Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

MAREK

STCZEK

Kreatywno
Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

Warszawa 2012

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

Wszelkie prawa, wcznie z prawem do reprodukcji tekstw oraz ilustracji w caoci lub w czci, w jakiejkolwiek formie zastrzeone. ISBN 978-83-61485-17-9 Korekta: Zofia Jurkowlaniec Ilustracje, w tym ilustracja na okadk: Elbieta Dudziak
(w ilustracji na okadce wykorzystany motyw dziea J. F. Milleta pt. Kobiety zbierajce kosy)

EdisonTeam.pl

Projekt okadki i skad komputerowy: Aneta Krzywicka ARTEMA, e-mail: artema-projekty@o2.pl Wydawca: EdisonTeam.pl

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

Spis treci
Przedmowa ........................................................................................................
Wstp .......................................................................................................................

7
8

Rozdzia pierwszy. Moje cztery pytania do twrczych osb ......................... 13 Rozdzia drugi. Kreatywno i proces twrczego mylenia, czyli o roli dobrej definicji i procesie poszukiwania rozwizania ................................... 43 Rozdzia trzeci. Sze zotych zasad kreatywnoci, czyli o czym warto pamita podczas poszukiwania pomysu ..................................................... 56 Rozdzia czwarty. Kreatywno jako warunek przetrwania w zmiennym wiecie, czyli o burzliwym zwizku zmiany i twrczoci .............................. 65 Rozdzia pity. Cechy osb twrczych, nic z romantyzmu wiele z pozytywizmu ...................................................................................... 76 Rozdzia szsty. Szklany tunel, czyli o tym, co hamuje nasz kreatywno ............................................................................................. 101 Rozdzia sidmy. Stymulator 6/14 nasz pomys na sesje kreatywnego mylenia ....................................................................... 107 Rozdzia smy. Technika: Analiza i Synteza, czyli o poytkach z dzielenia wosa na czworo ............................................................................. 112 Rozdzia dziewity. Technika: Problem Kierunek Poszukiwanie, czyli dyskretny urok podry w nieznane ...................................................... 121 Rozdzia dziesity. Technika: Mapa Myli, czyli moc skojarze przelanych na kartk .......................................................................................... 131 Rozdzia jedenasty. Technika: Analiza Pola Si, czyli o moliwoci przewidywania przyszoci ................................................................................ 136 Rozdzia dwunasty. Spoeczne uwarunkowania kreatywnoci, czyli jak rozwija twrcze mylenie w firmie .................................................. 141 Rozdzia trzynasty. Kreatywno jako sposb na funkcjonowanie w wiecie zawodowym i nie tylko zawodowym, czyli o roli emocji w twrczym procesie ......................................................................................... 176 Zakoczenie Daj sobie szans i bd bardziej kreatywny ....................... 185 Dodatek opis procesu poszukiwania pomysu na produkt ......................... 188

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

Przedmowa
W 1772 roku Jzef Haydn, dyrygent dworskiej orkiestry wgierskiego ksicia Mikoaja Jzefa Esterhzy von Galntha, stan przed karkoomnym zadaniem. Ksi cigle przesuwa dat rozpoczcia urlopu caego zespou. Muzycy uporczywie nalegali na kompozytora, aby zaj si ich spraw i wpyn na arystokrat. Haydn wiedzia, e proszc mecenasa, niewiele wskra. Przemyla swoje pooenie i postanowi, aby w jego sprawie przemwia... muzyka. Skomponowa Symfoni poegnaln (symfonia nr 45 fis-moll). To 25-minutowe dzieo rozpocza orkiestra w penym skadzie. W miar trwania utworu stopniowo cichy kolejne instrumenty, koczyy si bowiem napisane dla nich partie. Kolejni muzycy wstawali, gasili swoje wiece i cicho wychodzili. Scena stopniowo pustoszaa, a do momentu, w ktrym symfoni zakoczy duet skrzypcowy, a nie jak to byo w zwyczaju caa orkiestra. Podobno jak podaj rda ksi zrozumia aluzj i da upragniony urlop swojej orkiestrze. Haydn znalaz sposb i wanie o tym jest ta ksika. O szukaniu rozwiza, twrczym dziaaniu, zarwno indywidualnym, jak i zespoowym. Marek Stczek dzieli si w niej spostrzeeniami dotyczcymi kreatywnego mylenia i innowacji. Zachcam do lektury. Jack Brown, EdisonTeam.pl

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

Wstp
Wszystko, co nas otacza, miao swj pocztek w czyjej gowie. Harry Adler

Do zastanowienia. Potne metropolie, Apple, Google, strzelisty gotyk, nowoczesne technologie, demokracja, penicylina, ekspresjonizm, V symfonia Beethovena, szachy, Zbrodnia i kara... wszystko to miao swj pocztek, rozwinicie i zakoczenie w ludzkim umyle. Do kogo. Ksik t dedykuj tym wszystkim, ktrzy podzielaj pogld, e przez stworzenie ciekawych, oryginalnych i uytecznych koncepcji moemy ksztatowa nasze tu i teraz. Gwne przesanie tych rozwaa adresuj do osb potraficych budowa ukady spoeczne, zespoy, firmy, w ktrych panuje atmosfera tworzenia i przedsibiorczego dziaania. Do zastosowania. Dawno temu przeczytaem zdanie, ktre ma w sobie co uwodzcego: Kiedy wieje wielki wiatr, wikszo ludzi szuka schronienia, a tylko niektrzy buduj wiatraki. Zatem nie czekaj, rozpocznij budowanie. Podczas pisania tej ksiki staraem si podzieli dowiadczeniem, jakie zgromadzilimy w zespole EdisonTeam.pl, prowadzc sesje kreatywnego mylenia oraz projekty wdraania innowacji w organizacjach. W tre ksiki wpisali si moi gocie, ktrych poprosiem o rozwinicie hase zwizanych z kreatywnym myleniem (sownik kreatywnoci). Czytelnik odnajdzie tu wypowiedzi osb reprezentujcych rne profesje, np.: aktora, pisarza, naukowca, trenera koszykwki, kompozytora, terapeuty, reportera, muzyka, prezesa spki finansowej... Ten wybr podyktowany jest przekonaniem, e proces twrczego mylenia i zasady rozwijania kreatywnoci maj uniwersalny charakter. Uwaam, e sposb poszukiwania pomysw niezalenie od miejsca, w ktrym si odbywa przebiega w bardzo analogiczny sposb i ma w sobie co ponadprofesyjnego, ponadbranowego.

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

Sdz, e Czytelnika zainteresowanego tematem twrczego mylenia szczeglnie zaciekawi rozdzia pierwszy zadaj w nim cztery pytania o kreatywno osobom, ktre uwaam za twrcze. W tej czci spotkamy ludzi wywodzcych si z trzech obszarw: wiata mediw, biznesu i sztuki. Wszystkim Wam, Drodzy Gocie, serdecznie dzikuj za to, e zechcielicie podzieli si swoj wiedz. Wikszo rozdziaw zakoczona jest dygresj, ktr mona by opatrzy tytuem przesanie od naszego patrona. W ten sposb chciaem upamitni posta wielkiego wynalazcy, autora 1093 patentw Thomasa Edisona. Ksika, czego nie staraem si ukrywa, ma charakter nieco osobisty. Opowiadam w niej o tym, czego si dowiedziaem na temat kreatywnego mylenia, co zrozumiaem, co poznaem oraz z czym polemizuj. ycz miej i inspirujcej lektury. Marek Stczek, EdisonTeam.pl
Warszawa, 20 stycznia 2012 roku

Ps. Cig dalszy rozwaa o kreatywnoci mona odnale na blogu www.e-kreatywnosc.pl.

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

11

Dla mojej ony Magosi

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

13

Rozdzia pierwszy. Moje cztery pytania do twrczych osb

Zaproszenie do rozmowy przyjo dwanacie osb. Pytania koncentroway si wok znaczenia kreatywnego mylenia w rodowisku, w ktrym dana osoba pracuje. Chciaem si dowiedzie, jak kada z nich rozumie kreatywno. Prbowaem wydoby od moich rozmwcw pewien sekret. Prosiem, aby podzielili si praktycznymi sposobami, ktre uatwiaj im tworzenie ciekawych pomysw, oraz opowiedzieli, co robi, aby wspomaga innych w twrczym myleniu. Wszystkim rozmwcom zadawaem nastpujce pytania: 1. Skd czerpie Pan pomysy? 2. Jakie znaczenie ma kreatywno w Pana dziaaniu? 3. Jak Pan inspiruje innych do tego, by byli kreatywni? 4. Czym dla Pana jest kreatywno?

Norbert Biedrzycki Prezes Zarzdu Sygnity S.A.

1. Skd czerpie Pan pomysy? Moja metoda to wysiek fizyczny. Po kilkugodzinnej wyprawie rowerowej z synami, po spywie kajakowym czy np. po treningu przychodzi czas na wypoczynek, ale tylko mini Wtedy do pracy wczaj si intensywnie szare komrki. To si u mnie sprawdza. Dlatego nie rezygnuj z aktywnoci fizycznej. Ju par fajnych pomysw przyszo mi do gowy wanie w takich sytuacjach. 2. Jakie znaczenie ma kreatywno w Pana dziaaniu? Od lat pracuj w brany IT, w ktrej sta jest zmiana. Na pewno praca zespoowa jest jedn z metod wyzwolenia kreatywnoci. Czonkowie ta-

14

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

kiego zespou, nie krytykujc adnych swoich pomysw, s w stanie po pierwsze do szybko rozwiza dany problem, a po drugie zweryfikowa jego przydatno. Ale zesp musi mie du autonomi, a niekiedy trzeba da mu czas na wyzwolenie kreatywnoci. S te jednostki, ktre wol takie kwestie rozwizywa samodzielnie w zaciszu gabinetu czy laboratorium. I tu te liczy si ich autonomia. Nie mona jednak zapomina o egzekwowaniu rezultatw takiej kreatywnoci. Bo brak widocznych wynikw moe zniechci kolejne kreatywne jednostki. 3. Jak Pan inspiruje innych do tego, by byli kreatywni? Zawsze byem peen podziwu dla twrcw programw kosmicznych w NASA. Zaczynali prawie od zera, bazujc raczej na beletrystyce ni na szczegowo przygotowanych projektach. Musieli ogarn wiele wtkw jednoczenie, nie brakowao te czasami dramatycznych w skutkach bdw. Ale ludzki umys (albo raczej setki umysw) by sobie w stanie poradzi z podrami w kosmos. Sam zreszt kiedy braem udzia w projekcie zwizanym z przygotowaniem strategii wynoszenia adunkw na orbit pozaziemsk. Wiem, ile kreatywnoci, przedsibiorczoci wymaga ten temat. Nie mog si doczeka kolejnego kroku po rezygnacji przez NASA z lotw wahadowcami. To dopiero bdzie wyzwanie wymagajce kreatywnoci! 4. Czym dla Pana jest kreatywno? Dla mnie synonimem sowa kreatywno jest termin przedsibiorczo. Nie chodzi tylko o innowacyjne pomysy, takie rodem z literatury science-fiction. Pomys, inicjatywa musi jednoczenie zawiera realne zastosowanie, najlepiej oferowa kilka propozycji. I bardzo czsto waniejszy od samej idei jest pomys, jak j zrealizowa. Czyli kreatywno jako trampolina do zmiany, a nie sztuka dla sztuki. Pomysy musz by osadzone w realiach tu i teraz.

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

15

Dariusz Bugalski dziennikarz, prezenter Polskiego Radia Trjka

1. Skd czerpie Pan pomysy? Dosownie (prawie) z powietrza, a dokadniej z eteru. Bardzo wiele tematw programw pochodzi z listw i z wypowiedzi moich radiowych rozmwcw. Udao mi si zdoby sobie przez tych kilka lat pracy w radiu pewien zasb zaufania ludzie proponuj mi tematy. Potem trzeba sprbowa je przetransponowa na anten najlepiej, gdy rwnie kreatywnie. Mj sposb polega na suchaniu tego, co si mwi: co oznacza sformuowanie, gest, zachowanie? Przykad: prowadziem warsztaty z dziennikarstwa dla bardzo modych ludzi, licealistw, ktrzy nie mieli radiowego dowiadczenia. wiczylimy rne elementy radiowego fachu. Jednym z nich jest tzw. hook co, co pomaga utrzyma uwag suchacza, kiedy nadaje si np. reklamy. Pewna dziewczyna zastosowaa hook nastpujcy: za chwil posuchamy rozmowy z, a w tym czasie napijmy si razem herbaty (to znakomity sposb nie tylko na przeniesienie uwagi, ale i na stworzenie radiowej wsplnoty: herbatadomintymnociepo). Ta dziewczyna jednak powtarzaa t zapowied co chwila. Dlaczego? Bo nie miaa dowiadczenia i panikowaa? Owszem, ale te i dlatego, e jej nie szo, a ona to czua. Program by nudny, a herbata zawiera przecie tein! Dziewczyna mwia: wiem, e to nudne, ale sprbujmy nie zasn. Ryzyko nadinterpretacji? Kreatywno niesie ze sob ryzyko, nie przecz. Jeli chodzi o pisanie jest podobnie. Nosz ze sob papier i owek i zapisuj, co usysz. A poniewa bazgrz, nie mog czasem tekstu rozczyta. Czsto trac, co napisaem, ale bywa, e zyskuj, np.: soiwa ze sw. Pikna, midzyludzka metafora. 2. Jakie znaczenie ma kreatywno w Pana dziaaniu? W moim zawodzie kreatywno jest istotna, bo jest istotna. Stanowi podstaw i dziennikarstwa, i poezji. Trudno i darmo.

16

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

3. Jak Pan inspiruje innych do tego, by byli kreatywni? W dziennikarstwie zauwaam pewn istotn zmian: staje si ono coraz bardziej domen i rwnoczenie ofiar propagandy, zarwno w sensie komercyjnym, jak i politycznym. Informacji jest za duo, a my jako cognitive misers ulegamy jej z pocaowaniem rki. Kreatywne staje si dzi co, co kiedy byo po prostu rzetelne: trzeba uwanie sucha, bada, analizowa i pokazywa (nie)konsekwencje. To jest tak rzadkie, e staje si kreatywne. Staram si wypracowa t postaw u siebie i u moich suchaczy. 4. Czym dla Pana jest kreatywno? Mistrzem kreatywnoci jest dla mnie Gupi Jasio z bajki: czujno, ryzyko, flow, intuicja, chwytanie wspzalenoci.

Micha Kiciski Prezes Zarzdu CD Projekt

1. Skd czerpie Pan natchnienie/pomysy? Oczywicie mwimy o dobrych pomysach, a o takie wcale nie jest atwo. Niestety, zych i przecitnych pomysw jest duo wicej ni tych naprawd dobrych. I tu w zasadzie kryje si sedno problemu, bo najlepsze pomysy przynosz najwiksze benefity, gwarantuj sukces, natomiast te ze gwarantuj porak. Wedug mnie, dobrych pomysw nie da si wymusi czy urodzi na si. Bardzo rzadko udaje si te wypracowa je w sposb rzemielniczy, powoli robic kolejne iteracje dokumentw czy projektw. Ciko jest te je wymyla w trakcie burz mzgw czy zebra lub narad. Lata dowiadcze zawodowych pomogy mi wypracowa pewne metody, wytyczy drogi postpowania, ktre znaczco zwikszaj szans na wymylenie czego naprawd dobrego, a czasem wrcz przeomowego. Przede wszystkim, aby zmierzy si z zadaniem o charakterze kreatywnym, potrzebuj odpowiedniego stanu ducha i ciaa. To znaczy stanu relaksu psychicznego i fizycznego.

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

17

Mam na to kilka wyprbowanych sposobw. Najczciej stosuj lekki trening na siowni, poczony z basenem i saun. Mam ze sob notatnik, bo wanie wtedy, zupenie znikd wpadaj mi do gowy bardzo dobre pomysy. A ja podam tym tropem. Czasem w ten wanie sposb udaje mi si rozpracowa dane zagadnienie w duych szczegach i niejako samoczynnie. Notatki sporzdzam do pobienie, ale na tyle drobiazgowo, aby zapa gwn ide pomysu. Bywa te tak, e notuj drobne detale, ktre cho nie s tak znaczce, ale stanowi warto dodan caoci, a czsto byyby trudne do wymylenia w popiechu, w normalnym trybie pracy w biurze. Te detale to czasem pojedyncze zdania do reklam, pomysy na grafiki na koszulki, czy informacje na stron www. S to drobne, dobre pomysy, ktre wietnie wpasowuj si w cao i sprawiaj, e jest ona ponadprzecitna. Generalnie proces twrczy trwa do wyczerpania tematu i potrafi to czasem znaczco przeduy mj pobyt na basenie. W kolejnych dniach przelewam idee na form elektroniczn, jednoczenie recenzuj j i oceniam chodnym okiem. Na og to, co wczeniej wymyliem, wci wydaje mi si bardzo dobre, cho niektre szczegy, te najbardziej szalone, musz ucywilizowa. Zazwyczaj cao wymaga te wygadzenia i uzupenienia, co jest ju prac bardziej rzemielnicz. Dopracowanie dobrego pomysu, gdy uchwyci si ju jego ducha, jest zadaniem stosunkowo prostym. Zdarza mi si powierza to wsppracownikom, ktrzy nastpnie sami rozwijaj i dopracowuj zaproponowan im ide. Wspomniany zestaw siowniano-basenowy jest moj sprawdzon metod. Jest on o tyle skuteczny, e pozwala pozby si stresu i napi nawet po najciszym dniu i daje szans dobrego rozgryzienia problemu nawet w trudne i mczce dni. Nie jest to oczywicie jedyna moja metoda. wietnie sprawdzaj si rwnie medytacje oraz wiczenia oddechowe. Jest bardzo wiele rodzajw medytacji i kady z nich powinien prowadzi do stanu gbokiego relaksu i odprenia. Praktykowaem rwnie wiczenia oddechowe, ktre szybciej przynosz efekty zblione do medytacji, cho oczywicie dowiadczenie to nie jest tak gbokie. Dodatkowo, dostarczenie organizmowi wielkiej dawki tlenu wspaniale rozwietla umys. Czasem wystarczy zwyky spacer. W przypadku mojego Taty, ktrego aktywno zawodowa opiera si na nieustannej pracy intelektualnej (jest profesorem socjologii), jest to wrcz podstawowa metoda, ktra bardzo dobrze si sprawdza. Jeli chodzi o mnie, to spacer nie do koca mi wystarcza, nie zawsze pozwala dostatecznie zredukowa stres i uzyska stan penego

18

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

odprenia. Czym innym s wyjazdy w gry, w ktre wybieram si czsto sam i zawsze z notatnikiem. Z ostatniego wypadu w Tatry wysaem przez komrk szkic strategii i planu dziaa firmy na najblisze 4 lata. Wszystko idealnie i bardzo szybko uoyo mi si w gowie podczas wdrwek, a siedzc w biurze, mczybym si nad tym duo duej i co najwaniejsze wynik byby pozbawiony tej magicznej iskierki, ktra sprawia, e co wyrasta ponad przecitno. Podsumowujc, uwaam, e kady powinien odnale wasn metod, w ktrej uwalnia si kreatywno. Przy czym zachcam do tego, by nie zamyka si w szablonach. U mnie jest to centrum rekreacyjne albo gry, a kto inny moe dobrze myle, prowadzc samochd, biorc prysznic, czy uprawiajc jogging. Patrzmy po prostu, kiedy i w jakich sytuacjach dobrze nam si myli i kiedy wpadaj nam do gowy najlepsze pomysy. A potem starajmy si odtwarza te sytuacje. Mamy szans zaobserwowa wtedy, e te dobre pomysy jednak nie wpadaj nam do gowy w zupenie losowy sposb, lecz s powizane z sytuacj lub stanem, w ktrym si znajdujemy. 2. Jakie znaczenie ma kreatywno w Pana dziaaniu? Kreatywno jest dla mnie wartoci najwysz, fundamentem, na ktrym buduj dalsze dziaania. Dobry pomys realizuje si przyjemnie i sprawnie. Dobry pomys wrcz inspiruje i pomaga w tym, aby go urzeczywistni w najlepszy moliwy sposb. Z tego wzgldu mam nisk tolerancj na pomysy rednie, o sabych nie wspominajc. Zdarza mi si przeciga lub wydua proces twrczy a do czasu, gdy uznam, e pomys i plan na jego wykonanie jest dostatecznie dobry. Czasem skutkuje to prac z napitymi terminami lub wrcz po terminach, ale z drugiej strony gwarantuje to dobry efekt ostateczny. A to jest dla mnie najwaniejsze. Musz jednak zrobi tu pewne wtrcenie i przyzna, e nie wszystkie sukcesy s efektem dobrych pomysw. Czasem potrzebny jest te ut szczcia. Nasza gra Wiedmin 2 zostaa wrczona przez premiera Tuska prezydentowi Obamie. Co oczywicie mona uzna za szczytowe osignicie PR. Informacje o tym obiegy cay kraj oraz wiele serwisw informacyjnych na caym wiecie. Osignicie tego wymagao nie tylko odpowiedniego nagonienia Wiedmina 2, ale po prostu zwykego szczcia. Gdyby produkt by nieznany, nikt by nie wpad na pomys, aby podarowa go Prezydentowi USA. Jednak w aden sposb nie mona

178

Marek Stczek Kreatywno. Jak j rozwija w sobie i w organizacji?

Myl pierwsza fenomen gry i subiektywny stan przepywu

Paul Dirac, jeden z najwybitniejszych fizykw XX wieku, odkrywca antymaterii, twrca mechaniki kwantowej sowem osobowo twrcza w najwyszym stopniu powiedzia tak o swojej pracy: To bya gra. Bardzo ciekawa gra, w ktr si bawilimy. Mgbym si teraz zastanawia, co Dirac mia na myli, ale wycign jeden potrzebny mi w tym momencie wniosek. Ot twrcza praca bliniaczo podobna jest do zajmujcej i wcigajcej gry. A co charakteryzuje dobr gr? Myl, e musi tam by sze elementw: 1. uczestnicy gry s mocno zaangaowani (np. mecz tenisa ziemnego), 2. cel jest jasno okrelony (trzeba wygra), 3. informacja zwrotna o jakoci dziaania dostarczana jest na bieco (pika trafia za lini albo lduje w polu), 4. grajcy zatapiaj si w dziaaniu (wiat zewntrzny nie istnieje, jestem skoncentrowany na pice), 5. przed graczem stoi wyzwanie (ma przed sob dobrego przeciwnika), 6. poziom trudnoci jest optymalny (nie gram z kim pocztkujcym). Kady z nas ma dowiadczenie uczestniczenia w grze, ktra nas wessaa, czulimy si wtedy cakowicie pochonici i skoncentrowani, z caych si walczylimy o wygran. Fascynujce przedsiwzicie o nazwie gra jest ponadczasowe i ponadkulturowe. Wystarczy wspomnie o igrzyskach w sonecznej Grecji, balu w zamonej Wenecji, szachach na dworze wadcy z Dalekiego Wschodu. Gra uwalnia w nas energi, dowiadczamy tego, co znany psycholog Maslow nazwa szczytowym dowiadczeniem.