Wybrane Zagadnienia Z Mechaniki Płynów

Wybrane zagadnienia z Mechaniki Pynw
1/32

Wybrane zagadnienia
z Mechaniki Pynw

Wojciech Sobieski
Uniwersytet Warmisko-Mazurski
Wydzia Nauk Technicznych
Katedra Mechaniki i Podstaw Konstrukcji Maszyn
10-957 Olsztyn, ul. M. Oczapowskiego 11.
tel.: (89) 5-23-32-40
fax: (89) 5-23-32-55
wojciech.sobieski@uwm.edu.pl

Niniejszy dokument moe by dowolnie kopiowany, udostpniany
rozprowadzany w wersji oryginalnej. Autor nie zezwala na zmian treci
dokumentu ani na jego modyfikacje.

Olsztyn 2001
2/32

S P I S T R E C I

1. PODSTAWOWE WIADOMOCI O PYNACH...................................................... 3
2. PODSTAWOWE WACIWOCI PYNW.......................................................... 6
3. NAPR HYDROSTATYCZNY................................................................................. 8
4. PYWANIE CIA .................................................................................................... 10
5. PRAWO EULERA.................................................................................................... 11
6. PRAWO PASCALA.................................................................................................. 12
7. RWNANIE EULERA W HYDROSTATYCE....................................................... 13
8. KINEMATYCZNY WARUNEK CIGOCI RUCHU PYNU CILIWEGO W
PRZEPYWACH NIEUSTALONYCH........................................................................... 15
9. RWNANIE BERNOULIEGO................................................................................ 18
10. RWNANIE NAVIERA-STOCKESA................................................................... 19
11. RUCH ELEMENTU PYNU ................................................................................... 27
12. GRADIENT SKALARA........................................................................................... 31
3/32

1. PODSTAWOWE WIADOMOCI O PYNACH

Dwm stanom materii cieczom i gazom - mona przypisa cechy pynnoci i cigoci.
Jeeli w okrelonych warunkach cechy te s moliwe do zaakceptowania, to zarwno
ciecz jak i gaz bdziemy nazywali pynami.
Z punktu widzenia molekularnej teorii budowy materii zarwno ciecz jak i gaz jest
zbiorowiskiem chaotycznie poruszajcych si moleku, pomidzy ciecz a gazem istniej
jednak pewne rnice (rys. 1.).
Rys. 1. Ruch moleku w cieczy (z lewej) i w gazie (z prawej).

Ciecz ruch moleku jest ruchem drgajcym dookoa redniego pooenia oraz ruchem
przeskoku moleku w coraz to nowe miejsce ycia osiadego
0
. Przyjmijmy, e rednia
droga przeskoku wynosi l
0
.
Gaz ruch moleku jest ruchem chaotycznym, bez moliwoci ycia osiadego.
W ruchu chaotycznym molekuy zderzaj si, zmieniajc w ten sposb swoj prdko.
Drogi pomidzy kolejnymi zderzeniami s rne jednak rednia droga l
0
pomidzy
kolejnymi zderzeniami jest znacznie dusza od redniej drogi przeskoku w stanie
ciekym.
Charakterystyczne wymiary liniowe odnoszce si do moleku mona zdefiniowa
nastpujco:
dla stanu ciekego dla stanu gazowego
wymiar charakteryzujcy wielko
molekuy
rednia odlego midzy molekuami
rednia amplituda drga
rednia droga przeskoku
wymiar charakteryzujcy wielko
molekuy
rednia odlego midzy molekuami
rednia droga swobodna
Inne cechy
zachowuje ksztat naczynia
mao ciliwy
nie zachowuje ksztatu
bardzo ciliwy
4/32
Pynno. Gdy czas dziaania t siy odksztacajcej jest bardzo dugi w porwnaniu z
czasem ycia osiadego
0
, wtedy odksztacenie jest moliwe dziki wymuszonej przez t
si zmianie ukadu moleku w przestrzeni. Mona si spodziewa proporcjonalnoci
midzy dziaajc si a odksztaceniem nawet maa sia odksztacajca wywouje
skoczon prdko odksztacenia. Jeeli czas dziaania siy jest porwnywalny bd te
krtszy od ycia osiadego moleku, nie zd si one dostosowa do si deformujcych
(zjawisko takie zachodzi np. podczas szybkiego odksztacania smoy -
0
1 s ulega
ona wwczas pkaniu, jak ciao stae).
Proporcjonalno pomidzy prdkoci odksztacenia (pyniciem) a si odksztacajc
jest cech okrelon jako pynno. Z powyszego rozumowania wynika ograniczenie tej
cechy. Jeeli

0
t
>>1,
to cieczom mona przypisa cech pynnoci. Jeeli za

0
t
<1,
to mamy sytuacj podobn do tej, jaka panuje w ciele staym.
Jest rzecz oczywist, e w gazach, dla ktrych
0
= 0, cecha pynnoci nie ulega
ograniczeniom.

Cigo. Jest to cecha oznaczajca moliwo traktowania materii jako orodka
wypeniajcego przestrze w sposb cigy. Jest to moliwe tylko wtedy, gdy wymiary
liniowe L cia opywanych ciecz lub gazem s znacznie wiksze od l
0
. Tak wic i tu
pojawia si ograniczenie tej cechy. Jeeli

0
l
L
>>1,
to cieczom i gazom mona przypisa cech cigoci. Jeeli za

0
l
L
<1,
to zaoenie cigoci nie stanowi dobrego modelu fizycznego.
5/32
Poniewa warto l
0
jest znacznie wiksza dla gazw, mona oczekiwa naruszenia tej
cechy przede wszystkim w gazach. Istotnie, gazy rozrzedzone dla wymiarw cia
porwnywalnych z l
0
nie mog by rozpatrywane jako orodek cigy.

Liczba Knudsena. Aby oceni stopie zgodnoci przyjtego modelu pynu (cigy -
niecigy) wprowadzono parametr zwany liczb Knudsena

L
l
Kn
0
= .
Dla liczb Knudsena < 0,01 przyjmuje si model orodka cigego.

Pyn doskonay (idealny) pyn, ktry jest nieciliwy, nielepki, nie ulega
rozszerzalnoci termicznej, nie poddaje si rozciganiu, ciskaniu, cinaniu.
Pyn rzeczywisty powysze zaoenia nie obowizuj.

Modele pynw. W zalenoci od zwizkw pomidzy prdkoci deformacji a
napreniami stycznymi, przyjmuje si rne modele pynw rzeczywistych:
pyn Newtona pyn, w ktrym naprenie styczne jest proporcjonalne do
prdkoci deformacji (woda. powietrze, olej, benzyna, itp)
pyn Binghama pyn, w ktrym naprenie styczne jest niejednorodn funkcj
deformacji (pasty, zaprawy)
pyn pseudoplastyczny pyn, w ktrym naprenie styczne maleje wraz z prdkoci
deformacji (cieky kauczuk, roztwory mydlane)
pyn tiksotropowy pyn, w ktrym przy staej prdkoci deformacji, naprenia
styczne malej w czasie (farby, lakiery)
pyn Hookea pyn, ktry ulega tylko odksztaceniu objtociowemu (???)
pyn z pamici ??? (farma emulsyjna)

6/32
2. PODSTAWOWE WACIWOCI PYNW

1. Cinienie.

dA
dP
A
P
p
A
= |
\
|
=
0
lim
(
2
m
N

2. Gsto.

dV
dm
V
m
V
= |
\
|
=
0
lim
(
3
m
kg
=
m
V

3. Ciar waciwy.

dV
dG
V
G
V
= |
\
|
=
0
lim
(
3
m
N
=
G
V
= g

4. Objto waciwa.

1
v =
(
kg
m
3

5. Rozszerzalno objtociowa.

dT
dV
V
1
=
1
K
(

T 1
0
T
+
=
( ) T V V + = 1
1 2
T V V
1
=

6. ciliwo.

dp
dV
V
1
B =
(
N
m
2

p B 1
0
p

=

( ) p B 1 V V
1 2
= p B V V
1
=

7. Lepko dynamiczna.

dn
dV
= dT =
.
dA
(
=
s m
kg
1P
g
cm s
=
(

8. Lepko kinematyczna.

=
(
=
s
m
2

(
=
s
cm
St
2
1

9. Rwnanie stanu (tylko dla gazw idealnych).

mRT pV = lub RT p =

7/32
Oznaczenia symboli:

P sia
G - ciar
m - masa
V - objto (prdko w punkcie 7)
v - objto waciwa
- dynamiczny wspczynnik lepkoci (czasami oznacza si )
wspczynnik lepkoci kinematycznej
P - Poise jednostka lepkoci ( jednostka mniejsza 1cP = 1P
.
10
-2
)
St Stockes - jednostka lepkoci ( jednostka mniejsza 1cSt = 1St
.
10
-2
)
B - wspczynnik ciliwoci (B=1/E)
E - modu Younga
R - indywidualna staa gazowa
8/32
3. NAPR HYDROSTATYCZNY

Sia naporu hydrostatycznego, wywieranego przez ciecz na pask cian o dowolnym
konturze wynosi
P = g z dA
A
. ( 1 )
Wyraenie
z dA
A

jest momentem statycznym, zatem
z dA
A
= z
s
A,
gdzie z
s
oznacza gboko zanurzenia rodka geometrycznego ciany o polu
powierzchni rwnym A. Wobec tego napr cieczy na dowoln figur pask mona
wyrazi nastpujcym wzorem:
P = gz
s
A = z
s
A. ( 2 )
Jeeli na ciecz dziaa dodatkowo cinienie p., to
P = (p + z
s
)A ( 3 )
Wsprzdne pooenia rodka naporu, tj. punktu C, w ktrym przyoony jest wektor
siy naporu, dziaajcej na rozpatrywany wycinek ciany o polu powierzchni rwnym A,
wyznaczamy z nastpujcych zalenoci:
x
c
=
xy
s
I
A y

y
c
=
x
s
I
A y
= y
s
+
0 x
I
A y
s
( 4 )
z
c
= z
s
+
0 x
I
A
zs
sin
2

y
s
, z
s
- wsprzdne rodka cikoci,
I
x
- moment bezwadnoci wzgldem osi x,
I
xy
- moment dewiacyjny wzgldem osi x i y,
I
xo
- moment bezwadnoci wzgldem osi x
0
przechodzcej przez rodek cikoci S.
9/32
x
0
x
x
s
x
c
y
y
y
s
y
c
dA
s
c
z
A
z
z
s z
c
P
dP

x

Dla ciany prostopadej do zwierciada cieczy = 90
z
c
= z
s
+
0 x
I
A
zs
( 5 )
Ze wzorw ( 4 ) i ( 5 ) wynika, e rodek naporu znajduje si zawsze poniej rodka
cikoci. Punkty C i S pokrywaj si tylko wwczas, gdy A jest wycinkiem ciany
paskiej, rwnolegej do zwierciada cieczy.

Wypadkowy napr hydrostatyczny cieczy na ciank zakrzywion
P =
x z P P
2 2
+
Skadowa pozioma P
x
rwna jest parciu wywieranemu na rzut powierzchni zakrzywionej
na paszczyzn prostopad do rozpatrywanego kierunku. Linia dziaania skadowej
poziomej przechodzi przez rodek naporu rzutu rozwaanej powierzchni.
Skadowa pionowa naporu P
z
rwnowaona jest ciarem bryy ciekej ograniczonej
rozpatrywan powierzchni zakrzywion i tworzcymi pionowymi, ktre cz jej kontur
ze zwierciadem cieczy. Kierunek dziaania naporu pionowego przechodzi przez rodek
cikoci rozpatrywanej bryy. Natenie skadowej pionowej P
z
nie zaley przy tym
od tego, czy nad cian zakrzywion wznosi si a do zwierciada realny sup cieczy, czy
te nie.

10/32
4. PYWANIE CIA

Stateczno okrela si na podstawie tzw. wysokoci metacentrycznej z nastpujcych
zalenoci:
a
V
I
m
z
x
x
= - stateczno wzgldem osi x,
a
V
I
m
z
y
y
= - stateczno wzgldem osi y.
gdzie
V
z
- objto zanurzona,
I
x
, I
y
- momenty bezwadnoci pola przekroju pywania wzgldem osi x i y,
a - odlego midzy rodkiem cikoci ciaa i rodkiem wyporu (ujemna warto a
wystpuje wwczas, gdy rodek cikoci znajduje si powyej rodka wyporu).

Do badania statecznoci bierze si ten kierunek, dla ktrego warto momentu
bezwadnoci jest mniejsza.

m > 0 - stateczno staa,
m < 0 - stateczno chwiejna,
m = 0 - stateczno obojtna.

x
y
11/32
5. PRAWO EULERA

Prawo Eulera - warto cinienia nie zaley od orientacji (pooenia) elementu
powierzchniowego, do ktrego wektor cinienia jest prostopady.

P
x
z
y
p
x
p
y
p
z.
dx
dz
dy
dAx
dAz
dAy

Aby ukad by w stanie rwnowagi:

p
x
.
dAx - p
.
dA
.
cos = 0
p
y
.
dA
y
- p
.
dA
.
cos = 0 (1)
p
z
.
dA
z
- p
.
dA
.
cos = 0

poniewa

dA
.
cos = dA
x
dA
.
cos = dA
y
dA
.
cos = dA
z

rwnanie (1) otrzyma posta

p
x
.
dAx - p
.
dA
x
= 0
p
y
.
dA
y
- p
.
dA
y
= 0 (2)
p
z
.
dA
z
- p
.
dA
z
= 0

po uproszczeniu za

p
x
= p
p
y
= p (3 )
p
z
= p

czyli

p
x
= p
y
= p
z
= p. (4)
12/32
6. PRAWO PASCALA

Prawo Pascala - jeeli na pyn dziaaj tylko siy powierzchniowe, to cinienie w kadym
punkcie pynu jest takie samo
1
.

P
1
P
2
1
z
dA
1
dA
2
dA

Aby ukad by w stanie rwnowagi:

iz P = 0

czyli

1
1 1
2
2 2
0 p
dA
p
dA
= cos cos

(1)

poniewa

1 1 dA
dA = cos

2 2 dA
dA = cos

wic

1 2
0 p
dA
p
dA
=

1 2
0 p p = (2 )

Oglnie za

1 2
p p p
n
= = = K . (3)

1
Prawo to nie uwzgldnia cinienia supa cieczy.
13/32
7. RWNANIE EULERA W HYDROSTATYCE

Pena posta rwnania Eulera:

Vx
t
+
Vx
x
Vx +
Vx
y
Vy +
Vx
z
Vz = X -
1
p
dx

Vy
t
+
Vy
x
Vx +
Vy
y
Vy +
Vy
z
Vz = Y -
1
p
dy
(1)
Vz
t
+
Vz
x
Vx +
Vz
y
Vy +
Vz
z
Vz = Z -
1
p
dz

Jeeli element pynu jest w stanie spoczynku, to w rwnaniu Eulera nie ma czonu
prdkoci, przyjmie ono posta

X -
1
p
dx
= 0
Y -
1
p
dy
= 0 (2)
Z -
1
p
dz
= 0

Lub we wsprzdnych cylindrycznych

q
r
-
1
p
r
= 0
q
-
1
p
r
= 0 (3)
q
z
-
1
p
z
= 0

Zapis wektorowy rwnania ( 1.1 ) ma posta

r
F gradp =
1
(4)

Rwnanie ( 1.1 ) mona przeksztaci do innej postaci

X =
1
p
dx
/dx
Y =
1
p
dy
/dy
14/32
Z =
1
p
dz
/dz
Xdx =
1
p
dx
dx
Ydy =
1
p
dy
dy (5)
Zdz =
1
p
dz
dz

Dodajc stronami rwnania ( 1.4 ) otrzymamy

Xdx + Ydy + Zdz =
1
(
p
dx
dx +
p
dy
dy +
p
dz
dz)

gdzie P = f(x, y, z)

dp =
p
dx
dx +
p
dy
dy +
p
dz
dz

wic

Xdx + Ydy + Zdz =
1
dp (6)

Rwnanie ( 1.4 ) stanowi drug posta rwnania hydrodynamiki Eulera.

Dla powierzchni ekwipotencjalnej dp = 0 wwczas

Xdx + Ydy + Zdz = 0 (7)

Rwnanie ( 1.4 ) mona zapisa w ukadzie wsprzdnych cylindrycznych

q
r
dr + q
rd + q
z
dz =
1
dp (8)

Rwnanie powierzchni ekwipotencjalnej we wsprzdnych cylindrycznych

q
r
dr + q
d + q
z
dz = 0. (9)

15/32
8. KINEMATYCZNY WARUNEK CIGOCI RUCHU PYNU
CILIWEGO W PRZEPYWACH NIEUSTALONYCH

Przyjmijmy kontroln objto dx
.
dy
.
dz w ukadzie kartezjaskim, przez ktr przepywa
strumie pynu ciliwego o gstoci . W przypadku ruchu ustalonego, strumie masy
wpywajcy do objtoci (zgodnie z warunkiem staoci iloci materii) musi by rwny
strumieniowi wypywajcemu, rozpatrywanemu w tej samej jednostce czasu (zerowy
przyrost masy).
W ukadzie nie mog wystpowa chwilowe lokalne zagszczenia lub rozrzedzenia masy
(lokalne kompresje i ekspansje) zjawisko takie stanowi waciwo przepyww
nieustalonych.

Rys. 1. Strumienie wpywajcy i wypywajcy do objtoci dx
.
dy
.
dz w kierunku x
(w celu zwikszenia czytelnoci rysunku strumienie na kierunkach y i z nie s opisane).

W przypadku ruchu ustalonego cakowity przyrost masy pynu przepywajcego przez
powierzchnie ograniczajce objto kontroln dx
.
dy
.
dz mona zapisa jako
( )
( )
( )
= |
\
|
+ +
+
|
|
\
|
+ +
+ |
\
|
+
0 dxdydt dz
z
V
V dxdydt V
dxdzdt dy
y
V
V dxdzdt V
dydzdt dx
x
V
V dydzdt V
z
z z
y
y y
x
x x

. (1)
Po uproszczeniu otrzymamy
( )
( )
( )
0 =
dxdydzdt
z
V
dxdydzdt
y
V
dxdydzdt
x
V
z
y
x

, (2)
x
z
y
Vx dy dx dt
( )
|
\
|
|
Vx
Vx
x
x dy dx dt
16/32
W przypadku przepywu nieustalonego, w obszarze objtoci kontrolnej, w czasie dt,
mog pojawi si zmiany gstoci wywoane ciliwoci pynu. Konsekwencj tego
bdzie niezerowa warto przyrostu masy w obszarze rozpatrywanej objtoci kontrolnej.
Ustalajc, e strumie masy wypywajcej z objtoci ma znak dodatni (podczas
ekspansji), za wpywajcej znak ujemny (podczas kompresji), przyrost ten bdzie rwny
-
t
dxdydzdt. Formua (2) przyjmie wwczas posta

( )
( )
( )
dxdydzdt
t
dxdydzdt
z
V
dxdydzdt
y
V
dxdydzdt
x
V
z
y
x
. (3)
W odniesieniu do jednostki objtoci i czasu otrzymamy

( )
( )
( )
t z
V
y
V
x
V
z
y
x
, (4)
Lewa strona powyszego wyraenia stanowi dywergencj strumienia masy V
s
,
rwnanie (4) mona wic zapisa wektorowo
( ) 0 = +
V div
t
r
, (5)
lub w oglnej postaci kartezjaskiej jako
( ) 0 =
i
V
i t

, gdzie i = x, y, z. (6)
Rozwijajc dalej rwnanie (5) otrzymamy

( )
|
|
\
|
=
= + +
= +
z
w
y
v
x
u
z
w
y
v
x
u
t
V div grad V
t
V div
t
r r r
. (7)
Wobec tego, i

t
x
u
= ,
t
y
v
= ,
t
z
w
= , (8)
pierwsze cztery czony rwnania stanowi pochodn zupen (substancjonaln) gstoci
wzgldem czasu, a suma pochodnych czstkowych w nawiasie dywergencj wektora
prdkoci, otrzymamy
0 = + V div
dt
dp
r
. (9)
Jest to inna forma rwnania cigoci w najoglniejszym przypadku ruchu nieustalonego
pynu ciliwego.
17/32
Przypadki rwnania cigoci:

- ruch nieustalony pynu ciliwego
( ) 0 = +
V div
t
r
; (10)
- ruch ustalony pynu ciliwego
( ) 0 = V div
r
; (11)
- ruch ustalony pynu nieciliwego
0 = V div
r
. (12)

Warto zwrci uwag, i warunek (12) oznacza niezmienno objtoci.
Rwnanie cigoci obowizuje zarwno dla pynw nielepkich jak i lepkich.
18/32
9. RWNANIE BERNOULIEGO

Rozwamy przepyw przez kana o zmiennym przekroju elementu pynu o staej masie m
i objtoci V. Przez c oznaczmy prdko redni elementu pynu.

Cakowita energia zawarta w pynie nie moe ulec zmianie, mamy wic
const E E E
cakowita
= = =
2 1
. (1)

W ukadzie jak na rysunku mamy trzy rodzaje energii:
- energi kinetyczn
2
2
mc
;
- energi potencjaln mgh ;
- energi cinienia pV .

Dla pooe 1 i 2 moemy wic zapisa
V p mgh
mc
V p mgh
mc
2 2
2
2
1 1
2
1
2 2
+ + = + + . (2)
Rwnanie (2) mona przeksztaci do postaci

m
V p
gh
c
m
V p
gh
c
2
2
2
2 1
1
2
1
2 2
+ + = + +
a nastpnie

g
V
m
p
h
g
c
g
V
m
p
h
g
c
2
2
2
2 1
1
2
1
2 2
+ + = + + . (3)
Uwzgldniajc, e =
V
m
a = g otrzymamy

2
2
2
2 1
1
2
1
2 2
p
h
g
c p
h
g
c
+ + = + + (4)
lub oglnie
.
2
2
const
p
h
g
c
= + +
(5)
Wzr (5) stanowi najbardziej znan posta rwnania Bernouliego.
c
c
h
h
p
p

19/32
10. RWNANIE NAVIERA-STOCKESA

Przyjmijmy kontroln objto dx
.
dy
.
dz w ukadzie kartezjaskim, przez ktr przepywa
strumie pynu ciliwego o gstoci i lepkoci .

z
x
y
P
P
P
P
P
x
dx +
P
P
y
dy +
P
P
z
dz +
Fx
Fy
Fz
Bx
By
Bz

Na element pynu dziaaj nastpujce siy:
1. Siy wywoane cinieniem
P
x
= dxdydz
x
p
dydz dx
x
p
p p
= |
\
|

P
y
= dxdydz
y
p
dxdz dy
y
p
p p
=
|
|
\
|
(1)
P
z
= dxdydz
z
p
dxdy dz
z
p
p p
= |
\
|

2. Siy masowe
dxdydz X Xdm F
x
= =
dxdydz Y Ydm F
y
= = (2)
dxdydz Z Zdm F
z
= =
3. Siy bezwadnoci przy zaoeniu, e element porusza si zgodnie z kierunkami osi
ukadu, warto si bezwadnoci bd miay znak ujemny
B
x
= dxdydz
dt
dVx
dm
dt
dVx
=
B
y
= dxdydz
dt
dVy
dm
dt
dVy
= (3)
B
z
= dxdydz
dt
dVz
dm
dt
dVz
=
20/32
4. Siy styczne w znakowaniu pierwszy symbol oznacza o, do ktrej jest prostopady
dany element powierzchni, drugi za kierunek skadowej napre
dxdy dz
z
dxdz dy
y
dydz dx
x
p
p p
zx
zx zx
yx
yx yx
xx
xx xx
|
\
|
+ + +
|
|
\
|
+ + + |
\
|

dxdy dz
z
dxdz dy
y
p
p p dydz dx
x
zy
zy zy
yy
yy yy
xy
xy xy
|
|
\
|
+ + +
|
|
\
|
+
|
|
\
|
+ +

(4)
dxdy dz
z
p
p p dxdz dy
y
dydz dx
x
zz
zz zz
yz
yz yz
xz
xz xz
|
\
|
+
|
|
\
|
+ + + |
\
|
+ +

po uproszczeniu
dxdydz
z y x
p
zx
yx
xx
|
|
\
|

dxdydz
z y
p
x
zy yy xy
|
|
\
|

(5)
dxdydz
z
p
y x
zz
yz
xz
|
|
\
|

Aby element pynu by w rwnowadze
ix P = P
x
+ F
x
+ B
x
= 0
iy P = P
y
+ F
y
+ B
y
= 0 (6)
iz P = P
z
+ F
z
+ B
z
= 0
wic
dxdydz
x
p
+ dxdydz X - dxdydz
dt
dVx
+ dxdydz
z y x
p
zx
yx
xx
|
|
\
|
= 0
dxdydz
y
p
+ dxdydz Y - dxdydz
dt
dVy
+ dxdydz
z y
p
x
zy yy xy
|
|
\
|

= 0 (7)
dxdydz
z
p
+ dxdydz Z - dxdydz
dt
dVz
+ dxdydz
z
p
y x
zz
yz
xz
|
|
\
|
= 0
Poniewa wektor ( ) t z y x V V , , ,
r r
= , to kada ze skadowych wektora V
r
te jest funkcj tych
samych zmiennych:
( ) t z y x V V
x x
, , ,
r r
= , ( ) t z y x V V
y y
, , ,
r r
= , ( ) t z y x V V
z z
, , ,
r r
= (8)

21/32
Funkcje te s cige i rniczkowalne, mona wic rniczk zupen przedstawi w
postaci sumy rniczek czstkowych:
dz
z
V
dy
y
V
dx
x
V
dt
t
V
dV
x x x x
x
=
dz
z
V
dy
y
V
dx
x
V
dt
t
V
dV
y y y y
y
= (9)
dz
z
V
dy
y
V
dx
x
V
dt
t
V
dV
z z z z
z
=
lub (po podzieleniu przez dt)
dt
dz
z
V
dt
dy
y
V
dt
dx
x
V
t
V
dt
dV
x x x x x
=
dt
dz
z
V
dt
dy
y
V
dt
dx
x
V
t
V
dt
dV
y y y y y
= (9)
dt
dz
z
V
dt
dy
y
V
dt
dx
x
V
t
V
dt
dV
z z z z z
=
Poniewa
x
V
dt
dx
= ,
y
V
dt
dy
= ,
z
V
dt
dz
= (10)
wic
z
x
y
x
x
x x x
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
dt
dV
=
z
y
y
y
x
y y y
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
dt
dV
= (11)
z
z
y
z
x
z z z
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
dt
dV
=
Wzr (11) przedstawia tzw. pochodne zupene (substancjonalne) eulerowskiej metody
analizy lokalnej, skadajce si z dwu czci: pochodnej lokalnej reprezentujcej zmiany,
jakie zachodz z upywem czasu dt w danym punkcie pola prdkoci (w przepywach
ustalonych pochodna ta jest rwna zeru) oraz pochodnej konwekcyjnej, obrazujcej
zmiany, jakie zachodz przy przesuniciu w czasie dt elementu pynu z punktu x, y, z do
nieskoczenie blisko pooonego punktu x+dx, y+dy, z+dz.

22/32
Zaleno (11) podstawiamy do rwnania (7)
dxdydz
x
p
+ dxdydz X +
|
|
\
|
z
x
y
x
x
x x
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
dxdydz +
dxdydz
z y x
p
zx
yx
xx
|
|
\
|
=0
dxdydz
y
p
+ dxdydz Y +
|
|
\
|
z
y
y
y
x
y y
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
dxdydz +
dxdydz
z y
p
x
zy yy xy
|
|
\
|

= 0
dxdydz
z
p
+ dxdydz Z +
|
|
\
|
z
z
y
z
x
z z
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
dxdydz +
dxdydz
z
p
y x
zz
yz
xz
|
|
\
|
= 0
Po odniesieniu do jednostki objtoci (dzielc przez dxdydz) otrzymamy
x
p
+ X
z
x
y
x
x
x x
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
+
|
|
\
|
z y x
p
zx
yx
xx

= 0
y
p
+ Y
z
y
y
y
x
y y
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
+
|
|
\
|
z y
p
x
zy yy xy

= 0
(13)
z
p
+ Z
z
z
y
z
x
z z
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
+
|
|
\
|
z
p
y x
zz
yz
xz

= 0
lub przeksztacajc (przenoszc i dzielc przez (1))

z
x
y
x
x
x x
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
x
p
+ =
z y x
p
zx
yx
xx
+ X

z
y
y
y
x
y y
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
y
p
+ =
z y
p
x
zy yy xy

+ Y
(14)

z
z
y
z
x
z z
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
z
p
+ =
z
p
y x
zz
yz
xz
+ Z
Dla pynu ciliwego gsto nie jest stae, musi wic wej pod znak rniczki
( ) ( )
( )
( )
z
V V
y
V V
x
V V
t
V
z x
y x
x x x

x
p
+ =
z y x
p
zx
yx
xx
+ X
23/32
( ) ( ) ( ) ( )
z
V V
y
V V
x
V V
t
V
z y y y x y y

y
p
+ =
z y
p
x
zy yy xy

+ Y
(15)
( ) ( )
( )
( )
z
V V
y
V V
x
V V
t
V
z z
y z
x z z

z
p
+ =
z
p
y x
zz
yz
xz
+ Z
Przyjmujc odpowiednio, e
X = b
x
, Y = b
y
, Z = b
z
(16)
oraz
p
xx
=
xx,
p
yy
=
yy
, p
zz
=
zz
(17)
powysze rwnania mona zapisa symbolicznie w postaci skrconej
i
c
ij ij j i i
b
j
p V V
j
V
t
+
= +
) ( ) ( ) ( (18)
gdzie i, j = x, y, z (dla jednego rwnania i jest stae, za j przyjmuje wartoci x, y, z).
W postaci wektorowej rwnanie (16) przyjmie posta
b div ) I p V V div( V
t
cakowite
r
t
t r r r

+ = + + ) ( ) ( . (19)

Mona wykaza, e w istocie stan napicia w kadym punkcie przestrzeni wypenionej
pynem lepkim okrelony jest liczbow wartoci, nie dziewiciu, a szeciu napre.
Rwnanie momentw wzgldem osi x ma nastpujc posta (kierunek dodatni od osi y
do z)
0
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
=
|
|
\
|
+ + |
\
|
|
|
\
|
+ +
|
|
\
|
+ +
+ |
\
|
+ +
|
|
\
|
+
dxdydz dz
z
dy dxdy p dy dxdy dz
z
p
p
dxdzdy dy
y
dz dxdz p dz dxdz dy
y
p
p
dy dydz dx
x
dy dydz dz dydz dx
x
dz dydz
zy
zy zz
zz
zz
yz
yz yy
yy
yy
xz
xz xz
xy
xy xy

(20)
Po uproszczeniu i pominiciu maych czwartego rzdu
( ) 0 = dxdydz
zy yz

skd
0 =
zy yz
. (21)

24/32
Podobnie
0 =
xz zx
,
0 =
yx xy
.
Tak wic naprenia styczne zbiene na tej samej krawdzi s sobie rwne (istnieje
symetria napre stycznych).

Podstawowym zaoeniem, pozwalajcym zwiza ilociowo stan napre
powierzchniowych z polem prdkoci, jest zaoenie proporcjonalnoci tych napre do
odksztace. Wzr podany przez Newtona na naprenie styczne w przypadku przepywu
paskiego stanowi najprostsze sformuowanie tego zaoenia

n
V
= . (22)
Wspczynnik proporcjonalnoci wskazuje, jak duy bdzie przyrost prdkoci na
kierunku n, w jednostce czasu dt, w warstwach pynu oddalonych od siebie o odlego
dn (rys. 1.).

Rys. 1. Odksztacenie ktowe elementu pynu.
Warto
n
V
stanowi prdko odksztacenia ktowego elementu dnds. Naprenia

powierzchniowe styczne mog wystpi tylko w przypadku odksztace ktowych
elementu pynu.

dn
n
V
V
+
dndt
n
V

V
s
n
ds
d
dt
n
V

25/32

Rys. 2. Odksztacenia elementu pynu w ukadzie kartezjaskim na ciance dxdy.

W ukadzie kartezjaskim zalenoci te przyjm nastpujc form (rys. 2):

\
|
= =
|
|
\
|
= =
|
|
\
|
= =
x
V
z
V
z
V
y
V
y
V
x
V
z x
xz zx
y
z
zy yz
x
y
yx xy

, (23)
wedug ktrej mona obliczy pochodne czstkowe poszczeglnych skadowych
napre

|
|
\
|

|
|
\
|

|
|
\
|

x z
V
x x
V
x
z y
V
z z
V
z
x y
V
x x
V
x
x z xz
z
y zy
x
y xy
2 2
2
2
2
2
|
|
\
|

|
|
\
|

|
|
\
|

z x
V
z z
V
z
y z
V
y y
V
y
y x
V
y y
V
y
z x zx
y
z
yz
y
x
yx
2 2
2
2
2
2
. (24)
Do dalszych rozwaa wykorzystane bdzie rwnanie (14) z uwzgldnieniem warunku
(17)
dt
y
V
d
x
=
dt
x
V
d
y
=
x
y

y

x

yx
+d
y

xy
+d
x
y
V
x
V
dt
d d
x
y
=
+

26/32

Z
z
p
y x z
p
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
Y
z y
p
x y
p
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
X
z y x
p
x
p
V
z
V
V
y
V
V
x
V
t
V
zz
yz
xz
z
z
y
z
x
z z
zy yy xy
z
y
y
y
x
y y
zx
yx
xx
z
x
y
x
x
x x
(25)
lub krcej jako
+ =
+ =
+
z
p
y x
Z
z
p
dt
dV
z y
p
x
Y
y
p
dt
dV
z y x
p
X
x
p
dt
dV
zz
yz
xz z
zy yy xy y
zx
yx
xx x

(26)
Po podstawieniu odpowiednich rniczek czstkowych wg zalenoci (24) otrzymamy
|
|
\
|

+
|
|
\
|

+ =
+
|
|
\
|

|
|
\
|

+ =
+
|
|
\
|

+
|
|
\
|

+
z
p
y z
V
y y
V
x z
V
x x
V
Z
z
p
dt
dV
z y
V
z z
V
y
p
x y
V
x x
V
Y
y
p
dt
dV
z x
V
z z
V
y x
V
y y
V
x
p
X
x
p
dt
dV
zz
y
z x z z
z
y yy
x
y y
z x
y
x xx x
2
2 2 2
2
2
2
2
2 2
2
2

Po przeksztaceniach
|
|
\
|

+
|
|
\
|

+
|
|
\
|

+
y z
V
y y
V
x z
V
x x
V
z
p
Z
z
p
dt
dV
z y
V
z z
V
x y
V
x x
V
y
p
Y
y
p
dt
dV
z x
V
z z
V
y x
V
y y
V
x
p
X
x
p
dt
dV
y
z x z zz z
z
y
x
y yy y
z x
y
x xx x
2
2 2 2
2
2
2
2
2 2
2
2

27/32
11. RUCH ELEMENTU PYNU

Rozpatrzmy element pynu pozostajcy w ruchu, jak pogldowo pokazuje to rysunek.
Sytuacja pokazana jest w chwili ustalonej t
0
. Std wewntrz elementu odlegoci od
punktu 0 (dowolnie obrany punkt) oznaczone bd symbolem r . Punkt 0 nazwiemy
biegunem. Punkt A jest dowolnym punktem wewntrz elementu, rnym od bieguna.

Mamy wic relacj:
r r r
A
+ =
0
. (1)
Jeeli powyszy zwizek zrniczkujemy wzgldem czasu, to otrzymamy

( )
dt
r d
dt
dr
dt
dr
A

+ =
0
(2)
Relacj t mona zapisa

( )
dt
r d
u u
A
+ =
0
(3)
Z drugiej strony, wektor prdkoci w punkcie A moe by zapisany jako
u u u
A
+ =
0
. (4)
Std wynika, i

( )
u
dt
r d
=
. (5)
Zwizek midzy wektorami u i r mona zapisa jako
r
r
u
u
= . (6)
Podstawiajc powysz zaleno do wzoru (4) otrzymamy
r
r
u
u u
A

+ =
0
(7)

u
u
0
u
0
r
0
r
A
0

A

r

u
A
t
0
x

y

z

28/32
Tensor u/r mona przedstawi w postaci dwch tensorw symetrycznego D
i niesymetrycznego A - poprzez nastpujce przeksztacenie:

|
\
|
+
+ |
\
|

gradu
r
u
gradu
r
u
r
u
2
1
2
1
(8)
lub
D A
r
u
+ =
(9)
gdzie

|
\
|

= gradu
r
u
A
2
1
(10)

|
\
|
+
= gradu
r
u
D
2
1
(11)
Poniewa
uk uj ui u + + = , (12)
zk yj xi r + + = .
mamy wic

(
(
(
(
(
(
(
z
u
y
u
x
u
z
u
y
u
x
u
z
u
y
u
x
u
r
u
z z z
y y y
x x x
(13)
Gradient u mona otrzyma jako wynik iloczynu diadycznego gradientu i wektora u:
( ) k u j u i u k
z
j
y
i
x
gradu
z y x
+ +
|
|
\
|
= , (14)
skd po wykonaniu dziaa otrzymamy

(
(
(
(
(
(
(
=
z
u
z
u
z
u
y
u
y
u
y
u
x
u
x
u
x
u
gradu
z
y
x
z
y
x
z
y
x
. (15)

29/32
Na podstawie wzorw (12) i (15) mona obliczy skadowe tensorw A i D:
(
(
(
(
(
(
(
(
|
|
\
|
\
|
|
|
\
|
|
|
\
|
\
|
|
|
\
|
=
0
2
1
2
1
2
1
0
2
1
2
1
2
1
0
z
u
y
u
x
u
z
u
z
u
y
u
y
u
x
u
x
u
z
u
y
u
x
u
A
y
z z x
y
z x
y
z x x
y
(16)
(
(
(
(
(
(
(
(
|
|
\
|
\
|
|
|
\
|
|
|
\
|
\
|
|
|
\
|
=
z
u
y
u
z
u
x
u
z
u
y
u
z
u
y
u
x
u
y
u
x
u
z
u
x
u
y
u
x
u
D
z z
y
z x
z
y y y
x
z x
y
x x
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
(17)

Po uwzgldnieniu rozbicia tensora u/r wzr (7) otrzyma ostateczn posta
r D r A u u
A
+ + =
0 0 0
(18)
gdzie wszystkie pochodne w tensorach A i D s wyznaczane dla punktu 0, co zostao
oznaczone indeksami A
0
i D
0
.

Wzr (18) stanowi zapis pierwszego twierdzeniu Helmholtza, ktre mwi, e prdko
dowolnego punktu elementu pynu skada si z trzech prdkoci:
- prdkoci postpowej punktu obranego za biegun u
0
;
- prdkoci obrotowej dookoa osi przechodzcej przez biegun z prdkoci ktow
0
, ktrej wektor wyznacza o obrotu;
- prdkoci deformacji elementu pynu D
0
r.

30/32
Skadowe tensora A stanowi wartoci prdkoci ktowych wzgldem osi x, y, z
(
(
(
=
0
0
0
x y
x z
y z
A

Tensor deformacji D mona rozoy na dwa tensory tensor deformacji liniowych oraz
tensor deformacji ktowych:
(
(
(
(
(
(
(
(
|
|
\
|
\
|
|
|
\
|
|
|
\
|
\
|
|
|
\
|
+
(
(
(
(
(
(
=
0
2
1
2
1
2
1
0
2
1
2
1
2
1
0
0 0
0 0
0 0
y
u
z
u
x
u
z
u
y
u
z
u
x
u
y
u
x
u
z
u
x
u
y
u
z
u
y
u
x
u
D
z
y
z x
z
y y
x
z x
y
x
z
y
x

31/32
12. GRADIENT SKALARA

W polu skalarnym L = F(x,y,z,t), w zaoeniu, e funkcja F jest ciga i majca pochodn
we wszystkich punktach pola, istniej zawsze pewne powierzchnie (dla pola ustalonego
zawsze te same, dla pola nieustalonego w danej chwili t) okrelone rwnaniem L =
F(x,y,z) = const, na ktrych warto danego skalara jest staa. Mog to by powierzchnie
rwnych cinie, temperatur, gstoci, itd.
Istnieje pewna wielko stanowica nowe pole, zalene od danego pola skalarnego,
charakteryzujca zmienno skalara przy przejciu od jednej powierzchni staej jego
wartoci L = C
1
do ssiedniej L = C
2
.

Najkrtsz drog przejcia od pewnego punktu A powierzchni L = C
1
do powierzchni L
= C
2
jest odcinek normalnej n
r
, poprowadzonej w punkcie A, zawarty midzy tymi
dwiema powierzchniami. Wyraenie

dn
dL
AB
C C
AB
=
1 2
)
lim
(1)
okrela wielko zwan gradientem skalara. Gradient skalara jest wektorem, ktrego
kierunek w kadym punkcie okrela orientacj elementu powierzchni L = const
obejmujcego dany punkt. Wektor ten jest skierowany zgodnie z normaln
odpowiedniego elementu powierzchni L = const. Dodatni zwrot gradientu skalara
przyjmuje si zazwyczaj w stron rosncych wartoci skalara.

A
B
dn
L = C
1
L = C
2
C
ds

32/32
Nowy wektor oznaczmy liter G
n
dn
dF
z y x gradF n
dn
dL
gradL G
r r
r
= = = = ) , , ( (2)
Warto pochodnej
dn
dF
dn
dL
= stanowi tutaj modu gradientu G.

W polu ustalonym lub w danej chwili t w polu nieustalonym
dz
z
F
dy
y
F
dx
x
F
dF dL
= = . (3)
Jeeli dx, dy, dz oznaczaj skadowe dowolnego przesunicia ds z danej powierzchni
L = C
1
do powierzchni L = C
2
(na przykad od punktu A do C, jeeli AC 0), to

cos ds
dL
dn
dL
G = = (4)
skd
cos G
ds
dL
= , (5)
cos Gds dL = . (6)
Wzory (4-6) dowodz, e rnica wartoci pomidzy dwiema powierzchniami o staej
wartoci pola L, nie zaley od pooenia punktw na tych powierzchniach, a tylko od
odlegoci tych powierzchni.

Wybrane Zagadnienia Z Mechaniki Płynów

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wybrane Zagadnienia Z Mechaniki Płynów

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Wybrane zagadnienia z Mechaniki Pynw

dxdydzdt. Formua (2) przyjmie wwczas posta

stanowi prdko odksztacenia ktowego elementu dnds. Naprenia

You might also like