LINDE GAZ POLSKA Sp. z o.o.

Gazy osonowe Linde

Spis treci
1. Znaczenie gazu osonowego ............................................................................ strona 4

2. rodowisko pracy spawacza ............................................................................ strona 7

3. Wydajno produkcji a dobr gazu osonowego ......................................... strona 10

4. Jako a rola gazu osonowego ..................................................................... strona 14

5. Gazy osonowe do spawania stali wglowych i niskostopowych .............. strona 19

6. Gazy osonowe do spawania stali wysokostopowych ................................ strona 20

7. Gazy osonowe do spawania aluminium i jego stopw .............................. strona 23

8. Gazy osonowe do spawania innych metali .................................................. strona 25

9. Charakterystyka gazw osonowych LINDE ................................................. strona 28

1. Znaczenie gazu osonowego

1.1 Rola gazu osonowego 1.2 Efekty wywoywane przez rne skadniki gazu osonowego 1.2.1 Argon 1.2.2 Dwutlenek wgla i tlen 1.2.3 Dwutlenek wgla czy tlen 1.2.4 Hel 1.2.5 Wodr 1.2.6 Azot 1.2.7 Tlenek azotu

1.1 Rola gazu osonowego Do podstawowych zada gazu osonowego, przy spawaniu ukowym w osonie gazowej, naley ochrona stopionego i ogrzanego metalu przed wpywem powietrza atmosferycznego oraz stworzenie jak najlepszych warunkw dla jarzenia si uku elektrycznego. Jeli powietrze dostanie si do stopionego lub rozgrzanego metalu to zawarty w nim tlen spowoduje utlenienie, azot moe wywoa porowato lub krucho, a zawarta w powietrzu wilgo moe doprowadzi do powstawania pcherzy. Skad gazu osonowego wpywa na sposb przenoszenia metalu w uku, ktry z kolei powoduje powstawanie rnej iloci i wielkoci odpryskw. Od niego zaley rwnie wygld lica spoiny, jej geometria i moliwa do uzyskania prdko spawania. Jest take kluczowym czynnikiem wpywajcym na wypalenie skadnikw stopowych spawanego metalu (zmieniajcych jego wytrzymao) i stopie utlenienia powierzchni spoiny.

Wpyw gazu osonowego na proces spawania metod MIG/MAG.

rodowisko Gaz osonowy wpywa na emisj dymw, pyw i gazw. Efekt ochrony Stopiony i ogrzany metal jest chroniony przed wpywem powietrza atmosferycznego przez atmosfer gazu osonowego. Przenoszenie metalu Na rodzaj przenoszenia metalu w uku i wielko kropli w duej mierze wpywa rodzaj gazu osonowego. Stabilno uku Na stabilno uku i sposb jego zajarzenia wpywa gaz osonowy. Wygld powierzchni Gaz osonowy wpywa na ilo odpryskw i ula powierzchniowego.

Metalurgia i wasnoci mechaniczne Gaz osonowy wpywa na utrat skadnikw stopowych i na miejscowy wzrost zawartoci tlenu, azotu i wgla. Zjawiska te powoduj zmian wasnoci spoiny.

Geometria spoiny Gaz osonowy wpywa na geometri przekroju spoiny.

Prdko spawania Rodzaj wybranego gazu osonowego wpywa na prdko spawania i cakowity koszt spawania.

1.2 Efekty wywoywane przez rne skadniki gazu osonowego

1.2.1 Argon (Ar) Argon jest gazem obojtnym, to znaczy, e nie utlenia i nie wchodzi w reakcj chemiczn ze spawanym metalem. Jest gwnym skadnikiem wikszoci gazw osonowych do spawania metodami MIG/MAG i TIG.

1.2.2 Dwutlenek wgla (CO2 ) i tlen (O2 ) Czysty argon, uywany jako gaz osonowy do spawania pautomatycznego stali, powoduje du niestabilno uku. W zwizku z tym dodawany jest do gazu skadnik utleniajcy aby ustabilizowa uk i zapewni stabilne przejcie metalu w uku podczas spawania. Wymienionym skadnikiem utleniajcym moe by zarwno dwutlenek wgla jak i tlen albo kombinacja obu tych gazw. Ilo skadnika utleniajcego zaley od gatunku spawanej stali i zastosowanej technologii spawania. Przestrze uku elektrycznego przy spawaniu ukowym w osonie gazw mona podzieli na trzy strefy: plazma uku, obszar katodowy i obszar anodowy. W przypadku spawania metod MIG/MAG drut elektrodowy stanowi elektrod dodatni (anod), a obszar katodowy jest umiejscowiony na materiale spawanym w formie jednej lub kilku plam katodowych. Dodatek utleniajcy jest wic niezbdny, aby stabilizowa obszar katodowy. W przeciwnym wypadku uk bdzie wykazywa tendencje do bdzenia po powierzchni materiau spawanego, powodujc powstawanie wikszych iloci odpryskw i nieregularnego ciegu.

Ar+ Ar+ Ar+ 2% CO2 5% C02 10% CO2

Ar+ 20% CO2

100%CO2

Sposb przenoszenia metalu w uku i przekrj poprzeczny spoiny moe by zmieniany przez odpowiedni dobr mieszanki argonowo-dwutlenkowej. Rysunek pokazuje zmiany wywoane przez zastosowanie mieszanek z 2% CO2, a do czystego CO2. Wiksza zawarto CO2 powoduje lepsze wtopienie ale rwnie wiksz ilo odpryskw oraz dymw i pyw spawalniczych. Dla wikszoci przypadkw wtopienie uzyskiwane przy kilku procentach CO2 jest wystarczajce. Nie mona jednak osign uku natryskowego (typu spray arc) stosujc 100% CO2.

1.2.3 Dwutlenek wgla (CO2 ) czy tlen (O2 ) Stosowanie mieszanki argonu jedynie z dwutlenkiem wgla pozwala uzyska wiele korzyci. Jedn z nich jest nieco lepszy wygld lica spoiny i jej geometrii, inaczej ni w przypadku uywania mieszanek z tlenem. Spowodowane jest to rnicami w pynnoci jeziorka ciekego metalu, napiciem powierzchniowym i utlenieniem stopionego metalu. CO2 powoduje rwnie mniejsze ni O2 utlenienie powierzchni spoiny i powstawanie ula powierzchniowego, co ma wpyw zarwno na estetyk, jak i konieczno czyszczenia zcza. Inn korzyci jest lepsze wtopienie, zwaszcza w cianki boczne. Ma to szczeglne znaczenie podczas spawania przy wysokich napiciach uku.

1.2.4 Hel (He) Hel, podobnie jak argon, jest gazem obojtnym i uywany jest jako gaz osonowy do spawania pautomatycznego stali wysokostopowych z kilkuprocentowym dodatkiem CO2 lub O2. Bez dodatkw utleniajcych, ewentualnie w mieszankach z argonem, uywa si go jako gazu osonowego do spawania metod TIG i MIG. W porwnaniu z argonem, hel daje lepsze wtopienie i wysz prdko spawania, generujc wysokoenergetyczny uk. Sam proces wykorzystujcy hel jako gaz osonowy jest bardziej wraliwy na zmian dugoci uku, jak rwnie charakteryzuje si trudniejszym zajarzeniem uku przy spawaniu metod TIG. Hel i jego mieszanki mog by wykorzystywane do osony grani spoiny w takich ukadach, w ktrych gaz musi unosi si aby wypchn uwizione powietrze, poniewa jest od niego lejszy.

1.2.5 Wodr (H) Wodr moe by dodawany do gazu osonowego wykorzystywanego do spawania metod TIG stali austenitycznych, redukujc w ten sposb ilo powstajcych tlenkw. Jako dodatek powoduje zwikszenie intensywnoci cieplnej uku i poprawia wtopienie, co daje zwykle agodniejsze przejcie spoiny w materia rodzimy. Dodatek wodoru jest czsto wykorzystywany przy ochronie grani spoiny ze wzgldu na jego wysokie powinowactwo do tlenu. Najczciej stosuje si do tego celu azot z 10% dodatkiem wodoru. Nie zaleca si jednak stosowania takiego gazu jako osony grani przy spawaniu stali austenityczno-ferrytycznych (Duplex). Do tego celu powinien by stosowany jedynie argon lub wysokiej czystoci azot.
Wpyw rnych gazw osonowych na napicie uku przy spawaniu metod TIG. Hel i wodr zwikszaj intensywno ciepln uku co poprawia wtopienie i zwiksza prdko spawania.

1.2.6 Azot (N2 ) Azot jest stosowany jako dodatek do gazu osonowego przy spawaniu metod TIG stali superaustenitycznych i superduplex. Stale te zawieraj dodatek stopowy w postaci 0,5% azotu, majcy na celu popraw wasnoci mechanicznych i odporno na korozj werow. Jeli gaz osonowy zawiera kilka procent azotu to mona wwczas unikn strat tego pierwiastka w materiale rodzimym. Azot z dodatkiem 10% wodoru jest zwykle stosowany jako osona grani i daje dobry efekt redukujcy. Ponadto jako gaz czysty uywany jest do osony grani przy spawaniu stali superaustenitycznych i superduplex i podnosi ich odporno na korozj werow.

1.2.7 Tlenek azotu (NO) Stosowanie dodatku tlenku azotu w gazach osonowych z rodziny MISON redukuje emisj ozonu w strefie spawania. Zjawisko to pozwala w znaczny sposb poprawi rodowisko pracy spawacza, a dodatek tlenku azotu w gazie osonowym stabilizuje ponadto uk podczas spawania stali wysokostopowych i aluminium. Jako dodatek do gazu osonowego redukujcy ozon tlenek azotu zosta wybrany na podstawie wynikw bada laboratoryjnych prowadzonych w latach siedemdziesitych. Dowiody one, e ozon atwo wchodzi w reakcj z tlenkiem azotu. Trzech naukowcw, ktrzy prowadzili powysze badania, zostao nagrodzonych nagrod Nobla w dziedzinie chemii w 1995 roku. Wykorzystujc ich osignicia jako podstaw, dzia badawczy naszej firmy zastosowa w sposb praktyczny to zjawisko w gazach osonowych. Efektem ich pracy byo powstanie nowej rodziny gazw osonowych pod wspln nazw MISON. Wyczno na ich produkcj i dystrybucj posiada Linde.

2. rodowisko pracy spawacza

2.1 Wstp Wszystkie procesy spawania nios ze sob zagroenia dla zdrowia spawacza. Naraony on jest na szkodliwe oddziaywanie pyw, gazw, promieniowania, gorca, haasu i operowania cikimi elementami. Ostatnimi czasy wzroso zainteresowanie popraw warunkw pracy spawaczy i zaczto zwraca wiksz uwag na wyej wymienione aspekty. Jednoczenie zaostrzeniu ulegy przepisy zwizane ze rodowiskiem pracy. Zauwaono te, e korzystniejsze warunki pracy prowadz do wikszej wydajnoci, co z kolei wpywa na zwikszenie rentownoci przedsibiorstw. Moemy wymieni kilka przyczyn takiej sytuacji: spawacz jest coraz bardziej zainteresowany dobrym stanem swojego zdrowia w przypadku zych warunkw pracy spawacze czciej s nieobecni z powodu choroby lub wypadkw, a konieczno znalezienia zastpstwa z reguy wymaga zwikszenia nakadw na szkolenia lub prace naprawcze ze warunki pracy prowadz czsto do waha jakoci i wydajnoci pracy w cigu dnia motywacja i satysfakcja z pracy wzrasta wtedy, gdy dla pracownikw jest oczywiste, e pracodawca stara si stworzy im jak najlepsze warunki pracy W dalszej czci omwione zostan zanieczyszczenia powietrza, ktre powstaj podczas spawania i wielko emisji, na ktre moe mie wpyw dobr gazu osonowego.
2.1 Wstp 2.2 Zanieczyszczenia powietrza podczas spawania 2.3 Pyy i dymy 2.4 Skadniki dymw 2.5 Gazy powstajce podczas spawania 2.5.1 Ozon O3 2.5.2 Tlenek azotu NO 2.5.3 Dwutlenek azotu NO2 2.5.4 Tlenek wgla CO 2.6 Inne substancje

2.2 Zanieczyszczenia powietrza podczas spawania Zanieczyszczenia powietrza powstajce podczas spawania to mieszanina pyw, dymw i gazw. Pyy i dymy s zwykle dobrze widoczne, podczas gdy gazy powstajce w procesie spawania, niekiedy bardzo toksyczne, s z reguy niemoliwe do zaobserwowania goym okiem. Dlatego te warto zdawa sobie spraw z ich wystpowania i szkodliwoci.

2.3 Pyy i dymy W odniesieniu do technologii spawalniczych py jest definiowany jako czstki o wymiarze wikszym ni 1 mikron (0.001mm) wykazujce tendencje do opadania w pobliu uku jako odpryski spawalnicze. Z kolei dymy skadaj si z czsteczek o wymiarze mniejszym ni 1 mikron i zwykle pozostaj zawieszone w powietrzu gdzie mog by unoszone na znaczne odlegoci od uku spawalniczego.

Emisja dymw podczas spawania metod MAG w osonie mieszanki argonowej stali wglowej drutem 1 mm.

Czstki dymw skadaj si gwnie z tlenkw i powstaj, kiedy stopiony metal, parujc w uku, kondensuje si i utlenia w kontakcie z otaczajcym go powietrzem. Przy spawaniu metod MIG/MAG to wanie spoiwo jest podstawowym rdem dymw, podczas gdy materia rodzimy ma niewielki wpyw na ich powstawanie. Przy spawaniu drutem rdzeniowym emisja dymw jest dodatkowo zwikszana przez topnik zawarty w drucie. Ilo odpryskw ma podstawowe znaczenie dla powstawania dymw. Im wicej odpryskw, tym wicej dymw. Z drugiej strony na ilo powstajcych odpryskw wpyw maj nie tylko parametry spawania, ale rwnie skad gazu osonowego.

2.4 Skadniki dymw W zalenoci od spawanego materiau, a raczej od uywanego spoiwa, opary rnych metali i ich tlenkw s obecne w dymach spawalniczych. Do najczciej spotykanych nale: chrom, mied, elazo, mangan, nikiel i cynk. Wdychanie tych substancji moe doprowadzi do podranie i uszkodze drg oddechowych, a przy zaistnieniu wyjtkowo niekorzystnych okolicznoci do powaniejszych powika zdrowotnych.

2.5 Gazy powstajce podczas spawania Gazy wpywaj na rodowisko pracy spawacza w najbliszym otoczeniu uku. Podczas spawania ukowego w osonie gazw, gwnym powodem ich emisji jest bardzo wysoka temperatura procesu i promieniowanie ultrafioletowe emitowane przez uk, a powstajce wtedy gazy s dla czowieka trujce.

2.5.1 Ozon O3 Ta trjatomowa odmiana tlenu powstaje pod wpywem promieniowania UV z tlenu dwuatomowego z powietrza. Ozon jest gazem bardzo toksycznym, bezbarwnym, o ostrym i charakterystycznym zapachu. Wikszo jest generowana w bezporednim otoczeniu uku elektrycznego, a najefektywniejszym sposobem jego redukcji jest stosowanie, jako gazu osonowego, gazu z rodziny MISON.

Emisja ozonu. Spawanie metod MAG stali wglowej, drutem 1 mm, w osonie tradycyjnej mieszanki argonowej i odpowiedniej mieszanki z rodziny MISON.

2.5.2 Tlenek azotu NO Powstaje z tlenu i azotu wystpujcych w otaczajcym nas powietrzu. Pod wpywem wysokiej temperatury uku elektrycznego lub gorcego materiau rodzimego zainicjowana zostaje reakcja: N2 + O2 2NO Tlenek azotu w pobliu uku jest niestabilny i szybko utlenia si do dwutlenku azotu. Jeeli jednoczenie z nim wystpuje ozon, to tlenek azotu w pierwszej kolejnoci reaguje z jego czsteczkami. W wyniku tej reakcji powstaje dwutlenek azotu i tlen dwuatomowy. Zjawisko to wykorzystywane jest przy redukcji toksycznego ozonu u rda jego powstawania z wykorzystaniem gazw osonowych z rodziny MISON. Mona wic przyj jako ogln zasad, e im wysze s parametry spawania, tym wysza jest emisja tlenku azotu, przy czym najwiksza wystpuje przy uku mieszanym ze wzgldu na jego niestabilno. Zwykle jednak poziom emisji tlenku azotu nie stanowi problemu podczas spawania.

2.5.3 Dwutlenek azotu NO2 Jest to brzowy gaz powstajcy z poczenia tlenu i azotu z powietrza. 2NO + O2 2NO2 NO pochodzi gwnie z reakcji N2 + O2 2NO. Niewielkie iloci NO2 powstaj jako efekt uboczny redukcji ozonu (ktry jest znacznie bardziej toksycznym gazem), podczas spawania metod opart na gazie osonowym z rodziny MISON. Spawajc metod MIG/MAG w osonie gazw z rodziny MISON stenie NO2 w strefie oddychania spawacza nie zblia si do wartoci TLV (najwysze dopuszczalne stenie). Najwikszy poziom NO2 towarzyszy spawaniu elektrod otulon, znacznie niszy wystpuje przy metodzie MIG/MAG, a najniszy przy TIG-u.

2.5.4 Tlenek wgla CO Powstaje gwnie w wyniku dysocjacji dwutlenku wgla CO2, pochodzcego z gazu osonowego zgodnie z reakcj: 2CO2 2CO + O2 Jest to bezbarwny, bezzapachowy i niebezpieczny gaz. Jego wysokie stenie moe wystpi w sabo wentylowanych pomieszczeniach. Tlenek wgla utrudnia transport tlenu we krwi, a zatrucie si tym gazem prowadzi do blu gowy, serca, trudnoci z koncentracj czy wreszcie utraty przytomnoci. CZYNNIKI WPYWAJCE NA POWSTAWANIE TLENKU WGLA: Na powstawanie CO niewielki wpyw ma rodzaj materiau rodzimego, jednak podczas spawania metod MAG bardzo istotnym elementem jest dobr gazu osonowego. Im wicej zawiera on dwutlenku wgla, tym wiksza jest emisja tlenku wgla. Mona przyj jako ogln zasad, e im wysza jest energia uku, tym wysza jest jego temperatura, w wyniku czego powstaje wicej tlenku wgla. Natomiast niewielki wpyw na emisj tlenku wgla maj powoki ochronne na spawanych blachach i ilo powstajcych odpryskw.

2.6 Inne substancje Szkodliwe substancje mog si rwnie wydziela, kiedy spawane blachy pokryte s rnymi powokami antykorozyjnymi lub zanieczyszczeniami. Powoki te poddane promieniowaniu cieplnemu i ultrafioletowemu generuj opary i gazy zalene od rodzaju pokrycia.

3. Wydajno produkcji a dobr gazu osonowego

3.1 Oglnie 3.2 Metoda spawania 3.3 Gaz osonowy 3.3.1 Mieszanki Ar/CO2 czy CO2? 3.3.2 Prdko spawania i topienia spoiwa 3.3.3 Odpryski, czyszczenie spoiny po spawaniu 3.3.4 Dodatek helu lub wodoru 3.4 Poczone oddziaywanie spoiwa i gazu osonowego

3.1 Oglnie Zysk w procesie spawania moe by wypracowany przez obnianie kosztw w kilku aspektach. Koszty gazu osonowego, spoiwa, energii, napraw i konserwacji stanowi stosunkowo niewielk cz cakowitych kosztw spawania. Najistotniejsze, z ekonomicznego punktu widzenia, s koszty robocizny i amortyzacji sprztu. Zarwno w przypadku spawania rcznego jak i zmechanizowanego oba te skadniki stanowi ponad poow kosztw cakowitych. Takie zalenoci wyznaczaj obszary, na ktrych naley si koncentrowa, dc do obnienia kosztw operacji spawalniczych.

Przykadowy rozkad kosztw zwizany z operacj spawania elementu ze stali niskostopowej metod MAG. Najbardziej efektywnym sposobem obnienia kosztw jest dobranie optymalnego gazu osonowego.

Zwikszanie prdkoci stapiania spoiwa, wspczynnika obcienia urzdze i uzysku spoiwa, powoduje najwiksze obnienie kosztw liczone na metr wykonanej spoiny. Na wszystkie te czynniki wpywa wybr metody spawania. W przypadku spawania metodami TIG i MIG/MAG duy wpyw na warto powyszych czynnikw ma dobr gazu osonowego. Prdko stapiania spoiwa ma bezporedni zwizek z prdkoci podawania drutu. Wspczynnik obcienia urzdze (wspczynnik czasu jarzenia si uku) zaley od iloci pracy woonej w czyszczenie zcza z odpryskw i ula. Z kolei uzysk spoiwa zaley od strat materiau w postaci odpryskw i nadmiernego nadlewu spoiny (zbyt dua wypuko). Mona powiedzie, e wydajc wicej na waciwe gazy osonowe i spoiwo zwiksza si znacznie powysze wspczynniki, ktre powoduj znaczn popraw ekonomiki spawania.

3.2 Metoda spawania Obecnie najpopularniejsz metod spawania ukowego jest spawanie MIG/MAG. Od roku 1975 stosowanie tej metody w Europie Zachodniej wzroso dwukrotnie, gwnie kosztem spawania elektrod otulon. Podobne tendencje, chocia opnione o ok. 10 lat mona zaobserwowa w Polsce.

Udzia procentowy metod spawania w Europie Zachodniej w latach 1975 - 1995.

10

Rozwj metody MIG/MAG nastpi gwnie ze wzgldu na jej wysok wydajno, popraw rodowiska pracy spawacza oraz atwo mechanizacji.

Przykad Materia: stal wglowa Grubo blachy: 8 mm Zcze: pachwinowe Pozycja: podolna Grubo spoiny: 5 mm Rczne, elektroda otulona, elektroda zasadowa Rczne, elektroda otulona, wysokowydajna elektroda rutylowa MAG, drut peny, CO2 MAG, drut peny, CORGON 18 Drutem proszkowym, CORGON 18, drut rutylowy rednica spoiwa Prdko stapiania spoiwa (kg/h) Prdko podawania drutu (m/min) Prdko spawania

(mm)

(cm/min)

5.0

2.6

22.0

5.0 1.2 1.2

5.7 4.2 5.8 8.0 11.0

49.0 36.0 50.0

1.6

6.0

8.5

55.0

W technologii spawania mona zaobserwowa wyrane denie do zwikszania wydajnoci. W przypadku metody MIG/MAG wiksze prdkoci spawania i stapiania spoiwa osignito gwnie przez zwikszenie parametrw spawania i zmniejszanie zawartoci dwutlenku wgla (lub tlenu) w gazie osonowym. Tendencjom tym towarzyszy efekt uboczny w postaci wzrostu emisji ozonu. Gazy osonowe z rodziny MISON zostay specjalnie opracowane aby zapobiega temu zjawisku.

11

3.3 Gaz osonowy

3.3.1 Mieszanki Ar/CO2 czy CO2? Dwutlenek wgla by kiedy najpopularniejszym gazem osonowym stosowanym przy spawaniu metod MAG, gwnie ze wzgldu na jego nisk cen. Jednak obecnie, kiedy wzajemne zalenoci kosztowe ulegy zmianie (patrz rozdzia 3.1), koszt gazu osonowego stanowi niewielki skadnik cakowitych kosztw spawania. Znacznie istotniejsza staa si analiza, w jaki sposb gaz osonowy wpywa na wydajno, jako zcza i ilo pracy woonej w jego czyszczenie. Zastosowanie mieszanki argonowej pozwala na zoptymalizowanie danego procesu w odniesieniu do powyszych czynnikw. Zaowocowao to rozpowszechnieniem mieszanek argonowych jako gazw osonowych, stosowanych przy spawaniu metod MAG. Poniszy schemat pokazuje zalenoci midzy poszczeglnymi skadnikami kosztw wykonania spoiny metod MAG z wykorzystaniem jako gazu osonowego mieszanki i dwutlenku wgla. Obliczenia byy wykonane dla polskich realiw cenowych. Podobna kalkulacja przeprowadzona na danych zachodnioeuropejskich wykazuje moliwo osignicia oszczdnoci sigajcych nawet 50%.

3.3.2 Prdko spawania i topienia spoiwa Jednym z czynnikw pozwalajcych na zmniejszenie cakowitych kosztw spawania jest moliwo zwikszenia jego prdkoci dziki zastosowaniu mieszanek argonowych. Dwutlenek wgla nie pozwala na osignicie podobnej prdkoci ze wzgldu na powstawanie spoiny o niekorzystnym profilu (zbyt wypuka), pogarszajcym geometri przejcia spoiny w materia rodzimy. Poniszy rysunek pokazuje efekty zastosowania rnych gazw osonowych. Prdko spawania bya zwikszana do momentu, kiedy powstajca spoina staa si zbyt wypuka przy staej prdkoci podawania drutu. Jak atwo zauway - im mniej dwutlenku wgla, tym wiksza prdko spawania.

Dowiadczenie przeprowadzono dla spoiny pachwinowej o gruboci 4 mm, na blasze ze stali wglowej o gruboci 6 mm, drutem penym o rednicy 1.0 mm, przy prdkoci podawania drutu 12 m/min.

12

3.3.3 Odpryski, czyszczenie spoiny po spawaniu STAL WGLOWA I NISKOSTOPOWA Obrbka spoiny po jej wykonaniu wpywa rwnie na cakowite koszty spawania. Jeli podczas spawania powstaj odpryski to w nastpnej kolejnoci powinny zosta usunite. Im wiksze s odpryski, tym wicej energii cieplnej ze sob nios i tym atwiej i mocniej przywieraj do materiau rodzimego. Dowiadczenia dowodz, e im wicej dwutlenku wgla w gazie osonowym, tym powstaje wicej i mocniej przywartych odpryskw. Poniewa odpryski powstaj z drutu elektrodowego to ich wiksza ilo powoduje zmniejszenie wspczynnika wydajnoci spoiwa i zwiksza jego koszt na metr spoiny.

Ilo odpryskw mocno przywierajcych do elementw spawanych jako funkcja iloci dwutlenku wgla w gazie osonowym przy spawaniu metod MAG.

STAL WYSOKOSTOPOWA Podczas spawania metod MIG/MAG stali wysokostopowych zalecana jest niewielka ilo (1-3%) skadnikw utleniajcych w gazie osonowym celem ustabilizowania uku i ograniczenia odpryskw. Jednak niektre gatunki stali wysokostopowych takie jak superaustenityczne i super-duplex, nie toleruj wymienionych gazw osonowych. Powierzchnia spawanej blachy ulega wtedy nadmiernemu utlenieniu, co powoduje konieczno kosztownego czyszczenia po spawaniu w celu odzyskania szczeglnych wasnoci tych stali. W zwizku z czym w zastpstwie czystego argonu jako gaz osonowy zalecany jest MISON. Minimalny dodatek tlenku azotu stabilizuje uk, a jednoczenie nie powoduje nadmiernego utlenienia.

3.3.4 Dodatek helu lub wodoru Dodatek helu lub wodoru do gazu osonowego powoduje wzrost energii uku przekazywanej do spoiny, co pozwala na zwikszenie prdkoci spawania. Przez dodanie helu do gazu osonowego, tak jak w gazach osonowych MISON 2He i MISON N2, poza zwikszeniem prdkoci spawania mona uzyska szersz spoin i lepsze wtopienie. Zastosowanie dodatku NO w tych gazach pozwala rwnie na zredukowanie poziomu stenia ozonu podczas spawania. Zastosowanie dodatku wodoru w gazie osonowym nie tylko podnosi energi ciepln uku, ale pozwala rwnie na jego zawenie. Gazy osonowe MISON H2 lub VARIGON H2, przeznaczone do spawania metod TIG stali austenitycznych, zawieraj 2% wodoru. Ten skadnik daje moliwo uzyskania wikszych prdkoci spawania, lepszego wtopienia i agodniejszego przejcia midzy spoin, a materiaem rodzimym. Gaz ten zmniejsza rwnie prawdopodobiestwo utlenienia spoiny co powoduje wzrost wydajnoci procesu dziki zmniejszeniu nakadw pracy na czyszczenie zcza i popraw jego wygldu.

3.4 Poczone oddziaywanie spoiwa i gazu osonowego Dobierajc spoiwo naley kierowa si gwnie zasad zgodnoci skadu chemicznego i wasnoci mechanicznych z materiaem spawanym. Mona wybiera midzy drutem penym a proszkowym. Szersze zastosowanie ma drut peny, ale w niektrych przypadkach zastosowanie proszkowego daje lepsze efekty. Waciwy wybr spoiwa i gazu osonowego (czsto sugerowany przez producentw drutu) pozwala na uzyskanie wysokiej wydajnoci procesu spawania, dziki osigniciu wszystkich zalet opisanych w kilku powyszych punktach.

13

4. Jako a rola gazu osonowego

4.1 Oglnie 4.1.1 Jako spoiny 4.1.2 Jako rodowiska pracy 4.2 Stal wglowa i niskostopowa 4.2.1 Wasnoci mechaniczne 4.2.2 Jako powierzchni 4.3 Stal wysokostopowa 4.3.1 Wasnoci mechaniczne 4.3.2 Odporno korozyjna 4.3.3 Osona grani 4.3.4 Jako powierzchni 4.4 Aluminium i jego stopy 4.5 Inne metale

4.1 Oglnie

4.1.1 Jako spoiny Na jako spoiny ma wpyw gwnie sposb w jaki spawane poczenie zostao zaprojektowane i wykonane. Najistotniejszymi czynnikami s tu: metoda spawania, przygotowanie zcza, parametry spawania, rodzaj spoiwa, gaz osonowy. Rodzaj gazu osonowego moe mie wpyw na wasnoci mechaniczne spawanego metalu, jego odporno korozyjn oraz estetyk powierzchni zcza. Zmiana wasnoci mechanicznych moe by efektem zmian w mikrostrukturze spawanego metalu, zego ksztatu przejcia spoiny w metal rodzimy, niekorzystnego profilu przekroju poprzecznego spoiny czy wad w spoinie. Na odporno korozyjn zcza wpywaj take zmiany w mikrostrukturze metalu, stopie utlenienia powierzchni i inne. Na jako powierzchni spoiny wpywa ilo odpryskw i ula powierzchniowego. Skad gazu osonowego naley dobiera w taki sposb, aby uzyska jak najkorzystniejsze jednoczesne efekty w zakresie poprawy wydajnoci, jakoci i rodowiska pracy spawaczy. Dla pewnych materiaw, spawanych konkretn metod, mona zastosowa jeden gaz, dajcy optymalne poczenie tych trzech elementw.

4.1.2 Jako rodowiska pracy Dobr gazu osonowego ma wielki wpyw na rodowisko pracy spawacza. Ilo powstajcych szkodliwych dymw i trujcych gazw moe by ograniczona jeli przy wyborze gazu osonowego przeprowadzona zostanie wystarczajco wszechstronna analiza procesu. Mona pokusi si o stwierdzenie, e nakady poniesione na popraw rodowiska pracy spawaczy zwrc si, dajc efekt w postaci wzrostu ich wydajnoci i jakoci pracy oraz ograniczenie kosztw absencji chorobowych.

4.2 Stal wglowa i niskostopowa W przypadku spawania stali wglowej i niskostopowej metod TIG jako gaz osonowy stosuje si zwykle argon. Minimalny dodatek NO jaki wystpuje w gazie MISON ma dziaanie stabilizujce na uk elektryczny. Spawajc te stale metod MAG efekt stabilizujcy uk uzyskuje si przez dodanie do gazu osonowego 5-25% CO2 lub 4-10% O2. Zarwno podczas spawania metod TIG jak i MAG poziom powstajcego ozonu moe by zredukowany przez zastosowanie gazw osonowych z rodziny MISON.

4.2.1 Wasnoci mechaniczne Na wasnoci mechaniczne spawanego metalu duy wpyw ma zastosowany gaz osonowy. Im mniej zawiera on CO2 lub O2 tym czystsza jest powierzchnia materiau rodzimego, czyli powstaje mniej tlenkw. Jednoczenie powstaje bardziej drobnoziarnista struktura zcza, co powoduje wzrost wytrzymaoci, jak zostao to przedstawione na rysunku poniej:

14

Mniejsza zawarto CO2 lub O2 powoduje mniejsze wypalanie skadnikw stopowych ze stali dziki czemu mona unikn wzrostu kruchoci i spadku wytrzymaoci na rozciganie.

Wpyw zawartoci CO2 w gazie osonowym na wypalanie skadnikw stopowych z materiau spawanego.

Rodzaj uytego gazu osonowego ma wpyw take na wytrzymao zmczeniow spawanego elementu, ktra zaley gwnie od geometrii spoiny. Dziki zastosowaniu mieszanek argonowych mona uzyska agodniejsze przejcie od spoiny do materiau rodzimego ni w przypadku dwutlenku wgla. Jeli spoina poddawana jest obcieniom zmiennym i dynamicznym, wwczas stawiane s jej wysokie wymagania w zakresie wytrzymaoci zmczeniowej. Karb powstajcy w miejscu przejcia spoiny wykonanej z wykorzystaniem CO2 w materia rodzimy powoduje gromadzenie napre i przez to zmniejszanie wytrzymaoci zmczeniowej. W takim wypadku niezbdne s dodatkowe, kosztowne operacje (szlifowanie, spawanie metod TIG) majce na celu weryfikacj ksztatu.

Ar+18% CO2 Prdko spawania 47 cm/min

Mieszanka argonowa daje agodniejsze przejcie od spoiny do materiau rodzimego, co zwiksza wytrzymao zmczeniow zcza.

CO2 Prdko spawania 40 cm/min

15

Wpyw na wytrzymao zmczeniow ma rwnie ilo wtrce tlenkowych powstajcych podczas spawania lub szlifowania. Takie wtrcenia mog by rwnie przyczyn pkni. Im wiksza zawarto CO2 lub O2 w gazie osonowym, tym wiksza ilo wtrce tlenkowych w spoinie.

Wpyw skadu gazu osonowego na zawarto tlenu w materiale spawanym.

4.2.2 Jako powierzchni ODPRYSKI: Poza waciwym doborem parametrw procesu spawania, rodzaj gazu osonowego ma najwikszy wpyw na ilo powstajcych odpryskw. Czysty CO2 daje wicej i mocniej przylegajcych odpryskw ni mieszanki argonowe. W wikszoci przypadkw powinny one by usunite przez szlifowanie przed malowaniem elementw spawanych lub innym rodzajem obrbki powierzchniowej. UTLENIENIE POWIERZCHNI: uel powierzchniowy skada si gwnie z tlenkw metali widocznych w postaci brzowych, byszczcych plam na powierzchni spoiny. Im wyszy wspczynnik oksydacyjny gazu osonowego (czyli wiksza zawarto CO2 lub O2), tym powstaje wicej ula, ktry podobnie jak odpryski, musi by usunity przed malowaniem lub innym rodzajem obrbki powierzchniowej. KSZTAT LICA SPOINY: Rne gazy osonowe daj rne profile lica. W przypadku mieszanek argonowych jeziorko ciekego metalu dobrze rozpywa si i zwila materia rodzimy dziki zmniejszeniu napicia powierzchniowego, dajc niewielk wypuko lica i agodne przejcie spoiny w materia rodzimy.

4.3 Stal wysokostopowa Stale wysokostopowe dziel si w zalenoci od ich mikrostruktury, ktra zaley od iloci skadnikw stopowych. Mona wyrni stale ferrytyczne, martenzytyczne, austenityczne, super-austenityczne i ferrytyczno-austenityczne (duplex i super-duplex). Dobierajc rodzaj gazu osonowego naley najpierw upewni si, ktry z powyszych rodzajw stali bdzie stosowany. Spawajc metod TIG stale austenityczne naley uy argonu bd te mieszanki argonu z azotem lub wodorem. Przy spawaniu metod MAG stali wysokostopowych powinien by stosowany gaz osonowy zawierajcy 2-4% CO2 lub 1-2% O2, poniewa wiksza zawarto CO2 lub O2 w gazie osonowym powoduje nadmierne utlenienie powierzchni. Stale wysokostopowe o szczeglnych waciwociach, naley spawa pautomatycznie w osonie gazu obojtnego w celu uniknicia utlenienia powierzchni spoiny. Zarwno w przypadku spawania metod TIG jak MIG/MAG ilo powstajcego ozonu moe by zredukowana przez zastosowanie gazw osonowych z rodziny MISON zawierajcych niewielkie iloci NO. Dodatek tlenku azotu ma poza tym stabilizujcy wpyw na uk elektryczny przy spawaniu metod TIG i MIG (w osonie gazw obojtnych). W przypadku spawania pautomatycznego z zastosowaniem drutw proszkowych stosuje si rne gazy osonowe. Najczciej zalecanym gazem jest argon z dodatkiem 8-25% CO2 lub czysty CO2. Nie wystpuje tu ryzyko wzrostu zawartoci wgla w spoinie (mimo duej zawartoci CO2 w gazie) ze wzgldu na reakcje chemiczne midzy topnikiem a gazem oraz wystpowanie powoki ulowej na powierzchni powstajcej spoiny. 16

4.3.1 Wasnoci mechaniczne Dobr gazu osonowego do spawanego metalu nie wpywa na jego waciwoci mechaniczne.

4.3.2 Odporno korozyjna Podczas spawania stali wysokostopowych najwaniejsz spraw jest przemylenie, w jaki sposb proces spawania wpywa na odporno korozyjn zcza. Jeli zawarto CO2 w gazie osonowym przekracza 3% to moe wystpi zjawisko wzrostu stenia wgla w spoinie.

Wzrost zawartoci wgla w spoinie przy spawaniu stali austenitycznej w zalenoci od zawartoci CO2 w gazie osonowym.

Podczas spawania moe wystpi zjawisko wydzielania wglikw chromu na granicach ziaren. Obszary bliskie granicy ziaren bd wwczas zuboone w chrom co spowoduje obnienie ich odpornoci korozyjnej. Do niektrych gatunkw stali wysokostopowych dodaje si jako skadnik stopowy azot. Dziki temu zwiksza si ich odporno korozyjna i wytrzymao. Przykadami takich gatunkw s stale super-austenityczne i super-duplex. W procesie ich spawania utrata azotu w spoinie prowadzi do spadku odpornoci korozyjnej. Zjawisko to moe by kompensowane przez uycie spoiwa o odpowiednim skadzie chemicznym. W przypadku spawania metod TIG bez spoiwa utrata azotu powinna by kompensowana przez zastosowanie gazu osonowego zawierajcego azot (MISON N2).

4.3.3 Osona grani W niektrych przypadkach niezbdna jest ochrona grani spoiny, poniewa przy jej braku powstaj tlenki, ktre mog by ogniskiem korozji. Do osony grani moe by stosowany argon, argon z wodorem lub azot z wodorem. Najczciej do tego celu wykorzystywany jest argon. Dodatek wodoru powoduje, e gaz uzyskuje redukujcy charakter dodatkowo zmniejszajc prawdopodobiestwo powstawania tlenkw i nadajc grani agodniejszy i bardziej paski ksztat. Czsto spotykanym gazem formujcym jest rwnie azot z 10% dodatkiem wodoru. Do ochrony grani podczas spawania stali z dodatkiem stopowym azotu, takich jak stale super-austenityczne i super-duplex moe by take uywany sam azot, jednak o wysokiej czystoci. Poprawia on odporno korozyjn. Nie zaleca si jako gazu formujcego gazw osonowych z rodziny MISON.

4.3.4 Jako powierzchni W celu uzyskania mniejszego utlenienia powierzchni spoiny do spawania metod TIG stali austenitycznych moe by uywany gaz osonowy zawierajcy wodr taki jak MISON H2, VARIGON H2 lub VARIGON H5. Powoduj one nie tylko mniejsze utlenienie ale daj rwnie lepsze wtopienie i agodniejsze przejcie od spoiny do materiau rodzimego.

Po lewej: gra spoiny po uyciu mieszanki argon-wodr, Po prawej: gra spoiny wykonanej bez osony

17

4.4 Aluminium i jego stopy Jako gaz osonowy do spawania aluminium i jego stopw powinny by uywane jedynie gazy obojtne. Zalecane jest stosowanie gazu osonowego MISON, zawierajcego dodatek NO, ktry nie powoduje zmiany wasnoci mechanicznych czy odpornoci korozyjnej. Redukuje on natomiast ozon, ktrego emisja przy spawaniu pautomatycznym aluminium i jego stopw jest wyjtkowo wysoka. Korzystne efekty uzyskuje si rwnie dziki dodaniu do gazu osonowego helu. Poprawia on wtopienie i zmniejsza ryzyko wystpienia wad takich jak brak przetopu w spoinie. Generalnie aluminium i jego stopy s bardzo wraliwe na wodr i wilgo, a zatem naley zwrci szczegln uwag na czysto gazw osonowych wykorzystywanych przy spawaniu tych metali.

4.5 Inne metale Jako gazy osonowe przy spawaniu miedzi i jej stopw mog by uywane jedynie argon i mieszanka argonu z helem. Spawajc grubsze elementy warto zastosowa mieszank argonu z helem, ktra daje uk o wyszej energii, a w zwizku z tym przekazujcy wicej energii cieplnej spoinie. Dziki temu poprawia si wtopienie i czasami mona zrezygnowa z podgrzewania spawanych elementw. Mied jest doskonaym przewodnikiem ciepa, co prowadzi bardzo czsto do koniecznoci podgrzewania wstpnego blach. Tytan i jego stopy reaguj z wodorem, tlenem i azotem. Wodr uywany w wikszych ilociach powoduje powstawanie pcherzy. Z tego te wzgldu jako gaz osonowy moe by zastosowany jedynie gaz obojtny o wysokiej czystoci. Aby zredukowa ozon powstajcy podczas spawania naley uywa gazu osonowego MISON. Zawarty w nim tlenek azotu nie powoduje niekorzystnych zmian wasnoci mechanicznych i odpornoci korozyjnej, aczkolwiek moe wystpi przebarwienie spoiny.

18

5. Gazy osonowe do spawania stali wglowych i niskostopowych

5.1 Oglnie Z reguy wszystkie gatunki stali wglowych i niskostopowych mog by spawane w osonie tych samych gazw. Znacznie waniejsze jest w tym przypadku dokonanie nastpujcych wyborw: metoda spawania - MIG/MAG czy TIG, spawanie rczne czy zmechanizowane, typ spoiwa - drut peny czy proszkowy, rodzaj przenoszenia metalu w uku - uk zwarciowy, pulsujcy, natryskowy. Do spawania metod TIG stali wglowych i niskostopowych zalecany jest gaz osonowy MISON. Dla niektrych gatunkw stali, jeli wymagana jest wysza wydajno procesu naley zastosowa MISON H2 lub VARIGON H2 dla cieszych blach. W przypadku spawania metod MIG/MAG jako spoiwo moe by uyty drut peny lub proszkowy. Druty pene, przeznaczone do spawania stali wglowych i niskostopowych, pozwalaj na wiksz dowolno przy wyborze gazu osonowego ni druty do spawania stali wysokostopowych i druty proszkowe. Przy spawaniu zmechanizowanym lub zrobotyzowanym metod MAG najkorzystniejszym gazem osonowym jest MISON 8. Pozwala on na osignicie najwyszych prdkoci spawania, przy powstawaniu najmniejszej iloci odpryskw i ula powierzchniowego oraz daje dobre efekty przy uku zwarciowym, natryskowym i pulsujcym. Najbardziej uniwersalnym gazem osonowym, stosowanym przy spawaniu rcznym metod MAG stali wglowych i niskostopowych zarwno ukiem zwarciowym jak i natryskowym, szczeglnie w przypadku urozmaiconej produkcji, jest MISON 18 lub CORGON 18. Do spawania rcznego ukiem zwarciowym dobr alternatyw jest MISON 25 lub CORGON 25.
5.1 Oglnie Tabela gazw

Gazy osonowe do spawania stali wglowych i niskostopowych Metoda MAG uk zwarciowy uk natryskowy (uk pulsujcy) (uk zwarciowy) uk natryskowy uk pulsujcy uk zwarciowy (uk natryskowy) Spoiwo Drut peny Gaz osonowy MISON 18 CORGON 18 CORGON 1 CORGON 2 CORGON S5 MISON 8 CORGON 10 Gaz formujcy Argon 4.0 Azot 4.0

MISON 25 CORGON 25 CORGON S5 CO2 Drut Proszkowy MISON 18 CORGON 18 MISON 25 CORGON 25 CO2 MISON Argon 4.0

uk zwarciowy (uk mieszany) FCAW uk natryskowy uk pulsujcy

TIG

Ze spoiwem lub bez

19

6. Gazy osonowe do spawania stali wysokostopowych

6.1 Oglnie 6.2 Dlaczego stosuje si rne gazy osonowe do rnych gatunkw stali wysokostopowych? 6.2.1 Spawanie metod MIG/MAG 6.2.2 Spawanie metod TIG 6.2.3 Osona grani spoiny Tabela gazw

6.1 Oglnie Stale wysokostopowe mona podzieli na nastpujce gatunki ze wzgldu na ich mikrostruktur: stale ferrytyczne, stale martenzytyczne, stale austenityczne, stale super-austenityczne, stale duplex (ferrytyczno-austenityczne), stale super-duplex. Stale ferrytyczne i martenzytyczne maj podobne wasnoci wytrzymaociowe co stale wglowe i niskostopowe. Odrnia je tylko odporno na wysokie temperatury, chocia nie posiadaj tak wysokiej odpornoci na korozj jak stale austenityczne. Te ostatnie s najczciej stosowanymi stalami wysokostopowymi. Odznaczaj si odpornoci na korozj zarwno w rodowiskach agresywnych, jak i w niskich temperaturach. W stalach super-austenitycznych wysoka zawarto chromu, niklu, molibdenu i azotu pozwala na uzyskanie wysokiej odpornoci na korozj. W przeciwiestwie do stali austenitycznych, w strukturze ktrych po spawaniu pojawia si kilka procent ferrytu, pozostaj one w peni austenityczne rwnie po zakoczeniu spawania. Stale ferrytyczno-austenityczne s znane pod nazw stali typu duplex. Do ich zalet naley wysoka granica plastycznoci, wysoka odporno na korozj napreniow oraz rwnoczenie na korozj ogln i werow. Stale wysokostopowe typu super-duplex s pniejsz odmian stali duplex. Ich odporno korozyjna zostaa dodatkowo poprawiona przez zwikszenie zawartoci skadnikw stopowych takich jak np. azot.

6.2 Dlaczego stosuje si rne gazy osonowe do rnych gatunkw stali wysokostopowych? Poniewa rne gatunki stali wysokostopowych maj rne mikrostruktury, i s w rnym stopniu wraliwe na skadniki wystpujce w gazach osonowych. Wicej informacji na ten temat mona znale w rozdziale 4 Jako a rola gazu osonowego.

6.2.1 Spawanie metod MIG/MAG Zawarto CO2 lub O2 w gazie osonowym nie moe by zbyt wysoka aby nie dopuci do utlenienia powierzchni spoiny. Konieczna jest jednak niewielka ilo tych skadnikw do stabilizacji uku podczas spawania wikszoci gatunkw stali wysokostopowych. Najodpowiedniejszym gazem osonowym do spawania pautomatycznego stali ferrytycznych, austenitycznych i typu duplex jest MISON 2. Dodatek helu, tak jak w gazie osonowym MISON 2 He, poprawia wtopienie i rzadkopynno jeziorka ciekego metalu, dziki czemu mona uzyska bardziej paskie lico spoiny. Podczas spawania stali super-austenitycznych i super-duplex uycie gazw zawierajcych skadniki utleniajce (np. MISON 2, MISON 2 He) nie jest zalecane ze wzgldu na ryzyko nadmiernego utlenienia powierzchni. Natomiast czysty argon daje niestabilne jarzenie si uku, co powoduje powstawanie odpryskw i gorsze wtopienie. Najodpowiedniejszy jest gaz osonowy MISON. Dodatek tlenku azotu stabilizuje uk, powodujc powstawanie niewielkiej iloci odpryskw i popraw wtopienia. Przy wikszoci drutw proszkowych stosowanych do spawania pautomatycznego stali wysokostopowych ich producent z reguy zaleca gazy osonowe zawierajce wiksz ilo CO2, Linde zaleca MISON 18 lub CORGON 18.

20

6.2.2 Spawanie metod TIG Najbardziej uniwersalnym gazem osonowym do spawania stali wysokostopowych metod TIG jest MISON. MISON H2 lub VARIGON H2, zawierajce 2% wodoru oraz VARIGON H5, zawierajcy 5% wodoru, maj dziaanie redukujce na tlenki. S zalecane do spawania stali austenitycznych i super-austenitycznych metod TIG. Pozwalaj one na uzyskanie wyszych prdkoci spawania, lepszego wtopienia i agodniejszego przejcia od spoiny do materiau rodzimego. Nie naley jednak uywa MISON H2, VARIGON H2 i VARIGON H5 jako gazw osonowych przy spawaniu stali ferrytycznych, duplex i super-duplex, poniewa stale typu duplex i super-duplex zawieraj jako skadnik stopowy azot. Utrata tego pierwiastka podczas spawania grozi wystpieniem korozji werowej. Zjawisku temu mona zapobiec przez dobr spoiwa o specjalnym skadzie chemicznym podczas spawania pautomatycznego i metod TIG. W przypadku spawania metod TIG bez spoiwa podobne efekty uzyskuje si dziki zastosowaniu gazu osonowego MISON N2, ktry zawiera m.in. 1,8% azotu.

6.2.3 Osona grani spoiny Najbardziej uniwersalnym gazem stosowanym jako gaz formujcy jest argon. Moe on by uyty zarwno podczas spawania wszystkich gatunkw stali wysokostopowych, jak i stali wglowych i niskostopowych oraz aluminium, miedzi, tytanu i ich stopw. Rwnie dobre efekty daje zastosowanie azotu o wysokiej czystoci do osony grani spoiny przy spawaniu stali austenitycznych, wglowych i niskostopowych. Jego wykorzystanie podczas spawania stali typu duplex i super-duplex pozwala ponadto na zapobieenie spadkowi ich odpornoci na korozj werow. Wodr, wystpujcy jako skadnik gazw formujcych, dziki swemu redukujcemu charakterowi, zapobiega powstawaniu tlenkw na grani spoiny. Gazy zawierajce wodr jak VARIGON H5, VARIGON H10 i GAZ FORMUJCY 90/10, mog by stosowane przy spawaniu stali austenitycznych i super-austenitycznych. Gazy osonowe z rodziny MISON nie s zalecane jako gazy formujce.

21

Gazy osonowe do spawania stali wysokostopowych Struktura Austenityczna Metoda MIG/MAG uk zwarciowy uk natryskowy uk pulsujcy Spoiwo Drut peny Gaz osonowy MISON 2 CRONIGON 2 CRONIGON S1 CRONIGON S2 MISON 2He Gaz formujcy Argon 4.0 Azot 4.0 GAZ FORMUJCY 90/10 VARIGON H5 VARIGON H10 Argon 4.0

Martenzytyczna, ferrytyczna Austenityczna FCAW Drut proszkowy MISON 18 CORGON18 MISON 25 CORGON 25

Argon 4.0 Azot 4.0 GAZ FORMUJCY 90/10 VARIGON H5 VARIGON H10 Argon 4.0

Martenzytyczna, ferrytyczna Austenityczna TIG Ze spoiwem lub bez MISON MISON H2 Argon 4.0 VARIGON H2 VARIGON H5 VARIGON H10

Argon 4.0 Azot 4.0 GAZ FORMUJCY 90/10 VARIGON H5 VARIGON H10

Martenzytyczna, ferrytyczna

Argon 4.0 MISON Argon 4.0 VARIGON He30 MIG/MAG uk natryskowy uk pulsujcy uk zwarciowy Drut peny MISON Argon 4.5 MISON N2 MISON 2He Argon 4.0 Azot 4.0 GAZ FORMUJCY 90/10 VARIGON H5 VARIGON H10

Super-austenityczna

TIG

Ze spoiwem lub bez

MISON N2 Argon 4.5 MISON H2 VARIGON H2 VARIGON H5 VARIGON H10 MISON VARIGON He30 MISON 2He MISON 2 CRONIGON 2 CRONIGON S1 CRONIGON S3 MISON 18 CORGON 18 MISON 25 CORGON 25 MISON N2 MISON Argon 4.5 MISON Argon 4.5 MISON N2 MISON 2He MISON N2 MISON Argon 4.5 Argon 4.0 Azot 4.0

Duplex

MIG/MAG uk natryskowy uk pulsujcy uk zwarciowy

Drut peny

FCAW

Drut proszkowy

TIG

Ze spoiwem lub bez

Super-duplex

MIG/MAG uk natryskowy uk pulsujcy uk zwarciowy TIG

Drut peny

Ze spoiwem lub bez

22

7. Gazy osonowe do spawania aluminium i jego stopw

7.1 Oglnie Zarwno aluminium jak i jego stopy, zdobywaj coraz szersze uznanie jako materiay konstrukcyjne dziki waciwociom takim jak: niski ciar waciwy, wysoka odporno korozyjna, atwa obrabialno, wysoka przewodno cieplna i elektryczna oraz utrzymanie wasnoci mechanicznych i fizycznych w niskich temperaturach. Poniewa czyste aluminium posiada nie najlepsze wasnoci mechaniczne w celu ich poprawy dodaje si do niego rne skadniki stopowe, jak rwnie obrabia cieplnie i utwardza. Najpopularniejszymi stopami aluminium s: Al-Cu, Al-Mn, Al-Si, Al-Mg, Al-Si-Mg, Al-Zn. Czyste aluminium jest atwo spawalne, ale jego stopy maj ju rny stopie spawalnoci i trzeba bra to pod uwag na etapie doboru metalu na konstrukcj spawan.
7.1 Oglnie 7.2 Gazy osonowe do aluminium Tabela gazw

7.2 Gazy osonowe do aluminium Przy spawaniu ukowym aluminium metod MIG lub TIG jako gazu osonowego powinno si uywa gazu obojtnego. Najkorzystniejszy do tego celu jest gaz osonowy MISON, redukujcy ilo ozonu powstajc podczas spawania. Jest to szczeglnie wane w przypadku spawania aluminium metod MIG, kiedy to emitowana jest wyjtkowo dua ilo tego toksycznego gazu.

Emisja ozonu dla rnych materiaw i metod spawania ukowego w osonach rnych gazw.

Dobre efekty uzyskuje si przy stosowaniu mieszanki argonu z helem. Dziki nim mona poprawi wtopienie podczas spawania grubszych blach lub osign wysz prdko spawania przy cieszych blachach.

23

Gazy osonowe do spawania aluminium i jego stopw. Metoda MAG uk natryskowy uk pulsujcy Spoiwo Drut peny Gaz osonowy MISON Argon 4.5 VARIGON He30 VARIGON He50 VARIGON He70 Hel 4.5 Gaz formujcy Argon 4.0 Argon 4.5

TIG

Ze spoiwem lub bez

Jeden z najwikszych na wiecie katamaranw wykonany z aluminium w stoczni Finnyard Oy w Finlandii

24

8. Gazy osonowe do spawania innych metali

8.1 Gazy osonowe do spawania miedzi i jej stopw Mied jako metal atwo poddaje si obrbce plastycznej, jest kowalna i odznacza si wysok odpornoci na korozj. Przewodno cieplna i elektryczna czystej miedzi jest dobra, zmniejsza si jednak przy jej stopach. Spawalno zaley od rodzaju stopu. Mied i jej stopy maj zastosowanie na przewodniki elektryczne, rurocigi wodne, zawory, wymienniki ciepa czy sprzt chemiczny. Do spawania miedzi i jej stopw metod MIG i TIG, zalecamy jako gaz osonowy MISON. Podczas spawania grubszych blach mieszanki argonu i helu poprawiaj wtopienie i zmniejszaj konieczno podgrzewania wstpnego.
8.1 Gazy osonowe do spawania miedzi i jej stopw Tabela gazw 8.2 Gazy osonowe do spawania tytanu i jego stopw Tabela gazw 8.3 Gazy osonowe do spawania stopw niklu Tabela gazw

Gazy osonowe do spawania miedzi i jej stopw. Metoda MIG uk natryskowy uk pulsujcy TIG Spoiwo Drut peny Gaz osonowy Hel 4.5 VARIGON He50 VARIGON He70 MISON Argon 4.5 VARIGON He30 VARIGON He50 VARIGON He70 Hel 4.5 Gaz formujcy Argon 4.0 Argon 4.5

Ze spoiwem lub bez

25

8.2 Gazy osonowe do spawania tytanu i jego stopw Tytan stosuje si ze wzgldu na jego wysok odporno korozyjn i niski ciar waciwy. Jego stopy maj szczeglnie wysok granic plastycznoci i wytrzymao na rozciganie, jednak jego sztywno jest niewielka. Tytan wystpuje w wielu gatunkach zarwno w postaci czystej jak i w stopach. Najpopularniejszy jest jego stop z aluminium i cyn (tzw. stop alfa) ze wzgldu na jego wysok wytrzymao, jest on wykorzystywany gwnie w przemyle lotniczym. Najwysz wytrzymao uzyskuj stopy z wanadem, molibdenem i/lub chromem (tzw. stopy beta). Odznaczaj si wysok wytrzymaoci i bardzo dobr odpornoci na dziaanie rodowisk agresywnych, s jednak trudnospawalne. Podczas spawania tytanu i jego stopw naley uywa wycznie gazw obojtnych. Ze wzgldu na wysok wraliwo tych metali na wodr, tlen i azot zalecany jest argon lub hel o wysokiej czystoci (co najmniej 99,995%), ewentualnie mieszanki wymienionych gazw. Przy mniej wymagajcych poczeniach mona stosowa gaz osonowy MISON, ktry uatwia zajarzenie uku i poprawia jego stabilno.

Gazy osonowe do spawania tytanu i jego stopw. Metoda MIG uk natryskowy uk pulsujcy TIG Spoiwo Drut peny Gaz osonowy Hel 4.5 VARIGON He50 VARIGON He70 MISON Argon 4.5 VARIGON He30 VARIGON He50 VARIGON He70 Hel 4.5 Gaz formujcy Argon 4.0 Argon 4.5

Ze spoiwem lub bez

Stopy beta s szeroko stosowane w konstrukcjach przybrzenych (off-shore industry) takich jak platformy wiertnicze.

26

8.3 Gazy osonowe do spawania stopw niklu Przy niektrych zastosowaniach odporno korozyjna typowych gatunkw stali wysokostopowych jest niewystarczajca, jednak zwikszanie iloci skadnikw stopowych (nikiel, chrom, molibden) pozwala na jej zwielokrotnienie. W takim wypadku jednak, kiedy sumaryczna ilo skadnikw stopowych w danym metalu przekroczy 50%, nie mwimy ju o stali ale o stopie niklu. Niektre z nich w ogle nie zawieraj elaza, ktre jest podstawowym skadnikiem stali. Dlatego te stopy niklu s wykorzystywane, kiedy wymagana jest wyjtkowo wysoko odporno korozyjna. Jako gaz osonowy do spawania stopw niklu metod TIG zalecamy stosowanie MISON lub MISON H2. Dodatek wodoru pozwala na zwikszenie prdkoci spawania i redukuje tlenki, podczas gdy do spawania metod MIG naley uywa gazu obojtnego. Zalecamy wic stosowanie MISON, przy ktrym dodatek NO stabilizuje uk, nie powodujc jednoczenie nadmiernego utlenienia i powstawania odpryskw.

Gazy osonowe do spawania stopw niklu Metoda MIG uk natryskowy uk pulsujcy TIG Spoiwo Drut peny Gaz osonowy MISON Argon 4.5 Gaz formujcy Argon 4.0 Argon 4.5

Ze spoiwem lub bez

MISON Argon 4.5 MISON H2

27

9. Charakterystyka gazw osonowych Linde

Argon 4.0 (99,99%) Stosowany jest jako gaz osonowy, ma wysok zdolno jonizacji w uku, pozwala na znaczne obcienie prdowe. Jest bazowym gazem wikszoci mieszanek osonowych i gazem osonowym przy spawaniu metod TIG rnych gatunkw stali lub metod MIG niektrych gatunkw stali wysokostopowych. Czsto jest te wykorzystywany jako gaz formujcy do wszystkich materiaw. Daje do niestabilny uk, stosunkowo trudny do zajarzenia. Grupa I1 wg PN-EN439.

Argon 4.5 (99,995%) Odmiana argonu o wysokiej czystoci stosowana przy spawaniu metod TIG i MIG (rwnie jako gaz formujcy) metali i stopw szczeglnie wraliwych na dziaanie tlenu i azotu ju przy niskich temperaturach (od 200C). Wysoka czysto gazu ochronnego z gwarantowan zawartoci zanieczyszcze znacznie obnia skonno materiau do kruchoci i pkni. Grupa I1 wg PN-EN439.

Dwutlenek wgla Coraz rzadziej stosowany jako gaz osonowy przy spawaniu metod MAG, ze wzgldu na osiganie niszych prdkoci spawania, powstawanie duych iloci odpryskw, pyw i dymw, gorsze wasnoci mechaniczne zcza, ograniczenia w wyborze sposobu przenoszenia metalu w uku. Grupa C1 wg PN-EN439.

Hel 4.5 (99,995%) Gaz obojtny, ktry moe by wykorzystywany w czystej postaci lub w mieszankach z argonem jako gaz osonowy przy spawaniu metod TIG lub MIG gwnie metali nieelaznych. W porwnaniu z argonem daje uk o wikszej mocy i powoduje gbsze wtopienie, a spoina jest szersza. Te cechy s jego zaletami podczas spawania blach grubszych lub cieszych przy wikszych prdkociach. Trudniejsze jest natomiast zajarzenie uku. Naley take zwikszy przepyw gazu osonowego w stosunku do argonu o ok. 2,5 raza. Grupa I2 wg PN-EN439.

VARIGON He30 (Ar + 30%He) VARIGON He50 (Ar + 50%He) VARIGON He70 (Ar + 70%He) Gazy osonowe stosowane do spawania materiaw bardzo wraliwych na zawarto skadnikw utleniajcych w osonie gazowej metodami TIG i MIG. Stanowi kompromis midzy waciwociami argonu i helu. Ze wzrostem zawartoci helu polepsza si wtopienie i zwiksza moliwa do uzyskania prdko spawania. VARIGON He70 jest zalecany przy spawaniu najgrubszych blach. Grupa I3 wg PN-EN439.

CORGON 18 (Ar + 18%CO2) CORGON 20 (Ar + 20%CO2) Gazy osonowe do spawania metod MAG stali wglowych i niskostopowych zarwno ukiem zwarciowym jak rwnie natryskowym i pulsujcym. Najbardziej uniwersalne gazy do spawania elementw o zrnicowanych grubociach. Najkorzystniejsze rwnie przy spawaniu wikszoci drutw proszkowych. Grupa M21 wg PN-EN439.

CORGON 1 (Ar + 5%CO2 + 4%O2) Gaz osonowy do spawania stali wglowych i niskostopowych metod MAG, gwnie na stanowiskach zmechanizowanych. Umoliwia uzyskanie natryskowego przenoszenia materiau w uku przy niszych nateniach prdu. Daje bardzo stabilny uk i niewielk ilo odpryskw. Spoina ma wyjtkowo wysok udarno. Grupa M23 wg PN-EN439.

28

CORGON 2 (Ar + 13%CO2 + 4%O2) Gaz osonowy do spawania stali wglowych i niskostopowych o redniej i duej gruboci zwaszcza na stanowiskach zautomatyzowanych. Zapewnia bardzo dobre wtopienie, ogranicza ilo powstajcych odpryskw. Grupa M24 wg PN-EN439.

CORGON 25 (Ar + 25%CO2) Gaz osonowy do spawania metod MAG stali wglowych i niskostopowych. Zalecany przy spawaniu ukiem zwarciowym. Daje do stabilny uk, redukujc ryzyko porowatoci. Nie zaleca si do spawania ukiem natryskowym i pulsujcym. Grupa M21 wg PN-EN439.

CRONIGON 2 (Ar + 2,5%CO2) Gaz osonowy do spawania wikszoci stali wysokostopowych metod MAG gwnie ukiem zwarciowym. Daje niewielk ilo atwousuwalnych odpryskw i ula powierzchniowego. Nie zalecany do pewnych gatunkw stali (ELC - Extra Low Carbon), w ktrych wystpuje ryzyko miejscowego wzrostu zawartoci wgla. Grupa M12 wg PN-EN439.

CRONIGON S1 (Ar + 1%O2) CRONIGON S3 (Ar + 3%O2) Gazy osonowe do spawania stali wysokostopowych metod MAG ukiem natryskowym. Powoduj stabilne jarzenie uku, obniaj napicie powierzchniowe ciekego metalu co powoduje uzyskanie agodnego profilu spoiny. Daj nieco wicej ni Ar + 2,5%CO2 ula powierzchniowego. Nie zalecane, gdy wymagana jest wysoka czysto lica spoiny. Grupa M11 wg PN-EN439.

VARIGON H2 (Ar + 2%H2) VARIGON H5 (Ar + 5%H2) VARIGON H10 (Ar + 10%H2) Stosowane jako gazy osonowe przy spawaniu metod TIG stali austenitycznych. Dziki zaweniu uku daj wsz spoin. Bardziej energetyczny uk pozwala na popraw wtopienia i zwikszenie prdkoci spawania. Wodr zawarty w gazie redukuje tlenki metali. Do spawania zmechanizowanego zalecane s VARIGON H5 i w niektrych przypadkach VARIGON H10. Stosowane rwnie jako gazy formujce gra spoiny. Grupa M11 wg PN-EN439.

MISON ( Ar + 0,03%NO) Stosowany jako zamiennik argonu, znakomicie redukujcy ozon. Stosowany do spawania metod TIG stali wglowych, wysokostopowych, aluminium i jego stopw itd. Daje stabilny, atwy do zajarzenia uk. Zalecany rwnie do spawania metod MIG niektrych gatunkw stali wysokostopowych oraz aluminium i jego stopw. Nie powinien by stosowany jako gaz formujcy. Grupa I1 wg PN-EN439.

MISON 2 (Ar + 2%CO2 + 0,03%NO) Uniwersalny gaz osonowy do spawania metod MAG stali austenitycznych i duplex zarwno ukiem zwarciowym jak i natryskowym czy pulsujcym. Powoduje powstawanie paskiego lica spoiny, dobrego wtopienia, niewielkich iloci odpryskw i ula powierzchniowego oraz redukuje ozon. Grupa M12 wg PN-EN439.

MISON 8 (Ar + 8%CO2 + 0,03%NO) Uywany jako gaz osonowy do spawania stali wglowych i niskostopowych metod MAG. Przeznaczony gwnie do spawania ukiem natryskowym i pulsujcym. Pozwala na uzyskanie wysokich prdkoci spawania, maej iloci odpryskw i ula powierzchniowego, wysokiej wytrzymaoci zcza, wysokiego uzysku elektrody i stabilnego uku. Doskonay przy spawaniu wysokowydajnym. Zalecany do spawania zmechanizowanego i zrobotyzowanego. Powoduje nisk emisj dymw i redukuje ozon. Grupa M21 wg PN-EN439.

MISON 18 (Ar + 18%CO2 + 0,03%NO) Do spawania metod MAG stali wglowych i niskostopowych. Rwnie do spawania drutem proszkowym. Posiada wszystkie zalety CORGON 18, redukujc dodatkowo ozon. Grupa M21 wg PN-EN439.

29

MISON 25 (Ar + 25%CO2 + 0,03%NO) Do spawania stali wglowych i niskostopowych metod MAG i drutem proszkowym. Charakteryzuje si tymi samymi zaletami i wadami co CORGON 25, redukujc jednoczenie ozon. Grupa M21 wg PN-EN439.

MISON 2He (Ar + 2%CO2 + 30%He + 0,03%NO) Gaz osonowy do spawania metod MAG stali austenitycznych, ferrytycznych i duplex ukiem zwarciowym, natryskowym i pulsujcym, rcznie lub w sposb zmechanizowany. Zalecany przy grubych elementach. Poprawia wtopienie i wygld lica spoiny, daje niewielk ilo odpryskw. Grupa M12 wg PN-EN439.

MISON N2 (Ar + 1,8%N2 + 30%He + 0,03%NO) Szczeglnie zalecany gaz osonowy do spawania metod TIG stali wysokostopowych typu duplex i innych austenitycznych z azotem jako skadnikiem stopowym. Zapobiega wypalaniu tego skadnika stali (zwaszcza przy spawaniu bez spoiwa), pozwala na utrzymanie wysokiej odpornoci korozyjnej i wasnoci mechanicznych. Moe by stosowany do spawania metod MIG stali super-austenitycznych i super-duplex. Dziki wikszej energii uku mona uzyska wysze prdkoci spawania, lepsze wtopienie i lepsze rozpywanie si jeziorka ciekego metalu. Redukuje ozon. Grupa I3 wg PN-EN439.

MISON H2 (Ar + 2%H2 + 0,03%NO) Gaz osonowy do spawania metod TIG stali austenitycznych i super-austenitycznych oraz stopw niklu. Dodatek wodoru powoduje powstawanie zawonego uku o wikszej energii cieplnej, co pozwala na uzyskanie wyszych prdkoci spawania, wszej spoiny, agodniejszego przejcia od spoiny do materiau rodzimego, pewniejszego wtopienia. Wodr dodatkowo redukuje tlenki metali, a tlenek azotu redukuje ozon. Grupa R1 wg PN-EN439.

GAZ FORMUJCY 90/10 (90%N2 + 10%H2) GAZ FORMUJCY 80/20 (80%N2 + 20%H2) Gazy formujce stosowane podczas spawania stali austenitycznych (najczciej w rurach i zbiornikach) gwnie metod TIG, a czasami te MIG/MAG. Wodr zawarty w tym gazie ma waciwoci redukujce i zabezpiecza gra spoiny przed utlenieniem, dziki czemu mona unikn jej trawienia lub szlifowania. Ma to korzystny wpyw na wydajno i rodowisko pracy. Grupa F2 wg PN-EN439.

Azot 4.0 (99,99%) Gaz obojtny stosowany czasami jako ochrona grani spoiny. Mniej korzystny ni inne gazy stosowane do tego celu, ma jednak pozytywne oddziaywanie w przypadku metali zawierajcych azot jako skadnik stopowy. Dopuszczalny rwnie w przypadku spawania stali wglowych i niskostopowych. Grupa F1 wg PN-EN439.

MISON, CORGON, CRONIGON, VARIGON s znakami towarowymi LINDE AG.

30