Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol.

22 | 2012 | 59-80

Rafa Ilnicki

Uytkownik modelowy podmiotowo implikowana przez oprogramowanie1

Wspczenie podmiotowo uytkownikw oprogramowania, ale take uytkownikw kultury2, zostaje radykalnie przeksztacona, w wyniku czego sama podporzdkowuje si pewnym programom. Jednak nie oznacza to redukcji czowieka do narzdzia czy reimu uytkowania tego narzdzia, lecz powoduje wytworzenie si nowych form podmiotowoci, ktre zyskuj odniesienie w formach uytkownikach modelowych (ksztatuj oni podmiotowo poprzez wyznaczenie jej podstawowych waciwoci). Naley zwrci uwag na fakt, e patrzc na uytkownika siedzcego przed komputerem, widzimy jego nieobecne bycie (odczenie uytkownika od otoczenia) oraz przepyw informacji pomidzy jego ukadem poznawczym a interfejsem (zakadany proces podczas obserwacji ukadu czowiek-komputer). Zachodzi tutaj jeszcze jeden proces transfer
Rafa Ilnicki jest stypendyst Fundacji im. Adama Mickiewicza na rok 2012. Uytkownik kultury zastpuje tutaj uczestnika. Dziki temu moliwe staje si pomylenie podstawowych relacji w kulturze z perspektywy uoglnionej narzdziowoci uytkowania zasobw kultury. Uytkownik kultury tworzy wasn narzdziowo oraz korzysta z tej wyprodukowanej przez innych uytkownikw oraz przemys programw, czyli przez przemys wytwarzajcy programy ludzkiego dowiadczenia. Czowiek jest sprztem, na ktrym uruchamiany jest program dowiadczenia. Rwnie uprawnione wydaje si take dopowiedzenie: czowiek jest oprogramowaniem, do ktrego dostawia si sprzt, dziki ktremu moe on funkcjonowa. S to dwie perspektywy odnoszce si do opisu tego samego procesu.
1 2

|59

Rafa Ilnicki

60|

subiektywnoci uytkownika do teleobecnych terytoriw programowania wasnego dowiadczenia. Subiektywno pojmowana jest tutaj jako wasno uytkownika, ktra nie jest cakowicie przynalena jego wntrzu, bdc take waciwa otoczeniu (w tym przypadku terytoriom dostpnym jedynie zdalnie). Okrelajc subiektywno w sposb negatywny, dochodzimy do zrozumienia mediw technicznych, a konkretnie do sytuacji, w ktrej uytkownik przed monitorem produkuje subiektywno, ale wci jednak okrelmy go w perspektywie pewnego braku nieobecnoci, braku kontaktu z otoczeniem, monadycznego zamknicia w interfejsie. Perspektywa aktywnej produkcji subiektywnoci w zdalnym zaporedniczeniu wprowadza moliwo ujcia dziaa uytkownika w caej rozlegoci jego akcji, to znaczy przyjrzenia si egzystencjalnym terytoriom3, ktre stanowi uoglnienie odniesienia wszelkiej moliwej aktywnoci podmiotowej. Egzystencjalne terytoria nie stanowi przestrzeni dostpu, lecz s efektem ukierunkowania podmiotowoci uytkownikw poprzez figur uytkownika modelowego. Istnienie samego terytorium w rodowisku elektronicznym to za mao, by wyprodukowa dostateczn ilo subiektywnoci zdoln odoy si w podmiotowoci. Std te tak czste wspczenie funkcjonowanie uytkownikw jako pustych uytkownikw modelowych korzystaj oni z oprogramowania w sposb niepeny, to znaczy niepeny do tego, by ich subiektywno ustalia si w podmiotowoci, ta za zostaa ukierunkowana przez jej model, ktry peni rol sterownika determinujcego to ukierunkowanie. Korzystaj oni z mediw, lecz nie s w stanie zaktualizowa w nich egzystencjalnych terytoriw, aktywujc spontanicznie pywy subiektywnoci, ktre nie zyskuj ustalenia w podmiotowoci. Niemoliwo zarzdzania wasn subiektywnoci powoduje, e nie-ludzka przed-osobowa cz subiektywnoci4 jest tworzona przez techniczne interfejsy, ktre nie tyle porednicz w produkcji subiektywnoci, co produkuj j w programie antyprodukcji, to znaczy utrudniajcym podmiotowe skupienie. Produkcja subiektywnoci zostaje wstrzymana poza oprogramowaniem, dlatego te jednostka,
3 Jest to termin Felixa Guattariego, ktry rozumiem jako przestrze instalacji wyprodukowanej subiektywnoci uytkownika. Tutaj: zdalnie dostpne terytorium dla aktywnoci egzystencjalnych podmiotu odnoszce si do produkcji subiektywnoci. Egzystencjalne terytoria maj wasne oprogramowanie wystarczy wprowadzi do nich okrelon subiektywno, tak aby zostaa ona poddana dziaaniu przez zainstalowane w otoczeniu oprogramowanie. 4 F. Guattari, Chaosmosis: an Ethico-Aesthetic Paradigm, transl. P. Bains, J. Pefanis, Bloomington-Indianapolis 1995, s. 9.

Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol. 22 | 2012 | 59-80

by mc identyfikowa wasn podmiotowo, ponawia prby poczenia z interfejsami, ktre obsuguje dopiero ten dostp gwarantuje jej poczucie jednostkowoci. Gdy jestemy odczeni od oprogramowania, to take mylimy oprogramowaniem: jak dane zdjcie wygldaoby na Facebooku, jak mona by z tej sytuacji wykona zdjcie na demotywatory, jaki film mona by cign, jakie oprogramowanie diagnostyczne pomoe nam w identyfikacji choroby. Seria takich zdarze uzmysawia, e oprogramowanie ze sfery technologicznej przechodzi do aktywnego formowania i formatowania subiektywnoci, co jest trwaym efektem. Pozostajemy zatem uytkownikiem modelowym nawet po wyczeniu wszelkich urzdze sucych do zdalnej produkcji subiektywnoci. Mwic jestemy uytkownikami modelowymi, mamy na myli nasza podmiotowo jest nonikiem dla modelu uytkowania oprogramowania, czyli zachowuje si ona zgodnie z tym oprogramowaniem. Techniczna produkcja subiektywnoci i jej odkadanie si w podmiotowoci zgodnie z reguami uytkownika modelowego, ktry modeluje wyprodukowan subiektywno, zapewniajc rodzaj tymczasowej i sieciowej konsystencji podmiotowoci, wyznacza sytuacj wszelkich zasobw subiektywnoci i ich dalszych transformacji. Technologiczne maszyny informacyjne i komunikacyjne operuj w sercu ludzkiej subiektywnoci, nie tylko wewntrz jego pamici i inteligencji, ale take w jego wraliwoci5. Oprogramowanie dziaa w sposb pozajzykowy, to znaczy wykorzystuje jzyki programowania jako oparcie wasnego dziaania, jednak s one nie-ludzkie, to znaczy ich geneza istotowo nie odpowiada czowiekowi. Subiektywno podmiotowo uytkownik modelowy W zarysowanej sytuacji naley zatem poda wstpne rozumienie podstawowych terminw. Subiektywno oznacza najbardziej wewntrzne zasoby uytkownika, to znaczy jego emocjonalne, afektywne, intelektualne podstawowe wyposaenie (najbardziej pierwotna sfera doznaniowoci). Uytkownik ma czciowy dostp do subiektywnoci, poniewa mylenie refleksyjne ustpuje programowaniu wasnych stanw mentalnych poprzez przyjmowanie gotowej wiadomoci z interfejsw oprogramowania. Oprogramowanie uzyskuje dostp i wyczno na poredniczenie w dostpie podmiotu do wasnej
5

|61

Ibidem, s. 4.

Rafa Ilnicki

62|

subiektywnoci. Subiektywno za Felixem Guattarim zostaje okrelona w nastpujcy sposb: Zesp warunkw, ktre umoliwiaj emergencj indywidualnych i/lub kolektywnych instancji jako odwoujce si do siebie egzystencjalne Terytoria, ssiadujce lub pozostajce w relacji ograniczenia, do innoci, ktra jest sama subiektywna6. Tworzy ona Kolektywne Wyposaenie Niewiadomoci podzielonej na warstwy7 zgodnie z okrelonym obowizywaniem dziaania poszczeglnych maszyn produkujcych subiektywno, to znaczy okrelonego oprogramowania subiektywnoci czowieka, wprowadzajc gotowe wymiary subiektywnoci8 instalowane bezporednio w interfejsach maszyn technologicznych (transfer subiektywnoci zachodzi od czowieka i do czowieka). S one przygotowywane na poziomie podmiotowym i poziomie modelowania. Technicyzacja subiektywnoci oznacza, e jest ona ready-made, poprzedza podmiot tworzy niewiadomo jego egzystencjalnych terytoriw. Taka subiektywizacja jest czciowa9, poniewa nie istnieje oprogramowanie zdolne do zarzdzania ca subiektywnoci, dlatego te rozumienie oprogramowania jako urzdzenia subiektywizacji10 dotyczy czciowych zmian w subiektywnoci. Podmiotowo przejawia si pomidzy subiektywnoci a poziomem uytkownika modelowego. Uytkownik ma peniejszy dostp do wasnej podmiotowoci, ktra jest podmiotowoci w wersji technicznej, to znaczy dan w zaporedniczeniu przez okrelone programy. Oznacza ona tymczasowe ustalenie subiektywnoci. Tu zachodzi relatywne spowolnienie subiektywnoci odkadanie si jej w efektach pamici, przeyciach, dowiadczeniach. Tak rozumiana podmiotowo to mindware (oprogramowanie umysu). Tradycyjnie podmiot by pojmowany jako ostateczna esencja indywiduacji, jak czyste, puste, przedrefleksyjne ujmowanie wiata, jdra wraliwoci, ekspresywnoci ujednolicony ze stanw wiadomoci11. Podmiotowo jest systemem operacyjnym subiektywnoci. Podmiot ma dostp sam do siebie zyskuje samowiadomo wasnego programowania. Czowiek komunikuje si ze swoj subiektywnoci za pomoc oprogramowania tylko w ten sposb zyskuje do niej dostp. Jzyk programowania subiektywnoci jest jzykiem uywania wasnej subiektywnoci.
Ibidem, s. 9. Zob. ibidem, s. 12. 8 Ibidem, s. 7. 9 Zob. ibidem, s. 15. 10 Ibidem, s. 20. 11 Ibidem, s. 22.
6 7

Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol. 22 | 2012 | 59-80

Podmiotowo rozciga si pomidzy mindware a wideware (technologie poznawcze)12. Nie zyskuje ona skupienia w jednej okrelonej postaci, lecz umoliwia czciowe zarzdzanie zasobami subiektywnoci, przez co zachodzi relatywnie progresywna mutacja subiektywnoci13; to znaczy, e przez jej oprogramowywanie (instalacj dziaajcych programw) dochodzi do tego, i podmiot rozwija zdalnie, a wic w zdalnym zaporedniczeniu, wasn subiektywno. Model (uytkownik modelowy) abstrakcyjny wzr wytworzony w kulturze ukierunkowujcy wielo stajcych si subiektywnoci poprzez wpywanie na dziaanie podmiotu (podmiot podcza si do okrelonego uytkownika modelowego, tak aby mg si z nim utosami w sposobie zarzdzania wasn subiektywnoci). Subiektywnoci nie mona w peni kontrolowa, dlatego musi ona zosta spowolniona i skupiona w podmiotowoci. Model to abstrakcyjny wzr ukierunkowujcy konkretn podmiotowo (skupienie subiektywnoci). Uytkownik modelowy oznacza ju abstrakcyjn funkcj bdc operatorem kulturowych zachowa koordynuje on zachowania podmiotu w taki sposb, eby odpowiednio programowa on wasn subiektywno. Strukturyzuje mikrozachowanie (kliknicia, uruchomienia programw, czynnoci wczania i wyczania sprztu) zgodnie z okrelonym profilem zachowania wchodzcym w skad okrelonej formy uytkownika modelowego. Uytkownik modelowy oznacza model programowania naszej podmiotowoci. Kultura jest tutaj sprztem (hardware), za podmiotowo oprogramowaniem (mindware/wideware). Uytkownik modelowy jest zatem abstrakcyjn maszyn suc do koordynacji podmiotowoci z subiektywnoci w okrelonym, kulturowo wyprodukowanym wzorze eksploatacji oprogramowania. Produkcja subiektywnoci (heterogeniczna) skada si na podmiotowo (wzgldnie homogeniczna), ktra odpowiada obrazowi uytkownika modelowego (konstruowany kulturowo typ idealny z wielu programw, ktre wykorzystuje). Inynierowie oprogramowania, informatycy oraz pozostae podmioty biorce udzia w kreowaniu kulturowego obrazu programw s wynalazcami nowych sposobw bycia14, czyli nowych wersji ludzkiej podmiotowoci.
12 Zob. A. Clark, Mindware. An Introduction to the Philosophy of cognitive Science, New York-Oxford, s. 147. 13 F. Guattari, Chaosmosis, s. 21. 14 J.D.G. Bacca, Science, Technology, History, and Philosophy, w: C. Mitcham (ed.), Philosophy of Technology in Spanish Speaking Countries, Dordrecht-Boston-London 1993, s. 237.

|63

Rafa Ilnicki

Modele s modelami podmiotowego bycia15, czyli ywej subiektywnoci biotechnopolitycznie administrowanej przez mindware16. Uytkownicy modelowi tworz take wasne modele ukierunkowania podmiotowoci i zarzdzania subiektywnoci. Pena transcendencja modelu poza interfejs nie jest jednak moliwa. Czciowa transcendencja konstytuuje moment przeczenia, ktry wynika z wyczerpania aktualnego modelu. Uytkownik modelowy zmienia si w innego uytkownika modelowego, gdy zasoby jego subiektywnoci ulegn dezaktualizacji. Model podmiotowoci jest zaprogramowany. Zosta zaprojektowany przez kogo, dany przez kogo, uywany przez kogo. Te elementy zaporedniczenia tworz podmiotowo, gdzie czowiek zachowuje wzgldn autonomi, to znaczy autonomi w zaporedniczeniu. Mona bowiem wyrni interfejsy, na ktre ma on wpyw, oraz takie, ktre pozostaj poza jego podmiotow kontrol. Dlatego te sytuacje uytkownika modelowego s definiowane poprzez wydarzenia, ktrymi mona zarzdza z perspektywy podmiotowej, bd te zarzdzaj one subiektywnoci uytkownika z poziomu uytkownika modelowego (jest on wtedy zarzdzany). Oprogramowanie dziaa poprzez ograniczenie subiektywnoci (program ma wyrane granice wyznaczone liniami jego kodu17), co doprowadza do tego, e podmiotowo zostaje skupiona w okrelonych programach dowiadczenia
Por. M. Heidegger, Ku rzeczy mylenia, tum. J. Mizera, Warszawa 1999, s. 70. Heidegger mwi tutaj o modelach ontycznych, co w sensie oglnym odpowiada modelom podmiotowoci. Istotny jest fakt, e korzystajc z okrelonego oprogramowania, uytkownik zaporednicza w nim swoje bycie, czyli w wypadku powtarzalnoci danej czynnoci wzoru obsugi oprogramowania, doprowadza do krystalizacji modelu ontycznego. Sens uytkowania jest zatem projektowany std tak istotna rola oprogramowania jako tego, co wyprzedza uytkowanie. Podmiotowo implikowana przez oprogramowanie jest autonomiczn czci podmiotowoci per se, nie bdc jakim jej wyimkiem, czy te symulacyjnym fragmentem. Kwesti t rozwijam w pojciu cyberzystencji jako pometafizycznym sposobie wydarzenia si bycia w erze sieciowych mediw elektronicznych.
15

64|

Take kodu dystrybucji i teleobecnego skupiania ludzkiej subiektywnoci w nie-ludzkim egzystencjalnym terytorium (np. jako zasobu afektywnego i zasobu uwagi do pniejszego wykorzystania), przez co zachodzi utosamienie pracy urzdze technicznych i czowieka na poziomie uytkownika modelowego (dzieje si to poza paradygmatem symulacji).
17

16 Na mindware skada si oprogramowanie umysu. Operuje ono pomidzy subiektywnoci a modelem uytkowania, ktry przyciga podmiotowo. Oprogramowanie umysu (mindware) ma czciowy dostp do subiektywnoci, wikszy do podmiotowoci (majc do niej dostp, wnioskuje o wasnej subiektywnoci). Podmiotowo to spowolniona technicznie subiektywno, za model uytkowania (wielu uytkownikw modelowych) skutkujcy okrelonym zachowaniem jest ponownym przypieszeniem.

Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol. 22 | 2012 | 59-80

pozwalajcych na kontrol dystrybucji subiektywnoci, ale ju w reimie operacyjnym tych programw. Zyskuje ono swoje przedueniu w modelu dziaa on zarwno na poziomie subiektywnoci, jak i podmiotowoci. Wreszcie, podmiotowe modele uytkownikw stabilizuj nietrwa tosamo wirtualn, pozwalajc na osignicie wzgldnej staoci i cigoci przejcia pomidzy jednym uytkownikiem modelowym a drugim i kolejnymi przeczeniami uytkownikw modelowych. Modele uytkownika wyrniamy zatem, odwoujc si zarwno do zgeneralizowanych form programowania, jak i do oprogramowania konkretnego (kulturowego, a take w funkcji programw komputerowych). Naley zatem oderwa uytkownika od narzdzi, za pomoc ktrych utrzymuje on wasn subiektywno w spektrum panowania danego oprogramowania definiujcego jego podmiotowo, tak by sam uytkownik sta si dla techniki czystym wydarzeniem. Serii interakcji uytkownika odpowiada seria dziaa maszyny s to heterogeniczne serie18. Nasz podmiotowo tworz serie interakcji z oprogramowaniem, ktre komunikuje nam oraz przez nas serie odpowiedzi i prb, wpywajc na ukierunkowanie naszej subiektywnoci. To zarzdzanie jani na dwch poziomach dokonywane przez oprogramowanie zawsze skutkuje powstaniem modelu uytkownika jako pewnego zestandaryzowanego systemu interakcji. Czowiek-Windows, czowiek-gra komputerowa, czowiek-edytor tekstu stanowi takie modele, bowiem ich caa podmiotowo, mylenie do pewnego stopnia wpisuje si w struktur oraz logik uywanego przez nich oprogramowania. Oprogramowanie w technicznej wspczesnoci Oprogramowanie peni wspczenie egzystencjalnie donios rol jako podstawowe medium ludzkiego dowiadczenia. Komputery, telefony, wszelkie urzdzenia elektroniczne, roboty, sprzt przemysowy wszystkie wymagaj istnienia odpowiedniego oprogramowania (software), ktre pozwala dziaa sprztowi (hardware). Ta opozycja stanowi najczciej umowne przeciwstawienie tego, co stanowi materialn podstaw istnienia sprztu elektronicznego, temu, co pozostaje jedynie mikk nakadk. Dzi jednak oprogramowanie i sprzt funkcjonuj jako everyware19. Pojcia, takie
18 G. Deleuze, Logika sensu, tum. G. Wilczyski, Warszawa 2011, s. 63. S one zatem niepasujce do siebie, mimo cigych prb komunikowania si. 19 Termin Adama Greenfielda na oznaczanie wszechdostpnoci technologii informacyjnych zarwno w aspekcie sprztowym, jak i tym dotyczcym oprogramowania.

|65

Rafa Ilnicki

jak wetware, affective computing, cloud computing, prowadz z koniecznoci do przezwycienia tej dychotomii i okrelenia wzajemnej relacji tych dwch skadowych jako wzajemnie si konstytuujcych o niskim poziomie odrbnoci. Tylko dziki poczeniu komponentw soft i hard moliwa jest realizacja ich funkcji w okrelonych programach. W tym sensie oprogramowanie stanowi podstawowe medium teleologii, wyznacza bowiem to, w jaki sposb, pod jakimi warunkami zrealizowanie celu jest moliwe. Ludzkie intencje i dziaania s ujmowane sekwencyjnie. Mwic o nim, nie mona pomija faktu, e stanowi ono medium codziennego dowiadczenia, bdc zarwno pojemn metafor wyraajc stosunek czowieka do stechnicyzowanego wiata, jak i przenoni wskazujc na sposb funkcjonowania mzgu oraz umysu20, a take konkretyzacj kultury, ktra staje si swoistym oprogramowaniem dla umysu (mindware). Nie sposb pomin take roli, jak oprogramowanie odgrywa w kulturze, penic funkcj narzdzia umoliwiajcego podstawowy dostp do wiata dla ogromnej liczby uytkownikw technologii informacyjnych. Ta wieloaspektowo i wielowymiarowo sprawia, e oprogramowanie stanowi kulturow technologi podstawow i jako takie wywiera modelujcy wpyw na uytkownikw, wytwarzajc modele podmiotowoci. Kultura zbir zgeneralizowanych jzykw programowania Oprogramowanie zarzdza podmiotowoci; wpisuje si ono w struktury dostarczane przez konkretne rozwizania instrukcji skadajcych si na konkretne programy. Oprogramowanie jest rozumiane jako autonomiczny zestaw programw (rodzaj wirtualnego dyspozytywu21 mocy) sucy do tworzenia podstawowych relacji w wiecie (bycie-w-wiecie jest zastpione przez bycie-w-programie lub bycie-w-programach22). W tym sensie moemy tutaj mwi o rnych formach zarzdzania i urzdzania ludzkiego dowiadczenia przez oprogramowanie, ktre dokonuje si na rnych poziomach intensywnoci. Oprogramowanie stanowi dyspozytyw mocy, wprowadza relacj wadza-program, to znaczy program pocze subiektywnoci do okrelonych
20 Mam na myli obliczeniowe teorie umysu. Paradygmat komputacyjny wymaga istnienia pewnych programw, ktre nadawayby kierunek obliczeniom. 21 Urzdzenia w sensie teorii dyspozytywu formuowanej m.in. przez G. Deleuzea, J.P. Baudryego oraz M. Foucaulta. 22 Bycie-w-programie jest podporzdkowane okrelonemu uytkownikowi modelowemu.

66|

Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol. 22 | 2012 | 59-80

modeli. Sformuowanie tezy o modelujcym wpywie oprogramowania na podmiotowo sprawia, e musimy bra pod uwag perspektyw wsplnej indywiduacji czowieka z oprogramowaniem, zamiast rozpatrywa te relacje w separacji, podkrelajc oraz porwnujc ich zakres wzajemnego wpywu. Dlatego nie mona rozpatrywa oprogramowania w separacji od jego roli w modelowaniu ludzkiego dowiadczenia, ktre prowadzi do wyksztacenia si wzorw podmiotowoci23. Pytanie zatem nie dotyczy samego obiektu technicznego (oprogramowania) w relacji do czowieka, tylko jego powstawania w perspektywie jego wykorzystania. Takie poczenie okrelane jest przez Bernarda Stieglera mianem transindywiduacji24 (czyli poczenia indywiduacji w pewn struktur oraz wzr w kulturze), ktra odnosi si do wsplnej podstawy ustalonych zasobw w pamici jako podstawy indywiduacji kolektywnej w kulturze. Czowiek indywiduuje si poprzez interakcje z sieciami relacji, ktre znajduj swoje zaporedniczenie w oprogramowaniu: komunikacyjnym, uytkowym, operacyjnym, rozrywkowym25. Zatem staje si sob dziki indywiduacji w programach (indywiduacja rozpoczyna si rwnoczenie w subiektywnoci i w uytkowniku modelowym ta podwjna indywiduacja jest niezalena od podmiotu). Oprogramowanie to gwnie jzyk (jako e jest ono wyraone w okrelonym jzyku programowania), jednak nie ogranicza si on do kodw skadajcych si na wewntrzn struktur programu wyraon w konkretnym jzyku programowania. Uwzgldniajc aspekt programw znajdujcy swoje okrelenie w architekturze programw elektronicznych (funkcja abstrakcyjna26), naley odnie go do efektw oprogramowania w kulturze i filozofii (funkcja konkretna). Przyporzdkowanie tych aspektw jest zdecydowanie kontrintuicyjne, jako e oprogramowanie odczytujemy jako co konkretnego, podczas gdy regulacje kultury oraz wzajemne stosunki skadowych systemw filozoficznych odczytujemy jako pewne abstrakcje, jednak takie spojrzenie nie pozwala dostrzec dynamiki przemian midzy tymi dwiema paszczyznami. Czowiek dziaa wedug zgeneralizowanych kulturowych jzykw programowania jego podmiotowo wpisana jest w zoon sie instrukcji tworzcych techniczne (a w nich symboliczne) ramy jego funkcjonowania. W tym aspekcie oprogramowanie jest konkretne, bowiem
Jako zastygej subiektywnoci. Jest to termin wykorzystywany przez Bernarda Stieglera. 25 Typologia ta nie odnosi si do dziedzin przyjtych w klasyfikacji oprogramowania, lecz ma zwrci uwag na skal zmian i ingerencji oprogramowania w ludzk podmiotowo. 26 Poziom ten jest abstrakcyjny i konkretyzowany dopiero poprzez kulturow hermeneutyk cyfrowej technicyzacji.
23 24

|67

Rafa Ilnicki

zwizane z podjciem dziaania, nawet jeli dotyczy tylko obsugi zaprogramowanych urzdze lub relacji. Oprogramowanie tworzy dyspozytyw mocy w charakterze skupienia oraz ukierunkowania zawartej w nim wirtualnoci (w leibnizjaskim sensie aktywnej siy sprawczej, wpywajc na zachowanie uytkownikw). Podmiotowo jest wyposaona w programy interakcji z dyspozytywami kultury (zbiorami programw dowiadczenia). Performatywny (sprawczy) wymiar tej podmiotowoci odnosi si do wykorzystania wirtualnoci programowania, czyli do okrelenia, co czowiek moe zaprogramowa, a czego nie27. W ten sposb mylenie o czowieku przebiega w ramach antropologii oprogramowania. Czowiek jednoczenie programuje i jest programowany tak wyraona formua stawania si podmiotowoci, czyli kulturowego programowania podmiotowoci, ktra polega nie tylko na sterowaniu ni, lecz take na wyposaaniu do programowania kultury, dotyczy technologicznie gwarantowanej moliwoci. Podstawow aktywnoci czowieka staje si programowanie. Przenosi on bowiem schematy nabyte podczas uytkowania kulturowego oprogramowania28 do wasnej podstawowej aktywnoci, internalizujc zasad sekwencyjnego mylenia i dziaania waciwego programom. Kultura zatem to zoony system jzykw programowania subiektywnoci poprzez wprowadzanie oprogramowania podmiotowoci. Uytkownik modelowy jest powszechnym jzykiem programowania ludzkiej subiektywnoci przez podmiotowo. Podmiot i oprogramowanie Podmiot jest skupieniem wiedzy, tak samo jak pasmo grskie jest skupieniem gr. Subiektywno podmiotu jest jako taka skupieniem29. Podmiot jest czym ju ustalonym, podczas gdy subiektywno jest wci indywiduujca si. Podmiot te si indywiduuje (nabywajc autonomiczno i jednostkowo), jednak skupia on dotychczasow indywiduacj z rnych
27 Programowanie czowieka skutkujce wytworzeniem si okrelonego modelu podmiotowoci odnosi si zatem do stoickiego programowania, gdzie podstawowy podzia pierwotna rnica tego podejcia dotyczy dokonania selekcji tych rzeczy, ktre mona zmieni (programowa), oraz tych, ktrych nie mona zmieni (s nieprogramowalne). Postaci pojciow jest tutaj Epiktet jako wzr programisty, ktry potrafi rozrnia kulturowe kody i zawarte w nich zgeneralizowane jzyki programowania. 28 Termin, ktry stosuje Lev Manovich. 29 M. Heidegger, Powiedzenie Nietzschego Bg umar, tum. J. Gierasimiuk, w: idem, Drogi lasu, Aletheia, Warszawa 1997, s. 198.

68|

Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol. 22 | 2012 | 59-80

programw dowiadczenia rozumian jako cybernetyczna organizacja w modelu, podczas gdy subiektywno wci rozpoczyna seri acentrycznych indywiduacji30, ktre swoim skupieniem ogarniaj model, zwrotnie go programujc. Subiektywno jest projektujco-sigajca, podczas gdy podmiotowo oznacza cofanie si do wczeniejszych ustale (ustalenia w uytkowniku modelowym31). Odpowiada to relacji przeszoci jako ustaleniu w podmiotowym istnieniu do przyszoci pojmowanej jako chaotyzujcy ruch subiektywnoci. Zatem, podajc za wskazaniem Heideggera, naley podkreli, e z perspektywy systemowej podmiot jest systemem, za subiektywno stanowi czynnik rnicujcy tego systemu (sterownik rnicowania). Podmiot zawsze, o ile jest podmiotem, upewnia si o swoim zabezpieczeniu32. Podmiot dziaa w ramach okrelonego modelu wasnej podmiotowoci, w tym wypadku implikowanej przez oprogramowanie komputerowe zabezpieczenie jest realizowane przez cige aktualizowanie programu potwierdzajcego podstawowe instrukcje pozwalajce na zachowanie autoregulacji w granicach podmiotowoci. Mechanizmem tego zabezpieczania jest powtrzenie, ktre odpowiada procesowi powracania do tej samej aplikacji, gdzie nastpuje rnicowanie wasnego zachowania w obrbie danego modelu poprzez produkcj subiektywnoci. Rnicowanie i chaotyzowanie oraz towarzyszce mu powtarzanie to ontologiczny program autoimmunizacji zabezpieczajcy skupion subiektywno w modelu podmiotowoci. Uytkownik modelowy, to znaczy taki, ktry jest wbudowany w program wasnego funkcjonowania, jest modelowany i modeluje siebie. Uytkownik modelowy (czowiek stajcy si okrelonym programem) jest niezaleny od konkretnej subiektywnoci33. Poruszajc t kwesti, za konieczne uwaam zaznaczenie, e omawiany jest tutaj pewien aspekt podmiotowego funkcjonowania, poniewa zdecydowanie nie ogranicza si ona do danego modelu-typu uytkownika. Wspczenie odpowiednikiem dyspozytywu jego
30 Acentryczna indywiduacja polega na jednoczesnym indywiduowaniu si podmiotw (ale i wszelkich zasobw) z rnych rde. Dla indywiduacji zaporedniczonej w mediach technicznych przyjmuj pojcie teleindywiduacji, czyli zdalnej indywiduacji z wielu centrw indywiduacji, co wyraa t acentryczno. 31 W przypadku oprogramowania moemy mwi, e to skupienie dokonuje si jako efekt programowania, to znaczy sekwencyjnego ukierunkowania subiektywnoci, ktra moe choatyzowa si jedynie wedug zestandaryzowanych w programie instrukcji. W ten sposb chaotyczno jest ograniczona przez program ukierunkowania. 32 Sowa Martina Heideggera. 33 Uytkownicy internetu dziel ze sob nie tylko warstw informacyjn, ale take subiektywno.

|69

Rafa Ilnicki

technologiczn aktualizacj jest oprogramowanie. Moliwe jest mwienie o pewnym programie dowiadczenia przez ten dyspozytyw wprowadzanego (jest on konkretyzacj modelu podmiotowoci ksztatowanej przez oprogramowanie). Oprcz konsekwencji natury praktycznej, uytkowej, ta sytuacja prowokuje pytania natury filozoficznej34 na ile kto jest zdolny przekroczy schemat funkcjonowania zaoony przez kulturowych programistw35 oraz wszystkie komercyjne stopnie internalizacji programu w subiektywnoci uytkownikw36. Wyaniaj si zatem dwie podstawowe paszczyzny: pierwsza dotyczy performatywnoci kodu, jego zdolnoci do podporzdkowywania sobie uytkownika (jego formowania i programowania), druga spoecznych modeli funkcjonowania uytkownika, gdzie nie moemy mwi o programowaniu na poziomie informatycznym, tylko spoecznym37. Skoro: Komputery dziaaj pod kontrol programw, a funkcja programowania jest ulokowana na zewntrz technologii w ludzkich agentach38, ktre zarzdzaj ni z gry39, to podmiotowo modelowana przez oprogramowanie przyjmuje rne pozycje mocy w dyspozytywie mocy jako moliwej sile wywieranej na nie przez oprogramowanie. Performatywno kodu W przypadku modelujcej podmiotowo funkcji oprogramowania rozwaany jest tutaj kod na co najmniej dwch podstawowych paszczyznach kodu maszynowego oraz sposobu jego prezentacji na ekranie monitora. Oczywicie oba wzajemnie si warunkuj, przy czym ten pierwszy jest nadrzdny w stosunku do drugiego. Przedmiotem zainteresowania jest tutaj pytanie o dystrybucj czasu rne programy, w tym systemy operacyjne, maj rn architektur, zatem w rnym czasie, w rnej kolejnoci wykonuj rne sekwencje. Uytkownicy w inny sposb (na rnych poziomach kompetencji) oczekuj wykonania tych sekwencji, czsto przyjmujc je za oczywisto. Sama architektura komputera take wpywa na podmiotowo
Technologia stanowi rdo filozoficznej problematyzacji. Na obecnym poziomie rozwoju kultury oprogramowanie jest sprzone w jej mechanizmy autoregulacji. Jednak aspekt podmiotowy wci jest tutaj aktualny. 36 To take pytanie o transcendencj w obrbie danego programu jak mona przekroczy za pomoc programu komputerowego wasn podmiotowo. 37 W ramach inynierii spoecznej. 38 Przyjmuj rozumienie agenta jako podmiotu dziaania zarwno ludzkiego, jak i nieludzkiego (np. pod postaci bytw informatycznych). 39 A. Feenberg, Critical Theory of Technology, New York 1991, s. 91.
34 35

70|

Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol. 22 | 2012 | 59-80

uytkownikw, bowiem przyzwyczaja do okrelonej reaktywnoci, okrelonego korzystania, specyficznego sposobu wykonywania komend internalizowanych bezporednio do subiektywnoci. Uytkownik modelowy nie musi mie wgldu w kod, nie musi zna jzykw programowania (by programowa40), cho gdyby mia, to jego samowiadomo zwikszyaby si. Taki jego obraz postuluje Friedrich Kittler, ktry mwi, e aby sprawnie funkcjonowa w kulturze medialnej i nie by cyfrowym analfabet, naley zna co najmniej jeden jzyk sztuczny. Taki stan rzeczy na pewno spowoduje wiksze uwraliwienie na sam kod. Jego nieznajomo niejednokrotnie uniemoliwia mu skuteczne poradzenie sobie z problemami (podkrel, e komputery s wyjtkowo zawodne, a kody programistyczne niedoskonae i pene usterek41), ktre nie wymusz na nim programistycznej interwencji, lecz poprzez zrozumienie sposobu, w jaki program dziaa, zastosowanie okrelonej procedury naprawiajcej na poziomie programw, czego przykadem moe by chociaby to, e dwa programy nie s ze sob kompatybilne, tj. ich wzajemna obecno prowadzi do dysfunkcji. Istotn kwesti jest tutaj take bd. Bdy istniejce na poziomie maszynowym skutecznie zmieniaj sposb funkcjonowania programu. S oswajane na poziomie kulturowym np. terror 40442, sawny blue screen, wreszcie komunikaty o bdzie funkcjonuj jako ikoniczne przedstawienie uniwersalnego bdu agodzony poprzez komunikaty o moliwoci przywrcenia poprzedniego stanu lub mikkiego ldowania w uruchomionej innej aplikacji. Jednak uytkownik czsto spotyka si jedynie z efektem dziaania tego kodu. Przeledmy to na przykadzie komunikatorw komputerowych oraz usug spoecznociowych. Jeden program, jedna platforma programowa ma spenia wszelkie funkcje dostpne w innych programach, tak aby nie doprowadzi uytkownika do znuenia. Zatem take posunicia, takie jak wprowadzanie zmian potencjalnie na gorsze, maj t przewag, e aktywizuj ludzi, ktrzy wystpi jako nowa klasa wirtualna dzielona podug uytkownikw modelowych, ktrych przyjcie umoliwia programowanie subiektywnoci, ktrzy zwracaj si przeciw niekorzystnym dla nich zmianom. Takie posunicia gwarantuj minimalny koszt w postaci utraconego odsetka uytkownikw przy jednoczesnym indukowaniu wikszego przywizania do programu (obiektu). Program komputerowy wymusza komunikacj nie mniej ni dzwonicy telefon, z tym e tutaj dzwonienie najczciej zastpowane jest
W sensie, w jakim mwi o oglnej teorii programowania. Podobnie jest te z jzykami programowania ludzkiego dowiadczenia. 42 Jest to metaforyczne okrelenie bdu 404, ktry sygnalizuje, e wskazana w przegldarce internetowej strona nie moe zosta odnaleziona.
40 41

|71

Rafa Ilnicki

72|

przez dwik dostpnoci uytkownika (ktry mona wyczy). Tutaj sama obecno, czsto jak w yciu spoecznym, stanowi zaproszenie do rozmowy. W tym przypadku stosowanie znacznikw jestem zajty i zaraz wracam nie uwaam za obowizujce, bowiem s czsto ignorowane, a uytkownicy i tak zarzucani s komunikatami; zreszt stosowanie ich mona uzna za komunikacyjn kokieteri, prb zyskania atrakcyjnoci przez manifestowanie swojej niedostpnoci. Reguy programu komunikacji stanowi komunikacyjne programowanie uytkownikw (ich komunikacyjnych wej i wyj), co stanowi mindware ustalenie podmiotowoci w okrelonym oprogramowaniu podmiotowoci, czyli zbiorze programw dowiadczenia regulowanych przez form uytkownika modelowego. Strategie uytkownikw oprogramowania s zdecydowanie spluralizowane, lecz mona wyrni pewne ich wzory. Zaznaczam, e ta klasyfikacja prezentuje pewne stereotypowe wyobraenia uytkownikw, za podajca za ni strategia skupiajca si na sposobach uycia oraz bycia uytym przez program zostaje przeniesiona ju na poziom programowanego w ten sposb dowiadczenia. Profesjonalici perfekcyjnie obsuguj dany program oraz s na najwyszym poziomie kompetencji. Na poziomie spoecznym badamy to, co merkantylistycznie zostao skodyfikowane i zainstalowane w kulturze (rynek jest systemem operacyjnym kultury). Mam tu na myli gwnie fora i Web 2.0. Tutaj badamy spoeczne i kulturowe ycie programu. Dlaczego patrzymy w dane okienko, a nie w inne? To nie tylko pytanie z zakresu kognitywistyki oraz psychologii poznawczej, lecz take kulturowych ram widzenia skupionych w maszynach widzenia, czyli maszynach do programowania okulacentrycznych zasobw subiektywnoci. Przecie wszystko, co uruchamiamy na komputerze, jest programem, przegldarka WWW take. Ona rwnie zostaa napisana w okrelonym jzyku, tak samo jak strony, nawet jeli byy utworzone za pomoc generatora. Podmiotowo w programie zmaga si z podmiotowoci uytkownika. To przestrze zarwno zawaszczania, jak i negocjacji. Jest moliwe, e uytkownik modelowy dziaa jak wirus, infekujc podmiotowo uytkownika i w kocu j przejmujc, tj. narzucajc j. Ten proces moemy sobie wyobrazi na przykadzie korzystania z bardzo maej rozpitoci mediw, ograniczajcych si do reaktualizowania ju odczytanych danych. W ten sposb program komputerowy staje si programem-nawykiem ludzkiego dowiadczenia. Kady program jest pod kogo zaprogramowany, lecz nie oznacza to, e nie mona go przeprogramowa. Skuteczno takiego zabiegu okrelaj warunki technologiczne oraz kulturowe, ktre pozostaj ze sob w stanie silnej

Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol. 22 | 2012 | 59-80

wspzalenoci. Moemy wyrni rne wzorce podmiotowoci, ktre wykraczaj poza rozrnienie na kto i co. Odpowiada to procesowi technicyzacji subiektywnoci skupionej w modelu podmiotowym konkretnego zestawu programw umysu i dowiadczenia (mindware). Do programw zostaj przeniesione funkcje umysu w ten sposb rne subiektywnoci tworz pseudoumys wyniky z ich poczenia. Tak powstay mindware odnosi si do dziaania podmiotowoci, jednak z tego powodu, e nie moe zapanowa nad wasnymi zasobami, dlatego te zleca zarzdzanie nimi konkretnym programom, ktre zwalniaj je z troski o siebie, wykonujc techniki utrzymania siebie w cigej gotowoci do funkcjonowania. Nie istniej programy komputerowe, ktre cakowicie modelowayby zachowanie uytkownika. Naley wyrni kilka podstawowych sfer wpywu, ktrym odpowiadaj stopnie intensywnoci oddziaywania programu komputerowego na podmiotowo. System operacyjny bdzie oddziaywa w sposb zarwno bezporedni, jako metaprogram oraz rodowisko dla innych programw, w ktrym s one uruchamiane, a zatem pozostaj w funkcjonalnej zalenoci od niego, jak i niebezporedni, poniewa obecne w nim aplikacje z koniecznoci bd musiay odwoywa si do rozwiza w nim zastosowanych, aby mc dziaa. Analiza programw komputerowych w tej perspektywie musi by zatem wysokokontekstowa. Na potrzeby analiz dokonam szczeglnych uproszcze, by ukaza, w jaki sposb za pomoc oprogramowania dochodzi do produkowania (programowania) okrelonej subiektywnoci. Podmiotowo jako program dziaania i selekcji decyzji Andrew Feenberg twiedzi, e Skoczony podmiot jest stworzony z jego dziaa podejmowanych w wiecie43, wic naley uzna, e stanowi on opozycj wobec nieskoczonoci spontanicznej dystrybucji subiektywnoci. Uytkownik modelowy jest wprowadzaniem linii podziau podug ktrych subiektywno uytkownika zostaje dystrybuowana i eksploatowana przez okrelone oprogramowanie. Konieczne jest take rozpatrzenie tego, w jaki sposb oprogramowanie zwizane jest z dziaaniem. Moe ono zarwno je wymusza, faworyzowa, jak i ogranicza i wstrzymywa. To wanie oprogramowanie wyznacza dan racjonalno dziaania44, poniewa
A. Feenberg, Critical, s. 112. Andrew Feenberg widzi w komputeryzacji moliwo i ograniczenie pracy ludzkiej w zalenoci od konkretnej technologii i racjonalnoci, jak ucielenia. Por. ibidem, s. 63.
43 44

|73

Rafa Ilnicki

74|

technologia nie jest neutralna, lecz fundamentalnie stronnicza w kierunku poszczeglnej hegemonii, wszelkie dziaania podjte w jej ramach przyczyniaj si do reprodukcji tej hegemonii45. Programy komputerowe ucieleniaj pewne mikrotechniki wadzy i s regulowane zgodnie z reguami operacyjnej autonomii46. Hegemonia programw wyznacza ramy funkcjonowania podmiotw, ktre s ograniczone przez ich dziaanie, poddane dziaaniu przemocy programw (zdolnoci programw do kontroli subiektywnoci, np. cz subiektywnoci zostaje usunita/wyczona wraz z usuniciem danego programu dowiadczenia). Mikrotechniki kontroli uwzgldniaj rozmieszczenie ikon, zasady uywania interfejsu, moliwo dostpnych zmian poprzez konfiguracj, animacje bdce symboliczn reprezentacj procesw i dziaa wykonywanych przez komputer, odpowiednie usytuowanie ciaa przed monitorem, uoenie doni, szybko reakcji uytkownika. Wszystko to sprawia, e podmiotowo jest warunkowana przez oprogramowanie oczywicie biorc pod uwag skal tego warunkowania, naleaoby odnie j do bada kognitywnych i socjologicznych, ktre w sposb empiryczny (mierzalny) mogyby okreli ilo czasu spdzanego przed danym informatycznym interfejsem oraz jego wpyw na zachowanie. Uoglniajc, moemy stwierdzi, e podmiotowo implikowana przez oprogramowanie jest formowana na zasadzie implementowania uytkownikom okrelonych zestaww nawykw obsugi urzdze technicznych. W ten sposb skonstruowana zostaje podmiotowo podatna na podobne mikrotechniki kontroli w innych sferach politycznej, spoecznej, naukowej, wiatopogldowej, rynkowej. Podmiotowo jest tam uksztatowana w taki sposb, e atwiej reaguje z odpowiednio zaprogramowanymi interfejsami ni z innymi. Uytkownicy mog jednak sami modelowa swoj podmiotowo tworzc lub w sposb alternatywny wykorzystujc i modyfikujc zastane oprogramowanie. W ten sposb wyaniaj si nowe formy podmiotowoci: hakerska, prosumencka, programisty.
Ibidem, s. 65. Operacyjna autonomia to pojcie Andrew Feenberga, ktre wskazuje na bardzo istotny fakt obowizywania mikrotechnik kontroli skadajcych si na dan instytucj. Zawarte mikrotechniki reprodukuj porzdek wadzy w niej zawarty, obejmujc wszystkie podmiotowoci. W ten sposb moemy odczyta oprogramowanie jako pewn form instytucji nasza percepcja, nasze zachowanie, sposb oraz warunki podejmowania dziaania s okrelone przez program. Nie determinuj one jednak w sposb absolutny zachowania uytkownika, jednak sugeruj, podpowiadaj zgodnie z logik funkcjonowania systemw eksperckich, jakie zadanie mona czy te naley podj. Podsumowujc, mikrotechniki kontroli zawarte w oprogramowaniu operacjonalizuj i optymalizuj kognitywne funkcje oraz zachowanie uytkownika. Por.A.Feenberg, Critical, s. 79.
45 46

Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol. 22 | 2012 | 59-80

Wymienione typy s przykadami uytkownikw modelowych ery informatycznej, podobnie jak podmiotowo implikowana przez oprogramowanie wytwarza okrelone typy uytkownikw modelowych. Technomerkantylizm47 tworzy modele uytkownikw, ktre staj si czci projektowanego i programowanego oprogramowania. Wielo technicznych kodw48 odpowiada wirtualnym podmiotowociom, ktre mog zosta ucielenione w systemie technicznym, z ktrego przenosz si na uytkownika, tworzc mindware. Pozorna neutralno modelu Uytkownik modelowy oznacza pewn programowan i programowaln podmiotowo. Model wzr podmiotowoci zawarty w technicznych kodach kultury nie jest tylko pewn form, do ktrej dopasowuje si uytkownik, lecz stanowi aktywnie dziaajcy program formatowania i ksztatowania nawykw uytkownika podug okrelonego wzorca. Bez wzgldu na rodzaj oprogramowania uytkownik pozostaje zaleny od pewnego kodu obecnego w programie i w ten sposb ucielenia pewne waciwe mu zachowania, lub te aktywnie si im przeciwstawia poprzez przeprogramowywanie, hacking, instalowanie rozszerze, poprawek, atek (patch), ktre pozwalaj na warunkowanie odmiennych modeli podmiotowoci zawartych w wykorzystywanym oprogramowaniu. Uytkownik modelowy i idealizm programistyczny Model, bdc pewnym typem idealnym, ktry nigdy nie moe zosta w peni zaktualizowany w konkretnym uytkowniku, jest wpisany take jako pewien obraz myli, element spoecznego imaginarium, w kultur. Funkcjonujcy w przestrzeni dyskursywnej, audiowizualnej i audiowirtualnej obraz kodu technicznego wyposaony jest w mikrotechniki technomerkantylnej kontroli, ktre maj na celu przycignicie uytkownika. Jednak uytkownik modelowy wci jest zakadany, wci istnieje w teleobecnych terytoriach egzystencjalnych. Jest to zatem idealizm programistyczny, w ktrym uytkownik zyskuje swoje potwierdzenie poprzez
47 Pojcie uywane przez Wojciecha Chy na okrelenie form biotechnosystemowej ekonomii. 48 Techniczny kod jest zasad, pod ktr s dokonane techniczne wybory w perspektywie zachowania operacjonalnej autonomii (np. wolnoci dokonania podobnych wyborw w przyszoci), A. Feenberg, Critical, s. 80.

|75

Rafa Ilnicki

tosamo wasnej formy uytkownika modelowego wraz z zarzdzan podug niej subiektywnoci. Uytkownicy modelowi to uytkownicy zarwno modelowani abstrakcyjnie, jak i znajdujcy swoje konkretyzacje w okrelonych typach i formach podmiotowoci ksztatowanej za pomoc mikrotechnik kontroli kodw technicznych. Wpisuj si one w szerszy horyzont przemian czowieka spowodowany rozwojem technologii sieci i programw. Czowiek projektowany i programowany wyznacza przyszo, jeszcze nadal czowieka. Obraz programu wpywa na decyzje uytkownikw, te natomiast do pewnego stopnia determinuj zoon sie wzajemnych zalenoci pomidzy kultur, ekonomi, administracj i polityk. Ludzka podmiotowo znajduje si w centrum tych sporw jest ona ich celem oraz narzdziem zmiany. Facebook i Google+ jako odmienne przykady mindwareu Zarwno Facebook, jak i Google+ wystarcz, by okreli je mianem mindware, poniewa odpowiadaj podmiotowoci uytkownikw. Uytkownik modelowy portalu Facebook zarzdza relacjami w sposb majcy uzyska najwiksze skupienie, by nastpnie si rozproszy mechanizm skupienia-rozproszenia jest dla niego podstawowym sposobem mylenia i odczuwania. Uytkownik modelowy serwisu Google+ dystrybuuje wasn subiektywno w selekcji obszarw dystrybucji (krgi). Rnica pomidzy tymi dwoma programami spoecznociowymi polega na oferowaniu odmiennego modelu podmiotowoci. Technologie obu aplikacji w sferze wizualnej i funkcjonalnej s do siebie zblione, rnic si jedynie pewnymi szczeglnymi rozwizaniami. Naley zwrci uwag na to, e korzystanie z oprogramowania dotyczy zarwno sfery racjonalnej49, jak i sfery emocji. Podmiotowo na Facebooku z koniecznoci musi zarzdza swoimi emocjami, bowiem wysyane przez ni komunikaty widz wszyscy znajomi, podczas gdy na Google+ dostp do nich maj jedynie okrelone przez uytkownika krgi odbiorcw. W ten sposb sama zmiana technologiczna wymusza inny model podmiotowoci uytkownika. Nie oznacza to oczywicie skrajnego determinizmu w podejmowaniu dziaa, lecz wskazuje raczej, e przez sam fakt uywania okrelonego oprogramowania kontroli poddawane s nie tylko komunikaty werbalne, ale take emocje (afekty) wpisane w cay program spoecznociowy jako jego podstawowy wymiar
Czy te postracjonalnej, jeli pod uwag bierzemy racjonalno technologiczn, ktra nie wpisuje si cakowicie w teorie racjonalnoci.
49

76|

Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol. 22 | 2012 | 59-80

przejawiania si. Wybr pomidzy okrelonymi technologiami spoecznociowymi jest tosamy z podjciem decyzji dotyczcej funkcjonowania danej podmiotowoci. Nie istnieje sprzeczno pomidzy rwnoczesnym wykorzystaniem wielu programw spoecznociowych, na przykad tych dwch, ktre stanowi tutaj przykad analiz, jednak wtedy czowiek musi wyksztaci odpowiednie techniki adaptacji by wraliwym na zmiany w perspektywie stosowanych przez siebie mikrotechnik, przeczajc si midzy rnymi programami dowiadczenia. Podsumowujc, Facebook naley do sfery zgeneralizowanego programu kulturowego dowiadczenia, bowiem przekroczy aspekt wasnego funkcjonowania jako programu komputerowego. Google+ pomimo wikszych moliwoci personalizacji oraz innego szeregu rozwiza technicznych nie zosta wpisany w te kulturowe programy i peni rol medium spoecznociowego o zdecydowanie bardziej ograniczonym zakresie funkcjonowania w porwnaniu z portalem Facebook. Umysy rozproszone koneksjonistyczny paradygmat oprogramowania umysu funkcjonuje na portalu Facebook, podczas gdy na Google+ mwimy o symbolicznym paradygmacie mindwareu, bowiem celem nie jest czenie wszystkiego w jeden zasb uwagi i wirtualnie dostpnej sfery interakcji, ale selekcja i dzielenie zasobw pord sprofilowanych pod wzgldem uwagi uytkownikw. Strategi Google+ byo przeprogramowanie podmiotowoci uytkownikw, tak by doskonale wpisywaa si w ich program. Jednak w takim wypadku najczciej nie s brane pod uwag czynniki czysto ludzkie (penice w zalenoci od kontekstu rol katalizatora lub inhibitora kulturowego programowania czowieka), jak nawyki uytkowania znajdujce swoj podstaw (skupienie) w danym modelu podmiotowoci, czyli w konkretnym uytkowniku modelowym. Facebook, zarzdzajc subiektywnoci, ustala podmiotowo w swoim uytkowniku modelowym. Nie jest to moliwe w przypadku Google+, poniewa produkuje on jedynie sabe subiektywnoci podporzdkowane pustemu uytkownikowi modelowemu. Jest to spowodowane tym, e produkcja subiektywnoci nie wystarcza do tego, by wytworzy wyposaenie podmiotowoci. Uytkownik chce produkowa subiektywno, ale nikt mu w tym nie pomaga, nikt nie zwraca na to uwagi. Nikt jest definiowany jako nieobecno energii subiektywizacji, czyli wirtualnoci subiektywizacji. Zachodzi take uaktualnienie podmiotowoci poprzez instalacj nowego mindware: przejcie od uytkownika do administratora i od administratora do uytkownika. Podmiotowo tkwi w oprogramowaniu, jest z nim poczona, nie bdc jednak z nim zupenie zintegrowana. Moliwe jest take przeczanie pomidzy rnymi mindwareami.

|77

Rafa Ilnicki

78|

Subiektywnoci uytkownikw nie daj jednej kolektywnej subiektywnoci, podobnie jak dziaajce wsplnie inteligencje nie sumuj si w posta inteligencji kolektywnej (tym bardziej intelektu oglnego raczej mona tutaj mwi o zmyle wsplnym lub wsptworzonym obrazie myli). Dochodzi jednak do ich czenia, wymiany, ale zawsze przez model-interfejs subiektywnoci, ktry zastpuje symboliczne relacje instytucjonalne (szkoy, rodziny, religii, polityki). Uwolniona przez technik subiektywno nie jest zupenie anarchistyczna (poza prawem), lecz poddaje si wtrnemu procesowi modelowania zgodnie z pewnymi wzorami, ktre zostay okrelone jako uytkownicy modelowi. Subiektywno docza si do takiego wzoru (przejmujc nawyki uytkowania, pami oraz oczekiwanie przyszych wydarze), przez co wyprodukowany zostaje uytkownik modelowy jako zudzenie autonomicznoci i wolnoci techniki. W modelu s zawarte sposoby stawania si, podporzdkowane konkretnym wzorom podmiotowym. Subiektywno jest uwalniana z jednego modelu, by przenie si do kolejnego. Ten transfer subiektywnoci dokonujcy si technicznymi rodkami powoduje, e subiektywno rozsadza podmiotowo, by znale opr w strukturze transcedentalnej modelu uytkownika. Przy odpowiedniej sile moe go zmieni, zaproponowa wasn posta uytkownika modelowego, albo te zniszczy go. Wszystkie te operacje znajduj si jednak na poziomie subiektywnoci pozostae s tymczasowo ustalajcymi nadbudowami immanentnie niestabilnego technicznego rodowiska, skupieniem subiektywnoci w uytkowniku modelowym poprzez wprowadzenie chwilowych struktur podmiotowych zdolnych do uruchomienia i zarzdzania (filtrowania) gwnych produkcji subiektywnoci. Czowiek-Windows staje si czowiekiem-gr komputerow, po czym staje si rwnoczenie czowiekiem-komunikatorem i czowiekiem-poczt elektroniczn. Kada z tych form podmiotowoci konkretyzuje si w uytkowniku modelowym, ktry stanowi ich przybliajce okrelenie. Czowiek staje si administratorem wasnych podmiotowoci, dziki czemu moe uruchomi wasn subiektywno zdoln do przeczenia modelu uytkownika. Mindware jest efektem synergii uruchomionych w subiektywnoci i zasilanych subiektywnoci programw dowiadczenia na poziomie podmiotowym. Uytkownik modelowy stanowi zasad organizujc mindware umoliwia on istnienie oprogramowania umysu. Mindware zostaje tutaj uruchomione w funkcji kulturowego systemu operacyjnego subiektywnoci. Staje si kultur uytkownikw modelowych, do ktrych pretenduj podmioty pozbawione zewntrza. Jest to sztuczne zewntrze, sztuczna granica ludzkiej tosamoci, ktra pozwala na zarzdzanie subiektywnoci.

Lingua ac Communitas | ISSN 1230-3143| Vol. 22 | 2012 | 59-80

Pora zakoczy metafizyczn konkluzj: jzyki programowania kultury jako uniwersalne jzyki sztuczne staj si powoli podstaw naszej ontycznoci, funduj metafizyk oprogramowania subiektywnoci, wprowadzajc nowego rodzaju skupienie umysu w rozproszeniu programw dowiadczenia, to znaczy wprowadzajc uytkownikw modelowych, zarzdzaj subiektywnoci. Skrypty, moliwoci konfiguracji programowanego bycia skadaj si na szereg procesw, co sprawia, e programowanie jest byciem zaporedniczonym przez media techniczne i realizuje si, nie wymagajc okrelonych kompetencji. Jest ono wezwaniem do bycia-programowanym i bycia-programujcym, gdzie odniesieniem jest sam podmiot oraz samo bycie. Uytkownik modelowy produkuje subiektywno jest jej administratorem i zarazem uytkownikiem. Podmiot staje si uytkownikiem modelowym zyskuje posta waciw dla danego idealizmu pocze, dziki ktremu zyskuje tosamo. Dochodzimy zatem do podsumowujcego wniosku: mj umys jest tym oprogramowaniem, ktre uruchamiam i ktremu powierzam trosk o siebie, dlatego te podmiotowo implikowana przez oprogramowania zyskuje skupienie w uytkowniku modelowym jako sterowniku poszczeglnych programw dowiadczenia. Podmiot w funkcji uytkownika modelowego jest zatem administratorem uruchomionych we wasnej subiektywnoci programw dowiadczenia.

|79