|*

EUnOPA nOPKOWA

WSCHODNIA

JAKO PRZESTRZEN SPOTKANIA.

SZLAKACH fprryDyCJI KULTURy

praca zbtorowa pod redak cj

Klaudiusza wicickiego

Gntzno 2012

piotr witek

Filmowa historia Lublina

Rewolucja technologiczna spowodowaa zmiany w obrbie wspczesnej kultury, ktra zwerbatnej, konsrtuowanej przez pismo i druk, przeistoczya si w kultur audiowizualn i multimedialn ktrej granice i sposb istnienia oraz funkcjonowania wyznaczaj rimej proweniencji ekranowe media. Zmiana definicji kultury pocigna za sob okrelonekonsekwencje dla sposobu isfirienia i funkcjonowania historii, historiografii, mylenia oraz dowiadczenia historycznego. W kulturze ekranw drukowana nanacja historyczna ustpuje audiowizualnej, naukowe publikacje zastpuje multimedialny historyczny spektakl, analityczn refleksj nadprzeszociw jzyku pojciowym wlrpiera mozaikowe mylenie o przeszociobrazowymi i dwikowymi fantazmatami. Jednoczenie ,rewolucja technologiczna powoduje swoist demokratyzacj i pluralizacj dyskursu historyczne go, ktry z linearnego, drukowane go i mono -his torycznego przeistacza si w multimodatny, multimedialny (w tym audiowizualny) i polihistoryczny. w Jedn z najpopularniejszych audiowizualnych form refleksji nad przeszoci obrbie wspczesnocinadal pozostaje frlm okrelanymianem historycznego. Dlatego w niniejszym artykule poddam interpretacji jeden z dokumentalnych filmw Nataszy Zikowskiej-Kurczuk pt. Magiczne Miasto (2000). Na wstpie chciabym zasygnalizowa, w jaki sposb rozumiem pojcie film dokumentalny. W tekcie respektuj przekonanie goszce, e rca pomidzy filmem dokumentalnym a filmem fabularnym wynika nie z ontologii obrant filmowego i jego mniej lub bardziej indeksalnego charakteru, a raczej z jego estetyki, co oznacza, e zarwno dokument filmowy, jak i film fabularny, s dla mnie czymna ksztat ,,syjamskichblinit" swoistych estecznych wytworw technokultury - lctre na rn sposoby konstruuj i ksztafuj spoeczne wyobrazenia przeszoci.Tym samym dokumentalny film historyczrly traktuj jako dyskurs metaforyczl7y, ktry za porednictwem rnych rozwiza formalnych i dramafurgicznych modeluje rne wersje historycznych wiatw mozliwych, alternawnych wobec pisanych narracj i historycznychl . Historyczny film dokumentalny gwnego nurtu, jaki zwykle mozemy zobacry w telewizji, np. w Discovery Historia, to zazwyczaj tzw. film montaowy, zrealizowany na bazie kilku kluczowych elementw: 1. archiwalnych materiaw dwikowych, audiowizualnych i wizualnych;2. sfilmowanych na potrzeby konkretnej produkcji materiaw pisanych i drukowanych, ktrych trebyva te odczywana przez dobiegajcy z offu g}os lektora; 3. sfilmowanych istniejcych wspczenie historycznych miejsc i lokalizacji
temat filmu dokumentalnego zob. M. Przylipiak, Poeka kina dolalmentalnego, GdskSfupsk 2004; M. Renov, The Subject of Documentary, Mineapolis, London 2004; J. Gbski, Kilka paradolcsw o fiImie dolumentalnym, ,,Kwartalnik Filmowy", m 23/1998, s. l30. Na temat historycznego filmu dokumentatnego zob. P. Witek, Historyczny film dolalmentalny jako dyslars metaforyczny, w: Medi udiowizualne w warsztacie historyka, red. D. Skotarczak, Pozna 2008, s. 129-148; P. Witek, Historyczny film dolalmentalny jako ,,kino stylu zerowgo", w; wiat z histori,red. P. Witek, M. Woniak, Lublin 2010, s. 33-38. Na temat histoi wizualnej i przedstawiania przeszociw filmie zob. np.: R.A. Rosenstone, History on Film. Film on History, London 2006; R.A. Rosenstone, Visions of the past. The Challange of Film to Our Idea of History,London l995; R.A. Rosenstone, Oliver Stone jako historyk,w,. Swiat z histori..., op.cit., s. 13-26; P. Wite Kultura, film, historia. Metodologiczne problemy dowiadczenia audiowizualnego, Lublin 2005; ,,Kwartalnik Filmowy",nr 69 (lZ9)lOrc; Film i historia, red. I. Kurz, Warszawa 2008.

l Na

piotr witek

wywiadw z ekspertami, ktrymi najczciej s zawodowi historycy. Historyczny flJm dokumental_ ny gwnego nurlu nie unika rwniez jawnych praktyk inscenizacyjnych: a) scen fabula_ ryzowanych z udziaem scenografii, dekoracji, kostiumw, aktorw i statystw; b) ani_ macji pokazujcych np. na mapach rozlokowanie i ruchy wojsk, zmiany linii frontw, przesunicia granic, wykresw pokazujcych iloi jakouzbrojenia, stan gospodarki, gstozaludnienia i., zal<rele, strzaek, barwnych smug, cieni cry refleksw, nano_ szonych na archiwalne zdjcia i kroniki filmowe, stylizowanych animacji nawizujcych np. do grafiki gier komputerowych itd. W historycznym frlmie dokumentalnym gwnego nurtu poszczegtnym scenom i obrazom czsto, cho nie zawsze, towarzyszy wszechwiedzcy historyczny komentarz w postaci gosu lektora spoza kadru bd/i komentarz w formie pojawiajcych si na ekranie napisw informacyjnych. Odautorski komentarz zwykle prezenfuje aktualny stan wiedzy historycznej na przedstawiany w filmie temat. Historyczny film dokumentalny gwnego nurtu przedstawia blisz lub dalsz przeszow tradycyjny sposb, w postaci relatywnie transparentnej, wewntrznie spjnej narracji z pocztkiem, rozwiniciem i zakoilczeniem, prezentujcej wydarzenia w porzdku chronologicznym, z zachowaniem cigociczasowo-przsttzennej historycznego wiataprzedstawione go, respektuj c zasady wynikania prry czpowo-skutkowego i zaoze klasycznej logiki. W przypadku klasycznego filmowego dokumenfu historycznego mamy zem do c4miea z filmow konwencj ktra utrzymuje we wzgldnej rwnowadze napicie pomidzy jawnoci aprzezroczystoci ronvizafi formalnych. Z jednej strony pozwala to zachowa jawnej formie dokumentalnej funkcj gwaranta wiarygodnocii autentycznoci przedstawianych na ekranie wydarze historycznych, z drugiej zaumozliwia ukrycie jej na Ie, e widz, ogldajc film, odnosi wrazenie, e to jaka ,,historyczna realno"przemawia do niego z el<ranu, a ekran gra rol okna bdcego szczelin lctra daje wgld w przeszo2. Narracja filmu Zikowskiej-Kurczuk skada si z zespofu zmontowanych naprzemiennie sekwencji, ktre jawi si jako bardzo podobne do tych, jakie mozemy zobaczy w dokumentalnych filmach historycznych gwnego nurtu. S to: (l) monochromacne i polichromatyczne ujcia, kadrujce zachowane zprzeszocimateriay archiwalne; (2) polichromatyczne ujcia ptezentljce wlpowiedzi wystpujcych w filmie postaci; (3) wielobarwne ujcia inscenizowane; (4) wielobarvme ujcia wspczesnego T.ublina. Sekwencja typu (1) skada si z dwch segmentw: (1a) ujcia kadrujce dokum'enty pisane i drukowane - np. akt lokacyjny Lublina wydany przez Wadysawa'okietka w 1317 roku; polski, rosyjski i zydowski kalendarz gospodartki na rok 1818; wycinki prasowe - np. reklamy w gazetach, i., (lb) - ujcia kadrujce sztychy, grafiki, mapy, obrazy, freski, fotografie, fragmenty kronik filmowych - np. bizanjskie freski w kaplicy zamkowej; obraz Jana Matejkj Unia Lubelska; archiwalne kroniki zwizfi Jana Pawa II na KUL i. Sekwencja pu (2) rwniez skada si z dwch segmentw: (2a) ujcia przedstawiajce wlpowiedzi miszkacw Lublina, ludzi nauki i kultury zwizanych z histori miasta, takich jak np.: Leszek Mdzik (Scena Plastyczna KUL), Tomasz Pietrasiewicz (OrodekBrama Grodzka Teatr NN), o. prof. Mieczysaw A. Krpiec (KUL), ks.
:

ze wiadkami i uczesfirikami prezentowanych na ekranie wydarze oraz

oraz zachowanych z przeszocizabytkw kultury materialnej; 4. sfrlmowanych rozmw

Na temat formy klasyczrrego dokumentalnego filmu historycznego zob. P. Witek, Historyczlly film dolamentalny jako ,,kino..., op. cit., s. 33-38; Na temat koncepcji historycznego filmu dokumentalnego jako okna dajcego wgld w przeszo zob.: L. Micciche, Film i historia,,,Kino", nr 7
(187)i 1981, s. 26.

208

Filmowa histoa Lublina

prof. Romuald Weksler-Waszkinel (KUL), Janusz Opryski (Teatr Provisorium), (2b) ujcia przedstawiajce ekspertw, zawodowych historykw i literaturoznawcw profesjonalnie zajmujcych si dziejami Lublina i literatury, takich jak np.: prof. Tadeusz Radzik - UMCS, prof. Jerzy Koczowski - KUL, prof. Monika Adamczyk-Garbowska UMCS, prof. WadysawPanas - KUL. Sekwencja typu (3) tak skada si z dwch segmentw: (3a) ujcia inscenizowane za pomoc animacji, np. poar miasta, (3b) ujcia inscenizowan z wykorzystaniem dekoracji i s_cenografti, zudziaem aktorw i stastw ubranych w kostiumy stylizowane na historyczrre, przedstawiajce np. ycie codzienne na ulicach Lublina. Sekwencja typu (4) skada si z kilku segmentw: (4a) ujcia pokanljce ulice i budynki lubelskiej Starowki oraz obrazy Starego Miasta z lotu ptaka, (4b) krtkie ujcia portretujce anonimowych mieszkacw Lublina, (4c) ujcia przedstawiajce fragmen liturgii prawosawnej, ewangelickiej oraz katolickiej, (4d) ujcia pokazujce prof. WadysawaPanasa, spacerujcego po ulicach Starego Miasta oraz po cmentarzu na ul. Lipowej i po starym cmentarztl zydowskim. Sekwencjom typu pierwszego, ttzeciego i cz:wartego towarzyszy komentarz w postaci gosu i szepfu lektora spoza kadru, ktry odczytuje fragmenty zachowanych z ptzeszoci archiwalnych tekstw. Poszczeglnym sekwencjom uj w rznych czciachfilmu towarzyszy archiwalna bd wspczesna muzyka il lub dwiki przypominajce miejski, uliczny zgiek. W filmie brak natomiast odautorskiego, wszechwiedzcego historycznego komentarza

Prpomnijmy w tym miejscu, e naczelnfunkcj historycznego filmu dokumentalnego gwnego nurtu jest realistyczne i wiarygodne, zgodne z tradycyjn chronologi przedstawienie fragmenfu minionego wiata,a zastosowane przy jego realizacji rozdtzania podporzdkowane s osigniciu opisylrvanego formalne i dramaturgiczte w caoci przzRolanda Barthesa ekranowego efektu rzeczywistoci3. Jednak w prpadku Magicznego Miasla Nataszy Zikowskiej-Kurczuk mamy do crynienia z nieco inn sytuacj. Mimo e reyserka wydaje si budowa filmow narracj w oparciu o elementy konstrukcyjne charakterysczne dla tradycyjnego historycznego filmu dokumentalnego, nie ozflacza to, e Magiczne Miasto jest typowym historycznym filmem dokumentalnym, przedstawiajcym przeszow tradycyjny sposb, tj. za porednictwem zobielctywizowanej, realiscznej, wiarygodnej, wewntrznie spjnej, przezroczystej narracji filmowej, pokazujcej losy Lublina w,porzdku mimetycznym, w linearnym czasie historycznym, ,wymiarze faktualnym od jego pocztkw do wspczesnoci. Dzieje si tak midzy innymi dlatego, e reyserka zrealizowa swj film w slistyce nawizujcej do estetyki realizmu magicznego. P rzyjrryjmy si krtkiej charakterysce tej konwencj i. Realizm magicznyjest esteczrLym ponadgatunkowym nurtem, ktry charakteryzuje si m, e nawizuje do rznych form estetycznych. Oznacza to, w nurt cechuje si estetycznym synkretyzmem i formalnym eklekryzmem. Wyznacznikiem ralizmu magicznego jest daleko idca dowolno,preferujca zasad swobodnego kojarzenia poszczeglnych elementw oraz nadrzdnowyobrani w konstruowaniu wiata przedstawionego. Realizm magiczny w procesie kreowania wiataprzedstawionego czy cudowmiscyzm, fantastyczno) czasoprzestrzenn pnno, paradoksalno,niezwyko, no_ z historycznoci chronologi czasoprzestrzenrt stabilnociklasycznIoglk racjonalnoci empirycznie/naukowo weryfikowaln wiedz przez co status ontycznY wykreowanej rzecrywistoci jawi si jako ontologicznie ambiwalentny. Realizmmagiczny w akcie konstruowania dzl,a wpisuje je w ramy okrelonej symbcliki, ktra wYnosi
3

spoza kadru.

:,-

Zob. R. Barthes, Dyskurs historii,,,Er(r)go" rlr 3,212001, s. 114.

209

piotr witek dany tekst na poziom micznego il lub archetypicznego myleniao wiecie. Realizrn magiczny stawia sobie zadarie wlpowiadania si o wiecie, b/m samym zaowuj funkcj pozrawcz. Paradygmacznym przykJadem filmowego realizmu maglcznego mog by obrazy rea\izowane przezJana Jakuba Kolskiegoa. Prrygldajc si konwencji realizmu magicznego, z atwocimozna si domyli, e alians tej slistyki z konwencj klasycznego filmu dokumentalnego jest nie lko mozli_ wy, ale moe da interesujce poznawczo renitaty. Zatemw Magicznym MiecieZikowskiej-Kurcz mamy do cmiea ze wspwyst_ powaniem obok siebie nych strategii konstrukcyjnych orkiestrowanych w obrbie sli styki r ealizmu magiczne go, wcho dzcych we wzaj emne interakcj e. FiIm Magiczne Miasto Nataszy Zikowskiej-Kurczuk jest prb ukazania Lublina w perspektywie historycznej jako miasta o wielokulturowej tozsamoci.Rezyserka, idc tropem zachowanych z przeszociladw, poszukuje kulturowej rznorodnoci Lublina, w ktrym przez wieki wspistlria ze sob i obok siebie rne grupy etniczne: Polacy, ydzi, Niemcy, Rosjanie, Holendrzy; spoecznociwyznajce odmienne religie - judaizm i chrzecijastwo w jego rnych wersjach; posfugujce si odmiennymi jzykami polskim, jidysz, niemieckim, rosyjskim; ludzie majcy rny status spoeczny, zawodowy i ekonomic_zny; grupy reprezenfujce odmienne sle ycia i respektujce rzne systemy wartocis. Lublin w Magicznym Miecie,widziany przz pryzmat zachowanych archiwaliw i zykowej architektury, jawi si reyserce jako miasto-ksiga, w ktrej ladywielowiekowej, kulturowej rznorodnoci zapisay si warsfwami w postaci strzpw informacji ukadajcych si w filmie w skomplikowany wzr historii palimpsestowej. czy ona w sobie na rwnych prawach tradycyjnie pojmowany ralizm wiata przedstawionego ze zjawiskami magic znymi i nadprzyrodzonymi, zobiektywizowan histori z wtkami autobiograftcznymi, mitologicznymi i teologicznymi. Wspczesno permanentnie przenika si w niej z przeszoci.Tym samym historyczny Lublin jawi si w filmie Zikowskiej-Kwczuk jako miasto ze wszch miar magiczne. Wydaje si on by jednym z ch miast, o lrych Norbert Leniewskipisze, e przrycigaj roaczajwok siebie specyficzny urok, poraj swoj wyjtkowoci i szczegInoci paruIiruj niezwykoci historii. Takie miasta sprawiaj wraenie, jakby przemawia do nas z gbi swoich dziejw, opowiada o historycznych wydarzeniach, jakie si w nich rozgrywa, o wielkich ludziach, Wrzy w nich yli i tworzyli. Otwieraj i ujawniaj gboko skrywane tajemnice. Swoj ywotlro czerpiz si tradycji zakltej w kamienicach, zaukach, placach i ulicach, ktre stanowi bogate i stabilne miejsce zakotllltczenia ich
o

przedmiotu. Zob. take: P. Dbrowski, Realizm magiczny w filmie Jana Jaluba Kolskiego ,,Cudowne Miejsce", ,,Kultura i Historia", nr 5/ 2003, [online] h:/iwww.kulturaihistoria. umcs.lublin.pVnumery/ kulfura-i-historia-nr-52003 fdostp: 30 listopada 2011]. 5 Na temat wielokulturowoci miasta zob. M. Golka, Wielobulturowo miasta,w: Pisanie miasta czytanie miasta, red. A. Zeid|r Janiszewska, Pona 1997, s. 171-180. W swoim tekoie Golka pisze m.in.: Wielokulturowoc pojmuj jal<o wspwystpowanie na tej samej przestrzeni (albo w bezporednim ssiedztwie bez wyranego rozgraniczenia, albo w sytuacji aspiracji do zajcia tej samej przestrzeni) dwch lub wicej grup spoecznych o odmiennych kulturowych cechach dysnkwnych: wygldzie zewntrznym, jzylu zachowaniu, wyznaniu, pochodzeniu, ukadzie wartoci itd., klre przyczyniaj si do wzajemnego postrzegania odmiennoci z rnymi tego skutkami, s. 176-177.

Zob. M. Szewczyk, Realizm magiczny. Geneza - terminologia - praktyka literacka (Rnorodnoprogramowo-artysczna), ,,Przegld Humanistyczny|', nr 3/200l, s. 31-49. Tam bibliografta

210

Filmowa historia Lublina

tetejszoci. i kulturowej tozsamoci6, Jednak miczna aura wielokulturowoci filmowego historycznego Lublina rozpada si w filmie w konfrontacji z bolesn teraniejszoci.Ujawnia ona, e owa wielokulturowo miasta, straciwszy wspczeniena . ..1 rznorodnoci', jest dzijedynie odcinifym na murach kamienic i bruku ulic, zapisanym w archiwalnych dokumentach, obrazach i fotografiach, zachowanym w literaturze oraz w pracach historykw, yjcym we wspomnieniach czciobecnych mieszkacw ,,koziego grodu" - echem magicznej przeszoci,istniejcej jako rzecrywisto wyobraona. Sam film za,bdc form autorefleksji o przeszocimiasta, jest jednoczni wy:azem nostalgii za ltraconym wielokulturowym wiatem.

Jednym z podstawowych elementw konstrukcyjnych filmu jest rozchwiana chronologia przedstawianej na ekranie historii. Nie oznacza to, Zikowska-Kurczuk cakowicie rezygnuje w flrlmie z linearnego porzdku tradycyjnej historycznej chronologii, a jedlrie to, e w czasowy porzdek, mimo e akcentowany, jest jednoczenie permanentlrie podwazany. Narracja filmu zostaa skonstruowana tak, e przedstawiana w niej w ukadzie chronologicznym kilkusetletnia historia miasta zmirza od przeszociku teraniejszoci,ale jednoczenie jest przecinana wtkami wyprzedzajcymi aktualny tok opowiepowracajcymi do okresw wczeniejszychniaktualnie prezentowane na ekracibd nie. Przeplatana jest rwniez mowami bdcymi wspczesnymi komentarzami do teruejszoci,luno nawizujcymi do przedstawianego fragmentu przeszoci.W konsekwencji narracja i przedstawiana w niej historia jawi si jako kola wielorakich, na rne sposoby czonych wtkw, tworzcych mozaikowy obraz Lublina. Efekt w uzyskuje rezyserka poptzz zastosowanie montazu polifonicznego, polegajcego na zestawianiu ze sob uj i prezentowanych w nich wydarzeh w porzdku innym niz chronologicztt nastpstwo wydarze w linearnym w czasie. Posumy si przykadem. Film rozpocz)Ina si od uj przedstawiajcych wspczesno.S to obrazy ulic lubelskiej Starwki, po ktrych spaceruje prof. Wadysaw Panas, opowiadajcy o magicznej aurze miasta wywodzcej si z jego kilkusetletniej historii. Nastpnie nanacja kieruje si ku przeszoci.W'filmie pojawia si wtek Xlll-wiecznej genezy powstania jednej z najwaniejszych lubelskich wi kocioa pod wezwaniem w.Michaa (wspczenie juz nieistniejcbgo). Nastpnie narracja zagbia si w da\szprzeszo. Na ekranie wida archiwalne grafiki Lublina. Spoza kadru dobiega gos historyka, opowiadajcy o prapocztkach miasta sigajcych VIII wieku. Potem nastpuje przeskok do XII wieku. Z komentarza dwiadujemy si o powstaniu w tym okresie orodka pramiejskiego - osady z cmentarze i placem targowym, usytuowanej wok siedziby archidiakona. W nastpnych ujciach mozemy zobaczy sfilmowane fragmenty aktu lokacyjnego miasta. Zosta on nadany ptzez Wadysawa okietka w 1317 roku. Obrazom dokumentu towarzyszy gos lektora odczyfujcy fragment jego tekstu, ktre jest przetfumaczony na je.zyk polski. Tym samym w narracji nastpuje

6 Zob. N. Leniewski, Miasto i jego miejsca, Prba ujcia

radykalno-hermeneutycznego, Pisanie miasta..., op, cit., s.5I. w: ' Marian Golka pisze, ,,l_.. .] naley pamita, ze nawet wtedy, kiedy wydaje si e dana zbiorowo jest jednolita pod wzgldem etnicznym, jzykowyffi, religijnym, kiedy nie ma w niej znaczniejszych spka spoecznych czy policznych, to i tak nigdy nie jest ona do koca jednorodna. Zawsze istniej rzrrice kulturowe majce swe rdow biologicznych uwarunkowaniach (roznice pomidzy pciami, a take generacyjn e); zawsze istniej te tne subkultury modzieowe, poniekd take zawodowe. Tyle tylko, ze isbriejce rznice ipodzia albo sabo si manifestuj albo s zamazryan". Zob, M. Golka, Wielokulturowo ..,, op. cit., s.I76.

zI1

piotr witek przesunicie w czasie do XIV wieku. Nastpne ujcia w dalszym cigu przedstawiaj histori Lublina w zgodzie z chronologi. Na ekranie mozemy zobaczy mwicego do

kamery historyka, ktry opowiada o karierze miasta rozpocTwajcej si w XIV i XV wieku. Nastpnie przechodzi on do XVI wieku i zawartej w Lublinie unii Polski zLitw. Wspomina rwniez o gwahownym rozwoju miasta w tym okresie, trwajcym do rozkwitu Rzeczpospolitej Obojga Narodw. W kolejnych ujciach mozemy zobaczy wykadrowane czciobraan przedstawiajcego akt podpisania unii (autorstwa Jana Matejki), lctrym towarzyszy gos lektora odczytajcego fragmenty unijnego traktatu. W tym miejscu do przedstawianej w filmie historii zostaje wprowadzony wtek mniejszocinarodowych i wyznaniowych. Od mwicego do kamery historyka dowiadujemy si, ze odgrywa ofie zlaaczc rol w dziejach miasta. Nastpnie na ekranie mozemy zobaczy ujcia inscenizowane, przedstawiajce epidemi zaraTy, jaka miaa miejsce w Lubtinie w XVII wieku. O dwoch falach zarazy z 160I i 1605 roku dowiadujemy si od |ektora crytajcego archiwalne dokumen. W kolejnych ujciach, rwniez insceni-, zowanych, moemy zobaczy poar miasta, jaki mia miejsce w I7t9 roku. Nastpnie dochodzi do tpnicia w opowiadanej historii, poniewaz na ekranie pojawia si rkopimienny dokument, ktremu towatzyszy gos lektora informujcy o t5rm, e Kazimirz Jagielloczyk, ptzychodzc z pomoc miasfu po poarze, zezwol7 na organizacj cerech jarmarkw rocznie. W tym miejscu mamy do cmienia z rozluniajcym chronologi wydarze przeskokiem z XVIII do XV wieku. W nastpnych kilku ujciach na ekranie pojawiaj si wspczeste obrary Starego Miasta, ktrym towarzyszy gos Prof. Panasa mwicy o nieuchwytnej rzecrywistoci Lublina i jej materialnYch ladach. Nastpuje wic przesunicie w czasi z XY do XX wieku. W kolejnym ujciu zwrcony do ku1n"ry badacz opowiada o freskach w kaplicy zamkowej pod wezwaniem w. Trjcy.

Stanowi one namacatny ladprzeszoci,bdcy zapisem spotkania duchowoci, kultury i teologii bizantyjskiej z kultur duchowoci i teologi Europy Zachodntej. W nastpnych scenach inny historyk opowiada histori powstania freskw w kaplicY zamkowej, zatem narracja znw przenosi nas w czasy redniowielza, co ozrLacza kolejne chronologiczne zawirowanie. Jakby tego byo mao, w nastpnym ujciu pojawia si inna posta, ptezenfica wtek autobiograftczny. Filmowany w konwencji gadajcej gowy dyrektor ""rry Plastycznej KUL Leszek Mdzik opowiada o swoim przybyciu do Lublina i Pierw,ry" zetkniciu_ z miastem, ktre zrob7o na nim niezwyke wrazenie - jakbY bYo z innego iviata.Znw nastpuje czasowe przesunicie w obrbie narracji, rn tazem w okrei 2;.:poowy XX wieku, i nowe chronologiczne zawitowanie. Nastpny przeskok pojawia si wraz- z pokazywanymi w szybkim montazu fotograficznymi obtazami, na ttrych wida prr.ludo*ania ludnoci zydowskiej w okresie niemieckiej okupacji w casie,Il wojrr.y wiatowej. Nastpuje kolejny skok w czasie, mrazem do pierwszej poowy XX wieku. Jednoczenie do historii zostaje wprowadzony jeszcze jeden wtek autobiograftczny. Na ekranie pojawia si posta ksidza Romualda WeksleraWaszkinela, ktry opowiada o swoim zydowskim pochodzeniu, ocaleniu z Zagady waz o tym, jak zosta katolickim kapanem. Mwi ontake o Lublinie, ktry jawi mu si jak9 miasto prawdziwie polskie, niosce tradycj Rzeczlpospolitej wielu narodw i religii, IV nastipnych ujciach mozemy zobaczy inscenizowarre s"erry, przedstawice Ydw taczcycl|r na polu poronitym zbom. Obrazom towarryszy syszany spoza kadru komentarz Waysawa Panasa, mwicy o legendarnej genezie pojawienia si spoecznocizydowskiej na ziemiach,polskich i w Lublinie w okresie rudow dynastii PiastoWskiej, Tym samym znw *ur.ry do czynieniaz chronologicznym cofniciem si z XX wieku do okresu redniowi ecza. W kolejnych ujciach mwicy do kamery prof. Panas

21

Filmowa historia Lublina

opowiada o magicznoci wspczesnego Lublina, na ktr skada si splot rnychludzi i ich biografii, histor7i, obyczajw i wierze. Znw w narracji nastpuje przesunicie w czasie do XX wieku. Nasttrlnie mozemy zobacry ulice wspczesnego Starego Miasta, ktrym towarzyszy komentarz lektora opisujcy vygld XIX-wiecznego Lublina. W tJrm prpadku chronologiczny dysonans w obrbie narracji pojawia si poprzez zestawienie ze sob w montazu pionowym w jednym ujciu dwch porzdkw reprezentowanych przez obraz i gos lektora. Z tego rodzaju konstrukcj nanacji przedstawiajcej rozchwian chronologicznie histori mamy do czynienia w cam filmie. Zabiegowi rozchwianej chronologii filmowej narracji historycznej monaprzypisa okrelone znaczenia w akcie interpretacji dziea. Majc nauuradz, e przedstawiana w filmie historia doczy Lublina, wydaje si, ze zastosowany przez rezyserk zabieg konstrukcyjny podkrela, e mamy do czynienia z miejscem, w ktrym dalsza iblisza przeszo splata si w mocnym ucisku z teraniejszoci.Oznacza to, e Lublin jest przestrzeni w ktrej nakadaj si na siebie i wzajemnie wspistniej rn porzdki czasowe konotujce rne kultury, co uw;rpukla wielokulturowy charakter miasta. Dodatkowo formua rozchwianej chronologii przedstawianej na ekranie historii generuje obraz Lublina jako swoistego magicznego imaginarium, istniejcego nie tyle w przemljajcym czasie historyczflym, co w czasie mitycznym, charakteryzujcym si trwaniem8. Mozna zatem powiedzie, e przedstawiona w filmie historia Lublina niejako koysze si w mitycznym czasie pomidzy dwoma nieustannie si przeplatajcymi biegrurami: wielokulturowej przeszoci i ,,monokulturowej" wspczesnoci,permanentnie nasycajc t ostatni zachowanymi z dawnych czasw strzpami rznorodnoci. Micziy czas charakteryzuje si tym, e poprzez odpowiednie.obrzdy czy ryluay umozliwia powrt do przeszoci albo uobecnienie przeszociw teraniejszoci.W filmie Zikowskiej-Kurczuk n7trrem, kt.y pozwala na powrt do przeszoci,jestflneria, definiowanaprzz Benjamina jako miejska wdrwka, podczas ktrej dokonuje si proces czfiania i pisania miasta, swoistej lektury ulic. Wedfug Benjamtna flneur jest kapanem genius loci. Przypomina rwniez detelctyva, ktry w trakcie swojej wdrwki tropic ladyprzeszoci,jednoczeniekieruje swoj uwag i spojrzenia ku wspczesnoci. Przy lekfrlrze ulic pomaga sobie zasszanymi opowieciami i wspomnieniami z przeszoci. Wdrowka po miecie wprowadza flneura w fausz, przez co pobudza jego wyobrati, w ktrej przeszo oywag. W Magicznym Miecie'w rol flneura wcteli si prof. Waayiiw Panas. W wielu ujciach widzimy go spacerujcego ulicami Lublina, snujcego si po zaukach Starego Miasta, wdrujcego po' lrrbelskich nekropoliach - wielowyznaniowym cmentarz'J przy ul. Lipowej i starym crn,bntarzu zydowskim. Panas, chodzc po Lublinie, tropi pozostawione na murach miasta, ulicach i cmentarzach, nakJadajce si warstwami, lady przeszoci. W trakcie wdrwki po miecieoywia poszczeglne epizody z ptzszoci, przz co przywraca je wspczesoci. Slady przeszoci,wraz przywoywanynri przez flneura zasszanymi opowiecia'mi, pobudzajjego wyobrani, w ktrej dawny Lublin jawi mu si jako miasto magiczne. Tyrrl samym, ozywiaj c przeszo, przywraca strzpy magicznej aury odartemu z niej wspczesnemu miastu. W finale filmu mwi, e we wspczesnym Lublinie zostali tylko Polacy, katolicy z resztkami po minionym, Na temat bada nad mitem zob. np.: E. Nowicka, Sporne problemy bada nad mitem,,,Kulfura i Spoeczestwo", R. 28, nr 3lI984. 9 Zob. W. Benjamin, Anio historii, Eseje, szkice, fragmen, Pozn 1996; Zob. take: A. Zeid\er-Janiszewska, Dryfujcy ,,Jlneur", czyli o sytuacjonistycznej transformacji dowiadczenia miejskiej przestrzeni, w: Frzestrze, filozofia i architelura, red. E. Rewers, Pozna 1 999, s. 1 1 5- 1 34. 213
8

piotr witek

wielokulturowym wiecie. Jednak nawet dzimonla jeszcze coz tego wiata dostrzec: powidoki, sny, obrazy, ktre przychodz do nas w snach i marzeach, w gbokiej nie_ wiadomoci. Nowe miasto, wedfug Panasa, lokuje si zatem na granicy dwch wiatw jawy i snu, widzenia i niewidzenia... Lektura ulic Lublina w opowieci lubelskiego flneura ukada si w palimpsestow histori miasta. Figura fldneura w filmie Zikowskiej-Kurczuk wydaje si by niezwykle istotna z jeszcze jednego powodu. W Magicznym Mieciekamera ledzizachowane w murach i architektonicznej strulurze miasta ladyprzeszoci,penetruje dokumen, wsfuchuie si w poezj lubelskich poetw, we wspomnienia i opowieci mieszkacw mias, relacje historykw. Z zebranych epizodw tworzy nastpnie poszapan narracj palimp_ sestowej historii Lublina. Nie jest trudno zauway, e bdzca po czasoptzstrzennych zakamarkach miasta kamera Zikowskiej-Kurczuk jawi si w tym kontekscie jako przeduee figury flneura. Kamera rezyserki oywia przeszo przylvraca j i wspczesnoci. Tym samym film staje si metaforycznym miejscem spotkania pr zeszo ciz ter aej szo cil0. Czasoprzestrzenna ptynnohistorycznego wiataprzedstawionego w Magicznym Mieciemanifestowana jest rwni za pomoc typowo filmowych rodkw wyrazu. Aby uzyska efekt przenikania si i wspobecnoci rnych czasoprzstrzeni, rezyserka posuya formalnym zabiegiem w postaci ujednolicenia kolorystyki i faktury obrazu _ si zarwno w ch partiach filmu, ktre pokantj Lublin wspczesny, jak i w tych czciach,ktre odnosz si do ptzeszocimiasta. Ujcia, na ktrych mozemy zobaczy teraniejsze miasto z lotu ptaka, po ktrym spaceruj wspczenieubrani ludzie, ulice, po ktrych jedsamochody, autobusy i trolejbusy zosta zralizowane w podobnej tonacji kolorystycznej co inscenizowane ujcia przedstawiajce przeszo, ktrych na wida spacerujcych po Lublinit iudzi ubranych w dawne stroje, ydw spacerujcych po ulicach miasta w tradycyjnych ubraniach oraz jadcy ulic oddzia przedwojennej kawalerii. W obu ptzrypadkach ogldany na ekranie wiatsklany w promieniach soca, przedstawiony w ciepych matowych barwach (obtazy w lekkiej sepii), w ktrych dominuj rzne odcienie brryu, czerwieni i behl. Dodatkowo poszczglne ujcia zost wystylizowane na starsze. Wida na nich wykonane w posrodukcji ,,mechaniczne uszkodzenia" filmowej tamyw postaci rys. Dziki zastosowanemu zabiegowi, mimo ze poszczeglne ujcia przedstawiajce przeszo wspczesnot si pod i wzgldem ikonicznym, l.t. wygldw wiatw przedstawionych, to pod wzgldem estetyki obrazu zachowuj cigo, generuje fekt przenikania si i wspistnienia co wielorakich, konotujcych rne warstwy kulfurowe, czasoprzestrzeni w obrbie filmowego miasta. Zikowska-Kurczuk, ptzywracajc przeszo wspczesnoci,oywia j za pomoc filmowych rodkw wyrazu. Dziki temu miniony wiatw procesie jego ekranowej aktualizacji staje si dynamiczny, widzialny i syszalny. Istotn rol w tym procesie odgrywaj ujcia inscenizowan z udziaem alctorw i stastw, w ktrych przeszokonkretyzuje si na ekranie w wymiarz konicznym i akustycznym. Innym przykJadem ekranowego ,,ozywiania" ptzeszoci mog by ujcia, w ktrym rezyserka dokonaa zabiegu
Uywa;c retoryki Pierra Nory, monapowiedzie, e ftlm staje si,,miejscem pamici". Na temat,,miejsc pamici" zob. A. Szpociski, Miejsca pamici,,,Borussia",llt 29/2003, s,l8; R. Traba, Przeszo teraniejszoci,Polskie spory o histori na pocztku W wieku, Pozrtah 2009; w J. Assmann, Pami lailturowci. Pismo, zapamiwanie i polityczna tosamo cywilizacjach w s taroytnych, W aszawa 200 8. 214
l0

F"
!:: t
t,
,

i:

Filmowa historia Lublina

animacji wiata przedstawionego. Prrzyjmy si kilku przykladom. W scenie przed.stawiajcej poar miasta, jaki mia miejsce w 1719 roku, rezyserka poshryasi zdjciami nakadanymi. Na ujcia kadrujce obraz przedstawiajcy procesj (autorstwa nieznanego malarza), ktrej uczestlricy modl si o cud ugaszea poaru, naooiyzosta widok mienicego si pomaraczowo-m wiatemognia, co w efekcie dao sugestywny metaforyczny efekt poncego miasta. Zabieg kadrowania statycznego obrazu wraz ujciami migoczcego pomienia wprawi historyczny wiatprzedstawiony w ruch, sprawiajc wraelie, jakby przeszona ekranie oywaa. W scenach przedstawiajcych dawny Lublin mozemy zobaczy wykadrowane poprzez mont i ruchy kamery fragmenty archiwalnych grafik i fotografii, ktrym towatzysz odgosy zgielr.:.l ulicznego, Poprzez kadrowanie i dodanie ciezkidwikowej staczne i nieme grafiki oraz fotografie w procesie tworzenia filmu zostajwprawione w ruch i udwikowione. Dziki temu archiwalne, zmumifikowane ju obra4l Lublina oywaj. Tym samym ogldajc je, odnosimy wrazenie, jakby przeszo odradza si w filmowej materii. SpelctakularnyfiI prnlkJadem tego rodzaju zabiega s sceny pokazujce galopujc kawaleri. Rezyserka do reaIizacji tej sceny wykorzystaa archiwalne fotografie, [<tre poddaa procesowi ufilmowienia poprzez kadrowanie. Uzyskane w ten sposb krtkie ujcia, zmontowane w do szybkim tempie z doczonym do nich dwikiem ttentu koskich kopyt, znakomicie symu archiwalny materia filmowy. Tym samym wprawiajc unieruchomion na fotografiach kawaleri w ruch, dodajc do niemych obrazw dwiki, udao si rezyserce orywi galopujcych w przeszoci kawalerzystw, a tym samym, cho na chwil, kiedy ogldamy film, przyrvrci ich galop wspczesnoci. W filmowej historii Nataszy Zikowskiej-Kurczuk historyczny wiat przedstawiony jawi si jako magiczny na wiele sposobw. W Magicznym Miecie wspwystpuj obok siebi elemen posiadajce stafus zwykocii niezwykoci,realnocii nadrealnoci, historycznoci i mitycznoci.Postaci miczne i legendarne wspwystpuj z osobami historycznymi; epizody historyczn - z mistycznymi i teolo gicznymi; a zjawy i cienie zpostaciami ludzkimi. Znakomity m pr zyl<adem te go r o dzaju p aradoks atne go wsp wy s tp owani a r znych e le mentw s sceny przedstawiajce lubelskiego flneura. W pierwszych ujciach filmu z pozadiegecznego napisu informacyjnego dowiadujemy si, ze Wadysaw Panas jest naukowcem, profesofem literatury z Katolickiego Uniwersytefu Lubelskiego. Widzc na .,, ekranie profesora literafury, spodziewamy si, ebdzie on mwi o literaturze, jej historoli - eksperta od historii ydowskiej literatury ,. rii, autorach itd. W takiej wanie wystpia w filmie prof. Monika Adamczyk-Garbowska. Jednak w przypadku Panasa nic takiego si nie dzieje. Naukowiec opowiada o magii, mitach, onirycznym nieweryfiko-

'

cach miasta, ugania si za jakwyimaginowan rzeczywistoci.Mu-y fu do czytienia z zstawieniem w jednej osobie przedstawiciela wiatanauki oraz wiedzy o zabarwieniu ezoterycznym. Pojawienie si w filmie naukowca w opisanej wyej roli jest jednymz zabiegw konstrukcyjnych, ktry w przekonujcy sposb kreuje magiczny klimat miasta. Przykadem wspwystpowania ze sob bytw ludzkich i bytw nadprzyrodzonych mog by inscenizowane ujcia przedstawiajce anioa na biaym koniu, ktry wdrujc po ulicach lubelskiej Starwki towarzyszy zarwno dawnym, jak i wspczesnym mieszkacom miasta. Prawdopodobnie jest to Archanio Micha, ktry objawi si ksiciu Leszkowi Czarnemu we nie,ldzielajc mu rady, kiedy ten w XIII stuleciu udajc si na bitw zasnS pod dbem na jednym z lubelskich wzgrz. Wspomniany tu efekt osigna rezyserka za pomoc techniki montazu motywu powracajcego. Krtkie ujcia przedsta215

piotr witek wiajce anioa na biaym koniu z duczstotliwoci pojawiaj si w postaci przebitek pocztku do koca filmu, zarwno w scenach odnoszcych si do wspczesnoci, od jak i do przeszoci. W filmie Zikowskiej-Kurczuk na ulicach Lublina obok ludzi pojawiaj si rwniez postacie o aparycji duchw. W inscenizowanych ujciach mozemy zobaczy zarwno postaci, ktre jawi si jako reatne, jak i przezroczryste postaci-cienie o ludzkich ksahach, przypominajce niematerialne zjawy, lctre jakby znkd pojawiaj si na uli_ cach miasta, aby zaraz znikn. Efekt w osigna reyserka za pomoc zdj nakada_ nych, ktre symbolizuj w tym przypadku nachodzenie na siebie wiatamaterialnego i rzecrywistoci duchowej. Zabieg ten buduje mocne poczucie niesamowitociwiala przedstawionego. W Magicznym Mieciewydarzea tzw. historyczne, tj. majce potwierdzee w akade_ mickiej historiografii, wspwystpuj obok wydarze o chara\drze magicznym, mistycznym inadprryrodzonym, tj. takich, ktre tradycyjna historiograftauznaje za fikcyjne. Jedne i drugie, bdc skadowymi historyczngo wiataprzedstawionego, maj swoj filmow konkrezacj. Wydarzenia historyczne prezentowane s na rne.por-by. Najprostsrm z nich s filmowane w konwencji gadcych gw ujcia przedstawiajce zawodowych historykw,I<trry mwic do kamery prezentuj ustalenia aktualnego stanu wiedzy. Dobrym przyk<.adem mogby ujcia przedstawiajce jednego z ekspertw mwicych np. o pocztkach miasta. Innym sposobem jest dobiegajcy spoza kadru gos lelrlora odczytujcy rznorodne informacje z zachowanych materiaw rdowych,np. o zarazi w Lublinie, ktra miaa miejsce w latach 1601 i 1605, o dfugoci gwnych arterii w granicach miasta, o liczbie zal<adw przemysowych i zatrudnionych robotnikw i. Jeszcze innym sposobem s ujcia, w ktrych kamera poruszajc si wzduz zapisanych i drukowanych wierszy filmuje dokumenty rdowe, pozwalajc widzom odcryta dane stastyczne i liczbowe doczce miasta. Wydarzenia o charakterze mitycznym i nadprzyrodzonym pojawiaj si np. w komentaruuWadysawa Panasa, ktry z offu - na tle obrazw pokazujcych tahczcych na polu chasydw - opowiada o tym, jak ydzi dostali od Boga znak w postaci rozwieszonych na drzewach kartecek, zkdrych dowiedzieli si, e majosiedli si w Polsce i mieszka w niej do czasu, kiedy pr4ljdzie mesjasz i ich wyzwoli. Tym samym wiedza o chatakterze naukowym wystpuje w filmie na rwnych prawach z wiedz o chara|erze ezoterycznym. Powyszy zabieg efektywnie buduje klimat niesamowitoci ogldanej na ekranie historii orazmagicznoci miasta. ::: Pewna niezwykOhistorycznego wiata przedstawionego w Magicznym Mieciepizejawia si rwnie w m, e jest on niejako naznaczony pitnem katastroff, ptzez L,r" blin jawi si w filmie jako (Akro)(Nekro)polisll, miasto, w lrym dokona si katuktri"m - zagada ydw z ich kultur ktrej lubelskim symbolem jest Majdanek. Wtek-katastroficzny przewija si w caym filmie od jego pocztku do koca. Rezyserka uwypukla go, uzywaj c rnych rodkw wyTazn. Jednym z nichjest wczenie do narracji odczytywanych pTzz lektora w charakterze komearza fragmentw wierszy Jozefa Czechowlcza, przedwojennego lubelskiego poety katastroficzngo, ktry w swojej twrczoci Zob. T. Sawek, Akro/nekro/polis: wobraenia miejskiej przestrzeni, w,. Pisanie nliasta..., op. cit., s.29-32:, O inspiracji tekstem Sawka pisaa w autokomntarzl do swojej twrczoctreyserka. Zob. N. Zikowska-Kurczuk, Warsztat scenarzys i reysera dolalmentalnego filmu historycznego, w: Histori w kulturze wspczesnej. O niekonwencjonalnych podejciach do przeszoci,
red. P. Witek,

|1

M. Mazur, E. Solska, Krakw [w druku]. 216

FEl-

!.
t!

Filmowa historia Lublina ptzewidzi zagad zydowskiego Lublina. Wtek katastroficzny ujawniany jest rwniez poprzez zastosowanie montaar po\NTacajcego mowu. W filmie mamy do czynienia z prrywowanym ptzeze mnie ju wczeniej mowem anioa na biaym koniu, ktry pojawia si na ekranie niczym mantra. W omawianym tu kontekcie interpretacyjnym filmowemu motywowi anioa mona przypisa funkcj symbolu majcej nadejkatastroff. w filmowy anio wydaje si by ekranow konkretyzacj Benjaminowskiego ,,Anioa Historii"12, zapowiadajcego katastrof i niemogcego jej zapobiec. Tym samym historyczny wiatprzedstawiony jawi si w filmie jako naznaczony przz fatum, co rwniez jest jednym z atrybutw jego niezwykoci. Klimat niesamowitoci podkrela rwniez ctkadwikowa. Muzyka Henryka Kuniaka, tembr gosu i szept lektora, ktrego komentarz doczcy jakiegowtku nagle si irryvva i przechodzi do wtku cakowicie innego, typowe dla miasta odgosy ulicznego zgieI,dobiegajce z podwrek odgosy dziecicych zaba:w (wyliczanki recytowane w rznych jzykach), przedwojenne piosenki i melodie - a wic odgosy towarzyszce ogldanym na ekranie obrazom - dodatkowo buduj polifoniczny charakter historyczngo wiata przedstawione go, po dkre lajc j e go magiczn aur . Na zakoczenie niniejszego szkicu, ktry jest jedynie bardzo ograniczon fragmentaryczninterpretacj filmu, warto zaznaczy, e Magiczne Miasto Nataszy Zikowskiej-Kurczuk jawi si jako jeden z tych filmw, ktre nie udaj w jakiobiekfywny i ptzezroczysty formalnie sposb przedstawiaj miniony wiattakim, jakim by w przeszoci.Magiczne Miasto wydaje si by filmem w peni autorefleksyjnym, tzn. e ogldajc go odnosi si wrazenie, e rezyserka w peni wiadomie uyaformu filmu dokumentalnego, wpisanej w estetyk realizmu magicznego jako strategii modelowania historycznego wiataprzedstawionego, ktry na ekranie przyjmuje jawn posta ,rzeczywistoci wyobraonej" . Tym samym wydaje si, ze film wychodzi naprzeciw sformuowanej przz Georgesa Didi-HuberTnana epistemologicznej przesance, goszcej, e; ,,eby pozna, trzba sobie wyobrazi. I...] Aby wiedzie, trzeba sobie wyobrazic. t...] Aby pami eja, trzeba sobie wyobtazi"|3 . Konkluzja jest wic taka, e historia wyobrazona jest jedyn jaka istnieje i funkcjonuje we wspczesnej przestrzeni kulturowej. Nawet histoa akadmicka, wTaz ze swoim naukowym instrumentarium badawczym, jest tylko i az histori wyobraon- konstruktem poznawczym, ktry - wedfug sugestii Jana Pomorskiego - nie dostarcza wiedzy o przeszoci,jak czsto bdnie si .g6ri, jest natomiast jedn z form autoreflksji pokolenia, zapisem jego samowiedzy kulturowej, manifestujcej si w postaci tekstw historiograftcznychla. Filmowa historia, 6dc alternatyw dla historii pisanej, jawi si jako forma autorefleksji spoeczestwa ekranw. Jest rwnie zapisemjego kulturowej samowiedzy, z tym e manifestujcym si nie w postaci drukowanych narracji historycznych, a w formie rnej proweniehcji audiowizualnych opowieci o przeszoci.Magiczne Miasto Nataszy Zikowskiej-Kurczuk jest wanietak opowieci.

12

Zob, W. Benjamin, Anio Historii..., op. cit., s. 4I8. |' Zob. G. Didi-HuberTnan, Obrazy mimo wszystko, Krakw 2008.

14

rd. W. Wrzosek,

J.

Pomorski, Historiografia

Pozn

jako

1998, s,377.

autorefleksja kultury poznajcej,

w: wiat

historii,

2I7

piotr witek Assmann J., Pami kulturowa. Pismo, zapamiwanie i polityczna tosamo cylviti_ w zacj ach s tarotnych, W arszawa 2008. Barthes R., Dyslalrs historii,,,Er(r)go", nI 3, 2/2007 Benjamin W., Anio historii. Eseje, szkice, fragmen,Ponrr 1996. Didi-Hubennan G., Obrazy rnimo wszystko, Krakw 2008. Film i historia, red. I. Klsrz, Warszawa 2008. Gbski J., Kilka paradolcsw o filmie dolamentalnym, ,,Kwartalnik Filmowy,,, nr 23/1998. Golka M., Wielolanlturowo miasta, w: Pisanie miasta - czytanie miasta, red. A. Zeidler Janiszewska, P ozna 1997 . Micciche L., Film i historia,,,Kino", nr 7 (187)1198I.
28,
red,.

Bibliografia

W. Wrzosek, Pozna 1998. Przylipiak M., Poeka kina dolumentalnego, Gdask-Sfupsk 2004. Renov M., The Subject of Documentary, Mineapolis, London 2004. Rosenstone R.A., History on Film. Film on History, London 2006. Rosenstone R.A., Yisions of the past. The Challange of Film to Our Idea of History, London 1995. Szewczyk M., Realizm magiczny: geneza - terminologia - prakka literacka (Rnorodn o p r o gr am ow o - arl s l c z n a),,,P rze gld Humarrist y czrly", nr 3 l 20 0 I . Szpocski A., Miej s ca p amici,,,Borussi a", nI 29 /2003 . Traba R., Frzeszoc teraniejszoci. w Polskie spory o histori na pocztku W wieku, Poznafi2009. Witek P., Historycznyfilm dokumentalny jako ,,kino slu zerowgo",w: wiat z histori, red. P. Witek, M. Woniak, Lublin 2010. Witek P., HistorycznyfiIm dohlmentalny jako dyshl.rs metaforyczny,w: Medi audiowizualne w wrsztacie historyka, red. D. Skotarczak,Poztah2008. Witek P., Kultura -rth - historia. Metodologiczne problemy dowiadczenia audiowizualnego, Lublin 2005. Zeidler-Janiszewska A., Dryfujcy ,,flnellr", czylj o sytuacjoniscznej transformacji dowiadczenia miejskiej przestrzeni, w: Przestrze, filozofia i architektura, red. E. Rew-

Nowicka E., Sporne problemy bada nad mitem, ,,Kultura i Spoeczestwo", R. nr 3lI984. Pomorski J., Historiografia jako autoreflel<sja kultury poznajcej, w: Swiat historii,

Summary In the context of contemporary audiovisual culture, film seenu to be one of the most popular forms for representing the past and thinking about history. Film is an interesting alternative to traditional written history. For this reason the article is focused on a documentary nm eniitted "Magic Town". The film is an,audiovisual historical story about Lublin which presents the town as a magic multicultural place where different nationali-

- Poles, Germans, Jews - lived together for many hundreds years. The director of the film shows the history of the town through the prism of esthetics of magical realism.
ties

"Magic Town" is a self-reflective film. It reveals that the past on the screen is an envisaged historical reality.

2l8