You are on page 1of 12

geoinynieria geoinynieria

Stabilizacje osuwisk komunikacyjnych metodami konstrukcyjnymi


1. Wstp
Samoczynne ruchy mas gruntu na zboczach i skarpach, zwane powszechnie osuwiskami, uwaa si w geologii dynamicznej za jeden z istotnych procesw geologicznych. Wystpuj one najczciej na zboczach dolin rzecznych, wybrzeach morskich i zboczach grskich. Osuwiska skarp mog towarzyszy wykonywaniu gbszych wykopw, przekopw i wysokich nasypw. W Polsce osuwiska wystpuj najczciej na stromym brzegu morza, w rodkowym biegu Wisy, oraz w dolinach Noteci i Warty, a przede wszystkim w Karpatach. Maj one z jednej strony istotny wpyw na zrnicowanie krajobrazu Karpat, ale z drugiej strony powoduj due straty gospodarcze. Oprcz podanych wyej obszarw o wysokim zagroeniu osuwiskowym, na terenie Polski wystpuj take obszary o mniejszym stopniu tego zagroenia. Nale do nich: obszar zapadliska przedkarpackiego, rejon kielecki (Gry witokrzyskie), rejon lubelski oraz pomorski i mazurski, a take lokalnie Sudety. Utrata statecznoci skarp i zboczy, bdca przyczyn osuwania si mas ziemnych, nastpuje w wyniku przekroczenia wytrzymaoci gruntu na cinanie wzdu dowolnej (ale cigej) powierzchni, zwanej powierzchni polizgu. Jedn z charakterystycznych cech osuwania si zboczy i skarp jest to, e zasadniczymi siami, ktre je wywouj s: siy grawitacyjne pochodzce od ciaru gruntu i ewentualnej zabudowy, siy hydrodynamiczne wywoane przepywem wody przez grunt. Przyczyny powstawania osuwisk mog by naturalne, niezalene od czowieka, jak te przez niego wywoane. Do najczciej spotykanych nale [9]: upad warstw gruntw lub kierunek spka ska zgodny z kierunkiem nachylenia zbocza naturalnego lub sztucznego (wykop); podmycie lub podkopanie zbocza; obcienie zbocza lub terenu nad nim przez budowle i skady materiaw; wypenienie wod szczelin lub spka ponad zboczem; wypr wody i cinienie spywowe w masie gruntowej zbocza powstajce na skutek nagego obnienia poziomu wody powierzchniowej (np. zapory i obwaowania ziemne); napr wody od dou na grne warstwy mao przepuszczalne powodujce zmniejszenie si oporu na cinanie; nasiknicie gruntu na skutek opadw deszczu lub tajania niegu, co powoduje pcznienie gruntu, a tym samym zmniejszenie wytrzymaoci na cinanie gruntu; wietrzenie i rozlunienie ska i gruntw, a wic niszczenie ich struktury; pofadowanie terenu przez lodowce lub ruchy tektoniczne, istnienie wygadzonych powierzchni polizgu na terenach starych osuwisk (np. w iach i ioupkach); wstrzsy wywoane np. lawin, wybuchami, trzsieniem ziemi, ruchem drogowym; sufozja, tzn. wymywanie z masy gruntu drobniejszych ziarn lub czstek przez infiltrujc wod powodujce powstawanie kawern, a nastpnie ruchy mas skalnych lub gruntowych; przemarzanie i odmarzanie gruntu powodujce zmian jego struktury i wytrzymaoci na cinanie; wypieranie gruntu (np. po odsoniciu w wykopie gruntw plastycznych moe nastpi ich wcinicie przez nacisk nadkadu poza wykopem i spowodowa osuwisko skarpy); niewaciwe zaprojektowanie nadkadu, nachylenia skarp wykopu lub nasypu. Oczywicie, rwnoczenie moe wystpowa wicej ni jedna przyczyna. W pracy podano wybrane sposoby zabezpieczania przed usuwiskami. Zwrcono uwag na cechy charakterystyczne osuwisk komunikacyjnych. Wrd metod stabilizacji wyeksponowano metody konstrukcyjne.

2. Oglna charakterystyka form osuwisk


Na zboczach i skarpach wystpowa mog nastpujce rodzaje ruchu (przemieszcze) mas gruntu: spezywanie, spywy, obrywanie, zsuwy i osuwiska. Potocznie wszystkie one okrela si mianem osuwisk, co jest duym uproszczeniem, jeeli wzi pod uwag rne przyczyny ich powstawania, charakter przebiegu oraz skutki i moliwy zakres wystpowania. Spezywaniem nazywa si bardzo powolny ruch mas gruntowych bez wyranej powierzchni polizgu. Czsto nie wystpuj wyrane formy morfologiczne. Spezywanie wystpuje zazwyczaj na zboczach i skarpach o agodnym nachyleniu. Spywy to szybkie i krtkotrwae, zazwyczaj pytkie, przemieszczenia gruntw spoistych lub sypkich ze zbocza. Wystpuj one na skutek przesycenia gruntu wod z wyran jej

Rys. 1. Osuwisko konsekwentne

12 GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06)

geoinynieria geoinynieria
akumulacj u podna zbocza lub skarpy. Obrywy to gwatowne przemieszczanie okruchw i gazw gruntu, powstajce wskutek erozji. Wystpuj one na stromych odsoniciach skalnych. Osuwiskiem nazywamy przemieszczenia mas gruntowych wzdu powierzchni polizgu. Gboko oraz prdko przemieszczania gruntu moe by bardzo zrnicowana. Cech charakterystyczn osuwisk jest tworzenie form morfologicznych. Osuwiska mona podzieli na nastpujce cztery typy: konsekwentne (zsuwy), insekwentne, asekwentne i sufozyjne. S one przedstawione na rysunkach 14 [4]. Na rysunkach tych przyjto nastpujce oznaczenia: 1 iy, 2 gliny, 3 piaski, 4 obsunita masa (koluwium), 5 upki, 6 piaskowce. w rejonach grskich o budowie fliszowej; s bardzo charakterystyczne dla fliszu karpackiego. Wystpuj take w rejonach grskich o rozwinitym profilu zwietrzelinowym oraz w utworach zaburzonych glacitektonicznie. Osuwiska insekwentne (rys. 2) maj miejsce wwczas, gdy paszczyzna polizgu rozwina si prostopadle lub ukonie do istniejcych powierzchni strukturalnych wrd utworw warstwowych. Powierzchnia polizgu tych osuwisk ma zazwyczaj bardzo zoony ksztat. Jeeli powierzchnia polizgu przebiega w gruncie jednorodnym i nieuwarstwionym (rys. 3), to takie osuwiska nazywamy asekwentnymi. Wystpuj one najczciej w niezaburzonych iach i glinach. Osuwiska sufozyjne wystpuj wskutek wypukiwania czstek gruntu przez wypywajce u podstawy stoku lub skarpy wody gruntowe. Powstaj gwnie w gruntach mao spoistych, takich jak piaski pylaste i pyy piaszczyste. Ze wzgldu na aktywno osuwiska dzieli si na: aktywne (kolejne przemieszczenia gruntu s rejestrowane w skali jednego roku), mao aktywne (uaktywniaj si co kilka lat), nieaktywne (formy zamare lub ustabilizowane sztucznie). Ze wzgldu na wielko osuwiska dzieli si na: due (powierzchnia powyej 3000 m2), rednie (powierzchnia 10003000 m2), mae (powierzchnia mniejsza od 1000 m2).

Rys. 2. Osuwisko insekwentne

3. Specyfika osuwisk komunikacyjnych 3.1. Uwagi oglne


W odrnieniu od osuwisk naturalnych, powstajcych poza dziaalnoci ludzi, osuwiska zagraajce budowlom komunikacyjnym mog wystpowa na terenie caego kraju. Ich powstawanie jest najczciej zwizane z lokalnymi warunkami wodno-gruntowymi, a take bdami technicznymi, takimi jak: zbyt strome pochylenie skarp, zbyt due podcicie zboczy, zastosowanie niewaciwych materiaw (gruntw) do budowy nasypw, niewaciwe (zbyt mae) zagszczenie nasypw, nieodpowiednia technologia wykonywania robt, niewaciwe odwodnienie. Morfologiczne oznaki zaistnienia zjawisk osuwiskowych w szeroko rozumianym drogownictwie mona zauway nie tylko na zboczach i skarpach w otoczeniu cigu komunikacyjnego, ale take w obrbie samego korpusu. Najbardziej widoczne s uszkodzenia nawierzchni drg samochodowych lub powierzchni torw kolejowych, a take zarysowania elementw obiektw mostowych oraz ssiadujcych budynkw. Szczeglnie charakterystyczne s takie uszkodzenia, jak: ukowate pknicia nawierzchni drogowej i poboczy, lokalne uskoki w nawierzchni i na poboczach, przemieszczenia poziome osi drogi lub toru kolejowego, lokalna zmiana niwelety (drogowej lub kolejowej).

Rys. 3. Osuwisko asekwentne

Rys. 4. Osuwisko sufozyjne

Osuwiska konsekwentne powstaj ze cicia grotworu wzdu powierzchni biegncej zgodnie z powierzchni: warstwowania, wwczas nazywamy je konsekwentno-strukturalnymi, spka i szczelin (osuwiska konsekwentno-szczelinowe), oddzielajc stref zwietrzeliny od podoa (konsekwentno-zwietrzelinowe), starych osuwisk. Osuwiska konsekwentne (rys. 1) s najczciej spotykane

3.2. Formy osuwiskowe w wykopach i ich przyczyny


Wykonywanie wykopw podczas budowy drg samochodowych lub linii kolejowej moe powodowa podcicia naturalnych stokw. Wie si to z kolei z ryzykiem powstania lub uaktywnienia ruchw mas gruntw. W szczeglnoci wykonywanie wykopw powoduje midzy innymi:

GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 13

geoinynieria geoinynieria
zwikszenie kta nachylenia skarpy w stosunku do kta nachylenia zbocza naturalnego, zmniejszenie spjnoci gruntu wskutek odcienia czci zbocza przez zdjcie nadkadu, zwikszenie erozji gruntw przez ich odsonicie i tym samym zwikszenie prdkoci spywajcej wody, zmian warunkw wodno-gruntowych. Skutki wykonywania wykopw w aspekcie zagroenia osuwiskowego zale nie tylko od pierwotnej i wtrnej (po wykonaniu wykopw) konfiguracji terenu, ale take od budowy litologicznej. Niskie wartoci kta tarcia wewntrznego takich gruntw ilastych, jak iy, ioupki i zwietrzeliny gliniaste powoduj, e trudno jest utrzyma stateczno skarp nawet przy ich nachyleniu 1:3. Podobn uwag mona poczyni w przypadku konsekwentnego uawicenia upkw lub ich podatnoci na wietrzenie. W wymienionych przypadkach atwo powstaj spywy, obrywy i osuwiska. W omawianych przypadkach elementy morfologii osuwiskowej ograniczaj si zazwyczaj do grnej strefy odrywania i dolnej strefy nagromadzenia przemieszczonych gruntw. Koryto osuwiska jest najczciej tak krtkie, e trudno je wyodrbni. Zasig ruchu mas gruntu jest na og ograniczony do wykonywanej skarpy. Tylko w wyjtkowych przypadkach zasig ten moe obejmowa znaczn cz zbocza. a)

b)

3.3. Formy osuwiskowe w nasypach


Tendencje osuwiskowe w nasypach wystpuj na og wskutek niewaciwego ich wykonania. W celu minimalizacji robt ziemnych skarpy nasypw maj due pochylenia, a popiech w ich wykonywaniu nie sprzyja waciwemu zagszczeniu. Istotn rol odgrywa take grunt, z ktrego nasyp jest wykonany. W nasypach najczciej spotyka si pytkie spywy oraz osuwiska typu insekwentnego. Wystpowa te mog zapadliska i osiadania, w tym take z przemieszczeniami bocznymi (prostopade do osi drogi lub torowiska). Ewidentn przyczyn tych deformacji jest maa nono gruntu i niewaciwe ich zagszczenie. Zasig omawianych osuwisk jest bardzo ograniczony. Obejmuje on stref od oderwania, rozpoczynajcego si na jezdni lub poboczu do podna nasypu. Objawem osuwisk wystpujcych w nasypach s niewielkie garby gruntowe, wynikajce z przemieszcze mas gruntu. Brak jest zazwyczaj wyranych krawdzi bocznych i jzora. Oddzielny problem stanowi osuwiska powstae na zboczach, wywoane docieniem nasypu. Mog one powsta nawet na obszarach, na ktrych ruchy mas gruntu nie byy wczeniej notowane. Doda przy tym naley, e wraz z obcieniem nasypem pojawia si w tym przypadku dynamiczne obcienie taborem samochodowym lub kolejowym.
Rys. 5. Zaoenia przyjmowane w metodzie paskw: a) podzia na paski, b) ukad si w pojedynczym pasku

Prace takie s szczeglnie niebezpieczne, gdy trasa przebiega przez tereny osuwiskowe, na ktrych bardzo szybko moe doj do naruszenia statecznoci skarp. Dodatkowo sytuacj moe pogorszy zmiana warunkw wodno-gruntowych. Std te w przypadku budowy tras stokowych badania geologiczne powinny by prowadzone nie tylko w osi przyszej drogi, ale take dodatkowo po obydwu jej stronach w celu rozpoznania ukadu warstw.

4. Ocena zagroenia osuwiskowego


Problem zabezpieczenia przed osuwiskami mona rozpatrywa w dwch rnych stanach: gdy osuwisko si uaktywnio, osuwisko nie jest aktywne, ale potencjalnie moliwe. W pierwszym przypadku problem jest oczywisty, natomiast w drugim przypadku konieczna jest ocena stanu zagroenia. Mona si w tym przypadku posuy wspczynnikiem stanu rwnowagi F, obliczanym ze wzoru:

3.4. Formy osuwiskowe na trasach stokowych


Trasy stokowe mog by usytuowane midzy innymi na zboczach: grskich, wzniesie morenowych, wskich dolin rzecznych. Budowa drg stokowych wie si zazwyczaj z wykonywaniem trawersw, ktre stanowi kombinacj wykopw podcinajcych naturalny stok (przy okazji odciajc go) i nasypw (dociajcych stok). Budowa tak ksztatowanej pki moe powodowa naruszenie rwnowagi zboczowej.

gdzie: Ui uoglnione siy utrzymujce, wywoane tarciem i spjnoci materiau, Zi uoglnione siy zsuwajce wywoane siami grawitacji, siami filtracji oraz obcieniami zewntrznymi. W zalenoci od wartoci wspczynnika F wystpienie osuwiska mona uzna za [2, 3, 11, 13]: bardzo mao prawdopodobne F > 1,5, mao prawdopodobne 1,3 F 1,5, prawdopodobne 1,0 < F 1,3, bardzo prawdopodobne F < 1,0. Trzeba wzi przy tym pod uwag, e obliczenia wartoci wspczynnika F s obarczone bdami, w tym rwnie zale-

14 GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06)

geoinynieria geoinynieria

GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 15

geoinynieria geoinynieria
nymi od przyjtej metody oblicze. Warto wspczynnika F nie powinna by jednak mniejsza ni 1,3 przy okrelaniu stanu rwnowagi dla parametrw charakterystycznych. Dotyczy to rwnie stanu rwnowagi osuwisk czynnych po zabezpieczeniu. Wskazane jest, aby warto tego wspczynnika bya wiksza od 1,5. Przy takiej wartoci F okrela si zasig powierzchni polizgu na koronie drogi. Warto wspczynnika statecznoci zboczy i skarp mona oblicza rnymi metodami. Szczegowy ich opis podano midzy innymi w pracach [1, 2, 6, 8, 13]. W najbardziej znanych metodach zbocze lub skarpa, dzielone na pionowe paski (rys. 5), a nastpnie z kadego paska liczy si sum si [4]. Dla kadego paska mona przyjmowa rne parametry gruntu oraz warunki rwnowagi. W zalenoci od rodzaju uwzgldnianych si oraz sprawdzanych warunkw rwnowagi mona stosowa nastpujce metody: a) Metoda Felleniusa: Nie uwzgldnia si midzy paskami. Wykorzystuje tylko warunek rwnowagi momentw. Przyjmuje powierzchni polizgu koowo-cylindryczn. b) Metoda Bishopa: Uwzgldnia pionowe i poziome oddziaywanie ssiednich paskw. Rwnie wykorzystuje tylko warunek rwnowagi momentw. Powierzchnia polizgu koowo-cylindryczna. c) Metoda Nonveillera: Uwzgldnia oddziaywania midzypaskowe. Korzysta z warunku rwnowagi momentw. Umoliwia obliczenia przy dowolnej powierzchni polizgu. d) Metoda Janbu: Uwzgldnia oddziaywania midzypaskowe. Warunek rwnowagi opiera si na sumie rzutw si na o poziom. Umoliwia obliczenia dla dowolnego ksztatu powierzchni polizgu. e) Metoda Morgensterna-Pricea: W rwnowadze pojedynczych paskw uwzgldnia siy poziome i pionowe. Korzysta z warunku na sum momentw i si poziomych. Umoliwia obliczenie dla dowolnej powierzchni polizgu. f) Metoda Bakera-Garbera: Korzysta z trzech warunkw rwnowagi. Jest wic pierwsz do koca poprawn (z punktu widzenia statyki) metod analizy statecznoci zboczy. Umoliwia obliczenia dowolnej powierzchni polizgu. Do wikszoci podanych wyej metod obliczeniowych istniej programy komputerowe. Korzystanie z nich umoliwia przeprowadzenie analizy poprzez poszukiwanie najbardziej prawdopodobnej powierzchni polizgu, to jest takiej, ktra charakteryzuje si najmniejszym wspczynnikiem stanu rwnowagi F. Wykorzystuje si przy tym metod losow lub zaoonego algorytmu. Obydwie sprowadzaj si praktycznie do wielokrotnego obliczania wartoci wspczynnika F. Niepewno czynnikw wpywajcych na stateczno zboczy spowodowaa, e w ostatnich latach obserwuje si rozwj metod zwizanych z zastosowaniem rachunku prawdopodobiestwa do oceny statecznoci. W praktyce przyjmuje si losowo tylko czynnikw najbardziej istotnych. Zalicza si do nich przede wszystkim parametry wytrzymaociowe, czyli spjno i kt tarcia wewntrznego. Metody probabilistyczne stosowane w obliczeniach prawdopodobiestwa powstania osuwiska mog wykorzystywa oglnie znane modele deterministyczne, jak i procedury czysto losowe. W metodach deterministycznych przyjmuje si, e stateczno jest zachowana, gdy potencjalny opr na cinanie wzdu zaoonej linii polizgu jest wikszy od si cinajcych. Najczciej warunek ten wyraony poprzez stosunek uoglnionych si utrzymujcych zbocze w rwnowadze do

Rys. 6. Zabezpieczenie dorane za pomoc gabionw i geotekstyliw [4]

si dcych do jej naruszenia. Zazwyczaj stosowan miar charakteryzujc stateczno w ujciu deterministycznym jest wspczynnik statecznoci. W ujciu probabilistycznym zakada si, e czynniki decydujce o statecznoci maj charakter losowy. Std te odpowiednie miary statecznoci bd rwnie zmiennymi losowymi. Obecnie istniej pene moliwoci oblicze skarp metodami elementw skoczonych (MES). Siatki generowane s automatycznie lub deterministycznie. Konieczne dawniej bardzo czasochonne prace s wykonywane przez maszyn, co bardzo upraszcza i uatwia proces oblicze. Cigle brak jest jeszcze wystarczajcych wynikw dowiadcze dotyczcych metodyki ustalania miarodajnych parametrw do oblicze metodami MES.

5. Wybrane sposoby zabezpiecze 5.1. Uwagi oglne


Powszechnie uwaa si, e projektowane rozwizanie powinno eliminowa przyczyny wywoujce zagroenie powstania osuwiska. Trzeba przy tym zwrci uwag, e stabilizacja osuwiska jest zazwyczaj kosztowna. Przy osuwiskach rozlegych i gbokich korzystniejszym rozwizaniem moe okaza si zmiana trasy drogi. Czsto (ale nie zawsze) przyczyn powstania osuwiska jest dziaanie wody. Std te we wszystkich rozwizaniach odwodnienie zbocza, a oglnie rzecz ujmujc, uporzdkowanie stosunkw wodnych na terenie potencjalnego osuwiska oraz do niego przylegym jest niezbdne. Na og zabieg ten nie jest samodzielnie wystarczajcy. Bezporednio po wystpieniu osuwiska konieczne jest podjcie niezwocznych dziaa, ktrych celem jest minimalizacja zniszcze i zagroe. W zakres tych dziaa wchodz midzy innymi [4]: oznakowanie osuwiska, ograniczenie ruchu i prdkoci pojazdw, odprowadzenie wd poza obszar objty osuwiskiem, wypenienie szczelin materiaem nieprzepuszczalnym, usunicie gruntu nasunitego na jezdni lub torowisko, wykonanie tymczasowych zabezpiecze. Jako zabezpieczenie dorane mog by stosowane przypory, gabiony, gwodziowanie lub geosiatki i koki kotwice. Przykad takiego rozwizania pokazano schematycznie na rys. 6 [4]. Naley jednak zaznaczy, e tego typu dziaania mog by skuteczne tylko w przypadku, gdy paszczyzna polizgu jest pytko pooona, a osuwisko nie jest due. Poniewa tematyka pracy jest zwizana z zabezpieczeniami konstrukcyjnymi, pominito takie metody jak zalesienie lub wykorzystanie innych rolin czy wymian gruntw lub zmian geometrii zbocza. Zwrcono uwag na moliwe sposoby odwodnienia, ale tylko te, ktre dodatkowo stanowi zabezpieczenie konstrukcyjne. Tego kryterium nie speniaj na przykad dreny skarpowe oraz odwodnienie powierzchniowe.

16 GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06)

geoinynieria geoinynieria
Niezalenie od przyjtego rozwizania zabezpieczenia konstrukcyjnego osuwisk powinno si stosowa uzupeniajco stabilizacj powierzchniow skarp i zboczy. Ma ona na celu zapobieenie erozji, ktra mogaby wystpi wskutek dziaania czynnikw atmosferycznych. Jako stabilizacj powierzchniow mona stosowa midzy innymi zabudow biologiczn obejmujc: klasyczny obsiew traw, hydroobsiew waciwie dobranych skadem rolin (np. perzem), posadzenie specjalnie dobranych rolin (np. krzeww o mocnym systemie korzeniowym), utrwalenie powierzchni matami i siatkami z geotekstyliw, utrwalenie powierzchni rodkami stabilizujcymi, aurowe pyty betonowe wypenione gruntem (przy intensywnej erozji).

5.2. Konstrukcje odwadniajce


Jeeli siy zsuwajce s wiksze ni przeciwdziaajca im przypora, naley rozpatrze moliwo zastosowania konstrukcji w postaci ostrg drenujcych. Ostrogi te s wypenione materiaem kamiennym zabezpieczonym przed kolmatacj obsypk z warstwy filtracyjnej lub geowknin. Stosownie do warunkw mona je wykonywa w rnej formie, jak pokazano przykadowo na rys. 7. Rozstaw pomidzy ostrogami nie powinien przekracza wysokoci skarpy. Mog one stanowi rwnoczenie przypor lub konstrukcj podtrzymujc skarp.

Rys. 7. Rne ksztaty ostrg drenujcych

5.3. Przypory dociajce


W przypadku gdy skarpa lub zbocze s zbudowane z gruntw sabych zazwyczaj wystarczy zastosowa podparcie przypor zbudowan z narzutu kamiennego wiru, pospki, piasku lub gruboziarnistego ula wielkopiecowego. Materia przypory powinien posiada korzystne waciwoci filtracyjne, a u dou skarpy lub zbocza naley uj wod i odprowadzi z terenu osuwiskowego. Przykady takich rozwiza przedstawiono na rys. 8 [4].

Rys. 8. Przykad przypr dociajcych

5.4. Przypory filtracyjne


Przypory filtracyjne wykonuje si w wskoprzestrzennych wykopach o szerokoci 1,02,0 m. S one wcite prostopadle do zbocza. Jako ich wypenienie najlepiej jest stosowa kamie amany, ktry naley zabezpieczy przed kolmatacj (zamulaniem) na przykad za pomoc obustronnej obsypki filtracyjnej lub geowkniny. Omawiane przypory wykonuje si poniej warstwy wodononej i powierzchni polizgu. Przykad konstrukcji przypory filtracyjnej przedstawiono na rys. 9 [4].

5.5. Zastrzyki
Zastrzykiem nazywa si wprowadzenie pod cinieniem lub grawitacyjnie iniektu w podoe gruntowe, skalne lub w podoe budowli, w celu jego uszczelnienia, wzmocnienia lub obu jednoczenie, a take by wywoa przemieszczenia. W gruntach zastrzyki s stosowane w celu: wzmocnienia gruntw niespoistych, zwaszcza lunych, naraonych na upynnienie, sufozj itp. (zastrzyki przenikajce penetracyjne wypeniajce poru gruntu), wzmocnienia sabych gruntw spoistych (zastrzyki przemieszczeniowe konsolidujce i zagszczajce grunt), uszczelnienia gruntw niespoistych, spka w gruntach spoistych (zastrzyki przenikajce), wywoania przemieszcze (uniesienia) fundamentw, kon-

Rys. 9. Przykad konstrukcji przypory ltracyjnej

GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 17

geoinynieria geoinynieria
strukcji, fragmentw nawierzchni (zastrzyki przemieszczeniowe, rozrywajce).

5.6. Iniekcja strumieniowa


Iniekcja strumieniowa (ang. jet grouting) jest to proces wzmacniania podoa i formowania w nim elementw z toczonego zaczynu i zwizanego nim gruntu. S z niego formowane elementy iniekcyjne: walcowe kolumny lub paskie ciany. Z elementw tych mog by tworzone rne konstrukcje: bloki zeskalonego gruntu, palisady, przegrody, pyty, sklepienia itp. Elementy iniekcyjne mog by zbrojone wkadkami stalowymi. Zalet, zwaszcza wobec tradycyjnych zastrzykw, jest przydatno tej metody praktycznie we wszystkich rodzajach gruntw (mineralnych i antropogenicznych), w zwietrzelinach, a nawet w sabych skaach. Supy (rednicy od 60 cm do nawet 3 m) ze scementowanego gruntu pozwalaj formowa rne konstrukcje, np. elementy none zachowujce si jak pale wielkorednicowe, gbokie fundamenty masywne, konstrukcje oporowe i ciany obudw wykopw, studnie ze stykajcych si supw, pionowe i poziome przegrody przeciwfiltracyjne i wiele innych. W ujciu oglnym znane s rne systemy iniekcji. W przypadku stabilizacji osuwisk powinno si stosowa w zasadzie tylko iniekcj jednomediow (rys. 10) zaczynem cementowym lub dwumediow (zaczyn cementowy wspomagany przez otaczajcy go strumie spronego powietrza jako drugie medium).

Rys. 10. Schemat systemu jednomediowej iniekcji strumieniowej

Rys. 11. Konstrukcja cian z gruntu zbrojonego gwodziami: a) ciana z oson betonow, b) ciana z odwodnieniem drenem skarpowym

5.7. Gwodziowanie
Grunt gwodziowany powstaje w wyniku uzbrojenia gruntu rodzimego za pomoc prtw stalowych lub innych elementw, przez co uzyskuje wytrzymao na rozciganie i cinanie. Wytwarza si blok z tworzywa zespolonego gruntu i elementw zbrojenia (rys. 11), ktry zachowuje si jak konstrukcja masywna. Sposb ten, od dawna stosowany do budowy tuneli i stabilizacji skalnych zboczy, jest wykorzystywany rwnie do stabilizacji cian wykopw w gruntach spoistych oraz niespoistych, charakteryzujcych si chwilow spjnoci. Gwodziowaniem mona stabilizowa zbocza, ciany wykopw, strome skarpy albo wzmacnia podoe. Metoda ta suy do formowania in situ cian oporowych, zwaszcza umoliwiajcych zastpienie agodnych skarp lub zboczy strom lub pionow cian, w celu uzyskania miejsca na poszerzenie drogi itp. ciany nie s wraliwe na obcienia dynamiczne ani na wstrzsy sejsmiczne i parasejsmiczne, ponadto taka konstrukcja oporowa nie zawala si nagle, bez wczeniejszych duych odksztace. Budowa cian nie jest uciliwa dla otoczenia. Ograniczenia przydatnoci cian gwodziowanych to ich pewne odksztacenia (rzdu 0,2 % do 0,4 % wysokoci ciany), zwykle wiksze ni konstrukcji kotwionych. Estetyka cian wykoczonych natryskiem ze zwykego betonu nie jest zadowalajca. Potrzebne s dodatkowe zabiegi, np. zakrywanie prefabrykatami, gabionami lub zazielenianie rolinnoci. Metod gwodziowania wykonywane s ciany o wysokoci od 3 do 20 m i wicej. ciany mog by pionowe, pochylone pod rnymi ktami lub schodkowane. Gwd gruntowy jest elementem zbrojenia, najczciej w postaci prta stalowego, rzadziej rury, ktownika lub prta albo tamy z tworzywa sztucznego. Gwd zwykle jest zakoczony pytk dociskow, czc go z powok i przeno-

Rys. 12. Konstrukcja gwodzia z prta stalowego

szc obcienia na gwd. Gwodziowanie odbywa si jedn z nastpujcych metod: bezporedni przez wprowadzenie w grunt prta udarowo, wibracyjnie lub strzaowo; wiertnicz przez osadzenie prta w wykonanym wczeniej otworze, a nastpnie wypenienie otworu zaczynem cementowym, wprowadzonym grawitacyjnie lub pod cinieniem. ciana z gruntu gwodziowanego wymaga zabezpieczenia powok (opink) pokrywajc powierzchni gruntu, speniajc funkcj stabilizacyjn, ochrony przed erozj oraz estetyczn. Stosowane s powoki: wiotkie z siatki metalowej, geosyntetykw, mat komrkowych itp., ewentualnie z podoon oson przeciwerozyjn i z okryw rolinn; podatne zwykle z siatki lub rusztu stalowego, umoliwiajce przeniesienie si osiowych i cinajcych, ewentualnie z oson przeciwerozyjn i z okryw rolinn; sztywne elbetowe formowane metod natryskow, w deskowaniu lub montowane z prefabrykatw; grubo powoki betonowej wynosi okoo 10 cm w cianach tymczasowych i okoo 20 cm w trwaych. Dugo gwodzi, zalenie od rodzaju gruntu, przyjmuje si od 0,5 do 0,8 wysokoci ciany. Maksymalny ich rozstaw poziomy i pionowy wynosi 1,5 m; zwykle jeden gwd przypada na 0,5 do 2 m2 powierzchni ciany. Dokadn liczb i dugo gwodzi okrela si przy wymiarowaniu ciany. Gwodzie sprawdza si na siy wycigajce wystpujce poza powierzchni cicia, w stanie kocowym i w stanach chwilowych podczas wykonywania poszczeglnych stopni ciany gwodziowanej. Prty s najczciej stalowe, ebrowane ze stali AIII lub

18 GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06)

geoinynieria geoinynieria
AII, rur stalowych (np. specjalnych rur TITAN) lub innych ksztatownikw. Stosuje si te cigna z wkna szklanego lub tworzyw sztucznych. Najczciej wykonuje si gwodzie z prtw stalowych o rednicy 20 do 30 mm, umieszczanych w otworach wypenionych grawitacyjnie zaczynem lub zapraw (rys. 12). Jeeli zachodzi konieczno zwikszenia nonoci (ucigu) gwodzia, zaczyn lub zapraw wtacza si pod cinieniem. Wymagana jest otulina gwodzia o gruboci co najmniej 20 mm. Zapewniaj j najczciej plastykowe elementy dystansowe. Po zwizaniu otuliny czy si gowic gwodzia z oson ciany, najczciej za pomoc nakrtki rubowej i pytki gowicowej, jednak zwykle bez wstpnego sprania, jak przy kotwach gruntowych.

Rys. 13. Stabilizacja osuwiska za pomoc pali zwieczonych rusztem elbetowym

5.8. Technologia Muru Tessyskiego


Oglnie znane s systemy suce do wykonywania iniekcyjnych mikropali, kotew i gwodzi gruntowych. Istot jednego z rozwiza stanowi gwintowana na caej dugoci stalowa rura. Jest ona wykorzystywana jako przewd wiertniczy, przewd iniekcyjny oraz element nony kotwy. W duym uproszczeniu mona powiedzie, e jest to samowwiercajce si zbrojenie [10]. Moliwoci, jakie stwarza ten system, pozwoliy na opracowanie alternatywy dla rozwiza mao ekonomicznych. Alternatywa owa nosi nazw Muru Tessyskiego. Koncepcja ta zostaa pierwotnie zastosowana do poszerzenia grskiego odcinka drogi, bez zamykania na niej ruchu, lecz moliwoci tej konstrukcji po drobnych modyfikacjach wydaj si olbrzymie. Mur Tessyski jest konstrukcj opart na kozowym ukadzie pali pionowych i ukonych. Pale pionowe stanowi fundament i cz zbrojenia muru oporowego, natomiast ukone dziaaj jak kotwie, zapewniajc caej konstrukcji stabilno. Wykorzystanie omawianej metody do zabezpieczania osuwisk wymaga modyfikacji. Wykonuje si pionowe mikropale, zagbione tak, aby przechodziy przez powierzchnie polizgu i byy zakoczone w warstwach nonych, w strefie nieaktywnej. Mikropale takie peni dwie funkcje: dziaaj jak gwodzie wzmacniajce grunt w strefie polizgu, przenoszc siy cinajce, a tym samym stawiajc opr przemieszczajcym si warstwom, stanowi fundament lekkiego muru. Mur posadowiony na mikropalach jest dodatkowo kotwiony ukonymi mikropalami (kotwami), sigajcymi rwnie poza powierzchnie polizgu. Jego zadaniem jest przytrzymanie ruchu zwietrzeliny. Tak wic, mamy pionowe mikropale stabilizujce warstwy w strefie polizgu oraz lekki mur oporowy kotwiony ukonymi mikropalami, zapewniajcy dodatkow stateczno konstrukcji. Stosujc to rozwizanie, unika si szeroko zakrojonych prac ziemnych. Cao robt wykonywana jest szybko i przy uyciu niewielkiego, lekkiego sprztu, bez koniecznoci zamykania ruchu na zagroonych fragmentach drg.

Rys. 14. Mur kamienny ukadany na sucho lub na zaprawie

Rys. 15. Mur betonowy (elbetowy)

Rys. 16. Ktowa ciana oporowa elbetowa

Rys. 17. Tymczasowa konstrukcja oporowa z palisady drewnianej

5.9. Palowanie
Przy duych (rozlegych) osuwiskach i gboko pooonych powierzchniach polizgu waciwym zabezpieczeniem s pale. W przypadku duych si cinajcych mona zastosowa silnie zbrojone pale duych rednic lub nawet studnie. W celu usztywnienia pali i studni oraz zapewnienia ich wsppracy gowice pali lub studni czy si czsto rusztem elbetowym (rys. 13).

Rys. 18. Konstrukcja oporowa z gabionw

GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 19

geoinynieria geoinynieria
Oprcz pali duych rednic mona stosowa inne rodzaje pali. Wane jest przy tym, aby miay one du nono na cinanie. Dlatego oprcz tradycyjnego zbrojenia stosuje si dodatkowe zbrojenie sztywne w postaci ksztatownikw walcowanych lub rur stalowych. Na wybr rodzaju pali i technologii ich wykonania wpyw maj nie tylko siy zsuwu, ale take specyfika terenw osuwiskowych. Z tego wzgldu nie mona stosowa pali wbijanych (z uwagi na na wstrzsy) i wykonywanych metod wypukiwania (nie mona wprowadza wody do gruntu osuwiskowego, a przede wszystkim do paszczyzny polizgu).

Rys. 19. Konstrukcja oporowa z gabionw i gruntu zbrojonego

5.10. Konstrukcje oporowe


Konstrukcje oporowe mona stosowa do stabilizacji maych i rednich osuwisk, ale przy niezbyt gboko pooonych paszczyznach polizgu. Wykonuje si je jako: przypory kamienne, cigi oporowe masywne i ktowe, kaszyce, gabiony. W adnym przypadku nie mog one stanowi przegrody spitrzajcej wod. Przykady konstrukcji oporowych, stosowanych do zabezpieczania osuwisk, pokazano na rys. 1420 [4]. Przy obliczaniu konstrukcji oporowych naley sprawdzi nastpujce warunki: nono podoa pod fundamentem konstrukcji oporowej, przesunicie w poziomie posadowienia i podou, nono samej konstrukcji, stateczno ogln na zsuw gruntu wraz z konstrukcj oporow.

Rys. 20. Konstrukcja oporowa z gabionw i gruntu zbrojonego wzbogacona obsiewem

5.11. Kotwie gruntowe


Zakotwienia gruntowe obejmuj kotwy czynne sprane kotwy iniekcyjne, oraz kotwy bierne mikropale, specjalne pale kotwice i podobne konstrukcje. W budownictwie kotwy su gwnie do wzmacniania obudw wykopw i przenoszenia si wycigajcych (przeciwdziaanie wyporowi wody, konstrukcje podwieszone, odcigi itp.), jak rwnie do zapewniania statecznoci skarp i cian oporowych. Kotwy mog by wykonywane we wszystkich gruntach, lecz buawy kotwice naley sytuowa w mocnych gruntach lub skale. Najczciej stosowane s kotwy tymczasowe o okresie eksploatacji do 2 lat, zwykle w celu umoliwienia wykonania docelowych elementw budowli. Kotwy trwae zapewniajce stateczno budowli na duszy okres, s konstrukcjami specjalnymi, wymagajcymi niezawodnych zabezpiecze przed korozj oraz monitorowania (trwaoci, ewentualnie take si nacigu). Typowa dugo kotew wynosi 12 do 15 m, maksymalna 25 do 30 m. Buawy kotwice maj dugo 5 do 10 m. Nono kotew najczciej jest w granicach od 300 do 700 kN, lecz moe osiga nawet 2 MN. ciany, obudowy i skarpy kotwione osigaj wysokoci 30 m i wicej. ciany mog by pionowe, pochylone pod rnymi ktami lub schodkowane. Warunkiem skutecznoci zabezpieczenia cian lub skarp jest waciwe odwodnienie kotwionego masywu. Typowa sprana kotew iniekcyjna skada si z czci nonej tzw. buawy, czci swobodnej oraz gowicy kotwicej. Jako zbrojenie kotwy najczciej stosowane s cigna z lin 15,5 mm, a take prty sprajce, specjalne cigna rurowe itp. Cigna kotew, nawet tymczasowych, musz by chronione przed korozj. Kotwy formowane s w wywierconych otworach i zespalane z podoem iniekcj, zwykle za-

Rys. 21. Przykad stabilizacji zbocza za pomoc kotwi i rusztu elbetowego

Rys. 22. Wzmocnienie podoa za pomoc kolumn wirowych

Rys. 23. Przykad zastosowania geowknin

20 GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06)

geoinynieria geoinynieria
strzykiem cementowym jedno- lub wielokrotnym, strefowym, wykonywanym przez rur wiertnicz lub czciej przez specjaln instalacj iniekcyjn. Po stwardnieniu iniektu kada kotew jest nacigana do wymaganej siy, ze sprawdzeniem przemieszcze. Kotwie gruntowe zazwyczaj nie wystpuj samodzielnie, lecz jako dodatkowe elementy, wsppracujce z palami lub murami oporowymi. Mog te wsppracowa z rusztem elbetowym usytuowanym na powierzchni lub bezporednio pod powierzchni terenu osuwiskowego, a take pytami dociskowymi. Zastosowanie kotwi zwiksza naprenia normalne na powierzchniach polizgu, a w konsekwencji nono na cinanie. Kotwie osadza si gboko w warstwach stabilnych i wytrzymaych. S one najczciej wstpnie sprone i poczone z innymi elementami konstrukcji zabezpieczajcych. Przykadowe zastosowanie kotew wraz z rusztem elbetowym przedstawiono na rys. 13, natomiast za pomoc kotwi i rusztu elbetowego na rys. 21, za za pomoc kolumn wirowych na rys. 22.

Rys. 24. Konstrukcja grawitacyjnej ciany oporowej z gruntu

5.12. Stabilizacja osuwisk geotekstyliami


Geotekstylia w rnej postaci geosiatek, geotkanin, geowknin lub konstrukcji komrkowych stanowi bardzo przydatny materia przy stabilizacji osuwisk. Mog w tym przypadku by wykorzystane do: zbrojenia skarp nasypw, przy budowie drenay, do wzmocnienia sabego podoa pod nasypami, do powierzchniowego zabezpieczenia skarp. Przykadowe zastosowanie geowknin przedstawiono na rys. 23. W geotechnice oraz inynierii komunikacyjnej, ldowej i wodnej powszechnie stosowane s geosyntetyki, do ktrych nale m.in. geotekstylia, geomembrany i inne wyroby pokrewne. Wyrnia si nastpujce rodzaje wyrobw geosyntetycznych: geotekstylia grupa wyrobw obejmujca geotkaniny, geowkniny, geosiatki tkane i geodzianiny; geotkaniny wytwarzane przez przeplatanie dwch lub wicej ukadw przdz, wkien, filamentw, tam lub innych elementw; geowkniny wytwarzane w postaci runa wkien o uporzdkowanej lub przypadkowej orientacji, poczonych siami tarcia i/lub kohezji i/lub adhezji (wkniny igowane, przeszywane, czone termicznie, chemicznie itp.); geosiatki paskie struktury zawierajce regularn, otwart siatk (zwykle o oczkach od 10 do 100 mm) poczonych elementw wytrzymaych na rozciganie; geodzianiny wytwarzane przez przeplatanie ptli jednej lub wicej przdz, wkien, filamentw lub innych elementw; geosieci paskie struktury, ktrych otwory s znacznie wiksze ni elementy skadowe i w ktrych oczka (zwykle ponad 100 mm) s poczone wzami. Wyroby geotekstylne wytwarzane technikami innymi ni tkackie: georuszty (geosiatki) paskie struktury zawierajce regularn, otwart siatk wewntrznie poczonych elementw wytrzymaych na rozciganie, wykonywane s jako: cignione na gorco, ukadane i sklejane, zgrzewane;

Rys. 25. ciana grawitacyjna typu niekotwionej elewacji

Rys. 26. Konstrukcja grawitacyjna strefowa

Rys. 27. Konstrukcja kompozytowa

GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 21

geoinynieria geoinynieria
geokompozyty materiay zoone, majce w swym skadzie co najmniej jeden wyrb geotekstylny lub pokrewny, wyroby geotekstylne pokrewne przepuszczalne polimerowe materiay konstrukcyjne, ktre mog mie posta arkusza lub tamy; jest to te grupa bardzo rnorodnych wyrobw, trudnych do oglnego zdefiniowania, do ktrych stosuje si metody wytwarzania, kontroli i bada, typowe dla wyrobw geotekstylnych. Do wyrobw pokrewnych nale tzw. maty komrkowe wyroby o otwartej strukturze z poczonych tam, tworzcych komrki czworo- lub szecioktne (plaster miodu), wypeniane po uoeniu zasypk (gruntem lub kruszywem). Do geosyntetykw nale take geomembrany specjalne wyroby nieprzepuszczalne lub o bardzo maej przepuszczalnoci, cienkie i gitkie, stosowane jako wodoszczelne przepony do izolowania cieczy, cia staych lub gazw. Optymaln interwencj techniczn w przypadku osuwisk jest stosowanie technologii czcej stabilizacj gruntu i jego zabezpieczenie, wraz z odwodnieniem powierzchniowym i wgbnym, przy rwnoczesnej moliwoci kontrolowanych zmian geometrii zboczy razem ze wzmocnieniem konstrukcyjnym w penej harmonii z wymaganiami architektury krajobrazu i ochrony rodowiska. Jedn z metod czcych w sobie wzmocnienie konstrukcyjne wraz z przebudow zbocza s wszelkiego typu konstrukcje oporowe. Wprowadzenie do uytku nowego materiau geosyntetycznego o komrkowej strukturze znacznie przyblia nasze moliwoci techniczne do osignicia wymienionego na wstpie ideau. Koncepcja oparta na zamkniciu zasypowych materiaw konstrukcyjnych wewntrz lekkiego, elastycznego geosyntetyku pozwolia na stworzenie nowej technologii nazwanej Komrkowym Systemem Ograniczajcym. Zasadniczo klasyfikuje si trzy podstawowe typy konstrukcji oporowych wykonanych w technologii komrkowego systemu ograniczajcego [7]: konstrukcje grawitacyjne i niekotwione elewacje, konstrukcje grawitacyjne strefowe, konstrukcje kompozytowe. Konstrukcje grawitacyjne i niekotwione elewacje maj przekrj trapezowy, wszystkie sekcje maj jednakow miszo, skadaj si z wielu warstw geokomrek, w peni zamykajc i ograniczajc materia wewntrz komrek (rys. 24 i 25 [5]). Do analizy konstrukcji i oblicze stosuje si klasyczn teori wyznaczania czynnego parcia gruntu. Stabilno konstrukcji jest okrelana przez odporno na przesuwanie i obrt. Ze wzgldu na fakt, e objto i koszt geosyntetykw ronie znaczco ze wzrostem wysokoci w przypadku grawitacyjnych konstrukcji oporowych, za najbardziej ekonomiczne uznaje si konstrukcje o wysokoci do 3 m. Typowa strefowa konstrukcja grawitacyjna przedstawiona jest na rys. 26 [5]. Tego typu konstrukcje s odpowiednie z techniczno-ekonomicznego punktu widzenia, gdy wymagana wysoko konstrukcji przekracza 3 m. Zasadniczo konstrukcja skada si z peni ograniczonej strefy licowej i ograniczonych warstw porednich rozcignitych ku tyowi konstrukcji. Projektujc grawitacyjn konstrukcj oporow, analizujemy wybrane elementy w celu znalezienia krytycznej, potencjalnej paszczyzny zniszczenia w zabudowanej geokomrkami strefie i nastpnie projektujemy jej dodatkowe wzmocnienie. Konstrukcje kompozytowe wykonywane w technologii komrkowych systemw ograniczajcych skadaj si z geokomrkowych sekcji tworzcych lico oraz z rnych geosyntetycznych wzmocnie rozoonych poziomo w kierunku tyu konstrukcji (rys. 27 [5]). We wkopach czsto zamiast geosyntetycznych wzmocnie stosuje si kotwy, gwodziowanie i inne elementy czce. Konstrukcje kompozytowe s dostosowane praktycznie do kadej wysokoci i pozwalaj na stosowanie rnego typu materiaw wypeniajcych. Jedynym ograniczeniem dla konstrukcji kompozytowych wykonywanych na nasypach jest konieczno wykonywania podstawy o wikszej szerokoci w porwnaniu do klasycznych konstrukcji grawitacyjnych. Wynika to czciowo z potrzeby wysunicia geosyntetycznych wzmocnie poza stref krytyczn wystpienia potencjalnych zniszcze.

LITERATURA:
[1] Czyewski K., Wolski W., Wjcicki S., bikowski A., Zapory ziemne. Arkady. Warszawa 1973. [2] Glazer Z., Mechanika gruntw. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa 1977. [3] Hckel S., Zarys fundamentowania dla geologw. Wydawnictwa Geologiczne. Warszawa 1967. [4] Instrukcja obserwacji i bada osuwisk drogowych. GDDP. Warszawa 1999. [5] Kessler A., Zastosowanie nowoczesnych technologii geosyntetycznych do zabezpiecze osuwisk w budownictwie komunikacyjnym na przykadzie komrkowego systemu ograniczajcego. Zeszyty naukowo-techniczne SITK RP, Oddzia w Krakowie. Zeszyt nr 76. Krakw 2000. [6] Madej J., Metody sprawdzania statecznoci zboczy. Biblioteka Drogownictwa. WKi. Warszawa 1981. [7] Martin S. M., Senf F. D., Crowe E., A new era in earth retention using the cellular confinement system. Geossinteticos 95. Sao Paulo, Brazylia 1995. [8] Morgenstern N. R., Price V. E., The analysis of the stability of general slip surfaces. Geotechnique, vol. 15, No 3, 1965. [9] Pisarczyk S., Mechanika gruntw. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej. Warszawa 1999. [10] Sierant J., Nowoczesne metody stabilizacji skarp i osuwisk w oparciu o system TITAN. Zeszyty naukowo-techniczne SITK RP, Oddzia w Krakowie. Zeszyt nr 105. Krakw 2003. [11] Wiun Z., Zarys geotechniki. WKi. Warszawa 1987. [12] Wysokiski L., Zabezpieczanie statecznoci skarp i zboczy. XVI Oglnopolska Konferencja Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji. Ustro 2001. [13] Wysokiski L., Posadowienie obiektw budowlanych w ssiedztwie skarp i zboczy. Instrukcja ITB 304. Warszawa 1991. [14] Wytyczne wzmacniania podoa gruntowego w budownictwie drogowym. GDDP. Warszawa 2002.

autor

prof. dr hab. in Kazimierz Furtak Wydzia Inynierii Ldowej Politechniki Krakowskiej dr in Adam Sala Wydzia Inynierii rodowiska Politechniki Krakowskiej

22 GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06)

geoinynieria geoinynieria

GEOINYNIERIA drogi mosty tunele 03/2005 (06) 23

You might also like