POLITECHNIKA SZCZECISKA INSTYTUT INYNIERII MATERIAOWEJ ZAKAD METALOZNAWSTWA I ODLEWNICTWA PRZEDMIOT: OBRBKA PLASTYCZNA WICZENIA LABORATORYJNE wiczenie nr 3 WYZNACZANIE

KRZYWYCH UMOCNIENIA
1.

Cel wiczenia. Celem wiczenia jest zapoznanie studentw ze zjawiskiem umocnienia metali i z dwoma prostymi metodami wyznaczania krzywych umocnienia plastycznego.

Zjawisko umocnienia. Zjawisko umocnienia wywoane odksztaceniem plastycznym w istotny sposb wpywa na przebieg operacji obrbki plastycznej metali na zimno. Ze wzrostem odksztacenia na zimno zmieniaj si wasnoci mechaniczne odksztacanego metalu wpywajc na wartoci si i moliwoci jego ksztatowania. Prawidowy dobr mocy i naciskw maszyn oraz okrelenie trwao narzdzi uzalenione jest od dokadnoci okrelenia parametrw plastycznoci. Najbardziej uniwersalnym opisem zmian plastycznoci metalu w funkcji odksztacenia s krzywe umocnienia plastycznego. Dla wielu materiaw istniej opracowane krzywe umocnienia. Niektre z nich przedstawiaj ponisze rysunki (rys. 1).
2.
m, p MPa

m
50

50

400

p
40 350

m, p MPa
700

[%]

[%]

a)

b)

m
40 600

30

300

30

500

20

250

20

400

10

200

10

300

10

20

30

40

50

60

70

[ %]

10

20

30

40

50

60 70

[%]

OBRBKA PLASTYCZNA wiczenia laboratoryjne

m, p MPa

[%]

m, p MPa

[%]

c)

d)

30

800

48

600

m p

25

700

m p

40

500

20

600

32

400

15

500

24

300

10

400

16

200

300

100

200

10

20

30

40

50

60

70

[%]

10

20

30

40

50

60

70

[ %]

m, p MPa

60

700

m p

30

m, p MPa
160

[%]

e)

f)
[%]

50

600

25

140

p
40 500
20 120

30

400

15

100

20

300

10

80

10

200

60

100

10

20

30

40

50

60

70

[ %]

40

10

20

30

40

50

60

70

80

[%]

30

m, p MPa
900

g)
[%]

m p

25

800

20

700

15

600

10

500

Rys. 1. Krzywe umocnienia wybranych materiaw: a mied, b stal C10E (08), c stal S235JR (St3), d mosidz CuZn36, e stal C10 (10), f aluminium, g stal C45 (45)

400

300

10

20

30

40

50

60 70

80

[%]

OBRBKA PLASTYCZNA wiczenia laboratoryjne

Mechanizm odksztacenia plastycznego wyjania si w oparciu o teori dyslokacji. Odksztacenia spryste powstajce pod dziaaniem si zewntrznych wywoujcych zmiany odlegoci midzy atomami po zdjciu obcienia zanikaj, bowiem atomy wracaj w swoje rwnowagowe pooenia. W przypadku odksztace plastycznych nastpuje przemieszczenie atomw w takim stopniu, e zajmuj one inne pooenia rwnowagowe i po odcieniu nie wracaj do swoich pooe wyjciowych odksztacenie pozostaje trwae. Odksztacenie plastyczne nie jest wynikiem polizgu jednej caej paszczyzny krysztau po drugiej, bowiem wymagaoby to zerwania wiza midzyatomowych rwnoczenie na caej paszczynie, a wic i duych si. Dokonuje si ono natomiast w wyniku przemieszczania si defektu sieciowego zwanego dyslokacj. Odksztacenie plastyczne moe dokonywa si przez polizg albo przez bliniakowanie. W jednym i drugim wypadku jest to wynik przemieszczania si dyslokacji, z tym e w pierwszym przypadku jest to ruch dyslokacji cakowitych a w drugim dyslokacji czciowych zwanych dyslokacjami bliniaczymi (patrz D. Hull Dyslokacje. PWN Wwa 1982). Istnieje cisa zaleno miedzy iloci dyslokacji a wielkoci napre uplastyczniajcych jak to pokazuje rys.2. Wzrost napre uplastyczniajcych ze wzrostem pl liczby dyslokacji spowodowany jest wzajemnym oddziaywaniem dyslokacji i narastajcej iloci innych defektw sieciowych wywoujcych utrudnienia ruchu dyslokacji. Pocztkowa faza odksztacenia charakteryzuje si atwym polizgiem przemieszczanie si dyslokacji nastpuje w najbardziej sprzykr gsto dyslokacji jajco zorientowanym systemie polizgu (paszczyRys. 2. Wpyw gstoci dyslokacji zna polizgu i kierunek polizgu). Na powierzchni na warto naprenia uplastyczkrysztau (prbki) tworz si cienkie linie polizgu niajcego. bdce miejscami wychodzenia dyslokacji na powierzchni. Ze wzrostem odksztacenia ronie liczba dyslokacji jako wynik pracy rde F R., wzrasta gsto linii polizgu, narasta opr ruchu dyslokacji. Do dalszego odksztacania trzeba zwiksza obcienie zewntrzne nastpuje uruchomienie innych mniej korzystnie zorientowanych systemw polizgw i szybki wzrost umocnienia. Dalszy wzrost obcienia zewntrznego doprowadza do uruchomienia polizgw krzyowych co pozwala omija przeszkody w ruchu dyslokacji oraz zaczyna si proces anihilacji dyslokacji przeciwnych znakw. Efektem jest zmniejszenie szybkoci narastania umocnienia.
3.

W zakresie temperatur, w ktrych nie zachodz intensywne procesy zdrowienia a tym wicej rekrystalizacji, warto naprenia uplastyczniajcego p dla wszystkich metali i ich stopw zwiksza si w miar postpujcego odksztacenia. Wzrost ten zaley midzy innymi od: prdkoci odksztacenia temperatury cinienia. Zaleno naprenia uplastyczniajcego p od odksztacenia wyznacza si drog dowiadczaln i otrzymuje si krzywe umocnienia plastycznego. Przebieg krzywej
OBRBKA PLASTYCZNA wiczenia laboratoryjne 3

naprenie uplastyczniajce

Wyznaczanie krzywych umocnienia.

umocnienia przedstawiony w ukadzie wsprzdnych odksztacenie naprenie uplastyczniajce jest trudny do ujcia w prostej formie matematycznej. Dlatego istnieje kilka sposobw podawania przebiegu uproszczonego. Nale do nich: liniowy model umocnienia (rys. 3a), ktrego zapis matematyczny wyraa si wzorem: p = 0 + D p gdzie D jest moduem umocnienia wykadniczy model umocnienia plastycznego (rys. 3b) ktrego zapis okrela wzr p = C(0 + )n

gdzie C, n s staymi umocnienia, a 0 odksztaceniem pocztkowym (dla materiaw wyarzonych 0 = 0)

a) b)

tg =D

tg =E
Rys. 3. Przykady uproszczonych krzywych umocnienia plastycznego na tle rzeczywistego wykresu prostego rozcigania: a wg modelu liniowego, b wg modelu wykadniczego 3.1. Wyznaczanie krzywych umocnienia metod R. H. Heyera.

Ksztat i wymiary prbki przedstawia rys.4.

Rys.4. Ksztat i wymiary prbki do wyznaczania krzywej umocnienia metod Heyera

Cz rodkowa prbki skada si z trzech odcinkw A, B, C o szerokoci: b0B = 1,02b0A b0C = 1,2b0A Naniesione na prbk bazy pomiarowe l0B i l0C po zerwaniu prbki uzyskuj wielkoci odpowiednio lB i lC. Wielkoci B i C obliczamy ze wzorw: l l B = ln B C = ln C l0C l0B
OBRBKA PLASTYCZNA wiczenia laboratoryjne 4

Naprenia uplastyczniajce, odpowiadajce obliczonym odksztaceniom, s rwne napreniom rozcigajcym, ktre wystpuj w odpowiadajcych im czciach w kocowej fazie procesu rozcigania: P V l0 b 0 g 0 PB = SB = = SB lB lB P V l0 b 0 g 0 = PC = SB = SC lC lC SB i SC s rzeczywistymi przekrojami poprzecznymi prbki wyznaczonymi dla zwikszenia dokadnoci z warunku staej objtoci. Korzystajc z oglnej postaci rwnania krzywej umocnienia dla materiaw wyarzonych, otrzymujemy ukad rwna: PB = C1 n B
n PC = C1 C Z otrzymanych rwna uzyskujemy: b ln 0C + B C b 0B n= ln B ln C P lC C1 = n b 0C g 0 l 0C C

3.2. Wyznaczanie krzywej umocnienia na podstawie prby rozcigania.

Wedug hipotezy wyteniowej M. T. Hubera, w zakresie odksztace plastycznych, warto naprenia zastpczego H jest rwna napreniu uplastyczniajcemu P odpowiadajcemu odksztaceniu zastpczemu i 1 Dla jednoosiowego rozcigania 2 = 3 = 0 oraz 2 = 3 = 1 czyli: 2 2 (1 2 )2 + ( 2 3 )2 + (3 1 )2 = 1 H = 2 2 2 2 1 + 2 + 3 = 1 oraz: i = 2 3 Krzywa 1(1) jest wic jednoczenie uoglnion krzyw umocnienia dla badanego materiau. Aby wyznaczy przebieg zalenoci 1(1) prb jednoosiowego rozcigania naley przeprowadzi z przerwami niezbdnymi do zmierzenia przyrostw dugoci l i odpowiadajc tym przyrostom wartoci siy rozcigajcej P. Wyduenia czci pomiarowej prbki oraz rzeczywiste naprenia okrelaj zalenoci: l = ln i l0 P = S Na podstawie obliczonych wartoci i konstruujemy wykres krzywej umocnienia w ukadzie P 1.Otrzymana w ten sposb krzywa obejmuje stosunkowo may zakres odksztace, bowiem w prbie rozcigania mona j wyznaczy tylko dla odOBRBKA PLASTYCZNA wiczenia laboratoryjne 5

ksztace rwnomiernych. Dla celw praktycznych wygodniej jest przedstawi krzyw umocnienia w sposb analityczny: P = C1 (0 + )n Dla wyznaczenia staych materiaowych buduje si ukad trzech rwna dla trzech wybranych punktw obejmujcych moliwie peny zakres odksztace rwnomiernych (rys. 5).

pC = pA x pB

pB

p p

A C B

Rys. 5. Sposb ustalania punktw do opisu krzywej umocnienia

PA = C1 (0 + A )n PC = C1 (0 + C )n przy czy punkt C obieramy tak, aby: PC = PA PB Rozwizanie powyszego ukadu rwna daje wzory do obliczenia staych: 2 C A B 0 = A + B 2C log PB log PA n= log(0 + B ) log(0 + A ) Warto staej C1obliczmy z jednego rwna napre przy znanych wartociach 0 i n. PB = C1 (0 + B )n

OBRBKA PLASTYCZNA wiczenia laboratoryjne

4.

Przebieg wiczenia.

Narzdzia pomiarowe: suwmiarka, mikromierz 0 25 mm Prbki: dwie prbki wykonane wg rys. 4 ze stali wglowej i kwasoodpornej, dwie prbki wykonane wg rys. 4 i tab. 7 w normie PN71/H04310, a0 = 3 mm ze stali wglowej i kwasoodpornej
Wykonanie wiczenia:
4.1. Prba Heyera

Trasowa dugoci pomiarowe prbek wg rys. 3, Pomierzy przekrj poprzeczny prbek z dokadnoci do 0,01mm, Pomierzy dugoci pomiarowe prbek z dokadnoci do 0,1mm, Nastawi maszyn wytrzymaociow na waciwy zakres i wyzerowa, Zerwa prbki odnotowujc wielkoci si zrywajcych, Zmierzy odlegoci midzy rysami dugoci pomiarowych w strefie B i C tzn. lB i lC, 7. Obliczy wartoci staych materiaowych C1 i n dla wszystkich badanych materiaw w oparciu o podane wzory, 8. Poda rwnania krzywych umocnienia oraz sporzdzi w oparciu o otrzymane rwnania wykresy obliczajc przynajmniej 10 punktw dla kadej krzywej.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 4.2. Statyczna prba rozcigania.

Trasowa dugo pomiarow prbek wg PN, Pomierzy przekrj poprzeczny prbek z dokadnoci do 0,01 mm, Pomierzy dugo pomiarow prbek z dokadnoci do 0,1 mm, Wstpnie oszacowa wytrzymao prbek, nastawi maszyn wytrzymaociow na waciwy zakres pozwalajcy na najwiksz moliw dokadno odczytu, 5. Ustali trzy momenty pomiarowe w punktach A, C, B, 6. Obciy prbki wartociami wybranych si PA, PC, PB mierzc dla kadej z nich dugoci czci pomiarowych prbek, P l 7. Obliczy wartoci i = i oraz i = ln i , Si l0 8. Obliczy stae materiaowe 0, n i C1, 9. Poda rwnania krzywych umocnienia, 10. Sporzdzi wykresy krzywych umocnienia wg uzyskanych rwna.
5. Literatura:

1. 2. 3. 4.

1. J. W. Wyrzykowski, E. Pleszakow, J. Sieniawski Odksztacenie i pkanie metali. WNT Wwa 1999r.

OBRBKA PLASTYCZNA wiczenia laboratoryjne