kwane, surowe, zimne

FILOZOFIA ZDROWIA

A n n a

C i e s i e l s k a

WSTP
W ostatnich czasach na naszym rynku ukazuje si dua ilo ksiek i broszur powiconych zdrowiu i prawidowemu odywianiu. Jednak adne ze znanych mi opracowa nie podchodzi do zdrowia i sposobu odywiania w sposb przedstawiony przez autork recenzowanej ksiki. Od tysicy lat wiadomym jest (gwnie w Chinach i na Dalekim Wschodzie), e zdrowym jest ten osobnik, u ktrego energia yciowa Tchi kry prawidowo w swoich kanaach zwanych kanaami akupunkturowymi. Zaburzenia krenia, czyli niedobr lub nadmiar energii, zawsze doprowadza po jakim czasie do powstania choroby. Caa uwaga lekarzy chiskich bya i jest skupiona na takim leczeniu, ktre usunie zaburzenia w kreniu energii. W ten sposb zostaa rozwinita profilaktyka, czyli zapobieganie powstawaniu chorb. Mona tego dokona albo poprzez nakuwanie odpowiednich punktw na ciele (czyli zabiegi akupunktury) albo duo prociej - spoywa odpowiednie pokarmy lub zioa, ktre rwnie przywrc rwnowag. Autorka ksiki w sposb jasny i kompetentny przedstawia, jak to naley praktycznie wykona. Na wstpie znajdziemy opis Zasady Piciu Elementw, ktre stanowi podstaw caej medycyny chiskiej. Podano rwnie opis kanaw, w ktrych kry energia w powizaniu z Zasad Piciu Elementw. Nie jest to lektura prosta dla zwykego czytelnika, lecz osoba uwana, zwracajca baczn uwag na otaczajce j zdarzenia, atwo dostrzee, ile jest w tych opisach prawdy. Czytajc o objawach niektrych chorb, znajdziemy zadziwiajco duo zwizkw, ktre dotychczas nam umykay, czy na ktre nie zwracalimy uwagi. Opis czynnikw wpywajcych na rwnowag jin-jang jest przedstawiony bardzo przejrzycie. Opis wpywu rnych smakw, wpywu klimatu na nasz energi dostarcza praktycznych uwag, jak naley postpowa w okrelonych zaburzeniach rwnowagi energii.

_ _

Opis niektrych chorb cywilizacji (otyo, osteoporoza, alergia, cukrzyca itd.) daje wiele praktycznych wskazwek dla osb na nie cierpicych. Szkoda, e autorka nie opisaa w tym rozdziale wikszej iloci chorb. Analiza produktw odywiania pod ktem Piciu Elementw jest bardzo interesujca i w takiej formie rzadko przedstawiana. Mona z tego rozdziau wycign wiele indywidualnych wskazwek co do produktw, ktre naleaoby wzi pod uwag przy ukadaniu wasnej diety. Ksik kocz przepisy kulinarne potraktowane pod ktem doboru odpowiednich proporcji smakw. Jest to niespotykany dotychczas ukad, niezwykle ciekawy i poyteczny. Myl, e ksika pani Anny Ciesielskiej uzupenia du luk w sposobie doboru odpowiednich produktw ywnociowych pod ktem sprawdzanej przez tysice lat Zasady Piciu Elementw. Jest to cenna pozycja na naszym rynku, tym bardziej, e osoby, ktre zaczn si stosowa do rad zawartych w tej ksice, na pewno nie poauj, a wrcz bd zaskoczone popraw swojego zdrowia.

PRZEDMOWA
Czowiek, aby y, potrzebuje energii zawartej w poywieniu. Ale energii waciwej, przynoszcej siy zdrowie i rado, a nie wyczerpanie, smutek i chorob. I wanie o tym, jaka to energia jest dla nas dobra, pisze Anna Ciesielska. Intrygujcy tytu ksiki: "Filozofia zdrowia" jest w peni uzasadniony, bo jeli poznamy przedstawione przez autork niekonwencjonalne zasady odywiania i zastosujemy si do nich - bdziemy mogli y w peni si fizycznych i umysowych do lat sdziwych bez cierpienia i chorb - co, dajc rado i szczcie, potwierdzi umiowanie mdroci, a tym wanie jest filozofia. W tym wypadku dotyczy ona zdrowia. Zasady dziaania "dobrej" energii zbudowane zostay na prastarych mdrociach, ktre filozofia Wschodu ujmuje jako Pi Elementw (ywiow) utrzymujcych harmoni midzy czowiekiem a natur, zgodnie z odwiecznymi prawami Kosmosu Ale co to za sposb odywiania? - zapyta czytelnik. Makrobiotyka? Tak modne dzi godwki? A moe wegetarianizm? Ale nic z tych rzeczy! Autorka mwi, e w zalenoci od wieku i stanu zdrowia moemy je wszystko - tylko - w odpowiedni sposb. W wyniku swoich dziesicioletnich bada Anna Ciesielska dochodzi do szokujcych wnioskw, e na stan naszego zdrowia maj wpyw nie witaminy, sole mineralne, biako, tuszcze, wglowodany, ale natura poywienia odnoszca si do wychadzania lub rozgrzewania narzdw organizmu. Prawa Kosmosu, zasady dziaania energii, filozofia Wschodu, Pi Elementw utrzymujcych harmoni - to wszystko dobre dla ezoterykw - mgby kto pomyle. Ale tak nie jest. Ksika Anny Ciesielskiej - jakkolwiek podparta autorytetem rzetelnej wiedzy dalekiego Wschodu, jest przeznaczona dla zwykego, przecitnego czytelnika, cho trudno ukry, e ezoterycy przyjm j z aplauzem.

Dr n. med. Andrzej Frydrychowski Gdask, 20 padziernika 1997 r.

10 Stwrca da nam cudowny w swej anatomiczno-fizjologicznej mdroci organizm. W pradawnych czasach czowiek nieskaony jadem racjonalizmu i cywilizacja, yjc w zgodzie z prawami natury i kierujc si intuicj, nie zna cierpienia i chorb. I to bya prawidowa postawa. Jej pami przez wieki cae przetrwaa w ludowych mdrociach i zwyczajach, wyszydzonych potem i wykpionych przez bezduszny w swej istocie materializm. Odrywajc si od podstawowych prawd rzdzcych natur, czowiek zacz systematycznie podcina ga, na ktrej siedzi. A przyszed moment opamitania. Zaczto bi na alarm, e giniemy, chorujemy, zatruwamy rodowisko i poywienie. A przy tym jestemy wiadkami paradoksu: na poudniu i wschodzie kuli ziemskiej ludzie umieraj z godu, na zachodzie z przejedzenia, rwnie z powodu niewaciwego ywienia. Czy my, ludzie Zachodu, zdajemy sobie spraw z tego, e yk kopiemy sobie grb? A przecie nie zawsze tak byo. Czowiek instynktownie wiedzia, co jest dobre dla jego zdrowia. Otrzymujc od Stwrcy dar fizycznego ciaa, dosta jednoczenie instrukcj jego obsugi, ktr tak niegodnie potem zaprzepaci. Instrukcja ta powraca dzi w ksice Anny Ciesielskiej. mgr Teresa Skowska - ffoulkes

11

Spis Treci
Przedmowa 9 Wprowadzenie 17 Tao jako uniwersalna zasada 22 Istota medycyny chiskiej 30 Zasada jin-jang i piciu przemian w organizmie czowieka .... 33 Narzdy wewntrzne wedug regu medycyny chiskiej 37 Krenie/seks 38 Potrjny ogrzewacz 38 Wtroba i pcherzyk ciowy 41 Serce i jelito cienkie 45 ledziona (trzustka) i odek 47 Puca i jelito grube 50 Nerki i pcherz moczowy 53 Maksimum i minimum energii narzdw w meridianach ... 56 Czynniki wpywajce na rwnowag jin-jang w organizmie... 58 Smaki 58 Klimaty 66 Kalendarz aktywnoci naszych narzdw 70 Emocje 72 Kolory 77 Ruch - aktywno fizyczna 81 Niedobory i nadmiary energii w organizmie 84 Jzyk 90 Nasze choroby 92 Otyo 96 Problem cholesterolu 100 Osteoporoza 101 Alergia 103 Choroba wrzodowa, nadkwasota 105 Cukrzyca 107 Celiakia 107

12 Mukowiscydoza Nasze problemy z dziemi i modzie Nasza staro i choroby Przykady skutecznoci terapii ywienie i zdrowie Witaminy i sole mineralne Produkty spoywcze Mleko i jego przetwory Miso Warzywa Produkty strczkowe Orzechy Owoce Produkty zboowe Ciasta Cukier i sodycze Napoje Przyprawy i zioa przyprawowe ywienie zrwnowaone Przepisy kulinarne Zupy Zupa niadaniowa Ros woowo - drobiowy Zupa pomidorowa Lane kluski Barszcz ukraiski Zupa fasolowa Krupnik Zupa cebulowa Grochwka Zupa neapolitaska Kapuniak ze sodkiej kapusty Zacierka Zupa z botwiny (mode buraczki z limi)

. 108 109 111 112 116 118 127 127 132 142 144 145 146 148 152 153 154 170 171 177 177 177 178 178 179 179 180 181 182 182 183 183 184 185 Zupa pieczarkowa Zupa z zielonego groszku lub kukurydzy Zupa z porw miksowana Zupa jarzynowa zocista miksowana Zupa selerowa miksowana Zupa wiosenna z zieleniny Zupa jarzynowa Zupa szczawiowa urek Zupa jesienna Barszcz czysty Grochwka z kluskami - letnia Dania jarskie Ziemniaki z wody Naleniki Nadzienie misno-warzywne Nadzienie ze sodkiej kapusty Sodkie nadzienie z twarogu Smaone banany Kluski serowe Omlet z pieczarkami Placki ziemniaczane Krokiety z kaszy jczmiennej Risotto Dania misne i misno-jarzynowe Zaprawa do mis Kotlety schabowe panierowane eberka z kapust eberka na ostro eberka duszone na sodko Schab pieczony Piecze wieprzowa Klopsiki Kotlety mielone

13 185 186 187 188 188 189 189 190 191 192 192 194 195 195 195 196 196 196 197 197 197 198 199 199 200 200 200 200 201 202 203 204 204 205

".

14 Miso wieprzowe duszone z jarzynami Schab z bekonem i pieczarkami Piecze woowa Woowina z kapust Zrazy woowe zawijane Miso woowe duszone z jarzynami Sos potrawkowy (beszamelowy) do kurczaka z rosou Sos beszamelowy zielony Piersi z kurczaka (z szawi i wdk) Piersi z kurczaka z ananasem Kurczak panierowany Kurczak pieczony (tradycyjny) Kurczak pieczony w cebuli Kaczka nadziewana pieczona Kurczak nadziewany pieczony Indyk nadziewany pieczony Ryba smaona (filety) Ryba duszona w jarzynach Jarzyny do obiadu Marchewka duszona Jarzyny duszone (marchewka z groszkiem i kalarep) Saatka z buraczkw Buraczki - wika Buraczki na ciepo Kapusta kiszona duszona z pieczarkami Surwka z kapusty sodkiej i marchewki Saatka z kalafiora Kapusta duszona z pomidorami Patisony duszone Papryka sodka duszona (leczo) Saatka z czerwonej kapusty Kapusta czerwona duszona 205 206 207 208 208 209 210 210 211 211 212 212 213 213 214 214 214 214 216 216 216 217 217 217 217 218 218 219 219 220 220 220 Jarzyny duszone Jarzyny smaone Saatka z fasolki szparagowej konserwowej Groszek konserwowy na ciepo Saatki kolacyjne Saatka jarzynowa z papryk marynowana i kukurydz Saatka jarzynowa z pomidorami Saatka z cykorii, papryki i rzodkwi Saatka z rzodkiewk Saatka z rzeuch i zielon saat Saatka z pomidorami i saat Saatka z groszkiem Saatka z groszku konserwowego Saatka (pasta) z jajek Saatka jarzynowa (tradycyjna) Saatka z tuczyka lub sardynki (z konserwy) Saatka (pasta) z wdzonej makreli Potrawy kolacyjne Kiebasa po wgiersku Sos z kukurydz (do makaronu) Pizza Sos tatarski Golonka w galarecie Pasztet domowy Smalec z przyprawami Ciasta Babka czekoladowa Babka ta Placek z kokosem Tort imieninowo-urodzinowy Piernik babci Zosi Ciasto z jabkami

15 221 221 222 222 223 223 223 223 224 224 224 225 225 225 226 226 227 228 228 228 229 229 230 231 232 233 233 233 234 235 236 236

16 Placek z truskawkami Kulki miodowe rozgrzewajce Herbaty, kawa i kakao Herbata neutralna (dla wszystkich) 1 Herbata neutralna (dla wszystkich) II Herbata daktylowa Kawa gotowana Kakao gotowane Wasne przetwory Dem liwkowy Dem liwkowo-bananowy Dem morelowy Kompot z gruszek Pomidory w caoci Przepisy pomagajce rozgrza i wzmocni organizm Ros woowy Ros barani Bulion energetyczny z woowiny Bulion energetyczny z baraniny Baranina duszona Woowina duszona w czerwonym winie Marchewka duszona Marchwianka Czosnek smaony Herbata rozgrzewajca kilerka" Herbata imbirowa Kawa gotowana z imbirem (cynamonem, kardamonem) Napj ycia" Indian Grog Mleko kozie Propozycje niadaniowe, obiadowe i kolacyjne Podsumowanie Literatura 237 237 239 239 239 239 240 240 241 241 242 242 242 242 244 244 244 245 245 246 246 246 246 247 247 247 248 248 248 248 249 255 268

17

WPROWADZENIE
Ksik t powicam wszystkim, ktrym zaley na tym, aby ycie ich byo spokojne, zdrowe, harmonijne, ktrzy jednoczenie odczuwaj niepokj wynikajcy z bezsilnoci wobec ogromu cierpienia i chorb. Treci ksiki nie s przepisane i nie sprawdzone zalecenia zachodnich nowinek dietetycznych. Jej tre to wiedza wynikajca z moich dziesicioletnich dowiadcze. Swoje dociekania i analiz oparam na prastarej filozofii Wschodu, ze szczeglnym uwzgldnieniem medycyny chiskiej, ktrej podstaw s prawa Natury, Kosmosu, Wszechwiata, porzdkujce nasze ycie oraz otaczajc nas przyrod. Przez stulecia prawa te byy w ogromnym poszanowaniu wrd wielu ludw i cywilizacji. Ojciec medycyny, Hipokrates, wyznawa zasad nieszkodzenia choremu i pomagania uzdrawiajcym siom natury. Przysiga Hipokratesa, ktra stanowi kanon etyki lekarskiej, zawiera rwnie bardzo wane stwierdzenie, i obowizkiem lekarza jest zdobywanie wszelkiej dostpnej wiedzy mogcej pomc choremu. Hipokrates, tworzc swe medyczne dziea, wiele tomw powici waciwemu odywianiu i naturze pokarmw. To jego autorstwa jest znane powiedzenie: "poywienie powinno by lekarstwem, lekarstwo poywieniem" oraz "poywienie moe da zdrowie, ale moe rwnie zabi". Jednake moj intencj nie jest zajmowanie si filozofi Wschodu, rozprawianie o niej, stwarzanie nowych okrele i sformuowa, chocia zdaj sobie spraw, e zawsze dostarcza ona nowych elementw wiedzy inspirujcych nas do przemyle i dziaa. Pozostawiam to tym, dla ktrych jest ona pasj i celem ycia, kt-

18 rzy w sposb intrygujcy, gboki i z humorem potrafi rozprawia o Tao. Skorzystaam z ich gotowych stwierdze, definicji i okrele, aby w ogromnym skrcie przedstawi jego istot i uniwersalizm. W ksice nie zajmuj si rwnie zgbianiem tajnikw diagnozowania i leczenia wedug medycyny chiskiej. Sygnalizuj jedynie i przedstawiam, w jaki sposb medycyna ta traktuje organizm ludzki oraz czym posuguje si w pomocy czowiekowi, a gwnie uwiadamiam, e jej podstawowym celem jest zapobieganie chorobom. Wyjaniam gwne funkcje narzdw wedug filozofii taoistycznej, ich zwizki i zalenoci oraz wpyw natury poywienia na ich funkcjonowanie. Jest to ksika o waciwym ywieniu z wykorzystaniem wiedzy i mdroci zawartej w otaczajcym nas wiecie. Zaufajmy Stwrcy. Zacznijmy korzysta z tego, co pozostawi nam na Ziemi dla naszego wzbogacania, radowania si i zdrowia. Obudmy si i docemy to, co jest wok nas, bo to absolutnie wszystko, czego potrzeba nam dla zachowania zdrowia. Nie znajdziemy w laboratoriach rozwiza na nasze cierpienia i choroby. Te rozwizania s w nas samych, w naszej otwartoci, szczeroci, zaufaniu i prostocie. To nie wirusy i bakterie nas niszcz, lecz nasza ignorancja i brak zaufania do tego, co zostao nam ofiarowane, abymy mogli y w zdrowiu. Szukamy rozwiza naszych problemw w zawiych i skomplikowanych naukowych badaniach i procesach. A rozwizania s bardzo proste. Naley tylko ca nasz wiedz, energi, nasze chci skierowa w zupenie przeciwn stron, po prostu do nas i do naszych domw, zamieni je na rozsdek, intuicj i odpowiedzialno. Uwiadomienie istoty adu na Ziemi i w Kosmosie daje nam autentyczn wolno, a korzystanie z niej pozwala na normalne, ludzkie ycie, na samostanowienie, na decydowanie o jakoci naszego bytowania. To niesamowite, ale tak jest naprawd. Moemy zacz budowa wiat, w ktrym panuje ad i harmonia i zacz korzysta z. jego dobrodziejstw, a jest ich ogromna obfito.

19 Ludzie nie musz by schorowani, udrczeni i zmczeni, chocia jest pewne, e cierpienie jest dla czowieka niezbdnym doznaniem. Cierpienia s konieczne dla naszych przeobrae i rozwoju. Jednake cierpienie nie moe by dominujcym stanem w yciu. Traci wwczas sw ksztacc rol. Powinnimy uwolni si od niepotrzebnego cierpienia. Naley pamita, e czowiek cierpicy jest agresywny, niecierpliwy, zoliwy, peen obaw i niepewnoci. S to cechy, ktre zdominoway dzisiejsze spoeczestwa. Tragiczne jest to, e ludzie, a szczeglnie dzieci i modzie, nie zdaj sobie sprawy ze swego cierpienia, nie rozumiej, e ycie moe by inne. Cechy ludzkiej osobowoci, tak poszukiwane i cenione, jak wspczucie, otwarto, empatia, mio, spokj, tolerancja, s cechami ludzi zdrowych i szczliwych. Pragn, aby ludzie uwierzyli, e mona samemu decydowa o zdrowiu i dobrym samopoczuciu. Ksika ta wskazuje drog do wolnoci w penym tego sowa znaczeniu. Zawarta w niej wiedza uwalnia kadego od niepewnoci, lkw i cierpienia. Dziki korzystaniu z niej na co dzie ycie nabierze innych wartoci, staniemy si spokojni i stabilni. Przez cae moje dojrzae i schorowane ycie drczyy mnie pytania, dlaczego choruj, skoro staram si y zgodnie z dostpn mi wiedz. Dlaczego tak samo choruj ci, ktrzy dbaj o zdrowie jak i ci, ktrzy tego nie czyni? Dlaczego obowizujce zalecenia dietetyczne i ywieniowe nie s skuteczne? Przez lata zmaga z chorobami motorem moich myli bya pewno, e musz istnie uniwersalne reguy prawidowego ywienia. Byam pewna, e popeniamy kardynalny bd w naszych witaminowych zabiegach i staraniach o zdrowie. W kulminacyjnym momencie mojej yciowej udrki poznaam zasady medycyny chiskiej. Klasyczne okrelenia dotyczce narzdw i fizjologii organizmu wedug zasady jin-jang i Piciu Przemian oraz caa filozofia Tao byy dla mnie objawieniem i drogowskazem w zrozumieniu ycia, si nim kierujcych i jego sensu. Wwczas rozpoczam okres mozolnego i

20 drobiazgowego sprawdzania, w jaki sposb reguy te odnosz si do naszych realiw klimatycznych i tradycji ywieniowej, w jaki sposb oddziauj na nasze ycie. Przez wiele lat analizowaam natur naszych surowcw spoywczych, ich wpyw na zdrowie i zwizek najczciej wystpujcymi dolegliwociami i chorobami. W miar zagbiania si w wiedz i nabyte dowiadczenia byam coraz bardziej przeraona, bowiem uwiadomiam sobie, jak wiele zaley od nas w utrzymaniu waciwej jakoci naszego ycia i jak niewiele potrzeba, aby rodziy si zdrowe maluchy, aby przestay chorowa dzieci, aby modzie bya spokojna i zrwnowaona, aby dorose ycie nie byo pasmem zmartwie i biegania od lekarza do apteki, aby staro bya samodzielna, pogodna i spokojna. Dziki nowej wiadomoci dostrzegam ilo bdw popenianych przez ludzi, widziaam, jak w swej niewiedzy przygotowuj i kompletuj sobie i swoim najbliszym choroby i cierpienia. Wiele lat borykaam si z dylematem zwizanym ze sposobem przekazania tej wiedzy, bowiem z jednej strony widziaam fantastyczne efekty, jakie daje stosowanie tej wiedzy w yciu codziennym, a z drugiej zdawaam sobie spraw, e jest ona dosy skomplikowana. Dopiero cakowita pewno, e musz podzieli si ni z ludmi dla ulenia w ich cierpieniu, pomoga znale mi tak form, ktra byaby przystpna dla kadego suchacza i czytelnika. Utwierdziam si w przekonaniu, e mog maksymalnie uproci cay przekaz i e bdzie on wystarczajcy, by korzysta z niego na co dzie. Zagbianie si w drobiazgi i szczegy pozostawiam lekarzom, badaczom, specjalistom i pasjonatom. Pragn, by wiedza ta staa si podstawow w yciu kadego czowieka. To, co podaj w tej ksice, jest ju gotowym sposobem na ycie. Moje zalecenia i sugestie s sprawdzone i pewne, jest to elementarz praw natury, z ktrym kady powinien si zapozna, tak jak dziecko uczy si czytania i pisania. Gbsze rozwaania na temat wpywu poywienia na nasze dolegliwoci bd zaprezentowane w nastpnej publikacji.

21 Zdaj sobie spraw, e moja ksika nie jest doskonaa. Ale mam nadziej, e mimo to zainspiruje wielu czytelnikw do refleksji nad swym yciem i do ewentualnych zmian jego stylu. By moe w przyszoci, dziki dowiadczeniu i wiedzy czytelnikw, wsplnie stworzymy bank wiedzy i dowiadcze na temat ywienia i jego wpywu na nasze zdrowie. Moe wwczas nastan czasy, kiedy dzieci nasze bd miay normalne dziecistwo bez chorb, cierpienia i strachu. Jest to moim najwikszym marzeniem. Odywianie wymaga waciwej wiedzy i szacunku dla dowiadczenia. Ich brak widzimy w zgubnych skutkach wspczesnych diet omieszajcych i lekcewacych tysice lat dowiadcze ludzkoci. Trudno skutki bdw ywieniowych oceni szybko. Ujawniaj si dopiero po wielu latach jako dolegliwoci i choroby. Proponuj skorzysta ze starej mdroci i dowiadcze wielu setek pokole. Z wiedzy zawartej w tej publikacji nie naley korzysta fragmentarycznie, gdy moe to prowadzi do faszywych wnioskw i przynie nam szkod. Najlepiej zapozna si z treci poprzez wielokrotne czytanie.

22 wic, czym on jest, ale mwic tylko: - Porzdek jest. Nie miaem jednak pewnoci, czy byo to kompletne, dopki nie zapytaem o to kogo i osoba, ktr zapytaem powiedziaa: Musisz zatrzyma si w tym miejscu. To jest pikne. Zatrzymaj si w tym miejscu mwic: - Porzdek jest! (architekt Louis I. Kahn) Tao zwane jest Drog, Rozumem, Opatrznoci, Absolutem, Bogiem, ale Bg nie jako wadca, monarcha i najwyszy dostojnik. Tao to wieczny Porzdek, to Droga Natury, rdo wszelkiego bytu i zmian we Wszechwiecie. Wielka Droga rodzi wszystkie istoty Jej Opatrzno czuwa nad wszystkimi Kiedy przyoblekaj materialne ksztaty A okolicznoci je doskonal Z tego powodu wszystkie stworzenia Oddaj cze Drodze I szanuj jej potg. - (Lao Tsy) Nie ma innej drogi jak Droga. - (Lao Tsy) Jednake Tao najczciej porwnywane jest do wody. Woda jest istot ycia i ziemskim odpowiednikiem Tao. Droga Strumienia to droga ycia wzorowana na Tao w skutecznoci dziaania i walki. Woda bowiem zwycia wszystkie ywioy. Woda ustpuje, lecz zwycia wszystko. Woda gasi Ogie lub, gdy ma ulec porace, uchodzi w postaci pary i ponownie si przeksztaca. Woda spukuje mikk ziemi, lub napotkawszy skay szuka okrnej drogi. Woda trawi elazo a ono rozkruszy si w proch, nasyca atmosfer tak, e wiatr zamiera. Woda ustpuje z drogi przeszkodom ze zwodnicz pokor, nie ma bowiem takiej siy, ktra mogaby jej przeszkodzi w podaniu odwieczn drog do morza. Woda pokonuje przez ustpowanie, nigdy nie atakuje, lecz zawsze wygrywa ostatni bitw, (nastpca Starego Mistrza) Tao stanowi najtrwalsz rzeczywisto i energi Wszechwiata, podoe istniejcego i nieistniejcego. Tao jest pyncym nurtem Wszechwiata - li stanowi jego gwn zasad porzdkujc. (Alan Watts) Zasad t mona odnale w nieuformowanym porzdku

TAO JAKO UNIWERSALNA ZASADA

Wielcy Mistrzowie twierdz, e Tao nie mona wyrazi sowami, e jest niepojte. Tao jest ponad sowami i ponad rzeczami. Nie jest ono wyraone ani w sowach, ani w ciszyTam, gdzie nie ma ani sw, ani ciszy mona zrozumie Tao - (tekst taoistyczny) We Wszechwiecie istnieje okrelony Porzdek Rzeczy, z ktrego wynika harmonia i rwnowaga. Gwnym elementem harmonii na Ziemi jest wspistnienie przyrody i spoecznoci ludzkiej. Tao mona pozna obserwujc procesy i wzorce Natury. Natura jest nauczycielk nas wszystkich. Gdy ludzie naruszaj jej prawa, trac sw si przetrwania i mono istnienia. Czowiek i Natura to jedno, to Tao, a ycie ludzkie jest nieodczn czstk powszechnego, naturalnego procesu zgodnego z istot Wszechwiata. Sztuka ycia powinna bardziej przypomina nawigacj ni dziaanie wojenne, a wane jest w niej zrozumienie wiatrw, przypyww, prdw, pr roku, zasad wzrostu i obumierania, by je wykorzysta, a nie walczy z nimi. Prbowaem odnale to, czym jest Porzdek. Byem tym podniecony i napisaem wiele, wiele sw o tym, czym jest Porzdek. Za kadym razem, gdy co napisaem, czuem, e to nie byo zupenie to. Gdybym nawet zapisa dwa tysice stron sowami o tym tyko, czym jest Porzdek, nie bybym zadowolony z tego stwierdzenia. A potem przestaem nie mo-

24 piknie pyncej wody, ksztatach drzew i chmur, w strukturze krysztakw mrozu oraz w ukadzie rozsypanych kamieni na play.

25 Tao to "rytmiczny ruch", gdzie "idc" to jang a "przystajc" to jin, to "i naprzd". Wieger) Zasada jin-jang jest rdem procesw i zjawisk we Wszechwiecie i na Ziemi, jest to cige cieranie i walka tych dwch pierwiastkw, jednak nie jest to walka o dominacj. Sztuka ycia nie moe polega na deniu do jang i unikaniu jin, ale na utrzymaniu w rwnowadze tych dwch pierwiastkw, poniewa nie mog one istnie bez siebie. Czowiek nie stanowi modelu prawoci i rozumie, e niektre wady s konieczne w szczerym ludzkim charakterze. Powinien jednoczenie zaakceptowa dobro i zo, ktre s nierozczne. Jednake jest wane, by nie pozwoli na wymknicie si spod kontroli zmaga tych dwch pierwiastkw, aby swoj dziaalnoci nie doprowadzi do destrukcji, utraty rwnowagi zarwno w spoecznym, jak i osobistym yciu. Jin-jang s jak nierozdzielne strony tej samej monety, to dwa odmienne aspekty tej samej jednoci. Zniknicie jednego z nich rwne byoby unicestwieniu caego systemu. Ludzki organizm posiada ten sam rodzaj wewntrznej inteligencji (rozum ciaa), co ekosystemy Natury. Powinnimy zatem obserwowa mdro naszego ciaa, nerww i zmysw, bo one przekazuj nam wszystkie informacje o swoich potrzebach. Rzecz w tym, abymy umieli je odczyta. Ciao nasze to typowy ukad jin-jang. Mzg czowieka skada si z dwch czci, z pkuli lewej i prawej. Prawa (jin) odpowiadajca za lew cz ciaa to irracjonalizm, intuicja, kobieco, wraliwo. Lewa (jang) odpowiadajca za praw cz ciaa to racjonalizm, msko, stanowczo. wiat naley odbiera na dwa sposoby - irracjonalny i racjonalny, wraliwy i stanowczy, kobiecy i mski. Powinna by zachowana rwnowaga w postrzeganiu, a wwczas nasz odbir i ocena rzeczywistoci s prawidowe i jestemy otwarci na doznania. Niestety, rozwj nauk da pocztek eksponowaniu lewej pkuli sprowadzajc intuicj i podwiadomo do roli gorszego gatunku. Nasze mylenie stao si zbiorem racjonalnych symboli i praw, ktrymi usiowano tumaczy istot rzeczywistoci. Ca odpowiedzialno i obowizki zoylimy na barki uczonych i le-

Rys. 1. Klasyczny ideogram Tao Najwyszy Rzemielnik stworzy Wszechwiat jako wielk cytr, na ktrej umieci struny wydajce rnorodne dwiki. Harmonijny akord wydaj duch i ciao, anio i diabe, niebo i pieko, ogie i woda, powietrze i ziemia, sodkie i gorzkie, mikkie i twarde i podobnie zharmonizowane s wszystkie inne rzeczy. (Honorariusz z Autun - 1125r.) Wszystko we Wszechwiecie ma dwubiegunow natur. Dwa bieguny jin i jang to bieguny kosmicznej energii. Zaleno midzy jin i jang symbolizuje uniwersalne procesy zachodzce w Tao. Konwencjonalnie oznacza si jin znakiem minus, jang - plus. Jin i jang s nierozdzielne, wspzalene i nawzajem si wsptworzce. Jang nie moe istnie bez jin, a jin bez jang. W kadym jin jest czstka jang, a w kadym jang jest czstka jin. Tworz namitn i nierozczn par jak kobieta i mczyzna, jak niebo i ziemia. Zasada jin-jang to rwnie konieczno istniejca pomidzy co (jin) a nic (jang), pomidzy niedziaaniem a dziaaniem, pomidzy ciaem staym a przestrzeni, midzy snem a przebudzeniem, powrotem do istnienia a nieistnieniem. Obrazem i przykadem tego, e nic daje jednoczenie co jest naczynie, ktre jest jednoczenie pustk, to okno, gdy przez nic widzimy co. Zasada jin-jang to jednoczenie zimno i ciepo, sabo i sia, skupianie i rozprzestrzenianie, to zo i dobro, spokj i aktywno, smutek i rado, mier i narodziny, to energia Ziemi (jin) i energia Nieba (jang).

26 karzy, zarwno w sprawach dotyczcych naszego zdrowia, jak i poznawania tajemnic stworzenia, rozwoju i mierci. Poprzez wielopokoleniowe nieuywanie prawej pkuli doszo do upienia naszej intuicji i podwiadomoci. Na pocztku naszego stulecia, wraz z zapocztkowaniem dowiadcze i odkry z zakresu fizyki kwantowej, wielu fizykw uwiadomio sobie problemy niezwykej wagi dla caej ludzkoci. Owi fizycy przekonuj, e duchowe owiecenie jest ogromnie wane ze wzgldu na potrzeb odrzucenia tradycyjnego sposobu rozumowania, jak rwnie konieczno postrzegania rzeczywistoci jako jednej caoci. Wedug nich podstawowymi prawami rzdzcymi wiatem fizycznym s zalenoci, prawa symetrii i biegunowo. Fizyczny wszechwiat jest caoci skadajc si z lewej i prawej czci, ktra dy do rwnowagi sama z sob. Masa i energia to dwa bieguny tego samego aspektu, podobnie czas i przestrze. Uczeni ci doszli do wniosku, e klasyczna filozofia Wschodu, czyli Tao - zasada jin-jang - dostarcza tej samej wiedzy na temat procesw yciowych, co ich odkrycia, czyli teoria kwantowa. Uwaaj, e filozofia Wschodu i filozofia fizyki wspczesnej to jedno to filozofia duchowego owiecenia. Uczeni twierdz, e to my jestemy kluczem do zrozumienia Wszechwiata i to my mamy wpyw na otaczajc nas rzeczywisto. Sposb, w jaki natura jest urzdzona, staje si przeszkod do jej cakowitego poznania i przeanalizowania. Prawda naukowa nie ma nic wsplnego z rzeczywistoci. Jednake ci mistrzowie fizyki zdaj sobie spraw, e przeforsowanie filozofii duchowego owiecenia napotka na ogromny opr i sprzeciw w wiecie nauki. Racjonalne widzenie wiata i rzeczywistoci jest zbyt gboko zakorzenione w wiadomoci, aby ludzie byli otwarci na duchowo stworzenia. Ju w dziewitym wieku przed nasz er Chuang-tsy uj ten problem bardzo dosadnie. Studzienna aba nie moe sobie wyobrazi oceanu, ani te letni owad nie pojmie lodu. Jak wic naukowiec moe zrozumie Tao? Jest on ograniczony przez swoj wasn uczono.

27

Rys. 2. Porzdek istnienia Duchowo w ludzkim istnieniu to rwnie przejaw rwnowagi jin-jang, to wanie rwnowaga materii i energii, Ciaa i Ducha. Ciao (jin) jest manifestacj energii (jang). Dziki ciau energia moe w nas zaistnie, a energia porusza ciao i daje ycie. Czyli jin wspiera sw trwaoci jang, ktre pobudza jin. Chcc podnie duchowo naszego istnienia, musimy dba o rozwj i jako obydwu aspektw jednoczenie. Niemoliwym jest rozwijanie i podnoszenie jakoci jang (Duch) bez rozwoju i jakoci jin (Ciao). W filozofii taoistycznej dla gbszego zobrazowania natury otaczajcej nas rzeczywistoci posuono si cyklami i procesami zachodzcymi w przyrodzie, ktre sprowadzono do zasady Piciu Przemian (ywiow) (patrz rys.3). Zasady jinjang i Piciu Przemian opisuj wzajemne oddziaywanie czowieka i Tao. Pi Przemian (Pi ywiow) to system wspzalenoci procesw, czynnikw, faz, ruchu, stadiw, przeksztace lub si, w ktrym aden ze skadnikw czy ywiow nie moe istnie bez wszystkich pozostaych. Nie mona pomin nawet jednego elementu bez zburzenia caego systemu. Jest to fundament pogldu na wszechwiat, ktry jest organiczny i powizany. Kosmos odzwierciedla si w kadym elemencie, a kady jego punkt mona uwaa za centrum Wszechwiata. W teorii Piciu Przemian podstawowe elementy (ywioy) symbolizuj Drzewo, Ogie, Ziemia, Metal i Woda. Wspzaleno powstawania jest widoczna, kiedy Drzewo spalajc si daje Ogie, Ogie tworzy popi dajc pocztek Ziemi, Ziemia zawiera Metal,

28 Metal daje pocztek Wodzie, ktra karmi Drzewo. Ten ukad tworzy obieg odywczy ywiow {patrz rys. 5).

29 si dietetyka (ywienie), zioolecznictwo i akupunktura (akupresura). Stosowanie tylko zasady jin-jang daje niekompletn charakterystyk ludzkiego organizmu. Zasady jin-jang i Piciu Przemian s waciwociami porzdku Tao, a nie jego prawami.

Rys. 3. Zasada Piciu ywiow ywioy mog by uszeregowane w porzdku wzajemnego podboju, w tzw. obiegu kontrolnym {patrz rys. 6). Drzewo chroni siy ywotne Ziemi i sprzyja jej optymalnej jakoci. Ziemia hamuje Wod i powstrzymuje jej gwatowno. Woda gasi Ogie i nie pozwala, by nadmiernie si rozprzestrzeni. Ogie topi Metal czynic go elastycznym. Metal cina Drzewo chronic nas przed jego nadmiern ekspansywnoci. Zasada Piciu Przemian {patrz tabela 3) charakteryzuje otoczenie i czowieka yjcego w danym rodowisku. W otoczeniu okrela pory roku, klimaty, smaki i kolory, w czowieku charakteryzuje narzdy puste, pene, zmysu, elementy strukturalne, emocje i cykle rozwojowe. Zasady Piciu Przemian i jin-jang s podstaw profilaktyki, diagnozowania i leczenia w medycynie chiskiej. Na nich opiera

30

31 Medycyna chiska, poza metodami terapeutycznymi, uczy nas wiata. Ciao jest niczym innym jak tylko odbiciem zwizkw czcych nas z wszechwiatem. Medycyna ta pozwala nam odczu, e jestemy zwizani z natur w sposb ponadspoeczny, ponadludzki i pokazuje, e moemy istnie i y tylko w harmonii z tym, co nas otacza. Wszystkie emocje pojawiajce si w naszym yciu, a wic zarwno wzburzenie, jak i spokj, rado i smutek, mio i nienawi, s czci cyklu, ktry kieruje naszym bytem. Jeli brakuje jednego elementu, rwnowaga jest zachwiana i znika harmonia. Rwnie kolory, smaki i zapachy musz czy si wedug symboliki wywodzcej si z rwnowagi natury. Zachwiania porzdku rzeczy powoduj utrat rwnowagi w nas samych. W filozofii taoistycznej czowiek jest przedstawiony ideograficznie (patrz rysA) w sposb ogromnie uproszczony - jako Drzewo zakorzenione w Ziemi, ktrego gazie skierowane s ku Niebu.

ISTOTA MEDYCYNY CHISKIEJ

Medycyna chiska czy Czowieka z Wszechwiatem w jedn cao. Wszystko zaley od harmonii i swobodnego przepywu energii. Jest to podstawowa zasada tej medycyny jednoci. Czowiek jest mikrokosmosem i pochodzi z Kosmosu (kosmos to greckie sowo oznaczajce porzdek). Energia, ktra go oywia, jest t sam, ktra oywia Wszechwiat. Jego dobre zdrowie jest stanem rwnowagi pomidzy wszystkimi przejawami wszechobecnej energii, tj. materialnej, spirytualnej i psychicznej. Podczas gdy medycyna zachodnia odegnuje si od caociowego traktowania czowieka i dy do coraz wikszej specjalizacji - medycyna chiska charakteryzuje si prostot i zamiast odrywa czowieka od rodowiska (Kosmosu) i dzieli na niezliczon ilo organw - czy go w cao i wtapia we Wszechwiat. Bardzo czsto medycyna chiska jest znana tylko dziki akupunkturze, a przecie jest ona przede wszystkim medycyn jednoci. Traktuje czowieka jako cao fizyczn, emocjonaln i spirytualn. Choroba jest niczym innym, jak tylko zaburzeniem przepywu energii, dysharmonia daje cierpienia poprzez jej nadmiar lub brak. Energia powinna kry w organizmie swobodnie, bez zablokowa i czy nie tylko wszystkie narzdy, ale take nasze poziomy bytowe, to jest ciao, umys i dusz. Jeli w pewnym miejscu energia nie moe swobodnie kry albo jest jej niewystarczajca ilo, natychmiast zagnieda si choroba. Jest to podstawowa regua pustki taoistycznej. Nic nie moe blokowa energii (ycia). Droga przepywu musi by wolna. Ruch i przepyw energii w organizmie daje rwnowag. Do walki z nadmiarem lub brakiem energii medycyna chiska posiada trzy narzdzia: ywienie, zioa i akupunktur.

Rys. 4. Ideogram czowieka wg filozofii Tao Dolny element otwarty do Ziemi symbolizuje cao fizjologii ludzkiej od gowy do stp, od najmniej skomplikowanej komrki do wysoko wyspecjalizowanej struktury. Jest to obszar, ktrym w caoci zajmuje si medycyna chiska. Grna cz ideogramu, skierowana ku Niebu, przedstawia obszar duchowy czowieka. Bierze on udzia we wszystkich podstawowych wydarzeniach Wszechwiata. Jest zaleny od wpy-

32 ww i energii, ktre s dla ludzi i ich zabiegw poznawczych zbyt subtelne. Ta cz naszego istnienia nie da si wytumaczy pospolit terminologi, symbolami lub przy pomocy logiki naukowej . W tej sferze w sytuacjach ekstremalnych, wymagajcych diagnozy i leczenia, czsto nawet specjalici bardzo otwarci duchowo mog mie trudnoci. W poowie midzy Niebem i Ziemi znajduje si krzy, ktry oddziela poziom fizyczny od duchowego oraz zabezpiecza wymian pomidzy Duchem i Ciaem, jest pomostem pomidzy czowiekiem a wszechwiatem, ktry go otacza. Czowiek czerpie si z gry i z dou, jest podtrzymywany moc Ziemi i przemieniany moc Nieba. Medycyna chiska uznaje zapobieganie najlepszym lekarstwem na chorob. Zachowanie porzdku, a nie jego przywracanie, jest gwnym rdem mdroci. Leczenie drcej nas choroby jest jak kopanie studni, kiedy czujemy pragnienie i jak wykuwanie broni, gdy wojna ju si rozpocza, (tekst chiski).

33

ZASADA JIN-JANG I PICIU PRZEMIAN W ORGANIZMIE CZOWIEKA

Zasada jin-jang dzieli organy wewntrzne na narzdy jin i jang. Narzdy jin (pene) to wtroba, serce, ledziona, puca i nerki. Trzustka w medycynie chiskiej jest rozpatrywana cznie ze ledzion. Narzdy pene przyswajaj, przetwarzaj i magazynuj energi i esencj potrzebn do ycia. Narzdy jang (puste) to woreczek ciowy, jelito cienkie, odek, jelito grube i pcherz moczowy. Odpowiadaj za trawienie i wydalanie oraz przekazuj energi narzdom jin. Tabela 1. Wzorce uniwersalne jin-jang.
JIN ciemny zimny wilgotny zamknity wklsy agodny skupiony opadajcy bierny spokojny powolny eski nocny ciki wewntrzny JANG jasny gorcy suchy otwarty wypuky stromy ekspansywny wznoszcy aktywny gwatowny szybki mski dzienny lekki zewntrzny

34 Tabela 2. Wzorce fizjologiczne jin-jang. JIN

Wytwarzanie krwi, limfy. hormonw, substancji odywczych, kolagenu, moczu, potu. ez, luzu, flegmy, ropy, tuszczu

35 s uzalenione od siy i sprawnoci odka, ktry stoi u wrt naszej fizycznej egzystencji. To wanie odek przekazuje ledzionie uzyskan z poywienia energi i wstpnie przetworzon esencj.

JANG
Procesy krenia, oddychania, bicia serca, metabolizmu, perystaltyki, wydalania

Kady narzd peny uosabia wilgo (jin), ktr utrzymuje poprzez odpowiedni ilo krwi, jednak do swej pracy potrzebuje rwnie energii ijang). Natomiast narzdy jang s suchoci i dla waciwego speniania swej funkcji potrzebuj wilgoci, luzu, pynw wewntrznych i odywczych. Tak wic woreczek ciowy potrzebuje ci, jelito cienkie - sokw trawiennych i luzu, odek - sokw trawiennych i luzu, jelito grube - luzu i pynw odywczych, pcherz moczowy - moczu.

Rys. 6. Obieg kontrolny Jin-jang definiuje przeciwiestwa, a Pi Przemian opisuje prac narzdw i ich zalenoci. Pi Przemian to pi grup narzdw. Kademu ywioowi odpowiada jeden narzd peny (jin) i jeden pusty (jang). Drzewo to wtroba i pcherzyk ciowy. Ogie to serce i jelito cienkie. Ziemia to ledziona (trzustka) i odek. Metal to puca i jelito grube. Woda to nerki i pcherz moczowy. Midzy narzdami wystpuj takie same zalenoci jak midzy poszczeglnymi ywioami. Oddziaywania i powizania mona przeledzi na obiegu odywczym i kontrolnym (patrz rys. 5 i 6). Narzdy oddziaywaj na siebie na zasadzie pobudzania, wzmacniania lub hamowania i kontroli czynnoci. Najwiksz si oddziaywania wrd narzdw maj te, ktre nale do elementu Ziemi. S to odek, ledziona i trzustka.

Rys. 5. Obieg odywczy Korzeniem jin organizmu jest ledziona, ktra produkuje wszystkie pyny wewntrzne, tzn. esencj, krew i pyny odywcze. Korzeniem jang organizmu jest prawa nerka, ktra gromadzi i przechowuje ciepo pourodzeniowe oraz ciepo z poywienia przekazujc je wszystkim pozostaym narzdom. Jednake obydwa te korzenie

Tabela 3. Odpowiedniki Piciu ywiow

Odpowiedniki NARZD PENY (jin) NARZD PUSTY ZMYS ORGANY INNE, TKANKA WYDALINY YCIE ROZWJ DZIAANIE EMOCJE SKONNO DO WPYW BIOKLIMATU STRONA WIATA PORA ROKU PORA DNIA SMAK ZAPACH MISO ZIARNO KONSERWACJA YWNOCI Drzewo wtroba woreczek ciowy oczy, wzrok paznokcie, cigna, minie krtkie
Izy

Oeie serce, osierdzie jelito cienkie potrjny ogrzewacz jzyk, mowa ttnice, krew

Ziemia ledziona odek wargi, smak tkanka podskrna minie dugie lina praca dojrzao harmonizujce, koncentrujce troska, zmartwienie, wspczucie piewu wilgo rodek pne lato popoudnie sodki przyjemny, sodki woowina, cielcina, g, krlik kukurydza, proso (jagy) kandyzowanie duszenie pod przykryciem w maej iloci wody bez mieszania ty, zoty bursztyn

Metal puca jelito grube nos, wch skra, wosy na ciele luz odpoczynek staro otwarto, przestrze smutek, al paczu sucho zachd lesien wieczr ostry gryzcy, ostry, przenikliwy konina, dzik, jele, indyk owies, ry w ostrych przyprawach, w prni pod cinieniem,

Woda nerki. pcherz moczowy ucho, such szpik, mzg, zby, wosy na gowie, narzdy pciowe mocz umieranie smierc odwaga, wewntrzna sia woli lk, depresja stkania zimno pnoc zima noc sony zgniy wieprzowina ryby, gob fasola, soja solenie, zamraanie

pot

narodziny narodziny uspokajajce gniew, zo, nienawi wyzwisk, krzyku wiatr wschd wiosna rano kwany kwany, zjeczay kura, kaczka. pszenica fermentacja, kiszenie krtkie zaparzanie bez przykrycia zielony turkus

nauka wzrost inspirujce, poznawcze, mdro rado, infantylny miech miechu gorco poudnie lato poudnie gor/.ki spalenizna baranina, kol yto, gryka wdzenie

SPOSB GOTOWANIA KOLOR KAMIE

pieczenie (ruszt), smaenie z obracaniem czerwony koral

gotowanie - mieszajc w duej iloci wody czarny czarny onyks

biay, srebrny kryszta grski

37

NARZDY WEWNTRZNE WEDUG REGU MEDYCYNY CHISKIEJ

W zapoznawaniu si z funkcjami i waciwociami narzdw na podstawie zasady Piciu Przemian i jin-jang, bardzo pomocny jest poniszy rysunek i reguy. Zasady te pozwalaj zrozumie mechanizm powstawania nadmiarw i niedoborw w narzdach, czyli utrat rwnowagi organizmu, co wie si zawsze z konkretnymi objawami i dolegliwociami. Pozwalaj na zrozumienie, w jaki sposb naley usun przyczyn wywoujc zachwianie i utrat rwnowagi. Nie jest to wiedza skomplikowana. Przedstawi j na bardzo prostym przykadzie.

Rys. 7 . Cztery korzenie kadego narzdu Ciao nasze (ji) jest grzejnikiem, w ktrym kry olej (krew i pyny wewntrzne). Do tego, by grzejnik spenia swe funkcje, potrzebna jest energia;ang (czi) poruszajca olej i ciepo, ktre go ogrzewa. Jeeli zabraknie czi, pozostaje jeszcze ciepo. Jednake jeli zabraknie oleju, grzejnik nie dziaa nawet wwczas, gdy b-

38 dzie czi i ciepo. Gdy nie ma oleju, a jest czi i ciepo - grzejnik si przepali. Podobnie jest z naszym ciaem. Czynniki destrukcyjne, takie jak nieodpowiednie poywienie (smaki), kolory i klimaty niszcz w pierwszej kolejnoci jang, czyli czi i ciepo, natomiast emocje jang wypalaj od razu pyny wewntrzne. Niedobry/n wystpuje zawsze z powodu niedoboru jang. Gdy chcemy wzmocni organizm musimy jednoczenie zrobi to samo zjin i jang. Przy osabionym organizmie nie moemy rozgrzewa ciaa (jang) bez odbudowywania substancji i pynw (jin). Potrzebujemy niewiele czasu by wzmocni jang narzdw (ciepo i czi), natomiast odbudowa substancji i pynowym wymaga duszego okresu. Oprcz piciu grup narzdw wewntrznych, ktre nale do poszczeglnych ywiow, istniej dwie funkcje organizmu nalece do elementu Ognia. Jest to krenie/seks oraz potrjny ogrzewacz. Krenie/seks Krenie/seks reguluje przepyw krwi ttniczej i ylnej oraz wewntrzne i zewntrzne wydzielanie gruczow pciowych. Odpowiada za cinienie krwi i jasno umysu. Okrelane jest mianem ministra radoci. Uosabia energi Nieba (jang). Jest cile zwizane z funkcj i energi wtroby. Silna wtroba to waciwe krenie energii, pynw i waciwa jako umysu. Krenie/seks jest bardzo czsto osabiane przez niewydoln i zimn ledzion. Potrjny ogrzewacz Ciao ludzkie dzieli si na trzy czci i kada peni okrelon i wan funkcj. Dolny ogrzewacz to cz ciaa od ppka w d. Znajduj si tutaj dwie pierwotne energie, ktre cz si z energi rodkowego i grnego ogrzewacza.

39 rodkowy ogrzewacz to cz od ppka do splotu sonecznego. Tu energia pobierana jest z poywienia. Grny ogrzewacz to cz od splotu sonecznego do szyi i ramion. Tu energia pobierana jest z powietrza. W chwili urodzin potrjny ogrzewacz zaczyna funkcjonowa. Dla prawidowego rozwoju potrzebne jest waciwe dziaanie wszystkich trzech czci. Do rodkowego ogrzewacza nale narzdy odpowiedzialne za trawienie poywienia i przekazywanie esencji i energii. S to odek, ledziona, trzustka i wtroba. Tutaj najwaTriejSym narzdem jest odek, gdy jego aktywno i sprawno decyduje, czy waciwa ilo i jako energii zostanie przekazana ledzionie, ktra przetworzy j w esencj i pyny wewntrzne, a nastpnie przekae pucom. Wtroba i trzustka aktywizuj i wspieraj prac tych dwch narzdw. Gdy odek i ledziona le funkcjonuj i nie pobieraj energii z poywienia, rodkowy ogrzewacz nie spenia swej funkcji. Przyczyn 90% wszystkich naszych schorze s zimne odek i ledziona, czyli niesprawny rodkowy ogrzewacz. We waciwej pracy rodkowego ogrzewacza ogromnie wane jest to, aby poywienie miao odpowiedni sw natur w zalenoci od potrzeb kadego organizmu oraz aby zawierao energi. Z niczego nie da si czerpa energii. O tym tak bardzo istotnym czynniku decydujcym o naszym zdrowiu, nie pamitamy lub nie wiemy. odek tylko wtedy waciwie pracuj, gdy jest ciepy. Tylko wtedy przekazuje energi ledzionie i podtrzymuje ycie. Grny ogrzewacz to puca i serce. ledziona przekazuje esencj i czi (energi) do puc. Tutaj energia z poywienia czy si z energi z powietrza. Gdy nasz oddech jest waciwy, gboki, gdy oddychamy czystym powietrzem, dostarczamy ciau odpowiedni ilo i jako energii. Waciwa postawa i odpowiednia ilo ruchu rwnie przyczyniaj si do napeniania nas energi. Sprawno grnego ogrzewacza to dobrze funkcjonujce serce i ukad krenia. le funkcjonujcy rodkowy ogrzewacz daje niedobory energii w grnym

40 ogrzewaczu, co ujawnia si chorobami puc i serca. Puca przekazuj esencj i energi do dolnego ogrzewacza.

41 Wszystkie trzy energie spotykaj si w punkcie umieszczonym nieco poniej nerek, skd jako jedno wdruj do kanau centralnego {patrz rys. 8), umieszczonego wzdu krgosupa. Energia z kanau centralnego w pierwszej kolejnoci zasila narzdy jang (puste), a one transformuj j na energi odpowiedni dla kadego rodzaju narzdu jin (penego). Po zasileniu narzdw jin energia rozchodzi si po caym ciele. Narzdy jin cz energii zachowuj dla siebie na wypadek choroby, tzw. banki energii, a cz przekazuj do nerek jako superesencj. Powyszy opis funkcji potrjnego ogrzewacza przedstawia w bardzo prosty sposb istot i wag ciepa i energii w naszym organizmie. Dbajc o prawidowe dziaanie wszystkich trzech ogrzewaczy moemy zapewni prawidow ochron energii yciowej oraz zapewni sobie zdrowie. Wtroba i pcherzyk ciowy Maksimum energetyczne dla wtroby (element Drzewa) przypada midzy pierwsz a trzeci w nocy, a dla woreczka ciowego midzy dwudziest trzeci a pierwsz {patrz rys. 10). Wtroba kontroluje cigna, wizada, minie, oczy, paznokcie, nerwy obwodowe i zewntrzne narzdy pciowe. Odpowiada za produkcj ci i kontrol ez. Meridian wtroby oplata wewntrzne narzdy pciowe, a wic kady stan wtroby bezporednio wpywa na ich stan. Wtroba wedug obiegu odywczego stwarza element Ognia, co oznacza, e przekazuje sercu odpowiedni ilo i jako krwi. Praca serca zaley od jakoci i siy wtroby. Si i jako wtroby wzmacnia i stwarza waciwie pielgnowana Ziemia (ledziona) oraz odpowiednia ilo Wody (nerki). Aktywno wtroby jest porwnywana do aktywnoci wiosny, czyli energii silnie rozprzestrzeniajcej si, dajcej ruch i ycie, jest poskramiana i kontrolowana przez element biegunowo przeciwny, tzn. Metal (puca). Wtroba {Drzewo) jest bezcennym ogniwem w obiegu energii wedug zasady Piciu Przemian. Jednake sama nie decyduje o swej jakoci, lecz podobnie jak pozostae trzy elementy - Metal, Ogie i Woda - zaley od Centrum, czyli Matki Ziemi. Wtroba

Rys. 8. Przepywy energii z kanau centralnego Dolny ogrzewacz to nerki i narzdy pciowe. Peni funkcj~podtrzymywania naszej energii yciowej, jest paleniskiem podgrzewajcym kocio, w ktrym przetwarza si energia w materi i materia w energi, dziki czemu nasz metabolizm jest prawidowy. W dolnym ogrzewaczu decydujc rol odgrywaj nerki, gwnie nerka prawa zwana nerk Ognia. Przejawia ona ciepo naszej energii yciowej jang. Rodzcy si czowiek zostaje obdarzony dwoma energiami: energi rodzicw i makrokosmosu. Tworz one nasz osobist energi ycia, a naszym zadaniem jest chronienie tej energii. Moemy to uczyni jedynie poprzez waciwe oddychanie, odywianie i odpowiedni tryb ycia. Gdy tego nie robimy, nasza energia yciowa szybko wyczerpuje si. Istot systemu taoistycznego jest odpowiednie zachowanie i przechowywanie energii oraz cige wzmacnianie jej poprzez wytwarzanie wasnej.

42 rwnie kontroluje Ziemi i nadaje waciwy kierunek energii w ineridianach ledziony i odka. Sw ekspansywnoci i energi wzbogaca jako Ziemi, nie pozwala jej na zbytni ociao, stabilno i twardo. Ten wpyw wtroby na ledzion przejawia si nie tylko na paszczynie fizycznoci czyli fizjologii, ale rwnie w sferze emocjonalnej. Wtroba to podwiadomo, serce to umys, a ledziona to wiadomo^Podwiadomo rejestruje wszystko, czego dowiadcza, bez analizy i oceniania i bez wiadomoci tego procesu. Dobrze pracujca wtroba to waciwa jako umysu i wiadomoci. Jakiekolwiek nieprawidowoci w pracy wtroby zawsze wywouj niezrwnowaenie umysowe, np. agresj, zo, podniecenie, nerwowo. Waciwie pracujca wtroba to dobra jako snu. Gdy nie jest w rwnowadze, sny s mczce. Funkcje wtroby s zalene zawsze od iloci i jakoci krwi. Za produkcj krwi odpowiada ledziona wytwarzajc pyny, na bazie ktrych, wsplnie z nerkami i szpikiem, produkowana jest krew. Istnieje wiele dolegliwoci wtrobowych, ktre charakteryzuj si dobrze znanym wszystkim objawami. Leczc si usuwamy bl, zapominajc o przyczynie albo o sytuatjir^tora~go wywoaa. Kada dolegliwo wtrobowa to brak rwnowagi jin-jang lub zastj energii poczony z zastojem krwi. Sytuacje, ktre mog spowodowa wyej wymienione rozregulowanie, to nieodpowiedniej)oywienie, emocje i przemarznicie. Zimna wtroba charakteryzuje si niedoborem elementu jang. Typowe objawy to nietrzymanie wizade i cigien, problemy ze stale rozsuwajcym si krgosupem, problemy z oczami, paznokciami, narzdami pciowymi, to przepuklina i obrzki jder. Konsekwencj permanentnie zimnej wtroby jest jej marsko, ale pierwszymi objawami s zawsze wzdcia i niestrawno. Zapalenie wtroby (taczka) powstaje zawsze przy zimnej wtrobie, jednake w poczeniu z silnie wychodzon ledzion, produkujc due iloci luzu; w przypadku malarii ma dodatkowo wpyw wilgo klimatu. Stan zimnej wtroby to oglny brak jang (ciepa) i czi w caym organizmie - stan bardzo ciki i niebezpieczny. Korzeniem cho-

43 roby jest zimna ledziona i nerki. Kada sytuacja destrukcyjna dotyka w pierwszej kolejnoci odka, ledziony i nerek. Przy zimnej wtrobie naley wyeliminowa pokarm o naturze jin i przej na poywienie w caoci przygotowywane w domu. Wszystkie trzy posiki powinny by gotowane i ciepe z dodatkiem odpowiednich zi i przypraw. Niedostatek krwi w wtrobie to niedobr elementu jin. Jest to zawsze spowodowane osabieniem funkcji ledziony. Brak krwi w wtrobie to pierwszy krok do stanu ognia wtroby. Jednake ten niedobr, w por zlikwidowany, nie wywoa ognia, a rwnowaga wrci do normy. Objawy niedostatku krwi w wtrobie to bolesne i wraliwe na J wiato oczy, paznokcie biae i atwo amice si, skurcze mini, L zwaszcza noc, drenie rk i ng, sabe krwawienia miesiczne \ lub ich brak, zawroty gowy, wypadanie wosw, osabienie wzro-_J ku i brak ostroci widzenia. Objawy ognia wtroby to suche oczy, paznokcie amice si ij kruszce, zaczerwienienie twarzy i oczu, pobudliwo emocjonalna, trudnoci w zasypianiu i bezsenno, ble i zawroty gowy,V krwawienie z nosa, te upawy u kobiet, zapalenie gruczou krokowego, krwiomocz, zapalenie wielostawowe, uszczyca, pocenie si noc, nadczynno tarczycy, przykurcz wizade i mini. Gdy w organizmie istnieje niedobr jin, czyli brak krwi i pynw, wwczas sytuacja ta dotyczy wszystkich narzdw, jednake istniej zawsze wiodce objawy wskazujce na to, ktry narzd , jest najbardziej dotknity chorob. W przypadku braku jin wtroby problem ten dotyka rwnie serca i puc oraz nie omija nerek, j Czsto dolegliwoci zwizane z brakiem rwnowagi wtroby nie s kojarzone z tym narzdem. Rzadko zdajemy sobie spraw, e przyczyn zapalenia wielostawowego jest chora wtroba, a w gwnej mierze ledziona. Nie sdzimy rwnie, e zmiany w sposobie naszego odywiania mog przynie konkretne korzyci. W tym przypadku naley bezwzgldnie odstawi pokarm o naturze jin. Kuracja antybiotykowa nie pomoe, gdy nie jest to infekcja. Brak rwnowagi wtroby z niedoborem jin, czyli ogie wtroby, to stan, ktry bardzo trudno doprowadzi do harmonii. Zmia-

44 ny w organizmie zwykle zaszy za daleko i zniszczenie narzdw jest zbyt due. Wprowadzajc waciwe odywianie mona chorob zatrzyma, a dolegliwoci zostan wyciszone i od nas tylko bdzie zaleao, czy powrc. Przy niedoborze krwi i ogniu wtroby naley z jednej strony skupi si na wyciszaniu ognia, a z drugiej na energicznej odbudowie jin, czyli na wzmacnianiu ledziony i lewej nerki. A wic, mimo e mamy w ciele gorco, nie moemy go gasi wod w dosownym znaczeniu tego sowa, ani stosowa poywienie ochadzajce. Pogbi to bowiem problemy ze ledzion, czyli z niedoborem jin i ogniem wtroby. Stan niedoboru jin i ogie w narzdach mona atwo zauway we wasnym organizmie analizujc swoje odczucia w godzinach tu przed i w czasie maksimum energetycznego danego narzdu. Kady nadmiar jang daje objawy w godzinach maksimum energetycznego, a niedobr w godzinach minimum energetycznego. Tak na przykad, gdy pnym wieczorem lub w nocy czsto mamy ~achoT~rfa co kwanego lub sodkiego, to znaczy, e w wtrobie jest niedobr jin, czyli krwi. Nie musi by to ju ogie, ale ten stan sygnalizuje, e w organizmie nie ma rwnowagi i naley zadba o ledzion. \ Oprcz niedoboru jin i niedoboru jang wtrob dotyka rwnie zastj energii czi i krwi. Stan taki pojawia si w organizmie pod wpywem wstrzsu psychicznego, frustracji, stresu jak rwnie moe powsta w wyniku przejedzenia lub przemarznicia. Zastj czi wtroby przejawia si brakiem kontroli przez wtrob przepywu energii w meridianie odka i ledziony. Wywouje to konkretne dolegliwoci, ble i skurcze odka, wzdcia, mdoci, wymioty, bl gowy, uczucie rozpierania w klatce piersiowej, osabienie, dreszcze i brak apetytu. Przeduajcy si stan zastoju w wtrobie moe wywoa w efekcie stan zimnej wtroby. Przy zastoju czi i krwi wtroby nie naley absolutnie spoywa potraw o smaku kwanym, gdy tylko pogbi to istniejcy stan. Potrzebny jest wtedy smak ostry i rozgrzewajcy, ktry poruszy energi i krew. Woreczek ciowy jest partnerem wtroby i dostarcza jej energii z kanau centralnego. Gromadzi wytworzon w wtrobie

45 potrzebn do emulgowania tuszczu znajdujcego si w poywieniu. Wszystkie stany wtroby s jednoczenie stanami woreczka ciowego. Dobrze jest, gdy woreczek jest rozluniony i funkcjonuje prawidowo. Suy temu poywienie ciepe o naturze neutralno-rozgrzewajcej, natomiast kady nadmiar smaku kwanego powoduje, e wtroba i woreczek s skurczone i trawienie, gwnie tuszczw, nie odbywa si prawidowo. Kana energetyczny woreczka ciowego biegnie od zewntrznycrTkcikw oczu okalajc gow, przez kark, ramiona, klatk piersiow, zewntrzn stron bioder do stp. Z tego wzgldu ma on ogromny wpyw na wszelkie przykurcz mini, gwnie karku, bioder, ng, stp, na bl gowy, jako oddychania i krenie energii w tzw. kanale cudownym opasujcym ciao. Kana ten kontroluje energi krc pomidzy grn i doln czci ciaa. Gwnym miejscem decydujcym o elastycznoci mini i waciwym kreniu energii jest punkt na stopie. Niedobr krwi w wtrobie objawia si sztywnoci ciaa i umysu i prowadzi zawsze do zablokowania woreczka ciowego, co moe przyczyni si do jego niedronoci. Bardzo popularna choroba - kamica woreczka ciowego - to najpierw zimna wtroba, zastj krwi i czi w wtrobie, zastj ci w woreczku, a efektem s kamienie i ogie wtroby. Serce i jelito cienkie Maksimum energetyczne dla serca przypada midzy jedenast a trzynast, a dla jelita cienkiego midzy trzynast a pitnast (patrz rys. 10). Serce wprawia krew w ruch, a jego funkcja opiera si na energii czi i krwi. Gdy puca nie dostarcz odpowiedniej iloci czi do krwi, wwczas wystpuj zaburzenia w pracy serca. W sercu czy si z krwi Duch - nasza inteligencja, ale by tak si dziao, nasz umys musi by czysty (stan czystego serca). Serce kontroluje ttnice, wygld zewntrzny, czyli cer, jzyk i jam ustn, kciki wewntrznejDczu^ krew i pot. Zdolno czowieka do wyraania si sowami naley do elementu Ognia. Serce to mio, wspczucie, odpowiedzialno, to

46 nasz umys. Wszelkie choroby umysowe wynikaj z problemw z sercem. W obiegu odywczym, wedug zasady Piciu Przemian, Ogie jest stwarzany przez Drzewo. Aby serce waciwie funkcjonowao, wtroba powinna zawiera odpowiedni ilo czi i krwi. Ogie swym ciepem, energi i waciwym kreniem krwi wspiera i wzbogaca Ziemi. Podgrzewa rwnie nerki udzielajc im ciepa. Serce kontroluje Metal, aby ten przez swoje skonnoci do alu i rozpamitywania nie zagbi si w niepotrzebnej drobiazgowoci. Serce czyni Metal elastycznym i bardziej przystosowanym. Za Woda pilnuje, aby ywio Ognia nie zniszczy sw ekspresj delikatnoci esencji i jin, aby ciao nie stao si suche. Gwn przyczyn chorb serca jest saba i zimna ledziona. Przy braku jang ledziona czerpie energi z elementu Ognia osabiajc tym serce i krenie. Osoby po przebytym zawale maj powikszon ledzion. Rwnie niesprawna wtroba niszczy serce. Wszystkie niedyspozycje wtrobowe, jak zimno, zastj energii i krwi, niedobr krwi i Ogie wtroby, oddziay wuja na prac serca w podobny sposb. Choroby puc, brak czi i jang, nadmiar luzu lub niedobr jin upoledzaj prac serca, a szczeglnie krenie. Rwnie brak rwnowagi nerek, czyli zarwno ich wychodzenie, jak i niedobr jin, jest cile powizane z prac serca. Objawy osabienia serca (niedobr jang) to czstoskurcz, pocenie si w dzie, dusznoci, blada lub sina twarz, oglna sabo, wraliwo na zimno, saby oddech, ucisk w piersi, bl w okolicy serca, depresja i lk. Mog to by pierwsze symptomy przedzawaowe. Objawy niedoboru krwi (ogie serca) to silne nocne poty, saby sen, zaburzenia mowy, koatanie serca, owrzodzenia jamy ustnej, czerwona twarz, ciemny mocz, krwiomocz, zaparcie, podniecenie. Objawy zastoju czi i zatrzymania krwi to sine usta i silny bl w klatce piersiowej.

47 Poniewa serce jest narzdem cakowicie uzalenionym od] pozostaych narzdw, moemy wpywa na waciw kondycj serca jedynie poprzez wiadome dbanie o : - waciwe poywienie (ledziona, odek) - waciwe oddychanie (puca) - waciwe emocje (wtroba, ledziona) - ochron przed zimnem (nerki) - odpoczynek i sen (wtroba i ledziona) Rwnie kad chorob umysow mona skutecznie leczy stosujc powysze wskazwki, a najwaniejsza z nich to dbao o waciwe poywienie, co w efekcie przyniesie rwnowag w elemencie Ziemi i naszej wiadomoci. Zrwnowaona wiadomo to zawsze cichy i spokojny umys. Jelito cienkie jest partnerem serca i z racji swej funkcji przekazuje mu energi z kanau centralnego, uprzednio j transformujc. Ochrania serce przejmujc na siebie nadmiar gorca, gdy serce jest w ogniu. Jelito przekazuje gorco do pcherza moczowego i jelita grubego. Std, przy ogniu serca i wtroby, czsto wystpuj hemoroidy i krwawienia z odbytu oraz krwiomocz. Nie jest to stan zapalny i nie leczy si go antybiotykami. Praca jelita cienkiego jest cile zalena od stanu rwnowagi organizmu. Gdy w ciele dominuje jin, mog si pojawi pieniste biegunki niestrawionymi czciami pokarmu, natomiast gdy w organizmie jest stan ognia, biegunki o cuchncym zapachu lub z krwi. Nie naley w przypadku biegunek podawa poywienia jin. ledziona (trzustka) i odek Maksimum energetyczne dla ledziony jest midzy dziewit a jedenast, a dla odka - midzy sidm a dziewit (patrz rys.^ 10). ledziona to centralny narzd w cyklu Piciu Przemian. Odywia i rwnoway wszystkie pozostae narzdy. Jest niczym Matka Ziemia, wok ktrej skupia si cae ycie, odrodzenie i wzmacnianie. Energi i substancj przekazywane przez odek transformuje w esencj i czi, ktre nastpnie trafiaj do puc. Cz tej

48 esencji przesya do nerek. Rezultatem pracy ledziony w organizmie s pyny zwane jin-ye. Jin to pyny lekkie - zy, mocz, lina, pot. Ye to pyny cikie - stawowe, mzgowe, rdzeniowo-krgowe, odkowe, jelitowe oraz pyn, ktry jest baz do tworzenia krwi. Pyny ye podtrzymuj ycie i odwieaj ciao, smaruj tkanki i narzdy. ledziona kontroluje krew i dba o to, by znajdowaa si w yach, ttnicach i naczyniach krwiononych, utrzymuje minie i narzdy na swoim miejscu, nadaje ksztat i jako ciau, decyduj o lepkoci i gstoci krwi, wpywa na napicie tkanek miniowych i cznych oraz na jako tkanki podskrnej, jako bon luzowych oraz gitko staww, odpowiada za usta, powieki, minie dugie, za prac koczyn i za zmys smaku. ledziona jako centralny narzd wprowadza zrwnowaenie naszych emocji i umysu. Przy silnej ledzionie emocje przepywaj przez nasz umys nie pozostawiajc spustoszenia, s charakterystycznym uzupenieniem naszej osobowoci i ycia. Rwnowaga w elemencie Ziemi to umiejtno koncentracji, to nasza waciwa wiadomo, analizowanie, klasyfikowanie, ale rwnie wraliwo, intuicja i otwarcie na rozwj i zmiany. Zrwnowaona wiadomo to spontaniczno, otwarto, czujno i odpowiedzi alno. ledziona jako narzd elementu centralnego z jednej strony wspiera wtrob i serce, odywiajc krew i regulujc jej lepko, stwarzajc jej odpowiedni ilo i jako, a z drugiej strony wspiera puca i nerki nawilajc je, dostarczajc czi, esencj i pyny. W obiegu odywczym ledziona bezporednio wzmacnia puca (Metal), a sama w razie koniecznoci czerpie energi z serca (Ogie). Osabiona, zimna ledziona nie produkuje esencji i pynw wewntrznych, wytwarza w zamian tak zwan patologiczn wilgo, ktra z czasem zamienia si w luz. Organizm jest wwczas le odywiany, a cay metabolizm komrkowy przebiega niewaciwie. Rwnowaga jin-jang jest wwczas zachwiana. luz w pierwszej kolejnoci osadza si w pucach, zatokach, jak rwnie umiejscawia si w caym ciele - w jamie brzusznej, naczyniach, przewodach, narzdach i w przestrzeni okookomrkowej^lworzy

49 zastoje, zatory, opuchlizn, obrzki, wywouje otyo, znieksztaCaTlsnle i ciao, zmniejsza sprawno fizyczn i ruchow, jest przyczyn miadycy i chorb krenia... \ -Jednym"z czynnikw osabiajcych prac ledziony jest dugotrway wysiek umysowy. Najczciej problem ten dotyka modziey uczcej si i studiujcej. Rwnie nadmiar kadego rodzaju emocji czyni spustoszenie w pracy odka i ledziony. Spord wszystkich emocji najbardziej destrukcyjne dla ledziony jest tzw. zamartwianie si. Wrd starszego pokolenia ten typ osobowoci nazywano ledziennikiem. Niszczco na ledzion wpywa nieodpowiedni styl i tryb ycia. Nadmiar zbyt aktywnej pracy, duy wysiek fizyczny przy jednoczesnym braku odpoczynku i snu wywouje upoledzenie pracy odka i ledziony, a w kolejnoci niszczy wtrob, serce, ukad krenia i cay organizm. Ciao odbudowuje substancj i regeneruje si jedynie podczas relaksu, odpoczynku i snu. Lekcewaenie tej fizjologicznej koniecznoci doprowadza do samozniszczenia. ledziona i odek do waciwej pracy potrzebuj wic odprenia umysowego i emocjonalnego oraz rozsdku w dysponowaniu siami fizycznymi. Potrzebuj jednak jeszcze jednego, najwaniejszego czynnika, ktry rzutuje na podatno organizmu na dwa pierwsze - jest to ciepo. odek i ledziona potrzebuj do pracy ciepa i odpowiedniej jakoci pokarmu. Narzdy te trac ciepo wwczas, gdy jestemy przemarznici, gdy ta sytuacja trwa zbyt dugo, a gwnie przez odywianie si niewaciwym ochadzajcym pokarmem. Potrawy jin o naturze zimnej i wilgotnej spoywane przez wiele lat i pokole doprowadzaj do zmian genetycznych, zwyrodnieniowych, do upoledzenia pracy nie tylko ledziony i odka, ale wszystkich pozostaych narzdw. ledziona odpowiada za wikszo naszych schorze. To od zmian w ledzionie, od jej nieprawidowego funkcjonowania, od zej pracy odka, a wic od trawienia i przyswajania, rozpoczynaj si nasze zdrowotne problemy. Objawy zej pracy ledziony, brakjang (zimno), to biegunki, biae upawy u kobiet, wypadanie narzdw, zimno ciaa, ociao, wzdcia, nudnoci, dusznoci, spontaniczne poty w dzie,

50 obrzki i otyo, alergie, cige przezibianie si, grypy, anginy__i_ zaway. ~" Partnerem ledziony jest odek. Jeeli oba te narzdy funkcjonuj prawidowo, istnieje pomidzy nimi rwnowaga jin-jang. ledziona nawila odek sokami, a odek obdarza ledzion suchoci (energi). Przy osabieniu ledziony i braku sokw i pynw (jin) dochodzi do utraty rwnowagi, a odek ma faszywy nadmiar jang (ogie) - choroba wrzodowa. Upoledzenie pracy ledziony, ktre daje brak rwnowagi jinjang, to rwnoczenie utrata rwnowagi kwasowo-zasadowej, czyli tzw. zakwaszenie organizmu. Takie rodowisko nie tylko osabia organizm, ale hamuje przyswajanie i wchanianie z pokarmu soli mineralnych i witamin. Kady pokarm, ktry osabia prac ledziony, jest jednoczenie zakwaszajcy (mleko, piwo, soki, owoce, surwki, sodycze, sery). Ogie w odku to uczucie pieczenia, zgaga, niesmak i ze samopoczucie. Stan ten moe zaistnie rwnie pod wpywem silnych emocji, stresu i zdenerwowania. Brak rwnowagi pomidzy odkiem a ledzion - osabiona ledziona i stan ognia odka, to gwna przyczyna chorb nowotworowych, sercowo-naczyniowych, cukrzycy i wielu innych. Objawy zimnego odka to nudnoci, wzdcia, oglna niestrawno, bl gowy, ociao, bl mini, uczucie zimna, dreszcze, silne skurcze i ble odka. Poywienie, ktre bdzie ochraniao i wzmacniao ledzion i odek, powinno by zrwnowaone wszystkimi smakami z koniecznym uwzgldnieniemj>rzypraw,Q_sjnaku gorzkim iostrym, jego baz powinny stanowi produkty z elementu Ziemi uzupenione produktami pozostaych elementw. Nie powinien dominowa aden ze smakw, a na pewno nie smak kwany ani sony. Przy tym poywienie nie moe by nigdy zimne. Puca i jelito grube Maksimum energetyczne dla puc wystpuje od trzeciej do pitej rano, a dla jelita grubego - od pitej do sidmej (patrz rys. 10). W pucach czi z powietrza czy si z czi i esencj z poywienia. Puca przekazuj czi i esencj do nerek oraz poprzez krew

51 rozprowadzaj j po caym ciele. Uruchamiaj krew, gdy krew pynie tam, gdzie poda czi. Puca kontroluj skr, napinaj j i rozluniaj, zamykaj i otwieraj pory. S odpowiedzialne za stan naszej warstwy ochronnej, tzw. wei-czi. Warstwa ta chroni nas przed wszelkimi negatyw- nymi wpywami, a take przed niepodanymi sytuacjami. Od siy puc zaley waciwa jej jako. Puca w ukadzie obiegu odywczego, wedug Piciu Przemian, s odywiane i wzmacniane przez element Ziemi (ledziona), a same wzmacniaj i odywiaj Wod (nerki). W ukadzie kontrolnym oddziauj na Drzewo poskramiajc jego ekspansywno i nadmiern energi, a wprowadzajc stabilizacj i zrwnowaenie. Natomiast dziki elementowi Ognia Metal agodnieje i nie jest tak sztywny. Gdy puca s sabe, nie maj jang i czi, zawsze cierpi serce i ukad krenia. Moe wwczas wystpi koatanie serca, utrudnione oddychanie i pocenie si. Przyczyn wszelkich dolegliwoci puc s, podobnie jak przy innych narzdach, poywienie, przemarzanie i emocje. Wszystkie te czynniki wpywaj niszczco na ledzion, ktra decyduje o waciwej jakoci pracy puc. Dziki ledzionie, jej pynom, esencji i czi, puca mog stwarza waciw jako naszej warstwy ochronnej wei-czi, a wic i nasz odporno na przezibienia i infekcje. Wszystkie problemy zwizane z grnymi drogami oddechowymTtoliajpierw oglne osabienie ciaa (brak jang) i zimna ledziona, a dopiero w nastpnej kolejnoci wystpuje osabienie puc i pojawiajce si dolegliwoci - grypa, katar, kaszel, chrypka i bl gowy. W ten sposb puca reaguj na brak jang. Rwnie wszelkie alergie, ktre s plag naszego ycia - gw- / nie u dziecij^ojbrak jang, czyli ciepa i czi puc. Poprzez nie-,j waciwe, nadmiernie ochadzajce poywienie, niszczymy odek, ledzion i puca, a ciao reaguje wysypkami, katarem, dusznoci, astm i kaszlem. Naley pamita, e osabiona ledziona produkuje zamiast pynu luz, ktry w pierwszej kolejnoci gromadzi si w pucach utrudniajc oddychanie i powodujc kaszel.

52 Objawy niedoboru jang w pucach to kaszel z jasn wydzielin, katar, dusznoci, astma, bl gowy, grypa, pragnienie, wysypka, uczucie zimna, saby oddech, blado, pocenie si w dzie, zapalenia puc i zaway. Puca mog rwnie by dotknite chorob gorca. Wystpuje wwczas, gdy zniszczenie i osabienie ledziony oraz caego organizmu jest procesem dugotrwaym, a puca nie s nawilane pynami i esencj ledziony (brak jin). Brak jin w pucach z objawem ognia (gorco z wilgoci) jest ! czsto pierwszym objawem grulicy lub nowotworu puc. Y Chcc usun dolegliwoci pucne, takie jak katar, duszI noci, kaszel, musimy w pierwszej kolejnoci zadba o waciwe poywienie, ktre bdzie odpowiedni baz dla pracy ; ledziony i odka. Przy istniejcych dolegliwociach puc\ nych z nadmiarem wilgoci bardzo pomocne s inhalacje z ty. mianku lub rozmarynu,. Przy zimnych i zawilgoconych pucach naley pamita o herbatach zawierajcych zioa o sma; ku gorzkim (osuszajce), sodkim (odbudowujce) oraz ostrym (rozgrzewajce). Jelito grube jest partnerem puc, dostarcza przetworzonej energii z kanau centralnego, oddziela to, co potrzebne od tego co zbyteczne. Jest zawsze zalene od pracy puc, ledziony i odka, od ich jang i pynw. Osoby majce problemy z jelitem grubym to najczciej osoby nie umiejce zapomnie starych urazw i pretensji, s dugo rozalone i smutne. Jelito grube ceni sobie waciwe przeuwanie pokarmu i ruch. Moe przejmowa gorco z elementu Ognia. Wwczas prawdopodobnie pojawi si hemoroidy i krew. Zaparcia wystpuj zawsze, gdy ledziona pracuje niewaciwie (zimno) i nie nawila jelita. S to objawy, ktre wystpuj zarwno w organizmie wychodzonym, jak i przy istniejcym ogniu. Chcc, by jelito grube pracowao waciwie, naley zadba o ledzion i odek. Zjadanie jabka na noc jako tabletki przeczyszczajcej moe w konsekwencji przynie komplikacje, gdy jabko nie usuwa przyczyny zapar, lecz j pogbia. Nerki i pcherz moczowy

53

Maksimum energetyczne dla nerek przypada midzy siedemnast a dziewitnast, natomiast dla pcherza moczowego midzy pitnast a siedemnast (patrz rys. 10). Nerki s magazynem naszej energii yciowej. Przechowuj tzw. iskr Wszechwiata oraz energi otrzyman od rodzicw. Tej energii nie mona odtworzy, natomiast naley j chroni i uzupenia, czerpic energi z powietrza i poywienia. Gdy jako naszego ycia jest niewaciwa (nieodpowiednie poywienie i tryb ycia), wyczerpujemy zasoby tej energii oraz jej ciepo. Kada z nerek reprezentuje odmienn funkcj. Prawa to jang (Ogie) jest siedliskiem naszego organicznego ciepa. Jest to ciepo naszej pierwotnej energii wraz z ciepem uzyskanym z poywienia i oddychania. Nerka ta swym ciepem ogrzewa i pobudza prac wszystkich narzdw oraz cay metabolizm komrkowy, dostarcza ciepo gwnie do ledziony i odka, bowiem te wanie narzdy odpowiadaj za najwaniejszy proces alchemicznej transformacji w organizmie, przetwarzaj energi i materi dajc waciw czi i esencj ycia. Nerka prawa jest korzeniem jang wszystkich narzdw. Nerka lewa to jin (Woda). Jej dziaanie jest ochadzajce i odwieajce. Gromadzi esencj z waciwego odywiania i oddychania oraz esencj pourodzeniowe. Nerka ta odbudowuje wraz ze ledzion i szpikiem krew oraz pyny wewntrzne. Bezporednio wpywa na wydzieliny pochwowe i mskie nasienie. Natura jin lewej nerki zaley bezporednio od dziaania ledziony, poniewa ledziona jest korzeniem jin wszystkich narzdw. Nerki odbudowuj i odywiaj wszystko to, co jest najgbiej, a wic koci, szpik i mzg. Nerki kontroluj wosy na gowie, mskie nasienie i zby, jednake sia ich osadzenia w dzisach zaley od ledziony, odka i serca.

54 Brak jang prawej nerki to ciao wychodzone i osabione. Metabolizm komrkowy jest spowolniony, krenie niewaciwe, mog wystpi dusznoci i ataki astmy. Brak jin lewej nerki to organizm przegrzany, wystpuj objawy gorca (ognia), np. palce stopy i donie. Sabe nerki to siwienie, wypadanie wosw, sabe koci i stawy, bezpodno, przedwczesne starzenie si, zwida i wysuszona skra, przedwczesna menopauza, saby wzrok i problemy ze suchem. Nerki pobudzaj wydalanie kau i moczu, odpowiadaj za waciw prac narzdw pciowych i gruczow wydzielania wewntrznego. Nerki wyczerpujemy dugimi chorobami, antybiotykami, lekami hormonalnymi, nadmiarem seksu u mczyzn, przemczeniem i cik fizyczn prac, stresem i przemarzniciem. Nieodpowiednie poywienie, jako czynnik najistotniejszy, zawsze wpywa na zwikszon wraliwo organizmu na wyej wymienione wpywy. Niewaciwe poywienie to nadmiar poywienia ochadzajcego (kwanego, surowego i zimnego), ktre nie jest w stanie uzupeni naszych potrzeb jang. Nerki s siedliskiem naszej energii yciowej, a wic s naszym napdem witalnoci, si twrczych i chci poznawczych. Dziki nim przejawia si w nas nasza wola i ch ycia. Sprawne nerki pobudzaj nas do dziaania, radowania si yciem, cigego tworzenia i poznawania. Nerki z niedoborem jang wpdzaj umys w depresj, odizolowuj nas od otoczenia, stajemy si zastygli, zgnuniali, cyniczni, bez woli i chci do ycia. Czyny samobjcze pojawiaj si zawsze, gdy w nerkach jest brak jang. Czsto przyzwyczajenia ywieniowe niewiadomie wpdzaj nas w problemy emocjonalno-zdrowotne. Przykadem moe by nadmierne spoywanie wieprzowiny, wdlin, ledzi, soli, ktre maj natur silnie jin i nale do elementu Wody. Takie poywienie daje w konsekwencji niedobr jang w nerkach, zniszczenie nerek, a z tym wi si stany depresyjne i blokada energetyczna, ktr najprociej mona rozadowa

55 alkoholem. Ta sytuacja jest jedn z gwnych przyczyn naszego narodowego alkoholizmu. Chcc wzmocni nerki skorzystajmy ze wieych, odpowiednio przyrzdzonych ryb sodkowodnych, ktre pozytywnie wpyn na ich prac. W celu wyeliminowania problemw zdrowotnych i emocjonalnych musimy uwzgldnia natur spoywanych produktw i tym samym unika nadmiaru poywienia jin. Pcherz moczowy jest partnerem nerek. Dostarcza im energii z kanau centralnego. Dolegliwoci nerek id w parze z dolegliwociami pcherza moczowego. Pcherz moczowy jest w cisym energetycznym zwizku z jelitem cienkim i zawsze kady nadmiar jin lub jang pcherza moczowego jest nadmiarem jelita i odwrotnie. Czsto pcherz moczowy przejmuje nadmiar gorca z jelita cienkiego, gdy ono, ochraniajc serce, przejmuje jego ogie. Wwczas pojawia si krwiomocz, ale nie jest to objaw stanu zapalnego.

Rys. 9. Wzajemne oddziaywanie narzdw w organizmie

56 Maksimum i minimum energii narzdw w meridianach W organizmie, oprcz wewntrznego zwizku i zalenoci midzy narzdami (obieg kontrolny i odywczy), istnieje rwnie poczenie energetyczne pomidzy meridianami poszczeglnych organw. Meridiany s to kanay, ktrymi pynie energia tzw. oywiajca i s one umieszczone na powierzchni oraz wewntrz ciaa. Istnieje 12 meridianw odpowiadajcych dwunastu narzdom. Stosujc akupunktur lub akupresur wykorzystujemy kanay do przemieszczania energii pomidzy poszczeglnymi narzdami oraz do likwidowania zastojw i blokad energetycznych. Nie stosujemy akupunktury, gdy w organizmie wystpuje niedobr energii.

57 nej, osabionej ledzionie i odku. Brak snu w nocy moe wiadczy o gorcu w wtrobie lub sercu. Atak kaszlu i dusznoci nad ranem lub bl serca wiadczy o saboci puc i serca. Zjadanie w nocy sodyczy wiadczy o niedoborze jin w wtrobie. Poranne zmczenie i senno sygnalizuje sabo ledziony. Senno poudniowa to sabo wtroby. S to przykady braku rwnowagi jinjang w narzdach.

Rys. 10 . Zegar biologiczny czowieka Energia w meridianach kry nieustannie, uzyskujc w cigu doby swoje maksimum i minimum. Narzdy przejawiaj wwczas swoje nadmiary i niedobory, dajc konkretne objawy i dolegliwoci. Cakowity brak aknienia i apetytu rano wiadczy o zim-

58

59 Smaki kwany i sony s zawsze jin. Smaki gorzki, sodki i ostry s jng,jednake produkty w tych smakach zimne i surowe s zawsze jin. Wyjtkiem s przyprawy smaku ostrego oraz cebula, czosnek i por, ktre s wycznie rozgrzewajce i poruszajce.

Czynniki WPYWAJCE NA RWNOWAG JIN-JANG W ORGANIZMIE

Smaki Natura wyposaya nas w zmysy, abymy mogli ocenia i wybiera to, co dla nas dobre, a odrzuca to, co ze. Najmocniej zwizane z procesem tworzenia poywienia i samego odywiania si s zmysy smaku, wchu i wzroku. Oczy pozwalaj nam rozpozna i oceni otoczenie. Wch informuje nas o tym, co korzystne lub szkodliwe, mie lub nieprzyjemne. Natomiast zmys smaku mamy po to, aby prawidowo dobiera korzystne dla nas poywienie. Jako zmysw zaley od stanu naszego zdrowia. Mog one reagowa na bodce zewntrzne prawidowo lub w sposb niewaciwy, dostarczajc nam faszywych informacji. Moe to by dla nas niebezpieczne, a na pewno wiadczy o nieprawidowym funkcjonowaniu organizmu. Waciwa jako zmysu wzroku zaley od dobrej pracy wtroby, zmysu wchu - od puc, zmysu smaku - od ledziony i trzustki. Prawidowe wykorzystanie zmysu smaku jest moliwe, gdy odywiamy si pokarmem zrwnowaonym picioma smakami, bo tylko wwczas ten zmys funkcjonuje waciwie, a przekazywane nam informacje nie s przekamane. Wyrni mona pi podstawowych smakw: kwany, gorzki, sodki, ostry i sony. Do prawidowego funkcjonowania organizmu wszystkie wymienione smaki s nam potrzebne. Kady ma do spenienia okrelone zadanie, ale skutki s pozytywne, gdy kady smak wystpuje w obecnoci pozostaych czterech, czyli dziaa w rwnowadze.

Rys. 11. Kolejno smakw Smak kwany - element Drzewa Ma natur jin - ochadzajc i odwieajc, charakter cigajcy i wywoujcy skurcze. Jest potrzebny do waciwej pracy wtroby i jej metabolizmu. Reguluje jej funkcj unoszenia energii. Gdy w poywieniu brakuje smaku kwanego, wystpuj zaburzenia w kreniu energii, gwnie w elemencie Ziemi (odek, ledziona). Objawia si to zastojami pokarmowymi, wzdciami, nudnociami, wymiotami, nadmiarem w odku, blami gowy. Mamy wtedy do czynienia z dominujcym ruchem energii w gr. Jednake ilo smaku kwanego w potrawach musi by bardzo wywaona i nie powinien on dominowa. Produkty nalece do elementu Drzewa musz by szczeglnie starannie rwnowaone pozostaymi smakami. Nadmiar smaku kwanego niszczy jang wtroby, ledziony i odka. Smak ten wywouje zamieranie ruchu energii i osabia krenie. Spada intensywno odywiania komrkowego oraz usuwania toksyn. Powoduje stagnacj, zastoje, nadcinienie, choro-

60 by przemianyjnaterii i choroby kobiece., Waciwoci cigajce i ""spowalniajce tego smaku powoduj jednoczenie wychodzenie caego organizmu. Krew nie dociera we waciwej iloci do wtroby, co powoduje skurcze miniowe, niekiedy bardzo silne i bolesne (tzw. wiatr wtroby). Znane s przypadki, e u dzieci ju po zjedzeniu porcji kwanych owocw, np. truskawek, wystpiy silne skurcze miniowe. W takich sytuacjach pomaga smak sodki i ostry rozgrzewajcy. Poywienia o smaku kwanym nie powinno si jada wieczorem, poniewa utrudnia ono naturaln regeneracj i odnow wtroby, ktra dokonuje si w momencie jej szczytu energetycznego, wycznie w czasie snu, w godzinach od 1 do 3 w nocy. Osabioby to rwnie ledzion i odek, ktre w godzinach od 19 do 23 maj swoje minimum energetyczne. Z tych powodw nie zaleca si na kolacj pieczywa pszennego, surwek, jogurtw, surowych owocw, kwanych zup, serw, makaronw z kwanymi sosami. Na kolacj powinno si jada wycznie potrawy sodkie (ale nie z cukrem) i rozgrzewajce. Dotyczy to rwnie pory letniej, szczeglnie, gdy korzystamy z kpieli w morzu lub jeziorze. Smak kwany nie powinien by stosowany w ywieniu nie' mowlti dzieci. Dopuszczalny jest jedynie jako smak rwnowacy potrawy. Jogurty owocowe, soki, owoce surowe, a szczeglnie cytrusowe, kiszone ogrki - s dobre dla osb z wyksztacon i dojrza wtrob. cigajce i skurczowe waciwoci smaku kwanego nie pozwalaj na prawidowy rozwj modego organizmu. aknienie na smak kwany oznacza zawsze osabienie wtroby (brak/Vmg i jin). Kobiety w ciy objadajce si cytrynami lub innymi kwanymi owocami rodz dzieci alergiczne i chorowite. Zaspokajanie apetytu na kwane powoduje jeszcze wiksze osabienie wtroby i ledziony. W tym przypadku naley przej na potrawy ciepe, sodkie (element Ziemi) i rozgrzewajce. Przy nadmiarze smaku kwanego, przy osabieniu wtroby, wystpuj problemy z oczami oraz problemy emocjonalne. Smak

61 kwany jest niewskazany przy alergiach, chorobach krenia, cftofobie zakrzepowej, paraliach, nadcinieniu, zagroeniu zawaowym, zastojach pokarmowych, otyoci, cukrzycy, uszczycy, dnie, artretyzmie, reumatyzmie, kamicy ciowej i nerkowej, miniakach, guzach, obrzkach, wypadaniu narzdw, migrenach oraz chorobach nowotworowych. W przypadku wymienionych chorb smaku kwanego powinno si uywa tylko do rwnowaenia potraw. Nie przeceniajmy roli witaminy C w leczeniu i profilaktyce. Jest ona traktowana przez nasz organizm jako smak kwany, z wszystkimi tego konsekwencjami. Potrzebna jest w niewielkich ilociach do regulowania pracy wtroby. Jej nadmiar niszczy wtrob, ledzion i nerki jak kady inny smak kwany. ,Stres w poczeniu z dugotrwa diet powodujc osabienie odka, ledziony i niedobr jin (poywienie mroone, konserwowe, nadmiar sodyczy, misa) moe spowodowa w organizmie ogie wtroby i serca z dolegliwociami jamy ustnej, krwawieniem dzise i paradentoz. Pomocna jest wwczas wiksza ilo smaku kwanego, ale tylko przez krtki czas. Dusze stosowanie np. witaminy C moe pogorszy sytuacj. Po ustpieniu dolegliwoci naley przej na diet zrwnowaon. Smak kwany jest rwnie potrzebny przy stanach zapalnych wtroby (taczka), ale stosowanie go jako dominujcego (cytryny, kurczaki, jogurty, twarogi, biae pieczywo)przez duszy czas jest niewskazane, zniszczy to bowiem nie tylko wtrob, ale rwnie ledzion i nerki. Dieta pszeniczna trwajca dwanacie dni wspomagana piwem pszenicznym lub herbat z zielonej pietruszki skutecznie leczy wszystkie nadmiary (ogie wtroby i ogie serca). Smak kwany to nie tylko cytryna i kwane owoce, ale rwnie kurczaki, kiszona kapusta i ogrki, twarogi, jogurty, biae pieczywo i zielona pietruszka. Wszystkie wymienione produkty naley zawsze czy ze smakiem ostrym i gorzkim, np. jogurt z kasz gryczan, kurczak z imbirem, kurkum i czosnkiem, zielona pietruszka do rosou, kiszona kapusta z marchewk, cebul, jaowcem i tymiankiem.

62 Smak gorzki - element Ognia Smak ciepy gorzki ma natur jang - rozgrzewajc. Smak ten dziaa rozpraszajco, poruszajco i osuszajce Smak zimny gorzki ma natur jin - osuszajco-ochadzajc. Smak ten dziaa ochadzajco poprzez rozpraszanie. Smak ciepy gorzki to energia, ruch i ciepo. Pobudza krenie i uaktywnia prac serca, wzmacnia ledzion, odek, puca, jelito grube, nerki i pcherz moczowy. Usuwa zimn wilgo i biay luz. Jest niezbdny w naszym klimacie do poruszania energii i osuszania wilgoci nagromadzonej przez spoywanie potraw ochadzajcych, mlecznych, misnych i owocowych. Smak gorzki (przyprawy - majeranek, tymianek, kurkuma, roz*" maryn, estragon, bylica) jest konieczny przy caorocznym rwnowaeniu potraw, a gwnie przy przygotowywaniu posikw misnych i misno-warzywnych. Zapobiega stagnacji i zastojom. W tym smaku znajduj si dwa produkty o naturze silnie roz/ grzewajgcej -kasza gryczana i baranina, niezastpione przy odbu3owywaniu jang i substancji jin. Naley tu rwnie kawa naturalna gotowana, ktra wzmacnia krenie, ledzion, osusza puca i rozgrzewa nerki. Kawa zaparzana jest napojem niezrwnowaonym, pobudza system nerwowy bez jednoczesnego rozgrzania organizmu, wywoujc u wielu osb nieprzyjemne sensacje. Smak gorzki ciepy stosowany w nadmiarze moe spowodowa uszkodzenie serca, odka, puc (due iloci kawy). Nie mona go podawa w duych ilociach w chorobach gorca. Smak gorzki zimny jest silnie wychadzajcy. Stosowany jest pryleeniu ognia wtroby (goryczka i bylica), ognia jelita grubego (rzewie), ognia serca (piwo). Osusza rwnie gorc wilgo w pucach. Herbata zielona, ktra ma natur silnie ochadza~ jc, pomaga usuwa gorc wilgo z pcherzyka ciowego i z tego powodu jest bardzo popularna w Chinach. Podobnie dziaa herbata czarna -jest ochadzajca, osuszajca, diuretyczna, stosuje si j przy gorcych biegunkach oraz jako okady na oparzenia. Smak gorzki zimny powinien by stosowany ostronie szczeglnie w przypadku dzieci, osb z osabieniem, wychodzeniem i niedoborem pynw wewntrznych. Herbaty czarnej powinni unika

63 zawaowcy, osoby z chorob ukadu krenia oraz z zagroeniem zatoru mzgu (parali). Smak sodki - element Ziemi Ma natur ocieplajc, rozgrzewajc, a smak sodki zimny jest odwieajcy. Smak sodki to ruch na zewntrz. Wzmacnia, harmonizuje i odywia. Pod pojciem smaku sodkiego rozumiemy sodycz naturaln, ktra nigdy nie powinna by utosamiana z cukrem. Jest to rwnie sodycz Ziemi powstajca przy bardzo dokadnym przeuwaniu zb. Sodki - to podstawowy smak-baza, wok ktrego krci si caa machina kulinarnych zabiegw i stara, aby stworzy poywienie bdce Ziemi dla wszystkich narzdw. Smak ten odywia, buduje i wzmacnia ciao czowieka w okresie wzrostu, a wic powinien dominowa w odywianiu niemowlt, dzieci i modziey. Tylko ten smaE pozwala na prawidowe wyksztacenie organizmu czowieka. Powinien on by rwnie podstaw ywienia w dorosym yciu, aby moliwa bya staa regeneracja i odnowa naszej substancji. Smak sodki jest niezbdny przy leczeniu niedoboru krwi i jin w organizmie (wszystkie objawy ognia i gorca). Wzmacnia koncentracj i jasno mylenia. Nadmiar tego smaku szkodzi ledzionie, osabia jej prac oraz niszczy nerki. Gdyby nasze poywienie przez jaki czas skadao si w wikszoci z produktw o smaku sodkim, np. ziemniakw, masa, jaj, marchwi, miodu - spowodowaoby to zakcenie rwnowagi w elemencie Ziemi, stagnacj pynw wewntrznych oraz zniszczenie elementujja^}\ Smak sodki zimny jest ochadzajcy i odwieajcy. Wzmacnia jin, ale mona go stosowa tylko latem. Jedzmy wic owoce . mocno dojrzae i sodkie. Podstawowym poywieniem o smaku sodkim, wzmacniajcym cay organizm, s zupy przygotowane na kociach szpikowych woowych, cielcych lub indyczych z dodatkiem marchewki, pietruszki, selera, pora, cebuli, czosnku, zieleniny lub pomidora, kurkumy, tymianku i przypraw ostrych. Mog to by rwnie potrawy duszone, misno-jarzynowe, zawsze zrwnowaone ;

64 picioma smakami. Potrawy przygotowane wycznie z warzyw z elementu Ziemi i z elementu Metalu mog wywoa wzdcia i ble gowy, poniewa bd niezrwnowaone. Dodatek pozostaych trzech smakw uczyni je strawnymi. Smak sodki i ocieplajcy powinien dominowa szczeglnie w potrawach kolacyjnych po to, by wzmocni odek i ledzion, ktre od godziny 19 do 23 maj swoje minimum energetyczne. W naszym pozy wieniu jest powszechnie stosowany smak sodki cukru - sodycze, sodkie wypieki i czekolady. Nie jest to smak naturalny, poniewa cukier to chemicznie czysta substancja, a takie w przyrodzie nie wystpuj. Dziaa podstpnie, ochadza i wyniszcza cay organizm, jest silnie luzotwrczy, zakwasza organizm, a wic osabia system odpornociowy. Jeli ju decydujemy si na spoywanie cukru i sodyczy, nie tramy kontroli nad ich iloci lub te z pokor znomy tego konsekwencje. Smak ostry - element Metalu Smak ostry gorcy ma charakter otwierajcy, rozpraszajcy i poruszajcy. Smak ostry zimny otwiera i porusza. Smak ostry gorcy jest potrzebny do aktywizacji przepywu __energii czi i krwi. Daje ruch - a ruch to ciepo. Rozprasza zastoje "pokarmowe, nudnoci, wzdcia (pieprzwka, herbata imbirowa). Pobudza krenie krwi, przemian materii, perystaltyk jelit, usuwa skurcze miniowe (imbir). Pomaga w usuwaniu zimna i wilgoci (czosnek, cebula, por). Jest niezbdny przy silnym przemarzniciu (grog, herbata z rumem, kawa z imbirem). Smak ostry rozlunia i oywia to, co napite, skurczone, sztywne, cinite. Wzmacnia trawienie. Smak ostry gorcy jest niezbdny przy naszym sposobie odywiania. Klimat, w ktrym yjemy, zmusza do stosowania poywienia treciwego, bogatego w miso i tuszcze. Smak ostry umoliwia waciwe wykorzystanie i rozprowadzenie w organizmie powstaej energii i substancji. Bez tego smaku wystpuje zjawisko stagnacji, gromadzenia wilgoci, za przemiana materii, ociao, otyo.

65 Smak ostry to ruch i rozprzestrzenianie. Z tego wzgldu ludzie aktywni, np. sportowcy, nie potrzebuj go w takich ilociach jak osoby yjce w bezruchu. Smak ostry gorcy bez towarzystwa pozostaych smakw szkodzi pucom, wtrobie i nerkom. Nie powinien by stosowany w duych ilociach przy chorobach gorca, tzn. z niedoborem jin. Pomaga rozproszy zimno w elemencie Ziemi (odek, ledziona) i poruszy energi w elemencie Drzewa (wtroba). Smak ostry zimny (mita) pomaga w wyciszaniu gorcej wtroby, ale stosowany w nadmiarze niszczy j, ale przede wszystkim szkodzi oczom. Smak sony - element Wody. Ma natur ochadzajc. Daje ruch do wewntrz i opadajcy. Ma charakter tonizujcy i wzmacniajcy istniejc rwnowag lub jej brak. Wraz z pozostaymi smakami wzmacnia, uzupenia, odywia i likwiduje niedobory. Rwnie z pozostaymi smakami przyspiesza przyswajanie i metabolizm, poprawia ogln kondycj i odporno organizmu. Pomaga w odbudowie substancji, tj. krwi i pynw wewntrznych (jin). Przykadowo - fasola z odrobin kwanego (pomidor lub zielona pietruszka) z kurkum i tymiankiem, sodkimi jarzynami, kawakiem woowiny, z dodatkiem ryu, czosnku, cebuli i imbiru - pozwala zachowa odpowiedni poziom energii czi i substancji (krew, pyny wewntrzne). Odywia nerki, wzmacnia wtrob i ledzion. Podobnie przyrzdzamy ryby i wieprzowin, gdy bezwzgldnie jest im potrzebny smak ostry i gorzki. Smak sony, charakteryzujcy sl, w nadmiarze jest smakiem ochadzajcym, dajcym zastj, sztywno, zatrzymanie wilgoci i pynw, zatrzymanie ruchu krwi. Sl, fasola, soja, ryby, wieprzowina - spoywane w nadmiarze i bez pozostaych smakw, gwnie gorzkiego i ostrego, mog wywoa ble artretyczne i reumatyczne, uszkadzaj nerki, krenie, serce i jelita. Nadmiar smaku sonego (wieprzowina i wdliny) to ciao sztywne i bez przepywu energii i krwi, to problemy z przemian materii i otyoci oraz depresje. Mona si z tego wyzwoli stosujc odpowiednie przypr-

66 wy i odpowiednie zestawianie produktw. W adnym wypadku nie naley wwczas podawa smaku kwanego i gorzkiego zimnego. Smak sony bez zachowania waciwych proporcji z innymi smakami niszczy nasz organizm. Jeli nasze ciao wymaga ochodzenia i nawilenia wewntrznego, to smak sony (fasola, ryby, wieprzowina ) jest do tego odpowiedni. Zapobiega nadmiernemu poceniu si. W krajach o gorcym klimacie podstaw wyywienia jest fasola, soja, wieprzowina i ryby, ale stosuje si tam due iloci przypraw i dodatkw rwnowacych, dziki ktrym potrawy s atwo strawne, dobrze przyswajane i wzmacniaj organizm. Klimaty Przyczyn wielu chorb s czynniki zewntrzne utosamiane z picioma porami roku, zwanymi klimatami. Jest to pojcie zwizane z systematyk ujt w Piciu Przemianach. Gdy postpujemy z zasad Piciu Przemian, czynimy nasze ciao odpowiednio silnym. Umiemy zapobiega chorobom, osabieniom, niedyspozycjom, poniewa wiemy, w jaki sposb warunki zewntrzne mog oddziaywa na nasz organizm. Zimn por dobieramy ubir stosownie do temperatury otoczenia, by nie wychodzi ciaa. W upalne dni ubieramy si lekko i przewiewnie, by nie przegrza organizmu. Jest to szczeglnie wane u niemowlt i maych dzieci. Istnienie pr roku uwiadamia nam, e powinnimy dostosowywa si do zmian w przyrodzie wprowadzajc sezonowo w naszym odywianiu. W gwnej mierze dotyczy to owocw, surwek, lodw i zimnych napojw. Nasze postpowanie powinno by nacechowane rozsdkiem wynikajcym z obserwacji przyrody, aby skuteczniej chroni zdrowie. Naley sceptycznie podchodzi do reklam nowych metod i stylw ywienia i ycia. Na dusz met nowoci te wykazuj zgubny wpyw na nasz organizm, poniewa najczciej przenoszone s z zupenie innych realiw klimatycznych, przyrodniczych i ywieniowych.

67 Gdy nie yjemy w zgodzie z przyrod, ciao jest podatne na wpywy zewntrzne i wwczas wiatr, gorco, wilgo, sucho i zimno mog przyczyni si do utraty rwnowagi w organizmie i wywoa choroby. Zdrowy czowiek dobrze znosi wszelkie niedogodnoci klimatu, gdy jest dzieckiem natury. Potrafi wiadomie reagowa na potrzeby i znaki dawane przez organizm. Obserwujc zmieniajce si pory roku i majc wiadomo, co dzieje si w przyrodzie, jak energia podporzdkowuje sobie cae rodowisko, moemy wprowadzi rwnie w nasze ycie cykliczno zachowa, upodoba i preferencji. Gdy jesieni drzewa gubi licie i gboko gromadz esencj, aby przetrwa zim, rwnie i my powinnimy zrezygnowa z poywienia ochadzajcego i surowego, a zapewni sobie pokarm ciepy i wzmacniajcy. Jesieni naley koniecznie pozby si nagromadzonych podczas lata nadmiarem zimnych napojw, lodw, owocw i zimnych kpieli wilgoci i chodu. Gdy tego nie zrobimy, w okresie pnej jesieni i zimy pojawi si kopoty ze zdrowiem. Jesie nie jest odpowiedni por do godwek. Zima, ktra jest okresem niezrwnowaonym energetycznie (nadmiar jin), wymaga od nas bardzo wyciszonego i spokojnego zachowania oraz zabezpieczenia przed utrat ciepa. Czynimy to odywiajc si pokarmem dajcym nam ciepo i energi oraz chronic ciao odpowiednim okryciem. W okresie zimy godwki s niedopuszczalne. Okres wiosny, gdy licie pojawiaj si na drzewach, jest najbardziej waciwy dla wszelkich zmian i oczyszczania. Stopniowo wprowadzamy poywienie o naturze odwieajcej, wiee i zielone warzywa i ograniczamy spoywanie misa. Dla zwolennikw corocznych oczyszczajcych godwek wiosna jest jedynym dopuszczalnym okresem. Lato jest wan por roku dla naszego wzmacniania i nie oznacza ochadzania, lecz gromadzenie, zabieganie i dbanie o to, by jesieni i zim organizm by odpowiednio silny i sprawny. Nie oznacza to objadania si owocami, surwkami i sokami.

68 Wiatr Wiatr jako czynnik zewntrzny dotyka wtroby i zwizany jest z wiosn (element Drzewa). Wiatr to nie tylko zjawisko klimatyczne, ale take podmuch powietrza przy jedzie samochodem z otwartym oknem, to ruch powietrza przy wczonym wentylatorze, przecig w mieszkaniu. Wiatr jako wpyw zewntrzny dziaa na organizm ekspansywnie, przeszywajco i dranico. Czsto poczony jest z innymi czynnikami zewntrznym - wilgoci, suchoci, zimnem, gorcem. Wiatr dotyka gwnie grnej czci ciaa, tzn. klatki piersiowej, szyi i gowy, wywoujc jej ble, zapalenie spojwek, podranienie skry, przykurcz mini i przezibienia. Objawy te zwizane s zawsze ze saboci wtroby i zaistniej jedynie wwczas, gdy w organizmie nie ma rwnowagi i brak jest czi. Gorco Gorco dotyka w pierwszej kolejnoci serca i zwizane jest z latem (element Ognia), nie oznacza jednak jedynie upalnego lata, ale rwnie saun, gorc kpiel, zbyt ciepy ubir i przegrzanie. W naszym klimacie gorco lata jest umiarkowane, ale mimo to naley posiada wiedz, jak je przey bez osabie, zmczenia, pocenia si i nadmiernego pragnienia. Naley przestrzega zasady, by w upalne dni nie pi zimnych napojw, nie je lodw i zbyt duo owocw. Spoywanie takich produktw wywouje zmczenie, nadmierne pragnienie, silne pocenie si, opuchlizny i ble gowy. Tym poywieniem osabiamy ledzion, nerki i serce. Nadmierne ochadzanie organizmu w upalne dni jest przyczyn wikszoci chorb krajw wysoko rozwinitych. Dlaczego nie mona ugasi pragnienia zimnymi napojami? Gorco zewntrzne, ktre dotyka naszego ciaa, pobudza krenie i zwiksza metabolizm. W organizmie powinna by zachowana rwnowaga jin-jang. Skoro wzroso jang, rwnie powinno wzrosn nasze wewntrzne jin. Jednake wzrost jin jest w caoci zaleny od sprawnoci ledziony, poniewa tylko ona ma moliwo nawilenia organizmu od wewntrz, bo tylko ona produkuje

69 ca potrzebn wewntrzn wilgo. Pijc zimne napoje osabiamy ledzion i jednoczenie wysuszamy organizm, gdy nie pozwalamy, aby ledziona wytworzya pyny wewntrzne. Gdy pijemy zimne napoje, jemy lody lub owoce, czujemy si bardziej spragnieni, wysuszeni oraz silniej si pocimy. Wyej wymienione produkty powinnimy spoywa z ogromnym umiarem. Picie zimnych napojw nigdy nie uchroni nas przed utrat wilgoci i pragnieniem. Pragnienie powinno si gasi napojami ciepymi, gorcymi, gwnie o smaku gorzkim. Moe by to gotowana kawa zboowa lub naturalna. Dla ciko pracujcych zalecane s chodne napoje gorzkie (kawa naturalna i zboowa). Dawniej dla ochrony przed udarem sonecznym niwiarzom podawano napary i nalewki z bylicy (piounu) oraz kwane mleko. Smak gorzki ochrania serce i wzmacnia ledzion pozwalajc na waciw produkcj pynw wewntrznych. Herbata czarna i zielona nie jest zalecana, gdy nadmiernie wysusza organizm. Gorco zewntrzne to rwnie sauna. Polecana jest osobom zdrowym, wspaniale poprawia samopoczucie i odpra. Osoby wychodzone, odywiajce si wycznie potrawami jin, ktre s wewntrznie bardzo niezrwnowaone (niedobr jang), podobnie osoby nadmiernie pobudliwe, agresywne, z tak zwanym gorcem wewntrznym, powinny korzysta z sauny z wielk ostronoci. W obu przypadkach moe zaistnie sytuacja, ktra bdzie niekorzystna dla serca i ukadu krenia. Te same uwagi dotycz gorcych kpieli. Wilgo Wilgo jako klimat naley do pnego lata. Jako czynnik zewntrzny dotyka gwnie ledziony i puc. Wpyw jest szczeglnie ostry, gdy czy si z poywieniem o naturze zimnej i wilgotnej (cukier, mleko, owoce). Wilgo to nie tylko charakter klimatu, ale take wilgo mieszkania. Dugotrwae dziaania wilgoci moe by przyczyn grulicy i innych chorb puc, malarii, a w poczeniu z zimnem i wiatrem moe wywoa reumatyzm. W ochronie przed wilgoci naley waciwie si odywia, stosowa z umiarem produkty zimne, wilgotne, surowe, kwane i sone. Polecane s potrawy rozgrzewajce, z dodatkiem smaku gorzkiego i ostrego.

70 Sucho Sucho jako klimat naley do jesieni. Jako czynnik atakuje puca wywoujc suchy kaszel. W naszym klimacie sucho dotyka ludzi bardzo rzadko. Jest to objaw typowy dla rejonw pustynnych. Jednake suchoci czsto dowiadczamy w mieszkaniach w okresie zimowym, szczeglnie w czasie mronych zim. Wiemy, e powietrze o temperaturze poniej 00 C praktycznie nie zawiera wilgoci. Przy czstym wietrzeniu mieszkania powinnimy kontrolowa i rwnoway wilgotno powietrza. Wane jest, by w tym okresie odywia si potrawami ciepymi, tustymi o smaku sodkim (ale nie cukrem). Naley'wwczas bezwzgldnie zrezygnowa z owocw, surwek i zimnych napojw, gdy nie zrwnowaymy nadmiernej zewntrznej suchoci. Zimno Zimno to klimat nalecy do zimy i dotyka zawsze nerek, gwnie prawej. Zbyt dugie dziaanie zimna wyczerpuje nasze jang, a zatem jin bierze gr i rozprzestrzenia si po caym ciele. Zimno spowalnia metabolizm, krenie krwi, ciao zastyga, minie twardniej i kurcz si. Czowiek popada w depresj, otpienie i marazm. Wwczas atwo ulegamy chorobom i stresom. Przed zimnem chronimy si odpowiednim ubiorem i poywieniem. Staramy si, by byo ono ciepe i rozgrzewajce. Kalendarz aktywnoci naszych narzdw Aktywno poszczeglnych narzdw w organizmie w czasie caego roku zmienia si cyklicznie, podobnie jak zmieniaj si pory roku (patrz rys. 12). Aktywno wtroby ujawnia si wiosn, serca latem, puc jesieni, a nerek zim. odek i ledziona uaktywniaj si pnym latem, ktre rwnoway i wzmacnia pozostae pory roku. W kalendarzu aktywnoci naszych narzdw pne lato to tak zwane Centrum i pojawia

71 si jako 18-dniowe okresy oddzielajce kad z pr roku. Okresy te charakteryzuj si wzmoon aktywnoci ledziony i odka.

Rys. 12. Kalendarz aktywnoci narzdw Kada pora roku trwa 72 dni, a rodek jej przypada na przesilenia soneczne: 22 marzec to rodek wiosny (wtroba), 22 czerwiec to rodek lata (serce), 22 wrzesie to rodek jesieni (puca), a 22 grudzie to rodek zimy (nerki). Pomidzy nimi jest zawsze 18 dni pnego lata (ledziona). Kalendarz pomaga nam okreli optymalny czas dla wzmacniania narzdw. Okresy te powinny przypada w czasie ich najwikszej aktywnoci. Naley jednak pamita, e zim nerki wzmacniamy poywieniem z elementu Ognia i Ziemi, a nie Wody. Latem wzmacniamy serce stosujc wanie element Wody z dodatkiem elementu Drzewa. Wiosn wzmacniamy wtrob elementem Drzewa oraz elementem Wody i Ziemi. Jesieni wzmacniamy puca stosujc element Metalu, Ognia i Ziemi.

72 Ujawnienie si dolegliwoci ktrego z narzdw w okresie jego aktywnoci wiadczy o braku rwnowagi jin-jang w tym organie, czyli o niedoborze jin. Emocje Kady czowiek rodzi si z pewnym kodem zachowa, tzw. matryc skonnoci emocjonalnych. Dziki temu moe w cigu caego swego ycia dokonywa przeobrae potrzebnych dla swej duchowej ewolucji. Zaley to jednak od jego woli i determinacji. W kadym z nas dominuje jeden ywio podtrzymywany przez wszystkie pozostae, ktre wzajemnie na siebie oddziay wuja. Nie jest realne, by wszystkie nasze zachowania byy zgodne na przykad z wzorcem Drzewa lub' Wody. ycie i wspistnienie nie byoby wtedy moliwe. Emocje charakterystyczne dla danych ywiow przepywaj przez nasze ycie jak dzie i noc, soce i deszcz, a s to rado i smutek, pacz i miech, agresja i tolerancja, al i otwarto, strach i odwaga. le jest jednak, gdy ktra z emocji zdominuje nasz umys i wpywa bdzie destrukcyjnie na konkretny narzd, a w nastpstwie na cay organizm. Naley by wiadomym swych skonnoci oraz charakteru swej osobowoci, aby mc decydowa 0 swoim zdrowiu i jakoci swego ycia. Zasada Piciu Przemian dostarcza nam konkretnej wiedzy o istniejcych i przemijajcych w nas rodzajach emocji, przedstawia nam przyczyn ich powstawania i sposb na neutralizacj ich 1 wyciszenie. W ukadzie wszystkich elementw istniej dwie pary biegunowo rwnowacych si ywiow {patrz rys. 12). Jest to Woda (zima) i Ogie (lato) oraz Drzewo (wiosna) i Metal (jesie). Ziemia (pne lato) jest osi, ktra rwnoway wszystkie cyklicznie zmieniajce si energie, procesy, emocje zarwno w przyrodzie, jak i w organizmie czowieka. W przypadku rozpatrywania cech charakterystycznych dla ludzkich zachowa, przynalenych danemu ywioowi, naley zawsze analizowa i pomaga sobie zalenociami ukadu kontrolnego {patrz rys. 6). Na przykad, gdy

73 jestemy ywioem Drzewa i dominuj w nas cechy charakterystyczne dla tego elementu, naley wiadomie poprzez samodyscyplin wprowadzi do swojego zachowania cechy przynalene do ywiou Metalu. Brak tolerancji i gniew rwnowaymy wwczas altruizmem i wspczuciem. Moemy rwnie agodzi negatywne emocje pozytywnymi, istniejcymi w danym elemencie. Gniew i agresj zamieniamy na cierpliwo i tolerancj. Taka wiadoma praca nad sob to autentyczna kreacja swego istnienia, to droga Tao, na ktrej wykorzystuje si wszystkie elementy ycia, aby nabiera mocy i wzbogaca si. Element Drzewa (wtroba) to aktywno, dziaanie, ruch. Jego siy budz si wiosn. Charakterystyczne cechy tej osobowoci to spryt, ywioowo, niezaleno, poleganie tylko na sobie, pragnienie przeobrae i zmian. Typow emocj zwizan z wtrob jest gniew. Jest to emocja silnie jang, powodujca ruch energii w gr i wypalajca pyny wewntrzne. Czowiek dziaajcy pod wpywem gniewu jest bardzo niezrwnowaony. Pozytywne cechy elementu Drzewa to pracowito, bystro, pewno siebie, zdecydowanie, umiejtno rozwizywania problemw, kierowanie, organizowanie, tolerancja. Negatywne cechy tego elementu to agresja, nerwowo, nietolerancja, zawzito, fanatyzm, tyrania, wrogo, niemoliwo waciwego osdu, konfliktowo, nieobliczalno, nieumiejtno dzielenia si z drug osob. Emocje typowe dla elementu Drzewa rwnowaymy emocjami Metalu i Ziemi. Przy braku jin w wtrobie {ogie) cech charakterystyczn naszego zachowania jest wybuchowo, agresja, gniew. Przy braku jang (zimno) - niezdecydowanie, draliwo, nadmierna pobaliwo. Element Ognia (serce) uzyskuje wzrost siy i wadzy w okresie letnim, wypenia nas, podnieca, daje uczucie mocy i siy. Ogie jest ciepy, aktywny, jego waciwa jako daje przebudzenie, mdro, intuicj i wspczucie.

74 Typow emocj jang zwizan z sercem jest rado. Jeeli wypywa z wntrza, z naturalnego stanu umysu i jest niezalena od warunkw zewntrznych, wwczas nasz organizm jest bardzo zrwnowaony i wyciszony. Natomiast rado dowiadczajca nas zbyt czsto i zbyt dugo, zalena cile od sytuacji zewntrznych, niszczy serce i ciao. Wtedy nasz umys nie ma moliwoci koncentracji i odprania si. Pozytywne cechy Ognia to charyzma, komunikatywno, odpowiedzialno, optymizm, wspczucie, entuzjazm, powicenie, czujno. Negatywne cechy tego elementu to sentymentalizm, nienasycenie, niepokj, przewraliwienie, beztroska, roztargnienie, gadatliwo, histeria, infantylny miech. Dla zaistnienia pozytywnych cech Ognia konieczny jest spokj ducha (podwiadomo) i jasno umysu, czyli czysto serca. Uzyskamy to jedynie dziki waciwie zrwnowaonej wiadomoci. Naley pamita, e podwiadomo to wtroba, umys to serce,- a wiadomo to ledziona. Dominujce cechy Ognia, zarwno negatywne, jak i pozytywne, naley rwnoway cechami elementu Wody i Metalu, ale gwnie poprzez wprowadzenie rwnowagi naszej wiadomoci. Przy stanie niedoboru jin w sercu (ogie) cech charakterystyczn jest beztroska, gadatliwo, podniecenie, miech. Przy stanie niedoboru jang (zimno) - milczenie, lkliwo, zagubienie. Element Ziemi (ledziona) uzyskuje moc w okresie pnego lata, kiedy jest wszystko dojrzae i spenione. Ziemia daje nam poczucie stabilizacji i rwnowagi zarwno fizycznej, jak i psychicznej, okrela nasz miejsce tu i teraz w yciu, jest nasz matk, rodzi, karmi, chroni, agodzi konflikty, wzmacnia pozytywne cechy, stwarza przyjazne rodowisko, daje poczucie bezpieczestwa. Waciwa jako Ziemi zapewnia umiejtno koncentracji i skupienia. Charakterystyczn emocj Ziemi jest nadmierne, obsesyjne mylenie i zamartwianie si. Taki stan umysu blokuje ruch energii i niszczy ledzion.

75 Pozytywne cechy Ziemi to opiekuczo, towarzysko, wspczucie, rozwaga, opanowanie i yczliwo. Negatywne cechy tego elementu to nadopiekuczo, wtrcanie si, zatroskanie, zamartwianie, chandry, apatia, pospno i kapryno. Osoby, u ktrych nie ma rwnowagi w elemencie Ziemi przejawiaj cechy konformistyczne, dziaaj i myl cile wedug uznanych norm i zasad, s zamknite na nowe i nie akceptuj zmian. Dominujce cechy Ziemi, zarwno negatywne jak i pozytywne, staramy si rwnoway cechami elementu Wody i Drzewa. Nadaktywno Ziemi to nachalno, nadopiekuczo i wtrcanie si. Brak jang w tym elemencie (zimno) to niepewno, kapryno i zamartwianie si. Element Metalu (puca) swoj kulminacj ma w okresie jesieni, kiedy jest czas skupienia i odrbnoci. Jesie to oddzielenie potrzebnego od tego, co niepotrzebne, to gromadzenie zapasw. Emocj typow dla Metalu jest smutek. Atakuje puca powodujc ruch energii w d, wywoujc zmczenie i przygarbienie. Jest to zwaszcza charakterystyczne w sylwetce czowieka smutnego. Pozytywne cechy Metalu to skrupulatno, precyzyjno, dyscyplina, schludno, opanowanie, akceptacja, umiejtno odrzucania, nierozpamitywania przeszoci i przyszoci. Negatywne cechy tego elementu to nadmierny perfekcjonizm, uprzedzenia, obojtno, niewzruszenie i dogmatyzm. Osoba o przewadze cech Metalu ma skonnoci do cigego analizowania, co jest dobre, a co ze, co suszne, a co nie, ma skonnoci do osdzania innych i krytycyzmu. Aby Metal sta si bardziej gitki i elastyczny powinien by podgrzewany cechami Ognia i neutralizowany cechami Drzewa. Niedobr jin w Metalu {ogie) charakteryzuje si surowoci, obojtnoci, oschoci, a brak jang (zimno) - apati, niechlujstwem i drobiazgowoci.

76 Element Wody (nerki) dominuje w okresie zimy. Nerki to nasze zakorzenienie i rdo si yciowych. Element Wody to nasza samodzielna, twrcza praca, to nasza sia i wola, to ch poznawania siebie i wiata. Gwn niszczc emocj tego elementu jest strach (jin), ciga energi w d, a dugo trwajcy jest przyczyn depresji. Pozytywne cechy Wody to rozsdek, rozumno, ciekawo, skromno i nieustraszono. Negatywne cechy tego elementu to chciwo, cynizm, odizolowanie, podejrzliwo, brak taktu, krytycyzm, podatno na lki i fobie, skpstwo i pesymizm. Dobrze jest, gdy twrcze siy i zdolnoci Wody poczymy z otwartoci i ekspresj Ognia oraz ze wspczuciem i agodnoci Ziemi. Niedobr jin w nerkach (ogie) charakteryzuje si nadmiernym ekscentryzmem, nadmiernymi wymaganiami, chciwoci i nadmiern brawur. Brak jang (zimno) to silna depresja, myli samobjcze, fobie, sarkazm i podejrzliwo. Naley pamita: - Drzewo (wtroba) to determinacja, gniew i cierpliwo - Ogie (serce) to namitno, infantylny miech i rado - Ziemia (ledziona) to szczodrobliwo, obsesje i koncentracja - Metal (puca) to zdyscyplinowanie, smutek i altruizm - Woda (nerki) to wola, strach i nieustraszono. Generalnie nie zdajemy sobie sprawy, jak reprezentujemy osobowo i czy nasze zachowania s prawidowe. Jestemy neurotyczni, chaotyczni, zagubieni, znerwicowani, sdzc jednoczenie, e jest to normalne, poniewa takie mamy charaktery lub e sytuacja zewntrzna jest tego przyczyn. Pamitajmy, e ludzkie zachowania nie s stanami z wyboru, to narzdy dyktuj pewne okrelone cechy osobowoci. Czsto wcale nie chcemy tak si zachowywa, ale jestemy wobec samych siebie bezsilni.

77 Odywiajc si waciwie, tak, aby kady narzd mg prawidowo funkcjonowa, stwarzamy optymalne warunki dla emocjonalnej strony naszej egzystencji. Nadmierna pobudliwo i agresja, zwaszcza u dzieci, zy, niespokojny sen, wybuchowo, nerwowo, nadmierna podatno na stresy, depresje, mona zniwelowa po niedugim czasie prawidowym ywieniem. Wtedy dopiero zrozumiemy, co to znaczy dobre samopoczucie i satysfakcja z kreowania siebie.

Kolory W regule Piciu Przemian wystpuj zwizane z ywioami odpowiednie kolory: czerwony (Ogie), ty (Ziemia), biay (Metal), niebieski (Woda), zielony (Drzewo). Na rwnowag jin-jang w organizmie czowieka wpywaj nie tylko smaki, klimaty i emocje, ale rwnie kolory. Kady z nich emanuje okrelony rodzaj promieniowania (energii), ktre bezporednio wpywa na krc w nas energi yciow osabiajc j, pobudzajc lub dziaajc rwnowace Lekcewaenie znaczenia kolorw w naszym yciu przyczynia si do pogorszenia naszego stanu rwnowagi, nasilania si dolegliwoci oraz problemw emocjonalnych. O tym, jak istotna jest gra kolorw w naszym yciu, mwi rwnie wiedza o czakramach ludzkiego ciaa. Czakramy to wiry energetyczne podstawowych siedmiu kolorw, czerwonego, pomaraczowego, tego, zielonego, niebieskiego, indygo i fioletowego. Waciwe wypenienie kolorami czakramw dolnych (czerwony, pomaraczowy, ty) powoduje automatycznie waciwe wypenienie odpowiednimi kolorami czakramw grnych (zielony, niebieski, indygo i fiolet). Pragn przypomnie, e nasza fizyczno ma odpowiednik w ciele astralnym (emocje). To jest nasza wiadomo. Ciao astralne stwarza odpowiednie dla siebie ciao mentalne (podwiadomo). Dopiero ono ma moliwo kontaktu z naszym Wyszym Ja, czyli Nadwiadomoci.

78 Jaka jest wic droga do duchowoci? Tylko jedna, poprzez nasz fizyczno. Jedynie waciwa fizyczno i zakorzenienie w Ziemi da nam odpowiedni wiadomo i przyzwolenie na kontakt z duchowoci. Pjcie na skrty, co jest bardzo modne i oglnie praktykowane, a jednoczenie szalenie niebezpieczne, jest jeszcze jednym dowodem na to, e czowiekowi brak pokory i e nie potrafi wyciga wnioskw z historii. Dowiadczanie przey z pogranicza, ktre tak skwapliwie s okrelane mianem dowiadcze duchowych, jest albo kroczeniem po niewaciwej ciece, albo czyst iluzj. Kontakt z duchowoci to lekki podmuch wiatru, a nie wichura. ycie jest nam dane, aby si nauczy wanie fizycznoci z caym dla niej szacunkiem i radoci a reszta przyjdzie sama. Wedug zasady Piciu Przemian podstawowymi i najwaniejszymi kolorami w yciu czowieka s czerwie (Ogie) i ty (Ziemia). S to kolory, ktrych energia wpywa na odpowiedni jako naszej fizycznoci, a wic wszystkich procesw fizjologicznych i regeneracyjnych oraz na stan naszej rwnowagi emocjonalnej. Czerwie jest kolorem elementu Ognia. Jej energia zapewnia waciwe krenie krwi oraz element jang kademu narzdowi. Energia tego koloru to energia naszego fizycznego ycia, to jedyna waciwa forma dla ducha. Dziki czerwieni moemy zlikwidowa wychodzenie, osabienie, zwikszy odporno organizmu na czynniki zewntrzne oraz osign rwnowag umysow. ty to kolor elementu Ziemi. Energia tego koloru ma wpyw na prawidowe trawienie i przyswajanie oraz poziom pynw wewntrznych, a wic chroni i zapewnia element jin narzdw i organizmu. Kolor ty to najbardziej neutralny ze wszystkich kolorw, a jego energia przyczynia si do uzyskania waciwej wiadomoci, czyli zrwnowaenia emocjonalnego. Oba wyej wymienione kolory s kolorami ciepymi, a wic nie ochadzaj ciaa. Biel, ziele i niebieski s kolorami zimnymi, ich nadmiar w najbliszym otoczeniu czowieka przyczynia si do utraty rwnowagi i obnienia poziomu energii yciowej. Nadmiar bieli powoduje rozregulowanie elementu Ognia i Metalu. Nadmiar niebie-

79 skiego wywouje powane dolegliwoci w elemencie Wody i Ognia, a nadmiar zielem niszczy element Ognia, Ziemi, Metalu i Wody. Ziele rolin jest nam potrzebna jedynie latem dla zrwnowaenia jang soca. Zim ziele w domach jest niepotrzebna, a w naszym klimacie bardzo szkodliwa. Kolor czerwony jest nieodpowiedni dla osb z tak zwanym faszywym nadmiarem jang (ogie). Problem ten dotyka gwnie wtroby, serca i puc. Przypomn, e w naszym klimacie stan ognia w organizmie nie jest spowodowany przegrzaniem lub nadmiarem czerwieni, lecz wychodzeniem i niedoborem jang (ze funkcjonowanie ledziony). Przy ogniu wtroby czy serca kolory zimne (biay, niebieski, zielony) daj ukojenie, ale tylko na krtki czas, po ktrym nastpuje pogorszenie stanu zdrowia. Stan ognia w organizmie dotyka gwnie osb dorosych i dla nich najodpowiedniejszym kolorem jest ty, ktry sw energi wpynie na prac ledziony i odka, przyczyniajc si tym samym do uzyskania rwnowagi jin-jang (pyny wewntrzne) oraz wyciszenia emocjonalnego. Niesuszne jest zatem sdzenie, e nadmierna pobudliwo i agresja dzieci, modziey i dorosych jest zawsze efektem stanu ognia w organizmie i nadmiaru czerwieni. Bdem jest rwnie sdzenie, e kolor zielony jest zbawienny przy tego typu problemach. Kolor ten po chwilowej uldze spowoduje jeszcze wiksze rozregulowanie organizmu i pobudliwo. Niezrwnowaenie emocjonalne u dzieci, modziey i dorosych wynika bowiem wanie z niedoboru czerwieni i tego, a tym samym z braku rwnowagi w elemencie Ziemi i Ognia. Jest to bardzo typowe wychodzenie. A zatem wszystkie kolory zimne (biay, niebieski, zielony) bd pogbiay niezrwnowaenie organizmu. Nasze przyzwyczajenia i styl ycia przyczyniaj si niestety do tego, e ogromna wikszo ludzi ma stay niedobr energii koloru czerwonego i tego. Nie moe by inaczej, skoro od niemowlctwa nosimy bia bielizn i pimy w biaej pocieli. Obecna kakofonia kolorw pocieli nie likwiduje tego problemu. Pomieszczenia w przedszkolach, szkoach, biurach, szpitalach s rwnie biae, a jedynymi spotykanymi tam kolorami s niebieski, granatowy, czarny, zielony i rowy.

80 Skd wzi si u nas wstyd, strach, niech do koloru czerwonego i tego? Czyby czerwie kojarzya si nam tylko z piekem? Przecie czerwie to kolor ycia, kolor naszej krwi, a ty to kolor soca. Moe powinnimy pokoni si tym kolorom i w peni uzna ich wag i rol w naszym yciu. Czerwie chroni nas przed wpywem zych czynnikw (zej energii z zewntrz). Dotyczy to zarwno ochrony przed ludmi, jak i przed miejscami o zej wibracji. Dziki czerwieni zapewniamy sobie rwnie spokojny i gboki sen. Ubierajc dziecko w czerwon piam i kadc do czerwonej pocieli chronimy je przed koszmarnymi snami. Czerwony kolor bielizny ochroni nas przed jesiennymi i zimowymi chodami, zwikszy nasz odporno, wyciszy emocje i poprawi samopoczucie. Kolor ty daje rwnie odczucie ciepa i zrwnowaenia emocjonalnego. Radz osobom otyym, ktre dowiadczaj uczucia staego gorca, mimo e organizm ich nie funkcjonuje prawidowo, aby zastosowali najpierw kolor ty, a po pewnym czasie, w miar rwnowaenia, wprowadzali dodatkowo kolor czerwony. Zarwno czerwony, jak i ty, s niezbdnymi kolorami, ktrych energia bdzie wspiera organizm przy takich chorobach i dolegliwociach jak astma, alergia, przezibienie, grypa, stae uczucie zimna, choroby puc, nerek, wtroby, odka, jelit, zawaach i otyoci. Wypenienie si energi podstawowych dla nas kolorw, to jest czerwieni i tego, spowoduje, e osigniemy bardzo wany moment tak zwanego zakorzenienia si i poczenia z ziemi. Uzyskamy aspekt jin naszej egzystencji, czyli Ziemsko, co pozwoli na rwnowag z aspektem jang, czyli Duchowoci. Dziki czerwieni dokona si w nas przebudzenie i zmiana wiadomoci oraz otwarcie na wszelkie doznania duchowe. Uwaam, e niedobr energii kojoru czerwonego jest podoem gbokich i powanych problemw zwizanych z zachowaniem dzieci i modziey, a wic agresji i niezrwnowaenia, podatnoci na stres i ze wpywy zewntrzne. Stosowanie kolorw, podobnie jak pozostaych czynnikw majcych wpyw na nasz rwnowag, wymaga rozsdku i umiaru. Jak kady nadmiar, rwnie nadmiar jakiego koloru, bdzie dla nas szkodliwy. Mimo e czerwie i ty s kolorami naszego ycia i energii, nie oznacza to wcale, abymy ubierali si na czerwo-

81 no, spali w czerwonej piamie, w czerwonej pocieli i w czerwonym pokoju, jedli niadanie w czerwonej kuchni, na czerwonym obrusie i pracowali w czerwonym biurze. Nie popadajmy w skrajnoci i fanatyzm. Jedynym kolorem uniwersalnym, ktrego nadmiar podobno nie szkodzi, jest kolor bakaanw, czyli purpurowo-siny. Poprawia samopoczucie i pomaga w twrczej pracy. Tabela 4. Niszczce nadmiary
Narzd Wtroba
(Dr.zewo)

Czynnoci naduywanie oczu (telewizja, ksiki) nadmierna ekspresja, gadatliwo i aktywno

Emocje gniew, frustracja

Smaki nadmiar kwanego

Klima- Kolory nadmiar nadmiar wiatru zielonego

Serce (Ogie)

nadmierna nadmiar wesoo gorzkiego i rado uzaleniona warunkami zewntrzn.

nadmiar nadmiar gorca czerwonego

ledziona siedzenie, {Ziemia) Puca {Metal) Nerki (Woda) leenie

stanie

zmartwienie nadmiar nadmiar nadmiar i natrtne sodkiego wilgoci tego myli smutek, al nadmiar nadmiar nadmiar ostrego suchobiaego ci stres, lk, nadmiar nadmiar nadmiar obawy sonego zimna niebieskiego

Szkodliwe nadmiary czynnikw zewntrznych dotykaj gwnie osb z niedoborem jang (energii i ciepa). Ruch - aktywno fizyczna Ruch jest niezbdnym elementem naszego ycia. W naszym organizmie powinna istnie rwnowaga pomidzy aspektem jin naszego ycia - czyli odpoczynkiem, medytacj i snem, a aspek-

82 tem jang - radoci, aktywnoci i prac. Nie moemy niszczy organizmu nadmiern prac i wysikiem'fizycznym. Potrzebny jest nam odpoczynek i sen do odbudowy substancji i regeneracji naszego ciaa. Poprzez ruch i prawidowe oddychanie dostarczamy ciau energi ycia (czi) oraz tlen, poprawiamy jako naszych mini. Istnieje cisa zaleno midzy jakoci narzdw i sprawnoci mini. le pracujcy misie lub grupa mini powoduje zaburzenia w caym organizmie i odwrotnie - saby narzd wywouje napicia i przykurcz w odpowiadajcych mu miniach. Moe nawet doj do zmian postawy, co z kolei moe wywrze ujemny wpyw na inne narzdy wewntrzne. Ujawniaj si wwczas zaburzenia trawienne, odywcze, hormonalne, a nawet zmiany w psychice. Wszystkie problemy zwizane z ciaem wywouj zaburzenia emocjonalne. Aktywno ruchowa i gimnastyka pozwalaj na zachowanie waciwej postawy a przede wszystkim prostego krgosupa. Wyprostowany krgosup daje moliwo prawidowego, gbokiego oddychania caymi pucami. Prawidowa postawa i gboki oddech umoliwiaj waciwe krenie naszej energii yciowej w kanale centralnym. Z kolei od waciwego krenia energii w kanale centralnym zaley jako ochronnej energii zewntrznej weiczi. Dla naszego zdrowia musz istnie warunki do przepywu energii nie tylko w kanale centralnym, ale w caym ciele. Swobodny ruch energii moliwy jest tylko w stanie rwnowagi umysu i ciaa. Aby t rwnowag osign, musimy nauczy si rozlunia, odpra zarwno umys, jak i ciao. Tworzy si w ten sposb tzw. pustk taoistyczn umoliwiajc swobodne krenie energii ycia w organizmie. Bardzo pomocne s w tym wiczenia izometryczne poczone z relaksem. Aktywno fizyczna wpywa zawsze korzystnie na ruch energii w naszym ciele i poprawia przemian materii. Ruch jest tak dalece pozytywnym elementem naszego ycia, e nawet osoby odywiajce si niewaciwie, ale aktywne fizycznie, s o wiele zdrowsze od tych, ktrzy odywiaj si podobnie, ale nie wykazuj adnej aktywnoci ruchowej.

83 Ruch zalecany jest jako jeden z elementw kuracji przy wielu chorobach (cukrzyca, otyo, reumatyzm, choroby krenia). Gimnastyka jest bardzo pomocna przy alergiach, szczeglnie przy katarze siennym oraz mukowiscydozie. Osoby mao aktywne fizycznie powinny unika pokarmw skondensowanych, takich jak orzechy, nasiona, tuste ciasta z kremem oraz ochadzajcych. Kady ywy organizm ma zakodowan potrzeb ruchu. Nie powinnimy tego tumi, powinna nas cechowa wiksza spontaniczno i rado ze sprawnoci fizycznej niezalenie od wieku.

84

85 niszczc narzdy. Stan taki moe by przyczyn powanych zakce funkcjonowania organizmu.

NIEDOBORY I NADMIARY ENERGII W ORGANIZMIE

Kiedy jest nam zimno? Uczucie zimna wystpuje wtedy, gdy dominuje jin nad jang. Rwnowaga jin-jang w organizmie to rwnowaga zimna (jin) i ciepa (jang) (patrz rys. 13).
jin jang

Rys. 14. Nadmiar jin w organizmie (wpyw zimna z zewntrz) Typowym rezultatem wychodzenia jest przezibienie, kaszel, bl gowy i grypa. Gdy stan ten pogbia si, uszkodzone mog zosta serce, odek, ledziona i nerki. Chcc zlikwidowa nadmiar jin w organizmie, naley ciao rozgrzewa odpowiednim poywieniem, napojami i chroni ciepym okryciem.

jin

jang

Rys. 13. Ukad rwnowagi energii w organizmie Stan rwnowagi mona zniszczy poprzez: - klimat (niska temperatura otoczenia, zimny deszcz i wiatr) - emocje jin (strach, stres, obawy, zmartwienia) - brak ruchu - nieodpowiednie poywienie. Nadmiar zimna otoczenia (patrz rys. 14), ktre dotyka nasze ciao, spowalnia metabolizm i krenie, powoduje skurcze mini, dreszcze i silnie odczucie chodu. Poziom jang naszego ciaa nie wystarcza wtedy do zrwnowaenia nadmiaru jin. Gdy oddziaywanie to jest krtkotrwae, rwnowaga jin-jang wraca szybko do normy. Gdy dziaanie zimna jest dugie, wnika w gb ciaa

Rys. 15. Niedobr jang w organizmie (emocje jin) Emocje jin niszcz jang naszego organizmu (patrz rys. 15), wywouj zastj energii i obnienie ciepoty. S to zmartwienia, smutek, al, stres, obawy i lki. Pod wpywem dugotrwaego oddziaywania tych negatywnych emocji czujemy silne osabienie i chd. Proces ten niszczy nie tylko jang, ale i jin (pyny odywcze i esencj). Emocje maj ogromny wpyw na prac odka i ledziony, ktre odpowiadaj za produkcj esencji i pynw odywczych. W sytuacji nadmiaru emocji naley odci si od rda negatywnych bodcw. Pomocne w tym bdzie rwnie poywienie o naturze jang, czyli ciepe rozgrzewajce.

jin

jang

86 Jak wiadomo, ruch dostarcza ciepo organizmowi i zwizan z tym energi. Przy dugotrwaym bezruchu (patrz rys. 16) spowalnia si metabolizm i sabnie krenie. Wtedy zmniejsza si wydolno fizyczna, wystpuje zanik mini, osabienie cigien i wizade, tworz si zastoje, zatory i obrzki. Stan ten prowadzi poza innym skutkami do nadwagi.

87 Nadmiar poywienia o naturze zimnej i wilgotnej przyczynia si do wychodzenia organizmu, czyli niedoczynnoci narzdw i nagromadzenia wilgoci i luzu. Jang organizmu nie jest w stanie zrwnoway rozprzestrzeniajcych si chodu i wilgoci. W efekcie takiego odywiania jego poziom si obnia. Gwn przyczyn powstawania chorb naley upatrywa wanie w sytuacji, gdy poywienie niszczy jang ciaa i ochadza wszystkie narzdy. Objawy wystpujce po spoyciu nadmiaru pokarmu o naturze jin to uczucie zimna, ble gowy, ble brzucha, oglne osabienie, ble mini, biegunka, nerwowo lub apatia. Chcc doprowadzi organizm do rwnowagi, naley wyeliminowa poywienie wychadzajce, a wprowadzi potrawy ciepe, gotowane, rozgrzewajce. Przy wpywie czynnikw dajcych odczucie zimna moe doj do sytuacji ekstremalnej, gdy przy silnej penetracji zimna wcza si mechanizm obronny w postaci gorczki. Naley pamita, e gorczka, ktra jest objawem wychodzenia organizmu, pojawia si wycznie wieczorem i w nocy. Gorczka w cigu dnia jest objawem zastoju poywienia (niestrawno) lub ognia jakiego narzdu. Kiedy jest nam gorco? Uczucie gorca wystpuje wtedy, gdy dominuje jang nad jin. Czynniki, ktre wywouj utrat rwnowagi jin-jang: - klimat (wysoka temperatura otoczenia) - emocje jang (agresja, nienawi, frustracja, nadmierna rado) - nadmiar ruchu - nieodpowiednie poywienie. Gdy dotyka nas gorco otoczenia (patrz rys. 18), zabezpieczamy si odpowiednim ubiorem, poywieniem i napojami, starajc si, aby nasz kontakt z gorcem nie spowodowa uszkodze ciaa, np. poparzenia, udaru termicznego.

lin

jang

Rys. 16. Niedobr jin i jang w organizmie (brak ruchu) W tej sytuacji naley wprowadzi zmian trybu i stylu ycia, a gdy jest to niemoliwe, ograniczy poywienie o naturze jin, a wprowadzi w to miejsce rozgrzewajce - z dodatkiem przypraw i zi, zwracajc uwag, by zawierao wystarczajc ilo energii czi. Warto jednak mie na uwadze, by ruch i gimnastyka stay si trwaym elementem naszego ycia.

jin

jang

Rys. 17. Nadmiar jin i niedobr jang (poywienie ochadzajce) Nieodpowiednie poywienie wpywa w decydujcy sposb na rwnowag jin-jang w organizmie (patrz rys. 17).

88

89 odbudowa substancji krwi i ciaa odbywa si wycznie w czasie wypoczynku, relaksu i snu. Kady powinien przeanalizowa swj tryb ycia i zastanowi si, czy jest w nim rwnowaga pomidzy aspektem jin ycia (sen, odpoczynek, relaks) a aspektem jang (praca, ruch, aktywno).

lin

jang

Rys. 18. Nadmiar jang (nadmiar gorca z zewntrz) W przypadku, gdy znalelimy si pod dziaaniem nadmiernej temperatury, naley ochodzi ciao zimnymi okadami podajc jednoczenie letnie, chodzce napoje, np. napar z mity lub gorzka kawa zboowa.

jin

jang

Rys. 20. Nadmiar jang i niedobr jin (nadmierna aktywno)

jin

jang

Rys. 19. Nadmiar jang i niedobr jin (nadmiar emocji jang) Emocje jang wywouj wybuch energii w organizmie (patrz rys. 19), ktra przechodzi w ogie wypalajcy nasze pyny wewntrzne, czyli jin. Gdy rzadko dowiadczamy takich emocji, dobrze zje co sodkiego lub pj na spacer. Agresja, furia, a take nieuzewntrznione silne wzburzenie wiadcz o zym funkcjonowaniu odka, ledziony i wtroby. Jeli taka sytuacja powtarza si zbyt czsto, naley zaj si wzmocnieniem narzdw wewntrznych. Brak odpoczynku i snu zawsze niszczy jin ciaa (patrz rys. 20), przyczyniajc si do powstawania wielu schorze. Regeneracja i

Rys. 21. Niedobr jin wywoany niedoborem jang, czyli faszywy nadmiar jang (dugotrwae ochadzajce poywienie) Ukad nadmiaru jang w organizmie (patrz rys. 21) spowodowany nieodpowiednim poywieniem nie wynika ze spoywania pokarmu silnie rozgrzewajcego. Jest to nadmiar wywoany niedoborem jin (krwi i pynw wewntrznych), ktry powstaje zawsze na skutek nadmiaru poywienia o naturze zimnej i wilgotnej. Takie wanie poywienie niszczy odek, ledzion i nerki, a to przyczynia si do niedoborw/m, stwarzajc jednoczenie faszywy nadmiar jang (ogie). Chcc zlikwidowa stan faszywego gorca naley zawsze wzmacnia odek, ledzion i nerki, a pierwszym i najwaniejszym krokiem powinna by eliminacja poywienia ochadzajcego.

90

91 Jzyk wiotki to brak czi i jin. Jzyk blady z biaym nalotem to zimno, wilgo i zastj. Jzyk czerwony z tym nalotem - wilgo z gorcem (ogie). Jzyk pocity, poszarpany - niedobr jin i jang - saba ledziona. Gboka bruzda wzdu przez rodek - saba ledziona. Miejsca czerwone wiadcz o niedoborze jin, czyli gorcu. Jzyk blady to zawsze niedobr jang. S to tylko przykady diagnozowania. Wiedza w tym zakresie jest duo szersza.

JZYK
W ocenie rwnowagi jin-jang w organizmie bardzo pomocna jest obserwacja naszego jzyka (patrz rys. 22), gdy jego wygld jest odzwierciedleniem stanu naszego organizmu.

Rys. 22. Strefy jzyka odpowiadajce organom wewntrznym Kolor czerwony jzyka to gorco, ogie i niedobr jin. Jzyk suchy - brak pynw i niedobr jin. Jzyk blady - niedobr jang i krwi. Kolor siny to zimno i zastj krwi. Jzyk spuchnity i gruby to zimno i wilgo.

92

93 gi machina produkujca chorych i cierpicych. S to ogromne energie wyzwalajce si nawzajem. Fizycy zajmujcy si logik kwantow mogliby co na ten temat powiedzie . Jednoczenie nie organizujemy adnych akcji napdzanych rwnie ogromn energi dla ochrony zdrowych. Nie przeznaczamy tylu pienidzy i czasu na uwiadamianie przyszym rodzicom, a zwaszcza matkom, jak maj karmi i wychowywa swoje dzieci, nie mwimy im, jak ogromn rol musi speni kobieta w swym yciu zakadajc rodzin i decydujc si na potomstwo. Nie skierowujemy swej energii na stwarzanie waciwych obkw, przedszkoli, szk, gdzie dzieci byyby podmiotem chronionym, otoczonym szczegln trosk, opiek i odpowiedni atmosfer. Dlaczego nie skierowujemy swej pasji i energii na uwiadamianie ludziom najwaniejszej prawdy, e mae dziecko do waciwego wzrastania i ksztatowania swej osobowoci potrzebuje stale osoby dorosej. Tylko dorosy jest w stanie przekaza dziecku energi niezbdn do wyksztacenia si jego ciaa i duszy. Stae przebywanie dziecka tylko w rodowisku rwieniczym ogranicza jego fizyczny i duchowy rozwj. Dziecko potrzebuje dotykania i przytulania osoby dorosej. Dlaczego wic najpierw pozwalamy, by dziecko cierpiao, a potem wspaniaomylnie ratujemy mu ycie? Dlaczego lekcewaymy nasze podstawowe obowizki wobec dzieci i modziey, jednoczenie zorzeczc, e s tak nieznone i agresywne? Mam wraenie, e caej medycynie wspczesnej brakuje energii koloru czerwonego i tego. Moe dziki niej staaby si bardziej elastyczna, tolerancyjna i nonkonformistyczna. Moe wwczas, chcc pody za duchowoci ludzi, poczyaby swoj dotychczasow wiedz z wiedz pozwalajc chroni ludzkie zdrowie we wszystkich jego aspektach - fizycznym, psychicznym i duchowym. Moe obudziaby si w niej nuta samokrytycyzmu. Nie tylko bowiem jest sztuk usuwanie dolegliwoci dziki wspaniale rozwijajcej si myli technicznej, nie tylko sztuk jest odkrywanie dziki precyzyjnym urzdzeniom coraz to nowych wirusw i fele-

NASZE CHOROBY
To, co jest suszne, nie zawsze jest popularne, a to, co popularne, nie zawsze jest suszne, (cytat z nieznanego rda) Chcc ksztatowa swe wasne pikno, zamieni szaro swej egzystencji na wspania sztuk ycia, potrzebujemy pokory, ale bez wypierania si swych wasnych darw i wasnej wyjtkowoci. Potrzebna jest nam pokora, ktrej synonimem jest prostota ycia, blisko ziemi i rzeczy pochodzcych z niej. Niepotrzebna jest nam natomiast czysto i asceza, ktre pozbawiaj nas ywotnoci, lecz pene prostoty, aktywne ycie, z ktrego bdziemy czerpa garciami namitno i wszelkie inne doznania. Do tego jest potrzebne wyzwolenie z narzuconych nam dogmatw i stereotypw. Nie bjmy si wolnoci, samodecydowania i kreowania. Pozwlmy, aby przemwi do nas gos naszego Wielkiego Ja. Czas najwyszy, abymy stali si samodzielni w sprawach dotyczcych naszego samopoczucia, emocji, wygldu, kondycji, zdrowia oraz problemach w relacji z bliskimi i przyjacimi. Wspczesna medycyna wspaniale chroni nas przed mierci, ale nie wzbogaca naszego ycia ani nie chroni nas przed chorobami, jest medycyn chorb i cierpienia, a nie medycyn zdrowia. Wszelkie instytucje i organizacje, ktre w swj statut maj wpisane ochron i ratowanie ycia, w kocowym efekcie przyczyniaj si do zwikszania cierpienia i chorb. Przyczyna jest prosta i oczywista. Caa dziaalno lecznictwa i wszystkie akcje, czyny charytatywne s nastawione wycznie na niesienie pomocy cierpicym i ratowanie ju chorych: niemowlt, dzieci, modziey i modych ludzi. Si rzeczy i cakiem niewiadomie napdzana jest ow ener-

94 rw w naszym DNA. Sztuk jest przede wszystkim znalezienie i usunicie przyczyny, ktra powoduje, e wirusy si uaktywniaj, a kod genetyczny ulega deformacji. Sztuk jest usunicie przyczyny powodujc utrat rwnowagi, a wic dolegliwoci, choroby, nietypowe cechy osobowoci i cierpienia. Nie mona twierdzi przez dziesitki lat, e jedynym winowajc chorb s zoliwe wirusy i bakterie, niedobr witamin i soli mineralnych, nadmiar tustego poywienia czy zbyt maa ilo zjadanych owocw i surwek. Jest to jeden z groniejszych stereotypw wspczesnych czasw. Jak mona zmieni widzenie wiata, jak znajdowa przyczyny swoich dolegliwoci i jak je usuwa? Z caym szacunkiem dla nauki i techniki naley w tym wypadku zwrci si ku przyrodzie, jej mdrociom i reguom. Naley pozna i uzna natur wszystkich czynnikw wpywajcych na stan rwnowagi emocjonalnej i fizycznej czowieka. Poznajc natur smakw, klimatw, kolorw i emocji, mona wiadomie kierowa swoim samopoczuciem i zdrowiem poprzez dobieranie i otaczanie si korzystnymi czynnikami oraz przez usuwanie czynnikw niszczcych. Bardzo niebezpieczne jest usuwanie dolegliwoci bez roz| poznania jej przyczyny. Kada niedyspozycja jest sygnaem, ktry mwi, e jaki czynnik, na przykad poywienie czy emocje, powoduje utrat rwnowagi jin-jang w organizmie. Usunicie jedynie dolegliwoci (np. kaszlu, kataru, gorczki, blu brzucha, zgagi, swdzenia, wysypki, blu gowy lub plecw) spowoduje, e nierwnowaga si pogbi, a w niedugim czasie choroba ujawni si w zupenie innym miejscu i bardziej nasilona. Wystpi moe nastpujca kolejno dolegliwoci: cige przezibienia, kaszle, anginy, nastpnie zapalenie puc, potem przepuklina, zawa i.taczka. Nasilanie si dolegliwoci jest ewidentne. Gdyby w pocztkowym okresie zostay usunite przyczyny wychodzenia organizmu, nie doszoby do rozwoju tak gronych chorb.

95 Z mojej wieloletniej obserwacji wynika, e gwnym czynnikiem w naszym klimacie wywoujcym utraty rwnowagi w organizmie jest nadmiernie ochadzajce poywienie. Emocje, kolory, klimaty s czynnikami drugorzdnymi, jednake dowiadczane przez duszy czas w nadmiarze s rwnie niszczce. Usuwanie przyczyn chorb jest szczeglnie wane u dzieci. Nieuznawanie tej zasady powoduje, e my, doroli, zapewniamy dzieciom podoe do rozwoju w przyszoci powanych chorb. 7 Pamitajmy, e gorczka u dzieci moe wystpi z dwch pd " wodw - wychodzenie (temperatura pojawia si wieczorem lub w nocy) lub zastoju pokarmowego (temperatura pojawia si po poudniu). W pierwszym wypadku naley dziecko rozgrzewa, a w drugim poda rodek przeczyszczajcy. W obu wypadkach nie naley podawa pokarmu ochadzajcego, czyli kwanego, surowego i zimnego oraz sodyczy. Choroby krgosupa to osabienie i wychodzenie wtroby, ledziony i nerek. Naley pilnie wzmocni organizm podajc poywienie neutralno-rozgrzewajce. Choroby kobiece (przedwczesna menopauza, wypadanie narzdw, niemono zajcia w ci) to efekt silnego wychodzenia, osabienia ledziony i sabego krenia. Mdoci, wymioty i skurcze brzucha to najczciej nadmiar sodyczy, owocw, surwek i zimnych napojw, to zimna ledziona, odek i wtroba. Uporczywe ble gowy to najczciej wychodzenie organizmu i sabe krenie. Zlikwidujemy je wypiciem gotowanej kawy z cynamonem i rozgrzanie si w ku. Osabienie wiosenne to niewaciwe odywianie si poprzedniego lata i jesieni oraz rezultat obarstwa witecznego (nadmiar sodyczy i owocw cytrusowych w poczeniu z misem). Dla ochrony przed nowotworami naley zadba o ciepy odek i ledzion oraz unika poywienia kwanego, surowego i zimnego. Zgaga to zimna ledziona i nadmiar gorca w odku. Musimy wtedy zrezygnowa z serw, sodyczy, potraw zimnych, surowych i kwanych. N

96 Otyo Otyo wedug nauki to choroba przemiany materii, ale najczciej mwi si, e jest spowodowana nadmiernie kalorycznym poywieniem. Dla otyych jest to mao pocieszajce, poniewa nie wiedz, dlaczego maj z przemian materii i dlaczego kaloryczno poywienia w ich przypadku jest taka wana. Pojcie przemiana materii jest bardzo oglne i mao precyzyjne. Niewiele osb kojarzy je ze z prac narzdw wewntrznych, upatrujc przyczyny w skonnociach genetycznych. Medycyna tradycyjna uwaa, e dostarczajc organizmowi poywienie zoone z odpowiednich skadnikw - wglowodanw, biaka, tuszczw, witamin, soli mineralnych (czyli wanie materi), uzyskujemy energi i odpowiedni budulec dla procesw yciowych i odnowy komrek, a og procesw z tym zwizanych nazywa przemian materii. A przecie przemiana materii to niezliczone iloci bardzo skomplikowanych procesw, przebiegajcych tylko w cile okrelonych warunkach, powizanych ze sob, a przede wszystkim niezbadanych i niepoznawalnych. O jakoci przemiany materii nie decyduje ilo poszczeglnych skadnikw odywczych (wymienionych powyej) w poywieniu. Najwaniejszy w tym procesie jest waciwy stan naszych narzdw, zwaszcza odka i ledziony (element Ziemi - Centrum). Od ich energii i sprawnoci zaley sia i zdrowie organizmu oraz wszelka przyswajalno poszczeglnych skadnikw. Aby odek i ledziona funkcjonoway prawidowo, musz mie poywienie waciwej jakoci, a skada si na to zawarta w nim energia, jego natura (jin lub jang) i odpowiednia temperatura. Dlaczego tak wana jest energia pokarmu? Aby w organizmie zaistniay potrzebne reakcje, w wyniku ktrych ma powsta substancja do jego odnowy oraz energia potrzebna do podtrzymania ycia, musimy dostarczy rwnie energi, a nie tylko materi (witaminy, biako itd.). Martwe poywienie, bez energii, nie da ycia. Moemy si odywia bardzo zdrowo, witaminowo i kalorycznie, ale gdy nie bdziemy dostarcza energii, zniszczymy ciao. Poywienie bez energii daje poczucie permanentnej wewntrz-

97 nej pustki i niedosytu objawiajcych si staym, niezaspokojonym aknieniem. Po nieodpowiednim posiku nie czujemy sytoci, gdy jest w nas pustka energetyczna. Sigamy wic po deser, ciastko, loda, jabko czy cukierek, ale nie likwidujemy zaistniaej w nas pustki. Jest to uczucie trwae i bardzo nieprzyjemne. Otyo daje stae poczucie winy i dyskomfortu psychicznego. Zdrowy czowiek odczuwa potrzeb jedzenia wtedy, gdy w jego organizmie spada poziom energii. U otyych potrzeba jedzenia trwa stale, poniewa s oni stale godni energii. Poywienie ma energi, gdy jest wiee, np. owoc dojrzay w socu, zjedzony bez przechowywania. W klimacie ciepym takiego poywienia jest pod dostatkiem, u nas natomiast wystpuje tylko sezonowo. Poniewa przez wiksz cz roku jest u nas zimno i pochmurno, musimy wicej starania woy w przygotowanie poywienia o odpowiedniej jakoci i energii. Podczas gotowania materia przechodzi w energi. Energia ognia pobudza energi poywienia dajc mu wysz wibracj. Wystarczy kilka posikw zrwnowaonych picioma smakami, o naturze lekko rozgrzewajcej i odpowiedniej energii, aby znikno uczucie pustki i ciga potrzeba jedzenia. Drugim wanym czynnikiem, decydujcym o jakoci przemiany materii, jest natura poywienia, to znaczy odpowied na pytanie, czy jego dziaanie na organizm jest ochadzajce (jin), czy rozgrzewajce (jang). W naszym klimacie poywienie powinno by zawsze ciepe i lekko rozgrzewajce, nawet latem. Poywienie ochadzajce powoduje utrat rwnowagi kwasowo-zasadowej, niedoczynno narzdw, ze krenie, a przede wszystkim zaburzenia trawienia, przyswajania i wydalania. Organami najbardziej uzalenionymi od natury poywienia s odek i ledziona, ktre reaguj natychmiast upoledzonym funkcjonowaniem. Osabiony odek nie przygotowuje naleycie pokarmu do dalszego trawienia i nie przekazuje energii ledzionie. Zimna ledziona nie produkuje pynw wewntrznych o odpowiedniej jakoci i iloci, czego konsekwencj jest ze wzmacnianie pozostaych narzdw (puca, serce, nerki, wtroba). Zamiast odywczych pynw produkuje wtedy wilgo i luz.

98 Z powyszych rozwaa wynika, jak niebezpieczne jest nierozwane spoywanie pokarmw tylko witaminowych, bez uwzgldnienia ich natury i zawartoci energii. Poywienie ochadzajce (ji) to nie tylko surowe owoce i warzywa, soki, lody, zimne napoje, ale rwnie warzywa kiszone, sery, jogurty owocowe, mleko, wszelkie sodycze, ciasta, cukier, makarony, biay ry, wieprzowina i kurczaki. Jeli osoba otya zjada due iloci surwek, owocw, jogurtw owocowych, ryu, kurczakw i pije do tego zimn wod, to z pewnoci ma bardzo osabione (zimne) odek i ledzion. adna dieta surwkowo-owocowo-mleczna nie wyprowadzi organizmu z otyoci, a przyczyni si jedynie do powikszenia kopotw. Naley radykalnie zmieni sposb odywiania. odek powinien otrzymywa pokarmy ciepe, o agodnym smaku i naturze lekko rozgrzewajcej, wtedy bdzie prawidowo funkcjonowa! Posiek kwany, surowy, zimny, popity napojem z lodwki paraliuje prac odka na kilka godzin! Problemem bdzie dla niego strawienie normalnego obiadu. Przypominam przy okazji, e zimne napoje typu coca-cola, piwo, soki, mleko nie tylko osabiaj odek, ale zakwaszaj cay organizm. Pokarmy ochadzajce, ktre wymieniam wyej, nie powinny by cakowicie wykluczone z naszej diety. Odpowiednio przyprawione i zestawione z innym poywieniem nie bd nam szkodziy. Naley jeszcze dodatkowo w tym wypadku uwzgldni por roku i stan naszego organizmu. Na przykad owoce pawju.no si jada tylko w sezonie. Makaronw nie czymy z kwanymi sosami, lecz z ostrymi misno-jarzynowymi. Czyste, ywe jogurty pijemy do kaszy gryczanej lub smaonych ziemniakw. Kurczaki i wieprzowin przyprawiamy na ostro i jadamy wycznie z gotowanymi lub duszonymi jarzynami. Kwane zupy, takie jak kapuniak, ogrkowa, pomidorowa, gotujemy zawsze na woowej lub cielcej koci szpikowej z du iloci cebuli, czosnku, pieprzu, imbiru. Na ciastko mona sobie pozwoli najlepiej do poudnia; lecz nie czmy go z surowymi owocami i nie popijajmy sokiem czy innym zimnym pynem. Odpowiednia do tego bdzie filianka gotowanej kawy.

99 Wspczesna medycyna nie dostrzega wpywu zimnego odywiania na procesy przemiany materii w naszym organizmie, a jest to sprawa podstawowa i od zmiany w tym zakresie naley rozpocz leczenie otyoci. Charakterystyczne dla otyoci hutawki nastrojw, brak odpornoci psychicznej i koncentracji, nadmierna pobudliwo, nerwowo, s efektem saboci ledziony i odka. Kady moment osabienia ledziony i odka powoduje aknienie sodyczy. Sodycze s doranym rodkiem na wyciszenie zdenerwowania i frustracji. Zjadamy ciastko i czujemy si rozlunieni i uspokojeni. Kada emocja ywi si nasz energi, dlatego tak bardzo emocje nas wyczerpuj i osabiaj. Organizm domaga si wtedy smaku sodkiego, ktry wzmacnia ledzion {Centrum), a ta z kolei rwnoway ciao i emocje. aknienie na sodycze lub kwany owoc wystpuje rwnie w organizmie, gdy pojawia si stan ognia w jakim narzdzie. Jest to zjawisko czsto wystpujce przy otyoci. Ciastko nie leczy, lecz tylko pogbia problemy zwizane z otyoci i emocjami. Przypominam, e smak sodki to nie cukier. Ludzie otyli czsto prbuj tumaczy swj stan uwarunkowaniami genetycznymi. Znajc swj problem mona skonnoci do tycia wyciszy lub cakowicie usun poprzez zmian dotychczasowego sposobu ywienia i stylu ycia, ewentualnie miejsca zamieszkania. Zmiany genetyczne to nic innego, jak nieprawidowoci w organizmie powstae na skutek dugotrwaego dziaania czynnikw destrukcyjnych, takich jak niewaciwe odywianie i styl ycia, dugotrwae stresy i cikie przeycia (np. wojna), choroby naszych przodkw, rodowisko i klimat. Otyym, bardziej ni komukolwiek, potrzebny jest ruch, dziki ktremu organizm otrzymuje zwikszone iloci tlenu. Podstawowe skadniki pokarmowe - wglowodany, tuszcze i biaka zostaj w organizmie rozoone na potrzebne elementy w tym glukoz. Najszybciej rozkadaj si wglowodany, najtrudniej - biaka. Glukoza jest naszym podstawowym paliwem. Utleniajc si (spalajc) daje energi, dziki ktrej mog nastpowa inne, wane reakcje potrzebne do funkcjonowania organizmu.

100 Do zainicjowania jakichkolwiek procesw przemiany materii w naszym organizmie potrzebny jest stay zapas energii yciowej. Przy osabionym organizmie mog wystpi problemy z waciwym wykorzystywaniem dostarczanych mu produktw odywczych. Dla prawidowego spalania w organizmie glukozy potrzebna jest odpowiednia ilo i jako dobrze utlenionej krwi, a za to odpowiadaj waciwie pracujce - ledziona, puca i serce, a wszystkiemu sprzyja ruch i waciwe oddychanie. Przy niedostatku tlenu i osabionym organizmie glukoza nie jest w caoci spalana, a jej nadwyki s magazynowane z udziaem insuliny w wtrobie, tkance miniowej i tuszczowej. Tego typu nieprawidowoci, trwajce przez duszy czas, doprowadzaj do zmczenia trzustki (problemy cukrzycowe), stuszczenia wtroby, a nawet do jej marskoci. S to typowe problemy ludzi otyych! Jedyn szans wyjcia z otyoci i oczyszczenia si z nadmiaru luzu (toksyn) jest rozgrzanie organizmu i uaktywnienie narzdw wewntrznych. Mona tego dokona wycznie pokarmem rozgrzewajcym. Waciwie odywiany organizm automatycznie osignie optymaln wag, poniewa samoistnie potrafi regulowa ilo zjadanego poywienia. Odywianie si pokarmem zrwnowaonym picioma smakami i wedug reguy jin-jang daje absolutn gwarancj schudnicia! Problem cholesterolu Zbyt wysoki poziom cholesterolu w naszym organizmie jest objawem wychodzenia i zej przemiany materii. Dugotrwale utrzymujcy si podwyszony jego poziom moe by przyczyn miadycy. Za waciwy poziom cholesterolu odpowiada.lec.yliL. na, ktra syntetyzuje si w obecnoci enzymiTzawierajcego witamin B6, z kolei enzym ten dziaa tylko w obecnoci magnezu. Przyczyn zaburze w poziomie cholesterolu moe by niedosta^ tek w poywieniu witamin z grupy B oraz zbyt niski poziom magnezu. Przyswajanie magnezu jest uzalenione od waciwej pracy gruczow wydzielania wewntrznego i sprawnoci ukadu tra-

101 wiennego. Proces ten moe by rwnie blokowany przez nadmiar wapnia w poywieniu. f| Spoywanie produktw zawierajcych cholesterol (maso, jaja) nie jest bezporedni przyczyn podnoszenia si jego poziomu w organizmie. Na skutek drastycznego ograniczenia spoycia masa i jaj przez osoby obawiajce si podwyszenia poziomu cholesterolu wystpuje niedostatek witaminy A i D (osteoporoza) oraz brak choliny, niezbdnej do waciwej pracy wtroby (choroba Alzheimera). Zbyt niski poziom cholesterolu jest dla nas rwnie niebezpieczny, gdy wywouje zaburzenia emocjonalne i depresje. Problemy z nadmiarem cholesterolu maj najczciej osoby wychodzone, osabione, z nadmiarem wilgoci (luzu), a wic ludzie otyli, cukrzycy, z nadcinieniem i innymi chorobami krenia. Przyczyn jest znowu niewaciwe odywianie oraz nadmiar emocji i stresw. Poziom cholesterolu bardzo skutecznie obnia odywianie si gotowanymi lub duszonymi, a nie surowymi warzywami. Gotowanego bonnika zjadamy wicej i jest on wtedy bardziej skuteczny. Nasza dieta musi by rozgrzewajca, dostarcza odpowiedni ilo wkna, witamin z grupy B, A i D oraz magnezu. Tych skadnikw nie zawieraj w wystarczajcych ilociach owoce, soki, surwki i serki. Zaleca si tuste ryby, oliw z oliwek, czosnek, cebul i patki owsiane. Osteoporoza Osteoporoza to choroba cywilizacyjna, ktrej wzmoone objawy obserwujemy w ostatnich latach. Wystpuje gwnie w krajach wysoko rozwinitych, gdzie spoycie mleka i jego przetworw jest ogromne. Zasig jej wystpowania czy si rwnie z mniejszym nasonecznieniem. Mleka i produktw mlecznych nie stosuje w swej diecie okoo 2/3 ludnoci Ziemi i wanie w tej grupie osteoporoza praktycznie nie wystpuje. W Polsce stwierdzono, e czciej zapadaj na t chorob kobiety miejskie ni wiejskie. Przyczyna na pewno nie tkwi w tym, e kobiety na wsi jedz wicej serw i mleka, ale e czciej przebywaj na socu i maj wicej ruchu.

102 Czy mona zapobiega osteoporozie? Oczywicie, ale najpierw naley pozna przyczyny, ktre j wywouj. Osteoporoza to choroba oglnego osabienia organizmu, a gwnie nerek i ledziony, to niedobr jin wywoany dugotrwaym niedoborem jang (czi i ciepa). Osteoporoza powstaje na skutek wypukiwania wapnia z koci. Dzieje si to, gdy spada poziom wapnia we krwi i uaktywnia si gruczo przytarczyc (nadczynno). Zjawiska te wystpuj z caym szeregiem innych wspzalenych procesw. Przy osteoporozie zawsze mamy do czynienia z niedoborem magnezu, cynku, witaminy A i D. Spada poziom estrogenw i testosteronu, wystpuj dolegliwoci wtrobowo-odkowe, przedwczesna menopauza i choroby kobiece, pogarsza si jako skry, paznokci i wosw. Wszystkie te objawy s typowe dla wychodzenia organizmu. Wypukiwanie wapnia z koci nie musi by skutkiem jego braku w poywieniu - wrcz odwrotnie. Zbyt czste spoywanie pokarmw wysokowapniowych (chude sery, jogurty, ser ty) bez jednoczesnego, odpowiedniego poziomu witaminy D, A, E oraz magnezu wywouje blokad jego wchaniania i zaburzenia metabolizmu komrkowego w kociach. Nadmiar wapnia w poywieniu osabia narzdy i jest przyczyn bardzo wielu schorze. Mona zatem powiedzie, e osteoporoza zaczyna si w momencie, gdy wychodzenie organizmu jest wartoci sta. Skd bierze si to wychodzenie? Gwnie z braku wiedzy na temat natury poywienia i jego wpywu na organizm. Na przykadzie osteoporozy wyranie wida, e nie liczy si skad poywienia, ale jego natura. Odywiamy si bowiem na pozr zdrowo, stosujc gwnie chude twarogi, chude mleko, jogurty owocowe, te sery, owoce, soki, surwki, nie zdajc sobie jednoczenie sprawy z tego, e to poywienie jest natury ochadzajcej i wilgotnej, czyli wywouje w organizmie produkcj wilgoci oraz luzu i niszczy rwnowag kwasowo-zasadow, nie pozwalajc na waciwe przyswajanie witamin (A, D, E) i soli mineralnych (magnez, cynk, elazo, selen). Wap spoywany w nadmiarze przyczynia si do zniszczenia narzdw, do alergii, wysypek, kaszlu,

103 katarw, pobudliwoci nerwowej. Wiele osb cierpicych na osteoporoz spoywao i spoywa ogromne iloci mleka i przetworw mlecznych bez pozytywnych dla zdrowia skutkw. Jak zatem mona zapobiega osteoporozie? Zapobiega mona poprzez unikanie pokarmw ochadzajcych i zakwaszajcych organizm oraz z du iloci wapnia. Potrawy powinny by ciepe, oparte na warzywach, z dodatkiem przypraw, misa, kasz, grochu i fasoli. Naley unika zimnych napojw, lodw, sodyczy, surwek i owocw. Naley dba o waciwy poziom witaminy D, A, E oraz magnezu. Alergia Choroba ta jest mi dobrze znana, poniewa borykaam si z ni przez sze lat. Objawiaa si szczeglnie uporczywym, trwajcym caymi miesicami katarem, swdzeniem skry w kontakcie ze socem, swdzeniem oczu i wraliwoci ich na soce. Dziki poznaniu natury produktw spoywczych i przejciu na odpowiednie dla mnie poywienie, pozbyam si w cigu trzech miesicy przykrych objaww. Od siedmiu lat mog si opala, nie nosz ciemnych okularw i nie mam katarw. Wieloletnie dowiadczenia i obserwacje utwierdziy mnie w przekonaniu, e przyczyn alergii nie byy pyki, promienie soneczne i produkty zawierajce alergeny, ale poywienie o nieodpowiedniej naturze w stosunku do potrzeb mojego organizmu. Skaenie rodowiska to problem oddzielny. Silny organizm jest zawsze odporny na skaone i zanieczyszczone rodowisko. Saby, le odywiony, wysya natychmiast sygnay chorobowe. Objawy alergiczne (wysypka, katar, swdzenia) to typowe sygnay wysyane przez organizm, w ktrym zostaa zakcona rwnowaga jin-jang. Powinnimy si nauczy odczytywa te znaki i odpowiednio na nie reagowa. Informuj one, e w organizmie dzieje si co zego, e dany pokarm lub rodowisko pogbiaj stan braku rwnowagi. Leki przeciwalergiczne, usuwajce jedynie dolegliwoci, a nie przyczyny, powoduj, e choroba postpuje i na pewno objawi si astm, taczk, chorobami nerek, cukrzyc, nadcinieniem, wrzo-

104 dami, otyoci i dolegliwociami sercowymi. Nie wszystkie objawy musz wystpi w jednym organizmie. Jednake znam osob, ktra w modoci chorowaa na alergi, bya intensywnie leczona objawowo, a obecnie cierpi na wszystkie wymienione choroby cznie z alergi. Skoro nasze zdrowie zalene jest od rwnowagi jin-jang, to rwnie dostarczane poywienie musi charakteryzowa si rwnowag midzy natur ochadzajc i rozgrzewajc. Odywianie si w gwnej mierze pokarmem ochadzajcym (mleko, sery, kwane zupy, surwki, makarony, ry, wieprzowina, soki, owoce, woda, lody, sodycze) powoduje silne wychodzenie i osabienie organizmu, ktre moe si objawi alergi lub innymi chorobami. Alergik powinien odywia si tym, co da rwnowag jego organizmowi. Naley unika wyej wymienionych pokarmw ochadzajcych. Usuwanie dokuczliwych objaww to nie leczenie. Musimy usun przyczyn, a jest ni nieodpowiednie odywianie poczone z niewaciwym stylem ycia. Lekarze strasz nas, e za par lat co drugi Polak bdzie alergikiem. Jestem tego samego zdania. Przyczyna nie tkwi jednak wycznie w otoczeniu, lecz przede wszystkim w bardzo niemdrym odywianiu. Bardzo prozaiczne s przyczyny alergii, zmory naszych czasw i w prosty sposb mona im zapobiega oraz wyleczy. Naley tylko odrzuci mit o zdrowym odywianiu. Z powodu alergii najbardziej cierpi dzieci. Niekoczce si katary, przezibienia, astmy, anginy i kaszel uniemoliwiaj im normalne, radosne ycie z powodu wychodzenia i osabienia organizmu. Niewaciwie leczone (tylko objawowo) alergie daj w krtkim czasie bardzo powane, wyniszczajce organizm choroby - anemie, uszkodzenia nerek, wtroby, jelit i w zasadzie wszystkich pozostaych narzdw wewntrznych. Zdrowie dzieci zaley od nas - dorosych. My przyrzdzamy i zestawiamy im posiki. Karmimy je nadmiarem owocw, sokw, jogurtw owocowych, serw, zimnych pynw, lodw i sodyczy. Zmiemy sposb ich odywiania, a dzieci na pewno bd zdrowsze. Choroba wrzodowa, nadkwasota

105

Dolegliwoci te pojawiaj si przy cakowitym rozregulowaniu elementu Ziemi (odek, ledziona, trzustka) i przy osabionej (zimnej) wtrobie. Rozregulowanie to nastpuje pod wpywem niewaciwego odywiania lub silnych emocji. Oba te czynniki s ze sob cile powizane. Niewaciwe odywianie wywouje zawsze zwikszon pobudliwo emocjonaln, niezrwnowaenie umysowe i du podatno na stres. Bywa rwnie odwrotnie - dugotrway, silny stres przyczynia si do powstania bloku emocjonalnego w splocie sonecznym, w wyniku czego zawsze pojawiaj si zaburzenia w pracy odka, ledziony i trzustki oraz wtroby. Osabiona wtroba powoduje zaburzenia w kreniu energii w meridianach odka, ledziony i trzustki, co objawia si mdociami, wymiotami, silnymi skurczami i blami odka, wzdciami i rozpieraniem w klatce piersiowej oraz blami gowy. W czasie wystpowania objaww choroby (atakw), organizm jest silnie osabiony, towarzysz temu dreszcze, uczucie zimna i silny katar. Na skutek nieodpowiedniego odywiania, przy nadmiarze pokarmw kwasotwrczych i ochadzajcych oraz (lub) przy wystpowaniu bloku emocjonalnego nastpuje gwnie osabienie funkcji ledziony i trzustki. Organizm nie otrzymuje odpowiedniej iloci pynw wewntrznych i esencji, w wyniku czego odek jest niezrwnowaony (brak jin), a objawia si to tzw. faszywym nadmiarem, ogniem (zgaga, uczucie silnego palenia w odku i przeyku, wzdcia, niepokj, ciga potrzeba jedzenia lub te mdoci i wymioty). Przy takim stanie niezrwnowaenia organizmu kada emocja lub nawet may, ale niewaciwy posiek, np. mleko, jogurt owocowy, sodycze, surowe owoce, powoduje w niedugim czasie uczucie palenia w odku. Polecane na te dolegliwoci preparaty zobojtniajce nadmiar kwasw oraz osaniajce luzwk odka, nie lecz, lecz tuszuj objawy. Aby si z tego wyleczy naley bezwzgldnie wykluczy pokarmy, ktre powoduj takie spustoszenie w narzdach. Musimy wzmocni i rozgrza odek, ledzion i trzustk.

106 Przez dwadziecia lat chorowaam na wrzody, nadkwasot i zgag. cile przestrzegaam diety zalecanej przez lekarzy. Moim poywieniem byy przede wszystkim mleko, twarogi, sery, surowe owoce i warzywa, soki, biae miso i saata. Piam siemi lniane, sok z kapusty i ziemniakw. Unikaam tuszczw, misa, przypraw, cebuli, czosnku, wywarw kostnych i rosow. Niestety, choroba si nasilaa, a ble nkay mnie codziennie. Zrozumiaam, co jest przyczyn mojej choroby, gdy poznaam regu jin-jang w odywianiu i natur zjadanych przeze mnie pokarmw. Zakwaszaj organizm wszystkie te produkty, ktre wychadzaj i osabiaj ledzion oraz zakcaj rwnowag w elemencie Ziemi. Zupenie nie sprawdzaj si laboratoryjne stwierdzenia o kwasotwrczych lub zasadotwrczych waciwociach poszczeglnych produktw spoywczych. O rwnowadze kwasowo-zasadowej w organizmie decyduje wycznie prawidowa praca elementu Ziemi (ledziony, trzustki i odka), a jest to moliwe wwczas, gdy w naszym poywieniu bdzie rwnowaga jin-jang. Nadkwasota i zgaga to tylko z pozoru choroby nadmiarowe. Prawdziw ich przyczyn jest wychodzenie i osabienie organizmu, a zwaszcza elementu Ziemi (ledziona, odek). Jedynie rozgrzewajc organizm i poszczeglne jego narzdy moemy doprowadzi do ich wzajemnej rwnowagi. Coraz bardziej popularne staj si nowe metody leczenia tego zespou chorb. Podstaw leczenia jest przyjmowanie preparatw silnie rozgrzewajcych, opartych np. na imbirze, pieprzu cayenne i innych przyprawach. Pomocna moe by w tym rwnie spirytusowa nalewka propolisowa. Rada dla cierpicych - sprbujcie odstawi wszystkie pokarmy ochadzajce! Zrezygnujcie z mleka i serw, surowych owocw i warzyw, sokw, zimnych napojw, piwa i zimnej wody, ograniczcie sodycze i ciasta, ry i makarony, a cukier zastpcie miodem. W niedugim czasie Wasze dolegliwoci na pewno ustpi. Kuracj sprawdziam na sobie i od siedmiu lat nie mam adnych problemw z odkiem. Cukrzyca

107

Cukrzyca to brak rwnowagi w elemencie Ziemi, osabienie ledziony, trzustki i odka. Pociga to za sob osabienie puc, nerek, wtroby i krenia. Przy cukrzycy wystpuje zawsze niedobr jin i faszywy nadmiar w odku {gorco). Przyczyn niedoboru jin jest wychodzenie organizmu i niedobr jang. Podstawow przyczyn zmczenia ledziony i trzustki jest niewaciwe odywianie. Czsto w przypadku tej choroby mwi si o tak zwanych skonnociach genetycznych, ktre przecie wcale nie musz si ujawni. Bdc wiadomym ich istnienia naley bezwzgldnie zmieni tradycje ywieniowe w rodzinie, poniewa cukrzyc wywouje poywienie zimne i pozbawione energii - nadmiar cukru, sodyczy, serw, mleka, tustej wieprzowiny, surwek, owocw, sokw, zimnych napojw i lodw. Terminem cukrzyca okrela si obecnie cay zesp chorb zimnej ledziony, trzustki i odka. Powszechno tej choroby powinna nam uwiadomi, jak fatalne jest nasze aktualne odywianie si. Prognozy mwi, e w najbliszym czasie choroba ta obejmie 50% spoeczestw. Nasuwa si pytanie - dlaczego odywiajc si zgodnie ze wspczesnymi zaleceniami lekarzy i dietetykw jestemy coraz bardziej chorzy? Podstaw wyywienia cukrzykw powinny by potrawy gotowane, z du iloci warzyw, z dodatkiem cebuli, czosnku, przypraw takich jak cynamon, imbir, czarnuszka, kurkuma. Misa powinny by rnorodne, chude i przyrzdzane w domu. Zdecydowanie niewskazane s wdliny. Poleca si niewielkie iloci tustych ryb, oliw i maso. Nie powinno si w ogle jada biaego pieczywa, ciast drodowych, tortw, sodkich deserw, jogurtw owocowych. Wykluczone s zimne napoje i woda. Celiakia Celiakia najczciej kojarzona jest jako cika choroba niemowlt i dzieci, ktrej gwnym objawem jest za praca ukadu trawiennego. Na celiaki choruj rwnie osoby dorose. Choroba ta zostawia po sobie lady na cae ycie. Przyczyn zachorowa u

108 niemowlt jest niewaciwe odywianie si matki w czasie ciy oraz zbyt wczesne sztuczne karmienie, ktre niszczy, zakwasza niedojrzae jeszcze narzdy wewntrzne dziecka. Najbardziej szkodliwe dla niemowlt jest krowie mleko, pszenna mka i cukier. Powinnimy je zastpowa mlekiem kozim, mk z kaszy jaglanej, kukurydzianej lub owsianej i miodem. Dzieci karmione wymienionymi produktami rosn i rozwijaj si wspaniale. Aby zapobiega tej chorobie, trzeba zacz od matek. Zalecane kobietom w ciy diety z du iloci owocw, surwek, produktw mlecznych, sokw i zimnej wody ochadzaj ich organizm i pozbawiaj energii (jang). Wychodzony i osabiony organizm kobiecy nie moe przekaza podowi potrzebnych mu do wzrostu substancji i energii. Dzieci tych kobiet przychodz na wiat chore lub bardzo podatne na wszelkie choroby. Poywienie kobiety ciarnej powinno by ciepe, gotowane i bardzo urozmaicone, z du iloci gotowanych warzyw z dodatkiem cebuli i czosnku, kasz i przypraw. Celiakia to nie tylko chore jelita i gwatowna reakcja na gluten. Cay organizm jest wychodzony. Wystpuje silna niedoczynno odka, ledziony, trzustki i wtroby. Aby leczy dzieci z celiaki, naley je chroni nie tylko przed glutenem, ale rwnie przed wszystkimi produktami wychadzajcymi - surowymi owocami, sokami, surwkami, serami, mlekiem krowim, sodyczami, lodami, misem kurczt, wieprzowym oraz wszystkimi wdlinami. Podstaw wyywienia tych dzieci powinny by potrawy wycznie gotowane, o smaku agodnym, na bazie warzyw i kasz. Najodpowiedniejsze misa, na ktrych najlepiej gotowa zupy to, moda woowina, cielcina i indyk, a dla dzieci starszych - chuda g i wszelkie wtroby. Jak najwczeniej do ich diety naley wprowadza czosnek, cebul, przyprawy i zioa przyprawowe. Mukowiscydoza Istot tej choroby jest nadmierna produkcja luzu w organizmie odkadajcego si gwnie w pucach, zatokach oraz w innych narzdach i przewodach. luz blokuje prawidowe oddychanie oraz

109 prac narzdw. Przyczyn tego jest za praca ledziony, ktra, gdy jest zimna, zamiast pynw wewntrznych produkuje luz. Niewaciw prac ledziony pogbia spoywanie produktw sprzyjajcych produkcji luzu - mleka, serw, cukru i sodyczy, lodw, surowych owocw, sokw, zimnej wieprzowiny (wdlin) i kurczakw. Wymienione produkty powinny by bezwzgldnie wykluczone z diety. Poywienie dzieci z t chorob powinno by ciepe i rozgrzewajce, poniewa produkcja luzu wystpuje zawsze w organizmie osabionym i wychodzonym. Dla zapobieenia tej chorobie, podobnie jak przy celiakii, naley zwrci uwag na' waciwe odywianie przyszych matek i niemowlt. Jeli konieczne jest sztuczne karmienie, to unikajmy mleka krowiego, pszennej mki i cukru oraz odywek owocowowarzywnych, ktre s zakwaszajce i silnie luzotwrcze. Nasze problemy z dziemi i modzie Oglnie twierdzi si, e dzieci i modzie, ich problemy, zdrowie i rado, s dla nas, dorosych, najwaniejsze. Uwaam, e to jest szczeglnie grona hipokryzja. Niestety, nie wierz ani subie zdrowia, ani ludziom, od ktrych zaley zdrowie naszych dzieci. Wiemy, e dla zdrowia konieczne jest regularne i prawidowe odywianie. Ale nie osigniemy tego soczkami, jogurtami i owocami. Co waciwie jedz nasze pociechy i te mae, i te due? Albo nic, albo co, co rujnuje im zdrowie. Cay przemys cukierniczy (cukierki, batony, czekolada), mleczarski (jogurty, serki owocowe, lody), firmy, jak McDonald czy Pepsi-Cola, s nastawione na robienie pienidzy wanie dziki maemu konsumentowi. To nasze dzieci s potencjalnymi klientami tych ogromnych firm. To dzieci i modzie s cay dzie poza domem. To one najczciej same decyduj o tym, co bd jady - baton i soczek, czy zapiekank i jogurt, czy te drodwk i pepsi-col. Dajemy im cich akceptacj albo dlatego, e tak nam wygodnie, albo dlatego, e nic nie wiemy o waciwym odywianiu, albo te dlatego, e nie mamy siy i ochoty walczy ze zymi nawykami.

110 Reklama i oglnie przyjte w rodowiskach modzieowych obyczaje maj zbyt silne oddziaywanie, aby dziecko samo mogo si im przeciwstawi. Czy doroli maj co na swoje usprawiedliwienie? Nie sdz. Wystarczy zrobi sond w szkole pytajc dzieci, kto ma przygotowane niadanie w domu i do szkoy, czy w domu czeka obiad, czy kolacja jest przemylana i zorganizowana przez dorosych, czy rodzice wiedz i tumacz, czym grozi stae objadanie si fast foodami. To s nasze podstawowe obowizki, to my chcielimy mie rodzin i dzieci, a wic od nas zaley zorganizowanie czasu dla nich. Powinnimy zdawa sobie spraw z tego, e godzc si na aosne odywianie i taki styl ycia, zamykamy jednoczenie dzieciom drog do wymaga XXI wieku, bowiem cherlakw tam nie potrzebuj. Jaka jest nasza troska o dzieci, jeeli pozwalamy karmi krowy pasz z dodatkiem misno-kostnych komponentw, skoro wiadomo, e jest to wbrew zdrowemu rozsdkowi i naturze, gdy krowa jest zwierzciem rolinoernym? Jak mona przy tym twierdzi, e mleko i sery od takich krw s zdrowe? Nieuczciwoci jest najpierw zarabia na dziecicej naiwnoci i bezbronnoci, a potem cz tych pienidzy wydawa na wspaniay sprzt medyczny dla szpitali dziecicych. O czyj interes tutaj chodzi? Pamitajmy, e chorujce dziecko to zasuga, naszej niewiedzy i abnegacji, wygody i zmowy milczenia. Dziecko alergiczne, astmatyczne to nadmiar sokw, owocw, surwek, sodyczy, lodw, jogurtw, serkw owocowych i zimnych napojw. Dziecko anemiczne to nadmiar mleka, serw, sokw, owocw, sodyczy i lodw. Dziecko stale przezibiajce si to nadmiar mleka, serw, jogurtw, sodyczy, owocw i sokw. Jeeli chcemy mie zdrowe dzieci, to najpierw zrbmy rodzicielski rachunek sumienia, wprowadmy zmiany w zwyczajach domowych, a dopiero potem, jeli to bdzie konieczne, wczmy je po lekarzach i szpitalach. Nasza staro i choroby

111

Chorujemy nie dlatego, e si starzejemy, lecz starzejemy si, poniewa chorujemy. Z caym zdecydowaniem i odpowiedzialnoci twierdz, e problem schorowanej staroci pogbia si z powodu niewaciwych wskazwek ywieniowych dawanych ludziom w rednim i podeszym wieku. Sami lekarze przyznaj, e nie mieli na studiach zaj z geriatrii i nie potrafi analizowa nasilania si i postpowania chorb nabytych w okresie modoci i penej aktywnoci. Wiemy, e nasz zasb energii yciowej, otrzymany w momencie urodzenia, maleje z latami. Powinnimy j ochrania i w miar moliwoci uzupenia energi z poywienia i otoczenia. Zatem poywienie ludzi w podeszym wieku powinno dostarcza waciw ilo energii oraz wszystkie potrzebne skadniki. Oznacza to, e dla zachowania zdrowia powinno odywia si absolutnie wszystkimi produktami spoywczymi odpowiednio przyprawionymi i zestawionymi dla uzyskania lepszej strawnoci i przyswajalnoci. Jedyn zmian, jak powinno si wprowadzi, to zmniejszenie porcji oraz zwikszenie czstotliwoci posikw. Dla podtrzymania prawidowego metabolizmu komrkowego i krenia konieczne jest dostarczanie w produktach pokarmowych wszystkich witamin z grupy B, witaminy A, D i E, magnezu, cynku, elaza i wapnia. Pastylki i preparaty nie zapewni waciwego przyswajania i metabolizmu. Przypominam, e owoce i soki zawieraj tylko niewielkie iloci wyej wymienionych skadnikw. Pamitajmy rwnie, e trawienie owocw i surwek wymaga zdrowego przewodu pokarmowego i duej iloci energii jang. Dla ochrony prawidowej pracy narzdw w wieku podeszym nie powinno si jada nic surowego, a te same produkty gotowane, smaone lub pieczone w piekarniku maj inn natur i nie trac nic z tego, co najcenniejsze. Wspczesne zalecenia dietetyczne dla osb w podeszym wieku wiadcz o braku wiedzy na temat procesw zachodzcych w organizmie oraz braku chci zrozumienia, co jest przyczyn tak cikich schorze jak choroba Alzheimera, parali, zawa, cukrzyca, zwyrodnienie stawowe i reumatyzm.

112 Jest gron dieta ludzi starych, oparta na chudym twarogu, chudym mleku, chudym jogurcie, chudym misie, biaym pieczywie i surowych owocach, warzywach gotowanych na parze lub surowych, z cakowitym zakazem stosowania przypraw. Jak mona chroni ludzi przed osteoporoz, jednoczenie zabraniajc przebywania na socu, spoywania jajek, masa, penego mleka, tustych ryb i misa? Jake mona chroni przed chorob Alzheimera, jednoczenie nakazujc zjada due iloci owocw, surwek, sokw, jogurtw, kurczakw, witaminy C? Tego nie wytrzyma adna wtroba i nerki. Jake mona chroni przed zwyrodnieniem stawowym, reumatyzmem i gocem, jednoczenie zabraniajc je zupy, rosoy, przyprawy, miso woowe, baranin, cebul i czosnek? Jak mona leczy nadcinienie i miadyc, jednoczenie polecajc kwane i zimne produkty, takie jak due iloci wody, sokw, jogurtw, owocw? Jake mona poleci choremu na serce, by zrzuci nadwag, skoro jednoczenie musi je owoce i surwki, pi wod? Przecie tego nie da si osign. Jestem przekonana, e trzewe i rozumne spojrzenie na problemy staroci pozwoli wielu ludziom unikn niepotrzebnych cierpie.

113 kobieta 53-letnia Stabilizacja wagi ciaa po pozbyciu si okoo 10 kilogramw. Ustpienie blw jelitowych, skurczw, mdoci, wzd i blw krzya. Ustpienie swdzenia skry w kontakcie ze socem, czstych migren oraz wiksza sprawno ruchowa. mczyzna 50-letni Stabilizacja wagi ciaa po pozbyciu si 20 kg, ustpienie czstych angin, chrypek, kaszlu oraz wyciszenie emocji. mczyzna 26-letni Ustpienie problemw odkowych, blw, wzd, niestrawnoci, czstych angin, katarw i kaszlu. Oglny wzrost sprawnoci i kondycji. kobieta 27-letnia Ustpienie kopotliwej egzemy, problemw z wosami, czstych angin, kaszlu, kataru i poprawa wzroku. kobieta 50-letnia Ustpienie problemw wtrobowo-odkowych, blw gowy, krzya, mdoci, wymiotw, oglnego osabienia. Wzrost sprawnoci, kondycji i poprawa samopoczucia. chopiec 13-letni Ustpienie chronicznej wysypki uczuleniowej oraz kataru i kaszlu. dziewczyna 19-letnia Wychowuje dziecko od urodzenia bez chorb i innych problemw wedug zasad zawartych w tej ksice. mczyzna 82-letni Po wyeliminowaniu nadmiaru poywienia kwanego, zimnego i surowego ustpiy problemy z odkiem, ppacem i alergi. kobieta 30-Ietnia Ustpienie dotkliwych blw reumatycznych i stanw zapalnych drczcych od dziecistwa, poprawa kondycji i samopoczucia, stabilizacja wagi, pozbycie si okoo 10 kg. 22-letnia matka karmica Po wyeliminowaniu z poywienia matki jogurtw owocowych, ryu, mleka oraz nadmiaru owocw i sodyczy dziecko stao si spokojniejsze i ustpiy skurcze oraz ble brzuszka.

Przykady skutecznoci terapii (proponowanych w tej ksice) kobieta 50-letnia Cakowite wyleczenie z alergii (swdzenie i zawienie oczu, bardzo intensywny katar sienny, swdzenie skry w kontakcie ze socem). Cakowite wyleczenie z uciliwych blw wrzodowych, wzd i niestrawnoci. Poprawa wzroku, ustabilizowanie si wagi ciaa (utrata ok. 5 kg), poprawa wygldu skry, paznokci i wosw. Lepsza anieli w wieku 30 lat kondycja i sprawno fizyczna.

114 25-letnia matka karmica Po wyeliminowaniu z poywienia potraw zimnych i surowych oraz zimnych napojw ustpiy u dziecka silne ble brzuszka i biegunka. mczyzna 56-letni Po przebytej taczce i z kamieniami w woreczku ciowym pozby si dolegliwoci po wyeliminowaniu z poywienia potraw surowych, kwanych, zimnych i sodyczy. kobieta 56-letnia Po przebytej chorobie nowotworowej pozbya si dolegliwoci jelitowych eliminujc poywienie kwane, surowe i zimne. chopiec 14-letni Ustpienie czstych przezibie, angin i kaszlu po wyeliminowaniu nadmiaru sodyczy, owocw, surwek i zimnych napojw. kobieta 73-letnia Przez cae ycie miaa dolegliwoci wtrobowe, ktre ustpiy po odstawieniu surwek i wieczornej porcji jabek. Cae ycie nie pia kawy naturalnej zaparzanej tradycyjnie poniewa jej szkodzia. Obecnie pije gotowan i wspaniale po niej si czuje. kobieta 52-letnia Crka wyej wymienionej kobiety, z podobnymi dolegliwociami, ktre ustpiy po rezygnacji z potraw surowych i kwanych. mczyzna 85-letni Przez cae ycie nie jad surwek i owocw. Jedynym jego tuszczem byo maso. Szczegowe badania wykazay, e posiada wtrob modego czowieka. matka 26-letnia Dziecko karmione piersi wymiotowao, byo niespokojne, nie przybierao na wadze. Po odstawieniu przez matk owocw, surwek, jogurtw, nadmiaru sera i sodyczy dziecko jest zdrowe i piknie si rozwija. kobieta 60-letnia Po rezygnacji ze sodyczy, owocw, surwek i zimnych napojw wyciszyy si mczce dolegliwoci nerkowe, ble ng, gowy, ustpiy czste przezibienia.

115 mczyzna 27-letni Po problemach z tusz w dziecistwie, majcy uraz do jedzenia zwizany z obaw nawrotu otyoci, obecnie zjada normalne, due posiki i nie tyje. Poprawia si jego kondycja i samopoczucie. Unika sodyczy, surwek, owocw i zimnych napojw. kobieta 54-letnia Miaa stae problemy wtrobowe, wzdcia, uczulenia na promienie soneczne objawiajce si swdzeniem skry. Wszystkie dolegliwoci ustpiy po rezygnacji ze sodyczy, surwek, owocw i zimnych napojw, jednoczenie wzrosa kondycja i sprawno fizyczna.

116

117 w odpowiedniej kondycji psychofizycznej, aby by zdolnym do trawienia i przyswajania, czyli czerpania z poywienia energii i esencji. Proces ten mona porwna do bardzo skomplikowanej reakcji chemicznej. Aby przebiega ona prawidowo, dajc oczekiwany efekt, musi by cile zachowany rodzaj i ilo produktw oraz tzw. parametry techniczne, tj. czas, temperatura, cinienie itp. Gdy jakikolwiek z elementw procesu chemicznego (a takim jest trawienie i przyswajanie) jest niewaciwy, zostaje on wypaczony. Dotyczy to moe zarwno skadnikw, jak i kolejnoci ich dodawania, obecnoci katalizatora, czasu trwania procesu i wielu innych czynnikw. Proces trawienia i przyswajania w naszym organizmie przebiega wtedy prawidowo, gdy dostarczamy potrawy zrwnowaone, przyrzdzane wedug kolejnoci piciu smakw, z dodatkami przypraw jako katalizatorw, o temperaturze odpowiedniej dla pracy odka (ciepo). Nie powinnimy ciepego lub gorcego poywienia popija zimnymi pynami. Przyrzdzanie potraw to dua umiejtno i nie mona tego wykonywa na zasadzie przypadku! Fantazja jest jak najbardziej wskazana, ale naley zachowa zasady sprowadzajce si do tego, e w potrawie musi si znale pi smakw, dajcych jej rwnowag. Monotonia w odywianiu, np. spoywanie nadmiernych iloci produktw kwanych i zimnych, dziaa niszczco, w tym wypadku spowoduje osabienie ledziony, odka i wtroby. Z niewaciwie przyrzdzonych potraw pozyskiwanie cennych skadnikw odywczych jest znikome, poniewa osabione narzdy nie s w stanie dokona tego naleycie. Zatracilimy intuicyjn wiedz na temat jak si odywia, co dla nas dobre, a co ze? Musimy si tego na nowo nauczy. Ta ksika to pierwszy krok ku zdrowiu. Nie kierujmy si modami na witaminy, soki, jogurty czy sery. Poznajmy natur produktw spoywczych, a wtedy na pewno mdrze je wykorzystamy. Namawiam do chwili zastanowienia przed woeniem czegokolwiek do ust - czy jest to potrzebne dla rwnowagi organizmu i dobrego samopoczucia.

YWIENIE I ZDROWIE
W odywianiu zrwnowaonym nie istnieje pojcie produkt zdrowy, zdrowa ywno lub produkt niezdrowy. Szkodliwe s wszelkie nadmiary i jednostronno w diecie. Podstaw jest rozmaito produktw, dziki czemu ich natura i waciwoci odywcze wzajemnie si uzupeniaj i wzmacniaj. Podkrelanie przez ywieniowcw i dietetykw zalet produktw z uwagi na zawarto biaka, wapnia, witamin czy cholesterolu jest niewaciwe, nieuczciwe i szkodliwe. Wykluczanie pewnych produktw z naszej diety, a spoywanie innych w nadmiarze owocuje skutkami po wielu latach. Bdy ywieniowe w pojciu odywiania zrwnowaonego na og nie s brane pod uwag w diagnozowaniu chorb przez wspczesn medycyn, ktra analizuje wycznie skad ilociowy pokarmw. Studiujc i analizujc zalecenia ywieniowcw z ostatnich lat mona zauway mnstwo sprzecznoci, bdw i pomyek, ktre niszcz, a nawet rujnuj nasze zdrowie. Skadniki odywcze, takie jak biako, wglowodany, tuszcze, sole mineralne, witaminy, nie wystpuj oddzielnie i nie mog by spoywane oddzielnie. Wchodz one w skad tkanek rolinnych i zwierzcych, ktre su nam jako rodki spoywcze lub artykuy ywnociowe. Potrawy przyrzdzane ze rodkw spoywczych s wzbogacane o przyprawy i dodatki, ktre przyspieszaj trawienie i wchanianie. Podlegaj one rwnie zabiegom kulinarnym (gotowanie, duszenie, kiszenie itp.), dziki ktrym potrawa wzbogacona zostaje o potrzebn dla organizmu energi. Skadniki odywcze w poywieniu s wzajemnie powizane zalenociami rodzajowymi, energetycznymi, a organizm musi by

118 Nasze choroby i zwizane z tym braki witaminowe i mineralne s zawsze skutkiem zego trawienia i przyswajania, a nie odwrotnie. Musimy zatem rozway, co jest tego przyczyn? Czy nie odywiamy si zbyt jednostronnie poywieniem zimnym, ochadzajcym, nie zawierajcym energii? Czy nie przyczyniaj si do tego rwnie nadmierne emocje, bdce zawsze efektem zego odywiania? Analizowanie naszych chorb jako dysfunkcji poszczeglnych narzdw oraz rozwaanie skadu ilociowego i jakociowego produktw spoywczych ugruntowuje nas wci w tzw. liniowym postrzeganiu czowieka. Tak odbieraj nas ludzie nauki i medycyny nie uwzgldniajcy i czsto nie znajcy praw natury. Organizm ludzki, podobnie jak caa przyroda i Kosmos, jest ukadem wspzalenych, wspgrajcych, wspjednoczcych elementw i systemw nie mogcych istnie bez siebie i wzajemnie si wsptworzcych. Naukowe widzenie czowieka stwarza wci nawarstwiajc si ilo problemw nie do zbadania i nie do rozwizania. Natura, ze swoimi prawami i reguami, jawi si niejako przyjazna czowiekowi, lecz jako zoliwa, nieczua i krnbrna (szkodliwe soce i pyki, niepotrzebne zimy, zjadliwe wirusy i bakterie). Ratunek dla ludzi ley w naszych rkach, ale nie uzbrojonych w aparatur medyczn i naukow, chocia jej znaczenie doceniam, lecz w rkach czuych na dotyk, wraliwych na temperatur, umiejcych dawa ukojenie i mio. Pragn przypomnie, e chcc, by organizm by sprawny i przyswaja wszystkie potrzebne nam skadniki, naley przede wszystkim zadba o waciw aktywno odka, ledziony i pozostaych narzdw oraz o waciwe przygotowywanie i komponowanie poywienia. Witaminy i sole mineralne Przedstawiajc wybrane witaminy i sole mineralne, ich skomplikowany wiat zalenoci, pragn Pastwa uwraliwi na bezwarunkow konieczno traktowania swego organizmu jako caoci, a poywienia jako rda energii i rwnowagi. Ponisze dane

119 pozwol zrozumie niezbdno rnorodnoci pokarmu oraz niebezpieczestwo jednostronnoci i monotonii w odywianiu. Witamina A Witamina A znajduje si tylko w male, jajach, tranie i wtrobie. Odpowiada za stan naszej skry, bon luzowych i oczu. Potrzebna jest do budowy komrek i do waciwego funkcjonowania narzdw pciowych. Od waciwego poziomu witaminy A i magnezu zaley praca grasicy, ktra steruje mechanizmami od-purrrociowymi. Witamina A magazynowana jest w wtrobie, skd moe by uwalniana tylko w obecnoci cynku. Przy braku cynku podawanie witaminy A nie wyrwnuje jej niedoborw. Naley rwnie pamita o tym, e cynk jest trudno przyswajalny w obecnoci duych iloci wapnia. Witamin A moemy otrzyma z karotenw, ktre znajduj si w tych i pomaraczowych warzywach i owocach oraz zielonych czciach rolin. Karoteny przechodz w witamin A w nabonku jelita i w wtrobie pod wpywem dziaania karotenazy. Powstawaniu witaminy A sprzyjaj hormony tarczycy, ale jednoczenie dua ilo witaminy A w organizmie osabia prac tego gruczou. Kopoty z uzyskaniem waciwego poziomu witaminy A w organizmie pojawiaj si wtedy, gdy gruczo ten jest niesprawny oraz przy sabych jelitach, chorej wtrobie, zym trawieniu, nadmiarze surowych warzyw i owocw, braku cynku. Niedobr witaminy A sprzyja rozwojowi osteoporozy. Gotowanie warzyw nie niszczy karotenu, lecz podnosi jego przyswajalno. Zarwno witamina A, jak i karoten, s wraliwe na wiato i naley je przed nim chroni. Witamina D Witamina D pozwala na wchanianie wapnia i fosforu zapewniajc najkorzystniejszy stosunek ilociowy tych pierwiastkw. Istnieje wwczas prawidowa ich koncentracja w krwi oraz wa-

120 ciwe odkadanie w kociach. Brak tej witaminy jest gwn przyczyn powstawania osteoporozy. Witamina D powstaje w skrze pod wpywem promieni ultrafioletowych. S jednak sytuacje, kiedy pewne zaburzenia chorobowe w organizmie nie pozwalaj na uaktywnienie si kalcyferolu (witaminy D). S to: choroba wrzodowa odka i nadkwasota, stany zapalne trzustki i jelit, choroby wtroby, nerek, zaburzenia pracy przytarczyc oraz brak magnezu. Witamina D znajduje si w produktach spoywczych takich jak maso, jaja, ryby, tran i wtroba. Wymieniam produkty zdecydowanie niezalecane przez dietetykw ze wzgldu na cholesterol, chocia wiadomo, e jego poziom w organizmie zaley przede wszystkim od prawidowego metabolizmu. Take co do promieniowania sonecznego mamy wiele sprzecznych opinii. Uwaam, e rozsdne korzystanie ze soca daje wiele zdrowia. Niekorzystne dla przyswajania tej witaminy jest odywianie si produktami z du zawartoci wapnia, takimi jak te sery, chude jogurty, chude mleko i twarg oraz silnie ochadzajcymi (owoce, surwki, soki, lody i sodycze). Moe to w konsekwencji doprowadzi do powanych zakce w organizmie. Witamina E Witamina E jest silnym przeciwutleniaczem. Jej brak powoduje bolesne skurcze mini, podobnie jak przy niedostatku magnezu. Wystpuje w jczmieniu, patkach owsianych, jajach, male, olejach, grochu, fasoli, orzechach, brokuach, zielonej pietruszce i innych zielonych czciach rolin. Przy chorobach serca bardzo wskazana jest dieta z du zawartoci tej witaminy, lecz jej nadmiar jest szkodliwy dla serca. Witaminy z grupy B - (Bl - tiamina, B2 - ryboflawina, PP - niacyna, B6 - pirydoksyna, B12, Hl - biotyna, cholina, inozytol, PABA, kwas pantotenowy, kwas foliowy).

121 Witaminy te wchodz w skad enzymw lub je aktywizuj. Potrzebne s gwnie naszym nerwom. Maj wpyw na cay metabolizm komrkowy, s baz wszystkich procesw odbywajcych si w organizmie. Charakterystyczn cech tej grupy witamin jest to, e s rozpuszczalne w wodzie. Znajduj si gwnie w misie, podrobach, kaszy gryczanej i jczmiennej, patkach owsianych, ciemnym chlebie, orzechach, nasionach, migdaach, jajach, a z warzyw - w kalafiorach, kapucie, brokuach, brukselce, cebuli, czosnku, ziemniakach, szpinaku, fasoli, grochu i grzybach. Owoce zawieraj niewiele witamin z tej grupy. Przy diecie opartej na chudej woowinie, chudym twarogu, saacie, sokach owocowych, owocach i jogurtach wystpuj w organizmie due braki tych bardzo wanych witamin. Witamin z tej grupy nie niszczy gotowanie, naley jedynie pamita o tym, aby nie odlewa wody, a potrawy dusi we wasnym sosie. Zwikszone zapotrzebowanie na nie wystpuje przy diecie wglowodanowej, tj. przy nadmiarze sodyczy, ciast, makaronw i biaego chleba. Witamina C Uwaam, e w naszym "zdrowym " ywieniu rola witaminy C jest przeceniana. Przy diecie urozmaiconej jej poziom w organizmie jest prawidowy. Witamina C jest antyutleniaczem, ale nie jedynym i najwaniejszym, poniewa produkty ywnociowe dostarczaj ich wiele (imbir, kapusta, brokuy, marchewka, cebula, czosnek). Zawierajce witamin C kwane owoce i warzywa potrzebne s naszemu organizmowi jako smak kwany dla zrwnowaenia potraw i zapewnienia waciwego funkcjonowania wtroby. Nadmiar witaminy C, szczeglnie w formie tabletek oraz nadmiar sokw i owocw, niszczy wtrob i nerki dajc pocztek bardzo powanym chorobom. Przy tej witaminie szczeglnie wskazany jest umiar. Gotowane warzywa, takie jak ziemniaki, kapusty, brokuy, brukselka, kalafior, papryki, dostarczaj witaminy C w dostatecznej iloci.

122 Magnez Magnez to pierwiastek o podstawowym znaczeniu w przemianie materii i funkcjonowaniu systemu odpornociowego w naszym organizmie. Uczestniczy w syntezie biaek i podziale komrek. Zmniejsza toksyczno oowiu i uatwia jego wydalanie z organizmu. Dziaa tonizujco i uspokajajco na system nerwowy i minie. Impulsy nerwowe s uwarunkowane przemieszczaniem si jonw wapnia i magnezu. Jeli magnezu jest za mao, proces ten ulega zakceniu i wystpuje pobudliwo nerwowa. Ciekawostk jest to, e dolegliwoci w rodzaju tyczki, drenia mini, nadmiernej pobudliwoci, ustpuj po doylnym podaniu magnezu, a nie wapnia. Aby procesy nerwowe przebiegay harmonijnie, stosunek wapnia i magnezu powinien by jak 2:1. Im wikszy niedobr magnezu, tym wiksza podatno na stresy. Przy nadmiernym spoywaniu nabiau - mleka, serw i jogurtw wystpuj problemy z waciwym poziomem magnezu, poniewa wap blokuje jego przyswajanie. W procesie przyswajania tego pierwiastka bior udzia tarczyca, przytarczyce i przysadka mzgowa. Oczywiste jest wic, e od sprawnoci tych narzdw zaley poziom magnezu w organizmie pod warunkiem, e w poywieniu jest dostarczany w naleytych ilociach. Spoywanie piwa wydatnie obnia poziom magnezu w naszym organizmie, co porednio przyczynia si do zawaw i miadycy. Bolesne skurcze minia sercowego, skurcze mini ng, to wanie wynik niedoboru magnezu. Magnez wystpuje gwnie w kaszach, grochu, fasoli, orzechach, migdaach, maku, kakao, ciemnym chlebie i zielonych czciach rolin. W owocach wystpuje w ilociach ladowych, natomiast w serach tych jest go zbyt mao w stosunku do ogromnej iloci wapnia, w obecnoci ktrego nie jest przyswajany. Magnez jest rwnie niezbdny do prawidowego funkcjonowania grasicy, centralnego elementu naszego ukadu odpornociowego oraz wtroby. Sole magnezowe chroni przed tworzeniem si szczawianw, czyli jednego z rodzajw kamieni nerkowych. Magnez odpowiada porednio za poziom cholesterolu we krwi, poniewa lecytyna jest syntetyzowana bezporednio w obecnoci

123 enzymu zawierajcego witamin B6, ktry dziaa tylko w obecnoci magnezu. Niski poziom magnezu pociga za sob niedobr witaminy D niezbdnej do prawidowego skadu koci. Przy osteoporozie zawsze wystpuje niedobr magnezu! Naley rwnie pamita, e stres i cigy popiech, pozbawiaj nas nie tylko energii yciowej (czi), ale take drastycznie obniaj poziom magnezu. Magnez, selen i kobalt nie dopuszczaj do uszkodze genetycznych DNA. Pamitajmy, e kod genetyczny ulega uszkodzeniu nie pod wpywem si nadprzyrodzonych, lecz pod wpywem fizycznych czynnikw zewntrznych. Wap Wap jest gwnym materiaem budulcowym koci i zbw oraz obok fosforu, cynku i magnezu wanym skadnikiem mini, krwi i pynw ustrojowych. Wap musi by dostarczany do naszego organizmu jednoczenie z magnezem i cynkiem, poniewa midzy tymi pierwiastkami wystpuj wzajemne powizania. Oprcz tego do przyswajania wapnia potrzebna jest witamina A i D. Gospodark wapniem kieruje hormon przy tarczyc. Gdy obnia si poziom wapnia we krwi, hormon uruchamia proces wypukiwania go z koci. Przy nadczynnoci przytarczyc, ktra jest efektem wychodzenia organizmu, poziom wapnia we krwi jest podwyszony, a wypukiwanie jest procesem staym i prowadzi do osteoporozy, choroby ostatnio bardzo powszechnej. Nadmiar wapnia blokuje przyswajanie magnezu, cynku i elaza. Wysoki poziom wapnia we krwi, ktry wystpuje przy nadczynnoci przytarczyc, powoduje odkadanie go w cianach naczy i narzdach, a take prowadzi do kamicy nerkowej oraz skazy dnawej. rdem wapnia s produkty zwierzce i rolinne. Produkty zwierzce to ryby, jaja, miso, wywary z koci oraz produkty mleczne, ktre nie powinny by odtuszczane, gdy brak witaminy D uniemoliwi waciwe przyswojenie wapnia. Produkty rolinne to mka z caego przemiau, groch, fasola, zielone czci rolin, czosnek, brokuy, kalarepa, kapusty, brukselka, ciecierzyca, soczewi-

124 ca i wiele innych produktw, poniewa minera ten wystpuje w nich w wielkiej obfitoci. Cynk Cynk w naszym organizmie potrzebny jest przede wszystkim do uwalniania witaminy A z wtroby oraz w przemianach wglowodanowej i biakowej, a zatem do normalnego wzrostu i rozwoju. Bierze rwnie udzia w przyswajaniu elaza. Cynk znajduje si gwnie w misie, a zwaszcza w kurczakach, indykach i wtrobie. Jest go rwnie sporo w grzybach, jajach, orzechach, fasoli, grochu, caym ziarnie, cebuli, czosnku, rybach. Cynku jest niewiele w owocach, sokach, mleku i jego przetworach. Osoby pijce duo herbaty czarnej mog mie problemy z cynkiem, gdy zawarte w niej w duej iloci szczawiany utrudniaj jego przyswajanie. elazo Niewiele jest w naszym organizmie elaza, zaledwie 3-5 g w masie ciaa, jednake jest to pierwiastek niezbdny. Mimo e nie wydalamy go ani nie tracimy z potem, og ludzi cierpi na jego niedobr, szczeglnie mae dzieci, modzie i kobiety. Niedobr elaza przyczynia si do zego rozwoju umysowego niemowlt i dzieci, do powstawania anemii, ktra jest chorob coraz bardziej powszechn oraz osabia system odpornociowy organizmu. Przeciwciaa nie powstaj, gdy w poywieniu jest nadmiar wapnia, cukru i sodyczy. Waciwie dziaajcy system odpornociowy, jak wiemy, zaley rwnie od magnezu, cynku i witaminy A. Niedobory elaza w organizmie wystpuj z powodu niewaciwego odywiania. Mleko i jego przetwory nie zawieraj prawie w ogle elaza, a jest to poywienie najbardziej popularne wrd dzieci, modziey i ludzi starych. Prcz tego wap zawarty w tych produktach blokuje przyswajanie elaza z innych. Przyswajanie elaza jest uzalenione od smaku kwanego. Suy temu zarwno witamina C, jak i kwas solny. Zaleca si na przy-

125 kad, aby potrawy zboowe, warzywne i misne zawsze byy rwnowaone smakiem kwanym. Rwnie spoywanie jajek powinno by zawsze poczone ze smakiem kwanym! Przyswajanie elaza, jest take uzalenione od obecnoci w organizmie cynku i magnezu. Owoce i soki zawieraj niewiele elaza, magnezu i cynku. Wyjtkiem s liwki (powida), suszone daktyle i rodzynki. Gwnym rdem elaza s warzywa, produkty zboowe, strczkowe, jajka, ryby, miso i podroby. Selen Potrzebujemy ladowe iloci selenu. Oprcz magnezu, cynku i elaza zapewnia waciw jako naszego systemu odpornociowego, zarwno na pospolite infekcje, jak i na choroby nowotworowe. Przyczynia si do odpornoci na uszkodzenia genetyczne. Przy diecie sodkiej, cukrowo-wglowodanowej, mamy stay niedobr selenu, gdy jest on wwczas nieprzyswajalny. Selen znajduje si w duych ilociach w soli morskiej, prcz tego w jajku, penym zbou, kukurydzy, a gwnie w czosnku i grzybach. Omwiam pokrtce tylko niektre witaminy i sole mineralne, wedug mnie te najistotniejsze, chocia wiadomo, e wszystkie s wane. Istot problemu jest to, e zarwno witaminy, jak i sole mineralne, nie dziaaj w oderwaniu i pojedynczo, ale w powizaniu ze sob, a zalenoci te s znane! Aby dostarczy organizmowi wszystkich potrzebnych skadnikw, naley wiadomie i rozwanie dobiera produkty, komponujc pokarmy zrwnowaone picioma smakami i odpowiednie do danej pory roku. O czym naley pamita! Nasz system odpornociowy jest zaleny od magnezu, cynku, elaza i selenu. Przy niedoborach magnezu, cynku i witamin z grupy B ronie poziom cholesterolu w naszym organizmie.

126 Przyswajanie magnezu, elaza i cynku blokowane jest przez nadmiar wapnia, owocw, soku i sodyczy. Cynk jest potrzebny do uwalniania witaminy A z wtroby. Witamina A jest niezbdna do prawidowego wchaniania pokarmw, odnawiania komrek i do prawidowego przyswajania wapnia. Witamina D i A zapobiega osteoporozie i zapewnia waciwy metabolizm komrkowy. Najwaniejsze witaminy i mineray znajduj si nie w owocach, lecz w misie, podrobach, kaszach, fasolach, warzywach, zwaszcza w porach, czosnku, cebuli oraz kapustnych. Gotowanie pod przykryciem nie niszczy witamin, lecz uatwia ich przyswajanie.

127

PRODUKTY SPOYWCZE
Mleko i jego przetwory Mleko krowie nie jest dla czowieka doskonaym, caociowym produktem spoywczym, lecz jest takim z pewnoci dla cielcia. Dla czowieka takim cudownym pokarmem jest tylko mleko matki. Przeanalizujmy tabele zawierajce zestaw danych dotyczcych mleka. Uwiadamiaj one rnice w skadzie mleka krowiego i mleka kobiety. Mleko krowie nie nadaje si dla czowieka, poniewa zawarta w nim ilo soli mineralnych (Ca i P) oraz biaka jest przewidziana na budow koci krowy. Biako mleka krowiego to dla odka dziecka bardzo ciko strawna kazeina tworzca w nim gbczast mas. Tabela 5. Skad ilociowy mleka kobiecego i krowiego
Biako Tuszcz Wglowodany Wap [mg%] lg%] [g%] [g%] Mleko kobiece 1,2 4,0 7,0 33 dojrzae Mleko krowie 3.3 3-3,5 4.8 125 Rodzaj mleka Fosfor pH [mg%] 15 95 7,2 6.6

(dane z Palitzsch Dieter Kompendium pediatrii Pastw. Zakad Wydawnictw Lekarskich. Warszawa 1976, Wyd. I)

Mleko kobiety zawiera skadniki przystosowane dla delikatnego, niedojrzaego i niewyksztaconego jeszcze przewodu pokarmowego dziecka. Znajduj si w nim ciaa odpornociowe, lekkostrawne biako, odpowiednia ilo wglowodanw i tuszczw.

128 Zawiera dwa razy wicej selenu i sze razy wicej witaminy E anieli mleko krowie. Tabela 6. Skad jakociowy mleka kobiecego i krowiego
Skadnik Biako Tuszcze Mleko kobiece przewaga albumin (mleko albuminowe) przewaga nienasyconych kwasw tuszczowych (linolowy, oleinowy przewaga rozpuszczalnych w tuszczach lipaza, diastaza Mleko krowie przewaga kazeiny (mleko kazeinowe) przewaga nasyconych kwasw tuszczowych przewaga rozpuszczalnych w wodzie

129 alergii. Przed mlekiem krowim i jego przetworami powinny by chronione szczeglnie dzieci alergiczne, osabione, pobudliwe, z mukowiscydoz, celiaki, cierpice czsto na anginy, grypy, kaszel, z blami brzucha i gowy. Gdy ju kto decyduje si na mleko, powinien pi tylko penotuste i zawsze z dodatkiem czosnku, gdy wwczas ma si szans na przyswojenie zawartego w nim wapnia. Przez zabieg odtuszczania mleko traci witaminy A, D, E oraz mnstwo biopierwiastkw. Podobnie jest z chudym twarogiem. Twarg jest natury ochadzajcej, o smaku kwanym. Moe powodowa wzmoone wydzielanie luzu. Naley go spoywa zawsze ze mietan lub masem i przyprawami ze wzgldu na zawart w nim du ilo wapnia, ktry bez tych dodatkw nie moe by przyswojony. Ludzie starsi powinni ograniczy spoycie twarogu, gdy moe on osabia czynnoci takich narzdw jak wtroba, nerki, serce, puca czy odek. Mleko nie jest lekarstwem na osteoporoz! Choroba ta jest efektem zaburze hormonalnych i zego przyswajania wapnia, co jest zawsze zwizane z wychodzeniem organizmu. Przyswajalno wapnia mona poprawi poprzez zwikszenie poday witaminy D i A (soce, jaja, maso, tran) oraz stosowanie poywienia ciepego, lekko rozgrzewajcego. Nie zwikszymy przyswajalnoci wapnia poprzez zwikszenie jego iloci w pokarmie. Przy nadmiarze serw i mleka efekt bdzie odwrotny. Nasze urozmaicone caodzienne poywienie zawiera dostateczn ilo wapnia, naley jedynie zadba o wystarczajc ilo witaminy D oraz o stan naszego odka, jelit i gruczow wydzielania wewntrznego. Dwie trzecie ludzi na Ziemi nie pije mleka i to wanie oni nie choruj na osteoporoz! Mleko kwane ma natur ochadzajc. W naszym klimacie powinno by spoywane wiee, jednodniowe, zawsze w poczeniu z poywieniem rozgrzewajcym - kasz gryczana, ziemniakami smaonymi z kminkiem i cebul lub w czasie silnych upaw. Generalnie mleka, zarwno sodkiego, jak i kwanego,

Witaminy Skadniki dodatkowe

Mleko potrzebne jest dziecku do 3 roku ycia i najlepiej, aby byo to mleko matki. W tym okresie ycia organizm dziecka produkuje enzym laktaz, nieodzowny przy trawieniu laktozy (cukru) oraz podpuszczk potrzebn do trawienia biaka. Po tym czasie dostarczamy dziecku potrzebnych iloci wapnia i innych skadnikw w poywieniu urozmaiconym. Takie produkty jak warzywa, kasze i miso zawieraj wszystkie skadniki odywcze w korzystniejszym zestawieniu ilociowym ni mleko krowie. Naley jedynie zadba o odpowiedni ilo witaminy D (soce, maso, jaja) oraz dobrze pracujcy, ciepy przewd pokarmowy. Mleko krowie z racji swego skadu (due iloci wapnia i kazeiny) blokuje prac odka, ledziony i jelit. Jest silnie luzotwrcze i zakwasza organizm. Amerykanie twierdz, e wanie mleko oprcz piwa jest produktem najsilniej zakwaszajcym. Cakowicie to potwierdzam! Z racji swych waciwoci mleko nie powinno by podawane przy chorobie wrzodowej, nadkwasocie, reumatyzmie, artretyzmie, chorobach nerek, przy zimnej wtrobie, blach gowy, nadcinieniu, niedocinieniu, przy zaparciach, chorobach jelit, uszczycy i

130 nie naley czy z kwanymi owocami i cukrem. Poczenie takie potguje ochadzajc natur mleka i wzmaga wydzielanie luzu, poniewa owoce i cukier maj rwnie natur zimn i wilgotn. Wszelkie koktajle mleczno-owocowe s bardzo niewskazane w naszym klimacie, a jogurty owocowe nie maj nic wsplnego ze zdrowiem! Ochadzaj i zakwaszaj organizm, spowalniaj metabolizm komrkowy, osabiaj odek, ledzion i jelita. Jogurt to specyfik bugarski. W ich klimacie jest on nieodcznym elementem w caociowym sposobie ywienia. Kuchnia bugarska jest silnie rozgrzewajca, a jogurt jest potrzebny dla zrwnowaenia jang {ognia) ich pokarmu. Potrawy bugarskie skadaj si przewanie z baraniny z du iloci przypraw, czosnku i cebuli. Klimat Bugarii to dugie, gorce i soneczne lato, a wic chodzcy jogurt jest elementem rwnowagi w ich poywieniu. Podobnie jest w innych krajach basenu Morza rdziemnego. Pija si go zawsze jako produkt wiey, bez czenia z owocami. Przeniesienie jogurtu do naszego klimatu i naszej kuchni, a zwaszcza spoywanie go w duych ilociach i w poczeniu z owocami i cukrem nie jest dobrym pomysem! Polska kuchnia to gwnie wieprzowina, kiszona kapusta, ogrki przy bardzo umiarkowanym uyciu przypraw, ale za to z du iloci kompotw, demw, ciasta, sodyczy, a ostatnio sokw, surwek i owocw. Przytoczony zestaw produktw daje w naszym organizmie efekt wychodzenia, a pogbia go jeszcze stosowanie jogurtu. Jogurt jest potrzebny i daje zdrowie w ciepym klimacie i przy tamtych obyczajach kulinarnych. W naszych warunkach mona poleci jogurt np. osobom cierpicym na stany zapalne jelita grubego, przy ogniu serca lub wtroby. Jogurty s zdrowe, ale nie dla wszystkich! Osoby osabione, wychodzone, z nieytami odka lub jelit, alergiami, katarami, kaszlem, blami gowy powinny spoywa jogurt wycznie sporadycznie! Naley pamita o zasadzie, e nie ma produktu uniwersalnego, zdrowego dla wszystkich! Spoywanie wychadzajcego jogurtu, bo "przecie jest taki zdrowy", moe przy dugim stosowaniu przynie efekt odwrotny!

131 Gdy istnieje konieczno stosowania w poywieniu produktw mlecznych, to korzystajmy z mleka koziego oraz serw kozich i owczych. Mleko kozie i owcze posiada natur ocieplajc i przewag biaek albuminowych. Jest lej strawne od mleka krowiego i nie wywouje produkcji luzu w takich ilociach, a sery kozie i owcze spoywane w umiarkowanych ilociach s bardzo odywcze i wzmacniajce. Sery te, wedug Tabel wartoci odywczych ywnoci prof. Aleksandra Szczyga, s koncentratem wapniowo-biakowym. Spoycie jednego, dwch plasterkw dziennie zapewnia cakowit dzienn dawk wapnia. Zatem nie powinnimy ju pozwoli sobie na jogurt, mleko, lody, serki twarogowe. Naley pamita, e jeszcze spoywany w cigu dnia pozostay pokarm rwnie zawiera mnstwo wapnia. Przy urozmaiconej diecie, stosowaniu przypraw i sprawnym ukadzie pokarmowym nie grozi nam niedostatek wapnia, szczeglnie, gdy nie unikamy soca. Duo serw tych to zbyt wiele biaka, a gwnie wapnia, ktrego nadmiar w organizmie wywouje zaburzenia pracy narzdw. Ser twardy nie powinien by spoywany w towarzystwie zimnych napojw, kwanych owocw i surwek. Stosujc go do pizzy czy makaronw naley rwnie uwzgldni ostre, rozgrzewajce przyprawy, cebul i czosnek. Francja jest ojczyzn serw. Spoywa si ich tam ogromne iloci. Ciekawostk jest jednak przyczyna, dla ktrej pogryzanie serem kadego posiku stao si oglnie znanym zwyczajem i tradycj francuskiej kuchni. Francuskie gospodynie byy i s bardzo oszczdne. Miso we Francji byo towarem luksusowym i jest nadal bardzo drogie. Karmic domownikw, a gwnie mczyzn, kobieta francuska z koniecznoci podawaa na st sery, aby jej mczyzna mg uzupeni niedobr treciwego poywienia. Sery byy i s tanim wygodnym, popularnym i dostpnym przez cay rok produktem. Czy podawanie u nas serw na desce do posiku jako szczytu elegancji i dobrego tonu jest odbiciem naszych potrzeb ywieniowych, czy tylko czystym snobizmem?

132 Miso Misa maj du warto odywcz. Zawieraj bardzo dobrze przyswajalne biako, wane makro- i mikroelementy oraz wiele witamin, gwnie z grupy B. Miso dziki swej specyficznej naturze, przyrzdzone w odpowiedni sposb, zawiera ogromn energi i jest nie tylko wspaniaym poywieniem, ale i lekarstwem. W naszym klimacie spoywanie misa jest niezbdne. Ludy zamieszkujce stref umiarkowan i zimn nigdy nie byy rolinoerne. Miso dawao siy i szans przeycia w trudnych warunkach. Wspczesny misny problem polega na: - nieznajomoci natury poszczeglnych mis (ktre rozgrzewaj, a ktre ochadzaj - na nieodpowiednim ich przyprawianiu - na ich nadmiernej iloci w poywieniu w stosunku do pozostaych produktw spoywczych. Naley wic przyswoi sobie wiedz, ktra pozwoli na wykorzystanie tego produktu dla naszego dobra. Jeli chodzi o sposoby przyrzdzania mis, tkwimy gboko w tradycji naszych babek, ale dawna kuchnia bya prostsza, oparta na produktach wystpujcych w naszym klimacie, a podstaw jej byy potrawy ciepe i gotowane. Sodycze byy luksusem. Owoce jadano sezonowo. Sokw, kompotw, zimnych napojw praktycznie nie spoywano, a przede wszystkim nie jadano u nas serw tych tylko twarogowe i to w niewielkich ilociach. Wspczeni Polacy s jednoczenie tradycjonalistami - schabowy z kapust, golonka z piwem i ludmi nowoczesnymi, bezkrytycznie stosujcymi w ywieniu wszelkie nowinki i mody z Zachodu. A Zachd to przecie inny klimat, inne tradycje ywieniowe, inne surowce spoywcze, a take nie zawsze uczciwa reklama. Ostatnie lata stworzyy nam warunki do podry po wiecie. Poznajemy inne kraje, tradycje kulinarne, zachwycamy si zdrowiem ich mieszkacw. Szczeglnie interesujemy si narodami basenu Morza rdziemnego i Azji, starajc si naladowa, niestety wybirczo, ich sposb odywiania, np. zjadajc due iloci ro-

133 sncych tam owocw. Nie zauwaamy jednak, e pomimo bardzo ciepego klimatu, jada si tam co najmniej dwa gotowane, ciepe posiki. Podstaw jest tam doskonale przyprawiona baranina i woowina, due iloci gotowanych i duszonych warzyw, a w tym czosnku i cebuli. Owocw jada si tam niewiele, gwnie dla orzewienia i ochrony przed upaem. Nie mona fragmentarycznie korzysta z mdroci ywieniowej innych narodw. Ich kultura kulinarna, tradycje ywieniowe powstaway przez dugie wieki i tworz spjn cao. Nie mona pojedynczych elementw innych tradycji kulinarnych wprowadza do naszego sposobu ywienia. Klimat naszego kraju wymaga od nas podporzdkowania si pewnym reguom - s to wyrane cztery pory roku z przewag dni pochmurnych i zimnych, co musi by uwzgldnione w sposobie naszego odywiania. W krgu naszej kultury, w ktrej jedzenie misa byo oczywistoci, pojawi si i do szeroko rozpowszechni w ostatnich latach problem - je czy nie je miso? Wielu z nas nurtuj pytania - czy jedzenie misa jest konieczne i czy mamy prawo zabija zwierzta? Wegetarianizm nie jest zwizany z nasz kultur, zwyczajami i klimatem. Ludzie z naszej strefy klimatycznej nigdy nie ywili si wycznie pokarmem rolinnym, poniewa niezbdne do przeycia byo miso. Na naszych terenach, jeli ograniczano spoycie misa, byo to zwizane wycznie z ascez na tle religijnym. Wegetarianizm przywdrowa do nas dopiero w dziewitnastym wieku z Indii, gdzie by i jest nieodcznym elementem hinduizmu. W adnych innych religiach wegetarianizm nie jest nakazem. Mona by wspaniaym wegetarianinem w Kalkucie, bo s tam odpowiednie warunki klimatyczne, moe i w Kalifornii, ale nie w Polsce! Mistycy Tao uwaaj, e miso odpowiednio przygotowane wraz z jarzynami, a zwaszcza z grzybami, nie jest pokarmem misnym, lecz rolinnym. Wedug nich kady rodzaj ascetyzmu szkodzi duchowoci, poniewa dziaa destrukcyjnie i osabia energi yciow czowieka. Ascetyzm wcale nie suy pogbianiu zwizkw z Natur, lecz skierowuje wszystkie siy i uwag na

134 wasne ja (ego). Nie osigniemy wyszych poziomw ycia duchowego poprzez zabiegi zewntrzne. Stwrca da nam ciao. Wszystkie poczynania, ktre je wzmacniaj, energetyzuj i zespalaj z Natur, s dla nas nakazem. Niszczc ciao osabiamy nasz sfer duchow. Ciao sabe, o niskiej wibracji jest bardzo podatne na wszystkie ze wpywy zewntrzne. Cay wiat biologiczny stanowi wzajemnie zjadajc si spoeczno, w ktrej kady gatunek jest zdobycz innego gatunku. Reguy i zasady wspistnienia s oczywiste i powinnimy je akceptowa, ale jednoczenie musimy z pokor dzikowa za wszystko, co zostao nam dane. Stwrca da nam tak obfito wiata nie po to, abymy uprawiali ascez, ale po to, abymy si mogli rozwija i wzrasta. Na obecnym etapie naszego rozwoju miso jest nam potrzebne i zostao nam pobogosawione. Z pewnoci nadejd czasy, gdy nie bdziemy je misa, ale nie przyspieszajmy tego! Wzmacniajmy swoje ciaa, dbajmy o nie mdrze, yjmy dla innych, a wszystko samo si dokona. Najmdrzej problemy bytu ziemskiego rozwizuje Natura, a gdy czowiek si wtrca - wszystko psuje. Nie powinnimy stwarza problemu, czy je miso, ale ile go je i jak przyrzdza, aby nam suyo, dawao siy, zdrowie, a nawet leczyo. Generalnie jadamy misa zbyt duo, do tego najczciej jest le przyprawione i niewaciwie zestawione z innymi produktami. Zjadanie duej iloci misa moe by grone, poniewa miso zawsze pobudza ledzion do intensywnej pracy i produkcji pynw wewntrznych. Gdy miso jest doprawione odpowiednimi przyprawami i zestawione z waciwymi dodatkami, z uwzgldnieniem ich natury i wszystkich smakw, wwczas wpyw misa na organizm jest prawidowy, wzmacnia go i odywia. Jednake, gdy zjadamy due iloci misa i wdlin nie stosujc przypraw i czc je z kwanymi dodatkami, takimi jak surwki, kiszona kapusta, kiszone ogrki oraz popijajc zimnymi napojami, a czsto czc ze sodyczami, deserami i lodami, to takie zachowanie przyczynia si do produkcji przez ledzion tak zwanej patologicznej wilgoci i luzu blokujc jednoczenie produkcj py-

135 nw odywczych. Dochodzi wwczas do gronych zaburze w organizmie. Nadmiar luzu powoduje choroby sercowo-naczyniowe, otyo, cukrzyc, choroby nerek, a w konsekwencji choroby gorca (ognia), nadcinienie, parali i ataki serca. Organizm nie jest wwczas waciwie odywiany (saba ledziona - niedobr pynw wewntrznych), wystpuj zmiany metabolizmu komrkowego, utrata odpornoci, jestemy podatni na wszelkie choroby i niekorzystne wpywy zewntrzne. Rodzaje misa Kurczak naley do elementu Drzewa. Miso kurczakw z duych hodowli, tzw. brojlerw, ma natur ochadzajc i uspokaja czynnoci narzdw, gwnie wtroby. Zatem spoywane zbyt czsto moe doprowadzi do wychodzenia organizmu. Zalecane jest jadanie misa z kurczakw przy chorobach gorca wtroby, serca i puc. Biorc pod uwag waciwoci i natur kurczakw, nie poleca si rosow z samych kurczakw, lecz woowo-drobiowe, cielco-drobiowe lub baranio-drobiowe. Kurczaka naley przyrzdza i zjada zawsze ze skr, ktra jest silnie jang, a wic cao jest lepiej zrwnowaona i harmonijna. Tuszcz z drobiu jadany w umiarkowanych ilociach nie wpywa na poziom cholesterolu we krwi, a wic zwizane z tym obawy s niepotrzebne. Panuje opinia, e miso kurczakw jest zdrowsze od woowiny i wieprzowiny. Taki pogld jest bdny, poniewa kade miso ma inn natur i spoywane w nadmiarze wywouje w organizmie okrelone skutki. Chcc dobrze przyrzdzi kurczaka, musimy zacz od natarcia go du iloci przypraw (imbir, chili, pieprze, czosnek, majeranek, kurkuma). Potem mona go dusi na przykad w cebuli. Do kurczaka podaje si ziemniaki, frytki, kasz gryczan, jczmienn lub ry - ale przyprawiony na ostro. Naley unika makaronw. Nie naley czy kurczaka z surwkami i kwanymi saatkami, np. z surowych pomidorw, kiszonej kapusty i kiszonych ogrkw. Wymienione dodatki potguj natur ochadzajc posiku,

136 co moe si przyczyni do pogorszenia samopoczucia lub nawet do wystpienia konkretnych dolegliwoci. Do kurczaka najlepiej podawa warzywa gotowane lub duszone. Kaczka naley do elementu Drzewa. Ma natur ochadzajc. Usuwa gorco. Podaje siej przy osabieniu z krwiopluciem i gorczk. Czste spoywanie kaczki moe spowodowa zastj energii, biegunk i osabienie pracy ledziony. Kaczka odpowiednio przyrzdzona i zjadana z umiarem jest pokarmem bardzo wartociowym. Baranina naley do elementu Ognia. Ma natur ocieplajc i rozgrzewajc. Wzmacnia ledzion, odek i jelita. Rozgrzewa wewntrznie, wzmacnia energi, siy fizyczne, koci, krgosup, kolana i cigna. Stosuje si przy silnym osabieniu i wychodzeniu. Wskazana jest przy przepuklinie i zmczeniu poporodowym. Gotowa may kawaek baraniny (okoo 1/2 kg) w 5 litrach wody z dodatkiem angeliki i imbiru, przez 5 godzin. Po tym czasie powinno by okoo 3 litrw pynu. Pijemy trzy razy dziennie po filiance. Bulion mona przechowywa w lodwce. Mona rwnie na baraninie przyrzdza zupy i rosoy. Miso mona dusi z przyprawami (pieprz, imbir, cebula, czosnek) i warzywami. Byoby dobrze, gdybymy zrozumieli, e baranina jest najbardziej odpowiednim misem w naszym klimacie. Jest przy tym bardzo smaczna, naley j jedynie odpowiednio przyrzdzi i doprawi. Ros z baraniny jest wspaniay. Powinnimy pozby si uprzedze smakowych i korzysta z tego, co jest do naszej dyspozycji i co daje nam zdrowie i si. Mamy przecie warunki, by hodowla owiec staa si popularna i z korzyci dla ludzi. Woowina naley do elementu Ziemi. Ma natur ocieplajc. Wzmacnia ledzion i odek, likwiduje przewleke wychodzenie, osabienie, wzmacnia energi, krew, koci i cigna. Mona z niej przyrzdza buliony, zupy, miso gotowane, duszone, duszone z jarzynami. Bulion z wtroby woowej z cebul, imbirem z dodatkiem tek wspaniale wzmacnia osabion wtrob (niedoczynn), poprawia wzrok, jest dobry na zanik mini, anemi i wychudzenie.

137 Woowin mona przyrzdza jako piecze z odpowiednimi przyprawami, ale najwspanialsza jest drobno pokrojona i duszona z warzywami. Zestawy warzyw mog by rne. Gdy chcemy, aby potrawa bya rozgrzewajca, dodajemy cebuli, porw, czosnku, pieprzu. Mona rwnie woowin dusi w czerwonym winie. Tak rozgrzewajc potraw jemy tylko wtedy, gdy jestemy bardzo przemarznici i osabieni. Wspaniale odywcze i wzmacniajce nasz energi s zupy na kociach cielcych (gicze) lub woowych ze szpikiem. Ko gotujemy okoo 3 godz., na krtko przed zakoczeniem dodajemy jarzyny. Gdy chcemy zneutralizowa nadmierne jang woowiny, to dusimy j z pieczarkami, kapust sodk, pomidorami, nie zapominajc o przyprawianiu. Krlik naley do elementu Ziemi. Ma natur odwieajc i ochadzajc. Neutralizuje wewntrzne gorco, jest odpowiedni przy gorcu serca i wtroby. Mona z niego przyrzdza buliony lub dusi z przyprawami. Zbyt czste jadanie misa krlika moe spowodowa niedoczynno organw (wychodzenie). G naley do elementu Ziemi. Ma natur neutraln i lekko ocieplajc. Nie naley spoywa gsi przy nagromadzeniu tzw. gorcej wilgoci. Wzmacnia energi, odywia odek i ledzion oraz pozostae narzdy. Z gsi mona przyrzdza zupy i buliony. Tradycyjna jest g pieczona, ale ze wzgldu na du ilo tuszczu naley j dobrze przyprawi (imbir, pieprz, kurkuma). Baant naley do elementu Metalu. Ma natur lekko ocieplajc. Bulion z baanta z kurkum, kminkiem, pieprzem, cebul i sol, pity na czczo, wzmacnia ledzion i odek. Baant wskazany jest do jesiennego wzmacniania organizmu. Podnosi jego energi i usprawnia prac narzdw. Najlepsze z baanta s odywcze zupy. Indyk naley do elementu Metalu. Ma natur neutralno-ocieplajc. Wrd wszystkich mis wyrnia si najwiksz neutralnoci, przy czym jego miso jest wzmacniajce i odywcze. Mona je spoywa nawet dosy czsto pod warunkiem, e bdzie odpowiednio przyprawione. Moemy by wolni od obaw, e

138 osabi jaki narzd. Bardzo dobre s buliony i zupy na misie i kociach z indyka. Najwartociowszym elementem do gotowania s udka, ktrych koci zawieraj szpik. Naley je tylko przedtem przerba. Wszystkie dobrze ugotowane, a nawet rozgotowane chrzstki, naley zjada - wzmacniaj wtrob. Miso indyka naley czy z wieloma warzywami i przyprawami. Wieprzowina naley do elementu Wody. Ma natur ochadzajc. Pobudza produkcj wilgoci i luzu. Spowalnia prac narzdw. Hodowla wi w Europie zostaa zapocztkowana na przeomie osiemnastego i dziewitnastego wieku. Wieprzowina jest wic misem pytko zakorzenionym w naszej tradycji ywieniowej. W Azji poudniowo-wschodniej, gdzie jest misem bardzo popularnym, przyrzdzana jest z ogromn znajomoci rzeczy. Znana jest jej natura ochadzajca i poprzez odpowiednie zestawienie przypraw i pozostaych skadnikw powszechnie jadana wieprzowina nie czyni szkody zdrowiu. Europejczycy przyjli wieprzowin bez sztuki jej przyrzdzania, co jest jedn z waniejszych przyczyn duej iloci chorb cywilizacyjnych. Aby wieprzowina bya strawna, suya nam i nie niszczya organizmu (otyo, marsko wtroby, zaway, cukrzyca), naley j bardzo starannie przyprawia i zestawia z innymi produktami. Stosuje si do niej przyprawy i warzywa silnie rozgrzewajce kminek, imbir, papryk, pieprze, cebul, czosnek, bazyli, kurkum, majeranek i rozmaryn. Wieprzowina moe by rwnie lekarstwem. Stosuje si j przy chorobach gorca z wyczerpaniem pynw wewntrznych wwczas nawila i odywia jin, ale wymaga to duej znajomoci rzeczy. Bardzo dobre s nki wieprzowe gotowane z dodatkiem octu winnego, odpowiednio doprawione. Wzmacniaj krew, poprawiaj krenie, wzmacniaj cigna i stawy. Bulion z wtroby wieprzowej jest krwiotwrczy, bardzo odywczy i wzmacniajcy dla wtroby, oczu, cigien i staww. Wdliny wieprzowe nale do elementu Wody. Maj natur ochadzajc. Wdliny naley spoywa z rozgrzewajcymi do-

139 datkami pomagajcymi w trawieniu - ostr musztard, surow cebul, pieprzami, chrzanem, pikantnymi zimnymi sosami (pomidorowymi, liwkowymi). Kanapka z wdlin, plasterkiem kiszonego ogrka, cebul i pieprzem jest dobra, ale wdliny nie powinny by jedynym dodatkiem do chleba. Pospolit kiebas mona uszlachetni, podgrzewajc j na patelni na yce oleju, obficie posypan zioami, pieprzem i imbirem. Wdlina tak przyrzdzona jest rwnie bardzo smaczna na zimno. Proponuj jednak do chleba misa przyrzdzane w domu. Mog by gotowane, duszone, pieczone - z odpowiednia iloci zi. Z mis mona rwnie przygotowa w domu wspaniae pasztety, wykorzystujc do tego rne ich gatunki, a przede wszystkim wtrob. Pasztety s uwielbiane przez dzieci i mczyzn, a z dodatkiem pikantnych sosw s lepsze od szynki. Dugie gotowanie misa daje mu ogromn energi, a przy tym czyni lekko strawnym. Gob naley do elementu Wody. Ma natur neutraln. Wspaniale dziaa przy osabieniu, wychudzeniu i stanach gorczkowych. Wzmacnia wtrob i nerki. Najbardziej odywcze z gobia s zupy i rosoy. Ryby morskie nale do elementu Wody. Maj natur ochadzajc i naley je spoywa z umiarem, odpowiednio przyrzdzone i przyprawione. Zaleca si 1-2 razy w tygodniu je tuste ryby morskie, np. makrel, halibuta, sardynki, tuczyka. Miso tych ryb z uwagi na zawarto specyficznych tuszczw i cennych witamin pomaga w obnianiu cinienia i poziomu cholesterolu we krwi. Poprawia rwnie krenie. Najlepiej je ryby wiee lub wdzone, ale mona korzysta rwnie z konserw z tuczyka czy sardynki (patrz przepisy). Ryby sodkowodne nale rwnie do elementu Wody, ale maj inn natur, neutraln i lekko ocieplajc. Szczeglnie wskazany jest karp. Wzmacnia i podnosi energi, po operacjach i porodach odbudowuje pyny wewntrzne. Wska-

140 zany jest rwnie podczas ciy i karmienia piersi. Wszystkie ryby sodkowodne s polecane przy leczeniu i wzmacnianiu nerek. Zasady dotyczce przygotowywania i spoywania misa Misa mona przyrzdza na rne sposoby. W zalenoci od dodanych skadnikw i rodzaju zabiegu termicznego (gotowanie, smaenie, pieczenie) mona jego natur rozgrzewajc podnie (jangizowanie) lub obniy (jinizowanie). Podnoszenie natury rozgrzewajcej odbywa si najczciej przez dodatek przypraw i zi gorzkich, sodkich i ostrych (chili, pieprz cayenne, imbir, gaka muszkatoowa, godziki, pieprz czarny, papryka ostra, cynamon, tymianek, majeranek, rozmaryn, szawia, czber, estragon, kminek, gorczyca i inne) oraz przez dodatek cebuli, porw i czosnku. Natur jang wzmaga si rwnie poprzez duszenie z dodatkiem wina lub wdki. Smaenie, pieczenie czy opiekanie na ruszcie rwnie przyczynia si do jangizacji misa. Silne jangizowanie misa nie jest wskazane przy chorobach gorca, tzn. przy chorobach gorczkowych, stanach zapalnych, ogniu wtroby, serca, puc i przy nieczynnej lewej nerce. Aby podnie strawno misa musimy je bardzo starannie przyprawia, zwaszcza kurczaki i wieprzowin. S to najczciej jadane u nas misa. Majc natur ochadzajc, powoduj osabianie funkcji narzdw. Staranne przyprawianie dodatkami rozgrzewajcymi znosi ujemne skutki natury tych mis. Misa naley przyrzdza bardzo starannie i spoywa w rozsdnych ilociach. Najkorzystniejsza forma to misa duszone z warzywami, dodatek ktrych podnosi warto odywcz i strawno potraw. Uywa si wwczas niewiele drobno pokrojonego misa i duej iloci rnych warzyw. Polecam korzystanie z wasnych ulubionych potraw, jednake po uprzednim zrwnowaeniu picioma smakami oraz z uwzgldnieniem odpowiednich przypraw i zi. Kilka rad uatwiajcych prawidowe trawienie misa:

141

Przed, w trakcie i po posiku misnym nie naley je ciast, sodyczy, a zwaszcza lodw, nie naley te pi zimnych napojw. Misa jada tylko z gotowanymi lub duszonymi warzywami, a gdy mamy ochot na surwk, to naley j zje z kasz lub ziemniakami. Misa czy tylko z gotowanymi lub duszonymi owocami. Kade miso dokadnie przyprawia, a zwaszcza kurczaki i wieprzowin. Na kolacj jada misa ciepe, lekko rozgrzewajce, a kurczaki rzadko. Wdliny s ochadzajce, a wic najlepiej podgrza je na patelni z zioami i przyprawami. Jeli to moliwe, unikajmy wdlin na rzecz mis gotowanych, duszonych czy pieczonych. Od czasu do czasu bardzo wskazany jest smalec wieprzowy, ale z przyprawami - zwaszcza dla modziey. Golonka ugotowana z warzywami i przyprawami, podana z chrzanem lub musztard, ale bez piwa, jest zdrowa i lekkostrawna.

142 Warzywa Wikszo warzyw ma natur zimn i wilgotn (jin), jedynie cebula, czosnek i pory maj natur rozgrzewajc (jang). Warzywu o naturze jin, zjadane na surowo, zwaszcza w duych ilociach, ochadzaj organizm, dajc nadmiern produkcj wilgoci i luzu, spowalniaj prac narzdw, zwaszcza odka, ledziony i trzustki. Poniewa warzywa obok zb s podstaw naszego poywienia i musimy je zjada przez cay rok, naley je tak przyrzdza, aby nam suyy. Doskonae s warzywa duszone, gotowane, obsmaane - zwaszcza z dodatkiem rozgrzewajcych przypraw i zi. Ich zalet jest przede wszystkim lekkostrawno i atwa przyswajalno. Obrbka termiczna jedynie w minimalnym stopniu obnia poziom niektrych witamin. Przy zachowaniu jednak podstawowych regu dotyczcych prawidowego gotowania (krtko i pod przykryciem), mamy gwarancj, e poywienie bdzie wartociowe. Uwzgldniajc cay asortyment warzyw w naszym poywieniu moemy by pewni, e dostarcz nam one wszystkich potrzebnych witamin, soli mineralnych i bonnika. Stosujc w duych ilociach warzywa rozgrzewajce, czyli cebul, czosnek i pory, moemy podnie natur rozgrzewajc kadej potrawy. Pamitajmy na co dzie o marchewce, pietruszce, selerze, burakach, kapustach, brokuach, kalarepie, kalafiorach, czarnej rzepie, grochu, fasoli, soczewicy, bobie oraz - co bardzo wane - zielonych czciach rolin. Powinnimy dodawa do potraw licie selera, pietruszki, cebuli, kopru, pora. czosnku i kalarepy. Warzywa dostarczaj nam wszystkich witamin z grupy B, witamin E i C. karoten i wszystkie konieczne sole mineralne. Surwki mog nam suy jedynie latem, gdy s sporzdzone ze wieych i dorodnych warzyw, wwczas s dla naszego organizmu odwieajce i urozmaicaj jadospis. Naley jednak pamita o waciwym ich przyrzdzaniu. Jeli jestemy przekonani, e surwki s dla nas niezbdne i su nam, to jedzmy je wycznie w porze obiadowej, czc z ciepymi potrawami bezmisnymi (kasza, ziemniaki, zupa, warzywa duszone). W takim wypadku

143 miso zjadamy na kolacj. Naley pamita o wychadzajcej naturze surwek, zwaszcza jesieni i zim. kiedy to bardziej odpowiednie dla nas bd warzywa duszone lub gotowane. Im dusze przechowywanie warzyw, tym mniejsza w nich zawarto energii i dlatego wskazana jest obrbka termiczna, ktra podnosi poziom energii w poywieniu. Surwki s ciko strawne, niewskazane przy niedoczynnoci (brak/fl/ig) odka, trzustki, ledziony, osabionych jelitach, chorej wtrobie i nerkach oraz zym kreniu. Traktowanie surwek jako niskokalorycznego wypeniacza, polecanego ludziom otyym, jest nieporozumieniem, poniewa potguj one brak rwnowagi energetycznej w organizmie, czyli wychodzenie. Szczeglnie szkodliwe jest zjadanie duych iloci surwek przez dziewczta i mode kobiety. Wychodzenie ich organizmu bywa tak gbokie, e wystpuj u nich problemy z prokreacj (trudnoci z zajciem w ci, poronienia, porody przedwczesne, sabe, alergiczne potomstwo, saba laktacja i przedwczesna menopauza). Nie zmuszajmy dzieci do jedzenia surwek, ktrych najczciej bardzo nie lubi. Powinny jada warzywa w zupach, gotowane i duszone jako dodatek do mis lub jako samodzielne dania misno-jarzynowe. Nie ma adnych przeciwwskaza do podawania nawet najmodszym dzieciom kadego z warzyw, a wic gotujemy posiki dodajc zarwno kapust, jak i czosnek, cebul i zielone czci rolin. O wiele korzystniejsze dla naszego organizmu jest zjadanie duych iloci warzyw w jak najszerszym asortymencie, anieli owocw, zwaszcza poudniowych. Zdaj sobie spraw z tego, e o wiele atwiej jest kupi dziecku banana, ktrego moe zje nawet na ulicy ni ugotowa smaczn i poywn zup jarzynow Jedn z form konserwowania warzyw jest kiszenie. Przygotowujemy w ten sposb przetwory kapusty, ogrkw, pomidorw, grzybw i mieszanki wielowarzywne. W dawnym sposobie ywienia, przy braku owocw zim, byy one niezbdnym, kwanym dodatkiem, rwnowacym potrawy. Smak kwany potrzebny jest do ochrony wtroby, ale jego nadmiar niszczy j. Jeli chcemy,

144 aby kiszona kapusta nie ochadzaa nas nadmiernie, musimy j odpowiednio przyprawia (jaowiec, kminek, pieprz, imbir, kurkuma), a nawet agodzi jej smak dodajc marchewk, cebul i kapust sodk. Bardzo u nas popularne ogrki kiszone s silnie ochadzajce, niszcz odek, ledzion, trzustk i nerki u osb z niedoborem jang. Jadajmy je sporadycznie np. plasterek do kanapki, przyrzdzajc agodn zup ogrkow, doprawiajc nimi sosy, dodajc niewielkie iloci do saatek. Jeli zjadalimy due iloci kiszonych ogrkw latem, na pewno bdziemy mieli kopoty za zdrowiem jesieni lub zim! Poniewa naszym najpopularniejszym warzywem s wiee pomidory, praktycznie jadane s przez cay rok, radz ograniczy ich spoywanie do lata i jesieni, uwzgldniajc ich naturaln sezonowo. Warzywa cieplarniane zakcaj porzdek w naturze. wiee pomidory naley jada zawsze z cebul lub czosnkiem i du iloci rozgrzewajcych przypraw. Pomidory s doskonaym dodatkiem do potraw gotowanych i duszonych. Podnosz walory smakowe i wprowadzaj rwnowag jako element kwany w potrawie. Z pomidorw dodawanych w niewielkich ilociach do potraw gotowanych moemy korzysta przez cay rok. Produkty strczkowe Strczkowe to grupa produktw o wysokich walorach odywczych. Zawieraj bardzo wiele biaka, witaminy z grupy B i wane sole mineralne - wap, fosfor, magnez i potas. Groch ma natur neutraln i ocieplajc, naley do elementu Ziemi. Powszechnie uwaany jest za poywienie ciko strawne, ale dotyczy to tylko osb z osabionym i zimnym odkiem, ledzion i jelitami. Groch odpowiednio przyrzdzony i przyprawiony moe i powinien by zjadany przez wszystkich. Wzmacnia element Ziemi i nerki oraz dodaje energii. Nasz tradycyjn potraw jest grochwka gotowana na misie. Dodatek duej iloci jarzyn, a zwaszcza cebuli i czosnku, przypraw, takich jak majeranek, kurkuma, kminek, pieprze, imbir, uczyni j lepiej strawn i przyswajaln. Nie mona przy tej potrawie

145 zapomnie o dodaniu smaku kwanego (sok z cytryny lub kiszonych ogrkw), co uchroni nas przed wzdciami. Potrawy z grochu powinny szczeglnie czsto jada dzieci i modzie, a i doroli nie powinni ich unika Bardzo cenny jest rwnie groszek zielony, zawierajcy witaminy nie tylko z grupy B, ale rwnie A, E i C. Powinnimy go jada w sezonie jak najczciej, dodajc do zup i jarzyn duszonych. Zim korzystajmy z groszku konserwowego, ktrym urozmaicamy potrawy gotowane i saatki, albowiem groszek wzmacnia odek i ledzion. Bb ma natur neutraln i naley do elementu Ziemi. Powinnimy go spoywa jak najczciej, gdy jest bardzo odywczy, wzmacnia odek, ledzion i trzustk. Fasola, soczewica, soja maj natur ochadzajc, nale do elementu Wody. Fasola z uwagi na swoj ochadzajc natur powinna by jadana gwnie wiosn i latem. Aby bya lekko strawna, naley dodawa bardzo duo przypraw rozgrzewajcych, zdecydowanie wicej ni przy grochu. Konieczne s majeranek, tymianek, kurkuma, kminek, pieprz, imbir, czber oraz spory dodatek cebuli i czosnku. Zim powinnimy fasol przyrzdza na misie woowym, cielcym lub baranim, aby podnie jej jang. Potrawy z fasoli wzmacniaj nerki i powinni j jada wszyscy, a szczeglnie dzieci i modzie. Soczewica ma podobne waciwoci jak fasola. Rwnie naley j przyrzdza z dodatkiem cebuli, czosnku i przypraw rozgrzewajcych. Fasoli, soczewicy i soi nie naley czy z kiszon kapust i ogrkami oraz surwkami, poniewa zestaw taki byby szczeglnie ochadzajcy i osabiajcy organizm. Orzechy Orzechy to produkt wyjtkowo skondensowany. Zawieraj duo biaka, tuszczw, a przede wszystkim cenne witaminy z grupy B, A i E oraz sole mineralne (wap, fosfor, magnez, elazo, siarka, potas).

146 Orzechy wzmacniaj serce i krenie, obniaj cholesterol, dziaaj antyutleniajco i przeciwnowotworowo. Zjadane w maych ilociach dziaaj na nasz organizm wyjtkowo pozytywnie. Wzmacniaj odek, ledzion i trzustk, pobudzaj produkcj pynw wewntrznych i odywiaj gwnie nerk lew. Ogromna warto energetyczna i odywcza orzechw moe by wykorzystana tylko przez sprawny organizm. Organizm wychodzony i osabiony (alergiczny, astmatyczny, cukrzycowy, otyli i odkowcy) po zjedzeniu orzechw moe reagowa wyranym pogorszeniem stanu zdrowia. Dua porcja orzechw osabi nawet zdrowy organizm. Orzechy dodawane do potraw i ciast podnosz ich warto odywcz i energetyczn, ale w stosowaniu ich naley zachowa umiar. Podobnie jak orzechy naley traktowa wszystkie nasiona. Popularny sonecznik, siemi lniane, sezam i dynia spoywane w niewielkich ilociach wzmacniaj pyny wewntrzne, a zatem i cay organizm. Zjadane w duej iloci osabiaj ledzion, ktra zaczyna wtedy produkowa nadmierne iloci wilgoci i luzu, co w konsekwencji powoduje zastoje i osabia krenie. Owoce Owoce maj natur zimn i wilgotn. Odwieaj i ochadzaj ciao. W naszym klimacie owoce nie s podstaw poywienia, jedynie jego bardzo cennym uzupenieniem w porze letniej. Poniewa owoce wystpuj w naszym klimacie sezonowo, powinnimy to uwzgldni w naszym odywianiu i zjada je wycznie wtedy, gdy s wiee. Nie poprawiajmy smaku owocw dodajc do nich cukru, mietany, jogurtu, mleka! Jeli nam nie smakuj w czystej postaci - nie jedzmy ich, a zwaszcza nie zmuszajmy do tego dzieci. Mieszanina owocw, cukru i wyrobw mlecznych jest bardzo ochadzajca, wrcz wyniszcza organizm, powodujc jego silne zakwaszenie. Wyej wymienione produkty to klasyczny zestaw wywoujcy alergie!

147 Jedzmy owoce, ale mdrze, majc wiadomo, e jak kade poywienie maj swoj natur, niestety - silnie ochadzajc. Najodpowiedniejsze dla nas s owoce wycznie nasze, krajowe. Tylko one s naprawd wiee, a ich natura najbardziej dla nas korzystna. Wszystkie owoce poudniowe s bardziej odwieajce i ochadzajce, poniewa maj tak rol do spenienia w tamtym klimacie. Dla nas s zrywane zawsze niedojrzae, konserwowane na czas transportu i przechowywane caymi miesicami. Ich wartoci odywcze s bardzo wtpliwe. Szczeglnie nie polecam tych owocw dzieciom! Pamitajmy, e yjemy w klimacie umiarkowanym o wyranych porach roku. Miso jest dla nas dostpne przez cay rok, podobnie kasze, fasole, groch, ale owoce s nam dane tylko w ciepej porze roku i tylko wtedy powinnimy z nich korzysta. Jedzmy jesieni nasze dojrzae sodkie jabka, gruszki, liwki, ale nie jedzmy mroonych truskawek, jogurtw z porzeczkami czy pomaraczy. Jesie to pora gromadzenia energii na zim, wic nie wychadzajmy organizmu owocami. Zim powinnimy jada wycznie poywienie rozgrzewajce. Wiosenne osabienie naszego organizmu wynika przede wszystkim ze zego wykorzystania minionego lata i jesieni oraz obarstwa witecznego. Zamiast przygotowa si do zimy gromadzc energi soneczn i z odpowiedniego poywienia, wychodzilimy si zjadajc zbyt wiele owocw i pijc duo zimnych napojw. Doprowadzamy w ten sposb do niedostatkw magnezu, witaminy A, D i caej gamy z grupy B. Owoce nie dostarcz nam wymienionych skadnikw. W nadmiarze mog nas jedynie osabi i wychodzi. Ochadzajc natur owocw moemy zmniejszy poprzez gotowanie z przyprawami (cynamon, imbir, kardamon, godziki i mid) lub pieczenie, np. jabek w piekarniku. Na zim moemy przygotowa powida ze sodkich, dojrzaych owocw, np. z moreli, liwek, gruszek, ktre delikatnie dosadzamy miodem.

148 Produkty zboowe W naszym klimacie zboa s podstaw poywienia. Dostarczaj wglowodanw, biaka, wanych witamin i soli mineralnych. Ziarna zb najczciej jadamy w postaci chleba, kasz i makaronw. Poytek z nich czerpiemy wwczas, gdy jadamy je wolno, dugo przeuwajc - nie zakwaszaj wwczas organizmu! Chleb Chleb to centrum poywienia, jest utosamiany z Ziemi. Zawiera ogromn ilo energii yciowej. Ma natur neutraln, sodk, wzmacnia wszystkie narzdy. Wspgra z kadym innym poywieniem. Wymienione zalety posiada jedynie chleb z penej mki, bez chemicznych dodatkw uszlachetniajcych, chleb wypiekamy z mk pszennej i ytniej, mieszanych w rnych proporcjach. Szczeglnie korzystne dziaanie na nasz organizm ma chleb ytni - wzmacnia serce, poprawia krenie, dziaa przeciwzakrzepowo. Wspczesne technologie piekarskie preferuj chleb delikatny, puszysty z rnymi dodatkami. Naszym chlebem powszednim powinien by chleb typu graham, ytni razowy i zwyky pytlowy. Pieczywo biae powinnimy jada tylko od wita, poniewa w nadmiarze osabia odek, jelita i wtrob. Biae pieczywo wskazane jest natomiast przy diecie ochraniajcej gorc wtrob (ogie wtroby). Pamitajmy, e chleb wiey jest ciko strawny i naley go bardzo dokadnie przeuwa. Chleby z mki penej s rwnie ciko strawne, zwaszcza dla osb z osabionym, zimnym odkiem, jelitami i wtrob. Osoby z tymi dolegliwociami powinny jada pieczywo czerstwe i w maych porcjach, ale nigdy nie naley z niego rezygnowa. Chleb to zdrowe, najbardziej uniwersalne poywienie. Dobry chleb zawiera bardzo wane witaminy z grupy B, sole mineralne takie jak wap, fosfor, elazo, magnez oraz bardzo cenny bonnik. Najwiksz jednak zalet chleba jest to, e skadniki odywcze zawarte w ziarnach zb pozostaj w doskonaej rwnowadze.

149 Nie powinnimy poddawa si modzie i zaleceniom dietetykw, aby ogranicza spoycie chleba, a w pewnych wypadkach nawet je eliminowa na rzecz surwek i owocw. Jest to niebezpieczne zwaszcza dla dzieci i modziey. Chleb jest im bardzo potrzebny dla prawidowego rozwoju i zdrowia. Pamitajmy o obowizku przygotowania dziecku do szkoy solidnej kanapki. Dorastajca modzie to te dzieci wymagajce opieki. Modne ostatnio chleby z dodatkami rnych nasion mog by jadane tylko od czasu do czasu i zawsze czerstwe. Jadane stale mog spowodowa osabienie odka i ledziony, nadmiern produkcj wilgoci oraz zastoje w kreniu energii. Makarony Makarony produkuje si z wysokoglutenowej pszennej biaej mki. Gluten to rodzaj biaka bardzo trudno strawnego, poniewa po uwodnieniu (wie 200% wody) tworzy czsteczki cigliwe i elastyczne. Jest to korzystne wycznie dla producentw makaronw i piekarzy. W naszym organizmie gluten sieje spustoszenie, dotyczy to nie tylko dzieci z celiaki, ale rwnie tych, ktrzy zjadaj due iloci makaronw lub biaego pieczywa. Gluten niszczy i wychadza odek, ledzion, trzustk, jelita i wtrob. Pszenna, biaa mka dziaa podobnie jak biay ry i cukier, to znaczy osabia, ochadza i zakwasza organizm. Aby zmniejszy negatywne skutki spoywania potraw mcznych, naley do nich dodawa kurkum, imbir i cynamon - przyprawy silnie wzmacniajce ledzion, jelita i wtrob. Makarony s bardzo lubianym i popularnym poywieniem. S atwe i szybkie w przyrzdzaniu, dlatego jadamy je czsto. Aby nie wychadzay i nie osabiay organizmu, naley je zestawia z odpowiednimi dodatkami. Najlepsze s ostre sosy jarzynowe i jarzynowo-misne, zawsze z dodatkiem cebuli, czosnku, imbiru, pieprzu, kminku. Popularne sosy pomidorowe powinny by sporzdzane na bazie cebuli i czosnku z dodatkiem duych iloci przypraw. Do makaronw ze sodkimi sosami dobrze jest doda cynamon, kardamon, godziki. Nie naley czy makaronw z sosa-

150 mi kwanymi, surwkami i kurczakami, gdy w takim zestawieniu s bardzo wychadzajce. Podstaw naszych ciepych posikw powinny stanowi kasze i ziemniaki, a nie makarony! Kasze Kasze s lekko strawne i atwo przyswajalne, zawieraj wiele bardzo cennych skadnikw, zwaszcza witaminy z grupy B i sole mineralne, gwnie magnez i wap. Kasza jaglana ma natur neutraln, ocieplajc, naley do elementu Ziemi. Wzmacnia gwnie odek, ledzion i trzustk. Jest zasadotwrcza, nawet zjadana pospiesznie i le przeuwana. Cecha ta jest szczeglnie wana przy wzmacnianiu organizmu z chorob nowotworow, w ktrych wystpuje zawsze nadmierne zakwaszenie. Kasz jaglan wzmacniamy osabiony, wychodzony organizm, poniewa wyjtkowo skutecznie pobudza i odywia element Ziemi. Wzmacnia rwnie nerki. Dodatkowo mona podnie warto jang (ognia) prac kasz przed ugotowaniem. Wskazana jest przy chorobach odka, trzustki, jelit i nerek. Kasza kukurydziana ma natur lekko ocieplajc i naley do elementu Ziemi. Wzmacnia i odywia odek, ledzion, trzustk, jelita i nerki. Kasza ta jest u nas zjadana w zbyt maych ilociach. Jest doskonaa jako dodatek do pikantnych sosw misnojarzynowych, dodajemy j rwnie do zup. Kasza jczmienna ma natur neutraln, naley do elementu Metalu. Dziaa wzmacniajco na odek, ledzion, jelita i nerki. Oczyszcza organizm z nadmiaru luzu, wilgoci i jest polecana przy cukrzycy. Powszechnie stosujemy jako dodatek do zup i mis. Patki owsiane maj natur ocieplajc i nale do elementu Metalu. Wzmacniaj szczeglnie nerki, ale rwnie odek, ledzion i jelita. Podnosz si fizyczn i energi naszego organizmu. Pobudzaj apetyt. Dziaaj antynikotynowo, uspokajajco oraz przeciwbiegunkowo. Obniaj poziom cholesterolu. Ry biay ma natur ochadzajc i naley do elementu Metalu. Podobnie jak makaron powinien by czony w posikach z ostrymi sosami misno-jarzynowymi. Do wypiekania ryu dobrze

151 jest dodawa kurkum i imbir oraz inne przyprawy rozgrzewajce, aby osabi jego zimn natur. W tym samym celu polecam mieszanie ryu (1:1) z kasz jczmienn lub gryczan. Przy sodkich potrawach z ryu naley zawsze pamita o dodawaniu cynamonu! Ry ciemny ma natur ocieplajc i naley do elementu Metalu. Wzmacnia odek, ledzion, nerki i puca. Mimo wielu zalet jest u nas mao popularny. Pszenica (pcak) ma natur ochadzajc i naley do elementu Drzewa. Na co dzie nie ma zwyczaju jadania kaszy z pszenicy, jadamy j tylko w kutii, potrawie nie wszystkim znanej, ktr polecam jako wzmacniajc i odywcz. Cae ziarno pszenicy ma waciwoci oczyszczajce i lecznicze przy ogniu wtroby lub serca. Kuracj przeprowadzamy przez dwanacie dni wiosn, w czasie ktrych jedynym poywieniem jest gotowana pszenica i herbata z zielonej pietruszki. Kuracja jest bardzo trudna, ale efekt wspaniay. Pszenica w postaci kaszy manny ma natur ochadzajc, wic nie powinnimy jada jej zbyt czsto. Gotujc j pamitajmy o kurkumie i cynamonie! Kasza manna w Polsce jest podstawowym poywieniem niemowlt. Zawiera niszczcy gluten i jest ochadzajca, nie moe wic dawa dzieciom zdrowia. Kaszy tej nie podawaabym dzieciom w ogle. Jeli ju - to w zupach misnojarzynowych. Przestrzegam rwnie osoby starsze przed tym produktem. Zdecydowanie odpowiedniejsze bd dla nich kleik z kaszy jczmiennej, patkw owsianych, kaszy kukurydzianej i jaglanej. Kasza gryczana ma natur ocieplajc i naley do elementu Ognia. Wzmacnia ledzion i nerki, silnie rozgrzewa ciao. Jesieni i zim powinno si j jada czciej jako dodatek do sosw warzywno-misnych. Latem powinno si j czy z kwanym mlekiem, fasol, soczewic. Nie wszyscy t kasz lubi. Jej smak mona zagodzi dodatkiem ryu lub kaszy jczmiennej. Wwczas nawet dzieci jedz j chtniej. Bardzo smaczne s gobki z mieszaniny kaszy gryczanej, ryu i misa, naturalnie z du iloci cebuli i przypraw.

152 Wszystkie kasze powinnimy jada jak najczciej i to ju od niemowlctwa. Pokarm niemowlt nie powinien skada si wycznie z kaszki manny w zestawieniu z mlekiem krowim i cukrem, poniewa skadniki te s silnie zakwaszajce i ochadzajce. Wszystkie rodzaje kasz mona dodatkowo rozdrobni w mynku i podawa niemowltom, urozmaicajc ich diet. Mona je podawa zarwno z mlekiem, jak i w zupach. Szczeglnie polecam kasz jaglan, kukurydzian i patki owsiane. Ciasta Wszystkie ciasta i ciastka maj natur ochadzajc i osabiajc odek, ledzion i trzustk. Przy prawidowym caodniowym odywianiu dwa mae ciastka do kawy nie rozreguluj organizmu. Sodkimi wypiekami nie powinnimy si objada. Najbardziej su nam kruche ciasta i ciasteczka, wyrabiane z dodatkiem szafranu, kurkumy, cynamonu, imbiru i godzikw. Do pieczenia moemy dodawa suszone owoce, orzechy, nasiona, powida, a nawet owoce wiee. Wyroby te s najmniej ochadzajce spord wypiekw i najmniej niszcz ledzion. Nie polecam ciast z tustymi kremami, surowymi owocami, bit mietan, i galaretkami, poniewa dodatki te potguj ich ochadzajc natur. Zestaw takich skadnikw silnie osabia nasz system trawienny. Tort urodzinowy, jeli bdzie zrobiony zgodnie z zasad piciu smakw i z dodatkiem waciwych przypraw, spoyty w rozsdnej iloci, nie powinien nam zaszkodzi. Bardzo popularne ciasta drodowe niesusznie s uwaane za lekko strawne, a nawet dietetyczne. Podstawowe skadniki, czyli biaa mka, mleko, cukier, drode s silnie ochadzajce, zakwaszajce i osabiaj organizm, niszczc jelita i wtrob. Negatywne waciwoci ciast drodowych mona zmniejszy dodajc do wypieku tka, maso, szafran lub kurkum, cynamon i imbir. Wypieki z takiego ciasta drodowego bd miym uzupenieniem naszego codziennego jadospisu. Nigdy nie popijamy ciastek, ciast i tortw zimnymi pynami! Nie jedzmy ciast w towarzystwie surowych owocw!

153 Jedzc ciasta, nie jedzmy ju lodw! Ciasto zjedzone przed obiadem utrudni nam jego strawienie! Nie jedzmy ciasta, kiedy jemy miso lub ryby! Ciasta jedzone zim szkodz bardziej ni jedzone latem (dodatkowe ochadzanie)! Do ciast podajemy napoje rozgrzewajce, dzieciom - herbat anyow lub kaw zboow, dorosym gotowan kaw naturaln! Cukier i sodycze Cukier to najczystszy produkt chemiczny spoywany w duych ilociach. Powszechnie mwi si o nim biaa trucizna lub puste kalorie. Najczciej uywamy sacharozy, dwucukru pozyskiwanego z trzciny cukrowej lub burakw cukrowych. Cukier jest bardzo szkodliwy, ma natur ochadzajc, silnie zakwasza organizm, osabia ledzion, trzustk, odek i wtrob oraz przyczynia si do nadmiernego wydzielania luzu w organizmie. Cukier jest potrzebny ludziom mieszkajcym w gorcym, suchym klimacie poniewa dziaa ochadzajco i nawilajce Due aknienie cukru i sodyczy informuje nas o braku rwnowagi w pracy odka, ledziony i trzustki, o duym osabieniu i wychodzeniu tych narzdw, ktre nale do elementu Ziemi i stanowi nasz centralny punkt oraz decyduj o sprawnoci wszystkich pozostaych organw. Potrzebuj one naturalnego smaku sodkiego dla waciwej pracy. aknienie sodyczy moe by skutkiem istniejcego w organizmie gorca (ognia). Sodkie to gotowane potrawy jarzynowe i misno-jarzynowe, jaja, maso, mid, orzechy, kasze, zboa, ziemniaki, lukrecja. Przy duym aknieniu na cukier naley ograniczy spoywanie potraw kwanych, owocw i surwek, zimnych napojw i lodw, gdy produkty te silnie osabiaj odek, ledzion i trzustk, a wic powoduj pogbienie si choroby. Jedynym sposobem uwolnienia si od sodkiego naogu jest rozgrzanie ledziony ciepymi, gotowanymi potrawami. Cukru nie naley czy z mlekiem i jego przetworami, owocami, sokami, surowymi warzywami, poniewa obnia ich straw-

154 no i przyswajanie oraz pogbia ich natur ochadzajc. Jedzenie duych iloci sodyczy tak dalece upoledza prac wszystkich narzdw, e nie s one w stanie strawi i przyswoi podstawowych produktw, jakimi s warzywa, kasze czy misa. Prowadzi to w konsekwencji do wyniszczenia organizmu. Typowym tego przykadem s dzieci niejadki, ywice si wycznie sodyczami, sokami i serkami. Zjedzenie normalnego obiadu jest dla nich udrk. Dzieci szczeglnie potrzebuj smaku sodkiego dla swego wzrastania i rozwoju, ale nie moe to by sodycz cukru! Sodycz cukru je zniszczy! Cukier to rwnie sodycze. Zawarte w nich skadniki, jak mka, mleko, tuszcze, kakao, orzechy, owoce nie niweluj szkodliwoci cukru, ale wrcz j potguj. Wszystkie bez wyjtku sodycze s nam niepotrzebne. Niszcz organizm, zwaszcza mody. Uwaam, e reklama sodyczy i lodw jest niemoralna, poniewa jest to wiadome niszczenie ludzkiego zdrowia. Zjadanie sodyczy przez dzieci nie moe si wymkn spod kontroli rodzicw. Sodycze w nadmiarze rozregulowuj organizm i s przyczyn wikszoci chorb wieku dziecicego, co potem odbija si w wieku dojrzaym (alergie, anemie, chroniczne przezibienia, astma, cukrzyca, otyo itp.). Sodyczy nie wyeliminujemy z naszego ycia, ale jest to produkt, ktry szczeglnie nie znosi nadmiaru. Przykadem jest czekolada - zjedzona w nadmiarze jest trucizn, dwie lub trzy kostki s ogromn przyjemnoci. Czekolada jest koncentratem mleczno-cukrowym z dodatkiem tuszczu i kakao. Jest ciko strawna i ochadzajca. Podobnie jest z kadym innym wyrobem cukierniczym. Napoje Woda. Organizm zrwnowaony sam reguluje ilo potrzebnych mu pynw. Oglnie wiadomo, e czowiek musi przyj tyle pynw, ile wydala. Nasze potrzeby to okoo 2,5 litra wody, w tym 1,2 litra to napoje, 1 litr poywienie, a 0,3 litra powstaje podczas

155 przemian chemicznych w organizmie. Tak sam ilo wody tracimy: z moczem - 1,4 litra, z potem - 0,5 litra, z kaem 0,2 litra, przez puca - 0,4 litra. Bilans wodny musi by zrwnowaony! W przypadku powanych narusze bilansu wodnego dochodzi do cikich zaburze czynnociowych, a nawet do mierci. Przy nadmiarze spoywanej wody, gdy organizm nie nada z wydalaniem, dochodzi do jej gromadzenia w pynie zewntrzkomrkowym, co powoduje obrzki. Moe rwnie dochodzi do zbierania si jej w jamach ciaa w postaci pynu przesikowego. Ostatnie zalecenia lekarzy i ywieniowcw dotyczce picia wody w iloci 2,5 - 3 litra dziennie przy kadym schorzeniu jako jedyne panaceum na oczyszczenie i przepukanie organizmu, s bardzo niebezpieczne. Nie jestemy bowiem maszyn z brudnymi czciami, ktre mona oczyci przez polewanie wod i nie jestemy rwnie stacj przepompow. Nadmiar pynw obcia serce i nerki. Poza tym naley pamita o tym, e woda ma rwnie swoj natur, podobnie jak wszystko, co wkadamy do ust. Jest zimna i ochadzajca, a zatem przyjmujc j w nadmiarze i w niewaciwy sposb, ochadzamy organizm. Picie zimnej wody moe ma jaki sens w gorcym klimacie. U nas nawet latem nie powinnimy si ochadza zimnymi napojami, poniewa jest nam potrzebne wzmacnianie i dogrzewanie. Skd si wzia moda na picie duych iloci zimnej wody - nie wiem! Chyba z braku rozsdku. Fakt, e robi to inni, nie musi oznacza, e jest to dobre rwnie dla nas. Picie wody byo i jest bardzo popularne na Wschodzie u joginw, ludzi przywizujcych szczegln wag do tzw. energetyzowania organizmu. Pij oni yw rdlan wod ykami, trzymajc kady w ustach ok. 30 sek., jednoczenie mieszajc dokadnie jzykiem ze lin i ogrzewajc do temperatury ciaa. Cel picia wody przez joginw jest zupenie inny ni zalecane nam przez lekarzy przepukiwanie organizmu. Naley podkreli, e fizjologia naszego organizmu nie pozwala na to, aby wod mona byo oczyci si z toksyn. Aby pozby si z organizmu balastu niepotrzebnych substancji, musimy zadba o jego waciw aktywno i wibracj, tzn.

156 naleyte dogrzanie, trawienie, wchanianie, krenie, oddychanie, wydalanie, jako i ilo krwi. Piciem wody nie usprawnimy tych bardzo skomplikowanych procesw, moemy sobie jedynie zaszkodzi, poniewa woda z racji swej natury spowalnia wszystkie procesy metabolizmu komrkowego. Picie wody podczas jakiejkolwiek godwki moe by wrcz szkodliwe, poniewa woda nadmiernie wychadza organizm. Naley wwczas pi odpowiednio dobrane herbaty zioowe. Rwnie picie wody przed, w trakcie i po posiku powoduje drastyczne obnienie aktywnoci i moliwoci trawiennych odka i ledziony. Jeeli chcemy skorzysta z tzw. energetycznej wody, to powinnimy j pi sposobem joginw. Zwikszone zapotrzebowanie na pyny maj ci, ktrzy zjadaj duo misa i gdy stanowi ono ponad 60% ich poywienia. Co robi latem, gdy jest upa? Wiele osb wie z wasnego dowiadczenia, e im wicej pije si zimnych pynw, sokw i zjada lodw, tym pragnienie jest wiksze. Intensywniej si pocimy, jestemy sabsi i mniej odporni na upay. Latem z powodzeniem mona pi gorc, gotowan kaw, gorce herbaty (zioowe i zwyke) sodzone miodem. Czynimy to wolno, maymi ykami, a wtedy pragnienie zostaje skutecznie ugaszone. Polecam rwnie chodne kawy - zboow i naturaln. Nie mona skutecznie ugasi pragnienia sokami i wod. Pragnienie pojawia si wwczas, gdy brakuje nam tzw. pynw wewntrznych, za ktrych produkcj odpowiada ledziona. Gdy ledziona jest osabiona i wychodzona z powodu naduywania zimnych, kwanych, sodkich napojw i poywienia - nie wytwarza tych pynw. Natomiast nadmierne pocenie si moe by skutkiem osabienia serca lub puc. Po lecie, podczas ktrego wlewamy w siebie ogromne iloci zimnych pynw, jest maa szansa, aby zdrowo przej przez jesie, zim i wiosn. Dokuczaj nam choroby, ktrych nie kojarzymy z bdami czynionymi latem. Pamitajmy, e woda naley do elementu Wody i stosowana w nadmiarze zniszczy nerki, wtrob, serce i ledzion, a przede wszystkim zgasi nasz ogie ycia.

_ _

157

Soki. Dlaczego soki mog by niebezpieczne? Soki na rynku, tzw. kartonikowe, s dwojakiego rodzaju. Jedne zawieraj sok 100% i wwczas taki kartonik, np. soku pomaraczowego, odpowiada 1 kg owocw. Inne zawieraj pyn skadajcy si z wody, koncentratu owocowego i cukru. Pierwsze s niebezpieczne dlatego, e wypicie przez dziecko lub nawet osob doros dwch lub trzech kartonikw w cigu dnia oznacza zjedzenie dwch, trzech kilogramw pomaraczy, a jest to ilo, ktra nie moe suy zdrowiu. Drugie rwnie nie s zdrowe ze wzgldu na wtpliwy zestaw skadnikw Zajmijmy si sokami naturalnymi, tzw. 100%, przyrzdzanymi w domu. Zjadajc owoce dostarczamy organizmowi sok i bonnik, gryziemy, mieszamy ze lin - trwa to w sumie sporo czasu. Jest to czynno naturalna, a sok jest rozcieczony lin. Zjadamy jedno, dwa jabka lub jedn marchewk. Gdy decydujemy si na sporzdzenie soku, nie robimy tego z dwch jabek, lecz np. z 1 kg i do kwanego dodajemy cukier. Pijc taki koncentrat w duych ilociach, bez gryzienia i mieszania ze lin, musimy si liczy z tym, e osabiamy odek, ledzion, jelita i zakwaszamy organizm, a korzyci z witamin bd w efekcie znikome. Soki owocowe uwaane s za produkt witaminowy. Maj jednak swoj natur. Witamin w sokach nie jest zbyt wiele i w dodatku nie mog by przyswojone przez wychodzony przewd pokarmowy. Powoduj wydzielanie si luzu i wilgoci w organizmie. Wypijane w duych ilociach i systematycznie, ochadzaj cay organizm, a najbardziej niszcz odek, ledzion i jelita. Soki warzywne rwnie silnie oddziauj swoj natur na organizm. Na przykad sok z marchwi ma smak sodki, ale pity w duych ilociach osabia ledzion i moe zablokowa prac wtroby ze wzgldu na du zawarto karotenu. Sok z burakw jest sodko-gorzki, ochadza ledzion, a pity w duych ilociach moe zniszczy jelita. Sok z selerw jest odwieajcy, silnie moczopdny i osabia ledzion oraz nerki. Generalnie soki powinny by pite w maych ilociach, rdzcieczone z wod w stosunku 1:1. Pi naley tylko przed poudniem, wolno, maymi ykami, aby zostay dobrze wymieszane ze lin!

158 W pewnych sytuacjach soki pomagaj likwidowa dolegliwoci naszego organizmu. Traktujemy je wwczas jak leki, dziaajce na konkretn chorob, przestrzegajc cile czasu trwania kuracji. Herbata. Ojczyzn herbaty s Chiny. Pije si tam herbat ju od trzech tysicy lat przed nasz er. W Europie zaczto j stosowa jako napj dopiero w osiemnastym wieku. Nie ma w niej adnych witamin ani cennych soli mineralnych. Zawiera natomiast duo szczawianw, kwasu moczowego i puryn - a 170 razy wicej ni oglnie potpiane rosoy i zupy na kociach i misie. Szczawiany blokuj przyswajanie wielu skadnikw mineralnych, midzy innymi magnezu, wapnia, elaza i cynku. Powszechnie herbata jest uznawana za napj neutralny. Ma ona jednak swoj natur, jak wszystko, co stanowi nasze poywienie. Ma smak cierpki i gorzki, jest odwieajca i ochadzajca, dziaa wysuszajco i moczopdnie oraz zakwasza organizm. Pita stale w duych ilociach wysusza skr i wosy. Gorca i z du iloci cukru jest traktowana przez Arabw jako najsilniej ochadzajcy napj. Z tego te wzgldu przy przezibieniu i grypie herbata czarna z cukrem i cytryn moe by bardzo niebezpieczna. Herbata jest korzystna przy ogniu wtroby i serca, przy nadmiarze spoytej woowiny lub baraniny, usuwa take toksyczne skutki alkoholu. Chiczycy pij herbat gwnie zielon, esencjonaln, dla zrwnowaenia swych silnie rozgrzewajcych potraw, jako e kuchnia chiska synie ze wspaniaego, ostrego przyprawiania i doskonaych kompozycji produktw. Dziki swej kuchni Chiczycy nie maj podwyszonego cholesterolu, ale nie jest to niestety zasug zielonej herbaty, a doskonaego zestawiania i rwnowaenia produktw spoywczych. Przeniesienie zielonej herbaty w nasze, cakowicie inne warunki klimatyczne i zwyczajowe (nasza kuchnia jest ochadzajca) z zaleceniem, aby stosowa j dla obnienia cholesterolu i poprawy przemiany materii - nie zdaje egzaminu. Herbata wyrwana z chiskiego kontekstu nie dziaa tak, jakby tego chcieli lekarze i ywieniowcy.

159 Uwzgldniajc zatem natur herbaty proponuj, aby korzysta z tego popularnego i lubianego napoju z umiarem, biorc pod uwag moliwoci organizmu i por roku. Nie polecam jej w ogle dzieciom i modziey ani tym, ktrzy maj niedobr jang w odku i ledzionie. Herbaty zioowe. Wielu dietetykw i ywieniowcw poleca picie herbatek zioowych. Dotyczy to szczeglnie osb starszych. Herbat zioowych z pewnoci bymy pili wicej, gdyby nie problemy z ich wyborem. Jedne ochadzaj, drugie s neutralne, jeszcze inne s rozgrzewajce. Jak kady produkt, maj swoj natur. Herbata mitowa jest silnie ochadzajca, dobra na gorc wtrob. Pita czsto osabia wtrob i szkodzi naszym oczom. Herbata rumiankowa ochadza, czujemy ciepo tak dugo, jak j pijemy. Dobra na stany zapalne. Herbata tymiankowa - rozgrzewa, polecana przy nadmiarze wilgoci i wychodzeniu. Herbata anykowa - neutralna, uspokajajca i rozkurczowa. Herbata lipowa - rozgrzewajca i neutralna. Herbaty owocowe kwane - odwieaj i ochadzaj. Herbata czarna z dodatkiem kwiatu jaminu jest silnie rozgrzewajca. Herbata lukrecjowa - neutralna, sodka, rwnowaca, przeciwnowotworowa, podnosi ogln odporno. Bardzo polecana. Herbata imbirowa - silnie rozgrzewajca i wspaniaa na zastj wtrobowo-odkowy z wzdciami i wymiotami. Herbata z melisy - uspokajajca. Herbata z nagietka - neutralna i wzmacniajca. Nie powinno si pi herbatek jednoskadnikowych, ale najlepiej z trzech lub piciu zi. Przykadowe zestawy: - tymianek, lukrecja, imbir - rozgrzewajca - owocowa kwana, tymianek, any, lukrecja, imbir - neutralna - daktyle, lukrecja, cynamon, imbir - rozgrzewajca - tymianek, lukrecja, mita - ochadzajca - rumianek, lukrecja, mita - ochadzajca, rozkurczowa - tymianek, lipa, lukrecja - rozgrzewajca - owocowa kwana, tymianek, lipa, lukrecja, imbir - neutralna.

160 Lukrecja jest jednym z najwaniejszych zi wzmacniajcych element Ziemi, czyli ledzion, trzustk i odek. Nieprawd jest, e podnosi cinienie, chyba e bdziemy j stosowa w nadmiarze jako jedyny skadnik. Stosowana w zrwnowaonych zestawach nie wywouje ubocznych skutkw. Kawa. Ojczyzn kawy jest Abisynia. Od niepamitnych czasw ludy tam zamieszkujce pij kaw gotowan z dodatkiem masa i soli. Kawa, podobnie jak herbata, nie ma adnych waciwoci odywczych. Zawiera alkaloid kofein, pochodn puryny. Dziki kofeinie kawa ma specyficzne dziaanie na czowieka. Naley j pi z umiarem do kilku filianek dziennie, ale na pewno nie dziesi. Kaw mona przygotowywa na dwa sposoby - zaparza i gotowa. Kawa zaparzana ma inn natur i waciwoci od kawy gotowanej, niektrym ludziom suy - usuwa zmczenie, sprzyja wysikowi intelektualnemu, rozjania umys i pobudza wyobrani. U wikszoci jednak wywouje zaniepokojenie, bicie serca, zawroty gowy, bezsenno i nadwera system nerwowy. Moe wywoywa zaburzenia przewodu pokarmowego oraz zakwasza organizm. Kaw parzon le znosz ludzie z nadkwasot, wrzodami, pobudliwi, cierpicy na bezsenno, z osabion ledzion, wtrob, nerkami i jelitami. Unikaj jej rwnie osoby cierpice na ogie wtroby, serca i nadcinienie. Kawa parzona w ekspresie ma agodniejsze dziaanie i wywouje mniej sensacji. Kawa gotowana ma zupenie inn natur i smak, jest agodna i mikka. Przy tej samej iloci uytej kawy - gotowana daje wraenie duo sabszej w porwnaniu z kaw zaparzan czy z ekspresu. Niektrzy twierdz, e gotowanie kawy wytrca z niej kofein. Kawa gotowana jest rozgrzewajca, pobudza cae ciao, gwnie nerki, wzmaga przemian materii, agodzi ble zmczeniowe, reumatyczne, likwiduje migreny, napicia przedmiesiczkowe, agodzi zgag i jest tolerowana dobrze przez wrzodowcw. Nie wy wo-

161 uje pobudzenia nerwowego ani niepokoju serca. Jest bardzo wskazana przy alergii, astmie, kaszlu, przezibieniach, przy osabionej ledzionie i odku. Jej natur rozgrzewajc mona wzmocni przez dodanie do gotowania cynamonu, kardamonu lub imbiru. Kawa gotowana nie zakwasza organizmu. Dobrze jest wypi rano kaw gotowan, aby pobudzi nerki. Nie naley pi kawy gorzkiej, gdy moe ona zablokowa wtrob. Kaw mona sodzi miodem, ale mid powinien mie smak agodny, neutralny (najlepiej rzepakowy lub wielokwiatowy). Kawy nigdy nie pijemy do solidnych posikw, poniewa blokuje ona trawienie. Do kawy gotowanej nie dolewamy mleka, gdy jest ona wystarczajco agodna. Wielu znawcw twierdzi, e nie powinno si w ogle dodawa mleka czy mietanki, poniewa dodatki te utrudniaj trawienie kawy. Kawa zboowa. W Polsce obok kawy naturalnej bardzo popularnym napojem jest kawa zboowa, gorca - jest napojem ocieplajcym, zimna - skutecznie ochadza i gasi pragnienie. Jest tradycyjnym napojem ludzi pracujcych w upale. Jest dobrym, zdrowym napojem dla dzieci, o wiele bardziej odpowiednim ni herbata, ktra ochadza, a zawarte w niej alkaloidy dziaaj na organizm pobudzajco. Kawa zboowa powinna by podstawowym, codziennym napojem podawanym do niadania i kolacji. Mona j sodzi miodem i dodawa do niej mleka. Kakao, jest uywk cenion za du zawarto magnezu i wartoci smakowe. Indianie gotowali kakao z wanili i pieprzem cayenne, otrzymujc tak zwany napj ycia, silnie rozgrzewajcy, potrzebny do przetrwania w ich ostrym klimacie. Wspczenie kakao pije si w postaci silnie sodzonych napojw mlecznych. S one wychadzajce i wywouj wiele reakcji uczuleniowych. Kakao gotowane na wodzie przez kilka minut z dodatkiem np. cynamonu, osodzone lekko miodem, jest napojem odywczym, rozgrzewajcym i wzmacniajcym. Zimne napoje z kakao s ochadzajce.

162 Kompoty, tradycyjne maj natur silnie ochadzajc. Kompot gotowany z owocw niedojrzaych, kwanych, z dodatkiem duej iloci cukru, jest po prostu niezdrowy. Ochadza odek, ledzion i jelita, a pity podczas obiadu lub zaraz po jego zjedzeniu nie pozwala na strawienie posiku. Nie naley pi takich kompotw, gdy kade ochadzanie jest szkodliwe dla organizmu. Mona jednake przygotowa napj podobny do tradycyjnego kompotu, ale o innej naturze. Kompot taki gotujemy wycznie z owocw bardzo dojrzaych i sodkich (mog by mieszane) z dodatkiem cynamonu, godzikw, imbiru, a sodzimy go miodem. W ten sposb otrzymujemy wspaniay, energetyczny i jednoczenie orzewiajcy napj odpowiedni na upay, pod warunkiem, e bdzie spoywany letni. Mona doda elatyny, wwczas otrzymamy odywcz galaretk. Ale jak ze wszystkim, i z tym nie naley przesadza. Owoce gotowane w ten sposb s bardzo wskazane dla chorych z temperatur, poniewa orzewiaj. Nie naley jednak podawa tego napoju zbyt czsto, w duych ilociach i wychodzonego. Napojw typu coca-cola, mirinda, fanta, nie bd omawiaa, poniewa kady rozsdny czowiek wie, e tego pi nie naley. S silnie ochadzajce i niszcz cay przewd pokarmowy, osabiaj ledzion, wtrob i nerki. Wypite okazjonalnie i w nie- wielkich ilociach, nie powinny wyrzdzi nam krzywdy, ale mog si zdarzy nietypowe, indywidualne reakcje. Uwagi oglne dotyczce picia pynw: - nie pijemy pynw zimnych i z lodem - napoje "gryziemy", tzn. kady yk mieszamy dokadnie ze lin - nie pijemy zimnych napojw w czasie spoywania posikw, jak rwnie przed i tu po nich oraz przed snem, - im wicej pijemy zimnych napojw, tym mamy wiksze pragnienie, jestemy sabsi i bardziej si pocimy - unikamy sokw 100%. Piwo. Akcja reklamowa piwa bardzo przypomina reklam jogurtw owocowych. Ludzie nawet nie zauwaaj, e po piwie i jogurtach le si czuj. Nie poddawajmy si modzie i reklamie!

163 Patrzmy na sprawy ywienia z pewnym dystansem, starajmy si pozna tradycje ywieniowe, bo wicej w nich mdroci niby si mogo wydawa. ywieniowcy i medycyna wrzucaj piwo do jednego worka ze wszystkimi napojami alkoholowymi, a to jest bd zasadniczy. Lepiej wypi setk wdki lub innego mocnego alkoholu ni dwa lub trzy piwa. Nastrj i humor taki sam, a szkody dla organizmu znacznie mniejsze. Jak wic jest z piwem naprawd? Piwo ma smak gorzki i posiada natur silnie ochadzajc. Przewanie pijemy je schodzone, co dodatkowo pogbia jego zimn natur. Kufelek piwa wypity okazjonalnie, ale nie przy posiku, jest wspaniaym, orzewiajcym napojem, szczeglnie smakowitym w upalny dzie. Jeeli jednak przez okrgy rok pijemy codziennie bez wyranej potrzeby dwie, trzy butelki, staje si to zagroeniem dla naszego zdrowia. Piwo obok mleka i coca-coli jest najsilniej zakwaszajcym napojem. Potguje zgag i szczeglnie szkodzi wrzodowcom. Jego zimna natura powoduje osabienie odka i niszczy ledzion, a w dalszej kolejnoci osabia jelita, serce, wtrob, a przede wszystkim nerki. Przyczynia si do zawaw i miadycy, gdy obnia poziom magnezu w organizmie. Piwo sprzyja rakowi trzustki oraz jelita grubego. Ogromn szkod czyni piwo, gdy popijamy nim posiki. Jest to szczeglnie popularne wrd mczyzn. Tusta golonka i piwo! W rozdziale o misach informuj, e wieprzowina jest ochadzajca i jak naley j przyprawia. Gdy tust, le przyprawion wieprzowin popijamy zimnym piwem, odek wobec takiego zestawu jest bezradny. Otyli piwosze to nie tylko nadmiar pynw, ale i ze trawienie, to problemy z przemian materii (saba ledziona i odek), kreniem, nerkami. S bardzo wychodzeni i chocia robi wraenie ludzi rozgrzanych, to tylko pozory. Przestrzegaabym przed spoywaniem duych iloci piwa przy tzw. wypukiwaniu piasku nerkowego, chyba e poczone jest to z gorc kpiel w celu rozgrzania mini i drg moczowych.

164 Piwo moe by rwnie lekarstwem! Bardzo wskazane jest przy ogniu serca. Stosuje si je wraz z gotowan pszenic i czystym, ywym jogurtem przez okoo dwanacie dni (w tym wypadku lepsze jest piwo pszeniczne). Wspania mikstur jest rwnie piwo grzane z miodem i imbirem na ponure jesienno-zimowe wieczory, szczeglnie gdy jestemy przemarznici. Wino. czerwone wytrawne zaliczane jest do elementu Ognia (smak gorzki). Pite jest w temperaturze pokojowej, nie powoduje wic duego wychodzenia. Pobudza przemian materii i pomaga w trawieniu mis. Jest jednak zakwaszajce i nie suy osobom z nadkwasot i wrzodami odka. Wino pite w nadmiarze moe si rwnie przyczyni do osabienia odka i ledziony. Francuzi, ktrzy maj coraz wiksze problemy ze zdrowiem - chorob spoeczn jest u nich marsko wtroby (zimna wtroba) - upatruj przyczyny w piciu wina do posikw. Staraj si wic ograniczy jego ilo pijc w zamian wod. Nie to jest jednak przyczyn ich problemw, lecz nadmiar serw, saaty, owocw i zimnego poywienia. Picie natomiast wody do posikw moe tylko sytuacj pogorszy. Wino czerwone moe by lekarstwem. Pite z tkiem, w iloci 0,5 litra dziennie, moe si przyczyni do poprawienia jakoci i iloci krwi. Mona je rwnie pi grzane z korzeniami, podobnie jak piwo. Wspaniale rozgrzewa, zwaszcza w dugie, zimowe wieczory. Wino czerwone na og kojarzy si z elegancj, luksusem i zdrowiem - jest to skojarzenie bardzo waciwe. Zachcam do korzystania z tego napoju przy wszelkich witecznych okazjach. Po prostu lepsze jest wino anieli zimne piwo, zimna woda czy zimna coca-cola. Wino biae, wytrawne naley do elementu Drzewa, ma smak lekko kwany i cierpki. Jest orzewiajce i ochadzajce. Obowizujce zasady nakazuj, aby biae wino pi wycznie do biaych mis - drobiu, ryb. Dla zrwnowaenia diety radziabym jednak, aby kolejny posiek by rozgrzewajcy.

165 Alkohole mocne. Koniak i whisky maj natur rozgrzewajc i pobudzajc. Zaleca si kieliszek na popraw samopoczucia, krenia i rozgrzanie. Nie powoduj zakwaszenia organizmu tak jak piwo i wino. Wdka pomaga rozadowa stres, zablokowan wtrob, strawi nadmiar misa, poprawia humor i samopoczucie. Dotyczy to naturalnie jednego lub dwch kieliszkw. Pita czsto i w nadmiarze niszczy odek, ledzion, puca, wtrob, a przede wszystkim osobowo czowieka, czynic spustoszenia w jego wiadomoci i podwiadomoci. Przyczyn alkoholizmu nie jest alkohol, lecz problemy ywieniowo-emocjonalne, czsto rodzinne. Wspomniaam w poprzednim rozdziale, e w wyniku bdw ywieniowych wyksztacaj si w ludziach okrelone zachowania, objawiajce si np. emocjami, fobiami, brakiem siy i zdecydowania w rozwizywaniu spraw codziennych. Problemy pchajce ludzi do alkoholu mog by bardzo rne finansowe, zwyczajowe, kulturowe oraz wszelkiego rodzaju kompleksy. Czowiek odporny fizycznie i psychicznie nie ucieka od rzeczywistoci, wie rwnie, e problemw nie mona utopi w alkoholu. Alkoholizm pojawia si zawsze przy braku rwnowagi i siy w organizmie. Zauwamy, e alkoholikami zostaj geniusze i ludzie z marginesu. Bardzo czsto alkoholizm wystpuje u ludzi, ktrzy spoywaj nadmierne iloci misa wieprzowego, ryb morskich i soli. Wieprzowina, a zwaszcza wdliny, spoywane w nadmiarze powoduj w organizmie zablokowanie przepywu energii (zastoje). Cierpi z tego powodu gwnie odek, ledziona, wtroba i nerki, a doczaj si zawsze problemy emocjonalne (depresje, fobie). Alkohol jako produkt silnie rozgrzewajcy ma waciwoci rozprzestrzeniania energii i odblokowuje napicia w organizmie. Ludziom niedoywionym, wzgldnie yjcym w staym stresie, alkohol rwnie pomaga poprawi samopoczucie (zwiksza jang), ale, podkrelam, nie usuwa przyczyny problemw. Aby mona byo zwalczy t chorob, potrzebna jest ogromna mobilizacja organizmu zarwno od strony fizycznej (zmiana po-

166 ywienia i stylu ycia), jaki psychicznej. Niektrym si to udaje! Ludziom pijcym nadmierne iloci alkoholu mona i naley pomc. Tuszcze Tuszcze s niezbdne do prawidowej przemiany materii oraz waciwego funkcjonowania odka, ledziony i trzustki. S rdem cennych witamin. Wraz z innymi produktami z elementu Ziemi (warzywa, kasze, miso) decyduj o waciwej iloci i jakoci pynw wewntrznych, ktre odywiaj wszystkie pozostae narzdy, a zwaszcza nerki. Tuszcze s konieczne do waciwego przebiegu procesu dojrzewania pciowego modziey. Dieta beztuszczowa moe wywoa u dziewczt powane zakcenie hormonalne. Przy braku tuszczu w poywieniu spoywamy zawsze nadmiar sodyczy! Tuszcze mog by niebezpieczne dla osb z zimnym odkiem, trzustk, ledzion, jelitami i wtrob, a wic odywiajcych si w nadmiarze surwkami, kiszon kapust i ogrkami, owocami, serami, sokami. Niebezpieczne jest poczenie smaku kwanego z tuszczami! Zagroenie to wystpuje najczciej u alergikw, astmatykw, cukrzykw, osb otyych, zawaowcw i wtrobowcw. W tych wypadkach tuszcz nie moe by waciwie strawiony i przyswojony, pogbia osabienie ledziony i trzustki, powoduje zastoje i blokady energetyczne. Jedynym wyjciem z choroby jest kuracja rozgrzewajca organizm, a nie dieta beztuszczowa, ktra moe tylko pogbi osabienie organizmu. Tuszcze rolinne Oliwa z oliwek naley do elementu Ziemi tak jak wszystkie oleje rolinne. Jest najzdrowszym tuszczem rolinnym i ma najkorzystniejszy zestaw nienasyconych kwasw tuszczowych. Moe by uywana do smaenia, duszenia, gotowania i na zimno - do saatek i majonezw. Obnia poziom cholesterolu i cinienie. Reguluje poziom cukru we krwi, ma dziaanie silnie przeciwutleniajce. Najlepsza jest oliwa zielona z pierwszego, zimnego tocze-

167 nia. Jest to produkt bardzo drogi i dlatego w powszechnym uyciu s oleje rolinne. Oleje sojowy i rzepakowy to najczciej uywane w Polsce oleje do smaenia. Olej sonecznikowy, kukurydziany, arachidowy nadaj si do duszenia, gotowania, do saatek i majonezw. Nie nadaj si do smaenia w wysokich temperaturach. Olej lniany jest bardzo ceniony na lsku i w Wielkopolsce, gdzie jada si go z twarogiem i ziemniakami. Nadaje si wycznie do spoywania na zimno. Ma najwysz zawarto NNK, jest nie tylko produktem spoywczym, ale i lekarstwem na schorzenia skrne i stawowe. Spoywanie wycznie tuszczu rolinnego moe spowodowa obnienie witaminy E w organizmie. Przy takiej diecie zaley zadba o odpowiednio du ilo warzyw i caego zboa. Jedynie olej kukurydziany i z kiekw pszenicy zawiera witamin E. Tuszcze zwierzce Maso ma natur neutraln i naley do elementu Ziemi. Jest najbardziej wartociowym tuszczem do spoywania na zimno. Zawiera bardzo cenne witaminy A, D, E i z grupy B oraz sole mineralne (fosfor, potas, wap, magnez). Maso powinni jada codziennie wszyscy, a ju na pewno dzieci i modzie. Maso powinno zawsze towarzyszy serom i twarogom, gdy zawarta w nim witamina D pozwala na przyswajanie wapnia. Z tego samego wzgldu maso powinno si dodawa do potraw z fasoli, duszonych warzyw, a nawet wywarw kostnych. Wzmacniajco i uspokajajco na dzieci dziaa gorce mleko z masem i miodem wypite przed snem. Poleca sieje przy przezibieniach i kaszlu. Maso nie podnosi poziomu cholesterolu we krwi! Poziom ten zaley od zupenie innych czynnikw (za przemiana materii, brak magnezu i wychodzenie organizmu). Spoywanie masa jest konieczne przy osteoporozie, gdy zawarte w nim witaminy A, D i E ratuj organizm. Nie mona masa zastpi adn, nawet najlepsz margaryn!

168 Smalec wieprzowy jest podobnie ochadzajcy jak wieprzowina. Wszelkie wic problemy z nim zwizane s podobne jak przy spoywaniu wieprzowiny. Ze wzgldu na nasze warunki klimatyczne smalec jest nam potrzebny w okresie jesieni i zimy dla uzyskania odpowiedniej jakoci jang naszego organizmu. Spoywanie nadmiaru smalcu oraz tustego misa bez przypraw, w poczeniu z kwanymi, surowymi dodatkami i zimnymi napojami oraz sodyczami, jest ogromnym zagroeniem dla zdrowia. Takie poywienie przyczynia si do zablokowania przypywu energii i krwi, do wydzielenia nadmiaru luzu. Bezporedni jednak przyczyn takiego stanu nie jest smalec, lecz ochadzajce i niewaciwe dodatki. Smalec spoywany rozsdnie, z odpowiednimi przyprawami oraz produktami wzmocni nasze siy. Jest potrzebny szczeglnie ludziom modym. Zjadany z rozgrzewajcymi go cebul i przyprawami, jest lubianym dodatkiem do chleba. Poleca si nawet stosowanie smalcu jako okrasy do kasz, potraw mcznych, ziemniakw, soczewicy. Nie wolno jednak zapomina o przyprawach rozgrzewajcych. Smalec gsi ma natur neutraln i naley do elementu Ziemi. Jak wszystkie tuszcze drobiowe reguluje poziom cholesterolu w organizmie. Jest smacznym i zdrowym dodatkiem do chleba i potraw. Naley przy okazji wspomnie o bardzo cennym tuszczu rybim, jakim jest tran. Nie jest to tuszcz spoywczy, ale w zasadzie lek, poniewa zawiera ogromne iloci witaminy A, D i E. Nie znamy produktu naturalnego o podobnie duej koncentracji tych witamin. Oprcz tego tran zawiera tzw. omega 3 - kwasy tuszczowe, majce nadzwyczaj dobroczynny wpyw na nasz organizm. Tuszcz rybi dziaa przeciwzakrzepowo, przeciwzapalnie, przeciwcukrzycowo, jest dobry na reumatyzm, astm, nadcinienie i uszczyc. Oglnie biorc, poprawia prac elementu Ziemi (odek, ledziona, trzustka), a zatem przemian materii oraz wzmacnia siy organizmu. Zamiast bardzo niesmacznego tranu polecam jadanie 2-3 razy w tygodniu maej porcji tustych, morskich ryb (oso, makrela, sardynka, tuczyk, led, halibut). Przyprawy i zioa przyprawowe

169

Przyprawy s niezbdnymi dodatkami do naszych potraw, w ktrych peni rol katalizatorw uatwiajcych trawienie i przyswajanie. Maj natur rozgrzewajc, smak gorzki, sodki lub ostry. Smak gorzki to szafran i kurkuma. Smak sodki to koper woski, any, kminek, jaowiec, cynamon, papryka sodka i wanilia. Smak ostry to pieprz czarny, zielony, biay, cayenne, chili, papryka ostra, imbir, gaka muszkatoowa, ziele angielskie, kardamon, li laurowy, godziki, czarnuszka, curry, kolendra i gorczyca. Dobroczynny wpyw przypraw na organizm ludzki znany jest od najdawniejszych czasw. Generalnie maj dziaanie antywirusowe i antybakteryjne, przeciwzakrzepowe, antyzawaowe, antycukrzycowe, obniaj cinienie, s silnymi antyutleniaczami, pobudzaj prac gruczow wydzielania wewntrznego, dziaaj przeciwblowo, odpomociowo, wykrztunie, obniaj poziom cholesterolu, dziaaj przeciwzapalnie i przeciwwrzodowo. Jedynie przy chorobach gorca {ogie wtroby, serca i puc) przyprawy naley stosowa z wielkim umiarem. Przy ewentualnym przedawkowaniu powinnimy zrwnoway nadmiernie rozgrzany organizm np. wod z cytryn, kwanym mlekiem lub twarogiem. Dodawane do potraw pomagaj nam uzyska ich natur rozgrzewajc. Poniewa wikszo produktw spoywczych ma natur ochadzajc lub neutraln, jedynym sposobem uzyskania poywienia ocieplajcego, rozgrzewajcego jest gotowanie i dodawanie przypraw. Stosowanie przypraw bdzie dla nas atwe i jednoczenie poyteczne dla organizmu, jeli poznamy ich klasyfikacj wedug smakw i reguy Piciu Przemian. Uywania przypraw najbardziej domagaj si misa a gwnie wieprzowina, drb i ryby. Przyprawy, zwaszcza imbir i pieprze, pozwalaj na osabienie ich ochadzajcej natury. Zioa przyprawowe uzyskuj natur rozgrzewajc w czasie gotowania i dobra tradycja kulinarna wykorzystuje to dla podniesienia jakoci naszych potraw. Stosuje si je do wszystkiego, ale szcze-

170 glnie poprawiaj smak i strawno mis. Suche zioa, uywane bezporednio do posypywania potraw, nie maj natury rozgrzewajcej, a wic nie dziaaj tak jak w potrawie gotowanej. Polecane s bazylia, majeranek, tymianek, szawia, rozmaryn, estragon i czber. Do przypraw i zi przyzwyczajajmy dzieci od najmodszych lat. Dla nich najkorzystniejsze s any, nasiona kopru woskiego i kminek.

171

H
YWIENIE ZRWNOWAONE
Poywienie powinno by lekarstwem, a lekarstwo poywieniem. (Hipokrates) Zasad dziaania pokarmw zrwnowaonych jest wzmacnianie i ochrona wszystkich narzdw. Przy potrawach niezrwnowaonych, gdy brakuje pewnych smakw, wystpuje zjawisko nadmiaru lub niedoboru w poszczeglnych narzdach, co daje konkretne objawy chorobowe. Kady ze smakw ma natur jin lub jang i naley je tak zestawia, aby otrzymane poywienie odpowiadao potrzebom naszego organizmu w danym momencie. W naszym klimacie przewaa potrzeba potraw ciepych i rozgrzewajcych przez cay rok. Obecno przez dugi czas w poywieniu przewagi jakiego smaku (poywienie niezrwnowaone), np. sodyczy, powoduje rozregulowanie pracy odka, ledziony i trzustki, zaburzenia przemiany materii, obnienie odpornoci na choroby, osabienie pracy nerek i gruczow wydzielania wewntrznego. Przy nadmiarze smaku kwanego wystpi zniszczenie wtroby, osabienie ledziony, trzustki i nerek. Niszczenie naszego organizmu przez niewaciwe poywienie jest procesem dugotrwaym, skrytym, a objawy wystpuj wwczas, gdy choroba jest ju zaawansowana. W swoim czasie organizm zawsze daje nam zna o traceniu rwnowagi, ale sygnay najczciej ignorujemy albo nie potrafimy ich odczyta, a ju na pewno nie kojarzymy ich z bdami w ywieniu. Decydujc si na odywianie zrwnowaone automatycznie uwraliwiamy nasz wiadomo na znaki, ktre daje nam ciao i otoczenie. Zrwnowaony, wraliwy organizm potrafi dokonywa waciwych wyborw. Dotyczy to wszystkich sfer ycia.

172 Podstawow zasad przyrzdzania potraw zrwnowaonych jest wykorzystanie w nich smaku produktw, reguy Piciu Przemian oraz prawa jin - jang {patrz rys. W na str. 57). Aby to byo moliwe, musimy nauczy si smakw produktw i zgodnie z kolejnoci Piciu Przemian zestawia je w konkretn potraw. W praktyce polega to na cile okrelonej kolejnoci dodawania produktw (smakw), z ktrych ma powsta potrawa. W przypadku potraw gotowanych i duszonych produkty o rnych smakach wrzucamy do garnka w odstpach okoo 1 minuty. Produkty w jednym smaku moemy wrzuci jednoczenie. Jeli musimy doprawi potraw, nie moemy przy tym zakci reguy Piciu Przemian, a wic brakujce ogniwa wypeni po prostu szczypt potrzebnych smakw. Przykad: ugotowana zupa wymaga dodatkowego przyprawienia pieprzem i sol, a dodawanie produktw skoczylimy na zieleninie (smak kwany). Naley wic doda odrobin wrztku lub tymianku (smak gorzki) oraz odrobin masa lub kminku (smak sodki) i dopiero wwczas sypiemy odpowiedni ilo pieprzu i soli. Nie jest wane, od jakiego smaku rozpoczynamy gotowanie, ale najczciej jest to smak gorzki (wrzca woda), zarwno przy zupach, jak i potrawach duszonych lub sodki w przypadku mis (tuszcz). O dziaaniu potrawy decyduje smak zamykajcy i koczcy. Jeli zup zakoczymy pieprzem, skierujemy jej natur do elementu Metalu (puca i jelito grube). Zupa zakoczona zielenin skieruje swoj energi i natur do elementu Drzewa (wtroba). Te reguy dotycz potraw wywaonych smakowo, ktre daj wzmocnienie i si nie tylko elementowi, do ktrego skierowalimy ostatni skadnik, lecz odywiaj cay organizm. W przypadku potraw, w ktrych zdecydowanie dominuje jeden smak, pomimo zabiegw rwnowacych nie zdoamy zniwelowa jego natury, ale dziki nim potrawa bdzie strawna i lepiej przyswajalna. Nie usuniemy natury ochadzajcej takich produktw jak kiszona kapusta, zupa ogrkowa, szczawiowa, pomidorowa, sodkie wypieki, makarony i sery. Moemy jedynie przez odpowiedni obrbk i dodatki zagodzi ich negatywne dziaanie na nasz organizm.

173 Poniewa w naszym klimacie potrzebujemy przede wszystkim poywienia rozgrzewajcego, musimy w tym celu stosowa odpowiednie zabiegi, tzw. jangizowanie. Polega to na wyborze metody obrbki termicznej, dodaniu przypraw oraz zestawieniu odpowiednich smakw. Nie bjmy si dugiego gotowania i przypraw! Kady rodzaj obrbki termicznej dodaje potrawom energii i wartoci jang. W zalenoci od potrzeb stosujemy gotowanie w wodzie, na parze, cinieniowe (szybkowar), duszenie, obsmaanie i smaenie, pieczenie w piekarniku i nad ywym ogniem (roen, gril). Najbardziej wartociowe i energetyujce jest gotowanie na ywym ogniu - drewno, wgiel, gaz. Liczy si rwnie czas trwania obrbki, np. zupa gotowana przez pi godzin i z odpowiednimi dodatkami ma ogromny adunek energetyczny i silne waciwoci lecznicze, podnosi jang organizmu (energia i ciepo). Stosujemy j w wyjtkowych sytuacjach, przy silnym wychodzeniu i osabieniu organizmu. Zupa przygotowana w popiechu, krtko gotowana, ma zdecydowanie mniejsz warto, nawet gdy skadniki jej s bardzo cenne, od zupy gotowanej przez odpowiedni okres czasu. Aby podnie waciwoci rozgrzewajce i smakowe, np. duszeniny misno-jarzynowej, stosujemy najpierw szybkie obsmaanie skadnikw na gorcym oleju. Podobnie czynimy z kaszami, np. praymy przed gotowaniem kasz jaglan, ry, kasz mann. Smaone lub pieczone w piekarniku ziemniaki s zdecydowanie bardziej jang ni ziemniaki z wody. Wszystkie warzywa w procesie obrbki termicznej zwikszaj swoj natur jang. Aby efekty naszej pracy w kuchni byy waciwe, naley posi umiejtno zestawiania produktw w potraw, a potraw w posiki. Mona to osign po jakim czasie, poniewa gotowanie zrwnowaone jest umiejtnoci, ktrej trzeba si nauczy. Nauk gotowania rozpoczynamy od receptur. Pamitajmy, e najpierw musimy dokadnie przeczyta i przeanalizowa cao. Zastanawiamy si, czy receptura jest dla nas zrozumiaa i interesujca. Dopiero po tym moemy przystpi do pracy. Sztywne trzymanie si receptury potrzebne jest tylko na pocztku nauki. Kiedy ju

174 nauczymy si smakw i reguy Piciu Przemian, proponuj posugiwa si jak najczciej wasn wyobrani kulinarn i upodobaniami. Powysza tre moe pocztkowo wydawa si zbyt trudna do zrozumienia i stosowania. Nie popadajmy w pesymizm, naley po prostu rozpocz gotowanie wedug podanych receptur, a czas wszystko wyjani i rozwie wtpliwoci. Aby nasza praca w kuchni bya przyjemna, abymy mogli realizowa nasze chwilowe fantazje, potrzebne jest stae wyposaenie kuchni w podstawowe produkty. Przyprawy i zioa - bazylia, tymianek, oregano, rozmaryn, czber, estragon, majeranek, szawia, czarnuszka, gorczyca, kminek, kolendra mielona, papryka sodka i ostra, ziele angielskie, li laurowy, gaka muszkatoowa, cynamon, godziki, kardamon, kurkuma, szafran, pieprz (czarny, biay, zielony, cayenne), chili, imbir, pieprz zioowy oraz przyprawa Pi Smakw. Zioa na herbaty - lukrecja, tymianek, any, lipa, nagietek, rumianek, mita, herbata z owocw lenych (ale bez mity). Kawa naturalna, zboowa i kakao. Mid rzepakowy i wielokwiatowy. Tuszcze - oliwa z oliwek, oleje (rzepakowy lub sojowy i sonecznikowy), maso, smalec. Majonez. Kasze - patki owsiane, kasza jczmienna, jaglana, gryczana, kukurydziana, ry ciemny i biay, kasza manna, kuskus. Mki i makarony - mka pszenna tortowa, krupczatka, razowa, mka kukurydziana, mka ziemniaczana, makarony wedug upodoba. Misa - dobrze jest mie w lodwce tygodniowy zapas rnych rodzajw mis, np. wieprzowina, woowina, indyk, kurczak, cielcina, misa z koci, boczek wdzony lub bekon. Warzywa - cebula i czosnek powinny by w kuchni stale. W lodwce przechowujemy zawsze kilka marchewek, pietruszk, kawaek kapusty, por, seler. Oprcz tego w domu powinny by groch, soczewica i fasola.

175 Wegeta - powinna by w kuchni, ale uywanie jej nie jest konieczne, decyzja naley do gotujcego. Nie powinno si uywa wegety w duych ilociach. Podawane przeze mnie przepisy mog si wydawa dugie i skomplikowane. To tylko pozory! Przyjta forma jest konieczna, aby przepis by czytelny i aby wykluczy pomyki. Uwzgldnia kolejno dodawania wszystkich skadnikw (smakw) wedug reguy Piciu Przemian. Przyprawy w przepisach podawane s w ilociach optymalnych, lecz kady gotujcy powinien uwzgldni swoje upodobania i potrzeby. Jeli dotychczas uywalimy niewielu przypraw, to musimy si do nich zacz przyzwyczaja, stopniowo zwikszajc iloci. Jeli zdecydowanie nie odpowiada nam , jaka z przypraw, to stosujemy inn, ale w tym samym smaku. Przepisy pozwalaj na przygotowanie bardzo smacznych, typowo polskich potraw. S to przepisy bazy, na ktrych mona przy pomocy wasnej fantazji tworzy potrawy bardziej wyrafinowane. Wszystkie proponowane w ksikach kucharskich i czasopismach przepisy mona zmodyfikowa wedug reguy Piciu Przemian. W tym celu naley wszystkie skadniki pogrupowa wedug smakw. Brak ktregokolwiek smaku naley uzupeni wedug wasnego uznania. Wikszo podanych poniej przepisw jest natury neutralnorozgrzewajcej, za wyjtkiem tych, ktre maj zdecydowany smak kwany i s wwczas neutralno-ochadzajce. Mona zatem korzysta z nich przez cay rok, przy kadego rodzaju dolegliwociach, stosujc jedynie odpowiednie iloci przypraw (zalenie od potrzeb zmniejszajc lub zwikszajc). Skadniki potrawy zestawiamy w kolejnoci: gorzki - sodki ostry - sony - kwany - gorzki - sodki itd. (patrz rys. 11). Przygotowujc rosoy lub zupy na misie i kociach naley przestrzega nastpujcych regu: - zupy mona gotowa na wywarach misnych lub nie, decyzja naley do nas rwnie w kwestii, jak duy kawaek misa wykorzystamy, sugeruj jednak, by nie by zbyt duy - na misie kurczaka nie gotujemy zup kwanych - miso i koci cielce lub woowe wkadamy do wrztku z tymiankiem

176 - miso lub koci wieprzowe wkadamy do zimnej wody lub wkadamy do wrztku, do ktrego dodalimy tymianku, kminku i imbiru - miso i koci baranie wkadamy do wrztku - miso lub koci indycze wkadamy do wrztku po dodaniu tymianku i kminku - miso lub koci kurczaka wkadamy do zimnej wody lub do wrztku po dodaniu kminku, imbiru i soli - miso gsi wkadamy do wrztku z tymiankiem.

177

PRZEPISY KULINARNE
Oznaczenia w tekcie: k 8 s
0

sn

- smak kwany - smak gorzki - smak sodki - smak ostry - smak sony

ZUPY
Zupa niadaniowa g - do ok. 1,5 1 wrzcej wody doda: g - szczypt kurkumy, s - 2 yki kaszy jaglanej, o - 3 yki patkw owsianych, o - imbiru na kocu yeczki, sn - sl do smaku, gotowa okoo 30 min, a potem doda: k - yeczk soku z cytryny lub utarte jabko g - wrzc woda, jeli trzeba uzupeni ilo zupy, g - 5 orzechw woskich pokrojonych (dowolnie), s - yeczka rodzynek (dowolnie), gotowa okoo 10 min, a potem doda: s - maso i mid do smaku gotowa 1 min Zup mona przygotowa poprzedniego dnia wieczorem Oprcz wymienionych kasz mona stosowa zamiennie kasz kukurydzian (s), patki pszenne (k) i jczmienne (o).

178 Zup mona rwnie uzupeni mlekiem (zamiast wrztku), a dolewamy je w momencie sodzenia Ros woowo - drobiowy (zupa na 2 dni dla 4 osb) g - 41 wrzcej wody, doda: ^ - 1/3 yeczki tymianku i/lub szczypt kurkumy, s - 1/3 yeczki kminku, s - 1/2 kg woowiny lub cielciny z koci (np. giez), gotowa 1,5 godz. a potem doda: s - 4-5 rednich przekrojonych marchewek, s - du pietruszk (przekrojon wzdu), o - 2 due cae cebule lub por i kawaek selera, o - 3 pokrojone zbki czosnku, o-l/2 yeczki imbiru, o - pieprz cayenne na czubku noa, sn - yeczk wegety, soli do smaku, k - 1/2 kurczaka, k - szczypt bazylii, may pczek zielonej pietruszki, kilka lici selera i kopru zwizanych w pczek, Gotowa okoo 1 godz. Wyj miso i jarzyny, uzupeni zup wrztkiem (g), doda szczypt majeranku (g), szczypt kminku (s), dopieprzy do smaku pieprzem biaym i czarnym (o), ewentualnie dosoli (sn). Mona podawa z makaronem, lanymi kluskami, ziemniakami, kasz kuskus, kasz kukurydzian. Miso uy do farszu nalenikowego. Jeli chcemy, aby ros by silnie rozgrzewajcy, gotujemy go tylko na woowinie, cielcinie lub baraninie. Zupa pomidorowa g - do wrzcej wody ( 2-3 1), doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s - 1/2 yeczki kminku,

179 s - koci woowe lub cielce (wg uznania) lub yeczk masa, gotowa 1,5 godz., potem doda: s - 3 rednie pokrojone marchwie, s - du pokrojon pietruszk, o - 3 due cebule drobno pokrojone, o - 3 zbki czosnku rozgniecione, o-l/2 yeczki imbiru, o - na czubku noa pieprzu cayenne, sn - yeczk wegety (wg uznania), sn - sl do smaku, gotowa do mikkoci okoo 1 godz. wyj koci, doda k - 1/21 soku pomidorowego (przygotowanego wasnorcznie), k - szczypt bazylii, g - wrztek, gdy trzeba uzupeni ilo zupy, g - szczypt majeranku, s - lane kluski. Gdy zup gotujemy bez koci, dodajemy yeczk masa (s), pieprz (o) i sl (sn) do smaku. Latem mona doda zielonej pietruszki (k). Lane kluski s - jajo, o - imbir (szczypta), sn - yka wody, k - yka kopiasta mki, g - odrobina kurkumy, wyrobi ciasto i ka na wrztek. Barszcz ukraiski g - do 2-3 1 wrzcej wody doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s - woowin lub cielcin z koci (wg uznania) lub yeczk masa,

180 s - szczypt kminku, gotowa okoo 1,5 godz., a potem doda: s - drobno pokrojon marchew, s - drobno pokrojon pietruszk, s - 2-3 drobno pokrojone rednie buraczki, s - 1/2 kg pokrojonych ziemniakw, o - 2 drobno pokrojone cebule, o - 3 zgniecione zbki czosnku, o - wiartka maej drobno pokrojonej gwki kapusty biaej lub woskiej, O-1/2 yeczki imbiru, o - na czubku noa pieprzu cayenne, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, sn - filiank namoczonej fasoli (tylko wiosn lub latem), k - szczypt bazylii, (latem rwnie zielone czci rolin), gotowa okoo 1 godz. (do mikkoci), k - podprawi wod z mk pszenn (2 yki), k - dosmakowa sokiem z cytryny, g - szczypt majeranku, g - wyj ko, uzupeni wrztkiem, doda s - yeczk masa (gdy zupa bez koci), o - pieprz i sl (sn) do smaku. Zupa fasolowa fasol namoczy poprzedniego dnia wieczorem, wod odla, g - wrzca woda (2-3 1), doda: g - szczypt tymianku i 1/3 yeczki kurkumy, s - woowin lub cielcin z koci, s - 1/2 yeczki kminku, gotowa okoo 1,5 godz., a potem doda: s - 3 drobno pokrojone marchewki, s - drobno pokrojon pietruszk, s - 5-6 pokrojonych ziemniakw,

181 o - 3 pokrojone cebule, o - 3 rozgniecione zbki czosnku, o - 1/2 yeczki imbiru i 1/2 yeczki czbru, o - na czubku noa pieprzu cayenne, sn - namoczon fasol, sn - sl do smaku i 1/2 yeczki wegety, k - szczypt bazylii, gar pietruszki lub innej zieleniny, g - majeranku do smaku, gotowa do mikkoci, g - wyj miso, uzupeni zup wrzc wod, doda: s - yeczk masa, o - dosmakowa pieprzem biaym i czarnym, dosoli. Zamiast ziemniakw mona na kocu, po wrzcej wodzie (g), doda azanki domowe (s), zacierki lub dowolny makaron (s). Krupnik g - do 2-3 1 wrzcej wody doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s - 1/2 yeczki kminku, o - miso indyka z koci (skrzydo, udko itp.), o - kasz jczmienn (5-6 yek), o - li laurowy, ziele angielskie (4 ziarna), o - 1/2 yeczki imbiru, gotowa okoo 1,5 godz., a potem doda: o - 2 drobno pokrojone cebule lub 2 pory, o -1/4 gwki kapusty woskiej drobno i pokrojon kalarep latem, sn - yeczk wegety, soli do smaku, k - szczypt bazylii, k - gar zielonej pietruszki lub innej pokrojonej zieleniny, g - szczypt majeranku, g - wrzc wod do uzupenienia iloci zupy, s - 3-4 drobno pokrojone marchewki, s - du pokrojon pietruszk,

T
182 s - 2-3 pokrojone ziemniaki, gotowa okoo 1/2 godz. (do mikkoci jarzyn), dosmakowa: pieprzem (o), sol (sn), zielon pietruszk (k). Zupa cebulowa g - do 2-3 1 wrzcej wody lub wywaru z warzyw doda: g - szczypt kurkumy, s - 60-70 dag pokrojonej cebuli podduszonej na sporej yce masa, o-l/2 yeczki imbiru, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, gotowa do mikkoci (okoo 0,5 godz.), zmiksowa, doda: k - szczypt bazylii, k - 1-2 yeczki soku z cytryny lub kieliszek biaego wina, g - wrztek do uzupenienia iloci zupy, g - szczypt majeranku, s - szczypt kminku, o - pieprz i sl do smaku (sn), Podawa z grzankami lub czyst. Grochwka sn - do 2-3 1 zimnej wody doda: k - kawaek kurczaka, k - szczypt bazylii, zagotowa, doda: g - szczypt tymianku, 1/3 yeczki kurkumy, s - 1/2 kg uskanego grochu, gotowa okoo 1 godz., a potem doda: s - 2 drobno pokrojone marchewki, 183 s - pokrojon pietruszk, s - 2-3 pokrojone ziemniaki, o - 2 pokrojone cebule, o - 2 rozgniecione zbki czosnku, o - kawaek rozdrobnionego selera lub gar drobno pokrojonej kapusty, o-l/2 yeczki imbiru, o - szczypt pieprzu cayenne, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku , gotowa do mikkoci, a potem doda: k - gar siekanej zieleniny lub yk soku z cytryny lub 2-3 yki soku z kiszonych ogrkw, g - szczypt majeranku, g - wrzc wod do uzupenienia iloci zupy, s - yeczk masa, dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Zupa neapolitaska sn - do okoo 2 1 wrzcego, czystego rosou doda: k - gar drobno pokrojonego, zielonego kopru, g - szczypt tymianku, s - ugotowany makaron, s - 1/2 szklanki sodkiej mietany, dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn), zagotowa. Kapuniak ze sodkiej kapusty g - do 2-3 1 wrzcej wody doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s - ko woow lub inn, s - 1/2 yeczki kminku,

T
184 gotowa okoo 1,5 godz., a potem doda: s - 2 marchewki pokrojone w plasterki, s - pokrojon w plasterki pietruszk, s - 4-5 rednich pokrojonych w kostk ziemniakw, o - 2 pokrojone cebule, o - rozgnieciony zbek czosnku, o - 1/4 redniej gwki biaej, drobno pokrojonej kapusty, o - li laurowy, 3-4 ziarna ziela angielskiego, szczypt pieprzu cayenne, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, k - szczypt bazylii, gotowa do mikkoci, k - zaprawi mk pszenn rozmieszan w zimnej wodzie, k - dosmakowa cytryn (zupa powinna by agodna), jeli potrzeba doda majeranku (g), kminku (s), pieprzu (o) i soli (sn). Zacierka g - do okoo 2 1 wrzcej wody doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s - okoo 60 dag pokrojonych ziemniakw dobrze rozgotowujcych si, s - szczypt kminku, o - 3 pokrojone drobno cebule, o - 1/2 yeczki imbiru, o - szczypt pieprzu cayenne, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, gotowa do mikkoci, a potem doda: k - szczypt bazylii, k - zacierki, gotowa 0,5 godziny, potem doda: g - szczypt majeranku, 185 s - yk masa, o - pieprz i sl (sn) do smaku. Zacierki : do miski wsypa 4-5 yek mki pszennej, wlewa zimn wod i zagniata rk jak najtwardsze ciasto, skuba zacierki i obtacza je w mce, aby si zaokrgliy. Zupa z botwiny (mode buraczki z limi) g - do okoo 2-3 1 wrztku doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s - ko woow, gotowa okoo 1 godz., a potem doda: s - 3 pokrojone marchewki, s - pokrojon pietruszk, o - 2 pokrojone cebule, o - 3 posiekane zbki czosnku, o - 1/2 yeczki imbiru, o - szczypt pieprzu cayenne, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, k - gar posiekanej zielonej pietruszki i koperku, k - okoo 0,5 kg pokrojonej botwinki, gotowa okoo 40 min, k - podprawi mk pszenn (1-2 yki) rozmieszan w zimnej wodzie, k - dosmakowa cytryn (1-2 yeczki), g - uzupeni zup wrztkiem, doda: g - szczypt majeranku (moe by wiey), s - yk masa, gdy zupa bya gotowana bez koci. Do zupy podaje si ziemniaki smaone z kminkiem. Zupa pieczarkowa g - do okoo 2-3 1 wrztku doda: g - szczypt tymianku i kurkumy,

186 s - woowin lub cielcin z koci, gotowa okoo 1 godz., a potem doda: s - 3 cae marchewki, sl - ca du pietruszk, gotowa do mikkoci, wyj miso i jarzyny (mona je zuy do saatki), doda: s - 60 dag pokrojonych pieczarek, o - 4 pokrojone drobno cebule, o - 1/2 yeczki imbiru, o - szczypt pieprzu cayenne, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, gotowa okoo 45 min, zmiksowa, doda: k - szczypt bazylii, k - 1/2 yeczki soku z cytryny, gar zielonej pietruszki, g - uzupeni zup wrztkiem, doda g - szczypt majeranku, (mona podprawi 1/2 szklanki mietany (s), dosmakowac pieprzem (o) i sol (sn)). Podawa z makaronem lub lanymi kluskami. Zupa z zielonego groszku lub kukurydzy g - do okoo 2-3 1 wrztku doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s - ko woow lub cielc, gotowa okoo 1,5 godz., a potem doda: s - 3 pokrojone marchewki i 4 pokrojone ziemniaki, s - pokrojon pietruszk, o - may kawaek posiekanego selera, o - 2 posiekane cebule, o - 2 posiekane zbki czosnku, o-l/2 yeczki imbiru, o - szczypt pieprzu cayenne,

187 sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, gotowa okoo 30 min, a potem doda: k - gar siekanej zielonej pietruszki lub innej zieleniny, g - uzupeni ilo zupy wrzc wod, doda: g - szczypt majeranku, s - puszk groszku lub kukurydzy wraz z zalew, s - zagci mk kukurydzian (okoo 2 yki) rozmieszan w zimnej wodzie, doda: s - yk masa, gdy zupa jest bez koci, s - szczypt kminku, dosmakowac pieprzem (o) i sol (sn). Zupa z porw miksowana g - do okoo 2-3 1 wrztku doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s - szczypt kminku, s - 0,8 do 1 kg pokrojonych ziemniakw, o - okoo 60 dag pokrojonych porw (mona je poddusi na nale, wtedy zupa jest smaczniejsza), o - 1/2 yeczki imbiru, o - szczypt pieprzu cayenne, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, gotowa do mikkoci, zmiksowa, doda: k - szczypt bazylii lub zielon, siekan pietruszk lub yeczk soku z cytryny, g - uzupeni wrztkiem do potrzebnej iloci, doda: s - yk masa (jeli nie byo jeszcze dodane), o - dosmakowac pieprzem i sol (sn). Zup podawa czyst lub z grzankami.

188 Zupa jarzynowa zocista miksowana g - do wrztku (okoo 2-3 1) doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s -7 rednich pokrojonych marchewek, s - 4 due pokrojone ziemniaki, s - pokrojon pietruszk, o - 3 pokrojone cebule, o-l/2 yeczki imbiru, o - pieprz cayenne, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, gotowa do mikkoci, zmiksowa, doda: k - pczek siekanej pietruszki lub innej zieleniny, k - yeczk soku z cytryny, g - uzupeni zup wrztkiem. Zup mona podawa czyst lub z grzankami. Zupa selerowa miksowana g - do okoo 2-3 1 wrztku doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s - 2 rednie pokrojone marchewki, s - 1/2 kg pokrojonych ziemniakw, o - duy pokrojony seler, o - pokrojon cebul, o - 2 posiekane zbki czosnku, o - 1/2 yeczki imbiru, o - pieprz cayenne, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, gotowa do smaku okoo 1 godz., zmiksowa, doda: k - szczypt bazylii, k - 1/2 yeczki soku z cytryny lub 2 yki siekanej zielonej pietruszki, g - uzupeni zup wrztkiem (jeli trzeba), doda: g - szczypt majeranku, s - yk masa, szczypt kminku, o - dosmakowa pieprzem i sol (sn). Podawa z grzankami lub bez. Zupa wiosenna z zieleniny

189

g - do okoo 2-3 1 wrztku doda: g - szczypt tymianku i kurkumy, s - koci (woowe lub cielce), gotowa okoo 1 godz., a potem doda: s - okoo 60 dag pokrojonych ziemniakw, o - duy pczek pokrojonej modej cebuli ze szczypiorem, o - 2 zbki posiekanego czosnku, o-l/2 yeczki imbiru, o - szczypt pieprzu, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, k - po garci posiekanych, modych lici kalarepy, selera, pietruszki i kopru, gotowa do mikkoci okoo 40 min, g - w razie potrzeby uzupeni zup wrztkiem, doda: g - szczypt majeranku lub kurkumy, s - yk masa, jeli zupa jest bez koci, s - szczypt kminku, o - dosmakowa pieprzem i sol (sn). Zupa jarzynowa g - do okoo 2-3 1 wrztku doda: g - szczypt tymianku, s - ko (woow lub cielc), gotowa okoo 1 godz., a potem doda:

T
190 s - pczek pokrojonej marchewki, s - 1/2 kg modych ziemniakw, s - szklank modego groszku, o - 1/2 gwki pokrojonej modej kapusty lub/i 2 pokrojone kalarepy, o - pczek modej cebuli, o-l/2 yeczki imbiru, o - pieprz, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, k - posiekan zielenin (licie kalarepy, selera, pietruszki), gotowa okoo 30 min, g - uzupeni zup wrztkiem do potrzebnej iloci i doda: g - szczypt majeranku Zup mona przyrzdza bez ziemniakw, wtedy zagszczamy j lanymi kluskami lub makaronem, dodajc je jako ostatnie. Mona j rwnie zagci kasz mann, dodan razem z zielenin. Zupa szczawiowa 30-40 dag szczawiu ugotowa w maej iloci wody i zmiksowa, g - do okoo 2-3 1 wrztku doda: g - szczypt tymianku, 1/3 yeczki kurkumy, 5/ - ko, najlepiej woow, gotowa okoo 1 godz., a potem doda: s - 3-4 przekrojone marchewki, s - pietruszk przekrojon wzdu, o - 2 cae-cebule, o - kawaek selera, o-l/2 yeczki imbiru, o - pieprze, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, 191 gotowa do mikkoci, wyj ko, a jarzyny uy do saatki, k - dolewa stopniowo zmiksowany szczaw, prbujc, aby zupa nie bya za kwana, g - uzupeni wrztkiem do potrzebnej iloci, doda: s - wg uznania 1/2 szklanki sodkiej mietany lub 1/2 yki masa, o - dosmakowa pieprzem i sol (sn). Podawa z jajkiem ugotowanym na twardo lub ziemniakami. urek g - do okoo 2-3 1 wrztku doda g - szczypt tymianku, g - okoo 20 dag wdzonego boczku (niekoniecznie), s - woowin z koci, gotowa okoo 1 godz., a potem doda: s - 4 cae marchewki, s - ca pietruszk, o - 2 due cebule w caoci, o - 3 przecinite przez prask zbki czosnku, o -. 1/2 yeczki imbiru, o - pieprze, sn - sl do smaku, sn - yeczk wegety, gotowa okoo 1 godz., wyj jarzyny i miso, k - wla urek, (ilo zaley od upodoba, ale zupa nie powinna by zbyt kwana), doda g - wrztku, jeli trzeba uzupeni ilo zupy, g - okoo yeczki majeranku, s - 1/2 yeczki kminku, s - 1/2 szklanki sodkiej mietany (wg uznania), dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn).

T
192 Podajemy z ziemniakami, jajkiem na twardo, pokrojon kiebas (ugotowan oddzielnie), pokrojonym boczkiem z zupy. Jarzyny uywamy do saatki. Zupa jesienna g - do okoo 2-3 1 wrztku doda g - szczypt tymianku i 1/3 yeczki kurkumy, s - ko, gotowa okoo 1 godz., a potem doda s - 3 pokrojone marchewki. s - pokrojon pietruszk, s - okoo 1/2 kg pokrojonych ziemniakw, o-l/2 gwki pokrojonej kapusty woskiej, o - 2 posiekane cebule, o - 2 posiekane zbki czosnku, c-1/2 yeczki imbiru, o - pieprze, sn - szklank wieej, uskanej fasoli, sn - yeczk wegety, sn - sl do smaku, k - duy sparzony i pokrojony pomidor, k - gar siekanej zielonej pietruszki, gotowa do mikkoci, k - zaprawi yk mki pszennej rozmieszanej w zimnej wodzie, doda: g - wrztku do uzupenienia iloci zupy, g - szczypt majeranku (mog by wiee listki) i kurkumy, s - yk masa, gdy zupa bya gotowana bez koci, 5/ - (mona doda sodkiej mietany), dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Barszcz czysty Przygotowanie wywaru z burakw: g - do okoo 2 1 wrztku doda 193 g - szczypt tymianku, 1/3 yeczki kurkumy 5/ - 1 kg utartych na grubej tarce burakw, s - yeczk kminku, o-l/3 yeczki imbiru sn - yeczk soli, gotowa okoo 10 min, odstawiamy na 1-2 godz. Przygotowanie wywaru misno-jarzynowego: g - do okoo 2 1 wrztku doda g - szczypt kurkumy, s - okoo 60 dag woowiny z koci, s - 1/2 yeczki kminku, gotowa okoo 1 godz., potem doda s - 2 przekrojone wzdu marchewki, s - du przekrojon wzdu pietruszk, o - may kawaek selera, o - 2-3 cae cebule i 4 zbki czosnku, o - 1/2 yeczki imbiru, o - szczypt pieprzu cayenne, listek laurowy, 5 ziaren ziela angielskiego, gotowa okoo 1 godz. Do duego garnka przecedzi wywar z burakw i dola przecedzony wywar misno-jarzynowy, doda o - pieprz do smaku, sn - sl do smaku, k - okoo yki soku z cytryny, g - 1/2 szklanki czerwonego wytrawnego wina, s - okoo szklanki wywaru z gotowania suszonych grzybw (wg uznania), s - dosmakowa miodem (w razie potrzeby), jeli trzeba - dopieprzy (o) i dosoli (sn). Barszcz ten mona podawa do uszek wigilijnych, drobnych pierokw z misem, kodunw albo czysty do popijania.

T
194 Grochwka z lanymi kluskami - letnia sn - do okoo 2-3 1 zimnej wody dodawa: sn - ko wieprzow lub z kurczaka, k - szczypt bazylii, g - szczypt tymianku i 1/3 yeczki kurkumy, s - szczypt kminku, gotowa 1 godz., a nastpnie doda: s - okoo 40 dag uskanego grochu, gotowa okoo 1 godz., wyj ko i zup zmiksowa, doda s - 2 pokrojone w plasterki marchewki, o - 2 pokrojone kalarepy, o - 1/4 gwki modej kapusty, o - pczek pokrojonej cebuli, o - 1/2 yeczki imbiru, szczypta pieprzu cayenne, sn - sl do smaku, sn - 1/2 yeczki wegety, k - 2 garci siekanej zieleniny (pietruszka, seler, koper, licie kalarepy), gotowa do mikkoci (okoo 30 min), g - uzupeni ilo zupy wrztkiem, s - wla lane kluski z dwch jaj, doda: s - yeczk masa, dosmakowa w razie potrzeby pieprzem (o) i sol (sn). 195

DANIA JARSKIE
Ziemniaki z wody g - do okoo 1/2 1 wrzcej wody doda: g - szczypt kurkumy, s - 1/2 yeczki kminku, s - 1 kg obranych ziemniakw, s - 1/2 yeczki masa, o - pokrojon cebul, o - 2 zbki czosnku, sn - yeczk soli, gotowa pod przykryciem do mikkoci (wody powinno zosta niewiele), ziemniaki podusi z wszystkimi dodatkami, z ktrymi si gotoway. Mode ziemniaki gotowa w upinach. Po ostudzeniu i obraniu podgrzewa je na patelni na male lub oliwie, przyprawiajc kminkiem, pieprzem, sol, zielenin, kurkum i wieym majerankiem. Naleniki (przepis na 6 sztuk) k - do 1,5 szklanki mki pszennej doda g - szczypt kurkumy, s - jajo, o - 1/4 yeczki imbiru, o - szczypt startej gaki muszkatoowej, sn - szczypt soli, sn - li 2/3 szklanki wody, wszystko energicznie ubi yk drewnian w poowie porcji wody, a gdy ciasto bdzie gadkie, wla reszt wody. Jeli naleniki bd z nadzieniem sodkim, to razem z jajkiem doda yeczk miodu pynnego (nie dodawa wwczas gaki muszkatoowej).

196 Ciasto wylewa na patelni z odrobin rozgrzanego oleju i smay z obu stron. Nadzienie misno - warzywne Gotowane, zmielone miso i wszystkie warzywa z zupy lub rosou wyoy na patelni z rozgrzanym tuszczem (1 yka) i mieszajc podsmaa. Przyprawi na ostro kminkiem, pieprzami, 1/2 yeczki imbiru, 1/2 yeczki wegety, sol do smaku, szczypt bazylii i majeranku. Czas podsmaania okoo 10 minut. Nadzienie ze sodkiej kapusty (na podwjn porcj ciasta nalenikowego) Gwk kapusty (okoo 1 kg) pokrojon na wiartki woy do wrzcej wody i gotowa do pierwszej mikkoci, odcedzi (ale nie odciska), ostudzi i zmieli (nie pozbywamy si nadmiaru wody!). Na patelni rozgrza 2 yki oleju z yk masa i lekko podsmay 2 posiekane cebule (s). Doda zmielon kapust (o), delikatnie smay stale mieszajc i dodajc jednoczenie przyprawy - 1/2 yeczki imbiru (o), pieprz czarny i cayenne (o), 1/2 yeczki wegety i sl do smaku (sn), szczypt bazylii (k), 1/2 yeczki cytryny (k), szczypt tymianku i kurkumy (g), yeczk kminku (s). Cao podsmaa okoo 30 minut, aby odparowa nadmiar wody i by kapusta bya dostatecznie mikka. Nadzienie powinno by zdecydowane w smaku. Sodkie nadzienie z twarogu Okoo 30 dag tustego twarogu (k) posypa szczypt kurkumy (g), rozetrze ze sodk mietan i tkiem (s), osodzi miodem do smaku (s), doda 1/4 yeczki imbiru (o) i szczypt soli (sn). Naleniki mona rwnie smarowa domowymi demami i konfiturami, nutell oraz polewa sodkimi sosami. Smaone banany

197

2 bardzo dojrzae banany, pokroi na wiartki, panierowa w (mce - jajku - mce) i smay na rednio rozgrzanym tuszczu (olej z masem). Smac posypywa cynamonem i imbirem. W razie potrzeby pola roztopionym miodem. Kluski serowe k - 1/2 kg tustego twarogu rozetrze widelcem w salaterce i dodawa: k - 3-4 yki mki pszennej, g - 1/3 yeczki kurkumy, s - 3 tka, o - 1/2 yeczki imbiru, sn - szczypt soli, wymiesza wszystko dokadnie yk, doda: k - odrobin pszennej mki, g - odrobin kurkumy, s - pian z biaek, dokadnie wymiesza i ka yk na osolony wrztek, gotowa 2-3 minuty. Podawa polan masem, roztopionym miodem i posypane cynamonem. Omlet z pieczarkami s - 20 dag pokrojonych w plasterki pieczarek smay okoo 15 minut na yce rozgrzanego na patelni oleju lub yeczce masa, dodawa (w trakcie smaenia mieszajc): s - szczypt kminku, o - pieprzu do smaku, o - may zgnieciony zbek czosnku, sn - sl do smaku,

T
198 k - yeczk posiekanej pietruszki, k - szczypt tymianku. Przygotowanie omletu: s - 2 jaja lekko roztrzepa widelcem, doda o - biay pieprz do smaku, sn - 2 yki wody, sn - sl do smaku, Delikatnie roztrzepa widelcem i wyla na patelni z rozgrzanym masem, smac podnosi brzegi opatk, aby jaja spyway na dno patelni. Omlet zsun na talerz, na poow naoy pieczarki i zoy. Omlet mona podawa z podsmaon z dodatkiem przypraw, wdlin lub zielonym groszkiem albo kukurydz. Do tego podawa keczup wasnej roboty. Placki ziemniaczane s - do 1 kg ziemniakw startych na drobnej tarce doda mieszajc: s - pask yk mki kukurydzianej, s - 2-3 jaja, o-l/2 yeczki imbiru, o - start redni cebul, o - duy starty zbek czosnku, o - pieprz czarny do smaku, sn - sl do smaku, k - 1 yka mki pszennej, g - szczypt kurkumy, dokadnie wymiesza i smay na oleju. Mona podawa z kwanym mlekiem, kwan mietan lub ywym jogurtem. Krokiety z kaszy jczmiennej s - do 3 szklanek ugotowanej kaszy jczmiennej doda: s - okoo 25 dag gotowanego, mielonego misa (lub/i wdliny np. szynki, bekonu), 199 s - zmielone jarzyny z zupy (marchewk, pietruszk, kawaek selera, cebul, por), s - jajo, o -1/2 yeczki imbiru, pieprz czarny, kolendry na czubku yeczki, cao wymiesza, doda: sn - sl i odrobin wegety do smaku, k - szczypt bazylii, g - szczypt majeranku. Formowa niewielkie kotlety, panierowa w jajku i buce lub tylko w buce, smay na niezbyt gorcym oleju. Mona podawa z keczupem. Risotto Okoo 0,5 kg posiekanych resztek pieczonych i gotowanych mis z dodatkiem bekonu lub szynki podsmay na patelni na yce oleju, lekko podsmay na oleju 4 due cebule i 3 zbki czosnku, s - 1,5 szklanki ryu umy i osuszy na ciereczce, wrzuci do rondla z rozgrzanym olejem (okoo 3 yki), podsmaa na ostrym ogniu okoo 15 min, stale mieszajc, ry zdj z ognia, s - do podsmaonego misa, cebuli i groszku z puszki wraz z zalew doda: o - podsmaony na oleju ry, o - yeczk imbiru, o - szczypt pieprzu cayenne i pieprzu czarnego do smaku, 1/2 yeczki kolendry, sn - yeczk wegety i sl do smaku, wszystko dokadnie wymiesza, doda: k - szczypt bazylii i gar zielonej pietruszki, g - 114 yeczki kurkumy, g - 2,5 szklanki wrztku, s - yk masa, wymiesza, zagotowa i woy do piekarnika na 1 godzin (w temp. 1500C).

200

201 w duym rondlu zagotowa 3 szklanki wody, i doda g - szczypt tymianku i 1/2 yeczki kurkumy, s - yeczk kminku, s - 3 due posiekane cebule zeszklone na yce oleju, o - 1/2 licia laurowego, 4 ziarna ziela angielskiego, 1/4 yeczki mielonej kolendry, szczypt pieprzu cayenne, na patelni w maej iloci tuszczu obsmay eberka, woy do rondla z wod i przyprawami i doda: sn - yeczk soli i wymiesza, dusi eberka pod przykryciem okoo 1,5 godz. i doda k - szczypt bazylii, yk soku z cytryny, g - dola wrztku, aby eberka byy prawie zanurzone w sosie, doda: s - 1/2 yeczki kminku, o - woy do eberek ma posiekan gwk modej kapusty lub 1/2 gwki starej obgotowanej, cao wymiesza i jeszcze gotowa do mikkoci (okoo 1/2 godz.), o - popieprzy i posoli (sn) do smaku. Podawa z ziemniakami z wody lub z pieczywem. eberka na ostro sn -1 kg eberek wieprzowych pokroi na mae kawaki i zala zapraw (patrz wyej), odstawi na 30 min, s - pokroi w pplasterki 3 rednie marchewki, obsmay na patelni przez okoo 2 min w 1/2 szklanki gorcego oleju, przeoy yk cedzakow do rondla osaczajc z tuszczu, s - 3 due pokrojone cebule obsmay na tym samym oleju (podobnie jak marchewk) i przeoy do rondla (duszona na tuszczu cebula przechodzi do smaku sodkiego), s - wsypa yeczk kminku, o - l/ pokrojonego selera obsmay i rwnie woy do rondla, cao wymiesza, do jarzyn doda:

DANIA MISNE I MISNO - JARZYNOWE

Zaprawa do mis Do filianki wsypa yeczk mki ziemniaczanej (s), 1/2 yeczki imbiru (o), yeczk sosu sojowego (sn) lub 1/2 yeczki wegety (sn) dola 3-4 yki wody (sn) i wymiesza. Zaprawy tej uywa do kotletw, rumsztykw, brizoli, sznycli z wszystkich rodzajw mis oraz do mis na gulasze, a take duszeniny. Powysza ilo zaprawy wystarcza na okoo 1/2 kg misa. Zaprawa powinna zosta wchonita przez miso. Misa krojone, przewidziane do smaenia lub obsmaania, solimy ju na patelni! Kotlety schabowe panierowane sn - kotlety schabowe bez koci rozbi lekko tuczkiem, przygotowa zapraw i zanurzy w niej miso, pozostawiajc na okoo 20 min, roztrzepa jajo ze szczypt pieprzu cayenne, kotlety lekko popieprzy (o), posoli (sn), skropi paroma kroplami cytryny (k) i posypa szczypt kurkumy (g), panierowa w jajku i buce lub w (mce - jajku - mce), smay w oleju na rednim ogniu po okoo 10 min z kadej strony. eberka z kapust sn - 1 kg wieprzowych eberek pokrojonych na bardzo mae kawaki, zaprawa z yeczki mki ziemniaczanej, yeczki imbiru, yki sosu sojowego lub yeczki wegety, 2-3 yek wody, miso wymiesza z zapraw i odstawi na 30 min,

202 o - 1 yeczk mielonej kolendry, 1/3 yeczki pieprzu cayenne, pieprz czarny, sn - na tuszczu pozostaym po jarzynach obsmay eberka i przeoy do rondla z jarzynami, sn - dola 2 szklanki zimnej wody i wsypa sl do smaku (1-2 yeczki), przykry i woy do piekarnika, dusi do mikkoci, po czym doda: k - szczypt bazylii i yeczk cytryny, wymiesza i doda: g - na czubku noa kurkumy lub szczypt tymianku i majeranku, s - szczypt kminku, o - sprawdzi smak (eberka powinny by bardzo pikantne), w razie potrzeby doda imbiru, pieprzu cayenne lub chili, ostrej papryki. sn - dosmakowa sol i dusi jeszcze 10 min. eberka naley dusi w piekarniku w temperaturze okoo 1400C przez 2 godz. Podawa z makaronem i gotowanym kalafiorem lub z ziemniakami z wody i korniszonami. eberka duszone na sodko sn - 1 kg eberek wieprzowych pokroi na jak najmniejsze kawaki, przygotowa zapraw - yeczka kopiasta mki ziemniaczanej, yeczka imbiru, 3-4 yki czystej wdki, yka sosu sojowego, wymiesza eberka z zapraw i odstawi na 1 godz.; rozgrza na patelni 3 yki oleju i obsmay eberka, przeoy do rondla, sn - posoli do smaku (okoo yeczki soli) i doda (wg uznania) 1/2 yeczki wegety, sn - dola 1/2 1 zimnej wody i wymiesza, doda: k - yk soku z cytryny i szczypt bazylii, g - szczypt kurkumy i tymianku, s - 1/2 yeczki kminku i kopiasta yeczk miodu,

203 o - 2 yeczki przyprawy pi smakw, 1/4 yeczki pieprzu cayenne i pieprzu czarnego, wymiesza, dusi w piekarniku pod przykryciem w temp. 1400C przez 2 godz. eberka powinny by bardzo pikantne. Podawa z biaym pieczywem, oliwkami i sosem liwkowym lub z ziemniakami i fasolk szparagow. Schab pieczony sn - 1,5 kg schabu bez koci stuc mocno tuczkiem i natrze kolejno: sn - yeczk soli z 1/2 yeczki wegety, g - 1/2 yeczki bazylii i yeczk soku z cytryny, g - 1/2 yeczki majeranku i odrobin kurkumy, s - yk oliwy, 0-1/2 yeczki imbiru, posypa pieprzem czarnym i cayenne, odstawi na 1 godz., po czym schab zasznurowa, umieci w rondlu i piec bez przykrycia w maksymalnie nagrzanym piekarniku okoo 20 min, nastpnie s - obsypa miso yeczk kminku, o - doda 2 pokrojone cebule, rondel przykry pokrywk, zmniejszy ogie do okoo 1200C i piec przez 1,5 godz., miso wyj z rondla i pokroi w plastry (trzyma w cieple), sn - do rondla wla 1/2 1 zimnej wody, zagotowa, dosoli do smaku, doda: k - 1/2 yeczki soku z cytryny, g - szczypt tymianku i kurkumy, s - yk masa, s - sos zagci mk ziemniaczan (1-2 yki mki w 1/3 szklanki zimnej wody), jeli trzeba, dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Miso jest bardzo uniwersalne, mona je podawa do ziemniakw i kasz ze wszystkimi gotowanymi i duszonymi jarzynami oraz saatkami.

204 Piecze wieprzowa sn - 1,5 kg misa na piecze lekko pobi tuczkiem, sn - posoli do smaku, doda wegety wg uznania, k - natrze 1/3 yeczki bazylii i skropi yeczk cytryny g - 2 yeczkami majeranku, szczypt kurkumy i rozmarynu, s - natrze yk oliwy, o - posypa pieprzem czarnym i 1/2 yeczki imbiru, odstawi na 1/2 godz. piec w maksymalnie rozgrzanym piekarniku przez okoo 30 min, po czym: s - posypa yeczk kminku, o - doda 2 pokrojone cebule. przykry i piec w temp. 1400C do mikkoci. Jeli mamy ochot na sos, to sporzdzi go tak, jak w przepisie na schab pieczony. Do pieczenia misa mona doda jarzyny wedug uznania. Piecze podawa do ziemniakw i kasz, odpowiednie s do niej wszystkie jarzyny z moich przepisw. Klopsiki s -1 kg mielonego misa woowo-wieprzowego wymiesza z: s - yeczk mki ziemniaczanej i 2 jajami, o - doda zmielon cebul, 1/2 yeczki imbiru, na czubku yeczki pieprzu cayenne, szczypt kolendry, pieprz czarny do smaku i dokadnie wymiesza, sn - doda sl do smaku, 1/2 yeczki wegety i wymiesza, k - doda 2 mae namoczone czerstwe buki, odcinite i zmielone, k - mona take doda yk siekanej zielonej pietruszki i szczypt bazylii, g - 1/2 yeczki majeranku i szczypt kurkumy, wszystko dokadnie wyrobi, formowa klopsiki, g - w rondlu zagotowa 1,5 1 wody i wsypa szczypt kurkumy i tymianku,

205 s - 1/2 yeczki kminku, woy klopsiki, o - doda 1/3 yeczki imbiru, 1/2 licia laurowego, 4 ziarna ziela angielskiego, pieprzu czarnego do smaku, sn - doda sl do smaku, ewentualnie 1/2 yeczki wegety, gotowa 20 min k - doda szczypt bazylii oraz gar zielonej pietruszki i koperku, k - zagci yk mki pszennej rozmieszanej w zimnej wodzie, g - doda szczypt majeranku i gotowa 10 min, s - doda yeczk masa (jeli miso byo chude), dosmakowa pieprzem i sol. Klopsiki podawa z makaronem i gotowanymi jarzynami (kalafior, brokuy, brukselka, fasolka szparagowa) lub z ziemniakami i saatkami jarzynowymi. Kotlety mielone Z misa przyprawionego jak na klopsiki formowa kotlety, obtacza w tartej buce i smay na oleju okoo 10 min z kadej strony. Podawa z ziemniakami i wszystkimi rodzajami jarzyn podanych w przepisach. Kotlety takie s bardzo smaczne na zimno do kanapek. Miso wieprzowe duszone z jarzynami sn - 30-40 dag chudej wieprzowiny pokroi w supki o gruboci 1 cm i wymiesza z zapraw (patrz str. 200), odstawi na 30 min, pokroi w pkrki marchewk i duy por (cz jasn), posieka 1/4 gwki maej kapusty, na patelni obsmay kolejno i przeoy do rondla po osaczeniu z tuszczu:

^ 206 s - marchewk, o - por, o - kapust, sn - miso, sn - do rondla z misem i warzywami wla szklank zimnej wody, doda sl do smaku, 1/2 yeczki wegety i cao wymiesza, doda: k - sparzony i obrany ze skrki drobno pokrojony pomidor, g - szczypt tymianku, na kocu noa kurkumy, s - 1/3 yeczki kminku, o - dosmakowa imbirem i pieprzami, dusi pod przykryciem do mikkoci na wolnym ogniu okoo 1 godz., sn - dosmakowa sol, k - doda szczypt bazylii, g - w razie potrzeby dola wrztku, s - zagci yk mki ziemniaczanej, rozmieszanej w zimnej wodzie, uwaajc, aby mki nie byo za duo, a sos by za gsty. Latem, gdy jarzyny s mode, dodawa do misa na 10 min przed kocem duszenia. Schab z bekonem i pieczarkami 30 dag schabu pokrojonego w supki o gruboci 1 cm zala zapraw (patrz str. 200) i odstawi na 30 min, s - na rozgrzanym oleju (5 yek) zeszkli dwie pokrojone cebule wraz z 4 zbkami czosnku i przeoy bez tuszczu do rondla, o - doda 1/4 yeczki imbiru, pieprzu cayenne na czubku noa i pieprzu czarnego, sn - na rozgrzanym tuszczu po cebuli obsmay pokrojony i przyprawiony schab, przeoy do rondla, zamiesza i doda soli do smaku, doda: k - szczypt bazylii, g - 1/2 szklanki wrzcej wody, szczypt tymianku i kurkumy, zamiesza i dusi okoo 15 min pod przykryciem, 207 s - doda 40 dag pieczarek pokrojonych w plasterki i zamiesza, o - dosmakowa pieprzem, sn - doda 20 dag bekonu pokrojonego w supki o grub. 0,5 cm, dusi 15-20 min i ewentualnie dosmakowa sol, k - doda ok. szklanki soku pomidorowego (potrawa nie powinna by zbyt kwana), doda g - szczypt tymianku, s - 1/2 yeczki kminku oraz zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w zimnej wodzie, dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Podawa do makaronu, ryu, ziemniakw i biaego pieczywa. Piecze woowa s - 1,5 kg modej woowiny stuc tuczkiem, natrze yk oliwy, o - l / 3 yeczki imbiru, czarnym pieprzem, posypa ostr papryk, sn - natrze yeczk soli i yeczk sosu sojowego lub 1/2 yeczki wegety, k - natrze yk soku cytrynowego i szczypt bazylii, g - yeczk tymianku i odstawi na 1-2 godz., w odkrytym rondlu woy do maksymalnie nagrzanego piekarnika na 20 min, o - wrzuci do misa li laurowy i 5 ziaren ziela angielskiego, sn - wla 1/4 szklanki zimnej wody, rondel przykry, w temperaturze 1300C piec przez 2 godz., po 1 godz. Sprawdzi, czy nie trzeba dola wody, mikkie miso wyj z rondla i pokroi w plastry (trzymamy w cieple), sn - do rondla wla 1/2 1 zimnej wody, zagotowa i dosmakowa sol i weget, k - doda szczypt bazylii i 1-2 yeczki soku z cytryny, g - szczypt tymianku i szczypt kurkumy, s - yeczk miodu, yeczk masa i zagci yk mki ziemniaczanej rozmieszanej w zimnej wodzie,

208 o - dosmakowa pieprzem. Podawa z ziemniakami, saatk z buraczkw i brukselk lub z kluskami lskimi, kalafiorem albo brokuami. Woowina z kapust g - Do rondla z 1 1 wrzcej wody wsypa szczypt tymianku i woy s - 1/2 kg modego rostbefu i 1/2 yeczki kminku, gotowa pod przykryciem na maym ogniu do mikkoci okoo 2 godz., miso wyj i pokroi, o - do rosou woy gwk modej pokrojonej kapusty (star naley przedtem obgotowa), 2 due pokrojone cebule, 1/2 yeczki imbiru, pieprz czarny i cayenne do smaku, li laurowy, 4 ziarna ziela angielskiego, sn - doda okoo 2 yeczek soli, k - 2 dojrzae, sparzone i pokrojone pomidory lub 1/2 szklanki soku pomidorowego, g - szczypt tymianku i dusi kapust do mikkoci, s - doda 1/2 yeczki kminku i ugotowane, pokrojone miso, (potraw mona zagci mk ziemniaczan), o - dosmakowa pieprzem. Potrawa ma konsystencj rzadkiego bigosu. Podawa z ziemniakami z wody lub pieczywem. Zrazy woowe zawijane s -1 kg woowiny pokroi w plastry w poprzek wkien, pobi tuczkiem i woy do zaprawy na 1/2 godz. przygotowa tyle plastrw surowego, wdzonego boczku, ile jest zrazw, o - zrazy posypa czarnym pieprzem, o - posmarowa ostr musztard i naoy gruby supek cebuli,

209 sn - delikatnie posoli, naoy po plastrze boczku k - posypa szczypt bazylii, zrazy zwija, spina szpilkami, obsmaa na oleju i przekada do rondla z: g - 1 1 wrztku i szczypt kurkumy i tymianku, doda: s - 2 due posiekane cebule podduszone w 2 ykach oleju, o - doda 1/2 licia laurowego, 4 ziarna ziela angielskiego, czarny pieprz i chili do smaku, na czubku yeczki kolendry, sn - sl do smaku i 1/2 yeczki wegety, sn - dusi 1,5 do 2 godz., dolewajc w razie potrzeby zimnej wody, k - sos zagci mk pszenn rozmieszan w zimnej wodzie i gotowa 10 min (chcc potraw dosmakowa, naley doda kolejno szczypt bazylii i starty 1 may kiszony ogrek (k), szczypt majeranku (g), kminku (s), pieprzu (o) i soli (sn) do smaku). Zrazy podawa z kluskami drodowymi gotowanymi na parze i saatk z buraczkw, kluskami lskimi lub ziemniakami i dowoln gotowan jarzyn. Miso woowe duszone z jarzynami s - 30-40 dag modej woowiny pokroi w supki, wymiesza z zapraw, odstawi na 1/2 godz., g - w rondlu zagotowa 1/21 wody ze szczypt tymianku i kurkumy, s - na patelni w 2-3 ykach oleju obsmay miso, przeoy do rondla i dusi 1 godz., s - doda 1/2 kg pieczarek (biaych i zdrowych), pokrojonych w niezbyt cienkie plastry, s - w yce oleju obsmay na patelni 2 due cebule, pokrojone w pkrki i przeoy do misa, o - obsmay rwnie okoo 25 dag pokrojonej kapusty biaej lub woskiej i przeoy do misa, wsypa szczypt pieprzu cayenne i 1/4 yeczki pieprzu czarnego, sn - doda okoo yeczki soli,

210 k - gar mieszanej, posiekanej zieleniny i wla 1-2 yeczki soku z cytryny, cao dusi do mikkoci misa, g - w razie potrzeby dola wrztku i doda szczypt majeranku, s - zagci mk ziemniaczan rozmieszan w zimnej wodzie, dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Podawa z ryem lub makaronem i dodatkowo z kalafiorem, brokuami lub fasolk szparagow. Sos potrawkowy (beszamelowy) do kurczaka z rosou s - na rozgrzany tuszcz (olej lub maso) wsypa 2-3 yki mki pszennej, zrobi jasn zasmak, odstawi i przestudzi, s - szklank mietany zmiesza ze szklank zimnej wody, wla do przestudzonej zasmaki, dokadnie wymiesza i podgrzewa na gazie, o - doda szczypt imbiru, pieprzu biaego i czarnego, a gdy zacznie gstnie: sn - dolewa zimnej wody w iloci potrzebnej do uzyskania odpowiedniej konsystencji, dosmakowa sol i weget, a nastpnie doda mieszajc k - sok z cytryny do smaku (ok. 2 yeczek), g - szczypt kurkumy i tymianku, s - wla 2 tka roztrzepane z 4 ykami wody, ale ju nie gotowa, s - ewentualnie dosmakowa odrobin miodu. Sos potrawkowy podawa do kurczaka lub indyka z rosou, do tego ziemniaki lub ry, jarzyny duszone, np. marchewk lub groszek. Sos beszamelowy zielony Sos potrawkowy zrobiony jak wyej, jedynie zamiast cytryny doda gar zieleniny (licie koperku, pietruszki, selera, pora i czosnku) i gotowa ok. 5 min.

211 Smakuje do makaronw i mis z rosou lub pieczeniowych. Podawa z gotowan fasolk szparagow, kalafiorem, brokuami, brukselk lub kapust gotowan z wody. Piersi z kurczaka (z szawi i wdk) 6 filetw z kurczaka delikatnie stuc, zala zapraw (yeczka mki ziemniaczanej, 1/2 yeczki imbiru, 4 yki czystej wdki, yeczka wegety) i odstawi na 30 min, k - filety smay na ostrym ogniu na 2 ykach oleju po 2 min z kadej strony, po czym zmniejszy ogie, g - posypa 2 yeczkami szawii s - doda yk masa, o - pieprzu czarnego i cayenne, pola 2 ykami wdki, sn - posoli do smaku, przykry i dusi ok. 15 min. Podawa z ziemniakami z wody i jarzyn wedug uznania. Piersi z kurczaka z ananasem (na 6 osb) 1/2 kg misa pokroi w kostk 1,5 x 1,5 cm, zala zapraw (yeczka mki ziemniaczanej, 1/2 yeczki imbiru, yeczka wegety i 1/4 szklanka zimnej wody), wymiesza i odstawi na 30 min, k - miso obsmay w dwch porcjach na gorcym oleju (ok. 1/2 szklanki), przekada bez tuszczu do rondla, g - doda szczypt kurkumy, s - doda 2 puszki krojonych w kostk ananasw z zalew, o - na pozostaym tuszczu obsmay ok. 1/2 kg porw (tylko biae czci) pokrojonych w pirka, przeoy bez tuszczu do misa, wymiesza i dusi na sabym ogniu ok.10 min, o - dosmakowa pieprzem biaym, czarnym i cayenne (potrawa powinna by bardzo ostra), sn - dosmakowa sol mieszajc,

212 k - cytryn (potrawa powinna by winno-sodka), g - doda szczypt tymianku, dola wrzcej wody, by sos by rwno z misem, s - dosmakowa odrobin miodu, ostronie zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w zimnej wodzie, dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Potraw podawa z biaym pieczywem lub ryem. Kurczak panierowany Z czci kurczaka (k) (mog by same skrzydeka) ugotowanych w rosole i ostudzonych, usun due koci, formowa lekko tuczkiem, posypa kurkum (g), kminkiem (s), pieprzem cayenne i czarnym (o), sol i weget (sn) do smaku, panierowa w jajku i buce lub mce pszennej, smay na lekko rozgrzanym oleju. Kurczak tak przyrzdzony jest smaczny na ciepo i zimno, polecany zwaszcza na wycieczki. Kurczak pieczony (tradycyjny) k - 6-8 szt. maych udek lub pokrojonego na porcje kurczaka natrze: g - kurkum, yeczk majeranku, s - yk oliwy, yeczk kminku, o - 1/2 yeczki imbiru, szczypt pieprzu cayenne i czarnym, oraz wg uznania 4 zbkami roztartego czosnku, sn - yeczk wegety i sol do smaku, pozostawi na 30 min, potem miso piec przez 20 min w odkrytym rondlu w nagrzanym do maksimum piekarniku, nastpnie zmniejszy ogie do minimum (140-1500C) i nakry rondel, po czym piec jeszcze przez 50 min. Podawa z ziemniakami z wody lub frytkami i jarzynami duszonymi lub gotowanymi.

1
Kurczak pieczony w cebuli

213

k - 6-8 szt. maych udek lub pokrojonego na porcje kurczaka natrze: g - kurkum, yeczk majeranku, s - yk oliwy, o-l/2 yeczki imbiru, szczypt pieprzu cayenne i czarnego, sn - yeczk wegety i sol do smaku, pozostawi na 30 min, miso piec przez 20 min w odkrytym rondlu w nagrzanym do maksimum piekarniku, nastpnie zmniejszy ogie do minimum i oboy pokrojon w pplasterki cebul i czosnkiem (4 due cebule i 4 zbki czosnku), posypa pieprzem i sol, przykry i piec przez 50 min w temperaturze minimalnej (140-1500C). Podawa z biaym pieczywem lub ziemniakami z wody. Kaczka nadziewana pieczona k - z tuszki odci szyj i skrzydeka i natrze wewntrz i zewntrz: g - kurkum, s - yeczk oliwy, o - pieprzem czarnym i cayenne, a tylko wewntrz szczypt startej gaki muszkatoowej, sn - sol do smaku; nadzienie: k - zmieli 10 dag wtrbek i tyle samo odkw drobiowych, doda mieszajc zmielon namoczon buk, g - szczypt kurkumy i majeranku, s - 2 ubite jajka, 1 yk roztopionego masa, o - 1/4 yeczki imbiru, szczypt gaki muszkatoowej, pieprzu cayenne i czarnego do smaku, sn - sl do smaku, k - yk drobno pokrojonej zielonej pietruszki (nadzienie powinno by rzadkie), zaszy otwr szyjny, kaczk wypeni nadzieniem, zaszy, wo-

214 y do rondla i piec bez przykrycia przez 30 min w nagrzanym do maksimum piekarniku (kaczka powinna by lekko zrumieniona), potem przykry rondel i piec jeszcze przez okoo 2 godz. w piekarniku o temperaturze 140-1500C. Kurczak nadziewany pieczony Kurczaka przyrzdzi tak jak kaczk, jednake naley go mocno natrze imbirem i pieprzem cayenne (patrz przepis wyej), a czas pieczenia skrci do 1,5 godz. Indyk nadziewany pieczony Przyrzdzi tak jak kaczk {patrzprzepis wyej). Zwikszy jedynie ilo nadzienia i do nacierania nie uywa imbiru, lecz pieprzu czarnego. Czas pieczenia jest uzaleniony od jego wagi, rednio 2,5-3 godz. Ryba smaona (filety) (dotyczy to wszystkich ryb z karpiem wcznie) sn - okoo 1/2 kg ryby, kady kawaek: k - pokropi sokiem z cytryny, g - posypa kurkum i odrobin tymianku, s - pokropi olejem, o - posypa imbirem, pieprzem czarnym i cayenne, sn - posoli do smaku, odstawi na 1 godz., smay na oleju uprzednio panierujc lub nie. Podawa z ziemniakami z wody lub frytkami i marchewk duszon lub/i z chrzanem. Ryba duszona w jarzynach (dotyczy to wszystkich ryb z karpiem wcznie) sn - okoo 1/2 kg ryby, kady kawaek:

215 k - pokropi sokiem z cytryny, g - posypa kurkum i odrobin tymianku, s - pokropi olejem, o - posypa imbirem, pieprzem czarnym i cayenne, sn - posoli do smaku, odstawi na 1 godz., nastpnie podsmaa na rozgrzanym oleju (6 yek) przez 2-3 min i przekada bez tuszczu do rondla, doda: s - du marchewk pokrojon w pplasterki, s - 2 cebule pokrojone w pplasterki, o - may kawaek pokrojonej drobno kapusty, dosmakowa 1/2 yeczk imbiru, pieprzem biaym, czarnym i cayenne, sn - doda 1/2 szklanki zimnej wody, 1/2 yeczki wegety, soli do smaku, zamiesza i dusi okoo 10-15 min, k - doda soku pomidorowego do smaku (ok. 1/2 szklanki), szczypt bazylii, g - szczypt kurkumy i tymianku, dusi jeszcze ok. 5-10 min, W razie potrzeby zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w zimnej wodzie. Potrawa powinna by pikantna. Podawa do ziemniakw z wody lub pieczywa.

1
216 217 o - redni pokrojon drobno cebul i szczypt pieprzu biaego, sn - sl do smaku, zamiesza i doda k - sok z 1/2 cytryny lub ocet winny do smaku, g - szczypt tymianku. Saatka powinna mie zdecydowany smak sodko-winny, a w razie potrzeby dosmakowa wszystkimi smakami (s-o-

JARZYNY DO OBIADU
Marchewka duszona g - do szklanki wrztku ze szczypt tymianku wrzuci: s - 1 kg marchewki pokrojonej w kostk, doda 1/2 yeczki masa, 1/2 yeczki miodu, o - szczypt pieprzu biaego i imbiru, (wg uznania doda ma, drobno pokrojon cebul), gotowa 15 min, sn - posoli do smaku i doda mieszajc: k - yk soku z cytryny, g - szczypt kurkumy, ewentualnie uzupeni wrzc wod i gotowa do mikkoci, s - delikatnie zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w zimnej wodzie, zagotowa i doda 1/2 yeczki masa. Jarzyny duszone (marchewka z groszkiem i kalarep) g - do 1/21 wrztku doda szczypt tymianku, s - 1/2 kg pokrojonej w kostk marchewki, yeczk masa, o - 3 kalarepy pokrojone w kostk, 1/2 yeczki imbiru, szczypt pieprzu biaego, gotowa 15 min i doda: sn - sl do smaku, k - yk cytryny, g - szczypt kurkumy i w razie potrzeby uzupeni wrztkiem, s -1 lub 2 szklanki groszku zielonego, gotowa do mikkoci (ok. 15 min), doda 1/2 yeczki masa i ewentualnie miodu do smaku, zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w zimnej wodzie. Jarzyny moemy przygotowa w rnych wariantach (np. marchewka z groszkiem, marchewka z kalarep lub sama kalarepa). Saatka z buraczkw
s - 1 kg ugotowanych buraczkw zetrze na grubej tarce, doda yeczk kminku, yk oleju, 1-2 yeczki miodu, wymiesza i doda:

sn-k).

Buraczki - wika s - 1 kg ugotowanych buraczkw zetrze na bardzo drobnej tarce, doda mieszajc yeczk miodu, o - soik ostrego chrzanu (0,2 1), szczypt biaego pieprzu, sn - sl do smaku, k - sok z cytryny w razie potrzeby. Buraczki na ciepo 1 kg ugotowanych buraczkw zetrze na bardzo drobnej tarce, s - w rondlu rozgrza 2 yki oleju z yeczk masa i dodajc 2 yki pszennej mki zrobi jasn zasmak, s - doda starte buraki, podsmaa stale mieszajc, dosmakowa miodem (ok. yeczki), o - szczypt imbiru i pieprzu biaego, sn - sol do smaku, k - sokiem z cytryny do smaku (ok. 1-2 yki), podsmaa mieszajc na sabym ogniu okoo 10-15 min Kapusta kiszona duszona z pieczarkami k - do 1/2 kg dobrze ukiszonej (kwanej) nieodcinitej kapusty, g - doda 1/2 1 wrztku, szczypt tymianku i 1/3 yeczki kurkumy, gotowa

T
218 s - 3 rednie pokrojone cebule zeszkli na 4 ykach oleju, przeoy do kapusty, doda 1/2 yeczki kminku, 2 ziarenka jaowca, s - doda mieszajc 30 dag pokrojonych w plasterki modych pieczarek, s - 5 rednich marchewek starych na grubej tarce wymiesza i doda o - 1/3 yeczki imbiru, 4 ziarenka ziela angielskiego, listek laurowy, pieprz cayenne i czarny do smaku, sn - sl do smaku, zamiesza i dusi pod przykryciem do mikkoci ok. 1 godz. Surwka z kapusty sodkiej i marchewki s - du marchewk zetrze na grubej tarce i doda mieszajc: o - 1/4 redniej gwki drobno pokrojonej kapusty, drobno pokrojon cebul, pieprz biay i czarny do smaku, sn - sl do smaku, dokadnie wymiesza i doda k - sok z cytryny do smaku i ewentualnie pczek drobno pokrojonej zielonej pietruszki, g - szczypt tymianku, s - yk majonezu, 1/3 yeczki kminku, dokadnie wymiesza. Saatka z kalafiora o - do duego, rozdrobnionego na czstki, ugotowanego na chrupko kalafiora, doda pieprz biay, 2 zbki roztartego czosnku, dokadnie wymiesza, sn - doda mieszajc sl do smaku, k - sok z cytryny do smaku (potrawa powinna by lekko winna), g - szczypt kurkumy, s - 1-2 yeczki rzadkiego miodu i yk majonezu. 219 W razie potrzeby dosmakowa wszystkimi smakami (kolejno o-sn-k-g-s). Kapusta duszona z pomidorami g - 1/21 wrztku ze szczypt tymianku, s - 3 due cebule pokrojone w kostk zeszkli na oleju (3-4 yki), przeoy z tuszczem do wrztku, doda 1/2 yeczki kminku, o - redni gwk pokrojonej kapusty, 3-4 zbki czosnku, 4 ziarnka ziela angielskiego, 1/2 listka laurowego, 1/2 yeczki imbiru, pieprz biay i cayenne do smaku, wymiesza i doda: sn - sl do smaku, gotowa 20 min, k - doda mocno dojrzae, sparzone, obrane i pokrojone 3-4 pomidory, gotowa do mikkoci, mona zgci posypujc i mieszajc 1-2 ykami mki pszennej, g - doda szczypt kurkumy, s - 1/2 yeczki kminku, ewentualnie dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Patisony duszone s - 3 mae patisony (ok. 1 kg) pokroi w drobn kostk (w razie potrzeby wykroi gniazda nasienne), obsmay w 1/2 szklanki bardzo gorcego oleju przez 2-3 min, przeoy bez tuszczu do rondla, s - na tym samym tuszczu obsmay 3 due pokrojone cebule i przeoy bez tuszczu do rondla, o - doda 1/2 yeczki imbiru, pieprz biay i cayenne do smaku, sn - doda 1/2 szklanki zimnej wody i sl do smaku, gotowa, k - 4 bardzo dojrzae, sparzone, obrane i pokrojone pomidory podsmay na yce oleju, przeoy do rondla, g - doda szczypt kurkumy i tymianku, dusi pod przykryciem do mikkoci (ok. 15 min),

T
220 s - zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w wodzie, dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn) (potrawa powinna by pikantna). Do duszenia mona doda jedn lub dwie czerwone, pokrojone i podsmaone na oleju papryki (s). Papryka sodka duszona (eczo) Papryk przyrzdzi podobnie jak patisony (patrz przepis wy ej). Zamiast patisonw wzi papryk (s) w dowolnej iloci. Mona take czy papryk z patisonami. Podobnie mona przyrzdzi bakaany, cukini i kabaczki. Saatka z czerwonej kapusty g - pokroi redni czerwon kapust, wrzuci na wrztek, gotowa 2-3 min, odcedzi, ostudzi i przeoy do salaterki, s - doda yk oleju, yk miodu, yeczk kminku, zamiesza, o - doda du drobno pokrojon cebul, odrobin pieprzu czarnego i biaego, zamiesza, sn - doda mieszajc sl do smaku, k - sok z 1/2 cytryny lub ocet winny do smaku, g - szczypt tymianku. Gdy saatka wymaga ponownego doprawienia, uy wszystkich smakw (kolejno s-o-sn-k). Kapusta czerwona duszona g - do 1/2 1 wrztku ze szczypt tymianku woy redni, drobno pokrojon czerwon kapust, gotujc dodawa: s - yeczk masa, yeczk miodu, o - du pokrojon cebul, 4 godziki, 4 ziela angielskie, szczypt pieprzu, 221 sn - sl do smaku, zamiesza i dusi 15 min, doda mieszajc: k - sok z cytryny do smaku (ok. 3 yek), g - szczypt kurkumy, dusi do mikkoci ok. 10 min, s - delikatnie zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w zimnej wodzie, doda yeczk masa i ewentualnie dosmakowa wszystkimi smakami (kolejno s-o-sn-k). Jarzyny duszone Jarzyny dobiera i kroi wg uznania, obsmaa zawsze kady rodzaj warzywa osobno w kolejnoci smakw w mocno rozgrzanym oleju przez 2-3 min, przekada osaczone z tuszczu do rondla, a wic np. s - 2 rednie pokrojone marchewki, o - du pokrojon cebul, o - pokrojon 1/4 gwki kapusty, doda: pieprz biay i czarny do smaku, 1/4 yeczki imbiru, sn - dola 1/2 szklanki zimnej wody, doda sl do smaku, dusi, doda: k - szczypt bazylii, sok z cytryny do smaku lub duy dojrzay, sparzony, obrany i pokrojony pomidor, g - szczypt kurkumy i tymianku, dusi ok. 10 min, s - delikatnie zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w zimnej wodzie. Jarzynka ta jest dobrym dodatkiem do kolacji. Jarzyny smaone Jarzyny dobra wedug uznania i zetrze na grubej tarce, a kapust drobno posieka, obsmaa zawsze kady rodzaj warzywa osobno w kolejnoci smakw w mocno rozgrzanym oleju przez 23 min, przekada osaczone z tuszczu do rondla, a wic np. s - du start marchewk, o - 2 due pokrojone w pirka pory (tylko jasne czci), doda mieszajc:

222 o - szczypt imbiru i pieprzu, sn - sl do smaku, k - 1/2 yeczki cytryny, g - szczypt kurkumy i tymianku, podsmaa przez chwil. Jarzyny przyrzdzone w ten sposb smakuj do chleba z wdlin, do przyprawiania makaronw oraz jako nadzienie do rolad misnych, gwnie drobiowych i wieprzowych. Saatka z fasolki szparagowej konserwowej sn - zalew z puszki fasolki zla do zupy, a fasolk przeoy do salaterki, dodawa mieszajc: k - yk cytryny, g - szczypt tymianku, s - yeczk miodu, o - redni drobno pokrojon cebul, szczypt biaego pieprzu, sn - sl do smaku. Groszek konserwowy na ciepo s - puszk groszku wraz z zalew wla do rondelka, podgrzewa, doda 1/2 yeczki masa, o - szczypt pieprzu biaego, sn - szczypt soli, k - yeczk cytryny, g - szczypt kurkumy, s - delikatnie zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w zimnej wodzie, gotowa 1-2 min SAATKI K O L C Y J N E

223

Saatka jarzynowa z papryk marynowan i kukurydz s - do 3-4 ugotowanych w zupie i pokrojonych marchewek i 1 pietruszki doda: o - kawaek ugotowanego, pokrojonego selera, du, drobno pokrojon cebul, pieprz biay, czarny i zioowy do smaku, wymiesza, dodawa mieszajc: sn - sl do smaku, k - 3 marynowane pokrojone czerwone sodkie papryki, g - szczypt tymianku, s - puszk kukurydzy bez zalewy, 2 yki majonezu, wymiesza i ewentualnie dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Saatka jarzynowa z pomidorami s - 3-4 ugotowane w zupie i pokrojone marchewki i 1 pietruszk, 2 jajka ugotowane na twardo i pokrojone, doda: o - 2 rednie drobno pokrojone cebule, pieprz biay, czarny i zioowy do smaku, wymiesza, dodawa mieszajc: sn - sl do smaku, k - 2 due, dojrzae, sparzone, obrane i pokrojone pomidory, g - szczypt kurkumy i tymianku, s - ok. 2 yek majonezu, wymiesza i ewentualnie dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Saatka z cykorii, papryki i rzodkwi s - 2 sodkie czerwone papryki pokroi w paski, doda: o - 15 dag biaej rzodkwi pokrojonej w cienkie supki, czarny i biay pieprz do smaku, mieszajc dodawa: sn - sl do smaku,

224 k - sok z cytryny do smaku, g - 2 cykorie pokrojone w cienkie paski (bez gorzkiego rodka), szczypt kurkumy, s - 2 yki majonezu, wymiesza, dosmakowa pieprzem (o), sol (sn) i cytryn (k). Saatka z rzodkiewk s - 3 jajka ugotowane na twardo i pokrojone, doda: o - 2 due drobno pokrojone cebule, zbek roztartego czosnku, 2 pczki pokrojonych rzodkiewek, pieprz biay i czarny do smaku, wymiesza, dodawa mieszajc: sn - sl do smaku, k - gar drobno pokrojonej zielonej pietruszki i duy, dojrzay, sparzony, obrany i pokrojony pomidor, g - szczypt tymianku, s - 1-2 yki majonezu, wymiesza, dosmakowa pieprzem (o), sol (sn). Saatka z rzeuch i zielon saat o - 2 pczki pokrojonych i dua gar pokrojonej rzeuchy, zbek roztartego czosnku, pieprz biay i czarny do smaku, wymiesza i doda mieszajc: sn - sl do smaku, k - sok z cytryny do smaku (ok. 1/2 yeczki), g - gwk rozdrobnionej saaty, szczypt tymianku, s - yk majonezu, wymiesza, dosmakowa pieprzem (o), sol (sn). Saatka z pomidorami i saat s - 4 jajka ugotowane na twardo i pokrojone, doda mieszajc: o - gar pokrojonego szczypiorku lub drobno pokrojon cebu-

225 l, zbek roztartego czosnku, pieprz czarny, biay i zioowy do smaku, sn - sl do smaku, k - 2 dojrzae, sparzone, obrane i pokrojone pomidory, g - gwk rozdrobnionej saaty i szczypt kurkumy, s - 1-2 yki majonezu, wymiesza, dosmakowa pieprzem (o), sol (sn). Saatka z groszkiem s - 3 jajka ugotowane na twardo i pokrojone, puszka zielonego groszku bez zalewy, doda mieszajc: o - pczek pokrojonej rzodkiewki, gar posiekanego szczypioru lub pokrojon cebul, zbek roztartego czosnku, pieprz czarny i biay do smaku, sn - sl do smaku, k - gar zielonej, siekanej pietruszki, sok z cytryny do smaku, g - par rozdrobnionych lici saaty, szczypt kurkumy, s - 1-2 yki majonezu, wymiesza, dosmakowa pieprzem (o), sol (sn). Saatka z groszku konserwowego s - puszka zielonego groszku bez zalewy, doda mieszajc: o - du drobno pokrojon cebul, pieprz czarny i biay do smaku, sn - sl do smaku, k - redni kiszony ogrek starty na redniej tarce, g - szczypt kurkumy i tymianku, s - yk majonezu, wymiesza, dosmakowa pieprzem (o), sol (sn). Saatka (pasta) z jajek s - 5 jajek ugotowane na twardo i drobno pokrojone, doda mieszajc:

226 o - 2 drobno pokrojone cebule, pieprz zioowy, biay i czarny do smaku, yk musztardy, sn - sl do smaku, k - wikszy kiszony ogrek starty na drobnej tarce, g - szczypt kurkumy, s - 1-2 yki majonezu, wymiesza, dosmakowa pieprzem (o), sol (sn). Pasta powinna by pikantna w smaku. Saatka jarzyno w a (tradycyjna) Jarzyny gotowa umyte i nieobrane, wkada do wrztku kolejno: 6 duych marchewek, 2 due pietruszki, redni seler, ziemniaki (50 dag gotowa osobno), ugotowane obra, drobno pokroi i dodawa mieszajc: s - yk oleju saatkowego, 3 jajka ugotowane na twardo i pokrojone, o - 2 rednie drobno pokrojone cebule, 1-2 yki musztardy delikatesowej, pieprz zioowy, czarny i biay do smaku, sn - sl do smaku, k - yk soku z kiszonych ogrkw lub gar posiekanej zielonej pietruszki, g - szczypt kurkumy, s - soik majonezu (ok. 0,3 1), wymiesza i dosmakowa pieprzem (o), musztard (o), sol (sn). Saatka powinna by dobrze przyprawiona - najlepsza jest po kilku godzinach. Saatka z tuczyka lub sardynki (z konserwy) sn - ryb z puszki wraz zalew rozdrobni widelcem, doda mieszajc: k - par kropli soku z cytryny lub 1 yeczk musztardy, g - szczypt kurkumy,

227 s - 2 jajka ugotowane na twardo i pokrojone, yk majonezu, o - du drobno pokrojon cebul, pieprz czarny i biay do smaku, yeczk musztardy, sn - sl do smaku, wymiesza. Saatka powinna by dobrze przyprawiona. Saatka (pasta) z wdzonej makreli sn - du makrel obra ze skry i oci, zmieli, doda mieszajc k - par kropli cytryny lub 1 yeczk musztardy, g - szczypt kurkumy i tymianku, s - yk majonezu, o - du, drobno pokrojon cebul, pieprz zioowy, biay i czarny do smaku, sn - sl do smaku, wymiesza. Pasta powinna by pikantna. Jest smaczniejsza po dodaniu kawaka wdzonego halibuta.

228

229 s - delikatnie zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w zimnej wodzie. Potrawa powinna by pikantna. Pizza Przyrzdzi ciasto: k - 40 dag mki pszennej, g - 1/4 yeczki kurkumy, s - 7 yek oleju, o-l/2 yeczki imbiru, sn - szczypt soli, k - 5 dag drody rozpuszczonych w 2 ykach letniej wody, Dolewajc letniej wody wyrobi ciasto jak na pierogi, rozwakowa i przeoy na blach posmarowan tuszczem, pozostawi przykryte w cieple do wyronicia przez ok. 30 min, nastpnie posmarowa olejem i ukada na nim: k - plastry z 4 dojrzaych, sparzonych, obranych pomidorw, g - posypa delikatnie tymiankiem, s - rozoy 1/2 kg pokrojonych w plastry, podsmaonych, doprawionych pieprzem i sol pieczarek, s - 3 due pokrojone w pplastry i zeszklone cebule, o - posypa imbirem, pieprzem czarnym, cayenne, oregano, sn - posoli, sn - pooy 30 dag pokrojonej i podsmaonej wdliny (parwka, szynka lub bekon), k - posypa startym ostrym tym serem (20 dag), bazyli, g - majerankiem, Piec w rednio nagrzanym piekarniku (ok. 1700C) przez ok. 1 godz. Sos tatarski (do zimnych mis i ryb w galarecie) s - do 2 tek z jajek ugotowanych na twardo i pokrojonych oraz 1 tka surowego doda

POTRAWY KOLCYJNE
Kiebasa po wgiersku s - 3 due pokrojone cebule zeszkli na dwch ykach oleju, przeoy do rondla i doda 1/2 yeczki kminku, o - 1/2 yeczki imbiru, szczypt pieprzu cayenne, 1/4 yeczki zmielonej kolendry, 2 zbki roztartego czosnku, wymiesza, sn - 60 dag pokrojonej w pplasterki kiebasy lskiej podsmay na yce oleju, przeoy do rondla, doda 1/2 szklanki zimnej wody, szczypt wegety i sl do smaku, dusi ok. 20 min, doda: sn - puszk fasolki szparagowej wraz z zalew, k - ok. szklanki soku pomidorowego, g - 1/3 yeczki kurkumy i tymianku, dusi jeszcze 10 min, s - delikatnie zagci mk ziemniaczan rozpuszczon w zimnej wodzie, dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Potrawa powinna by ostra, smakuje z biaym pieczywem. Sos z kukurydz (do makaronu) s - puszk kukurydzy bez zalewy podsmay na yce oleju, przeoy do rondla z zalew i doda: s - 2 due pokrojone cebule zeszklone na 2 ykach oleju, o - 3 zbki roztartego czosnku, 1/2 yeczki imbiru, szczypt pieprzu cayenne i czarnego, 1/3 yeczki zmielonej kolendry, sn - 1 kiebas lsk pokrojon w pplasterki i 20 dag bekonu pokrojonego w supki, podsmaonych na yce oleju, sn - szklank zimnej wody, 1/2 yeczki wegety, sl do smaku, zamiesza, dusi i dodawa: k - yeczk soku z cytryny, szczypt bazylii i gar zielonej pietruszki, g - szczypt tymianku i kurkumy, ewentualnie uzupeni wrzc wod, dusi okoo 15 min,

1
230 o - 2 yeczki musztardy, sn - szczypt soli, k - yeczk soku z cytryny, g - 1/4 yeczki kurkumy, s - 1/2 1 oleju sonecznikowego lub sojowego wlewa cienk struk nieustannie miksujc, nastpnie zaparzamy 1/2 szklank wrztku w dalszym cigu miksujc, dodajemy mieszajc: s - pokrojone biaka jajek, o - pieprz biay, czarny i cayenne do smaku, redni, drobn pokrojon cebul, sn - sl do smaku, k - pokrojone w kostk marynowane pieczarki (0,3 1) i korniszony (0,3 1), g - szczypt kurkumy i tymianku, s - w razie potrzeby doda majonezu, o - dosmakowa pieprzem (o) i sol (sn). Sos powinien by pikantny. Golonka w galarecie g - do wrztku ze szczypt tymianku doda: s - yeczk kminku, o - yeczk imbiru, sn - tyln golonk, yeczk soli, k - 1/3 yeczki bazylii, g - 1/4 yeczki kurkumy, gotowa 3 godz., po czym doda: s - 3 cae marchewki i pietruszk, o - l / 2 selera, 4 cae zbki czosnku, na czubku noa pieprzu cayenne, 5 ziarenek ziela angielskiego i li laurowy, sn - yeczk wegety i ok. 1/2 yeczki soli, k - pczek zieleniny, g - szczypt majeranku, Gotowa jeszcze ok. 1,5 godz., (rosou po ugotowaniu powinno by ok. 2 1), 231 golonk ostronie wyj, odj ko i golonk uoy w maym, ciasnym naczyniu, by stygnc przyja jego form, mocno schodzi, w rosole rozpuci odpowiedni ilo namoczonej elatyny (s), dosmakowa pieprzem (o), sol (sn), wla k - ok. szklanki biaego wina, doda g - szczypt tymianku, w razie potrzeby uzupeni wrztkiem, s - dla sklarowania rosou doda dwa ubite biaka, zamiesza i doprowadzi do wrzenia, po 30 min ros przecedzi przez szmatk, zimn golonk przekroi wzdu na p i pokroi w plastry, uoy na pmisku wraz z ugotowan jarzyn pokrojon w drobn kostk, a nastpnie zala stygnc galaret. Podawa z sosem tatarskim. Pasztet domowy g - do ok. 3 1 wrztku ze szczypt tymianku doda: s - 50 dag misa woowego (bez koci), 1/2 yeczki kminku, o - 5 duych cebul, yeczk imbiru, 5 ziaren ziela angielskiego i li laurowy, sn - 50 dag wieprzowiny bez koci oraz 1 kg surowego boczku, gotowa na sabym ogniu ok. 4 godz. nie uzupeniajc wody, a nastpnie doda: sn - 50 dag wtroby i 50 dag wtrbki drobiowej (k)), gotowa jeszcze ok. 1 godz., (miso powinno by rozgotowane, a rosou niewiele), miso ostudzi, a w rosole namoczy 2 czerstwe buki, zmieli wszystko dwu- lub trzykrotnie i dodawa mieszajc: g - 1/4 yeczki kurkumy, yeczk majeranku, s - 4 tka i ubit pian z biaek, o - 2 yeczki imbiru, 1/2 startej gaki muszkatoowej, 1/3 yeczki pieprzu cayenne, yeczk zmielonej kolendry, pieprz czarny i zioowy do smaku (pasztet powinien by pikantny), sn - yeczk wegety i sl do smaku,

232 k - yeczk bazylii i yk soku z cytryny, dokadnie wymiesza, w razie potrzeby doprawi. Piec pod przykryciem w rondlu wysmarowanym tuszczem i posypanym tart buk w temperaturze ok. 1800C w czasie 2 godz. Smalec z przyprawami sn - drobno pokrojon sonin (1 kg) wytapia na sabym ogniu, gdy skwarki bd chrupice i koloru somkowego, dodawa: k - 2 paskie yki bazylii, g - yk tymianku, 2 yki majeranku, 1/4 yeczki kurkumy, s - 1/2 yeczki kminku, o - 2 yeczki imbiru, yeczk pieprzu cayenne, yeczk pieprzu czarnego. Studzi mieszajc, przela do soikw, gdy przyprawy nie bd opaday na dno i razem ze skwarkami bd stanowiy zawiesin.

1
CIASTA
Babka czekoladowa

233

s - 5 caych jajek ubi z 1,5 szklanki cukru i cukrem waniliowym, dodawa mieszajc drewnian yk, o - yeczk imbiru, sn - szczypt soli, k - szklank mki tortowej wymieszanej z pask yeczk proszku do pieczenia, g - 1,5 yki ciemnego kakao, s - 1/2 szklanki mki ziemniaczanej oraz kostk roztopionego gorcego masa, dokadnie wyrobi, przela do foremki wysmarowanej tuszczem i posypanej tart buk, piec ok. 70 min w temp. 1700C, Po ostudzeniu pola polew czekoladow i posypa pokrojonymi orzechami woskimi. Babka ta s - 6 caych jajek ubi na parze lub pytce na palniku z 2 szklankami cukru i cukrem waniliowym, schodzi i dodawa delikatnie mieszajc yk drewnian: o - yeczk imbiru, 2 yki spirytusu, sn - szczypt soli, k - 6 yek mki tortowej zmieszanej z yeczk proszku do pieczenia, g - 1/3 yeczki kurkumy, s - 6 yek oleju sonecznikowego, 2 szklanki mki ziemniaczanej, dokadnie wymiesza i doda: s - kostk roztopionego gorcego masa,

234 delikatnie i dokadnie wymiesza, przela do duej foremki na babk, posmarowanej masem i posypanej tart buk, piec ok. 1 godz. w temp. 1700C Po ostudzeniu mona pola polew czekoladow i posypa pokrojonymi orzechami woskimi. Placek z kokosem Biszkopt s - 6 caych jajek ubi na parze lub pytce na palniku z 6 ykami cukru i cukrem waniliowym, schodzi i doda 6 yek mki ziemniaczanej delikatnie mieszajc yk drewnian, a nastpnie dodawa: o - yeczk imbiru, sn - szczypt soli i yeczk proszku do pieczenia, dokadnie wymiesza i wyoy na blach pokryt natuszczonym papierem, piec przez 40 min w temp. 150-1600C. Krem ugotowa budy waniliowy (Dr Oetkera) z szecioma ykami cukru i ostudzi, s - utrze 1,7 kostki masa dodajc po yce budyniu, a potem doda ucierajc: o - 4 yki spirytusu, sn - szczypt soli, k - yk soku z cytryny. Ciasto rozkroi na dwa placki, na spodni cz wyoy i rozsmarowa 3/4 kremu, przykry drug czci, przycisn, a nastpnie na wierzch wyoy pozosta cz masy i rozsmarowa. Masa kokosowa na duej patelni teflonowej rozgrza 3 kopiaste yki masa i 4 yki cukru, nastpnie doda 20 dag wirkw kokosowych oraz imbiru na czubku noa, podsmaa, cay czas mieszajc, a do osignicia zocistego koloru (atwo si przypa-

235 la), ostudzi i letni mas wyoy na kremem posmarowany biszkopt, wyrwna. Tort imieninowo-urodzinowy Biszkopt s -7 jajek ubi na parze lub na pytce na palniku ze szklank cukru, ostudzi i doda delikatnie mieszajc yk drewnian o-l/2 yeczki imbiru, sn- szczypt soli, k - szklank mki pszennej, g - 1/3 yeczki kurkumy Po dokadnym, delikatnym wyrobieniu przeoy ciasto do tortownicy o rednicy 25 cm wysmarowanej tuszczem i wysypanej tart buk, piec w temperaturze 1600C przez okoo 50 min, ostudzi i przekroi na trzy rwne krki, ktre nastpnie naley dokadnie skropi ponczem. Poncz k - do rondelka wla sok z 2 cytryn, doda: g - szczypt kurkumy, s - 4 yki cukru, zagotowa, ostudzi i dola c-1/2 szklanki rumu (koniaku lub czystej wdki) i zamiesza. Krem na parze lub pytce na palniku ubi 2 cae jajka z 15 dag cukru i ostudzi, s - uciera 2 kostki masa dodajc: s - po yce ubite i ostudzone jajka, o - 4 yki spirytusu (koniaku lub rumu), sn - szczypt soli, k - yk soku z cytryny oraz soik (0,3) demu winiowego lub z czarnej porzeczki (najlepiej wasnej roboty). Mas naoy na spodni i rodkow cz biszkoptu, a reszt posmarowa bok. Wierzch tortu pokry polew czekoladow. Bok

1
236 po posmarowaniu kremem posypa siekanymi orzechami lub galanteri cukiernicz. Piernik babci Zosi s - 5 jajek ubi z szklank cukru, a nastpnie, dalej ubijajc, dodawa szklank roztopionego miodu, szklank oleju sonecznikowego, o - przypraw piernikow i yeczk imbiru, mieszamy yk drewnian dodajc: sn - szczypt soli, k - 4 szklanki mki pszennej zmieszanej z yeczk sody oczyszczonej i yeczk proszku do pieczenia, szklank kefiru lub kwanego mleka, g - yk kakao oraz 20 dag pokrojonych orzechw woskich, s - 30 dag pokrojonych suszonych daktyli, dokadnie wyrobi i przela na gbok blach wyoon foli, piec w dobrze nagrzanym piekarniku w temp. 160-1700C przez 1 godz. Ciasto z jabkami s - 4 jajka ubi z 20 dag cukru, a nastpnie nadal ubijajc doda: sl - 15 dag roztopionego masa i mieszajc yk drewnian dodawa: o - pask yeczk imbiru i 1/2 yeczki cynamonu, sn - szczypt soli, k - 20 dag mki tortowej zmieszanej z 2 paskimi yeczkami proszku do pieczenia, g - 1/3 yeczki kurkumy, dokadnie wymiesza i wla ciasto do tortownicy o rednicy 25 cm, posmarowanej masem i posypanej tart buk, nastpnie woy w ciasto soczyste i winne dojrzae jabka, Placek z truskawkami

237 obrane i wydrone na przestrza, ukada jedno przy drugim (zuywa si ich najczciej 7-8 sztuk), piec okoo 1,5 godz. w temp. 1800C.

k - 40 dag mki tortowej wymiesza z: g - 1/2 yeczki kurkumy i posieka z: s - 15 dag masa i 3 ykami cukru pudru, wbi 2 jajka, posypa mieszajc o - 2 yeczkami imbiru, sn - szczypt soli, doda: k - 5 dag drody rozpuszczonych w 2 ykach letniej wody lub kwanej mietany, zagnie ciasto, rozwakowa i wyoy na blach pokryt natuszczonym papierem lub foli, odstawi nakryte w ciepe miejsce na 30 min do podronicia, umy redniej wielkoci, bardzo dojrzae truskawki, odsczy, uoy jedn przy drugiej na ciecie, czci odszypukow do spodu, piec w temp. 1700C okoo 1 godz. pilnujc, by spd si nie przypali, wyjte z piec i jeszcze gorce posypujemy cukrem pudrem. Placek najbardziej smakuje jeszcze ciepy. Kulki miodowe rozgrzewajce 60 dag miodu (najlepszy rzepakowy) roztopi w rondelku na maym ogniu, paczk (50 dag) patkw owsianych grskich wysypa na blach i woy do rednio nagrzanego piekarnika, suszy (ok. 15-20 min) czsto mieszajc, tak, by stay si chrupice, ale nie przypaliy si,

238 do rondla 2-litrowego wsypa g - 8-9 yeczek ciemnego kakao, doda stale mieszajc: s - roztopiony mid, 1/3 yeczki cynamonu, o - 1/4 yeczki imbiru, gotowa 1-2 min, zdj z ognia i wsypa wypraone patki, miesza tak dugo a cay mid osidzie na nich, po czym: przekadamy mas na dwa pytkie talerze, po ostygniciu, jeszcze letni mas formujemy w kulki o rednicy okoo 2 cm. Kulki s agodne dla odka i jelit i w peni zastpuj sodycze zarwno dzieciom, jak i dorosym. HERBATY, KAWA I K A K A O

239

(herbaty gotujemy w dzbanku szklanym aroodpornym) Herbata neutralna (dla wszystkich) I g - do 1,5 1 wrztku doda: g - 1/2 yeczki tymianku, s - yeczk lukrecji, o - imbiru na czubku noa, gotowa 2-3 min Herbata neutralna (dla wszystkich) II sn - do 1,5 1 zimnej wody doda k - torebk herbaty z owocw lenych (zawarto torebki wsypa do wody) i zagotowa, doda: g- 1/2 yeczki tymianku, s - 1/2 yeczki lukrecji, 1/2 yeczki anyu, o - imbiru na czubku noa, gotowa 2-3 min Herbata daktylowa g - do 1,5 1 wrztku doda: s - yk lukrecji, 5-6 suszonych daktyli, o - 1/4 yeczki cynamonu, 1/4 yeczki imbiru, gotowa 5 min Herbata jest dobra na jesienne i zimowe chody. W razie potrzeby mona zwikszy proporcjonalnie iloci poszczeglnych skadnikw.

240 Kawa gotowana do dzbanuszka wla odpowiedni ilo wody, zagotowa, zmniejszy ogie i wsypa 1-2 yeczki kawy na szklank, gotowa 1-2 min. Pi osodzon miodem. Kawa gotowana i herbata kilerka niezbdne s po przejedzeniu si sodyczami, owocami, sokami i serami. Kakao gotowane na szklank wrztku doda 1-2 yeczki kakao, gotowa 2 min Mona pi zabielone mlekiem i sodzone miodem.

241

WASNE PRZETWORY
Latem i jesieni moemy robi przetwory korzystajc z dobrze dojrzaych i sodkich owocw. W naszym klimacie mog to by morele, liwki i gruszki. Z moreli i liwek przyrzdzamy demy, a z gruszek kompot. Poza tym moemy zaprawi troch warzyw, aby jesienno-zimowe menu byo bardziej urozmaicone, jak rwnie dlatego, e bd zdarzay si dni, w ktrych nie bdziemy mieli czasu przygotowa czego wieego. W kadym przypadku uywamy do sporzdzania przetworw wycznie miodu naturalnego, octu winnego oraz przypraw. Jeeli dem lub kompot z jakichkolwiek owocw jest jadalny dopiero po dodaniu duej iloci cukru, to znaczy, e uyte owoce nie nadaj si na przetwory. Nie oszukujmy swego smaku cukrem. Przetwory takie, nawet z najwspanialszych owocw, zim nie bd nam suyy. Przetwory warzywne przyrzdzamy wedug wasnych ulubionych przepisw pamitajc, aby dodawa zamiast cukru - miodu, zamiast octu spirytusowego - octu winnego oraz du ilo przypraw. Kiszonek nie robimy zbyt wiele, gdy w nadmiarze nie bd nam suyy. Dem liwkowy Okoo 5 kg sodkich liwek bez pestek woy do rondla z grubym dnem, przykry, a nastpnie umieci w piekarniku o temperaturze ok. 1800C, rozparza przez ok. 1-2 godz., po czym zdj przykrywk, zamiesza i odparowywa do momentu, gdy owoce zaczn gstnie. Nastpnie naczynie wyj z piekarnika, postawi na palniku z pytk i dodawa mieszajc: ok. 4 yek miodu (s), yeczk cynamonu (s), yeczk imbiru (o) oraz 1/2 yeczki soli (sl powoduje, e kady dem staje si agodniejszy w smaku).

242 Smay jeszcze ok. 1 godz. mieszajc yk drewnian, po czym przeoy do wypraonych w piekarniku soikw i zakrci wieczkiem przetartym spirytusem. Nie zagotowywac soikw, bo dem jest bardzo trway. Dem liwkowo-bananowy Okoo 2 kg bardzo dojrzaych bananw o brzowej skrce pokroi po obraniu, umieci w naczyniu z przykrywk, nastpnie rozparza w piekarniku przez 1-2 godz. Banany powinny by cakowicie rozgotowane, mona je dodatkowo poddusi lub zmiksowa. Banany doda do demu liwkowego, przygotowanego wg powyszego przepisu przed dodaniem miodu i pozostaych skadnikw, a nastpnie postpowa jak wyej. Dem morelowy Przyrzdzi tak jak dem liwkowy. Morele powinny by bardzo dojrzae i sodkie, w przeciwnym wypadku dem bdzie niesmaczny. Kompot z gruszek Dojrzae gruszki obra, przekroi/ia powki i usun gniazda nasienne, ukada dokadnie w szerokich soikach, doda do kadego soika (0,91): 1/2 yeczki cynamonu, 4 godziki, zala wrzc wod zakwaszon cytryn i posodzon miodem, zakrci i gotowa w kpieli wodnej przez 15 min od chwili zawrzenia. Pomidory w caoci Bardzo dojrzae, twarde, mae pomidory sparzy wrztkiem i obra ze skrki, ukada dokadnie w szerokich soikach, doda

243 do kadego soika (0,9 1): 1/2 yeczki majeranku, 1/2 yeczki kminku, 1 plasterek cebuli, listek laurowy, 5 ziarenek ziela angielskiego, zala wrzc, osolon wod (yka soli na litr wody), zakrci i gotowa w kpieli wodnej 10 min od chwili zawrzenia. Takie pomidory nadaj si do saatek, jako samodzielna jarzyna, do pizzy oraz jako dodatek do zup i sosw.

244 PRZEPISY POMAGAJCE ROZGRZA I WZMOCNI ORGANIZM W kadym przypadku zastosowania ktrego z niej wymienionych przepisw moemy dowiadczy niepodanych skutkw ubocznych, np. swdzca pokrzywka na rkach, swdzenie oczu lub ich przekrwienie. Nie jest to grone pod warunkiem, e przerwiemy kuracj i wypijemy 1/2 szklanki wody z cytryn lub zjemy kawaek twarogu. Taka sytuacja moe pojawi si na pocztku zmiany w odywianiu, gdy organizm nie moe jeszcze przyj zbyt duej dawki czynnika rozgrzewajcego. Poniszych przepisw nie stosujemy jednoczenie z przyjmowaniem antybiotykw i lekw hormonalnych. Ros woowy g - do ok. 2-3 1 wrztku doda: g - 1/2 yeczki tymianku i 1/4 yeczki kurkumy, s - ok. 80 dag woowiny z koci, 1/2 yeczki kminku, gotowa ok. 2 godz., doda: s - 3 rednie, wzdu przekrojone marchewki, 1 przekrojon pietruszk, o -1 du cebul, 2 zbki czosnku, 1/2 yeczki imbiru, szczypt pieprzu cayenne, 1 listek laurowy, 4 ziela angielskie, sn - sl do smaku, gotowa do mikkoci jarzyn ok. 1 godz. Ros podawa z ziemniakami, kaszk kukurydzian, lanymi kluskami lub kuskusem. Spoywa tylko w przypadku silnego przemarznicia i osabienia. Ros barani Do ok. 2-3 1 wrzcej wody doda: g - 1/2 yeczki tymianku, 1/4 yeczki kurkumy, ok. 70 dag modej baraniny z koci,

245 s - 1/2 yeczki kminku, gotowa 2 godz., doda: s - 3 rednie marchewki przekrojone wzdu, 1 przekrojon pietruszk o - kawaek selera, 1 cebul, 3 zbki rozgniecionego czosnku, 1/2 yeczki imbiru, 4 ziela angielskie, listek laurowy, sn - sl do smaku, gotowa do mikkoci jarzyn ok. 1 godz. Ros podawa z ziemniakami, kaszk kukurydzian, lanymi kluskami, kuskusem. Spoywa tylko w przypadku silnego przemarznicia i osabienia. Bulion energetyczny z woowiny Do ok. 4 1 wrzcej wody doda: g - 1 yeczk tymianku, s - 20 dag koci szpikowej cielcej lub woowej z misem, 1 tko, 1 pokrojon marchewk, gotowa 6 godz. pod przykryciem, na bardzo maym ogniu (w adnym wypadku nie dolewa wody). Pi trzy razy dziennie po 1 filiance przez 3 dni. Bulion naley przechowywa w lodwce, wzmacnia ledzion i nerki. Bulion energetyczny z baraniny Do ok. 4 litrw wrzcej wody doda: g - 1/2 kg modej baraniny z koci, yeczk angeliki, s - szczypt kminku, o - yeczk imbiru, gotowa 5-6 godz. pod przykryciem na bardzo maym ogniu. W adnym wypadku nie dolewa wody. Pi trzy razy dziennie po 1 filiance przez 3 dni. Bulion naley przechowywa w lodwce, wzmacnia ledzion i nerki.

246 Baranina duszona Mode miso baranie oczyci z nadmiaru tuszczu, natrze kurkum, kminkiem, imbirem, czosnkiem, sol, woy do rondla bez przykrycia, piec w maksymalnie nagrzanym piekarniku przez ok. 20 min, po czym przykry, ogie zmniejszy do minimum i dusi w sosie wasnym do mikkoci. Podawa niewielkie porcje z gotowanymi jarzynami i ziemniakami. Wzmacnia gwnie ledzion i nerki. Woowina duszona w czerwonym winie Ok. 1 kg misa woowego bez koci pokroi na mae porcje, woy do naczynia z 1/2 1 czerwonego wina, odstawi na 1 dzie do lodwki, nastpnie dusi razem do mikkoci na maym ogniu pod przykryciem (ok. 2 godz.), dodawszy uprzednio 1 pokrojon w plasterki marchewk, 1/2 yeczki imbiru, li laurowy, 3 ziela angielskie, 1 redni pokrojon cebul i sl do smaku. Podawa w niewielkich ilociach z buk lub ziemniakami. Wzmacnia gwnie ledzion i nerki. Marchewka duszona g - do 1 szklanki gotujcej wody doda: g - szczypt kurkumy, s - 1/2 kg pokrojonej w kostk marchewki, 1 yeczk miodu, 1 yeczk masa, o -1/4 yeczki imbiru, sn - sl do smaku, dusi ok. 20 min pod przykryciem. Podawa przy osabieniu odka i nerek. Marchwianka g - do 2 1 gotujcej wody doda: s - 1/2 kg pokrojonej marchewki,

247 gotowa do mikkoci ok. 1 godz., zmiksowa. Podawa do picia dzieciom i osobom dorosym przy problemach jelitowych, biegunce, skurczach jelit, stanach nieytowych. Czosnek smaony 5 duych zbkw czosnku przecisn przez prask na rozgrzan patelni z 1 yk oliwy z oliwek, popieprzy i posoli, krtko podsmay i przeoy na biae pieczywo posmarowane masem i niewielk iloci twarogu. Spoywa na niadanie przez 3 dni. Jest to skuteczny rodek na przezibienie, gryp i oglne wzmocnienie. Herbata rozgrzewajca kilerka' g - do 1,5 szklanki wrzcej wody doda: g - kopiat yeczk tymianku, 5/ - 2 yeczki lukrecji, o-l/2 yeczki imbiru, gotowa 5-10 min na sabym ogniu. Pi zawsze wie na 30 min przed lub godzin po posiku. Herbata ta jest silnie rozgrzewajca, pomocna przy blach odka, wzdciach, mdociach i przezibieniu. Nie naley jej pi w czasie przyjmowania antybiotykw lub lekw hormonalnych, a take przy gorcu w organizmie {ogniu). Herbata imbirowa Do 1 szklanki gotujcej wody wsypa 1 yeczk imbiru, gotowa 3 min, pi wolno, maymi ykami. Pomaga przy zastoju wtroby wywoanym stresem, przejedzeniem lub przemarz-

248 Kawa gotowana z imbirem (cynamonem, kardamonem) Do szklanki gotujcej wody wsypa 1 yeczk kawy naturalnej, 1/4 yeczki imbiru, pi posodzon miodem. Pomaga przy osabieniu, przemarzniciu i przejedzeniu sodyczami. Napj ycia" Indian Do 1 szklanki gotujcej si wody wsypa 1 yeczk kakao, 1/2 laski wanilii oraz 1-4 yeczki pieprzu cayenne, gotowa przez 3 min. Zapobiega grypie i kademu przezibieniu. Grog 3/4 bardzo gorcej szklanki czarnej herbaty wla do garnuszka z 1 yeczk cytryny, posodzi yeczk miodu i doda 1/4 szklanki rumu lub koniaku. Pi, gdy jestemy przemarznici i pooy si do ka. Nie skutkuje, gdy jestemy osabieni i bez energii (zimna wtroba). Mleko kozie do szklanki z bardzo gorcym mlekiem doda 1/2 yeczki masa (najlepiej klarowane), 1 yeczk miodu i 1 duy roztarty zbek czosnku. Pi przed snem, pomaga przy przezibieniu i kaszlu.

249

PROPOZYCJE NIADANIOWE, OBIADOWE I KOLACYJNE

niadania Co moemy je na niadanie? niadania powinny by urozmaicone i zawsze ciepe. Wybieramy to, co bdzie nam najbardziej suyo i na co mamy ochot. Podajemy zupy niadaniowe, rne rodzaje pieczywa, grzanki, demy (najlepiej wasnej roboty), twarg ze mietan i pieprzem, jajka na mikko, jajka na bekonie, keczup swojej roboty, plasterek pomidora i rzodkiewki w sezonie, szczypiorek, saatk jarzynow, grzane wdliny i pasztety. Do wdlin i pasztetw uywamy musztardy. Starajmy si nie popija niadania adnym napojem. Napoje, tzn. kawa naturalna, zboowa lub herbaty, pijemy tu po przebudzeniu. Czego nie jemy na niadanie? Nie jemy surowych owocw, sokw, jogurtw owocowych, surwek, unikamy mleka i nadmiaru serw. Obiady Pamitajmy: kurczakw, ryb nie czymy z makaronem, kwanymi zupami, surwkami, surowymi owocami, kiszonymi ogrkami i kapust oraz sodyczami, adnych mis nie czymy z surwkami i zimnymi napojami, surwki czymy z ziemniakami i kaszami, ale bez mis, fasoli i soi nie czymy z kiszon kapust i ogrkami, surwkami, surowymi owocami, kurczakami, rybami i sodyczami,

250 kasze i ry do drugich da wypiekamy zawsze w piekarniku, obiady gotujemy na dwa dni, a przechowujc je w lodwce moemy by spokojni o ich warto odywcz, obiady nie musz by dwudaniowe, jedno danie moemy przeznaczy na kolacj, dla maych dzieci waniejsza jest gsta zupa jarzynowa anieli drugie danie. Przykady zestaww obiadowych Zupa jarzynowa, piecze wieprzowa, ziemniaki, saatka z buraczkw, gotowany kalafior. Zupa fasolowa, naleniki z farszem misno-jarzynowym. Barszcz ukraiski, piecze woowa, saatka z fasolki szparagowej, marchewka duszona, ziemniaki. Kapuniak ze sodkiej kapusty, risotto. Grochwka, makaron, duszenina misno-jarzynowa na ostro. Zupa pomidorowa, eberka pikantne, ziemniaki, jarzyny duszone (marchewka, kalarepa, groszek). Zacierka, kasza z ryem, piersi kurczaka z papryk. Zupa jarzynowa na koci. Naleniki ze sodkim nadzieniem. Zupa z porw miksowana, makaron, woowina lub cielcina duszona z jarzynami, kalafior gotowany. Ros woowo-drobiowy z makaronem, kurczak w potrawce, ry lub ziemniaki, marchewka duszona. Zupa jesienna, placki ziemniaczane. Krupnik z misem, kluski z twarogu. Zupa wiosenna, kurczak z cebul, ziemniaki, duszona marchewka. urek z ziemniakami, jajkiem na twardo i kiebas. Zupa pieczarkowa, klopsiki, ziemniaki, kalafior lub kapusta z wody. Zupa zocista miksowana, woowina z kapust, ziemniaki. Zupa cebulowa bez grzanek, schab pieczony, kapusta kiszona z pieczarkami, tuczone ziemniaki. Kurczak pieczony, frytki z piekarnika, duszona marchew, brukselka z masem.

251 Kurczak w ananasie z ryem. Kiebasa z fasolk szparagow, buka. Zupa z kukurydz, piecze lub miso rosoowe z poprzedniego dnia, sos beszamelowy zielony, makaron, fasolka szparagowa lub kalafior. Zupa neapolitaska, kurczak panierowany, ziemniaki, buraczki zasmaane, kalafior. Zupa grochowa z lanymi kluskami, ryba smaona, ziemniaki, duszona marchewka, chrzan. Kolacje Co jemy na kolacje? Spoywamy wszystko poza surowymi owocami i surwkami, kwanymi saatkami, kwanymi zupami, serami, jogurtami owocowymi i sodyczami. Mog to by agodne saatki jarzynowe, wdliny na ciepo, pasty rybne, jajka, kanapki z wdlinami z dodatkiem cebuli i pieprzu, wszystkie ciepe potrawy, pizze, galarety misne. Wieczorem i przed snem unikamy zimnych napojw.

Tabela 7. Surowce i produkty spoywcze wg smakw Piciu Przemian Drzewo - kwany

zboa, ziarna pszenica zielone czci warzyw zarodki, kieki saata kiszone ogrki kiszona kapusta pomidory, szczaw brzoskwinie, pigwa, kwane: - winogrona -jabka - gruszki - grejpfruty, agrest porzeczki, truskawki, poziomki cytryny, mandarynki, pomaracze rabarbar ocet winny melisa drode bazylia

Ogie - gorzki
kasza gryczana yto bowina cykoria karczochy endywia saata gorzka kapusta czerwona orzechy woskie liwki ciemne czerwone winogrona wdzone owoce

Ziemia - Centrum - sodki

proso (kasza jaglana) kukurydza dynia, marchew, korze pietruszki wiey groszek, groch, ziemniaki sodka papryka, buraki, grzyby jadalne, szpinak, szparagi, ogrki, patisony, suszone jarzyny

Metal - ostry
ry, owies jcz mie ostra papryka, czosnek, por cebula, szczypiorek, chrzan kapusta biaa, woska i pekiska, kalafior, kalarepa brokuy, seler, rzodkiew rzodkiewka, czarna rzepa

Woda - sony
fasola soja czarne grzyby chiskie

warzywa

owoce

czerenie, winie, morele, maliny sodkie: - brzoskwinie - grejpfruty - jabka - gruszki - rodzynki banany, daktyle, figi, arbu/y ananasy, mango, migday, pistacje ziarno sonecznika, orzechy laskowe

orzeszki ziemne

przyprawy

kakao, kawa bylica, estragon, pioun, tymianek, szawia, majeranek szafran, kurkuma jagni baranina kolina mleko kozie ser kozi ser owczy kawa naturalna i zboowa kakao, tymianek, rozmaryn czerwony e-sze herbata czarna i zielona piwo, szawia, goryczka mniszek lekarski wrzca woda

cynamon, kminek, siemi, lniane koper woski, anyek, lukrecja wanilia, mleczko zboowe sezam, mid, syrop klonowy oliwa z oliwek, majonez woowina, cielcina, g, krlik ryby sodkowodne mleko krowie maso sodka mietana jaja anyek biay e-sze znamiona kukurydzy lipa rumianek li maliny i jeyny lukrecja

chili, imbir, ziele angielskie gaka muszkatoowa czarnuszka, kolendra, pieprze, gorczyca curry, oregano, mita zajc dzik jele baant przepirka indyk wdka, koniak, whisky wino ryowe herbaty: - z imbiru - z cynamonu - z godzikw

sl, wegeta proszek do pieczenia

produkty zwierzce

zioa i napoje

kaczka, kurczak, kura kwane mleko kwana mietana jogurt kefir biay ser hibiskus na pietruszki sok brzozowy piwo pszeniczne soki kwane biae wino

wieprzowina, gob ryby morskie raki aby ostrygi, kraby sery pleniowe zimna woda

Tabela 8 . Produkty wychadzajce

nabia produkty zboowe mka pszenna, kasza manna, chleb pszenny, drodwki, ciasta, ciasteczka, torty, makarony, biay ryz potrawy gotowane ros z kurczaka, ^upy: ogrkowa, pomidorowa, szczawiowa, kapuniak; duszona kis/ona kapusta, sosy: pomidorowy i ogrkowy; fasola gotowana bez misa i przypraw owoce warzywa napoje gotowane ciepe herbaty: czarna, zielona, z rumianku, z mity, z goryc/ki napoje gotowane zimne kawa naturalna, kawa zboowa, herbata czarna napoje kupowane sodycze misa

ser ty, i lopiony. twarg, jogurt zwyky i owocowy, kefir, kwane: mleko i mietana, malanka, lody

wszystkie surowe owoce, surwki, warzywa oprcz cebuli, porw i czosnku, saata, kiszone ogrki. kiszona kapusta

piwo, napoje gazowane, wszystkie soki owocowe i warzywne, woda mineralna.

cukier i wszystkie sodycze, czekoladki czekolady, batony, cukierki

kura. kurczak. ryby. miso wieprzowe, sonina, wdliny

254 Tabela 9. Produkty kwane, surowe i zimne

kwane kiszona kapusta, kiszone ogrki, pomidory, jabka, truskawki, agrest, cytryny, pomaracze, kiwi, grejpfruty, twarg, jogurt owocowy, jogurt naturalny, kefir, malanka, soki owocowe, koktajle mlecznoowocowe, kompoty, demy oraz pozostae produkty z elementu Drzewa (patrz tab. 7) surowe surwki, surowe warzywa, wszystkie owoce i patki zboowe spoywane na surowo, wszelkie nasiona i orzechy zjadane na surowo zimne napoje gazowane i niegazowane, woda, piwo, kompoty, soki, mleko, jogurt, kefir, koktajle mlecznoowocowe, zimna kawa naturalna i zboowa, zimna herbata

255

PODSUMOWANIE
...Ten, kto rozumie Drog (Tao), z pewnoci kieruje si podstawowymi zasadami. Ten, kto kieruje si podstawowymi zasadami, z pewnoci wie, w jaki sposb radzi sobie z warunkami, w ktrych przyszo mu y. A jeli kto wie, w jaki sposb poradzi sobie z warunkami, w ktrych przyszo mu y, nie pozwoli na to, by staa si krzywda.(...) Nie twierdz, e atwo radzi sobie z tym wszystkim. Mam na myli, e umie odrni rzeczy bezpieczne od niebezpiecznych, nie upija si zbytnio szczciem i nie przeraa go nieszczcie... (Czuang-tsy) Drogi Czytelniku, po przeczytaniu ksiki moesz si znale w punkcie zerowym. By moe Twoja wiadomo pozwoli Ci na to, aby runo wszystko to, co tak misternie ukadae przez cae ycie, puzzle swych wierze, przyzwyczaje, nakazw, stereotypw, prawd i dogmatw. Bdziesz zdesperowany, bo poczujesz brak bezpieczestwa i wygody - bdziesz pusty. Wierz mi, e to uczucie jest bardzo pozytywne. Po niedugim czasie postanowisz na nowo ukada swoje ycie, jednake bdziesz ju robi to wiadomie i z rozwag. Bdziesz mia wol, e tego wanie chcesz, e jest to dla Ciebie jedyna droga i nie masz alternatywy. Chcc, aby to Twoje nowe byo stabilne, musisz oprze si na podstawowej, rzetelnej wiedzy opanowanej do perfekcji poprzez stosowanie jej w codziennym yciu. Zacznij y wedug zasad podanych w ksice i nie oczekuj niczego wicej. Obserwuj jednoczenie wszystko i zapisuj to, co Ci pomogo i co zaszkodzio, co wzbudzio Twoje wtpliwoci, pytania, a potem Twoje odpowiedzi na nie.

256 Pamitaj, e zapa i energi bdziesz traci pozwalajc sobie na zwtpienia oraz dyskutujc o tym z ludmi o ograniczonej moliwoci percepcji. Nigdy nikogo nie namawiaj, nie zachcaj, nie przekonuj. Wszystko wok nas ma swj czas, a wic pozwl, by inne osoby same tego dowiadczyy. Moesz radzi, pomaga, jedynie wtedy, gdy Ci o to poprosz, inaczej bdziesz przejmowa cierpienia tych ludzi na siebie. Oczywicie inaczej ta sprawa przedstawia si w rodzinie, gdzie jeste odpowiedzialny za zdrowie najbliszych. W miar zagbiania si w wiedz i dowiadczanie, bdzie Ci dane pojmowanie coraz gbszych zagadnie oraz zrozumienie tych problemw, ktre pocztkowo wydaway si niepojte. Musisz sobie da przyzwolenie, musisz chcie zrozumie wszystko, co dotyczy prawdy ycia godziwego. Nie oczekuj gotowej recepty. Kady musi sam wypracowa swoje zasady postpowania uzalenione od stanu wiadomoci. Tu nie mona niczego przyspieszy ani opni. Jeeli bdziesz chcia, wszystko bdzie si dziao w swoim czasie. Zaufaj i bd spokojny. To normalne, e jedni pojm i zaakceptuj te zasady szybko, inni wolniej, a pozostali w ogle. Aby uatwi Ci prac, przypomn jeszcze raz najwaniejsze prawdy. Pamitaj: Niezalenie od tego, kto by ojcem choroby - za dieta bya na pewno jej matk, (przysowie chiskie) Bd ostrony wobec wszystkiego, co zdrowe - dla Ciebie moe to by szkodliwe. Pamitaj, e mieszkasz w Polsce, w klimacie umiarkowanym z przewag dni pochmurnych i zimnych. Twj organizm potrzebuje zasadniczo innego poywienia anieli osb mieszkajcych w Kalifornii, basenie Morza rdziemnego, Indiach lub Australii. Nasz klimat zobowizuje Ci do tego, aby poywienie byo przez cay rok rozgrzewajce. Owoce powinny by zjadane jedynie w sezonie i w umiarkowanych ilociach.

257 Nie dodawaj cukru do owocw, jeli Ci nie smakuj dlatego, e s za kwane. Po prostu nie jedz ich. Pamitaj, e sodzenie kompotu lub demu cukrem, nie likwiduje natury smaku kwanego owocw, z ktrych te przetwory s zrobione, na przykad kompot truskawkowy czy dem agrestowy. Dodatek cukru tylko potguje ochadzajc natur tych przetworw. Nie cz owocw, szczeglnie poudniowych, z mlekiem, albowiem zniszczysz ledzion i wtrob. Owoce poudniowe, w swej naturze silnie odwieajce i ochadzajce, s potrzebne ludziom z krajw o klimacie gorcym. Jogurty owocowe nie maj nic wsplnego ze zdrowiem, gdy zakwaszaj organizm, niszczc ledzion i odek. Jogurt naturalny jest ochadzajcy i mona go czy jedynie z potrawami rozgrzewajcymi, tak jak robi to Bugarzy, Gruzini i Turcy. Pamitaj, e kurczaki s ochadzajce i zjadane w nadmiarze wychadzaj organizm, szkodz gwnie wtrobie (marsko), wymagaj starannego przyprawiania i zestawiania z innymi produktami. Miso wieprzowe jest rwnie ochadzajce i zjadane w nadmiarze niszczy nerki. Bezwzgldnie naley stosowa przyprawy i odpowiednio zestawia z innymi skadnikami. Ryby s ochadzajce, a wic jadaj je najwyej raz lub dwa razy w tygodniu. Wybieraj tuste (halibut, makrela, tuczyk, karp), dobrze przyprawiaj i nie cz z owocami, surwkami i sokami. Nie rezygnuj z misa, a jedynie zmie sposb przygotowywania posikw." Czciej stosuj baranin, mod woowin i indyka. Mleko spoywaj jedynie pene, zawiera wwczas wszystkie witaminy i sole mineralne potrzebne do przyswojenia wapnia. Nie pij mleka nigdy rano na czczo. Ser twarogowy jedz tylko z masem, mietan, przyprawami, cebul lub czosnkiem, ale i wwczas bdzie mia natur wychadzajc.

258 Chudego twarogu i tego sera nie powinny spoywa osoby alergiczne, z astm, paraliem, cukrzyc, marskoci wtroby, problemami jelitowymi, przezibieniem, gryp, angin, kaszlem oraz mae dzieci i ludzie w podeszym wieku. Twarg mog je, ale nie w nadmiarze, osoby z ogniem wtroby i serca. *Ser "ty, ktry jest koncentratem wapniowo-biakowym, spoywaj sporadycznie. Pamitaj, e nadmiar wapnia (jin) w poywieniu niszczy organizm, ochadza go, powoduje zaburzenia metabolizmu komrkowego, jest przyczyn alergii, blw gowy, staww, mini, kamicy nerkowej i ciowej. Zapamitaj, e w organizmie magnez to jang, a wap jin. Staraj si o waciw rwnowag tych pierwiastkw. To nieprawda, e surwki s zdrowe, s przede wszystkim ciko strawne i ochadzajce. Duszonych i gotowanych jarzyn zjada si wicej, a wic take wicej bonnika, witamin i soli mineralnych. Witaminy i sole mineralne istotne dla zdrowia nie gin podczas gWtowania i duszenia. Witamina C potrzebna jest w niewielkiej iloci, jej dua ilo niszczy wtrob i nerki (kamica). Moda na jedzenie surowych warzyw zrodzia si dopiero w latach siedemdziesitych. Podstaw wszystkich kuchni wiata z ich wielowiekow tradycj s potrawy gotowane i duszone z du iloci przypraw, czosnku i cebuli. Jedzenie surwek i duej iloci owocw, mimo naszych stara, nie zapewni nam zdrowia. Mroonki zyskuj na energii, gdy je gotujemy, dusimy i dobrze przyprawiamy. Gdy wymaga tego twoja sytuacja, korzystaj z konserw, ale odpowiednio je przyrzdzaj (gotuj, du, dodawaj jarzyn i przypraw). Rozdzia o witaminach jest po to, by uwiadomi zalenoci w ich przyswajaniu oraz to, e nie liczy si ich ilo, lecz przyswajalno.

259 Pamitaj, e herbaty chiska, czarna i zielona, s ochadzajce i wysuszajce. Chiczycy nie choruj na zaway, cukrzyc, nowotwory dziki wspaniale zrwnowaonej kuchni, a nie dlatego, e pij herbat. Rwnowa ni jedynie silnie rozgrzewajce potrawy. Pamitaj, e kada dolegliwo to utrata rwnowagi organizmu. Pamitaj, e 90% naszych dolegliwoci wynika z rozregulowania elementu Ziemi, czyli odka, ledziony i trzustki. Pamitaj, e odek przekazuje z poywienia energi ledzionie, a ledziona wytwarza pyny wewntrzne esencj, odywiajc nimi wszystkie pozostae narzdy. Nie dziw si zatem, e wikszo moich zalece dotyczy wzmacniania odka i ledziony. Pamitaj, e ledziona nie toleruje poywienia wychadzajcego, kwanego, surowego i zimnego (patrz tab. 8 i 9). Palenie papierosw moe suy tylko przy zimnej ledzionie i odku oraz podczas silnego stresu. Ale jednoczenie pamitaj, e palenie osabia i niszczy puca, ktre dostarczaj energi czi do serca, a esencj nerkom. Rozwa zatem, co dla Ciebie jest waniejsze, by moe powiniene zmieni sposb odywiania, wwczas wzmocnisz ledzion i by moe rzucisz palenie. Skonno do alkoholu wystpuje u osb o bardzo nieregularnym trybie ycia i odywiania, majcych problemy emocjonalne. W wielu wypadkach mona im pomc eliminujc z ich poywi-. nia nadmiar produktw ochadzajcych (min. wieprzowina, zimne napoje) i wprowadzajc regularne posiki neutralno-rozgrzewajce. Chcc chroni si przed osteoporoz pamitaj o witaminie D i A, czyli o socu, jajku, male, tustych rybach, ciepych, rozgrzewajcych posikach, misie i oliwie z oliwek. Kady otyy to organizm wychodzony z niedoborem jang. Naley zmieni poywienie na neutralno-rozgrzewajce. Pamitaj, e nowotwory pojawiaj w organizmie, ktry jest wychodzony, z niewaciwym metabolizmem komrkowym, najczciej pod wpywem nadmiaru emocji, niewaciwego trybu ycia oraz zbyt wychadzajcego poywienia.

260 Choroby serca nie s wywoywane przez choroby zbw, gdy najpierw wystpuj zaburzenia pracy ledziony, nerek i serca, a efektem ich s choroby zbw. Psucie si zbw to objaw osabienia nerek, spowodowane nadmiarem poywienia wychadzajcego, stresem i przemarzaniem. Problemy z dzisami, ble szczkowe to objawy osabienia odka, ledziony, problemw z jelitami i sercem (ogie). Naley wyeliminowa potrawy kwane, surowe i zimne (patrz tab. 9) oraz nadmiar produktw ochadzajcych (patrz tab. 8). Skolioza to objaw silnego osabienia caego organizmu, gwnie ledziony (sabe minie), wtroby (niewaciwa jako tkanki cznej), nerek (niedobr jang) i pcherza moczowego. Naley bezwzgldnie przej na poywienie neutralno-rozgrzewajce. Przy tym konieczna jest waciwa gimnastyka. Jeli cierpisz na astm, pamitaj, e masz zniszczony odek, ledzion, nerki i wtrob. Powiniene wwczas wyeliminowa potrawy kwane, surowe i zimne (patrz tab. 9) oraz nadmiar produktw wychadzajcych (patrz tab. 8). Odywiaj si wycznie poywieniem neutralno-rozgrzewajcym. Jeli masz w domu cukrzyka, to pamitaj, e jego organizm jest bardzo wychodzony, e ma zniszczony odek, ledzion, trzustk, wtrob i nerki. Powinien bezwzgldnie zrezygnowa z poywienia kwanego, surowego i zimnego (patrz tab. 9) oraz wyeliminowa nadmiar produktw wychadzajcych (patrz. tab. 8), aby odbudowa jin organizmu. Jeli masz w domu mae dziecko i karmisz je piersi, pamitaj, e Twj pokarm ma zawsze natur poywienia, ktre spoya. Std mog wystpowa u dziecka ble, wymioty i biegunka. Bd rozsdna i odywiaj si wycznie potrawami ciepymi, neutralno-rozgrzewajcymi, nie unikaj przypraw i czosnku. Zrezygnuj z poywienia kwanego, surowego i zimnego (patrz tab. 9). Pamitaj, e dzieci choruj gwnie z powodu karygodnych bdw ywieniowych matek w czasie ciy i karmienia piersi (nadmiar poywienia kwanego, surowego, zimnego i sodyczy) oraz z powodu niewaciwej jakoci i natury poywienia w okre-

261 sie ich rozwoju i wzrostu. Jest to najczciej nadmiar mleka, serw, sokw, owocw, zimnych napojw, sodyczy i wszelkich fast foodw. Poywienie dziecka powinno by agodne w smaku i zrwnowaone, bez dodatku cukru, o naturze lekko rozgrzewajcej. Pamitaj, e mleko sojowe jest silnie wychadzajce i nie moesz go podawa dziecku alergicznemu, a mleko krowie zastp raczej mlekiem kozim. Dziecku do trzech lat nie podawaj poywienia kwanego, surowego i zimnego (patrz tab. 9), gdy takie poywienie nie pozwoli wyksztaci si prawidowo jego narzdom. Smaku kwa : nego uywaj jedynie w niewielkich ilociach dla rwnowaenia potraw. Osoby starsze powinny odywia si wycznie potrawami heutralno-rozgrzewaj cymi. Pamitaj, jeli przeszede zator mzgu, parali, unikaj bezwzgldnie poywienia kwanego, surowego i zimnego (patrz tab. 9). Przypominam, e smak kwany i zimno maj waciwoci cigajce i przykurczowe. Odpowiednie wic bdzie poywienie neutralno-rozgrzewajce ze zmniejszon iloci przypraw. Jeli miae zawa, lub jeli si go obawiasz, przypominam, e praca serca zaley od funkcjonowania ledziony i odka, bo to one przekazuj energi wszystkim narzdom. W przypadku osabienia, ledziona pobiera energi z serca. Unikaj wic poywienia bez energii, ktre bdzie ci osabiao i wychadzao. Zrezygnuj koniecznie ze sodyczy oraz poywienia kwanego, surowego i zimnego. Wskazane jest wycznie poywienie neutralno-rozgrzewajce oraz ruch i unikanie stresu. Jeli masz problemy z jelitem grubym (hemoroidy, stan zapalny, zaparcia), pamitaj, e s to objawy zej pracy ledziony, wtroby i nerek. Wzmocnij przede wszystkim odek i ledzion poywieniem wycznie neutralno-rozgrzewajcym. Jeli cierpisz na alergi, wyeliminuj mleko i jego przetwory, soj i mleko sojowe, sodycze, poywienie kwane, surowe i zimne (patrz tab. 9) i odywiaj si potrawami neutralno-rozgrzewajcymi. Po niedugim czasie zapomnisz o alergii.

262 Pamitaj, e problemy z wosami (matowe, kruche, wypadajce, przedwczesna siwizna) to osabienie nerek (brak jang) oraz zimna wtroba i ledziona. Ten stan spowodowany jest silnym stresem i niewaciwym odywianiem. Przejd na posiki ciepe i neutralno-rozgrzewajce. Problemy z oczami (krtkowzroczno, zama, jaskra, zawienie oczu, nadwraliwo na wiato) s objawem niedyspozycji wtrobowych (wtroba zimna, zastj, brak jin). Naley zrezygnowa z poywienia kwanego, surowego, zimnego {patrz tab. 9) oraz z nadmiaru poywienia wychadzajcego {patrz tab. 8). Pomarszczona, sucha skra to osabienie nerek, puc i wtroby. Wyeliminuj wic poywienie kwane, surowe i zimne oraz nadmiar produktw wychadzajcych. Wzmocnij ledzion i odbuduj jin. Ropne wypryski na skrze, trdzik, to wynik stresu, zaburze hormonalnych, jak rwnie problemw z jelitem grubym, pucami i wtrob. Naley w tym przypadku wyeliminowa poywienie wychadzajce, gwnie sodycze, owoce, zimne napoje oraz nadmiar wieprzowiny i kurczakw. Poywienie powinno by neutralno-rozgrzewajce. Twoje problemy ze cignami, miniami, czste kontuzje wiadcz o tym, e masz zimn ledzion i wtrob. Zrezygnuj z zimnego mleka i wszelkich innych zimnych napojw, z poywienia kwanego, surowego i zimnego {patrz tab. 9). Nadcinienie oznacza, e masz osabion ledzion, wtrob, nerki przez nadmiar stresw lub poywienie wychadzajce. Bezwzgldnie wyeliminuj poywienie kwane, surowe i zimne oraz nadmiar wychadzajcego {patrz tab. 9 i 8). Unikaj picia zimnej wody. Waciwe bdzie poywienie neutralno-rozgrzewajce. Pamitaj, e angina to blokada energii w wtrobie, odku lub jelicie grubym wywoana stresem, przemarzniciem lub nieodpowiednim poywieniem. Dla powrotu do zdrowia zrezygnuj z kwanego, surowego i zimnego {patrz tab. 9) oraz z nadmiaru poywienia wychadzajcego {patrz tab. 8). Spoywaj posiki neutralne a do powrotu do zdrowia.

263 Grypa moe mie powane powikania (zapalenie staww, problemy z sercem) tylko wwczas, gdy nie rozgrzewasz organizmu i bdziesz si odywia poywieniem kwanym, surowym i zimnym. Dzieci maj czsto temperatur i bl garda wywoane zastojem pokarmowym. Jest to efekt zablokowanej wtroby i odka. Podaj wwczas herbat neutraln lub lekko rozgrzewajc oraz poywienie neutralno-rozgrzewajce. Niewskazane jest kwane, surowe i zimne {patrz tab. 9). Kaszel to problemy ze ledzion, pucami i wtrob. Gdy masz suchy kaszel, wypij kilka razy sl emsk, a gdy jest mokry, stosuj herbaty rozgrzewajce lub mleko z miodem i czosnkiem. Jeli masz czsto silne pragnienie i uczucie suchoci w ustach, oznacza to, e osabie ledzion. Pij wwczas wycznie gorce herbaty neutralno-rozgrzewajce oraz jedz czsto zupy o tej samej naturze. W ten sposb wzmocnisz ledzion i pragnienie ustpi. Pamitaj, e aids rozwija si w organizmie osabionym (nie majcym rwnowagi jin-jang) niewaciwym odywianiem i trybem ycia. Wirusy i bakterie uaktywniaj si wwczas, gdy stworzymy im odpowiednie warunki i podoe (pisa o tym Pasteur). Gdy zmienimy parametry podoa (poprzez wzmocnienie organizmu), wirusy i bakterie strac swoj aktywno. Nie niszczmy wirusw i bakterii, lecz wzmacniajmy swj organizm. Totalna wojna wypowiedziana wirusom i bakteriom grozi zachwianiem rwnowagi biologicznej na Ziemi. Jeeli masz piln prac umysow, wymagajc koncentracji, nie jedz sodyczy i tuszczw, spoywaj niewielkie posiki wysokobiakowe, albowiem sodycze rozluniaj i wywouj uczucie sennoci. Pamitaj, e wychodzenie i wszelkie dolegliwoci potgowane s przez sodycze, ktre zakwaszaj organizm niszczc ledzion. Zakwaszenie organizmu powstaje zawsze wskutek spoywania pokarmw niszczcych ledzion {patrz tab. 8 i 9). Jeeli cier-

264 pisz na nadkwasot i wrzody, unikaj pokarmw kwanych, surowych i zimnych oraz nadmiaru wychadzajcych. Jeeli jeste zdrowy, to spoywaj z umiarem potrawy kwane, zimne i surowe, aby nie doprowadzi do wychodzenia organizmu. Przy jakiejkolwiek dolegliwoci takie poywienie jest niedopuszczalne. Tak zwane zdrowe dodatki, czyli kieki, otrby, orzechy, rodzynki, nasiona, s ochadzajce i w nadmiarze niszcz ledzion. Zapamitaj: wszystko, co wkadamy do ust, ma jak natur i oddziaywuje na konkretny narzd. Tak zwane poywienie dietetyczne (bez przypraw, bez tuszczu, gotowane na parze) moe by stosowane jedynie przez krtki czas. Nie bj si rosow, stosuj je czsto, s odywcze i wzmacniajce. Pamitaj, e herbata ma 170 razy wicej puryn. Wszystkie smaki (kwany, gorzki, sodki, ostry i sony) potrzebne s do codziennego rwnowaenia potraw. Gdy potrawa ma dominujcy smak kwany, mimo zrwnowaenia wszystkimi smakami, jest zawsze ochadzajca, na przykad zupa pomidorowa, urek, barszcz. Smak kwany, potrzebny do rwnowaenia kadej potrawy, to np. sok z cytryny, kiszonych ogrkw, pomidorw, zielone czci rolin i bazylia. Przyrzdzajc potraw lub herbat silnie rozgrzewajc nie dodajemy smaku kwanego. W codziennym ywieniu neutralizujemy nadmierny jang woowiny i baraniny rwnowac go wszystkimi smakami, dodajc warzywa i przyprawy, a kasz gryczan, na przykad, twarogiem. Produkty jin (jarzyny, kury, ryby, wieprzowina i sery) jangizujemy poprzez gotowanie, pieczenie, smaenie, duszenie, dodatek cebuli, porw, czosnku, przypraw oraz odpowiednie zestawianie z innymi produktami. Potrawa zrwnowaona jest lepiej strawna, jednake zrwnowaenie nie oznacza wcale uzyskania natury rozgrzewajcej, np. zupa pomidorowa bdzie zawsze ochadzajca.

265 Silnie rozgrzewajce potrawy lub herbat stosujemy sporadycznie, przez krtki okres czasu, odywiajc si jednoczenie potrawami neutralno-rozgrzewa-jcymi. Pamitaj, nie stosuj silnego rozgrzewania przy jednoczesnym zaywaniu antybiotykw i lekw hormonalnych! Nie moesz rozgrzewa organizmu jednoczenie korzystajc z poywienia kwanego, surowego i zimnego {patrz tab. 9) oraz sodyczy. Moesz tym spowodowa rozregulowanie narzdw i licz si z powanymi tego konsekwencjami. Porwnaj swj organizm do silnika samochodu. Silnik pracuje piknie, gdy jest ciepy i ma waciwe paliwo. Pomyl, czy robisz wszystko, aby waciwie funkcjonowa, czy jeste ciepy i dostarczasz waciwe paliw ol Pamitaj, e natura neutralno-rozgrzewajca potrawy istnieje wwczas, gdy jest rwnowaona wszystkimi smakami, z du iloci warzyw, dodatkiem skadnikw o mocnym jang, na przykad woowina, cebula, czosnek, przyprawy. Potrawa ma natur neutralno-ochadzajc wwczas, gdy jest zrwnowaona wszystkimi smakami, ale mimo dodatku skadnikw o silnej naturze jang, posiada dominujcy smak kwany, na przykad zupa pomidorowa. To, na ktrym smaku koczymy przyrzdza potraw, nie wpywa na jej natur. Decydujemy wwczas tylko o tym, do ktrego narzdu skierowujemy jej energi, na przykad, gdy koczymy na sonym, skierowujemy do nerek, gdy na kwanym - do wtroby. Korzystnym jest, aby zmienia smaki koczce przyprawianie, chyba e zaley nam na szczeglnym wzmacnianiu jakiego narzdu. Naley uwaa wwczas na potrawy neutralno-ochadzajce. Nie cz kilku potraw wychadzajcych, na przykad zupy szczawiowej z ryb i surwk. Potrawy gotujemy pod przykryciem z wyjtkiem okresu wiosny (od poowy lutego do koca kwietnia) (patrz rys. 12). Wiosn potrawy nie musz by zbyt energetyczne, gdy energia wiosny i wtroby zaspokaja nasze potrzeby. Nie oznacza to jednak, by si ochadza.

266 Pamitaj, e organizm wychodzony to nie tylko niedobr jang (ciepo i energia), czyli uczucie zimna, ale rwnie niedoczynno narzdw, niewaciwa przemiana materii oraz niedobr jin, czyli pynw wewntrznych i esencji. Pamitaj, e organizm wychodzony ma ma pojemno dla jang, to znaczy nadmiar jang nie moe by rwnowaony odpowiedni jakoci jin (pyny i esencje). Zapamitaj, e rezygnujc z poywienia kwanego, surowego i zimnego oraz wprowadzajc posiki zrwnowaone, nie zuboysz swojego menu, wprost przeciwnie, zyska ono na smaku i strawnoci. Mona wtedy je do syta bez obawy o przybieranie na wadze. Zapamitaj, e podstawowym warunkiem przystpienia do rozgrzewania organizmu jest rezygnacja z poywienia kwanego, surowego i zimnego oraz z ograniczenia spoywania sodyczy. Pamitaj, jeeli spoywae due iloci owocw, sokw i jogurtw, nie moesz przystpi do nagego rozgrzewania organizmu, naley robi to stopniowo. Musisz odbudowa swoje jin, a jest to proces dugotrway. Pamitaj, e zimna woda gasi take Twoje jang. Nie podjadaj i nie pogryzaj midzy posikami. Jedzc posiek nie popijaj adnym napojem. Kaw pij przed posikiem (niadaniem). Kaw gotuj, nie zabielaj, sod miodem. Zamiast cukru uywaj miodu, a do pieczenia cukru zocistego. Herbat pij p godziny przed lub po posiku. Owoce, sodycze, soki nie powinny lee na widocznym miejscu. Obiady gotuj na dwa dni. Po przyjciu z pracy powinna by gotowa chocia zupa. Nie wstyd si termosu z gotowan kaw lub herbat i swoich kanapek w pracy. Nie wstyd si odmwi zjedzenia czego, co ci moe nie suy lub na co nie masz ochoty (na przyjciu lub podczas wizyty). Pamitaj, e kady rodzaj trawienia wymaga ognia, to znaczy ciepa i energii.

267 Naucz si obserwowa otoczenie i swj organizm. Do tego potrzebny jest spokojny umys i chwila skupienia. Zorganizuj sobie dzie tak, aby na wszystko by czas, a szczeglnie na chwile relaksu.

268

269

LITERATURA
Aleksandrowicz Julian, Nie ma nieuleczalnie chorych Pastw. Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1982, Wyd. I Bo Yin Ra, Ksiga o czowieku Wydawnictwo Via Ad Altum, Pozna 1994, Wyd. I Beinfield Harriet, Korngold Efrem, Midzy niebem i ziemi Przewodnik po medycynie chiskiej Wydawnictwo WAB, Warszawa 1995, Wyd. I Brillat-Savarin Anthelme, Fizjologia smaku PIW, Warszawa 1996, Wyd. III Castaneda Carlos, Odrbna rzeczywisto Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 1996, Wyd. I Castaneda Carlos, Opowieci o mocy Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 1996, Wyd. I Czikow P., apatiew J., Roliny lecznicze bogate w witaminy Pastw. Wydawnictwo Rolnicze i Lene, Warszawa 1987 Diolosa Claude, Wykady z medycyny chiskiej Diolosa Claude, Chiny, kuchnia ...tajemnice medycyny Wydawnictwo M&M, Krakw 1991, Wyd. III Doktor Tadeusz, Medytacja w ruchu Wydawnictwo Pusty obok, Warszawa 1988 Garnuszewski Zbigniew, Renesans akupunktur}' Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa 1988 Grnicki Bolesaw, Dbie Barbara, Pediatria Pastw. Zakad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1985 Guillame Mach-Chien G., Eysallet J.M., Medycyna chiska Wydawnictwo Trickster, Sosnowiec 1995 Jung Alicja, Raff Jerzy, Zdrowa dieta Edgara Cayce'ego Raff & Jung Agencja Wydawnicza, Warszawa 1994 Lao Tsy, Droga Rkodzielnia Arhat, Wrocaw 1992 Mitkiewski Eugeniusz, Zarys fizjologii lekarskiej Pastw. Zakad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1984, Wyd. III

Oarowski Aleksander, Jaroniewski Wacaw, Roliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie Instytut Wydawniczy Zwizkw Zawodowych, Warszawa 1987, Wyd. I Palos Stephan, Chiska sztuka leczenia Wydawnictwo Luna, Wrocaw 1993, Wyd. I Palitzsch Dieter, Kompendium pediatrii Pastw. Zakad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1976, Wyd. I Piekarska Janina, Szczygie Aleksander, o-Kuczera Maria, Popularne tabele wartoci odywczych ywnoci Pastw. Zakad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1983, Wyd. II Polunin Miriam, Robbins Christopher, Naturalna farmacja Muza SA, Warszawa 1993, Wyd.I Poprzcki Witold, Poradnik zielarza Instytut Pracy i Wydawnictw Novum, Warszawa 1984, Wyd. I Praca zbiorowa, Podrczna encyklopedia zdrowia, dolegliwoci i symptomy choroby, badania i leczenie, jak sobie pomc Wydawnictwo "Ksinica", Katowice 1995, Wyd. II poprawione i uzupenione Redfield James, Niebiaskie proroctwo Zysk i S-ka, Pozna 1993 Taylor Renee, Sekrety zdrowia plemienia Hunzw Oficyna Wydawnicza SPAR, Warszawa Thie John R, Dotyk dla zdrowia Wydawnictwo"Sport i Turystyka, Warszawa 1989, Wyd.I Watts Alan, Tao strumienia Zysk i S-ka, Pozna 1996, Wyd.I Wieczorek-Chemiska Zofia, Zasady ywienia i dietetyka stosowana Pastw. Zakad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1992, Wyd. VI Winiewska-Roszkowska K., W walce ze staroci Pastw. Zakad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1972, Wyd. III Worsley Jack R., Rozmowy o akupunkturze Krajowa Agencja Wydawnicza, Katowice 1986 Woniakowie M. i T., Ojca Grand przepisy na zdrowe ycie Wydawnictwo Prasa Batycka, Gdask 1996

270 Zukav Gary, Siedlisko duszy Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 1997 Zukav Gary, Taczcy Mistrzowie Wu Li Dom Wydawniczy Rebis, Pozna 1995