FRANCISCO JAVIER MARTNEZ FERNNDEZ (ur.

1947), katolicki arcybiskup Granady, wywicony na ksidza w1972 roku, od 1985 roku biskup pomocniczy Madrytu, od 1996 roku arcybiskup Kordoby, od 2003 zwierzchnik archidiecezji wGranadzie. Wykadowca patrologii, studiowa wHiszpanii, Niemczech, USA iIzraelu. Duszpasterz modzieowy, zwizany ze wsplnot Communione eLiberazione. Przewodniczcy komisji teologicznej hiszpaskiego episkopatu. Zaoyciel kilku znaczcych instytucji teologicznych wGranadzie, m.in. Instytutu Teologii Lumen Gentium, Instytutu Filozofii im. Edith Stein, Midzynarodowego Instytutu Studiw nad Chrzecijastwem Wschodnim oraz wydawnictwa Nuevo Inicio.

Koci mentalnie skolonizowany

Autor Autorski

KOCI MENTALNIE SKOLONIZOWANy

Rozmowa zAbp. Javierem Martnezem
Nasz wiat jest jak pocig, ktrego lokomotywa to kultura nihilistyczna. Ten pocig pdzi prosto wprzepa, pdzi ku samozniszczeniu. Nie da si ju go zatrzyma. Te procesy poszy ju za daleko. Dobrze jest wic, jeli niektre osoby wysid zpocigu przed przepaci, rozpal ogniska, zaczn piewa itaczy wok ognia. Moe kto zpocigu zobaczy ich ite zechce wysi przed zagad. Musimy wic piewa itaczy. Pocigu nie uratujemy, ale przynajmniej ocalimy niektrych, awok ognisk zbudujemy now spoeczno.

Granada, listopad 2009 Rozmawia: Grzegorz Grny Wsppraca Artur Mrwczyski-van Allen, Tomasz P. Terlikowski Tumaczy Bronisaw Jakubowski

Foto: http://diocesisgranada.wordpress.com/

Na naroniku paacu arcybiskupiego wGranadzie znajduje si paskorzeba wielkiego teologa hiszpaskiego Francisco Sureza, uwaanego za najwybitniejszego przedstawiciela neoscholastyki, aniekiedy okrelanego nawet jako najwikszy scholastyk po w. Tomaszu zAkwinu. Ksie Arcybiskupie, kiedy wychodzi Ksidz zkatedry, zawsze musi natrafi na spojrzenie Sureza. Czy nadal jest on wanym punktem odniesienia dla wspczesnych chrzecijan?

 Granada jest ojczyzn wielkiego teologa, jakim by bez wtpienia Francisco Surez. Zdaniem niektrych mylicieli, np. Alasdaira MacIntyrea, prawdziwym ojcem nowoczesnej filozofii jest nie Kartezjusz, lecz wanie Surez. Zadecydowaa otym zwaszcza jedna niezwykle fatalna ibrzemienna wopakane skutki okoliczno. Ot Surez dokona rozszczepienia celu ycia czowieka na dwa cele: naturalny inadnaturalny. Celem naturalnym byo szczcie, anadnaturalnym uszczliwiajca wizja Boga. Przyjcie takiego zaoenia oznaczao uznanie, e czowiek moe wypeni swoj natur, nie potrzebujc przy tym aski Boej. Jeeli moim naturalnym celem jest szczcie imog osign je rodkami wycznie przyrodzonymi, to wwczas Bg, azwaszcza Jezus Chrystus, staje si nieuchronnie wmoim yciu czym zbytecznym. Staje si elementem, bez ktrego mog si obej, inie pociga to za sob adnych negatywnych konsekwencji dla mojego czowieczestwa. Wiem, e Surez by wielkim teologiem, ktry odpowiada na szczeglne wyzwania swoich czasw, ale wywoa ruchy, ktrych konsekwencji nie mg zapewne przewidzie. Nie jest przy tym wane, e stanowisko jego ksztatowao si wogniu walk teologicznych zreformacj, gdy zzaoenia byo ono przeciwstawne Tradycji Kocioa. Tradycja chrzecijaska bowiem, choby ustami w. Augustyna, mwia, e stworzeni jestemy dla Boga iniespokojne bdzie serce nasze, dopki nie spocznie wBogu. Tak wic nie mona wprowadza podziau na to, co naturalne inadnaturalne, tak radykalnie, e wkocu okazuje si, e to, co ludzkie, jest czym zasadniczo odmiennym od tego, co chrzecijaskie. Wten sposb to, co chrzecijaskie, traci znaczenie dla ycia ludzkiego. Tak powstao pknicie, ktre naznaczyo czasy nowoytne radykalny dualizm midzy chrzecijastwem ayciem codziennym. Owocem tego podziau, ktry niestety wzi swj pocztek wKociele, jest fakt, e dzi stawia musimy czoo kulturze nihilistycznej. Wiem, e istniaa moliwo rozwoju zupenie innego rodzaju nowoczesnoci. Jej wyrazem byy choby wiczenia duchowe w. Ignacego Loyoli. Zwyciya jednak koncepcja wiata, ktry stopniowo zamyka si wgranicach nauk fizycznych, iktry przybiera ksztat mapy, jak czowiek moe oglda zzewntrz. Nie zostaa natomiast zrealizowana inna moliwa forma nowoczesnoci, ktra nie zrezygnowaaby wcale zrozwoju technicznego, ale ktra utrzymaaby Chrystusa jako klucz do zrozumienia wszystkiego, co ludzkie. Ludzko uniesiona zostaa natomiast przez fal, ktra zrodzia zupenie inn, dualistyczn nowoczesno ijej prekursorem, moim zdaniem, by wanie ks. Surez.

149
Dlaczego jednak Surez zdecydowa si na ten dualizm? Dlaczego podzieli cel ycia czowieka na naturalny inadnaturalny? Bardzo dobrze opisa to Henri de Lubac. Surez wprowadzi do koncepcji natury ide wzit zobserwacji planet igwiazd, zdziea faszywie przypisywanego Arystotelesowi, noszcego tytu De caelo, ktre zakadao twierdzenie, prawdopodobnie nieprawdziwe rwnie wodniesieniu do wiata fizycznego, ale zpewnoci idce na przekr caej chrzecijaskiej tradycji. Ot twierdzenie to gosio, e kada natura posiada rodki konieczne do osignicia swego wasnego celu. Wzwizku ztym nie mona byo ju powiedzie, e czowiek jest stworzony do celu, ktrego sam zsiebie nie moe osign. Ksiga De caelo krya po Europie ju wXIV stuleciu. Wyprzedzaa wic Sureza, ktry y wII poowie XVI ina pocztku XVII wieku. Surez przej znajdujce si wniej sformuowanie do swego systemu, anawet dokona jego teologicznej systematyzacji. Nie twierdz, e by on jedynym odpowiedzialnym, ani e jego dzieo byo gwnym czynnikiem determinujcym nowoczesn kultur, ale zpewnoci byo jednym zdecydujcych elementw. W Dziedzictwie cnoty Alasdair MacIntyre przekonujco udowadnia, e nie da si uzasadni etyki poprzez argumentacj odwoujc si tylko do rozumu. Dowodzi wic, e niemoliwe jest udzielenie czysto racjonalnego wyjanienia dla ycia moralnego. Ostateczn konsekwencj przyjcia teorii Sureza odwch celach jest wic niemono uzasadnienia atym samym obronienia ycia moralnego. Dla nowoczesnego czowieka bowiem niemoliwe jest wyprowadzenie obowizkw moralnych zcelu, ktry pozostaje zewntrzny wobec niego samego. Widzimy wic, jak zastosowanie tej zamknitej koncepcji natury do czowieka wywoao pomieszanie dotyczce tajemnicy istoty ludzkiej oraz jej ostatecznego przeznaczenia. To pomieszanie bardzo mocno naznaczyo nowoczesno. Jest to szczeglnie widoczne wtakim miecie jak Granada, ktre zostao odbite zrk muzumanw dopiero w1492 roku. Unas wszystko, co poprzedza Zoty Wiek, wpamici chrzecijaskiego ludu ma tendencj do atwego przeksztacania si wzamierzch prehistori. Wzwizku ztym Hiszpania jest owiele nowoczeniejszym krajem ni inne pastwa europejskie, gdy wynurzya si zrekonkwisty do pno ukresu redniowiecza iu zarania renesansu.
Koci mentalnie skolonizowany

Jej uformowanie si po omiu wiekach islamizacji zbiego si znarodzinami nowoytnoci. Hiszpania nie miaa wic za sob bagau pewnego dziedzictwa umysowego, jak inne kraje Europy. Niemal od razu zostaa wobec tego uksztatowana przez nowe prdy. Pojawi si wspomniany przeze mnie dualizm, ktrego logiczn konsekwencj musiaa by sekularyzacja. Czy Hiszpania, zainfekowana tym dualizmem, przestaa ju by krajem katolickim? WHiszpanii istniej resztki, rozproszone fragmenty chrzecijaskich dowiadcze. Uwaam je za ogniwa spontanicznej wytrzymaoci chrzecijaskiej tradycji, wktrej kultura, ycie ludu iwiara byy ze sob cile zwizane. Niektre ztych dowiadcze animowane s przez stowarzyszenia czy zwizki, wktrych dostrzegam to, co Arystoteles nazwaby poszukiwaniem wsplnego dobra. Poza tymi fragmentami jednak cao ycia spoecznego naznaczona jest kultur owiecenia. Katolicyzm hiszpaski nie jest wstanie przeciwstawi si tej dominujcej kulturze, gdy nosi wsobie ran, ktra narodzia si znowoczesnoci, iktra radykalnie oddzielia dowiadczenie chrzecijaskie oraz dowiadczenie ludzkie. Jak si ten dualizm przejawia wkonkretnym yciu? Wiele razy suchaem praktykujcych chrzecijan, ktrzy uwaali si za osoby wierzce, ale mwili, e to wszystko, czego naucza Koci, moe by co prawda inspirujce wyciu osobistym, ale zupenie nie nadaje si do zastosowania wfirmie, wktrej pracuj, poniewa firma ta rzdzi si prawami ekonomicznymi. Tego typu przykady mgbym mnoy. Takie chrzecijastwo jest bardzo kruche, poniewa ma do zaoferowania tylko akty pobonoci, okrelane oglnie mianem duchowoci, albo pewien rodzaj lepszej nauki religii. Kiedy takie chrzecijastwo ulega logice, jaka przedostaje si zkultury owieconego humanizmu, czsto przeksztaca si wnihilizm. Ci ludzie rzadko zadaj sobie pytanie, wjakim stopniu Chrystus obecny jest wmoim yciu, jak wpywa na moje czowieczestwo, na moje spojrzenie na wiat, mj sposb postrzegania istoty ludzkiej, ciaa ludzkiego, zwizku mczyzny ikobiety, relacji zawodowych itd. Chrystus jest jakby coraz bardziej wtym nieobecny, traci swoj wano. Waciwie utraci j ju dawno, ale teraz dopiero wychodz na wiato dzienne konsekwencje tej

151
utraty wanoci. Lekarstwem na t chorob nie moe by powrt do tradycji dualistycznej, ktra jest wanie powodem owej choroby. Jak wic odpowiedzie na ten dualizm? Trzeba odzyska wiadomo, e Jezus Chrystus jest centrum kosmosu ihistorii. To jest sposb na zrozumienie rodziny, maestwa, ekonomii, firmy, societas czy polis, ktre rodzi si zkonkretnej wiadomoci tego, czym jest czowiek, kiedy dowiadcza odkupienia Chrystusa. Trzeba wic podj waciw misj Kocioa, ktr jest ewangelizacja. Uwaam, e wdziele tym nie musimy niczego wymyla. Wystarczy wcieli wycie nauczanie

,,to wszystko, czego naucza koci, moe by co prawda inspirujce wyciu osobistym, ale zupenie nie nadaje si do zastosowania wfirmie.
Soboru Watykaskiego II. Kluczowe s zwaszcza takie dokumenty, jak konstytucja Dei Verbum, punkt 1. konstytucji Lumen gentium oraz punkt 22. konstytucji Gaudium et spes. To s klucze. Nastpnie mamy cae nauczanie Jana Pawa II oraz Benedykta XVI, ktre wychodzi poza paradygmat wieckoci. Najwikszym problemem jednak jest to, e nasza cywilizacja tak przesika ow kultur dualizmu, i nastpia mentalna kolonizacja Kocioa. Wielu chrzecijan przyjmuje bowiem jako oczywisto w paradygmat wieckoci, ktry paraliuje iniszczy ycie Kocioa od rodka. Ztego powodu wielu katolikw nie jest nawet wiadomych owych kluczy, ktre daje nam Magisterium Kocioa, iktre pozwalaj nam wyzwoli si ztej kultury dualizmu. Czy znaczy to, e do tej pory Koci nie prowadzi waciwej ewangelizacji?
Koci mentalnie skolonizowany

 Przez ostatnie wieki nasze nauczanie chrzecijaskie koncentrowao si na naukach moralnych. Zakadano zgry, e wszyscy Hiszpanie s katolikami, wic nie ma potrzeby wiedzie, co to znaczy by chrzecijaninem. Wrezultacie powstaa owiecona interpretacja chrzecijastwa, widzca wpostaci Chrystusa tylko inspiratora moralnoci czysto ludzkiej. Na przykad Kant lub autorzy wielu XX-wiecznych dzie oJezusie zNazaretu przedstawiaj Go jako posta czysto ludzk, inspirujc cechami moralnymi. Jeli przyjmiemy ten punkt widzenia, to nie mamy adnej obrony przed nihilizmem, absolutnie adnej. Byli jednak teologowie, take powoujcy si na Sobr Watykaski II, chociaby Karl Rahner czy Jacques Maritain, ktrzy wanie wsekularyzacji upatrywali szans dla Kocioa itraktowali j jako bardzo pozytywny czynnik. Twierdzili, e katolikiem powinno si by nie tylko ztradycji, zurodzenia, zjakiej siy inercji, lecz zosobistego wyboru. Chodzi bowiem nie oilo, aojako. Lepsze jest wic chrzecijastwo mniej liczne, ale gbokie, ni masowe, ale powierzchowne. Sekularyzacja za wymusza taki wanie proces jest szans oczyszczenia Kocioa. Moe bdziemy mniej liczni, ale bardziej ewangeliczni. Wiem, e niemal wszyscy chrzecijascy teologowie imyliciele XX wieku przejmowali si faktem, i ycie chrzecijan idowiadczenie Kocioa wydaje si by coraz mniej istotne dla konkretnych ludzi. To pobudzao ich trosk, eby owo dowiadczenie uczyni istotnym, ale nie wszyscy byli jednakowo wiadomi podstawowego problemu dualizmu. Nie myl tu tylko oRahnerze, cho onim take, ale owielu, ktrzy si na nim opierali. Czynienie Kocioa istotnym dla nowoczesnego wiata powoujc si choby na aggiornamento, ktre proponowano wkontekcie Soboru WatykaskiegoII traktowane byo jako konwersja na nowoczesno. Doprowadzio to, niestety, do kolonizacji chrzecijaskiego sownictwa oraz chrzecijaskich kategorii przez pojcia ikategorie nowoczesne. Na pocztku nie zdawano sobie nawet ztego sprawy, gwnie zpowodu inercji samego ycia Kocioa, atake dlatego, e chrzecijastwo inowoczesno uyway tych samych sw, tylko nadaway im inne znaczenie. Na przykad Tradycja Kocioa miuje

153
wolno, ale nowoczesno te wiele mwi owolnoci. Wtedy wydawao si, e nie ma wtym adnej trudnoci. Zczasem okazao si jednak, e pod tym samym pojciem kryj si rne znaczenia. Dzisiejsze czasy przypominaj nieco sytuacj zIV wieku, gdy kto powiedzia: pewnego dnia odkrylimy, e nasz Koci jest ariaski. Tak samo dzi odkrywamy, e istotna cz Ciaa Chrystusowego, czyli Kocioa, przede wszystkim jego elit intelektualnych czy rodowisk akademickich, ma zupenie inne rozumienie chrzecijastwa ni przez wieki przekazywaa nam Tradycja. Nagle kryterium tego, co moe by lub nie moe by prawd wnaszym depozycie wiary, wyznacza zaczy kategorie nowoczesnoci. To dzieje si na masow skal wwielu przestrzeniach katolickiej edukacji, gdzie nie ma nawet wiadomoci tego procesu. Po prostu bezwiednie przyjmuje si kategorie nowoczesnoci iwychowuje si do bycia nowoczesnym. Chrzecijastwo stopniowo staje si jak marginesow resztk, ktra trwa jako inspiracja etyczna, ale jest coraz mniej istotna dla realnego ycia. Bardzo wyranie ujawnio si to przy okazji latynoamerykaskiej teologii wyzwolenia, ale dzieje si to rwnie wnaszych zachodnich spoeczestwach, wsubtelniejszy sposb, przy pomocy kolonizacji poprzez kategorie liberalne, np. liberaln koncepcj wolnoci czy wadzy. S to koncepcje rozpowszechniane na wielk skal przy pomocy rodkw masowego przekazu, bez gbszej wiadomoci czy szkodliwej intencji. Nagle jednak ludzie odkrywaj, e ich sposb mylenia iprzeywania naley do religii, ktra nie jest ju t religi, jak poznali wkociele. Nasze kategorie mylenia zostaj skolonizowane przez ten wiat, ktry przedstawia Koci jako twr dziwny, obcy, nierzeczywisty. Takie s tego owoce. W tym kontekcie dziea Maritaina nie da si oceni jednoznacznie. Powstawao ono wokresie, gdy dopiero zaczynano poszukiwa odpowiedzi na problem zewiecczenia. Niektrym osobom irodowiskom, np. wPolsce, posuyo ono do odkrycia jednoci midzy yciem chrzecijaskim ahumanizmem, choby poprzez dzieo Humanizm integralny. Innym natomiast, np. wAmeryce aciskiej, przede wszystkim poprzez dzieo Czowiek ipastwo, posuyo do tego, eby powiedzie: misja Kocioa dotyczy tylko dusz, natomiast wszystko, co dotyczy ycia doczesnego, przypada pastwu. Takie odczytanie Maritaina wspgrao zdualizmem, ktry Koci wAmeryce aciskiej odziedziczy ztradycji.

Koci mentalnie skolonizowany

Ksidz Arcybiskup porwnuje nasze czasy do epoki ariaskiej wdziejach Kocioa... Porwnanie midzy sytuacj Kocioa wczasach ariaskich iwe wspczesnoci nie jest moj intuicj. Znajduje si ono wdziele kardynaa Johna Henryego Newmana Arians of the Fourth Century, gdzie autor bardzo dokadnie wyjania, wjaki sposb arianizm dokona kolonizacji chrzecijastwa poprzez kultur pnego hellenizmu, przez racjonalno hellenistyczn. Musi istnie jakie kryterium, wedug ktrego wybieramy to, co moe by zaakceptowane przez Tradycj Kocioa. Innymi sowy, Tradycja Kocioa zmusza nas do osdu, bymy oczyszczali pewne elementy kultury lub je odrzucali. Arianizm by jednak tak subteln herezj, e bardzo trudno byo taki osd przeprowadzi. Dlatego znajdowali si tacy, ktrzy uwaali, e trzeba wyrzuci zTradycji ca racjonalno hellenistyczn. Inni zkolei sdzili, e do rozwizania problemu wystarcz rodki dyscyplinarne. Decydujca okazaa si jednak rola, jak odegrali wielcy Ojcowie Kapadoccy wsplnie zwieloma innymi osobami, zwaszcza ze w. Atanazym. Ich olbrzymi wysiek polega na oczyszczeniu tajemnicy wiary iwyraeniu jej wtaki sposb, eby owa wielka prawda zbawcza moga zosta przyjta przez osoby ohellenistycznej tradycji kulturowej, bez koniecznoci wyrzucania na mietnik wszystkiego, co byo tradycj hellenistyczn, to znaczy, poprzez zebranie wniej tego, co byo prawdziwe, iprzeobraenie tego od rodka poprzez przyjcie Chrystusa. Chciaem wanie zapyta oOjcw Kocioa, dziki ktrym udao si przezwyciy kryzys arianizmu. Ksidz Arcybiskup jest patrologiem, dlatego pewnie Ojcowie Kocioa s mu bardzo bliscy. Czego jednak mog oni nauczy nas dzisiaj? Czy wobliczu obecnego kryzysu mog by nam przydatni? Ojcowie Kocioa nie udziel nam bezporednich odpowiedzi na problemy wspczesnej bioetyki ani wyzwania zwizane zrozwojem technologii. Ich rola polega na czym innym. Ot Ojcowie jako pierwsi stanli wobec konfrontacji idialogu chrzecijaskiego dowiadczenia ze swoj wasn kultur, czyli kultur hellenistyczn. Wtym sensie odpowied

155
wielkich Ojcw Kocioa ma moc rodzicielsk, dlatego nazywamy ich ojcami. Oni nas rodz. Ich lektura, ich rozwaania przywracaj nam wieo chrzecijaskiego dowiadczenia iukazuj nam drogi, ktre nie prowadz donikd na ciece wyraania wiary wokolicznociach kulturowych, czynicych j niemal nieprzystajc do ycia. Przecie Trjca wita bya niemal nieprzystajca do myli helleskiej, ajednak Ojcowie dokonali wcigu wiekw wysiku, aby poj rzeczy nieprzystajce do siebie, aby wyrazi, wjakim stopniu wiara chrzecijaska odpowiada na najgbsze pytania, ktre hellenistyczna racjonalno pozostawiaa bez odpowiedzi, aby otworzy nowe przestrzenie inowe horyzonty rozumienia wiata iludzkoci. Wtym sensie blisko zOjcami chrzecijaskiego ludu ado tego niekoniecznie trzeba by akademickim badaczem patrologii jest tak zapadniajca. Dziki Bogu ta blisko jest dzi nawizywana choby przez odzyskanie Liturgii Godzin dla wieckich. Kadego dnia ogromne rzesze ludzi na caym wiecie otwieraj brewiarze iwgodzinie czyta poznaj teksty Ojcw Kocioa, ktre tworz obraz wiata zgodnie zzapadniajc moc ich ojcostwa. Wrmy jednak do porwnania czasw wspczesnych zepok arianizmu. Nawizanie do tamtych czasw wydaje mi si waciwe, gdy wczesny arianizm mona porwna ze wspczesn liberaln teologi protestanck, ktra ma duy wpyw na sekularyzacj chrzecijastwa wdzisiejszej kulturze. Podobne s niebezpieczestwa, podobne te drogi wyjcia zkryzysu. Przede wszystkim wyzwanie kultury nowoczesnej powinno zachca nas do przemylenia od rodka caej naszej tradycji. Musi to by tradycja, wktrej centrum stoi Chrystus. Jeeli chcemy nadal nazywa si chrzecijanami, musimy stwierdzi, e Chrystus jest Centrum kosmosu iPanem historii. Jest Tym, przez ktrego idla ktrego wszystko zostao stworzone. Iztej wanie perspektywy musimy na nowo spojrze na ca nasz tradycj kulturow. Dlatego e kolonizacja wiary chrzecijaskiej przez kultur nowoczesn (kultur, ktra niestety zrodzia si wonie chrzecijastwa), wcoraz oczywistszy sposb prowadzi dzi do nihilizmu, do mierci wiary, atake mierci czowieka. To jest wysiek nie tylko intelektualny, cho wbardzo duym stopniu powinien by take wysikiem intelektualnym. Uwaam, e jest to jedno znajwaniejszych zada ewangelizacyjnych Kocioa
Koci mentalnie skolonizowany

wdzisiejszych czasach. Dotyczy bowiem problemw, ktre jak wepoce arianizmu dotykaj caego wiata chrzecijaskiego. Obserwowaem, e wtym wanie kierunku szy troska iwysiek Jana Pawa II, zawsze ukazujcego przykadem, azarazem goszcego sowem mio, ktrej pocztkiem iniewyczerpanym rdem by dla niego Jezus Chrystus. Uwaam, e Jan Pawe II sformuowa program dla caego Kocioa. Wida, jak ten temat podejmuje wswym nauczaniu Benedykt XVI, choby wkatechezach oOjcach Kocioa, aprzede wszystkim wksice oJezusie Chrystusie. Ta ostatnia praca dotyka sedna problemu, dlatego e tak warianizmie, jak iwe wspczesnej konfrontacji, na samym kocu okazuje si, e jdrem problemu jest spr oznaczenie irol Jezusa Chrystusa. Arianie zpunktu widzenia swej greckiej logiki nie mogli przyj, e kto zrodzony moe by Bogiem, pierwsz zasad, praprzyczyn wszystkich rzeczy, za ludzie nam wspczeni nie mog przyj, e kto, kto y wjakim konkretnym momencie dziejowym, moe obejmowa histori oraz kosmos. Sw ksik oJezusie papie rzuca si wsam rodek najbardziej palcej dyskusji ikontrowersji naszych czasw. Wyjania, kim jest Jezus Chrystus, jak Koci czyta teksty Ewangelii, wskazuje punkty, wktrych koncentruje si najwiksze napicie midzy Tradycj chrzecijask akultur wspczesn. Dlaczego jednak tradycja Ojcw Kocioa, oktrej Ksidz Arcybiskup wspomina ztak atencj, nie ustrzega nowoytnego Kocioa przed mentaln kolonizacj przez myl owieceniow?

Nie ma potrzeby ju walczy przeciwko Kocioowi, dlatego e nikt nie jest wstanie przyj sw zEwangelii jako ostatecznego kryterium swojego ycia.

157
Jedn zodpowiedzi moe by fakt, e wostatnich wiekach Ojcowie Kocioa nie byli dostpni dla chrzecijaskiego ludu. wita Teresa zvila miaa wXVI wieku wikszy dostp do Ojcw ni Hiszpanie wXX wieku, nawet dwadziecia czy pitnacie lat temu. Ona dysponowaa tekstami aciskimi, ado dzi wiele dzie nie zostao przeoonych na jzyk hiszpaski. Natomiast te dziea, ktre tumaczono, byy to przede wszystkim prace ascetyczno-moralne, niemal nigdy za teologiczne. Dopiero dziesi lat temu wydano po raz pierwszy po hiszpasku w. Grzegorza zNyssy. Nie lepiej byo zpismami w. Grzegorza zNazjanzu, w. Bazylego Wielkiego czy Orygenesa. Myl, e to pokazuje, jak hiszpaska teologia powoli tracia swj ywy kontakt zchrzecijask tradycj. Bya co prawda gboko katolicka, ale by to katolicyzm niemal niewiadomy tego, co to znaczy by katolikiem. Teologia wyzwolenia nie mogaby unas powsta, gdyby nasz Koci mia wiksz wiadomo swoich dogmatycznych fundamentw i co za tym idzie wiadomo antropologicznych sprzecznoci, jakie krya owa rewolucyjna teologia. Z tego, co Ksidz Arcybiskup mwi oarianizmie ioSurezie, wynika, e problem sekularyzacji znajduje si wewntrz chrzecijastwa. Czsto bowiem starcie Kocioa zwyzwaniem laicyzacji przedstawia si jako konfrontacj dwch stron: my kontra oni. Tymczasem wydaje si, e problem wychodzi ze rodka chrzecijastwa, bo przecie wczasach Sureza cay wiat zachodni by chrzecijaski, ajednak zsekularyzowa si nie na skutek zewntrznej opresji, lecz wwyniku procesw, ktre przebiegay wewntrzniego. To jest problem naszej samowiadomoci. Jeeli rozumiemy samych siebie tak, jak rozumie nas kultura zrodzona zparadygmatu wieckiego, to znaczy, e rozumiemy siebie wsposb paraliujcy, to znaczy, e sami siebie redukujemy. Na przykad redukujemy znaczenie Jezusa Chrystusa do czego, co ma troch wsplnego zuczuciami religijnymi albo zindywidualnymi wierzeniami, ale co nie jest kluczem naszego ycia osobistego, naszej rodziny, pracy, historii, kosmosu. Pozbawiamy Chrystusa czego zwiary, ktr wyznaje
Koci mentalnie skolonizowany

Koci. Jest to bardzo subtelny mechanizm, wktry popadamy wszyscy, gdy tracimy wiadomo wasnej wiary. Dlatego jest to takie istotne. Tu nie chodzi ojak okolicznociow cech naszych czasw, ale okonstytutywn cz struktury istoty ludzkiej, ktra stworzona zostaa na obraz ipodobiestwo Boe. Ztej pierwszej redukcji zredukowania Chrystusa wynika cay szereg kolejnych nieporozumie, dotyczcych np. obcowania witych czy Kocioa jako Mistycznego Ciaa Chrystusa ispoecznoci, wktrej dowiadcza si prawd wiary. Narzdzia kolonizacji znajduj si niemal wszdzie wotaczajcej nas kulturze, dlatego pojedynczej osobie bardzo trudno oprze si presji tej ogromnej armii ludzi wbiaych rkawiczkach. Dlatego eby dowiadczy, i tylko Chrystus moe da spenienie mojemu czowieczestwu, anastpnie stale odnawia to dowiadczenie, potrzeba jest wsplnoty, gdy tylko we wsplnocie yje tradycja. Ta spoeczno jest konkretna, ale rwnoczenie jest Ciaem Chrystusa, rozcignitym od wschodu do zachodu, ktre realizuje si zawsze wlokalnym Kociele. Czy na zagroenia wspczesnego sekularyzmu wystarczy jednak tylko odpowied intelektualna? Alasdair MacIntyre pisa, e naley tworzy enklawy poza entropi, budowa wsplnoty.

159

chrzecijanin zna tylko dwie grupy ludzi: tych, ktrzy s jego brami, itych, ktrzy jeszcze nie wiedz, e nimi s. kard. Stefan Wyszyski
Oczywicie, e tak. Tradycja istnieje tylko wspoecznoci. Izolowana jednostka moe utrzyma jedynie szcztkowo elementy jakiej tradycji, ktre maj coraz wiksz skonno do przeksztacania si wideologi. Tradycja wymaga ciaa spoecznego, istnieje tylko wciele spoecznym itylko tam rozwija si iwzrasta jej wasna racjonalno. Najbardziej diabolicznym owocem kolonizacji Kocioa przez paradygmat wiecki jest fakt, e ycie Kocioa stao si czym cakowicie wewntrznym, pozbawionym cielesnoci. Wszystkie ludzkie spoecznoci zkrwi ikoci przynale do porzdku przyrodzonego, do porzdku cywilnego albo do porzdku pastwowego. Kiedy zgadzam si na przeywanie wiary jako mojego indywidualnego wierzenia albo osobistych zasad moralnych, ktre wcielaj si tylko we mnie samym lub wmojej rodzinie, ktr toleruje wieckie spoeczestwo to znaczy, e ju przegraem. Moja wiara przestaje by dowiadczeniem, zamienia si coraz bardziej wideologi. Waniejszy od Kocioa bdzie dla mnie kraj, zktrego pochodz, parlament, partia albo firma. Wkocu za to, kim jestem, bd mi mwi parlament, partia albo firma, anie Ciao Chrystusa. eby przezwycianie dualizmu nie okazao si jedynie intelektualne czy ideologiczne, najwaniejszym zadaniem jest budowanie Kocioa, budowanie tego miejsca, gdzie odkupienie staje si dowiadczeniem
Koci mentalnie skolonizowany

dziki asce Chrystusa, anie jako owoc wysiku ludzi. Wtym dziele, dziki Bogu, nie zaleymy tylko od naszego geniuszu Magisterium Kocioa poprzedza nas na tej drodze, mamy wic gdzie patrze. Co to znaczy, e diabolicznym owocem sekularyzacji jest przeywanie chrzecijastwa jako czego wewntrznego? Wielu komentatorw pisze, e to przecie dobrze, e Koci robi si coraz bardziej uduchowiony... Moce wieckiego wiata, reprezentujce paradygmat sekularyzacyjny, nie pragn niczego tak bardzo, jak tego, eby Koci by niewidzialny, eby by czym wewntrznym, eby spoecznoci chrzecijaskie byy wsobne, yy do wewntrz, poniewa ycie na zewntrz Kocioa ma nalee do kogo innego. To tutaj rodzi si konfrontacja midzy Kocioem amocami tego wiata. Nie dlatego e Koci pragnie wadzy, wadzy wiatowej, tylko dlatego, e obecne wadze nie toleruj niczego, co ma ciao, toleruj wierzenia, toleruj indywidualne zasady moralne, ale nie istnienie ciaa spoecznego, ktre ma wasny sposb pojmowania ycia, przeywania go iproponowania tego ludziom. Sprzeciw nie rodzi si dlatego, e kategorie Kocioa s przeciwstawne kategoriom wspczesnoci. Koci to przestrze wolnoci. miem twierdzi, e wolno dla Kocioa jest owiele istotniejsza ni dla wspczesnej myli humanistycznej. Wolno proponowana przez wspczesne mylenie to wolno straszliwie uboga, karowata, rachityczna. Jestem przekonany, e tylko Koci moe ocali wolno czowieka. Ten spr nie rozgrywa si tylko na paszczynie kategorii. Chodzi oto, e wadza czowieka, ktry uczyni siebie bogiem, nie toleruje adnej alternatywy ito nie tylko wadza marksistowska, ale rwnie wadza rynku czy tych demokracji, oktrych Jan Pawe II mwi, e s pustymi fasadami, za ktrymi ukrywaj si zakamuflowane dyktatury. Ksidz Arcybiskup zna zapewne sformuowan przez Antonio Gramsciego lewicow strategi dugiego marszu przez instytucje iprzejmowania kolejnych centrw kultury oraz orodkw opiniotwrczych. Czy nie jest przypadkiem tak, e na kocu tego marszu jest ch przejcia Kocioa jako ostatniej instytucji nie tyle nawet

161

trosk Kocioa nie jest tworzenie chrzecijaskiej kultury albo chrzecijaskiej polityki. Jedyn trosk jest tworzenie chrzecijan, za oni wciela maj wkultur pierwiastki Ewangelii.
wsensie obsadzenia stanowisk, ile nasycenia nauczania chrzecijaskiego swoimi wartociami? Na Zachodzie dokonao si to ju dawno. Dokonao si przede wszystkim na poziomie pojmowania wiata, wsposobie rozumienia rzeczywistoci. Sdz, e Gramsci by tego wiadomy, dlatego e wpewnym momencie powiedzia, i nie ma potrzeby ju walczy przeciwko Kocioowi, dlatego e nikt nie jest wstanie przyj sw zEwangelii jako ostatecznego kryterium swojego ycia. Wzwizku ztym wystarczy pozwoli Kocioowi, by sam siebie zamieni wmuzeum. Wielu teologw mwi jednak, e Koci zbyt mocno angaujc si wycie publiczne, miesza si wsprawy polityczne, ato grozi instrumentalizacj chrzecijastwa. Dlatego postuluj oni, dla dobra Kocioa, radykaln separacj tych dwch sfer ycia politycznej ireligijnej. Zpewnoci wnowoczesnym wiecie moliwe s rne kombinacje relacji midzy tymi dwoma sferami, cho zawsze istnieje tendencja do kolonizacji, oktrej mwilimy przedtem: by podporzdkowa Koci celom pastwa. Jest to jednak tylko cz prawdy, bo czsto za takim postawieniem sprawy kryje si postawa, ktra usprawiedliwia zaoenie, e Jezus Chrystus iKoci nie maj niczego do powiedzenia wadnych ludzkich sprawach. Awwczas nie znacz nic, gdy do wszystkich ludzkich spraw istniej ju pastwowe ministerstwa. To oznacza de facto mier chrzecijastwa. Dlatego
Koci mentalnie skolonizowany

musimy odzyska to, co byo udziaem chrzecijan wpierwszych wiekach wolno twierdzenia, e Jezus Chrystus jest kluczem do wszystkiego, co ludzkie. Musimy odzyska wolno przeywania tego wspoeczestwach nowoczesnych, wktrych yjemy, ktre s demokracjami liberalnymi, ale ktre co nie daj, Boe! mog bardzo szybko sta si dyktaturami. Nasz misj nie jest ratowanie pastwa nowoczesnego. Nasza nadzieja nie opiera si na wizji pastwa sprawiedliwoci spoecznej. Nasz misj jest przeywanie daru, jaki otrzymalimy od Pana, wtych okolicznociach, wjakich yjemy wwolnoci ibez zginania karku przed adnym bokiem.

Marksizm czy liberalizmto rwnie religie, tylko maskujceswj teologiczny charakter.

Podstaw do rozdzielenia sfer polityki ireligii nie stay si jednak twierdzenia adnych teologw, lecz wypowiedziane przez Chrystusa zdanie: Oddajcie Bogu, co Boskie, aCezarowi, co cesarskie. Chrystus, gdy to mwi, wskazuje na monet zwizerunkiem Cezara. Do Cezara naley wic to, co jest bardzo mae iubogie, czyli tylko pieniek. Natomiast wiadomo, sumienie, pami, wolno, definiowanie stosunkw midzyludzkich to wszystko przysuguje Temu, ktry jest Stworzycielem. Przysuguje tylko Bogu, ktry stworzy wiat iczowieka. To oznacza za, e bardzo niewiele ito bardzo mao wartociowych rzeczy przysuguje pastwu. Poniewa jednak pienidz jest dzi gwnym bokiem wspczesnej religii, wydaje si, e ten, kto ma pienidze, ma wszystko. Ale to nieprawda. Dzi dominuje raczej odwrcona interpretacja sw Jezusa. Owa moneta oznacza bowiem wszystko: ca sfer polityki, ycia publicznego, rynku, relacji midzyludzkich itd. Ato, co Boskie, zostaje odcielenione iograniczone tylko do jakiego wewntrznego poruszenia.

163
Wspczesne wydarzenia na wiecie, zwaszcza za kryzys ekonomiczny, jaki dotkn ostatnio Europ Zachodni, wtym Hiszpani, pokazay wielu ludziom, jak wielk iluzj jest pokadanie swoich nadziei wpastwie czy wrynku. Nieprzypadkowo Benedykt XVI mwi, e obecny kryzys ekonomiczny jest tylko przejawem znacznie gbszego kryzysu duchowego. Jego ostatnia encyklika Caritas in veritate wydaje mi si dokumentem kulturowym oniezwykle doniosym znaczeniu, dlatego e ponownie ustawia Chrystusa jako telos cel ludzkiej egzystencji iwszystkich wymiarw ludzkiego ycia, take ekonomicznego, kulturalnego, politycznego. Z drugiej strony wydaje mi si genialne to cige przekraczanie przez papiea granic midzy filozofi iteologi, dlatego e ich rozdzia by narzdziem, ktre umoliwio kolonizacj Kocioa przez wspczesn kultur. Przekraczanie tych granic to ponowne otwieranie horyzontu naszego czowieczestwa dla Chrystusa ipozwalanie, by to On wspomaga nasze czowieczestwo, eby narodzi si moga nowa kultura ekonomiczna czy nowa kultura polityczna. T.S. Eliot pisa, e polityka jest funkcj kultury, asercem kultury jest religia. Kluczowym cznikiem midzy polityk areligi jest wic kultura. Ksidz Arcybiskup czsto pisze wswych pracach okulturze dominujcej. Jak rozumie to pojcie? Na kultur dominujc dzi wnaszym wiecie skada si szereg rnych elementw, wrd ktrych mgbym wymieni m.in. subiektywizm Kanta, dualistyczn wizj wiata Kartezjusza, brytyjski empiryzm iutylitaryzm czy koncepcj racjonalnoci Maxa Webera. Cech wspln tych prdw jest to, co skada si na nowoczesno, ktra moe zosta opisana jako prba stworzenia kultury, gdzie podstawowym dogmatem jest to, e czowiek nie potrzebuje niczego poza samym sob, aby si speni, aby si wpeni zrealizowa. Koci zkolei wie, e samozbawienie jest niemoliwe, gosi wic absolutne pierwszestwo aski Boej, poprzedzajcej jakiekolwiek dzieo ludzkie. W jaki sposb ta wiecka kultura nowoczesna staa si kultur dominujc wnaszej cywilizacji?

Koci mentalnie skolonizowany

 Po czci dokonao si poprzez marginalizacj albo zniszczenie tych wszystkich form, wktrych wspczesne chrzecijastwo utosamiao si zpastwem. Charakterystyczny moe by tutaj przykad Cesarstwa Austro-Wgierskiego, ktre byo pastwem wyznaniowym. Oczywicie, zniszczenie pastwa wyznaniowego nie oznacza zniszczenia chrzecijastwa. Dla wielu ludzi jednak ito jest zdanie, ktre wielokrotnie syszaem od chrzecijan wHiszpanii, iktre zawsze wywoywao we mnie wielki bl chrzecijastwo nie mogoby przetrwa bez oparcia sina obowizujcych prawach isprzyjajcej strukturze politycznej. Takie jest dowiadczenie wspczesne wielu spoeczestw. Dziki Bogu nie jest to dowiadczenie wszystkich lokalnych Kociow. Tam, gdzie chrzecijanie stykali si zpresj przeciwnika, czciej roli wsi iwzmacniali swoj tosamo. Takie jest choby dowiadczenie Polski wXX wieku, ale takie byo rwnie dowiadczenie staroytne. Oprcz wspomnianego ju wysiku, by wyeliminowa wszelkie struktury polityczne, ktre mogyby by uznane za wyznaniowe, znacznie bardziej niebezpieczna, gdy istotna dla podmycia fundamentw chrzecijaskiego ycia, bya powolna kolonizacja chrzecijaskiego rozumu, ktra trwaa przez ostatnie wieki. Myl, e nie ogarnlimy jeszcze dostatecznie rozmiarw tego procesu, zarwno jeli chodzi owycignicie wnioskw zprzeytego dowiadczenia historycznego, jak iodnalezienie wMagisterium Kocioa sposobw wyjcia ztej sytuacji. Moje zmartwienie nie polega na tym, e chrzecijastwo nie jest dzi kultur dominujc. To byby niepokj wspczesnego polityka. Ja si martwi tym, by ludzie poznali Chrystusa iwiedzieli, e s przez Niego kochani. Reszta to konsekwencje, aone s wrkach Boga. Boa Opatrzno iwolno ludzi wtym splocie rozgrywa si przyszo wiata. Mwi si, e dzisiaj wwiecie zachodnim trwa swoista wojna kulturowa odominacj nad umysami. Myl, e wgruncie rzeczy jest to wojna religijna. Kiedy mwimy owalce kulturowej, oznacza to tak naprawd walk teologiczn. Nazywamy myl owiecenia filozofi, poniewa jej przedstawiciele sami siebie tak nazwali. Sami mwili osobie po francusku les filosofes, eby tym mocniej odrni si od chrzecijaskich teologw. Myl jednak, e adna filozofia, ktra roci sobie prawo do bycia ostatecznym wyjanieniem, nie przestaje by teologi. Dlatego to, co okrelamy mianem filozofii owiecenia, jest tak naprawd

165
teologi alternatywn wobec tradycji chrzecijaskiej. Tylko wonie wiary chrzecijaskiej filozofia nie musi by teologi, poniewa skadniowo posiada odniesienia do teologii, natomiast tak jak wgreckim wiecie antycznym filozofia bya greck teologi, tak te wpostchrzecijaskim wiecie filozofia owiecenia ijej kontynuatorzy (np. marksizm czy liberalizm) to rwnie religie, tylko maskujce swj teologiczny charakter. Pod tym wzgldem konflikt pomidzy Kocioem akultur laick nie jest konfliktem midzy odrbnoci iwszechstronnoci rozumu, araczej midzy dwoma religiami nawet jeli jedna znich ukryta jest pod pozorem wszechstronnoci rozumu. Kultura zawsze bya wehikuem ewangelizacji. Wspczesny Koci tymczasem jakby zrezygnowa ze swej roli mecenasa kultury. Aprzecie poprzez wytwory kultury wiele osb zetkno si zEwangeli. Przyznam, e zpewn nieufnoci spogldam na formuy przedstawiajce wiar ikultur jako dwie oddzielne rzeczywistoci, istniejce wjakim odrbnym miejscu kosmosu. Dlatego e wiara istnieje tylko wrozumach iwsercach ludzi. Awszyscy ludzie maj jak kultur. Wzwizku ztym wiara nigdy nie istniaa bez kultury. Jan Pawe II powiedzia to wyranie podczas swojego przemwienia wsiedzibie UNESCO. Mwi, e wiara, ktra nie staje si kultur, nie jest wiar dostatecznie przemylan iwiernie przeywan. Pniej powtrzy to bardzo mocno na uniwersytecie wMadrycie. Jednak trosk Kocioa nie jest tworzenie chrzecijaskiej kultury albo chrzecijaskiej polityki. Jedyn trosk jest tworzenie chrzecijan, za oni wciela maj wkultur pierwiastki ewangelii. Podam inny przykad: Benedykt XVI mwi niedawno, e to benedyktyni stworzyli Europ. Tyle e ostatni trosk benedyktynw byo tworzenie Europy. Regua w. Benedykta polegaa na tym, aby nie stawia niczego przed Chrystusem. Kiedy nie stawia si niczego przed Chrystusem, wwczas miuje si wolno ludzi, pielgnuje si najpikniejsze formy relacji midzyludzkich, dba si ote relacje, tak jak dba si opole, ktre kto miuje, dlatego e jest to chleb dla rodziny. Aowoce tego s pikne. Jednak benedyktyni nie troszczyli si okonstrukcj polityczn gwarantujc wolno, ktra byaby tym, co John Milbank nazywa zoon przestrzeni wolnoci istowarzysze wopozycji do prostej przestrzeni nowoczesnego pastwa, gdzie istniej tylko jednostki
Koci mentalnie skolonizowany

ipastwo. Benedyktyni nie troszczyli si obudowanie tej zoonej struktury. Troszczyli si oto, aby y dla Chrystusa iaby miowa istot ludzk, ktr mieli przed sob. Owoce daje Bg. Jeeli troszczy si bdziemy przede wszystkim obudow chrzecijaskich partii ikonstruowanie chrzecijaskiej polityki, to zatwoci zapomnimy, e ycie jest dla Chrystusa iz czasem nasze troski zaczn przypomina te, jakie mieli czonkowie sowieckiej nomenklatury. Bd one specyficznie nowoczesne. Tym, oco musimy prosi Pana, jest wolno idowiadczenie Jego mioci jako rda ycia, ktre jest warte wicej ni ycie. Obymy potrafili przeywa to ztak wolnoci, jak w. Maksymilian Maria Kolbe. Pochd historii nie jest naszym problemem, dlatego e nie moemy uczyni zhistorii naszego planu. Takie byo prometejskie denie nowoczesnego czowieka. Historia naley jednak do Boga, tak jak nasze ycie. On za, jeeli bdziemy y dla Niego, uczyni przy naszej pomocy histori pikn. Czy Ksidz Arcybiskup zdaje sobie spraw, e przyjcie tak rozumianego chrzecijastwa musiaoby oznacza zmian sposobu mylenia ipostpowania ogromnej liczby katolikw? Wystarczy sucha Magisterium Kocioa. Zprostot serca. Ot Koci stawia czoo wiatu, pozostajc sob inie sigajc po bro tego wiata. Bdc sob, pozwala wiatu zobaczy inny sposb wchodzenia wrelacje zrzeczywistoci, inny sposb ycia, odmienne kategorie oceniania irozumienia najbardziej podstawowych poj, takich jak: wolno, mio, solidarno, ycie. Inne jest znaczenie tych kategorii dla kogo, kto odnalaz Chrystusa iposiada horyzont ycia wiecznego, ainne dla kogo, kto nie widzi niczego wicej ni wypata na koniec miesica. Inny jest te sposb postrzegania przez nich ycia. My jako Koci musimy odzyska ten sposb przeywania wiata, jaki mieli pierwsi chrzecijanie, dla ktrych spotkanie zChrystusem wkociele podczas komunii miao znaczenie izwizek ze wszystkimi aspektami ich ycia. Owi chrzecijanie nigdy nie mieli zamiaru atakowa imperium. Take Jezus nie mia takiego zamiaru. Jezus wiedzia, e Herod by zabjc, ale nigdy nie podnosi publicznie tego zarzutu przeciw Herodowi. Stworzy Koci iodda Kocioowi swoje ycie. Koci ma rwnie specyficzny sposb przeciwstawiania si wiatu. Osdza histori, poczwszy od pustego grobu iWielkanocy, dokonujc rozeznania duchowego.

167

A nie boi si Ksidz Arcybiskup, e odpowiedzi na t pustk duchow, jak pozostawia wiat sekularny, stanie si islam? Jest ju przecie wiele miejsc na wiecie, gdzie chrzecijanie zniknli, apojawili si muzumanie. Nawet stolica Ksidza Arcybiskupa, czyli Granada, jest pewnym memento wkocu islam panowa tu przez osiem wiekw. By moe pewne puste obszary pozostawiane przez chrzecijastwo, ktre porzuca wasn tosamo, zajmie islam. Dowiadczenie historyczne powinno kaza mi obawia si takiego scenariusza. Jednak Chrystus uczy mnie, abym si nie lka. Dlatego sowo strach wopisie tego typu wydarze nie obejmuje caego dowiadczenia. Chrystus przela swoj Krew rwnie za muzumanw. Iznajdzie si zpewnoci jaka droga, by dotrze do ich serca. Kiedy widz przed sob drugiego czowieka niezalenie, czy bdzie to muzumanin, agnostyk czy ateista widz brata. Przypomina mi si wtym
Koci mentalnie skolonizowany

momencie zdanie zZapiskw wiziennych kardynaa Wyszyskiego, ktry pisa, e chrzecijanin zna tylko dwie grupy ludzi: tych, ktrzy s jego brami, itych, ktrzy jeszcze nie wiedz, e nimi s. Wracajc jednak do islamu dostrzegam, e posiada on bardzo gbok zgodno zpewnymi nurtami nowoczesnoci, co powoduje, e nowoczesno jest tak krucha wobec islamu. Na przykad prymat kategorii wadzy. Jednak rwnoczenie wydaje mi si, e islam jest kulturowo skrajnie kruch rzeczywistoci. Dlaczego Ksidz Arcybiskup tak sdzi? Dlatego e moe si utrzyma iutrzymuje si faktycznie tylko za porednictwem wadzy politycznej. Fundamentalizm jest zawsze oznak saboci. Tak samo zreszt jest wprzypadku Kocioa gdy potrzebuje on wsparcia wadzy politycznej, eby gosi prawd Chrystusa, jest to zawsze oznak jego saboci. W trakcie naszej rozmowy Ksidz Arcybiskup czsto odwouje si do postaci polskiego Kocioa: Maksymilian Maria Kolbe, Stefan Wyszyski, Karol Wojtya. Czy to przypadek, czy moe polski katolicyzm wywar jaki wpyw na formacj intelektualn irozwj duchowy Ksidza Arcybiskupa? Jan Pawe II to mj duchowy ojciec. Najpierw jako kapan, apotem jako mody biskup, obserwowaem go itak, jak dziecko, ktre widzi, jak postpuje jego ojciec, prbowaem uczy si od niego. Wczasie swojego pobytu wStanach Zjednoczonych, ktre byy rwnie pierwszymi latami pontyfikatu Jana Pawa II, przeczytaem Zapiski wizienne kardynaa Wyszyskiego, ktre gboko mnie poruszyy. Przeczytaem te Etyk solidarnoci ks. Jzefa Tischnera, ktra nauczya mnie myle take otym, co przeywalimy na Zachodzie nieco zinnej perspektywy. Przeczytaem rwnie wiele artykuw na temat Solidarnoci. W1984 roku odbyem pielgrzymk do Czstochowy. Polskie dowiadczenie Kocioa okazao si bardzo istotne dla mojego rozumienia wspczesnego wiata oraz sposobw przezwyciania bezradnoci iproblemw chrzecijastwa wdzisiejszych czasach. Myl, e nie powinnicie zapomina oswojej historii, azwaszcza owielkim dowiadczeniu Solidarnoci. Mao tego: powinnicie przekaza

169
nam to, co sami przeylicie, bo my na Zachodzie prawie nie znamy tej czci historiiPolski. A dlaczego miaoby to by dla was takie wane? Nam wHiszpanii trudno jest odpowiedzie na wyzwanie bezwzgldnego nihilizmu, gdy jestemy gboko naznaczeni ran dualizmu. Aby odpowiedzie na to wyzwanie, naleaoby odzyska niepodzielone chrzecijaskie dowiadczenie, gdzie osoba Chrystusa zJego odkupicielsk funkcj nie pojawia si oderwana od kontekstu ludzkiego ycia. Jan Pawe II rozumia to doskonale. Bardzo wane byo jego przemwienie wygoszone po upadku Muru Berliskiego iskierowane do przedstawicieli Konferencji Episkopatw wEuropie. Papie zauwaa, e przez dugi okres XX wieku marksizm izachodni liberalizm postrzegane byy jako dwie przeciwstawne wartoci, tymczasem maj one wiele wsplnych antropologicznych przesanek iby moe marksizm by tylko najbardziej systematycznym, doprowadzonym konsekwentnie do koca eksperymentem wspczesnoci. Pamitam, e wjednej zpierwszych biografii Jana Pawa II, napisanej przez Rocco Buttiglione, cytowane byo jedno zprzemwie papiea, wktrym mwi on, e oderwanie Chrystusa od ludu nie byo zbrodni przeciw chrzecijastwu, ale zbrodni przeciwko ludziom. Jednym znajmocniejszych filarw nauczania Jana Pawa II byo twierdzenie, e Chrystus jest niezbdny do osignicia peni, integralnoci ipodmiotowoci ludzkiej. Nauczanie tego papiea jest odtrutk na nihilizm, niestety, wielu ludzi Kocioa nie jest wiadomych gbokiego znaczenia tego pontyfikatu. Dla mnie niezwykle wane byy sowa Jana Pawa II, ktry powiedzia kiedy, e kluczem hermeneutycznym do zrozumienia Soboru Watykaskiego II jest zdanie: Chrystus ujawnia czowieka samemu czowiekowi iodkrywa go we wzniosoci jego powoania. Co wPolsce wywaro na Ksidzu Arcybiskupie najwiksze wraenie? Widok narodu jako podmiotu spoecznego posiadajcego samowiadomo. To byo co, co wHiszpanii nowoczesna kolonizacja wwielkiej mierze zniszczya. Kiedy zlikwidowano unas pastwo
Koci mentalnie skolonizowany

wyznaniowe, rozbito take nard. Moje refleksje na temat moliwoci przezwycienia paradygmatu wieckiego nigdy nie byyby moliwe bez owej nocy spdzonej wCzstochowie, wprzeddzie uroczystoci Wniebowzicia Najwitszej Maryi Panny, w1984 roku. Widziaem nard, ktry nie posiada wasnej wadzy, ktry by zagroony, ale jego tosamo ispjno byy czym doskonale wiadomym. Przed sob mieli potg, ktr wiatowa opinia publiczna uwaaa za najwiksz potg wiata. Iten may nard, ktry nie by skolonizowany wswoich kategoriach, dlatego e czu si przede wszystkim narodem chrzecijaskim, sprawi, i ta potga czua si bezsilna wobec siy wolnoci ispoistoci tego narodu. Ksidz Arcybiskup wspomina te odowiadczeniu Nowej Huty. Tam centrum odbudowy spoecznoci staa si budowa kocioa. Ujawnia si wwczas wsplnototwrcza rola Eucharystii. Ta idea zajmuje wane miejsce wmyleniu Ksidza Arcybiskupa... Dlatego e dar Chrystusa jest cigle aktualny. On czyni nas nawzajem swoimi brami, czego aden ludzki projekt polityczny, adne ludzkie planowanie ani wyobrania nie mogyby sobie wymyli ani skonstruowa. Bg kocha kad osob, czy to dziecko wonie matki, czy cierpicego na demencj staruszka, tak sam nieskoczon mioci. Tym samym pokazuje mi najwaniejsze rzeczy, ktre powinienem wiedzie podczas budowania spoeczestwa: ukazuje mi, kim jestemy dla Boga, to znaczy, e ja biedna, zagubiona wkosmosie istota jestem przedmiotem nieskoczonej iniepodzielnej mioci Boga, ktry dla mnie powici samego siebie. Jeli podczas Eucharystii naucz si, kim jestem dla Boga, naucz si te, kim jest Bg dla mnie ikim my wszyscy, za ktrych Chrystus odda ycie, jestemy dla siebie nawzajem. Jak mwi w. Pawe, jestemy wszyscy czonkami tego samego ciaa istanowimy jedno wJezusie. Obecno Chrystusa umoliwia wic pojmowanie wsplnego dobra, dajcego si zidentyfikowa przez ca wsplnot. Jeli ten wymiar teologiczny zostanie zgubiony wnowoczesnym myleniu, to nie ma adnego uzasadnienia dla jakiejkolwiek etyki. Dlatego dzi polityka jest tak nihilistyczna imoe jedynie podtrzymywa moralne fikcje. Jeli wiem, e ta staruszka, ktra siedzi obok mnie wkociele, jest czci mnie, poniewa jest zjednoczona zChrystusem, aChrystus jest zwizany zni tak jak jest zwizany ze mn, wwczas traktuj j jak samego siebie.

171
Jak Eucharystia ma si do panujcego dzi dualizmu? Wwyniku skolonizowania przez myl wspczesn dla wielu chrzecijan Eucharystia to niewiele wicej ni akt indywidualnej pobonoci, aw zwizku ztym co nabonego, awic marginalnego, znajdujcego si na peryferiach ludzkiej rzeczywistoci. Gdy natomiast kto odzyskuje to, co Eucharystia reprezentuje, wwczas stwarza ona na nowo centrum wiata. Dlatego e

Jeli Bg zechce, to przyle nam tuziny witych, ktrzy pocign wiat winnymkierunku.
jest miejscem, gdzie jest nam ofiarowana nieskoczona Mio, aw zwizku ztym jest miejscem, gdzie regeneruje si cae ludzkie ycie: ycie rodzinne, ycie zawodowe, koncepcja relacji midzyludzkich, aw zwizku ztym ludzkie podoe polis. Owszem, jest wiadomo tego, e yjemy tu iteraz, wzwizku ztym potrzebujemy struktur politycznych, ale nasza polis to jest Krlestwo Niebieskie. Miastem, do ktrego naleymy, jest Niebieskie Jeruzalem, ju tutaj, itutaj jestemy Ciaem Chrystusa. Dlatego najwaniejszym zadaniem dzi nie jest konfrontacja kulturowa znihilistyczn propozycj wiata, lecz odbudowanie od podstaw dowiadczenia chrzecijaskiego, odnowienie ywych wizw ztradycj, odzyskanie antropologicznego znaczenia sakramentw. witowanie Eucharystii nie jest aktem pobonoci. witowanie Eucharystii to nadanie wiatu jedynego moliwego znaczenia. Dlatego Eucharystia jest owiele waniejsza politycznie ni wybory wkraju, poniewa jeli Bg oddaje si nam znieskoczon mioci, to zmienia si caa ontologia. Koncepcja materii, wizja tego, kim jestem, do czego zostaem stworzony, jakie s relacje midzy nami to wszystko przeobraone zostaje przez realn obecno Syna Boego wnaszym yciu. Z tego wynika, e trzeba budowa wsplnoty skupione wok Eucharystii.
Koci mentalnie skolonizowany

 Alasdair MacIntyre twierdzi, e yjemy dzi wbarbarzyskim wiecie ie jedyn nadziej na przetrwanie zarwno racjonalnoci, jak imoralnego ycia, jest istnienie wsplnot, ktrych cel ycia bdzie wystarczajco prawdziwy iodpowiada bdzie na najgbsze tsknoty czowieka. To pozwoli, by przetrway te dwie rzeczywistoci: racjonalno oraz moralne ycie. Wten sposb budujemy alternatyw dla zakamuflowanych dyktatur. Wspczesne dowiadczenie hiszpaskie jest wduym stopniu dowiadczeniem takiej dyktatury zdemokratycznym okryciem. Rozmawiajc zmodzie, czasami uywam nastpujcego porwnania: ot nasz wiat jest jak pocig, ktrego lokomotywa to kultura nihilistyczna. Ten pocig pdzi prosto wprzepa, pdzi ku samozniszczeniu. Nie da si ju go zatrzyma. Te procesy poszy ju za daleko. Dobrze jest wic, jeli niektre osoby wysid zpocigu przed przepaci, rozpal ogniska, zaczn piewa itaczy wok ognia. Moe kto zpocigu zobaczy ich ite zechce wysi przed zagad. Musimy wic piewa itaczy. Pocigu nie uratujemy, ale przynajmniej ocalimy niektrych, awok ognisk zbudujemy now spoeczno. W zakoczeniu swego dziea Dziedzictwo cnoty MacIntyre pisze, e jedn zpodstawowych cech wsplnot benedyktyskich byo to, i przestali uwaa za sw moraln powinno podtrzymywanie imperium. Przestali si troszczy oprzetrwanie cywilizacji rzymskiej, askoncentrowali na budowie spoecznoci chrzecijaskiej. By moe wic przyjdzie nam powtrzy podobne dowiadczenie jak chrzecijanom uschyku imperium. Cho zdrugiej strony nie mog si powstrzyma, by nie zacytowa pewnego zdania, ktre kilka razy pojawia si wewangeliach e to, co jest niemoliwe dla ludzi, dla Boga jest moliwe. Jeli Bg zechce, to przyle nam tuziny witych, ktrzy pocign wiat winnym kierunku. Wkocu to On jest Panem historii ilosy wiata spoczywaj wJego doniach. Tacy wici mog si pojawi nawet wpdzcym ku przepaci pocigu. Rumuski kardyna Alexandru Todea wczasach komunistycznych odprawi Eucharysti tylko dwa razy wcigu dwunastu lat. Za kadym razem robi to wpocigu, gdy by przewoony zjednego wizienia do drugiego. wity Maksymilian Kolbe sprawi, e wolno imio pojawiy si wnajgorszym miejscu stworzonym przez czowieka, gdzie nie miay prawa zaistnie. Nawet wic jeli ten pocig stoczy si wprzepa, do koca bd wnim ci, ktrzy swoj nadziej pokada bd wChrystusie.

173
A gdzie wtym wszystkim jest Ksidz Arcybiskup? Tam, gdzie posya mnie Jezus poprzez swj Koci. Caa moja nadzieja jest wChrystusie. Inaczej nie bybym taki szczliwy, jak jestem. Jestem szczliwy, e kadego dnia mog celebrowa Eucharysti, ktra daje mi ycie wieczne. Jak si konkretnie speni moja nadzieja pokadana wChrystusie na tym wiecie, wjakich okolicznociach, to ju problem naszego Pana, anie mj. Moim problemem jest ycie wwolnoci, ktre jest darem od Niego, oraz kochanie caym moim biednym sercem. Gdybym wykazywa jakiekolwiek zmartwienie owadz czy wpywy, to wykazabym objawy tej samej choroby, ktr chciabym leczy. Dzikuj za rozmow.