Projektowanie Procesów Na Obrabiarki Sterowane Numerycznie - Szadkowski, Stryczek, Nikiel

Jan SZADKOWSKI, Roman STRYCZEK,
Grzegorz NIKIEL
PROJEKTOWANIE PROCESW
TECHNOLOGICZNYCH
NA OBRABIARKI STEROWANE
NUMERYCZNIE
Opiniodawcy:
Dr hab. inz. Jzef Matuszek, Profesor P
Dr inz. Jan Rafaowicz, Profesor P
Bielsko
-Biaa 1995
Spis tresci
Przedmowa
....................................................................................................................
25
1.
Dokadnosc obrabiarek sterowanych numerycznie
...............................................
26
1.1.
Wiadomosci wstpne
........................................................................................
26
1.2.
Zrda odchyek wymiarw, ksztatu i poozenia powierzchni
przedmiotu obrabianego
...................................................................................
26
1.2.1.
Odchyki wnoszone przez program sterujacy
.............................................
26
1.2.2.
Odchyki wnoszone przez ukad OUPN
.....................................................
27
1.3. Sterowanie adaptacyjne geometryczne ACG
.................................................
29
1.4.
Sprawdzanie dokadnosci obrabiarek sterowanych numerycznie
.....................
30
1.5.
Dokadnosc obrbki osiagalna na obrabiarkach sterowanych
numerycznie
....
37
2. Charakterystyka procesw technologicznych
......................................................
41
2.1. Operacje przygotowawcze
................................................................................
41
2.2.
Obrbka na tokarkach wielonarzdziowych i centrach
tokarskich
...................
41
2.3.
Obrbka na szlifierkach do wakw i otworw
................................................
48
Obrbka czsci korpusowych na centrach f
rezarskowytaczarskich
....................
49
2.5.
Obrbka czsci o powierzchniach krzywoliniowych
na frezarkach CNC
ze sterowaniem ksztatowym
............................................................................
53
2.6.
Obrbka korpusw i czsci paskich na szlifierkach
........................................
54
3.
Wyposazenie i narzdzia do pracy na obrabiarkach CNC
....................................
55
3.1. Uwagi oglne
....................................................................................................
55
3.2.
Wyposazenie tokarek sterowanych numerycznie
.............................................
57
3.3.
Wyposazenie frezarskowytaczarskich centrw obrbkowych
.......................
62
3.4. Analiza przestrzeni roboczej centrum obrbkowego
.......................................
70
4. Programowanie obrbki na obrabiarkach sterowanych numerycznie
...................
73
4.1. Zagadnienia oglne
...........................................................................................
73
4.1.1.
Struktura programw sterujacych
...............................................................
73
4.1.2.
Programowanie rczne i wspomagane komputerem zewntrznym
............
77
4.1.3.
Ukad odniesienia
.......................................................................................
78
4.2.
Programowanie ukadw CNC
.........................................................................
82
4.2.1.
Wiadomosci
oglne
....................................................................................
82
4.2.2.
Automatyczny pomiar i zapamitywanie wymiarw narzdzi
...................
83
4.2.3. Programowanie obszaru bezpiecznego
.......................................................
83
4.2.4. Cykle ustalone i gotowe formy
...................................................................
84
4.2.5. Programowanie bez obliczania ekwidystanty
.............................................
86
4.2.6.
Stosowanie uatwionych sposobw programowania konturw
i zbiorw punktw
......................................................................................
88
4.2.7. Stosowanie podprogramw i programowanie parametryczne
....................
89
4.2.8. Dialog
.........................................................................................................
90
4.2.9. Rozbudowa funkcji przygotowawczych
.....................................................
90
4.3.
Programowanie wspomagane komputerem zewntrznym
................................
91
4.3.1.
Wiadomosci wstpne
..................................................................................
91
4.3.2.
Jzyk APT
...................................................................................................
91
4.3.3.
Przykady programowania w jzyku systemu APT
..................................
107
4.3.4.
Jzyk COMPACT II
.................................................................................
113
4.3.5.
Przykady programowania w jzyku COMPACT II
.................................
115
4.3.6. System EXAPT
.........................................................................................
125
4.3.7.
Instrukcje geometryczne w jzyku EXAPT
.............................................
129
4.3.8.
Przykady programu zrdowego w jzyku
systemu EXAPT 1
...............
130
4.4.
Ukady programowania parametrycznego i komputerowe
systemy programowania parametrycznego
.....................................................
136
5.
Przykady procesw technologicznych wykonywanych przy pomocy
obrabiarek sterowanych numerycznie
.................................................................
141
5.1.
Proces technologiczny dla czsci typu korpus silnika
....................................
141
5.1.1. Program obrbki korpusu silnika
.............................................................
144
5.2.
Proces technologiczny dla czsci typu waek
.................................................
147
5.2.1. Program obrbki 76/PN-315 (ustawienie I)
.............................................
150
5.2.2. Uwagi do programu 76/PN-315
...............................................................
150
5.2.3. Program obrbki 77/PN-315 (ustawienie II)
............................................
152
...............................................................
153
5.3.
Proces technologiczny czsci typu tarcza
.......................................................
153
5.3.1. Program obrbki MPF126 (ustawienie I)
.................................................
154
5.3.2. Opis programu MPF126 (ustawienie I)
....................................................
155
5.3.3. Program obrbki MPF127 (ustawienie II)
...............................................
156
5.3.4. Opis programu MPF127 (ustawienie II)
...................................................
157
5.3.5. Program obrbki MPF128 (ustawienie III)
..............................................
158
5.3.6. Uwagi do programu MPF128 (ustawienie III)
.........................................
158
5.4.
Proces technologiczny dla czsci typu tuleja
..................................................
159
5.4.1. Program obrbki 64/TAE (ustawienie I)
..................................................
160
5.4.2. Opis programu 64/TAE
............................................................................
161
5.4.3. Program obrbki 65/TAE (ustawienie II)
.................................................
162
5.4.4. Uwagi do programu nr 65/TAE
................................................................
163
5.4.5. Program obrbki 66/TAE (ustawienie III)
...............................................
163
5.4.6. Uwagi do programu 66/TAE
....................................................................
163
5.4.7. Program obrbki 66/TAE (ustawienie IV)
...............................................
164
....................................................................
165
5.5.
Proces technologiczny dla czsci typu dzwignia
............................................
165
5.5.1. Program obrbki 9/HP4 (ustawienie I)
.....................................................
166
5.5.2. Opis programu 9/HP4
...................................................................................
9
5.5.3. Program obrbki 10/HP5 (ustawienie II)
...................................................
11
5.5.4. Uwagi do programu 10/HP5
.......................................................................
12
5.6.
Proces technologiczny dla czsci typu korpus
..................................................
13
.......................................................
14
.......................................................
8
5.6.3. Program obrbki 3/HP5 (ustawienie III)
....................................................
11
5.6.4. Uwagi do programw 1, 2, 3/HP5
..............................................................
18
5.7. Obrbka korpusu wiertark
i stoowej WS-15
....................................................
19
5.7.1. Podprogramy SPF1, SPF2
..........................................................................
21
..........................................................................
25
Literatura
.......................................................................................................................
26
Przedmowa
Wysokie wymag
ania stawiane wyrobom przemysu maszynowego zmuszaja do
ciagego rozwoju form i srodkw produkcji. Utrzymanie wysokiej konkurencyjnosci
wymaga zachowania wysokiej jakosci uzytkowej produktw przy jak najnizszych
kosztach ich produkcji. Coraz wyrazniejsza jest tendencja do reagowania na potrzeby
i
wymagania indywidualnego klienta, co musi prowadzic do radykalnej zmiany
struktury procesu technologicznego, uwzgldniajacej cechy zarwno produkcji
masowej jak i jednostkowej.
Jednym z podstawowych elementw pot
encjau wytwrczego, ktrego dynamiczny
rozwj mozemy zaobserwowac, sa obrabiarki, przede wszystkim zas obrabiarki ze
sterowaniem numerycznym. Rozwj ten polega nie tylko na doskonaleniu cech
uzytkowych obrabiarek, podnoszeniu ich dokadnosci i wydajnosci, ale rwniez na
upowszechnianiu si nowych struktur organizacyjnych w jakich one pracuja. Wspomniec
tu nalezy o automatycznych liniach obrabiarkowych, autonomi
cznych stacjach
obrbkowych (ASO), elastycznych systemach obrbkowych (ESO) czy systemach
bezzaogowych. Fakty te powoduja koniecznosc zupenie innego podejscia do
problemw projektowania procesw technologicznych uwzgldniajacych obrbk
skrawaniem, stawiajac jednoczesnie coraz wiksze wymagania wobec technologw.
W niniejszym skrypcie zasygnali
zowano istotne zmiany jakie zaszy w przebiegu
samej obrbki na obrabiarkach sterowanych numerycznie, problemach zwiazanych
z
mocowaniem przedmiotw, kontrola ich wymiarw, rozwojem nowych narzdzi
stosowanych na tych obrabiarkach jak rwniez dosc obszernie przedstawiono
zagadnienia projektowania programw sterujacych. Szczeglna uwag poswicono
systemom komputerowego wspomagania projektowania (systemy CAD/CAM), ktre
coraz szerzej sa stosowane w przemysle.
Skrypt przeznaczony jest dla studentw wydzia
w mechanicznych, w szczegl
nosci
do przedmiotw: obrabiarki, technologia budowy maszyn, automatyzacja procesw
technologicznych, systemy CAD/CAM, obrabiarki sterowane numerycznie i elastyczne
systemy obrbkowe, automatyzacja projektowania procesw technologicznych.
Autorzy
1.
Dokadno obrabiarek sterowanych
numerycznie
1.1.
Wiadomoci wstpne
Wspczesne obrabiarki sterowane numerycznie (obrabiarki NC i CNC, dalej
krotko OSN) posiadaja szerokie mozliwosci tech
nologiczne i wysoki poziom
automatyza
cji. Te zagadnienia zostay omwione szerzej w skrypcie Obrabiarki
sterowane numerycznie, roboty, elastyczne systemy obrbkowe. Obrabiarki te
charakteryzuje przy tym znaczna dokadnosc oraz zdolnosc zachowywania tej
dokadnosci w ciagu stosunkowo dugiego czasu czyli znaczna niezawodnosc
technologiczna. O dokadnosci OSN decyduje ich wysoka sztywnosc, wysoka zdolnosc
rozdzielcza ukadu sterowania numeryczn
ego (najmniejsze przemieszczenie jakie ten
ukad moze zapewnic), wysoka dokadnosc i powtarzalnosc pozycjonowa
nia.
1.2.
rda odchyek wymiarw, ksztatu i pooenia powierzchni
przedmiotu obrabianego
1.2.1.
Odchyki wnoszone przez program sterujcy
Odchyki grube wynikaja z bdw programisty w obliczeniu wsprzdnych
punktw bezposrednio programowa
nych, w podawaniu komputerowi w czasie dialogu
bdnych wielkosci, moga byc rwniez spowodowane bdami operatora stanowiska do
dziurkowa
nia tasmy lub przekamaniami czytnika tasmy. Bdy takie, po wykryciu,
wymagaja powtrnego wykonania tasmy dziurkowanej lub korekty programu
zapamitanego w pamici CNC lub DNC, niekiedy moga byc skompenso
wane przez
wprowadzenie poprawek na wymiary narzdzi z pulpitu sterowania ukadu CNC.
Na odchyki programowania skadaja si: odchyki aproksymacji, zaokraglania
przy obliczaniu wsprzdnych, odchyki interpolacji i odchyki spowodowane
nieuwzgldnieniem promienia zaokraglenia wierzchoka ostrza skrawajacego.
Odchyki aproksymacji ilustruje, na przykadzie interpolacji liniowej uku okrgu (
Rys.
1
). uk zostaje zastapiony amana
1234
, prowadzona przez punkty bezposrednio
programowane. Dopuszczal
na odchyk aproksymacji
przyjmuje si zwykle
w granicach 0,1
0,15 tolerancji obrabianego zarysu.

Rys. 1
. Odchyki aproksymacji dla interpolacji liniowej uku
Zaokraglenia przy obliczaniu wsprzdnych sa konieczne ze wzgldu na
ograniczona zdolnosc rozdzielcza ukadw posuww. W najbardziej
rozpowszechnionych napdach stero
wanych impulsowo (elektryczne
i elektrohydrauliczne silniki skokowe; serwomechanizmy z silnikami elektrohydra-
ulicznymi, silnikami pradu staego lub przemiennego) zdolnosc roz
dzielcza pokrywa
si z tzw. wartoscia impulsu wielkoscia elementarnego przemieszczenia zespou
obrabiarki spowodowanego jednym impulsem. W nowoczesnych obrabiarkach
zdolnosc rozdzielcza wynosi zwykle 0,001
0,010 mm, w szlifierkach siga 0,0002 mm

(firma Fortuna) a nawet 0,000025 mm (firma Dryant Grinder), podobnie
w precyzyjnych wytaczarkach z interferometrem laserowym w
ukadzie pomiarowy
m,
np. wytaczarko-frezarka Lucas 30 T o
rozdzielczosci 0,00025 mm. Odchyki
interpolacji wynikaja zarwno z ograniczonej zdolnosci rozdzielczej ukadu, jak i typu
interpolatora (algorytmw interpolacji w
ukadach CNC) oraz dynamiki napdw
posuww odchyka
na Rys. 1.
Odchyki spowodowane nieuwzgldnieniem promienia zaokraglenia wierzchoka
ostrza skrawajacego wystpuja najczsciej przy toczeniu odcinkw konturw
nierwnolegych do osi obrabiarki (
Rys. 2
). Wzory do obliczenia poprawek na promien
zaokraglenia w ukadach NC sa podawane w instrukcjach programowania obrabiar
ki,
w
ukadach CNC srodkami programowymi wprowadza si automatycz
ne korygowanie
ruchw narzdzia.
Rys. 2
. Bad ksztatu wynikajacy z zaokraglenia wierzchoka noza: 1 zarys
zaprogramowany; 2 zarys rzeczywisty (jezeli nie wprowadzi si poprawki)
1.2.2.
Odchyki wnoszone przez ukad
OUPN
Podstawowe znaczenie ma tu dokadnosc obrabiarki z uwzgldnieniem zmian tej
dokadnosci w czasie (niezawodnosc odniesiona do wskaznikw dokadnosci
obrabiarki). Dokadnosc geometryczna i dokadnosc pozy
cjon
owania wpywaja na
odchyki poozenia w ruchach postpowych i obrotowych zespow obrabiar
ki;
odksztacenia sprzyste i
cieplne, drgania wymuszone, parametryczne i samo wzbudne,
tworza bardzo zozony ukad czynnikw wpywajacych na dokadnosc obrabiarki.
Bardzo wazna jest dokadnosc narzdzia: dokadnosc wykonan
ia, nastawienia na
wymiar i ustalenia na obrabiarce. Tolerancje srednic narzdzi do otworw powinny
byc o poow mniejsze niz w przypadku obrbki na obrabiarkach konwencjonalnych
i korzystaniu
z tulejek prowadzacych narzdzie.
Nastawienie narzdzi na wymiar poza obrabiarka jest w tej chwili rozwiazaniem
najbardziej rozpowszechnionym, choc juz przestarzaym. W przyrzadach optycznych
mierzy si rzeczywiste wymiary narzdzi lub tez nastawia si dugosc i srednice na
zadany wymiar. Przy nastawieniu na wymiar gowic wytaczarskich, jezeli przyrzad nie
zapewnia wymaganej dokadnosci, nalezy poozenie wierzchoka skorygowac na
obrabiarce. Do pamici ukadw NC lub CNC wprowadza si dugosci i srednice
frezw, gowic wytaczarskich, albo tez rznice rzeczywistych wartosci tych wymiarw
i wartosci przyjtych w programie. Dokadnosc pomiaru i
nastawienia na wymiar
narzdzi poza obrabiarka jest rzdu 0,01 mm w kierunkach osi X i Z dla nozy
tokarskich w oprawkach, a dla narzdzi pracujacych ruchem obrotowym (frezy,
gowice wytaczarskie) rzdu 0,005 mm na promieniu i 0,015 mm na dugosci.
Przyrzady suzace do pomiarw i nastawienia narzdzi na wymiar moga byc
sprzzone z ukadem CNC obrabiarki. W ukadzie tego typu, firmy Cincinnati
Milacron (USA), dotknicie koncwka czujnika wierzchoka narzdzia w kierunku
promieniow
ym i osiowym powoduje pokazanie na wyswietlaczu rzeczywistych
wymiarw narzdzia oraz wprowadzenie ich do pamici ukadu CNC, celem
automatycznej korekty programu.
Na dokadnosc obrbki wpywa ustalenie narzdzia nas
tawionego na wymiar poza
obrabiarka lub zmienianego, ustalenie i mocowanie oprawki lub bloku narzdziowego,
zwaszcza przy automatycznej zmianie na centrach obrbkowych; stawia to wysokie
wymagania powierzchniom ustalajacym (koncwki walcowe lub stozkowe,
prowadnice blokw nozy tokarskich). Niebezpieczne dla dokadnosci ustalania sa
uszkodzenia i zanieczyszczenia stykajacych si powierzchni, stad wiele centrw
obrbkowych ma mozliwosc przedmuchiwania otworu wrzeciona sprzonym
powietrzem a takze urzadzenia do usuwania wirw z przestrzeni roboczej (
Rys. 3).
Rys. 3
. Urzadzenie ezektorowe do usuwa
nia wirw przy pomo
cy sprzonego powietrza
Sprzone powietrze z sieci fabrycznej dopywa przewodem (1) do dyszy dyfu
zora
(2) wmontowa
nej w przewd (3). Przez przewd (5) odbywa si odsysanie wirw
z przestrzeni roboczej; powietrze wraz z wirami dosta
je si nastpnie przewodem (4)
do urzadzenia cyklo
nowego.
Na dokadnosc obrbki wpywa znacznie dokadnosc ustalenia przedmiotu
w
uchwycie i uchwytu na obrabiarce, jak rwniez sztywnosc tych elementw
i
stabilnosc zamocowa
nia. Przedmioty obrabiane na obrabiarkach sterowanych
numerycznie powinny byc sztywne i miec jak najmniej
sze, ale rwnomiernie
rozmieszczone naddatki na obrbk. Jedynie wysoko zautomatyzowane ukady
sterowania nadzorujacego moga skutecznie chronic obrabiark i cay ukad OUPN
przed przeciazeniem (ukady zabezpieczajace i ACC) spowodo
wanymi znacznymi
zmianami wymiarw warstwy skrawanej, lub tez przez ruchy kompensacyjne
korygowac poozenie przedmiotu i rozmieszczenie naddatkw (ukady ACG).
1.3. Sterowanie adaptacyjne geometryczne ACG
Ukady ACG suza do automatycznego uzyskiwania wymaganej dokadnosci
obrbki. Podstawa dziaan korekcyjnych sa pomiary: przed
miotu obrabianego,
narzdzia i ewentualnie okreslonych powierzc
hni obrabiarki. W zakresie pomiarw
przedmiotu ukady ACG realizuja idee kontroli aktywnej (a wasciwie regulacji
i
kompensacji aktywnej) w szerokim rozumieniu, obejmujacym pomiary przed,
w
czasie albo bezposrednio po obrbce, wykonywa
ne automatycznie na obrabiarce
i
majace na celu automatyczna korekt nastawienia wymiarowego obrabiarki lub
zatrzymanie procesu po osiagniciu wymiaru w granicach tolerancji. W wzszym
znaczeniu stosuje si pojcie kontroli aktywnej do przypadku automatycznych
pomiarw w czasie obrbki (szlifierki).
Pomiary przedmi
otu przed obrbka maja na celu kompensacj zakcen (korekcj
poozenia przedmiotu w stosunku do narzdzia, podzia naddatku, wyrwnanie
naddatkw). W podobny sposb mozna wyeliminowac trasowanie odleww lub
odkuwek. Pfabrykat jest umieszczany na stole obrabiarki lub automatycznej maszyny
pomiarowej, sterowanej numerycznie i przy pomocy czujnika typu sondy (czujnika
dotknicia) sa okreslane wsprzdne wybranych punktw. Na podstawie pomiarw
ukad CNC tworzy model geometryczny pfabrykatu, porwnujac go nastpnie
z modelem zawartym w
programie sterujacym operacji. W
oparciu o porwnanie
nastpuje automatyczne nadanie pfabrykatowi poozenia zapewniajacego
najkorzystniejszy rozkad naddatkw lub tez zabrakowanie go.
Pomiary przedmiotu w czasie obrbki s
a szerzej realizowane na szlifierkach. Na
tokarkach, centrach tokarskich i centrach frezarskowytaczars
kich stosuje si pomiary
przedmiotu po obrbce wstpnej celem korekcji poozenia narzdzia przed obrbka
wykanczajaca. W obu przypadkach moga byc uzyte czujniki pomiarowe lub czujniki
dotknicia. Czujniki tokarek umieszcza si w gniazdach gowicy narzdziowej.
W przypadku centrw obrbkowych frezarskowytaczarskich czujnik dotknicia
(sonda) zostaje wprowadzony automatycznie z magazynu narzdzi do koncwki
wrzeciona. Pomiary narzdzi maja na celu: kontrol stanu narzdzia (wykrywanie
zaman), okreslenie ubytku wymiarowego i korekt nastawienia narzdzia oraz
automatyczne okreslenie wymiarw narzdzia po zamianie (eliminacja dokadnego
ustawienia narzdzia poza obrabiarka).
Zasady pomiarw przedmiotu i narzdzi ilustruje
Rys. 4
, zawierajacy schematy
pomiarw metoda stykowa z wykorzystaniem czujnika dotknicia.
Rys. 4
. Zasady pomiarw przedmiotw i narzdzi na obrabiarkach automatycznych: a
f
przedmiotu obrabianego, g, h narzdzia, a, c, e na tokarce, b, d, f na centrum
obrbkowym, a, b dwupunktowego srednicy
1.4.
Sprawdzanie dokadnoci obrabiarek stero
wanych numerycznie
Do obrabiarek sterowanych numerycznie stosuje si metody badania: dokadnosci
geometrycz
nej, podatnosci statycznej i dynamicznej, odksztacen cieplnych
i
dokadnosci obrbki, opracowane dla obrabiarek konwencjonalnych. Rwnoczesnie
zostay rozwinite specyficzne metody badania dokadnosci pozycjono
wania, obrbki
wg programu testujacego, obwodzenia czujnikiem czsci wzorcowej wg programu
testujacego.
Sprawdzanie dokadnosci geometrycznej obejmuje sprawdzenie: ksztatu
i wzajemneg
o poozenia powierzchni ustalajacych przedmiot i narzdzie, torw
ruchw zespow wykonujacych ruchy postpowe, poozenia osi obrotu i torw
ruchw zespow wykonujacych ruchy obrotowe. O dokadnosci obrbki decyduja
rzeczywiste tory punktw krawdzi skrawajacych w ukadzie odniesienia przedmiotu
obrabianego, przebiegajace zwykle w znacznym oddaleniu od powierzchni prowadnic,
liniaw ukadw pomiarowych oraz od miejsc sprawdzania dokadnosci
geometrycznej.
Metoda stosowana przez firm Sunstrand (USA),prz
ewiduje zlokalizowanie
punktw pomiarw dokadnosci geometrycznej i dokadnosci pozycjonowania
w
czsci centralnej wykorzys
tywanej przestrzeni roboczej obrabiarki Rys. 5.
Rys. 5
. Lokalizacja punktw pomiaru dokadnosci geometrycznej i dokadnosci
pozycjonowania obrabiarki
Pomiary te sa przeprowad
zane, w przypadku pokazanego na rysunku centrum
poziomego, wzduz osi X, Y, Z o poczatku umieszczonym w srodku geometrycz
nym
prostopadoscianu, ktrego krawdzie odpowiadaja najczsciej wykorzysty
wanym
odcinkom prowadnic.
Podatnosc dynamiczna obrabiarki okresla jej odksztacenie pod
dziaaniem si zmiennych w czasie. Wasciwosci dynamiczne obrabiarki opisywane sa
przy pomocy charakterystyk czstotliwosciowych podatnosci dynamicznej:
charakterystyki amplitudowej, fazowej i amplitudowo-fazowej.
Rys. 6 pokazuje schema
tycznie metod pomiarw podatnosci dynamicznej obrabiarki
przez pobudzenie obrabiarki do drgan i pomiar przemieszczen
x jako reakcji na
wymuszenie sia
F.
Rys. 6
. Pomiar podatnosci dynamicznej obrabiarki
Analizator umozliwia zastosowanie wymuszenia nie ty
lko sinusoidalnego
o
czstotliwosci
f
, ale takze stochastycznego lub impulsowego. Sprzzenie analizatora
z komputerem umozliwia natychmiastowa obrbk wynikw pomiarw. Wsrd
istniejacego oprogramowania na szczeglna uwag zasuguje tzw. analiza modalna,
umozliwiajaca obliczeniowe wyznaczenie postaci drgan zespou obrabiarki na
podstawie pomiarw wg Rys. 6
, dokonywanych w roznych punktach zespou.
Przedstawienie charakterystyki amplitudowo
-fazowej na paszczyznie zmiennej
zespolonej wiaze si tu z wykorzystaniem przeksztacenia Laplace'a jako podstawy
teoretycznej metod czstotliwosciowych. Nalezy tu podkreslic, ze dla kazdego
z
punktw pomiarowych znaczenie praktyczne dla analizy modalnej ma dziewic
charakterystyk amplitudowo-fazo
wych, opisujacych podatnosc dynamiczna dla drgan
w kazdym z trzech kierunkw
x, y, z
, przy wzbudzeniu drgan rwniez w trzech
kierunkach.
W czasie pracy obrabiarki nastpuja wzajemne oddziaywania dynamiczne
pomidzy masowo-sprzystym ukadem obrabiarki z
jednej, a procesem skrawania
i
procesami tarcia z drugiej strony. Tak utworzony zamknity ukad moze nie byc
stabilnym, tzn. powstajace w nim drgania samo wzbudne moga byc do pewnej granicy
wzmacniane, co wpywa bardzo niekorzystnie na trwaosc obrabiarki, narzdzia i na
dokadnosc obrbki. Bardzo orientacyjna miara skonnosci do niestabilnosci jest
wielkosc
C z Rys. 6
korzystna jest jej jak najmniejsza wartosc bezwzgldna.
Dokadniejsza analiza stabilnosci opiera si na kryterium Nyquista.
Rys. 6
a przedstawia stanowisko badawcze do pomiarw dokadnosci dynamicz
nej
obrabiarki, gdzie: (1) generator sygnaw sterujacych wzbudnikiem, (2)
wzmacniacz, (3) wzbudnik elektrohydrauliczny, (4) czujnik siy
F, (5) czujnik
przemieszczen
x, (6) i (7) wzmacniacze, (8) rejestrator, (9) analizator. Rys. 6b
przedstawia charakterystyk amplitudowa podatnosci dynamicz
nej, Rys. 6c
charakterystyk fazowa, a
Rys. 6
d carakterystyk amplitudowo-fazowa, gdzie
kat
przesunicia fazowego pomidzy sia
F i przemieszczeniem x, f
czstotliwosc
wymuszen siy,
A
podatnosc statyczna ukadu (odwrotnosc sztywnosci statycznej),
B
podatnosc odpowiadajaca jednej z czstotliwosci rezonansowych (najmniejszej),
C
najwiksza ujemna wartosc czsci rzeczywistej charakterystyki amplitudo
wo fazowej,
Im
czsc urojona liczby zespolonej,
Re
czsc rzeczywista.
Odksztacenia cieplne zespow obrabiarek wpywaja w znaczacy sposb na
dokadnosc obrbki. Nierwnomierne nagrzewanie powoduje zmiany poozenia osi
wrzeciona, poozenia punktu zerowego obrabiarki M, naruszenie dokadnosci ruchw
postpowych i obrotowych, a takze zakcenia w pracy torw sprzzen zwrotnych
serwomechanizmw. Szczeglne znaczenie maja tu odksztacenia czsci bazowych:
z, stojakw, wrzeciennikw.
Pola temperatur sa po rozpoczciu pracy niestacjonarne, stabilizacja nastpuje po
6
10 godz. pracy; analiza pl temperatur i odksztacen jest mozliwa na drodze

teoretycznej (metoda elementw skonczonych przy uzyciu komputera)
i
doswiadczalnej (na biegu luzem badanie zmian dokadnosci geometrycznej lub
w
czasie prby praca obrbka i analiza dokadnosci kolejnych przedmiotw).
Badania doswiadczalne odksztacen cieplnych sa bardzo pracochonne rzdu 10
godzin przy tych samych obrotach wrzeciona, po czym obrabiarka stygnie w ciagu
12
16 godzin.
Sprawdzenie dokadnosci pozycjonowania jest przedmiotem normy
PN-81/M-55551/32. Schemat stanowiska do pomiarw jest pokazany na Rys. 7, na
przykadzie wykorzystania zestawu laserowego HewlettPackard 5526A. Pomiar
polega na n
-krotnym pozycjonowaniu zespou obrabiarki w kazdym z
m+1 punktw
rozmieszczonych wzduz sprawdzanej osi liniowej lub katowej (w
niejednakowych
odstpach od siebie, aby uniknac wpywu odchyek powtarzajacych si okresowo).
W
kazdym z
n(m
+1) pomiarw okresla si odchyk
x
ji
= x'
ji
x
j jako rznic
pomidzy rzeczywistym poozeniem zespou
x'
ji i poozeniem zadanym
x
j
w j-tym
punkcie pomiaru; j = 0, 1...m; i = 1, 2...n
. Indeksy wielkosci sa uzupenione literami
a
lub r
, oznaczajacymi:
a
dosuwanie zespou do zadanego poozenia ruchem
odpowiadajacym dodatniemu zwrotowi osi,
r zwrotowi ujemnemu Rys. 7.
Rozkad wartosci
x
ji w poozeniu
j
-tym jest okreslony przez dwie krzywe
gstosci rozkadu, odpowiadajace dwom zwrotom dosuwania zespou. Wartosci
srednie odchyek
x
j,a
i x
j,r sa szacowane jako srednie arytmetyczne odchyek
x
ji,a

i x
ji,r. Wartosc
N
j
= x
j,a
x
j,r. Srednie odchylenia
S
j,a
i S
j,r sa szacowane w oparciu
o rozstp
R
j wartosci
x
ji
(dla n w granicach 5
10) lub estymator nieobciazony

sredniego odchylenia kwadratowego
S'
j
(dla prbki n>10).
Rys. 7
. Stanowisko do pomiaru dokadnosci pozycjonowania obrabiarki
Wartosci srednie odchyek w
j
tym poozeniu:
=
=
n
i
j j
x
n
x
1
1
(1)
Rozstp i sredni rozstp w
j
tym poozeniu:
[ ]
1 1
min max
3
1
+
+ + =
=
j j j j
ji ji j
R R R R
x x R
(2)
przy czym dla skrajnych poozen (zerowego i ostatniego) stosuje si wzory:
[ ]
[ ]
m m m
R R R
R R R
+ =
+ =
1
1 0 0
2
1
2
1
(3)
Srednie odchylenia w tym poozeniu:
j
m
j
R
d
S
1
=
(4)
przy czym wartosci
d
m zaleza od liczby
m:
m 5 6 7 8 9 10
d
m
2,326 2,534 2,704 2,874 2,970 3,078
Jezeli liczba
m
dosuww do zadanego poozenia jest wiksza od 10, to wartosc
S
j
nalezy obliczyc ze wzoru:
[ ]
1 1
' ' '
3
1
+
+ + =
j j j
j
S S S S
(5)
gdzie:
( )
=
=
m
m
j ji
j
x x
m
S
S S
1
2
1
1
'
' '
(6)
Wielkosc
R
pj
= 6S
j
, z dodatkowym indeksem a lub r
, okreslana jako powtarzalnosc
pozycjonowania przypisana punktowi j i zwrotowi dosuwu wskazuje
z
prawdopodobienstwem
P
= 0.997 granice zmiennosci odchyek poozenia zespou
obrabiarki podczas wielokrotnego dosuwania do zadanego poozenia (indeks
j) ruchem
o jednym zwrocie (a lub r).
Wartosci
x
j,a
, x
j,r
, S
j,a
, S
j,r nanosi si na wykres dla
kolejnych j = 0, 1....m, co ilustruje Rys. 8
, na ktrym pokazano rwniez krzywe
gstosci rozkadw.
Rys. 8
. Wyniki pomiaru dokadnosci pozycjonowania obrabiarki
Na podstawie wykresu okresla si:
tolerancje pozycjonowania dla jednego zwrotu ruchu M
a
lub M
r
, jako statystycznie
przewidywana tolerancje zadanego poozenia zespou obrabiarki w zakresie
dugosci
L
lub kata
przemieszczenia zespou ruchem o jednym zwrocie,

obliczana wg wzoru:
( ) ( )
( ) ( )

+ +
+ + =
r
j j
j
a
j j
j
r
j j
j
a
j j
j
S x S x
S x S x M
3 min lub 3 min
3 max lub 3 max
(7)

histerez:
r j a j
x x N
, , max
max =
(8)

powtarzalnosc pozycjonowania dla jednego zwrotu ruchu, jako najwiksza wartosc
rozrzutu poozenia zespou sposrd obliczonych (lub zmierzonych na wykresie)
dla wszystkich zadanych poozen zespou w zakresie dugosci
L
lub kata
:
pj
j
p
R R max
max
=
(9)
Dla dwch zwrotw ruchu przyjmuje si wiksza wartosc powtarzalnosci
pozycjonowania:
( )
max , max , max
, max
r p a p ar
R R R =
(10)
Sprawdzanie dokadnosci droga obrbki przedmiotw prbnych ma szczeglne
znaczenie, zwaszcza przy trafnym doborze takiego przedmiotu, ktry byby
reprezentatywny dla przewidywa
nych zadan produkcyjnych. Dazy si do tego, aby przy
pomocy jednego przedmiotu obrabianego uzyskac wyniki odpowiadajace pobraniu
prbki o
zadawalajacej licznosci. Przykadowo, do sprawdzenia dokadnosci
rozstawienia otworw obrabianych na centrach poziomych wykorzystuje si przedmiot
wg Rys. 9
(na podstawie materiaw firmy Ludwigsburger Maschinenbau Niemcy).
Pitnascie osi otworw, o zadanych wymiarach poozenia jest rozmieszczonych
nieregularnie w paszczyznie przestrzeni roboczej centrum. W kazdej osi wykonuje si
dziesic otworw o roznych srednicach i na roznych gbokosciach. Pomiary
rzeczywistego poozenia osi przeprowadza si na wsprzdnosciowej maszynie
pomiarowej.
Zastapienie obrabianej czsci prbnej czscia wzorcowa (waek stopniowy lub
z
powierzchniami krzywoliniowymi, pyta z otworem), odwodzona czujnikiem wg
programu testujacego, na biegu luzem obrabiarki, stanowi rwniez stosowana form
kompleksowej oceny dokadnosci obrbki.
Rys. 9
. Przedmiot prbny do sprawdzenia dokadnosci rozstawienia otworw
1.5.
Dokadno obrbki osigalna na obrabiarkach sterowanych
numerycznie
Stosowanie OSN poz
wala na zwikszenie dokadnosci obrbki i automatyzacj
szeregu czynnosci zwiazanych z pomiarami i sprawdzani
em przedmiotu obrabianego
oraz korekcja nastawienia wymiarowego obrabiarki. Na tokarkach uzyskuje si
dokadnosc wymiarw srednic w granicach IT7
IT6, a chropowatosc powierzchni

Ra = 1,2 m przy obrbce stali i Ra = 0,3 m przy obrbce stopw aluminium.
Tolerancje wymiarw dugosciowych przy obrbce na tokarkach wynosza ok.
0,2
mm, osiagalne odchyki koowosci przy srednicach ok. 150 mm ok. 0,002
mm
i
walcowosci ok. 0,005 mm.
Na szlifierkach kowych do wakw, ze stosowaniem kontroli aktywnej
(w
wzszym znaczeniu automatycznej regulacji obrabianej srednicy), mozna przy
szlifowaniu wakw stopniowych i kontroli aktywnej kazdej srednicy uzyskac IT3
wg danych firmy Schaudt (Niemcy), chociaz typowa wartosc osiagana w takim
przypadku odpowiada IT4 (szlifierka firmy Hauni Schaudt z CNC SINUMERIK
System 3 dla szlifierek (symbol S3G) i z gowica pomiarowa Diatronic firmy Schaudt
dostosowana do pomiarw na powierz
chniach ciagych i przerywanych, zapewnia
dokadnosc pomiarw odpowiadajaca IT3). Zastosowanie kontroli aktywnej na tylko
jednym stopniu, korekcja zera i szlifowanie pozostaych stopni z wykorzys
taniem tylko
ukadu pomiaru poozenia wrzeciennika sciernicy daje dokadnosc IT5.
Na szlifierkach bezkowych firmy Cincinati Milacron (USA), mozna wg danych
firmy uzyskac tolerancje srednic w granicach 0,002 mm; zdolnosc rozdzielcza w osi
X wynosi 0,00025 mm.
Zastosowanie laserowego ukadu
pomiarowego w szlifierce do otworw firmy
Dryant Grinder (USA), z CNC Teachable II z mikroprocesorami 16bitowymi,
pozwolio na uzyskanie zdolnosci rozdzielczej 0,000025 mm. W szlifierkach
wsprzdnosciowych spotyka si ukady pozycjonowania stou osi X i Y
o
zdolnosci rozdzielczej 0,0005 mm, tolerancji pozycjonowania 0,001 mm i zdolnosci
rozdzielczej ukadw katowych 0005
, a tolerancje pozycjonowania dochodza do

0,0008 mm na dugosci 30 mm.
W szlifierkach do paszczyzn spotyka si zdolnosc rozdzielcza ukadu dosuwu
sciernicy 0,0002 mm, co pozwala na uzyskiwanie tolerancji ok. 0,003 mm (np. przy
obrbce blokw ferrytowych gowic odczytujacych pamici magnetyczne
komputerw). Obrbka czsci paskich (pyty, pokrywy z otworami, rowkami, oknami
i
wyst
pami, czasem powierzchniami krzywolinio
wymi wewntrznymi
i
zewntrznymi) z otworami IT5 i IT6 wymaga uzycia frezarkowytaczarek
wsprzdnosciowych lub centrw frezarsko
-wytaczar
skich o rozdzielczosci w
osiach
X i Y od 0,01 do 0,001 mm.
Przy obrbce kor
pusw maszyn podstawowe otwory pod ozyska wykonuje si na
IT6 i Ra = 2,5
0,4 m, rzadziej na IT5 i Ra = 0,063
0,05
m. Odchyki
wsposiowosci otworw nie powinny przekraczac poowy tolerancji srednicy
mniejszego otworu, a
odchyki walcowosci 0,3
0,5 tolerancji srednicy. Tolerancje

rozstawienia otworw sa rzdu (0,015
0,25), dopuszczalne odchyki prostopadosci

cz do osi otworw 0,01
0,05 mm na 100 mm promienia.

Obrabiarki do czsci korpusowych charakteryzuje zrznicowana dokadnosc.
Wiertarki NC pozwalaja na uzyskanie tolerancji rozstawienia osi 0,1 mm. Centra
frezarsko
-wytaczarskie wspczesnie produkowane charakteryzuje powszechnie juz
spotykana zdolnosc rozdzielcza 0,001 mm, tolerancja pozycjonowania do 0.,01 mm
i
powtarzalnosc pozycjonowania ok. 0,005 mm, obrabiarki o szczeglnej dokadnosci
maja te wielkosci nizsze. Np. precyzyjne centrum poziome DIXI 350 TPA, firmy
DIXI (Szwajcaria), o powierzchni palety 800
800 mm, zapewnia tolerancje

pozycjonowania prostoliniowego w osiach X, Y i Z 0,0015 mm i tolerancje
pozycjonowania stou obrotowego 1,8
. Frezarko
-wytaczarki wsprzdnosciowe
(dawna nazwa wiertarki wsprzdnosciowe) firm SIP, Mitsui
-Seiki, Hauser i Lindner
zapewniaja tolerancje pozycjonowania 0,0025 mm lub 0,005 mm (obrabia
rki
produkcyjne).
Dokadnosc wspczesnych obrabiarek do obrbki korpusw ilustruja dane
dotyczace wytaczarko
-frezarki bez wysuwanego wrzeciona typu Lucas 30T, firmy
Morgan Construction (USA) Rys. 10
, wyposazonej w interferometr laserowy firmy
Hewlett-Packard typu HP 550 IA Rys. 11.
Rys. 10
. Wytaczarka Lucas 30T z zamontowanym ukadem pomiarowym
Obrabiarka posiada st krzyzowy (osie X i Y) i jest obrabiarka produkcyjna.
Zdolnosc rozdzielcza serwomechanizmw w osiach X i Y wynosi 0,0001 cala
(0,0025
mm), co umozliwia zgrubne pozycjonowanie, po ktrym operator dokonuje
powolnym ruchem dokadnego pozycjonowania z wykorzystaniem interferometru,
z
rozdzielczoscia dziesic razy wiksza 0,00025 mm. Obrabiarka jest wyposazona
w
ukad (
Rys. 10
) zozony z: (1) dwuczstotliwosciowego lasera Zeemana, (2)
zwierciada rozdzielajacego wiazk swiata na dwie wiazki rwnolegle do osi X i Z
(elementy (1) i (2) znajduja si na ozu obrabiarki). Promien rwnolegy do osi Z
przechodzi nad stoem obrabiarki, nastpnie przechodzi przez dwa elementy osadzone
na saniach wzduznych, zmieniajace jego kierunek i zostaje skierowany rwnolegle do
osi X. Zwierciado (4), osadzone na stale odbija promien do interferometru laserowego
(5) i
odbiornika optycznego (6), znajdujacych si na saniach wzduznych obrabiarki.
Sygna o ruchu stou w kierunku X jest przetwarzany w tych urzadzeniach optycznych,
a
poozenie stou jest wyswietlane na pulpicie sterowania obrabiarki. Promien
rwnolegy do osi X, wychodzac ze zwierciada (2) pada na element (7) (znajdujacy si
na stojaku obrabiarki) zmieniajacy jego kierunek, a nastpnie jest kierowany wzduz
osi Y. Zwierciado (8), osadzone na wrzecienniku, odbija promien w d do
interferometru (9) i odbiornika optycznego (10) (osadzonych na stojaku obrabiarki).
Wizualizacja poozenia wrzeciennika nastpuje tak samo, jak w
przypadku
poprzednim.
Zasad pracy interferometru wyjasnia
Rys. 11
(na przykadzie pomiaru wzduz
jednej osi). Laser (1) generuje dwa promienie swiata o bliskich czstotliwosciach
f1
i f2
oraz przeciwnej polaryzacji. Promien o czstotliwosci
f1
jest wydzielany droga
optyczna i kierowany do ruchomego elementu, dajac promien
f1f1
. Promien
f2,
rwniez wydzielony droga optyczna, jest kierowany do nieruchomego elementu
odbijajacego (3), a nastpnie interferuje z promieniem
f1f1
, tworzac po
przetworzeniu w elemencie (4) promien
f2(f1f1), wzmacniany i przekazywany do
przetwornika (6). Promienie f1 i f2
sa rwniez przetwarzane w przetworniku (5) na
promien o czstotliwosci
f2f1, kierowany po wzmocnieniu do przetwornika (6).
Przetwornik (6) wydziela sygna o czstotliwosci
f1 i emituje jeden impuls na
przemieszczenie elementu (2) o 1/4 dugosci fali promienia
f1.
Rys. 11. Schemat interferometru laserowego firmy HewlettPackard
Tolerancje srednic wytaczanych otworw 0,0035 mm osiaga centrum
frezarsko
-wytaczarskie pionowe HYOP firmy Burkhardt & Weber (Niemcy), dziki
ukadom ACG z pomiarem narzdzia; ukad ACG umozliwia rwniez wykorzystanie
czujnika dotknicia do okreslenia i korygowania wymiarw przedmiotu w
przestrzeni
roboczej obrabiarki.
2. Charakterystyka procesw technologicznych
2.1. Operacje przygotowawcze
Do podstawowych operacji przygotowawczych zaliczyc mozna cicie wyrobw
hutniczych (prty, ksztatowniki, rury, pyty, itp.), wykonywane przez rznego typu
przecinarki, ktre rwniez moga byc wyposazone w ukady CNC. Operacje obrbki
baz (obrbka cz i wykonanie nakiekw z bazy zgrubnej) pfabrykatw waw sa
rozszerzane o rzne zabiegi wykonywane na koncach waw: wiercenie i gwintowa
nie
otworw, obtaczanie koncw wau, wytaczanie otworw w rurach, wytaczanie
rowkw; a dla wrzecion i cylindrw: gbokie wiercenie i wytacza
nie otworu
centralnego. Niektre z tych zabiegw maja charakter ostateczny, co zwiksza
wymagania co do ich dokadnosci.
Zabiegi takie sa wykonywane na centrach obrbki waw z CNC. Zapewniaja one
m.in. umozliwienie dalszej obrbki tocze
niem w jednym ustawieniu, przy
zastosowaniu zabierakw czoowych.
2.2.
Obrbka na tokarkach wielonarzdziowych i centrach
tokarskich
Wspczesna technologi waw, wrzecion, tarcz i tulei w warunkach produkcji
jednostkowej i maoseryjnej cechuje dazenie do ograniczania liczby niezbdnych
operacji i ustawien w obrbce toczeniem, z rwnoczesnym stosowa
niem
dokadniejszych pwyrobw prtw uszczonych i ciagnionych, odkuwek
z
kowarek, kuzniarek, motw i pras do kucia w matrycach i swobodnie, odleww
o
podwyzszonej dokadnosci.
Tokarki sterowane numerycznie i centra tokarskie oraz stosowane na nich
narzdzia wymagaja dokadnych pfabrykatw. Zbyt duzy rozrzut wymiarowy
pfabrykatw w ramach danej serii moze stanowic powazne zakcenie prawidowego
przebiegu procesu obrbki, dlatego wymiary materiau wyjsciowego powinny byc
utrzymywane w granicach tolerancji, w celu zapewnienia staej w przyblizeniu
gbokosci skrawania w pierwszym przejsciu. Ograniczenia te mozna ominac stosujac
obrabiarki ze sterowaniem adaptacyjnym ACC. Nalezy rwniez uwzgldnic
niebezpieczenstwo wejscia narzdzia w przedmiot zbyt dugi, jeszcze przy ruchu
dosuwowym szybkim.
Do obrbki pfabrykatw niedokadnych nalezy bardzo starannie dobierac
parametry skrawania i ostroznie projektowac drog pierwszego przejscia narzdzia.
Projektowanie kolejnosci zabiegw i ich przebiegu odbywa si w oparciu o oglne
zasady przyjte dla obrbki konwencjonalnej. Jedynie technologia dokadnych
otworw rzni si od technologii tych otworw wykonywanych na tokarkach
konwencjonalnych. Na tokarkach CNC nie zaleca si stosowania rozwiertakw, ale
noze wytaczaki lub wytaczada z osadzonymi w nich wymiennymi pytkami.
W wyniku wytaczania otworw otrzymuje si poprawna wsposiowosc otworu
w stosunku do innych powierzchni obrabian
ych w tym samym ustawieniu, jak rwniez
eliminuje si ewentualne bdy pozycjonowania gowicy narzdziowej. Mozliwa jest
rwniez obrbka otworw stopniowych z zaamywaniem krawdzi tym samym nozem.
Biorac pod uwag fakt, ze tokarki sterowane numerycznie odznaczaja si duza
sztywnoscia, wysoka moca napdu ruchu gwnego oraz zastosowaniem nozy
z
pytkami z wglik
w spiekanych i spiekw ceramicznych mocowanymi
mechanicznie, stosowane parametry skrawania moga byc wysokie. Ma to szczegl
nie
duze znaczenie dla ekonomiki obrbki zgrubnej.
Oglne zasady ustalenia i zamocowania przedmiotu obrabianego na tokarkach
CNC nie rznia si od zasad stosowanych na obrabiarkach konwencjonalnych. Dosc
jednak istotnym elementem dodatkowym jest koniecznosc wykonania baz
obrbkowych na przedmiocie przewidzianym do obrbki.
Elementy typu tuleja i tarcza winny miec zabielona wczesniej powierzchni
zewntrzna i obrobiona powierzchni czoowa w celu pewnego ustalenia przedmiotu
w
uchwycie. Tarcze i tuleje sa obrabiane toczeniem w dwch, trzech (wydzielona
obrbka wykanczajaca otworu centralnego) lub czterech (oddzielona obrbka zgrubna)
ustawieniach. Charakterystyczne jest wykorzystanie zarwno tokarek
kowo-uchwytowych i kowo
-uchwytowo
-prtowych, jak i
uchwytowych, ktre
w
parku maszynowym gruja zwykle ilosciowo i sa budowane w znacznej
rznorodnosci typw i odmian, w ukadzie czoowym (FRONTOR) lub bocznym.
Automatyzacja procesw obrbki waw, tarcz i tulei zmierza do bezzaogowej
pracy stanowisk przeksztacenia ich w autonom
iczne stacje obrbkowe (ASO)
i
aczenia w elastyczne systemy obrbkowe (ESO). Zautomatyzowane funkcje
zespow ASO (obrbka tokarska) ilustruje
Rys. 12
: (1) tokarka wielonarzdziowa;
(2) automatyczny manipulator przedmiotw obrabianych; (3) automatyczna zmiana
szczek uchwytu; (4) magazyn przedmiotw obrabianych; (5) automatyczny nadzr
nad praca narzdzia; (6) automatyczny pomiar przedmiotu obrabia
nego.
Rys. 12
. Funkcje zespow ASO (obrbka tokarska)
Wybr optymalnego rozwiazania obrbki czsci obrotowej toczeniem zalezy
w
duzej mierze od mozliwosci technologicznych obrabiarek liczby i rozmieszcze
nia
suportw, liczby narzdzi, mozliwosci rwnoczesnej pracy suportw. Obserwuje si
tendencje do zwikszania liczby narzdzi i rwnoczesnie pracujacych suportw,
przechodzenia od sterowania w dwch osiach (jeden suport krzyzowy), poprzez trzy
(dwa suporty ze wsplnym ruchem wzduz osi przedmiotu os Z i niezaleznymi
ruchami promieniow
ymi osie Y i U), do czterech (dwa suporty krzyzowe) i wicej
(dodatkowe suporty odcinajace, sterowanie ruchw konika i podtrzymki). Tokarki
kowe, kowo-uchwytowe i kowo
-uchwytowo
-prtowe sa produko
wane jako
wielonarzdziowe ze skosnie do poziomu lub pionowo usytuowa
nymi prowadnicami.
Imaki wielonozowe i gowice narzdziowe sa budowane najczsciej jako 4
12
poozeniowe, a nawet 16poozeniowe. Liczba narzdzi w przypadku obrabiarki
z
jedna gowica moze osiagnac podwojona liczb poozen. W przypadku dwch gowic
i sterowania w
dwch osiach, w jednej gowicy umieszcza si narzdzia do
powierzchni zewntrznych, a w drugiej do otworw. W najczsciej spotykanym
rozwiazaniu gowic narzdziowych, rwnolegle osiowych, mozliwe jest wykonanie
z
jedna gowica (dwie osie sterowane numerycznie) lub z dwiema (2
2 osie)
usytuowanymi dwustronnie, albo jednostronnie. Tokarki uchwytowe poziome,
przeznaczone do obrbki przedmiotw o
maksymalnej srednicy 600
800 mm
i stosunku L/D=1
2,5, sa budowane jako jedno-, dwu-, trzy- i czterowr

zecionowe.
Wikszosc przedmiotw toczonych wymaga obrbki z
dwch stron. Bardzo
pomocnym rozwiazaniem dla tokarek jest tutaj:

stosowanie wrzeciona przechwytujacego;

stosowanie uchwytu podziaowego ze sterowaniem CNC o osi obrotu prostopadej
do osi wrzeciona.
Pierwsze rozwiazanie jest stosowane dosyc czsto, natomiast drugie jest dotychczas
mao rozpowszechnione.
Centra tokarskie sa wyrazem dazenia do wykonywania duzej liczby zabiegw
w
jednej operacji i otrzymywania przedmiotu cakowicie obrobionego w ramach
okreslonego stadium procesu technologicznego. Centra tokarskie tworza dwie grupy:

obrabiarki z narzdziami zamocowanymi w wielopoozeniowych gowicach
i
imakach narzdziowych, gdy liczba dysponowanych narzdzi przekracza 12;

centra z magazynem narzdzi zmienianych automatycznie.
Spotykane sa rwniez rozwiazania mieszane.
Centra z magazynem narzdzi posiadaja magazyny bbnowe (firmy Behringer,
Max Mueller, Heyligenstaedt Niemcy) na 8
13 narzdzi, liniowe (firma Heinemann

Niemcy magazyn na 15 narzdzi
Rys. 13
) lub ancuchowe (firmy Heiden
reich
i Harbeck, Heyligenstaedt, Max Mueller Niemcy), z magazynem ustawionym obok
oza obrabiarki
Rys. 14
, lub tez bezposrednio na suporcie.
Rys. 13
. Centrum tokarskie z magazynem liniowym: 1 magazyn narzdzi, 2 manipulator
zmiany narzdzi, 3 suport
Rys. 14
. Centrum tokarskie z magazynem wolnostojacym: 1 magazyn, 2 manipulator
zmiany narzdzi, 3 suport
Urzadzenie do automatycznej zmiany szczek uchwytw centrum tokarskiego
pokazuje Rys. 15. Posiada ono magazyn szczek (1) umieszczony na wrzecienniku (4)
i
chwytak (5) z napdem (3). Chwytak wyjmuje szczki z uchwytu (6) i umieszcza
w
wolnym gniezdzie magazynu, a nastpnie wyjmuje szczki (2) z magazynu
i umieszcza je w uchwycie (6).
Rys. 15
. Urzadzenie do automatycznej zmiany szczk uchwytw centrum tokarskiego: 1
magazyn szczk, 2 szczki, 3 siownik hydrauliczny, 4 wrzeciennik, 5 chwytak, 6
uchwyt
Obrabiarki wyposazone w 8
12 narzdzi pozwalaja na cakowita obrbk

wikszosci przedmiotw toczonych, 12
16 narzdzi pozwala na wypenienie prawie

wszystkich zadan. Taka liczb narzdzi moze zapewnic tokarka wielonarzdziowa
z
jedna lub dwiema gowicami narzdziowymi. Jednak w przypadkach koniecznosci
uzycia narzdzi dugich, magazynowanie ich w gowicach stwarza problemy kolizji;
w
takiej sytuacji centrum z magazynem narzdzi moze byc rozwiazaniem bardziej
racjonalnym. Druga przesanka stosowania centrw jest produkcja bezzaogowa;
magazyny narzdzi stwarzaja mozliwosc przechowywania narzdzi zapasowych do
tych samych zabiegw. Trzecia przesanka jest obrbka rodzin czsci tech
nologicznie
podobnych obrbka grupowa, przy staym uzbrojeniu obrabiarki. Przykadem moze
tu byc wykorzystanie tokarek INDEX G65/200 NC, firmy INDEX (Niemcy)
Rys. 16.
Tokarki te moga pracowac jako automaty prtowe, albo tez po osadzeniu na suporcie
rewolwerowym gowic narzdziowych dla narzdzi pracujacych ruchem obrotowym
(wierta, frezy) i wykorzystaniu mozliwosci dokadnego pozycjono
wania wrzeciona
przedmiotowego (os C) jako centra tokarskie. Rys. 18
pokazuje przykad uzbrojenia
takiego centrum do obrbki grupowej rodziny 4ch czsci (w nagwku tablicy
pokazano szkice przedmiotw obrabianych, tworzacych grup; w prawej, skrajnej
kolumnie uzbrojenie kolejnych pozycji gowicy rewolwerowej; pola tablicy
przedstawiaja wykorzystanie narzdzi przy obrbce odpowiednich przedmio
tw). Rys.
17
pokazuje natomiast przykad obrbki pozaosiowej wiercenie otworu o osi
rwnolegej do osi wrzeciona centrum tokarskiego.
Rys. 16. Centrum tokarskie firmy INDEX
Rys. 17
. Przykad obrbki pozaosiowej
Rys. 18. Uzbrojenie centrum tokarskiego firmy INDEX dla obrbki grupowej
Centra tokarskie o rozwiazaniach mieszanych pozwalaja na operowanie znacznymi
liczbami narzdzi, co pozwala na obrbk bezzaogowa w autonomi
cznych stacjach
obrbkowych (ASO) rznych przedmiotw (rodzin przedmio
tw) bez potrzeby
przezbrajania obrabiarki.
Do ustalania i mocowania czsci obrotowych maja zas
tosowanie: uchwyty
samocentru
jace, zabieraki czoowe, koniki, podtrzymk
i (stale lub ruchome), wrzeciona
przechwytujace lub uchwyty podziaowe ze sterowaniem CNC o osi obrotu
prostopadej do osi wrzeciona.
Tabl. 1
przedstawia rzne mozliwosci ustalania
i mocowania przedmiotw do obrbki na tokarkach SN.
Tabl. 1
. Rzne mozliwosci ustalania i mocowania przedmiotw na tokarkach
sterowanych numerycznie
1 2 3 4 5 6 7
Uchwyt samocentru
jacy
+ + + + +
Konik + + + +
Zabierak czoowy
+ +
Podtrzymka + + +
Wrzeciono przechwytujace
+
Uwaga: Grupy 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 oznaczenie sposobw ustalenia i mocowania
przedmiotw obrbki.
+ tak, nie.
Do obrbki okreslonych grup przedmiotw maja zastosowanie odpowied
nie
sposoby ustalania i mocowania:
a. tarcze (stosunek L/D znacznie mniejszy od 1) 1, 2;
b. tuleje krtkie (L/D
nieznacznie wiksze od 1) 1, 2;
c. tuleje dugie (
L/D
znacznie wiksze od 1) 3, 4, 5;
d. walki krtkie (L/D
nieznacznie wiksze od 1) 1, 2;
e. walki dugie (
L/D
znacznie wiksze od 1) 3, 4, 5, 6, 7;
gdzie:
L
dugosc obrabianego przedmiotu;
D
srednica obrabianego przedmiotu.
2.3.
Obrbka na szlifierkach do wakw i otworw
Szlifierki kowe CNC sa produkowane jako: uniwersalne do prod
ukcji
jednostkowej i maoseryjnej, ze stoem skrtnym do 30
i skrtnymi wrzeciennika
mi
sciernicy i przedmiotu, umozliwiaja one rwniez szlifowanie otworw; produk
cyjne do
wikszych serii, z prdkoscia szlifowania 45 m/s i wicej; specjalne, np. do waw
wykorbio
nych, rozrzadczych itp. Charakterys
tyczna dla szlifierek jest automatyczna
kontrola aktywna przedmiotu obrabianego ACG.
Sprzzenie ruchw X i Z w ksztatowych ukadach CNC w poaczeniu z katowym
ustawieniem osi wrzeciona sciernicy pozwala na szlifowanie zaokraglen oraz cz.
Sterowanie ksztatowe w osiach X i Z jest rwniez wykorzystywane do obciagania
sciernicy na pozadany zarys. Firmy Schaudt i Fortuna (Niemcy), stosuja rwniez
sterowane numerycznie podtrzymki przedmiotu, osadzane na ozu szlifierki naprzeciw
sciernicy, o szczekach wysuwanych ruchami sprzzonymi. Spotyka si rwniez
rozwiazania z podtrzymkami ustawionymi na stole obrabiarki przemieszczajace si
wraz z przedmio
tem obrabianym. Szlifierki produkcyjne do wakw moga byc
wyposazone w dwie sciernice walcowa i stozkowa o osi usytuowanej katowo do
szlifowania powierzchni przejsciowych i cz. W ukadach sterowania adaptacyjnego
geometrycznego ACG, przyrzady pomiarowe do kontroli aktywnej moga byc wasko
zakresowe do pomiarw porwnawczych (wtedy szlifierka moze byc wyposazona w
jedno lub kilka takich urzadzen, nastawionych na okreslony wymiar np. na szlifierce
Milacron Step Grinder z CNC Acramatic 700G przewidziano mozliwosc ustawienia do
4 przyrzadw woskiej firmy Marposs) lub szeroko zakresowe przyrzady pomiarowe
bezwzgldne (np. Multi
-Finitron firmy Fortuna-Werke (Niemcy), o zakresie
pomiarowym 150 mm).
Szlifierki CNC do otworw (z przedmiotem wykonujacym obrotowy ruch posuwu)
sa budowane jako uniwersalne (do otworw walcowych, stozkowych, szlifowania cz
i
krtkich powierzchni zewntrznych) i produkcyjne. Na szlifierkach tych stosuje si
szeroko sciernice borazonowe, dla zwikszenia wydajnosci wykorzystuje si czujniki
wcinania, wykrywajace wzrost pradu silnika w chwili zetknicia sciernicy z przedmio-
tem. Mozliwe jest szlifowanie wzduzne, oscylacyjne i wcinajace; posuw przy
wcinaniu reguluje ukad ACC. Do obrbki powierzchni wewntrznych i zewntrznych
przedmiotw dugich (np. wrzeciona obrabiarek) stosowane sa szlifierki
o
wyduzonym ozu, na ktrych przedmiot obrabiany jest podpierany podtrzymka
(firma Voumard Szwajcaria), lub tez szlifierki z
dostawnym ozem (firma Ovebeck
Niemcy). Firma Voumard produkuje rwniez centra szlifierskie z tarczowymi
magazynami o
prawek sciernic, automatycz
nie zmienianymi oraz obrabiarki
z
wielopoozeniowymi rewolwerowymi zespoami wrzeciennikw, uzbrojonymi
w
gotowe do pracy sciernice, co pozwala na automatyzacje zozonych operacji
szlifowania zewntrznego i wewntrznego.
2.4. Obr
bka czci korpusowych na centrach f
rezarskowytaczarskich
Obrbka korpusw i czsci paskich na obrabiarkach CNC, a zwaszcza na
centrach frezarskowytaczarskich wprowadzia istotne zmiany do technologii tej klasy
czsci. Nastapio wydatne zmniejszenie liczby operacji, spowodowane mozliwoscia
obrbki wielostronnej i wykorzys
taniem znacznej liczby narzdzi w
jednej operacji.
Szczeglne mozliwosci zmniejszenia liczby operacji pojawiaja si dziki stosowaniu
centrw poziomych, szczeglnie efektywnych dla obrbki wielostronnej.
Wprawdzie centrum pionowe ze stoem obrotowouchylnym daje rwnie szerokie
mozliwosci obrbki wielostronnej jak centrum poziome, ma jednak wtedy bardzo
ograniczona przestrzen robocza. Problemy bazowania w pierwszej operacji (baza
zgrubna) moga byc rznie rozwiazywane. Rysy traserskie sa coraz czsciej wynikiem
automatycznego trasowania na maszynach pomiarowotraserskich. Ustalanie wg rys na
palecie technologicznej jest rozwiazaniem stosownym dla centrw paletyzowanych,
chociaz pracochonnym i uciazliwym. Automatyczne bazowanie przedmiotu przez
pomiar poozenia powierzchni przedmiotu jest mozliwe na centrach obrbkowych przy
uzyciu czujnika dotknicia wprowadzonego do wrzeciona. Analiza wynikw
pomiarw przez CNC pozwala na ustalenie rzeczywiste
go poozenia przedmiotu
i
nastpnie skorygowanie tego poozenia przez odpowiednie ruchy stou obrabiarki.
Obrbk wielonarzdziowa z rwnolega praca narzdzi umozliwiaja centra
obrbkowe zmieniajace automatycznie wrzecienniki lub gowice wielonarzdziowe.
Centra tego typu sa stosowane przy wikszej skali produkcji, w przemysle
samochodowym, maszyn budowlanych i do prac ziemnych, maszyn poligraficznych,
maszyn elektrycznych, przekadni zbatych, turbin, obrabiarek, silnikw spalino
wych.
C
entra frezarskowytaczarskie moga byc wyposazone w urzadzenia do
automatycznej zmiany palet uchwytowych, np. Rys. 19
ilustruje prac obrotowego
zmieniacza palet. ASO z centrum frezarskowytac
zarskim zawieraja magazyny palet
uchwytowych np. magazyn obrotowy przedstawiony na Rys. 20.
Rys. 19. Schemat pracy obrotowego magazynu palet uchwyto
wych: 1 st cen
trum, 2
magazyn palet, 3 palety przedmiotowe
Rys. 20. Obrotowy zmieniacz palet: 1 centrum, 2 zmieniacz palet, 3 paleta uchwytowa z
obrabianym przedmiotem, 4 st centrum
Na Rys. 21
pokazano dwa inne urzadzenia: a z dwoma stoami manip
ulacyjnymi,
b rozwiazanie z centrum z ruchoma kolumna i dwoma stoami robo
czymi: (1)
centrum, (2) i (2') stoy manipulacyjne, (3) i (3') stoy robocze, (4) paleta uchwy
-
towa z zamocowanym przedmiotem obrabianym.
Korpusy przed obrbka skrawa
niem na centrum obrbkowym moga byc poddane
obrbce cieplnej wyzarzaniu odprzajacemu. Celem wyzarzania odprzajacego jest
usunicie naprzen jakie powstaja w kor
pusie w wyniku nierwn
omiernego stygnicia
metalu przy odlewaniu czy tez spawa
niu. Naprzenia te musza byc usunite przed
przystapieniem do obrbki wykanczajacej, aby przy wyzwalaniu si nie powodoway
znieksztacen obrabianych powierzchni. Odprzanie przeb
iega znac
znie atwiej, gdy
zostanie zdjta zewntrzna warstwa materiau (naskrek). Po odprzaniu korpus musi
byc oczyszczony, przy czym najlepsze wyniki uzyskuje si przez pias
kowanie lub
srutowanie.
Rys. 21. Ur
zad
zenia do automatycznej zamiany palet: a zmieniacz palet z dwoma sto
ami
manipulacyjnymi, b centrum z rucho
ma kolumna i dwoma stoami ro
boczymi
Frezarskowytaczarskie centrum obrb
kowe stwarza mozliwosci wielo
stronnej
obrb
ki korpusu, umozliwiajac takie zabiegi jak: frezowanie paszczyzn i rowkw,
wiercenie, wytaczanie, rozwier
canie, pogbianie, gwin
towanie, fazowanie,
nagniatanie, frezowanie planetarne.
Obrbk czsci typu korpus mozna scharakteryzowac nastpujaco:

po ustaleniu i zamocowaniu wedug wykonanych baz, frezowac paszczyzny
i
wykonywac otwory (wiercenie ot
worw po uprzednim ich nawierceniu);

otwory gwne, tzn. majace podstawowe znaczenie dla funkcjonowania korpusu,
np. gniazda ozyskowe, maja powierzch
nie wal
cowe zwykle wasko tolerowane,
a
oprcz tego powierzchnie ksztatowe (stozki, zaokraglenia) kazdy element
ksztatu obrabia si narzdziami specjal
nymi;

stosuje si podzia na obrbk zgrubna i wykanczajaca;

po obrbce zgrubnej a przed obrbka wykanczajaca przedmiot powinien ostygnac;

technologia otworw pasowanych: obrbk zgrubna otworw wykonuje si przez
wytaczanie zgrubne, rozwiercanie zgrubne, wier
cenie, frezowanie czoowe,
powiercanie, frezowanie planetarne. Obrbk wykanczajaca przeprowadza si na
drodze: wytaczania dokadnego lub rozwiercania dokadnego. Otwory
wykonywane w penym materiale przed wierceniem nalezy nawiercac;

z reguy wystpuje gwintowanie otworw o srednicach od kilku do 100 mm
i
wicej, przy czym czsto sa to gwinty drobnozwojne. Nacinanie gwintu moze
byc wykon
ane:
a)
gwintownikiem w zastosowaniu do otworw o maych srednicach;
b)
nozem do gwintw (funkcje G33 G35);
c) frezowania frezem grzebieniowym szczeglnie dla gwintw drobnozwoj-
nych (dotychczas wykonywano te zabiegi frezami wieloostrzowymi ze stali
szybkotnacej, ostatnio ukazay si jednoostrzowe frezy z pytkami z wglikw
spiekanych);
d)
frezowaniem tzw. przecinkowym z wykorzystaniem specjalnego urzad
zenia,
niezbdne sa wtedy funkcje G33, G34, G35. Metoda ta umozliwia wydajne
wykonywa
nie gwintw, szczeglnie w materiaach trudno obrabialnych.
Gwintowanie z reguy przeprowadza si przy koncu obrbki, co jest spowodo
wane
m.in. koniecznoscia stosowania pynw obrbkowych, ktrych najwiksza
rznorodnosc oferuje firma TAPMATIC.

w otworach czsto wystpuja rowki obwodowe (do pierscieni sprzynujacych),
ktre moga byc wykonane frezowaniem planetarnym, choc znacznie wydajniej
obrabia si je specjal
nymi nar
zdziami;

na paszczyznach bocznych korpusw nalezy niekiedy wykonac rowki prostolinio-
we, rwnolegle, prostopadle lub nachylone pod pewnym katem do bazy;

wystpuje czasem koniecznosc wiercenia otworw skosnych;

w nielicznych przypadkach korpusy zawieraja powierzchnie cylindryczna, na
czsci ktrej nacita jest linia srubowa.
Po obrbce na centrum obrbkowym korpus przekazywany jest na stanowisko
obrbki rcznej (usuwanie zadziorw, czyszczenie itp.), a nastpnie jest malowany.
Operacje kontroli wymiarw
moga odbywac si na automatyc
znych
trjwsprzdnoscio
wych maszynach pomiarowych sterowanych numerycznie
(pokazanych na Rys. 22, Rys. 23, Rys. 24).
Rys. 22
. Trjwsprzdnosciowa, wspor
nikowa maszyna pomiarowa
Rys. 23
. Trjwsprzdnosciowa, bramo
wa maszyna pomiarowa
Rys. 24.Trjws
przdnos
ciowa, suwnicowa maszyna pomiarowa
2.5.
Obrbka czci o powierzchniach krzywoliniowych na frezarkach
CNC ze sterowaniem ksztatowym
Przykady czsci wymagajacych obrbk
i na frezarkach lub centrach
frezarsko-wytac
zarskich ze sterowaniem ksztatowym w trzech osiach sa
przedstawione na Rys. 25. W belce z Rys. 25
a obrbce podlegaja: kontur zewntrzny
(1), paszczyzna z
obrze
zem krzywoliniowym (2), wybrania (3) i ich dna (4). Obrbka
odbywa si przy pomocy frezw trzpieniowych. Obrbka powierzchni o podwjnej
krzywiznie z
Rys. 25
b przebiega pasami; po obrobieniu pasa (5) na caej dugosci, frez
przesuwa si o pewna wielkosc w kierunku Y i nastpuje obrbka pasa (6), itd. Frez
ma w tym przypadku sferyczna lub toroidalna powierz
chnie dziaania.
Przykady czsci wymagajacych obrbki 5C sa podane na
Rys. 26
. W czsci z
Rys.
26
a obrbki wymaga krzywoliniowy kontur (1) i wewntrzne obwody wybrana (2);
w
czsci z
Rys. 26
b kontury zewntrzne (3) i (6), kontury wewntrzne (4) oraz ich
dno (5). Powierzchnie (3) i (6) posiadaja zbieznosci.
Rys. 25
. Przykady czsci wymagajacych obrbki na obrabiarkach ze sterowaniem
ksztatowym w trzech osiach (3C)
Rys. 26
. Przykady czsci wymagajacych obrbki na obrabiarkach ze sterowaniem
ksztatowym w piciu osiach (5C)
2.6.
Obrbka korpusw i czci paskich na szlifierkach
Szlifowanie paszczyzn korpusw i czsci paskich odbywa si na szlifier
kach
CNC do paszczyzn i do prowadnic. Spotykane rozwiazania odpowiadaja obrabiar
kom
konwencjonalnym: obwo
dowym i czoowym, z posuwami w ukadzie kartezjanskim
i
ze stoami obrotowymi. Obok szlifowania paszczyzn istnieje mozliwosc obrbki
powierzc
hni prostokreslnyc
h o krzywo
liniowych tworzacych i mozliwosc szlifowania
gbokosciowego. Szlifierki planetarne o poziomym wrzecionie umozliwiaja
szlifowanie otworw w
korpusach o wikszych rozmiarach.
Obrabiarki do gadzenia (honownice), ze sterowaniem mikroproce
sorowym
i
adaptacyjna regulacja prdkosci w zaleznosci od mierzonego momentu na
wrzecionie, sa produkowane w wykonaniu jedno i wielowrzecionowym i skoku
wrzeciona 2500 mm, z przeznaczeniem do obrbki osekami diamentowymi.
3.
Wyposaenie i narzdzia do pracy na obrabiarkach CNC
3.1. Uwagi oglne
Istotna rol w doborze oprzyrzadowania i narzdzi odgrywaja nastpujace cechy
obrbki na OSN:

tendencja do cakowitej obrbki przedmiotw w jednym ustawieniu (zamoco-
waniu);

zwikszona wydajnosc i ekonomia obrbki;

ograniczenie bezposredniego nadzoru nad praca obrabiarek;

skrcenie ekonomicznej wielkosci serii produkcyjnych;

zwikszone wymagania odnosnie jakosci produkowanych czsci.
Dazenie do ograniczania liczby ustawien z jednej strony decyduje o duzej
rznorodnosci narzdzi stosowanych na poszczegl
nych obrabiarkach, z drugiej
powoduje niejedno
krotnie obnizenie sztywnosci ukadu OUPN. Na tokarkach
sterowanych numerycznie i centrach tokarskich obok typowych zabiegw tokarskich
coraz czsciej wykon
uj
e si takie zabiegi jak: frezowanie paszczyzn frezami
trzpieniowymi i gowicami frezowymi, frezowanie rowkw, wiercenie wzduzne
pozaosiowe i wiercenie promieniowe otworw. Na wytaczarko-frezarkach
sterowanych numerycznie i frezarsko-wytaczarskich cent
rach obrbkowych stosuje si
pena gam obrbki frezarskiej kon
wencjonalnej plus frezowanie z wykorzystaniem
interpolacji koowej i srubowej oraz obrbk wiertarska, wytaczarska, gwin
towanie
czy dogniatanie. Tak duza rznorodnosc zabiegw oraz duza uniwersalnosc samych
obrabiarek wymusza stosowa
nie rznorodnych narzdzi i rodzi problemy, zwaszcza
w mocowaniu, wymianie i magazyno
waniu narzdzi.
Obnizenie sztywnosci ukadu OUPN jest spowodowane konfiguracja
konstrukcyjna obrabiarek SN oraz sposobem ustalania i mocowania przed
miotw
obrabianych. W
przypadku tokarek ma tu niekorzystny wpyw rozbudowa
wielopozycyjnej gowicy wielonarzdziowej, zwikszenie liczby suportw
i
wprowadzanie przyrzadw do obrbki pozaosiowej. W przypadku centrw
frezarsko-wyta
czarskich niekorzystnie wpywa zwikszona liczba osi sterowanych
numerycznie, a wic takze zwikszona liczba zespow ruchomych. Aby udostpnic
mozliwosc obrbki poszczeglnych powierzchni, czsto ogranicza si liczb
elementw mocujacych do niezbdnego minimum. Przy ustalaniu przedmiotu korzysta
si z powierzchni, nie zawsze bdacych najbardziej zalecanymi. Rozwiazaniem
kompromiso
wym jest zmiana niektrych elementw mocujacych po przerwaniu
programu obrbko
wego, co z kolei moze powodowac powstawanie niedokadnosci
obrabianych powierzchni, wyduzenie czasu obrbki oraz potrzeb interwencji
pracownika w celu dokonania przenocowania. Obrbka korpusw w jednym
ustawieniu z trzech lub czterech stron moze doprowadzic do koniecznosci wyduzenia
niektrych narzdzi, co obrazuje opisana w koncowej czsci rozdziau analiza
przestrzeni roboczej centrum frezarsko-wytaczarskiego.
Pomimo ciagej wzgldnej obnizki ceny obrabiarek sterowanych numerycznie
w
stosunku do obrabiarek konwencjonalnych, sa to obrabiarki nad
al bardzo kosztowne.
Eksploatacja tych obrabiarek powinna zapewnic prac co najmniej dwuzmianowa
i
powinna przebiegac efektywnie, bez przerw i przy zachowaniu wysokiej wydajnosci
obrbki. Stad wymagania odnosnie wysokiej wydajnosci i niezawodnosci odnosza
ce
si do narzdzi skrawajacych. Ze wzgldu na niezbyt wysokie moce napdw
gwnych oraz omwione powyzej zastrzezenia odnosnie sztywnosci OSN co
uniemozliwia obrbk z duzymi przekrojami warstwy skrawanej, skoncentrowano si
na osiaganiu wysokich prdkosci skrawania. Dlatego w powszechnym uzyciu sa
narzdzia skadane z ostrzami z wglikw spiekanych, pokrytych warstwami
zapewniajacymi duza odpornosc na scieranie i coraz czsciej z pytkami ze spiekw
ceramicznych. Spec
jalne konstrukcje wierte i frezw z pytkami wymiennymi,
w
poaczeniu z mozliwoscia wydajnego chodzenia pynami obrbkowymi,
doprowadzaja do coraz szerszego eliminowania narzdzi z ostrzami ze stali
szybkotnacej.
Tendencje do ograniczania bezposredniego nadzoru nad praca obrabiarek ora
z
zwikszone wymagania jakosci produkow
anych wyrobw, w zasadniczy sposb
zwikszaja wymagania odnosnie niezawodnosci uzywanych narzdzi a zwaszcza
stabilnosci cech decydujacych o dugosci ich eksploatacji. Poniewaz mozliwosci w
tym
wzgldzie wydaja si byc ograniczone, coraz czsciej zaczyna si stosowac
automatyzacj kontroli pracy narzdzia, posrednio mierzac geometri obrabianych
powierzchni lub zjawiska towarzyszace obrbce (wydzielanie ciepa, drgania, opory
skrawania), jak i bezposrednio kontrolujac stan zuzycia ostrza skrawajacego.
Automatyczna diag
nostyka pracy narzdzia wiaze si bezposrednio z koniecznoscia
przystosowania ich do automatycz
nej wymiany przy uzyciu odpowiednich
manipulatorw i urzadzen pomocni
czych.
Jedna z gwnych zalet obrabiarek sterowanych numerycznie jest mozliwosc
skrcenia ekonomicznie uzasadnionej dugosci serii produkcyjnej. Krtkie serie
produk
cyjne powoduja koniecznosc czstego przezbrajania obrabiarek. Stad
koniecznosc z
jednej strony takiej konstrukcji uchwytw
i narzdzi, aby mozna je byo
szybko i
prawidowo instalowac na obrabiarkach, z drugiej strony zwikszenie
uniwersalnosci narzdzi jak i uchwytw. Cecha szczeglnie polecana jest tutaj
mozliwosc dokadnego ustawienia narzdzia na wymiar poza obrab
iarka, co zmniejsza
czasy przestojw obrabiarek ze wzgldu na czynnosci kontrolne.
Podsumowujac powyzsze uwagi nalezy stwierdzic, ze uchwyty i narzdzia
stosowane na obrabiarkach sterowanych numerycz
nie powinny zapewniac:

uniwersalnosc;

ekonomiczna obrbk caego zbioru przedmiotw;

dokadne i powtarzalne pozyc
jonowanie;
szybkie i bezpieczne mocowanie;

atwa wymian, mozliwie zautomatyzowana;

szybkie i dokadne ustawienie na zadany wymiar;

eliminacj ruchw jaowych;

niezawodnosc technologiczna;

sztywnosc;

stabilne okresy trwaosci ostrzy skrawajacych i atwa regeneracj;

wzajemna zamiennosc pomidzy rznymi typami obrabiarek;

unifikacj w zakresie zakadu produkcyjnego.
Inna wymagajaca podkreslenia cecha oprzyrzadowania OSN w krajowych warun-
kach eksploatacji jest mozliwosc zastosowania krajowych zamiennikw wyposazenia
dla narzdzi importowanych oraz mozliwosc ich wasnego wykonaw
stwa
w
pzniejszym okresie eksploatacji.
3.2.
Wyposaenie tokarek sterowanych numerycznie
Podstawowym sposobem ustalania przedmiotw obrabianych na tokarkach
sterowanych numerycznie jest stosowanie uchwytw trjszczkowych
samocentrujacych. Uchwyty dzieli si, ze wzgldu na skok szczk, na uchwyty
o
maym skoku (gdzie wystpuja typy mocowania: klinowe, zbatkowe lub
dzwigniowe) i uchwyty o duzym skoku, nazywane tez spiralnymi (typ Cushmana).
Najwiksi producenci uchwytw na rynku europejskim to firmy niemieckie:
Gildemeister, Rhm, SMW, Forkardt oraz Rotomors (Wochy). W Polsce producentem
uchwytw jest FPU Bial. Istnieje tendencja rozwojowa specjalnych uchwytw do
tokarek SN, przy czym nie zawsze sa to rozwiazania cakowicie zautomatyzowane
(programo
walne), ze wzgldu na wysoki koszt (rwnajacy si w niektrych
przypadkach cenie ukadu sterowania). Na
Rys. 27 przedstawiono schemat jednego
z
rozwiazan uchwytu firmy Forkardt, najbardziej znanej na rynku polskim. Szczki (1)
mikkie lub twarde ustalane sa przy pomocy szczek bazowych (2) i mocowane srubami
(3) za posrednictwem listwy mocujacej (4).
Rys. 27
. Uchwyt trjszczkowy samocentrujacy (f. Forkardt)
Na tokarkach sterowanych numerycznie wyposazonych w konik, podstawo
wym
sposobem ustalania i mocowania przy obrbce wakw jest ustawienie w
zabieraku
czoowym z podparciem klem konika. Do tokarek sterowanych numerycznie moga byc
stosowane te same odmiany zabierakw, co do tokarek konwencjonalnych. Szczeglna
uwag nalezy zwrcic na:

powtarzalnosc ustalenia wzduznego przedmiotw (wpywajaca na otrzymy
wane
wymiary wzduzne w walkach wielostopniowych);

kompensacje wysuwu ostrzy zabieraka (wpywajaca na dokadnosc wynikowa
centrowania wakw).
Istnieje tendencja aby zabieraki, bdace na wyposazeniu danej tokarki, zapewniay
staa odlegosc czoa waka od punktu M obrabiarki, co uatwia ustawienie bazy
programu (punkt W) oraz automatyczna zmian przedmiotw. Staa odlegosc mozna
uzyskac rznymi sposobami. Jednym z nich jest zastosowanie ustawienia zabierakw
za pomoca tarcz posrednich (zrezygnowanie z chwytu stozkowego Morse'a), ktrych
rzna grubosc kompensuje zmienny wysig ostrzy zabierakw rznej wielkosci.
Innym rozwiazaniem jest rodzina zabie
rakw z hydrauliczna kompensacja wysuwu
ostrzy, majacych staa odlegosc ostrzy od powierzchni ustalajacej zabie
raka. Specjalne
uksztatowanie powierzchni ustalajacej zabie
raka i szczek uchwytu powoduje
dociskanie zabieraka do powierzchni czoowej uchwytu. Przykad tego typu
rozwiazania przed
stawiono na Rys. 28. Rozwj tej odmiany konstrukcyjnej
doprowadzi do powstania zabierakw typu COMBI, zapewniajacych obrbk srednic
w zakresie 12
215 mm i przystosowanych do szybkiego mocowania w specjalnych

tarczach lub tulej
ach posrednich albo w
uchwycie. Najpowa
zniejszym produ
centem
zabierakw czoowych jest firma SchmidtKosta (Niemcy).
Rys. 28
. Zabierak czoowy: 1 koncwka wrzeciona, 2 tarcza zabierakowa, 3
uchwyt
samocentruja
cy, 4
prowadnice szczk uchwytu, 5 zabierak czoowy
Trzecim istotnym przyrzadem wspomagajacym mocowanie przedmiotw dugich
sa podtrzymki. Rozrzniamy tu podtrzymki automatyczne lub pautomatyczne, stae
lub ruchome. Najczsciej stosowanym warian
tem je
st podtrzymka automatyczna staa.
W oprawkach narzdziowych do OSN grupy tokarek wystpuje duza rznorodnosc
czsci chwytowych. Jedna z odmian stoso
wanych w tokarkach sterowanych
numerycznie z rczna zmiana narzdzi sa chwyty walcowe wg wytycznych normy
VDI
3425. Nie nadaja si one do tokarek z automatyczna zmiana narzdzi. Bardziej
korzystne ze wzgldu na czynnosci automatycznego przekazywa
nia oprawki
z
magazynu narzdziowego do suportu sa poaczenia z prowadnicami typu jaskczy
ogon.
Narzdzia tokarskie na obrabiarki sterowane numerycznie sa wykonywane prawie
wyacznie jako skadane z wymiennymi pytkami wieloostrzowymi. Na
Rys. 29
pokazano system mocowan pytek wymiennych znanej szwedzkiej firmy
SECO-TOOLS.
Rys. 29
. System mocowan pytek skrawaja
cych firmy SECO-TOOLS
System SECODEX
-P bdac rozwiazaniem najstarszym z zamieszczo
nych,
odznacza si duza liczba elementw posrednich oraz rozbudowana konstrukcja trzonka
noza, z tego wzgldu jest on coraz mniej popularny.
System SECODEX
-S, oparty na pomysle uzycia tzw. sruby S odznacza si
znacznie wiksza prostota i dostateczna pewnoscia zamocowania. Stosowanie
posredniej pytki dociskowej chroni pytk skrawajaca przed uszkodzeniem i
zapewnia
prawidowe amanie wirw. Z tego tez wzgldu pytka skrawajaca moze miec bardzo
prosty ksztat. System ten jednak ze wzgldu na dosyc duze wymiary sruby S, nie
nadaje si do wszystkich typw narzdzi (np. narzdzi do obrbki niewielkich
otworw).
Najlepszym rozwiazaniem wydaje si byc system SECODEX-C, gdzie pytka jest
mocowana centralnie jednym wkrtem, nie wystajacym poza jej powierzchnie.
Optymalny ksztat gniazda wkrtu zabezpiecza przed jego uszkodzeniem. Wada jest
tutaj nieco duzszy czas przenocowania pytki (koniecznosc odkrcenia caego wkrtu
i
powtrnego wkrcenia po obrocie lub wymianie pytki). Wad te eliminuje
zastosowanie sruby z mimosrodowym bem (wzgldem gwintu), co umozliwia
odmocowanie pytki po obrocie sruby mocujacej jedynie o 180
.
System SECODEX oparty na klinowo
-dzwigniowym sposobie mocowania pytek
jest stosowany do mocowania pytek w nozach przecinakach, frezach tarczowych,
wzgldnie tam, gdzie nie wystpuja siy poprzeczne do kierunku skrawania. Specjalny
system SNAPTAP do mocowania pytek ksztatowych do wykonywania gwintw lub
rowkw, posiada takie zalety jak duza szybkosc i
prostota przenocowania oraz
uniwersalnosc gniazd oprawki dla rznych zarysw ostrzy pytek. Mocowanie polega
tu na docisku specjalnej apki na duza faz wykonana w otworze centralnym pytki.
Dla prostych segmentw wykonanych ze stali szybkotnacej opracowano system
mocowania SECORAPID oparty o zasad dziaania klina. Na
Rys. 30 pokazano
komplet nozy do wykonywania rowkw, oparty na systemie mocowania SNAPTAP.
Jak wynika z
rysunku, uniwersalnosc pytek jest cakowita. Dla zabezpieczenia
wykonania wszystkich typw rowkw wystarczaja cztery rodzaje oprawek nozowych.
Np. dla obrabiarki z suportem tylnym: CEL, CER, CEAL i
CNL. Zachowuje si przy
tym jednakowy kierunek obrotw wrzeciona.
Rys. 30
. Noze do wykonywania rowkw, mocowane przy uzyciu systemu SNAP
-TAP
Wieloletnie
doswiadczenia w pracy narzdzi na obrabiarkach sterowanych
numerycznie doprowadzio do opracowania nowych konstrukcji narzadzi, ktrych
stosowanie jest celowe tylko na takich obrabiarkach. Przykadem moze tu byc
narzdzie Cut
-Grip firmy ISCAR.
Duze zmiany w sposobie wiercenia otworw wprowadzio zastosowanie wierte
z
wymiennymi pytkami. Jest to bardzo wydajny sposb obrbki, zwaszcza dla
otworw o dugosciach nie przekraczajacych trzykrotnej srednicy wierta. Przy
duzszych otworach wymagane jest bardzo obfite chodzenie pynem obrbkowym, ze
wzgldu na wydzielanie si duzych ilosci ciepa. Wierta te odznaczaja si bardzo duza
uniwersalnoscia. Komplet 6 wierte (
Rys. 31
) zapewnia obrbk otworw w
zakresie
od 19
52 mm. Oprcz te
go wierta takiego mozna uzyc do roztoczenia otworu na
wiksza srednic, mozna wic wykonywac otwory stopniowe w jednym (maa rznica
srednic) lub w kilku przejsciach.
Rys. 31
. Wierto z wymiennymi pytkami
Mozna takze wykonywac otwory stozkowe w penym materiale lub podczas
roztaczania wstpnie wywierconego otworu. Przy dugich otworach nalezy uzywac
wierte z pynem obrbkowym podawanym centralnie przez os narzdzia, co oprcz
skutecznego chodzenia i smarowania zapewnia skuteczne odprowadzanie wirw.
Istotna cecha wspczesnych centrw tokarskich staa si mozliwosc szybkiej
i niezawodnej, automaty
cznej wymiany narzdzia skrawajacego. Na
Rys. 32
przedstawiono sposb stosowa
ny przez firm KruppWidia w systemie Multiflex.
Oprawka narzdziowa (1) stano
wi stosunko
wo niewielki element z nacitym row
kiem
(2), suzacym do chwytania apa manipula
tora podczas automatycznej zmiany.
Mocowanie nastpuje poprzez ruch zakonczonego powierzchnia stozkowa ciagada
(5), w kierunku jak zaznaczono na rysunku, co powoduje ruch grzybkowych
popychaczy (3) prowadzonych w korpusie (4) w kierun
ku odsrodkowym. Lekkie
odksztacenie sprzyste elementu (1) powoduje ustalenie go na powierzchni czoowej,
z rwnoczesnym centrowaniem powierzchnia walcowa.
Rys. 32
. Mocowanie wkadek nozowych w systemie Multiflex (KruppWidia)
Rys. 33
. Pytka do wierta pirkowego
W Polsce do tej pory nie uruchom
iono produkcji wierte z pytkami wymie
nnymi
z
wglikw spiekanych. W latach 70
-tych urucho
miono w FOS Tarnw produkcj
wierte pir
kowych,
skadajacych si z pytki pokazanej na
Rys. 33 oraz trzpienia
mocujacego. Moga one byc stosowane do wstpnego wiercenia otwo
rw przelotowych
i nieprzelotowych od
28 mm do
128 mm i dugosci do 400 mm w zaleznosci od

dugosci i rodzaju chwytu. Oprawki do wierte pirko
wych maja chwyty walcowe, ze
stozkiem Morse'a i
chwyty o
zbieznosci 7:24, przystosowane do bezposredniego
mocowania we wrzecionie obrabiarki.
System konstrukcji oprawki zapewnia ukadowi wierto
-oprawka dob
ra sztywnosc
i
zapobiega zboczeniu wierta z osi wierconego otworu. Wierta pirkowe maja
znormalizo
wana geometri ostrza. Kazdy trzpien wiertarski, po zmianie pytki
skrawajacej, moze wykonac inny wymiar otwo
ru (3 do 6 zakresw wiercenia). Jeden
ze sposobw mocowania pytek obrazuje
Rys. 34
. Wkrcajac wkrt (3) powodujemy
docisk apa (4) pytki od gry, rwnoczesnie dziki wymuszonemu konstrukcyjnie
przesuwowi apy (4) w kierunku osiowym, a wraz z nia koka (2), nastpuje docisk
pytki do gniazda trzpienia (5).
Rys. 34
. Sposb mocowania pytki wierta pirk
owego
3.3.
Wyposaenie frezarskow
ytaczarskich centrw obrbkowych
W dziedzinie oprzyrzadowania centrw
frezarskowytaczarsk
ich w najwikszym
stopniu zostay zunifikowane elementy mocowania narzdzia, choc tylko w
zakresie
oprawek bezposrednich (bezposrednio mocowanych we wrzecionie obrabiarki), gdzie
zdecydowano si na stozek niesamohamowny (7:24) ISO o

wielkosciach 40 i 50.
Przewaza wykonanie wg normy DIN69871/A lub B (Niemcy), wg normy japonskiej
MASBT403 oraz wg normy USA ANSI B5/50.
W Polsce jako podstawowe przyjto dwa rodzaje chwytw:

do OSN z rczna zmiana narzdzi wg PN
-76/M55081;

do centrw obrbkowych chwyt wg normy japonskiej, stosowany m.in. w
szeroko
uzytkowanych w kraju centrach HP4/5 na licencji firmy Mitsui
-Seiki.
Gboko sigajaca konsekwencja wprowadzania nowych typw maszyn jest
konstrukcyjne wykonanie narzdzia. W centrach obrbkowych stosowane sa co
prawda w dalszym ciagu narzdzia jednoczsciowe, w ktrych czsc chwytowa i czsc
robocza wystpuja jako integralny element konstrukcyjny, jednakze coraz czsciej
preferuje si moduowo skonstruowane narzdzia. Narzdzia te oparte sa na zasadach
konstrukcji zespoowej, skadajacej si z rznorakich zunifikowan
ych elementw.
Istotnymi moduami tego rodzaju konstrukcji zespoowych sa:

Adaptery. Sa to elementy stosunkowo niewielkich rozmiarw, suzace do
zamocowa
nia narzdzia zespoowego. Ich ksztat zalezy od rozwiazania ciagada
mocujacego narzdzie. W niektrych typach obrabiarek adaptery suza takze do
kodowania narzdzia, a wc i jego identyfikacji.

Oprawki bezposrednie. Sa to elementy suzace do ustalania narzdzi we
wrzecionie obrabiarki. Na jednym koncu oprawki znajduje si stozek
niesamohamowny ISO, zgodny z gniazdem wrzeciona okreslonej obrabiarki.
W
srodkowej czsci znajduje si konierz, umozliwiajacy wymian narzdzia. Na
drugim koncu znajduje si moduowe sprzgo, ktre jako niezunifikowane moze
przyjmowac rzne formy, u rznych producentw narzdzi. Sluzy ono do
rozbudowy dalszych elementw moduowych.

Oprawki posrednie. Naleza tutaj takie elementy jak: tuleje redukcyjne,
przeduzacze, oprawki specjalne np. do gwintowania. Sa to elementy
umozliwiajace ustalenie narzdzi skrawajacych w oprawce bezposredniej
i
pozwalajace na uzyskanie odpowiednich wymiarw gabarytowych narzdzia
zespoowego; niektre zapewniaja bezpieczna prace (np. oprawki ze sprzgem
przeciazeniowym).
N
arzdzia skrawajace. Rznorodnosc narzdzi skrawajacych jest bardzo duza,
jako podstawowe grupy mozna tu wyrznic: wierta, frezy trzpieniowe, frezy
nasadzane, gowice frezowe, rozwier
taki, gwintowniki, itp.

Elementy mocujace i ustalajace narzdzie. Sa to elementy (sruby, nakrtki,
wpusty, zabiera
ki), suzace do mocowa
nia poszczegl
nych moduw w jedna
caosc, tworzaca narzdzie zespoowe.
Na Rys. 35
przedstawiono analiz wymiarw dugosciowych narzdzia
zespoowego dla frezarskowytaczarskiego centrum obrbkowego. W kazdym
elemencie (module) mozna wyrznic tzw. punkt zerowy (poz.(1),..., (5)), zwiazany
z
paszczyzna odniesienia chwytu elementu oraz punkt kodowy, pokrywajacy si
w przypadku oprawek z punktem zerowym elementu w
sppracujacego, a
w przypadku
narzdzi skrawajacych z punktem bezposrednio programowanym przez programist.
Dugoscia efektywna danego elementu jest odlegosc od punktu zerowego do punktu
kodowego elementu. Dugosc narzdzia zespoowego jest suma dugosci efektywnej
oprawki bezposredniej, oprawek posrednich i narzdzia skrawajacego. Ta wielkosc jest
wprowadzana do ukadu sterowania obrabiarki jako poprawka dugosciowa narzdzia,
jest ona rwniez uwzgldniana w analizie przestrzeni roboczej centrum obrbkowego
jako wielkosc
KW (Rys. 47).
Rys. 35
. Analiza wymiarw dugosciowych narzdzia zespoowego (moduowego)
Moduowy system konstrukcji zespoowej pozwala wykorzystac uniwersalna
wszechstronnosc centrw obrbkowych. W czasie przygotowania pracy wzgldnie
planowania doboru narzdzi mozna poprzez zrczny dobr zestawic kazdorazowo
zespoy moduowe optymalne dla kazdego zadania roboczego. Jako przykad moze
suzyc tutaj przedstawione na
Rys. 36
wytaczado, gdzie poszczeglne elementy:
oprawka bezposrednia (2), przeduzacz (3), tuleja redukcyjna (4) i gowica
wytaczarska (5), zostay tak dobrane, ze narzdzie jako caosc optymalnie wpisao
si w kontury obrabianego korpusu. W tego typu analizie nalezy takze uwzgldniac
wymiary koncwki wrzeciona obrabiarki (1).
Rys. 36
. Optymalny dobr elementw skadowych narzdzia moduowego
Przy tego rodzaju kompletowaniu narzdzi nastpuje znaczne ograniczenie
zapotrzebo
wania na narzdzia specjalne, bowiem prawie kazde narzdzie mozna
zestawic ze zunifikowanych elementw systemu narzdziowego. Dziki temu koszty
narzdzi sa przejrzyste oraz nie ma ograniczen w postaci dugich terminw dostaw,
w
wyniku czego dugosc cyklu produkcyjnego nowych przedmiotw moze byc
w istotny sposb skrcona.
Na Rys. 37
przedstawiono fragment systemu moduowego, przeznaczonego do
narzdzi skrawajacych rznych typw. Natomiast na
Rys. 38 przedstawiono system
moduowy wytaczarski do wytaczania maych srednic (
18
150).
Rys. 37
. Fragment systemu moduowego dla narzdzi trzpieniowych
Rys. 38
. Przykad moduowego systemu wytaczarskiego
Narzdzia do wytaczania dzieli si na gowice do wytaczania zgrubnego oraz
gowice do wytaczania precyzyjnego, natomiast w zaleznosci od srednicy otworw na
gowice do wytaczania maych otworw oraz gowice do wytaczania duzych otworw
(powyzej
140). Gowice do wytaczania zgrubnego sa budowane jako dwunozowe,

z
nozami zabudowa
nymi
cylindrycznie, ustawianymi niezaleznie. Praktyka wykazaa,
ze w przypadku przedmiotw obrabianych ze stali, stosowac nalezy gowice do
wytaczania o kacie przystawienia 90
, podczas gdy przy obrbce zeliwa sprawdziy si

gowice o kacie przystawienia 70
, co zapobiega wykruszaniu si krawdzi otworu.

Gowice do wytaczania precyzyjnego suza do wytaczania otworw w klasach
IT5
IT8. Posiadaja one umieszczona w oprawce wkadk mikrometryczna, ktrej

przykad przedstawiono na
Rys. 39
. Jest to konstrukcja wkadek produkowanych przez
FOS Tarnw na licencji firmy GildemeisterDevlieg.
Rys. 39
. Wkadka mikrometryczna: 1 wkadka nozowa, 2 nakrtka regulacyjna
skalowalna, 3 podkadka sprzynujaca, 4 nakrtka, 5 sprzyna talerzowa, 6 sruba
blokujaca, 7
oprawka
Konstrukcja wkadek nozowych wedug systemu Microbor pozwala na
ustawienie wymiarowe ostrza noza na przyrzadach ustawczych, jak rwniez na
przeprowadzenie korekty wymiarowej w czasie procesu technologicznego, za pomoca
ukadu mikrometrycznego (poz. (1), (2), (7)) w zakresie 0,3 mm, bez koniecznosci
luzowania sruby blokujacej (poz. (6)), co w znacznym stopniu skraca czasy
pomocnicze obrbki i pozwala na uzyskanie dokadnosci obrabianego otworu
w granicach 0,005
0,008 mm. Nastawienie dokadne przebiega bez luzu i jest mozliwe

z jednakowa dokadnoscia zarwno przy wikszych jak i przy mniejszych srednicach.
Jest to szczeglnie wazne np. po to, aby po krtkim skrawaniu, majacym na celu
umozliwienie pomiaru, skompensowac nieuniknione w przypadku narzdzi
jednotnacych ugicie wytaczade, wzgldnie zuzycie ostrza.
Dla zakresu srednic 140
500 mm stosowane sa narzdzia do wytaczania

wielkosrednicowego (
Rys. 40
). Cay zakres srednic moze byc obrabiany jedynie
7
mostkami, podczas gdy wszystkie pozostae zespoy sa uniwersalne.
Rys. 40
. Narzdzie do wytaczania wielkosrednicowego: 1 oprawka bezposrednia ze zaczem
narzdziowym, 2 mostek ustalajacy, 3 mostek zaciskowy, 4 sanie z zaciskami
mocujacymi
Szczeglnie duzy wpyw mia rozwj centrw obrbkowych na uksztatowanie si
konstrukcji frezw i gowic frezowych. Obrabiarki te eksploatowane sa czsto przy
zmniejszonym nadzorze, stad duzego znaczenia nabiera niezawodnosc pracy.
Krytyczny charakter ma tutaj powstawanie wirw i ich usuwanie. Zastosowanie
pytek wymiennych z odpowiednio uksztatowanymi nieckami wirowymi umozliwia
prawidowe zwijanie i amanie wira. Rwniez prawidowy dopyw chodziwa na
ostrze jest nieodzownym warunkiem jego sprawnej pracy. Przykad rozwiazania
prawidowego dopywu pynu obrbkowe
go przedstawia Rys. 41.
Rys. 41
. Doprowadzenie pynu obrbkowego do strefy obrbki
Pytki frezw sa tak umieszczone, aby uzyskac ujemny promieniowy i dodatni
osiowy kat natarcia. Daje to bardzo korzystny odpyw wirw, maa osiowa si
skrawania, minimalna pulsacj tej siy i duza wytrzymaosc krawdzi skrawajacej.
Dodatkowo korzystne efekty uzyskuje si przez odpowiednia kombinacj geometrii
ostrza, liczby zbw i nierwnomiernej podziaki.
Frezy trzpienio
we, stosowane na centrach frezarskowytaczarskich, moga mic
zmodyfikowana konstrukcj
Rys. 42, przez:

niesymetryczna podziak, co zmniejsza skonnosc narzdzia do drgan;

uksztatowanie ostrza umozliwiajace wcinanie osiowe;

zwikszenie sztywnosci narzdzia przez zwikszenie srednicy rdzenia
i
zmniejszenie gbokosci rowkw wirowych;

zwikszenie sztywnosci narzdzi, dla ktrych wymagany jest znaczny wysig przy
dopuszczalnej krtkiej czsci skrawajacej, przez wzmocnienie stozkowej czsci
chwytowej;

stosowanie frezw o stozkowej powierzchni dziaania do obrbki scian
pochylonych.
Rys. 42. Frezy trzpieniowe o zmodyfikowanej konstrukcji
Mozliwosci ruchw ksztatowych obrabiarki sterowanej numerycznie pozwalaja na
obrbk skomplikowanych ksztatw. Narzdziem pozwalajacym na obrbk
ksztatowa na obrabiarkach 5
-cio osiowych (5C) jest frez pokazany na Rys. 43.
Odpowiednio uformowane, ksztatowe pytki daja kulista powierzchni dziaania, co
pozwala na obrbk rznych profili.
Rys. 43
. Frez o kulistej powierzchni dziaania
Szczeglnego znaczenia nabrao w ostatnich lat
ach skonstruowa
nie narzdzi do
kombinowanego zabiegu wierceniefrezowanie. Umozliwia ono wykonywanie
otworw bez wstpnego nawiercania oraz rozpoczynanie frezowania w materiale
penym bez potrzeby wstpnego wiercenia otworu. Zaletami nowej technologii sa:
mniejsza liczba narzdzi, zdejmowanie wikszego naddatku w jednym przejsciu,
ograniczenie ruchw jaowych.
W dobie budowy elastycznych systemw obrbkowych istotnego znaczenia
nabiera kodowanie i identyfikacja poszcze
glnych elementw narzdzia, w c
elu
automatycznej kompletacji, magazynowa
nia, mierzenia, pamitania cza
sw pracy itp.
Wprowadza si zatem zabudo
wane w ele
mentach wkadki iden
tyfikacyjne ((1), (2), (3)
z Rys. 44
), umozliwiajace odpowiednim urzadzeniom elek
tronicznym na odczytywanie
i zapis informacji.
Rys. 44
. Miejsca usytuowania wkadek identy
fikacyjnych
Uniwersalnosc wyposazenia obra
bia
rek sterowanych numerycznie odnosi si
przede wszystkim do oprzyrzadowania ustalajacego i mocujacego przedmioty
obrabiane. Wymagania takie speniaja uchwyty przedstawione na
Rys. 45 i Rys. 46.
St paski z
Rys. 45 wraz z odpowiednim zes
tawem elementw dociskajacych,
ustalajacych, oporowych i podporowych tworzy zesp oprzyrzadowania, przy pomocy
ktrego mozna ustalac i mocowac znaczna czsc produkowanego asortymentu
wyrobw.
Rys. 45
. Uniwersalny st paski ze standardowym wyposazeniem
Rys. 46
. Uniwersalny st skrzynkowy
St skrzynkowy z
Rys. 46
posiada dodatkowo te zalet, ze moze suzyc jako
segment wikszego uchwytu umozliwiajacego zaleznie od konfiguracji mocowanie
kilku maych lub jednego duzego przedmiotu.
W niektrych przypadkach wyposaza si uniwersalne stoy w zestaw mocowade
hydraulicznych. Ob
ejmuja one obszerny zbir elementw i urzadzen: urzadzenia
zasilajace, siowniki, elementy mocujace, ustalajace, podporowe, urzadzenia sterujace
i
sygnalizujace, a takze aczace. Do zasilania mocowade stosuje si: pompy
hydrauliczne, pneumohydrauliczne, agregaty hydrauliczne z
napdem elektrycznym.
Sposrd wielu producentw mocowade na uwag zasuguje zestaw firm: Rmheld,
Peiseler (Niemcy), Enerpac (Szwajcaria). Stosowanie uniwersalnych zestaww
mocowade na OSN nie jest obecnie szeroko rozpowszech
n
ione z tego powodu, ze
montaz tych urzadzen jest stosunkowo pracochonny.
3.4. Analiza przestrzeni roboczej centrum obrbkowego
Na ostateczna dugosc narzdzia maja wpyw nie tylko ksztat i wymiary
przedmiotu obrabianego, ale takze wymiary przestrzeni roboczej centrum
obrbkowego (a dokadnie: maksymalna i minimalna odlegosc osi obrotu stou od
czoa wrzeciona) oraz uchwyt obrbkowy i jego poozenie na stole obrabiarki.
Zaleznosci te obrazuje
Rys. 47.
Rys. 47. Analiza przestrzeni roboczej centrum frezarskowytaczarskiego
Jak wynika z rysunku dugosc korekcyjna narzdzia
KW
i dugosc cakowita
narzdzia
CW
powinny speniac nastpujace nierwnosci:
min
min
) (
) (
OW SO PS BP AB KW
AW KW
+ + + + >
>
(11)
max
max
) (
) (
OW SO PS BP RB CW
RW CW
+ + + + <
<
(12)
oraz:
min max
) ( ) ( OW OW Z =
(13)
gdzie:
C
punkt wierzchokowy narzdzia;
W punkt odniesienia gniazda wrzeciona;
O
srodek obrotu stou obrabiarki;
S punkt ustalania uchwytw na stole;
P baza obrbkowa przedmiotu;
B baza konstrukcyjna przedmiotu;
R
poozenie paszczyzny bezpiecznej dla danego zabiegu;
A punkt programowany w programie obrbkowym;
Z maksymalny przesuw obrabiarki w osi Z.
Nierwnosc
(11)
wyraza warunek osiagnicia przez punkt kodowy narzdzia
poozenia zaprogramowanego w programie sterujacym. Nierwnosc
(12)
wyraza
warunek maksymalnej dugosci narzdzia, ze wzgldu na mozliwosc wymiany bez
kolizji z przedmiotem.
Z powyzszej analizy nasuwa si wniosek, ze oczywista zaleznosc:
AR Z >
(14)
nalezy skorygowac do postaci:
max
) ( CK AR Z + >
(15)
W przypadku obrbki korpusu z dwch przeciwlegych stron, liczba warunkw
zostaje podwojona i moze okazac si, ze nie istnieje rozwiazanie takiego ukadu
nierwnosci, co uniemozliwi obrbk korpusu w jednym mocowaniu.
4. Programowanie obrbki na obrabiarkach sterowanych
numerycznie
4.1. Zagadnienia oglne
4.1.1.
Struktura programw sterujcych
Wprowadzanie programu do ukadu sterowania odbywa si przy pomocy tasmy
dziurkowanej lub tasmy mag
netycznej, dyskw elastycznych
(dyskietek), rcznie
z
pulpitu CNC (ukady MDI), bezposrednio z komputera zewntrznego w ukadach
DNC, a takze przy pomocy instrukcji sownych. System VNC (Voice Programming for
Numerical Control) firmy Threshold Technology Inc. (USA) posiada preprocesor
dziaajacy jako tumacz mowy (w technice programowania termin procesor jest
uzywany takze w odniesieniu do oprogramowania tumaczacego z jednego jzyka
formalnego na drugi) i umozliwia przygotowanie tasmy sterujacej w oparciu o ustne
instrukcje programist
y. Jzyk skada si z 89 sw i zwrotw terminologii
warsztatowej, ukad programowania najpierw uczy si rozpoznawac sowa
wypowiadane przez programist.
Program sterujacy skada si z blokw, czyli porcji informacji oddzielo
nych
znakami LF (koniec bloku). Wsrd blokw wyrznia si bloki zwykle oraz bloki
warunkowe (poprzedzone znakiem /). Bloki dzieli si rwniez na bloki gwne oraz
bloki proste (gwne adresuje si czasami znakiem :). Na kazdy blok skada si od
dwch do kilku sw. Sowo skada si z jednoliterowego adresu oraz liczby
o
formacie uzaleznionym od ukadu sterowania. W
Tabl. 2,
Tabl. 3 i Tabl. 4 podano kolejno: znaki adresowe stosowane przy programowaniu
obrabiarek NC i CNC, funkcje przygotowawcze G oraz funkcje pomocnicze M.
Przyporzadkowanie funkcji pomocniczych od M62 do M69 nalezy traktowac jako
przykadowe.
Tabl. 2. Znaki adresowe stosowane w programowaniu obrabiarek NC i CNC
Adres Przeznaczenie
@
A
A
B
B
C
D
E
F
F
F
G
H
I
I
J
K
K
K
L
M
N
P
P
R
R
S
S
T
U
U
V
W
X
Y
Z
/
%
(
)
Przywoanie funkcji jzyka kodowego CL800 (SINU
MERIK)
Ruch obrotowy dookoa osi X
Kat w programowaniu ancuchowym i biegunowym
Ruch obrotowy dookoa osi Y
Promien lub faza w programowaniu ancuchowym
Ruch obrotowy dookoa osi Z
Numer rejestru parametrw narzdzi
Druga wartosc posuwu
Posuw
Przyrost skoku gwintu
Wartosc postoju czasowego (acznie z funkcja G04)
Funkcje przygotowawcze
Adres pomocniczy
Parametr interpolacji koowej (w osi X)
Skok gwintu w osi X
Parametr interpolacji koowej (w osi Y)
Parametr interpolacji koowej (w osi Z)
Skok gwintu w osi Z
Staa programowana
Numer podprogramu
Funkcje pomocnicze
Numer bloku
Krotnosc wywoania podprogramu
Adres posredni
Poozenie paszczyzny bezpiecznej
Odwoanie si do Rparametru
Prdkosc obrotowa wrzeciona
Prdkosc skrawania (dla G96)
Numer narzdzia
Drugi ruch w osi X
Promien w programowaniu biegunowym
Drugi ruch w osi Y
Drugi ruch w osi Z
Ruch w osi X
Ruch w osi Y
Ruch w osi Z
Warunkowe pomijanie blokw
Start programu
Poczatek komentarza
Koniec komentarza
Tabl. 3
. Funkcje przygotowawcze ukadw NC i CNC
Znaczenie funkcji Kod
Ruch szybki
Interpolacja liniowa z posuwem roboczym
Interpolacja koowa zgodna z ruchem zegara
Interpolacja koowa przeciwna do ruchu zegara
Programowany postj czasowy
Ruch szybki programowany w ukadzie biegunowym
Ruch roboczy z interpolacja liniowa programowany w
ukadzie biegunowym
Ruch roboczy z interpolacja koowa zgodna z ruchem
wskaz
wek zegara programowany w ukadzie biegunowym
Ruch roboczy z interpolacja koowa przeciwna do ruchu
wska
zwek zegara programowany w ukadzie biegunowym
Nacinanie gwintu regularnego
Nacinanie gwintu z rosnacym skokiem
Nacinanie gwintu z malejacym skokiem
Odwoanie kompensacji promienia
Kompensacja promienia z narzdziem po lewej stronie
Kompensacja promienia z narzdziem po prawej stronie
Przesuniecie poczatku osi
Powrt poczatku ukadu wsprzdnych do punktu M
Przesuniecie poczatku ukadu wsprzdnych
Pozycjonowanie dokadne
Pozycjonowanie ruchem szybkim
Programowanie wsprzdnych w calach
Programowanie wsprzdnych w mm
Odwoanie cykli ustalonych
Cykle ustalone
Programowanie absolutne
Programowanie przyrostowe
Ograniczenie maksymalnych obrotw wrzeciona
Posuw minutowy
Posuw na obrt wrzeciona
Staa szybkosc skrawania
Ustalenie aktualnej prdkosci obrotowej wrzeciona
Poszukiwanie punktu referencyjnego
G00
G01
G02
G03
G04
G10
G11
G12
G13
G33
G34
G35
G40
G41
G42
G45
G53
G54
G57
G60
G62
G70
G71
G80
G81
G89
G90
G91
G92
G94
G95
G96
G97
G99
Tabl. 4
. Funkcje pomocnicze ukadw NC i CNC
Znaczenie funkcji Kod
Bezwarunkowe zatrzymanie programu
Warunkowe zatrzymanie programu
Koniec programu
Start obrotw wrzeciona CW
Start obrotw wrzeciona CCW
Zatrzymanie obrotw wrzeciona
Wymiana narzdzia
Zaaczenie pompki chodziwa
Wyaczenie pompki chodziwa
Orientowane zatrzymanie obrotw wrzeciona
Kasowanie odbicia lustrzanego
Odbicie lustrzane w osi X
Odbicie lustrzane w osi Y
Odbicie lustrzane w osi Z
Koniec programu i powrt do jego poczatku
Automatyczny wybr zakresu obrotw wrzeciona
Kasowanie blokady korekcji parametrw obrbki
Blokada korekcji parametrw obrbki
Otwarcie podtrzymki
Zamkniecie podtrzymki
Luzowanie zacisku konika
Zaciskanie zacisku konika
Wysuw pinoli konika
Wycofanie pinoli konika
Zmiana palety prawej
Zmiana palety lewej
M00
M01
M02
M03
M04
M05
M06
M08
M09
M19
M20
M21
M22
M23
M30
M35
M48
M49
M62
M63
M64
M65
M66
M67
M68
M69
U
kady z rcznym wprowadzaniem danych (MDI) moga nie posiadac czytnikw
tasmy (np. CNC Mark Century 1050H4 firmy General Electric), natomiast maja
zwykle mozliwosc przenoszenia programw z pamici CNC na tasm magnetyczna w
kasecie lub dysk elastyczny.
4.1.2.
Programowanie rczne i wspomagane komputerem zewntrznym
Tzw. programowanie rczne (manualne), w ktrym programis
tatechnolog
projektuje bezposrednio w jzyku programowania danego systemu NC lub CNC
program sterujacy obrabiarki, odbywa si bez pomocy komputera zewntrznego. Dla
ukadw NC (pierwsze rozwiazanie ukadu NC powstao w Massachussets Institute of
Technology w 1952 r. dla frezarki Cincinnati Hydrotel) jest to szczeglnie
pracochonne, zwiazane z wykonywaniem dodatkowych obliczen i zmudnym
testowaniem programu na obrabiarce. Ukady CNC, dominujace dzisiaj w budowie
obrabiarek, wnosza znaczne uatwienia dla programisty zacieraja granice pomidzy
programowa
niem rcznym i wspomaganym komputerem zewntrznym (maszyno
wym,
automatycznym). Tym niemniej
uzywa si w dalszym ciagu pojcia programowania
rcznego, w ktrym nie korzysta si z komputera zewntrznego, i
programowania
wspomag
anego komputerowo komputerem zewntrznym. W tym ostatnim przypadku
programista projektuje program zrdowy w odpowiednim jzyku wysokiego poziomu,
np. APT lub COMPACT II, wprowadzanym do pamici komputera i poddawanym
w
trybie dialogu edycji usuwaniu bdw i wprowadzeniu zmian, a nastpnie
przetwarzanym (tumaczonym) przy wykorzystaniu uniwersal
ne
go (dla danego jzyk
a)
programu zwanego procesorem na program w
jzyku posredniczacym CL
-DATA (ang.
Cutter Location Data dane o
poozeniach narzdzia). Jest on nastpnie przetwa
rzany
przy wykorzystaniu drugiego programu zwanego postprocesorem, przystosowanego do
ukadu sterowania obrabiarki, na program sterujacy majacy format bloku
odpowiadajacy NC lub CNC obrabiarki. Pojecie procesora i postprocesora jest rwniez
stosowane w
odniesieniu do programowania niektrych ukadw CNC. Szereg
systemw CNC jest wyposazonych w
postproceso
ry jzyka systemu APT.
4.1.3.
Ukad odniesienia
Programowanie absolutne oznacza przyjcie, dla caego programu obrbki danej
czsci lub jego fragmentu, staego poczatku W ukadu odniesienia i podawanie
w
tekscie programu wsprzdnych punktw w tym uk
adzie.
Programowanie przyrostowe (inkrementalne) nie wymaga okreslania poczatku
ukadu odniesienia (bardzo istotny jest natomiast punkt startu programu) i polega na
podawaniu dla kolejnego ruchu przyrostw wsprzdnych w stosunku do poozenia
poprzedzajacego ten ruch. Znak przyrostu wsprzdnej wynika ze zwrotu ruchu
narzdzia.
Aby mc stosowac programowanie absolutne nalezy umiescic poczatek ukadu
odniesienia w poozeniu uzaleznionym od sposobu ustalenia i wymiarow
ania
przedmiotu obrabianego (lub przedmiotw w razie obrbki wieloprzedmiotowej)
w
razie potrzeby kolejno w rznych punktach przestrzeni roboczej obrabiarki. Ponizej
przedstawiono dwa fragmenty programw napisanych w ukadzie programo
wania
absolutnym i przyrostowym. Przykad dotyczy obrbki rowkw dla przedmiotu z
Rys.
48
. W zaleznosci od sposobu zwymiarowania rysunku korzystniej jest stosowac
programowanie absolutne lub przyrostowe.
Rys. 48
. Programowanie w ukadzie absolutnym i przyrostowym
programowanie absolutne programowanie przyrostowe
N10 G90 G0 X102 Z103 N10 G91
N11 G1 X92 F.15 N11 G1 X5 F.15
N12 G4 F1 N12 G4 F1
N13 G0 X102 N13 G0 X5
N14 Z74 N14 Z29
N15 G1 X92 N15 G1 X5
N16 G4 F1 N16 G4 F1
N17 G0 X102 N17 G0 X5
N18 Z50 N18 Z24
N19 G1 X92 N19 G1 X5
N20 G4 F1 N20 G4 F1
N21 G0 X102 N21 G0 X5
Zgodnie z PN-84/M
-55251 oznaczenia osi wsprzdnych i zwrotw ruchw
zespow roboczych obrabiarki sa tak dobrane, aby programowanie obrbki byo
niezalezne od tego, czy przemieszcza si narzdzie, czy przedmiot obrabiany. Ukad
XYZ, w ktrym odbywa si programowanie, jest ukadem kartezjanskim
prawoskrtnym, odniesionym do przedmiotu obrabianego zamocowanego na
obrabiarce. Dodatnie zwroty osi ruchw zespow obrabiarki odpowiadaja rosnacym
wskazaniom ukadw pomiarowych; otrzymuja one w oznaczeniach osi znak ' (np.
X'), gdy ruch wykonuje przedmiot; zwrot odpowiedniej osi odniesionej do przedmiotu
(np. X) jest wtedy przeciwny.
Ruch
y obrotowe maja zwykle zwroty dodatnie, ustalone wg reguy sruby
prawoskrtnej: ruch A (wok osi X), B (wok osi Y), C (wok osi Z). Drugi zesp
ruchw prostoliniowych ma oznaczenia: U (rwnolegle do X), V (rwnolegle do Y),
W (rwnolegle do Z); trzeci P, Q, R; a ruchw obrotowych D, E, F.
Os Z przebiega rwnolegle do osi wrzeciona gwnego, jej zwrot dodatni
odpowiada zwikszaniu odlegosci miedzy narzdziem a przedmiotem obrabianym.
Os X przebiega poziomo lub w tokarkach rwnolegle do paszczy
zny
prowadnic: w obrabiarkach z przedmiotem wykonujacym ruch obrotowy jej dodatni
zwrot odpowiada wycofywaniu narzdzia od osi przedmiotu; w obrabiarkach
z
narzdziami wykonujacymi ruch obrotowy i poziomej osi Z os X ma zwrot dodatni
w
prawa stron, gdy patrzy si od strony wrzeciona narzdziowego; w obrabiarkach
z
narzdziami wykonujacymi ruch obrotowy i pionowej osi Z os X ma zwrot dodatni
w
prawa stron, gdy patrzy si dla obrabiarek jednostojakowych (np. frezarka
wzduzna jednostojakowa) od wrzeciona narzdziowego na stojak i dla obrabiarek
dwustojakowych od gwnego wrzeciona narzdziowego na lewy stojak (we frezarce
wzduznej dwustojakowej kierunek osi X odpowiada kierunkowi posuwu stou).
Rys. 49
pokazuje ukad osi tokarki lub centrum tokarskiego,
Rys. 50 frezarki lub
centrum frezarsko
-wytaczarskiego poziomego ze stoem krzyzowym,
Rys. 51
frezarki lub centrum frezarsko-wytaczarskiego pionowego, Rys. 52 centrum
frezarsko-wytaczarskich poziomego polskiej produkcji HP-4 (licencja firmy
Mitsui-Seiki).
Rys. 49
. Ukad osi oraz punktw charakterystycznych tokarki sterowanej numerycznie
Poczatek ukadu XYZ moze byc wybrany w dowolnym punkcie; wygodnie jest
jego pierwotne poozenie wiazac z punktem odniesienia R obrabiarki, odpowiadajacym
poozeniu odniesienia zespow obrabiarki (ang. home position), tzn. po zjezdzie na
baz staa (niem. Referenzpunktanfahren) celem synchronizacji poozenia zespow
obrabiarki ze sterowaniem.
Rys. 50
. Ukad osi oraz punktw charak
terystycznych centrum frezarsko-wytaczarskiego
pionowego
Rys. 51
. Ukad osi centrum frezarsko
-wytaczarskiego poziomego
Rys. 52. Poziome centra frezarskowytaczarskie: a usytuowanie punktw
charakterystycznych przestrzeni roboczej, b okreslenie punktu W przez pomiar poozenia
obrabiarki, c centrum HP-4 (licencja firmy MitsuiSeiki)
Punkt odniesienia obrabiarki jest okreslony w stosunku do przed
miotowego
zespou roboczego obrabiarki (stou lub wrzeciona), jako punkt zwiazany z tym
zespoem (mogacy przy tym lezec poza nim) i pokrywajacy si, w poozeniu
od
niesienia wszystkich zespow obrabiarki, z punktem:

odniesienia F zespou narzdziowego tokarki (gowicy wielonarzdziowej, imaka)
Rys. 49;

odniesienia S koncwki wrzeciona narzdziowego
Rys. 50.
Poozenie punktw F i S lub bezposrednio punktu R okreslaja instrukcje
programowania obrabiarek. Z po
ozenia w punkcie R poczatek ukadu odniesienia jest
przesuwany automatycznie lub droga programowania do punktu M. Punkt M moze si
pokrywac z punktem R
Rys. 50
, albo tez moze si nie pokrywac: w
tokarkach jest
zwykle umieszczony w koncwce wrzeciona (
Rys. 49
), przesuniecie poczatku ukadu
XYZ z punktu R do M nastpuje blokiem progra
mu G50 Xx
MR
Zz
MR, gdzie wielkosci
x
MR
i z
MR sa charakterys
tyczne dla danego egzemplarza obrabiarki (CNC SINUMERIK
810T dokonuje takiego przesunicia auto
matycznie).
W centrach poziomych SIRIUS HM3 i HM4 z CNC MCT lub MCP firmy
Oerlikon
-Buehrlr AG (Szwajcaria), punkt R zajmuje poozenie jak na
Rys. 52a,
natomiast punkt M znajduje si w paszczyznie stou i na jego osi obrotu (przesunicie
poczatku ukadu XYZ z R do M nastpuje automatycznie). Podobnie jest poozony
punkt M w centrum poziomym MINMATIC 500 z CNC FANUC 5M Rys. 52a.
Centrum poziome FQH 50 prod. CSSR z CNC SINUMERIK 550C ma punkty R i M
usytuowane tez tak jak pokazuje
Rys. 52a. Punkt M jest nazywany punktem zerowym
(zerem) obrabiarki. W przypadku programowania w jzyku COMPACT II oznacza si
punkt M przez A i punkt W (patrz dalej) przez B.
Poczatek ukadu XYZ jest rwniez przesuwany do punktw stanowiacych poczatki
ukadw odniesienia: uchwytu, przedmiotu obrabianego (czsto kilka kolej
no
wykorzysty
wanych punktw), programu; punkty te moga si pokrywac lub tez nie,
moga rwniez wystapic przypadki, gdy na stole obrabiarki znajduje si wicej niz
jeden uchwyt i (lub) w uchwycie jest wicej niz jeden przedmiot (tego samego
typowymiaru lub inny ze swoimi ukadami odniesienia). Powyzsze mozliwosci
obejmuje oglnie wprowadzenie punktu W Rys. 49, Rys. 50, Rys. 52 ktrego
poozenie wzgldem M lub R musi byc ustalone droga pomiaru z wykorzystaniem
ukadw pomiaru poozenia obrabiarki np. w sposb pokazany na
Rys. 52b.
Przyjcie opisanych zasad sprowadza wzgldne ruchy narzdzia i przedmiotu do
sytuacji, w ktrej w czasie programowania mozna uwazac przedmiot obrabiany za
nieruchomy, spoczywajacy w ukadzie XYZ zac
zepionym w punkcie W (punkt W
moze byc rzny w rznych fragmentach programu jest przesuwany przy uzyciu
odpowiednich blokw programu), natomiast wszystkie ruchy sterowane numerycznie
wykonuje narzdzie.
4.2.
Programowanie ukadw CNC
4.2.1.
Wiadomoci oglne
Rozbudowa mozliwosci program
owa
nia ukadw CNC przebiega w nastpujacych
kierunkach:

automatyczny pomiar i zapamitywanie wymiarw narzdzi;
stosowanie szerokiego wyboru cykli ustalonych (ang. fixed canned cycles) i tzw.
gotowych form;
programowanie obszaru bezpiecznego (ang. safety (crash) zone programming,
stored stroke limit);
programowanie bez obliczania ekwidystanty (ang. program ming the part
programowanie konturu czsci); automatyczne obliczanie poprawek na promien
zaokraglenia wierzchoka albo promien narzdzia; automatyczna kompensacja
promienia narzdzia;
stosowanie podprogramw (ang. subroutines, subprograms);
programowanie parametryczne (ang. parametric programming, variable canned
cycles, user macros);

programowanie dialogowe, zwaszcza w dialogu z wykorzystaniem grafiki
komputerowej;

rozbudowa funkcji pomocniczych w miniprocesorowych CNC, zwiazana ze
sterowaniem nadzorujacym i sterowaniem praca urzadzen peryferyj
nych obrabiarki
(roboty i ich urzadzenia peryferyjne);

wyposazanie jzykw ukadw sterowania obrabiarka w funkcje aryt
metyczne
i
logiczne odpowiadajace poziomowi translatorw komputerowych (np. jzyk
CL
-800 dla ukadu SINUMERIK 810T/ME).
4.2.2.
Automatyczny pomiar i zapamitywanie wymiarw narzdzi
Jezeli w przestrzeni roboczej obrabiarki znajduje si punkt D (c
o pokazuje na
przykadzie tokarki
Rys. 49
) o znanych wsprzdnych, np.
x
DM
i z
DM
w przypadku
tokarki, zmaterializowany jako punkt przecicia si osi w polu widzenia mikroskopu
osadzonego na ozu obrabiarki (pomiar pautomatyczny) lub przy pomocy czujnikw
dotknicia (pomiar automatyczny), to naprowad
zenie punktu charakterystycznego P
narzdzia na punkt D pozwala na automatyczny odczyt i zapamitanie wsprzdnych
x
MN
i z
MN
, na podstawie ktrych CNC oblicza x
PN
i z
PN
.
Przyrosty w
sprzdnych docelowego w aktualnie wykonywanym bloku programu
punktu G, majacego w ukadzie przedmiotu obrabianego wsprzdne
x i z
, wyrazaja
si zaleznosciami:
x x x x x
z z z z z z
PN NF MR GP
MW PN NF MR GP
=
=
(16)
dla ktrych, po pomiarze x
PN
i z
PN, wszystkie wielkosci po stronach prawych sa znane.
Obrabiarka wyposazona w czujniki dotknicia dla narzdzi nie wymaga dokadnego
nastawienia narzdzi na wymiar poza obrabiarka, gdyz rzeczywiste wymiary
x
PN
i z
PN

sa okreslone automatycznie i uwzgldnione przez CNC.
4.2.3. Programowanie obszaru bezpiecznego
Programowanie obszaru bezpiecznego prowadzi do wytworzenia bariery
elektronicznej, uniemozliwiajacej narzdziu przeniknicie przez nia (nastpuje
zatrzymanie obrabiarki i sygna alarmu). Obszar bezpieczny jest programowany dla
tokarek jako obszar paski o ksztacie prostokata, a dla frezarek lub centrw
frezarsko
-wytaczarskich jako prostopadoscian, zadawany odpowiednia funkcja
przygotowawcza i wymiarami. W systemach CNC General Numeric odpowied
nie
bloki programu maja postac:
G22 X... Z... I... K... dla tokarek
gdzie X i Z sa wsprzdnymi wierzchoka prostokata najblizszego punktu M, a I i
K
wierzchoka przeciwlegego po przekatnej;
G22 X... Y... Z... I... J... K... dla frezarek
gdzie X, Y, Z sa wsprzdnymi wierzchoka prostopadoscianu najblizszego punktu
M, a I, J, K wierzchoka przeciwlegego po przekatnej.
4.2.4. Cykle ustalone i gotowe formy
Cykle ustalone stanowia zbir podprogramw umieszczonych na stae w
pa
mici
CNC, wywoanych i kasowanych przy pomocy odpowiednich funkcji
przygotowawczych G.
Cykle proste (ang. canned cycles) tokarek i centrw tokarskich pozwalaja na
zaprogramowanie czterech kolejnych ruchw po linii prostej (pierwszy i czwarty
szybkie, drugi i trzeci z zaprogramowanym posuwem) w jednym bloku. Obejmuja one:
toczenie wzduzne i toczenie stozkw o malej zbieznosci, toczenie cz i stozkw
o
duzej zbieznosci, na powierzchniach zewntrznych i wewntrznych.
Cykle wielokrotne (ang. multiple repetitive cycles) tokarek i centrw tokarskich
pozwalaja na zwize programowanie obrbki zwiazanej ze zdejmowaniem wikszych
naddatkw z zewntrznych i wewntrznych powierzchni oraz cz, gbokiego
wiercenia i toczenia ukadw rowkw w powierzchniach czoowych, toczenia
wykanczajacego konturw, toczenia ukadw rowkw rozmieszczonych wzduz osi Z,
nacinania w kilku przejsciach gwintw pojedynczych i wielokrotnych na
powierzchniach walcowych i stozkowych, zewntrznych i wewntrznych.
Fragment programu obrbki
konturu zewntrznego z wykorzystaniem cyklu
wielokrotnego usuwania wikszych naddatkw i cyklu toczenia wykanczajacego
konturu Rys. 53
przedstawia si nastpujaco (CNC General Numeric):
Rys. 53. Obrbka z wykorzystaniem cyklu ustalonego
N010 G50 X0 Z0
umieszczenie poczatku ukadu XYZ w punkcie odniesienia R obrabiarki;
N020 G95 T0300
posuw w mm/obr, narzdzie nr 3 w poozeniu roboczym;
N030 G00 G91 X150 Z400
ruch szybki do punktu A;
N040 G50 X200 Z50 S1200
przesunicie poczatku ukadu odniesienia do punktu W, maksy
malne obroty
wrzeciona 1200 obr/min;
N050 S800 M03
start wrzeciona w kierunku obrotw wskazwek zegara (M03), obroty
800 obr/min;
N060 X152 Z2
ruch szybki do punktu B;
N070 G96 S100 M08
staa prdkosc skrawania na rznych srednicach (G96) na poziomie 100 m/min
(S100), waczenie chodziwa (M08);
N080 G71 P90 Q100 U0.2 W0.1 D8
rozpoczcie cyklu wielokrotnego G71, czsc prog
ramu
zawierajaca opis konturu
czsci zaczyna si w bloku o numerze podanym pod adresem P i konczy w bloku
pod adresem Q, adresy U i W zawieraja naddatki na gbokosc skrawania, adres F
posuw;
N090 X50
w rzeczywistosci narzdzie rozpocznie obrbk nie na srednicy
50, ale
w sposb pokazany na Rys. 53
(pierwsze przejscie);
N091 Z10
N092 X60 Z15
N093 Z30
N094 X100
N095 G03 X110 Z35 R5
N096 G01 Z55
N097 X120 Z60
N098 Z70
N099 G02 X140 Z80 R10
N100 G01 X150 Z85
N110 G00 X200 Z50
skasowanie cyklu i powrt wierzchoka narzdzia do punktu A;
N120 G97 S1100 M03
obroty wrzeciona 1100 obr/min;
N130 G00 X152 Z2 M08
ruch szybki do punktu B, waczenie chodziwa;
N140 G36 S180
zwikszenie staej prdkosci skrawania do 180 m/min;
N150 G70 P0090 Q0100
inicjalizacja cyklu toczenia wykanczajacego konturu, wierzchoek narzdzia
przemieszcza si po konturze opisanym w blokach N090
N100;
N160 G00 X200 Z50
skasowanie cyklu i powrt wierzchoka narzdzia do punktu A;
N170 G50 X150 Z400
przesuniecie poczatku ukadu odniesienia do punktu R obrabiarki;
N180 G28
powrt gowicy wielonarzdziowej w poozenie odniesienia;
N190 M30
koniec programu.
Typowe cykle ustalone frezarek i centrw frezarskowytaczarskich pionowych
i poziomych
obejmuja: wiercenie (G81), pogbianie (G82), gwintowanie (G84),
wiercenie gbokich otworw (G83) z kilkakrotnym wycofywaniem wierta z
otworu,
wytaczanie wykanczajace (G86). Format bloku cyklu ustalonego w postaci oglnej
przedstawia si nastpujaco:
N...G...G...X...Y...Z...R...P...F...M...
Pierwsza funkcja okresla rodzaj cyklu (np. G83), druga jest G98 (powrt do
poziomu poczatkowego) lub G99 (powrt do poziomu R), X i Y sa wsprzdnymi
punktu poozenia otworu, Z okresla docelowy poziom osiagany przez narzdzie
posuwem roboczym, R poziom osiagany przez narzdzie ruchem szybkim, P postj
narzdzia po pogbianiu lub wytaczaniu, F posuw, M funkcja pomocnicza.
Narzdzie rozpoczyna ruch z poozenia poczatkowego, zajmowanego przed
rozpoczciem cyklu, posuwem szybkim przechodzi w poozenie (X, Y), nastpnie
przemieszcza si w kierunku osi Z posuwem szybkim do poziomu R (zwykle na
0,5
2,5 mm od powierzchni przedmiotu), wykonuje sterowany ruch zalezny od rodzaju

cyklu ustalonego (np. gbokie wiercenie) osiagajac poziom Z, wykonuje szybki lub
z zaprogramowanym posuwem ruch powrotny do poziomu R (G99) lub do poziomu
poczatkowego (G98) i powraca ruchem szybkim w poozenie poczatkowe.
Obrbk kilku identycznych otworw (cykl wielokrotny) programuje si albo
przez podanie w kolejnych blokach wsprzdnych (X,Y) tych punktw, albo tez
w
kolejnym bloku moga byc podane przyrosty wsprzdnych X i Y regularnie
rozmieszczonych otworw i pod adresem L ich liczba; potem nastpuje skasowanie
cyklu funkcja G80.
Cykle ustalone moga byc w bardzo efektywny sposb wykorzystane w poaczeniu
z technika podprogramw i programowaniem parametrycznym. Tzw. gotowe formy,
np. CNC T87 firmy Traub, sa standardowymi elementami konturw czsci.
W
przeciwienstwie do cykli ustalonych charakteryzuja si staymi wymiarami i sa
wykonywane przy uzyciu podprogramw wywoywanych funkcjami
przygotowawczymi.
4.2.5. Programowanie bez obliczania ekwidystanty
Z Rys. 2
wynika, ze eliminacje odchyek przedmiotu obrabianego spowodowa
nych
promieniem zaokraglenia wierzchoka (nz tokarski) lub promieniem narzdzia (frez)
moznaby uzyskac programujac ruch srodka okrgu po ekwidystancie (krzywej
rwnooddalonej) obrabianego konturu.
Programowanie bez obliczania ekwidystanty pozwala na projektowanie programu
w taki sposb, jak gdyby promien zaokraglenia wierzchoka noza tokarskiego lub
promien frez by rwny zeru, natomiast parametry te wprowadza si w postaci
poprawek do pamici CNC. Programowanie takie moze si wiazac z
wprowadzeniem
dodatkowych blokw programu. Np. dla CNC-600 programowanie obrbki zarysu
pokazanego na Rys. 54
a odbywa si bez dodatkowego bloku:
Rys. 54
. Przykady programowania obrbki zarysu obrabianego
N21 G41 D1 Xx
1
Yy
1
funkcja G41 oznacza, ze ekwidystanta jest na lewo od konturu
(z
uwzgldnieniem zwrotu prdkosci posuwu), D1 adres rejestru z zapamitanym
promieniem narzdzia;
N22 G3 Xx
2
Ix
A
Yy
2
Jy
A
funkcja G3 oznacza interpolacj koow w paszczyznie XY w kierunku
przeciwnym do ruchu wskazwek zegara, odpowiedni zbir funkcji
przygotowawczych ilustruje Rys. 55
, pod adresem I oraz J umieszcza si
wsprzdne srodka okrgu.
Natomiast w programowaniu obrbki zarysu z Rys. 54b wprowadzenie ruchu
srodka narzdzia po ekwidystancie odbywa si przy pomocy dodatkowego bloku:
N20 G1 Xx
1
Yy
1
N21 G41 D1 Xx
1
Yy
1
N22 Xx
2
Yy
2
Rys. 55
. Funkcje przygotowawcze dla interpolacji koowej
4.2.6.
Stosowanie uatwionych sposobw programowania konturw i zbiorw
punktw
Systemy CNC pozwalaja na definiowanie punktw, prostych i okrgw,
wykorzy stywanych w programowaniu, na podstawie wymiarw podanych na rysunku.
CNC wykonuje niezbdne obliczenia wsprzdnych potrzebnych do okreslenia
parametrw ruchu narzdzia. Np. w programach dla CNC-600 (Niemcy) mozna
w
dowolnym miejscu umiescic tzw. bloki obliczeniowe, ktre okreslaja parametry
elementw geometrycznych, umieszczane nastpnie pod adresami Q i wykorzystywane
w przebiegu programu. Przykadem moze byc fragment programu obrbki konturu
z Rys. 56.
Rys. 56
. Przykad obrabianego konturu
PUP,0,0,23/12,42/Q1,Q2
definicja punktu o wsprzdnych (Q1, Q2) jako zwierciadlanego odbicia punktu
(12,42) wzgldem prostej przechodzacej przez punkt (0,0) i tworzacej kat 23
z
osia
X;
PUP,0,0,23/12,55/SPG/Q3,Q4
w podobny sposb zdefiniowany punkt (Q3, Q4);
N50 G0 G60 X12 Y42 P10,5 P11,13.5 P12,40/L81
wywoanie podprogramu wiercenia L81 z przypisaniem parametrom wartosci
P10=5, P11=13.5, P12=40;
N51 G0 X12 Y55 L81
N52 G0 X=Q1 Y=Q2 L81
N53 G0 X=Q3 Y=Q4 L81
N54 G0 Y150 T86 M5
zatrzymanie wrzeciona;
N55 G32 Z M19
zjazd na pozycj zmiany narzdzia;
N56 M6
zmiana narzdzia;
N57 M3 S680 F520
PGk,28,0,90/0,0,58/VKL/Q1,Q2
definicja punktu (Q1, Q2), jako tego z punktw przecicia si prostej
przechodzacej przez punkt (28,0) i tworzacej kat 90
z osia X z okrgiem o srodku

(0,0) i promieniu 58 mm, ktremu odpowiada mniejsza wartosc wsprzdnej
pionowej (Y);
PGK,20,0,90/Q1,Q2,8/VKL/Q3,Q4
w podobny sposb zdefiniowany punkt (Q3, Q4);
PKK,0,0,50/Q1,Q2,8/VKL/Q5,Q6
punkt (Q5, Q6) zdefiniowany jako punkt przecicia si dwch okrgw
(o mniejszym Y);
N58 G45 X20 Y65
programowanie obrbki bez obliczania ekwidystanty;
N59 G45 X20 Y65
przygotowanie ruchu narzdzia po uku w narozu zewntrznym;
N60 G0 D20 Z12
N61 G1 X20 Y65
frezowanie odcinka prostoliniowego;
N62 X=Q3 Y=Q4
frezowanie odcinka prostoliniowego;
N63 G2 X=Q5 Y=Q6 J=Q2 R8
frezowanie uku;
L81 N1 G0 Z=P10
podprogram wiercenia otworw;
N2 G1 Z=P11 F=P12
N3 G0 Z=P10
N4 M22
koniec podprogramu.
4.2.7. Stosowanie podprogramw i programowanie parametryczne
Podprogramy pozwalaja w pewnych przypadkach znacznie skrcic program
sterujacy jezeli mozna je wielokrotnie wywoywac z poziomu programu gwnego.
W po
dprogramach wystpuja ponumerowane parametry (np. w systemie SINUMERIK
810 jest mozliwe uzycie 100 parametrw R00
R9
9), ich wartosci liczbowe sa
okreslane w tekscie programu gwnego; mozliwe sa rwniez operacje matematyczne
na parametrach programowanie parametryczne. Podprogramy sa w rzeczywistosci
niezaleznymi programami, maja swj numer i struktur programu; sa zapamitywane
i
wymazywane z pamici CNC podobnie jak programy gwne. Typowe przypadki
stosowania podprogramw:

Obrbka zozonych zbiorw otworw, przy zozonym cyklu obrbki kazdego
z
nich (np. nawiercanie, wiercenie, pogbianie, rozwiercanie, wykonanie rowka
w
otworze). Umieszczenie opisu rozmieszczenia otworw w paszczyznie XY
w
podprogramie pozwala ograniczyc program gwny do blokw zmi
any
narzdzia, startu i stopu wrzeciona, waczenia i wyaczenia pompki chodziwa oraz
odpowiednich danych dla ruchw w osi Z dla cykli staych obrbki otworw.

Obrbka frezowaniem zozonych konturw, wymagajacych zabiegw zgrubnych
i
wykanczajacych; opis konturu moze byc umieszczony w
podprogramie.

Obrbka powtarzajacych si rowkw o zozonych zarysach w waach, jezeli nie ma
do dyspozycji cykli staych. Obrbka rowka jest w podprogramie, a program
gwny przemieszcza odpowiednie narzdzie do punktu startowego obrbki
kolejnego rowka.
Programowanie parametryczne pozwala na stosowanie skokw warunkowych
i
bezwarunkowych oraz na operacje matematyczne na parametrach. Przykadowo
w
systemie programowania SINUMERIK 810 skoki warunkowe programuje si
nastpujaco:
@122 a b Kc
jezeli nie zachodzi a
b wtedy skok do bloku c;

@123 a b Kc
jezeli nie zachodzi a>b wtedy skok do bloku c.
Przykad operacji na parametrach jest podany w programie parametrycznym
zamieszczonym w rozdz. 4.4.
4.2.8. Dialog
Dialog w ukadach mikroprocesorowych CNC jest srodkiem uatwiajacym
bezposrednie programowania na stanowisku pracy. W CNC Fanuc System 3T
-Model F
oprogramowa
nie systemu kolejno: wyswietla menu typowych ksztatw pfabrykatw
i zapytan o ich wymiary, przyjmuje dane o konturze przedmiotu wprowadzane
z klawiatury i kontrolowane przez operatora na ekranie, zapytuje o
dane dotyczace
dokadnosci czsci i o dane potrzebne do wyboru warunkw skrawania, dobiera
i
oblicza wszystkie warunki skrawania, pokazuje na ekranie ukad odniesienia i
tory
ruchw narzdzi. Operator wprowadza do pamici CNC poprawki na wymiary
narzdzi.
CNC Fanuc System 6M Model B umozliwia dialogowe programowanie obrbki
korpusw na stanowisku pracy. Plansze menu obejmuja zbiory otworw o rznej
konfiguracji (na lii prostej, na okrgu, siatka prostokatna) oraz typowe zabiegi
frezowania.
CNC Acromatic 700G (dla szlifierek) i 900MC (dla centrw
frezarsko
-wytaczarskich) posiadaja obok niewielkiej klawiatury alfanumerycznej 9
przyciskw programowanych (ang. Soft-keys, multiple function keys),
wykorzystywanych przy wyborze pozycji z menu; aktualne funkcje z przycis
kw sa
okreslone kodem cyfrowym i w razie potrzeby pokazywanym na ekranie
komentarzem.
4.2.9. Rozbudowa funkcji przygotowawczych
Ukady CNC budowane na bazie mikroprocesorw sa przeznaczone przede
wszystkim dla autonomicznych stacji obrbkowych (ASO). Umozliwiaja one:
automatyczne wnoszenie poprawek na wymiary narzdzi i na poozenie punktw
odniesienia na podstawie pomiarw narzdzi i przedmiotu obrabianego (sonda
pomiarowa), automaty
czna kompensacj odksztacen cieplnych obrabiarki,
automatycz
ne korygowanie bdw skokw srub pociagowych (np. w 1000 punktach
w
danej osi), kontrol stanu narzdzi i identyfikacj uszkodzen narzdzi, automaty
czny
wybr strategii wychodzenia z sytuacji awaryjnych (sterowanie inteligentne lub
intelektual
ne), kontrole okresw trwaosci narzdzi i automatyczna wymian
stpionych narzdzi, automatyczne centrowanie ustawienie narzdzia w osi
obrabianego otworu, wspprace z urzadzeniami peryferyjnymi obrabiarki.
Przykadem ukadu CNC z mikroprocesorami jest CNC 2000 norweskiej firmy
Krongsberg, posiadajacy rozbudowany system trzycyfrowych funkcji
przygotowawczych G, realizujacych ptle programu, wywoanie i powtarzanie
podprogramw, skoki bezwarunkowe do okreslonego bloku programu i warunkowe:
wywoywanie cyklu pomiarw srednicy i dugosci narzdzia celem zbadania, czy
wymiary te mieszcza si w polu tolerancji; kontrola mocy napdu i momentu na
wrzecionie, kontrola okresu trwaosci narzdzia.
4.3.
Programowanie wspomagane komputerem zewntrznym
4.3.1.
Wiadomoci wstpne
Wykorzystanie komputera zewntrznego znacznie uatwia, a czsto wrcz
umozliwia, programowanie obrbki czsci o zozonych ksztatach, eliminuje rczne
obliczanie toru narzdzia (wazne szczeglnie dla obrabiarek NC), zmniejsza liczb
bdw w programie (rozbudowana diagnostyka, mozliwosc symulacji obrbki
z wykorzystaniem plotera lub monitora graficznego) pozwala na wykonywanie
obliczen planistycznych, norm czasu i kosztw.
W 1955 r. rozpoczto w Massachussets Institute of Technology prace nad
problemowo zorientowanym jzykiem do celw technologicznych zwaszcza
programo
wania obrbki czsci samolotowych. W ten sposb powsta system APT
(Automatically Programmed Tools), rozbudowany nastpnie w rznych wersjach,
z
ktrych najbardziej znane to APT III i APT IV. APT nadaje si do programowania
obrbki na frezarkach ze sterowaniem 2CL, 3C, 5C. Rozszerzeniami systemu APT IV
jest APT V 3A, dostpny na komputerach firmy DEC, przeznaczony do
programowania obrbki powierzchni krzywoliniowych (ang. Sculptured Surfaces
SS) oraz APT 140 wykorzystujacy grafik komputerowa i dialog.
Do uproszczonych wersji APT naleza: MINIAPT i TELEAPT, przeznaczone do
programowania obrbki 2CL. Ze wzgldu na fundamentalna role systemu APT
w
rozwoju programowania wspomaganego komputerem zosta on w dalszym ciagu
krtko omwiony, obok niego omawiany jest nowszy system EXAPT, a takze bardzo
rozpowszechniony w swiecie system COM
PACT II.
4.3.2.
Jzyk APT
Alfab
et jzyka systemu APT obejmuje duze litery i cyfry dziesitne oraz znaki
specjalne (np.:+,,/,=,.,(,),,). Z liter i cyfr mozna tworzyc sowa zawierajace do 6
znakw. Sownik jzyka zawiera ok. 400 zastrzezonych sw, wywodzacych si
z
jzyka angielskiego. Sowa dziea si na gwne i pomocnicze (modyfikatory),
oddzielone pochya kreska. Programista moze tworzyc nazwy i symbole nie
pokrywajace si z tymi sowami. Program zrdowy w jzyku systemu APT skada si
z nastpujacych czsci: okreslenie czsci obrabianej i obrabiarki, definicje
geometryczne, definicje narzdzi, warunkw skrawania i odchyek wymiarw,
instrukcje ruchw narzdzia, instrukcje przebiegu programu (ptle), instrukcje
arytmetyczne.
Wybrane sowa jzyka systemu APT [9]:
ADJUST nastawie
nie dugosci narzdzia;
AIR
waczenie lub wyaczenie dopywu sprzonego powietrza;
ALL
wszystkie skadniki;
ANGLF
(angle function), poozenie katowe promienia wzgldem osi X;
APTLFT
program standardowy tworzacy CLTAPE na podstawie FMILL
programu interpolacji powierzchni;
ARC
uk, sowo stosowane przy zbiorach punktw;
ARCSLP
(arc slope), pochylenie uku;
AT (w), stosowane przy zbiorach punktw;
ATANF (arctangent function), funkcja arcus tangens;
ATANGL
(at angle), pod katem w stosunku do osi X, chyba ze zostanie
okreslone inaczej;
AUTO (automatic), automatycznie;
AUTOPS (automatic part surface), ustala powierzchnie przedmiotu jako
paszczyzn o aktualnej wartosci Z rwnolega do XY;
AUXFUN (auxiliary function), funkcje pomocnicze oznaczane kodem M;
AVOID
(pominac), stosowane w zbiorze punktw;
BAXIS (B
-axis), os B;
BORE wytaczanie powoduje cykle wytaczania w instrukcji CYCLE
(dosunicie narzdzia do r, posuw roboczy do z, wycofanie);
BOTH jedno i drugie;
CALL
wywouje poprzednio z
definiowany podprogram (MACRO)
i
przypisuje wartosc zmiennym zawartym w tym podprogramie;
CANON
(canonical form), postac kanoniczna instrukcja definiuje
element geometryczny w postaci standardowej dla uatwienia
przetwarzania danych np. postacia kanoniczna punktu sa trzy
wsprzdne X, Y i Z; jezeli podaje si tylko X i Y, to procesor
przyjmuje Z=0 lub Z=ZSURF;
CAXIS (C
-axis), os C;
CCLW (counter-clockwise), przeciwnie do ruchu wskazwek zegara;
CENTER
srodek okrgu, kuli;
CHECK sprawdzenie powoduje wydruk aktualnie wyliczonego
poozenia;
CHUCK
uchwyt, okresla cechy uchwytu;
CIRCLE
okrag;
CIRCUL
(circular), interpolacja koowa w instrukcji MACHIN;
CLAMP
zaciskanie wywouje funkcje pomocnicza w postprocesorze
w przypadku gdy jest potrzebna oddzielna funkcja zaciskania;
CLPRNT
(cutter location print), wydruk poozen narzdzia, powoduje
wydruk wszystkich informacji podanych na CLTAPE;
CLRSRF (clearance surface), powierzchnia bezpieczna stosowana przy
wycofy
waniu narzdzia;
CLW (clockwise), zgodnie z ruchem wskazwek zegara;
CODEL
(code delete), zatarcie danych usunicie danych z tasmy
dziurkowanej;
COLLET
tulejka zaciskowa, okresla cechy tulejki zaciskowej;
CONE
stozek obrotowy;
CONST (constant), dotyczy skoku przy nacinaniu gwintu;
COOLNT
(coolant), waczenie lub wyaczenie pompki chodziwa, rodzaj
chodziwa;
COPY powtrzenie, CLTAPE jest powtarzana i modyfikowana przez
podana macierz okreslajaca obrt lub przesuniecie ukadu
wsprzdnych; dane dotyczace poozenia narzdzia i funkcje
pomocnicze sa powtarzane w rznych miejscach programu bez
potrzeby przepisywania instrukcji;
COSF (cosine function), funkcja cosinus;
COUPLE
powiazanie, synchronizuje posuw i obroty wrzeciona przy
nacinaniu gwintw;
CROSS (vector cross product), iloczyn wektorowy;
CTRLIN
(center line), linia srodkowa;
CUT
skrawanie, instrukcje ruchu midzy instrukcjami DNTCUT
i
CUT nie sa przesyane do postprocesora;
DOTF (dot function), iloczyn skalarny;
DOWN
w d, nizsze poozenie wrzeciona;
DRAFT rysunek ok
resla rodzaj linii, ktra powinna byc kreslona przez
ploter;
DRILL
wiercenie powoduje szereg ruchw okreslonych w instrukcji
CYCLE: dosunicie wierta do
r, posuw roboczy do z, wycofanie
do poozenia
r z
prdkoscia posuwu, a potem przesuwem
szybkim;
DSTAN
powierzchnia prowadzaca styczna do powierzchni
ograniczajacej;
ELLIPS
elipsa okreslana przez punkt srodkowy, dugosci posi wielkiej
i
posi malej oraz kat osi wielkiej z osia X;
END
koniec, wyaczenie obrabiarki i ukadu sterowania;
ENDARC (end
arc), koniec uku, w ARCSLP wskazuje kat w koncowym
punkcie obrabianego uku;
ERROR
bad, komentarz gdy postprocesor rozpozna powazny bad
powodujacy, ze wynik przetwarzania jest niemozliwy do
zastosowania;
EXPF
(exponentiation function), funkcja wykad
nicza przy podstawie
e;
FACE
obrbka czoa, powoduje szereg ruchw jak w przypadku
DRILL, lecz z
czasowym wyaczeniem posuwu narzdzia
w
krancowym poozeniu w celu wygadzenia powierz
chni
czoowej otworu;
FEDRAT
(feedrate), wartosc posuwu;
FINI (fini
sh), koniec caego programu obrbki;
FLOOD
(flood coolant), ciecz chodzaca;
FMILL
program standardowy obliczajacy powierzchni interpolowana
na podstawie siatki punktw CLTAPE jest nastpnie tworzona
za pomoca APTLFT;
FROM
od miejsca poczatku ruchu np. z aktualnego poozenia narzdzia;
FUNOFY
(function of Y), funkcja Y stosowana przy liniach paskich
stozkowych;
GCONIC
(general conic), krzywe stopnia drugiego linie paskie
okreslone rwnaniem drugiego stopnia dwch zmiennych:
Ax
2
+ Bxy + Cy
2
+ Dx + Ey + F = 0;
GO
idz w instrukcji wywoujacej ruch;
GOBACK
(go back), wrc okreslenie zwrotu ruchu, gdy odcinek toru jest
pod katem ostrym do poprzedniego odcinka;
GODLTA
(go delta), przyrostowe przemieszczenie narzdzia;
GODOWN (go down)
, idz w d okreslenie zwrotu ruchu narzdzia po
torze;
GOFWD
(go forward), idz naprzd okreslenie zwrotu ruchu, gdy
odcinek toru jest pod katem rozwartym do poprzedniego
odcinka;
GOLFT
(go left), idz w lewo okreslenie zwrotu ruchu w stosunku do
kierunku poprzedniego ruchu;
GORGT
(go right), idz w prawo okreslenie zwrotu ruchu w stosunku do
kierunku poprzedniego ruchu;
GOTO
(go to), idz do okreslenie punktu;
GOUP
(go up), idz w gr okreslenie zwrotu ruchu narzdzia;
GRID szachownica
w definicji zbiorw punktw PATERN przecicie
si dwch zbiorw wzajemnie prostopadych linii;
HEAD
wrzeciennik okreslajaca konkretny wrzeciennik obrabiarki np.
lewy, prawy, gwny;
HIGH wysoki w przypadku wyboru np. HEAD/HIGH;
HOLDER oprawka ok
resla oprawk narzdziowa;
HYPERB
(hyperbola), hiperbola okreslana przez podanie wsprzdnych
srodka, dugosci polowy osi rzeczywistej, dugosci poowy osi
urojonej i kata miedzy osia rzeczywista a osia X;
IF
jezeli wprowadza instrukcje skoku waru
nkowego;
IN
wewnatrz okresla, ze jeden okrag znajduje si w drugim;
INCHES
cale okresla jednostki miary w instrukcji UNITS;
INCR (increment), przyrost w definicji zbioru punktw PATERN
okresla odlegosc midzy punktami;
INCR
(increase), zwik
szenie w instrukcjach PITCH lub SEQNO
(increment) przyrost; ruch przyrostowy, dodatni, przeciwnie do
ruchu wskazwek zegara w instrukcji ROTABL;
INDEX
znacznik suzy do oznaczania punktu w CLTAPE; uzywany
acznie z
COPY i PLOT;
INDIRP (in direction
of point), w kierunku punktu suzy do okreslania
przyblizonego kierunku w nastpnej instrukcji ruchu; moga byc
okreslane punkty 1, 2 i 3 odpowiadajace kolejno: powierzchni
prowadzacej, powierzchni przedmiotu i powierz
chni
ograniczajacej;
INDIRV (in dir
ection of vector), w kierunku wektora suzy do
okreslania przyblizonego kierunku w nastpnej instrukcji ruchu;
moga byc okreslane wektory 1, 2 i 3 odpowiadajace kolejno:
powierzchni prowadzacej, powierzchni przedmiotu i powierzchni
ograniczajacej INSERT wstawka oznaczenie kodowe inne
niz G lub M (patrz AUXFUN i PREFUN);
INTCOD
(interpolator speed code), oznaczenie kodowe szybkosci
interpolacji;
INTERC (intercept), odcinek w celu definiowania linii przez odcinki
wydzielone na osiach X i Y;
INTOF
przecicie stosowane do definiowania punktu lub dla
wskazania zadanego przecicia powierzchni prowadzacej
z powierz
chnia ograniczajaca;
INTOL
(inside tolerance), wewnatrz przedmiotu, tolerancja na minus
dziaa tylko przy odcinkach zarysu programowanych jako krzywe
i wwczas powoduje, ze interpolujace ja odcinki prostoliniowe
znajduja si wewnatrz zadanego zarysu przedmiotu; samo
INTOL powoduje, ze odcinki prostoliniowe znajduja si tylko po
stronie przedmiotu; INTOL acznie z OUTTOL powoduja, ze
odcinki prostoliniowe przechodza z jednej krzywej na druga;
INVERS odwrotnie przy definiowaniu macierzy; zadana macierz jest
odwrotna do macierzy danej; w instrukcji GOTO okreslajacej
ruch do zbioru punktw powoduje, ze poozenia narzdzia sa w
odwrotnej kolejnosci;
IPM (inches per minute), cali na minute w instrukcji FEDRAT lub
CYCLE;
IPR (inches per revolution), cali na obrt w instrukcji FEDRAT lub
CYCLE;
ISTOP (interpolator stop), zatrzymanie interpolatora;
JUMPTO (jump to), skocz do przerywa kolejne wykonywanie programu
obrbki przedmiotu i podaje, ktra instrukcja powinna byc
nastpna;
LARGE
duzy przy okreslaniu okrgu oznacza okrag o wikszym
promieniu;
LCONIC
(loft conic), paskie krzywe czwartego rzdu stosowane przy
interpolacji i definiowane przez: 5 punktw, 4 punkty i 1 styczna
lub 3 punkty i 2 styczne;
LEADER
czsc wstpna wydziurkowanie okreslonej czsci wstpnej
tasmy;
LEFT
w lewo wybiera jedna z dwch mozliwosci;
LEFT
lewy wybiera jedna mozliwosc, np. HEAD/LEFT;
LENGTH
dugosc wskazuje dugosc wektora lub dugosc narzdzia;
LINCIR
(linearcircular interpolation), interpolacja liniowokoowa;
LINE linia prosta;
LINEAR
liniowo w instrukcji PATERN wskazuje, ze punkty leza na linii
prostej;
LINEAR interpolacja liniowa;
LNTHF
(lenght function), dugosc wektora;
LOADTL
(load tool), wozyc narzdzie do oprawki, gdy narzdzie,
oprawka i
gowica zostay okreslone jako TOOL;
LOCK
zatrzymanie wrzeciona w okreslonym poozeniu;
LOGF (logarythmic function), funkcja logarytmiczna przy podstawie e;
LOOPND
(loop end), koniec ptli programu;
LOOPST
(loop start), poczatek ptli programu instrukcji LOOPST
i
LOOPND nie mozna stosowac wewnatrz MACRO
- TERMAC;
LOW
niski wybr mozliwosci np. HEAD/LOW;
MACHIN (mach
ine), obrabiarka okresla postprocesor dla konkretnej
obrabiarki i
ukadu sterowania;
MACRO
podprogram pojedyncza instrukcja odnoszaca si do grupy
instrukcji w programie obrbki przedmiotu; po przypisaniu
nazwy caa ta grupa moze byc przechowyw
ana w
pamici
komputera i wywoywana jako caosc;
MAIN
gwny wybr mozliwosci np. HEAD/MAIN;
MANUAL
rcznie zakadanie narzdzi w instrukcji LOADTL;
MATRIX
macierz zbir liczb uporzadkowanych w postaci prostokata;
w
APT okresla matematyczny zwiazek midzy dwoma ukadami
wsprzdnych za pomoca 3 zestaww po 4 liczby;
MAXDP
(maximum step size), najwiksza wartosc kroku ogranicza
dugosc odcinkw interpolacji;
MAXIPM
(maximum inches per minute), najwiksza wartosc prdkosci
w
calach na minut ogranicza prdkosc posuwu obliczanego
przez postprocesor; stosowana rwniez w instrukcji SPINDL;
MAXRPM
(maximum revolution per minute), najwiksza prdkosc
obrotowa wrzeciona w obrotach na minut;
MCHFIN
(machining finish), obrbka wykanczajaca informacja
dla
postprocesora w celu obliczenia wartosci przyspieszen;
MCHTOL
(machine tolerance), zwalnianie przed zaamaniami toru
narzdzia;
MILL
frezowanie wacza cykl frezowania ze sterowaniem
odcinkowym w instrukcji CYCLE;
MINUS odejmowanie wektorw;
MIRROR zwierciadlane odbicie wskazuje na zwierciadlane odbicie
w instrukcjach MATRIX lub COPY;
MIST
pyn obrbkowy w postaci mgy;
MODIFY
modyfikacja w instrukcjach COPY wskazuje, ze wsprzdne
w CLTAPE nalezy zmienic zgodnie z podana macierza;
MULTAX (multi
-axis), wieloosiowa wskazuje, ze program ma byc
zastosowany na obrabiarce z wicej niz trzema osiami
sterowany
mi; dane wyjsciowe powinny okreslac wsprzdne
konca freza
x, y, z
oraz trzy wspczynniki kierunkowe osi freza;
MULTRD (multiple thread), gwint wielozwojowy w instrukcji PITCH;
NEGX... (negative X, Y, or Z), zwrot ujemny osi X, Y lub Z;
NOMORE
(no more), odwoanie konczy dziaanie podanego poprzednio
sowa gwnego o charakterze modalnym;
NOPOST
(no postprocesor), wyaczenie postproce
sora;
NOPS (no part surface), bez powierzchni przedmiotu stosowane przed
ruchem GO do jednej powierzchni;
NORMAL
prostopadle do powierzchni w okreslonym punkcie;
NORMPS (normal to part surface), prostopadle do powierzchni przedmiotu
dotyczy usytuowania osi narzdzia;
NOX...
(no X, Y or Z), bez wsprzdnych X, Y lub Z;
NUMF
(number of locations), liczba poozen w instrukcji PATERN;
NUMPTS
(number of points), najwiksza liczba punktw odcinkw
interpolacji wzduz powierzchni prowadzacej i powierzchni
przedmiotu (zwykle 200);
OBTAIN
uzyskanie wartosci z okreslonych wzorw i podanych
zmiennych;
OFF
wyaczenie funkcji obrabiarki;
OFFSET
przesuniecie po INDIRP lub INDIRV powoduje ruch narzdzia
do poozenia przesunitego i stycznego do powierzchni
ograniczajacej w punkcie przecicia;
OMIT
pominicie punktw w instrukcji PATERN;
ON
na koncowa pozycja narzdzia w instrukcji ruchu; srodkowy
punkt konca narzdzia na powierzchni ograniczajacej;
ON
wyaczenie funkcji obrabiarki;
OPSKIP
(optional skip), warunkowe pominicie mozliwosc pominicia
fragmentu programu przez dodanie odpowiedniego oznaczenia
kodowego na poczatku kazdego bloku danych;
OPSTOP
(optional stop), warunkowy stop mozliwosc zatrzymania
w danym miejscu programu przez operatora obrabiarki; OPSTOP
powoduje wydruk i wydziurkowanie odpowiedniego oznaczenia
kodowego;
ORIGIN
poczatek wsprzdnych okresla poczatek ukadu
wsprzdnych obrabiarki w ukadzie wsprzdnych
przedmiotu;
OUT
na zewnatrz okresla, ze zaden z okrgw nie znajduje si
wewnatrz drugiego
OUTTOL
(outside tolerance), na zewnatrz przedmiotu, tolerancja na plus
dziaa tylko przy odcinkach zarysu programowanych jako krzywe
i wwczas powoduje, ze prostoliniowe odcinki interpolujace sa
styczne do zarysu; w
przypadku INTOL odcinki te sa ciciwami;
PARAB (parabolic interpolation), interpolacja paraboliczna;
PARLEL
(parallel), rwnolegle zadana linia lub paszczyzna jest
rwnolega do poprzednio okreslonej linii lub paszczyzny;
PARTNO (part number), numer przedmiotu obrabianego identyfikacja
programu obrbki;
PAST za styczny do powierzchni od dalszej strony;
PATERN
(pattern), zbir punktw zbir punktw poozonych na linii
prostej, uku koa lub na przeciciu linii rwnolegych (GRID);
PERPTO
(perpendicular to), prostopadle do zadana linia, paszczyzna
lub wektor jest pod katem prostym do poprzednio okreslonej linii
lub wektora;
PITCH skok gwintu;
PLANE
paszczyzna;
PLUNGE
zagbienie ruch tulei wrzecionowej rwnolegle do os
i
wrzeciona przy wierceniu lub gwintowaniu;
PLUS dodawanie wektorw;
POCKET
kieszen powoduje cykl obrbki kieszeni przez obrbk zarysu
kieszeni, a
nastpnie usuniecie materiau wewnatrz zarysu, jedna
instrukcja pozwala usunac materia z kieszeni, na ktrej zarys
skada si nie wicej niz z 20 odcinkw prostoliniowych;
POINT punkt;
POLCON
(polyconic surface), rodzina powierzchni stozkowych;
POSTN
(position), poozenie wrzeciennika w okreslonej paszczyznie;
PPLOT (postprocessor plot), postprocesor wykres;
PPRINT
(postprocessor print) wskazuje, ze komentarz powinien byc
drukowany;
PREFUN
(preparatory function), funkcje przygotowawcze na tasmie
dziurkowanej oznaczane kodem G;
PRINT
wydruk powoduje wydruk danych z pamici; stosowane przy
sprawdzaniu danych liczbowych np. wsprzdnych srodka
i
dugosci promienia okrgu; PRINT/O powoduje wydruk na
nastpnej stronie;
PSIS
(part surface is), ustala nowa powierzchni przedmiotu;
PSTAN powierzchnia przedmiotu styczna do powierzchni
ograniczajacej;
PTNORM (point normal), w instrukcji TABCYL stosowane do obliczania
parametrw szesciennych;
PTONLY
(points only), tylko punkty gdy zostay juz wyliczone punkty
toru narzdzia przerywa dalsze przetwarzanie;
PTSLOP (point slope), w instrukcji TABCYL stosowane do obliczenia
parametrw szesciennych;
PUNCH dziurkowanie dziurkowanie na kartach danych geometrycznych
w formie kolumn liczb dwjkowych;
QUADRIC (general quadric surface), powierzchnia drugiego stopnia
powierzchnia opisana rwnaniem drugiego stopnia o trzech
zmiennych:
Ax
2
+ By
2
+ Cz
2
+ Fyz + Gxz + Hxy + Qy + Rz + D = 0;
RADIUS
promien w definicji okrgu lub kuli wskazuje, ze nastpna
liczba okresla dugosc promienia; W ARCSLP wskazuje na
promien krzywizny;
RANDOM dowolnie w
instrukcji PATERN wskazuje, ze zbir jest
utworzony z pojedync
zych punktw i wczesniej zdefiniowanych
zbiorw;
RANGE
zakres zakres posuww; sowo stosowane acznie z HIGH,
LOW, MEDIUM lub z numerem zakresu r;
RAPID szybki posuw;
READ czytanie danych;
REFSYS
(reference system), ukad wsprzdnych odniesienia
umozliwia definiowanie ksztatu i wymiarw przedmiotu
w
dogodniejszym ukadzie wsprzdnych;
REMARK (remarks), komentarz dane nieprzetwarzane, drukowane
w programie obrbki; zamiast REMA
RK mozna uzyc $$;
RESERV
(reserve), rezerwacja wydziela czsc ukadu pamici dla
wypisanych zmiennych;
RESET nastawienie postprocesora;
RETAIN
zachowanie w instrukcji GOTO okreslajacej ruch w PATERN
wskazuje, ze narzdzie powinno byc ustawiane tylko
w wymienion
ych poozeniach;
RETRCT (retract), wycofanie wrzeciona do powierzchni bezpiecznej;
REV
(revolution), obroty w instrukcji DELAY okresla, ze czas
postoju jest podany przez liczb obrotw;
REVERS (reverse), odwrcenie osi w celu obrbki przedmiotu
symetrycznego;
REWIND
przewijanie tasmy do wydziurkowanego na niej znaku
n
okreslonego wczesniejsza instrukcja TMARK;
RIGHT
prawy okresla wybr z dwch mozliwosci np. HEAD/RIGHT;
RLDSRF
powierzchnia prostokreslna powierzchnia utworzo
na przez
poaczenie liniami prostymi punktw dwch okreslonych
odcinkw linii krzywych;
RATOBL
(rotate table), obrt stou do okreslonego poozenia;
ROTHED
(rotate head), obrt wrzeciennika do okreslonego poozenia;
ROTREF (rotate reference system)
, obrt ukadu wsprzdnych
stosowane do obrotu ukadu wsprzdnych obrabiarki wzgldem
ukadu wsprzdnych przedmiotu;
RPM
(revolution per minute), obrotw na minut w instrukcji
CYCLE/TAP okresla prdkosc obrotowa wrzeciona;
RTHETA (radius, angl
e theta), promien, kat teta okresla, ze nastpujace
dane przedstawiaja wsprzdne biegunowe: promien a nastpnie
kat;
SADDLE
suport suzy do okreslenia wyboru, np. HEAD/SADDLE;
SAME to samo w instrukcji COPY znaczy powtrzenie bez zmian;
SCALE skala stosowane w instrukcji MATRIX;
SELCTL
(select tool), wybr narzdzia nastpne narzdzie w program
ie
obrbki;
SEQNO (sequence number), numer kolejny;
SETANG (set
-up angle), kat ustawienia w instrukcji TOOL;
SETOOL (set tool), nastawienie nar
zdzia okresla odlegosci
x, y, z od
srodka oprawki do konca narzdzia;
SFM
(surface feed per minute), stp kwadratowych na minut;
SIDE
boczne okresla wybr np. HEAD/SIDE;
SINF (sine function), funkcja sinus;
SLOPE
pochylenie linii, wyrazone jako tangens kata pochylenia;
SMALL
mae w definicji okrgu okresla okrag o mniejszym promi
eniu;
SPHERE
kula cztery mozliwe definicje: srodek i promien; srodek i punkt
na powierz
chni; srodek i paszczyzna styczna; cztery punkty
powierzchni;
SPINDL (spi
ndle), wrzeciono zakada si obrt zgodny z ruchem
wskaz
wek zegara, jezeli nie okreslono inaczej;
SQRTF (square foot function), pierwiastek kwadratowy;
SRFVCT
(surface vector), wektor powierzchni okresla stron TO lub
PAST powierzchni podanej w instrukcji GO TO;
START
start w instrukcji ARCSLP okresla kat w punkcie
poczatkowym;
STEP
stopnie powoduje przyspieszenie wg okreslonych stopni do
okreslonej prdkosci posuwu;
STOP
stop zatrzymuje obrabiark i czytnik tasmy; powoduje podanie
funkcji M00 na tasmie dziurkowanej; stosowane dla
umozliwienia zmiany narzdzia, sprawdzenia przedmiotu itp.;
SWITCH
przeaczenie zmiana palet;
SYN
(synonym), synonimy sw APT np. XL, XLARGE; TT, TAN
TO; L, LINE;
TABCYL (tabulated cylinder), interpolacja powierzchnia walcowa
okreslanie przez procesor ciagej powierzchni walcowej
przechodzacej przez szereg punktw, ktrych wsprzdne
podano w tablicy;
TANTO (tangent to), sty
cznie do powierzchnia prowadzaca styczna do
powie
rzchni ograniczajacej;
TAP gwintowanie w instrukcji CYCLE powoduje gwintowanie
gwintownikiem;
TERMAC (termination of MACRO), koniec podprogramu;
THICK
(thickness), grubosc obliczone poozenia narzdzia sa
przesuwane o
podana odlegosc;
THREAD nacinanie gwintu powoduje na
cinanie gwintu tylko w nastpnej
instrukcji; stosowana po instrukcji PITCH;
THRU (through), przez w instrukcji ruchu GO TO w PATERN ustala
kolejnosc spowodo
wana przez OMIT, RETAIN, AVOID;
w CYCLE powoduje specjalny cykl wytaczania;
TIMES
razy mnoznik wektora ustalajacy skal;
TITLES
tytuy okresla tytuy tablic i nagwki kolumn przy wydruku;
TLAXIS
(tool axis), os narzdzia okresla poozenie osi narzdzia;
TLLFT
(tool left), narzdzie z lewej strony w stosunku do powierzc
hni
prowadzacej;
TLON
(tool on), narzdzie na w stosunku do powierzchni
prowadzacej;
TLONPS
(tool on part surface), narzdzie na powierzchni przedmiotu
punkt srodkowy konca narzdzia porusza si po powierzchni
przedmiotu; TLOFPS okresla, ze narzdzie jest styczne do
powierzchni przedmiotu;
TLRGT
(tool right), narzdzie z prawej strony w stosunku do
powierzchni prowadzacej;
TMARK
(type mark), zapis na tasmie punktu odniesienia;
TMARK/AUTO zapis na tasmie znaku automatycznego
przewijania;
TO
do koncowe poozenie narzdzia w instrukcji ruchu;
TOLER
(tolerance), tolerancja dziaa tylko na krzywoliniowych
odcinkach zarysu przyblizonych odcinkami prostoliniowymi;
TOOL
narzdzie suzy do definiowania narzdzia;
TOOLNO
(tool number), numer narzdzia powoduj
e zapis kodu zmiany
narzdzia na tasmie dziurkowanej;
TRACUT
(transform cutter centers), transformacja toru narzdzia za
pomoca okreslonej macierzy; rzni si od REFSYS suzacego do
przeksztacania opisu geometrycznego oraz od COPY suzacego
do powtarzania i przeksztacania; umozliwia wykonywa
nie
przed
miotw o wikszych lub mniejszych wymiarach przez
zastosowanie macierzy zmieniajacych skale, np. przy
wykonywaniu matryc z uwzgldnieniem skurczu;
TRANS
(translate), zmiana wsprzdnych postprocesor p
rzelicza
wsprzdne z ukadu przedmiotu na ukad obrabiarki;
TRANSL (translation), przesuniecie w instrukcji MATRIX lub COPY
wskazuje na wartosc przesunicia wzduz osi wsprzdnych;
TRANTO
(transfer to), przesunicie do przerywa kolejne przetwarza
nie
arytmetycz
nej czsci programu;
TRAV
(traverse), przesuw w HEAD okresla szybki przesuw;
TRFORM (transform), transformacja w instrukcji TABCYL oznacza
przeksztacenie danych za pomoca okreslonej macierzy;
TURRET
gowica rewolwerowa okresla pozycj i przesunicie gowicy;
UNIT
jednostkowy przeksztaca dany wektor na wersor o tym samym
kierunku i zwrocie;
UNITS
jednostki okreslane, jako: INCHES, FEET, MM, CM;
UP
do gry podnosi wrzeciono w przypadku gdy ma ono okreslone
poozenie;
VECTOR
wektor wielkosc okreslana przez wartosc i kierunek; 10
definicji: skadowe
x,y,z
; 2 punkty; prostopadle do paszczyzny;
mnozenie wektora przez skalar; iloczyn wektorowy; wektor
normalizowany; wartosc (dugosc) i kat wzgldem paszczyzny;
rwnolegle do przecicia dwch paszczyzn i zwrot; dodawanie
i
odejmowanie wektorw; kat w stosunku do linii prostej i zwrot;
VTLAXS
(variable tool axis), zmienna os narzdzia wykorzystanie cechy
obrabiarek z 5 osiami sterowanymi, umozliwia programiscie
zmian pochylenia narzdzia w czasie obrbki;
WARNNG
(warning) ostrzezenie komentarz postprocesora jezeli
wykryje mozliwosc bdnej interpretacji;
XAXIS (X
-axis), os X;
XLARGE
(X large), X duze w definicjach geometrycznych wskazuje, ze
zadany element znajduje si w kierunku +X;
XSMALL
(X small), X mae w definicjach geometrycznych wskazuje, ze
zadany element znajduje si w kierunku X;
XYPLAN (XY
-plane), paszczyzna XY wskazuje, ze wektor lezy
w
paszczyznie XY;
XYROT
(XY rotation), obrt w paszczyznie XY okresla paszczyzn
i
kat obrotu w instrukcji MATRIX;
YAXIS (Y
-axis), os Y;
YLARGE
(Y large), Y duze w definicjach geometrycznych wskazuje, ze
zadany element znajduje si w kierunku +Y;
YSMALL
(Y small), Y mae w definicjach geometrycznych wskazuje, ze
zadany element znajduje si w kierunku Y;
YZPLAN (YZ
-plane), paszczyzna YZ wskazuje, ze wektor lezy
w
paszczyznie YZ;
YZROT
(YZ rotation), obrt w paszczyznie YZ okresla paszczyzn
i
kzt obrotu w instrukcji MATRIX;
ZAXIS (Z-ax
is), os Z;
ZIGZAK
zygzak stosowane w instrukcji GO TO w celu okreslenia ruchu
w przypadku szachownicy punktw;
ZLARGE
(Z large), Z duze w definicjach geometrycznych wskazuje, ze
zadany element znajduje si w kierunku +Z;
ZSMALL
(Z small), Z mae w definicjach geometrycznych wskazuje, ze
zadany element znajduje si w kierunku Z;
ZSURF
(Z surface), powierzchnia Z definiuje paszczyzn suzaca do
okreslenia wsprzdnej Z wszystkich wprowadzonych pzniej
punktw, dla ktrych nie podano tej wsprzdnej;
ZXPLANE
(ZX plane), paszczyzna ZX wektor lezy w paszczyznie ZX;
ZXROT
(ZX rotation), obrt w paszczyznie ZX okresla paszczyzn
i
kat obrotu w instrukcji MATRIX;
Definicje geometryczne w jzyku APT
Definicje punktw Rys. 57a:

P1=POINT/100,80,30; P1=POINT/CENTER, CIR1
P2=POINT/INTOF,LN2
P3=POINT/XSMALL,INOF,LN1,CIR1;
P4=POINT/YLARGE,INOF,LN1,CIR1
P5=POINT/XLARGE,INOF,CIR1,CIR2
P6=POINT/XSMALL,INOF,CIR1,CIR2
P7=POINT/CIR2,ATANGL,220
Definicje okrgw
Rys. 57b:
CIR1=CIRCLE/10,10,20
CIR1=CIRCLE/CENTER,P1,RADIUS,5
CIR2=CIRCLE/YLARGE,L2,XLARGE,L1,RADIUS,3
CIR3=CIRCLE/XLARGE,L2,YLARGE,L1,RADIUS,6
CIR4=CIRCLE/XSMALL,L2,YLARGE,L1,RADIUS,3
CIR5=CIRCLE/XSMALL,L2,YSMALL,L1,RADIUS,15
CIR10=CIRCLE/CENTER,P2,RADIUS,15
CIR6=CIRCLE/YLARGE,L3,XSMALL,IN,CIR10,RADIUS,3
CIR7=CIRCLE/YLARGE,L3,XLARGE,OUT,CIR10,RADIUS,8
CIR8=CIRCLE/YSMALL,L3,YSMALL,IN,CIR10,RADIUS,4
CIR9=CIRCLE/YSMALL,L3,XSMALL,OUT,CIR12,RADIUS,4
Rys. 57
. Definicje punktw i okrgw w jzyku APT
Definicje linii prostych przy pomocy wsprzdnych, punktw i katw
Rys. 58a:
L1=LINE/5,2,0,10,3,0 lub
L1=LINE/P1,P2
lub wykorzystujac rwnanie tej linii w postaci
y=mx+b,
gdzie m=(Y
1
Y
2
)/(X
1
X
2
)=0.2; b=10:
L1=LINE/SLOPE,0.2,INTERC,10
L2=LINE/PARLEL,L1,YLARGE,12 lub
L2=LINE/P6,ATANGL,0,L1 lub
L2=LINE/P6,PARLEL,L1
L3=LINE/P3,PERPTO,L2
L4=LINE/P4,ATANGL,70,L5
L5=LINE/P5,ATANGL,110,L4
L6=LINE/PARLEL,L7,YLARGE,10
Definicje linii prostych przy pomocy punktw i okrgw
Rys. 58b:
L1=LINE/P1,RIGHT,TANTO,C1
L2=LINE/P2,LEFT,TANTO,C1
L3=LINE/LEFT,TANTO,C3,RIGHT,TANTO,C3
L4=LINE/RIGHT,TANTO,C3,LEFT,TANTO,C2
L5=LINE/RIGHT,TANTO,C4,RIGHT,TANTO,C5
L6=LINE/LEFT,TANTO,C4,LEFT,TANTO,C5
Rys. 58
. Definicje linii prostych w jzyku APT
Paszczyzny definiuje si przez:
trzy punkty: PL1=PLANE/P1,P2,P3;
lini prosta i punkt:
PL2=PLANE/P4,L1;
punktu i paszczyzn rwnolega:
PL3=PLANE/P5,PARLEL,PL1.
Jezeli definiowana paszczyzna jest rwnolega do paszczyzny XY i oddalona od
niej o wartosc
z
, uzywa si definicji ZSURF/
z
, wykorzystywanej rwniez do okreslania
wsprzdnej
z
rznych form geometrycznych lezacych na tej paszczyznie (nie podaje
si wtedy wsprzdnej Z dla kazdej z nich oddzielnie).
Jzyk systemu APT posiada rwniez szerokie mozliwosci zwizego definiowa
nia
zbiorw punktw (PATERN) na odcinkach prostych, okrgach, siatkach
prostokatnych, z wykorzystaniem przesunic i odbic zwierciadlanych. Istnieja rwniez
mozliwosci definiowania bardziej zozonych form geometryczn
ych Rys. 59:
WALEC=CYLNDR/PT1,V1,r
gdzie V1 jest wektorem lezacym na osi walca przechodzacej przez punkt
PT1;
STOZEK=CONE/PT1,V1,d
gdzie
jest pkatem rozwarcia stozka;
POW2ST=QUADRIC/A,B,C
powierzchnia drugiego stopnia o rwnaniu:
Cz B y A x 2 / /
2 2 2 2
= +
TAB=TABCYL/NDZ,SPLINE,PT1,PT2...
sowo TABCYL oznacza tablicowany walec powierzchnie powstajaca przez
przesunicie linii tworzacej wzduz krzywej przestrzennej (kierowni
cy). Krzywa
w przestrzeni jest definiowana punktami (PT1,PT2...). NDZ oznacza brak
wsprzdnej Z, SPLINE modyfikator oznaczajacy ciagosc pierwszej pochodnej
w punktach, przez ktre przechodzi krzywa.
Rys. 59
. Definicje zozonych form geometrycznych
Definicje narzdzi, warunkw skrawania, wymiarw i odchyek
Zawieraja one sowo CUTTER i parametry geometryczne narzdzia; okreslenie
posuwu FEDRAT/p; obrotw wrzeciona SPINDL/n, CW lub CCW; waczenie
COOLNT/ON lub wyaczenie chodziwa; sowa INTOL i OUTTOL.
Instrukcje ruchw narzdzia
Rys. 60a:
FROM/START
z punktu poczatkowego;
INDIR/V1 w kierunku wektora V1;
GO/PAST,DS1,TO,S2
ruch z pozycjonowaniem za paszczyzna DS1 i za
paszczyzna PS1;
GOLFT/DS1,TO,PS2 ruch w lewo (w stosunku do poprzedniego odcinka
toru), stycznie do DS1 i PS1, az do TO DS2;
GODOWN/DS2,TO,PS2
ruch w d, stycznie do DS2 i PS1, az do PS2;
PSIS/PS2 powierzchnia PS2 zostaje zdefiniowana jako
powierzchnia obrobiona
GOFWD/PS2 ruch w przd do PS2.
Rys. 60
. Instrukcje ruchw narzdzia
Instrukcje ruchu dla narzdzia z
Rys. 60b:
TLRGT,GORGT/L1
poozenie narzdzia w prawo od L1, ruch w prawo,
stycznie do L1;
GOLFT/C1,TO,L2 ruch w lewo, stycznie do C1, do pozycjonowania przy
L2;
GOLFT/L2 ruch w lewo, stycznie do L2;
GOLFT/C2 ruch w lewo, stycznie do C2;
GORGT/L1,TO,C1 ruch w prawo, stycznie do L1, do pozycjonowania
przy C1.
Rys. 60c pokazuje sposb oznaczania kierunkw i zwrotw ruchw w stosunku do
ruchu poprzedzajacego. Narzdzie w czasie obrbki porusza si w taki sposb, ze:

jego powierzchnia dziaania jest styczna do PS i rwnoczesnie styczna po lewej
(TLLFT) lub prawej (TLRGT) stronie do powierzchni DS, albo tez:

jego powierzchnia dziaania jest styczna do PS i rwnoczesnie lezy na powierzchni
DS.
Punkt koncowy narzdzia, w ktrym os narzdzia przecina powierzchni dziaania
moze byc prowadzony po powierzchni PS (TLONPS), albo tez nie stawia si takiego
warunku (TLOFPS). Docelowe poozenie narzdzia wyznacza powierzchnia CS.
Instrukcje przebiegu programu

W jzyku systemu APT istnieje mozliwosc wprowadzenia podprogramw,
wywoywanych z programu gwnego instrukcja CALL/symbol podprogramu;
podprogram zaczyna si instrukcja MACRO/.. i konczy instrukcja TERMAC.
4.3.3.
Przykady programowania w jzyku systemu APT
Najpierw podane sa proste przykady programowania obrbki.
Dla konturu pokazanego na Rys. 61:

Rys. 61
. Przykad prostego konturu
PARTNO/PRZYKAD
MACHIN/FREZARKA
PTZERO=POINT/0,0,0
LN1=LINE/PTZERO, ATANGL, 15
LN7=LINE/PTZERO, ATANGL, 30, LN1
ROUND =CIRCLE/YLARGE, LN1, YSMALL, LN7, RADIUS, 35.5
INTOL/.01
OUTTOL/.01
CUTTER/16.5,.75
FROM/75, 100, 50
COOLNT/ON
FEDRAT/95
SPINDL/1150
GO/TO,ROUND,TO,(XYPLN=PLANE/0,0,1,0)
$$ 0,0,1 skadowe wersora prostopadego;
$$ 0 odlegosc od PTZERO;
GOLEFT/ROUND, PAST, LN1
GOFWD/LN1, TO, LN7
GODLTA/0,0,0,100
$$ 0,0,1 skadowe wersora kierunku ruchu;
$$ 100 przyrost;
GOTO/75,100,50
FINI
Dla frezowania konturu czsci z
Rys. 62:
Rys. 62
PARTNO/PYTKA Z OTWORAMI
MACHIN/FREZARKA
TRANSL/120,140,0
$$ Transformacja z ukadu wsprzdnych czsci do ukadu obrabiarki
C1=CIRCLE/75,15,0,20
L1=LINE/0,0,0,10,0,0
L2=LINE/0,0,0,0,10,0
P1=POINT/0,50,0
L3=LINE/P1,RIGHT,TANTO,C1
PL1=PLANE/0,0,1,0
SETPT=POINT/20,80,50
INTOL/0.01
OUTTOL/0.01
CUTTER/16.5,.75
FROM/SETPT
SPINDL/900,CW
FEDRAT/20
GO/TO,L2,TO,PL1
COOLNT/FLOOD
GORGT/L2,PAST,L3
GOLFT/L3,TANTO,C1
GOFWD/C1,PAST,L1
GOLFT/L1,PAST,L2
GODLTA/0,0,1
COOLNT/OFF
FEDRAT/200
GOTO/SETPT
FINI
W przypadku obrbki konturw w dwch
przejsciach, zgrubnym
i
wykanczajacym, moze byc uzyty program z podprogramem wykorzystywanym
dwukrotnie. Narzdzie definiuje si wtedy dwukrotnie, podajac w pierwszej definicji
srednice powikszona o podwojona wartosc naddatku na obrbk wykanczajaca (jest
to modyfikacja wnoszona tylko do programu w rzeczywistosci narzdzie w obu
przejsciach ma ta sama srednic).
Tor srodka narzdzia obliczany dla pierwszego przejscia zapewni wtedy, przy
uzyciu narzdzia o niezmodyfikowanej srednicy, niezbdny naddatek. W drugim
przejsciu tor srodka narzdzia zostaje juz obliczony jako lezacy blizej powierzchni
obrobionej w odlegosci promienia frez.
Dla konturu z Rys. 63a:

Rys. 63
. Przykad zozonych form obrabianych
PARTNO/KONTUR
MACHIN/FREZARKA
$$ definicje geometryczne
.................
.................
$$ podprogram
M1=MACRO
GO/TO,L2,TO,PL
GOLF/L2,TO,L1
GORGT/L1,TANTO,C1
GOFWD/C1,PAST,L4
GOLFT/L4,PAST,L3
GOLFT/L3,PAST,L2
GOLFT/L2,PAST,L1
GOTO/SETPT
TERMAC
$$ koniec podprogramu
CUTTER/25.2
$$ rzeczywista srednica freza wynosi 25 mm
FROM/SETPT
CALL/M1
$$ wywoanie podprogramu M1 obrbka zgrubna frezem R 25 mm
$$ z naddatkiem 0.1 mm
CUTTER/25
CALL/M1
$$ wywoanie podprogramu M1 celem obrbki wykanczajqcej
FINI
Uzycie podprogramw moze znacznie skrcic program, czego przykadem jest
obrbka ukadu otworw w pycie wg
Rys. 63b. Program zawiera tu dwa podprogramy
DRL i WORK, parametry tych programw przyjmuja nowe wartosci za kazdym razem,
gdy podprogram (MACRO makroinstrukcja, podprogram) jest wywoywany:
DRL=MACRO/X,Y,D
GOTO/X,Y,10
GODLTA/0,0,D
GODLTA/O,O,D
TERMAC
WORK=MACRO/VAL
CALL/DRL,X=10,Y=VAL,D=20
TERMAC
CUTTER/4
SETPT=POINT/0,0,5
FROM SETPT
CALL/WORK,VAL=10
CALL/WORK,VAL=20
CALL/WORK,VAL=30
GOTO/SETPT
FINI
Mozliwosci jzyka APT w zakresie obrbki przestrzennej ilustruja przypadki
programowania obrbki wierceniem i frezowaniem ze sterowaniem w 3 i 5ciu osiach.
Program wiercenia otworw umieszczonych na paszczyznie nachylonej w
stosunku do
paszczyzny ukadu XYZ
Rys. 64 [5]:
TLAXIS/0,0,1
$$ os narzdzia rwnolega do osi Z
$$ (0,0,1) sq wsprzdnymi wersora osi Z
MAT1=MATRIX/YZROT,30
$$ definicja macierzy transformacji ukadu odniesienia przez
$$ obrt o 30
wok osi X
TRANSL/20,30,0
$$ transformacja ukadu odniesienia przez przesuniecie o wektor
$$ (20,30,0); obie transformacje pozwalajq na programowanie obrbki
$$ otworw w ukadzie X1,Y1,Z1, natomiast procesor obliczy tory ruchw
$$ narzdzi w ukadzie XYZ, co sygnalizuje w programie instrukcja:
TRACUT/MAT1
GOTO/10,10,1
$$ ruch narzdzia do punktu nad pierwszym otworem
CALL/DRILLM
$$ wywoanie podprogramu obrbki otworu
GOTO/20,30,1
CALL/DRILLM
GOTO/30,40,1
CALL/DRILLM
TRACUT/NOMORE
Rys. 64
. Wiercenie otworw w paszczyznie pochylonej
Frezowanie nachylonej paszczyzny na frezarce 3C wymaga przejsc poozonych
dostatecznie blisko siebie Rys. 65
a, w odlegosci [5]:
b
y b
a D
2 2
2

=
(17)
gdzie: a = R C + Csin
b = asin
y = b H
a H
jest dopuszczalna teoretyczna wysokoscia mikronierwnosci. Program obrbki dla
dwch sasiednich przejsc
Rys. 65b:
Rys. 65
. Frezowanie pochyej paszczyzny na frezarce 3C
PSIS/PL1
$$ paszczyzna PL1 zostaje zdefiniowana jako powierzchnia obrobiona
TLON,GODOWN/L1,TO,PL2
$$ os narzdzia na linii L1, ruch w d w kierunku osi narzdzia
$$ z pozycjonowaniem na paszczyznie PL2
PSIS/PL2
GOUP/L1
$$ ruch w gore, po linii L1
TLLFT,GOLFT/PL3
$$ narzdzie po lewej stronie PL3, ruch w lewo,
$$ stycznie do PL3
TLON,GODOWN/L2,TO,PL1
$$ narzdzie na linii L2, ruch w d po L2, do PL1
Frezowanie nachylonej paszczyzny na frezarce 5C (
Rys. 66) [5]:
Rys. 66
. Szkic do programowania frezowania paszczyzny nachylonej na frezarce 5C
Przed rozpoczciem obrbki narzdzie jest pozycjonowane prostopadle do paszczyzny
PL1:
V1=VECTOR/PERPTO,PL1
PSIS/PL1
TLAXIS/V1
os narzdzia rwnolegle do V1;
GOTO/P1
ruch w poozenie 1;
GO/ON,L1,PL1,PL2 ruch w
poozenie 2, pozycjonowanie stycznie do L1,
PL1 i PL2;
TLON,GOLFT/L1
ruch w poozenie 3, koniec narzdzia porusza si po
L1;
TLLFT,GOLFT/PL3,ON,L2
ruch w poozenie 4, stycznie do PL3, narzdzie po
lewej stronie PL3, do pok
rycia si konca narzdzia
z L2.
4.3.4.
Jzyk COMPACT II
System COMPACT II jest wdrazany od konca lat 60-tych przez firm
Manufacturing Data System International (MDSI,USA) i nalezy obecnie do najbardziej
rozpowszech
nionych w swiecie (zwaszcza w Niemczech i USA). Jest uwazany za
prostszy od APT, moze byc wykorzystywany dla rznych maszyn technologicz
nych
sterowanych numerycznie: tokarek i centrw tokarskich, frezarek, wiertarek, centrw
frezarsko-wytaczarskich, maszyn do wycinania strumieniem tlenu i strumieniem
fotonw, wycinarek elektroerozyj
nych. Tumaczenie programu zrdowego na
sterujacy odbywa si podobnie jak w APT przy uzyciu uniwersal
nego procesora
i
odpowiedniego postprocesora. Testowanie programu i edycja odbywa si w trybie
dialogu z wykorzystaniem grafiki komputerowej ploterw lub monitorw
graficznych. Stosowane w dalszym ciagu symboliczne oznaczenie punktw, linii
prostych i okrgw sa typowe dla jzyka COMPACT II (do rysunkw na ktrych
podane sa symbole jzyka APT, rysunki sa uzupenione typowym dla COMPACT
-u
oznacze
niem poczatku ukadu odniesienia przedmiotu B i osi XB, YB, ZB). Struktura
programu zrdowego jest podobna jak w jzyku APT, definicje narzdzi i warunkw
skrawania oraz instrukcje ruchw narzdzi i przebiegu programu sa objasnione
w podanych dalej
przykadach.
Wybrane sowa jzyka systemu COMPACT II [8]:
ABSO1 programowanie absolutne;
ATCHG
automatyczna zmiana narzdzia;
BASE
okreslenie poozenia poczatku ukadu XB, YB, ZB;
CNTR
srodek okrgu;
CCW ruch przeciwnie do kierunku obrotw wskazwki zegara;
CON
waczenie chodziwa;
CUT posuw roboczy;
CW ruch zgodnie z kierunkiem obrotw wskazwek zegara;
D definicja;
DO
wykonac;
DRAW
kreslenie rysunku na ploterze;
END koniec programu;
F
punkt koncowy konturu;
GL
dugosc narzdzia;
ICON
kontur wewntrzny;
IDENT identyfikacja przedmiotu obrabianego;
IN
wielkosci na wejsciu;
INCH wymiary w calach;
INIT zadanie systemu wymiarowania (calowy, metryczny);
LOC
poozenie;
MACHIN obrabiarka;
METRIC wymiarowanie w systemie metrycznym;
MOVE ruch szybki;
MMPM mm/min;
NO brak ruchu;
OCON
kontur zewntrzny;
ON po;
OUT
wielkosci na wyjsciu, stycznosc zewntrzna;
PALLET automatyczna zmiana palety;
PAR rwnolegle;
PAST za;
PER prostopadle;
R
promien okrgu;
PRM obr/min;
S
punkt poczatkowy konturu;
SCALE
podziaka rysunku;
SETUP nastawienie obrabiarki;
STK
naddatek na obrbk wykanczajaca;
TD
srednica narzdzia;
TO
do (np. poozenia stycznego do podanej linii);
TOOL nar
zdzie
Definicje punktw Rys. 57a:

DPT1,100XB,80YB,30ZB
DPT1,CIR1/CNTR
DPT2,LN1,LN2
DPT3,LN1,CIR1,XS
DPT4,LN1,CIR1,YL
DPT5,CIR1,CIR2,XL
DPT6,CIR1,CIR2,XS
DPT7,CIR2,140CW
DPT8,CIR2,40CCW
Definicje okrgw
Rys. 57b:
DCIR,PT1,5R
DCIR1,PT3,PT4,PT5
DCIR2,LN1/3YS,LN2/3XL,3R
DCIR3,LN1/6YL,LN2/6XL,6R
DCIR4,LN1/1.5XS,LN2/1.5YS,3R
DCIR5,LN1/7.5YS,LN2/7.5XS,15R
DCIR7,LN3/4YL,CIR10/4XL,8R
DCIR9,LN3/4.5YS,CIR10/4.5XS,4R
Definicje linii prostych przy pomocy wsprzdnych, punktw i katw
Rys. 58a:
DLN1,PT1,PT2
DLN2,LN1/12YL
DLN2,PT1,PARLN1
DLN3,PT3,PERLN2
DLN4,PT4,PARX/35CW
DLN5,LN4,ROTXY70CW lub
DLN5,PT5,PARX/35CCW
DLN6,LN7/10XL
Definicje linii prostych przy pomocy punktw i okrgw
Rys. 58b:
DLN1,PT1,CIR1,YS
DLN2,PT1,CR1,YL
DLN3,CIR2,YL,CIR3,CROSS
DLN4,CIR2,YS,CIR3,CROSS
DLN5,CIR4,YS,CIR5
DLN6,CIR4,YL,CIR5
4.3.5.
Przykady programowania w jzyku COMPACT II
Program w jzyku COMPACT II skada si z czterech rodzajw instrukcji:
1.
Okreslenia czsci obrabianej i obrabiarki znajduja si na poczatku programu.
2. Definicji geometrycznych.
3.
Definicji narzdzi i warunkw skrawania.
4.
Instrukcji ruchw narzdzi.
COMPACT II jest prawie cakowicie bezformatowym jzykiem. Oznacza to, ze
wyszczeglnione instrukcje w punktach 2
4 moga byc wzajemnie przemieszane i ze

kolejnosc informacji czsciowych w obrbie poszczeglnych instrukcji jest dobierana
dowolnie.
Program obrbki czsci z rys.
Rys. 67
przedstawia si nastpujaco:
Rys. 67
W pierwszym wierszu kazdego programu COMPACT II wyszczeglniona jest
obrabiarka, na ktrej dana czsc ma byc obrabiana:
MACHIN,FREZARKA
W celu szybkiej identyfikacji czsci mozna w drugim wierszu podac oznaczenie
narzdzia, numer czsci lub informacje identyfikacyjna nazw lub podobna
informacj:
IDENT,KATOWNIK
W instrukcji SETUP ustalone zostaje poozenie punktu zmiany narzdzia
w odniesie
niu do absolutnego punktu zerowego obrabiarki. W analizowanym ponizej
przykadzie punkt ten poozony jest w osi X na wysokosci zera, a w osi Y na
wysokosci 85 mm. W osi Z lezy on na wysokosci 250 mm w celu zachowania
wystarczajacego odstpu bezpieczenstwa. W programie zapisuje si to nastpujaco:
SETUP,0LX,85LY,250LZ
Przed rozpoczciem opisu geometrii czsci ustala si punkt zerowy narzdzia
Rys. 68
. Poniewaz wymiarowanie czsci obrabianej rozpoczyna si od lewego rogu,
punkt ten przyjmuje si jako baz w nastpujacej instrukcji:
BASE,25.4XA,25.4YA,0ZA
W instrukcji tej dane XA, YA i ZA oznaczaja odniesienie do punktu zerowego
obrabiark
i w trzech osiach. Liczba przed kazda z tych trzech danych podaje odstp
bazy od punktu zerowego w kierunku danej osi. Wymiary te sa nastpnie uwzgldniane
przy mocowaniu czsci obrabianej.
Rys. 68
. Ustalenie punktu zerowego narzdzia
Dopiero teraz mozna rozpoczac opis geometrii obrabianego przedmiotu, powoujac
si kazdorazowo na wymiary zgodne z rysunkiem oraz na ustalony juz punkt bazo
wy.
Dolna krawdz czsci obrabianej jest oznaczona jako linia 1
Rys. 68
. Lezy ona w osi
X i jest zdefinio
wana w nastpujacy sposb:
DLN1,YB
Pierwsze sowo oznacza: Define Line 1 tj. zdefiniowanie linii 1. Przez YB
zosta
je okreslone, ze linia, patrzac w
kierunku osi
Y, przebiega na wysokosci 0 od
pun
ktu bazowego. Poniewaz nie podano zadnej wartosci X oznacza to, ze linia ta
biegnie rwnolegle do osi X, a
skoro odstp Y wynosi 0 wic linia ta pokrywa si
z
osia X.
Nastpnie zdefiniowana bdzie linia 2. Linia ta zgo
dnie z Rys. 69 przechodzi pod
katem 135
przez punkt lezacy na osi X, jednakze oddalony od bazy o 120.65 mm. Jak
definiuje si kat w jzyku COM
PACT II pokazuje Rys. 70.
Promien biegnacy na prawo od pun
k
tu P w poziomie przyjmuje si jako 0
.
Przejscie w d o 90
w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara w programie

oznacza si 90CW (90
Clock Wise). Nastpne przesunie

cie o 90
oznacza si
180CW, a kolejne 270CW. Przejscia w kierunku przeciw
nym oz
nacza si CCW
(Counter Clock Wise). Definicja linii 2:
DLN2,120.65XB,YB,45CCW
Rys. 69. Definicja linii LN1, LN2
Rys. 70
. Definicja kata w jzyku COM
PACT II
Z kolei definiuje si punkt 1 (
Rys. 71):
DPT1,12.7+63.5+38.1XB,6.35YB,ZB
Rys. 71
. Definicja punktu PT1 i okrgu CIR1
Pierwsze sowo oznacza tutaj Define PoinT 1 czyli definiowanie punktu 1.
Definicja okrgu o promieniu 12.7 winna teraz nastapic za pomoca punktu 1 jako
punktu srodkowego oraz podania promienia 12.7 mm. Pierwszym sowem w tej
instrukcji jest DCIR z doaczonym numerem okrgu. DCIR oznacza: Define CIRcle
czyli definicja okrgu:
DCIR1,PT1,12.7R
Kolej teraz na zdefiniowanie linii poozonej rwnolegle do osi X i lezacej
w
odlegosci 12.7+6.35 mm od niej
Rys. 72
. Odpowiednia definicja ma postac:
DLN3,19.05YB
Rys. 72. Definicja linii LN3
Wycinek okrgu znajdujacy si w srodku ramion kata nie musi byc defi
niowany.
Srednica freza, za pomoca ktrego ma byc obrabiany uk wynosic bdzie 20
mm.
Zadany promien R=10 mm powstaje wic automatycznie po wejsciu narzdzia
w
srodek kata. Okreslone zostana teraz pozostae dwa okrgi znajdujace si w zarysie
obrabianego profilu. Nie bda jak poprzednio od
dzielnie przeprowadzone obliczenia
wsprzdnych punktu srodkowego lecz wsprzdne te waczone zostana do definicji
koa. Dla okrgu 2 poozonego na koncu grnego ramienia wyglada to nastpujaco
(Rys. 73):
DCIR2,12.7+63.5XB,6.35+12.7+44.45YB,7.94R
Rys. 73
. Definicja okrgu CIR2
Rys. 74
. Definicja okrgu CIR3
Posugujac si ta sama metoda okreslamy okrag nr 3 (
Rys. 74):
DCIR3,12.7XB,12.7YB,12.7R
Dopiero teraz mozna zdefiniowac zewntrzna lini ograniczajaca grne ramie. Linia ta
(linia nr 4) lezy stycznie na okrgach 2 i 3
Rys. 75. Przedsta
wia si to nastpujaco:
DLN4,CIR2,CIR3
Istnieja dwie linie
Rys. 76
wobec tego nalezy podac, ktra z obu mozliwosci
mamy na mysli. Odnosimy si przy tym do osi X lub Y. Z rysunku wynika, ze na mysli
mamy te z obu mozliwosci, dla ktrej wartosc Y jest wiksza w odnie
sieniu do
wymienione
go w pierwszej kolejnosci okrgu. A zatem definicja brzmi:
DLN4,CIR2,YL,CIR3
Rys. 75. Definicja linii LN4 i LN5
Rys. 76. Definicja linii LN6
Druga linia tworzaca rami biegnie rwnolegle do linii; odstp obu tych linii wynosi
15.88 mm. Przesuwajac lini 4 o 15.88 mm mozna skonstruowac lini 5. Okreslajac jej
kierunek stwierdzamy ze X rosnie, a wic definicja pozycji X brzmi:
DLN5,LN4/15.88XL
Na koniec do zdefiniowania pozostaa linia 6 (
Rys. 76
). Definicj tworzymy
podobnie jak dla linii 1 z ta rznica, ze wykorzystana jest inna os:
DLN6,XB
Zdefiniowane zostay zatem wszystkie elementy geometryczne czsci obrabia
nej.
Wskazano rwniez rzne mozliwosci definiowania linii, punktw i okrgw.
Kolejnym etapem bdzie wywoanie i opisanie narzdzia do frezowania. Odbywa si to
za pomoca nastpujacej instrukcji:
ATCHG,TOOL1,GL200,TD20,900RPM,230MMPM,CON
Poszczeglne elementy posiadaja nastpujace znaczenie:
ATCHG: Automatic Tool CHanGe automatyczna zmiana narzdzia
TOOL1: narzdzie nr 1
GL200: Gage Lenght
200 mm dugosc narzdzia 200 mm
TD20: Tool Diametr 20 mm srednica narzdzia 20 mm
900RPM: 900 Revolution Per Minute 900 obr/min
230MMPM: 230 MM Per Minute posuw 230 mm/min
CON: COoling On waczanie srodka chodzacego
Opisane w ten sposb narzdzie musi byc doprowa
dzone ruchem szybkim do pozycji
obrbki, od ktrej winien si rozpoczac przebieg frezowa
nia:
MOVE,OFFLN1/YS,10ZB
Przez MOVE nastpuje ruch szybki z pozycji zmiany narzdzia. Kolejne dane
okreslaja, dokad przesuwa si frez. OFFLN1 wskazuje, ze punkt koncowy ruchu lezy
na zewnatrz linii 1. Za pomoca modyfikatora wyznaczona zostaje strona linii 1, po
ktrej winien zatrzymac si frez. Jest to okreslone przez YS, co oznacza Y
Small,
a wic stron, po ktrej Y jest mniejsze. Przez OFFLN1/YS jest wic jednoznacznie
wyznaczony ruch wzduz osi Y. Za pomoca OFFLN6/5XS okreslony zostaje teraz ruch
wzduz osi X. Dosuw narzdzia nastpuje na zewnatrz linii 6 i to po tej stronie, po
ktrej jest X small czyli wartosc X jest mniejsza. Frez nie moze wejsc
bezposrednio na lini 1 lecz musi byc uwzgldniony dobieg wielkosci 5 mm. Realizuje
si to przez podanie 5XS. OFFLN6/5XS oznacza zatem, ze narzdzie winno byc
dosunite po stronie X Small z odstpem 5 mm od linii 6. Przez 10ZB ustalony
zostaje rwniez Dosuw do osi Z. Przy uwzgldnianiu uchwytu narzdzia, frez porusza
si nad powierzchnia stou na wysokosci 10 mm. Ustalony zosta zatem dosuw
narzdzia ruchem szybkim. Moze wic rozpoczac si obrbka.
Najpierw frez porusza si rwnolegle do linii 1, az do przekroc
zenia linii 2 Rys.
77. Odpowiednia instrukcja W COMPACT II brzmi:
CUT PARLN1,PASTLN2
CUT (skrawanie) wyzwala ruch z okreslona uprzednio prdkoscia posuwu. Ruch
ten powinien przebiegac rwnolegle do linii 1, (PARLN1) do przekroc
zenia linii 2
(PASTLN2). Teraz frez musi podazac za linia 2 (PARLN2), az na zewnatrz okrgu 1
(CUTCIR1) Rys. 78
. Istnieja dwa punkty przecicia linii 2 i okrgu 1. Zadany punkt
przecicia musi byc okreslony przez dodatkowe podanie YL (Y Large Y wikszy),
w zwiazku z tym frez przesunie si do punktu przecicia, przy ktrym wartosc Y jest
wiksza. A zatem instrukcja brzmi:
CUT PARLN2, OUTCIR1, YL
Rys. 77
. Okreslenie ruchu narzdzia wzduz linii LN1
Rys. 78
. Okreslenie ruchu narzdzia na zewnatrz okrgu CIR1
Rys. 79
. Obejscie okrgu CIR1
Nastpnie frez musi obejsc kontur zdefiniowanego uprzednio jako CIR1 okrgu
Rys. 79
. W jzyku COMPACT II okresla si to jako OCON (Out CON
touring)
CIR1. Winno to nastapic ruc
hem przeciwnym do ruchu wskazwek zegara czyli
Counter ClockWise (CC
W). Ruch winien rozpoczac si w miej
scu (LOCation), na
ktrym skonczony zosta ostatni ruch S/LOC/. Ruch ten winien konczyc si (Finish)
tam, gdzie okrag 1 tworzy punkt z linia 3 F/TANLN3/, a wic ins
trukcja ta brzmi:
OCON,CIR1,CCW,S/LOC/,F/TANLN3/
Frez musi si teraz poruszac rw
no
legle do linii nr 3 az do (TO) linii 5
Rys. 80.
Powstaje przy tym kontur okrgu w srodku obu ramion kata, poniewaz promien freza
i
promien konturu czsci sa identyczne:
CUT,PARLN3,TOLN5
Rys. 80
. Ruch rwnolegy do linii LN2 az do linii LN5
Narzdzie porusza si nastpnie rwnolegle do linii 5
Rys. 81. W COMPACT II
mozna teraz okreslic nastpny krok obrbki tj. obejscie okrgu 2, rwnoczesnie
z
definicja tego ruchu. Instrukcja tego ruchu nazywa si OCON, a
przebiega on po
okrgu 2 S/TANLN5/. Ruch konczy si tam, gdzie linia 4 jest styczna do koa 2
F/TANLN4/:
OCON,CIR2,CCW,S/TANLN5/,F/TANLN4/
Rys. 81
. Ruch rwnolegy do linii LN5 i obejscie okrgu CIR2
Podobnie przebiega kolejny krok programu Rys. 82. Odpowiednia instrukcja
wyglada wic nastpujaco:
OCON,CIR3,CCW,S/TANLN4/,F/TANLN6/
Rys. 82
. Obejscie okrgu CIR3
Celem ukonczenia frezowania, frez musi si jeszcze przesunac rwnolegle do linii
6 (LN6), az do przejscia linii 1
Rys. 82
, co w COMPACT II oznacza si:
CUT,PASTLN1
Program zapisany w jzyku COMPACT II zakonczony zostaje instrukcja END.
Kompletny program dla elementu przedstawionego na Rys. 67
bdzie mia postac:
MACHIN, FREZARKA
IDENT, KATOWNIK
SETUP, 0LX, 85LY, 250LZ
BASE, 25.4XA, 25.4YA, 0ZA
DLN1, YB
DLN2, 120.65XB, YB, 45CCW
DPT1, 12.7+63.5+38.1XB, 6.35YB, ZB
DCIR1, PT1, 12.7R
DLN3, 19.05YB
DCIR2, 12.7+63.5XB, 63.5+12.7+44.45YB, 7.94R
DCIR3, CIR2, YL, CIR3
DLN5, LN4/15.88XL
DLN6, XB
ATCHG, TOOL1, GL200, TD20, 900RMP, 230MMPM, CON
MOVE, OFFLN1/YS, OFFLN6/5XS, 10ZB
CUT, PARLN1, PASTLN2
CUT, PARLN2, OUTCIR1, YL
OCON, CIR1, CCW, S/LOC/, F/TANLN3/
CUT, PARLN3, TOLN5
OCON, CIR2, CCW,S/TANLN5/, F/TANLN4/
OCON, CIR3, CCW, S/TANLN4/, F/TANLN6/
CUT, PASTLN1
END
Przykad programowania obrbki na centrum tokarskim
Rys. 83:
Rys. 83
. Przykad obrbki na centrum tokarskim
Dane pierwszej instrukcji identyfikuja postprocesor i czsc obrabiana:
INIT,METRIC/IN,METRIC/OUT,BASE,XA,130ZA
SETUP,ABSO2,RPM2500,X65+20+2+60,Z130+200
ABSO2 powoduje pojawienie si w programie sterujacym sowa G50 po kazdej
zmianie narzdzia, oznaczajacego programowanie absolutne.
Instrukcje geometryczne:
DLN1,ZB,40D,45CCW
LN1 prosta przechodzaca przez punkt na prawym czole przed
miotu, na
40, pod
katem 45
do osi Z.
DLN2,100D,355ZB,45CCW
DPT1,110D,5535ZB
DPT2,130D,255535ZB
DLN3,PT1,PT2
DLN4,50D
DLN5,35ZB
DLN6,100D
DLN7,5535ZB
DLN8,130D
DLN9,ZB
Linie proste rwnolegle do osi Z programowane przez podanie srednicy,
prostopadle do osi Z przez podanie ZB.
DCIR1,LN5/10ZL,LN4/10XL,10R
Okrag okreslony przez poozenie srodka O pro
mienia.
CUT,PARLN3,OFFLN8/XL
MOVE,OFFLN9/3ZL
Szybki ruch;
Definicja narzdzia i warunkw skrawania dla toczenia rowka:
ATCHG,TOOL3,OFFSET,GLX75,GLZ25, (cont)
TLR,CCS/OFF,25MPM,RPMD90,0.1MMPR
Procesor obliczy obroty n=1000
25/a
90;
Instrukcje ruchw narzdzia przy toczeniu rowka:
MOVEC,OFFLN3/2XL,OFFLN7/ZL
CUT,90D
Toczenie rowka do srednicy
90.
CUT,OFFLN3/2XL,PARLN7
Powrt posuwem roboczym do poozenia z instrukcji MOVEC.....
Definicja narzdzia i warunkw skrawania przy toczeniu gwintu:
ATCHG,TOOL4,OFFSET4,GLX80,GLZ25,TLR,20MPM,RPMD100
THR(skok),S(LN5/8ZL),F(LN7/.3ZL),(cont)
MID(LN6/....XS),MAD(LN6),DEG...(cont)
SDPTH0.2,FDPTH0.2,2SP/0.025,BDLP2,CYC4/OFF,CO
Definicje narzdzia i warunkw skrawania dla obtaczania czoa:
ATCHG,TOOL1,OFFSET1,BLX60,GLZ25,TLN2,0.2MMPR,100MPM
MOVEC,OFFLN110XL,OFFLN9/ZL
Sowo MOVEC (move to cut) oznacza ruch szybki z automatycznym zwolnieniem
do posuwu roboczego przed punktem podanym w instrukcji: 10,, przed linia LN6, na
linii ZB=0.
Instrukcje ruchw narzdzia przy toczeniu czoa:
CUT,ONLN(XB),CSS/ON
Ruch narzdzia po linii LN9, CSS (Constant Surface Speed) staa prdkosc
obwodowa, utrzymywana w ciagu przejscia (do pewnej srednicy).
CUT,1X,1Z
Odskok narzdzia od powierzchni obrobionej.
Definicja narzdzia i warunkw skrawania dla toczenia konturu czsci:
ATCHG,TOOL2,OFFSET2,GLX60,GLZ25,TLR1.2,0.4MMPR,100MPM
Instrukcje ruchw narzdzia przy toczeniu konturu:
MOVEC,OFFLN1/XL,OFFLN9/3ZL
CUT,PARLN1,OFFLN4/XL,CSS/ON
ICON,CIR1,S(TANLN4),F(TANLN5),CCW
CUT,PARLN6,OFFLN7/ZL
4.3.6. System EXAPT
O ile system APT stwarza bardzo szerokie mozliwosci opisu form geometrycz
nych
paskich i przestrzennych, to rwnoczesnie zakres wykorzys
tania komputera do
wspomagania czynnosci zwiazanych z projektowaniem technologii ogranicza si do
sterowania ruchami podanymi w programie narzdzi i warunkw skrawania wg
zaprogramowanych przejsc i zabiegw.
W 1963 roku rozpoczto w TH Aachen i TU Berlin prace nad systemem, ktry
okreslono jako rozszerzony podzbir APT, oznaczajac go skrtem EXAPT (EXtended
subset of APT). System ten wykorzystuje podstawy i reguy budowy jzyka APT, ma
rwnoczesnie znacznie rozszerzona stron technologiczna. Poczatkowo powstay trzy
czsci systemu: EXAPT 1 dla wiertarek i frezarek ze sterowaniem punktowym
i
odcinkowym, EXAPT 2 dla tokarek ze sterowaniem ksztatowym, EXAPT 3 dla
frezarek ze sterowaniem ksztatowym 2CL, od strony geometrycznej porwnywal
ny
z
systemem ADAPT. Z poczatkiem lat 70-tych powsta sys
tem EXAPT 1.1
przeznaczony dla centrw frezarsko
-wytaczarskich, uatwiajacy programowanie
obrbki z wykorzysta
niem gowic wytaczarskich i umozliwiajacy obrbk ksztatowa.
Wspczesnie rozwijane sa formy tego jzyka odpowiednie zarwno do przetwarzania
wsadowego jak i do dialogu: EXAPT MO1 BASIC-EXAPT system uniwersalny,
EXAPT MO2 pozwalajacy na daleko posunita automatyzacj projektowania
operacji tokarskich dla tokarek ze sterowa
niem numerycznym w dwch i czterech
osiach, EXAPT MO3 przeznaczony do programowania obrbki na centrach
frezarsko-wytaczarskich, frezarkach i wiertarkach, EXAPT 3D EXAPT MO4
przeznaczony do programowania obrbki powierzchni krzywoliniowych na frezarkach
5C.
System EXAPT umozliwia automatyczny dobr narzdzi skrawajacych
, warunkw
skrawania, cykli zabiegw obrbki powierzchni elementarnych, automaty
czny podzia
naddatku na obrbk na podstawie zaprogramowanego ksztatu pfabrykatu
i
przedmiotu po obrbce. Taki zakres automatyzacji czynnosci technologicznych
wymaga zaozenia bazy danych obejmujacej: narzdzia skrawajace, materiay
obrabiane, warunki skrawania, obrabiarki i uchwyty.
W jzyku systemu EXAPT mozna opracowac programy zrdowe obrbki rodzin
czsci technologicznie podobnych technika podprogramw. Istnieje mozliwosc
symulacji przebiegu operacji na ekranie monitora (symulacja graficzno-dynamiczna),
co jest szczeglnie wazne w przypadku produkcji jednostkowej i maoseryjnej
i
przedmiotw obrabianych o zozonym ksztacie i dugich czasach obrbki, kiedy
testowanie programw sterujacych bezposrednio na obrabiarce jest kopotliwe
i nieekonomiczne.
Jzyk EXAPT moze byc stosowany w systemach DNC, moze byc rwniez
stosowany w systemach CAD i CAD/CAM.
Wybrane sowa jzyka EXAPT [9]
ANBEV
(angle of bevel), kat fazy;
ARC
uk;
AT przyrosty;
ATN (arc tangent function), funkcja arcus tangens;
ATNGL
(at angle), pod katem;
AVOID
pominac;
BEFORE przed;
BEGIN
poczatek;
BEHIND za;
BEVEL
faza naroza;
BLANCO (blank contour), zarys przedmiotu surowego;
BLIND (blind hole), otwr nieprzelotowy;
BORE (boring), wytaczanie;
CALL
(call subprogram), wywoanie podprogramu;
CCLW (counterclockwise), przeciwnie do ruchu wskazwek zegara;
CDRILL (center drilling), nawiercanie;
CENTER
srodek;
CHUCK uchwyt;
CIRCLE o
krag;
CLAMP
(clamping plane), paszczyzna mocowania;
CLDIST
(clearence distance), odlegosc bezpieczna;
CLPRNT
(cutter location print), wydruk poozen narzdzia;
CLW (clockwise), zgodnie z ruchem wskazwek zegara;
CONT (contouring), toczenie kszta
towe;
CONTUR (contour), zarys przedmiotu;
COOLNT
(coolant), chodziwo;
CORED
wstpnie odlany otwr;
CORREC (correction of cutting parameters), korekcja parametrw
skrawania;
COSINK
(countersinking), pogbienie stozkowe;
COUPLE synchronizacja posuwu z obrotami wrzeciona w celu nacinania
gwintu;
CROSS poprzeczny;
CSPEED
(cutting speed), szybkosc skrawania;
CSRAT
(cutting speed ratio), wartosc szybkosci skrawania;
CUT
(mechaning position callup), skrawanie, wywoywanie miejsca
obrbki;
CUTLOC
(location of cut), poozenie miejsca obrbki;
DEPTH
gbokosc;
DIA
(diameter), srednica;
DIABEV
(diameter of bevel), srednica fazy naroza;
DIAMET
(diameter), srednica;
DRILL wiercenie;
FDSTOP (feed stop), zatrzymanie posuwu;
FEDRAT (feedrate), posuw;
FEED (feedrate), posuw;
FIN
(finishing), obrbka pwykanczajaca;
FINE
(fine finishing), obrbka wykanczajaca;
FINI (program end), koniec programu;
FROM z, od;
FWD (forward), naprzd;
GO
idz;
GOBACK
(go back), wrc;
GODLTA (go delta), przemieszczenie przyrostowe;
GOFWD
(go forward), idz naprzd;
GOLFT
(go left), idz w lewo;
GORGT
(go right), idz w prawo;
GOTO
(go to), idz do;
GROOV (grooving), toczenie rowkw;
IF
(if conditional jump), jezeli skok warunkowy;
IN
(inside), wewnatrz;
INCR (increment), przyrost;
INCH cal;
INSERT
(insert control commands), waczanie rozkazw sterujacych;
INTOF
(intersection of), przecicie;
INVERS (inverse numbering or clamping), odwrotna numeracja lub
zamocowanie;
JUNPTO (jump to unconditional jump), skok bezwarunkowy;
LEFT lewy;
LFT (left), lewy;
LINE linia prosta;
LINEAR liniowo;
LONG
(longitudinal), wzduzny;
LOOPND
(loop end), koniec ptli programu;
LOOPST
(loop start), poczatek ptli programu;
MACHDT (machine tool data), dane charakterystyczne obrabiarki;
MACHIN (machine), obrabiarka;
MACRO (subroutine), podprogram;
MATERL
(material), materia;
MIRROR (mirror image of point pattern), zwierciadlane odbicie zbioru
punktw;
ORIGIN (origin of workpie
ce coordinate system), poczatek ukadu
wsprzdnych przedmiotu;
OUT
(outside), na zewnatrz;
OVSIZE (oversize), naddatek;
PARLEL (parallel), rwnolegle;
PART przedmiot obrabiany;
PARTCO (finished part contour), zarys przedmiotu obrabianego;
PARTNO (part number), numer przedmiotu obrabianego;
PATERN (point pattern), zbir punktw;
PERPTO (perpendicular to), prostopadle do;
PITCH (thread pitch), skok gwintu;
PLAN
(plan surface), paszczyzna;
POINT punkt;
PRINT wydruk;
RADIUS
promien;
RANDOM
(random linking of point patterns), aczenie zbiorw punktw;
RAPID (rapid traverse feedrate), przesuw szybki;
RE (reverse), odwrcenie;
REAM (reaming), rozwiercanie;
REMARK komentarz;
REV (revolutions), obroty;
RGT (right), prawy;
RIGHT prawy;
ROUGH zgrubna;
ROUND
zaokraglenie;
SAFPOS
(safe positions), poozenie bezpieczne;
SEMI (semi
-machined), czsciowo obrobiony;
SINK
(counter boring), pogbianie;
SISINK
(core drilling), obrbka rozwiertakiem zdzierakiem krtym;
SMOOTH
gad
ki;
SO (single operation), pojedynczy zabieg;
SPEED
(cutting speed), szybkosc skrawania;
SPINDLE
(spindle speed), prdkosc obrotowa wrzeciona;
SPIRET (spindle retraction), wycofanie wrzeciona;
SQRT (square root function), pierwiastek kwadratowy;
STAN
(setting angle), kat ustawienia narzdzia;
STOP stop;
SURFIN
(surface finish), chropowatosc powierzchni;
TAP (tapping), gwintowanie;
TAT (tapping type), rodzaj gwintu;
TERMAC (termination of macro), koniec podprogramu;
TERMCO (terminaton of contour), koniec zarysu;
THREAD (threading), nacinanie gwintu;
TIMES razy;
TOLPO
(tolerance of position), tolerancja poozenia;
TOOL
narzdzie;
TOOLNO
(tool number), numer narzdzia;
TRAFO (transformation of point pattern), transformacja zbioru punktw;
TRANS
(translate coordinates), przesuniecie wsprzdnych przedmiotu;
TRANSL (translate linearly), przesuniecie liniowe;
TURN (turning), toczenie;
UNMACH
(unmachined), nieobrobiony, peny;
WORK
(work call), wywoanie obrbki;
XLARGE (X l
arge), w kierunku rosnacej wartosci X;
XSMALL
(X small), w kierunku malejacej wartosci X;
XYROT
(rotation in XY plane), obrt wok osi Z;
YLARGE
(Y large), w kierunku rosnacej wartosci Y;
YSMALL
(Y small), w kierunku malejacej wartosci Y;
YZROT (rota
tion in YZ plane), obrt wok osi X;
ZSURF (Z-surface), powierzchnia Z;
ZXROT
(rotation in ZX plane), obrt wok osi Y;
4.3.7.
Instrukcje geometryczne w jzyku EXAPT
Szereg przykadw instrukcji geometrycznych podano na
Rys. 84 i Rys. 85.
Rys. 84
. Instrukcje geometryczne w jzyku EXAPT
Rys. 85
. Instrukcje geometryczne w jzyku EXAPT
4.3.8.
Przykady programu rdowego w jzyku systemu EXAPT 1
Przykad 1 obejmuje obrbk ukadu otworw w scianie korpusu przekadni zbatej
Rys. 86.
Rys. 86
. Ukad otworw podlegajacych obrbce
PARTNO/PRZEKLADNIA
Instrukcja rozpoczynajaca program;
REMARK/DANE OGOLNE
Instrukcja po ktrej pisze si ancuch znakw al
fanumery
cznych, nie majacych
wpywu na dziaanie proce
sora (komentarz);
MACHIN/PP1
Wywoanie postprocesora;
PART/MATER, 1
Podanie kodu materiaowego;
CLPRINT
Instrukcja drukowania informacji, ktre wprowadza si do przetwar
zania przez
postprocesor;
REMARK/DEFINICJE GEOMETRYCZNE
ZSURF/0
Definicja paszczyzny Z=0, na ktrej leza definiowane otwory geometry
czne;
P1=POINT/0,0
Definicja punktu o wsprzdnych (0,0);
K1=CIRCLE/0,0,100
Definicja okrgu o srodku w punkcie (0,0) i promieniu 100 mm;
Z1=PATERN/ARC,K1,0,90,CCLW,4
Definicja zbioru punktw (PATERN), rozmieszczo
nych na okrgu (ARC)
zdefiniowanym
jako K1, wsprzdna koncowa pier
wszego punktu 0
, ostatniego 90
,
liczba punktw 4, rozmieszczone w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwek zegara
(CCLW);
P2=POINT/150,150
Definicja punktu o wsprzdny
ch (150,150);
K2=CIRCLE/CENTER,K2,RADIUS,50
Definicja okrgu o srodku w punkcie K2 i pro
mieniu 50;
Z2=PATERN/ARC,K2,50,CCLW,6
Definicja zbioru punktw rozmieszczonych na okrgu K2, wsprzdna
pierwszego z nich 50
, kierunek przeciwny do ruchu wskazwek zegara;

P3=POINT/(X3=150+100*cos(20),(Y3=150+100*sin(20))
Definicja punktu przez podanie formu na obliczenie jego wsprzdnych;
P4=POINT/(X3+100*sin(20)),(Y3100*sin(20))
FROM/0,0,120
Definicja punktu poczatkowego programu;
REMARK/DEFINICJE TECHNOLOGICZNE
C1=REAM/DIAMET,20,DEPTH,30,TOLPO
Cykl zabiegw obrbki dokadnego otworu: zacentrowanie, wiercenie,
rozwiercanie zgrubne, rozwiercanie wykanczajace; podaje si tylko srednic otworu
(DIAMET) wynoszaca 30 mm, gbokosc (DEPTH) wynoszaca 30
mm; instrukcja
TOLPO oznacza zwikszone wymagania stawiane dokadnosci rozmieszczenia
otworw koniecznosc zacentrow
ania przed wierceniem;
C2=DRILL/DIAMET,50,DEPTH,30
Cykl wiercenia przy srednicy otworu 25
D<55 dwukrotnie, przy D
55 trzykrotnie;
C4=TAP/DIAMET,6,DEPTH,30,TAT,1
Cykl gwintowania: wiercenie, pogbianie, gwinto
wanie; kod gwintu (TAT), 1
oznacza gwint metryczny;
REMARK/INSTRUKCJE WYKONAWCZE
CLDIST/2
Poozenie wierzchoka narzdzia w momencie przeaczania posuwu szybkiego na
roboczy 2 mm;
COOLNT/ON
Waczenie chodziwa;
WORK/C1
Wywoanie cyklu C1;
GOTO/P1
Instrukcja ruchu do punktu P1;
WORK/C2
GOTO/K1
WORK/C3
GOTO/P2
WORK/C4
GOTO/K2
WORK/C5
GOTO/P3
WORK/C6
GOTO/P4
FINI
Przykad 2 obrbka korpusu (
Rys. 87)
Rys. 87
. Przykad obrabianego korpusu
PARTNO/KORPUS
PART/MATERL,6
MACHIN/Z 64,1
ZSURF/145
C1=CIRCLE/0,0,50
ZBIOR1=PATERN/ARC,C1,0,CLW,8
P1=POINT/(11038.9),38.9
ZBIOR2=PATERN/LINEAR,P1,ATANGL,45,INCR,1,AT,15,4,$
AT,20,1,AT,15
OS=LINE/(POINT/ZBIOR2,4),ATANGL,90
FOLGE3=PATERN/MIRROR,OS,ZBIOR2
REMARK/INSTRUKCJE TECHNOLOGICZNE
W1=DRILL/SO,DIAMET,10,DEPTH,40
GW=TAP/DIAMET,10,DEPTH,25,TAT,1,BLIND,1
CLDIST/O.5
COOLNT/ON
WORK/W1
GOTO/ZBIOR1,RETAIN,1,3,5,7
GOTO/ZBIOR2,OMIT,2,6
GOTO/ZBIOR3,RETAIN,5,7
WORK/GW
GOTO/ZBIOR1,RETAIN,2,4,6,8
GOTO/ZBIOR2,RETAIN,2,6
GOTO/ZBIOR3,RETAIN,6
COOLNT/OFF
FINI
Przykad 3 program obrbki tarczy (
Rys. 88)
PARTNO/TARCZA
MACHIN/PP1
PART/MATERL,1
CLPRNT
TRANS/200,100,50
ZSURF20
CLDIST/0,0
P0=POINT/O,O
K1=CIRCLE/CENTER,P0,RADIUS,20
K4=CIRCLE/CENTER,(POINT/(70
COS(30)),(70
SIN(30)))$
RADIUS,15
ZBIOR1=PATERN/ARC,K1,0,CCLW,5
L1=LINE/P0,ATANGL,75
L2=LINE/P0,ATANGL,60
ZBIOR5=PATERN/MIRROR,L1,ZBIOR4
REMARK/INSTRUKCJE TECHNOLOGICZNE
NAW=CDRILL/SO,DIAMET,2.5
WIER1=DRILL/DIAMET,20,DEPTH,21
WIER2=DRILL/SO,DIAMET,10,DEPTH,21
WIER3=DRILL/SO,DIAMET,12,DEPTH,21
WIER4=DRILL/SO,DIAMET,9.5,DEPTH,21
POG=SINK/SO,DIAMET,14.5,DEPTH,6
GWINT=TAP/DIAMET,6,DEPTH,21,TAT,1
COOLNT/ON
FROM/200,200,100
WORK/NAW,WIER1
GOTO/P0
WORK/WIER2
GOTO/ZBIOR1
WORK/WIER3
GOTO/ZBIOR2
WORK/WIER4,POG
GOTO/ZBIOR3
WORK/GWINT
GOTO/ZBIOR4
GOTO/ZBIOR5
GOTO/ZBIOR6
GOTO/ZBIOR7
FINI
Rys. 88
. Przykad obrabianej tarczy
Przykad 4 (
Rys. 89
) program obrbki walka, w jzyku systemu EXAPT2 [5].
Rys. 89
. Przykad obrabianego waka
PARTNO/
PPFUN/2
CLPRNT
MACHIN/ZEISIG
MACHIN/EX2PP
REMARK/OPISANIE PRZYGOTOWKI
CONTUR/BLANKO
BEGIN/0,0,YLARGE,PLAN,0
RGT/DIA,150
RGT/PLAN,100,ROUND,1
LFT/DIA,65,ROUND,1
LFT/PLAN,130
RGT/DIA,150
RGT/PLAN,360
RGT/DIA,0
TERMCO
REMARK/OPISANIE PRZEDMIOTU OBROBIONEGO
SURFIN/FIN
CONTUR/PWRTCO
M0,BEGIN/O,O,YLARGE,PLAN,0,BEVEL,4
M1,RGT/DIA,100,ROUND,1
LFT/PLAN,30,BEVEL,4
RGT/DIA,120,BEVEL,1.6
M3,RGT/PLAN,(360300),ROUND,1
A=360300+7040
PL1=POINT/A,(87/2)
FWD/(LINE/PL1,ATANGL,15),ROUND,4
FWD/PLAN,A,ROUND,1
M4,LFT/DIA,65,ROUND,1,ROUGH
LFT/PLAN,(A+40),BEVEL,4,ROUGH
RGT/DIA,102,ROUND,12
C1=CIRCLE/(360154),100,60
L2=LINE/(P53=POINT/(36053),35),ATANGL,15
MC1,MC30,FWD/C1,ROUND,30
FWD/L2,ROUND,8
M8,RGT/PLAN,(36053),ROUND,1
LFT/DIA,40,BEVEL,2.5
RGT/PLAN,360,ROUGH
M10,RGT/DIA,0
TERMCO
REMARK/INFORMACJE TECHNOLOGICZNE
OVSIZE/FIN,1,FINE,.5
CLDIST/1
PART/MATERL,203
OVSIZE/FIN,1
SAFPOS/200,100
SCHRUP=TURN/SO,LONG,ROUGH,TOOL,2,12,SETANG,90
CHUCK/8100001,0,200,13,10,40
CLAMP/360,INVERS
PART/MATERL,203
CUTLOC/BEFORE
WORK/SCHRUP
CUT/M0,TO,M10
CHUCK/8100001,0,200,13,10,40
CLAMP/0
WORK/SCHRUP
CUT/M10,RE,M0
FINI
4.4.
Ukady programowania parametrycznego i komputerowe systemy
programowania parametrycznego
Najbardziej efektywna forma automatyzacji programowania OSN sa systemy
parametrycznego programowania obrbki wybranych klas przedmiotw. Chodzi tu
o klasy przedmio
tw podobnych pod wzgldem gabarytowy
m, konstrukcyjnym,
technologicznym, uzytego oprzyrzadowania narzdziowego i pomocniczego.
Powstanie systemu lub programu parametrycznego moze byc uzasadnione nawet
w
przypadku objcia przez niego kilku przedmiotw. Ze wzgldu na specyfik
zakadw produkcyjnych, a co za tym idzie bardzo daleko posunita specjalizacj
powyzszych programw, stosowanie ich ogranicza si najczsciej do jednego zakadu.
Powyzszy fakt bardzo ogranicza powszechnosc stosowania programowania
parametrycznego, ze wzgldu na koniecznosc posiadania duzych umiejtnosci przez
technologw-programistw obrabiarek sterowanych numerycznie. Oprcz
umiejtnosci syntetycznej analizy grup przedmiotw produkowanych w zakadzie,
wymagana jest zazwyczaj znajomosc programowa
nia mikrokomputerw w zakresie
tworzenia baz danych, grafiki komputerowej, programowania wiedzy technologicznej,
generowania poprawnych formalnie programw sterujacych i oczywiscie gruntowna
znajomosc ukadw sterowania obrabiarek, dla ktrych system jest przeznaczony.
Programowanie parametryczne moze zasadniczo wystpowac w trzech rznych
postaciach jako:
makrocykle parametryczne wykorzystywane przez uniwersalne procesory
generujace program zrdowy;
specjalizowane, komputerowe systemy programowania parametrycznego;

parametryczne programy sterujace.
Makrocykle parametryczne sa to elastyczne procedury, przy pomocy ktrych
mozna automatycznie otrzymac fragment programu lub kompletny program zrdowy,
dotyczacy obrbki okreslonych form geometrycznych. Kazda z tych prostych form
mozna opisac kilkoma parametrami, wykorzystujac przy tym automatyczne
wprowadzanie danych objtych normami branzowymi lub zakadowymi. Dla kazdej
z
tych form istnieje zapamitany w bazie wiedzy przebieg procesu obrbki
oraz jego
parametry. Makrocykle stanowia czsc uniwersalnych systemw komputerowego
projektowania operacji na OSN.
Specjalizowane komputerowe systemy programowania parametrycznego sa to
programy komputerowe realizujace caosc edycji programu zrdowego, a czasami
takze sterujacego (jesli nie wsppracuja z systemem uniwersalnym). Ich struktura jest
najczsciej moduowa. Z tego tez wzgldu dzielimy je na systemy jednolite, w
ktrych
wszystkie moduy systemu tworza jeden program komputerowy oraz systemy rozpro-
szone, w ktrych wyrznia si szereg programw, z ktrych czsc jest wsplna dla
rznych klas czsci. Struktura tego typu systemw zawiera wiele moduw staych jak:
kartoteka narzdzi, tablice parametrw obrbki, makrocykle parametryczne, blok
redagowania programu sterujacego czy moduy edycji wynikw (perforowanie tasmy
sterujacej, wydruk tabulogramu) identycznych dla rznych grup technologicznych.
Dla poszczegl
nych klas wyrobw zmienne sa natomiast moduy: edytor parametr
w,
baza danych geometrycznych, baza wiedzy technologicznej oraz tablice decyzyjne.
Caosc rozproszonego systemu moduowego jest powiazana programem
zarzadzajacym, tzw. Masterem, charakterystycznym takze dla duzych systemw
uniwersalnych jak np. EXAPT.
W grupie systemw specja
lizowanych wyrznia si podgrup programw
komputerow
ych bezposrednio generujacych program sterujacy. Sprowadzaja si one
praktycznie do zapisania z mozliwoscia archiwizacji, wyrazen staych w postaci
ancuchw alfanumerycznych oraz wartosci zmiennych w
postaci wzorw
algebraicznych. Wykorzystuje si przy tym wszystkie atrybuty jzykw
programowania wysokiego poziomu jak: ptle programowe, podprogramy, operacje na
ancuchach alfanumerycznych, itp. Wartosci parametryczne we wzorach podawane sa
bezposrednio w postaci danych wejsciowych lub posrednio wynikaja z tych danych.
Dane wejsciowe sa podawane w postaci wsadowej, konwersacyjnej lub, o ile
oprogramowa
nie na to pozwala (korzystny translator w postaci interpretera), sa
bezposrednio zapisywane w programie komputerowym.
Ostatnia grup stanowia parametryczne programy sterujace, charakterys
tyczne dla
ukadw sterowania numerycznego nowych generacji (SINUMERIK 810,
SINUMERIK 850, NUM750, itp.). Ukady te obok mozliwosci zadawania wartosci
poszczeglnych adresw jako parametry, pozwalaja rwniez wykonywac operacje na
tych parame
trach oraz wartosciach staych, zarwno algebraiczne jak i logiczne.
Parametry moga byc deklarowane lub obliczane zarwno w samym programie
sterujacym jak i na zewnatrz z pulpitu ukadu sterowania, modyfikujac tablice
parametrw. Mozliwosci skoku bezwarunkowego i warunkowego, w poaczeniu
z
mozliwosciami uzywania podprogramw, umieszczonych rwnolegle w pamici
systemu, tworza bardzo bogaty wachlarz mozliwosci programowania parametrycz
nego
obrbki zozonych form geometrycznych.
Nalezy podkreslic wyrazna tendencj, dostrzegalna od poczatku lat 80
-tych,
a
powodujaca zacieranie si rznic pomidzy programowaniem przy pomocy
komputera a programowaniem bezposrednio w ukadzie CNC. Ponizej przedstawiono
przykad programu sterujacego dla obrbki klasy przedmiotw typu otoczka koa
zbatego
Rys. 90
. Program jest napisany w ukadzie sterowania SINUMERIK 810T.
Rys. 90
. Przykad obrbki tokarskiej rodziny k zbatych
Program sterujacy:
%MPF111
N005 R1=60 R2=3 R9=25 R10=55 R11=3
N010 R3=55 R4=60 R5=90 R6=140
R7=160 R8=166
N015 R12=25 R0=0 R14=R1+R2+2
N020 G0 G95 M4 @121 R3 R0 K70
N050 R13=5600/R12 S=R13 T2 D2 M3
N055 X0 Z=R14
N060 R15=0.28*R122 G1 Z=R15 F0.15 M8
N065 G0 Z300
N070 G96 X=R4 Z=R14 S80 T4 D4 M4
N075 G1 Z1 F0.25 M8
N080 R16=R41 G0 X=R16 Z=R1
N085 R17=R5+4 G1 X=R17 F0.3
N090 G0 Z300
N095 X300 M5
N100 R18=R8+2 X=R18 Z=R10 S120 T5 D5 M4
N105 R19=R64 G1 X=R19 F0.3 M8
N110 R20=R10+1 G0 X=R17 Z=R20
N115 G1 Z=R9 F0.35
N120 G0 X300 Z300
N125 T0 D0
N130 M2
Bloki
programu 5 i 10 zawieraja deklaracje parametrw geometrycznych zgodnie
z Rys. 90
dla przykadowego przedmiotu. Blok nr 15 zawiera okreslenie srednicy
uzytego wierta (jesli wystpuje wiercenie) oraz zadeklarowanie zera pod parametrem
R0, konieczne dla przeprowadzenia porwnania w bloku decyzyjnym (istnieje
mozliwosc porwnywania parametrw a nie staych). Parametr R14, okresla poozenie
paszczyzny bezpiecznej dla wierta i wytaczarka (2 mm przed materiaem). Blok nr 20
zawiera okreslenia: rodzaju ruchu (G0 ruch szybki), rodzaju posuwu i obrotw
wrzeciona (G95 posuw w mm/min, obroty w obr/min), kierunku obrotw M4.
Pod blokiem 20 znajduje si blok decyzyjny wykorzystujacy tzw. jzyk kodowy
CL800. Kod 121 oznacza warunek rwnosci wzgldem parametrw R3 i R0. Jak
wiadomo R0=0, dlatego jest on prawdziwy gdy R3 takze rwna si 0 co oznacza, ze
srednica wewntrzna odkuwki wynosi 0, a wic surwka otoczki jest nierdzeniowana.
Stad wniosek, ze jest wymagane wiercenie otworu. Tak tez dziaa program, ktry
wykonuje w przypadku spenienia warunku w bloku decyzyjnym blok 50 i dalsze,
natomiast w przypadku niespenienia warunku sterowanie jest przekazy
wane do bloku
70, o czym decyduje adres K70.
Bloki 50
65 odnosza si do wiercenia otworu w odkuwce. Parametr R13 okresla

obroty wrzeciona, adresy T2 i D2 powoduja odpowiednio obrt gowicy narzdziowej
na pozycj robocza nr 2 i uaktywnienie kompensacji wymiarw narzdzia (w tym
przypadku jedynie dugosci wierta) dla narzdzia nr 2. M4 zgodnie z zaleceniami ISO
uruchamia obroty wrzeciona w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwek zegara.
W
nastpnym bloku (55) wykonywany jest ruch wierta do osi wrzeciona i do
paszczyzny bezpiecznej (punktem kodowym wierta jest jego wierzchoek).
Blok 60 z
awiera ruch roboczy (G1) wiercenia do pozycji okreslonej parametrem
R15. Wartosc 0,28
R12 okresla nakrj wierta, wybieg wierta wynosi 2 mm. Posuw

przy wierceniu 0,15 mm/min (F0.15), M8 powoduje zaaczenie pompki chodziwa.
Blok 65 powoduje szybkie (G0) wycofanie wierta do pozycji Z300. Bloki 70
95
obejmuja wytaczanie otworu wraz z obrbka czoa piasty. G96 decyduje, ze S80
oznacza staa prdkosc skrawania 80 m/min. W bloku 70 wykonuje si takze obrt
gowicy rewolwerowej na pozycj nr 4, po czym nastpuje ruch do poozenia na
srednic R4 oraz do paszczyzny bezpiecznej w osi Z. Powtrzenie M4 wynika z faktu,
ze blok nr 50 moze zostac pominity w niektrych przebiegach programu. Blok 75 jest
to ruch roboczy z posuwem 0.25 mm/obr przy wybiegu wytaczad
a 1 mm. Blok 80
powoduje ruch szybki wytac
zaka na pozycj wyjsciowa dla zabielenia czoa piasty.
Obrbka czoa piasty nastpuje w bloku 85, z wybiegiem narzdzia 2 mm. Powyzszy
niekorzystny sposb obrbki (obrbka czoa od otworu) zosta podyktowany
kompromise
m, gdyz obrbka czoa piasty narzdziem nr 5 byaby niemozliwa przy
wymiarze R10 wikszym od R1.
Bloki 90 i 95 powoduja kolejno wycofanie narzdzia do pozycji zmi
any (obrotu
gowicy blok 100) w osi Z i X, plus wyaczenie obrotw wrzeciona z powodu zmiany
ich kieru
nku w bloku nastpnym. Bloki 100
120 powoduja obrbk czsciowa

srednicy zewntrznej koa oraz przetoczenie czoa wienca koa. Parametr R18 okresla
srednice bezpiecznego dosunicia narzdzia. W bloku 100 nastpuje ustawienie si na
wymaganej dugosci, natomiast w bloku 105 obrbka (toczeniem poprzecznym) czoa
wienca na wymiar R10 z wybiegiem 2 mm. W bloku 110 nastpuje ustawienie,
a w bloku 115 przetoc
zenie srednicy zewntrznej koa na wymiar R7 do wymiaru R9 w
osi Z. Blok 120 to szybki odskok narzdzia na pozycj startu. W bloku 125 nastpuje
odwoanie parametrw narzdzia. Funkcja pomocnicza M2 w bloku 130 konczy
program.
5.
Przykady procesw technologicznych
wykonywanych przy
pomocy obrabiarek sterowanych numerycznie
W rozdziale tym przedstawiono 6 przykadw procesw techno
logicznych dla
czsci typu: waek, tuleja, tarcza, korpus silnika elektrycznego, dzwigni i dla korpusu
skrzynkowego, bdacych typowymi przedstawicielami swoich grup technologicznych.
Zamieszczono rysunki wykonawcze przedmiotw, ramowe procesy technologiczne,
pena dokumentacj programowa wraz z opisem programu sterujacego oraz szkice
operacji wykonywanych na obrabiarkach sterowanych numerycznie. Wszystkie
zamieszczone przykady sa procesami rzeczywistymi, realizowanymi w zakadach
przemysu maszynowego.
5.1.
Proces technologiczny dla czci typu korpus silnika
Przebieg procesu technologicznego korpusu przedstawionego na Rys. 91 zawarto
w
Tabl. 5.
Rys. 91
. Korpus silnika rysunek do przykadu procesu technologicznego
Tabl. 5
. Wyciag z planu operacji korpusu silnika (
Rys. 91)
Stanowisko
Tresc operacji
hartownia
wyzarzanie odprzajace
tokarka
toczenie czoa nadlewkw i pierwszego zamka zgrubnie
tokarka karuzelowa NC
wykonac wg programu 1301/KNA
frezarka
frezowanie ap zgrubnie
frezarka
frezowanie ap na gotowo
frezarka
frezowanie pod nosnik
frezarka frezowanie powierzchni skrajnej
wiertarka
wiercenie pod tarcz i 2 otworw pod nosnik
wiertarka
wiercenie pozostaych otworw
wiertarka
pogbianie pod pokryw i ucho
wiertarka gwintowanie otworw
myjnia mycie, czyszczenie
malarnia gruntowanie, malowanie
kontrola kontrola ostateczna
Korpus podlega obrbce na tokarce karuzelowej KNA 110 sterowanej
numerycznie ukadem NUMERIC CNC-H645, ktrej szkic przedstawio
no na Rys. 93.
Gwne zespoy tokarki karuzelowej to: zesp gwny (1) posiadajacy mozliwosc
przesuwu w dwch osiach (poziomej X oraz pionowej Z), podwieszony pulpit
sterowniczy (2), szafa sterownicza wraz z ukadem dopasowujacym (3), st obrotowy
(4) oraz gowica narzdziowa (5). Przedmioty do obrbki mocowane sa na stole
obrotowym po uprzednim ich ustaleniu na powierzchniach bazowych, wykonanych na
tokarce uchwytowej.
Rys. 93. Schemat tokarki karuzelowej sterowanej numerycznie KNA 100
Sposb ustawienia narzdzi skrawajacych (nozy tokarskich), bioracych udzia
w
procesie obrbki na tokarce karuzelowej w stosunku do punktu kodowego gowicy
narzdziowej oraz sposb ich oznaczania pokazuje
Rys. 94.
Rys. 94
. Blok narzdziowy tokarki karuzelowej
5.1.1. Program obrbki korpusu silnika
%MPF1301
poczatek programu nr 1301;
N10 G36 G90 G60 X Z S70 T01 M41 M4
G36 umieszczenie poczatku ukadu wsprzdnych w punkcie startu,
okreslonym przez wartosci X i Z (wpro
wadzane przez operatora z klawiatury
pulpitu sterowniczego); G90 deklarowanie programowania absolutnego; G60
pozycjonowanie dok
adne; M41 wybr zakresu prdkosci obrotowej stou
z zamocowanym przedmiotem obrabianym 50
315 obr/min; S70 obroty stou

70 obr/min; M4 kierunek obrotw przeciwny do ruchu wskazwek zegara;
przywoanie narzdzia T01;
N15 G27 G0 X-208
G27 deklarowanie programowania sr
ednicy w osi X; G0 ruch szybki w osi X
do X=-208 mm;
N20 Z374
ruch szybki w osi Z do Z=374 mm;
N25 G1 Z360 F35
ruch roboczy narzdzia W osi Z do Z=360 mm z posuwem F=35 mm/min;
toczenie otworu dla dokonania pomiaru;
N30 G0 X-207
ruch szybki narzdzia w osi X na srednic 207 mm;
N35 Z420
wycofanie narzdzia do Z=420 mm;
N40 X800 M0
odskok narzdzia od materiau na srednic 800 mm; stop programu w celu
sprawdzenia wymiaru srednicy otworu 208 mm;
N45 G60 X-210.2
dosunicie narzdzia na srednic 210.2 mm z dokadnym pozycjo
nowaniem;
N50 Z374 M4
ruch szybki narzdzia do Z=374 mm; waczenie obrotw stou;
N55 G1 Z364 F35
ruch roboczy do Z=364 mm z posuwem 35 mm/min wykonanie fazy 0.5/45
w
otworze wejsciowym (otwr o srednicy 209 mm);
N60 X-209.2
ruch roboczy narzdzia w osi X na srednic 209.2;
N65 Z331
ruch roboczy narzdzia w osi Z do Z=331 mm wytaczanie zgrubne otworu
wejsciowego z naddatkiem 3.1 mm na stron;
N70 X-206.5
ruch roboczy narzdzia w osi X na srednic 206.6;
N75 Z150
ruch roboczy do Z=150 wytaczanie zgrubne otworu srodkowego (otwr
o
srednicy 207.5H7), z naddatkiem 1.25 mm na stron;
N80 G0 X-205.5
odskok narzdzia ruchem szybkim w osi X na srednic 205.5 mm;
N85 Z420
odskok narzdzia ruchem szybkim z materiau na Z=420;
N90 T0202 M3
przywoanie narzdzia nr 2 i zaaczenie obrotw w kierunku zgodnym do ruchu
wskazwek zegara;
N95 X232
ruch szybki na srednic 232 mm;
N100 Z370
ruch szybki w osi Z do Z=370;
N110 G1 Z366 F18
ruch roboczy narzdz
ia do Z=366 z posuwem 18 mm/min;
N115 X209
ruch roboczy do
209 mm toczenie czoa zamka zgrubnie;

N120 G0 Z368
odskok narzdzia ruchem szybkim w osi Z o wartosc 2 mm nad materia;
N125 X260
ruch szybki na srednic 260;
N130 G1 Z360.3 F80
ruch roboczy do Z=360.3 z posuwem 80 mm/min;
N135 X226 F18
ruch roboczy do srednicy 226 z posuwem 18 mm/min toczenie czoa
nadlewkw na gotowo;
N140 G0 Z363.6
odskok narzdzia ruchem szybkim w osi Z o wartosc 3.3 mm do czoa
poprzednio toczonych nadlewkw;
N145 G1 X208 F18
ruch roboczy narzdzia w osi X (w kierunku przeciwnym) na srednic 208 mm
z
posuwem 18 mm/min toczenie czoa zamka;
N150 G0 Z375
odskok narzdzia ruchem szybkim od materiau w osi Z do Z=375 mm;
N155 T0303 S90
przywoanie narzdzia nr 3; obroty stou 90 obr/min;
N160 X219 Z367
ruch szybki narzdzia do punktu o wsprzdnych: X=109.5 (na srednicy
219 mm), Z=367 mm;
N162 G1 Z360.8 F18
ruch roboczy narzdzia w osi Z do Z=360.8 z posuwem 18 mm/min;
N165 Z360.3 F5
ruch roboczy narzdzia w osi Z z posuwem F=5 mm/min, toczenie zgrubne
zamka;
N170 G0 X220 Z365
odskok narzdzia ruchem szybkim od materiau do punktu (110,365);
N175 X212.5
ruch szybki na srednic 212.5;
N180 G1 X216.3 Z363.1 F18
ruch roboczy narzdzia w osi Z do Z=363.1 mm z rwno
czesnym ruchem w osi
X na srednic 216.3 mm z posuwem 18 mm/min wykonanie fazy 0.5/45
;
N185 Z360.3
ruch roboczy narzdzia do Z=360.3 mm;
N190 G0 Z390 X800 M0
odskok narzdzia od materiau ruchem szybkim na srednic 800 mm i
Z=390
mm, stop programu, sprawdzenie wymiaru srednicy 216.3 mm;
N195 X216
ruch szybki narzdzia w osi X na srednic 216 mm;
N200 Z366 M3
ruch szybki do Z=366 mm, zaaczenie obrotw stou;
N202 G1 Z 360.3
ruch roboczy narzdzia w osi Z do Z=360.3 mm toczenie zamka na srednicy
216 mm na gotowo;
N205 Z360.2 F3
ruch roboczy do Z=360.2 z posuwem 3 mm/min;
N210 X255 F60
ruch roboczy narzdzia na srednic 255 mm toczenie czoa nadlew
kw;
N215 G0 Z390
ruch szybki do Z=390 (wycofanie z mater
iau);
N220 T0404
przywoanie narzdzia nr 4;
N225 G0 Z385
ruch szybki do Z=385;
N230 X207.3
ruch szybki na srednic 207.3;
N235 Z333
ruch szybki do Z=333;
N240 G1 Z320 F35
ruch roboczy do Z=320 z posuwem 35 mm/min toczenie otworu srodkowego
na srednic 207.3 mm dla sprawdzenia wymiaru;
N245 G0 X206
odskok narzdzia na srednic 206 mm;
N250 Z380
wycofanie narzdzia ruchem szybkim z materiau na Z=380 mm;
N255 X800 M0
ruch szybki na srednic 800 mm, stop programu, sprawdzenie wymiaru srednicy
207.3;
N260 X207.52
ruch szybki narzdzia w osi X na srednic 207.52;
N265 Z333 M3
ruch szybki do Z=333, zaaczenie obrotw stou;
N270 G1 Z152
ruch roboczy do Z=152 mm wytaczanie otworu sro
dkowego (otwr o
srednicy
207.5H7) na gotowo;
N275 G0 X206
odskok narzdzia ruchem szybkim od materiau na srednic 206 mm;
N280 Z400
wycofanie narzdzia ruchem szybkim z materiau w osi Z do Z=400 mm;
N285 T0000 X650
odwoanie narzdzia, ruch szybki narzdzia na srednic 650 mm;
N290 G36 X Z
powrt narzdzia na pozycj startu;
N295 M2
koniec programu;
T01/31.900/10.000/0.8/3
T02/18.500/23.016/0.8/3
T03/-95.525/21.968/0.8/3
T04/-166.000/22.912/1.2/3
w ostatnich czterech blokach zamieszczony jest wykaz narzdzi; pierwsza
pozycja okresla numer narzdzia, druga odlegosc punktu kodowego narzdzia
od punktu kodowego gowicy narzdziowej w osi X; trzecia odlegosc punktu
kodowego narzdzia od punktu kodowego gowicy w osi Z; czwarta pozycja
okresla promien zaokraglenia wierzchoka noza tokarskiego; piata numer
cwiartki ukadu odniesienia (poozenie ostrza noza).
5.2.
Proces technologiczny dla czci typu waek
Tabl. 7
zawiera przebieg procesu technologicznego dla waka przedstawio
nego na
Rys. 95.
Rys. 95
. Waek rysunek do przykadu procesu technologicznego
Tabl. 7
. Wyciag z planu operacji waka (
Rys. 95)
Stanowisko
Tresc operacji
pia ciac prt
50 na wymiar 326
hartownia
ulepszac cieplnie 28
32 HRC
srutownica srutowac
prostowanie
prostowac do
0.5
tokarka
mocowac w uchwycie
planowac czoo
nakiekowac
przemocowac
planowac na wymiar 322
-0.2
nakiekowac
tokarka SN
toczyc wg programu 76,77/PN315
szlifierka
mocowac w kach
szlifowac wstpnie
35.2
+0.03
przemocowac
szlifowac wstpnie
40.2
+0.03
frezarka do rowkw
mocowac w imadle pryzmowym
frezowac rowek wpustowy 10N9
przemocowac
frezowac rowek wpustowy 10N9 i 12N9 (uwzgldnic
naddatek na szlifowanie)
slusarnia opiowac krawdzie kanaw wpustowych
cechowac elektrografem nr czsci wg rysunku
hartownia
hartowac indukcyjnie stozki
35 i
40 wg rysunku
prostowanie
prostowac do 0.03 mm
szlifierka
mocowac w kach
szlifowac 35K6 i zabielic czoo przy
47 utrzymu
jac wymiar
162
-0.15
myjnia
myc w myjni
konserwacja
konserwowac
5.2.1. Program obrbki 76/PN-315 (ustawienie I)
Program sterujacy dla obrbki powierzchni z
Rys. 96:
Rys. 96
. Obrbka waka, ustawienie I
PROGRAM 76/PN-315
TGC/8RM 706.00
%
MOCOWANIE 1
POZYCJA BAZY : X 250, Z 350
%
N2 G96 S140 M04 M40
N3 G50 X15400 Z32700
N4 G04 U400 T0303
N5 G00 Z32400
N6 X5000
N7 G01 Z14500 F30 M08
N8 G00 X5300
N9 Z32400
N14 X4700
N15 G01 Z14500 F30
N16 G00 X4800
N17 Z32400
N18 X4200
N19 G01 Z16010 F30
N20 G00 X4500
N21 Z32400
N22 X3700
N23 G01 Z16010
N24 G00 X4200
N25 Z32400
N26 X3200
N27 G01 X3700 Z28800
N28 G00 Z32400
N29 X2400
N30 G01 X3110 Z32050 F15
N31 X3545 Z28800 F30
N32 Z16010
N33 G04 U100
N34 G01 X4400 F20
N35 X4700 Z15900
N36 Z14800 F30
N37 G00 X4900
N38 X15400 Z32700 S80 M09
N39 T0000
N40 G50 X15400 Z32700
N41 G04 U400 T0505
N42 G00 X4000 Z16400
N43 G01 X3440 Z15970 F5 M08
N44 G00 X4000 Z16400 M09
N45 X15400 Z32700
N46 T0000
N47 M30
%
Programy 76/PN-315 i 77/PN
-315 zostay zaprogramowane dla ukadu sterowania
numerycznego SINUMERIK-ST. Program 76 jest programem obrbki powierzchni
z Rys. 96
. W bloku N2 programu nastpuje deklaracja staej prdkosci skrawania
(G96), wynoszacej 140 m/min, zaaczenie obrot
w wrzeciona w kierunku przeciwnym
do ruchu wskazwek zegara (M04) oraz deklaracja zakresu obrotw wrzeciona (M40).
Blok N3 zawiera okreslenie poozenia punktu kodowego narzdzia w tym przypadku
noza do obrbki zewntrznej wzgldem punktu bazowego przedmiotu, zaznaczon
ego
na rysunku. Zastosowany format adresw geometrycznych jest charakterystyczny dla
ukadu sterowania SINUMERIK5T, ktry jest juz ukadem starszej generacji. Jest to
format bez kropki dziesitnej, gdzie ostatnia dekada oznacza 0.01 mm. Czyli dla
przykadu X15400 i Z32700 oznacza, ze punkt kodowy noza znajduje si na srednicy
154 mm oraz jest oddalony od lewego czoa waka (powierzchnia bazowa) w kierunku
osi Z o 327 mm (5 mm przed prawym czoem waka). Punkt o tych wsprzd
nych jest
wic obowiazujacym punktem startu programu, co pociaga za soba wymg
powtrzenia tego poozenia na koncu programu.
Blok N4 dotyczy zmiany narzdzia poprzez obrt gowicy rewolwerowej na
pozycj robocza numer 3. Sowo T0303 oznacza narzdzie numer 03 oraz numer
rejestru parametrw dugosciowych narzdzia nr 03. Powyzsze dwie wartosci nie
musza si pokrywac, jednak w celu ograniczenia mozliwosci pomyki przez operatora
obrabiarki, warto taka zasad stosowac, gdy tylko to jest mozliwe.
Funkcja przygotowawcza G04 oznacza postj przez czas podany pod adresem
U400 (4 sekundy). Jest on konieczny w przypadku obrabiarki PN-315, w celu
umozliwienia penego obrotu gowicy narzdziowej na wymagana pozycj robocza,
przed uruchomieniem ruchu w nastpnym bloku.
W bloku N5 i N6 sa zaprogramowane szybkie (G0) ruchy ustawcze, a w bloku N7
rozpoczyna si obrbka z interpolacja liniowa (G01), posuwem 0.3 mm/obr (F30),
z
zaaczonym pynem obrbkowym (M8). Nastpuje dwukrotne przetoczenie waka,
kolejno na srednic
50 (skrowanie) oraz
47, do dugosci 145 mm. W

blokach N19
i
N37 nastpuje obrbka waka do srednicy
37 i do dugosci 160.1 mm. Nastpny

ruch robo
czy w bloku N27 powoduje przetoczenie wstpne powierzchni stozkowej. Od
bloku N30 nastpuje przejscie wykanczajace, kolejno: wykonanie fazy (ograni
czenie
posuwu do 0.15 mm/obr), wykonani
e powierzchni stozkowej, toczenie z nadda
tkiem
pod szlifowanie powierzchni walcowej na srednicy 35.45
mm do wymiaru 160.1,
obrbka czoa stopnia waka (N34), wykonanie fazy na srednicy
47 oraz krtkie
toczenie swobodne po
47, w celu zdjcia zadziorw. W bloku N33 zaprogramowano

postj na czas 1 sekundy, w celu dokadnej obrbki czoa.
Bloki 37 i 38 powoduja odsunicie narzdzia na pozycj zmiany, zmian szybkosci
skrawania (80 m/min) i wyaczenie pompy pynu obrbkowego (M09). Blok N39
odwouje (T0000) korektory narzdzia nr 3. W bloku N40 powtrzono deklaracj
poozenia punktu kodowego narzdzia z tym, ze odnosi si ona do narzdzia nr 5.
Pokrywanie si punktw kodowych swiadczy o nieznacznych rznicach (nie
przekracz
ajacych mozliwosci rejestrw kore
kcyjnych) w gabarytach X i Z tych
narzdzi. Narzdzie T05 jest nozem ksztatowym, suzacym do obrbki podcicia B2.
Wykonanie podcicia nastpuje w bloku 43, gdzie zaprogramowano wsprzdne
34.4 (0.3 mm w gab materiau po szlifowaniu) i Z 159.7 (0.4 mm w gab materiau).

Po wycofaniu narzdzia T05 oraz odwoaniu jego parametrw, nastpuje w bloku N47
zakonczenie programu funkcja pomocnicza M30.
5.2.3. Program obrbki 77/PN-315 (ustawienie II)
Rys. 97:
Rys. 97
. Obrbka waka, ustawienie II
PROGRAM 77/PN-315
TGC8/RM 706.00
MOCOWANIE 2
POZYCJA BAZY: X 250. Z 350
%
N2 G96 S140 M04 M40
N3 G50 X15400 Z32500
N4 G04 U400 T0303
N3 G00 Z32400
N6 X5000
N7 G01 Z17200 F30 M08
N8 G00 X5200
N9 Z32400
N10 X4700
N11 G01 Z17200 F33
N12 G00 X4900
N13 Z32400
N14 X4200
N15 G01 Z18920 F30
N16 G00 X4400
N17 Z32400
N18 X3600
N19 G01 X4100 Z26000
N20 G00 Z32400
N21 X2490
N22 G01 X3190 Z32050 F15
N23 X4035 Z26000 F30
N24 Z18920
N25 X4460
N26 X4700 Z18800 F15
N27 Z17200 F25
N28 G00 X4900
N29 X15400 Z32500 S70 M09
N30 T0000
N31 G50 X15400 Z32700
N32 G04 U400 T0505
/N33 G00 X4500 Z19300
/N34 M00
/N35 G00 X15400 Z32700 T0505 M04
N36 G00 X4500 Z19300
N37 G01 X3940 Z18880 F5 M08
N38 G00 X4500 Z19300 M09
N39 X15400 Z32700 S50
N40 T0000
N41 G50 X15400 Z31700
N42 G04 U400 T0707
/N43 G00 X5000 Z25620
/N44 M00
/N45 G00 X15400 Z31700 T0707 M04
N46 G00 X5000 Z25620
N47 G01 X3740 F5 M08
N48 G00 X5000
N49 X15400 Z31700 M09
N50 T0000
N51 M30
%
Program ten jest w swojej pierwszej czsci podobny do programu poprzedniego.
W blokach N7, N11, N15 i N19 jest przepro
wadzona obrbka wstpna, od bloku 22
nastpuje przejscie wykanczajace na caym obrabianym zarysie. Po zmianie narzdzia
w bloku N32 na nz ksztatowy do podcicia obrbkowego B2, nastpuja 3 bloki
warunkowe /N33
/N35. Suza one do sprawdzenia dokadnosci ustawienia noza T05.

W bloku /N34 funkcja pomocnicza M00 powoduje zatrzymanie si wykonywa
nia
programu oraz zatrzymanie obrotw wrzeciona tokarki. Operator moze sprawdzic
ustawienie noza T05 i skorygowac jego parametry korek
cyjne. W bloku /N35
nastpuje powrt na pozycj wymiany narzdzia wraz z powtrzeniem przywoania
parametrw narzdzia (T0505), w celu uwzgldnienia przez ukad ewentualnych
zmian. Bloki /N33
/N35, na zadanie operatora obrabiarki moga zostac pominite

w
kolejnych przebiegach programu. Wykonanie podcicia B2 nastpuje w bloku N37.
W bloku N42 nastpuje wymiana narzdzia na nz do rowka 1.85. Podobnie jak
w poprzednim
przypadku, mozna ustawic nz posugujac si blokami warunkowy
mi
/N43
/N45.
5.3.
Proces technologiczny czci typu tarcza
Tabl. 8
. Wyciag z planu operacji tarczy (
Rys. 98)
Stanowisko
Tresc operacji
hartownia normalizowanie
srutownica srutowanie
tokarka SN
wykonac wg programu 126, 127, 128
slusarnia trasowac poozenie 2 rowkw R6 i 1 rowka R2
frezarka
mocowac w uchwycie
frezowac 1 rowek R2 wg rysunku
przemocowac
frezowac rowek R6 szer. 22 do wymiaru 68
frezowac rowek R6 szer. 22 do wymiaru 56
slusarnia opiowac rowki po frezowaniu
wiertarka
mocowac w uchwycie
wiercic 4 otwory
9
pogbiac 4 otwory na
15
9
+0.1
przemocowac
wiercic 6 otworw
3.5
fazowac otwory 0.3/45
slusarnia cechowac nr przedmiotu 16-2
hartownia
czernic chemicznie
Rys. 98
. Tarcza rysunek do przykadu procesu technologicznego
5.3.1. Program obrbki MPF126 (ustawienie I)
Rys. 99:
Rys. 99. Obrbka tarczy, ustawienie I
%MPF126
N0005 G95 G96 S100 M40 M4
N0010 G0 X205 Z30 T1 D1
N0015 G1 X30 F.25 M8
N0020 G00 X198 Z31
N0025 G1 Z16
N0030 G0 X200 Z31
N0035 X192
N0040 G1 Z16
N0045 G0 X194 Z31
N0050 X188
N0055 G1 Z16
N0060 G0 X190 Z27
N0065 G1 X132
N0070 G0 X190 Z28
N0075 Z24
N0080 G1 X132
N0085 G0 X190 Z25
N0090 Z19.5
N0095 G1 X188
N0100 X186 Z20.5
N0105 X132
N0110 Z29
N0115 X130 Z30
N0116 X125
N0120 G0 X150 Z150
N0130 X45 Z31 S60 T6 D6 M4
N0135 G1 Z-1 F.2 M8
N0140 G0 X43 Z31
N0145 X50
N0150 G1 Z-1
N0155 G0 X48 Z31
N0160 X55
N0165 G1 Z-1
N0170 G0 X53 Z31
N0175 X64
N0180 G1 X60 Z29
N0185 Z-1
N0190 X58
N0195 G0 Z31
N0200 X180 Z100 M5
N0205 T0 D0
N0210 M2
5.3.2. Opis programu MPF126 (ustawienie I)
Programy MPF126, MPF127 i MPF128 sa przeznaczone do obrbki tarczy
przedstawionej na Rys. 98
. Zostay one opracowane dla ukadu stero
wania
SINUMERIK 810T, bdacym jednym z popularniejszych obecnie stosowanych
w Polsce, m.in. dl
a tokarek produkcji AFM Andrychw czy FAT Wrocaw.
Program MPF126 zawiera instrukcje obrbki powierzchni z Rys. 99. Wszystkie
zabiegi wykonywane w tej operacji maja charakter wstpny, przygotowaw
czy do
obrbki na gotowo w programach MPF127 i MPF128. W bloku N0005 nastpuje
deklaracja zadawania posuwu (G95) w mm/obr, okreslenie staej prdkosci skrawania
(G96), wynoszacej 100 m/min (S100), wybr zakresu obrotw wrzeciona roboc
zego
(M40) oraz zaaczenie obrotw M4. Wybierajac zakres obrotw, programista decyduje
si na okreslone obroty, ograniczajac ich wartosc maksymalna i minimalna. Blok
N0010 zawiera dosun
icie ruchem szybkim (G0) do pozycji X205 (srednica 205 mm)
oraz Z30 (wsprzdna pozioma Z liczona od punktu bazowego przedmiotu,
pokazanego na rysunku). Dosunicie to nastapi jednak po zmianie (obrocie gowicy
narzdziowej) narzdzia na T1 (nz do obrbki zewntrznej). Adres D1 oznacza
przywo
anie danych korekcyjnych narzdzia (gabaryty: X, Z; promie/ noza, typ noz
a),
znajdujace si w rejestrach o numerze 1. W bloku N0015 rozpoczyna si obr
bka (G1),
poprzez toczenie poprzeczne tarczy do srednicy
30, z posuwem 0.25 mm/obr,

z
uzyciem pynu obrbkowego (M8). W dalszej czsci programu nastpuje seria
ruchw roboczych (N0025, 40, 55), ktre powoduja przetoczenie ruchem wzduznym
pierwszego stopnia
188, do wymiaru Z16. Bloki N0065, 80, 105 powoduja

przetoczenie ruchem poprzecznym drugiego stopnia
132 do wymiaru Z20.5 oraz

wykonanie fazy (N0100) na srednicy
188 i na srednicy
132 (N0115).
Po zmianie narzdzia (blok N0130) na nz wytaczak, zmianie szybkosci skrawa
nia
na 60 m/min, nastpuje wytoczenie otworu tarczy (surwka jest odkuwka
rdzeniowana) w blokach N0135, 150, 165, 185 na srednic
60 oraz sfazowanie
otworu (blok N0180). Po wycofaniu narzdzia w bloku N0200, wyaczeniu obrotw
wrze
ciona (M5), nastpuje odwoanie parametrw ostatniego narzdzia (T0D0) oraz
zakonc
zenie programu (M2).
5.3.3. Program obrbki MPF127 (ustawienie II)
Program sterujacy dla obrbki powierzchn
i z Rys. 100:
Rys. 100. Obrbka tarczy, ustawienie II
%MPF127
N0005 G95 G96 S100 M41 M4
N0010 G00 X205 Z28 T5 D5
N0015 G1 X55 F.25 M8
N0020 G00 X205 Z29
N0025 Z26
N0030 G1 X55
N0035 G0 X198 Z27
N0040 G1 Z10
N0045 G00 X200 Z27
N0050 X192
N0055 G1 Z10
N0060 G0 X194 Z27
N0065 X182
N0070 G1 X186 Z25
N0075 Z10
N0080 G00 X188 Z27
N0085 X150 Z150
N0095 X64 Z27 S70 T6 D6 M4
N0100 G1 Z-1 F.2 M8
N0105 G0 X62 Z27
N0110 X69
N0115 G1 Z14.1
N0120 G0 X67 Z27
N0125 X75
N0130 G1 Z14.1
N0135 G0 X73 Z27
N0140 X80
N0145 G1 Z14.1
N0150 G0 X78 Z27
N0155 X85
N0160 G1 Z14.1
N0165 G0 X83 Z27
N0170 X90
N0175 G1 Z14.1
N0180 G0 X88 Z27
N0185 X95
N0190 G1 Z14.1
N0195 G0 X93 Z27
N0200 X104
N0205 G1 X99.4 Z24.7
N0210 Z14
N0215 X67
N0220 X65.5 Z13.2
N0225 Z-1
N0230 G0 X63 Z27
N0235 X150 Z100
N0245 X100 Z27 S70 T8 D8 M4
N0250 G1 Z14 F.15 M8
N0255 G00 X96 Z27
N0260 X150 Z100
N0265 X148 Z27 S40 T10 D10 M4
N0270 G1 Z23.7 F.1 M8
N0275 G4 X1
N0280 G0 Z150
N0285 X76 Z27 S30 T12 D12 M4
N0300 Z15
N0305 G1 Z6 F.1 M8
N0310 G4 X1
N0315 Z150
N0320 X64 Z27 S35 T2 D2 M4
N0325 Z5.5
N0330 G1 X70.5 F.1 M8
N0335 G4 X1
N0340 G0 X64
N0345 Z10.5
N0350 G1 X70.5
N0355 G4 X1
N0360 G0 X64
N0365 Z150
N0370 X99 Z15 T4 D4 M4
N0375 G1 X100.6 Z13.6 F.1 M8
N0380 G4 X1
N0385 G0 X99 Z15
N0390 Z30
N0395 X100 Z150N0400 T0 D0 M5
N0405 M2
5.3.4. Opis programu MPF127 (ustawienie II)
Pierwszy blok programu obok funkcji standardowych G95, G96 i M4 zawiera
funkcj pomocnicza M41, okreslajaca zakres obrotw wrzeciona roboczego obrabiarki
TAE32. Po zmianie w bloku N010 narzdzia na nz do obrbki zewntrznej T5,
nastpuje ruch ustawczy na pozycj
205 i Z28, okreslona w ukadzie absolutnym

wzgldem bazy technologicznej zaznaczonej na
Rys. 100. Ruch roboczy (G1) toczenia
poprzecznego do srednicy
55 (N0015), zostaje powtrzony w bloku N0030. W ten

sposb uzyskuje si szerokosc tarczy wynoszaca 26 mm. Nastpne trzy ruchy robocze
(N0040, 55, 75) powoduja przetoczenie srednicy tarczy na gotowo (
186) oraz
(N0070) wykonanie fazy na srednicy
186.
Po zmianie narzdzia (N0095) na nz wytaczak T6 i zmianie prdkosci skrawa
nia
(S60), nastpuje przetoczenie otworu tarczy na
64 (N0100), z posuwem 0.2 mm/obr,

oraz caa sekwencja ruchw (N0115, 130, 145, 160, 175, 190) wytaczania wstpnego
(do Z14.1 i
95) wybrania
100H7. Od bloku N0205 nastpuje ostatnie przejscie

nozem T6, kolejno: fazowanie
100 (N0205), wytaczanie
99.4 do Z14 (0.3 mm

naddatku na przejscie wykanczajace), toczenie poprzeczne czoa (N0215), fazowanie
otworu i wytaczanie otworu na
65.5 (N0225).
Narzdzie T8 zmienione w bloku N02
45, ma jako jedyne zadanie
uzyskac wymiar
100H7 (N0250). Narzdzie T10 wykonuje rowek wzduzny o gbokosci 2.3 mm

i
szerokosci 4 mm (N0270). Funkcja przygotowawcza G4 oznacza postj czasowy (na
penej gbokosci rowka) o czasie 1 sekundy (X1). Narzdzie T12 jest przeznaczone
do wykonywania rowka na gbokosc 8 mm i szerokosc 5 mm (N0305). Narzdzie T2
wykonuje dwa rowki ksztatowe, poprzeczne o gbokosci 2.5 mm i szerokosci 4 mm
(bloki N0330 i N0350). Ostatnie narzdzie T4 jest to nz wytaczak o ksztacie
odpowiadajacym podciciu typu B2. Jest ono wykonywane w
bloku N0375. Funkcja
M2 w bloku N0405 konczy program sterujacy.
5.3.5. Program obrbki MPF128 (ustawienie III)
Program sterujacy dla obrbki powierz
chni z Rys. 102:
Rys. 102. Obrbka tarczy, ustawienie III
%MPF128
N0005 G95 G96 S120 M41 M4
N0010 G00 X135 Z19 T1 D1
N0015 G1 X121 Z26 F.25 M8
N0020 G0 X188
N0025 Z14
N0030 G1 X186
N0035 X184 Z15
N0040 X130
N0045 X110 Z25
N0050 X60
N0055 G0 X150 Z150
N0060 T0 D0
N0065 X68 Z26 S60 T6 D6
N0070 G1 X64 Z24 F.2 M8
N0075 G0 Z26
N0080 X150 Z100
N0085 T0 D0 M9
N0090 M2
5.3.6. Uwagi do programu MPF128 (ustawienie III)
Nz do obrbki zewntrznej T1 wyk
onuje jako pierwszy ruch roboczy zgrubne
toczenie powierzc
hni stozkowej (N0015), Od bloku N0035 nastpuje (poprze
dzone
agodnym zejsciem noza w N0030) wyko
nanie fazy na
186, toczenie poprzeczne na

wymiar Z15 do
130, toczenie powierzchni stozkowej na gotowo (N0045), toczenie

poprzecz
ne boku tarczy na szerokosc 25 mm. Drugi nz T6 ma za zadanie wykonanie
fazy na otworze
65.5 (N0085).
5.4.
Proces technologiczny dla czci typu tuleja
Tabl. 9
. Wyciag z planu operacji dla tulei (
Rys. 103)
Stanowisko
Tresc operacji
pia ciac na dugosc 72 mm
tokarka SN
wykonac wg programw 64,65/TAE
hartownia
wyzarzac odprzajaco w temp.450500
C
studzic razem z pie
cem do temp. 250
C
srutownica srutowac
tokarka SN
wykonac wg programu 66,67/TAE
wiertarka
wiercic 2 otwory
8.5 pod R1/8
15.1
pogbiac
18
1.1
wiercic 2 otwory
5
fazowac
wiercic, rozwiercac
3H8 (zam.H11)
fazowac
nagwintowac kilka zwojw R1/8
szlifierka
mocowac w uchwycie za
112
podeprzec kem grzybkowym
szlifowac
126
-0.02
utrzymac koowosc wg rysunku
slusarnia gwintowac 2 otwory R1/8
ogradowac od wewnatrz
cechowac nr czsci na fazie 30
szlifierka
mocowac w uchwycie
centrowac dokadnie na
126
szlifowac stozek 57
17
do wym. 94.95
-0.03
uzyskac chropowatosc 0.63 bez wzduznych sla
dw obrbki
szlifowac czoo
przemocowac, centrowac
szlifowac stozek 5
do wym. 2 wg rysunku
zaokraglic krawdz przejscia powierzchni stozkowej w walcowa
szlifierka do
pasz
czyzn
mocowac na stole strona szlifowana
szlifowac druga stron na wymiar 67 mm
utrzymac rwnolegosc 0.005 (baza technologiczna)
myjnia
myc
konserwacja
konserwowac
Rys. 103. Tuleja rysunek do przy procesu technologicznego
5.4.1. Program obrbki 64/TAE (ustawienie I)
Rys. 104:
Rys. 104. Obrbka tulei, ustawienie I
PR. 64 TAE/500
TAE-32N 01/1006-00
MOC.1
POZYCJA BAZY : X=200 Z=400
%%%
N001 G95 S035 M04
N002 G00 X1663 Z-28200 T0101
N003 G01 X-27830 F250 M08
N004 X-40300 S045
N005 G00 X6329 Z101
N006 G01 X2710 Z-2710 F200
N007 Z-34300 F300
N008 G00 X150 Z3700
N009 X-1600 Z28100
N010 T0000 M05
N011 X-10000 Z-2700 S017 T0606 M03
N012 G01 Z-89000 F160 M08
N013 G00 Z8900
N014 X10000 Z2700
N015 T0000
N016 X-10800 Z-18800 S035 T0808 M03
N017 G01 Z-73000 F200 M08
N018 G00 X100 Z7300
N019 X-400
N020 G01 Z-73000
N021 G00 X100 Z7300
N022 X-400
N023 G01 Z-73000
N025 G00 X100 Z7300
N026 X-400
N027 G01 Z-73000
N028 G00 X100 Z7300
N029 X-300
N030 G01 Z-73000
N031 G00 X100 Z7300
N032 X-400
N033 G01 Z-73000
N034 G00 X100 Z7300
N035 X-620
N036 G01 X2700 Z-2700
N037 Z-70300
N038 G00 X150 Z7300
N039 X12300 Z18800 M05
N040 T0000
N041 M30
%%%
5.4.2. Opis programu 64/TAE
Program 64/TAE zawiera instrukcje obrbki powierzchni z Rys. 104. Program ten
podobnie jak programy 65, 66, 67/TAE, zosta napisany dla ukadu sterowania
NUMS
322T. Jest to ukad sterowania najczsciej spotykany w obrabiarkach
eksploatowa
nych na terenie Polski. Jako ukad NC zawiera szereg ograniczen,
z ktrych naj
wiksze kopoty sprawia programiscie przyrostowe zadawanie
przemieszczen narzdzia wzgldem przedmiotu oraz format wartosci tych
przemieszczen (bez kropki dziesitnej, rzny dla rznych funkcji przygotowaw
czych).
Blok N001 programu zawiera deklaracj ko
dowania posuwu roboczego (G95)
w
mm/obrt wrzeciona, okreslenie obrotw wrzeciona 350 obr/min (format adresu S
jest sztywny, 3-dekadowy, kodowanie obrotw polega na podzieleniu obliczonych
obrotw przez 10 i zaokragleniu do liczby cakowitej), zaaczenie obrotw wrzeciona
w kierun
ku przeciwnym do ruchu wskazwek zegara (M4). W nastpnym bloku po
zmianie narzdzia (T0101 oznacza narzdzie nr 1 i numery jego rejestrw
korekcyjnych 1, identycznie jak w ukadzie SINUMERIK-5T) nastpuje ruch szybki
(G00) o wartosci 16.63 mm w osi X (na promieniu) oraz -282 mm w osi Z (w
kierunku
wrzeciona obrabiarki). W przy
padku aktywnej funkcji G00, wartosc adresw
geometrycznych jest podawana z dokadnoscia 0.01 mm. Osiagnita pozycja w bloku
N002 wzgldem punktu bazowego przedmiotu wynosi:
X=100-50+16.63=66.63,
Z=400-47-282=71,
gdzie:
liczby 100 i 400 sa wsprzdny
mi punktu startu;
liczby -50 i -47 sa gabarytami narz
dzia T1;
liczby 16.63 i 282 sa zaprogramow
anymi ruchami.
W bloku N003 rozpoczyna si toczenie poprzeczne czoa tulei (G01), a w
bloku
N004 jego kontynuacja z podwyzszonymi obrotami (S045). Poniewaz ukad NUMS
nie pozwala na programowanie staej prdkosci skrawania, programista musi
kontrolowac prdkosc przy zmianie srednicy obrbki. Posuw przy toczeniu wynosi
0.25 mm/obrt (F250 ostatnia dekada oznacza 0.01 mm/obrt). W wyniku
wykonania blokw N003 i N004 punkt kodowy narzdzia znajdzie si w pooze
niu:
X=66.630-27.830-40.300=-1.5,
a wic 1.5 mm ponizej osi przedmiotu. W ukadzie sterowania NUMS, przy aktywnym
G01 przemieszczenia geometryczne podaje si z dokadnoscia do 0.001 mm. Nastpny
ruch roboczy to wykonanie fazy na srednicy
129 mm oraz toczenie wzduzne
129 do
wymiaru Z35 mm.
W bloku N010 nastpuje odwoanie parametrw narzdzia
(T0000) oraz
wyaczenie obrotw wrzeciona (M05). Po zmianie narzdzia na T6 (wierto
50),
nastpuje dosunicie do osi wiercenia (N011) i wiercenie tulei przelotowo (N012).
Nastpnym narzdziem jest nz wytaczak przystosowany do skrawania pod osia
wrzeciona. W bloku N017 nastpuje pierwsze wytaczanie otworu na srednic
56 mm
i kolejne w blokach N020, 23, 27, 30, 33, az do bloku N036, w ktrym to nastpuje
fazowanie otworu faza 1.5/45
i w bloku N037 wytaczanie na srednic
89. Funkcja
pomocnicza M30 konczy program wraz z przewiniciem tasmy na poczatek programu.
5.4.3. Program obrbki 65/TAE (ustawienie II)
chni z Rys. 105:
Rys. 105. Obrbka tulei, ustawienie II
PROGRAM 65 TAE 32 / 500
TAE 32 01.1006.00
MOCOWANIE 2.
POZYCJA BAZY :X - 200Z - 300
%%%
N001 G95 S035 M04
N002 G00 X1650 Z-18300 T0101
N003 G01 X-25500 F250 M08
N004 G00 X2115 Z65
N005 G01 X2350 Z-2350
N006 Z-36300
N007 G00 X200 Z3900
N008 X-1650 Z18200 M05
N009 T0000
N010 X-12685 Z-8935 S030 T0808 M03
N011 G01 X2500 Z-2500 F150 M08
N012 G00 X12435 Z9185 M05
N013 T0000
N014 M30
%%%
5.4.4. Uwagi do programu nr 65/TAE
Program ten zawiera instrukcje obrbki powierzchni z Rys. 105
. Narzdzie T1
w
pierwszym ruchu roboczym (N003) toczy poprzecznie czoo tulei na wymiar Z70.
Nastpnie w bloku N005 nastpuje fazowanie
129 i w bloku kolejnym toczenie
129
do wymiaru Z35. Narz
dzie T8 fazuje w bloku N011 otwr
89 faza 1.3/45
.
5.4.5. Program obrbki 66/TAE (ustawienie III)
chni z Rys. 106.
Rys. 106. Obrbka tulei, ustawienie III
PR. 66 TAE/500
TAE-32N 01/1006.00
MOC. 3
POZYCJA BAZY : X=200Z=300
%%%
N001 G95 S035 M04
N002 G00 X1600 Z-18400 T0101
/N003 G01 X-6000 F200 M08
/N004 G00 X4000 Z23100 M05
/N005 M00
/N006 X-3400 Z-23100 S035 T0101 M04
N007 Z-200
N008 G01 X-4070 F250 M08
N009 X-7000 Z1500
N010 X-19930
N011 G00 X1769 Z69
N012 G01 X10410 Z-5430 F200
N013 Z-50760 F300
N014 G00 X190 Z5550
N015 X-1500 Z18450 M05
N016 T0000
N017 X-12500 Z-9050 S030 T0606 M03
/N018 G01 Z-9500 F200 M08
/N019 G00 X14000 Z24000 M05
/N020 M00
/N021 X-14000 Z-23050 S030 T0606 M03
N030 X-200
N031 G01 Z-70500 F200 M08
N032 G00 X200 Z7050
N033 X-585 Z-35
N034 G01 X1850 Z-1850
N035 Z-5950
N036 X800
N037 X850 Z-850
N038 G00 X35 Z900
N039 X12700 Z9050 M05
N040 T0000
N041 M30
Program 66/TAE zawiera instrukcje obrbki powierzchni z Rys. 106. W pierwszej
czsci (bloki /N003
N006) program ten zawiera instrukcje tzw. wcicia prbnego.

Jest ono wykonywane narzdziem T01 (nz do toczenia zewntrznego) przez
zatoczenie poprzeczne czoa tulei do srednicy
120. Chodzi o zmierzenie uzyskanej

dugosci tulei (powinna wynosic 69 mm) i ewentualne skorygowanie parametru
dugosciowego narzdzia w osi Z, co umozliwia funkcja pomocnicza M00,
zatrzymujaca wykonywanie programu. Ponowne uruchomienie programu powoduje
obrbk poczawszy od bloku /N006, gd
zie m.
in. znajduje si powtrne
zaktualizowanie parametrw dla narzdzia T01. Bloki warunkowe moga zostac
wyaczone przez operatora dla poszczeg
lnych przebiegw programu. W bloku N008
nastpuje toczenie poprzeczne czoa tulei na wymiar poczatkowo Z67, nastpn
ie
(N009) po stozku, a w bloku N010 na wymiar Z68.5. W bloku N012 jest wykony
wana
powierzchnia stozkowa (30
) na gotowo, natomiast w bloku N013 nastpuje toczenie
126.2 do wymiaru Z13.

Narzdzie T06 jest nozem wytaczakie
m. W blokach warunkowych /N018
N021
mozna ustalic precyzyjnie parametry narzdzia wykorzystujac wcicie prbne (L8.5 na
90). W bloku N031 nastpuje wytac

zanie otworu na
94, a
nastpnie kolejno
zaczynajac od (N034): fazowanie
98, wytaczanie
98, fazowanie
94 (N037).
5.4.7. Program obrbki 66/TAE (ustawienie IV)
chni z Rys. 107:
Rys. 107. Obrbka tulei, ustawienie IV
PR. 67 TAE/500
TAE-32N 01/1006.00
MOC. 4
POZYCJA BAZY : X=200Z=300
%%%
N001 G95 S030 M04
N002 G00 X1600 Z-18500 T0101
/N003 G01 X-6000 F200 M08
/N004 G00 X4000 Z23200 M05
/N005 M00
/N006 X-3400 Z-23200 S030 T0101 M04
N007 Z-80
N008 G01 X-21000 F250 M08
N009 G00 X1600 Z100
N010 G01 Z-8900 F200
N011 X3150 Z-3150
N012 G00 X35 Z1205
N013 X-600
N014 G01 Z-8900 F200
N015 X5650 Z-5650
N016 G00 X35 Z1455
N017 X-1035 Z-35
N018 G01 X1850 Z-1850
N019 Z-6610
N020 X8150 Z-8240
N021 G00 X35 Z1705
N022 X-1450 Z18480 M05
N023 T0000
N024 X-12500 Z-11180 S015 T0808 M03
N025 G01 Z-35700 F1000
N026 X-3500 F120 M08
N027 X3500 F1000
N028 G00 Z3570
N029 X12500 Z11180
N030 T0000
N031 X-12800 Z-9180 S030 T0606 M03
/N032 G01 Z-6200 F200 M08
/N033 G00 X14800 Z23800 M05
/N034 M00
/N035 X-14800 Z-23180 S030 T0606 M03
N036 X-285 Z-35
N037 G01 X1850 Z-1850 F200 M08
N038 Z-5900
N039 X700
N040 X300 Z-3500 F150
N041 X890 Z-52100
N042 G00 X111 Z6370
N043 X12600 Z9180 M05
N044 T0000
N045 M30
%%%
Program 67/TAE zawiera instrukcje obrbki powierzchni z Rys. 107. Bloki
warunkowe /N003
/N006 zawieraja instrukcje ustawienia noza T01, przez wykonanie

wcicia prbnego (
120, Z68). W bloku N008 wystpuje toczenie poprzeczne czoa

tulei na wymiar 67.2. Poczawszy od bloku N010 nastpuje seria instrukcji
zawierajacych obrbk srednicy
112 i powierz
chni stozkowej 45
. Ostatnie przejscie
dokon
ywane jest w blokach N019 i N020. Narzdzie T08 jest nozem do rowka
poprzecz
nego szerokosci 5 mm. Nacicie rowka nastp
uj
e w bloku N026. Narzdzie
T06 jest nozem wytaczakiem. W blokach /N032
N035 mozna precyzyjnie ustalic

parametry noza, wykonujac wcicie prbne (
96, L5). Od bloku N037 kolejno

nastpuje: fazowanie otworu
98, toczenie
98, wykonanie krtkiego stozka (N040),

wykonanie dugiego stozka (N041).
5.5.
Proces technologiczny dla czci typu dwignia
Tabl. 10
. Wyciag z planu operacji dzwigni (
Rys. 108)
Stanowisko
Tresc operacji
piaskownia
piaskowac odlew
slusarnia opiowac nierwnosci odlewnicze
malarnia
gruntowac powierzchnie nieobrabiane
centrum obrbkowe
wykonac wg programw 9/HP4 i 10/HP5
slusarnia zaamac ostre krawdzie
cechowac wg rysunku
myjnia
myc w myjni mechanicznej
konserwacja
konserwowac
Rys. 108. Korpus gitary
Program obrbki powierzchni z Rys. 109:
Rys. 109. Obrbka korpusu gitary, ustawienie I
Wykaz narzdzi:
T1 - GOWICA FREZOWA
hr.257.1-160
T2 - FREZ WALCOWO-CZOOWY
NS4-121
T3 - NAWIERTAK NS2-300
T4 - WIERTO
NWKC 24
T5 - WIERTO
NWKC 17
T6 - WYTACZADO D73.5
PSCX 66
T7 - FREZ PALCOWY D24 NS3-180
T8 - FREZ PALCOWY D17 NS3-29
T9 - WYTACZADO D74H7
PSCX 63
T10 - WYTACZADO DO FAZOWA
NIA TUG40-2187 +NS1-675
PROGRAM 9/HP4
TUG40/07-003-2
Moc. 1
:::
STORE07
H1/-423.25
H2/-295.83
H3/-62.
END
:
N1 G0 G90 G450. Y-10. Z-10. H0 M35 T1
( FREZOWANIE ZGRUBNE )
N2 B0 G45 X-138. H1 Y250. H2 Z50. H3 M6
N3 Y-8. Z100. H1 S160. M3
N4 Z0.3
N5 G01 X250. F100.
N6 G0 Z100.
N106 Y290. Z210. M6
N107 T2
( FREZOWANIE D 70 )
N7 X0 Y0 Z100. H2 S100. M6
N8 G81 X0 Y0 Z-33. R3. F30. T3
N9 G0 Z100.
( NAWIERCANIE 2 OTW. )
N10 X85. Y0 Z100. H3 S700. M6
N11 G81 X85. Y0 Z-3. R2. F70. T4
N12 X266.676 Y42.238
N14 G0 Z100.
( WIERCENIE D 24 )
N15 X85. Y0 Z100. H4 S260. M6
N16 G81 X85. Y0 Z-34. R0 F80. T5
N17 G0 Z100.
( WIERCENIE D 17 )
N18 X266.676 Y42.238 Z100. H5 S370. M6
N19 G81 X266.676 Y42.238 Z-31. R0 F90. T6
N20 G0 Z100.
( WYTACZANIE D73.5 )
N22 X0 Y0 Z100. H6 S160. M6
N23 G81 X0 Y0 Z-32. R2. F25. T7
N24 G0 Z100.
( FREZOWANIE ROWKA D 24/32 )
N25 X85. Y0 Z100. H7 S200. M6
N26 Z3. T8
N27 G01 Z-7. F500.
N28 G42 G01 Y16. F60. D1
N29 X159.
N30 G02 X159. Y-16. I0 J16. F120.
N31 G01 X81. F75.
N32 G02 X81. Y16. I0 J-16. F120.
N33 G01 X87.
N34 G0 Z3.
N35 G40 X85. Y0
N36 Z-5.
N37 G01 Z-27. F500.
N38 X155. F45.
N43 G0 Z100.
( FREZOWANIE ROWKA D17)
N44 X266.676 Y42.238 Z100. H8 S270. M6
N45 G0 Z3. T9
N46 G01 Z-12. F500.
N47 G02 X264.1 Y-56.136 I266.676 J42.238 F60.
N48 G0 Z5.
N49 X266.676 Y42.238 P1.
N50 G01 Z-25. F500.
N51 G02 X264.1 Y-56.136 I266.676 J42.238 F60.
N52 G0 Z100.
( WYTACZANIE D 74H7 )
N57 X0 Y0 Z100. H9 S240. M6
N58 G86 X0 Y0 Z-32. R2. F25. T10
N59 G0 Z100.
( FAZOWANIE D74 )
N60 X0 Y0 Z100. H10 S120. M6
N61 G81 X0 Y0 Z-1. R3. F30. T11
N62 G0 Z100.
( FREZOWANIE WYKANCZAJACE )
N63 X-138. Y-8. Z100. H11 S200. M6
N64 Z0
N65 G01 X380. F130.
N66 G0 Z100.
N67 Y290. Z180. M6
N68 G45 X-10. H0 Y-10. H0 Z-10.H0
N69 B180 Z-10. H0
N70 M30
:::
5.5.2. Opis programu 9/HP4
Programy 9/HP4 i 10/HP5 zostay opracowane dla ukadu sterowania
numerycznego NUCON400. Pierwszy fragme
nt programu rozpoczynajacy si od sowa
STORE07, suzy do wprowadzania przesunic punktw zerowych ukadu
wsprzdnych osi obrabiarki. Fragment ten konczy si instrukcja END. Wasciwy
program rozpoczyna si po kolej
nym znaku : lub %. W pierwszym bl
oku nastpuje
deklaracja posuwu szybkiego (G0), bezwzgldnego programowania wsprzdnych
poozenia punktu kodowego (G90) oraz przesunicie punktu zerowego (G45). Wartosc
przesunicia jest podana pod adresem H0 co oznacza, ze wsprzdne X-10, Y-10,
Z-10
odnosza si do punktu M obrabiarki (w przypadku centrum obrbkowego HP4
pokrywa si on z punktem R
Rys. 52c). Funkcja pomocnicza M35 oznacza
automatyczny wybr zakresu prdkosci obrotowych wrzeciona roboczego. Sowo T1
powoduje obrt magazynu narzdzi w poozenie, w ktrym narzdzie T1 znajduje si
w pozycji zmiany. W USN NUCON 400 podobnie jak w innych ukadach sterowania,
wprost w programie obrbkowym mozna stosowac komentarze. Komentarzem moze
byc dowolny ciag znakw, znajdujacych si pomidzy znakami ( i ). Pierwszym
zabiegiem, jaki jest wykonywany w programie, jest frezowa
nie caej powierzchni
korpusu gitary gowica frezowa
160. W bloku N2 adres B0 powoduje obrt stou

obrabiarki na pozycj katowa 0
i rwnoczesnie funkcja pomocnicza M6 dokonuje

zmiany narzdzia. Po wykonaniu tych czynnosci, nastpuje zjazd zespow obrabiarki
na pozycj (X-138, Y250, Z50) wzgldem bazy obrbkowej punkt W okreslonej
poprzez przesunicie punktu zerowego (G45) z punktu M na punkt okreslony
wsprzdnymi wzgldem M H1, H2, H3, odpowiednio w osiach X, Y, Z. Baza
obrbkowa jest umieszczona (Rys. 109) w
paszczyznie XY w osi otworu gwnego,
natomiast w osi Z pokrywa si z powierzchnia frezowana na gotowo. W
sumie
obrabiarka wykona w danej osi ruch o wartosci przesunicia punktu zerowego osi plus
wartosc zaprogramowana minus aktualne poozenie. Np. dla osi X:
-423.25 - 138 - (10) = -551.25
Blok N3 powoduje oprcz ruchu w osi Y na pozycj 8 mm wzgldem bazy
obrbkowej, ruch w osi Z na pozycj 10, z uwzgldnieniem korekcji dugosciowej
narzdzia (H1 nie mylic z H1 odnoszacym si do przesunicia ukadu wsprzd
nych
w osi X, tutaj 1 oznacza numer narzdzia), zaaczenie obrotw wrzeciona (S160) 160
obr/min, w kierunku zgodnym z ruchami wskazwek zegara (M3). Frezowanie
zgrubne powierzchni (G01) z naddatkiem 0.3 mm nastpuje w bloku N5, z posuwem
100 mm/min (F100). W bloku N106 nastpuje zmiana gowicy frezowej. Ze wzgldu
na to, ze jest to narzdzie o duzej srednicy (160 mm) i moze nastapic kolizja
z
sasiednim narzdziem w magazynie narzdzi (sasiednie gniazda nalezy w takich
przypadkach zachowac puste), dokonuje si zmiany przed przywoaniem nastpnego
narzdzia, tak aby gowica powrcia do tego samego gniazda magazy
nu. W bloku
N107 nastpuje obrt magazynu, a w bloku N7 dokonyw
ana jest zmiana na frez
walcowo
-czoowy, ktrego zadaniem jest obrobic wstpnie otwr na
70 przelotowo.
W blokach N11 i N12 dokonuje si nawiercania otworw pomocniczych pod wierta
24 i
17. Jest tutaj uzyta funkcja przygoto

wawcza G81, ktra wprowadza cykl
ustalony wiercenia. Cykl ten powoduje kolejno: pozycjonowanie ruchem szybkim
w
paszczyznie XY na os wiercenia; ruch szybki w osi Z do paszczyzny bezpiecznej,
okreslonej pod adresem R (w tym przypadku R2.); ruch roboczy z posuwem
okreslonym pod adresem F (w mm/min) do wartosci podanej pod adresem Z (np.
Z
-3), szybkie wycofanie do paszczyzny bezpiecznej. Funkcja G0 odwouje cykle
ustalone, przywoujac rwnoczesnie szybkie ruchy jaowe. Tym samym cyklem
wykonywane jest wiercenie
24 i
17 oraz wytaczanie
73.5. Narzdzie T7
(wymiarowy frez palcowy
24) wykonuje rowek 32
7 oraz rowek 24 przelotowy.

Rowek 24
7 jest frezowany przy zastosowaniu funkcji G42, ktra uruchamia

kompensacj promienia narzdzia z narzdziem po prawej stronie materiau. Funkcja
ta umozliwia programowa
nie bez obliczania ekwidystanty (programowanie
konturowe). Przed uruchomieniem bloku N28, os freza znajduje si na wsprzd
nej
Y0, po jego wykonaniu os freza znajduje si na wsprzdnej Y(16 - promien freza).
Adres D1 przywouje rejestr pamici w ktrym przechowywana jest rzeczywista
wartosc promienia freza. W nastpnych blokach (N30 i N32) zastosowano interpolacj
koowa (G02) w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara. Wsprzdne X i
Y
wskazuja na punkt koncowy uku, natomiast adresy I i J okreslaja poozenie
srodka uku wzgldem jego poczatku (patrzac z kierunku srodka przy ustalaniu znaku).
Odwoanie kompensacji promienia nastpuje w bloku N35. Rowek 24 jest
wykonywany w jednym przejsciu (N38), wykorzystujac zgodnosc srednicy freza
z
szerokoscia rowka. Podobna zaleznosc wykorzystano przy frezowaniu kanau
ukowego o szerokosci 17, z tym, ze naddatek zostaje tu obrobiony w dwch
przejsciach (N47 i N51).
W bloku N58 nastpuje wytaczanie
74H7 z wykorzystaniem cyklu ustalonego

wytaczania wykanczajacego (funkcja przygotowawcza G86). Cykl ten rzni od G81
tym, ze przed wycofaniem narzdzia z otworu, zatrzymuja si automatycznie obroty
wrzeciona. Ich zaaczenie nastpuje takze automatycznie po osiagniciu paszczy
zny
bezpiecznej. Po frezowaniu paszczyzny na gotowo nastpuje powrt na punkt startu
(N68) w osiach X i Y, natomiast w osi Z w bloku nastpnym po odwoaniu (H0)
parametru dugosciowego narzdzia. Funkcja M30 konczy program sterujacy.
Program obrbki powierzchni z Rys. 110a:
Rys. 110. Obrbka korpusu gitary, ustawienie II
Wykaz narzdzi
T1 - GOWICA FREZOWA
HR.257.1-0160
T2 - GOWICA FREZOWA
HR.220.17-0063
PROGRAM 10/HP5
TUG40/07-003-2
Moc.2
STORE4
H1/166.3
H2/123.5
STORE7
H1/-534.68
H2/-506.04
H3/-649.
END
%%
Q01
N1100 G1 X374. F120.
N1101 G0 X400.
N1102 Y-74.
N1103 X368.
N1104 G1 X317. F120.
N1105 X303. Y-60.
N1106 Y-9.
N1107 G0 X215.
N1108 G1 X162. F120.
N1109 Y-74.
N1110 G0 X60.
N1111 G1 X7. F120.
N1112 X-7. Y-60.
N1113 Y-9.
N1114 G0 Z100.
Q00
%%
N1 G0 G90 X-10. Y-10. Z-10. H0 T1 M35
N2 G45 X-137. H1 Y103. H2 Z640. H3 B0 S160. M3 M6
N3 Z100. H1 T2
N4 Z26.2
N401 G1 X-10. F100.
N402 X18. F2000.
N403 X145. F100.
N404 X173. F2000.
N5 X300. F100.
N6 G0 Z100.
N7 X-137.
N8 Z26. S200.
N9 G1 X300. F120.
N10 G0 Z640. H0
N12 X-105. Y-190. B180 S400. M6
N13 Z639. M0
N14 Z100. H2 B0 M3
N15 Z22.2 T1
N17 Q101
N18 X-105. Y-190. S450.
N19 Z22.
N20 Q101
N21 G0 Z640. H0
N22 G45 X-10. H0 Y-10. H0 Z-10 .H0 B180
N23 M30
%
5.5.4. Uwagi do programu 10/HP5
Program ten zawiera instrukcje obrbki powierzchni z Rys. 110
a. Poniewaz jest to
stosunkowo prosty zabieg frezowanie dwch paszczyzn na wymiar 22 oraz jednej na
wymiar 26 zastosowano tutaj obrbk trzech przedmiotw jednoczesnie,
mocowanych na uniwersalnej pycie katowej. Ustalenie przedmiotw zrealizowano
przy pomocy prostych elementw (Rys. 110
b), wykorzystujac powierzchnie wykonane
w poprzednim programie. Poniewaz jedynymi narzdziami uzytymi w powyzszym
programie sa dwie gowice frezowe o staych wymiarach, mozna byo ich wymiary
dugosciowe umiescic w programie po instrukcji STORE04. W powyzs
zym programie
uzyto makroprog
ram Q01, ktry zawiera instrukcje obrbki powierzchni obrabianych
na wymiar 22. Pierwszy raz mak
roprogram wykorzystano w przejsciu zgrubnym (blok
N17 programu gwnego), a po raz drugi w (N20) przejsciu na gotowo. Struktura
adresu wywoujacego makroprogr
am obejmuje numer makropro
gramu oraz liczb
powtrzen. Program 10/HP5 wymaga przemocowania (apy zaznacz
one na Rys. 110
liniami przerywany
mi sa usuwane) w celu umozliwi
enia obrbki wszystkich
powierzchni. Nastpuje to po zatrzymaniu programu (M0) w
bloku N13.
5.6.
Proces technologiczny dla czci typu korpus
Tabl. 11
. Wyciag z planu operacji korpusu (
Rys. 111)
Stanowisko
Tresc operacji
piaskownia
piaskowac odlew z zewnatrz i wewnatrz
slusarnia opiowac nierwnosci odlewnicze
pyta
traserska
ustawic korpus
trasowac osie otworw I i II
wychodzac z osi trasowac z naddatkiem 2 mm na stron przd i ty
(wy
miar 150) oraz spd i gr (wy
miar 332)
frezarka us
talic w pr
zyr
zad
zie wg trasy, moco
wac
frez
owac spd przy wy
miarze 332 wg trasy
przemoc
owac, ustawic do oporu listwy przodem do stou
frezowac gr na wymiar 336 zamiast 332, przemocowac
frezowac ty na wymiar 154 zamiast 150, przemocowac
frezowac wybranie utrzymujac 39 zamiast 35 i wymiar 32
trasowac z naddatkiem 2 mm na stron czoa korpusu (wy
miar 545)
ustawic do oporu listwy przodem do stou
frezowac czoo przy wymiarze 545 wg trasy, przemocowac
frezowac drugie czoo na wymiar 549 zamiast 545
wytaczarka
wytaczac otwr
62 w osi I zamiast
66H7
wytaczac otwr
58 w osi I zamiast
62J6
wytaczac otwr
51 w osi I zamiast
55J6
wytaczac otwr
64 w osi II zamiast
68J6
wytaczac otwr
43 w osi II zamiast
47J6
wytaczac otwr
51 w osi II zamiast
55J6
hartownia
wyzarzac odprzajaco wg instrukcji obrbki cieplnej
piaskownia
piaskowac odlew z zewnatrz i wewnatrz
malarnia
przedmuchac odlew sprzonym powietrzem, oczyscic
gruntowac powierzchnie nieobrabiane
centrum HP5
wykonac wg programw sterujacych 1, 2, 3/HP5
kontrola kontrola techniczna
slusarnia stpic ostre krawdzie wg rysunku, cechowac wg rysunku
oczyscic odlew spzonym powietrzem
myjnia
myc
konserwacja
konserwowac
Rys. 111. Obrbka korpusu skrzynki posuww, ustawienie I
Wykaz narzdzi
T1 - GOWICA FREZOWA D160
HR 257.1-0160
T2 - FREZ Z P.D 80
T4 - FREZ PALCOWY D50 NFPc 50
D1
T5 - NAWIERTAK D16
T6 - WIERTO D6.8
T7 - GWINTOWNIK M8 NS5-92
PROGRAM 1/HP5
KORPUS SKRZYNKI POSUWOW
MOC. 1
%
STORE07
H1/-149.61 (X1)
H2/-698.27 (X2)
H3/-635.25 (X3)
H4/-635.7 (Y)
H5/-779.4 (Z1)
H6/-693.8 (Z2)
H7/-637. (Z3)
END
%
N1 G90 G0 G45 X-10. Y-10. Z-10. H0 T2 M35
(FREZOWANIE NA WYMIAR 32,37.2,334)
N2 G45 X-592. H1 Y120. H4 Z600. H5 S320. M6 M3 B180
N3 Z100. H2 T4
N4 Z-32.
N5 G1 X5. F200.
N6 Y77.2 F150.
N7 X-592.
N8 G0 Y30. Z0
N9 G1 X42. F200.
N10 G0 Z100.
(FREZOWANIE NA WYMIAR 37)
N11 X28. Y70. Z100. H4 S180. M6
N12 Z-31.9 T5
N13 G1 G42 Y37. D1 F150.
N14 X-552.
N15 G0 X-600.
N16 G40 Z100.
(NAWIERCANIE 6 OTW.)
N17 X-537. Y47. Z100. H5 S700. M6
N18 Z-30. T6
N19 G81 Z-34.3 R-30. F60.
N20 X-517. Y144.
N21 X-350.
N22 X-195.
N23 X-32.
N24 X-12. Y47.
N25 G0 Z100.
(WIERCENIE 6 OTW. NA D6.8)
N26 Z100. H6 S800. M6
N27 Z-30. T7
N28 G81 X-12. Y47. Z-56. R-30. F70.
N29 X-32. Y144.
N30 X-195.
N301 X-350.
N31 X-517.
N32 X-537. Y47.
N33 G0 Z100.
(GWINTOWANIE 6 OTW. M8)
N34 X-12. Y47. Z100. H7 S100. M6
N35 Z25. T1 M00
N36 M3
N37 G84 X-12 .Y47. Z-53. R-25. F125.
N38 X-32. Y144.
N39 X-195.
N40 X-350.
N41 X-517.
N42 X-537. Y47.
N43 G0 Z600. H0
N44 M00
(ODMOCOWAC LISTWE)
N45 G45 X-85. H2 Y75. H4 Z600. H6 S180. M6 M3 B0
N46 Z100. H1 T3
N47 Z0
N48 G1 X630. F200.
N49 G0 Z600. H0
(FREZOWANIE BAZY NA WYMIAR 540)
N50 G45 X-43. H3 Y8. H4 Z600. H7 S240. M6 B90
N51 Z0 H3
N52 G1 X-10. F60.
N53 G0 Z600 .H0
N54 G45 X-10. Y-10. Z-10. H0 B180 M30
%
Rys. 112. Obrbka korpusu skrzynki posuww, ustawienie II
Wykaz narzdzi
T1 - GOWICA FREZOWA
T2 - FREZ
T3 - FREZ
T4 - NAWIERTAK
T5 - WIERTO
T6 - POGEBIACZ
T7 - WIERTO
T8 - WIERTO
T9 - GOWICA FREZOWA
T10 - GWINTOWNIK
T11 - GOWICA FREZOWA
T12 - FREZ WAL.
-CZO.
2/HP5
TUG 40/02.200-1
MOC.2
%
STORE7
H1/-256.
H2/-202.666
H3/-718.8
H4/-576.3
H5/-577.05
END %%
N1 G0 G45 X-10. Y-10. Z-10. H0 T11 M35
(FREZOWANIE NA WYM. 547)
N2 G45 X140. H1 Y345. H3 Z550. H4 B270 S300. M3 M6
N3 Z100. H11 T1
N4 Z0
N5 G1 Y20. F150.
N6 X70.
N7 Y310.
N8 X0
N9 Y15.
N10 G0 Z550. H0
(FREZOWANIE NA WYM. 152.2)
N11 G45 X-15. H2 Y335. H3 Z550. H5 B0 S360. M6
N12 Z100. H1 T12
N13 Z.2
N14 G1 Y27.5 F150.
N15 X-530
N16 Y290.
N17 X-70.
N18 G0 Z100.
(FREZOWANIE R40)
N19 X-275. Y100. Z100. H12 S120. M6
N20 T2
N21 Z-26.
N22 G1 Z-28. F100.
N23 Y70. F60.
N24 G0 Z2.
N25 P1.
N26 Y64.
N261 G1 Z-28. F60.
N262 G0 Z100.
(FREZOWANIE 2 NABEK NA WYM. 74)
N270 X-80. Y120. Z100. H2 S300. M6
N271 Z-90. T3
N2710 G1 Y117 .F80.
N2711 X-155.
N2712 G0 X-160.
N2713 G1 X-250.
N2714 G0 X-80. Y118.
N272 G01 Y114. F80.
N273 X-155.
N274 G0 X-160.
N275 G1 X-250.
N276 G0 Z100.
(FREZOWANIE 2 NABEK NA D73.5)
N280 X-100. Y100. Z100. H3 S300. M6
N281 Z10. T4
N282 Z-90.
N283 G1 Y93.5 F150.
N284 X-155.
N285 G0 X-185.
N286 G1 X-250.
N288 G0 Z100.
N32 X-18. Y290. Z100. H4 S700. M6
N33 Z2. T5
N34 G81 X-18. Y290. Z-2.3 R2. F60.
N35 Y150.
N36 Y14.
N37 X-140. Z-4.25
N38 X-180. Z-2.3
N39 X-365.
N40 X-405. Z-4.25
N41 X-535. Z-2.3
N42 Y150.
N43 Y290.
N44 X-365.
N45 X-180.
N430 X-30. Y317. Z-117. R-113.
N440 X-50.
N450 X-273.
N46 X-435.
N47 X-465.
N48 G80 G0 Z100.
(WIERCENIE D14 W 5 OTW.)
N49 Z100. H5 S350. M6
N50 Z-113. T6
N51 G81 X-465. Y317. Z-158. R-113 .F70.
N52 X-273.
N53 X-30.
N54 Z2. R2.
N57 X-140. Y14. Z-38.
N64 X-405.
N68 G0 Z100.
(POGLEBIANIE 3 OTW. D14 NA D20 )
N69 X-465. Y317. Z100. H6 S150. M6
N70 Z-80. T7
N71 G82 X-465. Y317. Z-128. R-113. F35. P1.
N72 Z-80. R-80.
N73 X-273. Z-128. R-113.
N74 Z-80. R-80.
N75 X-30. Z-128. R-113.
N76 G80 G0 Z100.
(WIERCENIE 2 OTW. D7.8)
N77 X-50. Y317. Z100. H7 S600. M6
N78 Z-113. T8
N79 G81 X-50. Y317. Z-156.5 R-113. F70.
N80 X-435.
N81 G80 G0 Z100.
(WIERCENIE 10 OTW. NA D6.8)
N82 X-535. Y290. Z100. H8 S800. M6
N83 Z2. T9
N84 G81 X-535. Y290. Z-25.2 R2. F80.
N85 Y150.
N86 Y14.
N87 X-365.
N88 X-180.
N89 X-18.
N90 Y150.
N91 Y290.
N92 X-180.
N93 X-365.
N94 G80 G0 Z100.
N95 X37. Y290. Z100. H9 S600. M6
N96 Z0 T10
N97 G01 X-533. F200.
N98 Y28.
N99 X-15.
N100 Y335.
N101 G0 Z100. M00
N102 X-365. Y290. Z100. H10 S100. M3 M6
N103 Z5. T1
N104 G84 X-365. Y290. Z-23. R5. F125.
N105 X-535.
N106 Y150.
N107 Y14.
N108 X-365.
N109 X-180.
N110 X-18.
N111 Y150.
N112 Y290.
N113 X-180.
N114 G80 G0 Z550. H0
N115 G45 X-10. Y-10. Z-10. H0
N116 B180 M30
%
5.6.3. Program obrbki 3/HP5 (ustawienie III)
Rys. 113. Obrbka korpusu skrzynki posuww, ustawienie III
Wykaz narzdzi:
T2 - NAWIERTAK D20
T3 - WIERTO D18
NS2-173
T9 - ROZWIERTAK D20H7 NS8-473
T11 - WYTACZADO D62J6
T14 - POGEBIACZ
NS7-443 (KOR. D40)
T21 - POGEBIACZ D(54-72)/45
(KOR. D60)
T22 - WIERTO PIRKOWE D38
T23 - WIERTO D5
T24 - WIERTO D6.8
T25 - GWINTOWNIK M8
T26 - GWINTOWNIK M6
T27 - GWINTOWNIK R1' NS5-93
T29 - WIERTO D28
T30 - WIERTO D14.5
PROGRAM 3/HP5
TUG 40/02-200-1
MOC. 3
%
STORE 07
H1/-145.092
H2/-702.944
H3/-208.97
H4/-574.88
H5/-570.
H6/-685.34
H7/-579.47
END
%%
N1 G90 G0 G45 X-10. Y-10. Z-10. H0 M35 T20
(FREZOWANIE NA WYMIAR 545.2)
N2 G45 X44. H1 Y231. H4 Z500. H5 B270 S320. M3 M6
N3 Z100. H20 T1
N4 Z.2
N5 G1 Y-14. F160.
N6 X-15.
N7 Y134.
N8 X-80.
N9 Y-40.
(FREZOWANIE OBNIZENIA 9 MM)
N10 G0 X-150. Y-76.8 Z10.
N11 Z-6.
N12 G1 X80. F120.
N13 X50. Y-124. F1000.
N14 X-100. F120.
N15 G0 X-150. Y-76.6 Z10.
N16 Z-9.
N17 G1 X80.
N18 X50. Y-124.
N19 X-150.
N20 G0 Z100.
N22 X-63. Y210. Z100. H1 S400. M6
N23 Z0 T2
N24 G1 Y-90. F200.
N25 G0 X29.
N26 G1 Y240.
N27 G0 Z100.
N28 X-75. Y100. Z100. H2 S700. M6
N29 T3
N30 G81 Z-2. R1. F70.
N31 X0 Y120. Z-1.7
N32 X-34.64 Y60.
N33 X28.284 Y51.716
N34 Y28.284
N35 Y-28.284
N36 X-40. Y0
N37 X0 Y-80. Z-11.3 R-8.
N38 X31. Y-70.
N39 Y-110.
N40 X-40.
N41 Y-70.
N42 G0 Z100.
(WIERCENIE D18)
N43 X-75. Y100. Z100. H3 S270. M6
N44 T4
N45 G81 Z-53. R0 F50.
N46 G0 Z100.
(WYTACZANIE D65.7)
N47 X0 Y80. Z100. H4 S160. M6
N48 T5
N49 G81 Z-31. R2. F30.
N50 G0 Z100.
(WYTACZANIE D61.7)
N51 Z100. H5 S180. M6
N52 T6
N53 G81 Z-298. R-259. F30.
N54 G0 Z100.
(WYTACZANIE D67.7)
N55 Y0 Z100. H6 S150. M6
N56 T22
N57 G81 Z-31. R2. F30.
N58 G0 Z100.
(WIERCENIE D38)
N59 Y-80. Z100. H22 S150. M6
N60 T7
N61 G81 Z-39.5 R-9. F30.
N62 G0 Z100.
(WYTACZANIE D39.8)
N63 Z100. H7 S250. M6
N64 T8
N65 G81 Z-30. R-7. F30.
N66 G0 Z100.
(WYTACZANIE D19.8)
N67 X-75. Y100. Z100. H8 S450. M6
N68 T9
N69 G81 Z-48. R1. F30.
N70 F35.
N71 G0 Z100.
(ROZWIERCANIE D20H7)
N72 Z100. H9 S140. M6
N73 T10
N74 G85 Z-55. R2. F220.
N75 G0 Z100.
(WYTACZANIE D66H7)
N76 X0 Y80. Z100. H10 S380. M6
N77 T11
N78 G86 Z-31. R1. F25.
N79 G0 Z100.
(WYTACZANIE D62J6)
N80 Z100. H11 S300. M6
N81 T12
N82 G86 Z-298. R-259. F25.
N83 G0 Z100.
(WYTACZANIE D68J6)
N84 Y0 Z100. H12 S350. M6
N85 T13
N86 G86 Z-31. R1. F25.
N87 G0 Z100.
(WYTACZANIE D40H7)
N88 Y-80. Z100. H13 S450. M6
N89 T14
N90 G86 Z-29.5 R-8. F30.
N91 G0 Z100.
(FAZOWANIE D40 NA 2/15
)
N92 Z100. H14 S80. M6
N93 T22
N94 G81 Z-11. R-8. F30.
N95 G0 Z100.
(FAZOWANIE D20 NA 1/60
)
N96 X-75. Y100. Z100. H22 S200. M6
N97 T21
N98 G81 Z-5. 8R-5. F50.
N99 G0 Z100.
(FAZOWANIE D66 NA 2.8/45
; D68 NA 1/45
)
N100 X0 Y80. Z100. H21 S150. M6
N101 T23
N102 G81 Z-5.8 R-2. F15.
N103 Z50. R50.
N104 Y0Z-5.5 R-3. F20.
N105 G0 Z100.
(WIERCENIE 6 OTW. NA D5)
N106 X0 Y120. Z100. H23 S1100. M6
N107 T24
N108 G81 Z-18. R1. F110.
N109 X-34.64 Y60.
N110 X-40. Y0
N111 X28.284 Y-28.284
N112 Y28.284
N113 Y51.716
N114 G0 Z100.
(WIERCENIE 4 OTW. D6.8)
N115 X-40. Y-70. Z100. H24 S900. M6
N116 T25
N117 G81 Z-23. R-8. F100.
N118 Y-110.
N119 X31.
N120 Y-70.
N121 G0 Z100.
N122 M00
N123 X-40. Z100. H25 S200. M3 M6
N124 T26
N125 G84 Z-21. R-4. F250.
N126 Y-110.
N127 X31.
N128 Y-70.
N129 G0 Z100.
N130 X0 Y120. Z100. H26 S300. M6
N131 T2
N132 G84 Z-15. R5. F300.
N133 X-34.64 Y60.
N134 X-40. Y0
N135 X28.284 Y-28.284
N136 Y28.284
N137 Y51.716
N138 G0 Z500. H0
N139 G45 X75. H2 Y100. H4 Z600. H6 B90 S700 .M6
N140 Z100. H2 T3
N141 G81 Z-2. R1. F70.
N142 X0 Y115. Z-1.7
N143 X-30.31 Y62.5
N144 X30.31
N145 Y17.5
N146 X-30.31
N147 X0Y-35.
N148 X15. Y-78.1
N149 G0 Z100.
(WIERCENIE D18)
N150 X75. Y100. Z100. H3 S270. M6
N151 T8
N152 Z0
N153 G01 Z-57. F40.
N154 Z-160. F2000.
N155 Z-194. F40.
N156 G0 Z100.
(WYTACZANIE D19.8)
N157 Z100. H8 S450. M6
N158 T15
N159 G81 Z-52. R1. F30.
N160 G01 Z-52. F35.
N161 G81 Z-190. R-160. F30.
N1610 F35.
N1611 F40.
N162 G01 Z-190. F35.
N163 G0 Z100.
(WYTACZANIE D54.7)
N164 X0 Y80. Z100. H15 S180. M6
N166 T16
N167 G81 Z-31. R1. F30.
N168 Z50. R50.
N169 Y0 Z-31. R1. F30.
N170 G0 Z100.
(WYTACZANIE D46.8)
N171 Z100. H16 S210. M6
N172 T9
N173 G81 Z-200. R-145. F35.
N174 G0 Z100.
(ROZWIERCANIE D20H7)
N175 X75. Y100. Z100. H9 S140. M6
N176 T17
N177 Z1.
N178 G01 Z-65. F220.
N179 Z-160. F2000.
N180 Z-192. F220.
N181 Z1. F1500.
N182 G0 Z100.
(WYTACZANIE D55J6)
N183 X0 Y80. Z100. H17 S380. M6
N184 T18
N185 G86 Z-31. R1. F25.
N186 G81 Z30. R30.
N187 G86 Y0 Z-31. R1.
N188 G0 Z100.
(WYTACZANIE D47J6)
N189 Z100. H18 S400. M6
N190 T29
N191 G86 Z-200. R-145. F25.
N192 G0 Z100.
(WIERCENIE D28)
N193 X15. Y-78.1 Z100. H29 S200. M6
N194 T22
N195 G81 Z-50. R1. F40.
N196 G0 Z100.
(FAZOWANIE D30.5; D20)
N197 Z100. H22 S200. M6
N198 T21
N199 G81 Z-8.4 R-6. F50.
N200 Z5. R5.
N201 X75. Y100. Z-5.8 R-5.
N202 G0 Z100.
(FAZOWANIE D55)
N203 X0 Y80. Z100. H21 S150. M6
N204 T23
N205 G81 Z2. R3.5 F30.
N206 Z50. R50.
N207 Y0 Z2. R3.5
N208 G0 Z100.
(WIERCENIE 6 OTW. D5)
N209 X0 Y115. Z100. H23 S1100. M6
N210 T26
N211 G81 Z-19. R1. F110.
N212 X-30.31 Y62.5
N213 X30.31
N214 Y17.5 Z-18.
N215 X-30.31
N216 X0 Y-35.
N217 G0 Z100.
N218 M00
N219 Z100. H26 S300. M3 M6
N220 T19
N221 G84 Z-16. R5. F300.
N222 X-30.31 Y17.5
N223 Y62.5
N224 X0 Y115.
N225 X30.31 Y62.5
N226 Y17.5
N227 G0 Z100.
(WYTACZANIE D30.5)
N228 X15. Y-78.1 Z100. H19 S400. M6
N229 T27
N230 G81 Z-45. R2. F40.
N231G0Z100.
N2310 M00
(GWINTOWANIE R 1 CAL)
N232 Z100. H27 S60. M6 M3
N233 T30
N234 G84 Z-45. R5. F138.54
N235 G0 Z500. H0
N236 G45 X-140. H3 Y-130.1 H4 Z550. H7 B180 S400. M6
N237 M00
(ODMOCOWAC DOCISKI)
N238 B0
(WIERCENIE 2 OTW. D 14.5)
N3001 Z100. H30 T28 M3
N3002 G81 Z-40. R5. F80.
N3003 X-405.
N3004 G0 Z100.
N3005 X35. Y178. Z100. H28 S600. M6
N239 T20
N240 Z0.25
N241 G1 X-190. F200.
N242 G0 X-200.
N243 G1 X-340.
N244 G0 X-405.
N245 G1 X-585.
N246 G0 Y-130.
N247 X-580.
N248 G1 X37.
N249 G0 Y178. Z0
N250 G1 X-190. F200.
N251 G0 X-200.
N252 G1 X-340.
N253 G0 X-405.
N254 G1 X-585.
N255 G0 Y-130.
N256 X-580.
N257 G1 X35.
N258 G0 Z550. H0
N259 G45 X-10. Y-10. Z-10. H0 B180 M30
5.6.4. Uwagi do programw 1, 2, 3/HP5
Programy 1, 2, 3/HP5 zawieraj
a instrukcje obrbki korpusu skrzynki posuww,
opracowane dla ukadu sterowania numerycznego NUCON400. Pierwszy program
obejmuje obrbk dwch przeciwlegych bokw korpusu, z ktrych jeden bdzie
suzy jako baza do obrbki gwnych powierzchni. Oprcz tego jest obrabianych 6
otworw M6 pod pokryw grna oraz zostaje wykonana baza (na wymiar 540), w celu
powiazania wymiarowego wykonanych otworw z otworami wykonanymi
w
nastpnych ustawieniach. Uzyty podczas gwintowania cykl G84 zapewnia kolejno:
pozycjonow
anie w paszczyznie XY, szybki ruch do paszczyzny bezpiecznej, ruch
roboczy gwintowania oraz ruch powrotny narzdzia (automatyczna zmiana kierunku
obrotw wrzeciona przy niezmienionym co do wartosci, a
przeciwnym co do zwrotu
posuwie). Przy gwintowaniu nalezy pamitac o powiaza
niu obrotw wrzeciona
z
posuwem wzduznym narzdzia.
W programie 2/HP5 jest obrobiony lewy bok korpusu, powierzchnie pod pokryw
przednia oraz otwory do mocowania korpusu na ozu tokarki. Dodatkowo zostaja
obrobione powierzchnie ustalajace krzywk sterujaca przekadnia Nortona.
W programie 3/HP5 sa obrabiane najwazniejsze powierzchnie korpusu.
W
pierwszej kolejnosci frezowany jest prawy bok korpusu, nastpnie jest dokony
wana
obrbka czterech osi gwnych z prawej strony korpusu oraz otwory pod obsady. Po
obrocie o 180
nastpuje obrbka osi gwnych oraz otworw pomocniczych z lewej

strony korpusu. Na ko/cu jest przeprowadzona obrbka frezowaniem dokad
nym
powierzchni suzacych do ustalania korpusu na ozu tokarki, z tego wzgldu jest
wymagana ich rwnolegosc do osi gwnych korpusu. Obrbka wspom
nianych
powierzchni w jednym mocowaniu spenia wymogi konstrukcyjne odnosnie
narzuconych przez konstruktora odchyek poozenia.
Powyzszy proces technologiczny obr
bki korpusu skrzynki posuww stanowi
przykad zintegrowania szeregu rznorodnych zabiegw w jednej operacji
wykonywanej na centrum obrbkowym.
5.7.
Obrbka korpusu wiertarki stoowej WS-15
Rys. 114
. Korpus wiertarki stoowej WS
-15
Korpus wiertarki stoowej WS
-15 (Rys. 114) jest obrabiany na
frezarsko-wytaczarskim centrum obrbkowym HP4 z wymiennymi paletami
przedmiotowymi. Poniewaz proces technologiczny dla tego korpusu nie obejmuje
podziau na operacje obrbki zgrubnej i wykanczajacej, dlatego w przedmiocie po
odlaniu jest frezowana jedynie powierz
chnia bazujaca (paszczyzna pod silnik)
i
nastpnie jest wykonywna operacja na centrum. Operacja ta jest podzielona na dwie
czsci: zgrubna i wykanczajaca. W pierwszej czsci, ktrej odpowiada podprogram
SPF1, jest przeprowadzona obrbka zgrubna otworw oraz powierzchni
drugorzdnych. W drugiej czsci (podprogram SPF2) sa obrabiane otwory na gotowo
w klasie H7. Podzia ten wynika z koniecznosci ostygnicia przedmiotu po obrbce
zgrubnej a przed wykanczajaca. Przedmiot obrobiony zgrubnie pozostaje nadal
zamocowany w przyrzadzie i czeka az zostana przeprowadzone zabiegi dla przedmiotu
znaj
dujacego si na drugiej palecie.
Tabl. 12. Dane do Rys. 114
Nr otw./str. X Y Z
Sred.dug. Sred. czoa
1
2
3/90

3/270

4
5
6
7
8
9
10/90

10/270

11/90

0
0
140.5
-140.5
-27
-20
73.9
-45
-18
-210
295
-295
120
0
235
188.95
188.95
171.4
145
237
126.87
0
0
-58
-58
280
0
0
47
75
0
0
-159
59
75
62
35
55
0

90H7
335

60H7
189

47H7
18.3

47H7
21.5

20.5
15/
20H7
170

22H7
80

20H7
21

20H7
65

16H7
30

20H7
17

17 przelot.

25
12
-
120
84
70
70
25
42
35
40
36
40
Wykaz narzdzi
T1 - Frez palcowy NFPc 50 PSCd 50/5b
T2 - G. frezowa
hR220.17-0100 PSCn 50/40
T3 - G. frezowa
hR257.1-0160 PSCn 50/50
T4 - Nawiertak D20 PSCb 50/2
T5 - Wytaczado zgr.
D89.7
T6 - Wytaczado wyk.
D90H7
T7 - Wytaczado do fazy
D90 (kor. D90)
T8 - Wytaczado zgr.
D59.7
T9 - Wytaczado wyk.
D60H7
T10 - Wytaczado zgr.
D82
D52
T12 - Wierto
NWKc 20.5PSCb 50/2
T13 - Wierto
NWKc 17 PSCc 50/2
T14 - Wierto
NWKc 19.7PSCc 50/2
T15 - Rozwiertak NRTc 20H7 PSCc 50/2
T16 - Pogbiacz st.
D25 (kor D20) PSCb 50/2
T17 - Wierto
NWKc 21.7PSCb 50/2
T18 - Rozwiertak NRTc 22H7 PSCb 50/2
T19 - Pogbiacz
D17/25 PSCb 50/2
T20 - Wierto
NWKc 15.7PSCb 50/2
T21 - Rozwiertak NRTc 16H7 PSCb 50/2
D46.8
T23 - Wytaczado wyk.
D47K7
T24 - Wierto
NWKc 42 PSCb 50/4
T25 - Wytaczado do faz
D47/D60 (kor D60)
Cay program obrbkowy skada si z 5 czsci: programu gwnego MPF1,
podprogramw obrbki zgrubnej i wykanczajacej (SPF1, SPF2) oraz podprogramw
SPF3, SPF4 zmieniajacych automatycznie poozenie punktw zerowych G54, G55,
G56, G57. Caosc zostaa napisana dla ukadu sterowania SINUMERIK 810M.
%MPF 1
N1 M68
N2 L3 P1
N3 L1 P1
N4 M69
N5 L4 P1
N6 L1 P1
N7 M68
N8 L3 P1
N9 L2 P1
N10 M69
N11 L4 P1
N12 L2 P1
N13 @100 K-1
N14 M2
Funkcje pomocnicze M68 i M69 powo
duja automatyczne zainstalowanie si na
stole odpowiednio lewej lub prawej palety. Adres L powoduje wywoanie
podprogramu o podanym numerze i wykonanie go P-razy. W bloku 13 zosta
zaprogramowany skok bezwarunkowy do bloku N1
%SPF 1
N1 G90 G0 G54 B0 T3 M6 D3
(frezowanie czola)
N2 X0 Y370 S200 M3
N3 Z3
N4 G1 Y10 F200
N5 G0 Y370 Z5
N6 Z0
N7 G1 Y10 T10
N8 M6
(wytaczanie D82)
N9 G85 X0 Y0 R3=-336 R2=1 R10=10 F50 S180 M3 D10 T5
N10 G80 M6
(wytaczanie D89.7)
N11 G85 X0 Y0 R3=-336 R2=1
R10=10 F50 S180 M3 D5 T4
N12 G80 M6
(nawiercanie D20.5 i D22)
N13 G85 X-27 Y171.4 R3=-2 R2=1 R10=1 F60 S700 M3 D4
N14 X-20 Y145 T17
N15 G80 M6
(wiercenie D21.7)
N16 G85 X-20 Y145 R3=-86 R2=0 R10=10 F80 S250 M3 D17 T12
N17 G80 M6
(wiercenie D20.5)
N18 G85 X-27 Y171.4 R3=-26.74 R2=0 R10=10 F80 S280 M3 D12 T14
N19 G80 M6
(wiercenie D19.7)
N20 G85 X-27 Y171.4 R3=-140 R2=-25 R10=10 F70 S280 M3 D14 T16
N1021 R3=-165 R2=-139
N1022 R3=-195 R2=-164
N21 G80 M6
(fazowanie M22 i D20)
N22 G85 X-27 Y171.4 R3=-1 R2=1
R10=20 F50 S120 M3 D16
N23 X-20 Y145 R3=-2 R2=0 T1
N24 G80 G55 B90 M6
(frezowanie D40 i R82)
N29 X70 Y310 S150 M3 D1
N30 Z-25
N31 G41 G1 Y280 F100 D1
N32 X145 F150
N33 G40 G0 Y310
N34 X130 Z60
N35 Y285
N36 G42 G1 X159 D1
N37 Y215
N38 G40 X75 Y175 F500
N39 Z47
N40 G41 G1 Y148 D1 F50
N41 X140.5
N42 G3 X99.5 Y189 I0 J41
N43 G40 G0 T4
N44 M6
(nawiercanie D47 D17)
N45 G85 X140.5 Y188.95 R3=45 R2=48 R10=70 F70 S700 M3 D4
N46 X295 Y-58 R3=33 R2=40 T24
N47 G80 M6
(wiercenie D42)
N48 G85 X140.5 Y188.95 R3=-90 R2=48 R10=100 F25 S140 M3 D24 T22
N49 G80 M6
(wytaczanie D46.8)
N50 G85 X140.5 Y188.95 R3=28.7 R2=48 R10=100 F60 S320 M3 D22 T25
N51 G80 M6
(fazowanie D47)
N52 G85 X140.5 Y188.95 R3=52.5 R2=55 R10=100 F40 S160 M3 D25 T13
N53 G80 M6
(wiercenie D17)
N54 G85 X295 Y-58 R3=-62 R2=37 R10=70 F90 S330 M3 D13 T19
N55 G80 M6
(poglebianie D25)
N56 G82 X295 Y-58 R3=23 R2=40 R10=100 R4=1 F40 S180 M3 D19 T2
N57 G80 G57 B270 M6
(frezowanie D70,D42,D35)
N58 X-195 Y189 S300 M3 D2
N59 Z75
N60 G1 X-140.5 F150
N61 G0 X-45 Y203
N62 Z59
N63 G1 Y150 F200
N64 G0 X53 Z75
N65 Y0
N66 G1 X-10 T1
N67 G0 M6
(frezowanie D40,D36)
N68 X-160 Y0 S150 M3 D1
N69 Z65
N70 G1 Z62 F150
N71 X-210
N72 G0 Z70
N73 X-247 Y-58
N74 Z55
N75 G1 X-295 T22
N76 G0 M6
(wytaczanie D46.8)
N77 G85 X-140.5 Y188.95 R3=53.5 R2=76 R10=100 F60 S320 M3 D22 T25
N78 G80 M6
(fazowanie D47 )
N79 G85 X-140.5 Y188.95 R3=80.5 R2=83 R10=100 F40 S160 M3 M6 T11
N80 G80 G54 B0 M6
(wytaczanie D52)
N85 G85 X0 Y235 R3=-190 R2=1 R10=100 F50 S300 M3 D11 T8
N86 G80 M6
(wytaczanie D59.7)
N87 G85 X0 Y235 R3=-190 R2=1 R10=100 F50 S300 M3 D8 T25
N88 G80 M6(fazowanie D60 )
N89 G85 X0 Y235 R3=-1 R2=1 R10=100 F30 S160 M3 D25 T7
N90 G80 M6
(fazowanie D90)
N91 G85 X0 Y0 R3=-1 R2=1 F30 S140 M3 D7 T13
N92 G80 M6
(wiercenie D17)
N93 G85 X73.9 Y237 R3=-188 R2=-157 R10=10 F60 S330 M3 D13 T19
N94 G80 M6
(poglebianie D25)
N95 G82 X73.9 Y237 R3=-159.5 R2=-158 R4=1 R10=50 F30 S180 M3 D19 T14
N96 G80 M6
(wiercenie D19.7)
N97 G85 X73.9 Y237 R3=-188 R2=-157 R10=10 F100 S280 M3 D14 T3
N98 G80 G56 B180 M6
(frezowanie D120,D84)
N99 X-145 Y10 S200 M3 D3
N100 Z3
N101 G1 X0 F200
N102 G0 X-145 Z5
N103 Z0
N104 G1 X0
N105 G0 Y235 Z1
N106 X-127
N107 Z-143
N108 G1 X-20
N109 G0 X-127 Z-140
N110 Z-146
N111 G1 X-20 T25
N113 G0 M6
(fazowanie D60)
N114 G85 X0 Y235 R3=-147 R2=-145
R10=100 F30 S160 M3 D25 T7
N115 G80 M6
(fazowanie D90)
N116 G85 X0 Y0 R3=-1 R2=1 F30 S140
M3 D7
N117 G80 G53 Y0 Z0 D0 M5
N118 M17
%SPF 2
N1 G54 B0 T6 M6 D6
(wytaczanie D90H7)
N2 S270 M3
N3 G86 X0 Y0 R3=-336 R2=1 R10=10 F25 T9
N4 G80 M6
(wytaczanie D60H7)N5 G86 X0 Y235 R3=-190 R2=1 R10=10 F30S400 M3 D9 T18
N6 G80 M6
(rozwiercanie D22H7)
N7 X-20 Y145 S100 M3 D18
N8 Z2
N9 G1 Z-80 F200
N10 Z2 F500 T15
N11 G0 M6
(rozwiercanie 2 x D20H7)
N12 X-27 Y171.4 S120 M3 D15
N13 Z-14
N14 G1 Z-195 F240
N15 Z2 F500
N16 X73.9 Y237
N17 Z-158
N18 G1 Z-190 F240
N19 Z-155 F500
N20 G0 Z10 T23
N21 G55 B90 M6
(wytaczanie D47K7)
N22 G86 X140.5 Y188.95 R3=28.7 R2=48 R10=100 F40 S530 M3 D23
N23 G80 G57 B270
N24 G86 X-140.5 Y188.95 R3=53.5 R2=76
R10=100 T4
N25 G80 M6
(nawiercanie D16 i 2 x D20)
N26 G85 X-45 Y126.97 R3=57 R2=60 R10=76 F60 S700 M3 D4
N27 X-18 Y0 R3=73 R2=76
N28 X-210 R3=60 R2=63 T14
N29 G80 M6
(wiercenie 2 x D19.7)
N30 G85 X-210 Y0 R3=35 R2=63 R10=70 F80 S280 M3 D14
N31 X-45 Y126.97 R3=-12 R2=60 T20
N32 G80 M6
(wiercenie D15.7)
N33 G85 X-18 Y0 R3=35 R2=76 R10=80 F100 S360 M3 D20 T16
N34 G80 M6
(fazowanie D16 i 2 x D20)
N35 G85 X-18 Y0 R3=76 R2=78
R10=100 F60 S180 M3 D16
N36 X-210 R3=61 R2=63
N37 X-45 Y126.97 R3=58 R2=60 T15
N38 G80 M6
(rozwiercanie 2 x D20H7)
N39 G85 X-45 Y126.97 R3=-6 R2=60
R10=80 F240 S120 M3 D15
N40 X-210 Y0 R3=30 R2=64 T21
N41 G80 M6
(rozwiercanie D16H7)
N42 G85 X-18 Y0 R3=30 R2=77 R10=100 F250 S150 M3 D21
N43 G80 G53 Y0 Z0 D0 M5
N44 M17
Istotne r
znice pomidzy programowaniem dla ukadu NUCON 400
a SINUMERIK 810 ME to:

programowanie przesunicia punktu zerowego (w ukadzie SINUMERIK
uzywamy funkcji przygotowawczych G54-G55);

opis cykli staych.
Uwaga:
Cykle stae dla ukadu SINUM
ERIK zost
ay s
parametryzowa
ne. Na przykad
w uzywanym w powyzszych programach cyklu G85, parametr R3 oznacza pena
gbokosc obrbki, R2 oznacza poczatek ruchu roboc
zego, natomiast pod R10
podajemy pozycj na ktra wycofuje si automatycznie narzdzie po skonczonym
zabiegu.
%SPF 3
@430 K1 K1 K0 K-304.54
@430 K1 K2 K0 K-500.12
@430 K1 K3 K0 K-595
@430 K2 K1 K0 K-459
@430 K2 K2 K0 K-500.12
@430 K2 K3 K0 K-750.54
@430 K3 K1 K0 K-303.46
@430 K3 K2 K0 K-500.12
@430 K3 K3 K0 K-570
@430 K4 K1 K0 K-149
@430 K4 K2 K0 K-500.12
@430 K4 K3 K0 K-750.46
M17
%SPF 4
@430 K1 K1 K0 K-304.3
@430 K1 K2 K0 K-500.12
@430 K1 K3 K0 K-595
@430 K2 K1 K0 K-459
@430 K2 K2 K0 K-500.12
@430 K2 K3 K0 K-750.3
@430 K3 K1 K0 K-303.7
@430 K3 K2 K0 K-500.12
@430 K3 K3 K0 K-570
@430 K4 K1 K0 K-149
@430 K4 K2 K0 K-500.12
@430 K4 K3 K0 K-749.7
M17
W podprogramach tych zakodowano przesunicie punktw zerowych @430.
Wartosc pierwszego adresu K oznacza numer punktu zerowego (1 G54, 2 G55,
itd.). Wartosc drugiego adresu K oznacza numer osi (kolejno X, Y, Z, B). Nastpne
sowo K0 oznacza zgrubna precyzj podawanej wartosci przesunicia. Wartosc
ostatniego adresu K jest rwna przesuniciu punktu zerowego w danej osi wzgldem
punktu maszynowego G53.
Literatura
[1]
Baazinski M., Cieslak J., Somski J.: Zasady budowy, dziaania i programowa-
nia OSN. AGH, skrypt uczelniany, Krakw 1985.
[2]
Bednarek M., Borowski J., Dworczyk M., Was A.: Obrabiarki sterowane
numerycznie. Podstawy eksploatacji. Warszawa, WNT 1985.
[3] Gottschalk E., Wirth S.: Neue flexible Teilefertigungs systeme der DDR im
international Vergleich. Fertigungstechnik u. Betrieb 1986 nr 4.
[4] Kuznecow J. I, Maslow A.P., Bajkow A.N.: Osnatka dla stankow c CzPU.
Sprawocznik. Maszinostroenie, Moskwa, 1983.
[5] Leslie W. H. P.(ed.): Numerical Control User's Handbook. McGraw-Hill Publ.
Comp. Ltd, 1970.
[6]
akirew C. G.: Obrabotka otwierstwij. Sprawocznik. Maszinostroenie, Moskwa,
1984.
[7] Praca zbiorowa: Zasady programowania obrabiarek sterowanych numerycznie.
Warszawa, SIMP CBKO 1979.
[8] Pusztai J., Sava M.: Computer Numerical Control. Reston, Virginia,
Prentice-Hall Co. 1983.
[9] Shah R.: Sterowanie numeryczne obrabiarek. Poradnik. Warszawa, WNT 1975.
[10]
Zitarski S., Filipowski R.: Programowanie w systemie POUT
-APT.
Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1986.

Projektowanie Procesów Na Obrabiarki Sterowane Numerycznie - Szadkowski, Stryczek, Nikiel

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Projektowanie Procesów Na Obrabiarki Sterowane Numerycznie - Szadkowski, Stryczek, Nikiel

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jan SZADKOWSKI, Roman STRYCZEK,

0,15 tolerancji obrabianego zarysu.

0,010 mm, w szlifierkach siga 0,0002 mm

10 godz. pracy; analiza pl temperatur i odksztacen jest mozliwa na drodze

10) lub estymator nieobciazony

przemieszczenia zespou ruchem o jednym zwrocie,

IT6, a chropowatosc powierzchni

, a tolerancje pozycjonowania dochodza do

0,4 m, rzadziej na IT5 i Ra = 0,063

0,5 tolerancji srednicy. Tolerancje

0,25), dopuszczalne odchyki prostopadosci

0,05 mm na 100 mm promienia.

800 mm, zapewnia tolerancje

2,5, sa budowane jako jedno-, dwu-, trzy- i czterowr

13 narzdzi, liniowe (firma Heinemann

12 narzdzi pozwalaja na cakowita obrbk

16 narzdzi pozwala na wypenienie prawie

215 mm i przystosowanych do szybkiego mocowania w specjalnych

128 mm i dugosci do 400 mm w zaleznosci od

140). Gowice do wytaczania zgrubnego sa budowane jako dwunozowe,

, podczas gdy przy obrbce zeliwa sprawdziy si

, co zapobiega wykruszaniu si krawdzi otworu.

IT8. Posiadaja one umieszczona w oprawce wkadk mikrometryczna, ktrej

0,008 mm. Nastawienie dokadne przebiega bez luzu i jest mozliwe

500 mm stosowane sa narzdzia do wytaczania

2,5 mm od powierzchni przedmiotu), wykonuje sterowany ruch zalezny od rodzaju

z osia X z okrgiem o srodku

b wtedy skok do bloku c;

Definicje punktw Rys. 57a:

Instrukcje przebiegu programu

Dla konturu pokazanego na Rys. 61:

Dla konturu z Rys. 63a:

Definicje punktw Rys. 57a:

4 moga byc wzajemnie przemieszane i ze

w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara w programie

Clock Wise). Nastpne przesunie

, kierunek przeciwny do ruchu wskazwek zegara;

D<55 dwukrotnie, przy D

65 odnosza si do wiercenia otworu w odkuwce. Parametr R13 okresla

R12 okresla nakrj wierta, wybieg wierta wynosi 2 mm. Posuw

120 powoduja obrbk czsciowa

315 obr/min; S70 obroty stou

209 mm toczenie czoa zamka zgrubnie;

47, do dugosci 145 mm. W

37 i do dugosci 160.1 mm. Nastpny

47, w celu zdjcia zadziorw. W bloku N33 zaprogramowano

34.4 (0.3 mm w gab materiau po szlifowaniu) i Z 159.7 (0.4 mm w gab materiau).

/N35. Suza one do sprawdzenia dokadnosci ustawienia noza T05.

/N35, na zadanie operatora obrabiarki moga zostac pominite

30, z posuwem 0.25 mm/obr,

188, do wymiaru Z16. Bloki N0065, 80, 105 powoduja

132 do wymiaru Z20.5 oraz

205 i Z28, okreslona w ukadzie absolutnym

55 (N0015), zostaje powtrzony w bloku N0030. W ten

64 (N0100), z posuwem 0.2 mm/obr,

100H7. Od bloku N0205 nastpuje ostatnie przejscie

100 (N0205), wytaczanie

99.4 do Z14 (0.3 mm

100H7 (N0250). Narzdzie T10 wykonuje rowek wzduzny o gbokosci 2.3 mm

186, toczenie poprzeczne na

130, toczenie powierzchni stozkowej na gotowo (N0045), toczenie

129 mm oraz toczenie wzduzne

i w bloku N037 wytaczanie na srednic