okres euforii na giedach caego wiata, ktry
mia miejsce w latach 19952001 i by zwizany ze sp-
kami z brany informatycznej i pokrewnych sektorw.
Jego cech charakterystyczn byo nadmierne prze-
cenianie przedsibiorstw, ktre prowadziy dzia-
alno w Internecie bd zamierzay j rozpocz.
Z powodu mody na spki internetowe kursy akcji
wielu dot-comw poszyboway w gr mimo tego, e wie-
le z nich nigdy nie zdoao osign powaniejszych do-
chodw z racji swojej obecnoci w sieci. Do powstania
baki internetowej w duym stopniu przyczyniy si due
inwestycje funduszy venture capital, ktre oferoway swj
kapita przedsibiorcom, czsto bez powaniejszego do-
wiadczenia, dysponujcym jedynie pomysem na biznes
w sieci. Za pocztek gwatownego rozwoju dotcomw
uznaje si rok 1995, kiedy to powstaa pierwsza wersja
przegldarki internetowej Netscape, dajcej o wiele wik-
sze moliwoci przegldania zawartoci Internetu. Inne
przeomowe wydarzenia z tego okresu to midzy innymi
wydanie nowego systemu operacyjnego Windows 95 czy
opracowanie jzyka programowania Java. W 1995 liczba
uytkownikw Internetu wynosia zaledwie 18 milionw,
jednake od tego momentu zacza gwatownie rosn,
co sprawiao, e sie staa si perspektywicznym miejscem
do robienia interesw.
Przyczyny boomu
Niskie stopy procentowe z lat 19981999 w Sta-
nach Zjednoczonych sprawiy, e inwestorzy zaczli po-
szukiwa nowych okazji do pomnoenia swojego kapitau.
Stosunkowa nowo technologii internetowych pomagaa
przedsibiorcom w atwy sposb zdobywa rodki na
obiecujce pomysy, nawet bez posiadania realistyczne-
go biznesplanu. Nierzadko rodki przekazywane przez
fundusze venture capital byy marnotrawione i nie przyno-
siy wymiernych rezultatw.
Patrzc z perspektywy historycznej, boom dot-
comw wykazuje due podobiestwa do innych technolo-
gicznych przeomw, takich jak chociaby upowszechnie-
nie kolei (lata 40. XIX w.), wprowadzenie radia (lata 20.
XX wieku) czy opracowanie konstrukcji komputerw oso-
bistych (lata 80. XX wieku). W kadym z tych momentw
na giedach mona byo zaobserwowa wzmoenie zainte-
resowania akcjami spek, ktrych dziaalno bya zwi-
zana z dan nowink techniczn.
Zaamanie rynku
Na pocztku 2000 roku cz inwestorw stracia
nadziej na opacalno przedsiwzi internetowych.
Zachwyt nad now gospodark ulotni si. Amerykaski
indeks giedowy NASDAQ w cigu zaledwie kilku mie-
sicy spad z poziomu 5 tys. punktw do 2 tys. Wiele sp-
ek przestao istnie w obrocie giedowym, po tym jak ich
kursy zeszy z niebotycznych poziomw (np. akcje firmy
Microstrategy potaniay z 3,5 tys. $ do zaledwie 4 $). Na
wielu giedach zapanowaa panika, ktra pogbia straty.
Oprcz tego na wiato dzienne wyszo szereg skandali
ksigowych zwizanych ze sztucznym zawyaniem przez
dotcomy swoich dochodw i wykazywaniem wirtualnych
zyskw. Wszystko to zaowocowao utrat wielu miejsc
pracy i nieraz oszczdnoci caego ycia. Najczciej
za kryzys 2001 roku obwinia si inwestorw, ktrzy zbyt
szybko chcieli, aby firmy, w ktre inwestowali, osigny
sukces na miar Microsoftu. Ogromne kapitay, ktre zo-
stay wpompowane w nowe pomysy, mogy rzeczywicie
non-ction
46
Artysta David Choe dekoruje nowe biura Facebooka.
przynie biznesowy sukces, ale nie w krtkiej perspekty-
wie czasu, tak jak tego oczekiwaa wikszo. Bezpored-
ni przyczyn upadku dotcomw by brak przeoenia
inwestycji na odpowiadajcy im wzrost wydatkw konsu-
menckich. Firmy te czsto preferoway strategi wzrost
ponad zysk, a wic duy nacisk kady na szybki rozwj
bez zbytniego zastanawiania si nad istnieniem potencjal-
nej bazy klientw. Zdarzay si te sytuacje, w ktrych po-
wierzone przez inwestorw pienidze byy przejadane
(np. na wiadczenia socjalne dla pracownikw), a nie
inwestowane. Poskutkowao to skierowaniem oskare
o niegospodarno przeciwko niektrym prezesom dotco-
mw. Niektrym firmom (takim jak np. eBay, Google czy
Amazon) udao si przetrwa trudny okres i rozwin si
w pniejszych latach.
Prywatno w sieci
Rosn obawy, e uytkownicy serwisw spoeczno-
ciowych podaj zbyt wiele informacji osobistych, co mo-
e zwikszy liczb przestpstw, w tym przestpstw na tle
seksualnym. Bez wzgldu na to, jak czsto due serwisy
spoecznociowe wsppracuj z organami cigania, aby
zapobiec tego typu incydentom, uytkownicy takich serwi-
sw musz by wiadomi zagroe, jakie czyhaj na nich
w sieci: dziaania zodziei danych osobowych oraz wirusy
komputerowe.
Istnieje rwnie zagroenie naruszenia prywatnoci
zwizane z zamieszczanie zbyt szczegowych danych
osobowych na stronach wielkich przedsibiorstw lub orga-
nizacji rzdowych, ktre maj moliwo stworzenia pro-
filu osobistego. Problem stanowi rwnie kwestia dotycz-
ca kontroli danych, poniewa informacje zmienione bd
usunite przez uytkownika mog zosta odtworzone i tra-
fi w rce innych osb. Uwag na problem kontroli da-
nych zwrcia sprawa kontrowersyjnego portalu Quechup,
ktry wysya spam na adresy poczty elektronicznej pozy-
skane od swoich uytkownikw.
Pozyskiwanie informacji od podmiotw badanych
poprzez ankiety dotyczce zdrowia i naukowe na temat
zwyczajw ycia codziennego jest cile kontrolowane
przez specjalne komisje rewizyjne, by upewni si, e oso-
by nieletnie i ich rodzice wyrazili zgod na przeprowadze-
nie badania. Jednak nie jest jasne, czy takie same zasady
dotycz zbierajcych informacje w serwisach spoeczno-
ciowych. W tego typu serwisach czsto zamieszczane
s personalia, ktre trudno byoby uzyska w tradycyjny
sposb. Mimo e dane znajdujce si w serwisach spoecz-
nociowych s publiczne, posugiwanie si nimi w pracach
naukowych jest naruszeniem prywatnoci ich uytkowni-
kw.
Prby znormalizowania serwisw spoecznocio-
wych, w celu wyeliminowania koniecznoci powtarzania
tych samych wpisw na rnych serwisach, wywoay
obawy dotyczce prywatnoci.
Coraz czarniejsze chmury zbieraj si rwnie nad
Facebookiem, ktry bezczelnie narusza prywatno uyt-
kownika. Media donosz, e popularny portal spoeczno-
ciowy jest w stanie przechwytywa nasze wiadomoci
tekstowe. Z raportw wynika, e coraz wicej uytkowni-
kw Facebooka czy si z portalem za porednictwem
smartfonw wyposaonych w odpowiedni aplikacj. Nie
jest to jednak najlepszy pomys, chyba e pragniemy po-
dzieli si z portalem treci naszych prywatnych wiado-
moci tekstowych.
Brytyjski Sunday Times donosi, e mobilna apli-
kacja zapewniajca dostp do Facebooka, bez naszej wie-
dzy przechwytuje zgromadzone w telefonie SMS-y. Pono
Facebook zbiera te dane, poniewa pracuje nad wasnym
komunikatorem, ktry dziaaby w oparciu o wiadomoci
tekstowe.
Okazuje si, e instalujc aplikacj dostpn na
Androida, wyraamy zgod na udostpnienie naszych
SMS-w, co reguluje odpowiedni zapis w regulaminie.
Podobne zapisy posiadaj Flickr, Yahoo Messenger oraz
randkowy serwis Badoo. Co wicej, aplikacja do obsugi
YouTube daje Google prawo zdalnego dostpu do kamery
w naszym telefonie, wic koncerny mog nie tylko czyta
nasze SMS-y, ale take nas podglda...
Pstry ko
Parafrazujc przysowie: aska Internetu na pstrym
koniu jedzi moe w kocu doj do facebookowego
krachu. Moe do tego doprowadzi kilka przyczyn.
Po pierwsze, firma ma ograniczone moliwoci rozwoju
na wiecie yje ograniczona liczba ludzi. Moe te straci
ostatecznie wiarygodno chociaby ze wzgldu
na naruszanie prywatnoci. Z tej samej przyczy-
ny moe wej w konflikt z prawem (a te proble-
my s kosztowne). W Internecie firmy pojawiaj
si i znikaj. Moe pojawi si co nowszego
i ciekawszego ni Facebook, wic serwis moe
si po prostu znudzi... Spadnie liczba uytkowni-
kw, reklamodawcy uciekn i... koniec.
non-ction
47
nrda:
Slashgear.com,
Sunday Times,
Bloomberg,
The Times,
Wired.
Pracownik w nowej siedzibie Facebooka w Menlo Park.
Aus tra lo pi tek i Ho mo ha bi lis czo wiek
pier wot ny
Ho mo erec tus czo wiek wy pros to wa ny
Ho mo sa piens czo wiek ro zum ny
Czo wiek z Cro mag non
Pier wsze wy ra ne prze ja wy tak zwanej
kul tu ry rol nej up ra wy, co po ci ga za so-
b po czt ki osiad e go try bu y cia (Me zo-
po ta mia, Az ja Wschod nia, Mek syk, Pe ru).
Po ja wia si: pis mo, ko o, a giel, wy top
me ta li z rud.
W Egipcie budowane s odzie, ktre
skadaj si z wielu powizanych ze sob
wizek papirusu, na ktrych umocowana
jest platforma.
Opracowano udoskonalenia zarwno
w budowie statkw, jak i w nawigacji
morskiej. Midzy innymi wynaleziono bu-
sol magnetyczn i usprawniono astrola-
bium uywane do ustalania szerokoci
geograficznej. Pozwala to znacznie zwik-
szy zasig i moliwoci transportowe
eglugi morskiej, co rozpoczyna er dale-
kich podry oceanicznych.
Wyprawa statkw portugalskich, kierowa-
na przez Vasco da Gam, opynwszy
Afryk, jako pierwsza wyprawa europej-
ska dociera do poudniowych wybrzey
Pwyspu Indyjskiego.
Krzysztof Kolumb, podczas prby dotarcia
do Indii przez Ocean Atlantycki w kierun-
ku zachodnim, natrafia na kontynent ame-
rykaski (cilej na wyspy z archipela-
gw Morza Karaibskiego). Data uznawana
umownie za odkrycie Ameryki.
Umiera geniusz nieskrpowanej myli
Leonardo da Vinci, pozostawiajc po so-
bie okoo 7000 stron notatek zawieraj-
cych pomysy i wynalazki.
Cornelius Jacobszoon Drebbel zbudowa
pierwszy dziaajcy okrt podwodny.
Konstrukcja powstaa na bazie projektu
W. Bournea. W czasie kolejnych 4 lat zbu-
dowa 2 nastpne odzie. Trzecia moga
pomieci 16 pasaerw i zanurza si
na gboko 45 m.
David Bushnell zbudowa jednoosobowy
okrt Turtle o napdzie miniowym.
By to pierwszy okrt podwodny, ktry wy-
kona atak na okrt wroga (7 IX 1776 r.).
Robert Fulton konstruuje okrt podwodny
Nautilus pierwszy okrt,
w ktrym zastosowano zr-
nicowany napd podwodny
i nawodny na powierzchni
wykorzystywa agiel, w za-
nurzeniu napdzany by
rcznie za pomoc ruby.
3 000 000 lat p.n.e.
2 000 0001 500 000 lat p.n.e.
350 000250 000 lat p.n.e.
ok. 10 000 lat p.n.e.
ok. 8000 lat p.n.e.

w IV ty sic le ciu p.n.e.
ok. 1870 r. p.n.e.
p.n.e./n.e.
XV w.
1498 r.
1492 r.
V 1519 r.
1620 r.
1776 r.
1800 r.
Jedn z najbardziej ludz kich,
spord wie lu cha rakte rys tycz nych
dla czowie ka cech, jest cie kawo.
W poczeniu z upo rem, pracowi-
toci i do cie kli wo ci czsto bya
rd em od kry za rw no tych po-
py cha jcych cy wi li zacj do przodu,
jak i tych, ktre na lata pogr ay j
w mro kach. Ja ka jest historia wy na -
lazkw i odkry, skd si bray, kto
i gdzie ich do konywa, jaki by ich
dal szy los i wpyw na cywi li za cje?
TORPEDA

Skonstruowanie przez naszych
przodkw pierwszych odzi, a nastpnie
coraz wikszych statkw, w poczeniu
z rozwojem technik nawigacji i eglugi,
stworzyo dogodne warunki do rozwoju
transportu morskiego. Ten nowy rodek
transportu szybko zyskiwa na znaczeniu,
gdy okaza si niezwykle opacalny.
Cechoway go due moliwoci zarwno
pod wzgldem adownoci, jak i pojemno-
ci oraz relatywnie niskie koszty, szcze-
glnie gdy porwna je z kosztami i mo-
liwociami transportu ldowego (dla po-
dobnej iloci towaru). W zasadzie by te
stosunkowo bezpieczny. Z powodu swych
zalet transport morski sta si jednym
z gwnych filarw wymiany handlowej
warunkujcej postp. Wraz z rozwojem
cywilizacyjnym, ktry doprowadzi do re-
wolucji przemysowej pod koniec XVIII
w., transport morski sta si jednym z klu-
czowych elementw niezbdnych dla
funkcjonowania i rozwoju gospodarek
wielu pastw. W przypadku pojawiaj-
cych si konfliktw zapewnienie bezpie-
czestwa transportu i eglugi stao si
naturalnym priorytetem, a dominacja na
morzach jednym z gwnych wyznaczni-
kw mocarstwowoci. Z tego powodu,
szczeglnie w XIX, a potem w XX w.,
na oceanach pojawiaj si coraz wiksze
cz. 95
TORPEDA
PODWODNA BRO
Wielokrotnie dowioda swej zabjczej
skutecznoci w walce z jednostkami py-
wajcymi.
P i o t r K a w a l e r o w i c z
48
Wrzecionowaty Nautilus
mg pozostawa w zanurze-
niu do 5 godzin.
Pierwszy tzw. koowiec statek Charlotte Dundas napdzany przez koo opatkowe.
Najprawdopodobniej to Robert Fulton jako pierwszy uywa okrelenia torpeda dla urzdze-
nia wypenionego mieszank wybuchow (prochem), ktrego zadaniem jest zniszczenie okr-
tu przeciwnika w wyniku wybuchu w okolicach kaduba poniej linii wody.
Robert Fulton przeprowadza w Brest we Francji eksperyment, w czasie ktrego zatapia
za pomoc stacjonarnej torpedy niewielki statek. adunek zawiera okoo 9 kg prochu.
Zwodowano pierwszy parowy okrt wojenny Europy brytyjsk kanonierk Congo.
Rok wczeniej w Ameryce powsta pierwszy parowiec wojenny Fulton the First fregata
o podwjnym kadubie, przeznaczona do ochrony nowojorskiego portu.
W nowojorskiej stoczni ukoczono budow parowca koowego Savannah pierwszego
parowca, ktry przepyn Atlantyk.
Podczas wojny w Ameryce za pomoc tzw. torped stacjo-
narnych (w zasadzie byy to miny) zatopiono: 22 statki Unii
(12 dalszych uszkodzono) oraz 6 statkw Konfederacji.
W Europie Robert Whitehead zapoznaje si z wynikami prac
Giovanniego Luppisa nad sterowaln torped i rozpoczyna
prace nad skonstruowaniem automatycznej torpedy, ktra
byaby zdolna do przemieszczania si na zadanej gboko-
ci, w zadanym kierunku na satysfakcjonujc odlego.
Spektakularne zastosowanie torpedy typu spar torpedo,
ktrej uyto do zatopienia nalecego do Skonfederowa nych
Stanw Ameryki okrtu pancernego Albemarle.
Wedug informacji we wspczesnej literaturze rosyjskiej
pierwszym konstruktorem miny z wasnym napdem, czy-
li torpedy, by rosyjski konstruktor .. , kt-
ry w tym czasie przeprowadzi zakoczone sukcesem testy.
Ciekawostk jest, e rosyjskie Ministerstwo Marynarki wo-
lao jednak kupowa torpedy konstrukcji White-
heada, cho co jest podkrelane nie byy one
wcale lepsze, pod wzgldem jakoci czy charak-
terystyki, od tych projektu Aleksandrows kiego.
Co doskonale ilustruje, jak dziaa propaganda!
Robert Whitehead w fabryce mechanicznej
w Fiume (dzi Rijeka) konstruuje pierwszy model
swojej eksperymentalnej torpedy. Napdzana
bya silnikiem tokowym na sprone powietrze,
ktry pozwala jej rozpdzi si do prdkoci
okoo 6,5 wza, zasig wynosi okoo 180 m.
Austriacki rzd okazuje zainteresowanie wyna-
lazkiem Whiteheada przeprowadza testy oraz
kupuje prawa do produkcji i dalszej sprzeday.
W USA zaoono tzw. Torpedo Stadion (US NTS)
placwk badawcz zlokalizowan w Newport.
Pocztkowo zajmowaa si gwnie badaniem
i ulepszaniem min wtykowych oraz kotwicznych.
Pomimo znacznej popularnoci, jak cieszya si
torpeda Whiteheada, amerykaska armia nie
przyjmuje propozycji zakupu praw do jej wytwa-
rzania za proponowan cen 75 000 $. 4 lata
pniej odrzuca te kolejn ofert opiewajc
na 40 000 $. Marynarka zleca kontynuowanie
prac nad wasn konstrukcj, ktre s prowadzo-
ne w orodku US NTS w Newport.
1802 r.
ok. 1800 r.
1801 r.
1815 r.
1818 r.
18611865 r.
1864 r.
1864 r.
1865 r.
1866 r.
186869 r.
1869 r.
1869 r.
Spar torpedo (spar z ang. drg, pal) zawieraa
adunek od 18 do 45 kg prochu, zmagazynowa-
ny w stalowym pojemniku umieszczonym na
tyczce bd| wysigniku przymocowanym do
maej odzi. Do eksplozji dochodzio w wyniku
uderzenia adunku o okrt przeciwnika poniej
linii wody.
Szkic przedstawiajcy prawdopodobny ksztat
torpedy wg pomysu Whiteheada.
Albemarle pierwszy okrt pancerny
pancernik (wayciwie taranowiec), ktry
zosta zatopiony za pomoc adunku
miny zamocowanej na odzi, ktry to
atak mona uzna za ide ataku torpe-
dowego.
Pierwsz masowo produkowan torped bya torpeda
Whiteheada. W 1868 r. oferowa on dwa podstawowe
modele: mniejszy, o dugoyci 3,53 m, yrednicy 35,5
cm, masie 157 kg, z adunkiem 18 kg baweny strzel-
niczej, oferowany w cenie 600 funtw szterlingw;
wikszy, o dugoyci 4,26 m, yrednicy 40 cm, masie
295 kg, 27 kg baweny strzelniczej w gowicy bojowej
i cenie 1000 funtw szterlingw.
Oba modele charakteryzoway si podobnymi osiga-
mi prdkoy 810 wzw, zasig okoo 180 m.
Pierwsze torpedy miay problemy z utrzymaniem
zadanej gbokoyci i zdarzao si, e nurkoway zbyt
gboko bd| momentami pyny na powierzchni
wody, ujawniajc fakt przeprowadzenia ataku i swoje
pooenie.
1870 r.
1871 r.
1871 r.
1872 r.
1873 r.
1873 r.
Porucznik John Adams Howell (pniejszy
kontradmira) rozpoczyna prace nad ame-
rykask torped, ktre cznie z pniej-
szym udoskonaleniem konstrukcji, prowa-
dzi przez nastpnych 18 lat.
Po serii pomylnych testw brytyjska ad-
miralicja za cen 15 000 funtw zakupia
od Whiteheada licencj na produkcj tor-
ped i uruchomia j w zakadach Royal
Laboratories w Woolwich. Podobne decy-
zje podjy wkrtce marynarki Francji,
Rosji, Niemiec i Chin.
W Newport (USA) zbudowano prototyp
torpedy nazwanej Fish Torpedo.
Wyposaono j w dwucylindrowy silnik
na sprone powietrze. Za napd suya
ruba z 4 patami. Pocztkowo due ko-
poty sprawiao uszczelnienie kaduba
i wykonanie odpowiedniego zbiornika na
sprone powietrze.
Opracowano Lay Torpedo. Miaa napd
chemiczny oraz zastosowano w niej eks-
perymentalny system sterowania elek-
trycznego (za pomoc kabli). Torpeda bya
wyposaona w ster i poruszaa si na po-
wierzchni wody.
Powstaje Barber Torpedo poruszaj-
ca si w zanurzeniu torpeda z napdem
wykorzystujcym adunek rakietowy.
W Niemczech Louis Victor Robert
Schwartzkopff rozpoczyna produkcj tor-
ped na bazie konstrukcji Whiteheada
(prawdopodobnie na podstawie wykra-
dzionych wczeniej planw). Torpeda
miaa dugo 449 cm, rednic 35,5 cm,
rozwijaa prdko okoo 42,546,3 km/h
przy zasigu 201 m, a 4042 km/h przy za-
sigu maksymalnym okoo 402 m. Waya
280 kg i bya uzbrojona w adunek odpo-
wiadajcy 20 kg baweny strzelniczej.
50
i coraz lepiej uzbrojone jednostki pywaj-
ce. Powstaj coraz potniejsze okrty
wojenne. Kulminacj tego morskiego wy-
cigu zbroje s pancerniki i superpancer-
niki. Te stalowe giganty, wyposaone
w ogromne dziaa i potne pancerze,
stanowi swoiste pywajce pomniki
moliwoci inynierii wojskowej. Przez
pewien czas nie maj sobie rwnych.
A nagle okazuje si, e zabjczym dla
nich przeciwnikiem mog sta si duo
mniejsze i zdecydowanie sabsze jednost-
ki kutry, odzie podwodne, a potem na-
wet samoloty, gdy s wyposaone w udo-
skonalon bro do zwalczania okrtw.
Tak broni staje si torpeda podwodny
pocisk z wasnym napdem, ktry moe
by wystrzeliwany zarwno z ukrycia,
np. przez zanurzony okrt podwodny, jak
i niespodziewanie i z zaskoczenia zrzuco-
ny przez nadlatujcy samolot.
Historycznie okrelenie torpeda
byo stosowane generalnie dla wszystkich
podwodnych urzdze wybuchowych.
Pierwsi konstruktorzy, jak David Bushnell,
Robert Fulton, Samuel Colt, zajmowali si
tzw. stacjonarnymi torpedami, jak je okre-
lano, ktre wspczenie zaklasyfikowali-
bymy jako miny. Jednak niewtpliwie to
od tych urzdze wywodzi si koncepcja
raenia okrtu przeciwnika poniej linii
wody czyli w miejscu niezwykle wrali-
wym dla kadej jednostki pywajcej.
Pierwsze prototypy takiej stacjonarnej
torpedy nie posiaday wasnego napdu
i byy np. mocowane na niewielkich o-
dziach, ktrych zadaniem byo dostarcze-
nie ich pod okrt wroga. Dopiero nieco
pniej poczyniono pierwsze prby wypo-
Innym typem torpedy opracowywanej przez
marynarki rnych pastw w okresie 1870
1880 bya towed torpedo (z ang. towed
holowany).
Newports Auto-Mobile Fish Torpedo (1871).
Pierwsze torpedy miay ostro zakoczony przd,
bez wyra|nej cylindrycznej sekcji yrodkowej.
Takie uksztatowanie brao si z przekonania,
e dugi i ostry stokowy dzib bdzie lepiej ci
wod, zapewniajc lepsze wayciwoyci hydrody-
namiczne.
Jednym z jej atutw byo to, e obudow wy-
konano z brzu, co znacznie zwikszao odpor-
no na korozj w porwnaniu do pierwowzo-
ru, ktry wykonany by ze stali.
Powstaje torpeda Ericssona o prostoktnym
przekroju, napdzana przez silnik pneumatyczny
na sprone powietrze (zasilany przez holowany
w). Poruszaa si w zanurzeniu.
Udoskonalona wersja torpedy Whiteheada osiga
prdko 28,9 km/h dla zasigu 762 m i 35,4 km/h
dla dystansu okoo 182 m. Cinienie w zbiorniku
powietrza udao si podnie do 1100 psi.
Opracowano pierwsze raporty amerykaskich spe-
cjalistw od taktyki morskiej. Wprawdzie mwi
o tym, e torpeda Whiteheada zaskoczya taktykw morskich bardziej ni jakakolwiek inna
bro do tej pory szczeglnie swym potencjaem. Rwnoczenie stwierdzaj jednak, e obec-
nie nie nadaje si ona do zastosowania podczas walki na otwartym morzu, cho moe by
z powodzeniem stosowana podczas obrony portw czy ataku na unieruchomione statki, ktre
uda si zaskoczy np. na kotwicy. W konkluzji specjalici z US Navy uznali, e torpeda White-
heada jest zbyt delikatna, zbyt skomplikowana i zbyt tajna (cokolwiek to miao znaczy).
Whitehead zastpi 2-cylindrowy silnik w ukadzie V nowym,
3-cylindrowym silnikiem zaprojektowanym w zakadach
Brotherhood Co. w Peterborough.
Whitehead zastosowa w swoich torpedach dwie wsposio-
we, przeciwbiene ruby napdowe. Pozwolio to zmniejszy
efekt skrcania i obracania si torpedy, pojawiajcy si przy
pojedynczej rubie, a spowodowany niezrwnowaonym mo-
mentem obrotowym. Nieco pniej Whitehead zastosowa
wydech spronego powietrza, tak aby odbywa si poprzez
wydrony wa napdowy, dziki czemu powietrze uchodzio
za czci ogonow torpedy, a nie jak to odbywao si w po-
przednich konstrukcjach przez otwr w tylnej czci torpe-
dy (przed rub). Pozwolio to zmniejszy wpyw uchodz-
cych gazw na utrzymanie kursu torpedy. Co wicej rozwi-
zanie przyczynio si nawet do zwikszenia prdkoci torpe-
dy dziki odrzutowi uchodzcego powietrza.
Opracowano torpe-
d Lay-Haight
napdzan 3-cylin-
dowym silnikiem.
W Wielkiej Brytanii
powoano specjal-
ny zesp do zba-
dania rnych
aspektw ksztatu
torpedy. Dr. R.E. Froude zajmujcy si hydrodynamik
owiadczy, e zaokrglony (tpy) nos nie powinien spowo-
dowa zmniejszenia prdkoci torpedy, natomiast pozwoli
znacznie zwikszy jej pojemno, co umoliwi zastosowanie
wikszego adunku czy wikszych zbiornikw z paliwem.
Przeprowadzone pniej testy porwnawcze potwierdziy
prawdziwo tej tezy.
Whitehead zainstalowa w swoich torpedach yroskop kon-
strukcji Ludwiga Obryego, co pozwolio na niemal 3-krotn
popraw celnoci na dystansie 730 m testowane torpedy
wykazyway maksymalne odchylenie okoo 2,5 m.
Do uzbrojenia floty USA zostaje wczona nowa torpeda kon-
strukcji Johna Adam sa Howella. Wyposa ono j w napd ca-
kowicie odmienny od dotd stosowanych. Nowe rozwizanie
okazao si rewolucyjne. Nie byo silnika, zamiast ktrego
wykorzystano cikie koo zamachowe (bezwadnociowe),
ok. 187377 r.
1877 r.
ok. 1873 r.
ok. 1875 r.
ok. 1880 r.
1880 r.
1883 r.
1885 r.
1888 r.
Z przymrueniem oka
51

t
i
r
-
p
e
d
a

t
o
r
p
e
d
o
w
i
e
c

t
o
r
-
p
e
d
a

ktre napdzano, gdy torpeda bya jesz-
cze na pokadzie statku. Stworzono rne
odmiany, typowe koo o wadze 150 kg by-
o rozpdzane za pomoc turbiny parowej
do prdkoci okoo 10 000 obrotw na mi-
nut. Gdy odpowiednia prdko zostaa
uzyskana, za pomoc niewielkiego adun-
ku wybuchowego torpeda bya wystrzeli-
wana do wody. W wodzie koo zamacho-
we dostarczao napdu dla dwch umiesz-
czonych obok siebie i obracajcych si
w przeciwnych kierunkach rub napdza-
jcych torped. Maksymalna prdko tor-
ped tego typu wynosia okoo 30 wzw,
przy dystansie wynoszcym okoo 365 m.
Powstaje torpeda Sims-Edison z nap-
dem elektrycznym dostarczanym za po-
moc kabla z generatora na brzegu. Mog-
a by detonowana przez kontakt z jednost-
k wroga bd zdalnie przez operatora.
Isaac Peral odpala z powodzeniem trzy
automobile torpedoes.
1889 r.
1889 r.
saenia torpedy we wasny napd i tym
samym przeksztacenia jej z broni prak-
tycznie defensywnej w skuteczn bro
ofensywn. W poowie XIX w. nieznany
z nazwiska oficer artylerii austriackiej
opracowuje koncepcj niewielkiej odzi,
ktra byaby zdolna przenosi silny adu-
nek wybuchowy i bya zdalnie sterowana
za pomoc kabla. Jako napd przewidy-
wa silnik parowy bd silnik na sprone
powietrze. Koncepcja ta nie zostaa do
koca opracowana ani przedstawiona
szerszej publicznoci. Po mierci wynalaz-
cy dokumentacja trafia w rce kapitana
Giovanniego Luppisa z austriackiej mary-
narki. Uzna on pomys za bardzo obiecu-
jcy i przeprowadzi prby z prototypow
odzi z zainstalowanym w dziobie zapal-
nikiem uderzeniowym oraz wasnym na-
pdem. Jednak pr-
by okazay si nie
do koca satysfak-
cjonujce, wic oko-
o 1864 r. zwrci si
on o pomoc do
Anglika Roberta
Whiteheada. Cztery
lata pniej White-
head skonstruowa
pierwsz torped
w jej wspczesnym znaczeniu samo-
bieny pocisk podwodny z autonomicz-
nym napdem. Szybko dostrzeono
ogromny potencja tej broni, co spowodo-
wao, e wielu konstruktorw niezalenie
podjo wysiek opracowania coraz lep-
szych rozwiza. Oczywicie poszukiwa-
nia te z czasem przyniosy nowe, skutecz-
niejsze wynalazki. Kolejne torpedy miay
coraz lepsz sterowno, wikszy zasig
i mogy porusza si z wiksz prdko-
ci, przenoszc coraz silniejszy adunek
wybuchowy.
Jednym z kluczowych wydarze dla
przebiegu morskich bitew byo opracowa-
nie torpedy, ktr mona byoby zrzuca
z samolotw. Pierwsze prby zastosowa-
nia torped jako uzbrojenia dla samolotw
do walki z okrtami podjto ju pod
koniec I wojny wiatowej. W 1917 r.
Brytyjczycy skonstruowali pierwszy sa-
molot torpedowy. Do intensywnego roz-
woju tych samolotw w latach 20. XX
wieku przyczyni si rozwj nowego typu
okrtw lotniskowcw. Ich powstanie,
w poczeniu z samolotami torpedowymi,
cakowicie odmienio ukad si na morzu,
przyczyniajc si ostatecznie do detroni-
zacji cikich okrtw liniowych. Torpedy
nadal pozostaj jednym z gwnych rodza-
jw uzbrojenia okrtw. z
Pocztkowo torpeda Howella miaa istotne
atuty w stosunku do konstrukcji Whiteheada.
1. Nie pozostawiaa yladu na powierzchni
wody w postaci kilwateru czy bbli.
2. Miaa sta mas (torpedy napdzane pali-
wem w wyniku jego zuywania zmieniay
mas, co wpywao na ich pywalnoy).
3. Konstrukcja bya stosunkowo prosta,
niezawodna a zarazem tasza.
Mankamentem by mechanizm utrzymywania
gbokoyci, ktry czsto zawodzi.
Okrt podwodny
z 1888 roku Issaca
Perala w porcie
w Kartagenie.
www.youtube.com/watch?
v=RV8MF-440xg
52
Efekt yroskopowy, wywoywany przez wiru-
jc mas wewntrz torpedy, wykorzystany
zosta do stabilizacji kursu.
Marynarka USA przyjmuje do uzbro-
jenia torpedy Howella. Otrzymuj
oznaczenie Mark-1.
Marynarka USA decyduje si na torpedy Whiteheada gwnie z powodu znakomitego urzdze-
nia kontrolujcego gboko zanurzenia. Zlecono te modernizacj mechanizmu sterowania
i zwikszenie zasigu.
Firma z Nowego Jorku E.W. Bliss otrzymuje kontrakt
na wykonanie 100 torped Whiteheada, ktre otrzymuj
nazwy: Mark-1 i Mark-3. Cen zakupu ustalono
na 2000 $ za sztuk.
W orodku w Newport opracowano mocowane na po-
kadzie obrotowe wyrzutnie umoliwiajce raenie ce-
lw nie znajdujcych si bezporednio przed dziobem.
W zasadzie platformy te umoliwiay rwnoczesny atak
na cele znajdujce si w rnych pooeniach w stosun-
ku do okrtu.
W USA opracowano torped Cunninghama z napdem
rakietowym, ktr wystrzeliwano z zanurzonej wyrzutni.
Podczas wojny Rosji z Japoni wikszo strat zada-
nych statkom bya wynikiem eksplozji poniej linii wo-
dy. Skania to amerykask marynark do jeszcze uwa-
niejszego przyjrzenia si moliwociom uycia torped
w walce.
Frank McDowell Leavitt inynier pracujcy w wytwa-
rzajcych torpedy zakadach Bliss, opracowuje ulepsze-
nia do torped Whiteheada. Produkcja ulepszonych wer-
sji zostaje uruchomiona ok. 1908 r. Otrzymuj oznacze-
nia od Mark-1 (takie same miaa torpeda Whiteheada)
do Mark-4. Pierwsze modele miay pojedyncz turbin, ktra napdzaa pojedyncz rub.
Nastpne byy wyposaone w nowego typu silniki oraz w dwie przeciwbiene ruby napdo-
we. co pozwalao wyeliminowa rotacj. Rozwizanie to stosowano w niemal wszystkich
parowych torpedach z czasu II wojny wiatowej.
W Niemczech powstaje U-1 pierwszy niemiecki U-Boot (nazwa od Unterseeboot z niem.
podwodny statek). Ma 42 m dugoci i zasig 2000 mil.
Nalecy do amerykaskiej marynarki orodek badawczy, treningowy i produkcyjny na wyspie
Goat Island US NTS (Naval Torpedo Stadion) koncentruje si na projektach torped samobie-
nych.
Wprowadzono zmiany w napdzie torped. Zastpiono dotychczasowy napd wykorzystujcy
sprone powietrze, nowym napdem z silnikiem tokowym cieplnym opartym na spalaniu
i wytwarzajcym par. Sprone powietrze suyo do rozpylania mieszanki paliwowej w ko-
morze spalania, dostarczajc te niezbdny tlen, a rozpylana woda miaa za zadanie kontrol
temperatury, jak rwnie wytwarzanie pary napdzajcej silnik.
Brytyjska firma Vickers Limited nabya prawa i patenty Whiteheada. Wkrtce przeprojektowa-
no m.in. napd torpedy. Usunito napd na sprone powietrze, pozwalajcy uzyska prd-
ko okoo 6 wzw i zasig 180630 metrw, zastpujc go silnikiem parowym, ktry spala
alkohol. Uzyskano prdkoci rzdu 27 wzw przy zasigu 3,6 km. Nowa torpeda moga te
przenosi wikszy adunek.
Niemiecki U-21 zatopi nalecy do Royal Navy lekki kr-
ownik HMS Pathfinder, co stanowio pierwsze w hi-
storii zatopienie wrogiego okrtu za pomoc torpedy
wystrzelonej z okrtu podwodnego.
Pierwszy udany atak torpedowy samolotu. Podczas
I wojny wiatowej, w trakcie walk o Dardanele brytyjski
wodnosamolot Short Type 184 z okrtu HMS Ben-my-
Chree zatopi torped 356 mm turecki parowiec Scham.
Pierwsze prby zastosowania torped jako broni samolo-
tw do walki z okrtami podjto ju pod koniec I wojny
wiatowej. Brytyjczycy skonstruowali pierwszy samolot
torpedowy Sopwith Cuckoo (nie zdy wzi udziau
w dziaaniach). Przystosowano do przenoszenia torped
take inne samoloty, w tym wodnosamoloty.
1889 r.
1891 r.
1892 r.
1892 r.
1893 r.
1904 r.
ok. 1904 r.
1906 r.
1907 r.
1909 r.
1911 r.
IX 1914 r.
VIII 1915 r.
1917 r.
Konstrukcja mechanizmw
torpedy Howella jest przy-
kadem znakomitego za-
stosowania mechaniki
i koncepcji inynierskiej.
53
Czy wiesz, e...
Torpeda skada si z czterech pod-
stawowych czci: gowicy, przedziau
zbiornikw (powietrza, paliwa, oleju),
przedziau silnika i przyrzdw sterowa-
nia, ogona wraz ze statecznikami i ru-
bami napdowymi
Sopwith Cuckoo zrzucajcy torped
(Wlk. Brytania).
Niemieckie U-Booty torpeduj i zatapiaj
u wybrzey Ameryki 174 statki.
Opracowano amerykask torped parogazow
Mark XIV, ktra stanowia standardowe wyposa-
enie amerykaskich okrtw podwodnych
w trakcie II wojny wiatowej.
Polska przed 1939 r. uytkowaa francuskie torpe-
dy wz.1923DT i wz.1924V. Byy to podstawowe
torpedy Marynarki Wojennej obok torped angiel-
skich. Na wyposaeniu pojawiy si pod koniec
lat 20., wraz z dostarczaniem z Francji budowa-
nych tam okrtw. Torped wz.1923DT uyway
ORP Burza, ORP Grom i ORP Wicher.
Torped dla broni podwodnej wz.1924V uyway
okrty ORP bik, ORP Ry i ORP Wilk.
Podczas II wojny wiatowej uzbrojone w torpedy
okrty podwodne oraz samoloty odegray bardzo
istotn rol, bdc niesychanie wydajnym narz-
dziem zadawania ogromnych strat statkom
i okrtom walczcych stron.
W czasie II wojny wiatowej w Japonii opracowa-
no i zrealizowano projekt zaogowych torped typu
Kaiten. We wntrzu specjalnie przystosowanych
torped umieszczano przedzia dla sternika i wypo-
saano je w niezbdn aparatur nawi-
gacyjn. Kaiteny byy transportowane
przez specjalnie przystosowane nawod-
ne lub podwodne okrty-nosiciele.
W USA przeprowadzono pierwsze prby
odpalania rakiet z okrtw podwodnych.
Do suby w amerykaskiej marynarce
wojennej trafia Mark 45 Astor (Mk. 45).
Mark 45 by unikalny wrd nowocze-
snych torped z uwagi na brak wbudo-
1917 r.
1931 r.
ok. 1939 r.
1939-45 r.
1944 r.
1947 r.
1959 r.
54
Przygotowania do odpalenia torpedy
podczas I wojny ywiatowej (1918 r.).
Amerykaskie okrty podwodne w wojnie
na Pacyfiku zatopiy za pomoc torped a
55% cakowitego japoskiego tonau statkw
transportowych oraz 29% okrtw wojennych.
Amerykaska zimnowojenna torpeda okrtw
podwodnych z gowic nuklearn o mocy 11 kilo-
ton, przeznaczona do zwalczania gboko zanu-
rzonych celw podwodnych.
Wskutek wadliwego dziaania mechanizmw detonu-
jcych torpedy te czsto nie wybuchay bd| wybu-
chay przedwczeynie.
wiczebne odpalanie torpedy na USS
Dunlap DD-384 w 1942 r.
Japoskie ywe torpedy przeznaczone
byy do atakw samobjczych.
Uycie torped jako broni lotniczej miao te
swoje mankamenty. Wizao si np. z ko-
niecznoyci ycisego zrealizowania specyfiki
ataku. Samolot musia lecie przez pewien
czas na maej wysokoyci nad powierzchni
morza, w kierunku okrtu, z niewielk prdko-
yci (rzdu 150250 km/h), w zalenoyci
od typu torpedy, stawa si wtedy stosunkowo
atwym celem. Wysokoy, z ktrej torpeda
moga by zrzucona, wynosia w zalenoyci
od typu torpedy 3040 m, jedynie w niekt-
rych bya wiksza do 80 m.
wanego pokadowego systemu naprowadzania
oraz detonatora. Torpeda bya naprowadzana na
cel przewodowo z pokadu wasnego okrtu, z nie-
go te za porednictwem przewodu gowica tor-
pedy musiaa otrzyma komend detonacji. Zasig
13,7 km, prdko maksymalna 40 wzw.
Opracowano pierwsze rakietotorpedy. Ten nowy
system uzbrojenia okrtw ma suy do zwalcza-
nia okrtw podwodnych. W jego skad wchodzi
rakieta przenoszca torped. Zamiast torpedy cz
rakietotor-
ped moe
przenosi
atomow
bomb g-
binow.
Do uycia wchodzi Mark 48 (Mk 48) amery-
kaska torpeda cika z konwencjonaln go-
wic bojow wyposaon w zapalnik kontakto-
wy i zblieniowy, suca do zwalczania celw
podwodnych i nawodnych. Torpedy te odpala-
ne mog by zarwno z pokadu okrtu pod-
wodnego, jak i z okrtw nawodnych.
Zmodernizowana wersja tej torpedy Mark 48 ADCAP (Advanced Capability) stanowi
podstawowe uzbrojenie podwodne wszystkich amerykaskich okrtw podwod -
nych o napdzie nuklearnym, a wraz z lekkimi torpedami Mark 46 oraz Mark 50 stanowi
podstaw uzbrojenia torpedowego ca-
ej US Navy.
Prawdopodobnie podczas prb z no-
w rosyjsk torped superkawitacyj-
n WA-111 Szkwa o napdzie rakieto-
wym tonie d podwodna Kursk.
Ginie 118 marynarzy.
ok. 1960 r.
1989 r.
VIII 2000 r.
Warto pozna
Torpeda parogazowa torpeda z nap-
dem rubowym, w ktrym ruba jest nap-
dzana turbin zasilan par i gazami spali-
nowymi powstaymi w procesie spalania
alkoholu lub nafty pod wysokim cinieniem
z dostpem wody.
Ten rodzaj napdu zosta po raz pierw-
szy zastosowany w Wielkiej Brytanii na prze-
omie XIX i XX wieku i by stosowany a do
koca II wojny wiatowej. Pozwala przeno-
si due i cikie gowice (kilkaset kilogra-
mw) z duymi prdkociami (nawet ponad
40 wzw) na odlego nawet do kilku kilo-
metrw. Gwnym mankamentem by wyra-
nie widoczny spieniony lad torowy na wo-
dzie powstay z resztek gazw napdowych.
lad ten by ostrzeeniem dla atakowanych
statkw oraz zdradza pozycj zanurzonego
okrtu podwodnego.
Do przygotowania kalendarium wykorzystano
materiay rdowe:
www.wikipedia.pl
www.hnsa.org
Hellions of the Deep: The Develop ment
of American Torpedoes in World War II,
Autor: Robert Gannon
Wyrzutnia francuskich rakietotorped Malafon.
Po wystrzeleniu z okrtu rakietotorpeda napdzana
silnikiem rakietowym leci na zadan odlegoy, na-
stpnie wpada do wody i uwalnia torped. Torpeda
sama poszukuje okrtu podwodnego i sama napro-
wadza si na niego.
Niszczycielska sia torped wymusia koniecz-
noy opracowania skutecznych metod obro-
ny przeciwtorpedowej. Najbardziej znanym
urzdzeniem obronnym, ktrego zadaniem
jest fizyczne niszczenie atakujcej torpedy
(hard-kill), jest rosyjska torpeda superkawita-
cyjna Szkwa. Pocisk tego rodzaju, w uprosz-
czeniu, porusza si w gazowym bblu,
zatem dziaaj na niego siy tarcia i oporu
znacznie mniejsze, ni gdyby porusza si
bezpoyrednio w wodzie, co pozwala mu roz-
wija ogromne prdkoyci.
Gowica czoowa eksportowej wersji rosyj-
skiej torpedy superkawitacyjnej Szkwa. Jest
ona wyposaona w napd rakietowy na pali-
wo cieke i najprawdopodobniej jest zdolna
do rozwinicia prdkoyci ok. 200 wzw
(100 m/s) na krtkim dystansie, co umoli-
wia skuteczn obron przeciwtorpedow.
Typowa
oymiopro-
wadnicowa
wyrzutnia ra-
kietotorped
ASROC z lat
60. i 70. XX w.
55
B
rana, ktra pomimo wiatowych kryzysw, wiet-
nie sobie radzi, brana, w ktrej zarobki wci id
w gr, brana, ktra wci potrzebuje nowych
pracownikw i ma w sobie olbrzymi potencja. Jeli
widzisz si w tej dziedzinie ycia, lubisz to i interesu-
jesz si szeroko pojtymi zagadnieniami informatycz-
nymi, to Wydzia Informatyki jest dla ciebie. Oto, cze-
go moesz si spodziewa.
T O T Y L K O S T U D I A
Nie bdzie przesad stwierdzenie, e informa-
tyk mona studiowa niemale wszdzie. Kierunek
ten proponuj uczelnie publiczne i niepubliczne.
Akademie i uniwersytety. Politechniki i szkoy nie-
techniczne. Informatyk mona nawet studiowa
przez Internet. To po prostu bardzo popularny kieru-
nek, ktry opaca si mie w swojej ofercie. Skoro
na kadym kroku i za kadym rogiem jest wejcie
do jakiego Wydziau Informatyki, to ktry wybra?
Mona skorzysta z rad znajomych, z informacji do-
stpnych na forach albo oprze si na rankingach
szk wyszych. Magazyn Perspektywy przygoto-
wa taki ranking dla kierunkw technicznych i infor-
matycznych. W 2011 roku pierwsza pitka, zaczyna-
jc od najwyej plasowanego, przedstawia si nast-
pujco: Politechnika Warszawska, Politechnika Wroc-
awska, Akademia Grniczo-Hutnicza, Politechnika
lska, Politechnika Poznaska. Ranking zdominoway
uczelnie techniczne, ale nie zabrako te uniwersyte-
tw. Na dziewitej pozycji pojawia si Uniwersytet
Warszawski, a na dwunastej Uniwersytet Jagiello-
ski. Znalazo si te miejsce dla szkoy niepublicznej,
a mianowicie Polsko-Japoskiej Wyszej Szkoy
Technik Komputerowych w Warszawie, ktra zaja
miejsce 34. Wybr jest olbrzymi. Jeli ju sobie z tym
poradzimy, to skadamy dokumenty na studia prowa-
dzone w trybie stacjonarnym lub niestacjonarnym.
Studia I stopnia trwaj 3,5 roku, II stopie zaj-
muje 1,5 roku. W zalenoci od tego, ktr uczelni
wybierzemy, taki bdziemy mieli wybr specjalizacji.
I tak na przykad Politechnika Poznaska na studiach
dziennych I stopnia oferuje: gospodark elektronicz-
n, inteligentne systemy wspomagania decyzji, iny-
nieri komputerow, inynieri oprogramowania.
Drugi stopie nauczania to: sieci komputerowe i sys-
temy rozproszone, systemy informatyczne w zarz-
dzaniu, systemy wbudowane i mobilne, technologie
przetwarzania danych, technologie wytwarzania
oprogramowania. Dla tych, ktrzy decyduj si na
tryb niestacjonarny, wybr specjalizacji okazuje si
mniejszy. I dalej na przykadzie Politechniki Pozna-
skiej na inynierce mona wybiera spord: zaawan-
sowanych technologii internetowych, informatyki
w procesach biznesowych, inynierii komputerowych,
a na magisterce z: sieci komputerowych, systemw
wbudowanych, technologii przetwarzania danych,
technologii wytwarzania oprogramowania. Politech-
nika Wrocawska proponuje w 2012 roku a 13 r-
nych specjalizacji, a wrd nich dwie prowadzone
w jzyku angielskim: computer engineering i informa-
tion technologies. Naley pamita, e oferowane
przez uczelnie specjalnoci to propozycja, ktra nieko-
niecznie musi zosta zrealizowana. Wynika to z faktu,
e szkoa wymaga tego, by na dan specjalizacj za-
pisaa si okrelona liczba kandydatw. To, jaka jest
to liczba, ustalaj wadze uczelni. Moe by wymaga-
ne na przykad pitnacie albo trzydzieci osb.
Naley bra to pod uwag i dla wasnego spokoju
przygotowa sobie alternatyw.
M T s t u d i u j e
W
y
b
i
e
r
a
m
y

k
i
e
r
u
n
e
k

s
t
u
d
i

w
56
W pierwszej pitce najbogatszych ludzi na ywiecie s dwie osoby
zwizane z oprogramowaniem komputerowym Bill Gates i Larry
Ellison. Dwie najdrosze marki ywiata to Google i Microsoft, a twrca
Facebooka, Mark Zuckerberg, najmodszy miliarder na ywiecie,
doczeka si filmu na swj temat. Odpowied| na pytanie, co czy
te wszystkie osoby i firmy, jest banalna brana informatyczna.
rana ktra pomimo wiatowych kryzysw wiet miejsce 34 Wybr jest
Wydzia
Informatyki
M i c h a P a c h o l s k i
Uniwersytet Warszawski
pomnik studenta.
Jeli ju dokonalimy wyboru szkoy i specjali-
zacji, to spjrzmy na to, co nas czeka. Na pewno duo
zabawy. Ale by do niej doszo, musimy dosta si na
studia. Prywatne szkoy nie sprawiaj w tym adnego
problemu. Wystarczy wpaci wpisowe i zadeklaro-
wa regularne opacanie czesnego. Gorzej sprawa
wyglda na pastwowych. Tu liczba kandydatw
przewysza liczb dostpnych miejsc, a wic trzeba
si troch postara i przygotowa do egzaminu
wstpnego. Jeli ju si z tym uporamy, to moemy
wrci do tematu zabawy. Mitem jest to, e informa-
tycy spdzaj wieczory tylko nad ksikami i kompu-
terem, a rozmowy na ewentualnych imprezach spro-
wadzaj si tylko do tematw branowych.
Czasy si zmieniy, a ludzie wraz z nimi. Jak
wiemy z pewnego rda, na infie czeka nas duo
dobrej zabawy. Poza ni jest te sporo nauki, a dla
osb, ktre naprawd chc si czego nauczy, uczel-
nie stwarzaj warunki ponadprogramowego posze-
rzania wiedzy. I tak na przykad na Politechnice Wroc-
awskiej dla najlepszych i najzdolniejszych czeka Stu-
dium Podstawowych Problemw Informatyki, ktre
rozpoczyna si ju na II semestrze i przygotowuje do
prowadzenia i realizowania skomplikowanych projek-
tw badawczych. Sam fakt, e ju w trakcie magister-
ki zaczyna si tam pisa prac doktorsk, jest dowo-
dem na to, e szkoa stawia na rozwj studentw. Nie
tylko Wrocaw dba o swoich. Z dobrego rda wiemy,
e Lublin i Krakw take s otwarte na studentw,
ktrzy chc chon wiedz i uczy si wicej, ni
przewiduje to program. 57
Na infie spotkamy si
midzy innymi z takimi technolo-
gami i bazami jak: ADA 95, C,
C++, C#, JAVA, PHP, XHTML,
Lisp, Prolog, flex, yacc, bison,
OpenGL, PL/SQL. Bazy: Oracle,
PostgreSQL, MySQL, MS SQL.
Jeli nic ci to nie mwi, to poleca-
my zaznajomi si z tymi okrele-
niami. Studenci sugeruj take, by
przed rozpoczciem studiw bliej
zapozna si z ktrym z jzykw
programowania. Jak mwi, da
si nauczy tego w tracie studiw,
ale bez podstaw bdzie to dosy
skomplikowane. Wypadaoby te
nie mie adnych problemw
z matematyk, a i wskazane jest,
by przyswajanie wiedzy z fizyki
nie stanowio wikszych trudno-
ci. Poziom trudnoci samych stu-
diw zaley o uczelni. Jak mwi
absolwenci, jeli jeste kumaty,
to dasz sobie rad. I co w tym
jest, bo informatyka to matma,
matma i jeszcze raz matma,
a wic logiczne mylenie. Kady,
kto cho troch si zna i interesuje
informatyk, wie, e znajomo j-
zyka angielskiego jest na tym kie-
runku potrzebna duo bardziej ni
na innych. Oczywicie mona
skoczy studia, nie bdc moc-
nym w jzyku i istnieje bardzo
due prawdopodobiestwo, e
i tak dostanie si dobrze patn
prac, ale naley pamita, e tym
samym zamyka si sobie drog
do dalszego rozwoju i wikszych
moliwoci zarobkowych.
P R A C A D L A K A D E G O
Praca dla informatykw by-
a, jest i bdzie. Brana IT to jedna
z najlepiej opacanych w Polsce,
a cigy rozwj tej dziedziny po-
woduje, e zapotrzebowanie na
pracownikw ronie. Portal Wyna-
grodzenia.pl podaje, e w 2011 ro-
ku mediana wynagrodze, w za-
lenoci od pracodawcy, balanso-
waa w przedziale od 5000 do 8200
z brutto. Bezrobocie wrd tej
grupy zawodowej praktycznie nie
istnieje. Informatyka wci jest na
licie kierunkw zamawianych,
wic o przyszo tego zawodu nie
trzeba si martwi. Jak to zwykle
bywa, moliwoci zarobkowe za
granic s duo wiksze. Na
Wyspach Brytyjskich, w Szwecji,
Niemczech i Norwegii mona zaro-
bi przynajmniej dwa razy tyle, co
w Polsce, a zapotrzebowanie na
pracownikw wci jest olbrzy-
mie. Jeli wic nie jestemy zde-
terminowani, eby pracowa
w Polsce, to trzeba si wzi za
solidn nauk jzyka, zarwno te-
go do programowania, jak i tego
do komunikacji z przyszym praco-
dawc. O infie mona z czystym
sumieniem powiedzie, e jest to
dobry wybr dla kogo, kto si in-
teresuje t tematyk. Jest to wy-
dzia, ktrego absolwenci bd
wysokiej klasy specjalistami nie
majcymi problemu ze znalezie-
niem dobrze patnej pracy. Przy
okazji jest szansa na efektywne
spdzenie piciu lat dobrym towa-
rzystwie, nie tylko lczc nad
ksikami. z
M T s t u d i u j e
T
E
K
S
T

A
T
W
Y


z
z
z
a s t r o n o m i a
N
asz naturalny satelita czsto jest uwaany za cia-
o obecnie nieaktywne geologicznie. rednica
Ksiyca wynosi okoo 3474 km, czyli nieco ponad
jedna czwarta rednicy Ziemi. Oznacza to, e obj-
to tego ciaa stanowi zaledwie okoo dwa procent
objtoci kuli ziemskiej. Tak niewielka objto po-
zwolia Ksiycowi wystygn na tyle, e sta si
zupenie spokojny.
Powszechnie uwaa si, e Ksiyc powsta
okoo 4,5 miliarda lat temu w wyniku potnego zde-
rzenia modej, dopiero co utworzonej Ziemi z planet
(czy protoplanet) wielkoci Marsa. Hipotetyczna pla-
neta, ktra miaa si zderzy z Ziemi, bywa nazywa-
na Teja (Theia), od postaci z greckiej mitologii. Teja
miaa by matk Selene bogini Ksiyca. Wedug
tej zderzeniowej hipotezy pochodzenia Ksiyca Teja
uformowaa si w punkcie libracyjnym L5, pooonym
na okoosonecznej orbicie Ziemi. Linie czce nasz
gwiazd z nami oraz z punktem L5 tworz ze sob
kt 60. Punkt ten ma t wasno, e umieszczone
w nim niewielkie ciao obiega Soce z takim samym
okresem co Ziemia. W modym Ukadzie Sonecznym
wci jednak trwa proces sklejania si kosmicznych
okruchw i doklejania do dopiero co powstaych pla-
net. Masa Tei wzrastaa i pooenie w punkcie L5
przestawao by stabilne. Planeta wykonywaa wok
tego punktu wahania o coraz wikszej amplitudzie.
W kocu doszo do zderzenia z Ziemi.
Zjawisko to byo badane przy uyciu symulacji
komputerowych. Wykazay one, e jeli zderzenie nie
byo centralne, to mogo doprowadzi do zniszczenia
Tei i wyrwania znacznej masy z paszcza Ziemi. Wy-
rzucona w Kosmos materia utworzya wirujcy wok
Ziemi piercie. Po do krtkim czasie (kilkuset lat)
okoo poowa zawartej w nim materii skleia si i utwo-
rzya Ksiyc. Niewielka masa Ksiyca (zaledwie okoo
1,2% masy Ziemi) sprawia, e wystyg on szybko.
Ewolucja geologiczna Ksiyca bya wic rezul-
tatem przede wszystkim bombardowania jego po-
wierzchni przez meteoryty. Ciepo powstajce w wy-
niku zderze prowadzio do przemiany ska ksiyco-
wych. Wanym czynnikiem byo te zapewne topnie-
nie ksiycowych ska w wyniku nagromadzenia
w niektrych miejscach pierwiastkw radioaktyw-
nych. Sdzi si, e ostatnie erupcje wulkaniczne na
naszym satelicie wystpoway okoo 1,2 miliarda lat
temu. Std powszechne przypuszczenie, e Ksiyc
jest geologicznie nieaktywny albo przynajmniej bar-
dzo mao aktywny.
Pod koniec lutego 2012 roku NASA ogosia no-
we wyniki bada Ksiyca, prowadzonych przy uy-
ciu sondy Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO). Sonda
ta jest sztucznym satelit naszego naturalnego sateli-
ty. Kry na wysokoci od 30 do 70 km nad ksiyco-
wym gruntem. Zostaa wystrzelona 18 czerwca 2009
roku i bdzie dziaa do 2014 roku. Celem misji jest
sporzdzenie dokadnych map powierzchni Ksiyca,
rozpoznanie zasobw naturalnych, okrelenie pozio-
mu promieniowania itp., a wszystko to w celu wyboru
miejsc do ldowania przyszych misji zaogowych.
Sonda ta jest pierwsz od przeszo dziesiciu lat ame-
rykask sond, ktrej celem jest badanie Ksiyca.
Dostarczone przez LRO dokadne zdjcia wyka-
zay, e powierzchnia Ksiyca podlega rozciganiu
i kurczeniu. Dostrzeono tworzenie si niewielkich
dolin w niektrych rejonach. Specjalici przypuszcza-
j, e ta aktywno geologiczna miaa miejsce nie-
dawno, okoo 50 milionw lat temu czyli zaledwie
wczoraj w liczcej okoo 4,5 miliarda lat historii
Ksiyca.
Zesp uczonych analizujcych zdjcia o wyso-
kiej rozdzielczoci odszuka na nich bardzo dugie
i wskie pknicia. Zinterpretowano to jako dowd,
e powierzchnia naszego satelity jest w tych miej-
scach rozcigana. Takie rowy tektoniczne (zwane te
przez geologw graben) powstaj w wyniku zapa-
dania si terenu pomidzy oddalajcymi si od siebie
uskokami.
Geolodzy uwaaj, e w wyniku stygnicia
wci gorcego wntrza Ksiyc wci si kurczy.
Wystpowanie roww tektonicznych dowodzi jednak,
e przynajmniej w niektrych miejscach siy ciskaj-
ce Ksiyc s przezwyciane przez siy rozrywajce
jego powierzchni. Oznacza to, e siy zwizane
z kurczeniem si ciaa niebieskiego nie mog by zbyt
due. W przeciwnym wypadku rowy tektoniczne nie
mogyby powsta.
Sabo si zwizanych z kontrakcj (kurcze-
niem si) dowodzi, e w przeciwiestwie do planet
ziemiopodobnych Ksiyc nie stopi si cakowicie
Stanisaw Bajtlik,
astro fi zyk, pracuje
w Centrum Astro-
nomicznym im.
Kopernika PAN
w War sza wie. Zajmu-
je si ko smo logi.
Jest autorem kilku-
dzie siciu prac
naukowych i ksiki
Kos miczny alfabet.
Pracowa na uniwer-
sytetach w Princeton,
Kolorado i w Centrum
Fizyki Teoretycznej
w Trieycie.
Od lat zajmuje si
popula ryzacj nauki.
60
Trzsienie Ksiyca
S t a n i s a w B a j t l i k
w pocztkowych etapach swojej ewolucji. Wyniki
obserwacji LRO wiadcz, e inaczej ni w przypadku
Ziemi, jedynie zewntrzne warstwy Ksiyca ulegy
stopieniu (np. w wyniku ciepa wydzielanego przy
bombardowaniu przez meteoryty). Stopienie ze-
wntrznych ska sprawio, e powierzchnia pokrya
si oceanami lawy.
W sierpniu 2010 roku zesp astronomw anali-
zujcych zdjcia z LRO poszukiwa na nich ladw
procesu kurczenia si naszego naturalnego satelity.
Starano si dostrzec formy geologiczne w postaci
stromych klifw. Takie klify zobaczono na caej po-
wierzchni Ksiyca. Ich wystpowanie i rozpowszech-
nienie dowodzi, e Ksiyc jako cao kurczy si
w niedawnej przeszoci. By moe proces kurczenia
si Ksiyca trwa nadal. Jest on spowodowany
powolnym stygniciem wntrza.
Na podstawie rozmiarw klifw oceniono,
e odlego pomidzy rodkiem Ksiyca a jego po-
wierzchni (promie) skurczya si o okoo sto me-
trw. Jest to wynik spodziewany i dobrze zrozumiay.
Ksiyc stygnie, wic powoli si kurczy. Odkryte na
pocztku tego roku rowy tektoniczne byy nieoczeki-
wane. Ich istnienie dowodzi, e oglnemu, globalne-
mu kurczeniu si Ksiyca towarzyszy wystpujce
lokalnie rozciganie jego powierzchni.
Owo rozciganie dowodzi, e nasz naturalny
satelita jest wci aktywny geologicznie, wbrew do-
tychczasowym przekonaniom. Zdjcia wykonane przy
uyciu sondy LRO pozwalaj przyjrze si tym proce-
som w szczegach.
W miar kontynuowania misji LRO dostarczane
przez t sond zdjcia obejmuj coraz wiksz cz
powierzchni Ksiyca.
Astronomowie bd mieli coraz
lepsze informacje o tym, jak po-
wszechne s na niej rowy tekto-
niczne bez wtpienia mode
formacje geologiczne. Bdzie te
mona poszukiwa innych, cha-
rakterystycznych form tereno-
wych, bdcych wiadectwami
najnowszej ewolucji geologicznej
Ksiyca. Tego typu badania ma-
j take bardzo due znaczenie
dla teorii powstawania i ewolucji
naszego satelity.
Pierwsze rowy tektoniczne
zostay odkryte na odwrotnej
stronie Ksiyca. To oczywicie
tylko ciekawostka i przypadek.
Kiedy je dostrzeono, natych-
miast okrelono te miejsca jako
cel dla wykonania zdj wysokiej
rozdzielczoci. Powstay trjwy-
miarowe rekonstrukcje ksiyco-
wych roww tektonicznych.
Odkrycie niezwykych
formacji geologicznych na po-
wierzchni Ksiyca byo zupenie
nieoczekiwane. Cho Ksiyc jest
naszym najbliszym ssiadem
w Kosmosie, cho by badany
z Ziemi, cho jest jedynym obiek-
tem kosmicznym, na ktrym sta-
na stopa czowieka, cho sdzimy, e wiemy kiedy
i jak powsta, to jak si okazuje, wci moemy doko-
nywa w zwizku z nim wanych i nieoczekiwanych
odkry.
Misja LRO jest kontynuowa-
na. Siedem instrumentw na poka-
dzie sondy dostarczyo na Ziemi
przeszo 200 terabajtw informacji.
Do dzi sonda przekazaa tyle da-
nych, ile wszystkie pozostae son -
dy planetarne razem wzite. Tak
ogromna ilo informacji mona byo
uzyska dziki temu, e Ksiyc jest
blisko, a take dlatego, e sonda
wsppracuje z wasn stacj naziem-
n i nie musi dzieli czasu dostp-
nego do cznoci z innymi sondami.
Ostatni raz ludzie chodzili po
Ksiycu niemal czterdzieci lat te-
mu (w grudniu 1972 roku zaoga
Apollo 17). Nie wiadomo, czy plano-
wany i zapowiadany program po-
wrotu na Ksiyc (i wyprawy na
Marsa) bdzie realizowany. Wiele
wskazuje na to, e w epoce kryzysu
gospodarczego bdzie on wstrzy-
many. Nie oznacza to jednak, e nie
dowiadujemy si o naszym natural-
nym satelicie coraz wicej. Koszt
misji LRO, przekraczajcy p miliar-
da dolarw, moe si wydawa
wysoki, ale przecie w porwnaniu
z kosztem wznowienia programu
lotw zaogowych jest to kwota bar-
dzo niewielka. A poytki naukowe
pewnie o wiele wiksze. z
Ksiyc sfotografowany przez misj Galileo. fot. NASA/
JPL/USGS
61
JOLKA Z HASEM
Idzie luty obuj dobre buty
Robert Kroczak, Jaso
Jarosaw Mosor, Szczecin
Adam Szreter, Piekary lskie
Kamil Drel, Piekary lskie
Adam Sobieradzki, Starachowice
MINIQUIZ
CZYTAM, WIC WIEM
str. 20: b, str. 25: b, str. 27: a, str. 35: a
Rafa Mazurkiewicz, Szresk
Jakub Janusz, Ranka
ukasz Koodziej, Wow
Mariusz Piecuch, Jasionka
Grzegorz Markocki, Grodzisko Dolne
POMYSY
Pomys miesica: nr 2 z 02/2012
Adam Kurzak
52,7% gosw na pomys nr 2
30,9% gosw na pomys nr 1
16,4% gosw na pomys nr 3
NA WARSZTACIE
Mieszko Grodzicki za pomp wirow
LAUREACI KONKURSW
Z MT 2/2012
F
izyka szczyci si niebywaymi osigniciami.
Wypra cowaa niezwykle skuteczn metod badaw-
cz: od obserwacji i dowiadcze, przez wysuwa-
nie hipotez, wyciganie wnioskw, sprawdzanie ich
w dowiadczeniach, po formuowanie teorii i ich dal-
sz weryfikacj. Wszystko przy tym wyraane w pre-
cyzyjnym jzyku matematyki. Ta maszyna dziaa nie-
zwykle sprawnie od pocztku XVII wieku. Od Keple-
ra, ktry sformuowa pierwsze oglne prawa przyro-
dy (prawa ruchu planet), przez Galileusza i Newtona,
do Maxwella, Einsteina, Diraca, a po Hawkinga.
Dorobkiem s pikne, oglne i gbokie teorie.
Studiujc fizyk, nie musimy poznawa orygi-
nalnych prac sprzed wiekw. Nie jest to konieczne.
Niestety, zaciera to obraz rozwoju tej nauki. Tracimy
wiedz o tym, po jakich drogach i bezdroach bkaa
si ludzka myl, zanim dosza do znanych, sprawdzo-
nych teorii i wnioskw. A przecie na tych drogach
i bezdroach nawet najwiksi fizycy popeniali wiel-
kie bdy. Warto od czasu do czasu je przypomnie,
by tym bardziej docenia sprawdzone rezultaty i po-
dziwia skuteczno metody weryfikacji.
Pomyki nie byy rwne pomykom. Zacznijmy
od Arystotelesa (384322 p.n.e.), ktrego mona by
uzna za pierwszego wielkiego fizyka. Opisywa on
ruch, wiato, ca przyrod. Niemal wszystkie jego
twierdzenia i wnioski fizyczne, z dzisiejszego punktu
widzenia, byy bdne. Twierdzi np., e ciao, na kt-
re dziaa staa sia, porusza si ruchem jednostajnym,
e kamie, ktrym krcimy na sznurku, po wypusz-
czeniu sznurka z doni bdzie nadal porusza si po
okrgu, e ciaa spadaj z rnym przyspieszeniem,
e niebieski kolor nieba bierze si z wilgoci w powie-
trzu. Dzi wiemy, e pod dziaaniem staej siy ciao
porusza si ruchem jednostajnie przyspieszonym,
e po wypuszczeniu sznurka z rki uwizany kamie
zacznie si porusza po linii prostej, e Ziemia nadaje
wszystkim ciaom jednakowe przyspieszenie, a nie-
bieski kolor nieba wynika ze sposobu oddziaywania
wiata z czsteczkami gazw. Mimo to uznajemy
Arystotelesa za wielkiego uczonego. Jego pomyki
byy bowiem wielkie. Opisywa wiat takim, jakim
go rzeczywicie widzia. Jaki jest dostpny w codzien-
nym dowiadczeniu. wiat, w ktrym dziaaj siy tar-
cia, oporu powietrza, w ktrym nie mona dojrze go-
ym okiem atomw, a wida kropelki wody. wiat rze-
czywisty, bardzo skomplikowany, w ktrym bardzo
trudno jest dostrzec czyste prawa fizyki. Dopiero Gali-
leusz usun t zaciemniajc obraz warstw rzeczy-
wistoci i zamiast tego zacz rozpatrywa modele
punkty materialne, bryy sztywne, ruchy bez tarcia,
bez oporu powietrza, po idealnych liniach prostych.
A przecie takie obiekty nie istniej w rzeczywistoci,
s tworami naszej wyobrani. Jest zdumiewajce, e
wanie dziki temu uczeni zaczli odnajdywa pod-
stawowe prawa fizyki, ktre nastpnie pozwalay opi-
sywa zoon rzeczywisto. Pomyki Arystotelesa
byy wic naturalne. Badania przeprowadzone wrd
amerykaskich studentw wydziaw humanistycz-
nych (opisane przed laty w Scientific American)
wykazay, e wikszo z nich ma intuicje dotyczce
prostych zjawisk mechanicznych wanie takie, jakie
mia Arystoteles (np. sdz, e ruch jednostajny
wymaga dziaania staej siy).
Wielcy ojcowie nowoczesnej fizyki Kepler
i Newton, te nie ustrzegli si bdzenia po manow-
cach. Kepler przez dugi czas poszukiwa harmonii
wiata, sdzi, e prawa Kosmosu odkryje w zasa-
dach muzycznych oraz w relacjach pomidzy bryami
platoskimi. Dzi wiemy, e bya to lepa uliczka
w rozwaaniach, ale przecie nowoczesna fizyka
opiera si na poszukiwaniu symetrii w przyrodzie.
Sam Newton spdzi duo czasu, snujc rozwaania
teologiczne i prowadzc badania alchemiczne.
Alchemia nie moga przynie sukcesu, ale w kocu
nowoczesna chemia zrodzia si w tyglach alchemi-
kw. Obaj zajmowali si astrologi. Kepler, interesu-
jc si zwizkami tego, co na niebie, z tym, co na
Ziemi, prowadzi rwnie obserwacje meteorologicz-
ne, stajc si pionierem tej nauki. Trudno wic uzna
te prby za zupenie nieuzasadnione.
Zupenie inne, cho bardzo pouczajce, s przy-
padki patologicznej nauki, wynikajcej z nieuczciwo-
ci, chciwoci, braku roztropnoci, chci sawy i in-
nych niskich pobudek. Takie przypadki byy w prze-
szoci i zdarzaj si obecnie. Zajmijmy si kilkoma
f i z y k a
e
u
r
e
k
a
!
Wielkie pomyki w fizyce
S t a n i s a w B a j t l i k
62
Arystoteles twierdzi, e kamie, ktry krcimy na sznurku,
po wypuszczeniu sznurka z doni, bdzie nadal porusza si
po okrgu.
T
E
K
S
T

R
E
D
N
I
O

T
R
U
D
N
Y


z
z
z
przykadami, z ktrych kady pokazuje nieco inne pa-
tologie i saboci ludzkie pojawiajce si w dziaalno-
ci naukowej.
Pierwszym, najbardziej prymitywnym sposo-
bem uprawiania patologicznej nauki jest kradzie po-
mysu czy wyniku naukowego i przypisanie sobie za-
sug. Znany i pouczajcy przykad to historia dwch
renesansowych uczonych, ktrymi byli Girolamo Car-
dano (15011576) i Niccolo Tartaglia (14991557). Obaj
interesowali si sposobem rozwizywania rwna trze-
ciego stopnia, czyli w postaci ax
3
+ bx
2
+ cx + d = 0.
Tartaglia znalaz metod, ale jej nie opublikowa
i zazdronie strzeg tajemnicy. Pod wpywem usil-
nych nalega ze strony Cardana, Tartaglia zdradzi
mu swj sekret. Niestety, po odkryciu przez swego
ucz nia, Lodovico Ferrariego (15221565), metody re-
dukcji rwna czwartego stopnia do rwna sze-
ciennych oraz po odkryciu prac Scipione del Ferro
(14651526), w ktrych podana bya metoda,
Cardano poczu si zwolniony z obietnicy dochowa-
nia tajemnicy. Opublikowa w 1545 roku metod roz-
wizywania rwna trzeciego i czwartego stopnia
w swym dziele Ars Magna. Podane przez niego wzory
do dzi nosz nazw wzorw Cardana. Za swj po-
stpek Cardano (wynalazca przegubu Cardana)
zosta przez los, a waciwie samego siebie ukarany.
Zajmujc si take astrologi, postawi sobie horo-
skop, w ktrym poda dat wasnej mierci. Gdy
w oznaczonym dniu nic nie wskazywao, i miaaby
ona nastpi, chorobliwie ambitny uczony, chcc
wszystkim udowodni, e nigdy si nie myli, powiesi
si w oknie wasnego domu.
Bardziej wspczesnym przykadem zej nauki
jest historia kanaw na Marsie. W drugiej poowie
XIX wieku wydawao si, e zdolno rozdzielcza te-
leskopw pozwala ju na rozrnianie szczegw to-
pograficznych na powierzchni planet. Kiedy Mars zna-
laz si w opozycji wzgldem Soca 5 wrzenia
1877 roku, woski astronom Giovanni Virginio Schia-
parelli (18351910), posugujc si teleskopem o red-
nicy 22 cm, wykona w Mediolanie pierwsz map
powierzchni Czerwonej Planety. Na mapie tej pojawi-
y si kontury nazywane przez niego canali. Schiapa-
relli nada im nazwy gwnych rzek na Ziemi. Termin
canali oznacza koryta albo rowy, zosta jednak
przetumaczony w wielu jzykach na kanay, co su-
gerowao ich sztuczne pochodzenie. Sprawa zacza
y wasnym yciem. Inni astronomowie take zaczli
widzie kanay. Amerykaski astronom Percival Lowell
(18551916) zaoy nawet obserwatorium we Flags-
taff w Arizonie, ktrego gwnym celem byy obser-
wacje Marsa. Publikowa take ksiki na temat ycia
na tej planecie. Francuzi nie byli gorsi. W Nicei, posu-
gujc si jednym z najwikszych wwczas telesko-
pw na wiecie (pod kopu obserwatorium zaprojek-
towan przez samego Gustavea Eiffla), kanay badali
Henri Perrotin (18451904) i Louis Thollon (1829
1887). Sezonowe zmiany wygldu planety, polegajce
na zmianach rozmiarw czap polarnych i zmianie
ksztatw ciemnych i jasnych plam na powierzchni,
wraz z kanaami miay by dowodem na istnienie
ycia na Marsie.
Tymczasem im wikszych teleskopw uywano
do obserwacji, tym mniej kanaw widziano. Podczas
obserwacji wykonanych w 1909 roku przez Nicolasa
Flammariona (18421925) teleskopem o rednicy 84 cm,
dostrzeono jakie nieregularne wzory,
ale adnych kanaw opisywanych
przez poprzednikw. Nie rozwiao
to pseudonaukowych teorii i spe-
kulacji o yciu na Marsie. Dzi
wiemy, e dostrzeone przez
Schiaparellego canali
nie istniej.
Byy optyczn iluzj, podobn do twarzy Matki Bos-
kiej dostrzeganej czasem na szybie czy kominie. Dzi
dysponujemy bardzo dokadnymi mapami powierzch-
ni planety, wykonanymi przez sond Mars Global
Surveyor, dziaajc od 1996 do 2006 roku. Na po-
wierzchni wida koryta dawno wyschnitych rzek,
lady wody spywajcej kiedy po marsjaskich zbo-
czach, ale w najmniejszym stopniu nie przypominaj
one liniowych form opisywanych pod koniec XIX wie-
ku. Kady zainteresowany moe si o tym przekona,
wchodzc na stron: http://www.google.com/mars/.
Innym przykadem zej nauki, uprawianej przez
pewien czas przez autorytety, jest historia promieni
N. Promieniotwrczo naturalna zostaa odkryta
przez Henriego Becquerela (18521908) w 1896 roku. 63
Cardano w taki sposb udowodni susznoy swojego
horoskpu.
Giovanni Virginio Schiaparelli posugujc si teleskopem
o yrednicy 22 cm, wykona pierwsz map powierzchni
Czerwonej Planety.
W 1903 roku znany i powaany fizyk francuski Pros-
per-Ren Blondlot (18491930) ogosi odkrycie nowe-
go rodzaju promieniowania. Poniewa pracowa wte-
dy na uniwersytecie w Nancy, nazwa je promienio-
waniem N. Rzekomego odkrycia mia dokona, usiu-
jc uzyska polaryzacj promieniowania X (rentge-
nowskiego). Promieniowanie miao powstawa i by
dostrzegane przez Blondlota w trakcie owietlania
iskry elektrycznej w iskierniku przez wizk promieni
X. Rzekom zmian jasnoci fizyk przypisywa po-
wstawaniu nowego rodzaju promieniowania. Psycho-
logiczne motywy, pragnienie doczenia do innych
w rodzcej si nauce o promieniotwrczoci, owczy
pd, nieodparta ch zdobycia sawy, wszystko to
sprawio, e zbiorowej iluzji i histerii ulega zdumie-
wajca liczba uczonych. Przeszo 120 fizykw, gw-
nie francuskich, w okoo 300 publikacjach naukowych
dowodzio, e widz promienie N, e potrafi je wy-
twarza i bada. Promieniowanie N miao powstawa
w rnych substancjach, cznie z ciaem ludzkim.
Wyjtkiem miao by wiee drewno (ale tylko wie-
e). Wikszo badaczy dokonywaa obserwacji tego
zjawiska.
Odkrycie wzbudzio szerokie zainteresowanie
na wiecie. Zacza si jednak kontrakcja ze strony
rzetelnej nauki. Niemiecki fizyk Heinrich Rubens
(18651922), od ktrego sam cesarz Wilhelm II za-
da powtrzenia francuskiego sukcesu, nie zdoa wy-
tworzy promieni N. Podobnie nie udao si to lordowi
Kelvinowi (18241907). Wszystko skoczyo si, gdy
brytyjskie Nature poprosio amerykaskiego fizyka
Roberta Wooda (18681955), znanego z demaskowa-
nia naukowych mistyfikacji, o odwiedzenie laborato-
rium Blondlota. W trakcie wizyty, wykorzystujc za-
ciemnienie laboratorium, Wood potajemnie usun
z ukadu kluczowy pryzmat. Mimo to badacze nadal
twierdzili, e widz promienie N. Wood podmieni te
ukradkiem rzekomo emitujc prbk na kawaek
wieego drewna. Mimo to promienie N podobno na-
dal powstaway. Swoj demaskujc relacj opubliko-
wa w Nature. Wynikao z niej jasno: promienie N
nie istniej, a dni sukcesu badacze ulegaj autosu-
gestii. Tak bardzo pragnli pozytywnych wynikw, e
w kocu dostrzegali je tam, gdzie ich nie byo. Caa
historia jest bardzo pouczajca. rdem kompromita-
cji bya chora ambicja, niedocenianie bdw syste-
matycznych i autosugestii w dowiadczeniach.
Do tego doczyy sprawy polityczne. Po klsce Fran-
cji w wojnie francusko-pruskiej w 1871 roku i odkry-
ciu przez niemieckiego fizyka Wilhelma Rntgena
(18451923) promieni X, zapotrzebowanie na sukces
i wasne, francuskie promienie byo nieodparte.
Bardziej wspczesnym przykadem zej nauki
jest historia poliwody. Polimery to substancje che-
miczne o wielkiej masie czsteczkowej. Czsteczki
polimerw s zoone z wielokrotnych powtrze tych
samych jednostek, ktre nazywamy merami. Znane
s zarwno polimery naturalne, bdce budulcem y-
wych organizmw (DNA, RNA, biaka, celuloza itd.),
jak i polimery wytwarzane sztucznie (PCV, polietylen,
polistyren, nylon i in.). Na pocztku lat 60. ubiegego
wieku radziecki fizyk Nikolai Fedyakin, pracujcy
w niewielkim laboratorium w Kostromie, prowadzi
eksperymenty z wod, przepuszczan wielokrotnie
przez wskie kapilary. Dowiadczenia te byy powta-
rzane w Moskwie przez Borysa Derjaguina (1902
1994). Uczeni twierdzili, e w ich wyniku powstaje
nowa forma wody o temperaturze krzepnicia 40C,
wrzenia 150C, gstoci ok. 1,2 g/cm
3
. Lepko tej
nowej formy wody miaa odpowiada lepkoci syropu.
Rezultaty dowiadcze opublikowano w radzieckiej
prasie naukowej i w skrconej wersji w prasie anglo-
jzycznej. Pod koniec lat 60. informacja o odkryciu
przedostaa si do prasy powszechnej i wywoaa
wielk sensacj.
Powtrzya si historia znana z przypadku pro-
mieni N. Wielu uczonych twierdzio, e otrzymao
w swych laboratoriach now form wody. Inni, e
im si to nie udao. Spraw podgrzewaa zimna wojna
i rywalizacja pomidzy USA a ZSRR. Przedstawiono
szereg teorii majcych wyjani zjawisko. Niektrzy
przewidywali, e zwyka woda w kontakcie z poliwo-
d moe si przeksztaci w t ostatni i ycie na Zie-
mi ulegnie zagadzie.
Amerykaski uczony Denis L. Rousseau z Bell
Labs (laboratorium w ktrym wynaleziono tranzystor
i odkryto mikrofalowe promieniowanie ta), przepro-
wadzi analiz spektroskopow poliwody. Wykaza,
e jej niezwyke wasnoci byy wynikiem zanieczysz-
cze, a badania pod mikroskopem elektronowym wy-
kazay obecno rnych staych substancji, od krze-
mianw po fosfolipidy. Powtrzenie eksperymentw
w warunkach rygorystycznego przestrzegania czysto-
ci dowiodo, e poliwoda nie istnieje. Jej pojawienie
si byo wynikiem zwykego laboratoryjnego niedbal-
stwa. Niedbalstwem intelektualnym byo propagowa-
nie tak uzyskanych wynikw.
Innym, zwizanym z wod, pseudonaukowym
efektem jest tak zwana pami wody. Zjawisko miao-
by polega na tym, e woda zachowuje pami o sub-
stancji w niej rozpuszczonej nawet w wielokrotnym
rozcieczeniu. Stao si to podstaw rzekomo nauko-
wego uzasadnienia homeopatii. Woda w porcji leku
miaa zachowywa swoje specjalne wasnoci dziki
swoistej pamici, nawet wtedy, gdy w porcji, rednio,
byo ju mniej ni jedna czsteczka substancji czyn-
nej. Ten przykad zej nauki jest zwizany z nazwi-
skiem francuskiego immunologa Jacquesa
Benvenistea (19352004). Jego zesp przeprowadza
dowiadczenia, w ktrych rozpuszczano w wodzie
ludzkie antyciaa i rozcieczano roztwr do tego stop-
nia, e praktycznie nie byo szans, by pozostaa 64
f i z y k a
e
u
r
e
k
a
!
Promieniowanie N miao powstawa w rnych
substancjach, Wyjtkiem miao by ywiee drewno.
w nim cho jedna czsteczka. Jak twierdzono, mimo
to organizm reagowa tak, jakby napotka oryginalne
antyciaa. eby magia bya pena, na kolejnych eta-
pach rozcieczania roztwr naleao mocno wstrz-
sa, inaczej woda nie chciaa pamita.
Kontrowersje wok efektu pamici wody istnia-
y jeszcze do niedawna. W spraw byo zaangaowa-
nych wiele laboratoriw i wielu fizykw, midzy inny-
mi Brian Josephson (ur. 1940), laureat Nagrody Nobla
w 1973 roku, znany z otwartoci na sprawdzanie r-
nych paranormalnych efektw. Bardzo wan rol
w falsyfikacji doniesie o pamici wody odegra syn-
ny James Randi (ur. 1928), kanadyjsko-amerykaski
zawodowy iluzjonista i zamiowany demistyfikator
rnych paranormalnych efektw.
W 2005 roku opublikowano wyniki pomiarw
zwizanych z wasnociami wodorowych wiza
w czsteczkach wody. Te ultrazaawansowane pomia-
ry wykazay, e woda w stanie ciekym traci wszelkie
lady pamici o obecnoci innych czsteczek bd
inaczej wprowadzonych do niej korelacji ich uoenia
w skali jednej milionowej nanosekundy, czyli jednej
femtosekundy (10
15
s). Spraw pamici wody naley
wic odoy nie tyle midzy bajki, co do szuflady
z napisem za nauka.
Najgoniejsz wpadk fizykw w ostatnich
latach bya chyba jednak zimna fuzja jdrowa. Miaa
to by reakcja syntezy jdrowej zachodzca w niskiej
temperaturze, w przeciwiestwie do znanej fuzji ter-
mojdrowej zachodzcej w milionach stopni (we wn-
trzach gwiazd czy w bombie wodorowej). W 1989 ro-
ku dwaj fizycy, Amerykanin Stanley Pons (ur. 1943)
i Brytyjczyk Martin Fleischmann (ur. 1927), ogosili,
e zaobserwowali wydzielanie si w ich ukadzie do-
wiadczalnym ciepa, ktre mona wytumaczy jako
rezultat zachodzcej tam reakcji jdrowej. Co wicej,
twierdzili, e obserwuj te produkty tej reakcji, takie
jak neutrony (elektrycznie obojtne nukleony skad-
niki jdra atomowego) i tryt (izotop wodoru zawiera-
jcy w jdrze oprcz protonu jeszcze dwa neutrony,
niestabilny, z okresem poowicznego rozpadu 12,3 ro-
ku). Wszystko dziao si w prostym ukadzie dowiad-
czalnym, mieszczcym si na powierzchni zwykego
stou. Przeprowadzano w nim elektroliz cikiej wo-
dy (HDO lub D
2
O wody, w ktrej jeden lub oba ato-
my wodoru s w formie jego izotopu deuteru) na po-
wierzchni elektrody wykonanej z palladu. Pallad jest
znany z niezwykych wasnoci i powszechnie uywa
si go wszdzie tam, gdzie wane s procesy katalizy.
Katalizator to substancja, ktra nie bierze udziau
w reakcji, ale jej obecno jest konieczna, by do reak-
cji doszo.
Doniesienie Ponsa i Fleischmanna wywoao
sensacj. Cho niespodziewane, nie mogo by od
razu odrzucone jako absurdalne. Fizyka warstw po-
wierzchniowych i zjawisk z nimi zwizanych jest
wci ywa i moliwe s rne niespodzianki. Zja-
wiska katalizy nie s atwe do analizy teoretycznej
czy komputerowego modelowania. Gdyby niezwyke
wasnoci palladu mogy prowadzi do zimnej fuzji
produkcji helu i trytu z deuteru, z wydzielaniem ener-
gii, to nadzieje na powszechne, atwe, tanie, bez-
pieczne i niewyczerpane rdo energii zostayby
spenione. Pons i Fleischmann w jednej chwili stali
si gwiazdami mediw. Poniewa eksperyment jest
bardzo prosty, tani i nie wymaga adnych specjalnych
rodkw, bardzo wielu fizykw w rnych miejscach
na wiecie ulego pokusie doczenia si do odkrycia
i potwierdzio detekcj neutronw, trytu i ciepa.
Nauka jednak jest uprawiana w wikszoci
przez starannych i rzetelnych ludzi. Rwnie szybko,
a potem coraz szybciej rosa liczba doniesie o braku
detekcji tego efektu. Skrupulatna analiza oryginalne-
go eksperymentu dowioda te, e Pons i Fleischmann
wcale nie zarejestrowali produktw reakcji jdrowych.
Jeszcze w tym samym 1989 roku spraw zimnej
fuzji uznano za bajk, a obaj fizycy stracili reputacj.
Wpadka bya tak ogromna, e do dzi nikt nie rozu-
mie, na co dowiadczeni uczeni liczyli? Nie ma mowy
o zwykej pomyce. To byo szalestwo. Ogoszono
wyniki, ktrych nie byo albo ktre uzyskano przy
ogromnej nonszalancji. W dzisiejszym wiecie rozbu-
dowanych laboratoriw i bardzo ostrej rywalizacji na-
ukowej takie wyniki nie maj szans na przetrwanie.
Nie oznacza to wcale, e fizyka powierzchni
i katalizy nie zaskoczy nas odkryciami nieoczekiwa-
nych efektw. Sama zimna fuzja wci pozostaje ma-
rzeniem niektrych. Wci prowadzone s (przy ni-
skich nakadach) badania w tej dziedzinie. Nikt jed-
nak nie odway si ju na tak pochopn i nieodpowie-
dzialn publikacj.
Przytoczone przykady zej nauki wcale nie s
kopotliwe dla fizyki. Dowodz, e metody weryfika-
cji, patrzenia sobie na rce, wymogu powtarzalnoci
wynikw i jawnoci bada naukowych dziaaj.
Nauka jest tworzona przez ludzi, ktrzy s czonkami
spoeczestwa i ulegaj presji swoich czasw. W tym
sensie nauka jest produktem kontekstu spoeczne-
go. Jednak jej metoda pozwala ten kontekst usun.
To, co zostaje, jest sprawdzalne i powtarzalne. Moe-
my nie do koca to co rozumie, ale nie ma wtpli-
woci, e po do krtkim czasie odsiewamy ziarno
od plew i w tym sensie nauka dostarcza prawdzi-
wych wynikw.
Znajomo historii nauki, przypadkw nauki pa-
tologicznej czy zej nauki powinna jednak przypomi-
na, e stale naley sobie zadawa pytanie: co z tego,
co wiemy dzi, jest bdne? z
. . . Wood pot aj emni e us un z uk adu k l ucz owy pr y z mat .
Mi mo t o badacze nadal t wi er dzi l i , e wi dz pr omi eni e N.
65
Poniewa eksperyment Ponsa i Fleischmanna jest bardzo
prosty i tani wielu fizykw w rnych miejscach na ywiecie
ulego pokusie doczenia si do odkrycia i potwierdzio
detekcj neutronw, trytu i ciepa.
O
d sowa corrosio (z ac.
zeranie) pochodzi nazwa
procesw powodujcych
niszczenie materiaw. W dzi-
siejszym odcinku skupimy si na
korozji metali i sposobach zapo-
biegania temu niekorzystnemu
zjawisku. Proces spowodowany
jest rnorodnymi czynnikami,
ale najwiksze straty gospodar-
cze przynosi jego elektroche-
miczna odmiana, niszczca sto-
py elaza. Z tego powodu om-
wienie procesw korozji stanowi
stay punkt kadego podrcznika elektrochemii tego
tematu nie moe zabrakn i w naszym cyklu spotka.
M E C H A N I Z M K O R O Z J I E L E K T R O C H E M I C Z N E J
Czystego elaza, ktre koroduje stosunkowo
powoli, nie uywa si jako materiau konstrukcyjnego.
Natomiast stopy elaza rne gatunki stali i eliwa
zawieraj dodatek wgla w postaci grafitu, bez kt-
rego nie miayby wielu przydatnych waciwoci.
Krysztay grafitu oraz cementytu Fe
3
C tworz jednak
z elazem ogniwa o zwartych elektrodach. W obecno-
ci elektrolitu (woda wraz z rozpuszczonymi gazami
i solami), powodujcego zamknicie obwodu, zaczy-
naj zachodzi niekorzystne procesy. Anod w po-
wstaym ukadzie jest elazo, ktre utlenienia si
do dwudodatnich kationw:
()Fe
0

Fe
2+
+ 2e

Na grafitowej katodzie zachodzi redukcja tlenu
rozpuszczonego w wodzie:
(+)O
2
+ 2H
2
O + 4e

4OH

Po dodaniu stronami rwna obu procesw

(przebiegajcy na anodzie mnoymy przez dwa w ce-
lu zbilansowania licz-
by elektronw) otrzy-
mujemy zapis rwna-
nia reakcji elektroche-
micznej korozji stopw
elaza (pamitajc, e
kationy Fe
2+
wraz
z anionami OH

utwo-
rz osad wodorotlenku
elaza(II) zwizku
trudno rozpuszczalne-
go w wodzie):
2Fe + O
2
+ 2H
2
O

2Fe(OH)
2
Rwnanie reakcji jest takie samo jak dla korozji
chemicznej. Przemiany zachodzce w ogniwach s
identyczne z przebiegajcymi w probwce rnic
jest przestrzenne rozdzielenie reakcji utleniania i re-
dukcji podczas procesw elektrochemicznych. Kolejne
etapy niszczenia stalowej konstrukcji s ju czysto
chemiczne i prowadz do powstania rdzy brunatnej
mieszaniny uwodnionych tlenkw, wodorotlenkw
i wglanw elaza.
S Z Y B K O K O R O Z J I E L E K T R O C H E M I C Z N E J
Przygotujmy sze probwek, sze zwykych
stalowych gwodzi oraz drut miedziany i kawaek
blaszki cynkowej (dokadnie oczyszczamy i odtusz-
czamy powierzchnie metali). Do probwek wkadamy
gwodzie, a nastpnie nalewamy (tak aby cz
gwodzia wystawaa ponad powierzchni cieczy):
Probwka 1 wod destylowan (mona stopi szron
z zamraarki).
Probwka 2 okoo 3% roztwr chlorku sodu NaCl (sl
kuchenna; chlorki s silnymi czynnikami sprzyjaj-
cymi korozji).
Probwka 3 okoo 3% roztwr wodorotlenku sodu
NaOH (mona uy rodka do udraniania rur kana-
lizacyjnych typu Kret).
Probwka 4 okoo 3% roztwr kwasu octowego
CH
3
COOH (rozcieczony spoywczy ocet).
Probwka 5 okoo 3% roztwr chlorku sodu NaCl,
gwd poczony z blaszk cynkow.
Probwka 6 okoo 3% roztwr chlorku sodu NaCl,
gwd opleciony drutem miedzianym.
Probwki naley umieci w statywie, a samemu
uzbroi si w cierpliwo. Po 2448 godzinach
moemy podsumowa nasze obserwacje:
Probwka 1 jasnote zabarwienie roztworu,
na dnie probwki nieco osadu.
Probwka 2 tobrunatny roztwr, na dnie brunat-
ny osad.
T
E
K
S
T

A
T
W
Y

z
z
z
Krzysztof Orliski.
Z zawodu belfer. Ch ciekawe-
go przedstawienia chemii po-
wstaa waynie z tzw. zawodo-
wego skrzywienia - bo przecie
praca nauczyciela polega w du-
ej mierze na popularyzacji
wiedzy. Jego celem jest poka-
zanie, e mdrze uyta chemia
nie niszczy, ale tworzy. A w wa-
runkach ziemskich praktycznie
wszystko jest przecie che-
mi... Z Modym Technikiem
wsppracuje od 2007 roku.
c h e m i a i n n a n i w s z k o l e
stay punkt kadego podrcznika elektrochemii tego
tematu nie moe zabrakn i w naszym cyklu spotka.
Rwnanie reakcji jest takie samo jak dla korozji
Spotkania z elektrochemi, cz. 7
Korozja metali
K r z y s z t o f O r l i s k i
Ochrona protektorowa
kaduba statku.
66
Probwka 3 brak oznak korozji.
Probwka 4 gwd wyranie nadgryziony, roz-
twr prawie bezbarwny, brak osadu.
Probwka 5 brak oznak korozji gwodzia, na dnie
nieco biaego osadu.
Probwka 6 tobrunatny roztwr, na dnie dua
ilo brunatnego osadu.
Jak wytumaczy te zjawiska?
Probwka 1 w wodzie destylowanej niewiele jest
jonw bdcych nonikami adunku, dlatego reak-
cja przebiega powoli.
Probwka 2 dua ilo jonw powstaych z dysocja-
cji chlorku sodu powoduje zwikszenie przewod-
nictwa elektrycznego roztworu i przyspieszenie
reakcji. Nie powinien nas zatem dziwi opakany
stan samochodowych karoserii po zimie
Probwka 3 do due stenie jonw OH

hamuje
reakcj zachodzc na katodzie, w efekcie czego
niszczenie elaza nie zachodzi w zauwaalnym
stopniu.
Probwka 4 jony H
+
dziaaj w sposb odwrotny,
przyspieszajc reakcj katodow poprzez wizanie
jonw OH

(tworz si czsteczki wody).

Powstajcy octan elaza(II) jest dobrze rozpuszczal-
ny w wodzie i praktycznie nie zabarwia roztworu.
Probwka 5 cynk poczony z elazem tworzy ogni-
wo galwaniczne, w ktrym (jako metal aktywniej-
szy od elaza) jest anod, a elazo katod. Taki
ukad zwartych elektrod ogniwa zapobiega korozji
stali. Biay osad to wodorotlenek cynku Zn(OH)
2
.
Probwka 6 rwnie mied poczona z elazem
tworzy ogniwo galwaniczne. Jednak (jako metal
szlachetniejszy od elaza) przyjmuje w nim rol ka-
tody, a elazo anody. Ten ukad elektrod znacznie
przyspiesza korozj stali.
Z A P O B I E G A N I E K O R O Z J I
Ochrona przed korozj to powany problem
gospodarczy. Znajomo mechanizmu korozji elektro-
chemicznej oraz czynnikw wpywajcych na szyb-
ko tego procesu umoliwiaj zastosowanie rodkw
zapobiegawczych.
Oprcz uywania
materiaw odpor-
nych na korozj
(tworzywa sztucz-
ne, stal nierdzewna,
trudno korodujce
metale) tam,
gdzie jest to uza-
sadnione ze wzgl-
dw technologicz-
nych i ekonomicz-
nych najczciej
stosuje si poniej
przedstawione me-
tody.
1. Izolacja po-
wierzchni stali od
czynnikw rodowi-
skowych za pomoc
niemetalicznych po-
wok ochronnych
farb, lakierw, emalii.
Ochrona jest skuteczna pod warunkiem zachowania
szczelnoci powoki. W razie uszkodzenia szybko
dochodzi do korozji podpowokowej, objawiajcej si
powstawaniem pcherzy na powierzchni farby.
2. Metaliczne powoki ochronne nanoszone
elektrolitycznie lub przez zanurzenie w ciekym meta-
lu. Powoki ochronne z metali stojcych w szeregu na-
piciowym przed elazem (cynk, chrom) s skuteczne
nawet w przypadku uszkodzenia peni rol anody
w zwartym ogniwie. Ulegaj wic zniszczeniu, chro-
nic stalowy przedmiot. Natomiast warstwy metali
mniej aktywnych od elaza (mied, nikiel, cyna) spe-
niaj swoje zadanie tylko nieuszkodzone w przeciw-
nym razie znacznie przyspieszaj korozj stali.
Rone metale poczone ze sob tworz ogniwa
ze zwartymi elektrodami. Bardziej aktywny z nich za-
wsze jest anod i ulega zniszczeniu w agresywnym
rodowisku, chronic mniej aktywny katod. Jest
Korozja stali wyniki eksperymentu opisanego w artykule.
67
Efekty korozji elktrochemicznej.
to m.in. powodem, dla ktre-
go nie czy si bezporednio
miedzianych rurek instalacji
grzewczej z aluminiowym
korpusem kaloryfera. Uza-
sadnione jest rwnie stoso-
wanie ocynkowanych blach
stalowych do pokrywania
dachw czy te wyrobu ry-
nien i parapetw. Nie trzeba
ponadto troszczy si o uni-
kanie uszkodze blach
mona je ci, pozostawiajc
odsonit powierzchni stali
(cynk pokrywa si trudno
rozpuszczalnymi produktami
korozji i jego niszczenie prze-
biega powoli). Nato miast za-
rysowana powierzchnia po-
krytej cyn puszki konserwo-
wej w krtkim czasie skoro-
duje na wylot. Rwnie nara-
one na dziaanie wilgoci
blachy stalowe spajamy
ocynkowanymi wkrtami,
poniewa niklowane lub mie-
dziowane czniki szybko sa-
me wypadn ze skorodowa-
nego otworu.
3. Gdy nie jest
moliwe pokrycie po-
wok metalow caej
powierzchni konstruk-
cji, stosuje si ochron
protektorow. Do ele-
mentu naraonego na
zniszczenie (np. ka-
dub statku) przytwier-
dza si blok metalu
bardziej aktywnego
ni elazo (zwykle
stop Al-Mg-Zn), ktry
stanowi anod zwarte-
go ogniwa. Oczywicie
elementy ochronne zu-
ywaj si i co pewien
czas musz by wy-
mieniane na nowe
(zwane s anodami
ofiarnymi).
4. Zarwno
w przypadku pokry-
wania stali powok
cynkow, jak i ochrony
protektorowej elazo
stanowi katod, do
ktrej dostarczane
s elektrony. Powsta
wic pomys ochrony
katodowej, polegajcej na podczeniu do stalowej
konstrukcji ujemnego bieguna rda napicia o war-
toci 12 V. Biegun dodatni rda czony jest najcz-
ciej z pyt grafitow, umieszczon w pobliu chro-
nionego elementu. Metoda zabezpiecza due kon-
strukcje zakopane w podou, np. rurocigi.
5. W przeprowadzonym eksperymencie prze-
bieg korozji hamowa zasadowy roztwr. W przypad-
ku wypenionych wod konstrukcji zamknitych
(koty parowe, instalacje grzewcze i chodnicze) sto-
suje si substancje spowalniajce procesy niszczenia
(inhibitory korozji). Wykonajmy dowiadczenie, ktre
potwierdzi ich dziaanie. Trzy probwki napeniamy
wod z kranu. Do jednej z nich dodajemy kilka krysz-
takw azotanu(III) sodu NaNO
2
, do drugiej chro-
mianu(VI) potasu K
2
CrO
4
, trzeci za pozostawiamy
bez zmian. Do prbwek wkadamy gwodzie stalo-
we i spokojnie czekamy na wynik (eksperymenty
wymagaj cierpliwoci!). Oznaki korozji stwierdzimy
tylko w probwce pozbawionej dodatku soli.
W artykule przedstawiona zostaa mroczna
strona ogniw galwanicznych. W skali wiatowej koro-
zja powoduje ogromne straty szacuje si, e znisz-
czeniu ulega rocznie 2030% wyprodukowanej stali.
Co gorsza, przyczyn zachodzenia korozji elektroche-
micznej nie sposb zlikwidowa powodami s niska
warto potencjau standardowego elaza oraz skad
stali. Jednak znajomo mechanizmu procesu oraz
wpywajcych na czynnikw pozwalaj przeciw-
dziaa temu zjawisku. Mam nadziej, e dziki prze-
prowadzonym eksperymentom problemy ochrony
antykorozyjnej nie bd Czytelnikom obce. W nastp-
nym miesicu odpoczniemy troch od ogniw i zajmie-
my si elektroliz. z
Korozja chemiczna zachodzi pod wpywem
substancji chemicznych (w praktyce najczyciej czynnikw
atmosferycznych). Przebiegajcym reakcjom nie towarzy-
szy przepyw prdu. W przypadku elaza pierwszym eta-
pem niszczenia jest reakcja z wod i tlenem:
2Fe + O
2
+ 2H
2
O

2Fe(OH)
2
Wodorotlenek elaza(II) atwo utlenia si do wodorotlenku
elaza(III):
2Fe(OH)
2
+ O
2
+

2Fe(OH)
3
W kolejnych reakcjach powstaje mieszanina wodorotlen-
kw, uwodnionych tlenkw i wglanw tego metalu, czyli
brunatnoczerwona rdza.
Jednak nie tylko stopy elaza ulegaj korozji chemicznej.
Praktycznie wszystkie metale pokrywaj si powokami
tlenkw i innych zwizkw. Przykady to:
zielonkawa patyna (uwodnione tlenki i wglany) na po-
wierzchni miedzi i jej stopw, czsto wytwarzana w ce-
lach zdobniczych;
ciemny nalot siarczku srebra Ag
2
S na powierzchni przed-
miotw wykonanych z tego metalu;
szczelne powoki tlenkw na powierzchni aluminium
i chromu (niekiedy specjalnie wytwarzane), chronice
gbsze warstwy przed dalszym niszczeniem (rdza na
stopach elaza ulega odwarstwieniu i nie zabezpiecza
pokrytego ni przedmiotu); zjawisko tworzenia odpor-
nych chemicznie powok tlenkowych to pasywacja.
Korozja elektrochemiczna zachodzi
z udziaem ogniw galwanicznych utworzonych na po-
wierzchni metalu. Reakcje s jednak takie same, jak
w przypadku korozji chemicznej. W odrnieniu od powol-
nej korozji chemicznej korozja elektrochemiczna przebiega
szybko.
c h e m i a i n n a n i w s z k o l e
68
Inhibitory korozji wyniki eksperymentu opisanego
w artykule.
W
dniach, w ktrych ten numer Modego Tech-
nika dotrze do Czytelnikw, Narodowy Bank
Polski wyemituje trzy monety z wizerunkiem
Stefana Banacha (18921945): zot o nominale 200 z,
zot o nominale 10 z (ze stopu Nordic Gold) i srebrn
dwuzotwk.
Okazj do tego nie jest jaka okrga rocznica
zwizana z tym uczonym trudno za tak uzna 120
rocznic urodzin. Monety zostay wybite z okazji sz-
stego Europejskiego Kongresu Matematycznego, jaki
odbdzie si w Krakowie w dniach 27 lipca, a wic
tu po mistrzostwach Europy w pice nonej, ktre,
jak to jest pewne, wygraj Polacy. Euforia kibicw nie
przymi euforii uczonych matematykw z caej Euro-
py, ktrzy zobacz pikny stary Krakw. Skosztuj
take precelka, widniejcego na plakacie kongresu.
Kto cho raz by w Krakowie, ten zapamita oferowa-
ne tam przez ulicznych sprzedawcw charaktery-
styczne obwarzanki: do wyboru z ziarnem, makiem
lub sol.
Europejskie kongresy matematyczne mona
w pewnym sensie porwna z mistrzostwami Europy
w pice nonej. Chodzi wanie o podkrelenie euro-
pejskoci. Mistrzostwa pikarskie Europy (i innych
kontynentw) byy w dawnych latach niechtnie wi-
dziane przez FIFA organizacj wiatowego futbolu.
Co do europejskich kongresw matematycznych nie-
chci ze strony Midzynarodowej Unii Matematycznej
nie byo, ale idea kongresw regionalnych jest wie-
a. Kongres krakowski bdzie dopiero szstym z kolei.
Pierwszy odby si w 1992 roku w Paryu, a nastpne
w czteroletnich odstpach w Budapeszcie, Barcelonie
i Sztokholmie. Do organizowania kongresu w bie-
cym roku kandydoway Praga, Wiede i Krakw.
Widniejcy na plakacie kongresowym ksztat
precelka ma nam przypomina wietn przeszo
matematyki polskiej lata midzywojenne i pierwsze
lata powojenne. Po odzyskaniu niepodlegoci, w 1920
roku, skopiowalimy (wszyscy uwaaj, e niewia-
domie) pomys Wochw z lat 70. XIX wieku. Chcc
zdoby sobie odpowiednie stanowisko w wiecie na-
ukowym, przyjdmy z wasn inicjatyw, pisa
w 1918 roku Zygmunt Janiszewski, najbardziej ener-
giczny organizator matematyki polskiej. Wosi skon-
centrowali si na geometrii algebraicznej. Mieli szcz-
cie. Burzliwy rozwj ich geometrii skoczy si
w latach 30., ale przey gwatowny renesans po dru-
giej wojnie wiatowej. Do dzi jest to jedna z najwa-
niejszych dyscyplin matematycznych. Osignicia
polskiej szkoy matematycznej weszy do skarbnicy
wiedzy matematycznej i tam zostay. Front bada
jest dzi zupenie inny, ale i tak w konkurencji mi-
dzynarodowej wypadamy niele. Myl o wskiej spe-
cjalizacji jest aktualna i dzisiaj, nie tylko w nauce.
Magda Gessler radzi maym restauracjom skoncentro-
wanie si na niewielkim, konkretnym menu, wtedy
mona gotowa smacznie i z bardzo wieych pro-
duktw.
Wrmy do matematyki. W latach midzywo-
jennych wrd polskich specjalnoci naukowych nale-
y wymieni topologi i analiz funkcjonaln. Nie b-
d szczegowo tumaczy, co to jest topologia. Jest
to bardzo oglna geometria, zwana dawniej analysis
situs, analiza pooenia. Ale nazwa topologia
m a t e m a t y k a
69
Micha Szurek tak mwi o sobie: Urodzony w 1946.
Ukoczyem UW w 1968 r. i od tego czasu tam pracuj na
Wydziale Matematyki, Informatyki i Mechaniki. Specjalnoy
naukowa: geometria algebraiczna. Ostatnio zajmowaem
si wizkami wektorowymi. Co to jest wizka wektorowa?
No, trzeba wektory mocno powiza sznurkiem i ju mamy
wizk.
Do Modego Technika zacign mnie si kolega fizyk,
Antoni Sym (przyznaj, powinien mie z tego powodu tan-
tiemy od moich honorariw autorskich). Napisaem kilka
artykuw, a potem zostaem i od 1978 roku co miesic
moecie Pastwo czyta, co te myyl o matematyce.
Lubi gry i mimo nadwagi staram si chodzi. Uwaam,
e najwaniejsi s nauczyciele. Politykw, niezalenie
od opcji, jak prezentuj, trzymabym w pilnie strzeonym
miejscu, eby nie mogli uciec. Karmi raz dziennie. Lubi
mnie jeden pies z Tulec, rasy beagle.
M i c h a S z u r e k
T
E
K
S
T

A
T
W
Y


z
z
z
giej wojnie wiatowej Do dzi jest to jedna z najwa
M i c h a S z u r e k
Europejski Kongres
Matematyki 2012
pochodzi od sowa topos, co oznacza
po grecku miejsce i wanie topos
skad wtkw mylowych (jak powie-
dzia Kwintyliusz). Mamy topos w-
drowca, topos domu rodzinnego, topos
oceanu. Specjalnoci warszawskiej
szkoy matematycznej staa si przede
wszystkim topologia, owa oglna geo-
metria, ale i obowizujcy wtedy to-
pos: tak naley patrze na matematy-
k, tak naley j postrzega. Kilka ter-
minw matematycznych nawizuje do
tego okresu: Przestrze topologiczna
nazywa si przestrzeni polsk, jeli
jest ona orodkowa oraz metryzowalna
w sposb zupeny. Okrg warszawski
to taki niby-okrg w pewnej chwili z uku o staej
krzywinie robi si nieskoczenie pofadowana linia
tak jak sinusoida, tylko cinita. Wspomn o dywa-
nie Sierpiskiego, pierwszym odkrytym fraktalu. Gdy
Sierpiski referowa swoje odkrycie, Hugo Steinhaus
skomentowa: to na pewno najbardziej skompliko-
wany obiekt geometryczny rozpatrywany w historii
ludzkoci. Dywan Sierpiskiego zosta wprowadzony
nie jako adny ornament, ale jako obiekt speniajcy
wan wasno uniwersaln: zawiera kad krzyw.
Moe nie dosownie kad, ale sprecyzowanie tego
wykracza poza ramy tego artykuu.
Jak na pewno wszyscy wiedz, Stefan Banach
by jednym z najwybitniejszych polskich matematy-
kw, wsptwrc polskiej szkoy matematycznej, pio-
nierem tzw. analizy funkcjonalnej. Jego ycie byo cie-
kawe. Wychowywa si bez matki i przy niewielkim
wsparciu finansowym ojca. Zosta odkryty dla mate-
matyki w sposb jakby z powieci. Hugo Steinhaus
wspomina pniej:
...Idc letnim wieczorem 1916 roku wzdu
Plant, usyszaem rozmow, a raczej tylko kilka sw;
wyrazy caka Lebesguea byy tak nieoczekiwane,
e zbliyem si do awki i zapoznaem z dyskutanta-
mi: to Stefan Banach i Otto Nikodym rozmawiali o ma-
tematyce. Powiedzieli mi, e maj jeszcze trzeciego
kompana, Wilkosza (...) Niepewno jutra, brak spo-
sobnoci pracy zarobkowej i brak kontaktu z uczony-
mi zagranicznymi i nawet polskimi taka bya atmos-
fera krakowska w 1916 r. Ale to nie przeszkadzao
owej trjce przesiadywa w kawiarni i rozwizywa
zagadnie w toku i zgieku. Haas ich nie odstrasza,
a Banach nawet (nie wiadomo dlaczego) wybiera
stoliki blisko orkiestry.
W trakcie dugiej rozmowy na Plantach
Steinhaus opowiedzia modziecom o problemach,
nad ktrymi od duszego czasu bezskutecznie praco-
wa. W kilka dni pniej Banach przynis gotowe roz-
wizanie. Steinhaus mawia potem, e jego najwa-
niejszym odkryciem matematycznym jest odkrycie
Banacha!
W 1920 roku Banach obj asystentur na
Uniwersytecie Lwowskim (nie majc ukoczonych
studiw). W tym samym roku zosta doktorem,
a w 1922 roku habilitowa si i bezporednio potem
zosta mianowany profesorem (znowu za specjalnym
zezwoleniem wadz pastwowych i wbrew zwycza-
jom akademickim), a w 1924 roku by ju czonkiem-
korespondentem Polskiej Akademii Umiejt noci.
Do 1939 roku zdoa opublikowa
ponad 50 prac z rnych dziaw
matematyki. Obie okupacje
(radzieck i niemieck) spdzi
we Lwowie. Zmar na raka puc
(zawsze duo pali) 31 lipca 1945
roku. Jego imieniem nazwana jest
dzisiaj jedna z ulic Warszawy,
przy ktrej znajduje si znany
szpital oraz Wydzia Matematyki,
Informatyki i Mechaniki Uniwer-
sytetu Warszawskiego. Nie ma
Banach swojego pomnika w War-
szawie, ma go w Krakowie przy
ulicy Reymonta.
Napisana przez Banacha
w 1929 roku monografia o operacjach liniowych
bya pierwszym na wiecie podrcznikiem analizy
funkcjonalnej, ugruntowaa saw autora i reprezento-
wanego przez niego rodowiska na wiele, wiele lat.
Myl przewodni analizy funkcjonalnej jest jakby
geometryzacja analizy matematycznej. Jak pary czy
trjki liczb mona traktowa jako punkty (odpowied-
nio paszczyzny i przestrzeni trjwymiarowej), tak
i bardziej skomplikowane twory: cigi nieskoczone,
funkcje itp. mona uwaa za pewne punkty. Oczy-
wicie nie s to punkty zwykej przestrzeni trjwy-
miarowej, ale pewnych przestrzeni wielo-, a nawet
nieskoczenie wielowymiarowych. Niektre takie
przestrzenie wyodrbni wanie Banach. Pojcie
przestrzeni Banacha jest dzi jednym z najczciej
uywanych poj w matematyce. Dziki geometryza-
cji, o ktrej mowa, rozmaite twierdzenia cile anali-
tyczne (np. o rwnaniach rniczkowych) dadz si
cile dowodzi metodami najzupeniej geometrycz-
nymi. Odpowiednio patrzc na fakt, e gdy rozci-
gnity kawaek gumy wraca do pierwotnego pooe-
nia, to chocia jeden punkt nie zmienia swego miej-
sca mona udowodni twierdzenie o istnieniu roz-
wiza szerokiej klasy rwna rniczkowych czy ca-
kowych. Dodajmy, e przestrzenie Banacha pozwalaj
jednoczenie podchodzi do zagadnie analizy meto-
dami algebraicznymi, a na punktach tych przestrze-
ni rachuje si zgodnie z prawami zwykego rachunku
wektorw. Wanie zrczne poczenie metody alge-
braicznej i topologiczno-geometrycznej jest charakte-
rystycznym rysem metody Banacha.
Teori, ktr stworzy Banach, prbowali zbu-
dowa wielcy i mali matematycy przed nim. Najbli-
szy sukcesu by pniejszy twrca cybernetyki, Nor-
bert Wiener, ktry niezalenie od Banacha osign
pocztkowe sukcesy w tworzeniu podstaw analizy
funkcjonalnej. Rezultaty Wienera byy tak powane,
e odpowiednie przestrzenie przez pewien czas nosi-
y nazw przestrzeni Banacha-Wienera. Jednake
pniej Wiener doszed do wniosku, e teoria ta jest
tylko czczym formalizmem, e nie odegra adnej roli
w matematyce, i zaj si czym innym. W wydanej
w 1956 roku swojej autobiografii przyzna, jak bardzo
si pomyli. Teoria Banacha dopiero teraz zaczyna
w peni rozwija swoj pen skuteczno jako meto-
da naukowa, pisa Wiener.
Jak wiemy, w Galicji ycie kawiarniane odgry-
wao pozytywn i inspirujc rol (w kabarecie Zielo-
ny Balonik w cukierni Michalika w Krakowie zacza 70
m a t e m a t y k a
71
si kariera literacka Boya-eleskiego). Do licznych
zalet lwowskiej Kawiarni Szkockiej naleao serwo-
wanie wymienitych ciastek (waciciel utrzymywa,
e codziennie ekspediuje je samolotem ze Lwowa do
Warszawy) oraz... marmurowe blaty stolikw, na kt-
rych mona byo szybko pisa, i co waniejsze, szyb-
ko ciera. Wielogodzinne dyskusje wytwarzay atmos-
fer wytrwaoci, podniecenia, koncentracji i wspl-
noty mylowej. Jeden z najwybitniejszych przedsta-
wicieli lwowskiej szkoy matematycznej, Sta nisaw
Ulam, ktry po wojnie zasyn w Stanach Zjed noczo-
nych swym czynnym udziaem w konstrukcji bomby
atomowej (a pniej przy pierwszych maszynach li-
czcych), napisa w 1963 roku: Jedynym wypadkiem,
gdy spotkaem si z podobn jak we Lwo wie wspl-
not zainteresowa, czstotliwoci dyskusji i inten-
sywnoci wspycia intelektualnego, by okres mych
bada nad energi jdrow w czasie wojny.
Przy jednym ze stolikw w Kawiarni Szkockiej
zwykle przesiadywali najwybitniejsi z matematykw:
Stanisaw Ulam, Stanisaw Mazur i Stefan Banach.
Rezultaty dyskusji zapisywano owkiem chemicznym
na blatach, a nastpnego dnia uczestnicy dyskusji
zjawiali si z karteczkami w rku i (ju na trzewo,
w przenonym i dosownym sensie) prbowali odcy-
frowa swoje wczorajsze gryzmoy i uporzdkowa je
w logiczn cao. Trzeba stwierdzi z alem, e wie-
le cennych osigni Banacha i jego uczniw przepa-
do z wielk szkod dla nauki polskiej wskutek braku
starannoci u adeptw tej szkoy, przede wszystkim
za samego Banacha. Zreszt gdyby nie pomoc asy-
stentw i przyjaci, chyba adna praca Banacha nie
dotaraby do drukarni, tak nieporzdn szat zew-
ntrzn si odznaczay.
Pewnej jesieni sesja matematyczna w ka-
wiarni przecigna si do... wczesnych godzin przed-
poudniowych, a jej rezultatem by dowd pewnego
twierdzenia z teorii przestrzeni Banacha. Niestety,
rozumowania nie udao si odtworzy, szczliwi
uczestnicy sesji zapisali go chemicznym owkiem
na blacie stou, ktry starannie zmya niczego nie-
wiadoma sprztaczka. Tote wielk zasug ony
Banacha byo zakupienie zeszytu o twardych okad-
kach i powierzenie go patniczemu Kawiarni Szkoc-
kiej z poleceniem wydawania na yczenie kademu
matematykowi. W cigu kilku lat powstaa z tego
zeszytu tak zwana dzi Ksiga Szkocka, zawierajca
zbir problemw, jakie matematycy przebywajcy we
Lwowie stawiali sobie nawzajem (a zarazem i caemu
wiatu) wraz z ich rozwizaniami. Kady, kto stawia
problem, fundowa nagrod dla odkrywcy rozwiza-
nia. Nagrody byy rne maa kawa, butelka wina
lub ywa g. Ksiga Szkocka przetrwaa szczliwie
wojn i znajduje si w rkach prywatnych.
Banach dobrze czu si tylko we Lwowie.
Naukowy wyjazd do Francji by zupenie nieudany
i w ogle, gdy musia niekiedy wyjeda ze Lwowa,
by nieszczliwy. Do legendy przesza (wykorzystana
potem w filmie Krzysztofa Langa o Banachu) historia
negocjacji na temat honorarium Banacha w jednym
z uniwersytetw amerykaskich, w ktrym mia do-
sta kontrakt. Wysannik wrczy Banachowi czek
z napisan jedynk i propozycj, by sam Banach dopi-
sa na nim tyle zer, ile uzna za stosowne. To za maa
suma za opuszczenie Polski, odpowiedzia Banach.
Lata 19411945 spdzi Banach we Lwowie.
Udao mu si przey dwie okupacje. W 1945 roku
rozwin si u niego rak puc i zmar 31 lipca 1945,
na krtko przed planowanym objciem urzdu Minis-
tra Owiaty w Polsce.
Tyle o krakowskim kongresie i o postaci Stefana
Banacha. Jak pisaem wyej, rok 2012 bdzie wyjtko-
wy po raz pierwszy nasi pikarze zdobd tytu mi-
strza Europy, wygrywajc w finale 3:0 z drugim fi-
nalist. Ale nie tylko dlatego rok ten przejdzie do an-
naw. Zacznijmy od zabawy. Wstawmy midzy cyfry
2, 0, 1, 2 znaki arytmetyczne tak, by otrzyma now
liczb. Przykad wyjani lepiej, o co mi chodzi. Gwiazd-
ka
*
oznacza mnoenie, daszek ^ potgowanie, wy-
krzyknik oznacza silni, to jest iloczyn kolejnych liczb
naturalnych (na przykad 5! = 1
*
2
*
3
*
4
*
5 = 120)
0 = 2
*
0
*
1
*
2
1 = 2 + 0 + 1 2
2 = 2 + 0
*
1
*
2
3 = 2
*
0 + 1 + 2
4 = 2 + 0
*
1 + 2
5 = 2 + 0 + 1 + 2
6 = 2 + 0! + 1 + 2
7 = (2+0!)! 1 + 2
8 = 20 12 = 2 ^ (0 + 1 + 2)
9 = (2 + 0!)! + 1 + 2
10 = 2
*
( 0! + (1 + 2)!)
11= 2 + 0! + 12
12 = (2 + 0! + 1)! /2
13 = 2 0! + 12
14 = 2 + 0 + 12
15 = 2 + 0! + 12
16 = 2 ^ (0! + 1 + 2)
17 = 20 1 2
18 = 20/1 2 = (2 + 0!)! + 12
19 = 20 + 1 2 = 20 1 ^ 2
20 = 20 ^ ( 1+2)
21 = 20 + 1 ^ 2
22 = 20/1 + 2 = 2
*
( 0! + 12)
23 = 20 + 1 + 2
24 = (2 + 0)
*
12 = 20
*
1,2
25 = ((2 + 0!)! 1) ^ 2
26 = 2
*
(0! + 12) = 20 + (1 + 2)!
27 = (2 + 0!) ^ (1 + 2)
....
32 = 2 ^ ( 0! + (1 + 2)!) = 20 + 12
Wyjtkowo liczby 2012 zasadza si na tym,
e odpowiednio kombinujc mona dowoln liczb
naturaln przedstawi za pomoc cyfr 2, 0, 1, 2, uytych
tylko raz w tej wanie kolejnoci; wolno za to stoso-
wa dowolne symbole arytmetyczne. Oto ten sposb.
Polecam nauczycielom, by w ramach powtrek przed-
maturalnych dali ten przykad uczniom. Ja z dobrym
skutkiem zadaem to studentom geografii, ktrych
ucz matematyki. Co to znaczy z dobrym skutkiem?
To proste kto dobrze rozumia logarytmy, obliczy
od razu. Dla kogo logarytmy stanowiy barier nie
do przejcia odpada i na tym. A oto to zadanie.
Obliczy , gdzie pio-
nowe kreski po obu stronach oznaczaj warto bez-
wzgldn i pod logarytmem stoi n pierwiastkw.
Kto chce, moe ju zacz trenowa z myl
o przyszym roku:
1 = 2 + 0
*
1 + 3,, 44 = 20 + (1 + 3!)! z
k l u b w y n a l a z c w
Zadaniem Waszym byo:

Jak w lesie, bez naczy-
nia do gotowania, uzdatni wod,
tak eby nadawaa si do picia.
Co to znaczy uzdatni wo-
d? Z grubsza biorc, oznacza
to, e trzeba j pozbawi domie-
szek staych: muu, piasku, drob-
nych czstek organicznych, ale
take mikroflory i mikrofauny.
Troch to wielk nauk zapach-
niao, ale tak po prostu mwic,
woda moe zawiera: bakterie,
pantofelki, eugleny zielone i ca
reszt, o ktrej uczya was pani
od biologii. Proces uzdatniania
musi uwzgldnia te dwa kompo-
nenty ywy i martwy. Oczywi-
cie pomijamy zanieczyszczenia
chemiczne, bo to za wysokie pro-
gi, a poza tym na wycieczk nie
chodzi si w poblie trucicielskich
kombinatw ani nad rzek, do
ktrej zrzucaj one cieki. Z tych
dwch komponentw groniejszy
jest skadnik ywy. Zapew ne
wszyscy wiecie lub syszelicie
o powanych komplikacjach po-
wstaych na skutek zakaenia wo-
dy amebami. Na szczcie to nie
dotyczy naszego kraju, ale dzi
ludzie jed po wiecie, a wic
i na wod z amebami mog trafi.
Tak wic zasadnicza sprawa to
pozby si bakterii. Piasek, nawet
wypity, nie jest zbytnio szkodli-
wy. Bak ter ie, niestety tak. Profe-
sor I. Nieumy wakin w ksice
Endoekologia zdrowia podaje kil-
ka sposobw myliwych syberyj-
skich na uzdatnianie wody:
Na litr wody doda po 12 y-
eczki octu jabkowego, miodu
i 35 kropli jodyny. Woda jest
wolna od drobnoustrojw po kil-
ku minutach.
Doda do wody rozdrobniony
krzemie woda bdzie uzdat-
niona po kilku dniach.
Jedna yeczka 3% wody utle-
nionej na 1 l wody zabija nawet
zarazki dumy i cholery.
Woda, nawet bagienna, staje
si zdatna do picia po woeniu
do niej lici jarzbiny. Licie mu-
sz tkwi w wodzie przez okoo
3 godziny.
Do tego prof. Nieumywakin
podaje prosty sposb na spraw-
dzenie, czy woda nadaje si
do picia. Wystarczy upuci na
powierzchni wody troch liny
lub po prostu splun na ni (to
w kocu survival!) i obserwowa
jej zachowanie na wodzie: jeeli
plwocina rozszerza si, mona
miao pi wod, jeli pozostaje
w pierwotnej postaci wyplutej
plamy nie wolno jej pi! Po tym
przydugim, ale wanym wstpie,
moemy przyjrze si propozycjom
naszych Czytelnikw.
Jakub Krl (5 pkt.) proponu-
je: w zalenoci od tego, jakimi
rodkami dysponujemy, moemy
zastosowa nastpujce metody:
1. Mamy apteczk, a w niej wod
utlenion. Dodajemy do naszej
wody kilka kropel H
2
O
2
i goto-
we. Bakterie unieszkodliwione.
2. Nie mamy wody utlenionej, ale
mamy woreczek foliowy po je-
dzeniu (czysty i cay) i wgiel
drzewny z ogniska. Wrzucamy
kilka kawakw wgla drzewne-
go do woreczka z wod i zosta-
wiamy na jaki czas. Jeli mamy
gaz lub banda z apteczki
moemy przecedzi wod. Jeeli
nie, zlewamy wod znad wgla
i pijemy.
3. Nie mamy naczynia, w ktrym
mona gotowa, ale mamy inne
wytrzymae naczynie. Ognisko
jest rozpalone. Rozgrzewamy
kamienie i gorce wrzucamy
do naczynia z wod moliwe
czenie pkt. 2 i 3.
Sposoby dobre, tyle tylko,
e trzeba wiedzie, ile wody utle-
nionej uzdatnia 1 l wody, wg prof.
Nieumywakina powinna to by
yeczka, czyli okoo 5 cm
3
.
Jarosaw Knefel (poza kon-
kursem) podaje kilka sposobw na
uzyskanie wody zdatnej do picia:
Pierwszy z nich to wykorzy-
stanie parowania i skraplania
w zamknitej przestrzeni ogrzewa-
nej przez soce. Wykopujemy d
ziemny, wykadamy go wieymi,
zielonymi limi lub zalewamy
nieoczyszczon wod z centralnie
umieszczonym naczyniem do pozy-
skiwania oczyszczonej wody.
Woda odparowujc, skrapla si
na powierzchni folii przykrywaj-
cej d ziemny. rodkowe miejsce
folii, obcione kamieniem, tworzy
powierzchni uatwiajc spywa-
nie wody do umieszczonego poni-
ej naczynia. Krawdzie folii wok
otworu musz by obcione,
by ta nie zsuna si do dou.
Drugi sposb to pozyskanie
wgla drzewnego powstaego ze
spalenia gazi drzew liciastych
w ognisku i wykorzystanie go do
filtra wglowo-piaskowego. Obu-
dow filtra moemy zrobi z butel-
ki PET, w naszych lasach takich
opakowa jest niestety wicej ni
grzybw... Po odciciu denka, wy-
korzystanego do zbierania przefil-
trowanej wody, wypeniamy butel-
k wglem drzewnym i piaskiem.
Wgiel w filtrze peni rol filtra
mechanicznego i chemicznego.
Trzeci pomys nieco od-
mienny, cho podobny w zaoeniu
do pierwszego, nie jest stricte
pomysem na oczyszczanie, ale
na pozyskiwanie wody. Obwiza-
nie gazi drzewa liciastego foli
i wykorzystanie parowania wody
z lici i skraplania si jej we wn-
trzu torby foliowej jest najmniej
pracochonn form na uzyskanie
wody cho moe wymagajc
najwikszej iloci czasu.
Do arsenau syrvivalowcw
mona doda trzeci sposb Jarka
dobry, cho troch mao wydajny.
Ale w warunkach ekstremalnych
dobre i to!
Kinga Tobaa (4 pkt.) pisze:
wod uzdatni moemy, przepusz-
czajc j najpierw przez piasek
(zostan tam osady), a nastpnie
spuszczajc j z wysokoci okoo
1 m wtedy elazo znajdujce si
w wodzie utleni si, tworzc nie-
Szko a Wy na laz cw
dozwolone do lat 15
72
rozpuszczalny w wodzie FeO, kt-
ry w tej postaci jest dla nas nie-
grony.
To ciekawy sposb, nie nisz-
czy, co prawda, bakterii, ale elazo
unieszkodliwia. Poza tym Kinga
wytropia sposb naladujcy to,
co dzieje si w naturze: wodospa-
dy i strumienie grskie, ktre prze-
cie maj zasadniczo czyst wod.
Wszystkim Kolegom
i Koleance gratuluj, obdzielam
punktami i nagrodami!
A oto nowy problem:
Tym razem problem typowo
trizowski, ale taki na poziomie 12
14 letniego, bystrego chopca lub
dziewczyny. Problem pochodzi
z ksiki Gennadija Iwanowa, pt.
Denis wynalazca, ktr przywio-
zem z Moskwy (patrz Vademe-
cum). Bohaterowie tej niewielkiej
ksieczki to chopiec Denis, jego
wujek Wania i wrona, ktra jak
to w bajkowych opowieciach by-
wa, gada i wtrca si do rozmowy
ludzi. A opowie jest taka: Denis
z wujkiem wybierali si do lasu
na grzyby. Wujek spojrza w niebo
i powiada: bdzie deszcz. Znw
mi zaleje pokj i dywanik w poko-
ju. Co by tu zrobi, eby mona by-
o zostawi otwarte okno, ale eby
podczas deszczu si zamkno.
Denis oczywicie w mig znalaz
sposb, ale wujek marudzi: no tak,
adnie, ale jak deszcz minie, to
mieszkanie nie bdzie wietrzone
i w pokoju bdzie duszno, jak po-
wrcimy. Dobrze byoby, eby po
ustaniu ulewy co otworzyo okna!
Denis i z tym problemem da sobie
rad. A wszystko za pomoc stare-
go garnka, kamienia i paru metrw
sznurka! A co bdzie, gdy po ja-
kim czasie znw bdzie deszcz
pada? nudzi wujek. Denis znw
pomyla, ale tym razem niemal
nic nie robi, tylko wyjani wujko-
wi, e jego ukad bdzie nieprze-
rwanie otwiera i zamyka okna
w zalenoci od tego, czy bdzie
deszcz, czy soce! I to bez prdu,
silnikw i bez adnej elektroniki!
I to bdzie Wasze zadanie:

Zaproponowa ukad au-
tomatycznego zamykania i otwie-
ranie okna, w zalenoci od po-
gody deszczowej lub sonecznej,
wykorzystujc jedynie: stary
garnek, sznurek i kamie, nie
liczc drobnych elementw jak
haczyki, gwodzie itp..
Z zadaniem tym poradzi
sobie bohater ksiki Iwanowa,
radz sobie modzi chopcy ze
szkek trizowskich, jestem prze-
konany, e i Wy sobie poradzicie!
Wszystkim ycz dobrych pomy-
sw i fantazji twrczej!
Ranking 2012 r.
Szkoy Wynalazcw:

1. Konrad Glibowski (10 pkt.)
2. Daniel Kozowski (6 pkt.)
3. Jakub Krl (5 pkt.)
4. Agnieszka Stokosa (5 pkt.)
5. Dariusz Reinholz (5 pkt.)
6. Kinga Tobaa (4 pkt.)
Zadaniem Waszym byo:

Opracowa sposb atwej
oceny iloci gazu (propanu-buta-
nu) w butli, bez uycia zbyt wy-
rafinowanych metod elektronicz-
no-komputerowych.
W zadaniu chodzio o spo-
sb maksymalnie prosty, w duchu
problemu otwierania i zamykania
okna w lenej chatce wujka Wani
(patrz wyej) za pomoc garnka,
kamienia i sznurka oraz paru
gwodzi. Jeeli takie przedmioty
pozwalaj na realizacj ukadu
w peni automatycznego, to nie-
wiele wicej powinno wystarczy
do kontroli iloci gazu w butli. Jest
to rwnie zadanie trizowskie,
a wic naley je rozwizywa me-
todami TRIZ. Najpierw trzeba zba-
da wszelkie moliwe resursy. Jest
ich kilka. Najprostszy to rnica
temperatur butli w obszarze nad
ciekym gazem: w wyniku parowa-
nia gazu butla ma w tym miejscu
nisz temperatur, co powoduje
skraplanie si wilgoci z powietrza
i dobrze oddaje poziom ciekego
gazu. Poza tym rnica dwiku
penej i pustej butli uderzonej
Klub Wy na laz cw
bez ogranicze wieku
Rozwi zani a wysy aj na e- mai l : act i ver eader @mt . com. pl
z dopi ski em w t emaci e: Kl ub Wynal azcw,
do koca bi ecego mi esi ca.
73
W lutym br., w czteroosobo-
wej grupie spdzilimy kilka dni
w Moskwie na czterodniowym se-
minarium powiconemu oczy-
wicie TRIZ. Wykaday same
asy TRIZ, Master TRIZ-owcy: Ana-
tol Hin, Aleksander Kudriawcew,
Aleksander Kawtriew, Siergiej
Fajer i Siergiej Oliczkiewicz. 8 lute-
go wzilimy udzia w konferencji,
ktra powicona bya TRIZ
Pedagogice. Ciekawostk by
udzia w konferencji, za pomoc
programu Skype, Marka Barkana
prezydenta MATRIZ (Midzynaro-
dowa Asocjacja TRIZ z siedzib
centrali w Pnocnej Karolinie)
i Awrama Seredyskiego z Francji.
Reasumujc, mona powie-
dzie, e TRIZ rozwija si i coraz
wicej krajw wdraa t metodyk 74
metalowym prtem, prdko sta-
czania si butli pooonej poziomo
po niewielkiej pochyoci itd.
To wszystko sposoby servivalowe,
czyli: zero techniki, maksimum
obserwacji i wnioskowania na
podstawie wszystkich moliwych
zjawisk. A co wymylili nasi Czy-
tel nicy poza zakazan wag?
Tymoteusz Basak (3 pkt.)
pisze: wydaje mi si, e ilo ga-
zu pozosta w butli moemy osza-
cowa na podstawie wysokoci
dwiku, jaki gaz wygwizduje,
wydostajc si z butli. Im dwik
bdzie wyszy, tym gazu pozostao
wicej.
Nieza i prosta metoda,
wymaga wprawy i dowiadczenia,
ale skuteczna.
Kinga Tobaa (4 pkt.) z obser-
wacji wasnej kuchenki wywnio-
skowaa: z moich obserwacji wy-
nika, e: w miar ubywania gazu
z butli, pomie staje si coraz bar-
dziej ty (zamiast niebieskiego),
a kiedy zostaje ju naprawd nie-
wiele gazu do zuycia (na okoo
tydzie uywania), to zaczyna
po prostu mierdzie. Ta metoda
sprawdzania iloci gazu w butli
w niemal 100% si sprawdza.
adny przykad obserwacji
popartej myleniem. I o to chodzi!
Adam Szreter (4 pkt.), jak
wida uwany czytelnik MT, za-
uway, e: 2 numery temu zada-
nie dotyczyo zastosowania elw,
ktre pod wpywem cinienia tra-
ciy sw barw i przechodziy
w stan cieky, np. wodorotlenek
elaza. Pomiar iloci gazu w butli
jest zastosowaniem wprost ideal-
nym. Pod butl naley ustawi
tok, wykonany z przezroczystego
tworzywa, wypeniony elem. Sto-
jca na nim butla pena gazu ci-
skaaby el, ktry traciby barw,
za im mniej gazu byoby w butli,
tym mniejsze byoby cinienie i tym
intensywniejsza barwa. W toku
dla pewnoci moe znajdowa si
spryna, gdyby sama butla nie oka-
zaa si do cika, by spry el.
Pomys Adama jest przyka-
dem dziaania acuszka wynalaz-
kw: jeden pociga za sob drugi
i tak tworzymy postp! Brawo!
Obu Kolegom i Koleance gra-
tuluj i ycz dalszych sukcesw!
A oto nowy problem:
Klub Wynalazcw otrzyma
tym razem zadanie wanie z tej
dziedziny: ma zrekonstruowa
technologi produkcji synnych
chiskich magicznych zwierciade.
Co to takiego, te zwierciada?
Przyjrzyjmy si im bliej.
1
po lewej stronie przed-
stawia widok zwierciada od stro-
ny rewersu, czyli jego tyln stron,
za rysunek po prawej stronie
to obraz zajczek, jaki ukazuje
si na ekranie po odpowiednim
owietleniu awersu. Zwiercia d o
jest wic zwrcone awersem, czyli
robocz powierzchni do ciany,
ale na cianie ukazuje si obraz
tylnej powierzchni pokrytej relie-
fem. Jak to moliwe?
No c, Chiczycy strzeg
tajemnicy produkcji tych zwiercia-
de, a maj w zanadrzu jeszcze
jedn sztuczk. Potrafi wyprodu-
kowa zwierciada, ktre wywie-
tlaj zupenie inny obraz ni relief
na tylnej stronie. W jaki sposb?
I to jest problem, ktry nasi klubo-
wicze mog prbowa zaatakowa
metodami TRIZ.
Sposb podejcia do takiego
tematu jest w TRIZ-ie do dokad-
nie omwiony. Najpierw oczywi-
cie badamy elementy obiektu,
w tym celu rozbijamy go na kawa-
ki. Nastpnie zestawiamy wszelkie
moliwe resursy, jakie mogy ist-
nie w dawnych czasach chi-
skich. Do tego dodajemy analiz
wszelkich zjawisk fizycznych, jakie
mog tu by wykorzystane i wa-
ciwie zadanie powinno da si
rozwiza. Oczywicie nie mona
tu stosowa naszej technologii
z XXI wieku, a wic lasery i holo-
grafia odpadaj!
ycz skutecznego myle-
nia, owocnych przebyskw wy-
obrani z wykorzystaniem elemen-
tw TRIZ!
k l u b w y n a l a z c w
Vademecum Modego Wynalazcy
Ranking 2012 r.
Klubu Wynalazcw:

1. Syzyf (13 pkt.)
2. Ryszard Andruszaniec (5 pkt.)
3. Damian Gruszecki (5 pkt.)
4. Jarosaw Knefel (5 pkt.)
5. Jacek Konieczny (5 pkt.)
6. Adam Szreter (4 pkt.)
7. Kinga Tobaa (4 pkt.)
8. Konrad Wontorski (4 pkt.)
9. Tymoteusz Basak (3 pkt.)
10. Sawomir Kulik (3 pkt.)
1
u siebie, we wszystkich piciu
odmianach. Seminarium byo nieco
zdominowane przez problematyk
wyksztacenia, odbywao si zresz-
t pod hasem: Uczy myle
miao. Referujc sprawy TRIZ
w Polsce, mogem jednak troszecz-
k si pochwali: wydalimy ksi-
k: Niezwyke zagadki kota Mdra-
li zestaw 36 bajek-zagadek, ktre
rozwizuje si metodami TRIZ.
Ksika piknie wydana
2

przeznaczona jest dla dzieci w wie-
ku od ok. 5 do 10 lat. Wydalimy
jeszcze kilka innych ksiek, przy-
gotowana zostaa do druku ksi-
ka prof. Jurija Saamatowa: Jak
rozwiza nierozwizywalne, Ana-
tolija Gina: Zasady techniki peda-
gogicznej i jestemy w trakcie
wydawania ksiki A.A. Kaminw:
Inte lektu alne aikido. Jak na ogl-
nie znan niech moich rodakw
do mylenia to duo, a jest
nadzieja, e bdzie wicej.
Niezwyke zagadki kota
Mdrali to ksika do nieco-
dzienna. Wydana zostaa ju w 14
jzykach, w 22 krajach cieszy si
ogromnym powodzeniem. Na jej
podstawie mona realizowa in-
scenizacje dla dzieci. Jedn tak
inscenizacj bajki Nie wierz, po-
kazano na konferencji. Bajka opo-
wiada o carze, ktry (z nudw)
ogosi, e jeli znajdzie si taki
czowiek, ktry opowie mu co,
na co on bdzie musia odpowie-
dzie nie wierz, to czowiek ten
otrzyma mieszek zota. Jeli car
bdzie mg odpowiedzie wie-
rz cay majtek rozmwcy
przejdzie na rzecz cara. Rys.
3

przedstawia zesp inscenizacyjny,
przy ktrym siedzi Anatol Hin, au-
tor ksiki Niezwyke zagadki kota
Mdrali. Dziewczyna w stroju kota,
to oczywicie kot Mdrala, ktry
zabawnie wtrca si do rozwizy-
wania zagadek i troch pomaga.
Cay komplet 36 bajek uczy myle-
nia dedukcyjnego metod krok po
kroku, zgodnie z zasadami TRIZ.
Mimo e s to zagadki zasadniczo
dla dzieci, sprbujcie je rozwiza!
Dua ich cz sprawi Wam spory
kopot, ale te i satysfakcj.
Przy okazji zagadka dla Was:
co takiego powiedzia carowi go
dziewczynka, pierwsza z lewej
e car musia odpowiedzie nie
wierz i wrczy obiecany mie-
szek zota. eby nie byo zbyt a-
two rozwizanie zagadki poda-
my w nastpnym numerze MT.
Wracajc do seminarium:
dua jego cz powicona bya
do czsto wystpujcemu typo-
wi zada trizowskich, a mianowi-
cie jak to jest zrobione.
Zadanie takie pojawia si take
w yciu zawodowym, jako m.in.
prba opracowania tzw. obejcia
czyjego opatentowanego wyna-
lazku. Rne firmy, widzc sukces
konkurenta, staj na gowie, eby
zrobi co, co nie naruszy zastrze-
e patentowych, a bdzie miao
te same wasnoci uytkowe. Jest
to wic niezbyt pikny proceder.
Wstpem do takiego piratowania
cudzych pomysw jest dokadne
zbadanie i przeledzenie konstruk-
cji i technologii produkcji interesu-
jcego nas obiektu.
Dla usprawiedliwienia ta-
kich dziaa trzeba jednak doda,
e czsto proceder ten znajduje
zastosowanie w powanych na-
ukowych badaniach archeologicz-
no-technicznych.
Na amach Klubu przed kilku
laty analizowalimy sposb wyko-
nania diatrety tajemniczej wazy
rzymskiej, ktrej wiele egzempla-
rzy zachowao si, a nikt dotych-
czas nie wie, jak je wykonywano.
Osobicie sdz, e nasze modo-
technikowe technologie byy bar-
dzo bliskie prawdy i duo bardziej
realne ni pomysy luminarzy ar-
cheologii, ktrzy jednak na obrb-
ce szka i metalu nie bardzo si
znaj. Tym razem czonkom Klubu
zafundowaem zadanie dotyczce
synnych zwierciade chiskich.
Ciekawe, jak sobie poradz z tym
problemem. Zwierciada s i dzia-
aj, tak jak to opisano. Jak? Zoba-
czymy, co wymyl nasi starsi
Czy telnicy.
PS Poniewa podczas poby-
tu w Moskwie, po uprzednim
przedoeniu trzech opracowa
dyplomowych, zdaem egzamin
ustny na III stopie certyfikacji
midzynarodowej, zmieniam met-
k przy nazwisku i zamiast mgr
in. od niniejszego numeru b-
dzie stosowany mj nowy stopie:
TRIZ-professional. To nie wybu-
jaa megalomania, lecz szacunek
dla najnowoczeniejszej metodyki
i czciowo zachcenie roda-
kw do zdobywania trizowskich
certyfikatw, wanych na caym
wiecie bez nostryfikacji. To adna
satysfakcja by jedynym Polakiem
posiadajcym ten stopie!
Prezes Klubu Wynalazcw
Instructor TRIZ Jan Boratyski
Sponsorem nagrd jest Internetowy Sklep Narzdziowy
75
2
3
T
arcza umocowana osiowo na nieduym podpieraj-
cym j suporcie obraca si powoli. Swoim jedno-
stajnym ruchem obrotowym zadaje kam informa-
cjom, ktre mona usysze na szkolnych lekcjach fi-
zyki. Mimo e jest wiek XXI, nasi nauczyciele nadal
utrzymuj, e nie mona zbudowa urzdzenia daj-
cego energi znikd i zwykle nazywanego obraliwie
perpetuum mobile... Udowodnijmy, e jest inaczej.
Nasz model skada si z trzech podstawowych
elementw. Pierwszy to drewniana podstawa z su-
portem. Drugim jest zamocowana na osi zbata tar-
cza. Trzeci to ruchome dwignie przymocowane do
koa i zakoczone ciarkami. Ciarki na dwigniach
mog zmienia swoje pooenie na obwodzie koa.
Oto za pomoc drewnianych ciarkw i grubej tektu-
ry moemy w naszym warsztaciku prbowa zrealizo-
wa odwieczne pragnienie ludzkoci o stale porusza-
jcym si mechanizmie, ktry na dodatek moe da-
wa jeszcze energi. Popatrzmy, jak dziaa nasz pro-
sty mechanizm. Koo zbate umieszczone na osi i pod-
parte na dwu wspornikach ma dwanacie zbw.
Ciarki zamocowane s na wykonanych z drutu, ale
sztywnych dwigniach. Dwignie mog opiera si
na bocznych powierzchniach zbw koa na dwa spo-
soby: na duszym albo na krtszym boku zba. Taki
sposb zamocowania ciarkw powoduje, e koo
musi si obraca. Popatrzmy na schemat i policzmy
sami. Po jednej stronie zbatego koa jest osiem ci-
arkw, natomiast po drugiej, przeciwnej tylko cztery.
Osiem ciarkw musi przeway pozostae cztery
i koo obrci si. Wskutek tego obrotu grny ciarek
(jeden z tych czterech) zmieni swoje pooenie wzgl-
dem osi symetrii koa. Cykl ten powtarza si, a mo-
del ruszy penym biegiem. Dziki takiej przemylnej
konstrukcji koo bezustannie si obraca. Tyle teorii.
To jest chyba jasne dla wszystkich? Dlatego proponu-
j od razu zabra si do pracy, jeli chcecie mie
wspania ruchom ozdob biurka i wprawi w osu-
pienie nauczyciela fizyki. Poprawne dziaanie modelu
Nadchodzi kwiecie i wraz z nim wiosna.
A chce si majsterkowa. Warto zabra si
do pracy i zrobi stoowy mobil
perpetuum mobile. Jest nim zbata tarcza
z zamocowanymi na d|wigniach ruchomymi
ciarkami.
Stoowy mobil
A d a m  o w i c k i
Wykreylone na papierze rysunki naklejamy klejem monta-
owym w spreju na grub tektur.
76
Koo zbate wycinamy bardzo ostrym noem graficznym,
a cicie przeprowadzamy przy metalowej linijce.
Obracajce si koo z przesuwajcymi si w miar ruchu
ciarkami stanowi niebanaln ozdob naszego biurka.
mona zobaczy na filmie zamieszczonym na stronie
Mo dego Technika w dziale Na warsztacie.
Materiay: gruby i cienki karton, zwyky biay
papier, klej do papieru albo klej montaowy w spreju,
okrga listwa o rednicy 20 milimetrw, moe to by
uchwyt od szczotki do zamiatania, drut o rednicy 1,5
milimetra, klej w glutownicy, deseczka calowa (czyli
o gruboci 25 milimetrw), cienka sklejka lub paska
listwa o szerokoci 60 milimetrw, papierowa tama
malarska maskujca oraz przeroczysty lakier i srebr-
na farba w aerozolu do efektownego pomalowania
modelu.
Narzdzia: cyrkiel, owek, ktomierz, n do
tapet, metalowa linijka, wiertarka (najlepiej na staty-
wie), pia ukonica, rczna pia do drewna i metalu,
kombinerki, pilnik do drewna, glutownica z zapasem
kleju na gorco, papier cierny.
Zbate koo. Centralne koo o rednicy 180 mili-
metrw ma dwanacie zbw. Koo zbate w tym wy-
padku mona skonstruowa w ten sposb, e okrelo-
ny trjkt prostoktny obracamy wzgldem osi o 30
stopni. W ten sposb powstaje zaoone koo zbate.
Koo krelimy samodzielnie na papierze od drukarki
albo powikszamy z rysunku zamieszczonego w pi-
mie. Papier naklejamy na grub na 6 milimetrw tek-
tur podwjnie falist. Do klejenia moemy uy kleju
w spreju, ale trzeba pamita o tym, e taki klej pyli
i osiada nawet tam, gdzie si tego nie spodziewamy.
Naley gazetami dobrze zabezpieczy miejsce pracy
albo zastosowa inny, mniej inwazyjny klej z bute-
leczki albo w sztyfcie. Gdy papier wyschnie, tekturo-
we koo wycinamy ostrym noem graficznym, nazy-
wanym take noem do tapet. Sugeruj, by cicia
dokona przy uyciu metalowej linijki, co zapewni,
e bd proste. Wycite krawdzie koa z tektury
podwjnie falistej nie s w przekroju zbyt efektowne.
Dwigienki z drutu mogyby si blokowa na nierw-
nociach i le pracowa. Dlatego te boki tektury sta-
rannie wyrwnamy, zaklejajc je papierow tam sa-
moprzylepn tak, jakiej uywa si do maskowania
malowanych powierzchni.
Koo tylne. W nim bd tkwiy zamocowane
dwignie. Koo to o rednicy 160 milimetrw rysujemy
na papierze. Naklejamy na grub tektur, tak jak koo
Rozwinicie i materiay dodatkowe
do tego tekstu znajdziesz na naszej
stronie internetowej pod adresem
www.mt.com.pl/e-suplement
e-suplement
Zdj ci a wy k onany ch pr ac wy s y aj na e- mai l :
act i v er eader @mt . com. pl z dopi s k i em w t emaci e: Na war s z t aci e
Schemat dziaania perpetuum mobile
z oymioma kulkami poruszajcymi si
w specjalnych przegrdkach tarczy.
Schemat wyjayniajcy zasad dzia-
ania perpetuum mobile napdzane-
go dwunastoma drewnianymi ciar-
kami opisanego w artykule.
Brzegi tektury oklejamy papierow taym samoprzylepn.
D|wignie wklejamy klejem na gorco do przygotowanych
uprzednio otworkw w ciarkach.
Schemat dziaania prostego i pewnie
niezawodnego perpetuum mobile na-
pdzanego szeycioma cikimi kulka-
mi stalowymi.
77
zbate. Gdy papier wyschnie, koo wycinamy ostrym
noem graficznym. Brzegi tektury podwjnie falistej
take okleimy papierow tam samoprzylepn.
Koo przednie. Bdzie przyklejone na wierzch
koa zbatego i ma zablokowa dwignie, aby nie
wypady w czasie montau. Wycinamy je ze zwykej
cienkiej tektury lub z kartonu.
Podkadki tekturowe. Potrzebujemy ich jako
elementw zakoczenia dwigni, tkwicych w tylnym
kole. 36 podkadek przygotujemy hurtem, wiercc
otwory wiertark w zoonym kilkakrotnie pasku tek-
tury o szerokoci okoo 10 milimetrw. Wida to na
fotografii. Podkadki te nie musz by nawet okrge,
wycite kwadraty maj po prostu cite rogi.
Dwignie ciarkw. Zrobimy z drutu o redni-
cy 0,5 milimetra. Potrzebujemy dwunastu jednako-
wych odcinkw drutu o dugoci 150 milimetrw.
W odlegoci 15 milimetrw od koca kady drut zagi-
namy kombinerkami pod ktem prostym.
Ciarki. Potrzebujemy dwunastu jednakowych
ciarkw. Zrobimy je z pocitego na plastry drewnia-
nego prta o rednicy 20 milimetrw, na przykad ze
starego kija od szczotki. Dobrze jest do przecicia kija
uy piy ukonicy, tak by linie cicia byy do siebie
rwnolege. Kady ciarek na dugo 15 milimetrw
i rednic 20 milimetrw. Centralnie wiercimy w ci-
arkach otworki o rednicy 0,5 milimetra, by drut
dwigienek dao si wsun bez oporu. Ciarki mo-
cujemy na dwigienkach za pomoc kleju na gorco
serwowanego z glutownicy.
Podstawa. Wytniemy z deski o wymiarach 280
na 100 milimetrw. Deseczk o gruboci 25 milime-
trw wyrwnamy papierem ciernym, tak jak i pozo-
stae drewniane elementy modelu. Dobrze jest ci,
sfazowa boczne i grne ranty deski pod ktem 45
stopni. Podstaw moemy polakierowa bezbarwnym
lakierem w spreju.
Suport. Wytniemy ze sklejki o gruboci 3 mili-
metrw albo z paskiej listewki o szerokoci 60 mili-
metrw i gruboci 5 milimetrw. Wysoko ramion
suportu to 270 milimetrw. W grnej czci tych ele-
mentw w odlegoci 15 milimetrw od krawdzi
wywiercimy otwory na o. Listewki przyklejamy
do deseczki podstawy klejem na gorco. Nim klej
zastygnie, sprawdmy i skorygujmy ekierk prostopa-
do klejonego elementu wzgldem podstawy. To
samo zrobimy z drugim elementem suportu. Dla ua-
twienia sobie pracy proponuj od razu umieci o
koa w przeznaczonych dla niej otworach, bo wtedy
atwiej skontrolowa pooenie obu czci suportu
take wzgldem siebie. Przyklejany element ustawia-
my pod wzgldem jego prostopadoci do podstawy.
O koa. Wykonamy z grubego, prostego odcin-
ka drutu o rednicy 3 milimetrw i dugoci 120 mili-
metrw.
Monta maszyny. Zaczynamy od wywiercenia
otworw w tekturowych koach. Otworki powinny
by prostopade do paszczyzny i o rednicy takiej sa-
mej jak o, czyli 3 milimetry. Sugeruj tu uycie wier-
tarki na statywie, a nie na przykad scyzoryka, bo ten
jest akurat pod rk. W otwory wkadamy o i klejem
na gorco sklejamy na pocztek koo zbate z koem
tylnym. O zapewni nam prawidowe, centralne poo-
enie k wzgldem siebie. Za pomoc szyda przebi-
jamy otwory na druciane dwignie. Otwory na dwi-
gnie robimy w tylnym kole dokadnie w miejscu, ktre
wyznacza nam styk paszczyzn zbw na kole zba-
Do otworw w kole tylnym wkadamy d|wignie z ciarka-
mi. Dla uatwienia montau koo umieszczono na soiku.
Rysunek konstrukcyjny zbatej tarczy perpetuum mobile.
Podziaka pomidzy kreskami wynosi 10 milimetrw i b-
dzie to cenna wskazwka podczas powikszania rysunku
do wymaganej wielkoyci skali 1:1.
78
Koo odwracamy i na d|wignie zakadamy podkadki
z tektury. Po trzy na kad kocwk.
tym. Dobry i pewny chwyt szyda zapewni nam
kombinerki. Do otworkw w ciarkach wklejamy
klejem na gorco dusze koce dwigni. Dwignie
umieszczamy w kole zbatym, wkadajc ich koce
w przygotowane otwory koa tylnego. Na koo zbate
przyklejamy cienkie tekturowe koo przednie. Jego
zadaniem jest zapobiega wypadniciu dwigni.
Dlatego koo przednie jest nieco wiksze ni rednica
koa tworzona przez otworki dwigni. Wreszcie sklejo-
n tarcz zbat odwracamy, umieszczajc j na ja-
kiej podkadce, na przykad ze soika. Teraz pora na
przymocowanie kocwek dwigni. Na kady wysta-
jcy koniec dwigni nakadamy po trzy wycite
z cienkiej tektury podkadki. Najwaniejsze jest to,
aby ustawi i przytrzyma dwignie w takim pooe-
niu nim klej zastygnie, by na caej dugoci leaa na
duszym boku zba. Od tego zaley pniejsza pra-
widowa praca modelu. Dla wzmocnienia zawieszenia
konstrukcji tarczy zbatej do tylnego koa przykleimy
plasterek drewna o gruboci 6 milimetrw z wywier-
conym otworem na o. Zmontowane koo malujemy
srebrnym lakierem w spreju. Gotowe pomalowane ko-
o montujemy pomidzy ramionami suportu. Zaka da-
my na o i sprawdzamy, czy prawidowo si obraca.
Koo powinno by przyklejone prostopadle do osi, a ka-
de rami dwigni z ciarkami powinno bezbdnie
opiera si na paszczyznach bokw koa zbatego.
Uruchomienie i zabawa. Po zamocowaniu
ostatniego ciarka koo powinno ruszy bez zbd-
nych oporw. I tak wanie moe by w prima aprilis.
A dlaczego nasza przemylna zbata tarcza z rucho-
mymi ciarkami nie rusza w pozostae dni roku? Bo
w zaoeniu, e ciarki po lewej i prawej stronie koa
nie rwnowa si, tkwi bd. PRIMA APRILIS. No
i dobrze, ale po co si tak mczylimy z konstrukcj
modelu, ktry nie ruszy? Moe po to, by si przeko-
na, e to nauka ma racj, a nie tak zwany chopski
rozum. O obrocie lub spoczynku nie decyduje w tym
przypadku nierwny ciar obu powek zbatej tar-
czy, a suma momentw obrotowych nie zaley od ci-
aru poszczeglnych obcinikw. Dlatego nawet
przy najstaranniejszym wykonaniu modelu tarcza mo-
bilu nie bdzie si samoczynnie obraca. Gdybymy
chcieli jednak, by urzdzenie naprawd ruszyo, jest
i na to sposb. To stary dobry silniczek elektryczny
z mocn przekadni, zwykle stosowany do obracania
rona podczas grillowania. Na wystajc o zbatej
tarczy z tyu modelu przyklejamy klejem na gorco
uprzednio nawiercony osiowo drewniany klocek
o prostopadych ciankach o boku 7 milimetrw.
Ma on pasowa do kwadratowego otworu, ktrym
zakoczona jest fabryczna przekadnia. Napd ten
bez adnych przerbek zakadamy na o zbatej tar-
czy. Wczamy urzdzenie. Gdy silniczek zacznie
dziaa, wystajcy z obudowy metalowy koek zaprze
si o suport i koo z ciarkami naprawd efektownie
ruszy. W wypadku, gdy nie mamy silniczka do obra-
cania grilla, moemy zastosowa silniczek od jakiej
starej zabawki. Poczy go z osi naszego modelu
na przykad za pomoc przekadni pasowej. Do obwo-
du silniczka i baterii mona jeszcze dooy arwecz-
k, by owiadczy, e to model porusza prdnic,
a uzyskany prd zasila arwk. Baterie mona ukry
na przykad pod podstaw, ale tu wierz w prawdzi-
w kreatywno Czytelnikw. z 79
Po sklejeniu pora na pomalowanie rotora srebrn farb.
Deseczki suportu przyklejone pod ktem prostym do pod-
stawy, a oy koa rwnolega do podstawy take na swoim
miejscu.
Rozwizaniem tajemnicy obracajcej si tarczy mobili jest
napdzajcy j grillowy silniczek elektryczny z przekadni.
G
ry hazardowe znane s prak-
tycznie od pocztkw cywili-
zacji. Bardzo popularne s gry
karciane, lecz chyba najwikszym
zainteresowaniem cieszy si rulet-
ka. Jej charakterystycznym, a za-
razem najwaniejszym elementem
jest specjalne koo suce do loso-
wania numerw.
Ruletka ma bardzo dug
histori. W jej pierwotn odmian
grali ju staroytni Grecy. I ju
wtedy pojawiali si ludzie, ktrzy
sdzili, e s w stanie przewi-
dzie, jaki numer wygra. Wsp-
czes n odmian gry wymyli
w XVII w. francuski uczony i mate-
matyk Blaise Pascal. Jego ruletka
powstaa na podstawie wasnych
dowiadcze z rachunkiem praw-
dopodobiestwa. Znamienn dat
w historii gry jest rok 1842. Wtedy
to dwaj bracia Blanc zaoyli
pierwsze kasyno. Poniewa uznali,
e ma ono zbyt mao szans wobec
graczy (!!! ciekawe, jakiego zysku
si spodziewali), dooyli do 36
numerw ruletki zero. Oznaczone
w ten sposb pole nie jest ani
czarne, ani biae.
Rok 1842 jest te uznawany
przez znawcw tematu za mo-
ment, w ktrym nazwano ruletk
krlow kasyn. Kilka lat pniej ru-
letka pojawia si w USA. Tamtejsi
waciciele kasyn stwierdzili, e
zbyt wolno si bogac (znowu!!!)
i dooyli do tarczy podwjne zero.
Taka odmiana spotykana jest
w Stanach Zjednoczonych
do dzisiaj, jednak na wik-
szoci terytorium kraju
zostaa zdelegalizowana.
Ruletka jest dla
mnie gr przedziwn.
Obserwujc twarze graczy
w momencie obstawiania
numerw, a potem biegu
kulki, wielokrotnie odnio-
sem wraenie, e uczest-
nicz w jakim misterium.
Czyby sia tej gry polega-
a na tym, e bardzo szyb-
ko mona si wzbogaci? A jesz-
cze szybciej pienidze straci?
Co ciekawe, do dzisiejszego dnia
ruletka przyciga do siebie osoby,
ktre uwaaj, e mona przewi-
dzie ruchy kulki. W Internecie do-
stpnych jest mnstwo przepisw
na wygran. Cz z nich oparta
zostaa na teoriach rodem z proba-
bilistyki, czyli matematycznej teo-
rii przypadkowoci, cz na zwy-
kych spekulacjach. A wszystkich
graczy kontroluj w kasynach spe-
cjalne, przeszkolone ekipy, majce
za zadanie sprawdzi kady przy-
padek wikszej wygranej. Wszel-
kie oszustwa wykluczone, cho
zdarzay si sytuacje, kiedy to ka-
syno wprowadzao do gry specjal-
nie spreparowane koo ruletki.
Krupier lub ukryty operator mg
za pomoc systemu dwigni lub
zdalnego sterowania samemu
wybra wygrywajcy numer. Nic
dziwnego, e ruleta to gra, ktra
pomoga powsta wielu fortunom.
Nie zachcam nikogo do sp-
dzania dugich, mronych, zimo-
wych wieczorw w kasynie. Pole-
cam za to t gr jako przyczynek
do zastanowienia si nad teori
przypadkowoci albo po prostu
jako dobr zabaw w gronie kilku
miych osb. W kocu (na szcz-
cie) nigdzie nie jest powiedziane,
e musimy gra na pienidze.
Zasady gry s stosunkowo
proste. Gracze obstawiaj liczb,
ktra wedug nich zostanie wylo-
sowana w najbliszej rozgrywce.
Wygrana zaley od tego, czy prze-
widywania byy trafne oraz w jaki
sposb gracz obstawi. Moliwe
jest wytypowanie pojedynczej licz-
by, kombinacji, w ktrej si ona
znajdzie, a nawet koloru, w jakim
jest wylosowana. Koloru, ponie-
wa wszystkie liczby (z wyjtkiem
zera) na tarczy ruletki zostay po-
dzielone na dwie grupy: czarne
i czerwone. Krupier wprawia w ruch
obrotowy koo rulety, a w przeciw-
nym kierunku wyrzuca kulk. Po
kilkudziesiciu sekundach kulka
wpada do przegrdki oznaczonej
numerem. I wtedy ju wiadomo,
czy i kto wygra.
Przyznam szczerze, e kiedy
po raz pierwszy zetknem si
z ruletk (byo to w Czechoso wa-
cji, gdzie w latach 80. dostpne
byy zabawkowe odmiany tego
urzdzenia), zastanowio mnie to,
e przepisy okrelajce sposb ob-
stawiania w zasadzie zapewniaj
pewn wygran tylko jednej oso-
bie krupierowi. Tym wiksze za-
stanowienie wzbudzia we mnie
fascynacja niektrych osb. Podob-
no chwile, kiedy sycha turlajc
si kulk, to najbardziej wyczeki-
wany i emocjonujcy moment dla
gracza.
Fascynacja t gr nie omin-
a rwnie projektantw i han-
dlowcw z firmy Velleman. W serii
minikitw znalaz si zestaw ozna-
czony symbolem MK119. Jest to
elektroniczny odpowiednik ruletki
kulk zastpiy diody wiecce,
a przypadkowo rki krupiera
mikroprocesor. W komplecie otrzy-
mujemy wszystko (z wyjtkiem
baterii), co niezbdne do zbudo-
wania gry. Aby rzecz zmontowa,
niezbdne bd podstawowe na-
rzdzia: lutownica, cyna i cki
do obcinania kocwek. Potrzebna
bdzie te odrobina cierpliwoci
i precyzji, trzeba bowiem wluto-
wa 37 diod LED. Opakowanie
zestawu jest typowe dla tej serii
producenta. Przeroczysty blister
zamknity zosta tektur, na ktrej
z jednej strony znalaz si krtki
opis ukadu i zdjcie zmontowane-
Prawdziwe koo hazardu.
Gra w kko
J a r o s a w B a r a s k i
80
go kka. Na drugiej stronie wy-
drukowano szczegow instrukcj
montau i schemat ideowy. Szcze-
glnie ten ostatni jest wart uwagi.
Zastosowany w ukadzie mikropro-
cesor dysponuje niewielk iloci
portw wyjciowych, a trzeba ste-
rowa wieceniem prawie czter-
dziestu diod LED. Oczywistym wic
wydaje si zastosowanie sterowa-
nia macierzowego. Diody naley
ustawi w prostokt 76 elemen-
tw. Wtedy wystarczy 7 + 6 = 13
portw sterujcych. Tymczasem
belgijskim projektantom wystar-
czyo zaledwie 11. Jak to moliwe?
Ot zastosowano bardzo sprytny
sposb poczenia par LED-w.
Kada katoda jest poczona z ano-
d drugiej diody. Taki zesp ma tyl-
ko dwa wyprowadzenia, a o wie-
ceniu danej diody decyduje, w jaki
sposb zostan zasilone. I tak, jeli
na kadym z nich jest potencja ta-
ki jak na drugim diody nie wie-
c. Jeli na jednym z wyprowa-
dze jest napicie, a na drugim
potencja masy, wieci jedna z diod
ta, ktra ma napicie na anodzie.
W ten oto ciekawy sposb mona
dwukrotnie zmniejszy ilo por-
tw niezbdnych do wysterowania
LED-w.
Instrukcja montau jest bar-
dzo prosta i czytelna zwaszcza
e ukad ma niewiele elementw.
Wszystkie fazy montau s ponu-
merowane, czci pokazane na
rysunkach i dokadnie opisane.
Rezystory identyfikuje przetuma-
czony kod paskowy. Pozostae ele-
menty maj pokazane polaryzacje
i sposb ich umieszczenia w uka-
dzie. Pytka od strony elementw
ma nadrukowane ich rozmieszcze-
nie oraz, na brzegach, numery przy-
pisane do poszczeglnych diod
LED odwzorowano najbardziej
popularne kko z jednym zerem.
Poniewa brak jest diod wiec-
cych na czarno, ich rol peni zie-
lone. Zero oznaczono diod w kolo-
rze tym. Strona lutowania po-
kryta jest soldermask warstw
farby odsaniajc jedynie pola lu-
townicze. Redukuje to moliwo
powstania zwar podczas monta-
u ukadu i uatwia lutowanie na-
wet sprawniejszym elektronikom.
Monta ukadu rozpoczyna
si tradycyjnie od wlutowania
rezystorw i kondensatorw.
Kolejny etap jest chyba najtrud-
niejszy, poniewa trzeba rwno
i adnie wlutowa wszystkie diody
LED. Uwaga producent przewi-
dzia moliwo wystpienia ko-
potw i do zestawu dorzuci po
jednej zapasowej diodzie w kolo-
rze zielonym i czerwonym. Ele-
menty o odpowiednim kolorze
musz znale si w okrelonych
miejscach, na tej samej wysokoci
i adnie wyrwnane. Od tej fazy
montau zaley, jak bdzie wygl-
daa nasza krlowa kasyn. Ja zro-
biem to nastpujco. Zaczem
od umieszczenia w wybranych
miejscach wszystkich diod czer-
wonych, potem zielonych i tej.
Pytk z diodami nakryem kawa-
kiem tektury, odwrciem i pooy-
em na stole. Wysunem przekad-
k, lekko docisnem pytk i za-
czem lutowa w kadej diodzie
LED jedno wyprowadzenie.
Po powtrzeniu 37 razy tej czynno-
ci pytk ponownie odwrciem.
Teraz mogem diody ustawi
i wyrwna. Ostatnia czynno
to dolutowanie pozostaych nek.
Dalszy monta rulety obejmuje
jeszcze wlutowanie przycisku ini-
cjujcego proces losowania,
dwch podstawek pod ukady sca-
lone, tranzystora i miniaturowego
buzzera. Od strony lutowania pod-
czamy te pojemnik na baterie.
Prac koczy woenie w pod-
stawki procesora i transoptora ste-
rujcego dwikiem. Ukad nie wy-
maga adnej regulacji i po woe-
niu baterii powinien od razu dzia-
a. Objawia si to wieceniem
okrgu z diod LED. Jeli chcemy
rozpocz losowanie, naciskamy
przycisk. Po obwodzie pytki za-
czyna kry wietlny punkt, jed-
noczenie usyszymy odgos imitu-
jcy toczc si kulk. Po kilu se-
kundach punkt zaczyna zwalnia
i w pewnym momencie zatrzymuje
si, wyznaczajc zwyciski numer.
Chyl czoa przed osob, ktra
wanie ten wybraa. z
Zestaw MK119 jest do ku-
pienia na www.sklep.avt.pl lub
bezporednio w sklepie AVT
Warszawa ul. Leszczynowa 11.
Zdj ci a wy k onany ch pr ac wy s y aj na e- mai l :
act i v er eader @mt . com. pl z dopi s k i em w t emaci e: Na war s z t aci e
Tyle rzeczy do zlutowania.
Sprytny sposb poczenia diod LED.
I gotowa ruletka.
81
K I L K A Z D A
O W E R S J I W Y J C I O W E J
Podsuszkowiec ZPM wz.
2002 zosta opublikowany w nume-
rze 1/2006 Modego Technika.
Ten prosty modelik od kilkunastu
lat wietnie spenia swoj rol
pokazuje zasad dziaania podusz-
ki powietrznej. Jest tak prosty
P a w e D e j n a k
Po raz pierwszy pisaem o najprost-
szych poduszkowcach na amach
Modego Technika w numerze
1/2006. Od tego czasu ten udany mo-
del (zdalnie sterowany! za pomoc
suszarki do wosw) wykonywany jest
w wielkich iloyciach nie tylko w na-
szym kraju! Nieznacznie zmodyfikowa-
ny egzemplarz, pokazany na ilustracji
powyej (z elementami z kubka karto-
nowego), zosta opracowany specjal-
nie do midzynarodowego konkursu
organizowanego w USA na ktrym
zdoby gwn nagrod!!! (Vide http://
www.instructables.com/id/Betacup-Cof-
fee-Cup-Challenge-Winners/ podusz-
kowiec z MT zwycizc konkursu Beta-
cup Coffee Cup Challenge w Kalifornii!).
Inne modyfikacje podstawowego projektu, o ktrym nadal mona przeczyta na stronie autora www.MODELmaniak.pl,
opracowane do jednej z edycji Oglnopolskich Zawodw Modeli Robotw i Jednostek Ratowniczych we Wrocawiu.
Od publikacji w Na warsztacie artykuu dotyczcego budowy
mojego pierwszego modelu poduszkowca mino ju ponad
szey lat. Dziy pora na wersj nieco bardziej rozbudowan
i wzbogacon o napd elektryczny.
P a w e D e j n a k
Model poduszkowca z napdem
elektrycznym MT2012A
82
w wykonaniu i tak wiele wybacza
swoim wykonawcom, e wymie-
nicie nadaje si do zaj szkolnych,
plenerowych, warsztatw itp. wy-
darze przeznaczonych nawet dla
dzieci w starszych grupach przed-
szkolnych. Jest budowany nie tylko
w Polsce. Do popularnoci tego
modotechnikowego projektu nie-
wtpliwie przyczyni si take nie-
spodziewany sukces w ogoszonym
przez amerykaski portal dla maj-
sterkowiczw i artystw konkursie
Betacup Coffee Cup Challenge
(vide linki pod artykuem).
Wielu modych konstrukto-
rw prezentowao rwnie inne
rozbudowane wersje tego projektu
podczas najstarszych polskich za-
wodw robotyczno-ratowniczych,
organizowanych we Wrocawiu. Jed-
nak niewiele byo dotd udanych
konstrukcji z wasnym napdem.
W E R S J E E L E K T R Y C Z N E
P O D U S Z K O W C W T A C K O W Y C H
S zdecydowanie trudniej-
sze i bardziej pracochonne ni
wyej wymienione modele. Prze-
testowalimy we Wrocawiu kilka
rnych rozwiza z wykorzysta-
niem napdu elektrycznego w mo-
delach niesterowanych. Najcz-
ciej uywany w nich by jeden sil-
niczek, sucy jednoczenie do
unoszenia i przemieszczania mo-
delu. Niestety, najbardziej popular-
ny motorek typu Mabuchi FA-130
zazwyczaj mia zbyt ma moc.
Sprawdzi si natomiast jego nie-
wiele wikszy brat Mabuchi RC
260 RA. Ten najczciej stosowany
napd w tego typu modelach jest
zasilany z baterii 9 V. Wykonalimy
kilka udanych modeli w takiej kon-
figuracji. Rozwizania z wykorzy-
staniem wentylatorw komputero-
wych s nieco trudniejsze w reali-
zacji z powodu maej mocy i wy-
szego napicia tych wiatraczkw,
ale stosujc szeregowo poczo-
ne dwie baterie i takie konfigura-
cje udao nam si unie nad pod-
oe. Najczciej umieszczalimy
wentylator poziomo, kierujc
gwny strumie powietrza pod
kadub. Niewielk cz strumie-
nia przekierowywalimy za pomo-
c rnych sposobw do tyu i na
skos, aby uzyska siy przeciwdzia-
ajce wirowaniu poduszkowca
i minimaln prdko postpow.
MO D E L P O D U S Z K O WC A MT - 2 0 1 2
Z zaoenia jest to model
rozwojowy podsuszkowca wz.
2002. Bazuje na takim samym po-
kadzie z typowej tacki deprono-
wej do ywnoci o wymiarach
ok. 2213 cm. Silniczek 6 V jego
obudowa oraz wentylator pozyski-
wane s najczciej z uszkodzo-
nych suszarek do wosw.
Zasilanie to 1 bateria 9 V.
Proponuj zacz od skom-
pletowania i sprawdzenia elemen-
tw napdu. Przy demontau war-
to zastanowi si nad pozostawie-
niem lub pozbyciem si dodatko-
wych oson. To nieatwy wybr:
z jednej strony zwikszaj spraw-
no ukadu, z drugiej zwykle
wa niemao. Pewn alternatyw
jest zastpienie ich lejszymi obu-
dowami z plastiku, a nawet
z kartonu.
Przed wykonaniem otworu
w pokadzie (tacce) naley uwz-
gldni rwnie takie rozmiesz-
czenie mas (gwnie silnika i bate-
rii), aby ewentualny dodatkowy
Do zmotoryzowania miniaturowego
podsuszkowca sprawdziy si w na-
szych pracowniach silniczki i turbinki
z niedrogich suszarek do wosw.
83
W naszych pracowniach powsta rwnie zdalnie sterowany model redukcyjny
jednostki Morskich Oddziaw Stray Granicznej Griffon 2000 TD MkIII. By
moe za jakiy czas opis budowy tego modelu rwnie zostanie opracowany
dla Na warsztacie? W oryginalnej skali dwa takie pitnastoosobowe
poduszkowce sprowadzone z Anglii od 2005 roku su nam na Batyku
i w Zatoce Gdaskiej.
Wstpnie sklejona karoseria naszego poduszkowca.
Widoczny jest otwr wlotowy powietrza. Szcztkowa, piono-
wa ycianka z tyu karoserii, tu za wentylatorem, umoliwia
wylot czyci strumienia powietrza do tyu.
Wstpna przymiarka karoserii do pokadu zespou napdowe-
go. Karoseria moe by mocowana za pomoc dwch wkr-
tw (przd-ty) lub najproyciej za pomoc taymy klejcej.
Teraz pora na wykonanie osony atrapy wentylatora napdu
postpowego i steru kierunku.
Na tej ilustracji rozoone na czyci elementy podobnej
suszarki oraz wycznik i dziewieciowoltowa bateria
powszechnie uywane zasilanie tego typu modeli.
Otwr do osadzenia napdu umieycimy nieco z tyu
bateria way swoje Byoby dobrze, aby nie trzeba
byo zbytnio docia modelu balastem dla uzyskania
prawidowego pooenia yrodka cikoyci Po wytra-
sowaniu wycinamy otwr modelarskim skalpelem lub no-
ykiem do tapet o amanych ostrzach szerokoyci 9 mm.
Poczenie instalacji elektrycznej Bateri dobrze jest moco-
wa za pomoc samoprzylepnych rzepw umoliwi to nie tyl-
ko atw wymian zuytej baterii, ale take ewentualn zmian
jej pooenia, jeyli bdzie to potrzebne po pierwszych testach
w locie.
Pierwszy ze zbudowanych w naszych pracowniach prototypw
wykorzystujcych ten sam ukad napdowy i zasilanie. Cech
charakterystyczn konstrukcji jest przezroczysta osona kanau
wentylatora o niemal kroplowym przekroju czy strumienia
powietrza jest kierowana do tyu. Odpowiednio ustawione stery
kierunkowe pozwalaj przeciwdziaa niezamierzonym obrotom
modelu. Ten egzemplarz lata zupenie dobrze bez fartucha, ale
wymaga uycia dobrej jakoyci dziewiciowoltowej baterii alka-
licznej. Byo te potrzebne drobne odbalastowanie rufy.
Rozwinicie i materiay dodatkowe
do tego tekstu znajdziesz na naszej
stronie internetowej pod adresem
www.mt.com.pl/e-suplement
e-suplement
84
balast korygujcy pooenie rodka cikoci by jak
najmniejszy.
Po umocowaniu i podczenia silnika, baterii
(najkorzystniej na rzepy samoprzylepne) i dowolnego
lekkiego wycznika mona przystpi do wstpnego
oblotu. Model ju powinien wyranie chcie lata!
Oczywicie bdzie te obraca si wok swojej osi
ale to przecie zrozumiae. Ju na tym etapie mona
usun ewentualne usterki, takie jak nieprawidowe
wywaenie (poduszkowce, jak wszystkie obiekty lata-
jce, musz by prawidowo wywaone) czy nierw-
ny d tacki.
Jeli model na tym etapie, mimo prawidowego
wywaenia, rwnej tacki oraz powierzchni podoa,
nie jest w stanie utrzyma si w powietrzu, naley
powtrnie przyjrze si napdowi i zasilaniu. Oczy-
wicie bateria musi by bezwzgldnie nowa, dobrej
jakoci najlepiej alkaliczna. Ukad napdowy moe
by niekiedy zbyt saby (mona ewentualnie sprbo-
wa otunelowa strumie powietrza). Przyczyn nie-
powodze moe by te mao sprawny aerodynamicz-
nie wentylator.
Jeli jednak pierwsze prby lotne zakoczyy
si powodzeniem, mona przyst-
pi do dalszych prac.
Karoseri przedstawion
na rysunku gwnym naley
traktowa raczej jako propozycj
wykonawcz. Powinna by wy-
konana moliwie lekko (rwnie
dobrze moe by zrobiona
z kartki bloku technicznego). Jej
zadaniem jest osonicie (ale nie
zasonicie!) ukadu napdowe-
go. Zadaniem sterw kierunku
w poczeniu z wylotem powie-
trza w tylnej czci karoserii jest
zapobieganie obracaniu si
modelu wok wasnej osi.
Gotowy model z uruchomionym
napdem zachowuje si zupenie
poprawnie. Moe porusza si, cho
jego prdkoy nie jest imponujca
(strumie powietrza postpowego
nie jest zbyt duy). Na pewno jednak
jest to kolejny krok naprzd w budo-
wie elektrycznych modeli podusz-
kowcw dla modych konstruktorw. W naszych pracowniach bd powstaway kolejne, o sukcesach bd informowa
nastronach dziau Na warsztacie oraz na internetowym forum Modego Technika.
85
Na zdjciu od spodu zobaczy mona sposb zamocowa-
nia wycznika i balastu z plasteliny.
W zasadzie tego typu poduszkowce do lotw nie potrze-
buj fartucha. Dobrze (i lekko) wykonane, a do tego zasi-
lane dobr bateri, powinny lata bez niego. Prawidowe
wykonanie fartucha nie jest w brew pozorom tak atwe, jak
mogoby si wydawa. W modelu pokazanym na ilustracji
powyej grna warstwa folii ma duy otwr wlotowy w osi
wentylatora. Druga warstwa folii w tym miejscu ma tylko
dwa mae otwory. krodek fartucha jest zgrzany i rozcity,
co pozwolio poczy obie warstwy folii w tym miejscu
z pokadem, podobnie jak przy jego krawdziach. Ale
uwaga! Na zdjciu widoczna jest usterka montaowa
niezachowane zostay jednakowe odlegoyci cze do
krawdzi fartucha, co bdzie skutkowao jego niekorzyst-
nym napenianiem
Karoseri mona moco-
wa za pomoc dwch maych
wkrtw do drewna (przd
i ty karoserii), maych magne-
sw neodymowych, ewentual-
nie przy uyciu bezbarwnej
tamy samoprzylepnej.
Wan czci modelu
jest ukad pozwalajcy na
przekierowanie czci stru-
mienia powietrza do tyu
na ster lub stery. Musz przy-
zna, e rozwizanie z pierw-
szego prototypu byo bardziej
efektywne. W karoserii mode-
lu szerzej opisywanego w tym
artykule naley pomin pio-
now ciank tu za otworem
wlotowym. Stery kierunko-
we, o ile to moliwe, powinny
dawa moliwo pewnej re-
gulacji mona je osadza na
szpilkach (jak w pierwszym
prototypie, cho nie jest to
trwae rozwizanie). Innym
rozwizaniem jest wklejenie
ich do podstawy za pomoc
wskich (lub nadcitych) pa-
skw aluminiowej blaszki
z puszek po napojach gazowa-
nych. Wklejenie sterw nie
pozwala niestety na pniej-
sze korekty
Jeli karoseri wykona-
limy z depronu, zdobienia i imitacje szyb najatwiej
bdzie namalowa wodoodpornymi markerami.
Mona te delikatnie zastosowa farb w spreju i na-
klejki (z umiarem), pamitajc, e adnemu latajce-
mu modelowi nie suy dodatkowe obcienie.
Po zamocowaniu karoserii i steru mona przy-
stpi do kolejnego testu lotnego. Naley dy do
prawidowego lotu ju na tym etapie. Mniej zaawan-
sowanym modym technikom zalecam nawet pozosta-
wienie modelu w tej konfiguracji bez dodatkowego
fartucha. Moe si zdarzy, e mimo wczeniejszego
powodzenia, z karoseri model lata niechtnie. Nie
naley liczy na to, e fartuch diametralnie poprawi
sytuacj! Jeli stwierdzimy, e karoseria jest za ci-
ka, naley j wykona na nowo lejsz.
Fartuch, podobnie jak w przypadku wikszych
modeli, nie wspominajc ju o prawdziwych podusz-
kowcach, nie jest wcale atwy do wykonania ani do
bardzo dugiego utrzymania w sprawnoci technicz-
nej to chyba najwiksza bolczka wszystkich kon-
struktorw poduszkowcw
Do modeli tej wielkoci najlepszym materiaem
na fartuch (typu workowego palcowych jeszcze
w takich maych modelach nie widziaem) bdzie lek-
ka folia polietylenowa (na przykad z workw na mie-
ci). Dwa arkusze folii (w tym modelu o wymiarach
2030 cm mog te by nieco wiksze) zgrzewa si
na krawdziach choby lutownic. W rnych mo-
delach stosuje si rne rozwizania szczegw far-
tucha. W naszym zrobiem duy otwr pod silnikiem
w wierzchniej warstwie folii i dwa mae w dolnej.
Ponadto obie war-
stwy folii zamocowa-
em do dou kaduba
poprzez dwa przepa-
lone nacicia w osi
podunej modelu.
Do mocowania
folii fartucha do brze-
gw depronowego
pokadu najlepiej na-
daj si paski dwu-
stronnej tamy klej-
cej, cho rodek far-
tucha mona te za-
mocowa jednostron-
n tam (na zdj-
ciach jest dwustron-
na dla lepszego
zobrazowania). Nie-
zwykle wan rzecz
jest odpowiednie
rozmieszczenie
miejsc mocowania
nieprawidowe bd
skutkowa nieko-
rzystnym napenie-
niem fartucha powie-
trzem, a to z kolei
problemami z jego
uytkowaniem.
Prawidowo wykona-
ny i zamocowany
fartuch powinien
podnie, utrzyma
w poziomie i umoliwia przesuwanie si modelu.
Mimo tego nie na kadym podou bdzie mona go
uywa zbyt szorstkie w krtkim czasie spowoduje
jego rozszczelnienie, zbyt klejce (elektrostatyczne)
niekiedy moe uniemoliwi poruszanie si modelu.
P O D U S Z K O W C O W Y P R O G R A M R O Z W O J O W Y
Zachcam Czytelnikw do dalszego ekspery-
mentowania z podobnymi modelami poduszkowcw.
Jak ju wspomniaem, za punkt wyjcia warto przyj
model z naszego miesicznika sprzed 6 lat, by na-
stpnie go stopniowo coraz bardziej wzbogaca
o ruchome wirniki (nadal napdzane suszark), o ka-
roseri, fartuch by pniej przej do eksperymen-
tw z napdami pokadowymi a do modelu zdalnie
sterowanego tej samej wielkoci. Bd ledzi wszyst-
kie forumowe relacje oraz nadesane do naszego mie-
sicznika zdjcia modeli. Terminy publikacji kolejnych
modeli poduszkowcw w dziale Na warsztacie
Mo dego Technika (w tym i naszego Griffona!)
w duej zapewne mierze bd zaleay od iloci rela-
cji, jakie zostan zamieszczone na naszym forum. Tam
te tradycyjnie, na miar swoich moliwoci, su ra-
d i pomoc, wspierany rwnie przez innych (bardzo
yczliwych modotechnikowym konstruktorom) foru-
mowiczw (dzikuj ZIV!).
Na koniec ycz udanych eksperymentw
z modelami maych poduszkowcw, wietnej zabawy
i pouczajcych ale przyjemnych jednoczenie
dowiadcze. z 86
L
udzie XXI wieku, aby zoriento-
wa si, jaka bdzie pogoda
szukaj wiadomoci w TV, radiu.
Znale zapowiedzi meteo jest a-
two a wszyscy prowadzcy je, a
kipi dowcipem, elokwencj i sta-
raj si nas oczarowa. Nie rzad ko
si to im tak dobrze udaje, e gdy
skocz mwi, dokadnie wiemy,
jaka pogoda bdzie w Afry ce albo
na poudniu Australii, nie mwic
ju o Wenecji, ale nie tu gdzie
mieszkamy. A przecie wystarczy
wyjrze za okno na prosty model
pogodynki, czyli Oli barometr.
Narzdzia i materiay: pia
do drewna, papier cierny, wier-
tarka z wiertem, lutownica, cien-
ka sklejka, tama samoprzylepna
dwustronna, obrazek osa (naryso-
wany samodzielnie lub powikszo-
ny ten zamieszczony w MT), kawa-
ek sznurka oraz puszka bezbarw-
nego lakieru w sprayu.
Z cienkiej sklejki na przykad
3 mm wycinamy prostokt o wy-
miarach takich, jakie ma przygoto-
wany obrazek i naklejamy go.
W miejscu gdzie osio powinien
mie ogon wiercimy otwr o red-
nicy zgodnej ze rednic sznurka.
Lakierujemy nasze dzieo z obu
stron. W otwr wkadamy sznurek
i przyklejamy go z zewntrz lub
zawizujemy. Z boku obrazka przy-
klejamy tam dwustronn, ktra
przytwierdzi barometr do ramy
okna, w miejscu dobrze widocz-
nym oraz naraonym na wszelkie
wpywy atmosferyczne. z
Z prawej strony obrazka naklejamy
taym dwustronnie samoprzylepn.
Instrukcja uycia suy do precyzyjne-
go okreylania pogody i musi by wyra|-
nie widoczna poniej obrazka osa.
Gotowy model umieszczamy w miejscu naraonym na oddziaywanie aury.
Kwiecie. A jak kwiecie
to prima aprilis. Warto zrobi
coy ymiesznego z tej okazji.
Oli barometr
A d a m  o w i c k i
87
P
rzed zakupem kosiarki musimy ustali, jaki trawnik
bdziemy mieli do skoszenia, czyli area, ukszta-
towanie terenu i dostpne tam rda zasilania.
Kosiarka rczna wystarczy do powierzchni kil-
kudziesiciu metrw kwadratowych. Te urzdzenia
wyposaone s w dwa koa i noe spiralne zabezpie-
czone oson. S atwe w uyciu, maj niewielkie roz-
miary, ale wymagaj pchania, czyli pewnej wprawy
i sporej siy. le naostrzona kosiarka nie zda egzami-
nu. Dla trawnika powyej 50 m
2
lepiej wybra urz-
dzenie elektryczne.
Kosiarki elektryczne s tanie i pracuj ciszej
ni spalinowe. Poruszaj si na czterech koach lub
(bardzo rzadko) na poduszce powietrznej. Rni si
moc silnika. Najczciej jest to: 700, 800, 900, 1000,
1300, 1600 W. Im mocniejszy silnik, tym wiksza red-
nica noa tncego. Optymalnym rozwizaniem dla
maych ogrdkw przydomowych, z czsto koszonym
trawnikiem, jest kosiarka z silnikiem okoo 9001000
W. Zbyt maa moc to powolna praca urzdzenia, a im
mniejszy n, tym mniejsza szeroko pasa citej
trawy. Kosiarki elektryczne wyposaone w silnik o du-
ej mocy s jednak duo trudniejsze do kierowania.
Szeroko cicia uzaleniona jest od szerokoci
noa. W zalenoci od modelu wynosi od 28 do 57 cm.
Czas koszenia jest wprost proporcjonalny do szeroko-
ci cicia kosiarki. Jedno ostrze kosiarki elektrycznej
moe by obrotowe lub cylindryczne.
Ostrze obrotowe (rotacyjne) umoliwia szybkie
cicie. Kosiarki rotacyjne maj nieskomplikowan bu-
dow i s proste w obsudze. Elementem tncym jest
n krccy si ze znaczn prdkoci nad powierz-
chni ziemi. N nie tnie traw na jednakowej wysoko-
ci, poniewa wiruje w staym oddaleniu w stosunku
do k, a nie do podoa. Koszenie nastpuje przez
urywanie lici uderzeniem noa. Powstaj w ten spo-
sb na liciach rozlege rany objawiajce si tzw. bie-
leniem kocw. Wwczas grna powierzchnia trawni-
ka ma biaawo-somkowy odcie.
Wysoko cicia trawy mona ustawia w pro-
stych modelach poprzez zmian wysokoci mocowa-
nia k, a w modelach o wyszym standardzie dziki
ustawianiu dwigni umoliwiajcej wybr jednej
z wielu (nawet kilkunastu) opcji.
Kosiarki rotacyjne wyrzucaj traw: do kosza,
na powierzchni trawnika lub maj tak zwany wyrzut
boczny (kosiarki spalinowe). Ten ostatni model nadaje
si do cicia trawnikw zaniedbanych, wysokich. Jest
idealny przy rzadkim koszeniu. Podczas procesu ko-
szenia trawa jest podnoszona, cinana i wyrzucana
na bok. Wzdu linii koszenia tworzy si wa citej
trawy, atwy do zgrabienia. Kosz to pojemnik umiesz-
czony z tyu kosiarki. Trzeba go oprnia rcznie.
Noe tnce pracuj jak wentylator, wcigajc wszyst-
ko, co napotkaj na trawniku, np. jesienne licie, ga-
zki, oderwane fragmenty mchu. Skoszony materia
wrzucany jest do kosza. Kosz moe by wykonany z:
ptna jest wwczas lekki i zapewnia przepyw
powietrza;
plastiku atwy w utrzymaniu.
Jego pojemno zmienia si w zalenoci
od modelu. Dla kosiarek elektrycznych wynosi od 20
do 80 litrw. Niektre kosiarki maj wskanik nape-
nienia zasobnika, zazwyczaj mechaniczny.
Ostrze cylindryczne (bbnowe) zapewnia
optymaln jako wykoczenia cicia. Na liciu po-
wstaje minimalna rana. Element tncy w tego typu
kosiarce skada si z: obracajcego si bbna ze spi-
ralnie uoonymi noami i na stae umocowanej kra-
wdzi przeciwtncej, tzw. stalnicy. Liczba noy
n a r z d z i a
T
E
K
S
T

A
T
W
Y


z
z
z
88
Aby przydomowy trawnik by pikny, wymaga
niestety pielgnacji, a co najmniej
systematycznego koszenia. To powtarzalne
zajcie moe sta si atwiejsze, a nawet
relaksujce z odpowiednim sprztem.
rzed zakupem kosiarki musimy ustali jaki trawnik Szeroko cicia uzaleniona jest od szerokoci
T
Kosiarki elektryczne
i prdko obracania si bbna decyduj o dokadno-
ci koszenia. Nie nadaj si jednak do koszenia traw-
nikw nierwnych i zaniedbanych.
Wad kosiarek bbnowych jest trudno
w ostrzeniu ostrza i duy koszt jego wymiany.
W bben tncy wyposaonych jest wikszo kosia-
rek rcznych (pchanych).
I tutaj te istnieje moliwo regulacji wysoko-
ci koszenia:
regulacja indywidualna na kadym kole przy
pomocy dwigni lub przez przekadanie k;
regulacja czciowo scentralizowana indywidual-
na z przodu, a scentralizowana z tyu;
regulacja scentralizowana 4 koa s regulowane
jednoczenie przez punkt kontroli wysokoci cicia.
Budowa kosiarki nie jest skomplikowana.
Na grnej czci obudowy umieszczony zosta sil-
nik. Dolna cz osania ostrze. Obudowa moe
by wykonana z rnych materiaw, z ktrych
kady ma specyficzne zalety:
stal jest bardzo odporna,
ale wymaga regularnej kon-
serwacji;
aluminium jest sztyw-
ne i nierdzewne, nie
wymaga specjalnej
konserwacji;
polipropylen lekki,
nie wymaga adnej
konserwacji;
tworzywo Xenoy lub
ABS jego parametry
s zblione do polipropy-
lenu, ale oprcz tego wy-
kazuje optymaln odpor-
no na uderzenia.
Sterowanie
Kosiarki posiadaj najczciej nastpujce
elementy sterujce (w zalenoci od modelu):
wycznik silnika (w modelach elektrycznych
z dodatkowym zabezpieczeniem);
regulacja wysokoci koszenia: moe by centralna
(np. w niektrych modelach jest poczona z obro-
towym wskanikiem), przez przeoenie osi,
oddzielna dla kadego koa za pomoc dwigni;
dwignia wczenia napdu noa (modele spalino-
we), w modelach elektrycznych wystpuje automa-
tyczne sprzgo;
pokrto wczenia aeratora (tylko kosiarki firmy
Gardena).
Rzadko spotykane w Polsce s kosiar-
ki na poduszce powietrznej. To ko-
siarki bezkoowe, utrzymujce si
nad powierzchni trawnika
dziki dmuchawie umieszczo-
nej nad wirujcym noem.
Kosiarka na poduszce po-
wietrznej, unoszca si
kilka centymetrw
nad ziemi, jest bar-
dziej zwrotna na
terenach nierw-
nych lub zbo-
czach. Nie na-
daje si do
pracy na lu-
nym, piasz-
czystym
podo-
u.
Podstawowa wad
kosiarek elektrycznych jest
ograniczenie wynika-
jce z koniecznoci
podczenia ich
kablem do gniaz-
da prdowego.
Na sporej powierz-
chni trawnika
przeciganie dugie-
go przewodu bdzie kopo-
tliwe, a zaczepianie go
o rne elementy krajobrazu i ogrodowej architektu-
ry wrcz irytujce.
Na rynku pojawiy si kosiarki zasilane ener-
gi soneczn. Ich wad jest niewielka moc i praca
tylko w dni soneczne i w rejonach o duym naso-
necznieniu. S rwnie do drogie. miao wcho-
dz na rynek modele akumulatorowe i automatycz-
ne, ale one zasuguj na osobne przedstawienie. z 89
Jak nauczy fizyki swojego psa
Chad Orzel
Jeyli uwaacie, e fizyka jest nudna, niezrozumiaa i dla szalonych naukowcw, na pewno nie czytaliycie
tej ksiki. Lekka, zabawna, ale i bardzo konkretna trey wprowadzi czytelnika w ywiat kwantowego
spojrzenia na rzeczywistoy. A wszystko to przy udziale sympatycznej suczki Emmy, ktra bardzo lubi goni
krliki i rozmawia ze swoim opiekunem. Gdy profesor fizyki Chad Orzel poszed do schroniska, aby adop-
towa psa, nie mia pojcia, e spotka zwierz, ktre nie tylko mwi, ale i zainteresuje si fizyk. Emma
prbowaa wykorzystywa idee mechaniki kwantowej do rzeczy naprawd wanych w jej yciu: poycigu
za intruzami, pozyskiwania smakoykw i spacerw. Zasypywaa Chada pytaniami: Czy mona uy tune-
lowania kwantowego, aby si przedosta za pot ssiadw i pogoni krliki? Co z teleportacj kwantow?
Czy za jej pomoc mona apa wiewirki, zanim uciekn wysoko na drzewo?
Prszyski i S-ka
Dlaczego prawda jest pikna.
O symetrii w matematyce i fizyce
Ian Stewart
Ta pozycja z pewnoyci zainteresuje czytelnikw
majcych ju pewn praktyk w matematycznym
i fizycznym spogldaniu na ywiat. Nie tylko zainteresuje, ale wcignie i nie wypuyci, dopki
nie dobrnie si do ostatniej linijki. kwiatowej sawy matematyk Ian Stewart opowiada histo-
ri ekscentrycznych i niekiedy tragicznych geniuszw, dziki ktrym symetria urosa do jed-
nej z najwaniejszych idei wspczesnej nauki. Pokazuje, e gboko w samym centrum teorii
wzgldnoyci, mechaniki kwantowej i teorii strun ley ukryte pojcie symetrii. W pocztkach
XIX w. Evariste Galois zrewolucjonizowa matematyk. Stworzy jzyk pozwalajcy opisa
symetri struktur matematycznych oraz jej konsekwencje. Ten jzyk, znany jako teoria grup,
wykorzystuj dziy matematyka czysta i stosowana do opisu powstawania wzorcw struktu-
ry w naturze. Symetria odgrywa take kluczow rol w kwantowym ywiecie rzeczy bardzo
maych i relatywistycznym ywiecie
rzeczy bardzo duych. Moe si przy-
czyni do powstania dugo poszuki-
wanej teorii wszystkiego, matema-
tycznej unifikacji tych dwch gazi
wspczesnej fizyki.
Prszyski i S-ka
Jak pokroi tort i inne zagadki matematyczne
Ian Stewart
Historie, zdarzenia, zagadki, z ktrymi mona si zmierzy, uywajc nie siy fizycznej, lecz
siy wasnego intelektu, a take pewnej znajomoyci matematyki. Doskonay trening dla sza-
rych komrek i tych aktualnie zapenianych szkoln wiedz, i tych, ktre ju od jakiegoy
czasu od zapeniania odpoczywaj. Ksika ta to porcja zadziwiajcych i fascynujcych za-
gadek matematycznych, przedstawionych przez mistrza matematycznej rozrywki profesora
Iana Stewarta. Prowadzc czytelnika przez niezwyky ywiat problemw, nad ktrymi jeszcze
do niedawna bezskutecznie gowili si najlepsi matematycy ywiata, Stewart pokazuje rno-
rodnoy i potg dzisiejszej matematyki w jej rozmaitych odsonach: od grafw, probabilisty-
ki i logiki, do topologii i quasi-krysztaw (oraz oczywiycie podziau tortu). Jak pokroi tort to
nie tylko znakomita rozrywka, ale przede wszystkim radoy z niewymuszonego poznawania
matematyki.
Prszyski i S-ka
JJ
C
J
te
s
kk
to
p
z
lo
C
P
D
O
Ia
T
m
c
o

i
n
s
t
a
l
o
w
a

?
rz
c
w
ty
w
P
J
Ia
H
s
ry
c
g
Ia
d
ro
k
n
m
P 90
c
o

c
z
y
t
a

?
Niesamowite laboratorium
Wraz z przedstawicielami kilkunastu najwikszych polskich
instytucji naukowych tworzcych konsorcjum NanoBioGeo
mieliymy okazj uczestniczy w otwarciu krodowiskowego
Laboratorium Ultraszybkich Urzdze Mikroprzepywowych.
Laboratorium mieyci si w Instytucie Chemii Fizycznej
Polskiej Akademii Nauk (IChF PAN) w Warszawie.
Mikroprzepywy polegaj na przepuszczaniu pynu noynego
z mikrokroplami zawierajcymi odczynniki chemiczne przez
odpowiednio zaprojektowane, proste w budowie i tanie
w wykonaniu ukady kanalikw. Nasze laboratorium suy
badaniom zjawisk w ukadach mikroprzepywowych.
Chodzi przede wszystkim o rejestracj optyczn ultraszyb-
kich procesw transportowych w mikro- i nanoskali, takich
jak przepywy czy dyfuzja, mwi dr hab. Piotr Garstecki,
prof. IChF PAN. Nowoczesna aparatura laboratorium po-
zwala stosowa wiele technik mikroskopowych, w tym
mikroskopi fluorescencyjn oraz jasnego pola. Sprzt
umoliwia take prowadzenie bada z zakresu spektroskopii
korelacji fluorescencji. Badania nad mikroprzepywami s
uznawane za przyszoyciowe, zmieni oblicze wspczesnej
chemii w porwnywalnym stopniu, jak ukady scalone
przeksztaciy elektronik w latach 70. ubiegego wieku.
Nowo otwarte laboratorium jest kolejnym uruchomionym
z czternastu laboratoriw powstajcych w ramach projektu
Krajowe Laboratorium Multidyscyplinarne Nanomateriaw Funkcjonalnych NanoFun. Projekt ten jest realizowany przez konsorcjum naukowo-przemysowe
NanoBioGeo w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 20072013.
Celem projektu NanoFun jest utworzenie w Polsce sieci kilkunastu yrodowiskowych laboratoriw, zajmujcych si nowatorskimi badaniami naukowymi o cha-
rakterze inter- i multidyscyplinarnym, o potencjalnych zastosowaniach w zakresie nanomateriaw, biochemii, biofizyki i inynierii chemicznej. Dostp do apa-
ratury krodowiskowego Laboratorium Ultraszybkich Urzdze Mikroprzepywowych maj instytucje wchodzce w skad konsorcjum NanoFun oraz uytkowni-
cy zewntrzni zarwno z kraju, jak i z zagranicy.
8 wykadw na nowe tysiclecie
21 lutego w Auditorium Maximum na Uniwersytecie Warszawskim wykad
zatytuowany Jak astronomowie zobaczyli koniec (Wszech)ywiata? wygo-
si astrofizyk, dr Stanisaw Bajtlik. My wiemy, jak dr Bajtlik wspaniale popula-
ryzuje wiedz, wszak mamy przyjemnoy publikowa jego opowieyci o astro-
nomii i fizyce ju od kilku lat, ale spora czy suchaczy zgromadzonych
w Auditorium Maximum bya zaskoczona, bardzo pozytywnie zaskoczona.
Dowiedzieliymy si, jak rozwijaa si wiedza astronomw o kocu (kresie,
zakoczeniu, wrcz miejscu, poza ktrym nie ma ju nic) Wszechywiata przez
wieki. Z humorem i swad zawoanego gawdziarza dr Bajtlik opowiada
o coraz nowszych sposobach obserwacji kosmicznych, uywajc rekwizytw
przyniesionych z Centrum Astronomicznego im. M. Ko pernika PAN oraz
czarnych rajstop, by zobrazowa czarne dziury.
Obecny rok akademicki jest ju jedenastym z kolei od czasu wygoszenia
pierwszego wykadu w cyklu 8 wykadw na nowe tysiclecie pod pa-
tronatem Rektora UW, obecnie Jej Magnificencji profesor Katarzyny
Chaasis kiej-Macukow. W cigu dziesiciu lat wygoszono i wysuchano
ponad 70 wykadw osb uznawanych za wybitne czy wrcz najwybitniej-
sze w swojej dziedzinie.
w
o
p
c
O
p
t
C
p
s 91
w
a

n
e

i
m
p
r
e
z
y
Rozwinicie i materiay dodatkowe
do tego tekstu znajdziesz na naszej
stronie internetowej pod adresem
www.mt.com.pl/e-suplement
e-suplement
W Instytucie Chemii Fizycznej PAN w Warszawie otwarto nowoczesne laboratorium do badania
zjawisk zachodzcych w ukadach mikroprzepywowych (fot: IChF PAN/Grzegorz Krzyewski).
92
s
t
r
e
f
a

a
m
a
n
i
a

g

o
w
y
j o l k a z h a s e m
19 4 K
11 8
R 17 R 20 R
K 9 K 7
K K
K R K R R 5
R 10 K K 6
13 16 R
R 3
12 15 18
K R 1
R R
14 R K K 2 K
A
b
y

o
d
c
z
y
t
a

h
a
s

o
,

n
a
l
e

y

w
p
i
s
a

d
o

d
i
a
g
r
a
m
u

n
a

d
o
l
e

s
t
r
o
n
y

l
i
t
e
r
y

z

p

l

o
z
n
a
c
z
o
n
y
c
h

l
i
c
z
b
a
m
i
.

H
a
s

o

m
o

n
a

w
y
s

d
o

r
e
d
a
k
c
j
i

n
a

k
u
p
o
n
i
e

(
s
t
r
.

9
6
)

l
u
b

e
l
e
k
t
r
o
n
i
c
z
n
i
e

z
e

s
t
r
o
n
y

w
w
w
.
m
t
.
c
o
m
.
p
l
/
k
u
p
o
n
.

S
p
o
y
r

d

p
r
a
w
i
d

o
w
y
c
h

r
o
z
w
i

z
a

w
y
l
o
s
u
j
e
m
y

p
i

,

k
t

r
e

z
o
s
t
a
n

n
a
g
r
o
d
z
o
n
e
.
1 2 3 4 5 7 14 15 16 18 19 6 13 8 9 10 11 12 17 20
krtki program np. w jzyku
JavaScript
planeta najblisza Soca
odmiana agatu, minera o naprze-
mianlegych biaych i czarnych
lub ciemnych warstewkach
moe by papieru, z zeszytu
lub z ksiki
moe by promienny, radosny, weso-
y lub czarujcy
przedstawiciel jednego z ludw
indiaskich w prekolumbijskim
Meksyku
czterostrunowy hawajski instrument
muzyczny, podobny do gitary
sceniczny dramat muzyczny np.
Verdiego, Pucciniego, Musorgskiego
urojenie, przywidzenie, iluzja, zuda
jajko i mka lub tarta buka, w kt-
rych obtacza si przed smaeniem
kawaki misa, ryb, jarzyny
gwny ksigowy lub kierownik dzia-
u finansowo-ksigowego szkoy
wyszej
Sean, aktor angielski, znany m.in.
z filmw o Jamesie Bondzie i Imi
Ry
moe by eteryczny, rany, anyko-
wy, lawendowy, zapachowy lub
do opalania
dwik powstajcy przy silnym ude-
rzaniu skrzydami przez ptaki w cza-
sie lotu, przy poruszaniu si tkaniny
pod wpywem wiatru itp.
pozostaa przy pniu lub gazi dolna
cz bocznej gazki po jej obciciu,
odamaniu lub uschniciu
czowiek trudnicy si owieniem ryb
to, od czego si co zaczyna, poczt-
kowe stadium czego, wprowadzenie
do caoci
warto nominalna oznaczona na
emitowanych papierach wartocio-
wych itp.
czowiek ksztaccy si o wasnych
siach, bez pomocy nauczyciela
posta baniowa, maleka istota
o cechach nadprzyrodzonych, przeby-
wajca w osiedlach ludzkich, lasach,
na polach itp.
osdzenie przestpcy i ukaranie go
z pominiciem obowizujcej drogi
postpowania sdowego
osobnik dokonujcy zbrojnych napa-
dw
blok z palonej gliny, z gipsu, betonu
z otworami w postaci kanaw lub
komr, majcy waciwoci termoizo-
lacyjne i dwikochonne; uywany
do budowy cian i stropw
dziecinne eczko na biegunach
rzeczy liche, wykonane niedbale,
po partacku, z marnego materiau
mebel sucy do przechowywania
naczy i przyborw stoowych
okrelona liczba godzin zaj dydak-
tycznych i naukowych, do ktrej zo-
bowizany jest pracownik instytucji
dydaktycznej, naukowej
w mitologii greckiej boginie zemsty
nabycie czego na wasno lub
czynno kupowania
z angielskiego, wena kz angorskich
lub wyrb z niej (skojarz z beretami)
tum, mnstwo, mnogo, mrowie,
rj, ma, hurma, krocie
reakcja chemiczna, podczas ktrej
z prostych substancji wyjciowych
powstaje produkt bardziej zoony
urzdzenie do przechowywania,
przewietrzania oraz do suszenia
ziarna
miasto w Japonii ze skoczni narciar-
sk, na ktrej Wojciech Fortuna zdo-
by zoty medal olimpijski
may pokadowy statek rybacki
o napdzie motorowym
owca rasy pochodzcej z Hiszpanii,
hodowana ze wzgldu na cienk,
wartociow wen
W diag ra mie ujaw nio no po o e nie wszys tkich wys t pie liter K i R.
Sponsorem nagrd
jest
amigwka ska-
da si z kwadratu
9 na 9, ktry do-
datkowo podzielo -
ny jest na mniejsze
kwadraty (3x3).
W polach kwadra-
tu znajduj si ju
cyfry. Cao na-
ley uzupeni cy-
frami od 1 do 9,
tak aby w kadym
wierszu, kolumnie
i w maym kwa-
dra cie cyfry si nie
powtarzay.
Rozwizujc su-
doku zamieszczo-
ne obok, pami-
taj o kilku wa-
nych zasadach.
Do okrelo nego
miejsca na po-
ziomie atwym,
pasuje tylko jed-
na jedyna cyfra.
Dlatego nie wpisuj
ad nej cyfry, jeli
nie masz stu pro-
centowej pewno-
ci, e jest to je-
dyne moliwe
miej sce.
s u d o k u s u d o k u
S
U
D
O
K
U
Poziom atwy
Poziom redni
Poziom trudny
W tym miesicu
do rozwizania dla Was:
2 5 9 6 8 4 1
7 9 4 5 6
1 4 7 2 8 9
5 6 9 1
1 9 5 6 8 2
8 2 7 5
5 3 2 8 7 1 6 4
2 1 3 9
7 1 6 3 9 2 5
2 5 8 3 6 7 9

7 9 2 4 5 1 3
5 7 9 1 3 2
3 4 2 5 6
1 4 5 3 8 7
9 5 1 2 8 6 4

6 1 3 9 4 2 5
3 1 5 4
5 8 7 1 6
6 3 4 5 2
3 1 5 6 4
5 8 1 7
6 9 2 5
1 7 8 9 5
9 5 1 3 6
6 4 9 7 3
Poziom atwy
Poziom redni
Poziom trudny
6 5
2 8 3 7 9 1 4
4 1 7
2 3 9 5 1 8 7
8 7 4 3 9 5
9 5 8 6 7 3 4
9 8 6
6 3 5 9 4 7 1
7 3 6
7 5 6 3
3 6 4 1 7 2 5
5 8 4 9 2 3 7 6 1
7 4 5 9 1 3
9 7 4 2
6 5 1 2 3 9 8 4 7
8 1 7 2 5
2 8 6 5 7
5 3 4 6

4 9 6 2 8 1
8 3 9 2
5 2 7 3 6 9
7
7 8 2 1 3 4
6 9 7 3
9 5 8 4 1 6

93
s
t
r
e
f
a

a
m
a
n
i
a

g

o
w
y
a c t i v e r e a d e r
94
1 Jarosaw Knefel 1880
2 Maciej Skrzetuszewski 1110
3 Syzyf 1060
4 Kinga Tobaa 1010
5 Sawomir Kulik 810
6 Kamil Drel 810
7 Daria aniewska 740
8 Mariusz Nowak 710
9 Jakub Janusz 660
10 Rafa Mazurkiewicz 660
11 Andrzej Gruszka 640
12 Marcin Zagnaski 590
13 Andrzej Sosnowski 590
14 Agnieszka Stokosa 560
15 Maciej Ciesielski 560
16 Mieszko Grodzicki 560
17 Konrad Glibowski 530
18 Piotr Wardach 510
19 Sawomir Szustek 460
20 Marek Bielecki 460
21 Anita Bielska 460
22 Narcyza Galasy 440
23 Sylwester Adamski 440
24 Marcin Rzeszotko 440
25 Agnieszka Skrzetuszewska 440
26 Sawek Januszewski 440
27 Andrzej Czeczerewski 440
28 Szymon Zalewski 440
29 Jurek Pilichowiak 440
30 Bartek Onisowski 440
31 Wojciech Pachniewski 440
32 Piotr Kornaciuk 440
33 Mateusz Esterek 440
34 Marcin Zalawski 440
35 Damian Nazaruk 430
36 Jan Krzanowski 430
37 Roman Bobek 400
38 Jzef Grek 400
39 Agata Flora 400
40 Klara Rocha 400
41 Daniel Kozowski 380
42 Daniel Kopniak 360
43 Adam Szreter 360
44 Zbigniew Ziajniak 360
45 Walewski 360
46 Mirek Gayszyski 360
47 Maciej Gajewski 360
48 Andrzej Pcherzkow 360
49 Jarosaw Mosor 360
50 Karolina Ciepielewska 360
51 Agnieszka Nowak 360
52 Katarzyna Stokosa 360
53 Adam Kurzak 360
54 ukasz Koodziej 360
55 Ludwik Ciechaski 360
56 Jerzy Pasymski 360
57 Cezary Olszewski 360
58 Zbigniew Fugel 360
59 Tadeusz Sobczak 360
60 Sawomir Wiyniak 360
61 Mirosaw Dbkowski 360
62 Micha Perdkowski 360
63 Micha Kierzog 360
64 Mariusz Wietek 360
65 Kuba Karolak 360
66 Gabriel Pytel 360
67 Adam Sobieradzki 360
68 Mariusz Piecuch 360
69 Barbara Nowak 360
70 Dariusz Gralski 360
71 Grzegorz Tarnawa 360
72 Marzena Gaka 360
73 Stanisaw Markocki 360
74 ukasz Markocki 360
75 Krzysztof Danielak 360
76 Maksymilian Michalski 360
77 Jacek Hebday 360
78 Marian Caruk 350
79 Gusta Norbe 350
80 Robert Kroczak 340
81 Marcin Jarosz 340
82 Grzegorz Markocki 300
83 Zbigniew Baliy 300
84 Andrzej ukako 300
85 Pawe Borowicz 280
86 Kazimierz Rozbrj 280
87 Dariusz Reinholz 280
88 Zbigniew Kowalski 260
89 Zofia Przyborska 260
90 Jan Nahowski 230
91 Katarzyna Koper 230
92 Justyna Woos 230
93 Ryszard Andruszaniec 200
94 Boena Adamska 180
95 Maciej Ossoliski 180
96 Joanna Liniejewicz 180
97 Marcin Borowicz 180
98 Jakub Kochanowski 180
99 Tomasz Gromski 180
100 Zygmunt Boek 180
Active Reader 2012 pierwsze procze
(suma punktw za konkursy ze stycznia i lutego)
Regulamin dostpny jest pod adresem
www.mt.com.pl/img/ar.pdf.
95
a c t i v e r e a d e r
ZASADY nieustajcej zabawy Active Reader
sprawd|, kto jest najbardziej aktywnym czytelnikiem Modego Technika
Tylko wypenienie kuponu konkursowego (na ww.mt.com.pl lub w miesiczniku) jest rwnoznaczne
z przystpieniem do nieustajcej zabawy Active Reader oraz zgod na przetwarzanie danych
osobowych na potrzeby konkursu.
Do nieustajcej zabawy Active Reader mona przystpi w kadej chwili.
Za nadesane rozwizania zada (mini quiz, krzywka, pomysy genialne zwariowane i takie sobie,
wybr pomysu miesica, klub wynalazcw, szkoa wynalazcw, na warsztacie, listy do redakcji,
komentarze na forum, glosowanie na najciekawsza nagrod), oprcz biecych nagrd, kady
uczestnik otrzymuje punkty, przyznawane wg cennika zamieszczonego poniej w tabelce.
Rozwizania zada z biecego wydania MT naley nadsya do koca miesica tego wydania.
Liczy si data stempla pocztowego.
Osoby, ktre chc, aby naliczy im punkty za aktywnoy na forum, powinny wysa e-mail
na activereader@mt.com.pl, z informacj, jaki jest ich forumowy nick.
Zbierajc punkty, walczymy o prawo do wyboru nagrody
Lista nagrd jest dostpna na stronie internetowej www.mt.com.pl.
W trakcie trwania zabawy nagrd moe przybywa!
Co miesic kady z uczestnikw zabawy Active Reader moe przyzna rnym nagrodom oceny
wg skali:
z to najbardziej chc otrzyma 5 pkt.
z to bardzo chc otrzyma 4 pkt.
z to chc otrzyma 3 pkt.
z to nie jest ze 2 pkt.
z to nagroda pocieszenia 1 pkt.
W ostatnim miesicu naszej zabawy (grudniu lub lipcu) ocena przyznana nagrodzie bdzie dla
nas sygnaem, e akurat ten przedmiot uczestnik AR chce otrzyma. Osoba, ktra bdzie miaa
najwicej zebranych punktw za rozwizania zada AR, zyska prawo do wyboru nagrody jako
pierwsza, i tak dalej, zgodnie z miejscem na liycie rankingowej.
Przykad:
Brane s pod uwag oceny nagrd w grudniu!
Pani AB ma najwicej punktw AR i ocenia nagrod nr 3 na 5 pkt., nr 2 na 4 pkt., nr 7 na 3 pkt.,
a numer 1 na 2 pkt. Jako pierwsza na liycie otrzymuje wybran przez siebie nagrod nr 3.
Pan XZ zaj 2 miejsce i ocenia nagrody podobnie do Pani AB: nagrod nr 3 na 5 pkt.,
nr 7 na 4 pkt., nr 2 na 3 pkt. i nr 1 na 2 pkt. Poniewa nagrod nr 3 ju wybraa Pani AB
(bo zebraa wicej punktw AR), Pan XZ otrzyma wybran przez siebie nagrod nr 7.
Punkty Active Reader (tabela)
Mini quiz 80 punktw
Krzywka 50 punktw
Pomysy genialne zwariowane i takie sobie 50 punktw
Gosowanie na Pomys miesica 20 punktw
Klub wynalazcw, Szkoa wynalazcw 50 punktw
Za kade opublikowane rozwizanie KW lub SzkW 150 punktw
Na warsztacie 200 punktw
Listy do redakcji 50 punktw
Za kady opublikowany list 150 punktw
Wpisy na forum za kady wpis 50 punktw
Gosowanie na najciekawsz nagrod Active Readera 30 punktw
Prenumerata 150 punktw
Szczegowy regulamin
znajduje si pod adresem:
www.mt.com.pl/img/ar.pdf.
Nie tylko dla prenumeratorw!
s
t
r
e
f
a

a
m
a
n
i
a

g

o
w
y
A ponadto e-wydanie ma swoje bezcenne zalety:
z wbudowane linki klikasz i jestey na odpowiedniej stronie WWW
z hipertekstowy spis treyci i wyszukiwarka od razu znajdziesz to, czego szukasz
z wygodne archiwum czyli poprzednie wydania pod rk
E-prenumerat mona zamawia (na www.mt.com.pl/eprenumerata
lub www.avt.pl/eprenumerata) na 6, 12 lub 24 wydania
w cenie odpowie dnio 4 z, 3,50 z, i 3 z za wydanie (patrz str. 97).
z 80% Prenumeratorom wydania papierowego przysuguje znika w wysokoyci a 80%:
za prenumerat proczn pac tylko 4,80 z, za roczn 8,40 z, a za dwuletni 14,40 z!
e-Prenumerata
MODEGO TECHNIKA
moesz czyta
na monitorze
swego komputera
w postaci identycznej
z wydaniem papierowym!
96 96
K
u
p
o
n

M
T

4
/
2
0
1
2
............................................................................................................................
imi i nazwisko wiek
............................................................................................................................
ulica nr domu, nr mieszk.
............................................................................................................................
kod miejscowoy
a b c
str. 21

a b c
str. 30

a b c
str. 27

a b c
str. 33

p
r
z
e

l
i
j

n
a

a
d
r
e
s
:

A
V
T
-
K
o
r
p
o
r
a
c
j
a

M

o
d
y

T
e
c
h
n
i
k
u
l
.

L
e
s
z
c
z
y
n
o
w
a

1
1
,

0
3
-
1
9
7

W
a
r
s
z
a
w
a
z
b
d
o
p
i
s
k
i
e
m

K
o
n
k
u
r
s
y

l
u
b

e
l
e
k
t
r
o
n
i
c
z
n
i
e

z
e

s
t
r
o
n
y

w
w
w
.
m
t
.
c
o
m
.
p
l
/
k
u
p
o
n
Jolka
z hasem
str. 92
Mj numer prenumeratora: ..................
Mini-Quiz Czytam, wic wiem
Celem tego quizu jest sprawdzenie jak uwanie prze czytaliycie tek-
sty publikowane w tym nu me rze MT. Na zakoczenie niekt rych ar-
tykuw stawiamy pytania sprawdzajce wraz z kilkoma wariantami
odpowiedzi. Wyrd Czytelnikw, ktrzy nadeyl poprawne od po-
wie dzi rozlosujemy cenne nagrody ksikowe. Lista na gro dzonych
bdzie opublikowana w Modym Techniku.
Podaj prawidowe od po wie dzi na pytania
postawione na stronach:
Gosowanie na Pomys miesica:
Oddaj gos na pomys nr
........
1 2 3 4 5 7 14 15 16 18 19 20 6 13 8 9 10 11 12 17
Wypenienie i wysanie kuponu oznacza zgod na przetwarzanie danych osobowych zawartych w formularzu osobowym przez AVT
Korporacja sp. z o.o. - wydawc miesiecznika Mody Technik, bdacego administratorem tych danych w rozumieniu Ustawy z dnia
29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 - t.j. z p|n. zm.). Dane osobowe s przetwarzane w ce-
lach zwizanych z konkursami oraz statystyk. Osoba, ktrej dane osobowe dotycz, ma prawo dostpu do treyci swoich danych oraz
do ich poprawiania. Zgoda obejmuje rwnie przetwarzanie danych w przyszoyci, w celach okreylonych wyej.
zniki
3 miesice prbnej prenumeraty MT gratis!
Zero ryzyka. W czasie 75 dni od rozpoczcia gratisowej prenumeraty
mona zrezygnowa. AVT zwraca ca wpacon kwot!
z wysa zamwienie ze strony www.avt.pl
z wysa e-mail do AVT: prenumerata@avt.pl
z wypeni i wysa Zamwienie do AVT
z zadzwoni do AVT: 022 257 84 25
z wysa fax do AVT: 022 257 84 00
z wysa list do AVT (adres na kuponie)
z wysa SMS do AVT o treyci PREN
pod nr 0663889884, a AVT oddzwoni
i przyjmie zamwienie
AVT K o r p o r a c j a S p . z o . o .
Les z c z ynowa 11, 03 - 1 9 7 War s zawa
9 7 1 6 0 0 1 0 6 8 0 0 0 3 0 1 0 3 0 3 0 5 5 1 5 3
1 0 8 , 9 0
s t o o s i e m z 9 0 g r
J a n Kow a l s k i 9 3 5 4 0 d
u l. K o s mo n a u t w 8 / 1 4 6
R o c z n a p r e n ume r a t a MT o d n r
0 5 / 1 2
7 (+1) sposobw, aby zosta prenumeratorem MT
Prenumerata
dla szk, dotowana
przez Ministerstwo
Nauki i Szkolnictwa
Wyszego
Rok 2012
47 z
Prenumerata
indywidualna
12 miesicy 108,90 z
24 miesice 207,90 z
e-prenumerata MT:
6 miesicy 24 z
12 miesicy 42 z
24 miesice 72 z
Pamitaj! Tylko prenumeratorzy otrzymuj 80% zniki przy zakupie
rwnolegej prenumeraty e-wyda (patrz str. 96)
lub po prostu wypeni druk przekazu na poczcie
lub w banku wg wzoru obok (na konto FORTIS
BANK 97 1600 1068 0003 0103 0305 5153)
albo zapaci kart patnicz na stronie:
www.avt.com.pl.
Wyraam zgod na prze-
twarzanie moich danych
osobowych w bazie prenu-
meratorw Wydawnictwa
AVT-Korporacja Sp. z o.o.
Dane s chronione zgodnie
z ustaw o ochronie da-
nych osobowych (Dz. U.
Nr 133 poz. 883). Oywiad-
czam, e wiem o moim
prawie do wgldu i popra-
wiania moich danych oso-
bowych.
Prenumerata Modego Technika
Zamawiam
prenumerat MT do pa|dziernika 2012 roku, w tym od maja 2012 do lipca 2012 r. bezpatnie,
a nastpne 3 numery (08/201210/2012) w cenie 29,70 z, z moliwoyci rezygnacji przed 16.07.2012 r.
i zwrotu caej wpaconej kwoty (tylko dla nowych Prenumeratorw);
roczn prenumerat MT w cenie 108,90 z;
dwuletni prenumerat MT w cenie 207,90 z.
Zamawiam e-prenumerat MT:
6 wyda w cenie 24 z;
12 wyda w cenie 42 z;
24 wydania w cenie 72 z.
Wybieram nastpujc form patnoyci:
prenumerat opac przed 1 maja 2012 r. przelewem bankowym lub przekazem pocztowym na konto:
Fortis Bank 97 1600 1068 0003 0103 0305 5153 lub kart patnicz w Internecie (na stronie www.avt.com.pl)
prenumerat opac za pobraniem pocztowym (przy odbiorze pierwszego numeru Modego Technika)
prenumerata ju zostaa przeze mnie opacona
..................................................................................................................................................................................................................
imi i nazwisko e-mail
..................................................................................................................................................................................................................
ulica, nr domu i mieszkania, miejscowoy
..................................................................................................................................................................................................................
kod pocztowy poczta
..................................................................................................................................................................................................................
data czytelny podpis
Z
A
M

W
I
E
N
I
E
p
r
o
s
i
m
y

p
r
z
e
s

p
r
z
e
d

k
o

c
e
m

k
w
i
e
t
n
i
a

b
r
.

p
o
c
z
t

n
a

a
d
r
e
s

A
V
T
-
K
o
r
p
o
r
a
c
j
a

S
p
.

z

o
.
o
.
,

u
l
.

L
e
s
z
c
z
y
n
o
w
a

1
1
,

0
3
-
1
9
7

W
a
r
s
z
a
w
a

f
a
k
s
e
m

p
o
d

n
u
m
e
r

0
2
2

6
7
6

8
9

8
6

l
u
b

0
2
2

2
5
7

8
4

0
0

m
a
i
l
e
m
:

p
r
e
n
u
m
e
r
a
t
a
@
a
v
t
.
p
l

(
t
y
l
k
o

t
e
k
s
t
)

12 m
24 m
% zzzzznnnnniiikkkkkkkkkkkiiiiiiii pprz % zzzzzzzzzzznnnnnnnnnnniiiiiiiiiiiii
p
Nau
Wy
Tyllllkkkkko prenu
Zaprenumerowaem papierow wersj MT,
zamawiam e-prenumerat ze znik 80%:
6 wyda w cenie 4,80 z;
12 wyda w cenie 8,40 z;
24 wydania w cenie 14,40 z.
98
I

T
A
K
I
E
S
O
B
I
E
POMYSY GENIALNE,
Z W A R I O W A N E
1. Agnieszka Skrzetuszewska
z Warszawy, mioniczka
skokw narciarskich,
pisze: ogldajc sko-
ki narciarskie, mona
doj do wniosku, e
rywalizacj skoczkw
wypaczaj zmienne
warunki atmosfe-
ryczne. Moim pomy-
sem jest wybudowanie
skoczni dwutorowej, gdzie
oba tory s bezpiecznie odda-
lone wzgldem siebie. Wtedy
dwch skoczkw mogoby
zjeda w tym samym czasie
i w tych samych warunkach
atmosferycznych.
Ludzie myl o tym i s ju po-
mysy skoczni halowych, czyli
obudowanych. Ale wtedy zniknie
cz emocji wynikajcych z lo-
sowego charakteru warunkw.
2. Daniel Kopniak jest pod wrae-
niem ldowania na brzuchu
kpt. Wrony i dlatego pisze: mj
pomys powsta po ostatnich
wydarzeniach i awaryjnym ldo-
waniu samolotu w Warszawie.
Uwaam, e naleaoby wyposa-
y samolot w iskrobezpieczne
zgrubienia z twardej stali, od-
pornej na cieranie, ktre wygl-
dem przypominayby pozy.
Zgrubienia te byyby rozlokowa-
ne pod silnikami w 3 lub w 4
miejscach, na rodku kaduba
i przy ogonie. Stanowioby to
dodatkowe zabezpieczenie pod-
czas ldowania lizgowego na
pycie lotniska.
Samoloty s ju wyposaone we
wzmocnienia brzusznej czci
kaduba, a jest to rezultat kom-
promisu pomidzy bezpiecze-
stwem w przypadku awaryjnego
ldowania (ktre zdarza si prze-
cie rzadko!) a ciarem samo-
lotu. Te wzmocnienia nie
mog by nieracjonalnie
cikie.
3. Adam Szreter
z Piekar lskich
poruszy wany i do-
tychczas nieuregulo-
wany problem: Na dro-
gach czsto kto kogo
przepuszcza, ustpuje
pierwszestwa i w inny
sposb wykazuje si
uprzejmoci. Wtedy prze-
puszczony dzikuje prze-
puszczajcemu. I tu zaczy-
na si problem: powszech-
nie znane s dwa sygnay:
uniesienie rki i mrugnicie kie-
runkowskazami. Obydwa mog
by niebezpieczne. Unoszc r-
k, odrywamy j od kierownicy,
a to powoduje gorsze panowanie
nad pojazdem. Moe to dopro-
wadzi do kolizji. Mrugnicie
jest bardziej popularne, ale taki
sam sygna oznacza awari. Nie-
poprawnie zinterpretowany, mo-
e wywoa zamieszanie. Propo-
nuj wic, aby z tyu samochodu
znajdowao si osobne wiato,
oznaczajce dzikuj. Jego za-
wiecenie byoby jasnym przeka-
zem, niemoliwym do pomylenia.
Rzeczywicie, bywa z tym pro-
blem. Dodatkowe wiato w zde-
cydowanie innym kolorze ni ca-
a reszta, np. zielone, zaatwioby
spraw i przyczynio si do wzro-
stu uprzejmoci kierowcw.
4. Sawomir Kulik z Hajnwki
zauwaa, e kuchnia jest krle-
stwem mionikw dobrego ja-
da i pisze: mj pomys dotyczy
aroodpornych blatw, ktre na-
ley powszechnie wprowadzi
do naszych kuchni. Mona bez
obawy stawia wszdzie gorce
garnki. Przy wielkim gotowaniu
bardzo uatwioby to prac.
Niezy pomys. Obecne blaty wy-
trzymuj temperatur rzdu 100
120C, ale foremki do ciast i na-
czynia ze szka aroodpornego,
wycignite z piekarnika, mog
mie temperatur nawet rzdu
220240C. I co wtedy? Dobry
pomys!
5. Damian Nazaruk z Hajnwki
nadesa pomys, ktry natych-
miast powinien trafi do mini-
sterstwa edukacji. Proponuje, e-
by lekcje w szkoach trway kr-
cej, np. 35 minut. Mona by wte-
dy doda 23 lekcje z innych cie-
kawych przedmiotw np. techni-
ki, kultury, medycyny, podstaw
prawa lub jzyka.
Rzecz nie w iloci dostarczanego
uczniom materiau, lecz w jako-
ci korzystania z tego materiau,
czyli umiejtnoci MYLENIA!
Tym za zajmuje si TRIZ
Pedago gi ka, o ktrej pisze prezes
Klubu Wynalazcw.
POMYSY GENIALNE,
Z W A R I O W A N E
Pomys z numeru lutowego
wyrniony przez Czytelnikw
Adam Kurzak pisze: mj pomys
dotyczy dzwonka szkolnego. Cza-
sem potrafi czowieka wyrwa
z butw lub u sabszych wywoa
atak serca Gene ralnie jest to
stresujcy dwik. Proponuj roz-
wizanie przygotowujce na je-
go nadejcie. Rozwizaniem byy-
by zamontowane w kadej klasie
wywietlacze pokazujce, ile cza-
su pozostao do dzwonka. Pomo-
goby to rwnie na sprawdzia-
nach, bo wiadomo byoby, ile jesz-
cze zostao czasu do koca lekcji.
Nieustannie czekamy na Wasze
pomysy ulepsze, innowacji, zmian.
Swoje propozycje nadsyajcie na adres
redakcji z dopiskiem Pomysy lub na e-
mail: activereader@mt.com.pl.
Nagrody dla Autorw opublikowanych
pomysw sponsoruje www.conrad.pl
Zachcamy Was rwnie do gosowania na Pomys
miesica. Jeeli spord prezentowanych pomysw
jeden spo doba Wam si szczeglnie, moecie na nie-
go odda gos, wy pe niajc kupon znajdujcy si
na str. 96. Wystarczy poda numer wybranego pomysu.
Ten, ktry zbierze najwicej gosw, zdobywa tytu
Pomysu miesica i bdzie dodatkowo nagrodzony
i przypomniany w kolejnym numerze.
Nagrod za pomys miesica jest
Multimedialna Encyklopedia
Powszechna PWN.
Pomysy nie s ju woaniem na
puszczy! Komentujemy, oceniamy
i staramy si wyrazi nasz szczery
podziw i uznanie dla pomysowo-
ci Czytelnikw. Gorco zachca-
my wszystkich do prezentowania
swoich koncepcji, nawet tych naj-
bardziej zwariowanych! Wszystkie
maj warto, nawet te z pozoru
niedorzeczne, bo ich krytyka mo-
e sta si twrczym zaczynem
czego ciekawego! A oto plon
ostatniego miesica:
I

T
A
K
I
E
S
O
B
I
E
SDZIWY
TECHNIK
Kwiecie 1912
Kolej na wodzie
Na wystawie powszechnej w Pa-
ryu, w r. 1889, wagon, ylizgajcy
si na powierzchni, zwilonej wo-
d, zwraca ogln uwag. Uczy-
my to samo na mniejsz skal
w sposb nastpujcy. Stolik, po-
kryty pyt marmurow, ustawmy
w bardzo nieznacznej pochyoyci.
Na pycie ustawmy dnem do gry
szklank, ktrej brzegi uprzednio
zwilymy wod. Szklanka sta b-
dzie nieruchomo. Dopiero gdy do
jej ycianki przybliymy pomie
ywiecy, szklanka zsuwa si bdzie
po pochyoyci. Powodem tego b-
dzie ogrzane powietrze, ktre,
szukajc ujycia, sprawia bdzie
nacisk na warstw wody i wywoa
ruch naczynia.
6 kwietnia 1912
Tani ekran
Nasi modzi czytelnicy lubi zaba-
wia si pokazywaniem rozma-
itych figur na cieniu, wycitych
z papieru, lub te ukadanych
z palcw. Trudnoy stanowi jed-
nake wyszukanie ekranu. Myymy
wynale|li ekran, wybornie odpo-
wiadajcy potrzebie, a jednocze-
ynie niezmiernie atwy do wyko-
nania. Bierzemy po prostu dwie
ksiki odpowiedniej wielkoyci.
Ustawiamy je na stole kartami do
siebie, pomidzy stronice wsuwa-
my arkusz papieru i ekran go-
tw. Posiadajc kilka arkuszy cien-
kiego i doy przezroczystego pa-
pieru kolorowego, z pomoc tych-
e ksiek, moemy pokazywa wi-
dzom zmiany kolorw, wynikajce
z mieszania si rozmaitych barw.
13 kwietnia 1912
Sia odyrodkowa
Jajko, ugotowane na twardo, owi-
jamy grub i mocn nici raz za
razem w czyci yrodkowej, cie-
szym kocem stawiamy na tale-
rzu, koniec grubszy podtrzymuje-
my palcem wskazujcym jednej
rki. Drug rk silnie pocigamy
za sznurek. Wtedy jajko, porwane
si odyrodkow, doy dugo obra-
ca si bdzie naksztat bka. To
samo jajko obraca si bdzie na
pododze, zrcznie podcinane bi-
czykiem, jakiego dzieci uywaj
do wprawienia w ruch bka. Ten
drugi sposb wymaga jednak
wprawy i ostronoyci, gdy jajko,
przy uderzeniu o nog od stou
lub t. p., atwo si rozbije.
27 kwietnia 1912
ROLA
Nowy olbrzymi
okrt wojenny austryacki
W Tryeycie odby si w obecnoyci
arcyksit Franciszka Ferdynanda
i Leopolda Salwatora i trzech arcy-
ksiniczek, jakote najwyszych
wadz cywilnych, wojskowych
i marynarskich, pomidzy nimi
ministra finansw Zaleskiego, mi-
nistra wojny Auffenberga i t. p.
uroczysty chrzest nowego, dru-
giego z kolei, austryackiego ol-
brzyma morskiego, ktry otrzyma
nazw Tegetthoff. Aktu chrztu
dokonaa arcyksiniczka Blanka.
7 kwietnia 1912
Kolej przez morze
Dnia 22 stycznia otwarto w Ame-
ryce lini kolejow, ktra jest je-
dyn w swoim rodzaju. Jest to ko-
lej dugoyci 100 klm., prowadzca
na otwarte morze, celem zmniej-
szenia odlegoyci midzy Stanami
zjednoczonymi a wysp Kub.
Podrny podczas jazdy t kolej
zupenie traci z oczu ld. Szyny
biegn w wysokoyci 10.30 m. po-
nad powierzchni morza, a wyso-
koy ta zabezpiecza w zupenoyci
pocig przed najwyszemi nawet
falami morskiemi. Prace nad bu-
dow tej kolei wykonano z zadzi-
wiajc szybkoyci. Pierwsze 100
klm. ukoczya armia zoona
z 300 robotnikw w przecigu 2
lat. Podr kolej przez otwarte
morze przedstawia dla podrne-
go dziwny urok, siedzc bowiem
bezpiecznie w wagonie, przeywa
on wszystkie wraenia podry
morskiej.
7 kwietnia 1912
Lot z Ameryki do Europy
Z Nowego Jorku nadchodz zapo-
wiedzi nowych podbojw powie-
trza. Lotnik amerykaski Atwood
zamierza przelecie w kwietniu
przez ocean Atlantycki do Irlandyi.
Podr t, ktr podejmie wesp
z mechanikiem, ma zamiar wyko-
na w 30 godzinach i odda ju do
roboty latawca, ktry bdzie mg
w danym razie opuyci si na wod.
Inny lotnik, Martin, zamierza wy-
prawi si ponad Atlantyk w sierp-
niu. Przelot oblicza na 40 godzin.
7 kwietnia 1912
Nowy spadochron
Wynalazcy ulepszaj cigle przy-
rzdy, zapewniajce lotnikom,
w razie zepsucia latawca w po-
wietrzu, bezpieczestwo ycia.
Niedawno odbya si pod Pary-
em prba nowego spadochronu
dla lotnikw. Z wysokoyci 107 me-
trw puyci wynalazca spadochro-
nu, Bonet, przyczepion do balo-
nu, wac 70 kilogramw lalk,
zaopatrzon w jego spadochron,
ktry rozwin si prawie natych-
miast i lalka opada, koyszc si,
bardzo wolno na ziemi. Nowy
spadochron, sporzdzony z je-
dwabiu, mierzy 90 metrw kwadr.
14 kwietnia 1912
Sztuczne zoto
Gazety paryskie zajmuj si bar-
dzo obszernie wynalazkiem nieja-
kiego Verleya, ktry twierdzi, e
wyrabia z elaza zoto sztuczne,
nie rnice si niczem od zota
prawdziwego. Kilogram tego zota
sztucznego kosztuje 500 frankw
(lub koron), podczas gdy kilogram
zota prawdziwego kosztuje 2800
frankw. Jak wiadomo zoto jest
metalem niezoonym, jednolitym,
a wszystkie dotychczasowe usio-
wania, datujce si od setek lat,
aby zoto sztucznie wyrabia, spe-
zy na niczem. Dlatego owo zo-
to Verleya jest wielce podejrzane.
21 kwietnia 1912
Zatonicie najwikszego
okrtu
W niedziel, dnia 14 kwietnia,
o godzinie 10 wieczr, zdarzya
si na oceanie Atlantyckim, w po-
bliu Ameryki, olbrzymia katastro-
fa. Najwikszy okrt na ywiecie,
Titanic (czytaj Titanik), wasnoy
angielskiego towarzystwa okrto-
wego, wiozcy okoo 2440 po-
drnych, skutkiem zderzenia
z olbrzymi gr lodow, ktre
o tej porze pyn po oceanie, za-
ton, a okoo 1175 ludzi utono.
Reszta, okoo 700, uratowaa si,
wsiadszy do odzi ratunkowych,
z ktrych zabra ich inny okrt. Na
tym ogromnym Titanicu, ktry
by dwa razy wikszy ni rynek
krakowski i tworzy istne pywaj-
ce miasto, znajdowao si midzy
innymi szeyciu amerykaskich mi-
lionerw, ktrych majtek wynosi
razem trzy i p miliarda koron.
Wyrd nich znajdowa si milio-
ner Astor, ktrego majtek wynosi
700 milionw koron. Sam okrt,
bez wewntrznego urzdzenia,
kosztowa ptora miliona funtw
szterlingw. Szkod obliczaj na
najmniej 600 milionw koron. Na
tym ogromnym okrcie zatono
take 3.418 wartoyciowych pakie-
tw okrtowych. Wyrd podr-
nych znajdowali si holenderscy
handlarze dyamentw, ktrzy mie li
przy sobie towar wartoyci 120 mi-
lionw koron. Rwnie kufry po-
drne milionerw amerykaskich
miay olbrzymi wartoy. Jedna
z pa amerykaskich daa do prze-
chowania w kasach okrtu kaset
z klejnotami wartoyci 3 milionw
koron. Zatonicie okrtu Titanic
jest najwiksz katastrof okrto-
w, jak wogle kroniki zapisuj.
W roku 1811 zaton koo Danii
okrt francuski z 1400 podrny-
mi. W wieku XIX zdarzay si kata-
strofy wiksze, np. na pewnym
okrcie angielskim zgino 446
osb, zay na okrtach niemieckich
280, 350 i 400 osb. Najwiksza
katastrofa wydarzya si w roku
1906, w ktrej zgino 1200 osb.
Dnia 18 b. m. przyby do Nowego
Jorku okrt Car pathia z rozbit-
kami Titanica. Przybycia okrtu
oczekiway tysiczne tumy pu-
blicznoyci, zebrane w porcie. Po
przybyciu okrtu rozegray si
wstrzsajce sceny. Zebrani witali
swoich krewnych, ktrych nie
spodziewali si ju wicej ujrze,
drudzy rozpaczali po stracie swo-
ich bliskich. Wiele osb z ocalo-
nych rozchorowao si na Car-
pathii, niektrzy umarli. Wielu
z ocalonych dostao pomieszania
zmysw. Podrni opowiadaj
wiele okropnych szczegw kata-
strofy, jak np. e kapitan Titanica
Smith, odpowiedzialny za szalenie
szybk i niebezpieczn wyrd gr
jazd okrtu, popeni samobj-
stwo. Chcia on zastrzeli si zaraz
po zderzeniu si okrtu z gr lo-
dow, zdoano mu jednak prze-
szkodzi. Po chwili jednak kapitan
Smith zdoa wymkn si na gr-
ny pomost, gdzie wystrzaem z re-
wolweru odebra sobie ycie. Za
jego przykadem poszed starszy
inynier. Podrni opowiadaj da-
lej, e z powodu zderzenia si
okrtu z gr lodow pky
wszystkie koty, z powodu czego
pogasy natychmiast wszystkie
ywiata na okrcie. Okrt znikn
w ciemnoyciach. Wyrd kilku ty-
sicy podrnych, ktrzy znajdo-
wali si na okrcie, wybucha
straszna trwoga. Wiele osb wpa-
do do wody, nie mogc dosta si
do odzi ratunkowych. Iloy po-
drnych na Titanicu wynosia
ogem okoo 2440 osb wraz
z zaog. Na pokadzie Carpathii
znajduje si rozbitkw wraz z za-
og okoo 635, zgino wic oko-
o 1750 ludzi.
28 kwietnia 1912
Zebraa Magda Michalska
NOWO!
Jedyny wPolsce magazyn wcaoci powicony Photoshopowi
www.facebook.com/PracticalPhotoshopPolska
ci powicony Photoshopowi
ticalPhotoshopPolska
Ogldajcie, uczciesii szybkoopanowujcie
techniki znanetylkoprofesjonalistom!
VIDEO DVD #03
Prawie 3 godziny nauki krok po kroku
VIDEO
LEKCJI
17
xocz=
xlosaeo
zo=||e|
OBSERWUJ
IUCZ SI!
Ponad 170 min.
atwych do
opanowania
video-porad
EFEKTVINTAGE
PORTRET
OLEJNY
EFEKT
TEKSTOWY
WIELOKROTNA
EKSPOZYCJA
c
Prac
ww o
accebook.ccoom/P
olsce magazy
acebook.co
yn wcao
om/Prac
nw nw wwwwww
Ogldajcie, uczcie si i szybko opanowujcie
techniki znanetylkoprofesjonalistom!
VIDE VIDE VIDEO DV DV ODV VDDDDDD #03 ##
VIDEOOO EO O EO VVIDEO O EO OOOOOOOOOOO VIDEEO VVIDEO O
J
VVVV
xocz=
xl xxosaeo
ll
zo zo=||e|
osa osa
wcao
/Pra
wca wc wwwwc wcao
/Pra //
www oo
a /Pra /
ww o
aa //Pra /Pra
IUCZ SI!
PP
Ponad 170min
t
ca ca ca ca ca a ca ca ca a ca cca c
EFEKT VINTAGE
PORTRET ORTRET
J OLEJNY
EFEKT EFEKT
TEKSTOWY
WIELOKROTNA WIELOKROTNA
EKSPOZYCJA
Wsppracujemy zwasz wyobrani!
::6 s|coa a|e=o|
x coloc| xela|oac|
|o|os|oox=| |e|co=|
/|/ co||s|
o|aoc|e | ooaox:c|e
sz||o aoxe |ec|a||| o|cc|||
zac
www.avt.pl/prenumerata
W
Y
B
IE
R
Z
C
IE
P
R
E
N
U
M
E
R
A
T