Port

Kontener koysa si w powietrzu, zawieszony wysoko na urawiu, ktry przenosi go na statek. Spreader, urzdzenie sprzgajce zaczepy skrzyni z dwigiem, nie by w stanie zamortyzowa wahadowego ruchu. Niedokadnie zamknite drzwi otworzyy si i z kontenera zaczy si sypa dziesitki cia. Wyglday jak manekiny. Ale przy uderzeniu o beton gowy rozbijay si jak ludzkie czaszki. To byy ludzkie czaszki. Z kontenera wysypyway si ciaa kobiet i mczyzn. Wrd nich take kilkoro dzieci. Martwe. Zamroone, uoone jedne na drugich. Rzdami, ciasno jak sardynki w puszce. To byli ci Chiczycy, ktrzy nigdy nie umieraj. Niemiertelni, bo ich dokumenty przekazuje si po mierci innym Chiczykom. Oto gdzie znajdoway si ich ciaa. Ciaa, ktre w makabrycznych wizjach wyobraano sobie przyrzdzone jako restauracyjne dania, zakopane w przyfabrycznych ogrdkach czy na dnie krateru Wezuwiusza. A tymczasem one byy tutaj. Sypay si dziesitkami z kontenera, na szyjach miay zawieszone karteczki z nazwiskami. Naleay do ludzi, ktrzy dugo oszczdzali na pochwek w swoich rodzinnych stronach. Zatrzymywano im cz zarobkw w zamian za gwarancj podry powrotnej po mierci do ojczyzny. Miejsce w kontenerze i dziura w chiskiej ziemi. Kiedy operator portowego dwigu opowiada mi o tym, zakry sobie twarz rkami i patrzy na mnie przez szpar midzy palcami. Jak gdyby maska utworzona z doni dodawaa mu odwagi. Widzia, jak ciaa wypady z kontenera i nie musia nawet wszczyna alarmu, nie musia nikogo powiadamia. Gdy tylko obniy rami dwigu i kontener dotkn ziemi, natychmiast, nie wiadomo skd, pojawiy si dziesitki robotnikw, ktrzy szybko woyli ciaa z powrotem do rodka, a reszt spukali wod. Tak si to odbyo. Cigle jeszcze nie mg w to uwierzy, udzi si, e moe mia halucynacje na skutek przepracowania w godzinach nadliczbowych. Zsun palce, zakrywajc sobie cakiem twarz i dalej co mwi, paczc, ale ju nie rozumiaem jego sw.

Wszystko, co istnieje, przechodzi tdy. Tdy, przez port w Neapolu. Nie ma na rynku przedmiotu: zabawki, kawaka plastyku, motka, butw, rubokrtu, gry wideo, kurtki, ruby, spodni, wiertarki czy zegarka, ktry nie przeszedby przez port. Port w Neapolu jest jak rana. Szeroka. Punkt docelowy nieskoczenie dugich podry towarw. Statki przypywaj, cumuj w zatoce, pchaj si do doku jak szczeniaki do sutkw matki, z t tylko rnic, e one nie maj ssa, a wrcz przeciwnie: maj zosta wy-dojone. Port w Neapolu jest jak dziura w mapie wiata, przez ktr wychodzi wszystko to, co zostao wyprodukowane w Chinach, na Dalekim Wschodzie - jak dziennikarze z upodobaniem nazywaj ten region. Daleki Wschd. Bardzo daleki. Prawie niewyobraalny. Gdy zamkniesz oczy, widzisz kimono, brod Marco Polo i podskok z kopniakiem Bruce'a Lee... W rzeczywistoci Daleki Wschd jest zwizany z portem w Neapolu bardziej ni jakiekolwiek inne miejsce na wiecie. Tutaj Wschd nie jest daleki. Wschd jest bliziutko, jest malutki i swojski, mona powiedzie. Wszystko, co produkuje si w Chinach, tutaj wanie jest wyadowywane. Jak wylana z wiadra do dziury w piasku woda, ktra spywajc, powiksza dziur i przenika gboko do gruntu. W porcie neapolitaskim rejestruje si 20 procent wartoci importu wyrobw tekstylnych z Chin, ale wiadomo, e przechodzi tdy ponad 70 procent towaru. To dziwne zjawisko, ktre trudno zrozumie. Wydaje si, e wyroby wkiennicze ulegaj tutaj dziaaniu jakiej magii: s, cho ich nie ma; przybywaj, nie docierajc do celu; mog by drogie, cho podej jakoci albo wrcz pre-ciwnie: w urzdzie podatkowym ich warto ustalana jest na najniszym poziomie, podczas gdy w rzeczywistoci s bardzo cenne. Jest to moliwe, poniewa tekstylia kwalifikuj si do kilku rnych kategorii towarowych i

wystarczy byle kreska na kwicie celnym postawiona w odpowiednim miejscu, by koszty i VAT zostay radykalnie obnione. W prni portowej czarnej dziury molekuy produktw rozpadaj si, by poczy si na powrt natychmiast po opuszczeniu strefy nabrzea. Towar musi jak najszybciej opuci port. I rzeczywicie, wszystko odbywa si tak szybko, e czsto znika, zanim ktokolwiek to zauway. Jakby nic si nie stao albo jakby to, co zaszo, zdarzyo si tylko na niby. Nieodbyta podr statku widma, ktry tylko pozornie przycumowa w porcie, a jego adunek rozpyn si w powietrzu. Nic si nie wydarzyo. Wszystko znikno. Towar powinien znale si w rkach nabywcy, nie pozostawiwszy po drodze najmniejszego ladu; musi dotrze do hurtowni natychmiast, zanim upywajcy czas umoliwi kontrol. Tony towarw przerzucane s z miejsca na miejsce, jakby to bya maa przesyka polecona, dorczona przez listonosza do rk wasnych adresata. W porcie neapolitaskim, na jego l 336 000 metrach kwadratowych rozcigajcych si na dugoci 11,5 kilometra, czas pynie z inn szybkoci ni gdziekolwiek indziej. To, co poza nim trwaoby godzin, w porcie zajmuje niewiele wicej ni minut. Przysowiowa opieszao neapolitaczykw, zawsze obecna w wyobraeniach o mieszkacach tego miasta, tutaj nie znajduje potwierdzenia. Wrcz przeciwnie: wszystko temu przeczy. Urzd celny nie nada z kontrol chiskich wyrobw, bo one przecigaj czas. Bezlitonie szybko. Kada minuta koczy si, zanim si zacznie. Rze minut, masakra sekund wykrelonych z dokumentw, przypieszonych pedaem gazu ciarwek, zepchnitych dwigami, wywiezionych na wzkach, za pomoc ktrych rozadowuje si kontenery. W porcie w Neapolu dziaa najwikszy chiski armator, COS-CO Container Lines, waciciel trzeciej co do wielkoci floty na wiecie, ktry zarzdza najwikszym terminalem kontenerowym. Tworzy konsorcjum z Mediterranean Shipping Company, wacicielem drugiej na wiecie floty, z siedzib w Genewie. Szwajcarzy i Chiczycy utworzyli spk i zdecydowali zainwestowa wiksz cz swych kapitaw wanie w Neapolu. Dysponuj tutaj ponad 950 metrami nadbrzea, 130 tysicami metrw kwadratowych powierzchni terminalu kontenerowego i 30 tysicami metrw kwadratowych powierzchni na zewntrz portu. Przejli kontrol nad prawie caym tranzytem towarw przez port neapo-litaski. Trudno sobie wyobrazi, jak to moliwe, by cay ten bezmiar chiskiej produkcji mg zosta wyadowany na tym kawaku betonu nad zatok neapolitask. Pasuje do tego obraz z E-wangelii: ucho igielne jest portem, a statki wielbdem, ktry przez nie przechodzi. Statki zderzaj si dziobami, ogromne kontenerowce w chaosie koyszcych si ruf stoj w kolejkach poza zatok, by po dugim oczekiwaniu, przy wtrze zgrzytu blachy i rub, wej powoli w niewielk dziur Neapolu. Jak w odbyt morza rozszerzajcy si z wielkim blem okalajcych go mini. Jednak nie. Wcale tak nie jest. Nie ma adnego zamieszania. Statki wpywaj i wypywaj z portu wedug ustalonego porzdku, a przynajmniej tak si wydaje, jeli obserwowa to z brzegu. A przecie przechodzi tdy 150 tysicy kontenerw. Kontenerowe miasta budowane s na brzegu, po czym transportowane do innych miejsc. Wydajno i szybko. Jakiekolwiek biurokratyczne procedury, jakakolwiek dokadniejsza kontrola zmienia tego geparda transportu morskiego w ociaego leniwca. Na pirsie Bausan zawsze si gubi. Wyglda jak budowla z klockw lego. Pomimo ogromnych rozmiarw jego powierzchnia uytkowa jest niewystarczajca, co zmusza do tworzenia nowych, dodatkowych przestrzeni. Jest tam midzy innymi takie miejsce, ktre kojarzy mi si zawsze z gniazdami os. Bkarcie ule pokrywaj ca ogromn cian. To tysice gniazd wtyczkowych sucych do podczania agregatw kontenerw reefer, chodni z zamroon ywnoci, kada z ogonem zespojonym z gniazdem os. Wszystkie paluszki rybne wiata s upchane w tych zamroonych prostopadocianach. Kiedy jestem na pirsie Bausan, mam wraenie, jakbym znajdowa si w miejscu, ktrdy przechodz wszystkie przedmioty wyprodukowane dla caej ludzkoci. Spdzaj tam ostatni noc, zanim zostan sprzedane. To tak, jakby odkry, gdzie zaczyna si wiat. W cigu kilku godzin

przez port w Neapolu przechodz koszulki, w ktre przez miesic bdzie si ubiera modzie w Paryu, paluszki rybne, ktre mieszkacy Brescii bd konsumowa przez rok, zegarki, ktre zapnie sobie na przegubie co drugi Kataloczyk, jedwabie, w ktre Anglicy bd si ubiera przez cay sezon. Gdyby metka na towarze informowaa nie tylko o tym, gdzie zosta wyprodukowany, ale take, jak drog przeby, zanim dotar do rk nabywcy, byaby to ciekawa lektura. Towary maj niejedno obywatelstwo, to hybrydy i bkarty. Poowa z nich rodzi si w rodkowych Chinach, nastpnie jest kompletowana na prowincji jakiego sowiaskiego kraju, udoskonalana na pnocy Woch i pakowana w Apulii bd na pnoc od Tirany, a wreszcie koczy sw drog w ktrej z europejskich hurtowni. Towary ciesz si swobod przemieszczania, jaka nigdy nie bdzie dana czowiekowi. A wszystkie drogi, trasy oficjalne i przypadkowe stykaj si w jednym punkcie w Neapolu. Statki, olbrzymie fullcontainers, widziane z daleka, wydaj si lekkimi zabawkami, ale kiedy wchodz do zatoki i s ju blisko pirsu, wida, e w rzeczywistoci s cikimi mamutami z blachy, z acuchami, z ociekajcymi wod zardzewiaymi szwami spaww. Ich zaog wyobraasz sobie jako liczn, siln ekip, a wysiada z nich kilku niepozornych ludzi, o ktrych nigdy nie pomylaby, e s w stanie ujarzmi te bestie na otwartym oceanie. Kiedy po raz pierwszy w yciu widziaem chiski statek przybijajcy do pirsu, wydawao mi si, e mam przed sob ca produkcj wiata. Oczy nie radziy sobie z liczeniem kontenerw, ktre si na nim znajdoway. Gubiem si. To brzmi nieprawdopodobnie, ja jednak naprawd gubiem si w rachunkach, liczby staway si zbyt wysokie i wszystko mi si mieszao. Do Neapolu przypywa waciwie wycznie towar z Chin. 1,6 miliona ton. Mam tu na myli import zarejestrowany. Co najmniej jeszcze jeden milion ton przechodzi tdy, nie zostawiajc ladu. W jednym tylko porcie neapolitaskim, wedug danych Urzdu Celnego, 60 procent importu omija kontrol celn, 20 procent kwitw przewozowych nikt nie oglda, a 50 tysicy jest sfaszowanych. 99 procent z tego pochodzi z Chin i szacuje si, e skarb pastwa traci na tym 200 milionw euro w cigu p roku. Kontenery, ktre musz znikn jeszcze przed inspekcj, stoj w pierwszych rzdach. Wszystkie kontenery s ponumerowane, ale na wielu numery powtarzaj si. W ten sposb jeden skontrolowany kontener kryje swoich nielegalnych imiennikw. To, co wyadowuje si w poniedziaek, ju w czwartek mona kupi w Mo-denie i Genui lub zobaczy w witrynach sklepw w Bonn albo Monachium. Przeznaczeniem duej cz produktw, ktre dostaj si na rynek woski, by tranzyt, ale dziki czarom w punktach celnych nigdy nie opuszcz Italii. Gramatyka towarw ma inn skadni dla dokumentw, a inn dla handlu. W kwietniu 2005 roku, podczas czterech akqi przeprowadzonych wyrywkowo w krtkich odstpach czasu, suby nadzoru przeciwprzemyt-niczego Urzdu Celnego dokonay sekwestru 24 tysicy par dinsw przeznaczonych na rynek francuski, 51 tysicy produktw z metk mad in Italy" wytworzonych w Bangladeszu, nie mwic o 450 tysicach sztuk lalek: barbie, spidermanw i innych oraz 46 tysicach sztuk plastykowych zabawek o cznej wartoci 36 milionw euro. Cakiem spory kawaek tortu gospodarki pastwa w cigu niewielu godzin znalaz si w neapolitaskim porcie. A z portu mia i w wiat. I nie ma godziny ani nawet minuty, w ktrej tak by si nie dziao. I tak, dzie po dniu, nie mamy ju do czynienia ze skromnym kawakiem tortu, ale z tortu wiartk, potem z poow, a wreszcie z ofert caej cukierni.

Port oddzielony jest od miasta. Jak zainfekowany wyrostek robaczkowy, ktry jednak nie spowodowa na razie zapalenia o-trzewnej, wic nie wycina si go z jamy brzusznej wybrzea. Istniej zupenie puste obszary midzy ldem a morzem, ktre nie przynale ani do ldu, ani do morza. Amfibia, metamorfoza morza. Kompost i mieci, resztki naniesione przez fale utworzyy now form terenu. Statki spuszczaj do morza zawarto latryn i spukuj t pian pozosta po czyszczeniu

adowni, motorwki i jachty odkrztuszaj motory, a brudy po sprztaniu pokadw wrzucane s do morskiego mietnika. Wszystko to potem zbiera si na brzegu, najpierw jako mikka masa, ktra z czasem przeksztaca si w tward skorup. W blasku soca ulega si zudzeniu, e to woda. W rzeczywistoci powierzchnia zatoki byszczy jak worki na mieci. Te czarne. I bardziej ni morze przypomina olbrzymi zbiornik na cieki. Nabrzee z tysicami poukadanych na nim kontenerw zdaje si by granic nie do przejcia. Neapol jest otoczony murami towarw. Murami, ktre nie stanowi dla miasta obrony, ale wrcz przeciwnie ktrych miasto musi broni. Nie istniej strae rozadunku ani nawet romantyczny motoch, szumowiny portowe. Port wyobraamy sobie jako miejsce, w ktrym panuje chaos i bezustanny ruch, zgiek egzotycznych jzykw, rnorodno tatuay, ludzka rozmaito. A tymczasem tutaj panuje absolutna cisza, jak w zautomatyzowanej fabryce. Wydaje si, e w porcie nie ma ywej duszy, jakby kontenery, statki i ciarwki poruszay si dziki dziaaniu per-petuum mobile. Ruch bez haasu.

Do portu chodziem, eby zje ryby i frutti di mar. Blisko morza nie jest gwarancj jakoci restauracji, na talerzu mona czsto znale kawaki pumeksu, piasek, a nawet ugotowane algi. Mae wyawiane z morza trafiaj w swej naturalnej postaci bezporednio do garnka. wieo gwarantowana, szansa zapania choroby zakanej jak w rosyjskiej ruletce. Przyzwyczailimy si ju do smaku ryb hodowlanych, do tego, e trudno odrni kalmara od kurczaka. Jeeli masz ochot poczu ten jedyny, nieokrelony smak morza, musisz ryzykowa. Ja to ryzyko podejmowaem do czsto. Ktrego dnia podczas obiadu w portowej restauracji zapytaem, czy kto nie sysza o mieszkaniu do wynajcia w okolicy. - Nie, nie syszaem. Tutaj jest coraz mniej pustych mieszka, bo wszystkie zajmuj Chiczycy... Przy stoliku na rodku sali siedzia mczyzna, o potnej posturze, cho nie tak potnej jak jego gos, ktry usyszaem zaraz po tym, jak zmierzy mnie uwanie spojrzeniem: - Moe co by si znalazo. Nic wicej nie powiedzia. Kiedy obydwaj skoczylimy obiad, skierowalimy si na drog przylegajc do portu. Nie musia mi nawet mwi, ebym szed za nim. Dotarlimy do budynku widma, ktry wyglda, jakby nikt w nim nie mieszka; typowa kamienica suca jedynie za sypialni. Weszlimy na trzecie pitro, gdzie ju tylko jedno z mieszka zajmowali studenci. Inne zostay oprnione - nie tylko z lokatorw, ale take z szaf, ek, obrazw czy stolikw nocnych. Nie byo w nich nawet cian, a wszystko po to, eby zostawi jak najwicej wolnej przestrzeni na paki i paczki, miejsce na towar. Udostpniono mi wolny pokj, a raczej pokoik, w ktrym ledwie mieciy si ko i szafka. Nie byo mowy o czynszu, o opatach za prd i gaz, o podczeniu telefonu. Przedstawiono mnie czterem chopcom, studentom, moim wsplokatorom, i na tym si skoczyo. Powiedzieli mi, e w kamienicy jest tylko to jedno mieszkanie z prawdziwego zdarzenia i mieszka w nim Xian, Chiczyk, ktry zarzdza kilkoma kamienicami. Byem zwolniony z czynszu, ale za to miaem pracowa w weekendy w miesz-kaniach-magazynach. Tak oto, szukajc mieszkania, znalazem prac. Rano burzyem ciany, wieczorem uprztaem zdarte tapety, rozbity tynk i cegy. Gruz adowaem do zwykych workw na mieci. Burzeniu cian towarzysz niesamowite haasy. Nie kojarz si z rozbijaniem cegie, raczej z roztrzaskiwaniem si krysztaowego wazonu strconego ze stou. Jedno po drugim, wszystkie mieszkania zamieniay si w magazyny bez cian dziaowych. Nie mam pojcia, jak to moliwe, e kamienica, w ktrej pracowaem, jeszcze stoi. Zburzylimy niejedn cian non, bdc

tego w peni wiadomi. Najwaniejsza jednak bya przestrze do przechowywania towarw i nikt nie przejmowa si ubytkiem cementu, jeeli dziki temu mogo przyby towaru. Pomys, eby paczki z towarem skadowa w mieszkaniach, narodzi si w gowach kilku chiskich hurtownikw po tym, jak dyrekcja portu w Neapolu przedstawia delegacji Kongresu A-merykaskiego plan security. Przewidywa on podzia portu na cztery strefy - na stref obsugi statkw wycieczkowych, eglugi przybrzenej oraz port towarowy i terminal kontenerowy - i

okrela niebezpieczestwa zwizane z funkcjonowaniem kadej z tych stref. Po podaniu planu do wiadomoci publicznej chiscy przedsibiorcy, w obawie, e poliqa moe wzmc aktywno, prasa nadmiernie zainteresuje si portem, a ekipy telewizyjne zaczn kry w poszukiwaniu smakowitej historyjki, zdecydowali, e w tej sytuacji trzeba zrobi wszystko, by jak najmniej rzuca si w oczy. Do tego dochodzi problem wci rosncych kosztw. Naleao wic sprawi, by towar sta si niewidoczny. Mona byo skadowa go daleko od portu, w halach magazynowych wybudowanych gdzie na polach midzy wysypiskami mieci a polami tytoniu, to jednak wizao si z transportem tirami. Tymczasem dziki nowemu systemowi z portu codziennie wyjedao nie wicej ni dziesi maych ciarwek zapchanych po brzegi paczkami. Po pokonaniu krtkiego dystansu furgonetki zatrzymyway si w garau jednego z pobliskich domw i zaraz potem wracay do portu. Wystarczyo wic tylko wjecha i wyjecha, tylko tyle. Ruch prawie nieistniejcy, nie do zauwaenia w codziennym miejskim chaosie. Wynajmowane mieszkania ze zburzonymi cianami. Garae poczone midzy sob, piwnice a po sufity zapchane towarem. aden waciciel nie odway si poskary. Zreszt Xian za wszystko dobrze zapaci. Czynsz i odszkodowanie za wyburzenia. Tysice paczek transportowano specjaln wind towarow, stalow klatk wmontowan w rodek kamienicy, w ktrej jedzia bez przerwy w gr i w d platforma obciona grami paczek. Prac naleao wykona w cigu zaledwie kilku godzin. Wybr tych, a nie innych paczek nie by przypadkowy. Mnie przypado rozadowywa i zaadowywa wind na pocztku lipca. Praca bya dobrze patna, ale wymagaa duej wytrzymaoci fizycznej. Panowa straszny upa, powietrze nasycone byo wilgoci, ale nikomu nie przyszo do gowy, eby poprosi o klimatyzator. Nie ze strachu, ani te dlatego, e pracownicy mieli we krwi posuszestwo i ulego wobec zwierzchnikw. Robotnicy pracujcy przy rozadunku pochodzili z najrniejszych zaktkw wiata, z rnych krgw kulturowych. Z Ghany, z Wybrzea Koci Soniowej, z Chin, z Albanii, a take z Neapolu, Kalabrii i Bazylikaty. I wszyscy zgodnie podzielali przekonanie, e jeeli towary nie ponosz adnego szwanku na skutek gorca, to nie ma sensu marnowa pienidzy na klimatyzatory. Nosilimy paczki z kurtkami, paszczami przeciwdeszczowymi, wiatrwkami, swetrami i parasolami. By rodek lata i wydawao si szalestwem sprowadza jesienne ubrania zamiast kostiumw kpielowych, bawenianych sukienek i plastykowych klapek. Wiedziaem, e w mieszkaniach zamienionych na magazyny nie przechowuje si towarw, a tylko umieszcza produkty z natychmiastowym przeznaczeniem na rynek. Jednak chiscy przedsibiorcy przewidzieli, e w sierpniu pogoda bdzie zmienna. Nigdy nie zapomniaem teorii Johna Maynarda Keynesa na temat wartoci kracowej - o tym, jak si zmienia cena butelki wody w zalenoci od tego, czy sprzedaje si j na pustyni, czy te przy wodospadzie. Tego lata firmy woskie wystawiay na sprzeda butelki z wod przy wodospadach, podczas gdy Chiczycy na czas wykopali studnie na pustym. Po kilku dniach pracy we wntrzach kamienicy poznaem Xia-na. Przyjecha akurat i spdzi noc w naszym mieszkaniu. Po wosku mwi doskonale, tyle tylko, e zamiast r" wymawia w", jak zuboali arystokraci odgrywam przez Tot w jego komediach. Xian Zhu kaza si nazywa Nino. W

Neapolu prawie wszyscy Chiczycy, ktrzy maj kontakty z tubylcami, przybieraj ktre z imion typowych dla tego miasta. Jest to praktyka tak rozpowszechniona, e nikt ju si nie dziwi, gdy jaki skonooki Chiczyk przedstawia si jako Tonino, Nino, Pino czy Pasuale. Xian Nino noc spdzi przy stole kuchennym, na rozmowach telefonicznych, przy wczonym telewizorze. Leaem w ku, ale nie mogem spa. Gos Xiana nie milk nawet na chwil. Wypluwa zza zbw chiskie sowa jak serie z pistoletu maszynowego. Mwi bez przerwy, nie nabierajc powietrza, w sownym bezdechu. Przeszkadzay mi te wiatry wypuszczane przez jego goryli, napeniajce mieszkanie sodkawym smrodem, ktry przesikn nawet do mojego pokoju. Wstrt budzi nie tylko ten smrd, ale take obrazy, jakie mi si z nim kojarzyy: krokieciki wiosenne gnijce w ich odkach oraz ry po kantosku marynowany w sokach trawiennych. Inni wsplokatorzy byli do tego przyzwyczajeni. Po zamkniciu drzwi pokoju nie istniao dla nich nic o-prcz snu. Tymczasem dla mnie nie istniao nic oprcz tego, co dziao si za moimi drzwiami. Poszedem zatem do kuchni, ktra bya przecie pomieszczeniem wsplnym, a wic i moim. Przynajmniej w teorii. Xian odoy telefon i zabra si do gotowania. Smay kurczaka. Miaem w gowie dziesitki pyta, ktre chciaem mu zada. eby zaspokoi ciekawo, wyrobi sobie wasne zdanie oraz pozby si mylenia stereotypami. Zaczem mwi o triadzie chiskiej. Xian nie przerywa smaenia. Przygotowaem sobie par szczegowych pyta, zawsze jednak w kontekcie oglnym, nie mogem przecie wymaga od niego wyzna na temat jego osobistych powiza. Daem mu odczu, e sporo wiem na temat organizacji chiskiej mafii, tak jakby znajomo aktw dochodzeniowych moga pomc w poznaniu prawdy. Xian postawi talerz z kurczakiem na stole, usiad i nic nie powiedzia. Nie wiem, czy zainteresowao go to, co mwiem. Nie wiem, czy sam nalea do tej organizacji. Napi si piwa, po czym unis si nieco na krzele i z tylnej kieszeni spodni wycign portfel. Przebiera w nim przez chwil palcami, nie patrzc, i wycign trzy monety. Pooy je obok siebie na obrusie i zakry odwrcon szklank. - Euro, dolar, yuan. Oto moja triada. Wydawa si szczery. adnej ideologii, adnej symboliki, hierarchii wartoci. Zysk, interes, kapita. Nic wicej. Uwaa si, e niektre mechanizmy ekonomiczne napdza jaka nieznana sia, std powstaje przekonanie, e kryje si za nimi tajna organizacja: mafia chiska. Jest to uproszczenie, w ktrym nie bierze si pod uwag zjawisk porednich: transferw finansowych, inwestycji rnego rodzaju, wszystkiego, co umacnia przestpcze grupy finansowe. Od co najmniej piciu lat kade sprawozdanie Komisji Antymafijnej sygnalizuje rosnce zagroenie ze strony mafii chiskiej", ale w cigu dziesiciu lat pracy policja zaja majtek wartoci zaledwie 600 tysicy euro w Campi Bisenzo w pobliu Florencji. Kilka motocykli i kawaek fabryczki. Nic, w porwnaniu z potg finansow, ktra, wedug raportw amerykaskich analitykw rynkowych, obraca setkami milionw euro. Xian u-miechn si do mnie: - Rynek ma swj d i swoj gr. My weszlimy na niego od dou, a wychodzimy gr. Zanim pooylimy si spa, Nino Xian zrobi mi pewn propozycj. Czy rano wstajesz wczenie? Zaley... Jeeli jutro uda ci si by o pitej rano na nogach, pojedziesz z nami do portu. Pomoesz nam. W czym? - Za bluz z kapturem, jeeli masz jak. Tak bdzie lepiej. Niczego wicej mi nie powiedzia, a ja nie nalegaem. Nazbyt mi zaleao na uczestnictwie w porannej wyprawie. Gdybym zacz zadawa za duo pyta, Xian mgby si rozmyli. Pozostao mi niewiele godzin snu, a co gorsza byem zbyt podniecony, by

zasn spokojnie. Punktualnie o pitej byem gotowy, przy wyjciu z kamienicy doczyli do nas take inni mczyni. Oprcz mnie i jednego z moich wsplokatorw byo dwch szpakowatych Marokaczykw. Wsiedlimy do furgonetki i pojechalimy do portu. Nie wiem, ile czasu zaja ta droga i jakimi zaukami jechalimy. Zasnem z gow opart o okno samochodu. Wysiedlimy przy falochronach, w miejscu, gdzie zaczynao si mae molo. Bya do niego przycumowana d z motorem tak duym, e wyglda jak monstrualny ogon przytwierdzony do delikatnego, wyduonego kaduba. Z nacignitymi na gowy kapturami wygldalimy jak grupa aosnych raperw. Kaptury nie byy nam potrzebne, jak podejrzewaem wczeniej, by ukry twarze, tylko po to, by osoni si przed bryzgami zimnej wody i zapobiec blowi gowy, ktry rano na otwartym morzu atakuje okolice skroni. Zaoga skadaa si z dwch neapolitaczykw, wygldali, jakby byli brami, mieli prawie identyczne twarze. Modszy wczy motor, starszy kierowa odzi. Xian nie popyn z nami. Po okoo p godzinie zbliylimy si do jakiego statku, przez chwil miaem wraenie, e nie unikniemy zderzenia. By ogromny. Z trudem udao mi si odchyli gow wystarczajco mocno do tyu, by zobaczy w grze koniec burty. Podobnie jak drzewa, ktre zdaj si krzycze, gdy wal si na ziemi, statki na morzu wydaj metaliczny krzyk i jedyne w swoim rodzaju guche dudnienie, ktre sprawia, e musisz co chwila przeyka son lin. Ze statku spuszczano na krku linowym sie pen paczek. Tob uderzy w drewnian burt naszej odzi, powodujc tak silne koysanie, e widziaem ju siebie w wodzie. Ale nie wypadlimy z odzi. Paczki nie wayy duo, jednak kiedy uoyem okoo trzydziestu na rufie, bolay mnie przeguby rk, a przedramiona, otarte kantami kartonw, byy ognicie czerwone. d zawrcia do brzegu, przy statku zostay dwa inne kutry, by zabra nastpne paczki. Nie przypyny z naszego mola i nie wiadomo, kiedy do nas doczyy. Za kadym razem, gdy dzib odzi zderza si z powierzchni wody, odczuwaem wstrzs w odku. Pooyem gow na jakiej paczce. Prbowaem odgadn po zapachu, co moga zawiera. Przywarem uchem do kartonu, by usysze jaki dwik, ktry zaspokoiby moj ciekawo. Miaem poczucie winy. Kto wie, w czym wanie wziem udzia? Jeeli mam si wplta w jakie ciemne sprawy, niech to przynajmniej bdzie mj wiadomy wybr. Tymczasem ja na lepo, z czystej ciekawoci wziem udzia w przemycie. Ludziom si wydaje, e przestpstwa s bardziej przemylane ni normalne, codzienne zajcia. W rzeczywistoci nie ma adnej rnicy. Ludzkie dziaania charakteryzuj si elastycznoci, ktrej brakuje osdom etycznym. Kiedy dobilimy do mola, Marokaczycy zaczli wynosi paczki, po dwie na raz. Mnie wystarczy ciar wasnego ciaa, by chwia si na nogach. Na falochronie czeka na nas Xian. Podszed do jednej z ogromnych paczek i scyzorykiem przeci szerok tam oklejajc karton. W rodku byy buty. Buty sportowe, oryginalne, najlepszych firm. Modele tak nowe, e nie weszy jeszcze do sprzeday we Woszech. Xian, obawiajc si kontroli celnej, wola przej towar na otwartym morzu. W ten sposb jego cz moga zosta wprowadzona na rynek bez obcienia podatkiem, a hurtownicy unikn pacenia za co. Z konkurencj wygrywa si dziki rabatom. Ta sama jako produktw, ale z cztero-, szecio- czy dziesicioprocentowym rabatem. Ze znik, ktrej nie mgby zaoferowa aden porednik handlowy, a to wanie zniki decyduj o przetrwaniu lub bankructwie sklepw, pozwalaj na otwieranie nowych centrw handlowych, gwarantuj stay dochd, a dziki niemu -kredyty bankowe. Ceny trzeba obnia. Wszystko musi odbywa si bardzo szybko i dyskretnie, a najlepiej, jeeli ogranicza si do samego kupna i sprzeday. Nieoczekiwany haust wieego powietrza dla woskich i europejskich handlowcw. A to wiee powietrze napywa z portu w Neapolu. Zaadowalimy paczki do furgonetek. Wkrtce przypyny take inne odzie. Ciarwki skieroway

si do Rzymu, Yiterbo, La-tiny, Formi. Xian poleci odwie nas do domu. W ostatnich latach wszystko si zmienio. Wszystko. Raptownie i niespodziewanie. Niektrzy zauwaaj te zmiany, ale ich nie rozumiej. Jeszcze przed dziesiciu laty po wodach Zatoki Ne-apolitaskiej pyway dziesitki motorwek przemytnikw, rano port zapenia si kupcami detalicznymi. Przychodzili po papierosy z kontrabandy, ktre sprzedawali potem na miecie. Oywiony ruch na okolicznych ulicach, samochody zaadowane kartonami papierosw, na kadym rogu krzeseko i stolik dla ulicznego sprzedawcy. Midzy stranikami ze suby celnej i policj a przemytnikami rozgryway si czsto prawdziwe bitwy. Pacio si papierosami, by unikn aresztowania, albo wrcz przeciwnie: ludzie sami zgaszali si do aresztu, by umoliwi ucieczk jakiej odzi z podwjnym dnem zapchanym kwintalami papierosw. Nocami na ciemnych ulicach stay czujki, co jaki czas sycha byo krtkie, ostre gwizdy ostrzegajce przed nieznanymi samochodami, niebezpieczestwo sygnalizowano byskawicznie przez stale wczone walkie-talkie, ludzie ustawiali si w szeregu wzdu brzegu morza i szybko podawali sobie z rk do rk kartony. Samochody pdziy z wybrzea Apulii w gb ldu, a stamtd dalej, do Kampanii. O Neapol-Brindisi bya najwaniejsza dla kwitncego biznesu przemycanych papierosw. Przemyt, wany dla Poudnia jak fabryka FIAT-a dla Pnocy, welfare dla obywateli obywajcych si bez pastwa, pracodawca dajcy zatrudnienie 20 tysicom ludzi midzy Apuli i Kampani. Przemyt by zarzewiem wewntrznej wojny kamorry na pocztku lat 80. Klany Apulii i Kampanii wprowadzay papierosy na rynek europejski, omijajc monopol pastwa. Importoway co miesic tysice skrzy z Czarnogry, zarabiajc na kadym transporcie 500 milionw lirw. Teraz to si skoczyo, wszystko si zmienio. Ta dziaalno ju nie opaca si klanom. Jednak take w tym wypadku potwierdzio si prawo zachowania masy Lavoisiera: nic w naturze nie ginie, tylko si zmienia. W naturze, a take w mechanizmach kapitalizmu. Przemytnicy zrezygnowali z klientw uzalenionych od nikotyny, a skoncentrowali si na przedmiotach codziennego uytku. Rozptaa si bezlitosna wojna cen. Wysoko rabatu staa si kwesti ycia i mierci dla porednikw handlowych, hurtownikw i handlowcw. Podatki, VAT, ograniczenia wagowe zaadunku tirw s balastem zmniejszajcym zysk, s hamulcem dla obrotu towarw i pienidzy. Wielkie firmy przeniosy wic produkcj na wschd: do Rumunii, Modawii, na Daleki Wschd, do Chin, by zagwarantowa sobie tani si robocz. Ale to nie wystarczy. Produkty wytworzone niskim kosztem musz wej na rynek, na ktrym coraz wicej konsumentw jest bez staej pracy, ma minimalne oszczdnoci i maniakalnie przywizuje si do kadego grosza. Coraz wicej towaru nie sprzedaje si, w zwizku z czym naley szuka nowych rozwiza. I tak nowe produkty - oryginalne czy podrobione, pprawdziwe czy pfaszywe - wchodz na rynek dyskretnie, nie pozostawiajc adnych ladw. To bardzo obnia koszty. Nie rzucaj si w oczy tak, jak papierosy, bo nie maj nielegalnych punktw sprzeday. Wchodz na rynek tak, jakby nie byy transportowane, jakby same z siebie urosy na polach i jakby zerwaa je stamtd jaka niewidzialna rka. O ile pienidz nie mierdzi, o tyle towar wrcz pachnie. Nie pachnie morzem, ktre przepyn, ani rkoma, ktre go wyprodukoway, nie pachnie te smarem z maszyny, ktra go zmontowaa. Towar pachnie tym, czym pachnie. Nabiera zapachu na sklepowej ladzie i oddaje go w domu nabywcy. Zostawilimy morze za sob, wrcilimy do domu. Furgonetka zatrzymaa si tylko na tyle, bymy z niej wysiedli, po czym natychmiast wrcia do portu, eby dalej przewozi paczki. Wjechaem pprzytomny ze zmczenia wind towarow na moje pitro. Zdjem koszulk mokr od potu i wody morskiej i rzuciem si na ko. Nie wiem, ile paczek przeniosem, ale czuem si, jakbym rozadowywa buty dla poowy woskiej populacji. Byem tak zmczony, jakbym mia za sob cay dzie cikiej pracy. Moi wsplokatorzy wanie si budzili. By wczesny ranek.

Angelina Jolie
W nastpnych dniach towarzyszyem Xianowi w jego biznesowych spotkaniach. W rzeczywistoci naj mnie, ebym dotrzymywa mu towarzystwa podczas podry oraz obiadw. Mwiem za duo albo za mao, i to wanie spodobao si Xianowi. Dziki temu mogem obserwowa, jak zasiewa si pienidze, jak przygotowuje si pod upraw obszary gospodarki, ktre dotd leay odogiem. Dotarlimy do Las Yegas. Ley na pnoc od Neapolu. T okolic zwyko si tak nazywa z kilku powodw. Podobnie jak Las Yegas w Nevadzie, ktre zostao zbudowane na pustym, take tutaj osady ludzkie wyrosy z niczego. Dojeda si tutaj pustyni drg. Kilometry szeroko rozlanego asfaltu w kilka minut doprowadzaj do autostrady wiodcej do Rzymu, prosto na pnoc. Tych drg nie wybudowano dla samochodw osobowych, ale dla ciarwek; nie po to, by mogli nimi podrowa ludzie, ale eby przewozi ubrania, buty i torby. Osiedla ludzkie pojawiaj si przy drodze z Neapolu niespodziewanie, jedno przy drugim. Skrzepy cementu oplatane wstkami ulic, ktre zaczynaj si i kocz na gwnej trasie na pnoc: Casava-tore, Caivano, SanfAntimo, Melito, Arzano, Piscinola, San Pitro a Patierno, Frattamaggiore, Frattaminore, Grumo Nevano. Pltanina drg. Ulice, na ktrych wystarczy przej na drug stron, by znale si w innej miejscowoci. Miasteczka tak bardzo do siebie podobne, e zdaj si tworzy jedno wielkie miasto. Setki razy syszaem, jak okolice Foggi nazywa si Califoggi, poudniow Kalabri przemianowuje na Kalafryk lub Kalabri Saudyjsk, Sal Consilin na Sahar Consilin, a cz Secondi-gliano nazywa si Terzo Mondo, czyli Trzecim wiatem. Ale tutejsze Las Yegas jest naprawd jak Las Yegas. Ktokolwiek w minionych latach zapragn otworzy i rozwin jaki biznes, tutaj mg to zrobi. Zrealizowa swoje marzenia. Troch oszczdnoci, odprawa pienina, poyczka i ju mona byo otworzy za-kad produkcyjny. Stawiao si na lepo na przedsibiorstwo; kto mia szczcie - uzyskiwa wydajno, szybko, efektywno, dyskrecj i tani robocizn. Wygrywa, jak wygrywa si w ruletce: przypadkiem, obstawiajc kolor czerwony lub czarny. W razie przegranej po kilku miesicach zamyka firm. Las Yegas. Nie istnia aden projekt regionalny, aden administracyjny plan gospodarczy. Liczyy si buty, ubrania, konfekcja, ktre na pewniaka mona byo umieci na wiatowym rynku. Miasta nie chwaliy si gono t cenn produkcj. Dawaa tym wicej zysku, im dyskretniej przebiegaa. Na tych terenach od dziesitkw lat realizowano najlepsze projekty najwikszych woskich projektantw, a tym samym mody wiatowej. Nie istniay tutaj zrzeszenia przedsibiorcw ani szkoy zawodowe, nie istniao nic poza prac: maszynami do szycia, warsztatami krawieckimi, zapakowanymi kartonami, wysyk towaru dla odbiorcw. Nic poza powtarzaniem w kko poszczeglnych etapw produkcji. Wszystko inne byo zbyteczne. Zawodu uczono przy stanowisku pracy, kwalifikacje do prowadzenia przedsibiorstwa weryfikowa dopiero rezultat przedsiwzicia, wygrana lub przegrana. Bez kredytw bankowych, bez biznesplanu, bez stau. Wane, eby jak najwicej towaru znalazo si jak najszybciej na rynku. Albo sprzedasz, albo przegrasz. Rosy zyski, przeprowadzano si do coraz wygodniejszych mieszka, jedono najdroszymi samochodami. Nie zmienia si jednak poziom zamonoci regionu. Bogactwo zrabowane, zgromadzone nie bez wysiku przez nielicznych, ktrzy skadali je w prywatnych sejfach. Przybywano zewszd, by inwestowa w produkcj koszul, spdnic, marynarek, kurtek, rkawiczek, czapek, butw, toreb i portmonetek dla firm woskich, niemieckich czy francuskich. Nie przypadkiem. W tych stronach od lat 50. nikt nie kontrolowa zezwole, kontraktw czy warunkw pracy. Wystarczy gara, przestrze pod schodami, komrka, by otworzy zakad przemysowy. W ostatnich latach chiska konkurencja odebraa prac manufakturom, ktre wytwarzay wyroby redniej jakoci. Nie mona

traci czasu na rozwijanie umiejtnoci pracownikw. Albo natychmiast przestawisz si na produkcj najwyszej jakoci, albo zniszczy ci ten, kto w produkcji towarw o rednim standardzie bdzie szybszy i taszy. Wiele osb stracio prac. Waciciele zakadw wpadli w dugi, znaleli si w rkach lichwiarzy. Wielu z nich ucieko. S miejsca, ktre w momencie gdy skoczyy si inwestycje w produkcj tanich towarw, przestay oddycha, przestay si rozwija, nie utrzymay si przy yciu. S symbolem degradacji peryferii wielkich orodkw miejskich. W tych miejscach domy i podwrka s zawsze pene ludzi, w oknach nie gasn wiata, a samochody stoj zaparkowane na ulicach. Wszyscy pozostaj na miejscu, panuje zawsze zgiek, domy nie pustoszej o adnej porze dnia, jak to zwykle bywa, gdy ludzie wychodz rano do pracy i do szkoy. Jedno z takich miejsc nazywa si Parco Yerde a Caivano. Na t miejscowo mona si natkn na pocztku szosy odchodzcej od gwnej osi komunikacyjnej, asfaltowego ostrza, ktre przecina na p peryferie Neapolu. Bardziej ni osiedle przypomina zbir wybrakowanych prostopadocianw z cementu, z balkonami krytymi aluminiowymi dachami, ktre wygldaj jak gruczoy spuchnite od dumy. Jak gdyby architekt, ktry je projektowa, inspirowa si babkami, ktre dzieci stawiaj na play, odwracajc wiaderko z piaskiem. Szare konstrukcje bez jakichkolwiek zbdnych elementw. Wrd tych budynkw stoi kapliczka, maa, prawie niezauwaalna. Ale kiedy wygldaa inaczej. Kiedy w Parco Yerde staa dua, biaa kaplica, prawdziwe mauzoleum powicone pewnemu chopcu. Na imi mia Ema-nuele, zgin przy pracy. Wykonywa prac, ktra pod pewnymi wzgldami jest gorsza od pracy na czarno w fabryce. Ale zawsze to jakie zajcie. Emanuele napada na ludzi i rabowa. Robi to kadej soboty, od duszego ju czasu. I zawsze w tym samym miejscu. Ta sama godzina, to samo miejsce, ten sam dzie tygodnia. Sobota bya bowiem dniem jego ofiar, dniem samochodowych kochankw. A ustronne miejsce, ktre obrali sobie za sceneri romantycznych spotka, znajdowao si przy drodze pastwowej S 87. Miejsce parszywe, z poatanym asfaltem, przy nielegalnych wysypiskach mieci. Za kadym razem, gdy tamtdy przejedam i widz pary w samochodach, myl sobie, e potrzeba naprawd duej namitnoci, eby odczuwa przyjemno w tak odraajcej scenerii. Tutaj wanie kadej soboty Emanu-ele wraz z dwoma kolegami zaczajali si w krzakach i czekali, a jaki samochd zaparkuje i zgasi wiata. Chopcy dawali kochankom jeszcze kilka minut na pozbycie si zbdnych czci garderoby i dopiero w momencie gdy ich ofiary byy zupenie bezbronne, przystpowali do akcji. Rozbijali okno kolb pistoletu i podstawiali luf pod nos mczyzny. Zabierali pienidze i w ten sposb rozpoczynali swj weekend, z kilkoma napadami na koncie i z 500 euro w kieszeni. up niewielki, mimo to chopcom wydawa si skarbem. Zdarzyo si jednak, e pewnego razu zapa ich patrol karabi-nierw. Emanuele i jego koledzy byli na tyle niemdrzy, e nie przewidzieli, i rabowa zawsze w tym samym miejscu i w ten sam sposb to jakby prosi si o aresztowanie. Chopcy zaczli ucieka swoim samochodem, karabinierzy rzucili si w pocig, najechali na auto uciekinierw, pady strzay. I nagle wszystko si zatrzymao. W samochodzie chopcw Emanuele dosta miertelny postrza. Mia w rce pistolet, ktry wycelowa w karabi-nierw, dlatego wystrzelili do niego jedenacie naboi w kilka sekund. Wystrzeli w tak krtkim czasie jedenacie naboi moe tylko kto, kto jest przygotowany do strzau na najmniejszy sygna i kto jest gotowy zabi. I kto wie, jak si potem tumaczy obron wasn. Chopcy zatrzymali samochd. Naboje przeszyy karoseri samochodu, jakby ciao Emanuele byo magnesem, ktry je przycign. Jego koledzy prbowali otworzy drzwiczki, eby uciec, ale kiedy zorientowali si, e Emanuele nie yje, zrezygnowali. Wysiedli spokojnie, nie stawiajc oporu, nie bronic si nawet przed ciosami w twarz, ktre zwykle poprzedzaj aresztowanie. Emanuele lea zwinity na siedzeniu, w rce trzyma faszywy pistolet. By to jeden z tych straszakw, ktrych uywa si na wsiach, aby odgania bezpaskie psy od kurnikw. Emanue-

le uywa tej zabawki w funkcji prawdziwego pistoletu; zreszt Emanuele zachowywa si jak dorosy mczyzna, potrafi nada swemu przeraonemu spojrzeniu pozory bezwzgldnego okruciestwa, a jego chopice pragnienie posiadania kilku drobnia-kw mona byo atwo wzi za dz bogactwa. Emanuele mia tylko pitnacie lat. Wszyscy nazywali go Manu. Mia szczup twarz, ciemn i kanciast. Archetyp chopca, od ktrego lepiej si trzyma z daleka. Emanuele urodzi si w miejscu, gdzie nikt nie darzy ci szacunkiem za to, e masz pienidze, ale za to, jak je zdobye. Emanuele by czci Parco Verde. Jest to jedno z tych miejsc, ktre jak piecz naznaczaj czowieka na cae ycie i w ktrych poczucie wsplnoty jest tak silne, e nie ma takiego bdu yciowego czy nawet zbrodni, ktre mogyby spowodowa wykluczenie ze spoecznoci ktrego z jej czonkw. Wszystkie rodziny z Parco Yerde zrobiy skadk i za uzbierane pienidze wybudowano mae mauzoleum. W rodku znalaz si obrazek neapolitaskiej Madonny dell'Arco i fotografia umiechnitego Manu. I tak obok ponad dwudziestu kapliczek, wybudowanych przez wiernych w Parco Yerde za kady rok bezrobocia, kada dla innej Madonny, pojawia si take kapliczka powicona E-manuele. Jednak burmistrz nie mg cierpie, e stawia si otarze bandycie, posa wic spychacz, eby j zburzy. W jednej chwili cegy sklejone cementem rozsypay si jak domek z klockw. Wiadomo rozniosa si natychmiast po caym osiedlu. Do miejsca., gdzie pracowa spychacz, przyjechaa gromada chopcw na motorach i skuterach. aden z nich nie odezwa si nawet sowem, wpatrywali si tylko nieruchomo w robotnika, ktry kierowa maszyn. Pod ciarem tych spojrze robotnik zatrzyma spychacz i wskaza rk na sieranta policji, jakby chcia powiedzie, e to on wyda mu polecenie. Chcia skierowa zo chopcw na kogo innego, zdj tarcz strzelnicz ze swojej piersi. By przeraony. Zamkn si w kabinie. Otoczono go. W jednej chwili rozptaa si walka uliczna. Robotnikowi udao si uciec w samochodzie policyjnym. Chopcy wyadowali zo na spychaczu, potem puste butelki po piwie napenili benzyn, przelewajc j bezporednio z bakw swoich skuterw. Obrzucili kamieniami okna szkoy niedaleko Parco Yerde. Zburzono im kapliczk Ema-nuele? Niech wszystko inne te bdzie zburzone. Z okien rzucano talerzami, sztucami i wazonami. Nastpnie poszy w ruch butelki z benzyn. Ze mietnikw ustawili barykad i podpalili wszystko, co tylko si dao podpali. Przygotowali si do dugiej bitwy. Byo ich kilkuset, mogli dugo wytrzyma. Rozruchy rozszerzay si, zaczynay dochodzi do niektrych dzielnic Neapolu. I wtedy pojawi si pewien czowiek, kto z niedaleka. Wszystkie drogi dojazdowe byy zablokowane przez policj i karabinie-rw, a jednak ten czarny samochd terenowy przedosta si do samego centrum konfliktu. Kierowca skin rk, kto otworzy drzwiczki i paru chopcw weszo do rodka. Nie miny dwie godziny, a w Parco Yerde zosta przywrcony cakowity porzdek. Chopcy zdjli chustki z twarzy, zgasili ponce mieci, rozebrali barykady. Zainterweniowa ktry z klanw mafijnych. Parco Yerde jest zagbiem modej siy roboczej dla kamorry. Ktokolwiek zechce, moe zwerbowa tutaj pracownikw najniszego szczebla, si robocz tasz nawet ni nigeryjscy czy albascy dealerzy narkotykw. Wszystkie klany posuguj si chopcami z Parco Yerde: Casalesi, Mallardo z Giugliano, tygrysy" z Crispano. Zostaj dealerami i paci im si sta pensj, bez procentu od zysku z rozprowadzonych narkotykw. Pracuj czsto na terenach bardzo odlegych od miejsca zamieszkania, lecz w obawie przed utrat pracy nigdy nie daj zwrotu wydatkw na benzyn. Na tych chopcach mona polega, sumiennie wykonuj swoje obowizki. Niektrych wykacza heroina, narkotyki ubogich. Niewielu ratuje si przed takim losem; niektrzy chopcy wstpuj do szkoy wojskowej i przenosz si daleko, niektre dziewczta wyjedaj i nigdy wicej nie wracaj w rodzinne strony. Nikt prawie z nowej generacji nie zostaje przyjty do adnego z klanw. Pracuj dla kamorry, ale nigdy nie stan si ka-morystami. Klany nie chc ich w swoich szeregach, wykorzystuj tylko ich prac. Chopcy nie s fachowcami i nie maj zmysu handlowego. Wielu spenia funkcj kurierw: jed do Rzymu z plecakami penymi haszyszu.

Wciskaj peda gazu do deski i po ptorej godzinie docieraj do przedmie stolicy. Nie otrzymuj za to dodatkowego wynagrodzenia, ale bywa, e po dwudziestu takich podrach dostaj w prezencie skuter. Odbieraj to jako cenny, z niczym nieporwnywalny zarobek, nie do osignicia przy adnym innym zajciu, ktre mogliby znale w rodzinnych stronach. Faktem jest, e przewo towar o wartoci co najmniej dziesi razy wyszej ni cena motoru. Oni o tym nie wiedz, nie mog sobie tego nawet wyobrazi. Jeeli noga im si powinie, dostan dziesicioletni wyrok, a poniewa nie nale do klanu, nikt nie opaci im wydatkw sdowych ani nie otoczy o-piek rodziny. Ale gdy jed do Rzymu, myl tylko o tym, by dotrze tam jak najszybciej i nie da si zapa.

Przy niektrych barykadach walki potrway troch duej, w zalenoci od adunku gniewu i agresji rebeliantw, ale szybko wszystko si skoczyo. Klany nie obawiay si rozruchw ani nawet szumu, jaki podnis si wok nich. Dla nich chopcy mogli rwnie dobrze pozabija si i spali wszystko w okolicy; nie kiwnliby palcem. Problem polega na tym, e z powodu walk nie mogli dla nich pracowa i Parco Yerde stracio sw funkcj magazynu siy roboczej, do ktrego mona w razie potrzeby sign minimalnym kosztem. Wszystko wic powinno wrci jak najszybciej do poprzedniego stanu. Chopcy musz zabra si z powrotem do pracy, a raczej musz by znowu gotowi podj kad prac na kade wezwanie. Zabawa w rozruchy musi si skoczy.

Byem na pogrzebie Emanuele. Pitnacie lat na niektrych szerokociach geograficznych jest liczb jak kada inna. W tych stronach mier w wieku pitnastu lat uwaana jest raczej za egzekucj wyroku ni za odebranie yda. W kociele widziaem wielu chopcw o ponurych twarzach. Co jaki czas ktry z nich co krzykn, na placu przed kocioem wielu skandowao rytmicznie: na za-wsze z na-mi... na za-wsze z na-mi...". Tak zwykle woaj ultrasi na stadionie, gdy popularny pikarz schodzi z boiska po swoim ostatnim meczu. Tutaj nie byli na stadionie, a skandowane haso byo przesycone gniewem. W kociele znajdowali si te policjanci w cywilnych ubraniach, trzymali si z daleka od bocznych naw. Wszyscy od razu ich rozpoznali, ale to nie bya odpowiednia pora na zaatwianie porachunkw. Ja te zwrciem na nich uwag, a i oni wyodrbnili mnie w tumie wypeniajcym koci, nie znalazszy mojej twarzy w archiwum pamici. Jeden z nich zagadn mnie, jak gdyby chcia zmniejszy moje przygnbienie: Wszyscy ci, ktrych tu widzisz, byli ju karani. Handel narkotykami, kradziee, napady rabunkowe... Kilku z nich prostytuuje si... Nie ma nikogo, kto byby cakiem czysty. Im wicej ich zginie, tym lepiej dla wszystkich...". Na takie sowa naleaoby odpowiedzie prawym sierpowym albo uderzeniem gow w nos, ale w rzeczywistoci tak myleli wszyscy. I moe nawet mieli racj. Patrzyem na tych chopcw, ktrzy zarobi sobie na doywocie kradzie 200 euro - szumowiny, namiastki ludzi, dealerzy. aden z nich nie skoczy jeszcze dwudziestu lat. Ojciec Mauro, proboszcz, ktry odprawia msz pogrzebow, wiedzia, kogo ma przed sob, wiedzia, e aden z tych chopcw nie jest niewinny. Chopak, ktry zgin, nie by bohaterem..." Nie trzyma otwartych doni, jak to zwykle robi ksia wygaszajcy kazania podczas niedzielnych mszy. Jego rce byy zacinite w pici. Nie przemawia te tonem, jakim zwykle wygasza si homili. By dziwnie zachrypnity, jak kto, kto zbyt dugo rozmawia sam ze sob, kto trzyma sowa w rodku. Mwi gosem nasyconym gniewem, jakby z gry zaoy sobie, e dla nikogo nie bdzie mia zmiowania, niczego nie przemilczy. By jak ci poudniowoamerykascy ksia podczas ruchw protestacyjnych w Salwadorze, ktrzy nie mogli duej znie odprawiania mszy za ofiary rzezi, przestawali mwi o miosierdziu Boym i zaczynali krzycze. Ale tutaj nikt nie wie, kim by Ro-mero, Z ojca Mauro emanowaa niesamowita

energia. Nikt nie moe zaprzeczy, e Emanuele ponosi odpowiedzialno za swoje czyny, ale pozostaje faktem, e mia tylko pitnacie lat. W innych czciach Woch pitnastoletni chopcy chodz na basen i na lekcje taca towarzyskiego. Tutaj jest inaczej. I Pan Bg na pewno bdzie mia na uwadze, e te straszne grzechy popeni pitnastolatek. Ale jeeli w poudniowych Woszech pitnacie lat wystarczy, eby pracowa, a take kra, zabija i umiera od kuli, wystarczy te, by ponosi odpowiedzialno za wszystkie te czyny". Wcign gboko nosem duszne powietrze kocioa i mwi dalej: Mimo wszystko pitnacie lat to tak niewiele, i musimy bardzo gboko zastanowi si nad przyczynami tego, co si stao,, i rozoy odpowiedzialno za czyny Emanuele take na innych. Pitnacie lat tego chopca puka do sumie tych, ktrzy maj usta pene sw o praworzdnoci, pracy, zobowizaniach. A raczej nie tyle puka, ile wali pici...".

Proboszcz skoczy kazanie. Nikt nie zrozumia tak cakiem, do koca, co chcia powiedzie. Nie byo przy tym przedstawicieli wadz ani adnych instytucji. Chopcy obecni w kociele robili coraz wiksze zamieszanie. Trumna zostaa wyniesiona z kocioa przez czterech mczyzn, ale w pewnej chwili, zamiast opiera si na ich barkach, zacza unosi si nad gowami tumnie zebranych ludzi. Kady wyciga rce w gr, eby podtrzyma j cho przez chwil, jak publiczno koncertw rockowych, gdy idol rzuca si do nich ze sceny. Trumna koysaa si na morzu rk. Chopcy na motorach otoczyli karawan gotowy do przewiezienia Manu na cmentarz, tworzc swoisty kondukt pogrzebowy. Grzali silniki, zwikszali obroty, przyspieszali przy wcinitych hamulcach. Huk motorw by muzyk, ktra towarzyszya Emanuele w jego ostatniej drodze. Opony lizgay si, tumiki wyy. Wydawao si, e chopcy maj zamiar towarzyszy mu, odprowadzi go na tamten wiat. Gsty dym spalin i benzyny napeni powietrze, przesikny nim ubrania. Skierowaem si do zakrystii, pragnem porozmawia z ksidzem, ktry wypowiedzia tyle palcych sw. Uprzedzia mnie jaka kobieta. Chciaa koniecznie powiedzie ksidzu, e przecie ten chopak jest sam sobie winny, a w rodzinie nie otrzyma adnego wychowania. Potem, dumna z siebie, dodaa: Moi wnukowie, cho i oni s bezrobotni, nigdy by nikogo nie okradli - i jeszcze, gosem drcym ze zdenerwowania: Czego si w yciu nauczy ten chopak? Niczego? Ksidz mia wzrok wbity w ziemi. Ubrany by w dres. Przez duszy czas nic nie mwi, nie spojrza jej nawet w twarz. Po chwili, dalej patrzc na swoje adidasy, powiedzia cicho: Tutaj mona si nauczy tylko umiera. Sucham? Nic, prosz pani, nic. Ale nie wszyscy s pod ziemi. Nie wszyscy skoczyli w bagnie poraki. Jeszcze nie. Istniej zakady produkcyjne, w ktrych dalej toczy si praca. Niektre nawet wygrywaj z chisk konkurencj, poniewa pracuj dla wielkich, sawnych projektantw mody. Szybko i jako. Najwysza jako. Monopol na produkcj najpikniejszych, ekskluzywnych modeli naley wci do nich. Dobre imi mad in Italy" tworzy si wanie tutaj. Caiva-no, Sant'Antimo, Arzano i tak dalej, cae Las Yegas Kampanii. Woska twarz znana wiatu jest obramowana eleganck materi udrapowan na goej czaszce prowincji neapolitaskiej. Sawne firmy nie maj a takiego zaufania do Azjatw, by wysya wszystko na wschd i tam zleca wykonanie prac. Otwiera si wic manufaktury w pomieszczeniach pod schodami szeregowych domkw albo w halach wzniesionych na obrzeach osiedli. W nich na przykad kroi si skr na buty, zszywa i przykleja podeszwy. Pracuje si w

rzdzie, jeden za drugim. Masz plecy kolegi przed oczami, twoje plecy s przed oczami kolegi z tyu. Dzie roboczy trwa okoo dziesiciu godzin. Pensja wynosi midzy 500 a 900 euro. Nadgodziny s zwykle dobrze opacane, nawet o 15 euro wicej ni zwyka stawka godzinowa. Rzadko si zdarza, eby taki zakad zatrudnia wicej ni dziesiciu pracownikw. W pracowni na pce zawsze stoi radio lub telewizor. Sucha si muzyki, czasem kto zawtruje piewem, ale kiedy terminy goni, wszyscy milcz i sycha tylko stuk igie w maszynach. Ponad poowa pracownikw to kobiety. S bardzo sprawne, urodziy si przy maszynie do szycia. Oficjalnie nie ma tu adnych zakadw produkcyjnych, nie ma te zatrudnionych. Gdyby ta sama praca, o tak wysokim standardzie wykonania, zostaa zadeklarowana zgodnie z prawem, jej koszty wzrosyby znacznie i ceny gotowych produktw take musiayby wzrosn. Produkcja musiaaby zosta przeniesiona do innego kraju. Przedsibiorcy z tych stron dobrze zdaj sobie z tego spraw. Zreszt w tych zakadach najczciej nie ma rozdwiku midzy wacicielem a robotnikami. Tutaj konflikt klasowy rozmik jak wilgotny herbatnik. Waciciel zwykle sam jeszcze do niedawna by robotnikiem i pracuje w jednym pomieszczeniu z ludmi, ktrych zatrudnia, siedzc na takim samym stoku, jak wszyscy. Jeeli zdarza mu si popeni jaki bd, paci z wasnej kieszeni, hipotek i poyczk. Wrd podwadnych ma ojcowski autorytet. Mona si z nim wykci o dzie wolnego czy o par groszy podwyki. Nie istniej umowy o prac, nie ma biurokracji. Wszystko odbywa si bezporednio, opiera na stosunkach midzyludzkich i poczuciu obowizku, ktre zastpuj kodeks pracy oraz wyksztacenie. Rodzina waciciela mieszka zwykle na pitrach nad pracowni. Robotnice czsto powierzaj swoje dzieci opiece crek waciciela, swoistych baby-sitter, albo jego matce, ktra staje si ich przyszywan babci. Dzieci robotnic wychowuj si z dziemi wacicieli. Spenione marzenie postfordyzmu o zastpowaniu w przedsibiorstwie relacji pionowych przez poziome - proci robotnicy jedz obiad wraz z kadr kierownicz, po pracy spotykaj si na gruncie prywatnym, czuj, e s czci jednej wsplnoty. W tych zakadach nikt si nie obija. Wszyscy s wiadomi, e produkuj wyroby najwyszej jakoci, wiedz te, e dostaj najnisze wynagrodzenia. Ale albo, albo. Pracuje si po to, eby zarobi na ycie, wic pracuje si jak najlepiej, eby nikomu nie przyszo do gowy zastpi ci kim innym. Nie istnieje system ochrony pracownika, nie ma specjalnych uprawnie, wypowiedze, przepustek, wiadcze zdrowotnych, urlopw. Uprawnienia sam sobie musisz wywalczy, urlop wyprosi. Nie ma si co skary. Wszystko dzieje si tak, jak dzia si musi. Wane s zdrowe, zrczne rce, maszyna, przy ktrej pracujesz, i zarobek. Nie ma dokadnych danych na temat liczby pracownikw zatrudnionych na czarno" w tych rejonach. Nie wiadomo te, ilu legalnie zatrudnionych pracownikw podpisuje kadego miesica list pac, na ktrej figuruj sumy, jakich nigdy nie otrzymali.

Xian mia wzi udzia w przetargu. Weszlimy do budynku szkoy podstawowej, bez dzieci, bez nauczycielek. Tylko na korytarzach wisiay plansze z bristolu z wyrysowanymi ogromnymi literami. W sali czekao ju okoo dwudziestu osb reprezentujcych rne firmy. Xian by jedynym cudzoziemcem. Przywita si tylko z dwiema osobami obecnymi w sali, a i to raczej zdawkowo. Na szkolnym podwrku zaparkowa samochd. Weszo troje ludzi: dwch mczyzn i kobieta. Kobieta ubrana bya w skrzan spdniczk i lakierowane pantofle na wysokim obcasie. Wszyscy oczekujcy wstali, eby si z ni przywita. Trjka przybyych zaja miejsca i rozpocz si przetarg. Jeden z mczyzn narysowa na tablicy trzy pionowe linie i w pierwszej kolumnie, pod dyktando kobiety, zapisa: 800. Liczb sztuk odziey do wyprodukowania. Kobieta wymienia gatunki materiau i okrelia rodzaj ubioru. Do okna podszed przedsibiorca z Sant'Antimo i, odwrcony

do wszystkich plecami, zaproponowa swoj cen i czas wykonania 800 sztuk odziey: - 40 euro za sztuk w dwa miesice... Jego oferta znalaza si na tablicy: 800/40/2. Na twarzach reszty zebranych nie byo wida zaniepokojenia. Nie przekroczy swoj propozycj granicy niemoliwego. Ewidentnie byo to wszystkim po myli. Tylko zleceniodawcy nie byli usatysfakcjonowani t propozycj. Licytacja sza dalej. Przetargi organizowane przez sawne woskie firmy s przedziwne. Nikt ich nie wygrywa ani nie przegrywa. Wane, aby uczestniczy w wycigach. Zawsze znajdzie si kto, kto rzuci si do przodu z ofert, ktr zaakceptuj zleceniodawcy, ale nie bdzie on jedynym zwycizc przetargu. Jego propozycja jest jak pocztek wycigu, w ktrym udzia moe wzi kady, kto si na to zdecyduje. Jeeli prowadzcy licytacj przyjmie ofert, wszyscy obecni przedsibiorcy mog zdecydowa si wzi zamwienie. Kady, kto zgodzi si na proponowane warunki, dostanie materiay do produkqi. Bd przysane prosto do portu w Neapolu i stamtd kady przedsibiorca moe je odebra. Ale tylko jeden z nich dostanie zapat po zakoczeniu pracy. Ten, ktry jako pierwszy odda produkt, pod warunkiem, e jako bdzie bez zarzutu. Wszyscy inni przedsibiorcy, ktrzy wzili udzia w przetargu, bd mogli zatrzyma materiay, ale nie dostan ani grosza. Wielkie domy mody zarabiaj tak duo, e sta je na straty materiaw. Jeeli ktry z przedsibiorcw par razy z rzdu nie odda wykonanego zamwienia i wykorzysta udzia w przetargu dla uzyskania materiaw, zostanie pozbawiony prawa udziau w nastpnych licytacjach. Tym sposobem wielkie firmy wiata mody zapewniaj sobie szybko realizacji zamwie, bo jeeli kto ociga si z wykonaniem pracy, kto zrobi to za niego. W wiecie mody nie mona si spnia. Ku zadowoleniu kobiety siedzcej za biurkiem nastpna rka podniosa si w gr. Rka bardzo eleganckiego biznesmena. - 20 euro w 25 dni. Skoczyo si na tym, e przyjto t wanie ofert. Tylko dziewiciu spord dwudziestu przedsibiorcw, ktrzy wzili u-dzia w przetargu, zadeklarowao ch wzicia udziau w tych wycigach. Nawet Xian nie odway si na tak ryzykowne przedsiwzicie. Uzna za niemoliwe wykonanie tej pracy w tak krtkim czasie, za tak nisk cen. Po przetargu kobieta zapisaa nazwiska biznesmenw, adresy ich zakadw, numery telefonw. Zwycizca zaprosi wszystkich na obiad do swojego domu. Mia zakad krawiecki na parterze, on z on zajmowali pierwsze pitro, na drugim mieszka syn. Opowiada wszystkim z dum: - Chc dobudowa drugie pitro, ju zoyem wniosek o po zwolenie. To dla modszego syna, bdzie si eni. Prowadzc nas po schodach, opowiada o swojej rodzinie, ktra rozbudowywaa si podobnie jak jego dom. - Jeeli macie synw, nie powierzajcie im kontroli szwaczek, bo z tego wynikaj same kopoty. Ja mam dwch synw i obaj zwizali si z dziewcztami, ktre u mnie pracoway. Przy kontroli stawiajcie pedaw, tak jak robio si to kiedy... Pojawili si take pracownicy z warsztatu, eby wznie toast za nowe zamwienie. Dla nich oznacza to wyton prac na dwie zmiany: pierwsza od szstej rano do dziewitej wieczorem, z pgodzinn przerw na obiad, druga, nocna, od dwudziestej pierwszej do szstej rano. Robotnice miay staranny makija i due kolczyki, fartuchy chroniy ich ubrania przed kurzem i smarem maszyn. Niby Superman, ktry zdejmuje koszul i ju jest gotowy do akcji w swoich niebieskich trykotach, wszytkie dziewczta pod fartuchami byy wystrojone na wieczorne wyjcie. Natomiast mczyni wygldali do niechlujnie, w sportowych bluzach 1 i spodniach roboczych. Po toacie gospodarz domu odszed na stron z jednym z goci. Zaraz doczyli do nich inni przesibior-

cy, ktrzy zaakceptowali warunki przetargu. Nie dlatego, eby mieli co do ukrycia przed reszt zebranych, ale by uszanowa stary zwyczaj, ktry zabrania rozmawia o pienidzach przy sto le. Xian wytumaczy mi, kim jest ten czowiek. Wyglda dokad nie tak, jak wyobraamy sobie bankowego kasjera. Mia przeka za gotwk i umwi si z gospodarzem w sprawie stopy pro centowej. Ale nie reprezentowa adnego banku. Sawne domy mody pac dopiero za skoczon prac, a raczej za prac przyj t. Pensje, koszty produkcji, a nawet transportu - na wszystko producent musi wyoy z wasnej kieszeni. I tutaj z pomoc przy chodzi kamorra: poycza pienidze, zgodnie z geografi wpy ww poszczeglnych klanw. W Arzano pomoe klan Di Lauro, w SanfAntimo rodzina Yerde, a rodzina Cennamo w Crispano. I tak dalej. Przedsibiorstwa dostaj od kamorry tanie poyczki, od 2 do 4 procent. Wydawao by si, e dla banku nie moe by lep szego kredytobiorcy ni przedsibiorstwo wsppracujce z wiel kimi kreatorami mody woskiej. Przecie pracuj dla najsawniej szych firm, produkuj to, co na rynku najlepsze! Ale te zakady dziaaj w mroku plegalnoci, a dyrektorzy bankw nie przyj muj duchw w swoich gabinetach. Dyspozycyjno zasobw fi nansowych gwarantowana przez kamorr jest jednoczenie dla pracownikw zatrudnionych w tych zakadach jedyn szans na kredyt. Tylko dziki niej w rejonach, w ktrych ponad 40 procent mieszkacw yje z pracy na czarno", sze rodzin na dziesi sta na zakup mieszkania. Poza tym zakady, ktrych produkcja zostanie odrzucona przy kontroli jakoci, znajd dziki kamorze kupca na wyprodukowane wyroby. Sprzedaj wszystko klanom, ktre umieszcz je na rynku podrbek. To, co widzimy na wybiegach pokazw mody, na wiatowych premierach i czerwonych chodnikach festiwali filmowych, pochodzi std. Z okolic Neapolu i Salento. Z gwnych orodkw przemysu odzieowego dziaajcych w szarej strefie, z Las Yegas Kampanii oraz z Apulii. Casarano, Tricase, Taviano, Melissano niedaleko Capo di Leuca, poudniowe Salento. Std pochodz, z tych dziur na kocu wiata. Tutaj mogy zosta wyprodukowane z pominiciem zwykych, legalnych procedur. Tak ju jest, to normalne, takie s prawa kapitalizmu. Ale gdy przygldasz si tym dziurom z bliska, gdy widzisz, jak to wszystko dziaa, doznajesz dziwnego u-czucia. Uczucia ciaru i staego niepokoju. Tak jakby mia prawd w odku.

Wrd pracownikw zatrudnionych u przedsibiorcy, ktry wygra przetarg, by jeden szczeglnie zdolny. Pasuale. Dugi jak tyczka, bardzo szczupy, lekko zgarbiony. Jego wysoki wzrost ciy mu najbardziej w okolicach ramion, przy karku. Jednym sowem, sylwetk przypomina hak. Szy na podstawie rysunkw i projektw, ktre przychodziy prosto od projektantw mody. Realizowa zamwienia na szczeglnie ekskluzywne modele. Zamwienia skierowane bezporednio do niego. Jego uposaenie pozostawao zawsze takie samo, ale zmieniay si zadania do wykonania, a on sam czerpa z tego pewn satysfakcj. Pasuale od razu wzbudzi moj sympati, gdy tylko zauwayem jego wydatny nos. Mia star twarz, cho by jeszcze cakiem mody. Mia twarz kogo, kto cay czas spdza z noyczkami w rce, nad wykrojami i skrawkami materiaw, kto ma opuszki palcw pokute ig i otarte szwami. Pasuale by jednym z tych nielicznych pracownikw, ktrzy mogli samodzielnie wybiera tkaniny. Nie-

ktre domy mody miay tak wielkie zaufanie do jego gustu, e zlecay mu zamawianie tkanin bezporednio z Chin i on sam sprawdza potem ich jako. Przy takiej wanie okazji Xian i Pa-squale poznali si kiedy w porcie. W tym samym porcie spotkalimy si z nim ktrego dnia w restauracji. Po obiedzie Xian i Pasuale poegnali si, wsiedlimy do samochodu i skierowalimy si w stron Wezuwiusza. O wulkanach zwyko si myle, e s szare, tymczasem Wezuwiusz jest zielony. Z daleka wyglda, jakby pokrywaa go jednolita warstwa mchu. Zamiast kontynuowa podr drog prowadzc do miejscowoci pooonych u stp gry, samochd wjecha na plac przed jakim domem. Czeka tam na nas Pasuale. Nie rozumiaem, co si dzieje. Wysiad ze swego auta i wszed do baganika samochodu Xiana. Sprbowaem dowiedzie si, co to wszystko znaczy: Co si dzieje? Dlaczego on jedzie w baganiku? Bd spokojny. Pojedziemy teraz do Terzigno, do zakadu krawieckiego. Przy kierownicy usiad czowiek przypominajcy Minotaura. Siedzia przedtem w samochodzie Pasuale i wida byo, e doskonale wie, co ma robi. Wrzuci tylny bieg, przejecha przez bram i zanim jeszcze wjecha na drog, wyj pistolet. Pautomatyczny. Odbezpieczy go i woy sobie midzy uda. Nie odezwaem si ani sowem, ale Minotaur w lusterku wstecznym zauway, e patrz na niego lekko wystraszony. Kiedy chcieli nas zaatwi. Ale kto? - bardzo chciaem, eby wytumaczyli mi wszystko od pocztku. Ci, ktrzy nie chc, eby Chiczycy nauczyli si pracowa przy ekskluzywnej modzie. Jedym sowem ci, ktrzy z Chin chc tylko towaru, nic wicej. Dalej nic z tego nie rozumiaem. Odezwa si Xian, swoim zwykym, uspokajajcym gosem: - Pasuale nam pomaga. Uczy nas pracy przy ubiorach naj wyszej jakoci, do ktrych nas jeszcze na razie nie dopuszczaj. Uczymy si od niego mistrzowskiego krawiectwa... Po tym wyjanieniu Minotaur stara si usprawiedliwi pistolet: - Pewnego razu jeden taki wyjecha nagle, widzisz, tam, na tamtym placu i strzeli do naszego samochodu. Trafi w silnik i wycieraczk. Gdyby nas chcieli wtedy zabi, zabiliby nas, ale to byo tylko ostrzeenie. Jeeli przyjdzie im do gowy zrobi to zno wu, jestem przygotowany. Minotaur wytumaczy mi jeszcze, e kiedy prowadzi si samochd, najlepiej trzyma pistolet midzy udami. Gdyby lea na tablicy rozdzielczej, trzeba by wicej czasu, eby po niego sign. Droga do Terzigno bya bardzo stroma, sprzgo wydzielao wstrtny zapach. Obawiaem si nie tyle serii z automatu, ile tego, e przy ktrym szarpniciu samochodu pistolet wystrzeli kierowcy prosto w moszn. Przybylimy na miejsce bez przeszkd. Gdy tylko samochd si zatrzyma, Xian otworzy baganik. Pasuale wyszed. Przypomina zmit chusteczk higieniczn, ktra powoli si rozprostowuje. Podszed do mnie i powiedzia: - Za kadym razem to samo. Jakbym si ukrywa przed poli pa. Ale rzeczywicie lepiej, e nikt mnie nie widzi w tym samo chodzie. W przeciwnym razie... - i gwatownym gestem przeje cha sobie rk po szyi. Hala fabryczna bya dua. Nie ogromna, ale dua. Naleaa do Xiana, by z niej bardzo dumny. W rodku miecio si dziewi niezalenych warsztatw prowadzonych przez dziewiciu chiskich przedsibiorcw. Od wejcia wygldao to wszystko jak wielka szachownica. Kady warsztat mia wasne stanowiska pracy, przy ktrych siedzieli ludzie, i mieci si na ograniczonej, kwadratowej

przestrzeni. Xian tak podzieli hal, e kady warsztat dysponowa powierzchni podobnej wielkoci jak zakady w rejonie Las Yegas. Zamwienia rozdziela drog przetargu, systemem, ktry zdyem ju pozna. Zdecydowa, e nie pozwoli dzieciom wchodzi na teren hali, a prac na zmiany zorganizowa tak samo, jak we woskich zakadach krawieckich. Poza tym przy realizacji zewntrznych zamwie nie wymaga zaliczek gotwk. Jednym sowem, Xian stawa si rasowym przedsibiorc w brany mody woskiej. Chiskie fabryki w Chinach stanowiy konkurencj dla chiskich fabryk we Woszech. I dlatego dzielnice Chinatown w Prato, Rzymie i caej reszcie Woch przechodziy gbki kryzys. W swoim czasie przeyy tak gwatowny boom ekonomiczny, e o-becny upadek by tym bardziej bolesny. Istnia tylko jeden sposb na uratowanie chiskich warsztatw krawieckich: wdroy robotnikw w tajniki pracy przy ekskluzywnej modzie. Nauczy si zawodu od Wochw, od drobnych przedsibiorcw z Las Ve-gas, skoczy z produkcj tandety i przestawi si na produkcj ubiorw najwyszej jakoci. Zaj miejsce, wej w ukady, przej metody pracy woskich producentw z szarej strefy i wykonywa t sam robot. Tyle tylko, e troch taniej i szybciej.

Pasuale wyj z walizki ciemny materia. Mia z niego wykroi i uszy ubranie w zakadzie, w ktrym by zatrudniony. Tymczasem robi to tutaj, na biurku, przed kamer rejestrujc jego ruchy i przekazujc obraz na ogromny ekran powieszony za jego plecami. Staa przed nim dziewczyna z mikrofonem przy ustach, ktra tumaczya na jzyk chiski komentarze Pasquale. To bya pita lekcja. - Musicie zwrci szczegln uwag na szwy. Szew powinien by bardzo lekki, ale nie niewidzialny. Chiski trjkt. San Giuseppe Vesuviano, Terzigno, Ottaviano, to gwne orodki chiskiej produkcji odzieowej. Wszystko, co dzieje si w chiskich spoecznociach w caych Woszech, zdarzyo si ju w Terzigno. Pierwsze warsztaty, pierwsza produkcja, pierwsze zabjstwa. Tutaj zosta zamordowany Wang Dingjm, czterdziestoletni imigrant, ktry przyjecha samochodem z Rzymu, zaproszony przez znajomych na jak uroczysto. Zaprosili go, a potem strzelili mu w skro. Wang by jednym z tych, ktrych nazywa si gow wa - by przewodnikiem. Pracowa dla kryminalnej organizacji z siedzib w Pekinie, ktra przerzucaa nielegalnie do Woch obywateli chiskich. Czsto gowy wa" wchodz w konflikt z przedsibiorcami poszukujcymi taniej siy roboczej, dzieje si tak wtedy, gdy nie dostarcz zamwionej liczby ludzi. I tak jak zabija si dealera narkotykw, gdy zatrzymuje dla siebie cz zysku, tak samo likwiduje si gow wa", gdy oszukuje na ludzkim tow^-eirze. Ale nie tylko mafiosi kocz w ten sposb. Na drzwiach zafcadu przyczepione byo zdjcie drobnej dziewczyny o miej buzi^, rowych policzkach i rzsach pocignitych tuszem. Znajdoiv^ao si w miejscu, gdzie tradycyjnie mona by si spodziewa ttrej twarzy Mao. Ta dziewczyna to Zhang Xiangbi, zamordowana i ^wrzucona do studni. Par lat temu pracowaa wanie tutaj. By-au w ciy. Pewien mechanik z tych stron zwrci na ni uwag; c_zr;^sto przechodzia obok jego warsztatu, spodobaa mu si i to by clla niego wystarczajcy powd, eby j mie. Chiczycy pracuj, jak mrwki, poruszaj si bezgonie jak we, s bardziej milczcy ni guchoniemi, nie maj wolnej woli i na wszystko si zgadzaj . Tak przynajmniej wszyscy albo prawie wszyscy o nich myl . A jednak Zhang stawia opr i prbowaa ucieczki, kiedy mednanik sta si zbyt nachalny. Nie moga jednak nigdzie si poskiiry. Bya Chink i musiaa pozosta niewidzialna. Mczyzna s jr?:rbowa po raz drugi i tym razem nie cierpia oporu dziewczym/y. Zmasakrowa j kopniakami, po czym podci jej gardo i wrziLcri ciao do studni artezyjskiej, gdzie potem dugo leao, puchn c od wilgoci. Pasuale

sysza t histori, wstrzsna nim. Za Icajdym razem, gdy przyjeda na lek-qe, odwiedza brata zamordowanej dziewczyny i pyta, jak mu si powodzi, czy mu cze^o nie potrzeba. Za kadym razem sysza t sam odpowied: ,Nie, dzikuj".

Bardzo si przywizaem do Pasuale. Kiedy mwi o tkaninach, przypomina proroka. W sklepach by bardzo pedantyczny, zwraca uwag na n^LJrnniejszy szczeg. Nie mona byo z nim spacerowa, bo zatrjzyrnywa si przed kad wystaw sklepow, krytykujc krj m eairynarki czy te wstydzc si za krawca, ktry zaprojektowa sp> -cniczk. By w stanie przewidzie wytrzymao spodni, sukie-nki czy mskiego ubrania. Wiedzia, ile razy bdzie mona wyjz>ra tkanin, zanim ubir straci fason. Pasuale wprowadzi ULinie w skomplikowany wiat tekstyliw. Zaczem odwiedza go ^w domu. Jego rodzina, ona i troje dzieci, wprawiali mnie w dotry nastrj. Byli zawsze zawsze czym zajci, lecz nie byo w ich domu chaosu ani rozgardiaszu. Take tego wieczoru modsze dzieci biegay po mieszkaniu na bosaka, nie robic haasu. Pasuale wczy telewizor, zmieni kilka kanaw, po czym zatrzyma si na jednym i patrzy nieruchomo w ekran, mruc oczy jak krtkowidz, chocia przecie mia doskonay wzrok. Przedtem te nikt si nie odzywa, ale teraz cisza wydawaa si gsta i cika. Luisa, ona Pasuale, czego si domylia, zbliya si do telewizora i podniosa rk do ust, jak kto, kto jest wiadkiem strasznego wydarzenia i prbuje powstrzyma si od krzyku. W telewizji transmitowano uroczysto rozdania Oscarw. Angelina Jolie sza powoli po czerwonym chodniku, ubrana w przepikny kostium z biaego gadkiego jedwabiu. Model szyty na miar, jeden z tych, ktre najsawniejsi woscy dyktatorzy mody ofiarowuj wielkim gwiazdom. Ten kostium uszy Pasuale w Arzano, w zakadzie krawieckim z szarej strefy. Powiedziano mu tylko: To pojedzie do Ameryki". Pasuale szy ju wiele razy dla amerykaskich klientw. Ten komplet pamita doskonale. Pamita dokadnie wszystkie wymiary. Wycicie przy szyi, obwd nadgarstka. I spodnie. Pamita jak wygadza rk szwy po wewntrznej stronie nogawek, wyobraajc sobie ciao, ktre bd okrywa. Ciao absolutnie pozbawione erotyzmu, jak wyobraa je sobie kady krawiec: kinetyka mini, rzeba koci. Ciao, ktre naley okry, znajdujc wsplny mianownik midzy miniami, komi, a postaw. Po tkanin pojecha do portu, jeszcze pamita ten dzie. Zamwiono wtedy u niego trzy ubiory, nie dajc mu adnych bliszych informacji. Zleceniodawcy wiedzieli, dla kogo s przeznaczone, ale nikt nie powiedzia mu na ten temat ani sowa. W Japonii krawiec, ktry uszy sukni lubn ony nastpcy tronu, zosta zaproszony na oficjalne przyjcie; berliska gazeta powicia sze stron krawcowi pierwszej niemieckiej pani kanclerz. Chwalono jego umiejtnoci, doskonae rzemioso, fantazj i gust. Pasuale by przepeniony gniewem; gniewem, ktry dawi go w rodku. Bo przecie kady ma prawo do satysfakcji, zasugi powinny by uznane i docenione. Czu w sobie, w jakiej czci wtroby czy odka - nie potrafiby tego okreli - e zrobi wietn robot, i pragn, eby kto mu to przyzna. Wiedzia, e na to zasuguje. Ale nikt mu niczego nie powiedzia. Dowiedzia si przez przypadek. Gniew dla samego gniewu, bezcelowy, po ktrego strome s wszystkie moliwe racje, ale nic z tego nie wynika. Pasuale nie bdzie mg si nawet nikomu pochwali. Nie bdzie mg powiedzie, ogldajc nastpnego dnia gazetowe zdjcia z oskarowej gali: To ja uszyem ten kostium". Nikt by w to nie uwierzy. Ceremonia rozdawania Oscarw, Angelina Jolie ubrana w kostium uszyty w Arzano przez Pasuala. Szczyty i niziny. Miliony dolarw i 600 euro na miesic. Kiedy zrobie wszystko, co moge, kiedy twoje zdolnoci, talent, zrczno i poczucie obowizku poczyy si i wyday wspaniae owoce, i kiedy wszystko to niczego nie zmienia, masz ochot pooy si z twarz zanurzon w nicoci, pogry si w prni. Znikn, pozwoli, eby nad tob mijay minuty i godziny, zanurzy si w ruchomych piaskach. I

nic ju nie robi. Tylko oddycha, nic wicej. I tak nic nigdy nie zmieni twojego ycia. Nawet kostium uszyty dla Angeliny Jolie na ceremoni rozdania Oscarw. Pasuale wyszed z domu, nie zamykajc nawet za sob drzwi. Luisa wiedziaa, gdzie si skierowa. Pojecha do Secondigliano. Wiedziaa te, z kim si tam spotka. Rzucia si na tapczan i zanurzya twarz w poduszce jak maa dziewczynka. Nie wiem dlaczego, ale kiedy Luisa zacza paka, przyszy mi do gowy sowa Yittoria Bodiniego o tym, co robili chopi z Poudnia, eby nie powoano ich do wojska, eby nie zapenia okopw pierwszej wojny wiatowej, nie broni granic, o ktrych nie wiedzieli nawet, e istniej. Bodini pisa: W czasie wojny chopi i przemytnicy / wkadali sobie pod pachy licie Xanti-Yaca / wywoujce gorczk. / Dreszcze udawanej malarii, sztuczna gorczka, / od ktrej dzwoniy zby / byy ich sdem / nad rzdzcymi i nad histori". Pacz Luisy by jak gorczka tych chopw: osdza rzd i histori. To nie by wyraz alu z powodu doznanej krzywdy. To nie by nawet wybuch rozpaczy. Pacz Luisy by jak uwspczeniony rozdzia Kapitau Marksa, jak ustp z Bogactwa narodw Adama Smitha, jak akapit Oglnej teorii zatrudnienia Johna Maynarda Keynesa czy przypis do dziea Maxa Webera Etyka protestancka a duch kapitalizmu. By ich dodanym albo usunitym fragmentem. Ktry zapomniano napisa, a moe pisze si go wci jeszcze, lecz nie tam, gdzie trzeba. Pacz Luisy nie by desperackim wybuchem, lecz analiz. Surow, drobiazgow, precyzyjn, popart argumentami. Wyobraaem sobie Pasuale na ulicy, ktry tupie nogami, jakby czyci buty ze niegu. Pasuale, ktry jak dziecko dziwi si, dlaczego ycie musi by tak bolesne. Do tej pory dawa sobie rad. Potrafi si opanowa, robi to, co potrafi najlepiej, i czerpa z tego satysfakcj. I wykonywa swj zawd z rzadkim mistrzostwem. Ale w tamtej chwili, gdy zobaczy to ubranie, to pikne ciao okryte tkanin, ktr pieci wasnymi rkami, poczu si samotny. Bezgranicznie samotny. Bo jeeli wiedza, jak posiadamy, zawiera si tylko w granicach naszego ciaa, naszego mzgu, to jest tak samo, jak gdybymy adnej wiedzy nie posiadali. I jeeli praca suy tylko do zaspokojenia podstawowych potrzeb, do utrzymania si na powierzchni, suy sama sobie, jest najgorsz samotnoci.

Spotkaem Pasuale dwa miesice pniej. Zrobili z niego kierowc. Transportowa wszystkie rodzaje towarw legalne i nielegalne - dla firm zwizanych z rodzin Licciardi z Secondiglia-no . Przynajmniej tak syszaem.

Najlepszy krawiec na wiecie jedzi dla kamorry ciarwk midzy Secondigliano a Lago di Garda. Zaprosi mnie na obiad, przewiz mnie swoim ogromnym autem. Jego rce byy czerwone, ze spkanymi knykciami. Jak u kadego kierowcy, ktry godzinami trzyma kierownic, donie mu marzn i blokuje si krenie krwi. Nie mia pogodnej twarzy jak kiedy; wybra to zajcie, eby zrobi na zo swojemu losowi, eby da kopniaka w tyek wasnemu yciu. Nie wytrzyma. Nawet jeeli w jego sytuacji rzuci wszystko w diaby znaczyo y gorzej.

Podczas obiadu wsta od stou, eby przywita si z jakim znajomym. Przy talerzu zostawi portfel. Wystawaa z niego strona z gazety zoona na czworo. Rozprostowae m j. Byo na niej zdjcie Angeliny Jolie ubranej na biao. Kostium uszyty przez Pasuale. Marynarka zaoona na goe ciao. Potrzeba byo duych zdolnoci, by tkanina leaa jak druga skra, eby nie zmieniaa formy w ruchu. Jestem pewny, e kiedy po kolacji w domu dzieci zasypiaj po caym dniu zabawy, a ona, zanim zabierze si do zmywania naczy, dzwoni do matki, Pasuale w samotnoci otwiera portfel i oglda stron z gazety. I jestem przekonany, e w takich chwilach, gdy patrzy na arcydzieo, ktre stworzyy jego rce, Pasuale jest szczliwy. Gniewnym szczciem. Ale o tym nikt si nigdy nie dowie.

System
To System zaopatrywa midzynarodowy rynek odzieowy, bezkresny archipelag woskiego stylu. Do kadego zaktka naszego globu dotary firmy, ludzie i produkcja Systemu. System" jest wyraeniem doskonale znanym w tych rejonach, chocia wszdzie indziej, dla tych, ktrzy nie pojmuj mechanizmw gospodarki kryminalnej, pozostaje niezrozumiay. Tutaj sowo kamor-ra" nie istnieje, jest okreleniem uywanym przez policj. Uywanym przez prokuratorw, dziennikarzy i scenarzystw filmowych. Okreleniem, kor wzbudza miech u tych, ktrzy dla niej pracuj, niesprecyzowanym i przestarzaym, dobrym dla badaczy historii tego zjawiska. Termin, jakiego uywaj czonkowie klanw, to System". Mwi: nale do Systemu Secondiglia-no". Ten termin wiele mwi i odnosi si raczej do mechanizmu ni do struktury. Organizacja przestpcza czy si cile z gospodark, kocem kadego klanu jest dialektyka handlowa.

System Secondigliano kontrolowa ca bran tekstyln, peryferie Neapolu byy miejscem produkcji, prawdziwym centrum przemysowym. Wszystko, czego nie mona byo zaatwi gdzie indziej wskutek nadmiernej sztywnoci prawa i przepisw regulujcych kontrakty czy z powodu ogranicze narzucanych przez prawo autorskie, na pnocnych peryferiach Neapolu uzyskiwano bez problemu. Dziki autorytetowi klanw i talentom menederskim bossw mafijnych mona byo obraca astronomicznymi kapitaami, niewyobraalnymi w jakimkolwiek aglomeracie przemysowym dziaajcym zgodnie z prawem. Rodziny mafijne stworzyy struktur przemysu tekstylnego i skrzanego, dziki ktrej byy w stanie wyprodukowa ubrania, buty, koszule identyczne z tymi, ktre wprowadzay na rynek wielkie woskie domy mody. Na tym terenie korzystano z siy roboczej o najwyszych kwalifikacjach, wyksztaconej w cigu dziesitek lat na modelach i projektach najsawniejszych dyktatorw mody woskiej i europejskiej. Ci sami rzemielnicy najwyszej klasy, ktrzy pracowali na czarno" dla najwaniejszych firm, byli angaowani przez klany. Wykonanie byo perfekcyjne, a tkaniny takie same. Zamawiano je bezporednio w Chinach albo uywano tych, ktre wielkie firmy wysyay przedsibiorstwom z szarej strefy, biorcym u-dzia w przetargach. Faszywki wyprodukowane przez klany z Secodigliano nie byy wic adn tandet, ndzn imitacj, ledwo podobn podrbk, ktra udaje autentyk. Mona je byo nazwa faszywymi oryginaami. Brakowao im tylko jednego elementu: autoryzacji firmy matki, jej znaku towarowego. Ale klany nikogo nie prosiy o adn autoryzacj, daway j sobie same. Zreszt dla klienta w jakiejkolwiek czci wiata najwaniejszy by model ubioru i jego jako. I wszystko to otrzymywa: markowy ubir dobrej jakoci, niernicy si niczym od oryginalnego. Klany z Secondigliano stworzyy sie handlow obejmujc cay wiatowy rynek, wykupyway sklepy i krok po kroku o-panoway midzynarodowy rynek odzieowy. Nie stroniy te od dystrybucji poprzez sklepy outletowe. Wyroby o niszej jakoci rozprowadzay innymi drogami: powierzay je czarnoskrym sprzedawcom ulicznym i wacicielom straganw. adna cz produkq'i nie marnowaa si. Od fabryki do sklepu, od kupca detalicznego po dystrybutora - uczestniczyy w tym setki firm i zatrudnionych w nich ludzi, tysice rk do pracy, setki przedsibiorcw, z ktrych kady daby wiele za to, by uszczkn co dla siebie z wielkiego odzieowego interesu rodzin z Secondigliano. Zarzdzaniem i koordynacj zajmowa si Dyrektoriat. Czsto syszaem to sowo. Przy kadej dyskusji w barze na temat jakiego interesu do zrobienia czy braku pracy syszaem: Dyrektoriat tak chcia" albo: Dyrektoriat powinien co z tym zrobi". Wydawao mi si, e przeniosem si w epok napoleosk. Dyrektoriat" to nazwa, jak prokuratorzy z DDA, czyli Okrgowej Dyrekq'i Antymafii (Direzione Distrettuale Antimafia) z Neapolu nadali strukturze finansowej i operacyjnej, w ktrej skad wchodzili przedsibiorcy i bossowie z rnych klanw dziaajcych na pnocnych peryferiach Neapolu. Ten organ zajmowa si wycznie obrotem kapitau. Podobnie jak w przypadku picioosobowej grupy, do ktrej naleaa wadza we Franqi od przewrotu 9 thermidora, Dyrektoriat reprezentowa waciw wadz caej organizacji, o wiele skuteczniejsz ni baterie artylerii i wojsko. Dyrektoriat tworzyli czonkowie klanw nalecych do Przymierza Secondigliano, organizacji, ktra skupiaa rne rodziny: Licciardi, Contini, Mallardo, Lo Russo, Bocchetti, Stabile, Prestie-ri, Bosti oraz korzystajce z wikszej autonomii: Sarno i Di Lauro. Pod ich hegemoni znalazo si terytorium obejmujce Secondigliano, Scampi, Piscinol, Chiaiano, Miano, San Pitro a Pater-no, a do Giugliano i Ponticelli. Federacyjna struktura, ktra pozwolia na to, by klany stopniowo zdobyway coraz wiksz autonomi, przyczynia si do dezintegracji tradycyjnej, organicznej struktury Przymierza. Kwestiami produkcji zajmowali si w Dyrektoriacie przedsibiorcy kierujcy takimi firmami jak Yalent, Vip Moda, Yocos, Yitec, ktre w Casorii, Arzano czy Melito produkoway podrbki wyrobw Yalentina, Ferre, Yersacego i Ar-maniego, sprzedawane potem na caym wiecie. W 2004 roku,

dziki dochodzeniu przeprowadzonemu przez prokutatora DDA z Neapolu Filippa Beatrice, udao si oszacowa rozmiary imperium finansowego kamorry neapolitaskiej. Zaczo si od drobiazgu, ktry mg rwnie dobrze pozosta niezauwaony. Jeden z bossw z Secondigliano zosta zatrudniony w sklepie odzieowym Nenentz Fashion w niemieckim Chemnitz, przy Dresdner Strasse 46. Zdziwio to ledczych. Podajc tym tropem, odkryli ogromn sie produkcyjn i handlow zarzdzan przez klany z Secondigliano. W wyniku dochodzenia neapolitaskiego DDA, dziki przechwyceniu informacji oraz dziki zeznaniom skruszonych" czonkw mafii, odtworzono acuch powiza handlowych klanw, od hurtowni po sklepy. Nie byo miejsca, gdzie nie weszliby ze swoimi interesami. W Niemczech mieli hurtownie i sklepy w Hamburgu, Dortmundzie i Frankfurcie. Do nich naleay sklepy Laudano" w Berlinie przy Gneisanaustrasse 800 i Witzlebenstrasse 15; w Hiszpanii zainstalowali si w Barcelonie, a take w Madrycie przy Paseo de la Er-mita del Santo 30; handlowali w stolicach Belgii i Austrii, w portugalskich Porto i Boavista oraz w irlandzkim Dublinie; w Londynie mieli sklep z marynarkami; byli obecni w Finlandii, Danii, w Amsterdamie, w Sarajewie i Belgradzie. Po drugiej stronie Atlantyku klany z Secodigliano zainwestoway zarwno w Kanadzie, jak w Stanach Zjednoczonych, dotary take do Ameryki Poudniowej. Byli przy Jevlan Drive w Montrealu i w Woodbridge w Ontario. Ogromna sie handlowa w USA rozprowadzaa miliony par jeansw w sklepach w Nowym Jorku, Miami Beach, New Jersey, Chicago; na Florydzie posiadali praktycznie monopol. A-merykascy porednicy handlowi oraz waciciele centrw handlowych chcieli zaatwia interesy bezporednio z agentami z Secondigliano. Dziki przystpnym cenom eksluzywnej mody, u-biorw projektowanych przez sawnych kreatorw, ich centra handlowe i shopping malls byy pene klientw. Znaki towarowe wyglday perfekcyjnie. W pewnym warsztacie na peryferiach Neapolu znaleziono matryc do drukowania gorgony Yersacego. W Secondigliano krya pogoska, e rynek USA jest zasypany odzie wprowadzon tam przez Dyrektoriat, co daje szans modym ludziom, ktrzy chcieliby w Stanach sprbowa szczcia w zawodzie porednika handlowego. Przykad firmy Yip Moda, ktrej jeansy zapeniay sklepy w Teksasie i sprzedawane byy jako spodnie Yalen-tino, pokaza, e sukces jest moliwy i nietrudny do osignicia. Biznes rozwin si take na drugiej pkuli. W Australii sklep Moda Italiana Emporio" w New South Wales przy Ramay Road 28 sta si synnym magazynem ekskluzywnej mody cenionym za wysok jako sprzedawanych ubra; take w Sydney klany z Secondigliano miay swoje hurtownie i sklepy. Opanoway rynek odzieowy w Brazylii, w Rio de Janeiro i w Sao Paulo. Na Kubie zamierzay otworzy sklep dla turystw z Europy i Stanw Zjednoczonych, zaczy te inwestowa w Arabii Saudyjskiej i w krajach Maghrebu. Gwnym elementem dystrybucji, na ktrym bazowa Dyrektoriat, byy hurtownie. Tak kamoryci nazywali je midzy sob w rozmowach podsuchanych przez ledczych DDA. W rzeczywistoci byy to orodki sterowania dystrybucj, ludmi i towarami. Skadowano w nich odzie wszelkiego rodzaju, stamtd porednicy handlowi rozprowadzali j po sklepach nalecych do klanw lub dostarczali innym kupcom detalicznym. Mechanizm znany z odlegych czasw. Po drugiej wojnie wiatowej wdrowni kupcy z Neapolu, tzw. maglia, zasypali p wiata skarpetkami, koszulami i marynarkami, ktre nosili kilometrami w wyadowanych torbach. Stosujc na szersz skal ich handlowe dowiadczenia, wspczeni magliari stali si wietnymi agentami handlowymi, zdolnymi sprzeda wszystko i wszdzie: na podmiejskim targu i w centrum handlowym, na parkingu i na staqi benzynowej. Zdolniejsi wspili si o szczebel wyej i zaopatrywali bezporednio sklepy wikszymi partiami towaru. Wyniki ledztwa DDA wykazay, e niektrzy biznesmeni, dla zagwarantowania sprawniejszej dystrybucji, zapewniali swoim przedstawicielom, tym wspczesnym magliari, kompletne zaplecze logistyczne.

Zadatkowywali koszty podry i noclegw, wyposaali ich w ciarwki i samochody, w razie aresztowania zapewniali im pomoc prawn. I oczywicie inkasowali dochd ze sprzeday. W cigu roku kada rodzina osigaa zysk wysokoci okoo trzystu milionw euro. Wielkie firmy mody woskiej zaczy protestowa przeciw zalewaniu rynku podrbkami przez klany z Secondigliano dopiero wtedy, gdy Antymafia odkrya cay ten proceder. Wczeniej nie zrealizoway adnej kampani reklamowej przeciw klanom, nie poday ich do sdu, nie poinformoway prasy o szkodach, jakie przynosia im rwnolega produkcja. Trudno zrozumie, dlaczego sawne domy mody nigdy nie wystpiy przeciw klanom. Przyczyny mog by rne. Zgoszenie przestpstwa byoby rwnoznaczne z rezygnacj z taniej siy roboczej w Kampanii i Apu-lii. Rodziny mafijne bez wtpienia zamknyby im dostp do zagbia produkcji tekstylnej wok Neapolu i przeszkadzayby we wsppracy z fabrykami z Europy Wschodniej i Dalekiego Wschodu. Zgoszenie przestpstwa zaszkodzioby bezporednim kontaktom handlowym, jako e liczne sklepy znajdoway si w gestii kamorry. Dystrybucja, porednictwo handlowe i transport w wielu rejonach byy pod cakowit kontrol mafii. Zgaszajc przestpstwo, sawne domy mody musiayby si wic liczy ze wzrostem kosztw dystrybucji. Zreszt rwnolega produkcja markowej odziey przez przedsiborcw z Secondigliano nie przynosia szkody wizerunkowi wielkich firm. Klany tylko wykorzystyway ich charyzm, ich presti. Producenci podrbek nie znieksztacali oryginalnych wzorw, nie obniali standardw jakoci. Nie robili konkurencji wielkim firmom, a tylko popularyzowali ubrania, ktrych ceny byy i tak zbyt wygrowane dla szerszej klienteli. Popularyzowali mark. Jeeli mao kto nosi u-biory zaprojektowane przez sawnych kreatorw, jeeli mona je zobaczy tylko na ywych manekinach podczas pokazw mody, popyt powoli wygasa, a i presti sabnie. Poza tym w zakadach krawieckich na peryferiach Neapolu szyto sukienki i marynarki w rozmiarach, ktrych sawne firmy nie produkoway ze wzgldu na image. Dla klanw za nie istnia problem image'u, liczy si tylko zarobek. Rodziny mafijne z Secondigliano, dziki zyskom ze sprzeday faszywych oryginaw oraz z handlu narkotykami, mogy sobie pozwoli na kupno nieruchomoci: sklepw i centrw handlowych, w ktrych coraz czciej mieszay si u-brania oryginalne i podrabiane, bez moliwoci odrnienia jednych od drugich. System w jaki sposb wspiera imperium mody, wykorzystujc kryzys rynkowy. Dziki Systemowi marka mad in Italy" stawaa si coraz bardziej popularna w wiecie. A System zarabia na tym kolosalne sumy. W Secondigliano zrozumiano, e dziki gstej midzynarodowej sieci puktw sprzeday mona robi wietne interesy, wcale nie gorsze ni na narkotykach. Zreszt kanay dystrybucji produkcji tekstylnej czsto przydaway si take do rozprowadzania rodkw odurzajcych. Przedsibiorczo Systemu nie ograniczya si do przemysu odzieowego, zaczto inwestowa take w technologi. Wedug danych zebranych podczas dochodzenia w 2004 roku klany sprowadzay z Chin sprzt high-tech, ktry potem rozprowadzay w swojej sieci w krajach europejskich. Europa miaa opakowanie: mark, tradycj, reklam; Chiny daway zawarto: gotowy produkt wytworzony przez tani si robocz z materiaw za miesznie niskie ceny. Kamorra poczya te dwa elementy i staa si bezkonkurencyjna na wszystkich rynkach. Klany zauwayy, e obecny system gospodarczy goni resztkami si, zaczy wic ledzi szlaki przetarte przez firmy, ktre przeniosy swoje inwestyqe z poudniowych woskich prowincji do Chin. Mafijni przedsibiorcy wytypowali kilka chiskich orodkw przemysowych, ktre produkoway dla wielkich zachodnich firm. Zdecydowali si zamawia due iloci sprztu dobrej jakoci i sprzedawa je w Europie ze znakiem firmowym, oczywicie faszywym, ktry podniesie atrakcyjno towaru. Nie od razu zaufali dostawcom; podobnie jak przy wikszych dostawach kokainy, take w tym wypadku przetestowali najpierw na rynku niewielk ilo towaru produkowanego przez chiskie fabryki, z ktrymi

nawizali wspprac i dopiero kiedy upewnili si co do jego jakoci, rozkrcili najlepiej prosperujcy midzy-kontynentalny interes w historii zorganizowanej przestpczoci. Cyfrowe aparaty fotograficzne i kamery wideo, ale take narzdzia i maszyny przemysowe: wiertarki, moty pneumatyczne, szlifierki, obrabiarki. Wszystkie byy sprzedawane ze znakami Boscha", Hammera", Hilti". Boss z Secodigliano, Paolo Di Lauro, zacz sprowadza aparaty fotograficzne z Chin dziesi lat przed tym, jak Confindustria, czyli woska izba przemysowa, zdecydowaa si na zacienienie stosunkw gospodarczych ze Wschodem. Klan Di Lauro wprowadzi na rynki Europy Wschodniej tysice modeli ze znakami Canona" i Hitachi". W ten sposb przedmioty, na ktre wczeniej moga pozwoli sobie jedynie klasa rednia i wysoka, teraz, dziki kamorze, byy w zasigu kadego. Klany przywaszczay sobie jedynie znaki firmowe, eby atwiej wej na rynek, ale oferowane przez nich produkty byy praktycznie identyczne.

Inwestycje w Chinach klanw Di Lauro i Contini, ktre wyszy na jaw poczas ledztwa przeprowadzonego w 2004 roku przez DDA, dowodz dalekowzrocznoci ich bossw. Skoczya si epoka wielkich struktur mafijnych. Nowa Kamorra Zorganizowana (La Nuova Camorra Organizzata) powoana przez Raffaele Cu-tola w latach 80. bya czym w rodzaju ogromnego przedsibiorstwa albo scentralizowanej korporaq'i. Potem nadesza epoka Nowej Rodziny (La Nuova Famiglia) Carmine Alfieriego i Antonia Bardellina, o strukturze federacyjnej, w ktrej poszczeglne rodziny byy finansowo niezalene, zwizane tylko wsplnymi interesami. Jednak take ta organizacja chorowaa na przerost strukturalny. W obecnych czasach uelastycznienie gospodarki spowodowao rozbicie tych wielkich organizacji na mae, wyspeq'alizowane grupy bossw-menederw cieszcych si siln pozycj w strefie finansowej oraz prestiem spoecznym, ktrzy w razie potrzeby mog liczy na kolaboracj setek ludzi. Kamorra ma struktur horyzontaln i jest o wiele elastyczniejsza ni cosa nostra, duo bardziej otwarta na nowe sojusze ni kalabryjska 'ndrangheta, skonna przyjmowa nowe klany w swoje szeregi, gotowa stosowa nowe strategie i wchodzi na nowe rynki. Podczas dziesitek akcji policyjnych w ostatnich latach stwierdzono, e mafia sycylijska i 'ndrangheta korzystay z porednictwa kamorry przy zaopatrywaniu si w wiksze partie nakotykw. Kamorra neapo-litaska dostarczaa heroin i kokain w konkurencyjnych cenach i kupowanie od jej dostawcw byo czsto tasze, a na pewno wygodniejsze, ni bezporednie kontakty z handlarzami z Poudniowej Ameryki czy Albanii. Mimo zmian w strukturze klanw kamorra jest najliczniejsz organizacj przestpcz Europy. Na jednego czonka mafii sycylijskiej przypada piciu kamorystw, w przypadku 'ndranghety ten stosunek wynosi jeden do omiu. Trzy-cztery razy wicej czonkw ni w innych organizacjach. Dziki temu, e uwaga medialna nieustannie skupia si na sycylijskiej cosa nostrze i podkadanych przez mafi bombach, kamorra pozostaje w cieniu i jest praktycznie nieznana. W zwizku z przeksztaceniami wewntrz grup przestpczych w duchu postfordyzmu klany neapolita-skie zaprzestay tradycyjnej praktyki opacania rzeszy podopiecznych". Rezultatem jest wzrost drobnej przestpczoci w miecie. Rodziny mafijne nie musz ju sprawowa cisej kontroli na ulicach, a przynajmniej nie zawsze. Kamorra robi swoje najwaniejsze interesy poza Neapolem. Akta dochodzeniowe neapolitaskiej Prokuratury Antymafii wykazuj, e zamiana struktury kamorry na federacyjn oraz u-elastycznienie jej metod dziaania wpyny take na charakter samych rodzin mafijnych. Obecnie dziaaj raczej jak spki gospodarcze ni jak grupy zwizane dyplomatycznym przymierzem czy trwaym paktem. Zmiana strategii dziaania jest reakcj kamorry na nowe wymogi, jakie stawia przedsibiorstwom rynek: musz dysponowa mobilnym

kapitaem, inwestowa w nieruchomoci, niezalenie od ich lokalizacji i sytuacji politycznej kraju, w jakim si znajduj, musz te by przygotowane na szybkie zakadanie i rozwizywanie spek. Klany nie maj ju potrzeby zrzesza si w megaorganizaqe. Dzisiaj kilka osb moe wsplnie kra, napada i rozbija wystawy sklepowe, nie ryzykujc, jak to byo w przeszoci, e kamorra wessie ich lub krwawo si z nimi rozprawi. Czonkowie band, ktre dziaaj w Neapolu, czsto widz w przestpstwie nie tylko sposb na napenienie portfela, zakup luksusowego auta czy zapewnienie sobie na jaki czas wygodnego ycia. Zdaj sobie spraw, e od wielkoci ich grupy, liczby i brutalnoci akcji zale ich szans na sta wspprac z kamorra - a wtedy mogliby raz na zawsze polepszy swoj sytuacj finansow. W szeregach kamorry znajdziemy zarwno grupy, ktre dopiero od niedawna przyssay si do niej jak wygodniae pijawki, uniemoliwiajc prawidowy rozwj gospodarczy, oraz awangardowe konsorcja prowadzce interesy na najwyszym poziomie. Te dwie kracowe, cho czsto uzupeniajce si kategorie rozdzieraj epiderm miasta. W Neapolu okruciestwo jest najtrudniejszym, ale i najpewniejszym sposobem na osignicie sukcesu. Atmosfera miasta w stanie wojny, ktr wchania si wszystkimi porami, ma zapach stchego potu, jakby ulice byy sal treningow pod otwartym niebem, w ktrej wiczy si sztuk kradziey, rabunku i napadw z broni w rku, a take gimnastyk wadzy i biegi po sukces finansowy. System urs jak ciasto drodowe pozostawione w stchym cieple peryferii. Wadze miasta i regionu sdziy, e przeszkodz temu, nie robic interesw z klanami. Ale to nie wystarczyo. Zlekcewaono niebezpieczestwo, nie doceniono miejscowych rodzin, uznajc ich dziaania za tylko jeden z wielu przejaww degeneracji peryferii, i tym sposobem Kampania staa si regionem o najwikszej iloci gmin znajdujcych si pod sta kontrol organw bezpieczestwa z powodu infiltracji przez mafi. Od 1991 do dzisiaj odwoano 71 wadz gminnych w Kampanii. W samej tylko prowicji Neapolu rozwizano rady gminne w Pozzuoli, Quarto, Marano, Melito, Portici, Ottaviano, San Giuseppe Vesu-viano, San Gennaro Vesuviano, Terzigno, Calandrino, SanfAn-timo, Tufino, Crispano, Casamarciano, Nola, Liveri, Boscorea-le, Poggiomarino, Pompei, Ercolano, Pimonte, Casola di Napoli, SanfAntonio Abate, Santa Maria la Carita, Torre Annunziata, Torre del Greco, Yolla, Brusciano, Acerra, Casoria, Pomigliano d'Arco, Frattamaggiore. To bardzo duo. O wiele wicej ni w innych regionach Woch; na przykad na Sycylii rozwizano 44, w Kalabrii 34, a w Apulii tylko 7 rad gminnych. Tylko 9 gmin na 92 w prowincji Neapolu nigdy nie byo administrowanych przez narzucone z zewntrz komisje, nie dowiadczyo okresw staego monitoringu i nadzwyczajnych kontroli. Klany decydoway o planach zagospodarowania przestrzennego, miay swoich ludzi w miejscowych placwkach suby zdrowia; firmy nalece do klanw wykupoway tereny rolnicze na chwil przed przeksztaceniem ich w dziaki budowlane, po czym stawiay na nich centra handlowe, organizoway festyny ludowe pod egid gminy, monopolizoway sektor usug, od szkolnych stowek po sprztanie obiektw publicznych, od komunikacji po wywz mieci. Nigdy jeszcze nie zanotowano tak wszechobecnej i potnej obecnoci mafii w yciu gospodarczym regionu, jak w ostatnich dziesiciu latach w Kampanii. Klany nalece do kamorry nie potrzebuj lokalnych politykw jak mafijne grupy na Sycylii, to politycy potrzebuj Systemu. Strategia kamorry w Kampanii zakada, e do interesw nie miesza si politykw na eksponowanych stanowiskach, ktrymi interesuj si media. Nie zmusza si ich do biernego wspudziau czy milczcego przyzwolenia. Za to na prowincji, w maych miejscowociach, gdzie klany potrzebuj wsparcia zbrojnego, osony dla ukrywajcych si czonkw ka-morry, kamuflau dla co ryzykowniejszych operaqi finansowych, zwizki midzy politykami a rodzinami mafijnymi s blisze. Klany docieraj do organw wadzy przez swoje imperium gospodarcze. I to wystarczy, eby panowa nad wszystkim.

Twrcami przemiany Secondigliano i Scampii z biednych peryferyjnych osiedli w centrum dowodzenia kryminaln przedsibiorczoci byli czonkowie rodziny Licciardi. Ich orodek operacyjny w Masserii Cardone to naprawd niedostpna forteca. Bossem, ktry rozpocz dzieo transformacji Secondigliano by Gennaro Licciardi, 'A Scigna, czyli mapa", jak nazywano go w dialekcie neapolitaskim. Fizycznie rzeczywicie podobny by do goryla lub orangutana. Pod koniec lat 80. reprezentowa w Secondigliano interesy Luigiego Giulianiego, bossa Forcelli, centralnej dzielnicy Neapolu. Wwczas prac na peryferiach miasta, bez wielkich centrw handlowych i sklepw, z ktrych byoby mona ciga haracze, uwaano za zesanie. Jednak Licciardi przewidzia, e to miejsce moe sta si wanym wzem handlowym w nielegalnym obrocie narkotykami, baz transportow organizacji przestpczych oraz zagbiem taniej siy roboczej. Przewidzia te, e wkrtce na tym terenie, wraz z rozwojem miasta, wyrosn rusztowania i place budowy nowych osiedli mieszkaniowych. Gennaro Licciardi nie zdy zrealizowa wszystkich swoich pomysw. Zmar w wizieniu w wieku trzydziestu omiu lat na banaln przepuklin ppkow; wstydliwy koniec dla bossa. Tym bardziej, e w modoci wyszed ywy, pomimo szesnastu ciosw noem, z bjki midzy czonkami Nowej Kamorry Zorganizowanej Cutola i Nowej Rodziny, ktra wywizaa si w celi pod specjalnym nadzorem w samym gmachu sdu w Neapolu. Rodzina Licciardi przeksztacia miejsce, ktre dotd jedynie dostarczao taniej siy roboczej, w centrum rozprowadzania narkotykw, w prne przedsibiorstwo kryminalne o zasigu midzynarodowym. Tysice osb zostay zaagaowane do wsppracy z kamorr, wcignite w tryby Systemu. Przemys tekstylny i narkotyki. A przede wszystkim obrt handlowy. Z chwil mierci Gennara 'A Scigni wadz nad wojskiem kamorry przejli jego bracia, Pitro i Yincenzo, ale o finansach w klanie decydowaa Maria, nazywana 'A Piccerella, czyli malutka". Po upadku muru berliskiego Pitro Licciardi przenis wikszo inwestycji, legalnych i nielegalnych, do Pragi i Brna. Do Republiki Czeskiej wesza kamorr z Secondigliano; przedsibiorcy z ni zwizani, powtarzajc strategi produkcji na peryferiach, zainwestowali tam, by zdoby rynek niemiecki. Pitro Licciardi mia wszelkie cechy wytrawnego menedera, a poza tym zachowywa si tak, jakby uwaa cay wiat za troch wiksze Secondigliano. Ze wzgldu na jego despotyczne, aroganckie zachowanie nazywano go Cesarzem Rzymskim. W Chinach otworzy sklep z ubiorami, handlowy pied-a-terre na Tajwanie, ktry mia mu pomc w spenetrowaniu tamtejszego rynku, Licciardi nie zamierza bowiem ogranicza si jedynie do wykorzystywania tamtejszej siy roboczej. W czerwcu 1999 roku zosta aresztowany w Pradze. Jego metody dziaania byy szczeglnie okrutne. W 1998, podczas konfliktu midzy klanami z peryferii a rodzinami z historycznego centrum miasta, zleci podoy bomb w samochodzie zaparkowanym przy via Cristallini w dzielnicy Sanita. Wybuch bomby mia ukara mieszkacw dzielnicy, a nie tylko czonkw klanu. Kiedy samochd wylecia w powietrze, kawaki blachy i szka zraniy trzynacie przypadkowych osb. Za to wanie zosta zatrzymany, ale zabrako dowodw, wic uniewinniono go. We Woszech klan Licciardi przenis interesy w brany tekstylnej i odzieowej do Castelnuovo del Garda w regionie Yeneto. Niedaleko stamtd, w Portogruaro zaaresztowano Yincenza Pernice, szwagra Pietra Licciardiego, a razem z nim kilku wsppracownikw klanu, midzy innymi Renata Peluso, zameldowanego wanie w Castelnuovo del Garda. Miejscowi handlowcy i przedsibiorcy, majcy powizania z klanem, pomogli Pitrowi Licciardiemu ukrywa si przed wymiarem sprawiedliwoci, czym zadeklarowali swoj pen przynaleno do organizacji przestpczej. Oprcz talentu do biznesu, Licciardi dysponowali take siami zbrojnymi. Po aresztowaniu Pietra i Marii na czele klanu stan Yincenzo, boss ukrywajcy si przed wymiarem sprawiedliwoci. W jego gestii znajduj si aktualnie zarwno dziaania finansowe, jak i militarne klanu. Klan Licciardi by zawsze szczeglnie mciwy. Krwawo pomci mier Yincenza Esposito,

siostrzeca Gennara Licciardie-go zabitego w 1991 roku, w wieku dwudziestu jeden lat. Stao si to w dzielnicy Monterosa, znajdujcej si pod kontrol rodziny Prestieri nalecej do Przymierza Secondigliano. Yincenza Esposito nazywano II Principino, czyli ksitko" z racji jego powiza rodzinnych z monarchi" rzdzc w Secondigliano. Tego dnia przyjecha do Monterosa na skuterze, eby znale odpowiedzialnych za niewaciwe potraktowanie na tym wanie terenie kilku jego przyjaci. Mia na gowie kask, moliwe wiec, e zastrzelono go przez pomyk. Licciardi oskaryli o to zabjstwo klan Di Lauro, z ktrym rodzina Prestieri miaa silne powizania. Wedug zezna skruszonego" kamorysty, Luigiego Giuliano, to rzeczywicie Di Lauro przyczyni si do zlikwidowania Ksitka", ktry przeszkadza mu w niektrych interesach. Jakikolwiek by motyw tego moderstwa, pozycja rodziny Licciardi bya na tyle silna, e zmusili klany zwizane z t spraw do zlikwidowania osb, ktre mogy by odpowiedzialne za mier Yincenza Esposito. Odbya si czystka, w wyniku ktrej zgino czternacie osb w rny sposb zamieszanych w mier modego dziedzica. System zmieni te stare zasady wymuszania haraczw i lichwy. Bossowie zauwayli, e banki s mao elastyczne, a handlowcy potrzebuj gotwki, wyszli wic naprzeciw ich potrzebom i stali si porednikami midzy dostawcami a kupcami. Waciciele sklepw pac za towar gotwk albo wekslami. Za gotwk cena towaru jest nisza o poow lub nawet o dwie trzecie, wic handlowcy, podobnie jak dostawcy, wol ten sposb zapaty. I tutaj z pomoc przychodzi klan, udzielajc poyczki oprocentowanej rednio na poziomie 10 procent. W ten sposb automatycznie tworzy si co w rodzaju spki, w ktr wchodzi kupiec, dostawca towaru oraz ukryty finansista, czyli klan. Dochody z dzia alnoci dzielone s po poowie, ale jeli kupiec popadnie w wiel kie dugi, sklep przechodzi na wasno klanu, a byy waciciel zostaje tylko figurantem, ktry otrzymuje od klanu miesiczn pensj. Klany nie postpuj jak banki, ktre zabieraj wszystko zaduonym. Pozwalaj tym, ktrzy utracili swoj wasno, pra cowa dalej na rzecz klanu, wykorzystujc ich umiejtnoci i do wiadczenie. Wedug zezna jednego ze skruszonych" czonkw mafii zebranych poczas dochodzenia DDA w 2004 roku, 50 procent sklepw w samym Neapolu jest wspadministrowanych przez kamorr.

Obrazki znane z filmu Nanniego Loy'a Mi manda Picone (Przysya mnie Picone) z posacem, ktry w imieniu mafii chodzi od drzwi do drzwi na Boe Narodzenie, Wielkanoc oraz Matk Bosk Zieln i zbiera haracze dla swoich bossw, nale do przeszoci. W ten sposb funkcjonuj ju tylko klany najpoledniej-szego gatunku, ktre nie potrafi robi wikszych interesw. Wszystko si zmienio. Rodzina Nuvoletta z Marano, lecego na pnocnych peryferiach Neapolu, wprowadzia znacznie sprawniej dziaajcy i skuteczniejszy model tego procederu. Opiera si on na obustronnej korzyci, a przede wszystkim na zmonopolizowaniu zaopatrzenia. Giuseppe Gala nazywany Showmanem sta si jednym z najwyej cenionych agentw handlowych w sektorze spoywczym. Pracowa dla tak sawnych firm jak Bauli czy Van Holten i poprzez Vip Alimentari zdoby wyczno na reprezentowanie Parmalatu w Marano. W rozmowie telefonicznej podsuchanej przez DDA w Neapolu jesieni 2003 roku Gala chwali si: Zaatwiem ich wszystkich, teraz my jestemy najsilniejsi na rynku". Rzeczywicie, firmy, dla ktrych pracowa, miay gwarancj, e bd obecne na caym obsugiwanym przez niego terytorium, i e bd otrzymywa liczne zamwienia. Take dla wacicieli sklepw i supermarketw wsppraca z Peppe Gal bya bardzo

korzystna. Oferowa wysze rabaty na towar ni inni porednicy handlowi, mia bowiem swoje metody, by uzyska je od producentw i dostawcw. Dziki przynalenoci do Systemu, ktry kontrolowa rwnie transport, Showman mg zapewni swoim kontrahentom niskie ceny i szybkie dostawy. Klan nie narzuca towarw na si, nie stosuje zastraszenia, tylko kusi popatnoci swoich usug. Firmy, ktre reprezentowa Peppe Gala, twierdziy, e byy ofiarami kamorry, e musiay przyjmowa narzucone przez ni warunki. Jednak z danych, ktrymi dysponuje Izba Handlowa, wynika, e przedsibiorstwa, ktre w latach 1998-2003 korzystay z usug Gali, niele na tym wyszy, zanotoway bowiem roczny wzrost sprzeday wysokoci od 40 do 80 procent. Peppe Gala mia te pomysy na rozwizanie problemu pynnoci finansowej klanw. Na przykad w okresie Boego Narodzenia narzuci dodatkow mar na tradycyjne witeczne ciasto panettone, a nadwyk przeznaczy na trzynastk" dla rodzin uwizionych czonkw klanu Nuvoletta. Jego sukcesy przyniosy mu jednak wicej szkody ni poytku. Wedug zezna skruszonych" kamorystw, stara si o prawo wycznoci take w handlu narkotykami. Rodzina Nuvoletta nie chciaa o tym nawet sysze. Znaleziono go w styczniu 2003 roku spalonego ywcem w swoim samochodzie. Rodzina Nuvoletta jest jedyn spoza Sycylii, ktra wesza do kopuy" sycylijskiej cosa nostry. Nie tylko z ni wsppracuje, ale jest strukturalnie powizana z klanem Corleonesi, najpotniejszym w onie mafii. Cieszy si te na Sycylii niemaym autorytetem. Moe o tym wiadczy fakt, e - jeli wierzy zeznaniom skruszonego" Giovanniego Brusci - kiedy cosa nostra pod koniec lat 90. zacza organizowa akcj podkadania bomb, poproszono kamorystw z Marano o zdanie na temat tych zamierze oraz o konkretn pomoc. Nuvoletta uznali ten pomys za szaleczy, sucy raczej wywiadczeniu przysugi niektrym politykom ni wymiernym korzyciom militarnym. Odmwili udziau w zamachach bombowych, odmwili take wsparcia logistycznego dla zamachowcw. Odmowa usza im na sucho, bez jakichkolwiek konsekwencji. Pniej sam Tot Riina prosi bossa Angela Nuvolett o pomoc w skorumpowaniu prokuratorw jego pierwszego maksiprocesu ale i tym razem klan z Marano nie pomg onierzom" z Corleone. W latach wojny domowej w Nowej Rodzinie, po zwycistwie nad bossem Cutolo, czonkowie klanu Nuvoletta wezwali zabjc sdziego Falcone, Giovanniego Brusc, bossa z San Giovanni Jato, by zleci mu likwidaq piciu osb w Kampanii. Ciaa dwch z nich miay by rozpuszczone w kwasie. Wezwali go, jak wzywa si hydraulika, on sam opowiedzia prokuratorom, co musia zrobi, by po Luigim i Yittoriu Yastarellich nie zosta najmniejszy lad: Zlecilimy, eby kupiono dla nas 100 litrw kwasu solnego, potrzebne nam te byy blaszane beczki o pojemnoci 200 litrw, ktrych zwykle uywa si do przechowywania oliwy, tyle tylko e musiay mie obcit wierzchni cz. Z naszego dowiadczenia wiedzielimy, e w kadym pojemniku musi by 50 litrw. Mielimy zlikwidowa dwch ludzi, kazalimy wic przygotowa dwie beczki".
I

Rodzina Nuvoletta we wsppracy z rodzinami Nettuno i Pol-verino wprowadzia rewolucyjne zmiany do systemu finansowania narkobiznesu. Stworzyli swoisty ludowy akcjonariat. Dochodzenie DDA z Neapolu w 2004 roku wykazao, e klan poprzez porednikw rozprowadzi co w rodzaju akcji na zakup kokainy. I tak emeryci, urzdnicy czy drobni przedsibiorcy mogli zainwestowa swoje pienidze w narko-akq'e. Kto jednego dnia wykada na przykad 600 euro na kokain, po miesicu dostawa podwjn sum. Nikt nie otrzymywa adnych gwarancji poza sowem porednika, ale takie inwestycje byy zawsze opacalne. Ryzyko utraty pienidzy byo minimalne, a prawdopodobny zysk ogromny, zwaszcza w porwnaniu z odsetkami w bankach. Jedyna trudno polegaa na zorganizowaniu caego tego procederu, poniewa dla uniknicia wikszej wpadki i uniemoliwienia

konfiskaty, przechowywanie mniejszych partii kokainy powierzano czsto samym inwestorom. Tym sposobem kamorra powikszya kapita inwestycyjny, a jednoczenie wczya w swoj dziaalno repezentantw klasy redniej rozgoryczonych miernymi efektami oszczdzania w bankach, ktrzy nie mieli dotd nic wsplnego z organizacjami kryminalnymi. Rodziny Nuvolet-ta i Polverino usprawniy take system detalicznej dystrybucji narkotykw. Na ich terenie nowymi punktami zaopatrzenia w kokain stay si zakady fryzjerskie oraz salony piknoci. Za pienidze z handlu narkotykami, na nazwiska figurantw, nabywano mieszkania, hotele, udziay w spkach usugowych, prywatne szkoy, a nawet galerie sztuki. Najwiksze operacje finansowe rodziny Nuvoletta koordynowa, wedug zezna skruszonych", Pitro Nocera. By jednym z najbardziej wpywowych menederw na terytorium, jedzi fer-rari, lata prywatnym samolotem. Sd w Neapolu zdecydowa w 2005 roku o zajciu nalecych do niego nieruchomoci i udziaw wartoci ponad 30 milionw euro; w rzeczywistoci byo to tylko 5 procent jego imperium finansowego. wiadek koronny Salvatore Speranza zezna, e Nocera zarzdza wszystkimi finansami klanu Nuvoletta i zajmowa si inwestowaniem pienidzy organizacji w tereny i budownictwo". Nuvoletta lokowali swj kapita w prowincjach: Emilii-Romanii, Wenecji Euganej-skiej, Marche i Lacjum poprzez spdzielni pracy o nazwie Enea, ktr zarzdza Nocera nawet jeszcze wtedy, gdy ukrywa si przed wymiarem sprawiedliwoci. Spdzielnia miaa bardzo wysokie przychody, poniewa Enea otrzymaa zamwienia publiczne na miliony euro w Bolonii, Reggio Emilia, Modenie, Wenecji, Ascoli Piceno i Frosinone. Od lat klan Nuvoletta rozszerza zasig swoich interesw take na Hiszpani. Nocera polecia na Te-neryf, eby porozmawia z Armandem Orlando, lokowanym przez ledczych na szczycie organizacji mafijnej, na temat budowy kompleksu wypoczynkowego Marina Paace. Nocera zarzuci mu, e wydaje zbyt duo, bo stosuje za drogie materiay. Marina Paace widziaem tylko w internecie, ale powicona mu strona jest bardzo wymowna. To rozlegy orodek wypoczynkowy -baseny i duo zabudowa stworzony przez klan Nuvoletta, eby wej na rynek turystyczny w Hiszpanii. Paolo Di Lauro wyszed ze szkoy mafijnej w Marano. Swoj karier kryminaln zacz na niskim szczeblu hierarchii, ale z czasem oddali si od rodziny Nuvoletta. W latach 90. sta si praw rk bossa z Castellammare, Michela D'Alessandro i pomaga mu ukrywa si przed policj. Zamierza prowadzi handel narkotykami tymi samymi metodami, ktre stosowa przy zarzdzaniu sieci sklepw i zakadw krawieckich. Kiedy Gennaro Licciardi zmar w wizieniu, Di Lauro zrozumia, e pnocne przedmiecia Neapolu mog sta si najwikszym we Woszech i w caej Europie rynkiem narkotykowym pod otwartym niebem. A on i jego ludzie mogliby kontrolowa ten biznes. Paolo Di Lauro zawsze dziaa dyskretnie, z ukrycia, posugujc si raczej instrumentami ekonomicznymi ni broni paln. Na pozr nie wchodzi na tereny innych bossw; stosunkowo pno natrafiono na lady jego przestpczej dziaalnoci. Jednym z pierwszych, ktry przekaza ledczym informacje na temat jego dziaalnoci by skruszony" Gaetano Conte, mafioso o szczeglnej biografii. Zacz jako karabinier i suy w Rzymie w ochronie Francesca Cossigi. To, e kiedy nalea do eskorty prezydenta republiki, pomogo mu dotrze bardzo blisko bossa Di Lauro. Jako czonek klanu, Conte zajmowa si wymuszaniem haraczy i handlem narkotykami, w pewnym jednak momencie swego ycia zdecydowa si na wspprac z wymiarem bezpieczestwa. Jego zeznania byy szczeglnie cenne, przekazywa bowiem informaq'e bogate w szczegy, ktre tylko karabinier mg zapamita. Paolo Di Lauro jest znany jako Ciruzzo Milioner. To mieszny przydomek, ale przydomki speniaj okrelone zadania a ich nadawanie ma swoj logik. Gdy mwi si o ludziach nalecych do Systemu, uywa si zawsze ich pseudonimw. Jest to praktyka tak powszechna, e z czasem prawdziwe imiona i nazwiska id w zapomnienie i koczy si na tym, e mao kto je pamita. Nikt

nie wybiera wasnego przezwiska, najczciej pojawia si ono niespodziewanie, kto wymyla je przy jakiej przypadkowej okazji, inni je powtarzaj i przekazuj dalej. I tak, przez przypadek, powstaj przydomki czonkw kamorry. Paolo Di Lauro zosta po raz pierwszy nazwany Milionerem przez bossa Luigiego Giuliano, kiedy ten zobaczy go pewnego wieczoru, jak podchodzi do stolika, przy ktrym grano w pokera, a z kieszeni sypay mu si dziesitki banknotw, kady wartoci stu tysicy lirw. Na ten widok Giuliano zawoa: Patrzcie tylko, kto przyszed! Ciruzzo Milioner!". Luna atmosfera, trafiony pomys, jedna chwila, przypadek. Lista przydomkw jest nieskoczenie duga. Carmine Alfieri, boss Nowej Rodziny zyska miano 'O N'tufato, czyli gniewny", z powodu grymasu niezadowolenia i zoci stale obecnego na jego twarzy. Istniej przezwiska historyczne, odziedziczone po przodkach, jak w przypadku Mario Fabbrocino, bossa, ktry skolonizowa Argentyn za pienidze kamorry neapolitaskiej, nazwanego 'O Graunar, czyli wglarz", tylko dlatego, e jego dziadkowie handlowali kiedy wglem. Wiele przydomkw wie si z upodobaniami i pasjami kamorystw. I tak Nicola Lungo, czonek mafii oszalay na punkcie samochodw terenowych Wrang-ler, ktra zreszt staa si ulubion mark ludzi Systemu, nazywany jest przez wszystkich wanie Wrangerem. Dua grupa pseudonimw odwouje si do cech fizycznych. Giovanni Birra to 'A Mazza, czyli kij", bo jest wysoki i szczupy, Costantino la-comino to Capaianca, biaa gowa", bo wczenie posiwia, Ciro Mazzarella, alias 'O Scellone - skrzydlaty" ma wystajce opatki, Nicola Pianese to 'O Mussuto, czyli sztokfisz" z powodu swojej niezwykle jasnej cery, Rosario Privato - Mignolino, czyli malutki", Dario De Simone - 'O Nano, czyli karze". S te przezwiska, ktrych pochodzenie trudno wytumaczy, jak w przypadku Antonia Di Fraia - 'U Urpachiello, co jest czym w rodzaju biczyka zrobionego z wysuszonego penisa osa, Carmine Di Girolamo nazywany jest 'O Sbirro, czyli glina" z powodu niezwykej atwoci, z jak wciga policjantw i karabinierw do swoich dziaa. Cira Monteriso zw, nie wiadomo dlaczego, 'O Mago, czyli czarodziej". Pasuale Galio z Torre Annunziata dziki adnej twarzy zyska sobie przydomek 'O Bellillo, czyli przy-stojniaczek". S te przewiska grupowe, dla caej rodziny, czsto o dugiej tradyq'i. I tak Lo Russo s nazywani I Capitoni (wgorze"), Mallardo to Carlantoni (od imion Carlo i Antonio), Belfor-te - Mazzacane (hycle"), Piccolo Quaquaroni (gaduy"). Antonio Di Biasi ma przydomek Pavesino, bo do kadej akqi zabiera z sob do chrupania herbatniki tej wanie marki, a Yincenzo Mazzarella to 'O Pazzo, czyli wariat". Domenica Russo, bossa neapolitaskiej dzielnicy Quartieri Spagnoli nazywaj Mimi dei Cani (psiarz") bo w dziecistwie sprzedawa szczeniaki przy via Toledo. O Antoniu Carlu D'Onofrio, nazywanym Carlucciello 'o Mangiavatt (Karolek oprawca kotw") kry legenda, e w pocztku swojej kariery uczy si strzela, celujc do kotw. Genna-ro Di Chiara, ktry gwatownie reagowa za kadym razem, gdy kto dotyka jego twarzy, nosi przezwisko File Scupierto (przewd elektryczny bez izolacji"). Wiele przydomkw to nieprzetumaczalne onomatopeje: Pice pocc Agostina Tardiego, Scipp scipp Domenica Ronzy, Qualia ualia rodziny De Simone, Zig zag rodziny Aversano oraz 'O Zui Raffaele Giuliana czy Zuzu Antonia Bifone. W przypadku Antonia Di Yicino wystarczyo, e zamwi w barze kilka razy pod rzd ten sam napj i przezwano go Lemon, czyli cytrynada", Yincenza Benitozziego z okrg twarz Cic-ciobello, jak popularn dziecic lalk, Gennaro Lauro, moe z powodu numeru domu, w ktrym mieszka, dosta przydomek 'O Diciassette (siedemnacie"). Giovanniego Apre przezwano Punt 'e Curtiello (ostrze noa") dziki dziadkowi, ktry w 1974 w filmie Pasuale Suitieriego I guappi gra rol starego kamory-sty i w jednej ze scen uczy maych chopcw rzuca noem. Niektre przydomki mog wpyn pozytywnie lub negatywnie na wizerunek mafijnego bossa. Sawny jest przypadek Fran-cesca Schiavone przezwanego imieniem dzikiego Sandokana, bohatera ksiek Salgariego, z powodu fizycznego podobiestwa do Kabira Bedi, aktora grajcego jego rol w

ekranizacjach tych przygodowych powieci. Podobiestwu do aktora zawdzicza swj przydomek take Pasuale Tavoletta, zwany Zorro. Luigi Giuliano znany jest pod pseudonimem Lovigino, ktry wzi si ze sw: I love Luigino szeptanych mu do ucha w intymnych chwilach przez amerykaskie kochanki. Jego brata, Carmine, nazywaj 'O Lione, czyli lew". Przezwisko Francesca Yerde 'O Negus kojarzy si z etiopskim wadc; otrzyma je dziki swojej wysokiej pozycji w hierarchii, a take dugiemu panowaniu. Mario Schiavone wzi przydomek od innego etiopskiego wadcy, synnego Menelika, ktry stawi opr wojskom woskim. Yincenzo Carobene, zwany Geddafi jest niezwykle podobny do syna libijskiego generaa. Boss Francesco Bidognetti znany jest jako Cic-ciotto di Mezzanotte (Franek pnocy"), bo wiadomo, e jeeli kto przeszkodzi mu w interesach, ogarn go ciemnoci nawet w samo poudnie. Niektrzy twierdz, e zarobi sobie na ten przydomek ju we wczesnej modoci, gdy rozpocz sw kryminaln karier jako opiekun prostytutek. Jego rodzina z czasem zostaa nazwana klanem Pnocy. Prawie wszyscy waniejsi kamoryci maj przydomki, niepowtarzalne identyfikatory. Przydomek dla bossa jest jak stygmaty dla witego. Jest znakiem przynalenoci do Systemu. Wszyscy mog nazywa si Francesco Schiavone, ale jest tylko jeden San-dokan; wszyscy mog nosi nazwisko Carmine Alfieri, ale tylko jeden odwrci si, gdy za plecami usyszy 'O 'Ntufato; moe by wielu Francescw Yerde, ale tylko jeden odpowie na zawoanie 'O Negus; kady moe by zapisany przy narodzinach w urzdzie stanu cywilnego jako Paolo Di Lauro, ale jest tylko jeden Ciruzzo Milioner.

Ciruzzo zdecydowa, e bdzie prowadzi swoje interesy w sposb dyskretny, podpierajc si co prawda onierzami mafii", ale korzystajc z nich tylko w razie ostatecznej potrzeby. Pozostawa w cieniu, przez dugi czas nie znay go nawet organy cigania. Zanim zacz si ukrywa przed wymiarem sprawiedliwoci, tylko raz wezwaa go policja, a i to w sprawie syna Nunzia, ktry zaatakowa swojego nauczyciela, bo ten pozwoli sobie na zwrcenie mu uwagi. Paolo Di Lauro potrafi wej w bezporedni kontakt z kartelami poudniowoamerykaskimi, a take organizowa rozleg sie obrotu narkotykami we wsppracy z kartelami albaskimi. Drogi narkotykw w ostatnich latach ustaliy si. Kokaina startuje z Ameryki Poudniowej, dociera do Hiszpanii i tam albo zostaje rozprowadzona albo przesana do Albanii drog ldow. Heroina wyjeda z Afganistanu i przemierza drogi Bugarii, Kosowa i Albanii; haszysz i marihuana wywoone s z krajw Maghrebu i przechodz przez rce Turkw i Albaczy-kw. Paolo Di Lauro zdoa nawiza bezporednie kontakty i przy zaopatrywaniu si w narkotyki obywa si bez porednikw. W wyniku mudnej pracy sta si jednym z najbardziej wpywowych przedsibiorcw w brany skrzanej oraz w narko-biznesie. W 1989 roku zaoy sawn firm Confezioni Yalent di Paolo di Lauro & C., ktra zgodnie ze statutem powinna bya zamkn dziaalno w 2002 roku, ale w listopadzie 2001 roku wyrokiem sdu w Neapolu zostaa zajta. W poprzednich latach spka Yalent prowadzia bardzo rnorodn dziaalno. Wygrywaa przetargi na sklepy cash and carry w caych Woszech, dziaaa w sektorze tekstylnym i odzieowym, w przemyle meblowym i przy przetwrstwie misa. Rozprowadzaa wod mineraln, zaopatrywaa stowki w placwkach pastwowych i prywatnych, zajmowaa si ubojem zwierzt hodowlanych, dziaaa w brany hotelarskiej, restauracyjnej oraz rozrywkowej. Spka miaa prawo kupowa tereny, uczestniczy porednio lub bezporednio w budowie centrw handlowych i domw mieszkalnych. W 1993 roku Urzd Miejski w Neapolu wyda jej zezwolenie na prowadzenie handlu. Spk zarzdza syn Paola Di Lauro, Cosimo. Z powodu klanu Paolo wycofa si z niej w 1996 roku, przekazujc swoje kwoty udziaowe onie Laurze. Rodzina Di Lauro to dynastia powstaa dziki wyrzeczeniom i

powiceniu. Luisa urodzia dziesicioro dzieci, rodzia je jedno po drugim, w miar jak roso imperium finansowe rodziny. Wszyscy synowie weszli do klanu: Cosimo, Yincenzo, Ciro, Marco, Nunzio, Salvatore, a take ci modsi, jeszcze niepenoletni. Paolo Di Lauro mia zawsze sabo do Francji, otworzy wic sklepy w Nicei, w Paryu przy rue Charenton 129 i w Lyonie przy Quai Perrache 22. Pragn, eby moda woska opanowaa francuskie rynki poprzez jego sklepy, eby najpikniejsze modele przywoziy jego ciarwki, eby na Polach Elizejskich unosi si zapach wadzy Scampii. Jednak w Secondigliano ogromne przedsibiorstwo rodziny Di Lauro chwiao si w posadach. Uroso popiesznie i bez dostatecznej kontroli, w miejscach, gdzie rozprowadzano narkotyki, atmosfera stawaa si coraz gstsza. Tymczasem w Scampii panowao jeszcze przekonanie, e wszystkie problemy uda si rozwiza podobnie jak podczas ostatniego kryzysu, ktry zosta zaegnany przy szklaneczce czego mocniejszego. Co prawda, to co mocniejszego" okazao si napojem do niezwykym, a zdarzenie to miao miejsce, gdy Domenico, jeden z synw Paola, u-miera w szpitalu po cikim wypadku drogowym. Domenico by modziecem o bardzo niespokojnej naturze. Czsto synowie bos-sw popadaj jakby w delirium wadzy i wydaje im si, e mog wpywa na losy caych miast i ich mieszkacw. Jak wynika z zezna uzyskanych w trakcie ledztwa, w padzierniku 2003 roku Domenico wraz ze swoj eskort i grup kolegw napadli na miasteczko Casoria, tukc szyby w oknach, niszczc samochody, podpalajc mietniki, roztapiajc ogniem z zapalniczek plastykowe guziki domofonw i pokrywajc farb w sprayu mury, bramy i drzwi. Za wszystkie te szkody ojciec zapaci bez sowa protestu, jak to bywa w rodzinach, gdzie nieraz trzeba kry wybryki latoroli, bez uszczerbku dla wasnego autorytetu. Domenico prowadzi zbyt szybko swj motocykl, na zakrcie straci kontrol nad pojazdem, przewrci si i w wyniku cikich obrae zmar w szpitalu po kilku dniach piczki. To tragiczne wydarzenie stao si okazj do spotkania na mafijnym szczycie, podczas ktrego nastpia egzekucja kary i zaraz potem wybaczenie. W Scampii wszyscy znaj t histori, obrosa ju legend, moe kto j wymyli, ale wietnie ilustruje mafijne metody mediacji i zaegnywania konfliktw. Opowiada si mianowicie, e Gennaro Marino, pseudonim McKay, ulubieniec Paola Di Lauro, uda si do szpitala, gdzie lea chopak, by podnie na duchu ojca, a swojego bossa. Dobre intencje McKaya zostay docenione. Di Lauro odszed z nim potem na stron i zaprosi go na szklaneczk. Odda mocz do szklanki i poda mu j. Od jakiego czasu dochodziy go suchy o pewnych zachowaniach Gennara, ktrych nie mg tolerowa. McKay podj par decyzji finansowych, nie przedyskutowawszy ich uprzednio z bossem, samowolnie zadysponowa pienidzmi klanu. Boss zrozumia, e jego ulubieniec chciaby si usamodzielni, ale postanowi mu to wybaczy, uzna to tylko za nadgorliwo w wykonywaniu swojej pracy. Mwi si, e McKay wypi wszystko, do ostatniej kropli. Potny haust uryny zaegna niebezpieczestwo rozamu, pierwsze, jakie pojawio si w onie klanu Di Lauro. Byo to jednak tylko krtkie odroczenie kryzysu, ktrego wkrtce nic ju nie bdzie mogo powstrzyma.

Wojna w Secondigliano

McKay i Angioletto ju zdecydowali. Chcieli oficjalnie rozpocz dziaalno wasnej grupy. Otrzymali zgod wszystkich wyszych rang czonkw klanu, zreszt postawili spraw jasno: nie zamierzali wchodzi w konflikt z klanem, chcieli utworzy kon-kurenq'. Lojaln konkurencj na ogromnym i bardzo chonnym rynku. Rami w rami, ale osobno, niezalenie. Wysali wic - jak zeznawa skruszony" mafioso Pitro Esposito - wiadomo do Cosima Di Lauro, kierujcego klanem, e pragn spotka si z jego ojcem, Paolem, najwysz instancj, bossem z samego wierzchoka mafijnej hierarchii. Chcieli porozmawia z nim osobicie i powiedzie mu, e nie podobaj im si zmiany wprowadzone przez jego synw. Chcieli spojrze mu przy tym w twarz. Ta wiadomo nie powinna doj do niego przyniesiona na jzykach o-sb trzecich, lepka od ich liny. A nie ma innego sposobu komunikacji, kiedy superboss ukrywa si przed wymiarem sprawiedliwoci, bo przecie nie mona uywa telefonw komrkowych, ktre mogyby naprowadzi na lad jego kryjwki. Genny McKay pragnie spotka si z Paolem Di Lauro, ktry umoliwi mu karier biznesmena. Cosimo oficjalnie przysta na propozycj spotkania, powinno si ono odby podczas zebrania caego kierownictwa organizacji. Nie mona odmwi. Ale Cosimo ju poczyni swoje plany, a przynajmniej tak si wydaje. Wyglda na to, e rzeczywicie wie, jak prowadzi swoje interesy i jak ich broni. Ze ledztwa i z zezna wiadkw koronnych wynika, e Cosimo na spotkanie nie wysa podwadnych. Nie wysa Giovanniego Cortese zwanego Koniarzem, rzecznika klanu, tego, ktry zawsze zajmowa si kontaktami rodziny Di Lauro ze wiatem zewntrznym. Zamiast niego Cosimo posa swoich braci, Marca i Cira, eby zbadali sytuacj w miejscu planowanego spotkania. Pojechali bez eskorty, moe samochodem, nie uprzedziwszy o tym nikogo. Jechali szybko, ale bez przesady, starajc si nie zwraca na siebie uwagi. Wszystko uwanie obserwowali: przygotowane drogi ucieczki i czujki wystawione po drodze. Przekazali to bratu, ze szczegami. Cosimo zrozumia, e przygotowano zasadzk. Zamierzano zabi Paola i towarzyszcych mu ludzi. Spotkanie byo tylko pretekstem, okazj, eby wcign go w puapk i zamordowa, a tym samym rozpocz now epok w historii klanu. To oczywiste - rozlunienie ucisku doni nie wystarczy, by rozpado si imperium, trzeba t do odci noem. Tak si o tym opowiada, tak wynika ze ledztwa i ze sw skruszonych". Cosimo, syn, ktremu Paolo powierzy kontrol nad biznesem narkotykowym, funkcj o najwyszej odpowiedzialnoci, musi podj szybk decyzj. Wyda wojn, ale na razie nikomu o tym nie mwi, zatrzymuje to dla siebie, czeka, pragnie lepiej zrozumie zamiary przeciwnikw, nie chce ich alarmowa. Wie, e wkrtce go dopadn, e moe si spodziewa ich szponw na swoim ciele. Ale musi si jeszcze namyli, opracowa precyzyjn strategi, niezawodn i zwycisk. Musi zorientowa si, na kogo moe liczy, jakimi siami dysponuje. Kto jest z nim, a kto przeciwko niemu. Na szachownicy nie ma miejsca dla innych. Bracia Di Lauro wytumaczyli nieobecno ojca na spotkaniu tym, e trudno mu si przemieszcza jako poszukiwanemu przez policj. Boss ukrywa si przecie od ponad dziesiciu lat i musi by bardzo ostrony. Jest jednym z trzydziestu najniebezpieczniejszych przestpcw poszukiwanych przez woski wymiar sprawiedliwoci, i nikt nie moe mu mie tego za ze, jeeli nie pojawi si na umwionym spotkaniu. I tak oto, po latach perfekcyjnego funkcjonowania, rozpocz si miertelny kryzys najwikszego holdingu narkotykowego, jednego z najwikszych w skali pastwa i na rynku midzynarodowym. Klan Di Lauro by zawsze doskonale zorganizowanym przedsibiorstwem. Boss klanu zaprojektowa swj biznes narkotykowy w systemie multilevel. Poziom najwyszy to promotorzy i organy finansujce cae przedsiwzicie, czyli czonkowie klanu odgrnie kierujcy systemem finansowania obrotu narkotykami, zaopatrzeniem i zbytem poprzez swoich bezporednich podwadnych. Wedug Prokuratury Antymafii w Neapolu byli nimi Ro-sario Pariante, Raffaele Abbinante i Arcangelo

Yalentino. Drugi poziom to ludzie mafii, ktrzy materialnie zajmuj si narkotykami, to znaczy oganizuj konkretne zakupy i dostawy, dokonuj podziau towaru na mniejsze partie, a take werbuj dealerw i dbaj o ich prawn obron w razie wpadki. W tej grupie najwaniejsze nazwiska to: Gennaro Marino, Lucio De Lucia, Pasquale Gargiulo. Trzeci poziom zajmuj nadzorcy placw narkotykowych, koordynatorzy poszczeglnych punktw sprzeday, czonkowie klanu, ktrzy maj bezporedni kontakt z dealerami, wystawiaj czujki i wyznaczaj drogi ucieczki, ktrzy dbaj te o to, by skady towaru oraz miejsca, gdzie przygotowuje si go do rozprowadzenia, pozostaway niedostpne dla osb niepodanych. Czwarty poziom, ten najbardziej widoczny, to dealerzy narkotykw. Kady z poziomw ma precyzyjn organizacj wewntrzn, dzieli si na podpoziomy, ktre kontaktuj si jedynie z bezporednim szefem i nie maj stycznoci z ca struktur. Taka organizacja zapewnia zysk w wysokoci 500 procent w stosunku do zainwestowanego kapitau. Model narkobiznesu klanu Di Lauro kojarzy mi si zawsze z matematyczn teori fraktali, z jej podrcznikow ilustracj: ki bananw, w ktrej kady banan daje pocztek nowej kici bananw, a z kadego z nich wyrasta znowu nowa ki i tak w nieskoczono. Klan Di Lauro jedynie dziki handlowi narkotykami zarabia kadego dnia 500 tysicy euro. Dealerzy, waciciele skadw czy kurierzy najczciej nie nale do organizacji, pracuj za miesiczne wynagrodzenie. Handel narkotykami to o-gromna machina, jej trybami s setki ludzi, ktrzy czsto nie maj pojcia, kto nimi kieruje. Mog jedynie domyla si, dla ktrej rodziny mafijnej pracuj, nic wicej. W przypadku, jeeli ktry z aresztowanych zdecyduje si na wspprac z wymiarem sprawiedliwoci, informacje, jakie jest w stanie przekaza, ograniczaj si jedynie do maego wycinka dziaalnoci organizacji, bo on sam nie wie, jak dziaa ten potny i skomplikowany system wadzy finansowej i militarnej. Cay system gospodarczy jest osaniany przez struktury militarne: grupy ogniowe i sie wsppracownikw wynajmowanych na pojedyncze akcje. W skad batalionu killerw wchodzili m.in. Emanuele D'Ambra, Ugo De Lucia zwany Ugariello, Antonio Fer-rara zwany 'O Tavano, czyli ma", Salvatore Tamburino, Salva-tore Petriccione, Umberto La Monica, Antonio Mennetta. Mieli do swojej dyspozyq'i koordynatorw poszczeglnych obszarw, tzw. capozona, wrd ktrych by Gennaro Aruta, Fulvio Montanino, Ciro Saggese, Antonio Galeota, Giuseppe Prezioso, osobisty o-chroniarz Cosima, czy Costantino Sorrentino. W razie potrzeby mogli liczy na okoo trzystu osb pobierajcych stae pensje. Kady element tej zoonej struktury militarnej mia swoj precyzyjnie okrelon funkcj. onierze" kamorry mogli korzysta w razie potrzeby z pojazdw zawsze gotowych do uytku. Dysponowali bogatym arsenaem, nad ktrym sprawowali sta opiek lusarze gotowi byskawicznie zniszczy bro uyt do zabjstwa. Killerzy natychmiast po wykonaniu zadania jechali na ktr z legalnie dziaajcych strzelnic, gdzie rejestruje si wszystkich wchodzcych, by w razie koniecznoci usprawiedliwi obecno ladw prochu. Prba na obecno prochu strzelniczego jest t, ktrej killerzy obawiaj si najbardziej. ladw prochu nie mona usun i ich obecno jest niepodwaalnym dowodem winy. Nie zapomniano nawet o magazynie odziey dla uczestnikw krwawych akcji, z nierzucajcymi si w oczy bluzami sportowymi i motocyklowymi kaskami integralnymi przeznaczonymi do natychmiastowego zniszczenia po wykonaniu zadania. Struktura nienaruszalna, dziaajca wedug perfekcyjnego - albo prawie perfekcyjnego - planu. Plan ten zakada nie tyle ukrycie przestpczej dziaalnoci klanu: zabjstw, nielegalnych transakcji itp., jego gwnym celem byo zapewnienie sobie bezkarnoci, zniszczenie dowodw winy, by niczego nie dao si udowodni w sdzie. Od duszego ju czasu jedziem regularnie do Secondiglia-no. Od kiedy Pasquale przesta wykonywa zawd krawca, czsto mi opowiada o nastrojach, jakie panuj na tym terenie, kor zreszt zmieniay si tak samo szybko, jak kapitay i polityka finansowa klanw. Jedziem po pnocnych peryferiach Neapolu na mojej vespie. W Secondigliano i Scampii najbardziej podobao mi si wiato. Szerokie ulice, jasne i pene powietrza, bardzo si rniy od cia-

snych zaukw neapolitaskiej starwki, miao si wraenie, jakby pod asfaltem oddychay jeszcze rozlege pola Kampanii. Zreszt sama nazwa Scampia" zawiera w sobie ide otwartej przestrzeni; w starym, nieuywanym ju dialekcie neapolitaskim oznacza ziemie nieuprawne, porose chwastami. Na nich w poowie lat 60. wybudowano nowe osiedle, ze synnymi mrwkowcami w formie agla, ktre zaraz ochrzczono: Vele. To smutny symbol niefortunnych pomysw architektw albo moe betonowej utopii, ktra nie przewidziaa narodzin narkobiznesu i tego, e zagniedzi si on w tkance spoecznej tej wanie czci wiata. Chroniczne bezrobocie i brak jakichkolwiek projektw spoecznego rozwoju sprawiy, e ten obszar mg si sta skadem ton narkotykw, miejscem, w ktrym pienidze zarobione na handlu substancjami odurzajcymi zamieniaj si w kapita finansowy napdzajcy gospodark. Secondigliano to trampoli- na, dziki ktrej dochody uzyskiwane z dziaalnoci przestpczej przenosz si do sfery legalnej przedsibiorczoci.

W publikacji Obserwatorium Kamorry z 1989 mona przeczyta, e na pnocnych przedmieciach Neapolu stosunek liczby dealerw do liczby mieszkacw jest najwyszy w caych Woszech. Pitnacie lat pniej ten stosunek ten by najwyszy w Europie i znajdowa si wrd pierwszych piciu na wiecie. Z czasem w Secondigliano zaczto rozpoznawa moj twarz, a chopcy postawieni przez klan na czatach zakwalifikowali mnie do kategorii neutralnej. Nie pasowaem do adnej z pozostaych dwch kategorii: ani do tej negatywnej, do ktrej naleeli policjanci, karabinierzy i ludzie rywalizujcych klanw, ani do pozytywnej - do kategorii klientw. Wszystko, co nie stanowi przeszkody czy zagroenia, ma warto neutraln i kto naley do tej kategorii, po prostu nie istnieje. Punkty, w ktrych sprzedaje si narkotyki, robiy na mnie zawsze ogromne wraenie ze wzgldu na doskona organizacj, ktra stoi w sprzecznoci z powszechnym przekonaniem o degradacji tych rodowisk. Wszystko dziaa tam jak w mechanizmie zegarka, jakby osoby, ktre bior w tym u-dzia byy trybikami, ktre zazbiajc si, posuwaj czas do przodu. Ruch jakiegokolwiek elementu tego mechanizmu powoduje automatycznie ruch innego elementu. Obserwowaem to zafascynowany. Pensje wypaca si raz w tygodniu: 100 euro dla czujek, 500 dla koordynatora i kasjera dealerw, 800 dla dealerw i 1000 dla osb przechowujcych narkotyki w swoich mieszkaniach lub pilnujcych ich w skadach. Kady punkt dziaa na dwie zmiany: od trzeciej po poudniu do pnocy i od pnocy do czwartej nad ranem. Rano unika si handlowania, bo zbyt duo policjantw krci si po ulicach. Wszyscy zaangaowani przy rozprowadzaniu narkotykw maj prawo do jednego dnia wolnego, za spnienie pensja zostaje zredukowana o 50 euro za kad godzin. Na via Baku ruch nigdy nie zamiera. Klienci przyjedaj, pac, bior swoj dziak i odjedaj. Zdarza si nawet, e samochody stoj jeden za drugim w kolejce do dealera. Najwicej w sobot wieczorem. Wtedy przerzuca si dealerw pracujcych w innych, mniej popularnych miejscach. Na via Baku inkasuje si p miliona euro miesicznie. Oddzia policji zajmujcy si narkotykami, Suadra Narcotici, zaobserwowa, e kadego dnia sprzedaje si tam rednio 400 dziaek marihuany i tyle samo kokainy. Kiedy pojawiaj si policjanci, dealerzy wietnie wiedz, do ktrych domw wej i gdzie jak najszybciej ukry towar. Policyjnemu samochodowi zbliajcemu si do punktu rozprowadzania narkotykw drog zajeda auto lub skuter, by dealerzy zdyli tymczasem wsi na skutery chopakw ustawionych na czatach i bezpiecznie odjecha. Chopcy, ktrzy maj alarmowa w razie niebezpieczestwa s najczciej nienotowani i bez broni, wic nawet jeeli zostan zatrzymani, niewiele ryzykuj. Przy duych falach aresztowa handlarzy wzywa si rezerwy, to znaczy osoby dotd niezatrudniane przez klan, ktre zadeklaroway swoj dyspozycyjno; najczciej s to narkomani albo w kadym razie stali klienci. Na miejsce kadego

zaaresztowanego dealera wzywa si innego, ktry bez wtpienia pojawi si o wyznaczonej godzinie, na wyznaczonym miejscu. Interes nie moe si zatrzyma, nawet w najbardziej krytycznych momentach. Via Dante jest innym miejscem przynoszcym due zyski. Tutaj dealerami s sami modzi chopcy, to nowy, wietnie prosperujcy punkt sprzeday prochw stworzony przez klan Di Lauro. Synne jest take viale delia Resistenza, miejsce o duszej historii, znane przede wszystkim nabywcom heroiny, gdzie mona kupi take kokain. Koordynatorzy tych punktw dziaaj jak dyspozytorzy w prawdziwym centrum operacyjnym, z ktrego dozoruj ca stref. Czujki powiadamiaj przez telefony komrkowe o tym, co si dzieje w zasigu ich wzroku. Koordynator punktu zbiera informacje, majc przed sob map terenu i z daleka ledzi ruchy policji i klientw. Jedn z nowoci, jakie klan Di Lauro wprowadzi w Secondi-gliano, jest ochrona klienta. Przedtem system alarmowy osania tylko dealerw przed aresztowaniem czy nawet sprawdzaniem dokumentw, nabywcy prochw mogli by zatrzymani, spisani czy zaprowadzeni na komisariat. Di Lauro uzna, e interesy skorzystaj, jeeli take klienci bd chronieni przed wpadk. Poczucie bezpieczestwa i maksymalna wygoda, wane szczeglnie dla drobnych konsumentw, ktrzy przynosz najwiksze zyski biznesowi narkotykowemu w Secondigliano. W dzielnicy Berlin-gieri wystarczy zadzwoni, eby dosta gotowy narkotyk. Podobnie na via Ghisleri, w parku Ises, w caej dzielnicy don Guanella, na odcinku H ulicy Labriola, w strefie Sette Palazzi. Podmiejskie obszary zamienione w dochodowe narkomarkety pod goym niebem, z ulicami pilnowanymi przez kamorystw. Ich mieszkacy nauczyli si korzysta wybirczo ze zmysu wzroku, jakby oczy, napotkawszy jaki straszny widok, automatycznie zasnuway si mg, ktra uniemoliwia percepcj. Trzeba przyzwyczai si do selektywnego widzenia, eby mc jako y obok tego ogromnego supermarketu, w ktrym kupuje si wycznie narkotyki. Wszystkich rodzajw. Nie istnieje adna substancja odurzajca wprowadzona do Europy, ktra nie przeszaby najpierw przez Secondigliano. Gdyby narkotyki tutaj sprzedawane byy konsumowane tylko przez mieszkacw Neapolu i okolic, ze statystyk naleaoby wycign nieprawdopodobne, wrcz absurdalne wnioski. Przynajmniej dwch czonkw kadej rodziny musiaoby by uzalenionych od kokainy, a jeden od heroiny. Nie wspominajc o haszyszu i marihuanie. I o wszystkich odmianach heroiny, o narkotykach lekkich i tabletkach, nazywanych jeszcze przez niektrych ecstasy, chocia istnieje ju sto siedemdziesit dziewi odmian tej substancji. Tutaj w Secondigliano wietnie si sprzedaj, nazywa si je etonami, cukierkami albo X-file. Tabletki przynosz ogromny dochd. Za jedno euro wydane na pro-dukq dostaje si od trzech do piciu euro w hurcie, a 50-70 euro za tabletki sprzedane w Mediolanie, Rzymie czy Neapolu. W Scampii ta sama dawka kosztuje 15 euro. Narkobiznes w Secondigliano zmieni niektre tradycyjne, sztywne zasady handlu narkotykami i postawi na kokain. W przeszoci by to narkotyk elit, teraz, dziki nowej polityce finansowej klanu, kokaina staa si oglnie dostpna, oferowane s rne jej rodzaje, by zadowoli wszelkie wymagania. Wedug bada Gruppo Abele, stowarzyszenia zajmujcego si m.in. problemem uzalenie, 90 procent osb zaywajcych kokain to studenci i osoby pracujce. Nie zaywa si jej tylko przy zabawie, eby mie odlot; staa si substancj odurzajc codziennego uytku. Siga si po ni po godzinach nadliczbowych, eby si zrelaksowa i mie jeszcze si na normalne, ludzkie ycie, nie tylko na jego substytut po nadmiernym wysiku. Kokain zaywaj kierowcy ciarwek pracujcy noc, bierze si j, by wytrzyma siedzenie godzinami przed komputerem, by pracowa caymi tygodniami, bez przerwy na odpoczynek. Rozpuszczalnik zmczenia, umie-rzacz blu, proteza szczcia. Aby zaspokoi potrzeby rynku, ktry potrzebuje narkotykw jako codziennej strawy, a nie jako rodka odurzajcego, naleao zmieni metody prowadzenia handlu, uczyni go bardziej elastycznym, odstpi od tradycyjnych metod grup przestpczych. I na tym

wanie polegaj zmiany wprowadzone przez klan Di Lauro: na liberalizacji obrotu narkotykami. Kryminalny kartel woski tradycyjnie preferowa handel wikszymi ilociami narkotykw, tymczasem Di Lauro skoncentrowali si na obrocie rednimi partiami, by umoliwi dziaalno drobnym narkobiznesmenom, ktrzy atwiej pozyskiwali nowych klientw. Mae, niezalene firmy, ktre same decyduj, jak i gdzie rozprowadza narkotyki, komu i za jakie ceny. W systemie wprowadzonym przez rodzin Di Lauro kady, z kad iloci towaru mg wej na rynek. Nawet bez porednictwa klanu. Cosa nostra i 'ndrangheta rozszerzaj jak mog swj narkotykowy biznes, ale chc mie absolutnie wszystko pod kontrol. Nie mona zaopatrzy si w narkotyki do sprzeday detalicznej, nie majc rekomendacji czonkw mafii kalabryjskiej czy sycylijskiej, nie otrzymawszy zgody bossw. Ci za chc wiedzie, jaki obszar bdzie obejmowa dziaalno nowego handlarza i z kim ma zamiar wsppracowa. Jest to podstawowy i niezbdny warunek. System Secondigliano dziaa inaczej. Gwna zasada to laissez faire, laissez passer. Liberalizm cakowity i absolutny. Idea nadrzdna opiera si na przewiadczeniu, e rynek sam si reguluje. Ta nowa polityka przycigna w krtkim czasie wszystkich, ktrzy mieli zamiar rozpocz may handelek narkotykami wrd przyjaci, ktrzy chcieli kupi towar za pitnacie euro, sprzeda za sto i zarobi sobie w ten sposb na wakacje, na studia podyplomowe, na spat kredytu. Liberalizacja rynku narkotykowego spowodowaa ogromny spadek cen. Moliwe, e z czasem znacznie si zmniejszy liczba punktw sprzeday narkotykw. S rozprowadzane czsto drog prywatnych kontaktw. W krgu lekarzy, w krgu pilotw, dziennikarzy, urzdnikw pastwowych... Klasie redniej bardzo odpowiada ten dyskretny i liberalny sposb dystrybuqi. Wszystko wyglda jak przyjacielska wymiana, przypomina rozprowadzanie kosmetykw i odkurzaczy Rainbow" poprzez rekomendacj ssiadek, jakby zaopatrywanie si w narkotyki nie miao nic wsplnego z organizacjami przestpczymi. Doskonay sposb na uwolnienie si od ciaru moralnej odpowiedzialnoci. Niepotrzebni s dealerzy w poliesterowych dresach wystajcy caymi dniami w ciemnych ktach miasta ani ochraniajcy ich chopcy na skuterach. Nie trzeba niczego oprcz towaru i pienidzy. To wystarczy dla dialektyki handlu. Z danych dostarczanych przez gwne komendy policji w caych Woszech wynika, e na trzech aresztowanych za handel narkotykami jeden jest nienotowany i nie-zwizany ze wiatem przestpczym. Spoycie kokainy wedug danych zebranych przez Wyszy Instytut Zdrowia (Istituto Su-periore delia Sanita) osigno wyyny i wzroso o 80 procent w cigu zaledwie trzech lat (1999-2002). Liczba osb uzalenionych, ktre szukaj pomocy w oddziaach SERT (Servizio Tossicodi-pendenze, czyli suba pomocy osobom uzalenionym) podwaja si kadego roku. Ekspansja rynku narkotykowego jest ogromna; dziki uprawom transgenicznym plony zbiera si cztery razy w roku, nie ma wic najmniejszych problemw z zaopatrzeniem, a brak hegemonicznej organizacji sprzyja wolnej inicjatywie. Rob-bie Williams, sawny piosenkarz uzaleniony od kokainy, przez wiele lat twierdzi, e kokaina jest sposobem, jaki wymyli Bg, eby ci powiedzie, e masz za duo pienidzy". To zdanie, ktre przeczytaem w jakiej gazecie, przyszo mi do gowy, kiedy w Case Celesti spotkaem chopcw, ktrzy chwalili jako i nisk cen dopiero co nabytego towaru: Kokaina z Case Celesti wiadczy o tym, e dla Boga pienidze nie maj adnej wartoci". Case Celesti, miejsce nazywane tak z powodu bladoniebieskie-go koloru stojcych tam domw, znajduje si przy via Limitone d'Arzano i jest jednym z najlepszych punktw sprzeday kokainy w Europie. Kiedy byo inaczej. Wedug wynikw ledztwa to dopiero Gennaro Marino McKay sprawi, e mona tam dokona tak korzystnych zakupw. By czonkiem klanu odpowiedzialnym za ten obszar. A nawet nie tylko odpowiedzialnym -boss Paolo Di Lauro, ktry wysoko ceni jego zdolnoci menederskie, odda mu ten punkt we franchising. McKay mia cakowit wolno dziaania, musia tylko przekazywa do kasy klanu pewn miesiczn kwot. Gennaro i jego brat Gaetano nosz przydomek McKay z powodu podobiestwa ich ojca do kowboja

Zba Macahana, bohatera serialu telewizyjnego Jak zdobywano Dziki Zachd, ktrego nazwisko wymawiano mekejn", podobnie jak nazwisko McKay. W zwizku z tym caa rodzina Marino nazywana jest McKay. Gaetano nie ma doni. Nosi dwie drewniane, sztywne protezy. Pomalowane na czarno. Donie straci w bitwie w 1991 roku na wojnie przeciw rodzinie Puca, sprzymierzonej z bossem Raffaele Cutolo, kiedy wybuch mu w rkach granat. Gaetanowi towarzyszy zawsze jego osobisty lokaj, ktry suy mu zamiast rk. Kiedy jednak musi co podpisa, jest w stanie zablokowa dugopis midzy drewnianymi palcami, po czym przytyka go do papieru i poruszajc przegubami, kreli krzywo nieczytelny podpis. Wedug wynikw dochodze Prokuratury Antymafii w Neapolu, Genny McKay utworzy punkt sprzeday, ktry jest zarazem skadem towaru, dziki czemu udao mu si wynegocjowa z dostawcami wyjtkowo niskie ceny. Byo to moliwe dziki specyfice tej betonowej dungli, jak jest Secondigliano, ze swoimi 100 tysicami mieszkacw. Ludzie, ich mieszkania, ich ycie prywatne stay si Wielkim Murem otaczajcym skady narkotykw. W punkcie sprzeday przy Case Celesti cena kokainy bya nisza ni gdziekolwiek indziej. Normalnie ceny wahay si midzy 50 a 70 euro za gram, a dochodziy nawet do 100-200 euro. Tutaj zeszy do poziomu 25-50 euro, a jako narkotyku pozostawaa wci bardzo wysoka. Z lektury akt dochodzeniowych DDA wyania si obraz Genny'ego McKaya jako wietnego menedera, ktremu udao si osign ogromny sukces na rynku kokainy w okresie jego niesychanego wzrostu, nieporwnywalnego z adnym innym. Poradziby sobie pewnie take z organizacj handlu narkotykami w Posillipo, w rzymskiej dzielnicy Parioli czy w Brerze, ale zrobi to w Secondigliano. Na pewno w jakimkolwiek innym miejscu naleaoby opaca ludzi wikszymi pienidzmi. Tutaj za gbokie strukturalne bezrobocie i brak moliwoci znalezienia innego sposobu na ycie ni emigracja sprawia, e pensje mog by bardzo niskie. Nie ma w tym adnego sekretu, nie ma sensu szuka wytumaczenia w socjologii ndzy czy w metafizyce getta. Nie jest gettem terytorium, ktre przynosi jednej tylko rodzinie mafijnej zyski rzdu 300 milionw euro rocznie. Terytorium, na ktrym dziaaj dziesitki klanw, a ich przychody osigaj poziom porwnywalny tylko z sumami, jakimi operuje si w ramach budetu pastwa. Praca musi by wykonana skrupulatnie, poszczeglne etapy produkcji kosztuj niemao. Kilogram kokainy u producenta ma cen 1000 euro, kupiony u hurtownika kosztuje ju 30 tysicy. Po pierwszej obrbce z 30 otrzymuje si 150 kilogramw, ktrych warto rynkowa wynosi 15 milionw euro. Jeeli si postara, mona doj nawet do 200 kg. Wszystko zaley od domieszek. Dodaje si glukoz, pa-racetamol, lidokain, manitol, kofein, benzokain, amfetamin. Ale take talk i wapno dla psw, kiedy zajdzie potrzeba. Od jakoci i iloci domieszek zaley jako kokainy, niewaciwie dobrane proporcje mog doprowadzi nawet do mierci, bd przyciga policj, powoduje aresztowania. Zamyka arterie biznesu.

Take w tej dziedzinie klany z Secondigliano przoduj, co przelicza si na konkretne zyski. Maj do dyspozyqi Yisitorsw. S to narkomani uzalenieni od heroiny, nazwani jak bohaterowie serialu telewizyjnego z lat 80., ktrzy ywili si szczurami, a pod ludzk skr mieli zielone, liskie uski. W Secondigliano Yisitor-si s uywani jako krliki dowiadczalne, wyprbowuje si na nich proszek kokainowy. Sprawdza si moc i szkodliwo nowych mieszanek; sprawdza si, do jakiego stopnia i czym mona rozcieczy narkotyk. Kiedy ludzie pracujcy przy rozcieczaniu kokainy potrzebuj wielu krlikw dowiadczalnych, obniaj ceny. Z dwudziestu euro za dziak schodz do dziesiciu. Takie wiadomoci rozchodz si daleko, narkomani przyjedaj nawet z Bazylikaty czy Marche po zaledwie kilka dziaek. Rynek heroiny upad zupenie. Liczba narkomanw uzalenionych od tego narkotyku stale spada. Ci, ktrzy pozostali, s zdesperowani i gotowi na wszystko. Wsiadaj, chwiejc si na nogach, do autobusw dalekobienych, do pocigw, podruj noc, jed autostopem, przemierzaj wiele kilometrw pieszo. Najtasza heroina na tym kontynencie warta jest kadego

powicenia. Ludzie odpowiedzialni za preparowanie proszku kokainowego przyjmuj Yisitorsw z otwartymi ramionami, daj im gratis jedn dziak, po czym czekaj na reakcj. W podsuchanych rozmowach telefonicznych, ktrych stenogramy zostay przedstawione jako dowd przy wydaniu w marcu 2005 roku przez Sd w Neapolu nakazw tymczasowego aresztowania, dwch mczyzn porozumiewa si w sprawie prby nowej mieszanki na krlikach dowiadczalnych. Najpierw umawiaj si: Moesz mi dostarczy pi bluzek... na prby alergiczne? Po jakim czasie wracaj do tematu: Wyprbowae samochd? Majc na myli dziaanie proszku. - Tak... Co piknego! Chopie, jestemy number one! Wszys cy inni bd musieli zamkn interes. Wyraali w ten sposb rado z faktu, e krliki dowiadczalne przeyy, wicej! - e wysoko oceniy now mieszank. Dobry proszek kokainowy podwaja obroty, jeeli jest wysokiej jakoci, znajduje natychmiast klientw na woskim rynku, popyt ronie, a konkurencja zostaje pokonana. Dopiero po przeczytaniu zapisu tej rozmowy telefonicznej zrozumiaem znaczenie sceny, ktrej byem wiadkiem jaki czas wczeniej. Wtedy nie do koca pojmowaem, co dziao si przed moimi oczami. W Miano, niedaleko Scampii zebrao si okoo dziesiciu Yisitorsw. Wezwano ich na plac przed halami magazynowymi. Znalazem si tam nie przypadkiem, miaem nadziej, e jeeli osobicie poczuj oddech rzeczywistoci, gorcy, ten najprawdziwszy, zrozumiem wszystko do gbi. Nie uwaam, eby dla poznania rzeczywistoci naleao koniecznie obserwowa j z bliska, by fizycznie obecnym, ale na pewno trzeba by obecnym, jeeli pragnie si zosta rozpoznanym przez rzeczywisto. Na placu sta samochd, a przy nim dobrze, a nawet bardzo dobrze ubrany mczyzna, w biaym garniturze, niebieskiej koszuli i nowiutkich butach sportowych. Na masce silnika leaa paczka owinita irch. Otworzy j, w rodku byo kilka strzykawek. Yisitorsi podchodzili, przepychajc si. Wygldao to jak jedna z tych dobrze znanych scen pokazywanych od lat w dziennikach telewizyjnych, kiedy godnym ludziom w Afryce rozdaje si mk z ciarwek. Ale nagle jeden z Yisitorsw zacz krzycze: - Nie, nie wezm tego! Jeeli dajecie za darmo, nie wezm... chcecie nas zabi... Wystarczyo podejrzenie jednego z nich, eby inni natychmiast zrezygnowali i oddalili si z tego miejsca. Elegancki mczyzna nie zamierza nikogo przekonywa. Czeka. Co chwila spluwa na ziemi, bo kurz, ktry podnis si w czasie przepychanki Yisitorsw, przykleja mu si do ust. Na miejscu zostaa para narkomanw. Dreli, byli ju naprawd na granicy wytrzymaoci, na gbokim godzie. W yy jego ramion na pewno nie daoby si ju wku igy. Zdj buty, ale stopy od spodu te byy pokute. Dziewczyna wzia strzykawk z zawinitka i woya j sobie do ust, by j przytrzyma, podczas gdy rozpinaa chopcu koszul, powoli, jakby bya zapita na sto guzikw. W kocu wbia ig w miejsce pod szyj. W strzykawce bya kokaina. Wprowadzenie kokainy bezporednio do krwioobiegu pozwala stwierdzi w krtkim czasie, czy mieszanka dziaa, czy moe jest zbyt mocna albo zbyt saba. Po chwili chopak zacz chwia si na nogach, w kcie ust pojawiy si bbelki liny i zaraz upad. Na ziemi rzucao nim jeszcze, po czym zamkn oczy i znieruchomia. Mczyzna w biaym ubraniu sign po telefon komrkowy. - Dla mnie to trup... Dobra, dobra, zaraz mu zrobi masa... Postawi obut stop na piersi chopaka i zacz gnie j rytmicznie. Zgina nog w kolanie, podnosi j, a potem opuszcza gwatownie. Robi masa serca kopniakami. Dziewczyna stojca z boku usiowaa co powiedzie, ale sowa z trudem odklejay jej si od ust:

- Zrobisz mu krzywd, zrobisz mu krzywd. Robisz mu krzywd... Saba jak mucha, staraa si odsun go od ciaa swojego chopaka. Wida byo, e mczyzna brzydzi si ni, a moe nawet boi si jej i Yisitorsw w ogle. - Nie dotykaj mnie... jeste ohydna... nie prbuj si do mnie zbliy... nie dotykaj mnie, bo ci zastrzel! Dalej gnit butem pier narkomana, potem, z nog opart o jego mostek, rozmawia przez telefon: - Ten tutaj to ju trup. Ach, chusteczka... poczekaj, zaraz zo bacz... Wyj z kieszeni papierow chusteczk, zmoczy j wod mineraln z butelki i rozoy na ustach chopca. Gdyby wydobywa si z nich najsabszy nawet oddech, przedziurawiby chusteczk. Uy tej metody, eby nie dotyka jego ciaa. Zatelefonowa jeszcze raz: - Nie yje. Musimy zrobi sabsze... Wsiad z powrotem do samochodu, w ktrym kierowca ani przez chwil nie przesta podskakiwa na siedzeniu w rytm muzyki, ktrej nie byo wcale sycha, cho porusza si, jakby graa na cay gos. W kilka minut wszyscy oddalili si z tego miejsca. Zosta tylko chopak lecy na wznak na ziemi i paczca dziewczyna. Jej pacz te wydawa si przyklejony do ust, heroina pozwalaa najwyej na zachrypnity lament. Do tej pory nie rozumiem, dlaczego narkomanka to zrobia: opucia spodnie, przykucna nad twarz chopca i oddaa mocz. Chusteczka przykleia mu si do nosa i do ust. Po chwili odniosem wraenie, e narkoman odzyskuje przytomno. Rzeczywicie, podnis rk i przesun ni po swojej twarzy, jak ociera si wod po wyjciu z morza. Potem ten azarz z Miano, zmartwychwstay dziki nie wiadomo jakim substanqom zawartym w ludzkim moczu, podnis si powoli na nogi. Przysigam, e gdybym nie by a tak zaskoczony ca t sytuacj, zawoabym, e to cud. Zamiast tego chodziem tylko w przd i w ty. Zawsze tak robi, gdy czego nie rozumiem, gdy nie wiem, co robi. Nerwowo zajmuj przestrze. Ten mj ruch zwrci uwag Yisitorsw, zaczli do mnie podchodzi i krzycze. Sdzili, e jestem zwizany z mczyzn, ktry prawie zabi tego chopaka. Krzyczeli do mnie: - Ty... ty... chciae go zabi... Otoczyli mnie. Wystarczyo, e przyspieszyem kroku, a zostawiem ich za sob. Ale szli za mn dalej, podnosili z ziemi rne wistwa i rzucali we mnie. Nie zrobiem im nic zego, ale dla nich, jeeli nie jeste narkomanem, musisz by handlarzem narkotykw. Niespodziewanie zobaczyem zbliajc si ciarwk. Wok hal magazynowych, przed ktrymi rozegraa si caa ta scena, kadego ranka krciy si ich dziesitki. Zatrzymaa si niedaleko, usyszaem znajomy gos i moje imi. W ciarwce siedzia Pasuale. Otworzy drzwiczki i kaza mi wsiada. To nie by anio str, a ja nie byem jego podopiecznym, ktrego ratuje z opaw; bylimy raczej jak dwa szczury, ktre biegn tym samym kanaem i cign si wzajemnie za ogony. Pasuale patrzy na mnie surowo, jak ojciec, ktry wszystko ju wczeniej przewidzia. Wyraz jego twarzy wystarczy za wszystkie sowa, nie musia traci czasu na reprymendy. Ja natomiast patrzyem na jego rce. Stay si jeszcze bardziej czerwone, spierzchnite i spkane na knykciach. Palcom przywyczajonym do dotyku jedwabiw i aksamitw haute couture trudno przywykn do obejmowania koa kierownicy ciarwki przez dziesi godzin dziennie. Pasuale mwi co do mnie, ale go nie syszaem, cigle miaem przed oczami Yisitorsw. Mapy. Nie, mniej ni mapy. Krliki dowiadczalne. Testuje si na nich prochy, ktre bd sprzedawane w poowie Europy, by unikn ryzyka, e jaki klient straci przez nie ycie. Tutejsze krliki dowiadczalne przyczyni si do tego, eby narkomani w Rzymie, Neapolu, Bazy-likacie, Abruzji czy Bolonii nie mieli problemw, eby nie dostali krwotoku z nosa ani linotoku z ust. Zmary Yisitor w Secondi-gliano jest tylko

jeszcze jednym beznadziejnym przypadkiem, z powodu ktrego nikt nie bdzie zaczyna adnego dochodzenia. I tak duo, jeeli podnios go z ziemi, oczyszcz twarz z wymiotw i uryny, a potem pochowaj. Gdzie indziej nastpiyby analizy, badanie ladw, dociekania przyczyn mierci. Tutaj tylko: overdose. Ciarwka Pasuale przemierzaa drogi oplatajce pnocne peryferie Neapolu. Baraki, magazyny, zsypiska gruzu i porozrzucane rupiecie - zardzewiae, poamane, wszechobecne. Nie ma zakadw przemysowych. mierdzi dymem, ale brak fabrycznych kominw. Domy stoj wzdu drogi, a miejscem spotka s bary i placyki przed nimi. Bezadna, chaotyczna pustynia. Pasuale zauway, e go nie sucham i zahamowa gwatownie. Nie skrci na pobocze, zatrzyma si tylko po to, eby mn postrzs-n. Potem spojrza na mnie powanie i powiedzia: - W Secondigliano zaczyna si le dzia... 'A Yichiarella jest w Hiszpanii i ma przy sobie pienidze ich wszystkich. Przesta jedzi po tych okolicach, czuj wszdzie napit atmosfer. Teraz nawet asfalt odkleiby si od ziemi, eby wynie si std jak najdalej...

Zdecydowaem, e bd z bliska obserwowa to, na co zapowiadao si w Secondigliano. Im bardziej Pasuale ostrzega mnie przed niebezpieczestwem, tym gbiej byem przekonany, e powinienem sprbowa zrozumie przyczyny zbliajcej si katastrofy. A zrozumie mogem tylko uczestniczc w wydarzeniach. Nie ma wyboru, to jedyny sposb. Dystans i neutralno s mi obce. Raffaele Amato alias 'A Yichiarella (staruszka"), boss drugiego planu, odpowiedzialny za narkotykowy biznes klanu w Hiszpanii, uciek do Barcelony z pienidzmi rodziny Di Lauro. Tak si mwio. W rzeczywistoci jego wina polegaa na tym, e nie odda swojej kwoty do kasy klanu, pokazujc w ten sposb, e nie chce duej podlega hegemonii ludzi, ktrzy jego usugi chcieli opaca jedynie pensj. Tym samym ogosi oficjalny rozam organizacji. Do tej pory pracowa tylko w Hiszpanii, ktra od dawna bya terenem aktywnej dziaalnoci kamorry. W Andaluzji klan Casalesi z okolic Caserty, na wyspach rodzina Nuvoletta z Marano, a w Barcelonie secesjonici. Tak wanie dziennikarze zainteresowani t niezwyk sytuacj zaczli nazywa ludzi klanu Di Lauro, ktrzy si od niego oderwali. Dziennikarze od kronik kryminalnych. Tymczasem w Secondigliano nazywa si ich Hiszpanami". Dlatego, e w Hiszpanii przebywa ich lider i e wanie tam prowadz dziaalno, nie tylko w brany lokalnego handlu, ale take w midzynarodowym przemycie narkotykw. Nie przypadkiem: Madryt jest wanym punktem przerzutowym kokainy przemycanej z Kolumbii i Peru. Dochodzenia wykazay, e ludzie bossa Amato przez lata uywali genialnego fortelu, by bezpiecznie transportowa tony narkotykw. Przewozili je mianowicie w mieciarkach. U gry mieci, pod nimi prochy. Niezawodny sposb na umknicie kontroli. Nikt nie zatrzymuje noc mieciarki, ktra oprnia uliczne mietniki, a jednoczenie transportuje narkotyki.

Jak wynika z wynikw ledztwa, Cosimo Di Lauro zorientowa si, e bossowie przelewaj do kasy klanu coraz mniej pienidzy. Rzuty robili za pomoc kapitau rodziny, ale potem zatrzymywali dla siebie znaczn cz zysku. Rzuty" to sumy wykadane na zakup partii narotykw u producentw, w tym przypadku wykadane przez Di Lauro. Rzut. To okrelenie jest jak najbardziej odpowiednie dla nieregularnego i hiperliberalnego obrotu kokain i tabletkami, w ktrym nie mona by absolutnie niczego pewnym. Jest jak gra w koci albo ruletka. Jeeli postawisz 100 tysicy euro i sprzyja ci szczcie, po dwch tygodniach dostaniesz 300 tysicy. Zawsze kiedy spotykam si z danymi dotyczcymi rentownoci tego procederu, przypomina mi si przykad, jaki da Giovanni Falcone podczas

szkolnej pogadanki, przepisywany potem do setek szkolnych zeszytw: eby zrozumie, jak wietnie prosperuje biznes narkotykowy, pomylcie tylko, e 1000 lirw zainwestowanych l wrzenia w handel narkotykami l sierpnia nastpnego roku zamieni si w 100 milionw".

Sumy oddawane przez bossw do kasy klanu Di Lauro nadal byy astronomiczne, ale stopniowo coraz mniejsze. Na dusz met taka praktyka doprowadziaby do wmocnienia jednych ze szkod dla innych, a nastpnie ci pierwsi, gdy tylko uzyskaliby wystarczajc si organizacyjn i militarn, zadaliby cios Paolo-wi Di Lauro. Cios ostateczny, nieodwracalny, wymierzony nie instrumentami rynkowej konkurenq'i, ale oowianymi kulami. Dlatego wanie Cosimo zdecydowa, e ograniczy udzia Hiszpanw w zyskach z handlu narkotykami do regularnych pensji. Chcia mie nad nimi cis kontrol. Ta decyzja nie miaa wiele wsplnego z polityk prowadzon przez ojca, ale bya konieczna dla zabezpieczenia wasnych interesw, dla zachowania autorytetu, dla ochrony rodziny. Koniec z konsorcjum przedsibiorcw decydujcych kady na wasn rk, ile kapitau zainwestowa, jakie narkotyki wprowadzi na rynek i w jakiej iloci. Koniec z przedsibiorstwem typu multilevel, w ktrym poszczeglne poziomy pracuj niezalenie od reszty organizacji. Zamiast tego relacja zwierzchnik - podwadny, zarabiajcy co miesic z gry o-krelon sum. Mwi si, e wynosia ona 50 tysicy euro, bya wic ogromna. A jednak bya to tylko pensja. Boss by tylko podwadnym. Oznaczao to koniec marze o wasnym biznesie. Co wicej, reformy administracyjne Cosima na tym si nie koczyy. Skruszeni" zeznawali, e Cosimo postanowi zastpi starszych kamorystw modszymi. Bossowie nie mogli mie wicej ni 30 lat; chcia natychmiast odmodzi cae kierownictwo klanu. Rynek nie uznaje wartoci czynnika ludzkiego, nie pozwala na sentymenty. Liczy si wygrana, liczy si zysk. Wszelkie wizy - czy to bdzie wspczucie, prawo, mio, emocje czy religia - mog doprowadzi do ustpienia pola konkurencji, a na dusz met do klski. S dopuszczalne tylko wtedy, gdy pamita si o absolutnym priorytecie sukcesu finansowego i gdy sytuacja jest pod kontrol. Tradycyjnie wysuchiwano starych kamorystw, nawet kiedy ich propozycje nie przystaway do wspczesnej sytuacji i czsto akceptowano ich decyzje jedynie przez szacunek dla zaawansowanego wieku. Ale to wanie starsi kamoryci mogli zagrozi zwierzchnej pozycji synw Paola Di Lauro. Byo wic dla nich wygodniej, eby wszyscy startowali z tej samej pozycji. Nikt ju wicej nie mg si odwoywa do swojej chwalebnej przeszoci i bagau dowiadcze, podpiera si szacunkiem nalenym z racji wieku. Wszyscy powinni wykaza si interesujcymi propozycjami, zdolnociami menederskimi, charyzm. Grupy ogniowe z Secondigliano zaczy demonstrowa swoj si jeszcze, zanim nastpi rozam, kiedy konflikt dopiero dojrzewa. Jedn z pierwszych ofiar by Ferdinando Bizarro, zwany Bac-chettella, czyli paeczka", albo te Wujek Fester, jak niski, ysy i olizly bohater filmu Rodzina Addamsw. Bizzarro by rasem w Melito. Sowo ras" okrela etiopskiego dostojnika, uywali go take woscy faszyci. W nomenklaturze mafii oznacza rang czowieka cieszcego si duym autorytetem, podlegego jednak bos-sowi. W pewnym momencie Wujek Fester nie chcia duej gorliwie i posusznie wykonywa obowizkw capozona, czyli koordynatora wydzielonego fragmentu obszaru podlegego rodzinie Di Lauro. Pragn sam zarzdza pienidzmi i podejmowa wszystkie decyzje. To nie by klasyczny bunt. Bizzarro chcia tylko awansowa na niezalenego wsppracownika. Niestety, decyzj t podj z wasnej inicjatywy. Na terenie Melito jest duo zakadw produkujcych na czarno" buty najwyszej jakoci sprzedawane w sklepach na caym wiecie. Te zakady maj due znaczenie dla pynnoci kapitau uywanego w lichwie. Waciciel warsztatu produkcyjnego dziaajcego w szarej strefie prawie zawsze popiera lokalnego polityka albo miejscowego bossa kamorry, ktry doprowadzi do wyboru na wane stanowisko waciwego czowieka. Ten za to postara

si, eby przedsibiorcy nie nkay kontrole. Kamoryci z Secondigliano nigdy nie podporzdkowywali si politykom, nie lubili nawizywa kontaktw tego typu, ale w tych stronach dobrze mie odpowiednich przyjaci. I to wanie lokalny polityk, zaufany czowiek Bizzarra, sta si jego anioem mierci. Planujc zabjstwo Wujka Festera, klan poprosi o pomoc Alfreda Cical, byego burmistrza Melito i byego lokalnego przywdc partii Margherita. ledztwo DDA w Neapolu wykazao, e to on dostarczy klanowi informacji na temat miejsca pobytu rasa. Z lektury stenogramw podsuchanych rozmw telefonicznych i przechwyconego faksu nikt nie domyliby si, e mowa jest o planowanym morderstwie, odnosi si raczej wraenie, e chodzi o zastpienie jednego szefa innym. Bez rnicy. Nic nie powinno przeszkadza w biznesie, a decyzja Bizzarra o usamodzielnieniu moga interesom zaszkodzi. Naleao wic za wszelk cen, jakimkolwiek sposobem zlikwidowa to ryzyko. Kiedy zmara jego matka, czonowie klanu Di Lauro postanowili przyj na pogrzeb i zastrzeli wszystkich: syna, kuzynw i rasa z Melito. Wszystkich. Byli na to przygotowani. Ale ani Bizzarro, ani jego synowie nie pojawili si na pogrzebie. Przygotowania do zabjstwa prowadzone byy dalej. Wujek Fester pozostawa pod cis obserwacj, czonkowie klanu informowali si wzajemnie faksem, jak rozwijaj si wypadki i co postanowiono dalej: W Secondigliano nie ma ju nikogo, on wszystkich oddali... wychodzi tylko we wtorki i soboty, z obstaw w czterech samochodach... wam nie wolno wykonywa adnych ruchw, pod adnym pozorem. Wujek Fester wysa wiadomo, e na Wielkanoc chce 250 euro od sklepu i e nikogo si nie boi. W tym tygodniu wezm na tortury Siviera..." I w ten sposb, faksem, ustala si strategi. W kalendarzu, wrd planw na najbliszy tydzie, zapisuje si wykonanie tortury, jakby to byo to samo, co odebranie rachunku ze sklepu, zamwienie nowego towaru albo zarezerwowanie lotu. Faksem przekazuje si take informacje o dziaaniach zdrajcy. Bizzarro porusza si po ulicach w eskorcie czterech samochodw i da od wacicieli sklepw comiesicznego haraczu w wysokoci 250 euro. Siviero, czowiek Wujka Festera, jego wierny kierowca, mia by poddany torturom. W ten sposb chciano zdoby informacje o planach jego szefa. Pojawiaj si nowe pomysy na ukaranie Bizzarra. Na przykad plan, aby pj do domu jego syna i nie oszczdzi nikogo". Podsuchano te telefon od killera zrozpaczonego z powodu straconej okazji. Okazao si, e Wujek Fester wyszed z ukrycia i pokaza si na miecie, eby zademonstrowa swoj wadz i nietykalno. Killer, wcieky z powodu straconej okazji, krzyczy do suchawki ze zoci: - A niech to jasna cholera! Straci tak okazj! Ten sobie spokojnie siedzia cae rano na placu... Nic si nie ukryje. Wszystko jest jasne, zronite z tkank codziennoci. Byy burmistrz Melito powiadomi kogo trzeba, w ktrym hotelu Bizzarro spotyka si ze swoj kochank, gdzie si zaszywa, by pozby si napicia i spermy. Do tego mona zredukowa wasne ycie. Mona spdza cae dnie i noce w domu przy wygaszonych wiatach, mona porusza si po ulicach wycznie z obstaw czterech samochodw, mona do nikogo nie dzwoni i nie odbiera telefonw, nie pj na pogrzeb wasnej matki. Ale nie mona zrezygnowa ze spotka z kochank - to ju oznaczaoby absolutny koniec jakiejkolwiek wadzy. 26 kwietnia 2004 Bizzarro jest w hotelu Yilla Giulia, na trzecim pitrze. W ku z kochank. Przybywa pluton egzekucyjny. Zabjcy maj policyjne kamizelki. W recepcji ka sobie wyda kart magnetyczn do drzwi pokoju Wujka Festera. Portier nie prosi nawet o okazanie legitymacji subowych domniemanych policjantw. Pukaj do drzwi. Bizzarro jest w samych majtkach, sycha, jak zblia si do drzwi. Otwieraj ogie. Dwie serie z pistoletu maszynowego. Kule przebijaj drewno i trafiaj w mczyzn. Killerzy wywaaj drzwi i kocz z Wujkiem Festerem strzaem w gow. Naboje i drzazgi wbite w ciao. Zosta ustalony charakter tej wojny. Bizzarro by pierwszy. Albo by jednym z pierwszych, ale to na nim wanie klan przetestowa swoj si. Si, ktra zwrci si przeciw

kademu, kto omieli si zerwa przymierze, zagrozi interesom. Schemat organizacyjny grupy sece-sjonistw nie jest jeszcze ustalony, nie mona przewidzie najbliszej przyszoci. Atmosfera jest bardzo cika, wydaje si, jakby najwaniejsze miao dopiero nadej. Rozwizanie nastpio kilka miesicy po zabjstwie Bizzarra, bezporednio poprzedzio wybuch konfliktu i byo ofiqalnym wypowiedzeniem wojny. 20 padziernika 2004 roku Fulvio Montanino i Claudio Salerno, jak wynika ze ledztwa, wierni onierze" Cosima, koordynatorzy punktw sprzeday narkotykw, zostali zastrzeleni czternastoma strzaami z pistoletu. W zwizku z tym, e spotkanie-pu-apka, przy okazji ktrego Cosimo i jego ojciec mieli zosta zlikwidowani, nie doszo do skutku, dopiero to podwjne zabjstwo byo pierwsz jawn demonstracj wrogoci. Kiedy pojawiaj si trupy, nie pozostaje nic innego, jak walczy. Wielu bossw zdecydowao si zbuntowa przeciw synom Paola Di Lauro: Rosario Pariante, Raffaele Abbinante, a take modsi: Raffaele Amato, Gennaro McKay Marino, Arcangelo Abate, Giacomo Migliaccio. Wierni rodzinie Di Lauro pozostali: De Lucia, Giovanni Cortese, Enrico D'Avanzo i dua grupa onierzy mafii". Bardzo dua. To chopcy, ktrym obiecano szybk karier w klanie i pienidze, a wic awans spoeczny i ekonomiczny. Klanem rzdzili synowie Paola Di Lauro: Cosimo, Marco i Ciro. Cosimo na pewno zdawa sobie spraw, e ryzykuj mier albo wizienie. e zaczn si aresztowania i nastpi kryzys finansowy. Ale nie mia wyboru: albo bdzie czeka z zaoonymi rkami i pozwoli, eby wewntrz klanu wyrosa konkurencyjna sia, ktra w kocu ich zdawi, albo bdzie prbowa uratowa swoje interesy, a tym samym wasn skr. Zagroenie dla biznesu jest rwnoznaczne z zagroeniem dla ycia. Zacza si wojna. Nikt jeszcze nie wiedzia, jak bdzie przebiega, ale wszyscy przewidywali, e bdzie okrutna i duga. Najbardziej bezwzgldna ze wszystkich, jakie widziano na poudniu Woch w ostatnich dziesiciu latach. Klan Di Lauro mia mniej ludzi, mniej potencjau i by gorzej zorganizowany. W przeszoci zawsze reagowa si na najmniejsze wewntrzne pknicia. Pknicia te byy zwykle rezultatem liberalnej polityki ekonomicznej klanu, ktra przez niektrych jego czonkw bywaa mylnie brana za przyzwolenie na autonomi, na zaoenie wasnego, niezalenego biznesu. Stopie autonomii mg by okrelony tylko i wycznie przez rodzin Di Lauro i nikt nie mia prawa sam o tym decydowa. W1992 roku stare kierownictwo klanu rozwizao problem niesubordynacji Antonia Rocco, kamorysty odpowiedzialnego za obszar Mugnano, wysyajc do baru Fulmine" grup onierzy" z karabinami maszynowymi i granatami rcznymi. Zabito pi osb. Aby ratowa wasn skr, Rocco zosta wiadkiem koronnym. Po jego zeznaniach pastwo zapewnio ochron dwustu osobom, ktre znajdoway si na czarnej licie Di Lauro. Na nic jednak zdaa si ta wsppraca. Zeznania skruszonego" nie uatwiy pracy prokuratury: nie udao si nawet zadrasn wierzchoka klanu. Jednak tym razem ludzie Cosima Di Lauro zaczynaj si niepokoi, mona to wywnioskowa ze stenogramw rozmw telefonicznych zaczonych do nakazu tymczasowego aresztowania wydanego przez Sd w Neapolu 7 grudnia 2004 roku. Dwaj czonkowie klanu, Luigi Petrone i Salvatore Tamburino rozmawiaj przez telefon o zabjstwie Montanina i Salerna, ktre byo rwnoznaczne z wypowiedzeniem wojny. Petrone: Zastrzelili Fulvia... Tamburino: Ach... Petrone: Zrozumiae? Zaczyna by realizowana strategia walki, ktra, wedug sw Tamburina, zostaa opracowana osobicie przez Cosima. Zakada zlikwidowanie jednego po drugim wszystkich secesjonistw. Choby za pomoc bomb, jeeli zajdzie taka potrzeba. Tamburino: Uyjemy bomb, bomb... syszae? Tak powiedzia Cosimo: teraz ich ka wyapa, jednego po drugim... i zobacz, jak ich zaatwi... w paskudny sposb... wszystkich...".

Petrone: To ci dopiero... Ale wane, eby nie zabrako ludzi do roboty... Tamburino: Gino, tych na pewno nie braknie. Mamy ich setki. Modzi chopcy... teraz dopiero zobaczysz, co si bdzie dziao... To cakiem nowa strategia. Bra do walki modych chopcw, awansowa ich do rangi onierzy mafii", i byskawicznie zamieni doskonale funkq'onujc organizacj nakierowan na handel narkotykami, inwestowanie w lukratywne przedsiwzicia, eksploatacj tkanki spoecznej terytorium w machin wojskow. Pomocnicy rzenikw, mechanicy, kelnerzy, bezrobotni mieli sta si now, sekretn si klanu. mier Montanina rozpocza regularn wojn, uderzenie za uderzeniem, cigle nowe trupy. Jedna, dwie akcje dziennie; najpierw ludzie obydwu klanw, potem ich krewni, spalone domy, bijatyki, podejrzenia. Tamburino: Cosimo ma naprawd zimn krew, wiesz, co powiedzia? Bdziemy dalej je, pi i pieprzy si". Bo niby co mamy robi? Co si stao, to si nie odstanie. Trzeba i do przodu. Petrone: Ja ju nie chc je. Jadem tylko, eby je... Nie naley wykonywa adnych desperackich ruchw. Najwaniejsze to sprawia wraenie, e si wygrywa. Tak na wojnie, jak w interesach. Kto pokazuje, e ma trudnoci, kto ucieka, kto znika, kto zamyka si w sobie - ju przegra. Je, pi i pieprzy si. Jakby nic zego si nie wydarzyo, jakby nic zego ju nie miao si wydarzy. Ale dwaj rozmwcy s peni obaw. Nie wiedz, ilu czonkw klanu przeszo na stron Hiszpanw, a kto zosta z nimi. Tamburino: Skd mamy wiedzie, ilu poszo do tamtych... przecie nie wiemy! Petrone: Ilu poszo do tamtych?! Ale przecie, Totore, nawet wrd nas nie za wszystkich moesz rczy... Nie rozumiem tych tutaj... dlaczego im nie pasuje Di Lauro? Tamburino: Wiesz, co ja bym zrobi na miejscu Cosima? Zaczbym ich wszystkich po kolei zabija. Nawet gdybym nie by pewny na sto procent... wszystkich. Pozbybym si... rozumiesz? Pozbybym si caego tego szlamu...

Zabi wszystkich. Wszystkich. Nawet jeeli masz wtpliwoci. Nawet jeeli nie jeste pewny, po ktrej stronie stoj twoje ofiary, nawet jeeli nie wiesz, czy w ogle stoj po ktrej stronie. Wystrzela! To szlam. Tylko szlam. Gdy toczy si wojna, wobec niebezpieczestwa przegranej, pozycje sojusznikw i przeciwnikw s wymienne. Nie masz do czynienia z realnymi ludmi, tylko z obiektami, na ktrych wyprbowujesz wasn si. Dopiero pniej, kiedy sytuacja troch si uspokoi, bdzie mona rozgraniczy przeciwne strony, rozrni sprzymierzecw i wrogw. Ale na razie trzeba tylko strzela. 30 padziernika ludzie Cosima Di Lauro przychodz do domu Salvatora de Magistris, szedziesicioletniego mczyzny, ktry oeni si z matk Biagia Esposito, jednego z Hiszpanw. Chc wiedzie, gdzie si ukrywa ten secesjonista. Trzeba wszystkich wyapa; zanim si zorganizuj, zanim si zorientuj, e jest ich wicej ni przeciwnikw. Uderzeniami paki ami mu rce i nogi, zgniataj mu nos. Przy kadym ciosie pytaj o syna ony. On nie odpowiada i jego milczenie prowokuje oprawcw do dalszych uderze. Kopi go, musi co powiedzie. Ale nie robi tego. Moe naprawd nie wie, gdzie si ukrywa Biagio. Umrze po miesicu agonii. 2 listopada na jednym z parkingw ginie Massimo Galdiero. Mieli uderzy w jego brata, Gennara, domniemanego przyjaciela Raffaele Amata. 6 listopada przy via Labriola ginie Antonio Lan-dieri. eby go zabi, ostrzelali ca grup ludzi stojcych w pobliu. Piciu zostao ciko rannych. Wszyscy rozprowadzali kokain i podlegali Gennarowi McKayowi. Odpowiedzi Hiszpanw s trzy trupy w biaym fiacie punto pozostawionym w rodku dnia na ulicy. Stefano Maisto, Mario Maisto i Stefano Mauriel-lo. Zabjcy uciekli przed kontrol drogow i zostawili auto na rodku via Cupa Perrillo. Kiedy policjanci otwierali jedne po drugich drzwiczki samochodu, za kadymi znajdowali trupa. Z przodu, z tyu i w baganiku. 20 listopada w Mugnano zosta zabity Biagio Migliaccio.

Dopadli go w salonie samochodowym, gdzie pracowa. Weszli, krzyknli: To jest napad! I strzelili mu w pier. Waciwie chodzio im o jego wujka, Giacoma. Jeszcze tego samego dnia Hiszpanie odpowiadaj zabjstwem Gennara Emolo, ojca jednego z onierzy" Cosima. 21 listopada ludzie klanu Di Lauro zabijaj Domenica Riccio i Salvatora Gagliardiego z otoczenia Raffaele Abbinante, podczas gdy ci kupuj co w kiosku. Godzin pniej killerzy, tym razem nie z motocykla, a z samochodu strzelaj do Francesca Tortory, potem podchodz do trupa, zbieraj go z ulicy jak worek i wrzucaj do samochodu. Wywo go na peryferie Casavatore, gdzie podpalaj samochd z ciaem w rodku. Dwie sprawy zaatwione za jednym zamachem. O pnocy 22 listopada karabinierzy znajduj spalony samochd. Jeszcze jeden. Bardzo mi zaleao, eby jak najdokadniej ledzi wypadki tej wojny w onie kamorry, tej faidy, jak j tu nazywaj, zaatwiem wic sobie radio, za pomoc ktrego mogem podsuchiwa nadajniki policji. Dziki temu przyjedaem vesp na miejsce zdarze mniej wicej rwno z wozem policyjnym. Ale owego fatalnego wieczoru zaspaem. Monotonny, zachrypnity gos radia ukoysa mnie do snu. Tak wic tym razem o kolejnym epizodzie tej wojny dowiedziaem si przez telefon. Wyruszyem natychmiast. Na miejscu zobaczyem kompletnie spalony samochd. Polali go benzyn. Ogromn iloci benzyny, wszdzie. Benzyna na przednich i tylnych siedzeniach, benzyna na oponach i na kierownicy. Eksplodoway szyby. Pomienie ju wygasy, kiedy przybyli straacy. Podbiegem do wraku samochodu, sam nie wiem dlaczego. Strasznie mierdziao spalonym plastykiem. W pobliu byo niewielu ludzi. Policjant wieci latark midzy osmalone blachy. Zobaczy ciao albo raczej co, co przypominao ludzkie ciao. Straacy otworzyli drzwiczki, wyjli zwoki, na ich twarzach widziaem obrzydzenie. Jeden z karabinierw opar si o mur i zwymiotowa makaron i ziemniaki, ktre zjad par godzin wczeniej. Ciao wygldao jak czarny, sztywny pie, twarz miaa rysy trupiej czaszki, nogi byy bez skry, ktr zdar ogie. Straacy chwycili trupa za ramiona i pooyli go na ziemi, w oczekiwaniu na wz pogrzebowy. Furgonetka, ktra zbiera zmarych, kry bez przerwy po okolicy, wida j od Scampii po Torre Annunziata. Zbiera i przewozi ciaa zastrzelonych ludzi. Kampania jest regionem, w ktrym notuje si najwysz liczb zabjstw we Woszech i jedn z najwyszych na wiecie. Opony tego specyficznego wozu pogrzebowego s zupenie yse. Fotografia tych zuytych k samochodowych byaby wymownym symbolem tej ziemi. Z furgonetki wysiedli mczyni w gumowych rkawicach; byy bardzo wybru-dzone, uywane ju tysice razy. Zaraz zabrali si do pracy. Woyli zwoki do czarnego worka, do body bag, takiego jak te, w ktrych transportuje si ciaa zabitych onierzy. Spalone zwoki przywodziy na myl formy otrzymywane przez archelogw po wypenieniu gipsem dziur po ciaach zasypanych popioem z Wezuwiusza. Do samochodu podchodzio coraz wicej ludzi, wszyscy milczeli. Jakby nikogo tam nie byo. Starali si cicho oddycha. Od wybuchu wojny kamorry granica wytrzymaoci u wielu ludzi przesuna si. Przyszli, eby zobaczy, co jeszcze musz cierpie. Kadego dnia dowiaduj si, co jeszcze moe si wydarzy, odkrywaj, jak duo potrafi znie. Potem zanosz t wiedz do domu i yj dalej. Karabinierzy zrobili zdjcia, furgonetka ze zwokami odjechaa. Skierowaem si na komend poli-q'i. Co chyba bd musieli powiedzie na temat tej mierci. W sali prasowej s ju dzienikarze, ci sami co zawsze, jest te paru poli-qantw. Sycha komentarze: Najlepiej, jakby si wszyscy pozabijali midzy sob", Kamoryci musz si z tym liczy, e czeka ich taki koniec", Chciae mie pienidze, to teraz masz, ty mieciu...". Zwyke komentarze, ale wypowiadane ze szczegln irytacj i obrzydzeniem, jakby w tej samej sali lea trup i jakby kady mia do niego o co pretensje: o nieprzespan noc, o wojn, ktrej koca nie wida, o uzbrojonych mczyzn na ulicach Neapolu. Lekarze sdowi maj trudnoci z identyfikaq zwok. Kto zasugerowa, e nale do kamorysty zaginionego przed kilkoma dniami, jednego z wielu, ktrego nazwisko naley przypisa do jakiego bezimiennego nieboszczyka, jednego z wielu spoczywajcych w chodniach szpitala

Cardarelli. Potem jednak okazuje si, e to nie on. Niektrzy z obecnych zakrywaj sobie usta rk, dziennikarze przeykaj lin a do zupenego wyschnicia ust, policjanci kiwaj gowami i wpatruj si w czubki swoich butw. Komentarze ucichaj. To ciao naleao do Gelsominy Yerde, dwudziesto-dwuletniej dziewczyny. Porwano j, torturowano i w kocu zadano jej mier strzaem w kark wymierzonym z tak maej odlegoci, e kula wysza z drugiej strony gowy, przez czoo. Wrzucili j potem do jej wasnego samochodu i wraz z nim spalili. Chodzia z pewnym chopcem, Gennarem Notturno, ktry wstpi do klanu, a pniej odszed z Hiszpanami. Chodzia z nim przez kilka miesicy, jaki czas wczeniej. Kto ich zobaczy przytulonych, moe siedzieli na jednym skuterze. A moe w samochodzie. Gennaro mia wyrok mierci, ale udao mu si ukry, nie wiadomo gdzie, moe w jakim garau przy drodze, na ktrej zastrzelili Gelsomin. Nie przyszo mu do gowy, e musi j chroni, bo ju dawno si rozstali. Ale kamorra musi uderzy, a jej ofiary - czy to bd sami zdrajcy, czy te ich krewni i przyjaciele posu do przekazania komunikatu. Speniaj rol kartki z ostrzeeniem, z wiadomoci najgorsz z moliwych. Kar trzeba wymierzy za wszelk cen. Kada nieukarana zdrada moe pocign za sob nowe zdrady, nowe pknicia. Trzeba uderzy, i to jak najsilniej. Taki jest rozkaz. Wszystko inne si nie liczy. Dlatego onierze" Cosima Di Lauro zwabiaj podstpem Gelsomin, porywaj j, bij do krwi, torturuj, eby si dowiedzie, gdzie ukrywa si Gennaro. Dziewczyna nie wydaje go. By moe nie wie, gdzie si ukrywa jej byy chopak, albo woli cierpie za niego. Masakruj j. Moliwe, e kamoryci wysani na t akcj byli nabuzowani kokain, albo wrcz przeciwnie: byli zupenie przytomni, eby jak najlepiej wykona swoje zadanie. Powszechnie wiadomo, jakich metod uywa si, by poskromi wszelkie przejawy oporu, eby unicestwi najmniejszy przejaw czowieczestwa. Fakt, e spalili zwoki, by dla mnie dowodem na to, e maltretowali dziewczyn przed mierci i w ten sposb chcieli to ukry. lady tortur na ciele zabitej dziewczyny wzbudziyby w ludziach gboki, guchy gniew. Od okolicznych mieszkacw nie oczekuje si aprobaty, ale i nie wrogoci. Najlepiej wic wszystko spali. Nie istniej wyrane lady tego zabjstwa. Jak to na wojnie. I lepiej nie wyobraa sobie, jak zostao zadane i co je poprzedzio. Wcignem do ust luz z piersi i splunem, udao mi si w ten sposb zablokowa obrazy, ktre produkowaa moja wyobrania. Gelsomin Yerde znajomi nazywali Mina. Tym samym zdrobnieniem nazywali j nazajutrz dziennikarze, z poczuciem winy po tym szokujcym wydarzeniu. Byoby atwiej, gdyby jej spalone ciao uznano za zwoki jednego z tych, ktrzy wyrzynaj si midzy sob. Albo gdyby mona byo sklasyfikowa j jako kobiet kamorysty, jedn z wielu, ktre zgadzaj si na t rol dla pienidzy lub wyrnienia. Jeszcze jedna przysza signora", ktra korzysta z pienidzy ma mafiosa. Ale Saracen, jak nazywano Gennara Notturno, dopiero zaczyna swoj karier. Jeeli kiedy awansuje do rangi capozona i bdzie organizowa prac dealerw, dojdzie do 1000, moe 2000 euro tygodniowo. Ma jednak przed sob jeszcze dug drog, ktr moe mu zamkn raz na zawsze kula wystrzelona za 2500 euro - bo tyle wynosi zwyka stawka za morderstwo. Cena moe by wysza, jeeli zabjca bdzie musia znikn na jaki czas, bo karabinierzy wpadn na jego trop; klan opaci mu wtedy miesiczny pobyt na pnocy Woch lub za granic. Moe Saracen marzy o tym, eby ktrego dnia zosta bossem, rzdzi poow Neapolu i inwestowa kapitay w caej Europie. Zatrzymuj si, nabieram powietrza i wyobraam sobie scen ich pierwszego spotkania, chocia nigdy nie widziaem nawet ich twarzy. Prawdopodobnie poznali si w barze, w jednym z tych przekltych miejsc, typowych dla peryferyjnych terenw poudniowej czci kraju, wok ktrych koncentruje si ycie wszystkich, od dzieci po sklerotycznych dziewidziesiciolatkw. Moe poznali si w dyskotece. Przejadka na piazza Plebiscito, pocaunek przed powrotem do domu. Potem soboty spdzane razem, wieczorem pizza z przyjacimi, w niedziel drzwi pokoju zamknite na klucz, kiedy reszta domownikw pi po zbyt obfitym obiedzie. I tak dalej, w tym samym stylu. Jak

robi wszyscy, jak to si na szczcie kademu moe zdarzy. Pewnego dnia Gen-naro wchodzi do Systemu. Moe poprosi o rekomendacj ktrego z przyjaci kamorystw i w ten sposb zacz pracowa dla rodziny Di Lauro. Mog si tylko domyla, e Mina dowiedziaa si o tym i zacza desperacko szuka dla niego innego zajcia. Tak czsto robi dziewczta w tych stronach. Moe w kocu przestaa myle o nowym zajciu Gennara. W kocu bya to praca jak kada inna: jedzi samochodem, przewozi czasem jak paczk; zaczyna si od drobiazgw. A te drobiazgi daj ci chleb, daj ci prac, poczucie sprawiedliwego wynagrodzenia za ni i szacunek ludzi. Pniej zerwali z sob. Jednak tych kilka miesicy wystarczyo. Wystarczyo, eby Gelsomin naznaczy, eby skojarzy j z osob Gennara, przypisa do krgu ludzi jemu najbliszych. Chocia uczucie midzy nimi dawno ju wygaso, a moe nawet nigdy si naprawd nie narodzio. Niewane. Zreszt to wszystko tylko domysy. Jedno jest pewne: dziewczyna zostaa poddana torturom i zamordowana, poniewa kilka miesicy wczeniej kto zobaczy, jak caowaa si z jakim chopcem gdzie w Neapolu. Trudno w to uwierzy. Gelsomina ciko pracowaa, jak wszycy w tych stronach. Czsto kobiety musz tutaj same utrzymywa rodzin, bo wielu mczyzn latami tkwi pogronych w depresji. Nawet mieszkacy Secodigliano albo ci, co mieszkaj w Trzecim wiecie, czyli w Terzo Mondo, jak nazwano jedn z dzielnic Neapolu, maj jak psychik. Wieloletnie bezrobocie lub praca bez kontraktu, bez adnych praw, za minimalne wynagrodzenie, bez szacunku dla twojego wysiku i twojego czowieczestwa, powoli zabijaj. Albo godzisz si na zwierzc egzystencj, albo ryzykujesz, e skoczysz si, zanim nadejdzie twj czas. Gelsomina ciko pracowaa, jak wszyscy, ktrzy musz znale przynajmniej trzy rne zajcia, eby zapewni sobie wynagrodzenie, z ktrego poow bd mogli odda rodzinie. Mimo to znajdowaa jeszcze czas na wolontariat przy starszych osobach, co podkrelay wszystkie gazety, ktre na wycigi wychwalay zamordowan dziewczyn, jakby chciay przywrci jej dobre imi. Przy ktrym z artykuw na temat Gelsominy ukaza si wywiad z on Raffaele Cu-tola. Donna Immacolata utrzymywaa w nim, e prawdziwa ka-morra, kamorra jej ma, nigdy nie zabija kobiet. Kieruje si zasadami etyki prawdziwych ludzi honoru. Naleao jej moe przypomnie przy tej okazji, e w latach 80. Cutolo poleci strzeli z pistoletu prosto w twarz kilkuletniej dziewczynce, crce prokuratora Lambertiego, na oczach ojca. Ale dzienniki wydrukoway jej sowa, day jej kredyt zaufania, by moe z nadziej, e kamorra wrci do swojej dawnej postaci. Kamorra z przeszoci jest zawsze mniejszym zem ni ta kamorra, ktr znamy dzisiaj, i ta, ktr poznamy w przyszoci.

Na wojnie lepiej nie wiza si z nikim, nie pozwala sobie na adne sentymentalne uczucia i zwizki, bo wszystko moe okaza si saboci. Burze emocjonalne, z jakimi musz sobie radzi modzi chopcy w szeregach klanu, najlepiej ilustruje rozmowa telefoniczna midzy Franceskiem Yenos a jego dziewczyn, podsuchana przez karabinierw. Jej zapis zosta wczony do akt sdowych, ktre posuyy do wydania nakazu aresztowania przez Prokuratur Antymafii w Neapolu w 2006 roku. Bya to ostatnia rozmowa przed zmian numeru, przed ucieczk Francesca do Lacjum. Przedtem jeszcze SMS-em ostrzeg brata, eby nie wychodzi z domu, bo jest w niebezpieczestwie: Kochany braciszku, pod adnym pozorem nie wychod na ulic, OK?". Francesco stara si wytumaczy swojej dziewczynie, dlaczego musi ucieka i dlaczego ycie czowieka Systemu jest tak bardzo skomplikowane: - Ja mam ju 18 lat... arty si skoczyy, Anna... oni mnie zaatwi... oni mnie zabij! Ale Anna upiera si przy swoim. Zamierza stara si o przyjcie do karabinierw, chce zmieni swoje ycie i pragnie, eby Francesco take zmieni swoje. Chopak nie ma nic przeciwko temu, eby Anna zostaa sierantem karabinierw, uwaa jednak, e dla niego jest ju za pno na zmiany:

- Mwiem ci ju, e dobrze robisz... Ale ja mam inne ycie... Nie zmieni go. Anna: wietnie... rb jak chcesz... moesz sobie robi, co chcesz, rozumiesz? Francesco: Anna, nie mw tak... Anna: Masz dopiero osiemnacie lat, moesz jeszcze wszystko zmieni... Dlaczego si poddajesz? Nie rozumiem ci... Francesco: Nie zmieni mojego ycia za nic na wiecie. Anna: To dlatego, e tobie jest tak dobrze. Francesco: Nie, Anna, nie jest mi dobrze, ale teraz jestemy w sytuacji... musimy odzyska utracony autorytet... Przedtem ludzie w naszej dzielnicy nie omielali si patrze nam w twarz, kiedy spotykali nas na ulicy... teraz wszycy podnosz gowy. Dla Francesca, ktry naley do Hiszpanw, najcisz zniewag jest fakt, e ludzie odnosz si do nich z mniejszym ni kiedy respektem. Na tej wojnie stracili wielu onierzy", w zwizku z czym mieszkacy dzielnicy widz ich jako przegranych kamory-stw, killerw-nieudacznikw. To nie do zniesienia, naley zmieni ten stan rzeczy choby za cen ycia. Dziewczyna stara si go zatrzyma, przekona, e nie musi czu si skazanym: - Nie wchod w ten bajzel, moesz jeszcze y... Franesco: Nie chc zmienia mojego ycia... Modziutkiego secesjonist przeraa myl, e Di Lauro mogliby odegra si na niej za jego zdrad, ale uspokaja siebie i j, mwic, e przed ni mia wiele przygd z innymi dziewczynami, wic nikt nie moe jej z nim skojarzy. Na koniec, jak kady zakochany nastolatek wyznaje jej, e tylko ona si liczy: - Miaem chyba ze trzydzieci kobiet w dzielnicy, ale we mnie... w rodku tylko z tob czuj... Anna, jak kada zakochana dziewczyna, w jednej chwili zapomina o swoim strachu przed zemst i myli tylko o ostatnim zdaniu Francesca: - Chciaabym w to wierzy. Wojna toczy si dalej. 24 listopada 2004 roku zostaje zabity Sal-vatore Abbinante. Strzaem w twarz. By bratankiem jednego z bossw Hiszpanw, Raffaele Abbinante z Marano, z terytorium rodziny Nuvoletta. Klanowi z Marano bardzo zaleao na tym, eby bra aktywny udzia w handlu narkotykami w Secondiglia-no, w tym celu w dzielnicy Monterosa, w samym sercu Secondi-gliano, osiedlili wielu swoich ludzi wraz z rodzinami. Jak wynika z zezna skruszonych" kamorystw, autorem tego pomysu by wanie Raffaele Abbinante, mafioso o ogromnej charyzmie, koncentrujcy swoj dziaalno w Hiszpanii, gdzie kontrolowa terytorium Costa del Soi. W szeroko zakrojonej akcji policyjnej w 1997 roku skonfiskowano 2500 kg haszyszu, 1020 tabletek ecsta-sy, 1500 kg kokainy. Przy tej okazji prokuratura udowodnia, e neapolitaskie klany Abbinante i Nuvoletta zarzdzay prawie caym handlem narkotykami syntetycznymi w Hiszpanii i we Woszech. Obawiano si, e zabjstwo Salvatora Abbinante sprowokuje rodzin Nuvoletta do interwencji, a mafi sycylijsk do zajcia stanowiska w faidzie w Secondigliano. Jednak nie byo z ich strony adnej reakcji, przynajmniej zbrojnej. Jedyn oznak krytycznego stosunku do wojny wywoanej przez Cosima Di Lauro by fakt, e Nuvoletta otworzyli granice swojego terytorium dla secesjonistw szukajcych schronienia. 25 listopada ludzie Di Lauro zastrzelili Antonia Esposito w sklepie spoywczym, ktrego by wacicielem. Kiedy przybyem na miejsce zbrodni, jego ciao leao midzy butelkami z wod mineraln i kartonami z mlekiem. Zaraz potem dwch ludzi podnioso go z podogi, trzymajc za nogi i za marynark, i woyo go do metalowej trumny. Gdy tylko wz pogrzebowy odjecha, w sklepie pojawia si jaka kobieta i zabraa si do porzdkowania: ustawiaa przewrcone butelki i czycia

plamy z krwi na szybie lodwki z wdlinami. Karabinierzy nie przeszkadzali jej w tym. lady balistyczne, wszelkie dowody i poszlaki zabezpieczyli ju wczeniej. Zapenili nowymi danymi swj bezuyteczny rejestr ladw. Kobieta pracowaa przez ca noc, a przywrcia w sklepie porzdek, jakby chciaa w ten sposb wymaza to, co si tutaj wydarzyo, jakby ad wrd kartonw z mlekiem i rwne rzdy batonw czekoladowych miay pokaza, e mier rzdzia w tym miejscu tylko podczas kilku minut strzelaniny.

Tymczasem w Scampii rozesza si wiadomo, e Cosimo Di Lauro wyznaczy nagrod wysokoci 150 tysicy euro dla tego, kto dostarczy informacji na temat miejsca pobytu Gennara Marino McKaya. Suma niebagatelna, ale nie najwysza, biorc pod uwag potg finansow Systemu Secondigliano. Zapewne nie chcieli okaza przeciwnikowi, jakim jest zagroeniem dla klanu. Zanim jednak wyznaczenie nagrody dao rezultaty, na scenie konfliktu pojawia si poliqa. Na trzynastym pitrze domu przy via Fratelli Cervi zebrali si bossowie secesjonistw, ktrzy pozostali jeszcze na miejscu. Dla ostronoci opancerzyli podest schodw. Przy kocu rampy przejcie zamykaa metalowa okratowa-na klatka. Pomieszczenie, w ktrym odbywao si spotkanie, byo zabezpieczone drzwiami pancernymi. Policja otoczya budynek. Zabezpieczenia, ktre miay chroni kamorystw przed ewentualnym atakiem nieprzyjaci, stay si dla nich puapk, zmusiy ich do bezczynnego oczekiwania, podczas gdy policjanci przecinali kraty palnikiem acetylenowym i wywaali drzwi pancerne. Czekajc na aresztowanie, kamoryci wyrzucili przez okno plecak z karabinem maszynowym, pistoletami i granatami rcznymi. Upadek na ziemi spowodowa samowystrza karabinu, jedna z ku niemal trafia w kark policjanta, ktry osania kolegw przypuszczajcych szturm na budynek. Mczyzna w jednym momencie obla si potem ze strachu i zacz konwulsyjnie dysze, nie mogc opanowa ataku histerii. Zgin od kuli odbitej rykoszetem, wystrzelonej samoistnie z broni zrzuconej z trzynastego pitra, tego nikt nie byby w stanie przewidzie. Policjant zachowywa si, jakby ogarno go szalestwo: skaka, wykrzykiwa co sam do siebie, bekota nazwiska i przeklestwa, macha rkami przed twarz, jakby ogania si od komarw i z trudem dao si zrozumie jego sowa: - To oni ich namierzyli. Sami nie potrafili w nich uderzy, wic nam ich nadali i nas tu posali... Suymy za narzdzie jednym i drugim. Tym tutaj ratujemy ycie. Zostawmy ich tutaj, niech si wybij midzy sob, niechby si wszyscy powystrzelali! Co nas to obchodzi? Policjanci dali mi znak, ebym si oddali. Tej nocy w domu przy via Fratelli Cervi zaaresztowano Arcangela Abete i jego siostr Ann, Masimiliana Cafasso, Cira Mauriello, Gennara Nottur-no, byego chopaka Gelsominy Yerde i Raffaele Notturno. Ale prawdziwym sukcesem byo schwytanie Gennara McKaya, lidera secesjonistw. Czonkowie rodziny Marino byli gwnym celem faidy. W obiektach, ktre naleay do Gennara, podoono ogie: w restauracji Orchidea" na via Diacono, w piekarni przy gwnej ulicy Secondigliano, w pizzerii przy via Pitro Nenni w Arzano. Podobnie zreszt jak w jego prywatnym domu przy via Limitone d'Arzano, w willi zbudowanej z drewna w stylu rosyjskiej daczy. Wrd betonowych blokw, sabo owietlonych ulic z dziurawym asfaltem i zatkanych ciekw, boss Case Celesti stworzy pikny grski zaktek, obsadzi go palmami libijskimi, tymi najdroszymi, i postawi na nim will z cennego drewna. Niektrzy twierdz, e pojecha kiedy w interesach do Rosji i tam zachwyci si drewnian dacz, w ktrej goci. Po powrocie nikt i nic nie mogo przeszkodzi Gennarowi Marino w wybudowaniu rosyjskiej daczy w samym centrum Secondigliano, jako symbolu swojej potgi, by da wszystkim do zrozumienia, e jego interesy id wietnie, i pokaza modym chopcom, e jeeli bd waciwie si zachowywa, wczeniej czy

pniej i oni bd mogli pozwoli sobie na takie zbytki, choby nawet pochodzili z przedmiecia Neapolu czy innej zabitej dechami dziury Poudnia. Teraz z tej daczy pozosta tylko betonowy szkielet i kupa zwglonego drewna. Brata Gennara, Gaetana, karabinierzy wyuskali z jednego z pokojw luksusowego hotelu La Certosa" w Massa Lubren-se. By ratowa wasn skr, zamkn si w hotelowym pokoju nad morzem - niezwyke miejsce na kryjwk przed faid. Lokaj Gaetana, czowiek, ktry zastpowa mu rce, na widok karabinierw w drzwiach pokoju powiedzia: Zepsulicie mi wakaq'e". Aresztowania w grupie Hiszpanw nie zatamoway jednak wewntrznego krwotoku kamorry. 27 listopada zosta zastrzelony Giuseppe Bencivenga, dzie pniej Massimo de Felice, a 5 grudnia przysza kolej na Enrica Mazzarell.

Napita atmosfera w tych dniach sprawia, e midzy ludmi wyrosa bariera nieufnoci. Na wojnie trzeba mie stale skoncentrowan uwag. Kada twarz moe by wana. Trzeba j rozpozna i odpowiednio sklasyfikowa. Trzeba si jej dobrze przyjrze. I pamita, e wszystko si zmienia. Musisz wiedzie, do ktrego sklepu wolno ci wej, musisz uwaa na to, co mwisz. Zanim zdecydujesz si wybra z kim na spacer, musisz zdoby dokadne informaq'e, kim jest ten czowiek. Musisz by bardziej ni pewny, e nie jest jednym z pionkw na szachownicy konfliktu, bo podczas wsplnej przechadzki czy wymiany zda dzielisz z nim t sam przestrze. Na wojnie wszystkie zmysy pracuj ze zwielokrotnionym nateniem: syszy si wyraniej, widzi si ostrzej, czuje si wicej zapachw. Z tym, e jeeli kto zdecyduje si urzdzi masakr akurat w tym samym czasie i miejscu, gdzie ty si znajdujesz, ostrono nie zda si na wiele. Kto chce uderzy, nie zwraca uwagi na przypadkowych przechodniw. Podczas rozmowy telefonicznej podsuchanej przez ledczych Rosario Fusco, o-skarony o prac dla klanu Di Lauro jako cupozona, instruowa syna gosem, w ktrym wyczuwao si ogromne napicie wiadczce o tym, jak bardzo zaleao mu na przekonaniu chopca: Nie wolno ci si z nikim zadawa. Bez wyjtkw. Zreszt napisaem ci o tym. Nie mwi, synku, e nie moesz wychodzi z domu, czy przej si gdzie z dziewczyn. Nie wolno ci tylko spotyka si z chopcami, bo nie wiemy, z kim przestaj, do kogo nale. Jeeli kto bdzie chcia w niego uderzy, a ty bdziesz w jego towarzystwie, tobie te si dostanie. Rozumiesz chyba, synku, jaka jest teraz sytuacja...". Problem polega na tym, e nikt nie moe czu si wyczony z konfliktu. Nie ma co si udzi, e takie czy inne zachowanie o-chroni ci przed niebezpieczestwem. Nie ma sensu powtarza: niech si pozabijaj midzy sob". Podczas wojny kamorry wszystko moe zosta zburzone w jednej chwili. Kada ochrona jest tylko fortec z piasku, ktr moe zmy pierwsza lepsza fala morska. Ludzie s bardziej milczcy, staraj si nie zaznacza swojej obecnoci. Mniej makijau, ubrania w neutralnych kolorach, ale nie tylko. Kto ma astm i nie moe biega, zamyka si w domu na klucz, najpierw jednak wymyla jakie usprawiedliwienie, bo izolacja od zewntrznego wiata moe by uznana za przyznanie si do winy. Nawet jeeli nikt nie wie, jaka to mogaby by wina, zamykasz si w domu, wic widocznie masz powody do strachu. Kobiety nie zakadaj butw na wysokim obcasie, bo nie uciekyby w nich daleko. Wojnie, ktrej nie wypowiedziaa oficjalnie adna strona konfliktu, ktrej nie uzna aden rzd, ktrej nie relacjonuj reporterzy wojenni, towarzyszy gboki, niewyja-wiony strach, tkwicy stale pod skr jak cier. Czujesz si wzdty jak po nazbyt obfitym posiku albo jakby wypi za duo podego wina. To strach, ktry nie eksploduje na ulicznych afiszach ani w gazetach. Wojn bez inwazji wojsk, bez wrogich samolotw na niebie nosisz stale w sobie. Staje si fobi. Nie wiesz, czy lepiej okaza strach,

czy moe lepiej go ukry. Nie potrafisz oceni, czy przesadzasz, czy moe nie doceniasz niebezpieczestwa. Nie sycha syren alarmowych, za to co chwila przychodz sprzeczne wiadomoci. Uwaa si, e wojna kamorry toczy si midzy grupami przestpcw, ktrzy wzajemnie si wybijaj. Ale nikt nie wie, gdzie przebiega granica midzy tym, co naley do ich wiata, a tym, co nie ma z nimi nic wsplnego. Patrole karabinierw, policyjne blokady, helikoptery przelatujce co godzin nad ulicami nie uspokajaj. Nie dodaj otuchy. Jedynie ograniczaj przestrze yciow. Zabieraj miejsce. Jak podczas oblenia, ludzie czuj si zamknici w ciasnej puapce, rami przy ramieniu, skazani na znoszenie nieznonego dotyku innych.

Czsto wlizgiwaem si pod ten caun strachu na mojej vespie. Za kadym razem, kiedy byem w Secondigliano, zatrzymywano mnie i przeszukiwano przynajmniej dziesi razy w cigu dnia. Gdybym mia przy sobie choby najmniejszy scyzoryk, kazaliby mi go chyba pokn. Zatrzymywali mnie policjanci, karabinierzy, czasem funkcjonariusze policji skarbowej, potem posterunki klanu Di Lauro i Hiszpanw. Wszyscy z tym samym poczuciem wadzy, z identycznymi gestami, z podobnymi sowami. Przedstawiciele sub porzdkowych dali dokumentw i potem mnie przeszukiwali, natomiast ludzie kamorry zaczynali od przeszukiwa i zadawali wicej pyta, zwracali uwag na ton gosu, przewietlali kady fasz. W dniach najwikszego natenia konfliktu czujki przeszukiway dokadnie wszystkich, zaglday do rodka kadego przejedajcego samochodu. eby zapamita twarze i sprawdzi, czy pasaerowie s uzbrojeni. Najpierw podjedali do ciebie chopcy na skuterach i przeszywali ci wzrokiem na wskro, potem zbliay si motocykle, na koniec przyczepia si do ciebie na duej jaki samochd. Pielgniarze z pogotowia ratunkowego zgaszali wadzom, e wjedajc karetk na teren konfliktu, niekoniecznie do rannych w strzelaninach, ale na przykad do staruszki ze zamanym biodrem czy do zawau, musieli za kadym razem wysiada z samochodu, pozwoli si przeszuka i wpuci do karetki ludzi mafii, eby mogli sprawdzi, czy nie przewo przypadkiem broni, kil-lerw albo uciekinierw. W czasie wojny kamorry nikt nie respektuje czerwonego krzya, aden klan nie podpisa traktatu genewskiego. Patrole karabinierw te byy wystawione na ryzyko. Pewnego dnia seria z karabinu maszynowego przeszya karoseri samochodu, ktrym jechali karabinierzy w cywilnych ubraniach, bo wzito ich za kamorystw z wrogiej grupy. Kule zraniy ich tylko. Kilka dni pniej do koszar karabinierw zgosi si chopak z bielizn na zmian w torbie; wiedzia dokadnie, jak naley si zachowywa podczas aresztowania. Od razu przyzna si do wszystkiego, moe dlatego, e kara, jak wymierzyliby mu swoi za ostrzelanie patrolu, byaby o wiele cisza ni wizienie. Albo te klan, by zapobiec zaostrzeniu si stosunkw z siami porzdkowymi, zmusi go do oddania si w rce wymiaru sprawiedliwoci, obiecujc w zamian pienin rekompensat i pomoc prawn. To bardziej prawdopodobne. Chopak wszed na posterunek i od progu bez zajknienia owiadczy: - Mylaem, e to Hiszpanie. Dlatego strzeliem. Take 7 grudnia obudzi mnie telefon w rodku nocy. Dzwoni zaprzyjaniony fotograf, by zawiadomi mnie o planowanej akcji policji. Miaa to by akcja specjalna, zamwiona przez politykw lokalnych i tych pastwowych, jako reakcja na faid. Co najmniej tysic policjantw i karabinierw otoczyo dzielnic Terzo Mondo. To ogromny obszar, ktrego nazwa: Trzeci wiat, nadana mu przez miejscowych, mwi o nim wszystko. Podobnie zreszt jak napis na murze przy wjedzie na jego gwn arteri: Dzielnica Terzo Mondo. Wstp wzbroniony". Akcja si porzdkowych zostaa silnie nagoniona w mediach. Po jej zakoczeniu na teren Scampii, Miano, Piscinoli, San Pitro a Pater-no i Secondigliano wtargn dziennikarze i technicy telewizyjni. Kamorra wraca do wiadomoci publicznej po latach milczenia, kiedy zdawaa

si nie istnie. Niespodziewanie. Poniewa przez ten czas nie bya obserwowana, teraz przy analizach przykada si do niej star miar. Jakby baday j mzgi odtajae po dwudziestu latach hibernacji. Jakbymy cigle jeszcze mieli do czynienia z kamorr Raffaele Cutola, skoncentrowan na podkadaniu bomb na autostradzie i zamachach na prokuratorw. Dzisiaj wszystko si zmienio, wszystko oprcz postrzegania problemu kamorry przez wikszych i mniejszych znawcw tematu. Midzy aresztowanymi znalaz si take Ciro Di Lauro, jeden z synw bossa. Mwi si o nim, e to ksigowy klanu. Karabinierzy wywaaj drzwi, przeszukuj wszystkich, mierz z broni palnej do maych chopcw. Udao mi si zobaczy scen, jak karabinier wrzeszczy do chopca, trzymajcego w rku scyzoryk: - Rzu to na ziemi! Natychmiast! Rzu to zaraz na ziemi! N wypada z rk dziecka. Mczyzna odrzuca go kopniakiem, scyzoryk uderza o cian i zamyka si. Jest z plastyku, z obrazkiem wi rtinja. Policjanci i karabinierzy tymczasem przeczesuj teren, robi zdjcia, s wszdzie. Niszcz dziesitki domowych twierdz. Wyburzaj betonowe ciany, ktre wzniesiono w piwnicach, aby stworzy schowki na narkotyki, wyamuj kraty zamykajce dostp do miejsc, gdzie magazynowano wiksze partie towaru. Na ulice wychodz setki kobiet. Podpalaj mietniki i rzucaj czym popadnie w karetki policyjne. Policja aresztuje ich synw, ich wnuki, ich ssiadw. Ich pracodawcw. Jednak w caym tym chaosie gniewnych okrzykw i tgich ud obcinitych tanimi dresami zauwayem na twarzach tych kobiet co wicej ni wyraz solidarnoci z przestpcami. Biznes narkotykowy daje im utrzymanie, ale nic ponadto, ogromna wikszo mieszkacw Secondigliano nigdy si na nim nie wzbogaci. Tylko biznesmeni z klanu wycigaj z niego pokane zyski, natomiast ci, ktrzy pracuj przy rozprowadzaniu, magazynowaniu, ukrywaniu i przewoeniu narkotykw, dostaj zwyke pensje, ryzykujc aresztowanie oraz dugie lata wizienia. Twarze kobiet na ulicach Secondigliano zakryway maski gniewu. Gniewu przesiknitego ci. Gniewu obudzonego koniecznoci obrony wasnego terytorium, a zarazem wymierzonego przeciw tym, ktrzy ju dawno uznali to miejsce za nie do odzyskania, spisali je na straty i woleli o nim zapomnie, jakby w ogle nie istniao. Zmasowany atak si porzdku publicznego, rozpoczty dopiero po kilkudziesiciu zabjstwach i po odnalezieniu spalonego, okaleczonego ciaa modej dziewczyny, wyglda jak gigantyczna inscenizacja. Tutejsze kobiety czuj, e kto ich tu wszystkich nabiera. Aresztowania i spychacze niczego nie zmieni, su ludziom z zewntrz, ktrzy akurat teraz potrzebuj tych aresztowa i tych zburzonych murw do jakich swoich celw. Jakby kto nagle zdecydowa si po swojemu zinterpretowa rzeczywisto, w jakiej yj i ni z tego ni z owego powiadomi je, e ich wiat rzdzi si bdnymi zasadami. One zdaj sobie z tego doskonale spraw, nie potrzebuj helikopterw ani wozw pancernych, eby to sobie uwiadomi, ale ten wiat naley do nich, nauczyy si w nim jako funkcjonowa, ta rzeczywisto dawaa im moliwo przetrwania. Ten najazd tylko wszystko skomplikuje i na pewno niczego nie zmieni na lepsze. Dlatego wanie kobiety broniy jak mogy izolacji tego swojego nieudanego wiata i robiy wszystko, eby wyrzuci poza jego granice tych, ktrzy nagle zorientowali si, e panuje w nim ciemno. Dziennikarze i fotoreporterzy czekali gotowi w swoich samochodach. Ale filmowa i fotografowa zaczli dopiero wtedy, gdy karabinierzy wykonali ju swoj robot, tak aby im nie przeszkadza. Rezultatem akcji byo aresztowanie 53 osb, najmodsza z nich urodzia si w 1985 roku. Wszyscy aresztowani wyroli w Neapolu Odrodzenia. Odrodzenia, ktre wyznaczyo now drog, ktre zmieni ycie ludzi. Kiedy zatrzymani wchodz do karetek wiziennych, kiedy wycigaj rce do kajdanek, myl ju o tym, co naley zrobi dalej: zadzwoni do waciwych adwokatw, poczeka do 28 dnia miesica, kiedy do domu przyjdzie jak zawsze miesiczna pensja od klanu; tym razem pewnie uzupeni j paczki makaronu dla ony czy matki. Najbardziej niepokoj si ojcowie

dorastajcych synw, ktrzy nie wiedz, jakie zadania zostan przydzielone chopcom po ich aresztowaniu. Ale na to nie maj adnego wpywu.

Po akcji policyjnej wojna nie zatrzymaa si ani na chwil. 18 grudnia Pasuale Galasso, imiennik jednego z najpotniejszych bossw lat 90., zostaje zastrzelony za lad baru. Nastpny jest Yincenzo lorio, zabity 20 grudnia w pizzerii. W Wigili seria z broni automatycznej przeszywa trzydziestoczteroletniego Giu-seppe Pezzell, ktry przedtem prbowa schroni si przed kil-lerami w barze. W Boe Narodzenie nastpuje zawieszenie broni. Przerw wykorzystuje si na reorganizacj, na ustalenie jakiej strategii, jakiego porzdku w tym najbardziej chaotycznym z konfliktw wewntrz kamorry. 27 grudnia Emanuela Leone kula trafia w gow. Mia 21 lat. 30 grudnia uderzaj Hiszpanie, ginie dwudziestoszecioletni Antonio Scafuro, jego synek dostaje postrza w nog. To krewni capozona kontrolujcego w Casavatore interesy rodziny Di Lauro. Najtrudniej byo zrozumie, jak ludziom z klanu Di Lauro u-dao si pozostawa w tym konflikcie zawsze gr. Uderzali i znikali. Kryli si za tarcz z ludzi, dematerializowali midzy osiedlowymi blokami. Blok T, Vele, Parco Postale, Case Celesti, Case dei Puffi, Terzo Mondo s jak betonowa dungla, gdzie jak w tropikalnym lesie mona upodobni si do podoa, znikn skuteczniej ni gdziekolwiek indziej, zamieni si w widma. Di Lauro stracili prawie cae kierownictwo i wszystkich capozona, pomimo tego byli w stanie dalej prowadzi bezlitosn wojn bez wikszych strat. Byo tak, jakby w ich pastwie nastpi zamach stanu, w zwizku z tym prezydent dla zachowania wadzy i ochrony swoich interesw uzbroi szkolnych uczniw, a listonoszy i urzdnikw wczy do aparatu rzdowego i nigdy ju nie odesa z powrotem do ich zwykych miejsc pracy. Uga De Lucie, wiernego onierza" rodziny Di Lauro, oskaronego przez DDA z Neapolu o udzia w zabjstwie Gelsominy Verde, podsuchano dziki pluskwie zamontowanej w jego samochodzie. Stenogram jego wypowiedzi zosta wczony do akt, na podstawie ktrych w grudniu 2004 roku wydano nakaz aresztowania. - Ja bez rozkazu si nie ruszam. Wiesz, jaki jestem. Jak przystao na wiernego onierza, Ugo okazuje swemu dowdcy absolutne posuszestwo. Komentuje potem wykonan przez siebie akcj: - Jeeli o mnie chodzi, zabibym go na miejscu, na pewno nie strzelibym mu tylko w nog, rozgnitbym go caego na miazg, dobrze o tym wiesz... oprzyjmy si na mojej dzielnicy, tam moe my pracowa spokojnie... Ugariello, jak nazywali go znajomi, wola zabija, nie rani. - Teraz zostalimy ju tylko my... zatrzymamy si wszyscy w jednym miejscu... gdzie blisko umiecimy piciu ludzi... innych piciu w innym domu... i jeszcze piciu gdzie blisko i wzywaj cie nas tylko, kiedy trzeba komu mzg rozwali! Dobra si w picioosobowe grupy ogniowe, zaszy si w bezpiecznym miejscu, najlepiej w czyim mieszkaniu i wychodzi z kryjwki tylko po to, eby zabija. Nie robi nic innego. Takie grupy ogniowe nazywano paranze". Petrone, rozmwca Uga-riella jest zaniepokojony: - Dobra, zamy jednak, e ktry z tych cholernych typw wyniucha ktr paranze ukryt w jakim domu... zamy, e nas zobacz, pjd za nami i nas rozpieprz... przynajmniej dwch trzeba zaatwi przed mierci, rozumiesz?! Musz naj pierw rozwali ze czterech albo piciu!

Najatwiej, zdaniem Petrona, zabi tych, ktrzy zdradzili, a nie spodziewaj si, e ich zdrada zostaa odkryta. - Najprociej, jeli to s nasi ludzie, mona ich wsadzi do auta i wywie...

Di Lauro wygrywaj, bo ich ataki s nieprzewidywalne, ale take dlatego, e zdaj sobie spraw z losu, jaki ich czeka, i nie przejmuj si tym. Zanim nadejdzie koniec, pragn zada jak najdotkliwsze ciosy wrogom. Logika kamikadze, cho bez eksplozji bombowych. Jedyna, ktra mniejszoci daje jak nadziej wygranej. Uderzaj natychmiast, zanim jeszcze zorganizuj swoje paranze. 2 stycznia 2005 zabijaj Crescenza Marino, ojca braci McKay. Z gow odchylon do tyu siedzia w samochodzie, w ktrym zgin, niezwykym jak na siedemdziesicioletniego mczyzn. Mia smarta, najdroszy model. Myla moe, e zmyli nim czujki. Zgin od jednej jedynej kuli, ktra trafia w sam rodek czoa. Po twarzy spywaa mu wska struka krwi. Mia nadziej, e nic mu si nie stanie, jeeli wyjdzie z domu tylko na chwileczk. Ale stao si. Tego samego dnia w barze w Casavatore Hiszpanie likwiduj Salvatore Barr. Jest to dzie wizyty w Neapolu prezydenta Republiki Carla Azeglia Ciampiego. Przyjecha, eby wstrzsn miastem, przyjecha prosi, eby zareagowao, przywiz oficjalne sowa otuchy i zapewnienia o wsppracy instytucji pastwowych. Podczas jego przemwienia miay miejsce trzy strzelaniny. 15 stycznia strzelili prosto w twarz Carmeli Attrice, matce zbuntowanego kamorysty Francesca Barone, alias 'O Russo, ktrego wszyscy w zeznaniach okrelali jako zaufanego czowieka braci McKay. Kobieta ju od dawna nie wychodzia z domu, wic na przynt posano modego chopca. Chopiec zadzwoni na domofon. Kobieta znaa go dobrze, nie podejrzewajc wic niczego, zesza na d w piamie i otworzya drzwi. Kto wycelowa w jej twarz z pistoletu i strzeli. Krew i pyn mzgowy wylay si z jej czaszki jak tko z rozbitego jajka. Kiedy przybyem na miejsce zabjstwa w Case Celesti, nikt jeszcze nie przykry ciaa przecieradem. Ludzie przechodzili po jej krwi, roznosili j na butach, zostawiali lady. Przeknem mocno lin, to wyprbowany sposb na uspokojenie odka. Car-mela Attrice nie ucieka, cho ostrzeono j, e syn przyczy si do Hiszpanw. Ale na tym wanie polega specyfika wojny w onie kamorry: na niepewnoci. Nic nie jest jasne ani jednoznaczne. Prawd poznaje si dopiero po fakcie. Dlatego kada decyzja: ucieka, zosta, ukry si, donie na poliq'? - jest rwnie ryzykowne; do kadej rady mona doczy rad rwnie dobr, cho dokadnie odwrotn. I dopiero konkretna sytuacja mogaby pomc w podjciu waciwej decyzji. Tyle, e kiedy taka sytuacja si zdarzy, na decyzj jest ju za pno i nie pozostaje nic innego, jak ponie konsekwencje decyzji podjtej przez innych. Kiedy czowiek umiera na ulicy, koniec nadchodzi w strasznym harmidrze. Nieprawda, e umiera si w samotnoci. W ostatnich chwilach widzisz wok siebie nieznane twarze, ludzi, ktrzy dotykaj rk i ng, sprawdzajc, czy jeste ju martwy, czy jeszcze ywy; czy warto wzywa pogotowie ratunkowe. Na twarzy ciko rannych, na twarzy umierajcych maluje si zawsze ten sam strach i ten sam wstyd. To dziwne, ale wydaje si, e na chwil przed mierci ludzie umierajcy na ulicy odczuwaj wanie wstyd. Scuarno - tak nazywaj to w Neapolu. Jakby stao si przed ludmi nago. Tak wanie prawdopodobnie czuje si kto, kogo miertelna kula dosiga na ulicy. Nigdy nie przyzwyczaiem si do widoku zamordowanych ludzi. Pielgniarze, policjanci wykonuj spokojnie swoje czynnoci, gesty wyuczone na pami, obojtnie z kim maj do czynienia. Mamy stwardniae serca i odki wyklejone sztywn skr" - powiedzia mi kiedy modziutki kierowca wozu pogrzebowego. Kiedy przybywam na miejsce strzelaniny przed karetk, nie mog oderwa oczu od rannego, chocia wolabym nigdy tego nie oglda. Za kadym razem trudno mi uwierzy, e ten czowiek za chwil umrze. Miaem trzynacie lat, kiedy po raz pierwszy zobaczyem zabitego czowieka. Doskonale pamitam ten dzie. Obudziem si okropnie zawstydzony, bo piama zaoona

na goe ciao nie maskowaa mojej mimowolnej erekq'i. Klasycznej erekcji porannej, ktrej nie sposb ukry. To zdarzenie utkwio mi w pamici, bo krtko potem, w drodze do szkoy natknem si na zabitego czowieka, ktry znajdowa si w tym samym stanie, co ja po przebudzeniu. Byo nas przy tym picioro, z plecakami wyadowanymi ksikami. Na rodku ulicy prowadzcej do szkoy staa alfetta podziurawiona jak sito. Moi koledzy podeszli bliej, byli bardzo ciekawi. Nad siedzeniem, w powietrzu sterczay nogi. Najodwaniejszy z nas podszed do karabiniera i zapyta, dlaczego tam, gdzie powinna by gowa, s nogi. Karabinier odpowiedzia bez wahania, jakby nie zauway., e ma do czynienia z dziemi: - Rozpylacz przewrci go do gry nogami. Byem jeszcze dzieckiem, ale wiedziaem, e rozpylacz" to pistolet maszynowy. Zabity kamorysta dosta z niego tak duo serii, e jego ciao przyjo nieprawdopodobn pozycj. Gowa na dole i nogi u gry. Potem karabinierzy otworzyli drzwiczki i z samochodu wypad trup sztywny jak sopel lodu. Nikt nam nie zabroni przyglda si tej scenie, nikt nie powiedzia, e to nie dla dzieci, niczyja litociwa rka nie zakrya nam oczu. Zabity mia erekcj. Byo to wyranie wida przez ciasne dinsy. Zrobio to na mnie niesamowite wraenie. Dugo nie mogem oderwa od niego wzroku, a potem przez wiele dni zastanawiaem si, jak to si mogo sta. O czym myla, co robi na chwil przed mierci. Spdzaem cae popoudnia na snuciu hipotez, co te zabity mczyzna mg sobie wyobraa w momencie, gdy dosiga go seria z karabinu maszynowego. Nie dawao mi to spokoju i w kocu zebraem si na odwag i zapytaem kogo o wytumaczenie. Dowiedziaem si, e to normalna reakcja u tych, ktrzy gin gwatown mierci. Tego ranka Linda, dziewczynka, ktra wraz z innymi dziemi bya wiadkiem sceny w drodze do szkoy, na widok trupa wypadajcego z samochodu wybuchna paczem, zrobia krok do tyu i pocigna za sob dwch chopcw. Dawia si paczem. Stojcy w pobliu mody mczyzna w cywilnym ubraniu zapa trupa za wosy i plun mu w twarz. Odwrci si potem do nas i powiedzia: - No, co robicie? Nie ma co paka. Ten tutaj to szmata, nic si nie stao, wszystko jest w porzdku. Nic si nie stao. Nie paczcie... Od tej chwili nigdy ju nie potrafiem da wiary scenom, w ktrych policjanci zbliaj si do miejsca zabjstwa na palcach, w rkawiczkach jednorazowych, ostronie, by nie zatrze ladw. Kiedy jestem przy miertelnie zranionych ludziach przed karetk pogotowia i obserwuj ludzi, ktrzy zdaj sobie spraw z nadchodzcej mierci w ich ostatnich chwilach, przychodzi mi zawsze na myl kocowa scena Jdra ciemnoci, w ktrej pewna kobieta pyta Marlowe'a po jego powrocie do kraju o czowieka, ktrego kochaa. Pyta o ostatnie sowa Kurtza przed mierci. Mar-lowe w odpowiedzi kamie. Mwi, e Kurtz pyta o ni, cho w rzeczywistoci nie usysza od niego adnych agodnych sw ani gbokich myli. Kurtz powiedzia tylko: Zgroza! Zgroza!". Zwykle ludzie sdz, e ostatnie sowa umierajcego czowieka powinny wyraa jakie cenne przesanie, z tych najwaniejszych. e umierajc, mwi si o tym, dla czego warto byo y. Ale to nieprawda. Kiedy kto umiera nag mierci, nie mwi o niczym innym jak tylko o swoim strachu. Wszyscy, albo prawie wszyscy, wypowiadaj to samo zdanie: Nie chc umiera". Twarze, ktre w mojej wiadomoci nakaday si zawsze na twarz Kurtza, wyraay cierpienie, strach i niezgod na tak straszn mier, na najgorszy koniec z moliwych. Na zgroz umierania. Widziaem dziesitki cia zabitych ludzi, wybrudzonych krwi wymieszan z kurzem ulicy, wydzielajcych fetor wywoujcy mdoci, ogldanych z niezdrow ciekawoci lub z profesjonaln obojtnoci, usuwanych jak niebezpieczne odpadki, o ktrych przypadkowi ludzie mwili najgorsze rzeczy, l z wszystkich tych dowiadcze wysnuem jeden tylko wniosek, tak oczywisty, e brzmi jak wytarty bana: mier jest odraajca.

W Secondigliano nastolatki, a nawet dzieci doskonale wiedz, jak si umiera i jaki rodzaj mierci jest najlepszy. Miaem ju o-dej z miejsca zabjstwa Carmeli Attrice, kiedy usyszaem komentarze dwch chopcw stojcych obok mnie. Wypowiadali je bardzo powanym tonem: - Ja chciabym umrze tak, jak ta pani. Dosta w gow, bach, bach... i koniec. Ale nie w twarz. Strzelili jej w twarz, to ju chyba najgorzej! Nieprawda. To tylko chwila i ju ci nie ma. Obojtnie: z przo du czy z tyu, najlepiej w gow! Wtrciem si do ich rozmowy, zadajc chopcom pytanie: - Nie lepiej dosta w pier? Strza w serce i koniec... Ale chopiec zna lepiej ode mnie proces powstawania blu i zacz objania ze szczegami, jak prawdziwy ekspert, od jakich strzaw cierpi si najbardziej. - Strza w pier jest bolesny, bardzo bolesny i umiera si do piero po dziesiciu minutach. Puca musz si napeni krwi, a miejce strzau boli tak, jakby ywy ogie wypali ci dziur i wcho dzi dalej do rodka. Bol te strzay w ramiona i nogi, ale to jest taki bl, jakby uksi ci w. Jakby uksi i nie puszcza. A w go w najlepiej. Nie zdysz si zmoczy i gwno te z ciebie nie wyj dzie. Nie bdziesz przez p godziny zwija si z blu na ziemi...

Widzia ju niejednego trupa. Wiedzia, e przy strzale w gow ofiara nie trzsie si ze strachu, nie moczy si i nie mierdzi, jak przy strzaach w brzuch, kiedy wntrznoci wychodz na zewntrz. Zadawaem mu dalsze pytania: o rodzaje mierci, o rodzaje zabjstw. Zadaem mu wszystkie moliwe pytania oprcz tego jedynego, jakie powinienem mu zada, a ktre nie przyszo mi w tamtej chwili do gowy. Nie zapytaem, dlaczego w wieku czternastu lat myli o tym, jak umrze. Chopiec przedstawi mi si swoim pseudonimem, pochodzcym z japoskiego filmu rysunkowego Pokemon. Mia jasne wosy i by okrglutki, to wystarczyo, by otrzyma przydomek Pikachu". Wskaza palcem na dwch modych mczyzn stojcych w tumie, ktry zebra si wok ciaa zamordowanej kobiety. Zniy gos: - To tamci, widzisz? To oni zabili Pupett... Carmel Attrice nazywano Pupett. Patrzyem na twarze chopcw, ktrych wskaza Pikachu. Wida byo, e dr z emoq'i. Robili wszystko, by midzy gowami gapiw zobaczy policjantw zasaniajcych lece ciao. Zastrzelili kobiet z odkrytymi twarzami, potem usiedli niedaleko na awce, pod posgiem Ojca Pio. Jak tylko zebrao si troch ludzi wok zamordowanej kobiety, podeszli, eby popatrze. Kilka dni pniej zapano ca grup. Bya liczna jak na tak akq. Mieli przecie za zadanie zabi bezbronn kobiet w kapciach i piamie. Ta akq'a bya chrztem bojowym chopcw, ktrzy dotd zajmowali si dealerk i na t okazj awansowali do roli killerw. Najmodszy z nich mia szesnacie lat, najstarszy dwadziecia osiem. Podejrzany o oddanie strzau - dwadziecia dwa. W chwili aresztowania jeden z nich, widzc kamery telewizyjne i flesze aparatw fotograficznych, u-miechn si i mrugn do dziennikarzy. Zaaresztowano take chopca, ktry posuy za przynt, zadzwoni z domofonu i wywoa kobiet na ulic. Mia szesnacie lat, tyle samo, co crka Carmeli Attrice, ktra na odgos strzaw wybiega na balkon i wybuchna paczem, bo natychmiast zrozumiaa, co si stao. ledztwo potwierdzio, e mordercy wrcili na miejsce zabjstwa. Ciekawo zwyciya. Jakby patrzyli na film, w ktrym najpierw grali gwne role, a potem z drugiego planu ledzili rozwj wypadkw. Musi by co z prawdy w stwierdzeniu, e ten, kto strzela, niedokadnie pamita, jak to si wydarzyo chopcy wrcili, bo byli ciekawi efektw swojej akcji i chcieli zobaczy, co zostao z ich ofiary. Zapytaem

Pikachu, czy ta grupa bya paranz klanu Di Lauro albo moe mieli zamiar j utworzy. Chopak rozemia si: - Ale skd! Jaka znowu paranz... moe by i chcieli, ale to jeszcze smarkacze. Ja widziaem prawdziw paranz... Nie wiedziaem, czy Pikachu tylko si przechwala, czy te moe opowiada to, co usysza od ludzi w Scampii, ale jego relaq'a bya tak dokadna, e wydawaa si prawdopodobna. Imponowao mu, e zdoa wywoa na mojej twarzy zdumienie. Powiedzia, e mia kiedy psa, ktrego nazwa Careca, imieniem brazylijskiego pikarza grajcego w ataku druyny z Neapolu, kiedy bya mistrzem Woch. Ten pies czsto wychodzi na podest schodw. Pewnego dnia usysza chyba kogo za drzwiami mieszkania naprzeciwko, ktre zwykle byo puste, bo zacz w nie drapa pazurami. Po kilku sekundach seria z karabinu maszynowego wystrzelona zza drzwi przeszya psa. Pikachu ilustrowa swoje sowa odgosami: - Ratatatata... Careca zdech na miejscu... i nagle, bach!... otworzyy si drzwi. Pikachu usiad na ziemi, stopy opar o mur i udawa, e w rkach trzyma kolb karabinu, eby mi pokaza, w jakiej pozycji zobaczy wartownika paranzy, ktry zastrzeli jego psa. Wartownik siedzia za drzwiami, z poduszk pod plecami i nogami opartymi o framug drzwi. Ta niewygodna pozycja miaa przeszkodzi mu w w mimowolnym zaniciu, a przede wszystkim strzelajc z dou mg by pewny, e trafi intruza za drzwiami i nie ryzykowa, e sam zostanie trafiony. Pikachu powiedzia, e kiedy zabili mu psa, dali jego rodzinie z tytuu odszkodowania troch pienidzy, a jego zaprosili do mieszkania naprzeciwko. Ukrywaa si tam caa jedna paranza. Pamita dokadnie wszystko: puste pokoje, w ktrych stay tylko ka, st i telewizor. Pikachu mwi szybko i ywo gestykulowa rkami, eby lepiej zilustrowa pozycje i ruchy czonkw paranzy. Byli nerwowi i niespokojni, jeden z nich mia zawieszone ananasy" na szyi. Ananasy" to granaty rczne, ktre ludzie z paranzy nosz zawsze przy sobie. Pikachu pamita, e przy jednym z okien sta kosz peen ananasw". Kamoryci zawsze mieli sabo do granatw rcznych i bomb przeciwczogowych. Arsenay wszystkich klanw byy ich pene, te materiay pochodziy ze wschodniej Europy. Pikachu opowiada, e w mieszkaniu naprzeciwko godzinami gra na playstation i wygrywa z wszystkimi czonkami paranzy. Wygrywa zawsze, a oni obiecywali, e ktrego dnia zabior go z sob na akcj, tam gdzie strzela si naprawd. Jedna z legend osiedla, z tych, ktre wci jeszcze kr wrd ludzi, gosi, e Ugo De Lucia by zapalonym graczem w Winning Eleuen, najpopularniejsz gr na playstation. Potrafi w cigu czterech zaledwie dni zabi na zamwienie trzy osoby, a w przerwach wygra na playstation mistrzostwa piki nonej. Natomiast to, co opowiedzia ledczym skruszony" kamory-sta Pitro Esposito o przydomku Kojak nie wyglda na legend. Wszed kiedy do pokoju, w ktrym Ugo De Lucia z tapczanu przed telewizorem komentowa wiadomoci dziennika: - Zaatwilimy nastpne dwie sztuki! Tamci wykoczyli tylko jedn, z Terzo Mondo. Telewizja bya najlepszym sposobem, eby mie zawsze najwiesze wiadomoci z wojny, bez uywania telefonu, co zawsze byo ryzykowne. Z tego punktu widzenia szum medialny, jaki w zwizku z konfliktem wytworzy si wok Scampii, przynosi korzy strategii militarnej klanw. Na mnie jednak najwiksze wraenie zrobio sowo: sztuka". Sztuka to nowy termin uywany w rozmowach o zabjstwach. Take Pikachu, kiedy opowiada o zabitych w wojnie w Secondigliano, mwi o sztukach zaatwionych przez klan Di Lauro i o sztukach zaliczonych przez se-cesjonistw. Wyraenie zaatwi jedn sztuk" zostao zapoyczone z argonu pracujcych na akord; o mierci czowieka mwi si tak samo, jak o wyprodukowaniu jakiego przedmiotu, niewane jakiego. Jednej sztuki.

Spotykalimy si czasem z Pikachu. Opowiada mi o chopcach z klanu, stanowicych podstawow si rodziny Di Lauro. Zapytaem, gdzie si spotykaj, na co on zaproponowa, e mnie tam zaprowadzi. Wszycy znali to miejsce. To bya pizzeria, gdzie schodzili si wieczorami. Po drodze wstpilimy po przyjaciela Pikachu, jednego z tych, ktrzy ju od jakiego czasu byli w Systemie. Pikachu uwielbia go, opisywa go jako bossa modych chopcw z Systemu, poniewa wypenia on wane zadanie: zaopatrywa ukrywajcych si kamorystw i - jeeli wierzy jego sowom -robi zakupy dla rodziny Di Lauro. Nazywano go Kit Kat, jak wafelki w czekoladzie, bo pochania mnstwo sodyczy. Kit Kat zgrywa przede mn modego bossa, ale widzia, e przyjmuj to z niedowierzaniem. W kocu straci cierpliwo i wtedy podnis do gry sweter. Mia klatk piersiow ca pokryt okrgymi siniakami. W centrum fioletowych plam wida byo te i zielone gruzeki popkanych naczy krwiononych. Co ci si stao? To kamizelka... Jaka kamizelka? Kamizelka kuloodporna... Przecie kamizelka nie robi takich siniakw. - Te liwy s od strzaw... Siniaki albo liwy, jak je nazywa, zrobiy kule z broni palnej zatrzymane przez kamizelk o centymetr od ciaa. Modym chopcom zakadano kamizelki kuloodporne, po czym strzelano do nich, eby oduczy ich strachu przed broni paln. Nawet jeeli ubierzesz kogo w kamizelk, nie moesz mie pewnoci, e nie ucieknie, gdy bd do niego strzela. Kamizelka kuloodporna nie jest szczepionk przeciw strachowi. Wymylono wic, e najlepszym sposobem, eby uodporni chopcw na strach bdzie o-swojenie ich ze strzaami i pokazanie, e bro moe by niegrona. Chopcy opowiadali mi, e wywoono ich w pola niedaleko Secondigliano. Kazano im zaoy kamizelki pod bluzy, po czym strzelano do nich raz za razem, oprniajc p magazynka na osob. Kiedy trafia w ciebie kula, przewracasz si na ziemi i nie moesz zapa oddechu, otwierasz szeroko usta, wcigasz powietrze, ale powietrze nie wchodzi. Nic nie moesz zrobi. Jakby dosta cios pici w klatk piersiow. Zdaje ci si, e umierasz... ale za chwil wstajesz, i to jest najwaniejsze. Po strzale znowu stajesz na nogi". Kit Kat wraz z innymi przeszed trening, dziki ktremu oswoi si ze strzaami, a tym samym z umieraniem, albo raczej z prawie umieraniem. Zostaj zwerbowani, gdy tylko potrafi dochowa wiernoci klanowi. Maj wtedy od 12 do 17 lat, ich ojcowie i bracia czsto nale do klanu, wielu chopcw pochodzi z rodzin bezrobotnych. S nowymi onierzami" klanw kamorry neapolitaskiej. Pochodz ze Starwki, z dzielnic Sanita, Forcella, San Gaetano, Pallo-netto i Quartieri Spagnoli, z Secondigliano. Rekrutaqe przeprowadzaj oddelegowani do tego ludzie we wszystkich klanach. Jeli wzi pod uwag liczebno tych dzieci-onierzy, s prawdziw armi. Przynosz klanom wielorakie korzyci: chopcy dostaj mniej ni poow normalnej pensji, jak wypaca si dorosym najniszej rangi, czasem tylko maj na utrzymaniu rodzicw, nie obcia ich rodzina, s zawsze dyspozycyjni, nie skar si, jeeli pensja nie przychodzi punktualnie, a przede wszystkim nie maj nic przeciwko spdzaniu caych dni na ulicy. Otrzymuj rne zadania, o rnym stopniu odpowiedzialnoci. Zaczynaj od rozprowadzania lekkich narkotykw, przede wszystkim haszyszu. Ustawiaj si prawie zawsze na najruchliwszych ulicach. Z czasem zaczynaj rozprowadza i sprzedawa tabletki i dostaj w prezencie skuter. W kocu przechodz do kokainy, ktr dostarczaj bezporednio na uniwersytety, przed restauracje i hotele, na staqe metra. Grupy baby-dealerw maj due znaczenie dla nowej, elastycznej polityki ekonomicznej klanu, s mniej widoczne, narkotyki sprzedaj midzy meczem piki nonej a przejadk na skuterze, czsto dostarczaj prochy prosto do domu klienta. Klan zwykle nie zmusza chopcw do pracy rano, mog wic normalnie chodzi do szkoy, co jest wskazane, bo w

przeciwnym razie zwracaliby na siebie uwag wadz. Czsto chopcy po kilku miesicach pracy dla mafii zaczynaj chodzi po miecie uzbrojeni. Dla obrony, dla podniesienia wasnej wartoci w oczach innych. To znak, e awansowali, to obietnica szybkiej kariery w klanie. Dostaj automatyczne i pautomatyczne pistolety, ktrych ucz si uywa na wysypiskach mieci lub w podziemnych jaskiniach Neapolu. Gdy zdobywaj pene zaufanie koordynatora strefy, czyli ca-pozona, zaczynaj wykonywa o wiele bardziej odpowiedzialne zadania ni zwyky dealer - dbaj o interesy kamorry na powierzonym im obszarze. Moe to by ulica albo jej fragment, gdzie sprawdzaj na przykad, czy wozy dostawcze przywoce towar do supermarketw lub mniejszych sklepw spoywczych nale do sieci rekomendowanej" przez klan, i powiadamiaj kogo trzeba, jeli ktry ze sklepw zaopatruje si u dostawcy niena-lecego do grupy wybranych. Speniaj take wan rol przy kontroli placw budowy. Przedsibiorstwa budowlane zwykle zlecaj podwykonanie poszczeglnych robt firmom podlegym kamorze. Zdarza si jednak, e wybieraj na podwykonawcw firmy z zewntrz. Aby do tego nie dopuci, wszelkie budowy s pod sta kontrol, a zadanie to powierza si wanie modym chopcom, ktrzy obserwuj i donosz o wszystkim swoim capo-zona. Od nich otrzymuj instrukcje, jak potraktowa niesubordy-nowanych. Ci modzi chopcy pracujcy dla mafii zachowuj si i dziaaj jak doroli kamoryci. Karier zaczynaj bardzo wczenie i czsto przeskakuj jej poszczeglne szczeble. Byskawiczny awans najmodszych wewntrz struktury kamorry radykalnie zmienia jej oblicze. Nastoletni capozona, modzi bossowie, s bezwzgldnymi i nieprzewidywalnymi przeciwnikami sub porzdkowych i antymafijnych, ktre z trudem orientuj si w nowych mechanizmach dziaania kamorry. Pojawiaj si coraz modsze, nieznane twarze. W zwizku z restrukturyzacj klanu wprowadzon przez Cosima Di Lauro, rozlege sektory obrotu narkotykami s czsto zarzdzane przez pitnastolatkw, ktrzy bez najmniejszego skrpowania wydaj polecenia mczyznom czterdzieste- i pidziesicioletnim. Pluskwy zamontowane przez ka-rabinierw w samochodzie nastoletniego Antonia Galeoty Lan-zy nagray jego uwagi o yciu dealera wygoszone przy akompaniamencie gonej muzyki z radia: - W kady niedzielny wieczr zarabiam 800 albo 900 euro, tyle tylko, e jako dealer masz do czynienia z kokain i crackiem i ryzykujesz piset lat wizienia... Coraz czciej, gdy chopcy z Systemu maj na co ochot, uywaj elaza", jak nazywaj pistolet. Pragnienie posiadania telefonu komrkowego, odtwarzacza, samochodu lub skutera czsto koczy si zabjstwem. W Neapolu rzdzonym przez dzieci-o-nierzy nierzadko mona usysze przy sklepowej kasie: Jestem w Systemie Secondigliano" albo: Nale do Systemu Quartieri Spagnoli". To magiczne sowa, dziki ktrym chopcy zabieraj to, na co maj ochot, bez obawy, e ktry z kasjerw zada od nich uregulowania rachunku. W Secondigliano cay ten mody narybek zosta zmilitaryzowany. Z chopcw zrobiono prawdziwych onierzy. Pikachu i Kit Kat zaprowadzili mnie do pizzerii Nella, ktrego zadaniem jest karmi po subie chopcw nalecych do Systemu. Zaraz po naszym przybyciu do pizzerii wesza grupa chopcw. Zostawili skutery na chodniku i weszli bez sowa przywitania. Pod swetrami nosili kamizelki kuloodporne. Wygldali zabawnie i niezdarnie, jakby byli nadmucham; z ruchw i sylwetek przypominali graczy w futbol amerykaski. Chopice twarze, niektre z rzadkim zarostem na policzkach. Mieli od 13 do 16 lat. Pikachu i Kit Kat posadzili mnie przy nich, nikt nie zaprotestowa. Chopcy jedli, ale przede wszystkim pili. Wod, coca-col, fant. Mieli niesamowite pragnienie. Nawet pizz chcieli zaspokoi pragnienie, poprosili o butelk oliwy i polewali pizz oliw, bo bya dla nich za sucha. W ich ustach wszystko wyscho, poczynajc od liny, koczc na sowach. Zrozumiaem, e wrcili z nocnej suby, podczas ktrej brali prochy. Dali im MDMA. eby nie zasnli, eby nie zatrzymywali si na posiek. W kocu MDMA wynaleziono w laboratoriach Mercka w Niemczech dla onierzy w okopach pierwszej wojny

wiatowej, ktrych nazywano Menschen-material - materia ludzki. Dziki tej substancji mieli nie odczuwa godu, zimna ani strachu. Pniej uywali go Amerykanie przy akcjach szpiegowskich. Teraz take ci mali onierze dostawali swoj porcj sztucznej odwagi i nienaturalnej odpornoci. Jedzc, nie mogli si powstrzyma od wysysania kadego kawaka pizzy. Wydawali przy tym odgosy jak bezzbni staruszkowie siorbicy zup z yki. Powoli zaczli si odzywa midzy sob, zamawiali kolejne butelki wody. Zrobiem wtedy co, za co mogem drogo zapaci, ale intuicyjnie czuem, e ujdzie mi to na sucho, bo w kocu miaem przed sob dzieci. Ubrane w kamizelki wywatowane oowiem, ale zawsze tylko dzieci. Pooyem na rodku stou dyktafon i zaproponowaem, starajc si spojrze kademu z nich w twarz: - Powiedzcie co do mikrofonu, mwcie wszystko, co wam przyjdzie do gowy! Mj gest nikogo nie zdziwi, nikt nie pomyla, e moe maj przed sob glin albo dziennikarza. Kilku rzucio jakie przeklestwa w kierunku dyktafonu. Potem jeden z chopcw, nazywany przez kolegw Satore, zachcony moimi pytaniami, opowiedzia swoj histori. I wida byo, e nie mg si doczeka, eby to zrobi. - Najpierw pracowaem w barze, dostawaem 200 euro na mie sic, z napiwkami docigaem do 250, ale ta praca mi si nie po dobaa. Chciaem pracowa z moim bratem w warsztacie samo chodowym, ale nie przyjli mnie. W Systemie dostaj 300 euro na tydzie, ale jeeli mi dobrze idzie, dostaj procenty od kadego sprzedanego klocka haszyszu i dobijam do 350-400 euro. Jasne, e musz niele zasuwa, ale za to zawsze dostan co ekstra. Po serii bekni wyprodukowanych przez dwch chopcw, ktrym bardzo zaleao na tym, eby zostay nagrane na mj dyktafon, Satore dalej opowiada o sobie: - Na pocztku pracowaem zawsze na ulicy i wkurzao mnie, e nie miaem skutera, musiaem wszdzie chodzi pieszo al bo jedzi autobusami. Ale sama praca zawsze mi si podobaa, wszyscy mnie szanuj i mog robi, co mi si podoba. Tylko e teraz dali mi elastwo i musz by zawsze w tej samej okolicy: Terzo Mondo i Case dei Puffi. Nie mog si std ruszy, cigle w tym samym miejscu. To mi si za bardzo nie podoba. Satore umiechn si do mnie, a potem, miejc si gono, wykrzycza do mikrofonu: - Wypucie mnie std!... Powiedzcie to szefowi! Uzbroili ich, dali im pistolety i przydzielili mae odcinki, na ktrych mieli wykonywa swoj prac. Teraz zacz mwi Kit Kat, dotykajc prawie ustami mikrofonu, tak e nagra si nawet jego oddech. - Ja chciabym otworzy wasn firm, remont mieszka albo jaki sklep. System musi da mi pienidze na pocztek, a potem ju sam sobie poradz. Sam sobie te znajd on, na pewno nie tutaj, oeni si z jak modelk, moe by czarna. Albo z jak Niemk. Pikachu wyj z kieszeni tali kart. Czterech chopcw zajo si gr, inni, przecigajc si, wstali od stou, ale aden z nich nie zdj kamizelki kuloodpornej. Chciaem dowiedzie si jeszcze od Pikachu czego na temat paranzy, ale wida byo, e moje pytania zaczynaj go irytowa. Powiedzia tylko, e by niedawno w mieszkaniu, ktre poprzednio suyo im za kryjwk, ale teraz stao puste, byo zdemolowane, znalaz w nim tylko odtwarzacz mp3 nalecy do dawnych lokatorw. Mp3 z muzyk, ktrej suchali ludzie z paranzy, kiedy wychodzili z kryjwki, eby zabija, wisia

teraz na szyi Pikachu. Poprosiem, eby poyczy mi go na par dni. Umiechn si, jakby chcia pokaza, e nie ywi urazy za to potraktowanie go jak naiwnego idiot, ktry poycz swoje rzeczy. Kupiem go wic, daem 50 euro i dostaem odtwarzacz. Od razu zaoyem suchawki, chciaem si dowiedzie, jak brzmi to muzyczne morderstwa. Spodziewaem si, e usysz heavy metal, ostry rock czy rap, a tymczasem na mp3 byy nagrane same melodyjne, romantyczne piosenki i muzyka pop. W Ameryce mordercy strzelaj nabuzowani rapem, killerzy z Se-condigliano zabijaj, suchajc piosenek o mioci. Pikachu tasowa karty. Zapyta, czy zagram z nimi, ale do kart nigdy nie miaem zdolnoci. Wstaem wic od stou. Kelnerzy w pizzerii byli w tym samym wieku, co chopcy z Systemu, patrzyli na nich z podziwem, nie mieli nawet odwagi ich obsugiwa. Robi to za nich waciciel lokalu. Tutaj praca kelnera, posaca lub murarza przynosi hab. Powodw jest wiele: pracuje si na czarno, nie ma urlopw ani zwolnie lekarskich, dniwka trwa rednio dziesi godzin i brak nadziei na popraw warunkw ycia. System daje przynajmniej iluzj, e wysiek zostanie doceniony, e moliwe jest zrobienie kariery. Kogo, kto pracuje dla mafii, nikt nie potraktuje jak chopca na posyki, adna dziewczyna nie wemie go za yciowego oferm. Dla tych nadmuchanych chopcw, modych onierzy mafii, miesznych karykatur amerykaskich futbolistw wzorem jest nie Al Capone, ale Flavio Briatore; nie rewolwerowiec, ale czowiek interesu otoczony piknymi modelkami.

19 stycznia zostaje zabity czterdziestopicioletni Pasuale Pa-ladini. Omioma strzaami w gow i w klatk piersiow. Po kilku godzinach postrza w nogi dostaje dziewitnastolatek, Anto-nio Auletta. Ale 21 stycznia nastpuje przeom. Wiadomo rozchodzi si byskawicznie, nie trzeba agencji prasowych. Cosimo di Lauro zosta aresztowany. Boss kamorry, lider faidy, wedug ustale neapolitaskiej Prokuratury Antymafii; naczelny wdz klanu, wedug zezna skruszonych" czonkw kamorry. Cosimo ukrywa si w dziurze o powierzchni czterdziestu metrw kwadratowych, spa na starym, zapadajcym si ku. Spadkobierca organizacji kryminalnej osigajcej z samego tylko handlu narkotykami zyski rzdu 500 tysicy euro dziennie, waciciel willi o wartoci 5 milionw euro wybudowanej w centrum jednej z najndzniejszych dzielnic we Woszech, by zmuszony zaszy si w mierdzcej norze o dwa kroki od swojej wspaniaej rezydencji. Jego dom wyrs z niczego przy via Cupa dell'Arco, niedaleko domu rodziny Di Lauro. Osiemnastowieczny folwark, odrestaurowany i przebudowany niczym pompejaska willa. Impluvium, kolumny, sztukaterie, podwieszone sufity i monumentalne schody. Prawdziwy paac, o ktrego istnieniu nikt oficjalnie nie wiedzia. Nikt nie zna nazwisk prawnych wacicieli, karabinierzy prowadzili swoje dochodzenia, ale okoliczni mieszkacy nie mieli wtpliwoci. Nalea do Cosima. Karabinierzy odkryli go waciwie przez przypadek. Kiedy pokonali otaczajce go grube mury, w rodku zastali robotnikw, ktrzy na widok mundurw natychmiast zniknli. Wojna przeszkodzia w pracach wykoczeniowych, nie pozwolia, by wyposaono go w meble i udekorowano obrazami, eby sta si paacem godnym narkotykowego krla, brylantem byszczcym penym blaskiem wrd ndzy Se-condigliano. Kiedy Cosimo syszy stuk obcasw i szczk broni karabinie-rw, ktrzy id go aresztowa, nie prbuje ucieka, nawet nie siga po pistolet. Zamiast tego staje przed lustrem. Moczy grzebie, sczesuje wosy z czoa i wie je na karku, odrzucajc gste loki na plecy. Ma na sobie ciemny sweter z golfem i czarny procho-wiec. Cosimo Di Lauro chce wyglda jak ikona przestpcy, wojownik ciemnoci. Schodzi po schodach wyprostowany, z wypit piersi. Jest kalek, kilka lat wczeniej spad z motocykla i od tego czasu kuleje. Ale zstpujc po schodach, pomyla take o tym. Opiera si na ramionach eskortujcych go karabinierw i w ten sposb ukrywa swoje kalectwo, idzie

normalnym krokiem. Wizerunek nowych przywdcw neapolitaskich organizacji przestpczych nie ma nic wsplnego z tradycyjnym wyobraeniem kamorysty. Nie maj wytrzeszczonych oczu szaleca jak Cutolo, nie pozuj na Luciana Liggio, nie s karykaturami Lu-cky'ego Luciano czy Ala Capone. Matrbc, The Crow, Pulp Fition najlepiej ilustruj, kim s i czego chc. To powszechnie znane obrazy, ktre pozwalaj obej si bez dodatkowych objanie. Jest to widowisko na wyszym poziomie ni przedstawienia z aktorami posugujcymi si enigmatycznym kodem porozumiewawczych mrugni czy symbolik z mitologii zbrodni zakazanych dzielnic. Cosimo patrzy prosto w obiektywy kamer telewizyjnych i aparatw fotograficznych, cofa brod, podnosi czoo. Nie pozwoli, eby znaleziono go w znoszonych dinsach i koszuli poplamionej sosem pomidorowym jak Brusca, nie okaza strachu jak Tot Riina, ktrego od razu wsadzono do helikoptera, nie da si zaskoczy rozespany jak Misso, boss neapolitaskiej dzielnicy Sa-nita. Wyrs w kulturze show biznesu i wie, jak zachowa si na scenie. Kreuje si na wojownika, ktry zrobi sobie krtk przerw na odpoczynek. Chce, eby wszyscy pomyleli, e paci za swoj nadmiern odwag, za zapa, z jakim prowadzi wojn. To wanie pokazuje jego twarz. Nie wyglda na aresztanta, sprawia raczej wraenie, jakby przemieszcza si do nowego orodka dowodzenia. Rozpoczynajc wojn wiedzia, e ryzykuje aresztowanie. Ale nie mia wyboru. Albo wojna, albo mier. I chce, eby to aresztowanie zostao uznane za jego zwycistwo, za oznak odwagi, dziki ktrej jest w stanie lekceway niebezpieczestwo, zrezygnowa z siebie dla dobra rodzinnej organizacji. Zgromadzeni mieszkacy dzielnicy na sam jego widok czuj ogie w odku. Zaczynaj rewolt: wywracaj samochody, rzucaj butelkami z benzyn. Grupowy atak histerii nie ma zatrzyma aresztowania, jak mogoby si wydawa, jedynie zapobiec vendetcie. Uchroni okolicznych mieszkacw od podejrze. Da zna Cosimowi, e nikt go nie zdradzi. Nikt z nich nie donis. To nie oni pomogli wpa na trop jego kryjwki, nie oni przyczynili si do odczytania hieroglifu jego ukrycia. Wszczynaj rewolt, aby przebaga jego gniew; ze spalonych policyjnych radiowozw, mietnikw uoonych w barykady, dymu poncych opon buduj metafizyczny stos ofiarny. Jeeli Cosimo bdzie mia cho cie podejrze, nie zd nawet spakowa walizek, bezlitosna gilotyna kamorry spadnie na nich nieuchronnie. Krtko po aresztowaniu modego bossa klanu arogancka twarz patrzca z podniesionym czoem w obiektywy kamer widnieje na ekranach telefonw komrkowych uczniw w Torre Annunziata, Quarto, Marano. Dziecinna prowokacja, zwyka gupota nastolatkw. Oczy wicie.-Ale Cosimo to przewidzia i zachowa si jak naley, eby postrzegano w nim bossa, eby zawadn sercami ludzi. Trzeba umie wykorzysta ekrany telewizorw i farb drukarsk gazet, trzeba umie wiza wosy we waciwy sposb. Cosimo jest modelem nowego przedsibiorcy Systemu. Wzorem nowej buruazji pozbawionej wszelkich zahamowa, pragncej za wszelk cen dominowa nad wszystkimi sektorami rynku, kontrolowa kade przedsiwzicie. Niczego si nie wyrzeka. Dokonanie wyboru nie oznacza ograniczenia pola dziaania, zamknicia innych moliwoci. Nie dla kogo, kto uwaa, e w yciu mona zdoby wszystko, jeeli jest si gotowym wszystko straci. Dokonanie wyboru bywa rwnoznaczne z podjciem ryzyka wizienia i mierci. Ale nie pociga za sob koniecznoci rezygnacji z czegokolwiek. Pragn wszystkiego, od razu i osiga to. Na tym polega urok Cosima Di Lauro i sia, ktrej jest symbolem. Wszyscy, cznie z tymi, ktrzy szczeglnie dbaj o wasne bezpieczestwo, kocz w ciasnej klatce emerytury, wczeniej czy pniej dowiaduj si, e ona przyprawia im rogi i spdzaj swoje ostatnie dni w towarzystwie patnej opiekunki z Polski. Dlaczego poddawa si depresji, po co szuka pracy, ktra pozwoli ci najwyej na ndzn wegetacj, po co na p etatu w tele-marketingu wydzwania godzinami do obcych ludzi. Lepiej zosta przedsibiorc. Ale prawdziwym. Zdolnym robi interesy na wszystkim, a take na niczym. Ernst Jiinger powiedziaby, e w wysokie drzewa

uderzaj pioruny. To samo powtrzyliby za nim bossowie, biznesmeni kamorry. Znajdowa si w centrum dziaania, w centrum wadzy. Uywa wszystkich jako rodka, a siebie uzna za cel. Kto uwaa, e to niemoralne, kto sdzi, e ludzko musi si kierowa zasadami etyki, e dziaalno gospodarcza ma swoje ograniczenia i poddana jest pewnym reguom, widocznie sam nie potrafi si zrealizowa, naley do tych, ktrych zwyciy rynek. Etyka jest limitem, ktry postawili sobie ludzie przegrani, obron pokonanego, moralnym usprawiedliwieniem dla tych, ktrym nie udao si wygra wszystkiego, stawiajc na wszystko. Prawo ma swj kodeks, w odrnieniu od sprawiedliwoci, ktra jest pojciem zupenie odrbnym. Sprawiedliwo jest abstrakcj, dotyczy wszystkich, w jej imieniu mona, w zalenoci od interpretacji, uniewinni lub skaza kadego czowieka: winni mog by ministrowie i papiee, wici i heretycy, rewolucjonici i reakcjonici. Winni mog by ci, ktrzy zdradzili, zabili albo tylko zbdzili. Winni, bo si zestarzeli i umarli. Winni, bo zostali pokonani i zwycieni. Mona zosta skazanym przez sd kierujcy si tradycyjn moralnoci i uniewinnionym przez trybuna koniecznoci. Wyraenia sprawiedliwo" i niesprawiedliwo" nabieraj znaczenia dopiero w konkretnej sytuacji. Wygrana albo przegrana. Krzywda zadana lub poniesiona. Jeeli kto ci obraa lub le traktuje, jest winien, jeeli natomiast wywiadcza ci jak przysug, naley do sprawiedliwych. Analizujc mechanizmy dziaania kamorry, naley kierowa si takimi wanie kryteriami. Osdza si w ten wanie sposb. To wystarczy. Musi wystarczy. To jedyny realny wymiar sprawiedliwoci. Kady inny ogranicza si do religii i konfesjonau. Jest to logika ksztatowana przez imperatyw ekonomiczny. Kamoryci nie goni za interesami, to interesy same pchaj si w ich rce. Logika kryminalnej przedsibiorczoci, sposb mylenia bossw, zbieny z ekstremalnym neoliberalizmem. Zasady postpowania dyktowane s przez interes gospodarczy, zysk, wymg zwycistwa nad konkurenq'. Nic innego si nie liczy. Reszta nie istnieje. Mc decydowa o yciu i mierci innych ludzi, wypromowa jaki produkt, zmonopolizowa jak cz rynku, inwestowa w awangardowych sektorach gospodarki - za tak wadz mona zapaci wizieniem lub yciem. Mie t wadz przez dziesi lat, przez rok, przez godzin. To nie najwaniejsze; wane, eby y naprawd, eby naprawd rzdzi - tylko to si liczy. Zwyciy na arenie gospodarczej i by w stanie patrze prosto w soce, jak to robi Raffaele Giuliano, boss Forcelli, ktry w wizieniu udowadnia wszystkim w ten sposb, e nie opuci spojrzenia nawet przed najsilniejszym wiatem. To ten sam Raffaele Giuliano, ktry posypa ostr papryk n, zanim wbi go w ciao krewnego jednego ze swoich wrogw, by zada dodatkowy, palcy ywym ogniem bl ostrzem zagbiajcym si w ciao powoli, centymetr po centymetrze. Wspwiniowie obawiali si go nie z powodu osawionego okruciestwa, ale z powodu siy jego woli, ktra bya tak potna, e mg wyzwa nawet soce. Mie wiadomo, e twoim przeznaczeniem jest rycha mier lub doywocie i jednoczenie, dziki sile swojej woli, panowa nad obrotem nieograniczonych wrcz kapitaw. Bossa mona zabi lub wsadzi do wizienia, ale utworzony przez niego system gospodarczy pozostanie, na jego miejsce przyjd inni i bd go ulepsza, transformowa i cign z niego zyski. Odbicie wiadomoci samuraja liberalizmu, ktry wie, e cena za wadz absolutn jest bardzo wysoka, znalazem w licie chopca zamknitego w poprawczaku, przeczytanym na pewnej konferencji przez ksidza, do ktrego by zaadresowany. Pamitam go dokadnie. Znam go na pami: Wszyscy, ktrych znaem, albo ju nie yj, albo siedz w wizieniu. Ja chc zosta bossem. Chc mie supermarkety, sklepy, fabryki, chc mie kobiety. Chc mie trzy samochody, chc te, eby wszyscy czuli respekt, kiedy wchodz do sklepu, chc mie magazyny na caym wiecie. A potem chc umrze. Ale umrze jak prawdziwy mczyzna, taki, ktry naprawd rzdzi. Chc, eby mnie zastrzelili". Tak wpywa na wspczesny wiat filozofia przedsibiorcw z przestpczych organizacji. Na ktrej zreszt zasadza si nowa wadza gospodarcza. Zawadn rynkiem za wszelk cen, mie

wadz. Wygrana finansowa cenniejsza od ycia. Od czyjegokol-wiek ycia, nawet od wasnego. Syszaem, e chopcw z Systemu nazywano gadajcymi trupami". W podsuchanej rozmowie telefonicznej, ktrej stenogram doczono do materiau dowodowego, jaki posuy Prokuraturze Antymafii do wydania w lutym 2006 roku nakazu zatrzymania, mody mczyzna tumaczy swemu rozmwcy, kim s nowi capozona w Secondigliano: - To modzi chopcy, ale to ju chodzce trupy, prawdziwe trupy, cho jeszcze yj. Oni nie maj adnych problemw, api za bro i zabijaj, ale sami ju dugo nie poyj... Chopcy - capozona, kamikadze klanu, ktrzy decyduj si na ryzyko mierci nie z powodw religijnych, ale dla pienidzy i wadzy. Za wszelk cen, jako jedyny sposb na ycie, na ycie, ktre jest co warte.

W nocy 21 stycznia, tej samej, ktrej aresztowano Cosima Di Lauro, znaleziono ciao Giulia Ruggiero. Spalony samochd i trup za kierownic. Ciao bez gowy. Gowa leaa na tylnym siedzeniu. Odcili mu j. Nie jednym uderzeniem siekiery, ale flexem, czyli pi tarczow do metalu, ktrej lusarze uywaj do szlifowania spaww. Narzdzie najbardziej okrutne, ale wanie dlatego oczywiste i jak najodpowiedniejsze. Najpierw tnie si ciao, potem koci karku. Prawdopodobnie zabjcy zrobili to na miejscu, bo na ziemi leay kawaki misa, wyglday jak flaczki. Nie rozpoczto nawet dochodzenia, ale nikt w okolicy nie mia wtpliwoci, e bya to tylko wiadomo. Symboliczna. Cosimo Di Lauro nie mgby zosta zatrzymany bez czyjego donosu. Okaleczone ciao Giulia Ruggiera byo, jak wyobraali to sobie wszyscy, ciaem zdrajcy. Przecie tylko zdrajca mg zosta zamordowany w taki sposb. Werdykt zapad, zanim jeszcze rozpoczo si ledztwo. Niewane, czy by suszny, czy zasugerowany. Patrzyem, nie schodzc ze skutera, na ten samochd, pozostawiony przy via Hugo Pratt, w ktrym na siedzeniu leaa obcita gowa. Do moich uszu docieray sowa o tym, w jaki sposb zabjcy spalili samochd i odcit gow, jak wlali benzyn do ust, woyli lont midzy zby i, podoywszy ogie, czekali, a twarz eksploduje. Uruchomiem moj vesp i odjechaem.

24 stycznia 2005 roku, kiedy przyjechaem na miejsce, lea na kafelkach podogi. Nie y. Karabinierzy chodzili nerwowo tam i z powrotem przed sklepem, gdzie miaa miejsce strzelanina. Jeszcze jedna. Kadego dnia jeden trup, to mogyby by sowa nowej neapolitaskiej piosenki" - powiedzia chopak ktry przystan przed sklepem. Zdj czapk przed zmarym, chocia z tego miejsca nie mg go widzie, a potem poszed dalej swoj drog. Killerzy weszli do sklepu z odbezpieczonymi pistoletami w rkach. Byo jasne, e nie przyszli z zamiarem obrabowania sklepu. Mieli zabi, ukara. Attilio prbowa schroni si za lad. Wiedzia, e to go nie uratuje, ale moe chcia w ten sposb da zna mordercom, e jest nieuzbrojony, e nie ma z tym wszystkim nic wsplnego, e nic zego nie zrobi. Zrozumia pewnie, e ci dwaj s onierzami kamorry, onierzami w wojnie rozptanej przez Di Lauro. Strzelili do niego, oprnili magazynki pistoletw i po wykonaniu zadania wyszli ze sklepu, kto powiedzia, e wyszli spokojnie, jakby przed chwil kupili telefon komrkowy, a nie zmasakrowali czowieka. Attilio Roman ley na pododze. Wszdzie peno krwi. Miao si wraenie, jakby jego dusza wycieka przez dziury, ktre kule wyciy w jego ciele. Kiedy widzisz tyle krwi, odruchowo dotykasz si, eby sprawdzi, czy nie jest twoja, ogarnia ci psychotyczny lk, e zranie si, nie zauwaywszy tego nawet, sprawdzasz, czy na twoim ciele nie ma krwawicych ran. W kadym razie nie potrafisz uwierzy, e w jednym tylko czowieku jest tyle krwi; jeste pewny, e w tobie jest jej na pewno mniej. Nawet kiedy ju

upewnisz si, e na pododze nie ma twojej krwi, niewiele ci to pomaga; czujesz si pusty w rodku, jakby naprawd mia krwotok: nogi uginaj si pod tob, w ustach wysycha lina, donie wydaj si rozpuszcza w tej gstej cieczy, pragniesz, eby kto spojrza na twoje oczy i sprawdzi, czy nie dostae anemii. Chciaby poprosi jak pielgniark o transfuzj, zjadby chtnie krwistego befsztyka, gdyby tylko nie czu takich dziwnych sensacji w odku i nie obawia si, e zaraz zwymiotujesz. Musisz zamkn oczy i zatrzyma oddech. Zapach skrzepej krwi, ktrym nasikn ju nawet tynk w pomieszczeniu, przypomina zapach zardzewiaego elaza. Musisz std natychmiast wyj, musisz wyj na powietrze, zanim krew posypi trocinami, bo ta mieszanka wydziela zapach tak wstrtny, e na pewno nie potrafiby powstrzyma odruchu wymiotnego. Sam nie wiem, dlaczego znowu zdecydowaem si pojecha na miejsce zabjstwa. Na pewno nie po to, eby zarejestrowa to, co ju si stao, zrekonstruowa tragedi, ktra si tutaj rozegraa. Nie ma sensu wpatrywa si w kka, narysowane kred wok usek naboi, w kka, ktre wygldaj jak dziecica gra. Trzeba sprawdzi, czy co pozostao. I ja chyba wanie po to tutaj przyjechaem. Szukam ladw czowieczestwa, sprawdzam, czy znajd lad, ktry naprowadzi mnie na jakie rozwizanie, nada sens temu, co si tutaj dzieje. Ciao Attiia leao jeszcze na pododze, kiedy pojawia si jego rodzina. Dwie kobiety, moe matka i ona, nie wiem. Po drodze podtrzymyway si nawzajem, szy, obejmujc si ramionami, jedyne, ktre miay jeszcze nadziej, e to, co do nich dotaro, to, o czym doskonale wiedz, e jest prawd, prawd jednak nie jest. S z sob zespolone, wzajemnie si podpieraj na chwil przedtem, zanim stan twarz w twarz z tragedi. To wanie w tych momentach, gdy ony i matki piesz do ciaa podziurawionego kulami, przekonujesz si, e czowiek naprawd bezsensownie i gupio wierzy, i wystarczy czego bardzo pragn, eby si zicio. Bo one cigle jeszcze nie trac nadziei. Wierz, e to jaka pomyka, czyje kamstwo, gupi art, nieporozumienie, ktrego ofiar pad karabinier zawiadamiajcy o zabjstwie. Jak gdyby ich uparta wiara moga zmieni bieg wypadkw. W takich chwilach natenie nadziei osiga niewyobraalnie wysoki poziom. Ale to nic nie pomoe. Pacz i krzyki od razu ujawni si cienia rzeczywistoci. Attilio ley na pododze. Pracowa jako sprzedawca w sklepie z telefonami, dorabia sobie w telemarketingu. Nie zdecydowali si jeszcze z on Natali na dzieci. Na razie nie mieli do czasu albo pienidzy, a moe pragnli je wychowywa gdzie indziej. I tak mija dzie za dniem na pracy, a kiedy Attilio uzbiera troch pienidzy i pojawia si taka moliwo, na spk z jeszcze jedn osob otworzy ten sklep, w ktrym znalaz swoj mier. Wsplnik Attiia by dalekim krewnym bossa Ba-coli, Pariante, ktry z kolei by pukownikiem" rodziny Di Lauro, ale przyczy si do secesjonistw. Attilio nie wiedzia o tym albo nie doceni wagi tego faktu, ufa wsplnikowi, uzna za najwaniejsze, e yje on ze swojej cikiej, moe nawet zbyt cikiej pracy. W tych stronach czowiek nie ma zbyt duego wpywu na swoje ycie, praca jest przywilejem, jeeli ju j masz, trzymasz si jej kurczowo, traktujesz jak wielkie szczcie, kaprys losu, ktry zechcia wanie ciebie obdarzy tym dobrodziejstwem. Nawet jeeli ta praca trzyma ci trzynacie godzin dziennie poza domem, pozostawia zaledwie p niedzieli wolnej i daje 1000 euro miesicznie, wystarczajce z ledwoci na zapacenie raty za mieszkanie. Tak czy inaczej, kiedy ju masz prac, musisz by wdziczny i nie zadawa za duo pyta - samemu sobie ani swemu losowi. Kto rzuca podejrzenia. I to dlatego ciao Attilia Roman moe zosta dodane do szeregu cia onierzy mafii zabitych w tych dniach. Zgin na tym samym wojennym froncie, cho z innych przyczyn. To klany decyduj, kim jeste i jak rol odgrywasz w tym konflikcie. Przydzia nastpuje bez udziau twojej woli. Kiedy wojsko kamorry wychodzi na ulice, jego onierze narzucaj wszystkim sens, motywy i przyczyny tego, w czym uczestnicz. Tak si zoyo, e sklep, w ktrym pracowa Attilio, symbolizowa interesy grupy Hiszpanw, a te wanie interesy naleao zniszczy. Natalia albo Nata, jak nazywa j Attilio, jest zamroczona t tragedi. Wysza za m dopiero przed czterema miesicami, ale nikt jej nie pociesza, na pogrzebie ma nie byo prezydenta Republiki ani

adnego ministra, burmistrz nie cisn jej rki. Moe to i lepiej, czowiek oszczdza sobie caego tego instytucjonalnego cyrku. mier Attilia otacza jednak aura niczym niezasuonej podejrzliwoci. Podejrzliwoci, ktra oznacza milczce przyzwolenie na rozkaz wydany przez kamorr. Kolejnym poddaniem si woli klanw. Ale koledzy, ktrzy pracowali w telemar-ketingu z Attyl, jak go nazywali z powodu jego zachannej chci ycia, organizuj pochody ku jego pamici. Nie ustaj w demonstrowaniu swojej solidarnoci z zamordowanym koleg pomimo tego, e na trasie ich przemarszw cigle zdarzaj si strzelaniny i krew wci spywa ulicami. Id z pochodniami, eby zmaza hab z Attyli, wykluczy wszelkie podejrzenia i wtpliwoci. Attyl zmar w miejscu pracy i z kamorr nie mia nic wsplnego. W rzeczywistoci po kadym zabjstwie podejrzenie pada na zamordowanego. Machina kamorry dziaa perfekcyjnie. Nie popenia bdw. Karze precyzyjnie. Przyjmujc takie zaoenie, daje si wiar klanowi, a nie rodzinie, nie kolegom, ktrzy od dawna znali ofiar, nie jej nieskazitelnej biografii. Machina kamorry miady ludzi bez winy, wciga ich na list strat ubocznych lub domnienanych winowajcw. Dwudziestoszecioletni Dario Scherillo zgin 26 grudnia 2004 roku, gdy jecha na swoim motocyklu. Trafiono go w twarz i klatk piersiow, zmar na ulicy, w kauy wasnej krwi, ktr zdya przesikn caa koszula. Jego wina polegaa na tym, e pochodzi z Casavatore, miejscowoci znajdujcej si w centrum konfliktu. W jego sprawie cigle panuje milczenie i niezrozumienie. Bez epitafium na grobie, bez tablicy pamitowej, bez komentarza w prasie. Kiedy kamorr kogo zabija, nie mona by niczego pewnym" - usyszaem od starszego mczyzny, ktry egna si znakiem krzya przy miejscu mierci Daria. Krew na ulicy jest jaskrawo czerwona. Nie kada krew ma taki kolor. Krew Daria jest purpurowa, zdaje si, jakby wci pyna wiea. Nie starcza trocin, eby j wchon. Wkrtce jaki samochd wykorzystuje wolne miejsce i parkuje na czerwonej plamie. I wszystko si koczy. Wszystko zostao ukryte. Zabjstwo Daria jest ostrzeeniem dla Casavatore, krwaw wiadomoci wysan w kopercie ciaa podziurawionego kulami. Jak w Boni, jak w Algierii, jak w Somalii, jak na jakiejkolwiek bratobjczej wojnie, w ktrej rzdzi chaos i bezad, w ktrej trudno zrozumie, kto po jakiej stoi stronie, w ktrej zabija si wasnego ssiada, psa, przyjaciela, krewnego. Najsabsze wizy krwi i najmniejsze podobiestwo wystawi ci na cel. Wystarczy przej przez ulic, eby oowiana kula okrelia czowieka raz na zawsze. Najwaniejsze, to sia jak najwicej blu, tragedii i strachu. Najwaniejsze, to pokaza bezwzgldn si, nienaruszalne panowanie, wadz prawdziw i absolutn, wadz, ktrej nikt nie moe si przeciwstawi. A wszyscy naucz si myle tak samo jak ci, ktrzy j posiadaj i bd si strzec, by jakim gestem lub sowem nie narazi si na ich gniew. I bd zachowywa si ostronie, mie si na bacznoci, bd milcze, uwaa, eby ochroni wasne ycie, eby nie dotkn przewodw pod wysokim napiciem. Kiedy oddalaem si z miejsca strzelaniny, a ciao Attilia Roman zabierano z ulicy, zaczem rozumie. Zaczem rozumie, dlaczego moja matka patrzy na mnie zawsze z tak trosk w oczach. Dlaczego nie pojmuje, co mnie tutaj trzyma, dlaczego std nie wyjedam, nie u-ciekam, dlaczego uparem si y w tym piekle. Zaczem si zastanawia, ilu ludzi zostao tutaj zabitych, odkd si urodziem. Liczba ofiar nie jest wskanikiem realnej wadzy kamorry. Jest to jednak na pewno wiadectwo najbardziej wymowne, takie, ktre natychmiast trafia do wyobrani, uderza w odek. Zaczynam wyliczanie: 100 zabitych w 1979 roku, w 1980 roku - 140, w 1981 roku - 110, w 1982 roku - 264, w 1983 roku - 204, w 1984 roku -155, w 1986 roku - 107, w 1987 roku - 127, w 1988 roku - 168, w 1989 roku - 228, w 1990 roku - 222, w 1991 roku - 223, w 1992 roku - 160, w 1993 roku - 120, w 1994 roku - 115, w 1995 roku -148, w 1996 roku - 147, w 1997 roku 130, w 1998 roku - 132, w 1999 roku - 91, w 2000 roku -118, w 2001 roku - 80, w 2002 roku - 63, w 2003 roku - 83, w 2004 roku - 142, w 2005 roku - 90. 3600 zabitych odkd si urodziem. Kamorra zabia wicej ludzi ni mafia sycylijska, wicej ni

'ndrangheta, wicej ni mafia rosyjska, wicej ni klany albaskie, wicej ni ETA w Hiszpanii i IRA w Irlandii razem wzite, wicej ni Czerwone Brygady, wicej ni Nuclei Armati Rivoluzionari i wszystkie zamachy bombowe we Woszech. Kamorra zabia najwicej ludzi. Mam przed o-czami pewien obraz. Jest to mapa wiata, ktra czsto pojawia si w gazetach, bez trudu znajdzie si j w numerach Le Monde Diplomatiue". S na niej rysunki pomieni w miejscach konfliktw na caej kuli ziemskiej. Kurdystan, Sudan, Kosowo, Timor Wschodni. Wzrok mimowolnie zatrzymuje si na poudniowych Woszech. Myl o grach ludzkich zwok, jakie mona by utworzy po kadej wojnie kamorry, mafii, 'ndranghety, Sacra Coro-na Unita w Apulii czy Basilischi w Bazylikacie. Ale w tym miejscu nie ma symbolu ognia. Jestemy w sercu Europy, tutaj ksztatuje si gospodarka europejskiego pastwa. Niewane, na jakich zasadach. Fakt, e sia robocza grznie w bagnie peryferii, wrze gniewem w betonowych blokach, wrd mieci, w zakadach produkcyjnych pracujcych na czarno" i w skadach z kokain, jest waciwie korzystny. Lepiej, eby nikt nie komentowa tego, co si tutaj dzieje, lepiej, eby to wszystko wygldao na konflikt midzy bandami kryminalistw, wojn ndzarzy. I zaczynasz rozumie zoliwy umieszek przyjaci, ktrzy przed laty wyjechali do Padwy czy Mediolanu i nie wiedz, co si z tob przez ten czas dziao. Mierz ci wzrokiem od stp do gw, jakby chcieli oszacowa twj ciar gatunkowy i odgadn, czy jeste chiachiel-lo, czy te bbuono - przegrany, czy moe kamorysta. Stoisz na rozstaju drg, ale ju wiesz, ktr z nich pjdziesz, i nie wierzysz, eby mogo ci na niej spotka co dobrego. Wrciem do domu, ale nie potrafiem si uspokoi. Wyszedem na ulic i zaczem biec, szybko, coraz szybciej. Nogi wykrcay mi si w kolanach, pity uderzay o poladki, ramiona poruszay si w stawach niezalenie od mojej woli, jak u marionetki. Nie przestawaem biec. Serce bio mi mocno, jzyk i zby byy zatopione w linie. Czuem, jak krew pulsuje w mojej szyi, jak zalewa klatk piersiow, byem bez tchu, nabieraem powietrza i natychmiast wyrzucaem je z nozdrzy jak rozjuszony byk. Biegem jeszcze, z zamknitymi oczami, cho czuem, e pali mnie twarz i mam lodowate rce. Czuem si, jakby bya we mnie caa ta krew, ktr widziaem rozlan na ulicy. Dotarem do brzegu morza. Wskoczyem na falochron. Ciemnoci nocy zagszczaa mga, nie byo nawet wida wiate statkw zacumowanych w zatoce. Woda marszczya si coraz bardziej, podnosiy si fale, ale wygldao to tak, jakby wystrzegay si dotknicia bota przy brzegu. Nie wracay te jednak do otwartego morza. Przemieszczay si tam i z powrotem w wskim pasie wody, upierajc si przy niemoliwym bezruchu, uczepiwszy si grzebienia piany. Zagubione, nie wiedziay, gdzie morze jest jeszcze morzem.

Po kilku tygodniach zaczli si pojawia dziennikarze. Zewszd. Nagle odkryto, e kamorra znw zacza egzystowa na terenie, na ktrym spodziewano si mie do czynienia ju tylko ze zwykymi bandami pospolitych kryminalistw i ulicznymi zodziejami. W cigu kilku godzin Secondigliano znalazo si w centrum zainteresowania. Przybyli specjalni korespondenci i fotoreporterzy najwaniejszych agencji prasowych; nawet BBC zainstalowaa sta stacj transmisyjn, miejscowi chopcy fotografowali si z kamerzyst trzymajcym na ramieniu sprzt z dobrze widocznym logo CNN. Ci sami, co u Saddama" - artuj mieszkacy Secondigliano. S filmowani przez te kamery i czuj si, jakby znaleli si w samym rodku cikoci wiata. Wydaje si, jakby to zainteresowanie dziennikarzy po raz pierwszy przyznao temu miejscu racj istnienia. Jatka w Secondigliano przycigna uwag opinii publicznej, ktra przez dwadziecia lat bya lepa na poczynania kamorry. Na pnocnych peryferiach Neapolu faida zbiera swoje niwo w szybkim tempie, dopasowuje si do zasad dziennikarstwa karmicego si sensacj, w niespena miesic produkuje dziesitki ofiar. Jakby kto wymyli j specjalnie po to, eby kady korespondent mg mie swojego zabitego ka-moryst. Korzy dla wszystkich. Gazety wysay grupy modych staystek,

aby nabray dowiadczenia. Wszyscy wycignli swoje mikrofony, kamery filmuj ponur, kanciast sylwet Veli. Ktrej z modych dziennikarek udao si nawet przeprowadzi wywiad telewizyjny z domniemanymi dealerami, pokazujc ich w kadrze od tyu. Mao kto odmawia drobniakw heroinistom, ktrzy bekocz na zamwienie swoje historie. Dwie staystki zrobiy sobie zdjcie na tle wraku spalonego samochodu, ktrego nikt jeszcze nie zdy usun. Bd miay pamitk z pierwszej pracy korespondenta wojennego. Pewien Francuz zadzwoni do mnie z pytaniem, czy powinien zaoy kamizelk kuloodporn, bo chce sfotografowa will Cosima Di Lauro. Ekipy dziennikarskie jedziy po dzielnicy w samochodach, robiy zdjcia, filmoway, zachowyway si jak naukowcy dokumentujcy las, ktry wkrtce zamieni si w sceniczne dekoracje. Jeden z dziennikarzy wszdzie chodzi z obstaw. Nie mg zrobi nic gupszego, jeeli chcia opowiedzie o Secondigliano. Scampia nie jest miejscem niedostpnym, wrcz przeciwnie: powodzenie tego swoistego bazaru z narkotykami polega wanie na tym, e jest dostpny dla kadego. Dziennikarze poruszajcy si z obstaw mog zobaczy tylko to, o czym ju wiedz z notatek prasowych. To tak, jakby patrze w ekran komputera, tyle e w ruchu. Ponad stu dzienikarzy w cigu niespena dwch tygodni. Nagle to najwiksze w Europie centrum obrotu narkotykami zaczyna istnie. Nawet policjanci byli oblegani przez korespondentw prasowych i telewizyjnych, z ktrych kady chcia uczestniczy w policyjnych akcjach, zobaczy przynajmniej jednego zatrzymanego dealera, przynajmniej jedno przeszukane mieszkanie. Wszyscy chcieli zamieci w pitnastominutowej korespondencji ujcie zarekwirowanego karabinu maszynowego lub przestpcy w kajdankach. Niektrzy oficerowie, eby pozby si reporterw i nie-opierzonych dziennikarzy ledczych, pozwalali im fotografowa policjantw w cywilnych ubraniach, ktrzy udawali dealerw. To by jedyny sposb, eby da im, czego chcieli, nie tracc za duo czasu. To, co najgorsze, w jak najkrtszym czasie. A najgorsze ze wszystkiego, prawdziwy horror, to transmisje z tragedii. Krew, wntrznoci, lady strzaw, dziurawe czaszki, spalone ciaa. Ale i tak najstraszniejsze sceny, jakie mogli pokaza, byy niczym w porwnaniu z rzeczywistoci. Wielu dziennikarzy sdzi, e Secondigliano to co w rodzaju getta Europy, miejsce bezgranicznej ndzy. Gdyby nie uciekali std od razu, zauwayliby moe, e znaleli si w miejscu, gdzie znajduj si kolumny wspierajce ca gospodark, ukryta kopalnia zota, mroczne rdo energii dla bijcego serca rynku. Dostawaem od dziennikarzy telewizyjnych najbardziej nieprawdopodobne propozycje. Byli tacy, ktrzy chcieli, ebym zaoy sobie na ucho mikroskopijn kamer i chodzi z ni po ulicach co to ja ju wiem ktrych" i za ludmi co to ja ju wiem jakimi". Marzyli o tym, eby zrealizowa w Scampii odcinek re-ality show, w ktrym znalazyby si sceny sprzeday narkotykw i zabjstwa. Pewien scenarzysta da mi maszynopis swojego scenariusza, opowiadajcego histori z mnstwem krwi i trupw, w ktrej szatan Nowej Ery rodzi si w dzielnicy Terzo Mondo. Przez miesic prawie kadego wieczoru byem zapraszany przez ekipy telewizyjne na kolacje, podczas ktrych zadawano mi mnstwo pyta, w wikszoci absurdalnych, eby wycign ode mnie jak najwicej informacji. W Secondigliano i Scampii, w okresie faidy klanw, utworzy si prawdziwy rynek pilotw, informatorw, indiaskich przewodnikw po tym rezerwacie kamorry. Z czasem wielu chopcw opracowao wasn technik przycigania klientw. Krcili si wok wozw transmisyjnych i udawali, e rozprowadzaj midzy sob prochy. Kiedy tylko ktry z dziennikarzy znajdowa w sobie do odwagi, by zbliy si do nich, owiadczali, e s gotowi opowiedzie im o yciu codziennym w Secondigliano, przekaza najrniejsze informacje, pozwoli si sfilmowa. I od razu podawali cennik. 50 euro za opowie, 100 za oprowadzenie po punktach sprzeday narkotykw, 200 za wejcie do mieszkania dealera w Vele. eby pozna cykl obrotu zota, nie wystarczy koncentrowa si tylko na kopalniach i grudkach kruszcu. W przypadku kamorry mona zacz od Secondigliano i pody potem ladem inwestycji klanw. Wojny kamorry sprawiaj, e miejscowoci zdominowane przez klany pojawiaj si na mapie

geograficznej. Miejsca te le na terenach Kampanii oddalonych od morza, nazywanych czasem woskim Dzikim Zachodem, o ktrych mwi si, e jest tam wicej karabinw maszynowych ni widelcw. Ale o-prcz przemocy, ktra wybucha od czasu do czasu, rodzi si tutaj ogromny potencja finansowy, z ktrego mieszkacy tych okolic widz tylko odlege przebyski. O tym nikt w mediach nie mwi, serwisy i doniesienia prasowe s pene obrazw zdegenero-wanych neapolitaskich peryferii.

29 stycznia ginie od strzaw Yincenzo De Gennaro. 31 stycznia Yittorio Bevilacqua umiera rwnie gwatown mierci w sklepie spoywczym, l lutego zostaj zamordowani Giovanni Orabo-na, Giuseppe Pizzone i Antonio Patrizio. Dochodzi do tego przy uyciu starej, dobrze wyprbowanej metody: zabjcy przebieraj si za policjantw. Giovanni Orabona mia 23 lata i gra w ataku druyny Real Casavatore. Szli w trjk po ulicy, kiedy zatrzyma ich samochd z kogutem policyjnym na dachu. Wysiado z niego dwch mczyzn, pokazali legitymacje policyjne. Chopcy nie prbowali ucieka, nie stawiali te oporu. Wiedzieli, jak naley si zachowa w takich sytuacjach. Pozwolili sobie zaoy kajdanki i weszli do samochodu. Po jakim czasie auto nagle zatrzymao si, kazano im wysi. Trzej porwani by moe nie zorientowali si od razu, o co chodzi, ale kiedy zobaczyli pistolety w rkach mczyzn, wszystko byo dla nich jasne. Wpadli w puapk. To nie byli policjanci, lecz Hiszpanie, secesjonici. Dwch chopcw, zabitych strzaami w gow, zmaro od razu, trzeci, sdzc ze ladw, prbowa ucieczki, ale z rkami zwizanymi na plecach mg utrzyma rwnowag tylko dziki ruchom gowy. Przewrci si. Podnis si i bieg dalej. Przewrci si raz jeszcze. Dogonili go, wcisnli pistolet do ust. Zabity chopak mia zamane zby, prbowa ugry luf, odruchowo, w desperackiej prbie zniszczenia narzdzia, ktrym zostanie mu zadana mier.

27 lutego nadesza z Barcelony wiadomo o aresztowaniu Raf-faele Amata. Gra wanie w kasynie w black jacka, eby pozby si gotwki. Rodzinie Di Lauro udao si uderzy tylko w jego kuzyna Rosaria: spalili mu dom. Amato, wedug aktu oskarenia prokuratury neapolitaskiej, by charyzmatycznym bossem Hiszpanw. Urodzi si na via Cupa delFArco, tej samej, przy ktrej mieszka z rodzin Paolo Di Lauro. Znaczenie Amato wzroso, kiedy powierzono mu kontrol nad obrotem narkotykami i zarzdzanie rzutami" przy inwestowaniu kapitau kamorry. Wedug zezna skruszonych" oraz wynikw ledztwa Antymafii, mia nieograniczony kredyt u midzynarodowych dostawcw i mg importowa bezporednio od nich tony kokainy. Teraz w kasynie policjanci w kominiarkach rzucili go twarz na ziemi. Nie byo to pierwsze aresztowanie Raffaele Amata: zatrzymano go jaki czas wczeniej w hotelu w Casandrino, razem z innym ka-moryst oraz z wanym albaskim handlarzem narkotykw, ktremu zawsze towarzyszy doskonay tumacz, siostrzeniec jednego z ministrw Albanii. 5 lutego przysza kolej na Angela Romano. 3 marca Davide Chiarolanza zosta zastrzelony w Melito. Rozpozna killerw, by moe umwi si z nimi na spotkanie. Zgin, biegnc do swojego samochodu, prbujc ucieczki. Faidy nie zatrzymaa ani prokuratura, ani policja z karabinierami. Siy porzdku publicznego tamoway krwotok, usuway kolejne macki mafii, ale nie byy w stanie cakowicie zatrzyma jatki. Podczas gdy powana prasa, posikujc si codziennymi doniesieniami kroniki kryminalnej, nie radzia sobie z interpretacj i ocen wydarze, pewien neapo-litaski dziennik jakim sposobem dowiedzia si, e Hiszpanie oraz Di Lauro, dziki mediacji rodziny Licciardi, zawarli pakt o chwilowym zawieszeniu broni. Zaleao na tym klanom z Secon-digliano, a take, prawdopodobnie, kamorystom z innych grup, ktrzy obawiali si, e obecny

konflikt przerwie wieloletni cisz otaczajc ich dziaania, tak korzystn dla ich interesw. Naley pozwoli, aby wymiar sprawiedliwoci na nowo spokojnie zapomnia o tym obszarze skoncentrowanej przestpczoci. Treci paktu nie zapisa ktry z charyzmatycznych bossw noc, po kryjomu w swojej wiziennej celi, przemycajc go potem za mury wizienia, by rozprowadzono go w najgbszej tajemnicy midzy zainteresowanymi. Tre paktu zostaa opublikowana na amach prasy, na stronach neapolitaskiego dziennika, w artykule podpisanym przez Simone Di Meo 27 czerwca 2005 roku w Kronikach Neapolitaskich". Tak, aby wszyscy mogli go przeczyta i zrozumie. Oto jakie byy warunki porozumienia: 1. Secesjonistom zostan zwrcone lokale mieszkalne w Se-condigliano i Scampii, ktre musieli opuci midzy listopadem a styczniem. Grupy ogniowe rodziny Di Lauro zmusiy wtedy okoo 800 osb do opuszczenia swoich mieszka. 2. Monopol klanu Di Lauro na rynku narkotykowym ju nie istnieje. Nie ma powrotu. Terytorium zostanie podzielone spra wiedliwie. Prowincja bdzie nalee do secesjonistw, Neapol pozostanie przy Di Lauro. 3. Secesjonici bd mogli importowa narkotyki wasnymi ka naami, bez porednictwa rodziny Di Lauro. 4. Prywatne vendetty nie mog mie nic wsplnego z interesa mi; biznes musi by stawiany zawsze na pierwszym miejscu, przed osobistymi porachunkami. Jeeli w przyszoci kto rozpocznie vendett zwizan z obecnym konfliktem, nie moe to doprowadzi do ponownej wojny; naley to traktowa jako spraw prywatn".

Wszystko wskazuje na to, e superboss z Secondigliano powrci. Sygnay dochodz zewszd, od Apulii po Kanad. Suby specjalne od miesicy robi wszystko, by go zapa. Paolo Di Lauro zostawia lady, bardzo drobne, prawie niewidoczne, jak jego wadza przed faid. Istniej podejrzenia, e podda si operacji w pewnej klinice w Marsylii, tej samej, w ktrej leczy si boss sycylijskiej cosa nostry, Bernardo Provenzano. Wrci, eby parafowa ukad o zawarciu pokoju lub eby naprawi szkody. Ju tu jest, czuje si jego obecno, zmienia si atmosfera. Boss znikn przed dziesiciu laty, ale wedug sw pewnego kamorysty podsuchanych w rozmowie telefonicznej: musia wrci, nawet za cen wizienia". Boss widmo, ktrego twarzy nie znaj nawet stowarzyszeni w klanie. Jeden z nich baga bossa Maurizia Pre-stieriego: Prosz ci, pozwl mi go zobaczy. Popatrz tylko przez chwil i zaraz potem sobie pjd!". Paola Di Lauro zatrzymano przy via Canonico Stornaiuolo 16 wrzenia 2005 roku. Schroni si w skromnym mieszkaniu Fortu-naty Liguori, konkubiny jednego z kamorystw niszej rangi. A-nonimowy dom, podobny do tego, w jakim ukrywa si jego syn Cosimo. W betonowej dungli atwiej si zamaskowa, mieszkacy takich domw nie maj twarzy, nikt nie zwraca uwagi na haasy. Miasto moe zapewni nieistnienie doskonalsze, ni gdyby schowa si w dziurze zamknitej klap wazu albo w kapsule z podwjnym dnem. Mao brakowao, a doszoby do aresztowania Paola Di Lauro ju wczeniej, dokadnie w dniu jego urodzin. To dopiero wyzwanie: usi z rodzin do stou na przyjciu urodzinowym, podczas gdy poszukuj ci agenci policji poowy Europy. Kto go ostrzeg. Kiedy karabinierzy weszli do willi rodziny Di Lauro, zastali nakryty st z pustym miejscem przeznaczonym dla niego. Tym razem speqalne oddziay karabinierw, tzw. RO (Raggruppamento Operativo Speciale) uderzaj ze stuprocentow pewnoci. Karabinierzy s bardzo zdenerwowani, kiedy wchodz o czwartej nad ranem do kryjwki kamorysty. Spdzili ca noc na obserwacji domu. Ale boss nie stawia najmniejszego oporu, wrcz uspokaja agentw:

- Wejdcie... jestem spokojny... nie ma problemu. Samochd, w ktrym siedzi Paolo Di Lauro, eskortuje dwadziecia wozw policyjnych, do tego jeszcze cztery motocykle, ktre wyprzedzaj kolumn i kontroluj, czy trasa jest bezpieczna. Kolumna jedzie z du szybkoci, boss siedzi w kuloodpornym aucie. Byy trzy moliwe trasy przejazdu. Mona byo wybra via Capodimonte, po czym przemierzy z najwiksz prdkoci via Pessina i piazza Dante, mona te byo zablokowa corso Secondigliano, z niego wjecha na drog objazdow i skierowa si na Yomero. W razie komplikacji przewidziano moliwo odtransportowania przestpcy helikopterem. Motocyklici ostrzegaj, e na trasie przejazdu jest jaki podejrzany samochd. Wszyscy spodziewaj si strzelaniny, ale okazuje si, e to faszywy alarm. Boss przybywa bez przeszkd do komendy karabinie-rw przy via Pastrengo w samym centrum Neapolu. Helikopter znia si do ldowania, podnosi kurz z klombu na rodku placu. W wirujcym powietrzu fruwaj worki plastykowe, zuyte chusteczki higieniczne i strony gazet. Wir mieci. Nie ma adnego niebezpieczestwa. Ale trzeba narobi jak najwicej szumu wok tego aresztowania, pokaza, e udao si to, co wydawao si niemoliwe: udao si zapa bossa. Kiedy sznur wozw przybywa pod komend, czekaj tam ju dziennikarze i fotografowie. Widzc to, karabinierzy wychylaj si mocno z samochodw, niektrzy siadaj na ramach okien, w kamizelkach kuloodpornych, z kominiarkami na twarzach, ramiona wycigaj w gr w gecie triumfu, w doniach trzymaj pistolety. Po aresztowaniu Giovanniego Brusci kady karabinier i policjant chciaby mie takie zdjcie. Nagroda za noce spdzone na obserwacji podejrzanych, satysfakcja z upolowania grubego zwierza, ch pojawienia si na pierwszych stronach gazet. Kiedy Paolo Di Lauro wychodzi z komendy, nie zachowuje si arogancko jak syn przy aresztowaniu. Gow trzyma nisko pochylon, wzrok ma wbity w ziemi, w obiektywach kamer i aparatw fotograficznych wida tylko jego ysin. Moliwe, e w ten sposb chce si zabezpieczy na przyszo. Gdyby pozwoli si sfotografowa setkom obiektyww pod rnymi ktami, gdyby pozwoli si sfilmowa dziesitkom kamer telewizyjnych, pokazaby swoj twarz caej Italii. Znalazaby si wtedy na pewno niejedna osoba, ktra rozpoznaaby w nim ssiada, czowieka widywanego w okolicy. Lepiej nie uatwia dochodze, lepiej nie ujawnia swoich tajnych szlakw. Niektrzy uwaaj, e boss trzyma gow nisko spuszczon, bo po prostu przeszkadzaj mu byski fleszy i kamery oraz to, e robi si z niego widowisko. Po kilku dniach Paolo Di Lauro zosta przywieziony do sdu, do sali nr 215. Zajem miejsce wrd publicznoci, midzy znajomymi i krewnymi oskaronego. Jedynym sowem wypowiedzianym przez bossa byo: obecny". Wszelkie inne informacje przekazywa bezgonie. Gesty, mrugnicia, umiechy to kod, za pomoc ktrego komunikowa si ze swojej klatki z ludmi obecnymi na sali. Pozdrawia, odpowiada, uspokaja. Miejsce za moimi plecami zaj potny, szpakowaty mczyzna. Przez moment wydawao mi si, e Paolo Di Lauro koncentruje wzrok na mnie; w rzeczywistoci dostrzeg czowieka siedzcego za mn. Patrzyli na siebie dusz chwil, po czym boss mrugn do niego. Wiadomo o aresztowaniu rozesza si szeroko, wielu ludzi przybyo do sdowej sali, eby przekaza pozdrowienie bosso-wi, ktrego nie widzieli przez cae lata, kiedy ukrywa si przed wymiarem sprawiedliwoci. Paolo Di Lauro mia na sobie dinsy i ciemn koszulk polo. Na nogach buty firmy Paciotti, ktre w tych stronach nosz wszyscy waniejsi kamoryci. Stranicy wizienni zdjli mu kajdanki. Przeznaczono dla niego osobn klatk. Na sal sdow wchodz przedstawiciele rodzin z Almanachu Gotajskiego pnocnych peryferii Neapolu: Raffaele Abinan-te, Enrico D'Avanzo, Giuseppe Criscuolo, Arcangelo Yalentino, Maria Prestieri, Maurizio Prestieri, Salvatore Britti i Yincenzo Di Lauro. Ludzie bossa i byli ludzie bossa, umieszczeni oddzielnie: w jednej klatce ci, ktrzy pozostali mu wierni, w drugiej Hiszpanie. Najbardziej elegancko prezentowa si Prestieri, w granatowej marynarce i bkitnej koszuli Oxford. To on jako pierwszy zbliy si do pancernej szyby, ktra oddzielaa go od Paola Di Lauro.

Przywitali si. Podszed take Enrico D'Avanzo, udao mu si wyszepta co przez szczeliny midzy taflami szka. Wielu czonkw klanu dawno nie widziao si z bossem. Syn Yincenzo nie spotka si z nim od 2002 roku, od kiedy zacz ukrywa si przed policj w Chivasso w Piemoncie, gdzie aresztowano go w 2004 roku. Nie spuszczaem wzroku z bossa. Kady jego gest, kade skrzywienie ust mona by opatrzy wieloma stronami interpretacji, stanowiy cz rozlegego kodu tego specyficznego jzyka migowego. Milczcy dialog, jaki przeprowadzi z synem, by szczeglnie niezwyky. Yincenzo palcem wskazujcym dotkn serdecznego palca lewej doni, jakby pytajc o obrczk. W odpowiedzi boss przesun rkami z dwch stron gowy, a nastpnie zacz nimi rusza, jakby krci kierownic samochodu. Nie potrafiem odczyta tych gestw. Wedug interpetacji prasy Yincenzo zapyta ojca, dlaczego nie nosi obrczki, na co ojciec da mu do zrozumienia, e karabinierzy odebrali mu cae zoto. Po dugiej serii mrugni, gestw, skrzywie ust, ruchw doni przy szybie pancernej Paolo Di Lauro znieruchomia i patrzy ju tylko z umiechem na syna. Przesali sobie pocaunek przez szko. Adwokat bossa pod koniec rozprawy poprosi w imieniu swojego klienta o pozwolenie na uciskanie syna. Udzielono mu go. Pilnowao ich siedmiu policjantw. Jeste blady - powiedzia Yincenzo, na co ojciec odpowie dzia, patrzc mu w oczy: Ta twarz od wielu ju lat nie widziaa soca. Mafiosi ukrywajcy si przed policj w momencie zatrzymania s czsto u skraju si. Status ciganych przez prawo nie tylko przeszkadza im w korzystaniu z dobrodziejstw bogactwa, ale u-zalenia ich cakowicie od gwnego sztabu klanu, ktrego uznanie jest tak naprawd jedynym miernikiem ich sukcesu finansowego i spoecznego. Przymus zachowywania zawsze i wszdzie rodkw bezpieczestwa, chorobliwa, wrcz obsesyjna potrzeba planowania kadego kroku, konieczno spdzania wikszoci czasu w zamkniciu na koordynowaniu przynajmniej z daleka interesw i przedsiwzi klanu czyni z nich ofiary wasnej dziaalnoci, winiw swoich biznesw. Pewna kobieta, ktr poznaem w sali sdowej, opowiedziaa mi epizod z ycia Paola Di Lauro. Z wygldu przypominaa nauczycielk, miaa wosy ufarbo-wane bardziej na to ni na blond, z widocznymi odrostami. Mwia zachrypnitym, niskim gosem. Opowiadaa o czasach, kiedy Paolo Di Lauro porusza si jeszcze po Secondigliano, muszc skrupulatnie przestrzega ustalonych procedur. Kobieta sprawiaa wraenie, jakby byo jej przykro, e boss jest zmuszony do tylu wyrzecze. Powiedziaa mi, e Di Lauro mia pi identycznych samochodw w tym samym kolorze, z tym samym numerem rejestracyjnym. Kiedy musia si gdzie uda, wyjeday wszystkie, ale on, rzecz jasna, siedzia tylko w jednym z nich. Wszystkie jechay z eskort i nawet ludzie z obstawy nie wiedzieli, ktry z piciu wiezie szefa. Gdy samochd, ktry mieli ochrania, wyjeda z willi, oni po prostu zapuszczali silniki i jechali za nim. Niezawodny sposb, eby unikn ryzyka zdrady, eby nikt nie mg donie o tym, e boss wyjeda z domu. Kobieta opowiadaa ze wspczuciem o tym samotnym, cierpicym czowieku, ktry wci ryzykowa, e kto go zabije. Po caym tym przedstawieniu z uciskami, pozdrowieniami, mrugniciami, z niem gestykulacj ludzi sprawujcych w sposb okrutny i bezwzgldny wadz w Neapolu, szyba pancerna oddzielajca bossa od innych bya pokryta tustymi plamami: odciskami ust i ladami doni.

Po niespena 24 godzinach od aresztowania bossa przy rondzie w Arzano zapano modego mczyzn, Polaka, ktry drc jak li, prbowa zrzuci na wysypisko mieci ogromny, ciki wr. Jak si pniej okazao, emigrant od niedawna pracowa jako mechanik w garau Edoarda La Monica. Bardzo sabo mwi po wosku, by wybrudzony krwi i tak wystraszony, e nie potrafi wykona adnego ruchu. W worku byy zwoki. Zwoki czowieka

zakatowanego, poddanego najwymylniejszym torturom, zwoki znieksztacone w sposb tak przeraajcy, e trudno wyobrazi sobie, jak do tego doszo. Gdyby kto, jakim sposobem, zdoa pokn bomb i gdyby ta bomba wybucha mu potem w odku, nie zmasakrowaaby ciaa w sposb tak straszny. Ciao naleao do Edoarda La Monica, ale nikt nie rozpoznaby rysw jego twarzy. Zostay w niej tylko usta, reszta bya zmiadona. Zwoki byy podziurawione i pokryte skorup krwi. Zwizali go, po czym pak nabit gwodmi torturowali godzinami. Kade uderzenie nie tylko amao koci, ale take zostawiao dziury; gwodzie .wchodziy w ciao i wychodziy, by wbi si zaraz w inne miejsce. Obcili mu uszy, odcili jzyk, zamali przeguby doni, wykuli oczy rubokrtem, wszystko na ywo, kiedy by jeszcze przytomny. Zabili go ciosem motka w twarz, a na koniec wykroili noem krzyyk na ustach. Zwoki miay zosta wyrzucone na wysypisko mieci, eby znaleziono je zgnie, wymieszane z odpadkami. Wiadomo zapisana na zmasakrowanym ciele zostaa odczytana przez wszystkich, chocia o jej prawdziwoci nie wiadczy nic oprcz tortur, jakim je poddano. Obcili ci uszy, ktrymi usyszae, gdzie ukrywa si boss; zamali przeguby rk, ktre wycigne po zapat za zdrad; wykuli oczy, ktrymi widziae to, o czym potem powiedziae za pomoc jzyka, ktry dlatego wanie ci odcili. Stracie twarz przed Systemem i dlatego teraz stracie j po raz drugi. Usta masz ostemplowane krzyem, zamknite na zawsze znakiem wiary, ktr zdradzie. Edoardo La Monica by nienotowany. By za to obciony nazwiskiem, przynalenoci do rodziny, ktra jako jedna z pierwszych przyczynia si do tego, e Secondigliano stao si krlestwem kamorry, jej centrum gospodarczym. To w tym klanie Paolo Di Lauro stawia swoje pierwsze kroki w przestpczym zawodzie. mier Edoarda La Monica przypomina mier Giulia Ruggiero. Obaj zostali poddani torturom, zamczeni na mier krtko po aresztowaniu bossw. Odarci z misa i skry, pobici, zmasakrowani. Ju dawno nie mielimy do czynienia z morderstwami popenianymi z tak ewidentn intencj nadania im roli symbolu. Po raz ostatni spotkalimy si z tym pod koniec panowania klanu Cutola, kiedy killer Pasuale Barra, zwany 'O Nimale, czyli zwierz" ju w wizieniu zabi Francisa Turatello i wbi zby w jego serce, wyrwawszy mu je z piersi goymi rkami. Od tamtego czasu nikt ju nie odprawia rytuaw tego rodzaju. Wskrzesia je dopiero wojna w Secondigliano, przypomniaa, e kady gest, kady centymetr ludzkiego ciaa, kade sowo moe by narzdziem komunikacji wojennej.

Podczas konferenq'i prasowej oficerowie ROS-u podali do publicznej wiadomoci, e kryjwk Paola di Lauro odnaleziono, ledzc pewn kobiet, ktra czsto w jednym i tym samym sklepie kupowaa jego ulubion ryb, morlesza. Ta wersja wydaje si a nazbyt wygodna dla tych, ktrym zaley na zniszczeniu wizerunku bossa o ogromnej wadzy i przedstawienia go jako czowieka z pospolitymi sabociami, ktry daje si zapa tylko dlatego, e jest akomy. W Secondigliano nawet przez chwil nie dano wiary historii z morleszem. Wielu uwaao, e aresztowanie Paola Di Lauro nastpio za spraw SISDE (Sendzio per le Infor-mazioni e la Sicurezza Democratica). Interwencja SISDE zostaa potwierdzona ofiq'alnie, ale w Secondigliano nie zauwaono obecnoci sub specjalnych. Niektrzy dziennikarze postawili hipotez, e SISDE opacao na tym terenie informatorw. Zdarzyo mi si par razy usysze fragmenty rozmw w barze, ktre potwierdzayby to przypuszczenie. Mczyni zamawiajcy poranne espresso lub cappuccino i rogalik mwili midzy sob: - Syszaem, e paci ci James Bond... Dwa razy zdarzyo mi si w tych dniach usysze, jak kto robi aluzj do 007. Nazbyt to baha podstawa do wycigania jakichkolwiek wnioskw, ale jednoczenie zbyt niezwyky zbieg okolicznoci, by nie zwrci na niego uwagi. Strategia sub specjalnych przy aresztowaniu Paola Di Lauro prawdopodobnie polegaa na ustaleniu, ktrzy z kamorystw s odpowiedzialni za system ochrony i alarmowania, za czujki i strae, i

na przekupieniu ich, eby w odpowiedniej chwili przesunli swoich podwadnych w inne rejony dzielnicy, zapobiegajc zaalarmowaniu bossa. Rodzina La Monica zaprzecza, jakoby Edo-ardo mg by w jakikolwiek sposb zamieszany w aresztowanie bossa i utrzymuje, e Edoardo nigdy nie nalea do Systemu, e ba si klanu i jego interesw. Moliwe, e zapaci za innego czonka swojej rodziny, ale chirurgiczna precyzja tortur wiadczyaby raczej o tym, e wiadomo bya przeznaczona bezporednio dla niego, a nie wysana za pomoc jego ciaa komu innemu. Pewnego dnia zobaczyem grupk chopcw niedaleko miejsca, w ktrym znaleziono zwoki Edoarda La Monica. Jeden z nich dotkn wasnego palca serdecznego, po czym sign rk do gowy i porusza wargami, nie wydajc adnego dwiku. Od razu zabyso mi w gowie, jak zapaka zapalona przed oczami, wspomnienie gestu Yincenza Di Lauro w sali sdowej, gestu osobliwego, ktrym mia pyta ojca, po latach niewidzenia, o piercionek. Sowo oznaczajce piercionek w dialekcie neapolita-skim brzmi: aniello. Yincenzo wskaza na aniello oraz na serdeczny palec, na ktrym zwykle znajduje si obrczka, symbol wiernoci. Powiadomi ojca o sprzeniewierzeniu si wiernoci, o zdradzie, i jednoczenie wskaza na rodzin, ktra zdradzia. Poinformowa, kto ponosi odpowiedzialno za aresztowanie. Kto donis. Aniello La Monica by patriarch rodziny i przez lata jego potomkw w okolicy nazywano Anielli, podobnie jak na przykad czonkw rodziny Gionta w Torre Annunziata nazywano Valen-tini od imienia bossa, Yalentina Gionty. Aniello La Monica, wedug zezna skruszonych" Ruocca oraz Luigiego Giuliano, zosta zlikwidowany przez swojego syna chrzestnego, Paola Di Lauro. Faktem jest, e czonkowie rodziny La Monica s w szeregach klanu Di Lauro. To jednak nie wyklucza moliwoci, e straszna mier Edoarda bya kar za akt vendetty, ktrym Anielli zapacili Paolowi di Lauro za mier sprzed dwudziestu lat. Yendetta wykalkulowana, wykonana na zimno. Jeden donos, ktrego konsekwencje okazay si groniejsze ni seria z karabinu maszynowego. Dowd na dobr, bardzo dobr pami. Zreszt rwnie dobr pamici zdaj si cieszy wszystkie klany, ktre w Secondigliano kolejno sprawoway wadz, a take mieszkacy tej dzielnicy. Ale lepiej dla wszystkich, jeli pami ta pozostanie w sferze plotek, hipotez, podejrze. Moe eksplodowa czasem gonym aresztowaniem lub odkryciem zmaltretowanych zwok, nigdy jednak nie powinna przybra postaci ostatecznej prawdy. Bdzie dla wszystkich bezpieczniej, jeeli prawda bdzie interpretowana cigle na nowo, jeeli pozostanie hieroglifem, ktrego, jak ci nauczono, lepiej nie odcyfrowywa.

Secondigliano powrcio do normalnego trybu ycia. Wszyscy dowdcy zarwno Hiszpanw, jak Di Lauro byli w wizieniu. Ale tymczasem dorastali nowi capozona, nowi modziutcy bosso-wie wydawali swoje pierwsze rozkazy. Z czasem ze sownika codziennego zaczo znika sowo faida" dla okrelenia wojny klanw, zamiast niego zaczto uywa sowa Wietnam". Ten facet... ma za sob Wietnam... wic teraz musi siedzie spokojnie. Po Wietnamie wszyscy tutaj si boj. Ale Wietnam si ju skoczy, czy jeszcze nie? To fragmenty rozmw telefonicznych nowych poborowych. Rozmw podsuchanych przez policj, by przygotowa materia dowodowy do aresztowania 8 lutego 2006 roku Salvatore Di Lauro, osiemnastoletniego syna bossa, ktry zacz dowodzi maym zbrojnym oddziaem modziutkich chopcw zaangaowanych do handlu narkotykami. Hiszpanie przegrali bitw, ale wyglda na to, e osignli cel, do ktrego dyli: osignli niezaleno i utworzyli wasny, hegemoniczny koncern kierowany przez bardzo modych ludzi. Karabinierzy przechwycili SMS posany przez pewn dziewczyn jednemu z najmodszych koordynatorw punktu sprzeday, ktry by aresztowany w

czasach konfliktu i zaraz po opuszczenia wizienia powrci do dawnej dziaalnoci: Witamy z powrotem w domu. Powodzenia w pracy. Ciesz si z twojego zwycistwa. Gratulacje!". Dziewczynie chodzio o zwycistwo w walce, gratulowaa chopcu, e bi si po waciwej stronie. Di Lauro siedz w wizieniu, ale ocalili wasn skr oraz interesy, przynajmniej te rodzinne. Sytuaqa uspokoia si nagle, po negocjacjach midzy klanami i po aresztowaniach. Jedziem po Secondigliano wyczerpanym, deptanym nogami zbyt wielu ludzi, obfotografowanym, sfilmowanym, wykorzystanym. Zmczonym ca t sytuacj. Zatrzymaem si przed muralami Felice Pignatara, przed twarzami soca i symbolicznymi hybrydami pajacw i nagich ludzkich czaszek. Muralami, ktre obdarzyy betonowe ciany lekkim i zupenie niespodziewanym piknem. Nagle wystrzeliy w niebo sztuczne ognie, rozleg si haas wybuchajcych petard. Dziennikarze z ekip telewizyjnych, ktre zaczy ju pakowa sprzt i zbiera si do domu po aresztowaniu bossa bossw, wyskoczyli na ulice, eby zobaczy, co si dzieje. Pojawia si szansa na ostatni cenn korespondencj, dwie kamienice co witoway. Wczyli mikrofony, reflektorami owietlili twarze, zadzwonili do szefw redakcji z zapowiedzi serwisu o tym, jak Hiszpanie wituj aresztowanie Paola Di Lauro. Podszedem, eby zapyta, o co tu chodzi, stojcy blisko chopiec poinformowa mnie, wyranie zadowolony z mego pytania: - To dla Peppina, wyszed ze piczki. Peppino rok wczeniej jecha do pracy na targ swoim ape, trjkoowym samochodem dostawczym. Pojazd wpad w polizg i dachowa. Powierzchnie ulic w Neapolu rozpuszczaj si w wodzie, po dwugodzinnym deszczu kruszywo bazaltowe unosi si na powierzchni wody, smoa rozpuszcza si, jakby bya wymieszana z sol morsk. Peppino mia silny wstrzs mzgu. Gdzie z pola sprowadzono traktor, eby wycign ape z gbokiego rowu. Chopak przez rok pozostawa w piczce. Obudzi si niedawno, po jakim czasie szpitalni lekarze pozwolili mu wrci do domu i teraz wanie ssiedzi witowali jego powrt. Kiedy Peppino przyjecha, jeszcze nie usiad dobrze na wzku inwalidzkim, a ju odpalili pierwsze fajerwerki. Dzieci z ssiedztwa robiy sobie z nim zdjcie, trzymajc rce na jego ogolonej gowie. Matka Peppina ochraniaa go przed zbyt gwatownymi, jak na jego wte siy, uciskami i pocaunkami. Dziennikarze zaczli znowu wydzwania do szefw swoich redakcji, eby wszystko odwoa. Nadzieja na sfilmowanie serenady kaliber 38 rozwiaa si z winy chopca, ktrego powrotem do ycia cieszya si caa dzielnica. Wrcili do swoich hoteli, a ja skierowaem si do domu Peppina. Wszedem do rodka jak nieproszony go, ktry za wszelk cen chce uczestniczy w radoci innych. Przez ca noc wznosiem toasty za zdrowie Peppina ze wszystkimi ssiadami. Siedzielimy na schodach, midzy otwartymi na ocie drzwiami, nie majc pojcia, do kogo nale stojce otworem mieszkania ze stoami uginajcymi si od jedzenia. Podchmielony winem zaczem jedzi na mojej vespie midzy jedynym czynnym jeszcze barem a domem Peppina, zaopatrujc wszystkich w nowe butelki czerwonego wina i coca-coli. Ta noc w Secondigliano bya cicha i spokojna. Bez dziennikarzy i helikopterw, bez czujek kamorry i dealerw. Ten niezwyky spokj sprawia, e chciao si zasn, jak po poudniu na play, gdy ley si na piasku z ramionami pod gow i nie myli o niczym.

Kobiety

Czuem na sobie jaki zapach nie do okrelenia. Podobnie jak wtedy, kiedy wychodzi si ze smaalni ryb w paszczu przesiknitym zapachem frytury, ktry na ulicy sabnie, mieszajc si ze spalinami z rur wydechowych. Mgbym wzi prysznic choby dziesi razy pod rzd i godzinami moczy si w wannie w pachncych solach kpielowych, a zapach i tak by pozosta. I to nie dlatego, e wszed do mojego ciaa jak pot gwacicieli do ciaa zgwaconej kobiety, ale dlatego, e nosiem go zawsze w sobie. Teraz wyzwoli go upiony dotd gruczo, ktry nagle zaczai dziaa, pobudzony nie strachem, lecz przeczuciem prawdy. Jak gdyby istnia w ludzkim ciele narzd odpowiedzialny za sygnalizowanie organizmowi, e wanie stoisz w jej obliczu. I odbierasz j wszystkimi zmysami. Bez porednictwa. Nie prawdy opowiedzianej, przekazanej przez innych, sfotografowanej, ale prawdy dowiadczonej bezporednio. Zaczynasz rozumie, jakie reguy rzdz tym, co si wanie dzieje, cho nic nie powiadcza prawdziwoci tego, co widzisz. Od zbyt licznych obrazw wojny zarejestrowanych w renicach puchnie pami i ju nie potrafisz przywoywa ich pojedynczo, ale masz je przed oczami wszystkie razem, wymieszane, naoone jeden na drugi. Nie moesz ufa oczom. Po wojnie kamorry domy nie le w gruzach, a trociny szybko osuszaj krew. Zastanawiasz si, czy przypadkiem nie jeste jedynym, ktry widzia to wszystko i tego dowiadczy, i czy nie zjawi si kto, kto wskae palcem i powie: To wszystko nieprawda". Obd wojny klanw, kapitay, ktre si cieraj, inwestycje, ktre podrzynaj sobie nawzajem garda, plany finansowe, ktre si nawzajem poeraj - wszystko to zawsze znajdzie jakie uzasadnienie, jakie pocieszajce wytumaczenie. I bdziesz mg si udzi, e niebezpieczestwo ciebie nie dotyczy, e konflikt toczy si gdzie bardzo daleko, podczas gdy w rzeczywistoci rozgrywa si pod twoimi drzwiami. Z czasem poukadasz wszystko porzdnie w rozsdnych szufladkach, ktre sam sobie zbudowae, ale zapachy pozostan, nie narzucisz im swojej woli, pozostan. W tobie. Jak najwaniejszy, bo jedyny ju lad roztrwonionego majtku dowiadcze. Zapachy pozostay w moich nozdrzach. Nie tylko zapach trocin i krwi czy pynu po goleniu na policzkach bez zarostu dzieci-onierzy, ale przede wszystkim zapach kobiet: cika wo dezodorantw, lakieru do wosw, sodkich perfum. Obecno kobiet jest bardzo wana dla dynamiki dziaania klanw. Nie przypadkiem w trakcie faidy w Secondigliano dwie kobiety zostay zamordowane w sposb szczeglnie okrutny, zarezerwowany zwykle dla bossw. Nie przypadkiem setki kobiet wyszy na ulice, podkaday ogie w mietnikach i cigny za okcie karabinierw, eby przeszkodzi w aresztowaniach mczyzn zamieszanych w handel narkotykami. Mode dziewczta przybiegay do kadej kamery na ulicy, ustawiay si przed o-biektywem, umiechay si, podpiewyway, prosiy, eby przeprowadzi z nimi wywiad, kryy wok kamerzystw, by dojrze logo stacji telewizyjnej i dowiedzie si, ktra je filmuje. Nigdy nic nie wiadomo. Kto moe je zobaczy i zaprosi do jakiego programu telewizyjnego. Tutaj okazje si nie zdarzaj, tutaj trzeba je wydrze pazurami, kupi, wykopa spod ziemi. Okazje trzeba sobie wywalczy. Podobnie jest ze znajdowaniem sobie chopaka - niczego nie pozostawia si lepemu losowi, nie liczy si na przypadkowe spotkanie, nie czeka si na zakochanie. Kada zdobycz jest wynikiem strategii. Dziewczta, ktre nie stosuj strategii, ryzykuj, e zostan uznane za niebezpiecznie atwe, ryzykuj dotyk dziesitek rk, napr jzykw tak natarczywych, e bez trudu otworz zacinite zby. Ciasne dinsy, dopasowana bluzka: wszystko pracuje na to, eby z urody stworzy przynt. W tych stronach uroda jest puapk, choby nawet najprzyjemniejsz z puapek. Jeeli dasz si zapa, jeeli poddasz si chwilowej przyjemnoci, nie wiesz, co ci moe czeka. Dziewczyna zrobi wszystko, by poderwa j najlepszy, a gdy ju wpadnie w jej puapk, zatrzyma go za wszelk cen, nie puci; jako go cier-pi, poknie, choby zatykajc sobie nos. Ale bdzie go miaa dla siebie. Cakowicie. Pewnego razu przechodziem pod szko. Podjechaa dziewczyna na motorowerze. Zatrzymaa si i zsiadaa powoli, nie tylko dlatego, e z siedzenia z trudem sigaa nogami ziemi, ale przede wszystkim po to, eby wszyscy mieli czas przypatrzy si skuterowi,

kaskowi, rkawicom motocyklisty i botkom z ostrymi noskami. Wony szkoy, jeden z tych, ktrzy przepracowali dziesitki lat w tym samym miejscu i mieli do czynienia z niezliczonymi pokoleniami modziey, podszed do niej i zapyta: - Oj, France, ty ju si kochasz? I to z kim, z Angelem! Nie wiesz, e on skoczy w Poggioreale? Kocha si" nie znaczy chodzi z kim do ka, ale zarczy si. Angelo niedawno wszed do Systemu, ale nie wygldao na to, eby wykonywa tylko drobne zadania. Zdaniem wonego szybko dostanie si do wizienia w Poggioreale. Dziewczyna nie prbowaa nawet broni swojego chopca. Miaa gotow odpowied. Odpowied z tych, ktre znajduje si gotowe w kieszeni: - I co za problem? Wypat i tak dostan. On mnie naprawd kocha... Wypata. To pierwszy sukces Franceski. Jeeli jej chopak skoczy w wizieniu, ona dostanie jego pensj. Wypata to miesiczna pensja, ktr klany daj rodzinom zrzeszonych kamorystw. Jeeli s zarczeni, wypata jest przekazywana narzeczonej, chocia, dla pewnoci, lepiej by w ciy. Niekoniecznie po lubie, wystarczy dziecko, choby byo jeszcze w brzuchu. Jeeli jeste tylko zarczona, ryzykujesz, e do klanu zgosi si jeszcze jedna dziewczyna, ktr chopak trzyma w ukryciu. Mg mie dwie narzeczone, ktre o sobie nie wiedziay. W tym przypadku albo capozona decyduje, ktrej z dziewczt przyzna prawo do wypaty, co jednak jest ryzykowne, bo moe wywoa napicia midzy rodzinami, albo te decyzj pozostawia si uwizionemu kamorycie. W wikszoci przypadkw pensji nie wypaca si adnej z dwch dziewczt, tylko rodzinie uwizionego, rozwizujc problem raz na zawsze. lub oraz macierzystwo gwarantuj wypat. Pienidze dostarcza si prawie zawsze do rk wasnych, aby nie zostawia ladw na kontach bankowych. Przynosz je tak zwani sottomarini, czyli odzie podwodne, bo tak samo jak one poruszaj si pod powierzchni codziennego ycia. Staraj si by niewidoczni, nie do wytropienia, ryzykuj bowiem porwanie, szanta lub okradzenie. Pojawiaj si na ulicy niespodziewanie, docieraj zawsze pod te same adresy rnymi drogami. Sottomarini wypacaj pensje ludziom klanu o najniszej randze. Kamo-ryci z wyszych szczebli hierarchii zwracaj si o pienidze bezporednio do kasjerw klanu za kadym razem, kiedy ich potrzebuj. Sottomarini nie nale do Systemu, nie s zrzeszeni w klanie, poniewa, operujc duymi sumami pienidzy, mogliby wykorzysta t sytuacj i zacz si ubiega o awans. S to prawie zawsze emeryci, byli kasjerzy sklepowi lub ksigowi, ktrzy pracujc dla klanu, dorabiaj sobie do emerytury, a przede wszystkim obracaj si wrd ludzi, nie siedz cay dzie przed telewizorem. Dzwoni do drzwi 28 kadego miesica, kad na stole plastykow siatk, a z wypchanej kieszeni marynarki wycigaj papierow kopert podpisan nazwiskiem zmarego lub uwizionego kamorysty i daj j onie lub, w razie jej nieobecnoci, najstarszemu synowi. Prawie zawsze razem z wypat przynosz zakupy. Szynk, owoce, makaron, jajka, troch chleba. Kiedy wchodz po schodach, siatki ocieraj si o cian. Ten szelest i cikie kroki s sygnaem zbliania si sottomarini. Chodz zwykle obadowani jak osy, zakupy robi zawsze w tych samych sklepikach, kupuj wszystko w duych ilociach, a potem roznosz rodzinom. Liczb on winiw i wdw po kamorystach mieszkajcych na jednej ulicy mona odgadn po tym, jak cikie siatki nosz sottomarini. Don Ciro by jedynym sottomarino, jakiego udao mi si pozna. Mieszka w historycznym centrum Neapolu. Roznosi wypaty w klanach, ktre byy ju w rozsypce, ale w ostatnich czasach, jake sprzyjajcych dla zorganizowanej przestpczoci, staraj si na nowo zaktywizowa, a nie tylko utrzyma na powierzchni. Pracowa dla klanw z Quartieri Spagnoli oraz, przez kilka lat, take dla rodzin z Forcelli. Kiedy go poznaem, pracowa od czasu do czasu dla klanu z Sanita. Don Ciro wietnie sobie radzi z odnajdowaniem w labiryncie zaukw neapolitaskich mieszka w domach bez numerw, w suterenach, pod schodami, na zapleczach. Do tego stopnia, e

listonosze, ktrzy gubili si w nich bez przerwy, prosili go czasem o dorczenie korespondencji do adresatw. Buty Don Cira byy zniszczone, miay zdeptane obcasy i wybrzuszenia od kolawych paluchw na noskach. Te buty mogyby by emblematem wszystkich sottomarini, miay na sobie wypisan histori kilometrw przemierzonych po ciasnych zaukach i stromych uliczkach, wypenionych paranoicznym strachem przed napadami i pocigami. Spodnie Don Cira wyglday na znoszone, byy czyste, ale niewyprasowane. ona mu umara, a konkubina z Modawii bya zbyt moda, eby si nim odpowiednio zaj. By bardzo strachliwy, kiedy ze mn rozmawia, wzrok wbija w ziemi. Jego wsy byy te od nikotyny, podobnie jak wskazujcy i rodkowy palec prawej rki. Sottomarini przynosz wypat take mom kobiet mafii, ktre trafiy za kratki. Otrzymywanie comiesicznej pensji uwizionej ony jest upokorzaj-ce, dlatego mowie czsto urzdzaj publiczne przedstawienia z nieszczerymi pretensjami, krzykami na klatce schodowej, ostentacyjnym wyrzucaniem z domu, nigdy jednak nie zapominaj przedtem zabra koperty. Sottomarini, eby unikn tych scen, zanosz wypat matkom zatrzymanych, z prob o dorczenie rodzinie. Sottomarini wysuchuj od on kamorystw wszelkich moliwych skarg. Skarg na coraz wysze rachunki, coraz droszy czynsz, na dzieci, ktre nie zdaj do nastpnej klasy albo chc si zapisa na uniwersytet. Wysuchuj ich da, narzeka na ony innych kamorystw, ktre maj wicej pienidzy, bo ich kuci na cztery nogi mowie potrafili awansowa w klanie do wyszej rangi. Kobiety mwi, a Don Ciro powtarza tylko: Tak, wiem, wiem". Kiedy ju dadz upust swemu niezadowoleniu, pod koniec ich gadania wypowiada jedno z tych dwch zda: To nie zaley ode mnie" albo Ja tylko przynosz pienidze, ja nie decyduj". Kobiety doskonale wiedz, e sottomarini o niczym nie decyduj. Maj jednak nadziej, e wczeniej czy pniej przeka ich pretensje komu, kto ma wiksz wadz i moe ten kto w kocu zdecyduje si podwyszy im pensje i wywiadczy czasem jak przysug. Don Ciro by tak przyzwyczajony do kwitowania wypowiedzi swoich rozmwcw zdawkowym: tak, wiem, wiem", e powtarza to za kadym razem, gdy si z nim rozmawiao, niezalenie od tematu rozmowy. Zanosi wypaty setkom kobiet kamorry, mgby spisa wspomnienia pokole on i narzeczonych oraz osamotnionych mczyzn. Mgby opracowa historiografi komentarzy krytycznych skierowanych przeciw bossom i politykom. Ale Don Ciro by milczcym i melancholijnym sottomarno i postara si, eby jego gowa staa si pustym pudem rezonansowym. W tej pustce kade wysuchane sowo odbijao si echem i nie zostawiao adnego ladu. W czasie naszego spotkania, gdy z nim rozmawiaem, wyprowadzi mnie z centrum miasta, a dotarlimy na peryferie Neapolu. Tam poegna si ze mn, wsiad do autobusu i wrci do punktu, z ktrego wyruszylimy. Wszystko to naleao do procedury, ktrej zawsze przestrzega, by nikt nie odgad, nawet w przyblieniu, gdzie mieszka.

Dla wielu kobiet maestwo z kamoryst jest jak poyczka od losu, jak zdobyty kapita. Jeeli opatrzno i wasne umiejtnoci pozwol, ten kapita da owoce, kobieta stanie si biznesmenk, szefow, generaem w spdnicy z nieograniczon wadz. Jeeli si nie uda, pozostanie jej jedynie wysiadywanie godzinami w wiziennej poczekalni, a jeeli do tego klan podupad i nie moe wypaca pensji - upokarzajce poszukiwanie pracy opiekunki, w rywalizacji z imigrantkami z Europy Wschodniej, eby opaci adwokatw i da je dzieciom. Ciaa kobiet kamorry s podstaw sojuszw, ich twarze oraz zachowanie demonstruj si rodziny. Przycigaj wzrok czarnymi welonami na pogrzebach, zwracaj uwag krzykami podczas aresztowa oraz pocaunkami przesyanymi za kraty podczas przesucha w salach sdowych. Powszechne wyobraenie o kobietach kamorry opiera si na tradycyjnym micie, wedug ktrego s one jedynie echem blu i woli mczyzn: braci, mw, synw. Ale prawda wyglda inaczej. Transformacja wiata kamorry w ostatnich latach pocigna za sob take zmian roli kobiety. Jest ju

nie tylko matk czy opiekunk w razie niedoli, ale ma szans peni funkcj menedera, zajmujcego si wycznie sfer finansw i przedsibiorczoci, pozostawiajc mczyznom kwestie militarne i nielegalne transakcje. W historii kamorry zapisaa si posta Anny Mazzy, wdowy po ojcu chrzestnym Afragoli, jednej z pierwszych kobiet skazanych za przestpstwa popenione we wsppracy z organizacj kryminaln o charakterze mafijnym, kobiety-bossa zwizku przestpczego i jednoczenie spki biznesowej, jednej z najpotniejszych na rynku. Pocztkowo Anna Mazza wykorzystywaa stosunki ma Gennara Moccii, zamordowanego w latach 70. Czarna Wdowa kamorry, jak j nazywano, przez ponad dwadziecia lat bya mzgiem klanu Moccia. Bya zdolna rozpociera sieci wpyww wszdzie, tak sprawnie^ e kiedy w latach 90. zostaa skazana na przymusowy pobyt w pobliu Treviso, potrafia, co stwierdzono w wyniku rnych dochodze, nawiza kontakty z mafi z Brenta i odbudowa swoje wpywy, pomimo tego, e przebywaa w cakowitym odosobnieniu. Bezporednio po mierci ma bya oskarona o uzbrojenie swojego niespena trzynastoletniego syna i zlecenie mu zamordowania zabjcy ojca. Zostaa jednak oczyszczona z tego zarzutu z powodu braku dowodw. Anna Mazza zarzdzaa klanem w sposb arbitralny, stawiajc na przedsibiorczo i ograniczajc interwenq'e z uyciem broni. Potrafia wywiera wpyw na legalne struktury na terenie, ktry podlega jej hegemonii, o czym najlepiej wiadczy fakt rozwizania w 1999 roku Rady Miejskiej w Afragoli, po stwierdzeniu infiltraqi kamorry. Lokalni politycy potrzebowali jej, zaleao im na jej protekcji. Anna Mazza bya pionerk. Przed ni syszano tylko o Pupetcie Maresca, piknej morderczyni-mcicielce, o ktrej w latach 50. mwiy cae Wochy, po tym jak w szstym miesicu ciy pomcia mier swojego ma Pascalone 'e Noli. Anna Mazza bya nie tylko mcicielk. Szybko zrozumiaa, e moe duo skorzysta na kulturalnym zacofaniu bossw kamorry, ktre gwarantowao kobietom bezkarno. Zabezpieczao j przed ryzykiem utraty ycia w wyniku zawici, konfliktu czy zamachu. W latach 80. i 90. kierowaa rodzin, koncentrujc si przede wszystkim na rozwoju nalecych do niej przedsibiorstw, zwaszcza w sferze budownictwa, w ktrej odnosia due sukcesy. Klan Moccia wygrywa najwaniejsze przetargi na prace budowlane, kontrolowa wydobycie materiaw budowlanych w kamienioomach, poredniczy w zakupach terenw pod budow. Na caym obszarze prowincji neapolitaskiej, od Frattamag-gore, Crispano, SanfAntimo a do Frattaminore i Caiano nic nie dziao si bez wiedzy licznych capozona klanu Moccia. W latach 90. Moccia stali si filarem Nowej Rodziny, stowarzyszenia klanw, ktre przeciwstawiy si Nowej Kamorrze Zorganizowanej Raffaele Cutola. W sferze obrotw finansowych i wpyww politycznych Nowa Rodzina w krtkim czasie wyprzedzia sycylijsk cosa nostr. Po porace partii politycznych, ktre czerpay korzyci ze wsppracy z klanami, bossowie Nowej Rodziny byli jedynymi, ktrych po zaaresztowaniu skazywano na doywocie. Ale kamoryci z Nowej Rodziny nie chcieli gra roli kozw ofiarnych i paci za politykw, ktrych kiedy popierali. Nie chcieli by uznani za przyczyn choroby systemu, ktry w ich rozumieniu wiele im zawdzicza. Przecie byli jego aktywn i przynoszc dochd czci, nawet jeeli pozostawali poza prawem! Postanowili zatem rozpocz wspprac z wymiarem sprawiedliwoci. Pasuale Galasso, boss z Poggiomarino by pierwszym spord kamorystw najwyszej rangi, ktrzy okazali skruch" w latach 90. Nazwiska, mechanizmy dziaania, kwoty - Galasso wyzna wszystko, za co pastwo zrewanowao si ochron dbr nalecych do jego rodziny, a czciowo take jego wasnych. Galasso wyjawi wszystko, co wiedzia. I to wanie Moccia, rodzina cieszca si ogromnym powaaniem, wzia na siebie zadanie uciszenia go raz na zawsze. Sowa Galassa mogy zniszczy klan Czarnej Wdowy, wystarczyoby kilka godzin przesuchania. Prbowali podpaci jego ochron, eby otru skruszonego" kamoryst, planowali zliwidowa go strzaami z bazooki. Po kilku nieudanych prbach zorganizowanych

przez mczyzn z klanu do akcji wkroczya Anna Mazza, ktra zrozumiaa, e nadszed czas na now strategi: odstpienie. Pomys zaczerpna z praktyki terroryzmu i przeniosa do kamorry. Aktywici organizacji terrorystycznych odstpowali od uprzednio wyznawanej ideologii, ale nie kolaborowali ze subami bezpieczestwa, nie ujawniali nazwisk, nie oskarali ani zleceniodawcw, ani wykonawcw akcji zbrojnych. Odstpowa, kto chcia zaznaczy swj dystans ideologiczny, komu sumienie nakazywao powzi tak wanie decyzj albo kto prbowa zdelegitymizowa jak praktyk polityczn i wiedzia, e taki wanie oficjalnie zadeklarowany opr moralny wystarczy, by zmniejszy kar za dziaalno terrorystyczn. Dla wdowy Mazza byby to na pewno najlepszy sposb na wyeliminowanie zagroenia, ktre stwarzali wiadkowie koronni, a jednoczenie na przekonanie wszystkich zainteresowanych, e klany nie maj nic wsplnego z instytutami pastwowymi. Odstpienie pozwolioby kamorystom oddali si od ide-logii kamorry, korzystaliby dziki temu z moliwoci zagodzenia kary i polepszenia warunkw pobytu w wizieniu, jednak bez wyjawiania nazwisk, przymierzy, mechanizmw zarzdzania czy szczegw na temat kont bankowych. To, co niektrzy obserwatorzy uwaaj za ideologi kamorystw, dla klanw nie jest niczym wicej, jak tylko zbiorem zasad stosowanych w biznesie i pozwalajcych osign korzyci finansowe. Klany znalazy si w fazie transformacji: znika retoryka kryminalna, mania Cutola, ktry ideologizowa dziaania kamorry, naleaa do przeszoci. Odstpienie mogo sta si skuteczn broni przeciw zabjczej wadzy skruszonych", ktrych zeznania byy wprawdzie pene sprzecznoci, ale i tak stanowiy gwne narzdzie ataku na wadz kamorry. Czarna Wdowa zrozumiaa moliwoci, jakie dawa ten fortel. Jej synowie napisali list do pewnego ksidza, w ktrym wyznali, e pragn si wyzwoli z macek kamorry, a dowodem ich odstpienia od klanu bdzie samochd peen broni zostawiony przed kocioem w Acerra. Podobnie postpuje IRA z Anglikami. Zoenie broni. Ale kamorra nie jest organizacj niepolegociow, zbrojn komrk, a bro nie jest prawdziwym narzdziem jej wadzy. Nikt nie zada sobie trudu, eby odnale ten samochd i strategia odstpienia od mafii, ktrej pomys pojawi si w gowie pewnej kobiety-bossa, z czasem stracia na a-trakcyjnoci, nie zostaa przedstawiona w parlamencie ani w prokuraturze, ani nawet poparta przez klany. Skruszeni" byli coraz liczniejsi i, prawd mwic, coraz mniej uyteczni. Galasso w swoich zeznaniach przedstawi system zbrojny klanu, ale praktycznie nie tkn sfery finansowej i sfery powiza politycznych. Anna Mazza kontynuowaa swoje wysiki w kierunku budowy czego w rodzaju matriarchatu kamorry, w ktrym kobiety stanowiyby prawdziwe centrum wadzy, a rola mczyzn byaby ograniczona do funkcji zbrojnej lub do roli porednikw, dopuszczanych do kierowania interesami klanu pod warunkiem, e waniejsze decyzje podejmuj kobiety. Decyzje najwaniejsze, ekonomiczne i militarne, pozostaway w gestii Czarnej Wdowy. Kobiety wzbogacay klan o swoje zdolnoci menederskie, poza tym nie miay tej obsesyjnej potrzeby mczyzn manifestowania wadzy ani skonoci do wchodzenia w konflikty. Kobiety zarzdzajce klanem, kobiety-ochroniarze swoich szefowych, ko-biety-przedsibiorcy, dbajce o interesy klanu. Dama do towarzystwa" Anny Mazzy, Immacolata Capone, zrobia z czasem spor karier wewntrz klanu. Bya matk chrzestn Teresy, crki Anny. Nie przypominaa matrony z wosami wymodelowanymi suszark i penymi policzkami, jak Anna Mazza. Bya drobna, gadkie, jasne wosy nosia krtko obcite, ubieraa si z surow elegancj. W niczym nie kojarzya si z mrocznym obrazem kobiety kamorry. Nie szukaa oparcia w mczyznach, to raczej mczyni starali si u niej o protekcj. Wysza za m za Giorgia Salierno, kamoryst zamieszanego w akcje skierowane przeciw skruszonemu" Galasso, pniej zwizaa si z mczyzn nalecym do klanu Puca z SanfAntimo, rodziny o sawnej przeszoci, bliskiej Cutolowi. Szczeglny rozgos przynis mu brat konkubenta Immacolaty, Antonio Puca. W jego kieszeni znaleziono kalendarzyk z nazwiskiem Enza Tortory, sawnego dziennikarza telewizyjnego, ktry midzy innymi na tej podstawie zosta nie-

prawiedliwie oskarony o przynaleno do kamorry. Kiedy pozycja w klanie i zasoby finansowe Immacolaty byy ju do wysokie, klan dotkn kryzys. Aresztowania i zeznania skruszonych" wystawiy na niebezpieczestwo dorobek benedyktyskiej pracy Czarnej Wdowy. Immacolata postawia wtedy na budownictwo, zarzdzaa te cegielni znajdujc si w centrum Afra-goli. Przedsibiorczym zrobia wszystko, by zbliy si do klanu Casalesi, ktry ma najwiksze udziay w przedsiwziciach zwizanych z budownictwem, w wymiarze oglnokrajowym oraz midzynarodowym. Wedug dochodze DDA z Neapolu, Immacolata Capone zdoaa doprowadzi do tego, e firmy nalece do rodziny Moccia zdobyy na nowo pozycj lidera w brany budowlanej. Wsppracowaa z przedsibiorstwem MOTRER specjalizujcym si w robotach ziemnych, jednym z najwaniejszych w poudniowych Woszech. Zorganizowaa system dziaajcy bez zarzutu, take, jak to wynika ze ledztwa, dziki jednemu z miejscowych politykw. Polityk ogasza przetargi, wygrywa je lokalny przedsibiorca, po czym pani Immacolata podpisywaa z nim umow o podwykonawstwo. Myl, e widziaem j tylko jeden raz. To byo wanie w Afragoli, kiedy wchodzia do supermarketu. Ochroniay j dwie dziewczyny. Jechay za jej samochodem smartem. Tym szykownym, dwuosobowym modelem jed wszystkie kamorystki. Sdzc po gruboci drzwiczek, smart by kuloodporny. Zwykle wyobraamy sobie kobiety-ochronia-rzy jak kulturystki, ktrych napompowane minie upodabniaj je do mczyzn. Uda jak kicie winogron, piersi pochonite przez minie piersiowe, przeronite bicepsy, szyja jak pie drzewa. Tymczasem ochraniarki, ktre miaem przed sob, wcale nie wyglday jak herod-baby. Jedna bya niska, miaa szerok, obwis pup i zbyt czarn farb na wosach, druga bya szczupa, wta i kocista. Zwrciem uwag na ich starannie dobran garderob i na to, e obydwie miay na sobie co, co kolorem pasowao do ich jaskrawotego smarta. Jedna bya ubrana w t bluzk, natomiast ta, ktra siedziaa za kierownic, nosia okulary soneczne z tymi oprawkami. Ten kolor by tak specyficzny, e jego wybr nie mg by przypadkowy. Mia w sobie element zawodowstwa. Taki sam odcie ci mia kombinezon motocyklisty, ktry Urna Thurman nosia w filmie Ktil Bili Quentina Taran-tino, w filmie, w ktrym po raz pierwszy kobiety s przestpcami najwyszej rangi. Ten wanie ty kombinezon ma na sobie Urna Thurman take na plakacie filmu, na ktrym trzyma w rku okrwawiony miecz samurajski. Kolor, ktry na dugo pozostaje pod powiekami, a moe i na kubkach smakowych. Kolor tak nienaturalny, e atwo moe sta si symbolem. A zwyciski biznes musi mie zwyciski image. Nic nie mona pozostawia przypadkowi, nawet koloru samochodu i uniformu ochrony. Immacolata Capone daa przykad, po niej wiele kobiet dziaajcych w rnym charakterze i w rnej randze w kamorrze zaczo wymaga eskiej ochrony i dba o jej styl i wizerunek. Musiaa chyba jednak popeni jaki bd. By moe wesza na cudzy teren albo znaa tajemnice, ktrymi moga komu zagrozi. Immacolata Capone zostaa zabita w marcu 2004 roku w Sant'Antimo, w miejscu zamieszkania jej konkubenta. Bya bez obstawy. Mylaa pewnie, e nic jej nie grozi. Wykonanie wyroku nastpio w centrum miasteczka, killerzy przybyli pieszo. Immacolata Capone, zauwaywszy, e jest ledzona, zacza ucieka; ludzie wok niej myleli, e kto wyrwa jej torebk i teraz ona goni zodzieja, ale przecie miaa cigle jeszcze torebk na ramieniu. Biega, przyciskajc j instynktownie do piersi, cho miaaby przecie wiksze szans na uratowanie ycia, gdyby porzucia to, co utrudniao jej ucieczk. Wbiega do sklepu z misem, ale nie zdya schowa si za lad. Zabjcy dogonili j i przytknli luf pistoletu do karku. Dwa strzay. W ten sposb zacofanie kulturalne, ktrego efektem byo oszczdzanie kobiet, i na ktrym tyle skorzystaa Anna Mazza, zostao nadrobione. Czaszka rozbita kulami, twarz w kauy gstej krwi byy znakiem nowoczesnego stylu polityki militarnej kamorry. adnej rnicy midzy kobiet a mczyzn, adnego domniemanego kodeksu honorowego. Matriarchat klanu Moccia dziaa powoli, ale skutecznie. By zawsze gotowy wej do duych interesw, robi na swoim terenie roztropne inwestycje, poredniczy w pierwszorzdnych

transakcjach finansowych, postawi na wykup terenw i unika konfliktw i przymierzy, ktre mogyby zaszkodzi interesom rodziny. Teraz na terytorium pozostajcym pod jego kontrol wznosi si najwikszy w caych Woszech kompleks budynkw IKEI. Tam te znajduje si najwikszy plac budowy linii kolejowej przystosowanej do duych prdkoci, czcej poudniowe Wochy z Rzymem. W padzierniku 2005 roku po raz kolejny rozwizano rad miejsk w Afragoli, udowodniwszy jej zwizki z mafi. Oskarenia byy powane, udowodniono, e grupa radnych z Afragoli wystpia do dyrekcji pewnego przedsibiorstwa handlowego z prob o zaangaowanie ponad dwustu pidziesiciu osb cile powizanych z klanem Moccia. Na decyzj o rozwizaniu Rady Miejskiej w Afragoli miao take wpyw pogwacenie prawa przy wydawaniu niektrych koncesji budowlanych. Na terenach nalecych do bossw wyrosy ogromne konstrukcje, coraz goniejsza staje si te sprawa szpitala. Wadze administracyjne Afragoli zatwierdziy jego budow na terenach, ktre krtko przedtem klan Moccia zakupi za bardzo nisk cen jako grunty rolne. Rzecz jasna, tereny te zostay odsprzedane gminie za astronomiczne sumy, wysze okoo 600 procent od ceny pocztkowej. Taki zysk mogy osign tylko kobiety klanu Moccia. Kobiety walczce na pierwszej linii frontu, w obronie majtku klanu. Jak Anna Yollaro, wnuczka bossa klanu Portici, Luigiego Yollaro. Miaa dwadziecia dziewi lat, kiedy policja pojawia si w pizzerii nalecej do rodziny, by zaj j z wyroku sdu. Na t wiadomo dziewczyna signa po kanister benzyny, oblaa si ni i podpalia zapalniczk. Zaraz potem pucia si w szalony bieg, eby nikt nie prbowa ugasi ognia. Na koniec zderzya si z murem i w tym miejscu ciana pozostaa czarna, jak wtedy, kiedy w gniazdku elektrycznym nastpi krtkie spicie. Anna Yollaro spalia si ywcem, eby zaprotestowa przeciw zajciu nieruchomoci nabytej za pienidze z nielegalnej dziaalnoci, ktre ona uwaaa za owoc normalnej, uczciwej pracy. Sdzi si, e w organizacjach przestpczych po osigniciu sukcesu militarnego przechodzi si do dziaalnoci przedsibiorczej. Tak jednak nie jest, a przynajmniej nie zawsze. Za przykad moe suy faida w Quindici, miejscowoci w prowincji Avellino, ktra cierpi z powodu duszcej obecnoci dwch klanw: Cava i Gra-ziano, od lat znajdujcych si w stanie wojny. Kobiety stanowi w nich fundament, decyduj o wszelkich posuniciach finansowych. Po trzsieniu ziemi w 1980 roku na zniszczone tereny Yal-le di Lauro przypyny miliardy lirw na odbudow. Dao to pocztek powstaniu grupy bogatych przedsibiorcw budowlanych zwizanych z kamorr. Ale w Quindici sprawy potoczyy si inaczej ni w pozostaej czci Kampanii. Od wielu lat zamiast zwykych star midzy frakcjami rozgrywaa si tam prawdziwa krwawa faida midzy dwiema rodzinami. Ofiary ponad czterdziestu okrutnych zamachw zbrojnych zostawiy aob po obu stronach konfliktu. Fala nieuleczalnej nienawici niczym zaraza zalaa serca pokole czonkw obu rodzin. Quindici bezsilnie patrzyo na powtarzajce si raz po raz masakry. Jeszcze w latach 70. rodzina Cava stanowia tylko odgazienie rodu Graziano. Konflikt rozpocz si w latach 80., kiedy Quindici otrzymao 100 miliardw lirw na odbudow szkd spowodowanych trzsieniem ziemi. Ta ogromna suma staa si koci niezgody; rozpoczy si spory o kontrakty na roboty budowlane, o zlecenia na prace publiczne, o zamwienia rzdowe i apwki. Pastwowe pienidze, a take zrczne manewry kobiet obu klanw pozwoliy im stworzy potne przedsibiorstwa budowlane. Pewnego dnia w biurze burmistrza Quindici, wybranego dziki poparciu rodziny Graziano, pojawia si uzbrojona grupa naleca do klanu Cava. Nie zaczli strzela od razu, i tylko dlatego pierwszy obywatel miasteczka zdy uciec przez okno, wdrapa si na dach ratusza i po dachach ssiednich domw umkn przed zabjcami. Klan Graziano mia w swoich szeregach piciu burmistrzw, z ktrych dwch zostao zamordowanych, a trzech zdjtych z urzdu decyzj prezydenta Republiki za zwizki z kamorr. Przez pewien okres zdawao si, e co moe si zmieni. Na stanowisko burmistrza zostaa wybrana pewna

moda farmaceut-ka, Olga Santaniello. Sile kobiet z rodzin Cava i Graziano moga stawi czoo tylko inna silna kobieta. Prbowaa na wszystkie sposoby rozpuci brudy kamorry, ale jej si nie udao. 5 maja 1998 roku Yallo Lauro zalaa powd. Domy nasikny wod, zapeniy si szlamem, ziemia zamienia si w bagno, a ulice w kanay. Olga Santaniello utopia si. Boto, ktre j udusio, przynioso klanom podwjn korzy. Powd spowodowaa napyw nowych funduszy na napraw szkd, ktre wzmocniy potencja obu rodzin. Na burmistrza wybrano Antonia Siniscalchiego, po czterech latach, z woli obywateli Quindici, przeduono mu mandat. Po jego pierwszym wyborczym zwycistwie z siedziby sztabu ruszy pochd, na ktrego czele kroczy burmistrz, radni oraz ich najwaniejsi zwolennicy. Pochd dotar do osiedla Brosagro i przeszed pod domem Artura Graziano zwanego Guaglione, czyli chopak", ale nie jego pozdrawiano z ulicy. Na balkonie domu stay rzdem, wedug wieku, kobiety rodziny Graziano, gotowe przyj wyrazy uszanowania i respektu od nowego burmistrza, po tym, jak mier definitywnie wyeliminowaa Olg Santaniello. W czerwcu 2002 roku DDA z Neapolu aresztowao Antonia Siniscachiego. Prokuratura Antymafii oskarya go o to, e pierwsze pienidze, jakie napyny z kasy pastwa na napraw szkd, przeznaczy w drodze przetargu na budow murowanego ogrodzenia willi-bunkra rodziny Graziano i na napraw nawierzchni ulicy przebiegajcej w jej ssiedztwie. Wille rozrzucone po caym Quindici, tajemne kryjwki i wyasfaltowane, dobrze owietlone ulice powstay decyzj rady miejskiej, ktra za pastwowe pienidze chronia rodzin Graziano przed zamachami i zasadzkami. Najwaniejsi czonkowie obu klanw yli zabarykadowani za murami nie do przejcia, pod staym, caodobowym nadzorem kamer. Boss Biagio Cava zosta zaaresztowany na lotnisku w Nicei przy odprawie, mia lecie do Nowego Jorku. Z chwil jego uwizienia caa wadza znalaza si w rkach crki i ony, w rkach kobiet klanu. Kobiety pokazyway si w miasteczku, nie byy ju tylko tajemniczymi zarzdczyniami biznesw rodziny, mzgami klanu, ale rozpoznawalnymi osobami, twarzami i oczami wadzy. Czonkowie rywalizujcych z sob rodzin, spotykajc si na ulicy, wymieniali straszne, pene nienawici spojrzenia, patrzyli na siebie z gry, przyklejali nieruchomy wzrok do koci policzkowych w absurdalnym pojedynku, w ktrym przegrywa ten, kto pierwszy opuszcza oczy. Atmosfera w miasteczku bya bardzo napita i kobiety z rodziny Cava zdecydoway, e nadszed czas chwyci za bro. Przedsibiorczynie miay zamieni si w killer-ki. Trenoway w domach, wystrzeliway przy gonej muzyce magazynek za magazynkiem do workw napenionych orzechami laskowymi z rodzinnych plantacji. Podczas wyborw w 2002 roku jedziy w swoim audi 80, uzbrojone, po ulicach Quindici. Byy to Maria Scibelli, Michelina Cava i dwie dziewczta, szesnastoletnia Clarissa i siedemnatoletnia Felicetta Cava. Na ulicy Cas-sesse ich auto mino si z samochodem, ktry wiz z naprzeciwka Stefani i Chiar Graziano, obydwie zaledwie dwudziestoletnie. Z audi pady strzay, ale panie Graziano, jakby si tego spodzieway, zatrzymay samochd w miejscu i zdoay skrci. Przyspieszyy, zawrciy i ucieky. Strzay rozbiy szyby i podziurawiy karoseri, ale nie signy ich. Dwie dziewczyny wrciy do domu w histerii. Anna Scibelli, ich matka, oraz boss Luigi Sal-vatore Graziano, siedemdziesicioletni patriarcha rodziny, postanowili natychmiast pojecha za agresorkami i zemci si na nich. Pojechali alf romeo, z obstaw czterech mczyzn w samochodzie kuloodpornym, uzbrojonych w karabiny maszynowe. Dogonili audi z kobietami Cava, uderzyli w niego kilkakrotnie zderzakiem od tyu. Auto z obstaw odcio im boczn drog ucieczki, pniej wyprzedzio audi i zahamowao przed nim, uniemoliwiajc dalsz jazd. Kobiety z rodziny Cava pozbyy si ju broni po nieudanym ataku, w obawie, e zatrzymaj je karabinierzy. Teraz wic, gdy zagrodzono im drog, otworzyy drzwiczki swojego samochodu, wyskoczyy i rzuciy si do ucieczki. Czonkowie klanu Graziano otworzyli ogie. Deszcz ku trafi w nogi, gowy, plecy, piersi, policzki, oczy. Po kilku sekundach wszystkie leay na ziemi, pogubiwszy buty, z nogami w powietrzu. Wydaje si, e

zabjcy zncali si nad zwokami kobiet, ale nie zauwayli, e jedna z nich bya jeszcze ywa. Felicetta Cava uratowaa si. W torebce jednej z pasaerek audi znaleziono buteleczk z kwasem; by moe po zastrzeleniu kobiet z wrogiej rodziny chciay kwasem poparzy im twarze. Kobiety maj wiksz od mczyzn skonno do traktowania aktu kryminalnego tak, jakby by odosobnionym, ograniczonym w czasie epizodem, krokiem, ktry naleao podj, i ktry mona zaraz zostawi za sob albo nawet jakby by tylko czyim subiektywnym osdem. U kobiet kamorry mona czsto zauway taki wanie sposb mylenia. Czuj si obraane i szkalowane, jeli kto nazwie je kamorystkami, kryminalistkami. Jak gdyby o tym, czy kto jest przestpc, czy nim nie jest, decydowa osd innych, czyje oskarenie, a nie jego wasne uczynki, jego postpowanie. Jakby dopiero oskarenie okrelao czyn, nadawao mu charakter przestpstwa. Znamienne jest te, e a do dzisiaj, w odrnieniu od mczyzn, adna kobieta-boss kamorry nie zostaa wiadkiem koronnym. Nigdy. Erminia Giuliano, z powodu swoich bkitnych oczu zwana Celeste, zawsze silnie si angaowaa w ochron majtku swojej rodziny. Pikna siostra bossw Forcelli, Carmine i Luigiego, wedug wynikw dochodzenia zarzdzaa kapitaami klanu przeznaczonymi do inwestycji w nieruchomociach i w sferze handlowej. Celeste jest ucielenieniem wyobraenia o klasycznej piknoci z neapolitaskiej starwki, z wosami ufarbowanymi na platynowy blond oraz jasnymi i zimnymi jak ld oczami obwiedzionymi cikim makijaem. Z ramienia klanu kontaktowaa si ze wiatem zewntrznym w sprawach finansowych i prawnych. W 2004 roku skonfiskowano rodzinie Giuliano majtek w wysokoci 28 milionw euro, pochodzcy z dziaalnoci gospodarczej klanu, majtek, ktry stanowi jego finansowe puca. Czonkowie rodziny byli wacicielami sieci sklepw w Neapolu i na prowincji oraz firmy znaczcej swoje produkty znakiem towarowym, ktry sta si popularny dziki zdolnociom menederskim kierownictwa oraz militarnemu i finansowemu wsparciu klanu. Produkty z t mark s rozprowadzane w sieci 59 punktw sprzeday w systemie franchising w caych Woszech oraz w Tokio, Bukareszcie, Lizbonie i Tunisie. Klan Giuliano, ktrego okres najwikszej prosperity przypada na lata 80. i 90., powsta w samym rodku podbrzusza Neapolu, w Forcelli, dzielnicy, do ktrej pasuje mitologia kadej miejskiej kasby, wszelkie legendy o gnijcych wntrznociach najstarszych czci miast o dugiej historii. Klan Giuliano wyrs z biedy i osign szczyty sukcesu finansowego, przebywszy drog od przemytu do prostytucji, od haraczw ciganych cierpliwie od drzwi do drzwi, po uprowadzenia. Ogromna dynastia obejmujca kuzynw, wnukw, wujkw, bliszych i dalszych krewnych. Do szczytu wadzy doszli pod koniec lat 80. i do dzi ciesz si duym autorytetem, ktrego raczej nie strac. Jeszcze teraz ten, komu zachciaoby si rzdzi w Forcelli, musi wzi pod uwag, e bdzie mia do czynienia z rodzin Giuliano. Czonkowie tego klanu dobrze pamitaj, czym jest ndza, i czuj paniczny strach przed jej powrotem. Dziennikarz Enzo Perez zanotowa kiedy zdanie wypowiedziane przez Luigiego Giuliano, krla Forcelli, ktre doskonale oddaje jego wstrt do biedy: Nie zgadzam si z Tommasinem, ja lubi szopki boonarodzeniowe, tylko pasterze s paskudni!". To prawda, e twarz absolutnej wadzy kamorry ma coraz czciej kobiece rysy, ale prawd jest take, e kobiety atwiej dostaj si w jej miadce tryby. Annalisa Durante miaa czternacie lat, kiedy 27 marca 2004 roku zgina zastrzelona. Czternacie lat. Czternacie lat. Kiedy to sobie powtarzam, za kadym razem czuj si tak, jakby kto przeciga lodowato zimn, mokr gbk po moich plecach. Byem na pogrzebie Annalisy Durante. Przybyem wczenie w poblie kocioa w Forcelli. Kwiatw jeszcze nie przywieziono, wszdzie wisiay klepsydry. Kondolencje, zy, przejmujce wspomnienia koleanek z klasy. Annalisa Durante zostaa zastrzelona. Ciepy wieczr, moe pierwszy tak ciepy wieczr tej deszczowej wiosny. Annalisa postanowia spdzi go z koleank. Miaa na sobie adn sukienk, ktra pokrelaa ksztaty jej modziutkiego, jdrnego, ju lekko opalonego ciaa. Takie wieczory wydaj si stworzone do tego, eby zawiera nowe znajomoci, a czternacie lat dla

dziewczynki z Forcelli to najlepszy wiek na znalezienie chopca, z ktrym bdzie si potem prowadza a do lubu. Czternastoletnie dziewczta w biednych dzielnicach Neapolu wygldaj ju jak dorose kobiety. Twarze z cikim makijaem, piersi podniesione stanikami push up, botki o ostrych noskach i na obcasach, ktre stwarzaj powane zagroenie dla kostek ng. Trzeba sporych zdolnoci ekwilibrystycz-nych, by utrzyma w nich rwnowag na wulkanicznym bazalcie, ktry pokrywa ulice Neapolu i ktry zawsze by wrogiem damskich butw. Annalisa bya adna. Bardzo adna. Z koleank i kuzynk suchay muzyki, posyajc spojrzenia chopcom, ktrzy przejedali w pobliu na skuterach, z piskiem opon, ryzykownie lawirujc midzy samochodami i przechodzcymi ludmi. To rytua zalotw. Atawistyczny akt, zawsze ten sam. Ulubiona muzyka dziewczt z Forcelli to melodyjne, romantyczne piosenki, ktre wietnie si sprzedaj w ubogich dzielnicach Neapolu, a take Palermo czy Bari. Wrd wykonawcw absolutnym idolem jest Gigi D'Alessio, ktremu udao si wyj z zamknitego krgu poudniowej prowincji i zdoby popularno w caych Woszech, podczas gdy inni, setki innych pozostao gwiazdkami dzielnicy, zauka, kamienicy. Kady tutaj ma swego ulubionego piosenkarza. Nagle, podczas gdy z radiowego, trzeszczcego gonika wydobywaj si wysokie tony jakiej melodyjnej piosenki, w uliczk wlatuj dwa skutery w pogoni za kim. Uciekinier biegnie ulic. Annalisa, jej kuzynka i koleanka nie zorientoway si, o co chodzi, myl, e to zabawa, moe chodzi o zakad. Padaj strzay. Pociski rykoszetuj o ciany. Annalisa ley na ziemi, dosigny j dwie kule. Wszyscy uciekaj z miejsca strzelaniny, z pobliskich balkonw, ktrych drzwi s zawsze otwarte na wieci z ulicy, wychylaj si gowy. Krzyki, karetka pogotowia, szybka jazda do szpitala. Ciekawo i niepokj wypeniaj dzielnic. Salvatore Giuliano to sawne nazwisko. Ju samo w sobie predestynuje tego, kto je nosi, do sprawowania wadzy. Ale tutaj, w Forcelli, chopak, ktry tak si nazywa, nie potrzebuje odwoywa si do figury legendarnego sycylijskiego bandyty, eby podbudowa wasny autorytet. Wystarczy jego wasne nazwisko. Giuliano. Sytuacj Salyatore pogorszya decyzja Lovigina Giuliano, by zosta wiadkiem koronnym. Zdradzi swj klan, eby umkn doywocia. Ale jak to si dzieje w dyktaturach, miejsce po przywdcy moe zaj tylko jego czowiek. A zatem nadal czonkowie rodziny Giuliano, cho naznaczeni pitnem haby, maj monopol na kontakty z kurierami narkotykowymi, oni te narzucaj system ochrony. Z czasem jednak Forcella zaczyna mie tego do. Nie chce, eby rzdzia ni rodzina okryta niesaw, obawia si nastpnych aresztowa i akcji policji. Ale kto chce pozbawi wadzy rodzin Giuliano, musi wyeliminowa z gry nastpc tronu. Musi narzuci siebie jako jedynego wadc i wyrwa z korzeniami wszelki lad po Giuliano, to znaczy pozby si Salyatore, bratanka Lovigina. Tamten wieczr mia by decydujcy, wtedy wanie mieli zlikwidowa dziedzica klanu, ktry coraz bardziej obrasta w pirka i pokaza Forcelli, e rozpoczyna si dla niej nowa era. Czekaj na niego, rozpoznaj go. Salvatore idzie spokojnie, ale w pewnej chwili zauwaa, e jest na celowniku. Ucieka, killerzy jad za nim, biegnie, chce si ukry w jakim wskim zauku. Padaj pierwsze strzay. Giuliano prawdopodobnie przebiega przed trzema dziewcztami i wtedy, wykorzystujc je jako tarcz, wyciga w powstaym zamcie pistolet i zaczyna strzela. Mija par sekund i znw rzuca si do ucieczki, kille-rom nie udaje si go dopa. W pobliskiej bramie sycha tupot dwch tylko par ng, dziewczynki odwracaj si, brakuje Anna-lisy. Wracaj na ulic. Annalisa ley na ziemi, wszdzie peno krwi, jedna z ku trafia j w gow. W kociele udaje mi si zbliy do otarza. Stoi przy nim trumna Annalisy, u jej bokw trzymaj wart policjanci w uroczystych mundurach, to dar regionu Kampanii dla rodziny dziewczynki. Na trumnie le stosy biaych kwiatw. Na marach kto pooy telefon komrkowy, telefon Annalisy. Jej ojciec lamentuje. Nie moe usta w miejscu, mwi co do siebie, donie w kieszeniach zaciska w pici. Podchodzi blisko mnie, ale nie do mnie si zwraca, kiedy mwi: I co teraz? Co teraz?". Gdy ojciec wybucha paczem, wszystkie kobiety z rodziny zaczynaj krzycze, uderza si w piersi, koysa

si, wydajc wysokie, ostre dwiki; gdy tylko gowa rodziny uspokaja si, kobiety milkn. Za nimi dostrzegam awki, na ktrych siedz dziewczta: koleanki, kuzynki, ssiadki. Naladuj matki, w gestach, w ruchach gowy, w kantylenach powtarzajcych si sw: To niemoliwe! To niemoliwe!". Weszy w wan rol pocieszycielek. W ich lamentach daje si posysze nut dumy. Pogrzeb ofiary kamorry jest ich inicjacj, czym w rodzaju miesiczki albo pierwszego stosunku seksualnego. Podobnie jak ich matki dziki temu wydarzeniu speniaj aktywn rol w yciu dzielnicy. Filmuj je kamery, wydaje si, e fotografowie, e wszyscy przyszli tu dla nich. Wiele z tych dziewczt wkrtce wyjdzie za m za kamorystw wyszej albo niszej rangi. Za dealerw albo biznesmenw. Killerw albo handlowcw. Wiele z nich straci synw w strzelaninach albo bdzie wyczekiwao godzinami na widzenie w wizieniu Poggioreale, eby zanie mom wiadomoci i pienidze. Ale na razie s tylko dziewczynkami ubranymi na czarno, obowizkowo w spod-niach-biodrwkach i stringach. Pogrzeb pogrzebem, ale trzeba si ubra jak naley. Opakuj utrat koleanki, a jednoczenie s wiadome, e jej mier zamieni je w kobiety. I mimo caego towarzyszcego temu blu, nie mogy si ju tego doczeka. Myl o powtarzalnoci porzdku rzdzcego yciem tutejszych ludzi. Myl o tym, e wadza rodziny Giuiano osigna szczyty, kie dy Annalisy nie byo jeszcze na wiecie, a jej matka bya dziew czynk, przyjanic si z innymi dziewczynkami, ktre pniej wyszy za m za czonkw rodziny Giuiano i ich wsppracow nikw. W wieku dojrzaym suchay piosenek Gigiego D'Alessio i uwielbiay Maradon, ktry czsto bra udzia w imprezach or ganizowanych przez rodzin Giuiano i czstowa si ich koka in. Do dzisiaj wszyscy maj w pamici zdjcie Diega Armanda Maradony w wannie o kszacie muszli zrobione w domu Lovigina. Dwadziecia lat pniej Annalisa umiera poczas pocigu po tomka rodu Giulianich i wanie Giuiano odpowiada ogniem, uywajc jej jako ywej tarczy, albo moe tylko przebiegajc obok niej. Historia si powtarza, ma wci ten sam przebieg. Nieod miennie tragiczny, wiecznotrway. Koci jest przepeniony. Zauwaam, e policjanci i karabinie-rzy s dziwnie podenerwowani. Nie rozumiem dlaczego. S wzburzeni, chodz niespokojnie tam i z powrotem, trac cierpliwo z byle powodu. Dopiero pniej, kiedy oddalam si kilka krokw od kocioa, pojmuj, o co chodzi. Widz wz policyjny, ktry stoi tak, e oddziela tum ludzi przybyych na pogrzeb od grupy starannie ubranych mczyzn na luksusowych motocyklach, w eleganckich kabrioletach, na skuterach o duej mocy. To czonkowie klanu Giuiano, ostatni wierni Salvatore. Karabinierzy obawiaj si, e midzy nimi a ludmi z tumu wywie si utarczka sowna i zapanuje chaos. Na szczcie nic takiego si nie wydarzyo, ale obecno kamorystw jest znamienna. Pojawili si, eby przypomnie wszystkim, e nikt nie moe rzdzi si w centrum Neapolu wbrew ich woli, albo przynajmniej bez ich porednictwa. Pokazuj wszystkim, e to oni tu na razie maj wadz. Pomimo wszystko. Biaa trumna zostaje wyniesiona z kocioa. Ludzie napieraj, chc si zbliy i dotkn jej, niektrzy mdlej, zwierzce krzyki atakuj bbenki uszu. Kiedy trumna przechodzi pod domem Annalisy, jej matka, ktra nie bya w stanie wzi udziau w naboestwie aobnym, prbuje rzuci si z balkonu. Krzyczy, wymachuje rkami, ma czerwon, spuchnit twarz. Powstrzymuje j kilka kobiet. Rozgrywa si ta sama co zawsze melodramatycz-na scena. To nie znaczy, e rytualne pacze, rozdzierajce gesty cierpienia s faszywe albo udawane. Nic podobnego. Pokazuj tylko, e wikszo neapolitanek yje wci na takim poziomie kultury, na ktrym jest si zmuszonym

ucieka si do najwyszego rejestru zachowa symbolicznych, by uwiarygodni swj bl i pokaza go caej spoecznoci. I cho jest tragicznie prawdziwy, ich rozpaczliwy al ma wszelkie cechy inscenizacji. Dziennikarze nie podchodz zbyt blisko. Antonio Bassolino i Rosa Russo Iervolino s bardzo wystraszeni. Boj si, e cay ten tum moe powsta przeciwko nim. Nic takiego si nie dzieje. Mieszkacy Forcelli nauczyli si ju cign korzyci z polityki i nie chc robi sobie wrogw. Kilka osb klaszcze subom bezpieczestwa. Ktra z dziennikarek jest zachwycona tym gestem. Dzielnica kamorry klaszcze z wdzicznoci karabinierom. Jaka naiwno. Te oklaski byy prowokaq. Lepsi karabinierzy ni Giuiano. Oto, jakie byo ich znaczenie. Kamery telewizyjne staraj si zarejestrowa komentarze na ywo. Jeden z dziennikarzy zblia si do staruszki o delikatnym wygldzie. Kobieta apie za mikrofon i wykrzykuje do niego: Z powodu tych ajdakw mj syn musi odsiedzie pidziesit lat w wizieniu! Mordercy!". Nienawi do skruszonych" jest powszechna. Tum napiera, atmosfera jest bardzo napita. Myl sobie, e ta dziewczynka zgina, bo pewnego wiosennego wieczoru zesza do bramy swojego domu, eby posucha muzyki z koleankami, i czuj mdoci. Musz zachowa spokj. Musz stara si zrozumie. Annalisa urodzia si i ya w tym wiecie. Koleanki opowiaday jej o swoich motocyklowych wycieczkach z modymi kamorystami z klanu, ona te zakochaaby si w jakim adnym, bogatym chopcu, ktry miaby otwart drog do kariery w Systemie, albo w innym chopaku z dzielnicy, ktry przez cay dzie wypruwaby sobie yy za marne grosze. Moga znale prac w jakim zakadzie produkujcym na czarno torebki, dziesi godzin dziennie za 500 euro miesicznie. Na Annalisie due wraenie zrobiy charakterystyczne lady na doniach robotnic, ktre pracuj przy produkcji wyrobw skrzanych. Napisaa w swoim dzienniczku: Dziewczta, ktre pracuj przy torebkach, maj zawsze czarne rce i siedz cay dzie zamknite w warsztacie. Moja siostra Manu robi to samo, ale jej pracodawca przynajmniej nie zmusza jej do pracy, kiedy le si czuje". Annalisa staa si tragicznym symbolem, bo jej tragedia dokonaa si w sposb bezwzgldny i nieodwoalny: zamordowano j. Ale dla ludzi yjcych w tych stronach ycie prawie zawsze niewiele si rni od doywotniego wizienia, od wyroku, ktry trzeba odpokutowa przewidywaln, okrutn, nieludzk egzystencj. Annalisa zawinia tym, e urodzia si w Neapolu. Niczym wicej. Kiedy jej ciao w biaej trumnie wynoszone jest z kocioa, koleanka z awki wybiera jej numer na swojej komrce. Odzywa si telefon na marach: to nowe requiem. Dwik nie milknie, sodka melodyjka rozbrzmiewa uparcie. Nikt nie odpowiada.

Kaasznikow
Wodziem po niej palcami. Zamknem przy tym oczy. Przesuwaem palcem wskazujcym po caej powierzchni. Z gry na d. Kiedy natrafiaem na dziur, za paznokie dostawa si piasek. Zawsze to robiem, przy wszystkich szybach wystawowych. Czasem w otworze mieci si cay opuszek palca, czasem tylko p. Przyspieszaem, przesuwaem palcami po szybie we wszystkich kierunkach, jakby byy oszalaymi robakami, ktre wchodziy i wychodziy z otworw, pokonyway wklsoci, goniy wte i wewte. W pewnej chwili jaka ostra powierzchmia przecia skr na opuszku. Dalej wodziem nim po szkle, zostawiajc jaskra-woczerwony, rozwodniony lad. Otworzyem oczy. Natychmiast poczuem lekki bl. Dziura zapenia si krwi. Przestaem si wygupia. Wyssaem ran. Otwory po strzaach z kaasznikowa s doskonae. Kule ryj szyby pancerne, dr je jak korniki, ktre wgryzaj si w drewno i zaraz porzucaj rozpoczty tunel. Widziane z daleka robi dziwne wraenie, wygldaj jak dziesitki banieczek powstaych wewntrz szyby, midzy jej poszczeglnymi

warstwami. Prawie aden handlowiec nie wymienia szyb wystawowych swojego sklepu po serii z kaasznikowa. Niektrzy wypeniaj otwory po kulach silikonem, inni zaklejaj je czarn tam, wikszo nic nie robi. Pancerna szyba wystawowa moe kosztowa nawet 5 tysicy euro, lepiej wic zostawi te specyficzne dekoracje. Zreszt mog stanowi element przycigajcy klientw, ktrzy zatrzymuj si z ciekawoci, pytaj waciela, co si tu wydarzyo, rozmawiaj, a co najwaniejsze, kupuj wicej, ni zamierzali. Waciciele nie wymieniaj wic podziurawionych szyb, tylko czekaj na nastpn seri z karabinu maszynowego z nadziej, e tym razem rozbije osabione szko. Wtedy dostan pienidze z ubezpieczenia, bo wczesnym rankiem przyjd do sklepu, wynios u-brania i ostrzelanie szyby wystawowej zostanie zakwalifikowane jako napad rabunkowy. Strzelanie do witryn nie zawsze ma na celu zastraszenie, nie musi wcale by ostrzeeniem wysanym za pomoc oowianych ku. Czasem wynika z prostej potrzeby. Kiedy nadchodz nowe partie towaru, trzeba go wyprbowa. Sprawdzi, czy kaaszni-kowy dziaaj, zobaczy, czy lufa jest dobrze osadzona i czy magazynki si nie blokuj. Trzeba si przyzwyczai do nowej broni, nabra do niej zaufania. Kamoryci mogliby wyprbowa karabinki gdzie w polach, na starych samochodach, mogliby kupi tafle kuloodpornego szka i testowa w spokoju. Nie robi tego. Strzelaj do wystaw sklepowych, do drzwi pancernych, do okiennic. Przypominaj w ten sposb, e w gruncie rzeczy wszystko naley do nich, e jest tylko chwilow koncesj, ktra w kadej chwili moe zosta odwoana. Istnieje te korzy porednia, bo na tym terytorium szklarnie, ktre oferuj najnisze ceny na szko pancerne, s zwizane z kamorr, a im wicej zniszczonych wystaw sklepowych, tym wiksze zyski dla szklarni. Poprzedniej nocy przyszo okoo trzydziestu kaasznikoww ze wschodu. Z Macedonii. Skopje-Gricignano d'Aversa: krtka, spokojna podr, po ktrej jeden z garay nalecych do kamor-ry zapeni si karabinami maszynowymi i broni pneumatyczn. Zaraz po upadku elaznej kurtyny przedstawiciele kamorry spotkali si z przywdcami rozpadajcych si partii komunistycznych. Przy stole negocjacyjnym reprezentowali potg Zachodu, jego moliwoci i jego milczenie. Wykorzystujc kryzys komunistycznego wiata, klany bez oficjalnych umw i bez rozgosu kupiy od pastw Europy Wschodniej: Rumunii, Polski, byej Jugosawii cae arsenay broni i przez lata opacay magazynierw, wartownikw i oficerw odpowiedzialnych za konserwacj broni. Krtko mwic, cz systemu obronnego tych pastw bya finansowana przez klany. Jak wiadomo, najlepszym miejscem na ukrycie broni s koszary. Tak wic przez wiele lat, pomimo zmian w kierownictwie, pomimo kryzysw i wewntrznych konfliktw, bossowie nie mieli trudnoci z zaopatrywaniem si w bro i nie musieli nawet szuka jej na czarnym rynku, wystarczyo sign do magazynw wojskowych w Europie Wschodniej, ktre pozostaway zawsze do ich dyspozycji. Tamtego dnia karabiny zostay zaadowane na ciarwki wojskowe oznakowane po obu bokach symbolem NATO. Byy to tiry skradzione z amerykaskich garay, ktre dziki temu napisowi mogy przejecha bez przeszkd poow Woch. Baza NATO w Gricignano d'Aversa jest ma, niedostpn twierdz, jakby kto wznis kolumn z uzbrojonego betonu w samym rodku pustej niziny. Zbudowali j Coppola, jak zreszt niemal wszystko w tych stronach. Amerykanw prawie nigdy nie widuje si w okolicy. Kontrole s rzadkie. Ciarwki natowskie maj cakowit swobod ruchu, wic kiedy bro dotara do miasteczka, kierowcy zatrzymali si przy centralnym placu, poszli na niadanie i maczali rogaliki w capuccino, pytajc ludzi w barze, gdzie mog znale jakich Murzynw, ktrzy szybko rozadowaliby towar. Wszyscy rozumiej, co oznacza szybko". Skrzynie z karabinami s tylko troch cisze od skrzynek z pomidorami; afrykascy chopcy, ktrzy chc sobie dorobi po pracy na polach, dostaj dwa euro za skrzyni, cztery razy wicej, ni zarabiaj przy pomidorach lub jabkach. Przeczytaem kiedy w czasopimie wydawanym przez NATO dla rodzin wojskowych pracujcych za granic artyku skierowany do osb oddelegowanych do bazy w Gricignano d'Aversa. Przetumaczyem sobie jego fragment i przepisaem do notatnika, eby nie zapomnie. Brzmia: Jeeli

chcecie lepiej zrozumie, gdzie bdziecie mieszka, przypomnijcie sobie filmy Sergia Leone. Tam jest jak na Dzikim Zachodzie. S ci, ktrzy rozkazuj, i inni, ktrzy suchaj, s strzelaniny i niepisane, nienaruszalne zasady, ktrych wszyscy przestrzegaj. Ale nie obawiajcie si, obywatelom amerykaskim okazuje si najwikszy respekt i gocinno. W kadym razie z bazy wojskowej wychodcie tylko wtedy, kiedy to konieczne". Ten jankeski dziennikarz pomg mi lepiej zrozumie, w jakim miejscu yj. Tamtego dnia spotkaem w barze Mariana. By niezwykle podekscytowany. Sta przy kontuarze, promieniowaa z niego euforia. Cho to byo rano, zamwi sobie martini. - Co si stao? Wszyscy go o to pytali. Barman odmwi podania mu czwartej kolejki. Ale Mariano nie odpowiada, jakby wszyscy powinni sami wiedzie, co go spotkao. Chc go pozna. Pojad do niego. Powiedzieli mi, e jeszcze yje. Czy to prawda? Co ma by prawd? Jak on to zrobi? Wezm sobie urlop i pojad, musz go po zna... Ale kogo? Ty sobie nie zdajesz sprawy. Jest leciutki, precyzyjny, moesz wystrzeli dwadziecia, trzydzieci razy i jeszcze nie mino na wet pi minut... To genialny wynalazek! By zachwycony. Barman patrzy na niego tak, jak patrzy si na chopca, ktry wanie by ze swoj pierwsz kobiet i ma to wyranie wypisane na twarzy. Dopiero po chwili zrozumiaem, co byo przyczyn tej euforii. Mariano po raz pierwszy w yciu strzela z kaasznikowa i zrobio to na nim tak wielkie wraenie, e chcia osobicie pozna wynalazc, Michaia Kaasznikowa. Nigdy jeszcze do nikogo nie strzela, do klanu wstpi, eby pracowa przy dystrybucji niektrych marek kawy w barach na tym obszarze. Mody, po studiach ekonomicznych, odpowiada za obrt kapitau wartoci dziesitek milionw euro, bo bary i przedsibiorstwa pokrewne, ktre chciay wej do sieci handlowej klanu, byy bardzo liczne. Odpowiedzialny za Mariana capozona wymaga jednak, eby wszyscy jego ludzie, z dyplomami czy bez, zwykli onierze" czy biznesmeni, umieli posugiwa si broni, i dlatego da Marianowi do rki karabinek. Noc Mariano wystrzeli troch nabojw do szyb wystawowych, wybierajc przypadkowe bary. To nie byo adne zastraszenie, ale w kocu, nawet jeeli on nie zna powodu, dla ktrego strzela do tych szyb, ich waciciele na pewno jaki powd znajd. Powinni zawsze czu si winni. Mariano powanym, profesjonalnym tonem wymieni nazw karabinka, z jakiego strzela: AK-47. To symbol karabinka automatycznego najsawniejszego na wiecie. Symbol atwy do odcyfrowania, w ktrym AK oznacza awtomat Kaasznikowa", a 47 odnosi si do roku powstania tego modelu, przyjtego oficjalnie dwa lata pniej do uzbrojenia wojsk ZSRR. Broni czsto nadaje si cyfrowe i literowe symbole, jakby dla odwrcenia uwagi od ich mierciononej, bezlitosnej siy. Nadaj je przypadkowi podoficerowie przy wprowadzaniu nowych nabytkw do magazynowego rejestru, podobnie jak to si robi na przykad ze rubami. Kaasznikowy s lekkie i proste w obsudze, nie wymagaj skomplikowanych zabiegw konserwatorskich. Jedna z ich zalet polega na rednim kalibrze uywanej w nich amuniqi: nie jest ani za maa, jak w rewolwerach, dziki czemu nie traci na sile raenia, ani za dua, co pozwala unikn odrzutu i braku precyzji. Konserwacja i monta kaasznikowa s tak proste, e dzieci w byym Zwizku Radzieckim uczyy si ich rednio w dwie minuty, przy szkolnych awkach, pod okiem instruktora wojskowego. Ostatni raz syszaem strzay z karabinka automatycznego par lat wczeniej. Niedaleko

uniwersytetu Santa Maria Capua Vete-re, nie pamitam dokadnie, gdzie, ale na pewno na skrzyowaniu drg, cztery auta zablokoway drog samochodowi, ktrym jecha Sebastiano Caterino, kamorysta od zawsze zwizany z An-toniem Bardellino, superbossem kamorry casertaskiej w latach 80. oraz 90., po czym Caterino zgin przy dwikach orkiestry kaasznikoww. Przedtem, kiedy Bardellino znikn i zmienio si kierownictwo klanu, Caterino zdy uciec i nie pad ofiar jatki, ktra wtedy miaa miejsce. Przez trzynacie lat prawie nie rusza si z domu, za bram wyjeda tylko opancerzonym samochodem albo wychodzi noc, w przebraniu. Sdzi, e po tylu latach przeytych w ukryciu odzyska autorytet, poza tym mia nadziej, i wrogi klan zapomnia ju o przeszoci i nie zaatakuje dawnego bossa. Zacz wic rozkrca dziaalno nowego klanu w Santa Maria Capua Yetere; antyczne miasto Rzymian stao si jego krlestwem. Karabinier z San Cipriano d'Aversa, rodzinnej miejscowoci Sebastiana, przybywszy na miejsce strzelaniny, powiedzia tylko: Naprawd paskudnie go potraktowali". Stosunek zabjcw do ofiary mona pozna po liczbie strzaw. Ci, ktrych zabija si delikatnie, jednym strzaem w gow lub brzuch, zostali poddani niezbdnej, prawie chirurgicznej operacji, bez gniewu i urazy. Wadowanie dwustu ku w samochd i ponad czterdziestu w ciao oznacza, e kto pragnie wymaza wszelkie lady ofiary z powierzchni ziemi. Kamorra ma bardzo dobr pami i duo cierpliwoci. Trzynacie lat, sto pidziesit miesicy, cztery kaasznikowy, dwiecie strzaw, jedna kula za kady miesic oczekiwania. W niektrych stronach wiata nawet bro obdarzona jest pamici, zachowuje w sobie nienawi, ktr potem wypluwa w odpowiednim momencie. Tamtego ranka, gdy wodziem palcami po dekoracjach zostawionych przez kaasznikowa, miaem na ramionach plecak. Byem w drodze do Mediolanu, jechaem do mojego kuzyna. To dziwne, ale jeeli rozmawiasz z kim na dowolny temat, kiedy tylko napomkniesz, e wyjedasz, wszyscy ycz ci szczcia i chwal suszn decyzj: Dobrze robisz, tak wanie trzeba. Ja te bym tak najchtniej zrobi". Nie musisz nawet dodawa szczegw, objania, po co tam jedziesz. Jakikolwiek byby powd, zawsze bdzie lepszy od tych, ktre mgby znale, eby dalej y w tych stronach. Kiedy kto pyta, skd pochodz, nie odpowiadam. Chciabym powiedzie, e z Poudnia, ale to mi si wydaje zbyt oglnikowe. Jeeli pytaj mnie o to w pocigu, wbijam wzrok w podog i udaj, e nie sysz, bo przypomina mi si Sycylijska rozmowa Elia Yittoriniego i boj si, e gdy tylko otworz usta, odezw si sowami Silvestra Ferrato. To nie byby wcale przypadek. Czasy si zmieniaj, ale sowa pozostaj te same. Cz podry wypado mi spdzi z korpulentn pani, ktra z trudem miecia si na siedzeniu eurostara. Wsiada w Bolonii i od razu byo wida, e ma ogromn ochot na konwersacj, pewnie po to, eby wypeni czym czas, podobnie jak wypenia swoim ciaem siedzenie. Uparcie wypytywaa mnie, skd pochodz, co robi, dokd jad. Miaem ochot, zamiast odpowiedzi, pokaza jej zraniony palec. Ale zrezygnowaem. Odpowiedziaem: Jestem z Neapolu". O tym miecie tyle si mwi, e wystarczy wypowiedzie jego nazw, eby ci ju o nic wicej nie pytano. Jest to miejsce w ktrym zo staje si totalnym zem, a dobro totalnym dobrem. Zapadem w drzemk. Nastpnego dnia bardzo wczenie rano zadzwoni do mnie zdenerwowany Mariano. Potrzebowa ludzi do przeprowadzenia w Rzymie pewnej delikatnej akcji, w ktr zaangaowali si niektrzy przedsibiorcy z naszych stron. Jan Pawe II by bardzo chory, moe ju nawet nie y, chocia nie przekazano jeszcze tej informacji do wiadomoci publicznej. Mariano poprosi mnie, ebym mu towarzyszy w Rzymie. Wysiadem na nastpnej staqi i kupiem bilet na pocig w przeciwn stron. Sklepy, hotele, restauracje, supermarkety potrzeboway zaopatrzenia wszelkiego rodzaju. Pojawiaa si moliwo zarobienia ogromnych pienidzy. Miliony ludzi w bardzo krtkim czasie zalej Rzym, bd mieszka na ulicach, godzinami siedzie na chodnikach, bd musiay pi i je, krtko mwic: kupowa. Ceny mog wzrosn potrjnie, wszystko da si sprzeda. Wanie Marianowi zlecono zajcie si tym interesem. Mariano zaproponowa mi, ebym mu pomg, oczywicie za odpowiedni

zapat. Nic za darmo. Obiecano mu za to miesic wakacji, wybiera si do Rosji z nadziej, e speni si jego marzenie o spotkaniu Michaia Kaasznikowa. Dosta na to gwarancj od czowieka z rosyjskiej mafii, ktry zaklina si, e zna go osobicie. Mariano bdzie mg si z nim spotka, spojrze mu w oczy, dotkn rk wynalazcy broni o tak o-gromnych moliwociach. W dzie pogrzebu papiea Rzym by zapeniony zbit mas ludzk. Ulice miasta zmieniy si nie do poznania. Wygldao to tak, jakby ta masa zostaa rozsmarowana na asfalcie, jakby wylaa si na niego lawa, ktra nastpnie wdara si w bramy domw i do okien, zaja wszelkie moliwe przestrzenie. Zdawaa si puchn, grozia eksplozj kanaw, ktrymi pyna. Ludzie wszdzie. Wszdzie. Jaki wystraszony pies schowa si pod autobusem przed nogami, ktre zadeptay ca jego przestrze yciow. Usiedlimy z Marianem na stopniu schodw prowadzcych do jakiego domu. Rozsiada si te na nich grupa osb, ktre postanowiy piewa w intencji papiea nieprzerwanie przez sze godzin piosenk o witym Franciszku. Wyjlimy kanapki. Czuem si wyczerpany fizycznie. Za to Mariano by niezmordowany, pacono mu za kad wydatkowan przez niego porcj energii, i to go nieustannie nakrcao. Niespodziewanie usyszaem, e kto mnie woa po imieniu. Zanim obrciem si w kierunku gosu, ju wiedziaem, do kogo naley. To by mj ojciec. Nie widzielimy si od dwch lat. Cho mieszkalimy w tym samym miecie, nigdy si nie spotkalimy. Nieprawdopodobne, e natknlimy si na siebie wanie teraz, w tym rzymskim labiryncie ludzkich cia. Ojciec by zakopotany. Nie wiedzia, jak si ma ze mn przywita, a moe tylko nie by pewny, czy moe to zrobi tak, jak by tego pragn. Mimo to by w radosnym nastroju, jak podczas wycieczki, kiedy spodziewasz si, e w cigu kilku godzin zdarzy ci si wiele przyjemnych chwil, jakich nie bdziesz mia szansy przey przez co najmniej trzy nastpne miesice, chcesz wic opi si nimi, dowiadczy do gbi. I to szybko, bo moe ci omin ktra z atrakcji. Wykorzysta to, e pewne rumuskie linie lotnicze w zwizku ze mierci papiea obniyy ceny za lot do Woch, kupi wic bilety dla caej rodziny swojej nowej towarzyszki ycia. Wszystkie kobiety z grupy miay zakryte gowy i raniec zapleciony na palcach. Nie wiem, na jakiej znajdowalimy si ulicy, pamitam tylko o-gromne przecierado zawieszone midzy dwiema kamienicami z napisem: Jedenaste przykazanie: nie pchaj si, a nie bd si na ciebie pchali". W dwunastu jzykach. Czonkowie nowej rodziny mojego ojca wygldali na zadowolonych. Byli szczliwi, e mog uczestniczy w wydarzeniu tak wanym, jak pogrzeb papiea. Wszyscy od dawna marzyli o legalizacji statusu imigrantw. Wsplnie przeywany bl, uczestnictwo w manifestacji publicznej tak niewyobraalnych, mona by rzec uniwersalnych rozmiarw, by dla tych Rumunw najlepszym sposobem na otrzymanie woskiego obywatelstwa emocjonalnego, zanim jeszcze o-trzymaj obywatelstwo prawne. Mj ojciec uwielbia Jana Pawa II, fascynowaa go charyzma tego czowieka, ktrego wszyscy caowali po rkach. Jak on to zrobi, e bez uciekania si do szantau czy skomplikowanych strategii mia wrd ludzi taki posuch? Wszyscy moni tego wiata klkali przed nim. Mojemu ojcu to wystarczyo, eby podziwia tego czowieka. Patrzyem na niego, jak przyklka obok matki swojej kobiety, eby odmwi zaimprowizowany przez ludzi na ulicy raniec. Wrd czonkw rumuskiej rodziny zauwayem maego chopczyka. Zrozumiaem od razu, e to syn mojego ojca i Micaeli. Wiedziaem, e urodzi si we Woszech, dla uniknicia problemu z obywatelstwem, ale z woli matki mieszka w Rumunii. Trzyma si spdnicy matki. Nigdy go dotd nie widziaem, ale znaem jego imi. Stefano Nicolae. Stefano jak ojciec mego ojca, Nicolae jak ojciec Micaeli. Tata nazywa go Stefano, mama i rumuska rodzina -Nico. Wkrtce identyfikowa si bdzie ju tylko z imieniem Ni-co, ale mj ojciec jeszcze nie mia czasu, eby uzna si za pokonanego. Oczywicie pierwszym prezentem, jaki dosta od taty, kiedy tylko wysiad z samolotu, bya pika. Mj ojciec widzia synka drugi raz w yciu, ale traktowa go, jakby mia go zawsze przy sobie. Wzi go na rce i podszed do mnie.

- Nico teraz zamieszka tutaj. W kraju swego ojca. Nie wiem dlaczego, ale buzia chopczyka zasmucia si. Upuci pik. Udao mi si j zatrzyma nog, zanim zaginaby bezpowrotnie midzy stoczonymi ludmi.

Niespodziewanie poczuem w nozdrzach zapach morskiej wody zmieszany z zapachem kurzu, cementu i mieci. Wilgotny zapach. Przypomniaem sobie pla w Pinetamare, kiedy miaem dwanacie lat. Pewnego dnia ojciec wszed do mojego pokoju, gdy tylko si obudziem. To moga by niedziela. - Czy wiesz, e twj kuzyn ju umie strzela? A ty co? Jeste od niego gorszy? Zabra mnie do Yillaggio Coppola, na wybrzeu Domizio. Tamtejsza plaa bya prawdziw kopalni najdziwniejszych przedmiotw nadartych przez sl morsk i pokrytych wapienn skorup. Chtnie spdzibym tam cay dzie na wykopywaniu skarbw: kielni murarskich, rkawiczek, dziurawych butw, nadamanych oskardw i wyszczerbionych kilofw, ale nie przyjechaem, eby bawi si mieciami. Ojciec chodzi po play w poszukiwaniu przedmiotw, ktre mogyby suy za cel. Najodpowiedniejsze byy butelki. Najlepsze po piwie peroni. Ustawi butelki na dachu nadpalonego fiata 127, w pobliu wida byo wraki innych samochodw. Plaa w Pinetamare suya jako cmentarzysko aut uytych do napadw rabunkowych lub zamachw, ktre potem palono, aby usun poszlaki. Doskonale pamitam pistolet Beretta 92FS mojego ojca. Jego beretta bya caa porysowana: starsza, siwiejca pani beretta. Nie wiedzie czemu, wszyscy nazywaj ten rodzaj pistoletu M9. Sysz zawsze, e tak wanie si o nim mwi: Wsadz ci M9 midzy oczy", Czy mam wycign mj M9?", Cholera, musz sobie koniecznie sprawi M9". Ojciec woy mi berett do rki. Bya bardzo cika. Kolba pistoletu jest chropowata jak papier cierny, przykleja ci si do wntrza doni i kiedy chcesz odoy pistolet, masz wraenie, e drapie skr maymi ostrymi zbkami. Ojciec pokaza mi, jak go odbezpieczy i naadowa, jak wycign rami do przodu i ktre oko przymkn przy celowaniu. - Robbe, rka musi by gitka, ale naprona. A przede wszystkim spokojna; na pewno nie sflaczaa... trzymaj pistolet dwiema rkami. Zanim nacisnem na spust palcami wskazujcymi obu rk jednoczenie, zamknem oczy i podniosem ramiona, jakbym chcia zatka sobie uszy barkami. Do dzisiaj bardzo le reaguj na odgos strzaw. Mam chyba jaki problem z bbenkami, dwik strzau ogusza mnie na p godziny. W Pinetamare powstaa najwiksza nielegalnie zbudowana a-glomeracja miejska w zachodnim wiecie. Wzniosy j przedsibiorstwa nalece do rodziny Coppola, rodziny wpywowych przedsibiorcw. 860 tysicy metrw kwadratowych zalanych betonem, nazwanych Yillaggio Coppola. Nikt nie wystpi o zezwolenie. Nie byo potrzebne. W tych stronach jeli kto decyduje si na realizacj jakiekolwiek przedsiwzicia drog przetargw zgodnych z prawem i legalnych zezwole, musi si liczy z wielokrotnym wzrostem kosztw produkcji, trzeba bowiem posmarowa wiele biurokratycznych trybw. Dlatego przedsibiorcy z rodziny Coppola od razu wjechali na ten teren ze swoimi betoniarkami. Tony elbetonu zniszczyy jeden z najpikniejszych lasw piniowych nad Morzem rdziemnym. W domofonach wyrosych tam domw sycha szum fal. Kiedy po raz pierwszy w yciu udao mi si trafi z pistoletu do celu, miaem mieszane uczucia: dumy i winy. Nareszcie umiaem strzela. Ju nikt nie mg mnie skrzywdzi. Ale jednoczenie wiedziaem, e oto nauczyem si uywa strasznego narzdzia. Jednego z tych, ktrych bdziesz musia zawsze uywa, jeeli raz si do tego przyzwyczaisz. To tak jak z jazd na rowerze. Butelka nie bya cakiem rozbita. Trzymaa si nawet jeszcze w pozycji pionowej. Brakowao poowy. Prawej

poowy. Ojciec wrci do samochodu. Ja zostaem na miejscu, z pistoletem w rku, ale, co dziwne, nie czuem si samotny wrd tego mietniska i metalowych widm. Wycignem rk w stron morza i oddaem dwa strzay do wody. Nie dostrzegem bryzgw wody, by moe kule nawet do niej nie dotary. Jednake strzelanie do morza wydao mi si aktem odwagi. Ojciec wrci, trzymajc w rkach skrzan pik z podobizn Maradony. Nagroda za celny strza. Zbliy potem, jak to zawsze robi, swoj twarz do mojej. Poczuem jego odech pachncy kaw. By zadowolony, teraz przynajmniej jego syn nie by gorszy od bratanka. Wyrecytowalimy nasz zwyk seri pyta i odpowiedzi, katechizm ojca. Robbe, kim jest mczyzna bez dyplomu, z pistoletem? To bandyta z pistoletem. Dobrze. A kim jest mczyzna z dyplomem i bez pistoletu? Oferm z dyplomem. Dobrze. A powiedz mi teraz, kim jest mczyzna z dyplo mem i z pistoletem? Prawdziwym mczyzn, tatusiu! Bardzo dobrze, Robertino!

Nico nie trzyma si jeszcze pewnie na nogach. Ojciec mwi do niego bez przerwy, ale chopczyk go nie rozumia. Po raz pierwszy w yciu sysza jzyk woski, cho jego matka bya na tyle zapobiegliwa, e urodzia go w Italii. - Jak ci si wydaje, jest do ciebie podobny? Przyjrzaem si dziecku uwanie. Szczliwie dla niego, nie by do mnie wcale podobny. - Na szczcie nie. Ojciec spojrza na mnie z tym samym co zawsze wyrazem rozczarowania, jakby chcia powiedzie, e ju nawet w artach nie sta mnie na odpowied, jak chciaby ode mnie usysze. Zawsze odnosiem wraenie, e ojciec znajduje si z kim w stanie wojny. Jakby musia stale z kim si konfrontowa, planowa bitwy, zabezpiecza tyy i szuka sojusznikw. Nocleg w dwugwiazd-kowym hotelu by dla niego rwnoznaczny z utrat prestiu. Jakby stale czu si obserwowany przez kogo, przed kim bdzie si musia ze wszystkiego rozliczy i kto ukarze go surowo, jeeli nie bdzie y w bogactwie, zachowujc si jak despota i pozer. - Robbe, pamitaj, e najlepsi nikogo nie potrzebuj. Musz swoje wiedzie, to na pewno, ale musz take wzbudza w lu dziach strach. Jeeli nikt si ciebie nie boi, jeeli twoja obecno nikogo nie oniemiela, to znaczy, e tak naprawd w yciu ci si nie udao. Kiedy wybieralimy si czasem do restauracji, irytowao go, jeeli kelnerzy obsugiwali przed nami niektre lokalne osobistoci, szczeglnie, gdy te przychodziy godzin po nas. Bosso wie siadali przy stole i po kilku minutach dostawali obiad. Ojciec pozdrawia ich z daleka. Ale midzy zbami zgrzytao mu pragnienie wzbudzania u ludzi takiego samego respektu jak oni. Respektu opartego na zazdroci, strachu oraz na pienidzach. - Widzisz tamtych? To oni tutaj naprawd rzdz. To oni o wszystkim decyduj! S na wiecie ludzie, ktrzy maj wadz nad sowami oraz ludzie, ktrzy maj wadz nad faktami. Mu sisz zrozumie, kto rzdzi faktami, i udawa, e wierzysz tym, ktrzy rzdz sowami. I nigdy nie zapominaj tej prawdy. Praw

dziw wadz ma tylko ten, kto rzdzi faktami. Ci, ktrzy rzdzili faktami, wedug okrelenia ojca, siedzieli przy stole. Od zawsze decydowali o losie tej ziemi. Jedli razem, umiechali si do siebie. Nie minie duo czasu, a zaczn ze sob walczy, pozostawi za sob lady tysicy zabitych, swoiste ideogramy ich inwestycji finansowych. Bossowie potrafili si zachowa. Zaradzi niekorzystnemu wraeniu, jakie zrobiy na gociach restauracji ich przywileje. Zapacili za obiad wszystkich o-becnych w lokalu. Ale dopiero przy wyjciu, eby unikn schle-bia i podzikowa. Wszyscy w restauracji zjedli obiad za darmo, oprcz dwch osb. Oprcz professora lannotto i jego ony. Nie pozdrowili bossw, ci wic nie omielili si za nich zapaci. Zrobili im za to prezent: przekazali dla nich przez kelnera butelk likieru cytrynowego. Kamorysta wie, e musi dba take o swoich otwartych wrogw, bo s cenniejsi ni ci ukryci. Ojciec zawsze, kiedy chcia da mi jaki negatywny przykad, wskazywa na professora lannotto. Chodzili razem do szkoy. lannotto mieszka w wynajtym mieszkaniu, wyrzucili go z partii, ktrej by czonkiem, nie mia dzieci, chodzi zawsze zagniewany i le ubrany. Uczy w liceum, pamitam, jak kci si z rodzicami swoich uczniw, zwracajcymi si do niego z prob o wskazanie nauczyciela, do ktrego powinni posa dziecko na korepetycje, eby na pewno przeszo do nastpnej klasy. Ojciec uwaa go za skazaca. Za chodzcego trupa. To tak samo, jak kiedy jeden decyduje, e zostanie filozofem, a drugi, e bdzie lekarzem. Kto z nich, twoim zdaniem, bdzie mg decydowa o ludzkim yciu? Lekarz! Masz racj. Lekarz. Bo decyduje o yciu czowieka. Decydu je. Ratowa albo nie ratowa. Dobro moesz czyni tylko wtedy, jeeli rwnie atwo mgby wyrzdza zo. Natomiast jeeli je ste czowiekiem przegranym, jeeli nie jeste dla ludzi nikim wicej jak tylko pajacem, kim, kto nic nie potrafi, wtedy moesz czyni tylko dobro. Ale to si nazywa wolontariat i jest dobrem wybrakowanym. Prawdziwe dobro czynisz wtedy, gdy masz al ternatyw. Nie odpowiadaem. Nigdy nie mogem zrozumie, co chcia przez to powiedzie. I, szczerze mwic, dalej tego nie rozumiem. By moe by to jeden z powodw, dla ktrych postanowiem studiowa filozofi: eby nie decydowa o niczyim yciu. Mj ojciec, jako mody lekarz, w latach 80. jedzi z karetk pogotowia ratunkowego. 400 trupw na rok. W okolicach, gdzie zdarzao si czasem nawet pi zabjstw w cigu jednego dnia. Przyjeda karetk na miejsce zdarzenia, ale jeeli na ziemi lea ranny, a poliqi jeszcze nie byo, nie mogli zabiera go do ambulansu. Gdyby bowiem wiadomo o tym si rozniosa, killerzy mogliby zawrci, pojecha za karetk, zatrzyma j, wej do rodka i dokoczy swoj prac. Zdarzyo si tak dziesitki razy, wic lekarze i pielgniarze nauczyli si, e lepiej zosta na miejscu, na wypadek, gdyby killerzy postanowili wrci i doprowadzi dzieo do koca. Pewnego razu ojciec pojecha do Giugliano, krlestwa klanu Mallardo, miejscowoci lecej na granicy dwch prowincji: Neapolu i Caserty. Chopak mia osiemnacie lat. Moe mniej. Strzelili mu w klatk piersiow, ale ebro zatrzymao kul. Karetka przyjechaa natychmiast, bya niedaleko. Chopak charcza, krzycza, rzzi, traci duo krwi. Ojciec zaadowa go na nosze. Pielgniarze byli przeraeni. Prbowali mu to wyperswadowa, byo jasne, e zabjcy nie mieli czasu, eby celnie strzeli, sposzy ich moe patrol policji, ale bez wtpienia wrc. Starali si go przekona: - Poczekajmy. Przyjad, skocz robot i wtedy go zabierzemy. Ojciec nie chcia si na to zgodzi. W kocu nawet mier ma swj czas. Osiemnacie lat to na

pewno nie jest wiek na umieranie, nawet dla onierza kamorry. Wsadzili go do karetki i zawieli do szpiala. Chopak si uratowa. W nocy killerzy, ktrzy niecelnie strzelili, przyszli do jego domu. Do domu mojego ojca. Mnie przy tym nie byo, mieszkaem wtedy z matk. Jednak tyle razy opowiedziano mi t histori, przerywan zawsze w tym samym momencie, e pamitam j tak, jakbym by przy tym obecny. Ojca pobili do krwi, przez co najmniej dwa miesice nie wychodzi z domu. Przez nastpne cztery miesice nie by w stanie spojrze nikomu w twarz. Zdecydowa si uratowa czowieka, ktry mia umrze, a to tak, jakby postanowi dzieli jego los, bo tutaj twoja wola niczego nie zmieni. adna decyzja nie odsunie od ciebie problemu, aden wybr, adne zajcie stanowiska zgodnego z sumieniem nie da ci poczucia, e zachowujesz si waciwie. Cokolwiek zrobisz, bdzie to z jakiego powodu bdem. To jest wanie prawdziwa samotno.

May Nico znowu zacz si mia. Micaela jest mniej wicej w moim wieku. Kiedy u siebie mwia, e wyjeda do Woch, te wszyscy yczyli jej szczcia i o nic nie pytali, nie wiedzc, czy jedzie do Woch, eby tam by dziwk, czyj on, suc czy urzdniczk. Wiedzieli tylko, e wyjeda. Warunek wystarczajcy, by osign sukces. Oczywicie Nico o niczym takim nie myla. Zamyka buzi przed kolejn yk zmiksowanej papki, ktr matka usiowaa go nakarmi. Ojciec, prbujc nakoni go do jedzenia, odoy pik na ziemi, Nico kopn j z caej siy. Pika wprawiona w ruch odbijaa si od kolan, kostek i butw dziesitek ludzi. Ojciec zaczai j goni. Wiedzc, e Nico patrzy na niego, wygupia si, udajc, e drybluje przed zakonnic stojc obok, ale pika znowu mu ucieka. Chopczyk mia si na gos. Wrd setek ng, jakie mia na wysokoci oczu, czu si jak w lesie ydek i sandaw. Cieszy si, e tata biega za jego pik. Podniosem rk, eby do niego pomacha, ale rozdzieli nas mur cia. Zanim uda mu si wrci, minie co najmniej p godziny. Nie mogem na niego czeka, zrobio si pno. Znikn mi z oczu, tum wchon go zupenie.

Marianowi udao si spotka z Michaiem Kaasznikowem. Podrowa przez miesic po Europie Wschodniej. Rosja, Rumunia, Modawia: wakacje zafundowane przez klan w nagrod za dobr prac. Zobaczyem go znowu w barze w Casal di Principe, tym samym co zawsze. Mia z sob plik zdj cignitych gumk, jakby to bya kolekcja naklejek, jakimi chopcy wymieniaj si z kolegami. Na wszystkich widniaa podobizna Michaia Kaasz-nikowa, z autografem i dedykacj. Przed powrotem do Woch Mariano zaopatrzy si w dziesitki zdj Kaasznikowa w mundurze generaa Armii Czerwonej obwieszonym medalami: order Lenina, order Wojny Ojczynianej, order Czerwonej Gwiazdy, order Czerwonego Sztandaru Pracy. Mariano dotar do niego dziki pomocy Rosjan, ktrzy robili interesy z przedsibiorcami z prowincji Caserty, wanie oni przedstawili go generaowi. Michai Timofiejewicz Kaasznikow mieszka w maym miasteczku u stp Uralu o nazwie Iewsk-Ustinow, ktrego do 1991 roku nie byo nawet na mapie. Leao w jednej ze stref specjalnych Zwizku Radzieckiego. Kaasznikow jest w swoim miecie prawdziw osobistoci, posiada bezporednie poczenie telefoniczne z Moskw, stanowi atrakcj turystyczn dostpn tylko dla elitarnych goci. Hotel pooony niedaleko domu wynalazcy, w ktrym zatrzyma si Mariano, robi zote interesy na wielbicielach generaa, ktrzy czekaj w nim na jego powrt z kolejnego tournee po Rosji albo po prostu na wczeniej umwione spotkanie. Mariano wszed do mieszkania generaa Kaasznikowa i jego ony z kamer w rce. Genera pozwoli mu na to, proszc tylko, eby filmu nie publikowa. Mariano oczywicie zgodzi si, zreszt wiedzia, e czowiek, ktry umoliwi mu spotkanie, zna jego adres, numer telefonu i twarz. Mariano wrczy generaowi skrzynk ze styropianu zaklejon tam z rysunkiem bawolicy. Przywiz j w baganiku samochodu, pen zanurzonych w

mleku mozzarelli, wyprodukowanych w okolicach Aversy. Mariano pokaza mi na ekraniku otwieranym z boku kamery film nakrcony podczas wizyty w domu Kaasznikowa. Obrazy skakay, twarze taczyy, przyblienia znieksztacay oczy i przedmioty, obiektywu dotykay palce. Miaem wraenie, e ogldam film ze szkolnej wycieczki, nakrcony przez jej uczestnika, ktry razem z innymi biega i skaka. Dom Kaasznikoww by podobny do daczy Gennara Marino. Moe bya to po prostu typowa rosyjska dacza, tylko e jedyn, jak w yciu widziaem, bya dacza zbudowana przez bossa secesjonistw z Arzano i dlatego wyday mi si bliniaczo podobne. Na cianach w domu Kaasznikoww wisiay reprodukcje obrazw Yermeera, na meblach stao mnstwo krysztaowch i drewnianych bibelotw, podogi przykryway dywany. W pewnym momencie filmu wida, jak genera zakrywa rk obiektyw. Mariano wyzna mi, e chodzc po mieszkaniu z kamer, nienauczony dobrych manier, wszed do pokoju, ktrego genera stanowczo zabroni filmowa. W metalowej gablocie zawieszonej na cianie, za pancern szyb, wisia pierwszy model kaasznikowa, prototyp skonstruowany na podstawie rysunkw, ktre - jak chciaa legenda - stary genera, a wwczas nikomu nieznany podoficer, naszkicowa podczas pobytu w szpitalu. Leczy si tam z ran odniesionych w walce i marzy o stworzeniu broni, ktra sprawiaby, e zmarznici i godni onierze Armii Czerwonej stan si niezwycieni. Pierwszy AK-47 na wiecie, przechowywany w ukryciu jak pierwszy cent zarobiony przez wujka Sknerusa, synny number one" trzymany w gablotce z pancernego szka, z dala od szponw Amelii. Ten przedmiot jest bezcenny. Wielu ludzi daoby wszystko, eby znale si w posiadaniu tej militarnej relikwii. Gdy tylko Kaasznikow umrze, zostanie pewnie wystawiona na aukcji Christie's jak ptna Tycjana czy rysunki Michaa Anioa. Mariano spdzi cay ranek w domu starszych pastwa Kaasznikoww. Osoba, ktra go tam wprowadzia, musiaa by naprawd bardzo wpywowa, skoro genera dopuci Mariana do takiej zayoci. Kamera sfilmowaa ich przy stole, podczas gdy filigranowa staruszka otwieraa styropianow skrzynk z mozzarell. Jedli ze smakiem. Wdka i mozzarell. Mariano ustawi wczon kamer u szczytu stou. Zaleao mu na tym, eby zarejestrowa, jak genera Kaasznikow delektuje si mozzarell wyprodukowan w serowarni jego bossa. W tle byo wida kredens, na ktrym stay ramki ze zdjciami dzieci. Chocia nie mogem si doczeka koca tego filmu, bo dostawaem od niego morskiej choroby, nie potrafiem poskromi ciekawoci: Mariano, to Kaasznikow ma a tyle dzieci i wnukw? Nie, skd! To wszystko zdjcia dzieci, ktrym rodzice dali imi Kaasznikow. Z wdzicznoci, bo na przykad jego kara binek ocali im ycie albo po prostu przez podziw dla tego czo wieka... Podobnie jak chirurdzy, ktrzy dostaj od wdzicznych rodzicw zdjcia zoperowanych i uratowanych przez siebie dzieci i stawiaj je potem na pce w gabinecie na pamitk sukcesw w pracy, tak samo genera Kaasznikow mia w swoim saloniku zdjcia dzieci noszcych imi jego dziea. Pamitam wywiad pewnego woskiego dzienikarza z bojownikiem ruchu wyzwoleczego z Angoli, w ktrym ten owiadczy, e nazwa swego syna Kalsh, bo to synonim wolnoci.

Kaasznikow, urodzony w 1919 roku, jest staruszkiem rzekim i dobrze zakonserwowanym. Wci jedzi po caej Rosji jak wdrujca ikona, w zastpstwie najsawniejszego na wiecie karabinu maszynowego. Zanim odszed w stan spoczynku w randze generaa broni, dostawa 500 rubli miesicznie, co w owym czasie rwnao si mniej wicej sumie 500 dolarw. Gdyby Kaasznikow opatentowa swj wynalazek na Zachodzie, byby dzisiaj pewnie jednym z najbogatszych ludzi na

wiecie. Szacuje si w przyblieniu, zaokrglajc w d, e wyprodukowano dotd ponad 150 milionw karabinw maszynowych typu AK-47, wzorujc si na oryginalnym projekcie generaa. Wystarczyoby, eby za kady karabin dosta jednego dolara, a nurzaby si teraz w pienidzach. Ale ten fakt nie zdawa si go wzrusza; on stworzy wielkie dzieo, powoa je do ycia i to dawao mu pen sa-tysfakq. Moe zreszt mia ze swego wynalazku take korzyci finansowe. Mariano mwi, e wielbiciele generaa przesyali mu czasem pienidze: dolary na konto bankowe, cenne prezenty z Afryki - mwio si o zotej masce plemiennej, darze Mobutu, i o baldachimie inkrustowanym koci soniow, podarowanym przez Bokass; z Chin podobno wysano dla niego cay pocig, z lokomotyw i wagonami, na polecenie Deng Xiaopinga, ktry sysza o niechci generaa do podry lotniczych. Ale to byy tylko pogoski, plotki zapisywane pilnie przez dziennikarzy w ich notatnikach, to, czego dowiedzieli si od robotnikw fabryki broni w Iewsku, czym musieli si zadowoli, nie mogc dotrze do generaa, ktry nie przyjmowa nikogo bez powanych rekomendacji. Michai Kaasznikow mwi jak automat, na wszystkie pytania dawa zawsze te same odpowiedzi, posugujc si gadkim angielskim, przyswojonym ju w dorosym yciu, uywanym jak

rubokrt przy obluzowywaniu rub. Mariano zadawa mu oglne i niepotrzebne pytania na temat karabinka. Pewnie tylko po to, eby pozby si tremy. - Nie zaprojektowaem tej broni dla zysku, ale tylko i wycznie dla obrony mojej ojczyzny, w chwili kiedy tego potrzebowaa. Gdybym mg cofn si w czasie, zrobibym to samo i ybym w ten sam sposb. Przez cae ycie pracowaem i moja praca jest moim yciem - genera powtarza t odpowied przy kadym pytaniu o jego karabinek. Nie istnieje na wiecie aden czynnik, organiczny ani nieorganiczny, przedmiot metalowy, substancja chemiczna - nic, co zabioby wicej ludzi ni AK-47. Kaasznikow zabi wicej ludzi ni bomby atomowe zrzucone na Hiroszim i Nagasaki, wicej ni wirus HIV, wicej ni wszystkie zamachy fundamentalistw islamskich, wicej ni duma, wicej ni malaria, wicej ni wszystkie trzsienia ziemi razem wzite. Trudno sobie nawet wyobrazi tak ogromn ilo ludzkiego misa. Najbardziej obrazowo przedstawi to pewien speqalista od reklamy: eby uwiadomi sobie, ilu ludzi zgino od strzaw kaasznikowa, naley napeni butelk cukrem, wrzucajc krysztaki pojedynczo. Kady krysztaek to jeden zabity. AK-47 moe strzela w najbardziej niesprzyjajcych warunkach. Nie zacina si nawet, gdy przysypa go ziemi lub zala wod; atwo utrzyma go w rkach, ma mikki spust, ktry nawet dziecko da rad nacisn. Szczcie, bd, niedokadno, wszystkie te elementy, ktre mog uratowa ycie ludzkie podczas strzelaniny, eliminuje niezawodno kaasznikowa, narzdzia mierci, ktre odebrao fatum jego rol. atwy w uyciu, atwy w transporcie, strzela tak skutecznie, e mona nim zabija nawet bez adnego treningu. Z kaasznikowem nawet mapa moe walczy" mwi Cabila, kongijski przywdca polityczny znany ze swego okruciestwa. W cigu ostatnich trzydziestu lat wojska ponad pidziesiciu rnych pastw uyy karabinka AK-47 przy natarciach. ONZ ustalio, e za ich pomoc dokonano masowych mordw w Algierii, Angoli, Boni, Burundi, Cze-czenii, Kambody, Kolumbii, Kongu, Haiti, Kaszmirze, Mozambiku, Ruandzie, Sierra Leone, Somalii, Sri Lance, Sudanie i Ugandzie. Wicej ni pidziesit regularnych armii posiada kaaszni-kowy w swoim wyposaeniu. Nie sposb sporzdzi statystyki, ktra objaby take grupy paramilitarne, partyzanckie i tym podobne. Od strzaw z kaasznikowa zmar Sadat w 1981, genera Dalia Chiesa w 1982 i Ceaugescu w 1989 roku. Salvadora Allende znaleziono w Palacio de la Moneda z kulami od kaasznikowa w ciele. mier tych sawnych osobistoci jest jak historyczne biuro prasowe karabinka. AK-47 znalaz si

nawet na fladze Mozambiku, jest symbolem wielu ugrupowa politycznych, od Al Fatah w Palestynie po Movimiento Revolucionario Tupa Amaru w Peru. Osama Bin Laden sfilmowany w grach trzyma go w rkach jako znak groby. Kaasznikow w swej historii towarzyszy ludziom, ktrzy odgrywali najrniejsze role: wyzwolicieli, ciemizcw, onierzy regularnych wojsk, terrorystw, porywaczy i przybocznej stray prezydentw. Michai Kaasznikow stworzy skuteczn bro, podatn na ulepszenia i modyfikacje, bro, ktra ma osiemnacie rnych wersji i dwadziecia dwa nowe modele skonstruowane na bazie projektu pocztkowego. Jest doskonaym symbolem liberalizmu. Jego prawdziw ikon. Mgby zosta obrany za jego emblemat. Niewane, kim jeste, niewane, co mylisz, niewane, skd jeste, niewane, jakiego jeste wyznania, niewane, przeciw komu albo dla kogo si angaujesz, wane, e uywasz przy tym naszego produktu. Za 50 milionw dolarw mona kupi okoo 200 tysicy karabinkw. To znaczy, e za 50 milionw dolarw mona stworzy ma armi. Wszystko to, co niszczy ograniczenia dyplomatyczne i zobowizania polityczne, wszystko, co pozwala na ogromn konsumpcj i wielk wadz, wygrywa na rynku. Michai Kaasznikow dziki swojemu projektowi da wszystkim grupom wadzy i mikrowadzy skuteczn bro. Po wynalezieniu kaasznikowa nikt ju nie moe powiedzie, e zosta pokonany, bo nie mia dostpu do broni. Kaasznikow wprowadzi praktyczny egalitaryzm: bro dla wszystkich, mier od kuli dla kadego. Na pole bitwy maj wstp wszyscy, nie tylko onierze. Kaasznikow speni t sam funkcj w skali midzynarodowej, co klany z Secondigliano w skali lokalnej, kiedy zliberalizoway obrt kokain i day kademu chtnemu moliwo handlowania narkotykami, konsumowania ich albo rozprowadzania w maych dawkach, koczc z sytuaq', w ktrej miao si dostp do tego rynku jedynie za porednictwem wiata przestpczego. Podobnie kaasznikow: pozwoli kademu sta si onierzem, nawet dzieciom i wtym dziewuszkom, z ludzi, ktrzy nie byliby w stanie upilnowa stadka dziesiciu owiec, zrobi generaw brygady. Kupi karabin, strzela, likwidowa ludzi, niszczy przedmioty i znowu kupowa. Reszta to drobiazg. Twarz Kaasznikowa na wszystkich zdjciach jest pogodna. Ma sowiaskie, kanciaste czoo, mongolskie oczy, ktre z wiekiem patrz przez coraz wsze szparki. pi snem sprawiedliwego. Kadzie si spa moe nie zawsze szczliwy, ale spokojny, pod kiem trzyma rwno ustawione kapcie. Nawet kiedy jest powany, usta ma wygite w uk, tak samo jak szeregowy Gomer Pyle w filmie Fuli Metal Jacket. Umiechaj si usta, ale nie twarz. Zawsze kiedy ogldam zdjcia Michaia Kaasznikowa, myl o Alfredzie Noblu, sawnym dziki nagrodzie jego imienia, ktry jednak by przede wszystkim wynalazc dynamitu. Zdjcia Nobla pochodzce z czasw, kiedy zrozumia ju, jaki uytek mona zrobi z mieszanki nitrogliceryny i ziemi okrzemkowej, przedstawiaj go z twarz udrczon, z brod ciko opart na doni. Moe to autosugestia, ale kiedy patrz na Nobla, na jego wysoko uniesione brwi i zagubione spojrzenie, wydaje mi si, e mwi: Nie chciaem. Zamierzaem pomc ludziom otwiera drogi przez gry, kruszy gazy, budowa tunele. Nie chciaem tego, co si stao". Tymczasem Kaasznikow ma zawsze pogodny wyraz twarzy, niby leciwy rosyjski emeryt, ktry wiele przey. Wyobraasz go sobie, jak wspomina przyjaciela, z ktrym walczy na wojnie, albo jak opowiada ci szeptem do ucha, zionc wdk, e w modoci w ku wytrzymywa godzinami bez przerwy. Pozostajc w sferze dziecinnej zabawy w skojarzenia, z twarzy Michaia Kaasznikowa mona odczyta: To nie mj problem, ja tylko skonstruowaem karabin. Nie moja wina, e ludzie uywaj go w ten sposb". Poczucie odpowiedzialnoci wyraone ciaem, opisane gestem. Zaleno midzy tym, co stworzya rka, a tym, co dotyczy sumienia. Dlatego midzy innymi Michai Ka-asznikow sta si niewiadomie ikon wiatowej przestpczoci zorganizowanej. Nie jest handlarzem broni, nie poredniczy w zakupach karabinw, nie ma wpywu na polityk, nie jest osobistoci charyzmatyczn. On uosabia norm moraln codziennego ycia czowieka yjcego w epoce hegemonii rynku: rb, co moesz, eby wygra, i nie przejmuj si reszt.

Mariano ubrany by w sportow bluz z kapturem, a przez rami mia przewieszony plecak; na wszystkim widniaa nazwa Kaasznikow". Genera postanowi sprbowa si w biznesie i okazao si, e ma do tego talent. Na pewno na sukces pracuje to, e Kaasznikow" to jedna z najbardziej znanych marek na wiecie. I tak pewien niemiecki przedsibiorca zainwestowa w produkcj odziey z tym znakiem, a samemu generaowi spodobao si rozpowszechnianie wasnego nazwiska przez towary nim firmowane, zainwestowa te w fabryk ganic. Mariano w pewnej chwili zatrzyma nagle, bez zapowiedzi, film i wybieg z baru. Otworzy baganik swojego samochodu i wyj z niego walizecz-k w wojskowych kolorach, po czym pooy j na kontuarze baru. Przeraziem si, e to mistyczne uwielbienie karabinu doprowadzio go do szalestwa. Byem pewny, e przejecha przez p Europy z kaasznikowem w baganiku i e za chwil wyjmie go z futerau na oczach wszystkich klientw baru. Okazao si jednak, e w wojskowej walizeczce bya krysztaowa butelka wdki w ksztacie AK-47. Miaa zakrtk jak kocwka lufy karabinowej i bya wybitnie kiczowata. Wszystkie bary w okolicach Aver-sy, ktre musiay zaopatrywa si u Mariana, po jego podry otrzymay w ofercie handlowej take wdk Kaasznikow". Ju widziaem oczyma wyobrani krysztaow reprodukcj karabinka na pkach za plecami barmanw od Teverola po Mondrago-ne. Film mia si ku kocowi. Bolay mnie oczy, bo przez cay czas mruyem je, eby lepiej widzie, ale ostatniej sceny nie mogem straci. Zobaczyem dwoje staruszkw, ktrzy na progu, w domowych pantoflach, z ostatnim ksem mozzarelli w ustach, machaj na poegnanie modemu gociowi. Tymczasem wok mnie i Mariana zebraa si grupka chopcw, ktrzy patrzyli na podrnika jak na bohatera. Bo przecie pozna osobicie Michaia Kaasznikowa! Mariano spojrza na mnie porozumiewawczo, a przecie adnej konfidencji nigdy midzy nami nie byo. cign gumk z pliku zdj i zacz je pobienie przeglda. Po paru dziesitkach zatrzyma si, wycign jedno i poda mi je, mwic: - To dla ciebie. eby nie powiedzia, e o tobie nie pomylaem. Na portrecie starego generaa widniaa dedykacja napisana czarnym mazakiem: To Roberta Bavw.no with Best Regards M. Kaasznikow.

Midzynarodowe orodki badania rynku nie mog si obej bez wci nowych danych. Przekazuj je potem po przetworzeniu gazetom, czasopismom i partiom politycznym, ktre potrzebuj ich jak chleba powszedniego. Rezultatem jest na przykad sawny Big Mac Index, wskanik siy nabywczej, wedug ktrego tym wyej ocenia si stan gospodarki danego kraju, im droej miejscowe McDonaldy sprzedaj ten rodzaj hamburgera. Natomiast przy badaniu stopnia przestrzegania praw czowieka bierze si pod uwag cen, za jak mona w danym kraju kupi kaasznikowa. Im AK-47 taszy, tym wiksze prawdopodobiestwo, e prawa czowieka s amane, pastwo zera gangrena, a kociec struktury spoecznej gnije. W zachodniej Afryce jego cena schodzi do 50 dolarw. W Jemenie mona dosta uywany karabinek z drugiej lub trzeciej rki nawet za 6 dolarw. Zawadnicie przez kamorr magazynami broni w Europie Wschodniej, w krajach rozkadajcego si reymu socjalistycznego, sprawio, e klany z terytorium Neapolu i Caserty, wraz z mafi kalabryjsk, z ktr zreszt s w staym kontakcie, zaopatruj handlarzy broni. Kamorra, kontrolujc znaczn cz midzynarodowego rynku broni, ustala ceny na kaasznikowy i w ten sposb wyrokuje o poziomie praw czowieka na Zachodzie. I przeprowadza drena tych praw, powoli, kropla po kropli, jakby kapay przez cewnik, obniajc ich poziom. W latach 80., gdy grupy przestpcze we Francji i USA uyway jeszcze Ml 6 skonstruowanego przez Eugene Stonera, cikiego i nieporcznego karabinu szturmowego amerykaskich marines, ktry zacina si, jeeli nie jest odpowiednio czsto czyszczony i oliwiony, na Sycylii i w Kampanii, od Cinisi do Casal di Principe, kaasz-nikow by ju w powszechnym uyciu. W 2003 roku, dziki zeznaniom skruszonego"

Raffaele Spinella z klanu Genovese, wadajcego Avellino i okolic, wyszy na jaw powizania kamorry z Baskami z ETA. Klan Genovese jest sprzymierzony z rodzin Cava z Quindici oraz z rodzinami z powinqi Caserty. Nie naley do klanw pierwszoplanowych, mimo to by w stanie zaopatrzy w bro jedn z najgoniejszych zbrojnych grup europejskich, ktra przecie podczas trzydziestu lat walki nawizaa kontakty z najrniejszymi porednikami w handlu broni. Klany z Kampanii okazay si jednak najlepszym partnerem. Jak wynika ze ledztwa Prokuratury Antymafijnej w Neapolu z 2003 roku, dwaj etarras, baskijscy bojownicy, Jose Miguel Arreta i Gracia Morillo Torres zatrzymali si na dziesi dni w hotelu w Mediolanie i tam prowadzili negoq'acje. Ceny, trasy przerzutu, wymiana. Doszli do porozumienia. ETA przez swoich bojownikw wysyaa kokain, a w zamian otrzymywaa bro. ETA stale obniaa ceny na kokain, w ktr zaopatrywaa si bezporednio w Kolumbii dziki swoim kontaktom z tamtejszymi bojwkarzami, poza tym wzia na siebie ca odpowiedzialno za przerzut towaru do Woch, a wszystko po to, by utrzyma wspprac z kamorr, prawdopodobnie jedyn organizacj, ktra miaa dostp do caych arsenaw broni. ETA nie chciaa samych kaasznikoww, potrzebowaa take broni cikiej, materiaw wybuchowych, a przede wszystkim wyrzutni rakietowych. Stosunki midzy kamorr a bojwkarzami byy zawsze bardzo bliskie. Take w Peru, przybranej ojczynie narkotykowych handlarzy z Neapolu. W 1994 roku sd w Neapolu zwrci si do wadz peruwiaskich o przeprowadzenie dochodzenia w sprawie zabjstwa w Limie dziesiciu obywateli Woch. Dochodzenie to wykazao, e istniay, poprzez braci Rodriguez, powizania midzy klanami neapolitaskimi a MRTA. Z rewolucjonistami o twarzach osonitych czerwono-biaymi, trjktnymi chustami. Take oni negocjowali z klanami. Nawet oni. Kokaina w zamian za bro. W 2002 roku zaaresztowano pewnego adwokata, Francesca Magliulo. Akt oskarenia stwierdza jego powizania z klanem Mazzarella, potn rodzin z San Govanni a Te-duccio, ktra miaa swj kryminalny pied-a-terre w neapolita-skich dzielnicach Santa Lucia i Forcelli. Przez dwa lata obserwowano jego dziaania midzy Egiptem, Grecj i Angli. Odnotowano, i telefonowano do niego z Mogadiszu, z willi generaa Aidi-da, somalijskiego pana wojny", tego samego, ktry przeciwstawi si prawomocnym rzdom prezydenta Ali Mahdiego i przyczyni si do wybuchu krwawej wojny domowej, przez co Somalia staa si udrczonym, gnijcym organizmem, zagrzebanym pod zwaami toksycznych odpadw z poowy Europy. Dochodzenie w sprawie kontaktw midzy klanem Mazzarella a Somali prowadzono wielokierunkowo, ale bez wtpienia najwaniejszym tropem by handel broni. Nawet panowie wojny" s agodni jak baranki, gdy stoj wobec koniecznoci zaopatrzenia si w bro u klanw z Kampanii. Odkrycie, jakiego dokonano w marcu 2005 roku w miejscowoci Sant'Anastasia na zboczach Wezuwiusza, robio naprawd due wraenie. Znaleziono tam imponujcy arsena broni. A zdarzyo si to troch przez przypadek, troch przez gupot i niezdyscyplinowanie kamorystw, ktrzy wdali si w bjk na ulicy, poniewa klienci i dostawcy nie potrafili si dogada w sprawie cen. Karabinierw przybyych na miejsce bjki zaintrygowaa ciarwka zaparkowana w pobliu. W rodku, po zdemontowaniu kilku podejrzanych elementw, ujrzeli takie iloci broni, jakich naprawd nie spodziewali si tam znale. Pistolety maszynowe Uzi, 4 magazynki, 7 podajnikw i 112 pociskw kaliber 380, karabiny maszynowe rosyjskiej i czeskiej produkcji zdolne odda 950 strzaw na minut. Prawie nowe, dokadnie naoliwione, z dobrze widocznymi numerami; przywiezione prosto z Krakowa. Szybkostrzelno z helikopterw amerykaskich walczcych w Wietnamie take wynosia 950 strzaw na minut. Sia ognia wystarczajca do zlikwidowania dywizjonw ludzi z czogami, nie tylko grup ogniowych klanw z okolic Wezuwiusza. Potencja tej broni jest jeszcze jednym wskanikiem realnej wadzy Lewiatana, ktry gwatem narzuca swoj wol. W arsenaach kamorry le bazooki, granaty, miny przeciwczogowe, cikie karabiny maszynowe, cho uywane

s wycznie kaasznikowy, karabinki Uzi, pistolety automatyczne i pautomatyczne. Reszta stanowi demonstracj, budulec w konstruowaniu potencjau militarnego. Ten potencja militarny nie ma suy przeciwstawieniu si legalnej przemocy pastwa, ale zmonopolizowaniu przemocy w ogle. W Kampanii nie wida dnoci do zoenia broni, jak u starych klanw sycylijskiej cosa nostry. Bro jest naturalnym i nieodzownym elementem dynamiki umacniania kapitau i podziau terytorium, konsekwencj koniecznoci wspistnienia starych i nowych grup oraz konkurencyjnych rodzin. To tak, jakby klany zawadny ide przemocy, materi przemocy i narzdziami przemocy. Przemoc jest ich terytorium, stosowa j to wprawia si w wykonywaniu wadzy, wadzy Systemu. Zdarzao si, e klany uyway broni zaprojektowanej i skonstruowanej przez samych kamorystw. W Sant'Antimo, na pnoc od Neapolu, w 2004 roku karabinierzy znaleli dziwny karabin, owinity natuszczon bawenian szmat, ukryty w dziurze wykopanej w ziemi i przykryty zielskiem. miercionona bro wykonana przez domorosego majsterkowicza, ktr na rynku mona dosta ju za 250 euro - naprawd niewiele, jeeli porwna t sum z cen pautomatu, ktra wynosi okoo 2500 euro. Karabin wyprodukowany przez kamorystw skada si z dwch rur, ktre mona rozmontowa, kiedy jednak go zoy, staje si zabjcz broni o skrconych lufach, adowan nabojami lub grubym rutem. Zosta zaprojektowany na wzr zabawki popularnej w latach 80., dubeltwki strzelajcej pikami pingpongowymi za kadym razem, gdy nacigao si silnie kolb, co uwalniao wewntrzn spryn. Bya to tylko jedna z caej serii zabawek, takich jak pimpamperi", na ktrym tysice woskich dzieci wiczyo si w podwrkowym wojowaniu. Na tych wanie zabawkach wzorowa si konstruktor karabinu, ktry tutaj wszyscy nazywaj po prostu o tubo, czyli rurka". W rzeczywistoci skada si z dwch rurek o rnych rednicach, dugoci ok. 40 cm, zakoczonych uchwytem. Do wntrza jednej z nich jest przyspa-wana dua metalowa ruba, ktrej gwka zatyka wylot. Przez wsz rurk musi przej nabj kaliber 20. Niewiarygodnie prosta i potwornie skuteczna bro. Daje te t korzy, e nie ma z ni adnych problemw po uyciu, nie trzeba jej niszczy, ani nawet ukrywa. Wystarczy rozmontowa i strzelba zamienia si w dwie niewinne rurki, niewzbudzajce podejrze przy rewizji. Zanim jeszcze karabinierzy znaleli to dzieo domorosego rusznikarza, usyszaem o nim od pewnego biedaka, wychudego pasterza owiec, jednego z tych, co to jeszcze chodz ze swoimi stadami po polach ssiadujcych z wiaduktami autostrad lub wielkimi blokami mieszkalnymi na peryferiach. Ten pasterz znajdowa czsto swoje owce rozszarpane na dwie czci. Myla, e robi to ktry z jego konkurentw, biednych jak on wacicieli stad chudych owiec neapolitaskich, z ebrami widocznymi nawet przez wen szar od dioksyny, ktr wchaniaj wraz z traw i od ktrej gnij im zby. Nie rozumia. W rzeczywistoci jego owce posuyy za materia dowiadczalny dla konstruktorw strzelby, ktrzy sprawdzali na nich efekt strzau. Byy znakomitym materiaem do testowania siy raenia naboi i jakoci broni. Wystarczyo sprawdzi, czy naboje przewrc je do gry nogami i roz-szarpi na p w powietrzu, jak w grze wideo. Kwestia handlu broni jest ukrywana w trzewiach gospodarki narodowej, we wntrznociach milczenia. Wochy wydaj na bro 27 miliardw dolarw rocznie. Wicej ni Rosja, dwa razy tyle, co Izrael. Tak wynika z rankingu opracowanego przez SIPRI, Sztokholmski Midzynarodowy Instytut Bada nad Pokojem. Jeeli do tych danych, ktre dotycz przecie tylko jawnej gospodarki, doda wyniki bada woskiego orodka badawczego EU-RISPES, wedug ktrych kamorra, 'ndrangheta, cosa nostra i wita Korona Zjednoczona prowadz interesy w handlu broni rzdu 3 miliardw 300 milionw dolarw, oznacza to, e poowa wiata zaopatruje si w bro za porednictwem pastwa woskiego i mafii. W klanie Casalesi wietnie funkcjonuje przestpcza grupa przedsibiorcw, ktra jest w stanie zaopatrzy w bro nie tylko zbrojne grupy, ale cae armie. Podczas wojny brytyjsko-ar-gentyskiej o Falklandy w 1982 roku na Argentyn zostaa naoona blokada ekonomiczna. Kamorra od razu wesza w kontakt z

argentyskim resortem obrony narodowej i zorganizowaa kana przerzutu broni, ktrej nikt oficjalnie nie mg Argentynie sprzeda. Klany przygotoway si na dugotrwa wojn, tymczasem konflikt rozpoczty w marcu w czerwcu by ju waciwie zakoczony. Mao strzaw, niewiele trupw, znikoma konsump-qa. Ta wojna posuya bardziej politykom ni przedsibiorcom, bardziej dyplomacji ni ekonomii. Klanom z prowincji Caserty nie opacio si wyprzedawa towaru za bezcen, eby tylko zapewni sobie szybki zysk. Tego samego dnia, w ktrym oficjalnie ogoszono koniec konfliktu, wywiad angielski podsucha rozmow midzykontynentaln midzy Argentyn a San Cipriano d'Aversa. Tylko dwa zdania, ktre jednak wystarcz, by zrozumie, na czym polega sia rodzin z okolic Caserty oraz ich mdro yciowa: Halo? Tutaj wojna ju si skoczya. Co mamy teraz robi? Nie martw si, skoczya si jedna, zacznie si nastpna...

Mdro wadzy polega take na cierpliwoci, ktrej czsto brakuje nawet najzdolniejszym przedsibiorcom. Klan Casalesi ju w 1977 roku poredniczy w zakupie wozw pancernych; woski wywiad zasygnalizowa subom bezpieczestwa, e Leopard rozebrany na czci czeka na transport na stacji Yilla Literno. Handel czogami Leopard bardzo dugo pozostawa w gestii kamor-ry. Jeszcze w lutym 1986 zarejestrowano rozmow telefoniczn, w ktrej reprezentanci klanu Nuvoletta negocjowali w sprawie zakupu kilku Leopardw z jego enerdowskimi producentami. Niezalenie od zmian w zarzdzie klanu Casalesi byli zawsze na arenie midzynarodowej tymi, do ktrych zgaszay si z zamwieniami na bro nie tylko niewielkie grupy, ale cae oddziay wojska. SISMI, woska tajna wojskowa suba informacyjna oraz centrum kontrwywiadu w Yeronie zasygnalizoway w 1994 roku, e Zeljko Raznatovi, dowdca paramilitarnej organizacji, lepiej znany jako Tygrys Arkan utrzymywa stosunki z Sandokanem Schiavone, bossem klanu Casalesi. Arkan zosta zastrzelony w 2000 roku, w hotelu w Belgradzie. By serbskim zbrodniarzem wojennym, ktry wsawi si szczeglnym okruciestwem, zaoycielem nacjonalistycznej Serbskiej Gwardii Ochotniczej. Dokonywa, wraz ze swymi podkomendnymi, pogromw w muzumaskich wioskach w Boni, zostawiajc po sobie spalon ziemi i masowe groby. Dwa tygrysy sprzymierzyy si. Arkan potrzebowa broni dla swoich bojwkarzy, a poza tym zaleao mu na tym, eby obej embargo narzucone na Serbi i wpuci do niej pienidze i bro, wykorzystujc kanay pomocy humanitarnej: szpitale obozowe, transporty z lekarstwami i sprztem medycznym. Wedug SISMI za te dostawy - o wartoci kilkudziesiciu milionw dolarw - Serbia pacia pienidzmi zdeponowanymi w pewnym banku austriackim, w kwocie 85 milionw dolarw, ktre byy potem przekazywane instytucji wsppracujcej z mafi serbsk oraz z klanami z Kampanii. Instytucja ta zamawiaa u producentw towary rozdawane pniej w ramach pomocy humanitarnej i pacia za nie pienidzmi uzyskanymi z dziaalnoci przestpczej, wprowadzajc je w ten sposb do legalnego obiegu. I wanie na tym etapie Casalesi odgrywaj aktywn rol. To oni proponuj producentw i dostawcw, ktrzy nie sprawi kopotw przy praniu pienidzy. Arkan, poprzez porednikw, zwrci si te do klanu o pomoc w wyczeniu z gry mafii albaskiej, ktra mogaby przeszkodzi w przeprowadzeniu caej tej operacji finansowej, atakujc od poudnia lub blokujc dostawy broni. Casalesi uspokoili swoich albaskich wsplnikw i dostarczyli Arkanowi bro, umoliwiajc mu tym samym spokojne prowadzenie czystki etnicznej. W zamian za to w ich rkach znalazy si zakady produkcyjne, sklepy, gospodarstwa rolne, kupowane za bezcen na terenie Serbii. Zanim Arkan na dobre rozpocz swoj wojn, porozumia si z kamorr. Bo wojny, od Ameryki Poudniowej po Bakany, rozgrywa si jej szponami.

Beton zbrojony
Dawno mnie nie byo w Casal di Principe. Podobnie jak za ojczyzn sztuk walki uwaa si Japoni, sur-fowanie kojarzy si z Australi, a diamenty z Republik Sierra Leone, tak gwnym orodkiem przedsibiorczoci kamorry jest Casal di Principe. W prowincjach Neapolu i Caserty sam fakt pochodzenia z tej miejscowoci zapewnia co w rodzaju immunitetu, oznacza, e jeste kim wicej ni tylko sob, bo wspiera ci okruciestwo lokalnych bandytw. Ludzie darz ci respektem, wzbudzasz podwiadomy strach. Ju nawet Benito Mussolini chcia wyeliminowa to znami pochodzenia, ten zbrodniczy nimb. W tym celu poczy dwa miasteczka: San Cipriano d'Aversa oraz Casal di Principe w jedn jednostk administracyjn i przemianowa je na: Albanova. Ta symboliczna nazwa, ktra znaczy tyle co nowy wit", miaa przynie nadziej. By nadziej wesprze realn si, posa tam dziesitki karabinierw z zadaniem rozwizania problemu kadym dostpnym sposobem. Dzisiaj nazwa Albanova" pozostaa ju tylko na zardzewiaej tablicy na stacji kolejowej w Casal di Principe. Moesz godzinami boksowa worek treningowy, spdza popoudnia na siowni i wiczy minie klatki piersiowej, moesz poyka opakowanie za opakowaniem tabletek hormonalnych, od ktrych puchn ci muskuy, ale i tak kiedy znajdziesz si w towarzystwie kogo, kto bdzie mwi z takim, a nie innym akcentem, kto bdzie w taki, a nie inny sposb gestykulowa, odniesiesz wraenie, jakby stali za nim wszyscy ci, ktrych ciaa leay ju kiedy na ziemi, przykryte przecieradami. Wrd mieszkacw tych stron kr powiedzenia, w ktrych zawiera si cay miertelny adunek mitologii przemocy: Kamoryst czowiek si staje, w Casal di Principe si rodzi". Albo kiedy dwch mczyzn mierzy si wzrokiem na chwil przed rozpoczciem walki na pici czy noe, moesz usysze, jaka jest ich filozofia yciowa: ycie albo mier, wszystko mi jedno!" S sytuaqe, w ktrych takie pochodzenie moe przynie ci korzy, moe ci doda mrocznego uroku, posuy jako zamaskowane zastraszenie, oniemieli. Przydaje si do uzyskania znikowego biletu do kina albo umoliwia zakupy na krech" u bojaliwej ekspedientki. Zdarza si jednak, e ciar uprzedze i stereotypw zwizanych z twoim miejscem urodzenia jest nie do udwignicia, a nie moesz przecie tumaczy wszystkim, e tam, skd pochodzisz, nie kady naley do klanu, nie wszyscy s kryminalistami, a kamoryci stanowi mniejszo. Idziesz wic na atwizn i przedstawiasz si jako mieszkaniec jakiej ssiedniej, bardziej anonimowej miejscowoci, ktra oddala od ciebie automatyczne skojarzenie z mafi. I tak Secondigliano staje si Neapolem, a Casal di Principe Casert lub Avers. Pochodzenie przynosi ci wstyd lub dum, w zalenoci od chwili, w zalenoci od sytuacji, podobnie jak czasem dzieje si z ubraniem, ale w tym wypadku nie ty decydujesz, kiedy je zaoysz. Corleone w porwnaniu z Casal di Principe jest jak miasteczko zaprojektowane przez Walta Disneya. Casal di Principe, San Cipriano d'Aversa, Casapesenna. Obszar z liczb mieszkacw mniejsz ni 100 tysicy, wrd ktrych a 1200 osb zostao skazanych z artykuu 416 bis za przestpstwo stowarzyszenia mafijnego, a wiele innych za wspuczestnictwo w przestpstwie o charakterze mafijnym. Te ziemie od niepamitnych czasw cierpi z powodu przemocy rodzin mafijnych, ktrych krwaw awangard s klany. Klan Casalesi wzi sw nazw od miejsca, z ktrego pochodzi wielu jego czonkw, czyli Casal di Principe, i mona go okreli jako konfederaq' niezalenych rodzin mafijnych, osiedlonych w prowincji Caserty. W Castelvolturno, Yilla Literno, Gricignano, San Tammaro, Cesa, Yilla di Briano, Mondragone, Carinola, Marcia-nise, San Nicola La Strada, Calvi Risorta, Lusciano i w dziesit-

kach innych miejscowoci. Kada z nich ma swojego capozona, kada stanowi element struktury klanu. Patriarcha wszystkich zrzeszonych rodzin, Antonio Bardellino, by pierwszym bossem we Woszech, ktry przewidzia, e kokaina zajmie miejsce heroiny, i e bdzie si jej uywa znacznie wicej. Jednak dugo jeszcze Sycylijczycy z cosa nostry oraz liczni kamoryci stawiali przede wszystkim na heroin. Heroinici byli uwaani za klientw pewnych, za prawdziwe dojne krowy, podczas gdy kokaina w latach 80. bya traktowana jak narkotyk dla elit. Antonio Bardellino uzna, e duo wiksze szans na rynku bdzie miaa substancja, ktra zamiast zabija w krtkim czasie czy te w najlepszym razie relegowa na margines spoeczny, jest zaywana przez klas redni jak co w rodzaju aperitifu. W zwizku z tym otworzy firm, ktra miaa importowa z Ameryki Poudniowej mczk rybn. Mczka rybna przykrywaa za tony koki. Bardellino handlowa take heroin, przemyca j do Ameryki w filtrach ekspresw do kawy, tam za rozprowadza j John Gotti. Amerykaskie suby antynarkotykowe przechwyciy kiedy 67 kilogramw heroiny, co jednak na bossie z San Ci-priano d'Aversa nie zrobio wikszego wraenia. wiadczy o tym informaq'a przekazana Gottiemu telefonicznie kilka dni pniej: Polemy teraz podwjn porcj w inny sposb". W okolicach Caserty powstaa organizacja przestpcza, ktra potrafia przeciwstawi si Raffaele Cutolowi, a okropnoci wojny, jaka si po tym rozptaa, pozostay w pamici genetycznej kamorystw z okolic Caserty. W latach 80. rodziny zwizane z Raffaele Cutolem zostay wyeliminowane z gry w wyniku krwawych akcji zbrojnych. Wystarczyo zaledwie kilka takich operacji. W rodzinie Di Matteo zamordowano w cigu paru dni czterech mczyzn i cztery kobiety, Casalesi zostawili przy yciu tylko omioletniego chopczyka. Z rodziny Simeoni zabito prawie rwnoczenie siedem o-sb. Rano wszyscy jeszcze yli i cieszyli si swoj kryminaln potg, w nocy ju ich nie byo. Zamordowani. W Ponte Annicchino w marcu 1982 roku Casalesi ustawili na jednym ze wzgrz karabin maszynowy, jeden z tych, ktrych uywao si w okopach, i pucili z niego seri, zabijajc czterech sprzymierzecw Cutola. Antonio Bardellino wsppracowa z cosa nostr, by zwizany z Tanem Badalamentim i przyjani si z Tommasem Buscet-t, z ktrym mieszka w tej samej willi w Ameryce Poudniowej. Kiedy Corleonesi pozbawili wadzy sprzymierzonych: Badala-mentiego i Buscett, chcieli wyeliminowa take Bardellina, ale to im si nie udao. Kiedy tworzya si Nowa Kamorra Zorganizowana, Sycylijczycy zamierzali zlikwidowa Raffaele Cutola. Wysali killera, Mimma Bruno promem z Palermo, ale zastrzelono go, gdy tylko wyszed poza obrb portu. Cosa nostr miaa zawsze duy respekt dla klanu Casalesi, ale kiedy w 2002 roku Casalesi zabili Raffaele Lubrana, bossa z Pignataro Maggiore -miejscowoci pooonej niedaleko Capui, czowieka wcignitego do cosa nostry osobicie przez Tot Riin, wielu obawiao si wybuchu faidy. Pamitam, e nazajutrz po tym morderstwie u-syszaem, jak kioskarz, podajc klientowi lokaln gazet, powiedzia cicho, gosem penym obawy: -Jeeli teraz wcz si do walki take Sycylijczycy, nie bdziemy mieli spokoju co najmniej przez trzy lata. Jacy Sycylijczycy? Mafiosi? Tak, mafiosi. Ci mog tylko pa na kolana przed tymi z klanu Casalesi i liza ziemi. Tylko tyle mog zrobi: liza ziemi przed nimi.

Jedna z opinii o sycylijskich mafiosach, ktre najbardziej mnie zaskoczyy, zostaa wyraona przez Carmine Schiavone, skruszonego" kamoryst z klanu Casalesi, podczas wywiadu przeprowadzonego w 2005 roku. Mwi o cosa nostrze jak o organizacji wysugujcej si politykom, ktra

nie potrafi rozumowa w kategoriach opacalnoci, co z kolei byo zawsze mocn stron kamorystw z okolic Caserty. Zdaniem Schiavone sycylijska mafia chciaa odgrywa rol antypastwa, a to stao w sprzecznoci z filozofi przedsibiorczoci. Nie istnieje paradygmat pa-stwo-antypastwo. Istnieje tylko obszar, na ktrym robi si interesy. Z pastwem, wykorzystujc pastwo albo bez pastwa. My wspylimy z pastwem. Dla nas pastwo musiao istnie i musiao to by wanie takie pastwo, w jakim przyszo nam dziaa. Tylko e my wyznawalimy inn filozofi ni Sycylijczycy. Podczas gdy sposb mylenia Riiny, uksztatowany na wyspie odizolowanej od wiata, w niedostpnych grach, przypomina - co tu duo mwi - mentalno wiejskiego pastucha, my mielimy ten etap ju dawno za sob. My chcielimy wspy z pastwem. Jeeli jaki element aparatu pastwa stawia nam opr, znajdowalimy inny, ktry okazywa nam przychylno. Jeeli by to polityk, nie gosowalimy na niego, jeeli to bya jaka instytucja, zawsze znajdowalimy sposb, eby j oszuka".

Carmine Schiavone, kuzyn bossa Sandokana, by pierwszym wiadkiem koronnym, ktry ujawni, na czym polegaj przedsiwzicia klanu Casalesi. Kiedy zdecydowa si na wspprac z wymiarem sprawiedliwoci, gazety wydrukoway list otwarty jego crki Giuseppiny z oskareniami przeciw ojcu, po przeczytaniu ktrych czu si moe bliej mierci, ni gdyby usysza wyrok skazujcy go na kar pozbawienia ycia: To kamca, hipokryta i zy czowiek, ktry chce zarobi na swoich niepowodzeniach. To bestia ludzka. Nigdy nie by dla mnie ojcem. Ja nawet nie wiem, co to jest kamorra".

Przedsibiorcy. Tak siebie okrelaj kamoryci z okolic Caser-ty; nic innego jak przedsibiorcy. Klan Casalesi jest stowarzyszeniem przedsibiorcw-gangsterw, menederw-mordercw, budowniczy ch-bandytw i wacicieli gruntw-kryminalistw. Kady z nich ma do dyspozycji uzbrojone oddziay, midzy sob s powizani wsplnymi interesami. Casalesi zajmowali si zawsze hurtowym handlem narkotykami, nie musieli zawraca sobie gowy drobiazgami. Co prawda posiadaj due wpywy na narkotykowym rynku w Rzymie, ale o wiele wiksze korzyci cign z porednictwa w kupnie-sprzeday duych partii towaru. Akta Komisji Antymafijnej z 2006 roku informoway, e Casalesi dostarczaj narkotyki klanom palermitaskim. Nawizanie wsppracy z mafi nigeryjsk i albask zaoszczdzio im kopotw zwizanych z detalicznym handlem narkotykami. Porozumienie z klanami z Lagos i Benin City, sojusz z mafijnymi rodzinami z Pristiny i Tirany, umowy z ukraisk mafi ze Lwowa i Kijowa uwolniy kamorystw z okolic Caserty od koniecznoci popeniania przestpstw najwyszej kwalifikacji prawnej. Jednoczenie Casalesi ciesz si wieloma przywilejami przy dokonywaniu inwestycji w krajach Europy Wschodniej oraz przy zakupie kokainy od midzynarodowych handlarzy z baz w Nigerii. Nowi bossowie, nowe wojny - wszystko to zdarzyo si po narodzinach klanu Bardellina, ktry da pocztek gospodarczej wadzy kamor-ry na tych ziemiach. Antonio Bardellino, po opanowaniu wszystkich sfer legalnej i nielegalnej gospodarki, od handlu narkotykami po budownictwo, zamieszka w Santo Domingo i zaoy now rodzin. Swoim poudniowoamerykaskim dzieciom da te same imiona, co dzieciom urodzonym w San Cipriano. Prosty i skuteczny sposb na uniknicie pomyek. Opiek nad interesami klanu na rodzinnej ziemi pozostawi swoim najbardziej zaufanym ludziom. Z wojny z Raffaele Cutolem Casalesi wyszli bez wikszych szkd, wzrs ich autorytet oraz rentowno ich przedsibiorstw, dokonali ekspansji wszdzie: na pnoc Woch i za granic. Bossami klanu Casalesi byli: Maro Iovine, Yincenzo De Falco, Francesco Schiavone alias Sandokan, Francesco Bidognetti zwany Cicciotto di Mezzanotte oraz

Yincenzo Zagaria. Na pocztku lat 80. Cicciotto di Mezzanotte i Sandokan byli odpowiedzialni za akcje z uyciem broni, jednoczenie jednak prowadzili swoje interesy, inwestujc w wielu sektorach i nabierajc praktycznych umiejtnoci w zarzdzaniu wielogowym smokiem konfederaci. W pewnym momencie uznali, e Mario Iovine jest zbyt blisko zwizany z Antoniem Bardellino, a poza tym swoimi decyzjami ogranicza ich autonomi. Zastosowali wic tajn i bardzo skuteczn strategi, uciekajc si do typowych rodkw dyplomacji ka-morry, czyli doprowadzajc do wybuchu wewntrznej wojny. Jak opowiedzia skruszony" Carmine Schiavone, dwaj bossowie zaczli namawia Antonia Bardellino do powrotu do Woch i zlikwidowania Mimiego Iovine, brata Maria. Mimi handlowa meblami i ofiq'alnie nie by zwizany z kamorr. Dwaj bossowie twierdzili, e przekazywa informacje karabinierom. eby atwiej przekona Bardellina, powiedzieli mu, e nawet Mario by skonny powici brata dla dobra klanu. Bardellino da si przekona i zleci zabjstwo Mimiego. Zastrzelono go w drodze do sklepu meblowego. Krtko potem Cicciotto di Mezzanotte i Sandokan zaczli przekonywa Maria Iovine, e powinien zabi Antonia Bardellino za to, e zleci zamordowa jego brata pod byle pretekstem, usyszawszy z jednego tylko rda zarzuty na jego temat. Podwjna gra, dziki ktrej udao im si zantagonizowa starych wsplnikw. Jednoczenie zaczli dziaa. Wszyscy penomocnicy Bardellina zgodzili si, e naley wyeliminowa bossa bossw, czowieka, ktry stworzy najsprawniej dziaajc w Kampanii organizacj kryminalno-gospodarcz. Skonili Bardellina do przeprowadzki z Santo Domingo do Brazylii, donoszc mu, e Interpol wpad na jego lad. Mario Iovine odwiedzi go tam w 1988 roku pod pretekstem ustalenia szczegw dotyczcych importu mczki rybnej-kokainy. I tak zdarzyo si pewnego popoudnia, e Iovine, nie znalazszy w kieszeni spodni pistoletu, zapa za drewniany motek i rozbi nim czaszk Bardellina. Pogrzeba zwoki na brazylijskiej play. Ciao nigdy nie zostao znalezione, w zwizku z czym narodzia si legenda o Antoniu Bardellino cieszcym si bogactwem na jakiej tropikalnej wyspie. Po wykonaniu tej operacji boss natychmiast zadzwoni do Yincenza De Falco z wiadomoci, e moe ju zacz likwidaq wszystkich stronnikw Bardellina. Zwoano spotkanie caego kierownictwa klanu Casalesi, na ktre zaproszono take Paride Salzilla, siostrzeca Bardellina, jego nastpc na terytorium znajdujcym si we wadzy klanu. Jak zezna skruszony" Carmine Schiavone, przygotowano dla niego miejsce u szczytu stou, tam, gdzie zwykle siada Bardellino. W pewnej chwili Sandokan niespodziewanie zaatakowa Paride i zacz go dusi, podczas gdy jego kuzyn, rwnie Francesco Schiavione, ale znany pod pseudonimem Cicciarello czyli grubasek", oraz dwaj inni kamoryci, Raffaele Diana i Giuseppe Caterino, trzymali mu rce i nogi. Mgby zabi go strzaem z pistoletu albo pchniciem noa w odek, jak to robili bossowie ze starej szkoy. Wola jednak udusi go wasnymi rkami, jak niegdy mordowao si starych wadcw, by ich miejsce mogli zaj nowi. W 1345 roku Andrzej Wgierski zosta uduszony w Aversie, w wyniku spisku paacowego swojej ony Joanny I oraz szlachty neapolitaskiej, ktrej przewodniczy Car-lo di Durazzo, pretendujcy do tronu Krlestwa Neapolu. Od tego czasu na ziemiach ssiadujcych z Avers uduszenie jest kojarzone z obejmowaniem tronu. Sandokan wykorzysta to, eby da do zrozumienia wszystkim bossom, e to on jest nastpc Bardellina, e prawem bestialskiej przemocy on jest nowym liderem klanu Casalesi. Nowe jednostki gospodarcze o charakterze kryminalnym, ktre wyrosy wewntrz systemu stworzonego przez Antonia Bardellino, nie znajdoway ju dla siebie miejsca w rozdysponowanych przez niego ciasnych przedziaach. Osigny dojrzao ekonomiczn i dyy do zademonstrowania caego swego potencjau i do uwolnienia si od wizw klanowej hierarchii. Wanie dziki temu Sandokan Schiavone mg zosta liderem. Wszystkie kluczowe funkcje wewntrz klanu powierzy czonkom swojej rodziny: brat Walter zarzdza oddziaami ogniowymi, kuzyn Carmine zajmowa

si finansami, kuzyn Francesco zosta wybrany na urzd burmistrza Casal di Principe, a inny kuzyn, Nicola, zosta radnym, przewodniczcym komisji finansowej. Wszystkie te posunicia wpyny na zdobycie przez klan poparcia w miecie, co na etapie pocztkowego rozwoju organizacji jest bardzo wane. Na wzmocnienie pozycji Sandokana niebagatelny wpyw miaa przychylno lokalnych politykw. Ze wzgldu na dawne konflikty ze star demokracj chrzecijask w Casal di Principe klan popar w 1992 roku Wosk Parti Liberaln, ktra w zwizku z tym odnotowaa najszybszy i najwikszy wzrost popularnoci w caej swojej historii: po zadeklarowaniu przez klan poparcia, wzrosa ona nagle z l do 30 procent. Jednak wewntrz klanu wielu czonkw na wysokich pozycjach byo przeciwnych wadzy absolutnej Sandokana. Przede wszystkim za rodzina De Falco, ktra moga liczy na pomoc karabinierw i policji oraz na wasnych sojusznikw w wiecie biznesu i polityki. W1990 roku kierownictwo konfederacji zbierao si czsto. Na jedno z zebra zaproszono take Yincenza Di Falco, o przydomku Fuggiasco, czyli uciekinier". Bossowie chcieli go zlikwidowa. Fuggiasco nie pojawi si na spotkaniu, przybyli za to karabinierzy i zaaresztowali zebranych. W 1991 roku Yincenzo Di Falco zosta zastrzelony. Kiedy policjanci podchodzili do jego samochodu, gdzie lea na siedzeniu zwinity, podziurawiony jak sito, ju z daleka dobiegay dwiki piosenki Domenica Modugna, odtwarzanej z kasety, ktra wci jeszcze krcia si w magnetofonie stereofonicznym nastawionym na cay gos. Po tym zabjstwie rodziny nalece do konfederacji Casalesi podzieliy si. Po stronie Sandokana i Iovine zostay rodziny: Zagaria, Reccia, Bidognetti i Ca-terino. Z rodzin De Falco sprzymierzyli si: Quadrano, La Tor-re, Luise, Salzillo. Odpowiedzi krewnych Yincenza De Falco na jego zabjstwo byo zlikwidowanie Maria Iovine w portugalskim Cascais, w 1991 roku. Przeszyli go kulami, gdy rozmawia przez telefon w budce telefonicznej. mier Maria Iovine oczycia teren dla Sandokana Schiavone. Nastpiy cztery lata wewntrznej wojny, krwawych bitew pomidzy rodzinami sprzymierzonymi z Sandokanem a stronnikami De Falco. Cztery lata, podczas ktrych wielokrotnie nastpoway rne przetasowania, odwrcenia sojuszw, przejcia na przeciwn stron, podczas ktrych nikt nie szuka rozwizania konfliktu, a za to kady stara si tak wpyn na podzia terenw i wadzy, by jak najwicej skorzysta. Stronnictwo Sandokana zwyciyo, wkrtce wszyscy jego dotychczasowi wrogowie stali si jego sprzymierzecami. Budownictwo i handel narkotykami, haracze, transport, mieci i monopol na dostawy handlowe. Oto pole do popisu dla przedsibiorczych Casalesi. Fundamentem za byy spki produkujce cement. Firmy budowlane wanie u nich zaopatryway si w cement i w ten naturalny sposb klan nawizywa stosunki z przedsibiorcami budowlanymi i dociera do informacji o wszystkich przedsiwziciach. Jak wielokrotnie zeznawa Carmine Schiavone, cena cementu w spkach zarzdzanych przez klan moga by tak niska, poniewa ich statki transportoway nie tylko cement, ale te bro dla krajw rodkowego Wschodu objtych embargiem. Interesy prowadzone w tej drugiej, nielegalnej sferze handlu zarabiay na handel legalny i pozwalay utrzymywa niskie ceny. Klan Casalesi zarabia na kadym etapie prac budowlanych. Dostarczajc cement, podstawiajc swoje firmy budowlane do podwy-konawstwa czy otrzymujc apwki za wiksze przedsiwzicia. Od apwek wszystko si zaczynao, bo bez nich firmy nalece do klanu, tanie i wydajne, nie rozpoczyby pracy, a adne inne przedsibiorstwo nie mogo podj si realizacji zamwienia, jeeli nie chciao sobie zaszkodzi, nie mogo te zaproponowa rwnie niskich cen za swoje usugi. Obroty osigane przez rodzin Schiavone wynosz okoo 5 miliardw euro rocznie. Cakowity potencja finansowy klanu Casalesi: nieruchomoci, gospodarstwa rolnicze, akcje, gotwka, przedsibiorstwa budowlane, cukiernie, cementownie, lichwa, handel broni i narkotykami, siga 30 miliardw euro. Kamorra z prowincji Caserty jest przedsibiorstwem wielofunkcyjnym, na ktrym mona polega, otwartym na wszelkie wyzwania biznesowe. Wysoko nielegalnie skumulowanego kapitau pozwala jej na korzystanie z kredytw preferencyjnych,

moe wic atwo pokona konkurencj niskimi cenami. Albo te przez zastraszenie. Przedsibiorcy-kamoryci sprawili, e haracz sta si czym w rodzaju czci pakietu usug, jest podstawowym warunkiem rozpoczcia wsppracy. Haracz wypacany co miesic klanowi jest rodzajem wymuszonego opodatkowania na rzecz kamorystw, ale moe te da korzyci w rodzaju porczenia bankowego, punktualnych dostaw czy kontaktu ze sprawdzonymi agentami handlowymi. W ten sposb haracz moe by rozumiany jako narzucona opata za narzucone usugi. Ta nowa interpretaqa zjawiska wymuszenia pojawia si w materiaach uzyskanych podczas dochodzenia przeprowadzonego w 2004 roku przez Kwestur w Casercie, ktre zakoczyo si aresztowaniem osiemnastu osb. Francesco Schiavone Sandokan, Michele Zagaria oraz klan Moc-cia byli najwaniejszymi wsplnikami firm Cirio oraz Parmalat w Kampanii. W caej prowincji Caserty, w duej czci prowinq'i Neapolu, w poudniowym Lacjum, w czci Abruzji, Marche i Bazylikaty mleko produkowane przez Cirio i Parmalat zdobyo 90 procent rynku. Ten wynik by moliwy tylko dziki bliskiej wsppracy z kamorr casertask, dziki apwkom paconym klanom w zamian za pomoc w utrzymaniu przewagi na rynku. W t spraw zamieszane byy take liczne mniejsze firmy, powizane w wikszym lub mniejszym stopniu z mlecznym imperium Eurolat, zakupionym w 1999 roku przez Parmalat Calista Tanzie-go od firmy Cirio kierowanej przez Cragnottiego. Prokuratura wydaa nakaz zajcia trzech zakadw mleczarskich oraz kilku przedsibiorstw zajmujcych si dystrybucj i sprzeda mleka, ktre, wedug aktu oskarenia, byy kontrolowane przez kamorr casertask. Oficjalnymi wacicielami zakadw mleczarskich byli figuranci podstawieni przez klan Ca-salesi. Kierujc najpierw Cirio, a nastpnie Parmalatem, prowadzili rozmowy bezporednio ze szwagrem Michele Zagarii, nalecym do kierownictwa klanu Casalesi, ktry ukrywa si ju wtedy od dziesiciu lat przed wymiarem sprawiedliwoci. Na status klienta specjalnego zarabiao si przede wszystkim umiejtnie prowadzon polityk handlow. Dystrybutorzy produktw z markami Cirio i Parmalat otrzymywali od tych firm rabat w wysokoci od 4 do 6,5 procent, zamiast zwyczajowych 3 procent; do rabatu dochodziy premie od wysokiej sprzeday i dziki temu take supermarkety i sklepy korzystay z obniki cen. Tym sposobem Casalesi zarabiali sobie na powszechne przyzwolenie dla ich dominacji gospodarczej. Kto nie zgadza si na wspprac po dobroci, bywa do niej przekonywany przemoc: grobami, szantaem, stratami materialnymi. Oporni mogli si spodziewa zniszczenia ciarwek transportujcych towar, pobicia kierowcw, porwania tirw, poaru magazynw. Strach by tak wszechobecny, e na obszarach kontrolowanych przez klan prawdopodobiestwo znalezienia handlowca skonnego sprzedawa towary z markami innymi ni te, ktre narzucali Casalesi, bya bliska zeru. Za wszystko pacili konsumenci, bo ceny na zmonopolizowanym, zablokowanym rynku nie byy regulowane przez konkurencj i pozostaway poza jakkolwiek kontrol. O historycznym porozumieniu midzy gigantami mleczarskimi a kamorr zaczo by gono jesieni 2000 roku, kiedy czonek klanu Casalesi, Cuono Lettiero, zdecydowa si na wspprac z prokuratur i odsoni tajemnice polityki handlowej klanu. Zapewnienie sobie cigoci sprzeday jest marzeniem kadego przedsibiorstwa produkcyjnego, bo stanowi niezawodny sposb na otrzymanie porczenia bankowego. Cirio i Parmalat zostay oficjalnie uznane za stron poszkodowan", za ofiary wymusze i przemocy kamorry, ale ledczy s przekonani, e obydwie strony, zarwno ci dwaj potentaci w brany spoywczej, jak lokalna kamorr, odnosili korzyci ze wsppracy. Cirio i Parmalat nigdy nie zawiadomiy organw cigania o szkodach poniesionych w Kampanii wskutek dziaania kamorry. Nawet kiedy w 1998 roku urzdnik zatrudniony w firmie Cirio w prowincji Caserty zosta bestialsko pobity w swoim domu, na oczach ony i dziewicioletniej crki,

bo nie zastosowa si do polece klanu. adnego protestu, adnego doniesienia o przestpstwie. Pewno gwarantowana przez monopol bya lepsza ni niepewno wolnego rynku. Pienidze wydane na utrzymanie monopolu w Kampanii musiay by jako zapisane przez bu-chalterw przedsibiorstw. Ale to aden problem w pastwie, w ktrym kwitnie kreatywna ksigowo i w ktrym zdepenalizo-wano oszustwo w bilansie finansowym. Faszywe rachunki, faszywy sponsoring, faszywe pokwitowania za niewypacone premie od wysokiej sprzeday rozwizay wszystkie problemy. Od 1997 roku w ksigach rachunkowych zapisywano wydatki na imprezy, ktre nigdy si nie odbyy: wito Mozzarelli, Muzyka na Rynku, obchody dnia w. Tamaro, patrona miejscowoci Villa Li-terno. Wedug tych samych ksig Cirio finansowa klub sportowy, Polisportiva Afragolese, ktry w rzeczywistoci by utrzymywany przez klan Moccia, podobnie jak to dziao si z najrniejszymi stowarzyszeniami sportowymi, muzycznymi i rekreacyjnymi, sponsorowanymi przez spk cywiln" klanu Casalesi. W ostatnich latach potencja klanu wzrs imponujco, zasig jego wpyww rozszerzy si i dotar take do krajw Europy Wschodniej: do Polski, Rumunii czy Wgier. Wanie w Polsce w marcu 2004 roku aresztowano Francesca Schiavone alias Ciccia-rello, kuzyna Sandokana. Ten wsaty, przysadzisty boss by jedn z najwaniejszych osobistoci w casertaskiej konfederacji. Poszukiwany listem goczym, oskarony o dziesi zabjstw, trzy porwania, dziewi planowanych morderstw i wiele innych przestpstw, takich jak nielegalne posiadanie broni czy wymuszenia. Zatrzymano go, gdy wraz ze swoj kochank, 25-letni Rumunk Luiz Boetz, robi zakupy w supermarkecie. Cicciariello przedstawia si jako Antonio i uchodzi za zwykego, 51-letniego przedsibiorc. Jednak Luiza musiaa chyba wiedzie co o jego podwjnym yciu, bo eby dojecha do niego do Krosna, niedaleko Krakowa, dla zmylenia policji odbya dug, okrn podr pocigami. Podr Rumunki bya rozoona na kilka etapw, policja ledzia j przy przekraczaniu trzech granic, na koniec jechaa za ni samochodem a do rogatek Krosna. Cicciarella zatrzymano przy kasie supermarketu. Obci wsy, wyprostowa kdzierzawe wosy, zeszczupla. Przenis si na Wgry, ale z kochank spotyka si w Polsce. Prowadzi imponujce interesy: gospodarstwa hodowlane, zakup gruntw budowlanych, porednictwo w miejscowych biznesach. Woski obserwator przy SECI Center, organizacji zrzeszajcej pastwa poudniowo-wschodniej Europy, powoanej do walki z przestpczoci transgraniczn, zgosi, e Schiavone i jego ludzie przebywali czsto w Rumunii, gdzie rozkrcili interesy na du skal w miastach Barlad (na wschodzie kraju), Sinaia (w centrum), Cluj (na zachodzie), a take na wybrzeu Morza Czarnego. Cicciarello Schiavone mia dwie kochanki, Luiz Boetz i Cristin Coremanciau, obie Rumunki. W Casal di Principe na wiadomo o aresztowaniu bossa z winy kobiety" wszyscy zareagowali miechem. Miejscowa gazeta daa tej informacji nagwek: Cicciariello aresztowany z kochank", jakby drwic sobie z niego. W rzeczywistoci jego rumuskie przyjaciki byy prawdziwymi menederkami, ktre dbay o jego interesy w Polsce i Rumunii, przysparzajc mu sporych zyskw. Cicciariello by jednym z ostatnich aresztowanych bossw z rodziny Schiavone. W cigu dwudziestu lat, w czasie prosperity i w okresach faidy, wielu bossw i klanowych szeregowcw dostao si za kratki. W maksiprocesie nazwanym Spartakus", jak gladiator pochodzcy z tych wanie ziem, ktry stan na czele najwikszego powstania przeciw Rzymowi, zebrano wyniki dochodze w sprawie dziaalnoci klanu Casalesi i wszystkich jego odgazie. W dniu ogoszenia wyroku podjechaem pod gmach sdu w Santa Maria Capua Yetere. Zaparkowaem moj vesp midzy dwoma samochodami i udao mi si wej do budynku. Spodziewaem si dziennikarzy telewizyjnych i fotoreporterw. Zobaczyem ich bardzo niewielu, i to tylko tych, ktrzy pracowali dla lokalnej prasy i telewizji. Natomiast karabinierzy i poliq'anci byli wszdzie. Doliczyem si okoo dwustu. Dwa helikoptery latay nisko nad budynkiem, z oguszajcym hukiem migie. Psy tresowane do wykrywania bomb, patrole policyjne. Napita atmo-

sfera. Jednak prasy i telewizji o oglnokrajowym zasigu przy tym nie byo. Najwikszy proces przeciwko organizacji przestpczej typu mafijnego, biorc pod uwag liczb oskaronych oraz wymiar danych kar, zosta zupenie zignorowany przez media. Specjalistom w tej materii proces Spartakus" kojarzy si z liczb 3615, numerem rejestru nadanym dochodzeniu, w trakcie ktrego ledczy z DDA przesuchali okoo 1300 podejrzanych. Zapocztkoway go w 1993 roku zeznania skruszonego" Carmine Schiavone. Proces trwa siedem lat i dwadziecia jeden dni. W tym czasie odbyo si 627 posiedze sdu. By to bez wtpienia najbardziej skomplikowany proces przeciw mafii we Woszech w cigu ostatnich pitnastu lat. Przesuchano 24 wiadkw koronnych, w tym szeciu oskaronych, oraz 500 wiadkw zwykych. Akta procesu zapeniy 90 skoroszytw. Proces mia t sam nazw, co ak-q'a poliqi w 1995 roku, skierowana przeciw klanowi Casalesi oraz dochodzenie, ktre do procesu doprowadzio. Po upyniciu roku od pamitnej akqi Spartakus" rozpoczto dochodzenia pokrewne: Spartakus 2" oraz Regi Lagni". To drugie dotyczyo finansowanych przez pastwo prac konserwatorskich przy kanaach przecinajcych ziemie w pobliu Caserty, zbudowanych w epoce Burbonw, ktre od czasu powstania, czyli od XVIII wieku, nie byy poddane adnym zabiegom konserwatorskim. Projekt renowacji kanaw Regi Lagni by przez wiele lat pilotowany przez klan Casalesi, ktry, wedug aktu oskarenia, skierowa pastwowe fundusze nadesane do regionu na ten cel, w wysokoci miliardw lirw, do swoich przedsibiorstw budowlanych. Dziki temu w nastpnych latach byy one bezkonkurencyjne na terenie caych Woch. Pokrewnym procesem by take proces Aima", dotyczcy zuchwaego oszustwa, dziki ktremu spdzielnie rolnicze zarzdzane przez klan Casalesi uzyskay od Unii Europejskiej gigantyczne odszkodowania za nadwyki w produkcji owocw. Kamoryci wrzucali do dow kompostowych najprzerniejsze mieci, stare elastwo i gruz z budowy, podajc ich wag za ciar owocw i inkasujc za nie odszkodowania. Owoce ze swoich plantacji natomiast sprzedawali na rynku i zarabiali na nich po raz drugi. W wyniku procesu Aima" sd wyda 131 orzecze zajcia dbr, dotyczcych przedsibiorstw, terenw i gospodarstw rolnych o cznej wartoci setek milionw euro. Nakaz sekwestru majtku obj take dwa kluby pikarskie: Alba-nova", ktry walczy w rozgrywkach serii C2 oraz klub Casal di Principe". Sfera robt publicznych finansowanych przez pastwo bya jednym z najwaniejszych tematw procesu. Klan Casalesi wymusza powierzanie zlece na podwykonawstwo tych prac firmom, ktre mia pod kontrol, i zapewni sobie monopol na dostawy cementu oraz na usugi w zakresie robt ziemnych. Innym wanym tematem byy oszustwa na szkod Unii Europejskiej, szczeglnie te, ktrych celem byo przejcie funduszy na finansowanie sektora rolno-spoywczego. Poza tym setki zabjstw, nielegalne transakcje handlowe, tajne porozumienia przedsibiorcw. Podczas gdy czekaem w gmachu sdu na ogoszenie wyroku, wzrastao we mnie przekonanie, e tego procesu nie mona porwna z innymi procesami przeciw rodzinom kamorystw z poudniowych prowinq'i Woch. To by proces przeciw Historii, Norymberga epoki kamorry, tyle tylko, e w odrnieniu od generaw III Rzeszy wielu kamorystw znajdujcych si na sali sdowej wci jeszcze dowodzio swoimi wojskami", pozostao bossami swoich imperiw. Norymberga bez zwycizcw. Oskareni, siedzcy w klatkach, milczeli. Sandokan, unieruchomiony w celi w wizieniu w Yiterbo, uczestniczy w procesie przez wi-deokonferencj. Przewiezienie go na miejsce rozprawy byoby zbyt ryzykowne. W auli sdowej byo sycha tylko gosy adwokatw. W procesie uczestniczyo dwadziecia kancelarii adwokackich ponad pidziesit osb, adwokatw i ich asystentw, dokadnie przestudiowao akta dochodze, by broni swoich klientw. Krewni oskaronych siedzieli stoczeni w niewielkiej sali przylegajcej do auli-bunkra, w ktrej odbywa si proces, i wpatrywali si w monitor. Kiedy prezes sdu, Catello Marano, wzi do rki trzydzieci stron z sentencj wyroku, zapada cisza. Cikie oddechy,

przeykanie liny w setkach garde, tykanie setek zegarkw, wibrowanie telefonw komrkowych, w ktrych wyczono dzwonki. Cisza nerwowa, naadowana, napita, nieznacznie tylko zakcana symfoni dwikw wyraajcych najwyszy niepokj. Prezes zaczai od odczytania listy skazanych, potem wymieni nazwiska uniewinnionych. Dwadziecia jeden wyrokw doywocia, poza tym cznie ponad siedemset pidziesit lat wizienia. Dwadziecia jeden razy prezes sdu powtarza fomu wyroku doywotniego wizienia, czsto powtarza nazwiska skazanych. Nastpnie wymieni siedemdziesit nazwisk oraz liczby, ktre oznaczay czas, jaki spdz w wizieniu szeregowcy kamorry i biznesmeni, eby odpokutowa za sprzymierzenie si ze straszliw potg klanu Casalesi. O wp do drugiej proces mia si ju ku kocowi, kiedy Sandokan poprosi o gos. Chcia wygosi swj komentarz do wyroku, powtrzy po raz kolejny, e jest tylko biznesmenem, kremu udao si osign sukces. e prokuratorzy, ci zazdroni marksici, zmwili si, by oskary przedsibiorcw dziaajcych w okolicach Aversy o czyny przestpcze, zamiast przyzna, e ich sukces zalea tylko od ich zdolnoci menederskich. Chcia wykrzycze, e wyrok jest niesprawiedliwy. Jeeli chodzi o zabitych na obszarze prowincji Caserty, s oni ofiarami faidy, zjawiska nieodcznie /wizanego z zacofaniem tego regionu i chopsk mentalnoci, a na pewno nie konfliktw w onie kamorry. Ale tym razem Sandokanowi nie pozwolono mwi. Uciszono go jak niesfornego uczniaka. Gdy zacz wrzeszcze, sdziowie przyciszyli audio. Na ekranie wida byo jeszcze przez chwil barczystego, brodatego mczyzn, ktry porusza bezgonie ustami, rzuca si i wymachiwa rkami, a wyczono wizj. Gmach sdu opustosza, karabinie-rzy powoli zbierali si do odjazdu, helikopter wci jeszcze lata nad aul-bunkrem. Dziwne, ale nie miaem wraenia, eby klan Casalesi zosta pokonany. Wielu jego ludzi dostao si na jaki czas za kratki, niektrzy bossowie nie wyjd z wizienia do koca ycia, ktry z nich zdecyduje si moe na status wiadka koronnego i w ten sposb zyska troch ycia na wolnoci. Wyobraam sobie, jaka zo dusia Sandokana, czowieka o ogromnej wadzy, ktry ma w gowie dokadn map swojego terytorium, ale ju nie moe bezporednio nim zarzdza. Bossowie, ktrzy decyduj si nie wsppracowa z organami prawa, czerpi siy z poczucia metafizycznej, niemal wycznie wyobraonej wadzy. Przede wszystkim za musz zapomnie o przedsibiorcach, ktrych sami wypromowali i wspierali, ktrzy jednak nie nale do klanu, w zwizku z czym mog wyj bezkarnie z caego tego zamieszania. Bossowie mogliby doprowadzi take ich za kratki, ale w tym celu musieliby zacz wspprac z wymiarem sprawiedliwoci, a to automatycznie pozbawioby ich autorytetu i wystawio na niebezpieczestwo czonkw ich rodzin. Poza tym, co jeszcze tragiczniejsze dla bossa kamorry, czsto sami nie s w stanie powiedzie, na co poszy ich finanse, jak potoczyy si losy ich legalnych inwestycji. Nawet gdyby zaczli zeznawa, nawet gdyby chcieli odsoni rozmiary swojej realnej wadzy, nie potrafiliby precyzyjnie okreli, jak drog przebyy ich pienidze. Bossowie zawsze pac, nie mog nie paci. To oni zabijaj, decyduj o akcjach swoich oddziaw ogniowych, do ich rk trafiaj pienidze z dziaalnoci przestpczej, a to sprawia, e wszystkie zbrodnie s od razu z nimi identyfikowane. Nie s subtelne i wzgldne jak przestpstwa gospodarcze urzdnikw w biaych konierzykach pracujcych pod skrzydami ich protekcji. Zreszt bossowie nie mog by wieczni. Cutolo zostawi miejsce dla Bardellina, Bardellino dla Sandokana, Sandokana zastpi Zagaria, La Monica ustpi Di Lauro, Di Lauro Hiszpanom, a oni nie wiadomo komu. Ekonomiczna sia systemu stworzonego przez kamorr polega wanie na staej wymianie liderw i zmianie stosowanych przez nich metod kryminalnych. Dyktatura jednego czowieka w klanie trwa zawsze krtko. Gdyby jeden boss mia wadz przez duszy czas, doprowadzioby to do wzrostu cen, zmonopolizowania i - co za tym idzie - usztywnienia rynku, przeinwestowania jednych sfer i zaniedbania innych. Zamiast wartoci dodan w ekonomice klanu, staby si przeszkod w osiganiu

zyskw. Dlatego gdy tylko jaki boss dochodzi do wadzy, wkrtce pojawiaj si ludzie pragncy zaj jego miejsce; zdeterminowani, gotowi sign szczytw, wspinajc si po plecach gigantw, ktrych sami wykreowali. Przypomina o tym zawsze jeden z najprzenikliwszych obserwatorw dynamiki wadzy, dziennikarz Riccardo Orioles: Przestpczo nie jest wadz, jest tylko jednym z rodzajw wadzy". aden boss mafijny nie chciaby uczestniczy w rzdzeniu pastwem. Gdyby kamor-ra bya tosama z wadz, nie osigaaby ze swoich interesw tak wysokich zyskw, ktre zapewnia jej lawirowanie midzy legalnoci a nielegalnoci. W tym sensie kade aresztowanie i kady maksiproces przyczyniaj si raczej do zamiany starych bos-sw na nowych i do przerwania poszczeglnych etapw historii klanw ni do zniszczenia caego systemu. Twarze, jakie nastpnego dnia zamieciy gazety, wszystkie, jedna przy drugiej, twarze bossw i szeregowcw klanu, modych chopcw i starych bywalcw wizie, nie nale do postaci z piekielnego krgu bandytw, s natomiast czciami mozaiki wadzy, ktrej przez dwadziecia lat nikt nie mg lekceway ani prowokowa. Po ogoszeniu wyroku w procesie Spartakus" kamoryci zaczli wysya z wizienia mniej lub bardziej wyrane groby pod adresem sdziw, prokuratorw, dziennikarzy -wszystkich, ktrych uwaali za odpowiedzialnych za to, e posugujc si prawem, z przedsibiorcw od cementu i mozzarelli zrobiono killerw. Gwnym obiektem ich nienawici by senator Lorenzo Diana. Listy wysane do gazet, pogrki rzucane podczas rozprawy. Po zakoczeniu procesu kilku ludzi wdaro si na teren hodowli pstrgw nalecy do brata senatora, wyowio ryby z wody i porzucio je na brzegu. Kilku skruszonych" terrorystw mwio o planowanym zamachu na senatora, ktrego miaa dokona jednostka wyborowa" organizacji. Zrezygnowano jednak z tego planu po protecie bardziej umiarkowanych i dyplomatycznych czonkw klanu. Na zmian decyzji wpyna take obecno obstawy. Uzbrojona obstawa zwykle nie stanowi adnej przeszkody dla killerw. Nie obawiaj si opancerzonych samochodw ani policjantw. Jednak obecno obstawy jest sygnaem. Sygnaem, e czowiek, ktrego chc zlikwidowa, nie jest sam, e nie bd mogli pozby si go jak pierwszego lepszego, ktrego mierci zainteresowaaby si najwyej najblisza rodzina. Lorenzo Diana jest jednym z tych politykw, ktrzy prbowali uwiadomi wszystkim, jak zoonym problemem jest dominacja klanu Casalesi, a nie tylko wsadzi za kratki kilku bandytw. Urodzi si w San Cipriano d'Aversa, obserwowa z bliska, jak rodzi si potga Bardellina i Sandokana, widzia faidy, masakry, rne zote interesy. Potrafi opowiedzie o tym lepiej ni ktokolwiek inny, a Casalesi obawiaj si jego wiedzy i pamici. Boj si, e moe uda mu si wreszcie obudzi zainteresowanie mediw o oglnokrajowym zasigu tematem wadzy klanu, boj si, e senator przekona czonkw Komisji Antymafijnej o tym, czego prasa nie chce zrozumie: e problem kamorry nie jest problemem zwykej prowincjonalnej przestpczoci. Lorenzo Diana naley do ludzi, ktrzy zdaj sobie spraw, e walka z potg kamorry wymaga bezmiaru cierpliwoci. Cierpliwoci, ktra pozwala zaczyna wiele razy wszystko od nowa, od pocztku, od wycigania nitki po nitce z popltanego kbu ekonomii klanu, by w kocu dotrze do kryminalnego szczytu. Powoli, ale wytrwale, zawzicie, nawet kiedy uwaga opinii publicznej rozprasza si, nawet kiedy wszystko wydaje si daremne, skazane na trwanie w zakltym krgu, gdzie moliwa jest tylko zamiana jednej kryminalnej wadzy na inn, bez nadziei na zadanie im ostatecznej klski. Proces zosta zakoczony, wyroki ogoszone - teraz mg wybuchn otwarty konflikt midzy rodzin Bidognetti a rodzin Schiavone. Przez lata stali po przeciwnych stronach barykady, ale w kocu wsplny interes bra zawsze gr nad niesnaskami. Bidognetti dysponuj silnymi oddziaami militarnymi, ich terytorium rozciga si w pnocnej czci prowincji casertaskiej, a do Costa Domizia. S znani ze swego okruciestwa. W Castelvol-turno spalili ywcem barmana, Francesca Salvo, waciciela baru Tropicana", karzc go

za to, e omieli si wymieni automat do gry wideo w pokera dostarczony przez rodzin Bidognetti na inny, z ktrego zysk czerpaa konkurencja. Klan Bidognetti, zwany te klanem di Mezzanotte, nie zawaha si przed rzuceniem bomby fosforowej na samochd Gabriela Spenuso na drodze midzy Nola a Yilla Literno. W 2001 roku Domenico Bidognetti zleci zabjstwo Antonia Magliulo, bo ten zaleca si, cho by onaty, do kuzynki jednego z bossw. Mordercy przywizali go do krzesa na play i napenili mu usta i nos piaskiem. Magliulo, by oddycha, poyka piasek i stara si wydmuchiwa go przez nos. Wymiotowa, gryz, potrzsa gow i miesza piasek ze lin, tworzc w ten sposb kleist mas, jakby cement, ktry powoli go udusi. Okruciestwo czonkw klanu di Mezzanotte byo wprost proporcjonalne do ich potencjau ekonomicznego. Robili kokosowe interesy na wywozie mieci. Wedug dochodze DDA w Neapolu w latach 1993 i 2006 nawizali stosunki z lo masosk, zdegenerowan lo P2. Za przystpn cen utylizowali odpady toksyczne, ktrych musieli si pozby przedsibiorcy nalecy do loy. Do bezporednich kontaktw z masonami z ramienia kamorry casertaskiej zosta oddelegowany siostrzeniec Cic-ciotta di Mezzanotte, Gaetano Cerci, aresztowany podczas policyjnej akcji Adelphi" skierowanej przeciw ekomafii. Gaetano czsto spotyka si w interesach z samym wielkim mistrzem, Lidem Gellim. ledczy odkryli lad tych wsplnych interesw w rachunkach jednego z przedsibiorstw, w tym przypadku chodzio o biznes na ponad 35 milionw euro. Dwaj bossowie, Bidognetti i Schiavone, obydwaj w wizieniu, obydwaj z wyrokiem doywocia, mogliby, kady ze swojej strony, wykorzysta wyrok rywala i spuci swoich onierzy" ze smyczy, eby postarali si wyeliminowa konkurencyjny klan. By moment, kiedy rzeczywicie wydawao si, e wybuchnie krwawy konflikt, jeden z tych, ktre przynosz kadego dnia wiele ofiar. Wiosn 2005 roku najmodszy syn Sandokana by na imprezie w Parete, miejscowoci lecej na terytorium Bidognettich, podczas ktrej, wedug ustale, zacz flirtowa z jedn z obecnych dziewczt, chocia bya w towarzystwie swojego chopaka. Be-niaminek rodu Schiavone by bez obstawy, ale sdzi, e jako syn Sandokana ma zapewnion nietykalno. Stao si inaczej. Par osb wyprowadzio go na ulic, tam spucili mu lanie, a na koniec poczstowali kopniakami w tyek. Po tym zajciu musia si uda na pogotowie, gdzie zaoono mu szwy na gowie. Nastpnego dnia okoo pitnastu mczyzn, na motorach i w samochodach, pojawio si przed barem Penelope", gdzie zwykle spotykali si chopcy, ktrzy poprzedniego wieczoru sprawili lanie najmodszemu potomkowi rodu Schiavone. Weszli do rodka z kijami baseballowymi, zniszczyli wszystko, co znaleli, pobili do krwi obecnych w lokalu ludzi, ale nie natrafili na chopcw, ktrzy dopucili si zniewagi na synu Sandokana. Prawdopodobnie zdyli uciec tylnym wyjciem. Grupa bojowa wypada wic na ulic i zacza strzela na olep; z dziesiciu strzaw jeden trafi w brzuch przypadkowego przechodnia. W odpowiedzi nastpnego dnia trzy motocykle zatrzymay si przed caffe Matteotti" w Casal di Principe, gdzie czsto spdzali czas najmodsi kamo-ryci z klanu Schiavone. Motocyklici zsiedli powoli ze swych pojazdw, by da przechodniom czas do ucieczki, po czym i oni zabrali si za demolowanie wntrza baru. Odnotowano szesnacie osb rannych od pchni noem i wielu pobitych. Atmosfera si zagcia. Nowa wojna moga wybuchn lada moment. Napicie spotgowaa jeszcze wiadomo o zeznaniu jednego ze skruszonych" kamorystw, Luigiego Diany, ktry, wedug jednej z lokalnych gazet, poinformowa ledczych, e Bidognetti ponosi odpowiedzialno za pierwsze aresztowanie Sandokana, bo to on poinformowa karabinierw o kryjwce bossa we Francji. Oddziay ogniowe przygotowyway si do walki, karabinie-rzy - do zbierania ofiar jatki. Wszystko zatrzyma osobicie Sandokan. Pomimo zaostrzonego rygoru wizienia, w ktrym przebywa, zdoa przesa do lokalnej gazety list otwarty, opublikowany na pierwszej stronie 21 wrzenia 2005 roku. Zaprzeczy w nim

sowom skruszonego" Diany, ktremu zreszt kilka godzin po zoeniu zezna zamordowano krewnego, i tym publicznym gestem, godnym prawdziwego dyplomaty, rozwiza konflikt: Tym, kto donis i doprowadzi do mojego aresztowania we Francji by, jak to zostao dowiedzione, Carmine Schiavone, a nie Cicciotto Bidognetti. Prawda jest wic taka, e osoba o nazwisku Luigi Diana kamie i chce nas skci dla wasnej korzyci". Poza tym zasugerowa redaktorowi naczelnemu gazety, e zrobiby lepiej, gdyby podawa waciwe informacje: Nalegam, ebycie nie pozwolili sob manipulowa temu szpiclowi i sprzedawczykowi; uwaajcie, bycie nie popenili fatalnego bdu i nie dopucili do tego, eby wasz dziennik zamieni si w szmatawiec gonicy za sensacj. Stracilibycie wiarygodno, tak samo jak pewna inna gazeta, ktra z wami zawsze konkurowaa. Odwoaem jej prenumerat, i tak samo zrobi inni, bo kt by czyta gazet, ktra pozwala na takie manipulacje". W ten sposb Sandokan napitnowa jako niewiarygodny dziennik konkurujcy na rynku z gazet, do ktrej wysa ten list. Jednoczenie poinformowa wszystkich, z ktr gazet on sam bdzie si kontaktowa: Nawet sowem nie skomentuj faktu, e wasi rywale s przyzwyczajeni do pisania samych kamstw. Niej podpisany jest jak rdlana woda: we wszystkim przejrzysty!" Sandokan powiadomi swoich ludzi, ktry dziennik powinni kupowa i z dziesitek wizie z caych Woch do redakcji gazety wybranej przez bossa od razu zaczy napywa zamwienia na prenumerat, podczas gdy gazeta przez niego skrytykowana stracia mnstwo czytelnikw. Boss zakoczy list ustanawiajcy pokj z Bidognettim nastpujcymi sowami: ycie stawia przed czowiekiem tylko takie zadania, z ktrymi moe si zmierzy. Przed tak zwanymi skruszonymi postawio zadanie zmierzenia si z botem. Tak samo jak przed winiami". Klan Casalesi nie by pokonany. Wrcz przeciwnie: wydawa si wzmocniony. Wedug ustale Prokuratury Antymafii w Neapolu, obecnie w klanie istnieje dwuwadza. Jednym z dwch gwnych bossw jest Antonio Iovine o przydomku 'O Ninno, czyli chopczyk", bo doszed do szczytu wadzy wewntrz klanu w bardzo modym wieku. Drugim bossem jest Michele Zaga-ria, potny biznesmen z Casapesenna, nazywany Capastorta, czyli krzywa gba" z powodu nieregularnych rysw twarzy; teraz podobno kae si nazywa Manera. Obydwaj od lat ukrywaj si przed wymiarem sprawiedliwoci, znajduj si na licie Ministerstwa Spraw Wewntrznych wrd najniebezpieczniejszych bandytw poszukiwanych przez woskie organy cigania. S nieuchwytni, a przecie prawie zawsze obecni na swoich rodzinnych ziemiach. aden boss nie moe na duej oddali si od swoich korzeni, bo to na nich wanie buduje swoj potg; bez nich moe szybko upa. Obszar niewielu kilometrw, malutkie miejscowoci, kilka wskich uliczek, do tego par gospodarstw zagubionych w polach. A jednak nie da si ich zapa. S na miejscu. Jed za granic, ale zaraz wracaj, wiksz cz roku spdzaj u siebie. Wszyscy o tym wiedz. A jednak nie da si ich zapa. System osony dziaa tak sprawnie, e nie mona ich zaaresztowa. Ich domy zamieszkuj rodzina i krewni. Willa Antonia Iovine w San Cipria-no wyglda jak secesyjny paacyk, natomiast dom Michele Zaga-rii, wybudowany midzy San Cipriano a Casapesenna, jest wie-loelementow konstrukcj ze szklan kopu zamiast dachu, by da wiato drzewu wyrastajcemu w rodku salonu. Rodzina Zagaria posiada dziesitki przedsibiorstw w caych Woszech, a take najwiksz w kraju firm specjalizujc si w robotach ziemnych. Potga ekonomiczna, ktra nie powstaa z bezporedniej dziaalnoci przestpczej, ale z umiejtnoci balansowania na krawdzi prawa. Te przedsibiorstwa wygrywaj konkurencj z wszystkimi innymi. Posiadaj swoje kryminalne filie w Emilii--Romanii, Wenecji Euganejskiej, Toskanii i Umbrii, gdzie organy kontroli s mniej uczulone na mafi i nie stwarzaj trudnoci przy otwieraniu filii przedsibiorstw. Kiedy Casalesi wymuszali tylko haracze od przedsibiorcw z Kampanii pracujcych na pnocy kraju, teraz sami bezporednio

kontroluj tamtejszy rynek. W okolicach Modeny i Arezzo wikszo inwestycji budowlanych znajduje si w gestii klanu Casalesi, do realizacji zamwie sprowadzaj robotnikw z prowincji Caserty. Z aktualnie prowadzonych dochodze wynika, e przedsibiorstwa budowlane zwizane z klanem Casalesi bior w pnocnych Woszech udzia w pracach przy budowie linii kolejowej przystosowanej do duych prdkoci. To samo zreszt robili wczeniej na poudniu kraju. Jak dowiodo ledztwo z lipca 1995 r., koordynowane przez sdziego Franca Imposimato, wielkie firmy, ktre wygray przetarg na budow TAV - linii szybkiego ruchu midzy Rzymem a Neapolem, zaangaoway jako podwykonawc przedsibiorstwo Edil-sud, nalece do Michele Zagarii oraz kilkanacie innych firm zwizanych z klanem Casalesi. Budowa linii szybkiego ruchu Rzym-Neapol to przedsiwzicie, ktre przynioso okoo 10 bilionw lirw. Z dochodze wynika, e klan kierowany przez Michele Zaga-ri porozumia si ju z kilkoma mafijnymi rodzinami z Kalabrii, eby wej na ich tereny, gdyby linia szybkich kolei miaa zosta przeduona a do Reggio Calabria. Casalesi s zawsze gotowi. Jak wykazao ledztwo przeprowadzone niedawno przez Prokuratur Antymafii w Neapolu, przedsibiorcy z klanowych rodzin z Casapesenna zdobyli zamwienia na finansowan przez pastwo odbudow terenw w Umbrii dotknitych w 1997 roku trzsieniem ziemi. Firmy zarzdzane przez kamorr s w stanie wczy si do kadej wielkiej inwestycji budowlanej na jakimkolwiek jej etapie: roboty ziemne, zaopatrzenie w wyroby budowlane, wynajem maszyn i urzdze, transport czy wykonawstwo robt. Firmy z okolic Aversy s zawsze gotowe: dobrze zorganizowane, tanie, szybkie i solidne. W Casal di Principe jest oficjalnie zarejestrowanych piset siedemnacie przedsibiorstw budowlanych. Dua cz z nich stanowi legaln wasno rodzin nalecych do klanu, a kolejne setki maj swoje siedziby we wszystkich, najmniejszych nawet miejscowociach. To prawdziwa armia gotowa zabetonowa kady skrawek terenu. Klany nie zahamoway rozwoju przedsibiorczoci na swoim terytorium, one tylko skieroway do wasnej kieszeni wszelkie korzyci, ktre z tego rozwoju pyn. Na obszarze niewielu kilometrw kwadratowych wzniesiono w ostatnich latach prawdziwe betonowe pomniki konsumpcjonizmu: w Marcianise jedno z najwikszych we Woszech kin-multipleksw oraz najwiksze w Europie centrum handlowe, w Teverola za najwiksze centrum handlowe w poudniowej Italii. A wszystko to w regionie, gdzie notuje si bardzo wysoki wskanik bezrobocia i skd nieprzerwanie wypywa strumie emigracji. Ogromne aglomeracje komercyjne, ktre bardziej ni nie-miejscem" - jak zdefiniowaby je antropolog Marc Auge - wydaj si pocztkiem miejsca". Supermarkety, w ktrych wszystko to, co moe by kupione i skonsumowane, suy do prania nielegalnych kapitaw. Gdyby nie to, nie mona by zgodnie z prawem usprawiedliwi istnienia tych pienidzy. Miejsca, w ktrych odbywaj si oficjalne narodziny pienidza, jego chrzest, wprowadzenie do legalnego ycia. Im wicej centrw handlowych, tym wicej pracy maj przedsibiorstwa budowlane, tym wicej trzeba nowych towarw, ktre naley wyprodukowa, dystrybuowa i przewie, a to wszystko daje moliwo transferu kapitau ze sfery nielegalnej do legalnego obrotu. Kamorra ju skorzystaa na realizacji projektw rozwoju regionalnego i jest gotowa dalej uczestniczy w podziale upw. Z niecierpliwoci czeka na rozpoczcie wielkich inwestycji planowanych na tym terenie: kolejki podmiejskiej czcej Neapol z Aver-s oraz lotniska w Grazzanise, ktre bdzie jednym z najwikszych w Europie. Jego lokalizacja jest przewidziana w bezporednim ssiedztwie domw skonfiskowanych Sandokanowi i Ciccia-riellowi. Casalesi obsiali ca prowincj swoimi nieruchomociami i majtkiem ruchomym. Warto dbr klanu, tylko tych, ktre w ostatnich latach zarekwirowao DDA, wynosi 750 milionw euro. Poszczeglne wykazy zajtego mienia robi przygnbiajce wraenie. W wyniku wyroku procesu Spartakus" zajto 190 budynkw, 52 dziaki, 14 spek, 12 samochodw i 3 jachty. W1996 roku zasdzono zajcie majtku Sandokana Schiavone i jego najbliszych powiernikw o wartoci 450

miliardw lirw: zakady produkcyjne, wille i inne budynki, grunty i luksusowe samochody (midzy innymi jaguar, w ktrym po raz pierwszy aresztowano Sandokana). Takie konfiskaty zrujnowayby kade przedsibiorstwo, takie straty wpdziyby w ndz kadego biznesmena, takie ciosy finansowe dotknyby bolenie kad grup przedsibiorcz. Kad, z wyjtkiem klanu Casalesi. Za kadym razem, gdy czytaem w prasie o zajciach nieruchomoci, gdy przegldaem spisy dbr, jakie DDA konfiskowao bossom, czuem si przygnbiony i zniechcony. Gdziekolwiek spojrze, wszystko naley do nich. Wszystko. Grunty, bawoy, kamienioomy, gospodarstwa rolne, warsztaty samochodowe, serowarnie, hotele i restauracje. Wszechmoc mafijna. Wok siebie widziaem tylko ich wasno. By wrd biznesmenw z Casal di Principe jeden, ktry jeszcze lepiej ni inni potrafi wykorzysta nadarzajc si okazj zagarnicia wszystkiego, co moliwe. Nazywa si Dante Passarel-li. Zaaresztowano go kilka lat temu pod zarzutem stowarzyszenia mafijnego i oskarono o penienie funkcji kasjera klanu Casalesi. Prokurator zada kary omiu lat wizienia z artykuu 416 bis. Passarelli nie by tylko jednym z wielu przedsibiorcw prowadzcych interesy z klanem albo przy pomocy klanu. Passarelli by wrd przedsibiorcw tym najbardziej zaufanym, najbliszym sprawom klanu; by numerem jeden. Zacz od sprzedawania wdliny i od razu byo wida, e ma smykak do handlu. Te wanie zdolnoci sprawiy, e kierownictwo klanu pozwolio mu na decydowanie o inwestowaniu czci swoich kapitaw. Prowadzi hurtownie, potem zosta przemysowcem. Od makaronu przeszed do budownictwa, od przemysu cukrowego do caterin-gu, a potem jeszcze do klubw pikarskich. Wedug szacunkw DIA majtek Dantego Passarelli siga 300-400 milionw euro. Dua cz tego bogactwa pochodzia z giedy oraz z pokanych udziaw rynkowych w sektorze rolno-spoywczym. Do niego nalea Ipam, jedna z najwikszych cukrowni we Woszech. Jego firma o nazwie Passarelli Dante i Synowie wietnie sobie radzia w cateringu, miaa wyczno na dostarczanie posikw do szpitali w Santa Maria Capua Yetere, Capua oraz Sessa Aurunca. By poza tym wacicielem wielu mieszka, punktw handlowych i zakadw produkcyjnych. Z chwil jego aresztowania 5 grudnia 1995 roku cz jego majtku zostaa zabezpieczona przez policj: 9 budynkw w Villa Literno, mieszkania w Santa Maria Capua Yetere i w Pinetamare, budynek w Casal di Principe, poza tym tereny w Castelolturno, Casal di Principe, Yilla Literno i Can-cello Arnone. Do tego jeszcze gospodarstwo rolne La Balzana w Santa Maria la Fossa zajmujce obszar 209 hektarw oraz 40 zabudowa wiejskich. Zasekwestrowano take przedmiot najwikszej dumy aresztowanego biznesmena, superluksusowy jacht An-fra III, z dziesitkami kajut, z parkietem i z wann jacuzzi na pokadzie, zacumowany w Gallipoli. Tym jachtem Sandokan i jego ona urzdzili sobie rejs po greckich wyspach. Wymiar sprawiedliwoci prowadzi dziaania majce doprowadzi do definitywnej konfiskaty mienia, gdy w listopadzie 2004 roku Dante Passa-relli zmar mierci tragiczn, na skutek upadku z duej wysokoci. Spad z balkonu jednego ze swoich domw w budowie. Ciao znalaza ona. Mia rozbit gow i zamany krgosup. ledztwo w sprawie tej tragicznej mierci jeszcze trwa. Nie wiadomo, czy to by wypadek, czy te moe czyja rka zepchna przedsibiorc z balkonu. Po jego mierci wszystkie zabezpieczone dobra, ktre miay przej na wasno skarbu pastwa, wrciy do rodziny. Passarelli by sklepikarzem, ktry dziki swoim zdolnociom handlowym mg w pewnym momencie swego ycia rozporzdza niewyobraalnymi kwotami. Sprawi, e kwoty te pomnoyy si wielokrotnie. Potem jednak fortuna go opucia, zainteresoway si nim organy cigania i nie udao mu si obroni zgromadzonego majtku przed sekwestrem. I tak jak talent do biznesu da mu wadz nad imperium finansowym, tak klska zwizana z sekwestracj mienia przyniosa mu mier. Klan nie pozwala na bdy. Kiedy powiadomiono Sandokana, podczas jednej z rozpraw, o mierci Dantego Passarelli, boss powiedzia tylko spokojnie: Pokj jego duszy". Dla wadzy klanu pierwszorzdne znaczenie mia zawsze cement. Na placach budowlanych czuo si

j fizycznie, dogbnie, a do trzewi. Przez kilka lat pracowaem latem na budowach. Wystarczao, ebym napomkn tylko majstrowi, skd pochodz, a bez problemw powierzano mi zadanie rozrabiania cementu. Kampania dostarczaa najlepszych murarzy: solidnych, szybkich, tanich i niewymagajcych. Naprawd zabjcza praca, ktrej nigdy nie zdoaem si dobrze nauczy. Zawd, ktry pozwoli ci odoy na bok jak wiksz sumk tylko wtedy, jeeli oddasz mu ca twoj si, wszystkie minie, ca energi. Pracuje si przy kadej pogodzie: w kominiarce na twarzy lub w samych majtkach. Bardzo mi zaleao na tym, eby dowiadczy jak najbliszego kontaktu z cementem, dotkn go rkami, wasnym nosem, eby zrozumie, gdzie le fundamenty wadzy, tej prawdziwej. Mechanizmy rzdzce bran budownictwa pozwolia mi pozna dopiero mier Francesca lacomino. Mia trzydzieci trzy lata, kiedy znaleziono go martwego na bruku przy skrzyowaniu ulic Quattro Orologi i Gabriele D'Annunzio. By ubrany w kombinezon roboczy; spad z rusztowania. Jego koledzy uciekli z miejsca wypadku, razem z nadzorujcym prace mierniczym. Nikt nie wezwa karetki pogotowia, obawiali si bowiem, e przyjedzie, zanim oni zd uciec. Zniknli wic, a on lea na ulicy, y jeszcze, wypluwa krew z puc. Ta wiadomo o kolejnym wypadku przy pracy, jednym z trzystu, jakie kadego roku zdarzaj si na budowach w caym kraju, wbia si jak cier w moje ciao. mier lacomina wzbudzia we mnie wcieko z rodzaju tych, ktre bardziej ni zdenerwowanie przypominaj atak astmy. Najchtniej zrobibym tak, jak bohater filmu La vita agra Luciana Bianciardiego, ktry pojecha do Mediolanu z zamiarem wysadzenia w powietrze wieowca Pirellone, jednego z symboli miasta, eby w ten sposb upamitni mier czterdziestu omiu grnikw zmarych w wyniku eksplozji w kopalni. Wydarzyo si to w maju 1954 roku w Riboli, a szyb, w ktrym podczas eksplozji znajdowali si grnicy, nazywany by przez wszystkich Camorra", z powodu strasznych warunkw pracy, jakie tam panoway. Moe i ja powinienem by wybra sobie jaki budynek do wysadzenia, ale gdy tylko zacza dusi mnie astma gniewu, zanim pozwoliem, aby owadna mn schizofrenia zamachowca, zabrzmiao mi w uszach lo so (Ja wiem") Piera Paola Pasoli-niego, jego sawne okarenie partii chrzecijasko-demokratycz-nej, ktre ukazao si w 1974 roku w Corriere delia Sera". lo so brzmiao mi w gowie jak muzyczny dingiel, od ktrego nie potrafisz si uwolni. I tak, zamiast szuka budynku, ktry mgbym wysadzi w powietrze, pojechaem do Casarsy, na grb Pa-soliniego. Pojechaem sam, chocia takie rzeczy powinno si robi w towarzystwie, eby pozbawi je patosu. W grupie wiernych czytelnikw, na przykad, albo z dziewczyn. Mnie jednak zaleao na tym, eby znale si tam samemu. Casarsa to pikne miejsce, jedno z tych, w ktrych atwo moesz sobie wyobrazi, e mona y z pisania. Jest to jednoczenie jedno z tych miejsc, ktrych nie masz ochoty opuci, eby przenie si poza granic pieka. Znalazem si nad grobem Pa-soliniego wcale nie po to, eby odda mu hod. Pier Paolo Pasoli-ni. Imi pojedyncze i potrjne, jak napisa o nim w swojej poezji Giorgio Caproni. Nie jest moim wieckim witym ani literackim Chrystusem. Pojechaem tam, bo chciaem zobaczy to miejsce. Miejsce, w ktrym mona zastanowi si, bez uczucia wstydu, nad si sowa. Nad moliwoci pisania o mechanizmach wadzy bez opowiadania pojedynczych historii, bez zatrzymywania si na szczegach. Zastanowi si, czy mona, jak pisa Pasolini, wymieni nazwiska, jedno po drugim, wskaza twarze bandytw, po czym oddzieli je od kryminalnych anegdot, potraktowa jako elementy architektury przemocy. Czy mona poda tropem rzeczywistoci, jak winie wytresowane do szukania trufli, bez metafor, bez eufemizmw, jedynie przy pomocy ostrego instrumentu, jakim jest pismo. W Neapolu wsiadem do pocigu, ktry zawiz mnie do Por-denone. Nazwa tego wyjtkowo niespiesznego pocigu - Marco Polo - ostrzega przed dugoci dystansu, jaki ma do przebycia. Odlego, ktra dzieli Friuli i Kampani po tej podry wydaje si rzeczywicie ogromna. Z Neapolu wyjechaem o 19.50, we Friuli znalazem si dopiero nastpnego dnia o 7.20, majc za sob

bardzo zimn noc, ktra nie przyniosa mi ani chwili snu. Z Por-denone pojechaem autobusem do Casarsy. Tam przeszedem przez miasteczko z opuszczon gow, jak mona spacerowa, kiedy zna si dobrze drog i potrafi si doj do celu nawet patrzc tylko na czubki wasnych butw. Oczywicie, zgubiem si. Straciem sporo czasu na bdzeniu po miasteczku, a w kocu trafiem na via Valvasone, na cmentarz, gdzie ley Pasolini i jego rodzina. Zaraz przy wejciu, po lewej stronie, wida ogrodzony kwadrat nagiej ziemi z dwiema niewielkimi pytami biaego marmuru. Pier Paolo Pasolini (1922-1975)". Z boku, bardzo blisko, grb matki. Poczuem si mniej samotny. Zaczem powoli przeuwa swj gniew, trzymajc rce cinite w pici, z paznokciami wbitymi w skr. Rozpoczem formuowanie mojego io so, w so moich czasw. Io so - ja wiem i mam dowody. Wiem, gdzie zaczynaj si fortuny i skd bierze si ich zapach. Zapach sukcesu i zwycistwa. Wiem, czym pachnie zysk. Prawda sowa karmi si wszystkim i wszystko dla niej jest dowodem. Nie musi przedstawia dowodw przeciwstawnych ani przeprowadza dochodze. Prawda sowa obserwuje i sucha, way i ocenia. Wie. Nie skazuje na wizienie, nie przejmuje si, jeeli wiadkowie odwouj swoje zeznania. Nie istniej dla niej skruszeni bandyci. Ja wiem i mam dowody. Wiem, na ktrych stronach podrcznika ekonomii teoria rozpywa si, a matematyczne fraktale zamieniaj si w materi, w przedmioty, w bro, czas i kontrakty. Ja wiem. Dowodw, jakimi dysponuj, nie zapisaem w pamici pen-drive'a zakopanego gdzie pod ziemi. Nie mam nagranych kaset wideo, schowanych w jakim garau wysoko w grach. Nie posiadam dokumentw powielonych przez suby specjalne. Moje dowody s nie do odparcia, bo s subiektywne, zarejestrowane przez renice moich oczu, opowiedziane sowami i wzmocnione emocjami odbitymi od metalu i drewna. Ja patrz, sucham, dotykam, mwi i mog wszystkiemu da wiadectwo jednym sowem wyszeptanym do ucha kadego z tych, ktrzy suchaj miych melodii wadzy, gadkich zda uoonych w rymy parzyste: To kamstwo". Prawda jest subiektywna; zreszt, gdyby dao si j sprowadzi do jakiego obiektywnego wzoru, nie byaby niczym wicej, jak tylko chemi. Ja wiem i mam dowody. Opowiadam wic o tym. O prawdzie. Staram si zawsze powcign niepokj ogarniajcy mnie, ilekro wchodz po schodach, wsiadam do wind, czyszcz buty na somiankach i przekraczam progi mieszka. W takich momentach zastanawiam si zawsze, w jaki sposb zbudowano domy, w ktrych akurat si znajduj. Nie potrafi o tym nie myle. A gdy jeszcze do tego mam przy sobie kogo, do kogo mog mwi, z trudem hamuj si, eby nie zacz mu opowiada, jak wznosi si pitro za pitrem a po dach i jak buduje si balkony. Nie dlatego, ebym mia poczucie winy uniwersalnej, nie dlatego, ebym chcia wzi moralny odwet za tych, ktrzy zostali wymazani z pamici historycznej. Raczej dlatego, e staram si zapomnie o gboko zakorzenionej we mnie brechtowskiej wizji rk i ng historii. Krtko mwic, do zburzenia Bastylii doprowadziy wiecznie puste miski ludu paryskiego, a nie odezwy y-rondystw i jakobinw. Nie potrafi o tym myle inaczej. Zawsze miaem ten nawyk. Jak kto, kto patrzc na obraz Verme-era, zastanawia si, kto wymiesza farby i nacign ptno na blejtram albo kto oprawi pery w kolczykach sportretowanej dziewczyny, zamiast podziwia sam obraz. Prawdziwa perwer-sja. Nie potrafi zapomnie, jak rozrabia si cement, kiedy widz schody, a majc przed oczami rzd okien, nie myle o tym, jak montuje si rusztowania. Nie potrafi udawa. Widzc ciany, wyobraam sobie zaraz zapraw i kielni murarsk. Moe dzieje si tak dlatego, e ludzie urodzeni pod pewnymi szerokociami geograficznymi maj swoisty stosunek do pewnych substancji. Ta sama materia moe by postrzegana w rny sposb w rnych czciach wiata. Przypuszczam, e w Katarze zapach ropy naftowej kojarzy si z luksusowymi rezydencjami, okularami sonecznymi i eleganckimi limuzynami. Ten sam kwany zapach wgla kamiennego ludziom w Misku przywodzi pewnie na myl zabrudzone pyem, ciemne twarze, wo ulatniajcego si gazu oraz szare od dymu mury domw, podczas gdy Belgom bdzie si

kojarzy z zapachem czosnku i cebuli, charakterystycznym dla kuchni emigrantw z Woch i z pnocnej Afryki, pracujcych w ich kopalniach. Na poudniu Italii takie samo znaczenie ma cement. Cement. Ropa naftowa poudniowych Woch. Wszystko pochodzi od cementu. Nie istnieje imperium ekonomiczne na Poudniu, ktre w swojej historii nie zetknoby si z budownictwem. Przetargi na wykonanie robt i samo wykonawstwo, kamienioomy, roboty ziemne, kruszywo sypkie, zaprawa, cegy, murarze, rusztowania... To wszystko naley do instrumentarium sukcesu woskiego przedsibiorcy. Przedsibiorca, ktrego imperium nie opiera si na solidnych cementowych fundamentach, nie ma szans. Budownictwo jest bran, w ktrej najatwiej i najszybciej mona zarobi pienidze, zyska sobie zaufanie, zaangaowa ludzi do pracy na czas jednej kampanii wyborczej, wypaci zarobki i ich odprawi, zebra kapita, powieli wizerunek wasnej twarzy na setkach plakatw i wyklei nimi frontowe ciany budowanych przez siebie domw. Przedsibiorca budowlany musi mie cechy mediatora i ptaka drapienego. Kiedy trzeba, musi z nieskoczon cierpliwoci zbiera papierki wymagane przez biurokracj, wypenia mudnie dziesitki formularzy, czeka na decyzje i pozwolenia, ktre skapuj powoli jak krople tworzce stalaktyty. Jednoczenie powinien by jak drapieny ptak, zdolny poszybowa na tereny, na ktrych przed nim nie byo nikogo, wej w ich posiadanie za marne grosze, po czym trzyma je tak dugo, a bdzie mg sprzeda kady centymetr kwadratowy za wielokrotnie wysz cen. Przesibiorca-drapienik wie, jak uywa dzioba i szponw. Banki woskie zgadzaj si udziela przedsibiorcom budowlanym maksymalnych kredytw; mogoby si wydawa, e powstay wanie po to, by finansowa budownictwo. A jeeli przedsibiorca budowlany nie potrafi si wykaza adnymi sukcesami, a domy, ktre zamierza postawi, nie wystarcz jako gwarancja, zawsze si znajdzie jaki przyjaciel, ktry za niego porczy. Konkret cementu i cegy ma dla banku si przekonywania nieporwnywaln z niczym innym. Badania naukowe, rolnictwo, laboratoria, rzemioso - wszystko to w wyobraeniach bankowcw jest sfer zasnut mg, niewak, pozbawion ciaru. Izby mieszkalne, pitra, kafelki, instalacje elektryczne i telefoniczne - oto konkrety, ktre do nich przemawiaj. Ja wiem i mam dowody. Wiem, jak zabudowano poow woskiego terytorium. A nawet wicej ni poow. Znam te rce, te palce, te projekty. Znam piasek. Piasek, dziki ktremu wzniesiono domy i wieowce, cae dzielnice i eleganckie wille. W Castelvol-turno wszyscy pamitaj niekoczce si sznury ciarwek, ktrymi wywoono piasek zagrabiony rzece Yolturno. Ciarwka za ciarwk suny drogami, obserwowane z poboczy przez miejscowych chopw, ktrzy nigdy dotd nie widzieli tak ogromnych mamutw ze stali i gumy. To byli ci sami chopi, ktrzy wytrzymali, nie poddali si i nie wyemigrowali jak ich ssiedzi. Teraz, na ich oczach wywoono std to, co od zawsze do nich naleao. Ten piasek znajduje si obecnie w murach domw w Abruzji, w Yarese, Asiago, Genui, a rzeka Yolturno nie wpywa ju do morza, to morze wpywa do rzeki. Teraz w Yolturno owi si labraksy i nie ma ju chopw. Bez ziemi, zaczli hodowa bawolice, po bawolicach przyszed czas na otwieranie maych firm budowlanych, w ktrych przyjmowali do pracy modych Nigeryjczykw, zatrudnianych dotd sezonowo w rolnictwie. Jeli kto odmawia doczenia do klanowych konsorcjw, spotykaa go mier. Ja wiem i mam dowody. Niektre przedsibiorstwa budowlane dostaj pozwolenie na eksploatacj niewielkiej iloci materiaw naturalnych. Wykorzystuj to, eby nadgryza i zaraz potem poera cae gry. Pokruszone i wymieszane z cementem gry i pagrki docieraj wszdzie. Od Teneryfy po Sas-suolo. Po deportacji materiaw nastpuje deportacja ludzi. W gospodzie w San Felice a Cancello poznaem don Salvatore, dowiadczonego majstra murarskiego. Nie mia duo wicej ni 50 lat, ale wyglda na 80; jak ywy trup. Opowiedzia mi, e przez dziesi lat mia za zadanie dosypywa do betoniarek pyy pozostae na filtrach kominw przemysowych. Mieszanie ich z cementem pozwolio przedsibiorstwom zwizanym z klanem proponowa na przetargach ceny na poziomie chiskim. Teraz garae, schody, mury maj w sobie

trujce substancje. Nic si nie wydarzy, dopki jaki robotnik, moe emigrant z pnocnej Afryki, nie wcignie do puc zbyt duej dawki pyw i nie zachoruje miertelnie kilka lat pniej, oskarajc zy los, e zesa na niego raka. Ja wiem i mam dowody. Woscy przedsibiorcy, ktrzy osignli sukces, zaczynali od cementu. Oni sami s czci cyklu cementu. Ja wiem, co robili, zanim zamienili si w partnerw foto-modelek, w menederw na jachtach, w zarzdcw grup finansowych, we wacicieli wydawnictw prasowych. Wiem, e przed tym wszystkim i za tym wszystkim stoi cement. Firmy podwykonawcze, piasek, kruszywo, ciarwki przewoce robotnikw, ktrzy pracuj noc i znikaj rano, przegnie rusztowania, faszywe ubezpieczenia. Lokomotywy gospodarki woskiej opieraj si na murach. Powinno si zmieni Konstytucj Republiki. Powinno by w niej napisane, e pastwo woskie opiera si na cemencie i budowlacach. To oni s ojcami. Nie Ferruccio Parri, nie Lui-gi Einaudi, nie Pitro Nenni ani komendant Yalerio. To budow-lacy wycignli Wochy z afery Sindony, uchronili od konsekwencji bezapelacyjnego wyroku Midzynarodowego Funduszu Monetarnego. Cementownie, umowy o roboty budowlane, domy i wydawnictwa prasowe. Praca na budowie to najczciej ostatni etap kariery kamory-sty. Po latach zabijania ludzi na zlecenie, wymuszania haraczw, ochraniania handlarzy narkotykw lduje si w budownictwie albo przy zbieraniu mieci. Zamiast, w ramach prewencji, wywietla filmy i organizowa pogadanki w szkoach, naleaoby zabra modziutkich kamorystw na wycieczk po placach budowy i pokaza, jaki los ich czeka. Jeeli zdoaj unikn wizienia i mierci, zestarzej si jako murarze, plujc krwi i wapnem. W tym samym czasie przedsibiorcy i rni kombinatorzy, ktrzy w mniemaniu bossw podlegali ich wadzy, bd otrzymywa zamwienia na miliony euro. Ta praca zabija. Bezustannie. Przyczyn jest ogromne tempo realizacji inwestycji budowlanych, o-szczdnoci na rodkach bezpieczestwa i przeduanie godzin pracy. Nieludzkie dniwki: 9-12 godzin dziennie, cznie z sobot i niedziel. 100 euro tygodniowo, plus nadgodziny: 50 euro za kade 10 godzin pracy noc lub w niedziel. W modszym wieku mona wytrzyma nawet 15 godzin na dzie. Czasem z pomoc kokainy. mier na budowie uruchamia cig wielokrotnie wyprbowanych procedur. Zwoki s usuwane z placu budowy i przenoszone na miejsce, gdzie mona zaaranowa wypadek drogowy. Wkada si je na przykad do samochodu, ktry nastpnie spada w przepa przy drodze. Jeszcze lepiej, jeeli przy tym pojazd sponie. Odszkodowanie wypacane przez towarzystwo u-bezpieczeniowe jest przekazywane rodzinie, jako forma odprawy. Nierzadko przy takich akcjach ktry z uczestnikw moe rwnie ucierpie, na przykad wtedy, gdy trzeba obi samochd o mur, z trupem w rodku, zanim podoy si w nim ogie. Jeeli w chwili wypadku majster jest na budowie, wszystko dziaa jak w zegarku. Kiedy go nie ma, robotnicy czsto ulegaj panice. Zdarza si wtedy, e bliskiego mierci koleg, ju prawie trupa, zostawiaj na ulicy przy szpitalu. Przywo go samochodem, kad ostronie na ziemi i uciekaj. W wyjtkowych wypadkach, gdy gnbi ich wyrzuty sumienia, wzywaj pogotowie ratunkowe. Kady z tych, ktrzy porzucaj w ten sposb zwoki kolegi, wie, e gdyby to jego ciao roztrzaskao si, zmiadyo czy nadziao na jakie elastwo, czekaby go ten sam los. Moesz by pewny, e w razie wypadku ten, kto pracuje obok ciebie, przyjdzie ci natychmiast z pomoc, ale jeeli sytuacja bdzie beznadziejna, dobije ci, eby nie mie problemw. Ten, kto pracuje obok ciebie, moe sta si twoim katem albo odwrotnie: ty staniesz si katem dla niego. Wszyscy budowlacy wiedz, e tak to wanie funkcjonuje. A najlepsze gwarancje daj firmy z Poudnia. Pracuj i znikaj; i wszystkie problemy rozwizuj wasnym sumptem, bez szumu. Ja wiem i mam dowody. A te dowody opieraj si na liczbach. Na budowach na pnocnych peryferiach Neapolu w cigu siedmiu miesicy zmaro w wypadkach przy pracy pitnastu robotnikw. Spadli z rusztowa, dostali si pod kopark, zgnit ich dwig, ktrym manewrowa przepracowany operator. Trzeba si pieszy. Nawet jeeli wydaje si, e realizacja jakiej inwestycji budowlanej trwa dugo, na placu budowy wci zmieniaj si firmy: jeden podwykonawca koczy i zaraz musi

przekaza plac nastpnemu. Zarabiaj, zamykaj kas i przenosz si w inne miejsce. Ponad 40 procent przedsibiorstw budowlanych, ktre dziaaj we Woszech, pochodzi z Poudnia, z okolic Aversy, Neapolu i Salerno. Na Poudniu moe powsta z niczego imperium finansowe, tam nie zosta jeszcze zakoczony proces akumulacji pierwotnej. Na Poudniu, od Apulii po Kalabri, naleaoby rozwiesi transparenty z napisem Witajcie!", eby jak najserdeczniej przyj przedsibiorcw startujcych w igrzyskach cementu, ktrych wkrtce bdzie si przyjmowa w salonach Rzymu i Mediolanu. Oprcz powitania przydayby im si take yczenia powodzenia, poniewa panuje ju tutaj niemay cisk i nie wszystkim uda si utrzyma na powierzchni ruchomych piaskw. Ja wiem. I mam dowody. Nowi przedsibiorcy budowlani, waciciele bankw i jachtw, ksita tabloidw, krlowie prostytutek, ukrywaj swoje dochody. Moe maj jeszcze sumienie. Moe wstydz si wyjawi, skd bior si ich zarobki. W kraju, ktry uwaaj za modelowy, to znaczy w Stanach Zjednoczonych, przedsibiorca, ktremu udao si osign sukces finansowy, zaprasza analitykw rynkowych i modych ekonomistw, by odkry przed nimi tajniki swojego powodzenia, opowiedzie, jakie kroki musia przedsiwzi, by zwyciy na rynku. Tutaj natomiast panuje milczenie. A przecie pienidze s tylko pienidzmi. Zwyciscy biznesmeni z okolic Aversy, z ziemi skaonej kamorr, na pytanie, jak osignli swj sukces, odpowiadaj bezczelnie: Kupiem za dziesi i sprzedaem za trzysta". Kto powiedzia, e na Poudniu mona y jak w raju. Wystarczy tylko patrze zawsze w niebo, nigdy w d. Ale to niemoliwe. Tutaj ludzi wywaszczono z przestrzeni wzrokowej. Perspektyw zamykaj balkony, strychy, mansardy, domy przyklejone jeden do drugiego, cae spltane dzielnice. Tutaj nie patrzysz w niebo, bo nie masz nadziei, e co ci z niego spadnie. Tutaj trzymasz si blisko ziemi. Zapadasz si gboko. I wiesz, e zawsze mona si zapa jeszcze gbiej. Kiedy stawiam stopy na stopniach schodw, kiedy wchodz do pokojw, kiedy wjedam windami, nie mog niczego nie czu. Bo ja wiem. To jaka obsesja. Wic kiedy znajduj si wrd przedsibiorcw, ktrzy osignli sukces, nie czuj si dobrze. Chocia to przecie bardzo eleganccy, kulturalni panowie, ktrzy mwi spokojnym gosem i gosuj na lewic. Mimo to w ich towarzystwie czuj zapach wapna i cementu, wydzielaj go spinki do mankietw od Bulgariego, jedwabne skarpetki, pki z ksikami. Ja wiem. Ja wiem, kto zabudowa mj kraj i kto dalej w nim buduje. Wiem, e dzisiejszej nocy ze stacji w Reggio Calabria odjedzie pocig, ktry pitnacie minut po pnocy zatrzyma si w Neapolu, po czym skieruje si prosto do Mediolanu. Bdzie zatoczony. Na stacji w Mediolanie bd czeka minibusy i fiaty punto, ktre zawioz przybyych mczyzn na budowy. Emigracja bez zameldowania, ktrej nikt nie bdzie bada ani szacowa, poniewa jej lady pozostan tylko w pyle wapna. Tylko tam. Ja wiem, jaka jest prawdziwa konstytucja moich czasw, skd si bierze finansowy sukces przedsibiorcw. Ja wiem, ile jest ludzkiej krwi w kadej cianie nonej. Ja wiem i mam dowody. I nikogo nie pol do wizienia.

Don Peppino Diana

Opr przeciw hegemonii klanw z Casal di Principe, z San Ci-priano, z Casapesenna i z wszystkich innych terenw opanowanych przez kamorr, od Parete do Formi, kojarzy mi si zawsze z biaymi przecieradami. Z biaymi przecieradami zwisajcymi z wszystkich balkonw, przywizanymi do

kadej porczy, przymocowanymi do wszystkich okien. Biel, nienobiaa chmura. Pojawia si na znak aoby i gniewu w dniu pogrzebu Don Pep-pina Diany. Miaem wtedy 16 lat, wydarzyo si to w marcu 1994 roku. Tego ranka obudzia mnie, jak zawsze, moja ciotka, z niezwyk u niej gwatownoci. Obudzia mnie, cigajc ze mnie jednym ruchem przecierado, ktrym byem owinity, podobnie jak kiedy odpakowuje si kiebas z papieru. Prawie spadem z ka. Ciotka nic nie mwia, tylko chodzia, tupic gono, jakby chciaa wyadowa swj gniew na obcasach. Przywizaa moje przecierado do porczy schodw tak mocno, e nawet tornado nie mogoby go oderwa. Otwieraa szeroko okna, wpuszczajc do rodka haasy ulicy i wypuszczajc na zewntrz haas domowy. Pootwierane byy nawet szafy. Pamitam rzesze skautw przechodzcych ulic, ktrzy zgubili gdzie swoj beztrosk dzieci z porzdnych rodzin i wygldali, jakby do to-zielonych chust przywizali wciek furi. Bo Don Peppino by jednym z nich. Nigdy potem nie widziaem skautw do tego stopnia wyprowadzonych z rwnowagi, tak mao zwaajcych na porzdek i zasady poprawnego zachowania, ktrych przestrzegaj podczas swoich dalekich wdrwek. Moje wspomnienie o tym dniu jest w plamy, jak sier dalmatyczyka. Niezwyka historia Don Pep-pina Diany to jedna z tych historii, ktre, raz zasyszane, naley

zachowa w jakiej czci wasnego ciaa. W gbi garda, w zacinitej pici, w piersi, w ttnicach. Don Peppino studiowa w Rzymie, tam mia zosta i robi karier, z dala od miejsca swojego urodzenia, z dala od brudnych interesw. Mia robi karier kocieln, jak przystao na dobrego syna mieszczaskiej rodziny. Jednak niespodziewanie zdecydowa si wrci do Casal di Principe, jakby nie potrafi strzsn z siebie jakiego wspomnienia, przyzwyczajenia czy zapachu. Albo te jakby stale drczya go potrzeba dziaania, jakby nie mg znale spokoju, dopki jej nie zrealizuje albo przynajmniej nie sprbuje tego zrobi. Don Peppino trafi do kocioa pod wezwaniem w. Mikoaja z Bari. Ten koci, wybudowany w nowoczesnym stylu, wietnie pasowa do jego wyobraenia o obowizku duszpasterskim. Don Peppino chodzi po miecie w dinsach, bez sutanny, uywanej jeszcze wtedy na co dzie przez ksiy, ktrych autorytet kojarzy si z gbok czerni ich stroju. Nie ledzi rodzinnych ktni, nie upomina mczyzn za ich wyskoki, nie pociesza zdradzanych on. Nie pasowa do wizerunku prowincjonalnego duszpasterza. Postanowi zgbi dynamik wadzy na swojej rodzinnej ziemi. Nie chcia jednak zajmowa si tragicznymi skutkami jej dziaania, czyszczeniem ran; pragn zahamowa postpujc gangren, zrozumie mechanizm przerzutw nowotworu, pozna i zniszczy rdo za, ktre zamienio jego rodzinn ziemi w kopalni pienidzy i naznaczyo j krwi setek trupw. Od czasu do czasu publicznie pali cygara. Gdzie indziej ten fakt nie miaby adnego znaczenia, ale w tych okolicach ksia publicznie hodowali idei wyrzecze oraz umartwienia i dopiero za zamknitymi drzwiami swoich pokoi folgowali swoim sabociom. Don Peppino zdecydowa, e jego publiczny wizerunek bdzie tosamy z jego prawdziwym obliczem, jakby chcia da przykad przejrzystej postawy ludziom, ktrzy musz przybiera pozy przystajce do spenianych funkcji i podpieraj si pseudonimami majcymi doda im mocy i wanoci. Don Peppino mia obsesj dziaania. Dla pierwszych imigrantw z Afryki zaoy orodek pomocy, w ktrym znajdowali nocleg i poywienie. Dziki temu nie wpadali od razu - jak to si pniej zdarzao - w macki kamorry, gotowej zrobi z nich swoich onierzy. Woy w ten projekt swoje oszczdnoci uzbierane dziki pracy nauczyciela. Oczekiwanie na dotacje pastwowe bywa tak dugie, e w kocu moe sta si usprawiedliwieniem dla zaniechania wszelkich dziaa. Od kiedy wywicono go na ksidza, by wiadkiem rzdw kilku bossw. W tym czasie miao miejsce morderstwo Bardellina, potem okres rzdw Sandokana i Cicciotta di Mezanotte, naprzemienne masakry stronnikw Bardellina i kamorystw z klanu Casalesi, a nastpnie wzajemne wybijanie si bossw ze zwyciskiej grupy.

Pozosta w zbiorowej pamici pewien epizod z tych czasw. W jasny dzie, o szstej po poudniu, kolumna zoona z okoo dziesiciu samochodw przedefilowaa wolno ulicami San Cipriano, Casapesenna i Casal di Principe. Ludzie ze zwyciskiej druyny Sandokana chcieli pokaza w ten prowokacyjny sposb swoj przewag poplecznikom wrogiego stronnictwa. Ja byem wtedy maym chopcem, ale moi kuzyni przysigaj, e widzieli to na wasne oczy. Kamoryci przejedali wolno pod oknami mieszka przeciwnikw, wychyleni z okien, siedzc na ich ramach bd stojc w otwartych drzwiach i przytrzymujc si rk dachu. Wszyscy z odkrytymi twarzami, z karabinami maszynowymi w rkach. Z domw, pod ktrymi defilowali, wychodzili sprzymierzeni kamoryci, kady z broni w rku, i doczali do nich pieszo. Prawdziwa manifestaqa siy zwyciskiego ugrupowania kamorystw wobec pokonanych. Zatrzymywali si pod domami przeciwnikw. Pod domami tych, ktrzy omielili si przeciwstawi ich dominacji. - Wyjdcie z domu, wy gwniani mczyni! Zejdcie tu do nas, jeeli macie jaja! Ta defilada trwaa co najmniej godzin. Kolumna samochodw jedzia po miecie i nikt jej w tym nie przeszkadza. Na trasie przejazdu sycha byo tylko haas byskawicznie spuszczanych aluzji sklepw i barw. Przez dwa nastpne dni ludzie zachowywali si tak, jakby ogoszono godzin policyjn. Nikt nie wychodzi z domu, nawet po chleb. Don Peppino zrozumia, e przyszed czas na rozpoczcie otwartej walki. Naleao utworzy wsplny front i nakreli plan dziaania. Nie wystarczy walczy pojedynczo, trzeba zmobilizowa okoliczne kocioy. Napisa manifest, podpisany potem przez wszystkich ksiy z Casal di Prin-cipe. Nikt si tego nie spodziewa. By to tekst religijny i chrzecijaski, ktry sugestywnie odwoywa si do ludzkiej godnoci, przez co stawa si przesaniem uniwersalnym, wykraczajcym poza wymiar religijny. Sowa manifestu przemawiay z tak si, e wzbudziy w bossach wikszy strach ni akq'e Antymafii, sdowe sekwestry kamienioomw i betoniarek czy stenogramy podsuchanych rozmw telefonicznych na temat zlecanych zabjstw. By to tekst mocny, ywy i mia romantycznie poruszajcy tytu: Przez mio dla mego ludu nie bd milcze". Rozda go w dzie Boego Narodzenia. Nie powiesi go na drzwiach kocioa jak Luter, nie zamierza reformowa Kocioa rzymskiego. Don Peppino mia cakiem inne problemy. Musia znale drog, ktra przedaraby si przez terytorium kamorry, ktra doprowadziaby do zaamania jej wadzy ekonomicznej i kryminalnej. Don Peppino wydry t drog w skorupie sowa, wygrzeba z jamy skadni potencja, ktry moe mie sowo wyraone publicznie, w sposb jasny, otwarty i przemawiajcy do wszystkich. Nie da racji indolentnym intelektualistom, ktrzy twierdz, e sowo stracio wszelk moc, e odbija si ju tylko pustym echem. Postawi na sowo-konkret, sowo-materi zoon z atomw, sowo ktre moe spenia realn funkq' w procesie wydarze, jak ostrze oskarda albo zaprawa murarska przy budowie. Don Peppino szuka sowa, ktre byoby jak wiadro wody wylane na zbru-kane spojrzenia. Milczenie na tych ziemiach nie jest tym samym, co omerta, zmowa milczenia, kojarzca si z nasunitymi na oczy kaszkietami i spuszczonym wzrokiem. Ma wiele wicej wsplnego z powszechnym przekonaniem, e: mnie to nie dotyczy". Postawa nader czsta w tych, i nie tylko w tych stronach, ktra znaczy tyle, co gos oddany na status quo. W tej sytuacji sowo jest krzykiem. wiadomym, ostrym, wymierzonym przeciw szybie pancernej z zamiarem rozbicia jej w drobny mak. Uczestniczymy bezsilnie w blu wielu rodzin, ktrych synowie skoczyli jako ofiary lub mocodawcy organizacji mafijnych. [...] Kamorra jest dzisiaj form terroryzmu: budzi strach, narzuca swoje prawa i robi wszystko, by sta si nieodczn czci spoecznoci Kampanii. Kamoryci narzucaj przemoc, z broni w rku, reguy nie do przyjcia. Codziennoci s haracze, wskutek ktrych nasze tereny straciy moliwo autonomicznego rozwoju i s coraz bardziej zalene od pomocy finansowej z zewntrz; codziennoci s dwudziestoprocentowe apwki przy inwestycjach

budowlanych, ktre zniechcaj najbardziej upartych przedsibiorcw, nielegalne transakqe, handel rodkami o-durzajcymi, ktre wielu modych ludzi sprowadzaj na margines spoeczny i czyni z nich si robocz na usugach organiza-qi przestpczych, krwawe konflikty w onie kamorry, ktre spadaj na rodziny jak niszczce plagi, zy przykad dla naszej modziey, prawdziwe szkoy przemocy i zbrodni[...]".

Don Peppino uwaa za swj obowizek przypomina, e wobec rosncej potgi klanw nie mona ogranicza posugi kapaskiej do ciszy konfesjonaw. Wybra zatem z Pisma witego zdania prorokw, ktrymi podpar swoj tez o koniecznoci dziaania, wyjcia na ulice i gonego oskarania za.

Nie moemy zapomina o naszym proroczym obowizku u-jawniania za. Bg wzywa nas do bycia prorokami. Prorok jest stranikiem: widzi niesprawiedliwo, ujawnia j i przypomina o pierwotnym zamiarze Boskim (Ezechiel 3, 6-18); Prorok przypomina przeszo i korzysta z niej, by w teraniejszoci przyjmowa to, co nowe (Izajasz 43); Prorok wzywa do ycia, a sam solidaryzuje si z blinimi w cierpieniu. (Jeremiasz 8,18-23); Prorok wskazuje jako najwaniejsz drog sprawiedliwoci i prawdy (Jeremiasz 22, 3; Izajasz 58). Ksiy, naszych pasterzy i wspbraci, prosimy o to, by mwili o wszystkim jasno i otwarcie w swoich kazaniach i przy wszelkich okazjach, przy ktrych potrzebne jest ich odwane wiadectwo. Od Kocioa damy, by nie zaniecha swojej proroczej misji, by gosi dobr nowin i otwarcie oskara zo, czym przyczyni si do ksztatowania nowej wiadomoci i do przekonania ludzi do ycia w poszanowaniu sprawiedliwoci, solidarnoci, wartoci moralnych i obywatelskich". Manifest nie oszczdzi wadz politycznych. Don Peppino u-waa, e nie tylko s one czsto wspierane przez klany, ale e cz je z kamorr podobne cele. Wskaza te najwaniejsze problemy spoeczne. By przekonany, e wybr kamorry nie jest spowodowany wrodzon skonnoci do za, jest raczej skutkiem panujcych na tych ziemiach warunkw, chorych mechanizmw, gangrenowatych, atwych do zdefiniowania przyczyn. Nigdy dotd przedstawiciel Kocioa ani nikt inny na tych ziemiach nie okreli tych przyczyn tak jasno: tradycyjnie nieufny stosunek mieszkacw Poudnia do in stytucji pastwowych, spowodowany nieudolnoci politykw w rozwizywaniu problemw, ktre od zawsze nkaj t cz Woch, w szczeglnoci problemw zwizanych z prac, z opie k zdrowotn i z owiat; posdzenie czci politykw, czsto w peni uzasadnione, o porozumienie z kamorr dla pozyskania gosw wyborczych od czonkw klanw, a nawet dla korzyci materialnych, w zamian za obietnic ochrony i wywiadczanie przysug mafii; poczucie staego zagroenia oraz braku bezpieczestwa, wy nikajce z niedostatecznej sprawnoci systemu ochrony prawnej osoby i mienia, powolnego dziaania machiny sdowniczej i nie jasnej legislacji [...]. Prowadzi to nierzadko do proszenia klanw o ochron lub do zaakceptowania propozycji opieki;

 brak jasnych zasad na rynku pracy, przez co znalezienie za trudnienia kojarzy si raczej z procesem mafijno-kumoterskim ni z dochodzeniem nalenych praw okrelonych w stosownej legislacji; brak lub niski poziom edukacji spoecznej, ktra powinna by prowadzona take przez orodki duszpasterskie. Niemoliwe jest bowiem wychowanie dobrego, dojrzaego chrzecijanina, ktry nie jest jednoczenie dojrzaym czowiekiem i obywatelem.

Don Peppino pod koniec lat 80. zorganizowa marsz przeciw kamorze. Stao si to po zbiorowym napadzie na posterunek ka-rabinierw w San Cipriano d'Aversa. Tum ludzi wdar si tam z zamiarem zniszczenia biur i pobicia karabinierw za to, e odwayli si interweniowa w bjce dwch mieszkacw miasteczka podczas koncertu zorganizowanego z okazji wita jego patrona. Posterunek w San Cipriano jest usytuowany w ciasnym zauku, z ktrego sierant i jego podwadni nie mogli uciec. Sytuacj uspokoili dopiero capozona klanu pracujcy na tym terenie, posani przez bossw dla uratowania karabinierw. W owym czasie klanem rzdzi jeszcze Antonio Bardellino, a Ernesto, jego brat, by burmistrzem w miasteczku.

My, pasterze Kocioa w Kampanii, nie mamy zamiaru ogranicza si tylko do sygnalizowania tych problemw, ale zamierzamy, w ramach naszych kompetencji i moliwoci, przyczyni si do ich rozwizania, take poprzez reform oraz uzupenienie treci i metod dziaania pastoralnego".

Don Peppino poda w wtpliwo wiar i religijno bossw, negowa moliwo wspistnienia chrzecijaskiego credo oraz gospodarczej, militarnej i politycznej wadzy klanw. Na ziemi kamorry nie zauwaa si sprzecznoci midzy przesaniem chrzecijastwa a dziaalnoci kamorry. Konieczno zabijania wrogw i zdrajcw jest uwaana za dopuszczalne naruszenie boskich praw, nie zabijaj" zapisane na mojeszowych tablicach w rozumieniu bossw nie obowizuje, jeeli motywacj zabjstwa jest wysza konieczno, to znaczy ochrona klanu i ochrona interesw jego kierownictwa, to znaczy dobro organizacji, a wic dobro wszystkich. Pan Bg na pewno zrozumie i wybaczy grzech morderstwa popeniony dla wyszej koniecznoci. W San Cipriano d'Aversa Antonio Bardellino przyjmowa do klanu nowych czonkw przeprowadzajc zanikajcy ju rytua nakuwania, stosowany take przez cosa nostr. Polega on na tym, e opuszek palca prawej rki kandydata na kamoryst nakuwano szpilk i wytoczon krwi plamiono wizerunek Madonny z Pompei. Nastpnie obrazek opalano nad wiec, a potem obecni przy rytuale najwaniejsi stowarzyszeni, stojcy wok stou, przekazywali go sobie z rk do rk. Jeeli aden z nich nie odmwi ucaowania wizerunku Madonny, kandydat stawa si automatycznie czonkiem klanu. Religia stanowi stae odniesienie w organizacjach mafijnych, i to nie tylko jako pozostao tradycji albo w sytuacjach, gdy trzeba odegna jakie nieszczcie czy odwrci zy los. Jest to czsto autentyczna potrzeba duchowa ludzi mafii, ktra ma wpyw na ich najbardziej intymne wybory. Rodziny mafijne, a zwaszcza bossowie o szczeglnej charyzmie, czsto myl o swoim dziaaniu jak o cikim krzyu niesionym dla dobra innych. Uwaaj, e musz wzi na wasne sumienie bl i ciar grzechu dla dobra organizacji i ludzi, ktrymi kieruj. W Pignataro Maggiore klan Lubrano sfinansowa odnowienie fresku przedstawiajcego Matk Bosk. Jest ona nazywana Madonn Kamorry, bo modlili si do niej wszyscy bossowie ukrywajcy si w tym maym miasteczku przed wymiarem sprawiedliwoci, wrd nich take najwaniejsi

bossowie cosa nostry, zbiegli z Sycylii. Nietrudno wyobrazi sobie Tot Riin, Michele Greca, Luciana Liggio czy Bernarda Provenzano, jak klcz przed freskiem Madonny i prosz o owiecenie w swoich dziaaniach oraz o pomoc w ucieczkach. Kiedy Yincenzo Lubrano zosta uniewinniony, zorganizowa pielgrzymk do San Giovanni Rotondo, eby podzikowa Ojcu Pio, ktrego uwaa za cudownego sprawc swojego uniewinnienia. Posgi przedstawiajce Ojca Pio naturalnej wielkoci, a take kopie Chrystusa z otwartymi ramionami z gry Pao de Acucar w Rio, wykonane z terakoty i brzu, stoj w willach wielu bossw kamorry. W Scampi, gdy dokonuje si podziau narkotykw na mniejsze porcje, czsto tnie si haszysz seriami po 33 sztaby, jak lata Chrystusa, potem zatrzymuje si na 33 minuty, robi si znak krzya i kontynuuje prac. To co w rodzaju hodu dla Zbawiciela, dla zapewnienia sobie dobrych zarobkw i spokoju. Podobnie dzieje si z torebkami kokainy, ktre capozonu przed przekazaniem dealerom czsto kropi wod powicon w Lourdes, w nadziei, e dziki temu nikogo nie zabij; a za z jako towaru odpowiada osobicie. Kamorra jest systemem, ktry dotyczy nie tylko ludzkiego ycia w sensie materialnym, ale roci sobie prawo do ludzkich dusz. Don Peppino postanowi postawi wreszcie jasno pewne sprawy: sowa, znaczenia, wartoci.

Kamorra nazywa rodzin klan zoganizowany dla osignicia zbrodniczych celw, w ktrym najwaniejsz regu jest regua absolutnej wiernoci i w ktrym nie ma miejsca na najsabszy przejaw niezalenoci. Za zdrad zasugujc na mier uwaa si nie tylko odstpienie od klanu, ale nawet nawrcenie na uczciwo. Kamorra robi wszystko, by rozprzestrzeni i utrwali taki wanie model rodziny, uywajc do tego celu nawet sakramentw witych. Dla chrzecijanina, ktrego uksztatowao Sowo Boe, rodzina jest wsplnot mioci, przy czym mio rozumie on jako serdeczn, bezinteresown sub; sub, ktra nobilituje zarwno tego, kto j spenia, jak i tego, kto z niej korzysta. Kamoryci utrzymuj, e s poboni, i udaje im si czasem przekona do tego nie tylko wiernych, ale nawet niektrych le przygotowanych do swojej misji lub po prostu naiwnych duszpasterzy".

Manifest dotyka te tematu sakramentw witych. Podkrela, e naley absolutnie oddzieli sakramenty komunii witej, chrztu i maestwa od strategii kamorry. Oddali symbole religijne od praktyk kamorry, takich jak zawieranie sojuszw czy ukadw. Miejscowi ksia na sam myl o tym, e mogliby otwarcie wystpi przeciw uwiconym tradycj religijnym praktykom kamorystw, oblewali si potem ze strachu i najchtniej uciekliby gdzie daleko, ciskajc si rk za odek. Ktry z nich nie zgodziby si na to, by boss kamorry trzyma do chrztu dziecko ktrego z czonkw klanu? Kto odmwiby udzielenia sakramentu maestwa, nawet gdyby doskonale wiedzia, e jest zawierane tylko dla scementowania sojuszu midzy rodzinami? Ale Don Peppino postawi spraw jasno: Nie pozwlcie, eby w sakramentach wymagajcych udziau ojca chrzestnego rol t spenia czowiek, o ktrym powszechnie wiadomo, e jego uczciwo w yciu prywatnym i publicznym oraz dojrzao chrzecijaska s wtpliwe. Nie dopuszczajcie do sakramentw witych osb bez odpowiedniego przygotowania, tylko dlatego, e wywieraj na was nacisk".

Don Peppino wystpi przeciwko wadzy kamorry w czasie, gdy Francesco Schiavone,

Sandokan, ukrywa si przed wymiarem sprawiedliwoci w bunkrze pod swoj will, w czasie gdy rodziny z klanu Casalesi prowadziy wojn midzy sob, a cement i mieci daway moliwo zarabiania duych pienidzy i rozszerzania granic ekonomicznego imperium kamorry. Don Peppino nie chcia gra roli ksidza-pocieszyciela, ktry odprowadza na cmentarz trumny onierzy klanu, a matkom w aobie mwi: Odwagi!". W jednym z wywiadw stwierdzi: Musimy wstrzsn ludmi, otwiera ich rany, jeeli to moe doprowadzi w nich do przeomu". Zdeklarowa take swoj pozycj polityczn. Owiadczy, e bdzie si ostro przeciwstawia wadzy powizanej w jakikolwiek sposb z przestpczymi organizacjami gospodarczymi; bdzie za to wspiera konkretne projekty suce pozytywnym reformom i na pewno nikt nie powinien liczy na jego bezstronno. Partie czsto mylnie utosamia si z ich kandydatami, tymczasem przynaleno partyjna politykw popieranych przez kamorr jest przypadkowa, dla nich nie licz si ideay polityczne, tylko rola, jak chcieliby odegra, i miejsce, jakie chcieliby zaj". Celem Don Peppina nie byo zwycienie kamorry. Jak sam czsto powtarza: wygrani i przegrani jad na jednym wozie". Chcia zrozumie, zmieni, zawiadczy, ujawni, zrobi elektrokardiogram wadzy ekonomicznej, by znale sposb na zniszczenie serca napdzajcego wadz klanw. Nigdy w yciu nie czuem si szczeglnie pobony, ale sowa Don Peppina dotykay sfer przekraczajcych wymiar religijny. Ustanawiay nowy model wspistnienia religii oraz polityki. Wyraay ufno, e mona chwyci rzeczywisto w zby i nie puci, chyba e rozszarpujc j przy tym na strzpy. Byy to sowa zdolne do wytropienia drogi pienidza, podajc za jego st-chym zapachem. Mwi si, e pienidz nie mierdzi, ale to dotyczy tylko pienidza znajdujcego si w posiadaniu wadcy. Zanim jednak trafi do jego rk - pecunia olei. I jest to smrd latryny. Don Peppino y w miejscu, gdzie pienidze zostawiaj lad swojej woni, ale tylko przez chwil. Zanim przenios si w inne rejony, zanim znajdzie si legalne usprawiedliwienie ich istnienia. Tak nike zapachy mona rozpozna tylko dotykajc nosem powierzchni, ktra je wydziela. Don Peppino Diana wiedzia, e musi przyoy twarz do ziemi, dotyka ni ludzkich plecw i spojrze, nie oddala si, bo tylko tym sposobem moe wszystko zobaczy i przekaza innym, moe zrozumie, gdzie i jak gromadz si kapitay, jak dochodzi do zabjstw, aresztowa, do faidy i milczenia. I przez cay czas trzyma w gotowoci sowo - jedyne narzdzie zdolne zmieni rzeczywisto jego czasw. To sowo, sowo niezdolne do milczenia, stao si jego wyrokiem mierci. Mordercy nie wybrali przypadkowego dnia. By to dzie imienin Don Peppina, 19 marca 1994 roku, witego Jzefa. Wczesny poranek. Don Peppino znajdowa si w zakrystii. Nie ubra si jeszcze do mszy, nie byo wic od razu wida, e to on. Don Peppino? Tak, to ja... To byy jego ostatnie sowa. Pi strzaw zabrzmiao echem w nawach kocioa, dwie kule trafiy go w twarz, pozostae przeszyy gow, szyj i do. Zabjcy celowali w twarz, z bliska. uska jednego z nabojw przyczepia si do swetra pod kurtk. Jedna z ku uderzya w pk kluczy, ktry nosi przyczepiony do paska spodni. Don Peppino przygotowywa si do odprawienia porannej mszy. Mia 36 lat.

Wrd pierwszych, ktrzy zobaczyli jego martwe ciao na pododze kocioa, by Renato Natale, burmistrz Casal di Principe, wybrany z listy partii komunistycznej. Rozpocz urzdowanie zaledwie cztery miesice wczeniej. To nie by przypadek, to morderstwo miao rzuci cie na jego krtk, bardzo krtk kadencj. Natale by pierwszym burmistrzem Casal di Principe, ktry w swoim programie za spraw priorytetow uzna walk z kamorr. Demonstracyjnie nie bra udziau

w posiedzeniach rady miejskiej, bo jego zdaniem suyy tylko do zatwierdzania decyzji powzitych w cakiem innym miejscu. Pewnego dnia karabi-nierzy wtargnli do domu jednego z radnych, Gaetana Corvino, i znaleli tam wszystkich czonkw kierownictwa klanu Casale-si. Zebranie klanu zorganizowano pod nieobecno gospodarza, ktry by wtedy na posiedzeniu rady miejskiej. Z jednej strony interesy miasta, z drugiej interesy robione kosztem miasta. Tak czy inaczej, robienie interesw jest jedynym powodem, dla ktrego warto si rano podnosi z ka; wyciga ci za piam i stawia na nogi. Na Renata Natale patrzyem zawsze z daleka, tak jak patrzy si na ludzi, ktrzy staj si mimowolnie symbolami zaangaowania, oporu i odwagi. Symbolami prawie metafizycznymi, nierealnymi; archetypami. Niemiao, jak niedorostek, obserwowaem, jak zabiega o otwarcie ambulatorium dla imigrantw, jak mwi publicznie o ciemnych latach faidy, o wadzy klanu Casalesi, o nieczystych interesach z cementem i mieciami. Nieraz prbowano go zastraszy, groono mu mierci, zapowiadano, e jeeli nie przestanie, ucierpi na tym jego rodzina, on jednak dalej otwarcie oskara zo i robi to, uywajc wszelkich sposobw. Rozkleja na przykad na murach miasta afisze, z ktrych wszyscy mogli si dowiedzie, jakie s ostatnie posunicia klanu, co zdecydowa, co wymusi, co narzuci. Im bardziej ewidentna bya jego wytrwao i odwaga, tym bardziej rosa jego metafizyczna nietykalno. Kto zna histori polityczn tych rejonw, wie, jaki ciar gatunkowy maj tutaj zaangaowanie i silna wola. Od kiedy wprowadzono prawo, ktre pozwala na rozwizanie rad gminnych z powodu udowodnionych zwizkw z mafi, w prowincji Caserty rozwizano a 16 zespow gminnej administracji, a pi z nich byo po dwa razy zarzdzanych komisarycznie. Carinola, Casal di Principe, Casapesenna, Castelvoltur-no, Cesa, Frignano, Grazzanise, Lusciano, Mondragone, Pignata-ro Maggiore, Recale, San Cipriano, Santa Maria la Fossa, Tevero-la, Villa di Briano, San Tammaro. Burmistrzowie takich miasteczek, z programem skoncentrowanym na walce z kamorr, ktrzy jakim sposobem zdoali zwyciy w wyborach, pomimo praktyki pozyskiwania gosw wyborczych od czonkw mafii w zamian za rne przysugi i pomimo stosowania przez kamorr strategii ekonomicznych, zdolnych skutecznie ople kade ugrupowanie polityczne, wiedz, e musz si liczy z ogromnymi trudnociami. Musz liczy si z ograniczeniami lokalnych administratorw, z niskim budetem oraz absolutn marginalizacj. Musz zacz od niszczenia, od zdejmowania cegy za ceg. Skromny budet prowincjonalnego miasteczka musz przeciwstawi kapitaom spek midzynarodowych, nielicznych karabi-nierw z miejscowych maych posterunkw wysa przeciw bateriom ogniowym klanw. Tak byo 1988 roku, kiedy Antonio Cangiano, radny z Casapesenna, sprzeciwi si ustawianiu" przez klan niektrych przetargw. Grozili mu, chodzili za nim krok w krok, w kocu strzelili mu w plecy na gwnym placu miasteczka, na oczach wszystkich. On nie pozwoli ludziom z klanu Casalesi doj tam, gdzie zamierzali, teraz Casalesi sprawili, e on nie bdzie mg chodzi. Cangiano spdzi reszt ycia na wzku inwalidzkim. Podejrzani o dokonanie tego zamachu zostali uniewinnieni w 2006 roku. Casal di Principe nie jest jednym z sycylijskich miasteczek okupowanych przez mafi, gdzie take na pewno nie jest atwo przeciwstawi si kryminalnej przedsibiorczoci; tam jednak kady przejaw oporu jest filmowany przez dziesitki kamer telewizyjnych i opisywany przez dziennikarzy, tych sawnych i tych, ktrzy dopiero s na drodze do sawy. Caa sytuacja jest stale pod obserwacj chmary specjalistw od walki z mafi z caego kraju, ktrzy, take we wasnym interesie, potrafi nagoni wyniki wasnej pracy. Natomiast tutaj wszystko, co robisz, pozostaje wewntrz ograniczonych przestrzeni i wie o tym bardzo niewielu. Sdz, e wanie w tej samotnoci ksztatuje si to, co mona by nazwa odwag,

rodzaj panoplium, ktre nosisz na sobie, nie mylc o tym, nawet go nie zauwaajc. Idziesz do przodu, robisz to, co do ciebie naley, reszta jest niewana. Bo groba niebezpieczestwa nie zawsze polega na tym, e moesz dosta kulk midzy oczy albo e kto moe rozadowa ciarwk krowiego nawozu pod twoimi drzwiami. Robi to bez popiechu. Obrywaj licie powoli, jeden na dzie, a spostrzegasz, e jeste nagi i walczysz z czym, co nie istnieje, co jest tylko twoim urojeniem. Zaczynasz wierzy w kalumnie, zaczynasz wierzy, e jeste nieudacznikiem, ktremu wasna frustracja kae nazywa kamorystami ludzi, ktrzy, w odrnieniu od ciebie, osignli sukces. Bawi si z tob w bierki. Wycigaj wszystkie patyczki, nie ruszajc ciebie, a na kocu zostajesz sam i samotno wlecze ci za wosy. Ale tutaj nie moesz sobie pozwoli na taki stan ducha. To bardzo niebezpieczne, tracisz czujno, przestajesz rozumie mechanizmy, symbole, wybory. Ryzykujesz, e przestaniesz zauwaa cokolwiek. Musisz wic sign do twoich najgbszych zapasw. Musisz znale pokarm dla odka twojej duszy, eby mg i naprzd. Chrystus, Budda, dziaalno spoeczna, moralno, marksizm, duma, anarchia, walka z przestpcami, czysto, nieskoczona wcieko, lokalny patriotyzm poudniowca. Cokolwiek. Nie tyle hak, o ktry mona si zaczepi, ile podziemne korzenie nie do naruszenia. W bezskutecznej walce, w ktrej, jak wiesz, grasz na przegranej pozycji, jest co, co musisz zachowa i czego musisz by pewnym. I musisz mie przekonanie, e te korzenie wzmocni si dziki twemu rozrzutnemu i daremnemu zaangaowaniu, ktre ma smak szalestwa i obsesji. Nauczyem si rozpoznawa takie zakorzenienie we wasnej ziemi w spojrzeniu ludzi, ktrzy postanowili nie spuszcza oczu przed pewnymi potgami. Podejrzenia o morderstwo Don Peppina spady od razu na grup Giuseppe Cjuadrana, kamorysty, ktry opowiedzia si po stronie przeciwnikw Sandokana. Byo nawet dwch wiadkw: fotograf, ktry znajdowa si blisko miejsca zbrodni, bo przyszed zoy yczenia ksidzu, oraz zakrystian kocioa w. Mikoaja. Jak tylko roznioso si, e policja podejrzewa Cjuadrana, boss Nunzo De Falco, zwany 'O Lupo, czyli wilk", ktry znajdowa si w Granadzie w Andaluzji, na terytorium odstpionym mu przez klan Casalesi, zadzwoni do Kwestury w Casercie i poprosi o rozmow z policj w sprawie pewnego czonka jego grupy. Dwaj funcjonariusze Kwestury udali si na spotkanie z 'O Lupo na jego terenie. Na lotnisku czekaa na nich ona bossa, ktra wioza ich potem kilometrami przez pikn Andaluzj. Nunzio De Falco nie czeka na policjantw w swojej willi w Santa Fe, przyj ich w restauracji, w ktrej prawdopodobnie wielu goci byo jego ludmi, gotowymi przystpi do akcji, gdyby tylko policjanci popenili jak nieostrono. Boss od razu wyjani, e wezwa ich, by im przedstawi swoj wersj wydarze, co w rodzaju interpretacji historycznej, nie za donosu czy zeznania. To wane zastrzeenie, konieczne, eby nie dopuci do splamienia imienia rodziny i zaszkodzenia jej autorytetowi. Nikt nie powinien przypuszcza, e zamierza wsppracowa z policj. Nie tracc czasu na dusze wstpy, boss owiadczy, e Don Peppina Dian zabili Schiavone, rodzina jego przeciwnikw. Zabili ksidza tylko po to, eby odpowiedzialnoci za t zbrodni obarczy rodzin De Falco. 'O Lupo stwierdzi, e on sam nigdy nie mgby zleci zamordowania Don Peppina, poniewa jego brat Mario by do ksidza bardzo przywizany. To prawda, Don Diana prowadzi z nim dugie rozmowy i zdoa go przekona, eby nie wchodzi do cisego kierownictwa klanu, a potem udao mu si wyrwa go z systemu kamorry. By to jeden z najwikszych sukcesw ksidza i teraz boss De Falco uywa go jako swojego alibi. Wersj De Falco potwierdzili dwaj inni kamoryci: Mario Santoro i Francesco Piacenti. Take Giuseppe Quadrano znajdowa si w Hiszpanii. Najpierw by gociem w domu De Falco, potem osiedli si w maej miejscowoci niedaleko Walencji. Chcia zaoy wasn grup, prbowa handlowa narkotykami i w ten sposb przygotowa grunt dla nowego woskiego klanu przedsibiorcw-gangsterw w poudniowej Hiszpanii. Ale mu si nie udao. W gruncie rzeczy Quadrana sta byo tylko na role drugoplanowe. Odda si w rce policji hiszpaskiej i zadeklarowa

gotowo wsppracy z wymiarem sprawiedliwoci. Zaprzeczy wersji wydarze opowiedzianej policjantom przez Nunzia De Falco. Quadrano zasugerowa, e morderstwo ksidza nastpio w konsekwencji faidy midzy jego grup a rodzin Schiavone. Kiedy Quadrano peni funkq capozona w Carinaro, Casalesi Sandokana w krtkim czasie zlikwidowali jego czterech ludzi, dwch wujkw i szwagra. Aby pomci t zniewag, Cjuadrano wraz z Mariem Santoro postanowili zastrzeli Alda Schiavone, kuzyna Sandokana. Przed przystpieniem do realizacji tego zamiaru skontaktowali si jednak z De Falco. adna decyzja o akcji militarnej nie moe by podjta bez zgody bossw. De Falco zablokowa wszystko, obawia si bowiem, e po mierci kuzyna Schiavone rozkae zabi wszystkich jego krewnych, ktrzy zostali jeszcze w Kampanii. Jednoczenie obieca wysa swojego emisariusza, Francesca Pia-centiego, z planem pewnej akcji. Piacenti przejecha dystans midzy Granad a Casal di Principe mercedesem, samochodem, ktry w latach 80. i 90. by symbolem tego terytorium. Wybitny dziennikarz, Enzo Biagi, by zbulwersowany danymi statystycznymi, jakie zebra pod koniec lat 90. Wynikao z nich, e Casal di Principe znajduje si w europejskiej czowce, jeeli chodzi o liczb nabywcw samochodw marki Mercedes". Jednoczenie zauway, e to miasteczko osigno jeszcze jeden europejski rekord: Casal di Principe ma najwyszy wskanik morderstw. Stosunek liczby mercedesw do liczby zabitych jest wartoci sta i moe suy jako wskanik obecnoci kamorry na danym terytorium. Wedug pierwszej relaqi Quadrana Piacenti przywiz od bossa polecenie zabicia Don Giuseppe Diany. Nikt nie zna motyww tej decyzji, ale wszycy zaoyli, e ,,'O Lupo wie, co robi". Skruszony" Cjuadrano wyjawi, i zbrodni mia dokona Piacenti, pod warunkiem, e bdzie mu towarzyszy w tej akcji Santoro lub inny czonek klanu. Mario Santoro waha si, zadzwoni do De Falco, eby mu powiedzie, e jest przeciwny temu zabjstwu, ale w kocu si zgodzi. Jeeli nie chcia straci pozycji porednika w narkotykowych interesach prowadzonych z Hiszpani, nie mg odmwi 'O Lupo, ktry udzieli mu tego przywileju. Jednak zamordowanie ksidza, tym bardziej bez konkretnego motywu, nie byo rwnie atwe do zaakceptowania jak inne zabjstwa. W Systemie kamorry morderstwo jest koniecznoci, znaczy tyle samo, co wpacenie pienidzy do banku, zakup koncesji czy zerwanie przyjani. Nie jest uczynkiem niezwykym. Dla kadej rodziny, kadego bossa, kadego kamorysty zawiera si w powszednioci, jak codzienny wit i zmierzch. Ale zabjstwo ksidza, ktry w dodatku pozostawa poza Systemem, poruszyo sumienia. Wedug zezna Quadrana Piacenti si wycofa, tumaczc si, e w Casal di Principe wszyscy go znaj, nie moe wic wzi udziau w zamachu. Mario Santoro zgodzi si, ale wymg, by towarzyszy mu Giuseppe Delia Medaglia, czonek klanu Ranucci z Sant'Antimo, z ktrym ju nieraz przeprowadza podobne akcje. Jak twierdzi skruszony" Quadrano, umwili si na szst rano nastpnego dnia, ale noc poprzedzajca akcj nie bya dla nikogo spokojna. Denerwowali si, nie mogli spa, kcili si z onami. Ksidz budzi w nich wikszy strach ni baterie ogniowe wrogich klanw. Delia Medaglia nie stawi si o umwionej porze, ale w nocy udao mu si znale kogo innego na swoje miejsce. Yincenza Yerde. Inni uczestnicy akcji nie byli szczeglnie zadowoleni z tej zamiany, poniewa Yerde cierpia na epilepsj. Ryzykowali, e po oddaniu strzaw przewrci si na ziemi w konwulsjach, z jzykim przegryzionym zbami i pian na ustach. Prbowali wic zaangaowa na jego miejsce Nicol Gaglione, ale odmwi kategorycznie. Santoro poczu si jak w labiryncie bez wyjcia. Nie potrafi wymyli adnego alternatywnego rozwizania, skoczyo si wic na tym, e Cjuadrano, jak zezna, posa z Mariem Santoro swojego brata Armanda. Akcja najprostsza z moliwych: samochd zaparkowany przed kocioem czeka na zabjcw, ktrzy po oddaniu strzaw wychodz bez popiechu z kocioa. Jakby odmwili w nim wanie porann modlitw. Po dokonanej egzekuq'i nikt z grupy killerw nie pieszy si z ucieczk. Quadra-no by oczekiwany tego samego wieczoru w Hiszpanii, ale zrezygnowa z podry. Czu si bezpieczny. Sdzi, e nikt go nie bdzie podejrzewa,

bo zabjstwo Don Peppina nie miao nic wsplnego z militarnymi akcjami, jakie wykonywa do tej pory. Zabjcy nie znali motyww tej zbrodni, tym bardziej wic nie bd mogli ich odgadn karabinierzy. Ale gdy tylko policyjne ledztwo zaczo zatacza szersze krgi, Quadrano przenis si do Hiszpanii. Dowiedzia si od Francesca Piacentiego, i Nunzio De Falco, Se-bastiano Caterino i Mario Santoro postanowili go zlikwidowa. By moe podejrzewali, e bdzie chcia wsppracowa z wymiarem sprawiedliwoci. Ale w dniu zaplanowanego zamachu zobaczyli go w samochodzie z maym synkiem i dlatego go oszczdzili. W Casal di Principe Sandokan coraz czciej sysza, e kojarzy si go z zabjstwem ksidza. W zwizku z tym powiadomi rodzin Don Peppina, e gdyby jego ludzie zapali Quadrana, zanim zapie go policja, pokroiliby go na trzy kawaki i rzucili na dziedziniec przed kocioem. W ten sposb nie tyle wyrazi ch zemsty, ile odci si od wszelkiej odpowiedzialnoci za mier ksidza. Publiczna deklaracja niewinnoci Francesca Schiavone sprowokowaa ludzi klanu De Falco do zorganizowania spotkania, podczas ktrego Giuseppe Quadrano zaproponowa, by zastrzeli jednego z krewnych Sandokana, pokroi go na kawaki i zostawi w worku pod drzwiami kocioa Don Peppina. Byby to w ich rozumieniu znak, e to Sandokan jest odpowiedzialny za morderstwo. Obydwa stronnictwa, cho nie znay nawzajem swoich intencji, znalazy identyczne rozwizanie. Pokroi trupy i dostarczy kawaki ciaa w okrelone miejsce, oto najlepszy sposb na przesanie czytelnej wiadomoci, ktr nieatwo bdzie zapomnie. Kiedy mordercy Don Peppina rozmawiali o przesyaniu informacji za pomoc pokrojonych zwok, ja mylaem jeszcze o kampanii ksidza, o tym, jak wierzy w moc sowa. Mylaem o tym, jak bardzo oryginalne i silne byo jego pragnienie ulokowani sowa w centrum walki z mechanizmami wadzy. Sowo naprzeciw betoniarek i karabinw. Bez metafory. Dosownie. Sowo, ktre oskara, daje wiadectwo, jest. Sowo, ktremu za cae uzbrojenie wystarcza to, e jest wypowiadane. Sowo-stranik, sowo-wiadek; prawdziwe, pod warunkiem, e nigdy nie zamilknie. Jedyny sposb na uciszenie takiego sowa to zabi je.

Sd w Santa Maria Capua Yetere w 2001 roku skaza wyrokiem pierwszej instancji Yincenza Yerde, Francesca Piacentiego i Giuseppe Delia Medaglia na kar doywocia. Giuseppe Quadrano od duszego ju czasu dy do zniesawienia Don Peppina. Podczas przesucha wymyla rne motywy, jakie mogy skoni zabjcw ksidza do dokonania tej zbrodni, a kady z nich mia rozgnie powicenie ksidza ciarem kryminalnych interpretacji. Zezna, e Nunzio De Falco da ksidzu bro, ktr ten bez pozwolenia przekaza Walterowi Schiavone i za to wanie cikie uchybienie mg zosta ukarany. Pojawi si te motyw zbrodni w afekcie, ktrej ofiara, czyli ksidz, musia zgin, bo uwodzi kuzynk bossa. Podobnie, jak wystarczy nazwa kobiet dziwk, aby zakoczy dyskusj na jej temat, tak samo zaliczenie duchownego do kategorii dziwkarzy jest najpewniejszym sposobem, eby szybko zaprzestano rozmw na jego temat. Na kocu pojawia si historia o tym, e Don Peppino zosta zastrzelony, bo nie wypeni swoich duszpasterskich obowizkw, odmawiajc odprawienia w kociele pogrzebu jednego z krewnych Quadra-na. Wymylanie wszystkich tych nieprawdopodobnych, wrcz miesznych motyww miao oczywisty cel: nie dopuci do tego, by Don Peppino zosta uznany za mczennika; zatrzyma szerzenie si jego idei; sprawi, by uznano go nie za ofiar, a za onierza kamorry. Kto nie zna dynamiki wadzy kamorry, moe pomyle, e zabijajc niewinnego czowieka dziaa na wasn szkod, bo uwierzytelnia jego wiadectwo i czyni je bardziej znanym. Potwierdza prawdy, ktre gosi. To bd. Nigdy tak nie jest. mier na ziemi kamorry przynosi zawsze podejrzenia. Niewinno jest tylko jedn z hipotez, jedn z ostatnich, jakie bierze si pod uwag. Jeste winny, chyba e moesz udowodni swoj niewinno. Podstawowe zasady

wspczesnego prawa na ziemi ka-morry s odwrcone do gry nogami. Temu, co dzieje si na tym terytorium, powica si tak mao uwagi, e wystarcza cie podejrzenia, a agencje prasowe nie pisz ju o mierci niewinnego czowieka. Jeeli zaraz potem nie nastpi kolejne zabjstwa, do tej sprawy media ju nie wrc. Zniesawienie Don Peppina byo strategicznym posuniciem, ktre miao usun presj cic na klanach, rozwiza kopotliwy problem, jaki stanowia uwaga opinii publicznej caego kraju. Pewien lokalny dziennik posuy za pudo rezonansowe w akcji oczerniania Don Peppina. Z nagwkami wydrukowanymi tak wytuszczonym drukiem, e litery odbijay si na palcach przy przewracaniu stron gazety: Don Diana by kamoryst", a kilka dni pniej: Don Diana w ku z dwiema kobietami". Przesanie byo jasne: nikomu nie wolno wystpowa przeciw kamorrze. Kto, pomimo wszystko, odway si na to, ma w tym zawsze jaki prywatny interes i sam pewnie tarza si w plugastwie. W obronie dobrego imienia Don Peppina stanli jego przyjaciele, rodzina oraz osoby, ktre od dawna przyglday si jego dziaaniom, jak na przykad dziennikarz Raffaele Sardo, ktry powici jego pamici ksiki i artykuy prasowe, a take Rosa-ria Capacchione, obserwatorka mechanizmw funkcjonowania klanw, ktra nieraz bya wiadkiem przebiegoci wiadkw koronnych i sporo wiedziaa na temat skomplikowanej i bestialskiej dynamiki wadzy kamorry. W 2003 roku trybuna drugiej instancji poda w wtpliwo niektre fragmenty zezna Giuseppe Quadrana zoonych w procesie pierwszej instancji i oczyci z zarzutw Yincenza Yerde oraz Giuseppe Delia Medaglia. Stwierdzono, e zeznania Quad-rano byy prawdziwe tylko w czci, od samego pocztku bowiem chcia zrzuci z siebie odpowiedzialno. Okazao si, e to on by zabjc, rozpoznali go niektrzy wiadkowie, potwierdzia to take ekspertyza balistyczna. Giuseppe Quadrano zastrzeli Don Peppina Dian. Wyrok sdu drugiej instanqi uniewinni Yincenza Yerde i Giuseppe Delia Medaglia. Na miejscu zbrodni znajdo wa si take Santoro, prowadzi samochd. Francesco Piacenti dostarczy informacji na temat ksidza i kierowa caa akcj, w tym wanie celu przysa go z Hiszpanii De Falco. Sd apelacyjny potwierdzi wyrok doywocia dla Maria Santoro i Francesca Piacentiego. Quadrano nagra swoje rozmowy telefoniczne z niektrymi kamorystami, podczas ktrych raz po raz powtarza, e nie ma nic wsplnego z zabjstwem ksidza. Nagrania te przekaza policji. Skruszony" kamoryst zrozumia, e morderstwo zleci De Falco i nie chcia, eby dowiedziano si, e on by jedynie wykonawc zlecenia. Prawdopodobnie wszyscy bohaterowie pierwszej wersji wydarze podanej przez Quadrana wystraszyli si i nie chcieli mie nic wsplnego z zamachem na ksidza. Czasem nie wystarczy by uzbrojonym w karabiny i pistolety, eby stawi czoo bezbronnemu czowiekowi i jego prostym sowom. Nunzia De Falco aresztowano w Albacete podczas podry pocigiem relacji Walencja-Madryt. Zorganizowa od podstaw potn organizacj kryminaln wraz z ludmi z 'ndranghety oraz kilkoma Sycylijczykami, ktrzy odczyli si od cosa nostry. Wedug informacji policji hiszpaskiej prbowa take podporzdkowa sobie Cyganw zamieszkujcych poudniow Hiszpani i zrobi z nich regularn grup przestpcz. 'O Lupo zbudowa prawdziwe imperium. Wioski turystyczne, kasyna gry, sklepy, hotele. Poziom usug turystycznych na Costa del Soi poprawi si znaczco, odkd klan Casalesi i neapolitaczycy postanowili zrobi z niej per masowej turystyki. W styczniu 2003 roku De Falco zosta skazany na kar doywotniego wizienia za zlecenie zabjstwa Don Peppina Diany. Kiedy odczytywano wyrok w auli sdowej, zachciao mi si mia. Udao mi si powstrzyma, cho od zduszonego miechu miaem ju nadte policzki. T niekontrolowan wesoo wzbudzia we mnie absurdalno sytuacji, do jakiej doszo na tej sali. Nunzia De Falco alias 'O Lupo broni w tym procesie adwokat Gaetano Pecorella, ktry by jednoczenie przewodniczcym Komisji Sprawiedliwoci Izby Deputowanych oraz obroc najwikszych bossw klanu Casalesi. Chciao mi si mia na myl, e kamorra musi chyba posiada

niezwyk moc, skoro udao jej si odwrci relacje wystpujce w naturze oraz w dziecicych bajkach. Oto 'O Lupo, czyli wilk", pozwala, eby broni go mecenas Pecorella, ktrego nazwisko znaczy tyle, co owieczka". Byem ju chyba bardzo zmczony i miaem nadwyrone nerwy.

Nunzio De Falco ma swj pseudonim wypisany na twarzy. Wyglda naprawd jak wilk. Zdjcie policyjne wypenia poduna trwarz obronita rzadk, szczeciniast brod, ze spiczastymi u-szami. Kdzierzawe wosy, ciemna karnacja, trjktne usta. Przywodzi na myl wizerunek wilkoaka znany z horrorw. Pomimo tego jedna z miejscowych gazet, ta sama, ktra pisaa o zwizkach Don Peppina z klanem, powicia miejsce na pierwszej stronie, eby omwi przymioty tego amanta, obiektu westchnie kobiet modszych i starszych. Tytu artykuu, ktry ukaza si 17 stycznia 2005 roku, mwi sam za siebie: Nunzio De Falco, zdobywca serc niewiecich".

Casal di Principe (Ce) Nie s pikni, ale si podobaj, bo s bossami. Tak ju jest. Gdyby kto pokusi si o sporzdzenie rankingu najwikszych playboyw wrd bossw z naszej prowincji, pierwsze miejsca zajliby bez wtpienia dwaj recydywici z Casal di Principe, o ktrych na pewno nie mona powiedzie, e s urodziwi. A ju na pewno nie tak, jak Antonio Bardelino, ktry pozostaje najprzystojniejszym ze wszystkich. Chodzi o Francesca Piacentiego alias Nascone i Nunzia De Falco, znanego jako 'O Lupo. Jak gminna plotka gosi, pierwszy z nich mia pi on, drugi siedem. Naturalnie mamy tu na myli nie tylko oficjalne zwizki maeskie, ale take dusze zwizki nieformalne, ktre zaowocoway potomstwem. I tak na przykad Nunzio De Falco ma, jak si wydaje, co najmniej dwanacioro dzieci z rnymi kobietami. Ciekawym szczegem jest to, e nie wszystkie te kobiety s Woszkami. Jest wrd nich na pewno Hiszpanka, Angielka i Portugalka. Wynikaoby z tego, e zakada rodziny we wszystkich miejscach, gdzie ukrywa si przed wymiarem sprawiedliwoci. Jak marynarze? Prawie. [...] Nie przypadkiem wiadkami na ich procesach byy take niektre z nich - kobiety pikne i bardzo eleganckie. Czsto przedstawicielki pci piknej s przyczyn zmierzchu kariery bossw. Zdarzao si te, e niewiadomie pomagay organom cigania w schwytaniu najniebezpieczniejszych z nich. Tak na przykad zdarzyo si w przypadku Francesca Schiavone, znanego pod przydomkiem Cicciarello, do ktrego policja dotara, ledzc jego kochank. [...] Krtko mwic, kobiety s krzyem i rozkosz take dla bossw".

mier Don Peppina bya cen za pokj midzy klanami. W uzasadnieniu wyroku w procesie o jego zabjstwo postawiono podobn hipotez. Dwie walczce ze sob grupy musiay doj do porozumienia i zostao ono prawdopodobnie zawarte nad ciaem Don Peppina. Jak nad ciaem baranka zoonego w ofierze. Jego mier rozwizaa problem wszystkich rodzin, a jednoczenie odwrcia uwag policji od ich interesw. Syszaem o przyjacielu Don Peppina z modzieczych lat, Ci-prianie, ktry napisa uroczyst mow, zainspirowan jednym z przemwie ksidza i chcia j przeczyta na jego pogrzebie. Tego ranka nie znalaz jednak w sobie do si, by wyj z domu. Wyjecha z rodzinnych stron wiele lat wczeniej, zamieszka pod Rzymem i zdecydowa, e jego stopa nigdy wicej nie postanie w Kampanii. Powiedziano mi, e po mierci Don Peppina zachorowa i przelea wiele miesicy w ku. Pytaem czasem o Cipria-na jego ciotk, opowiadaa mi zawsze przygnbionym gosem: Zamkn

si w sobie. Cipriano ju cakiem zamkn si w sobie". Od czasu do czasu syszy si o kim, e zamyka si w sobie. W tych stronach to nie naley do rzadkoci. Za kadym razem, gdy sysz ten zwrot, przychodzi mi na myl Giustino Fortunata, ktry na pocztku XX wieku postanowi osobicie pozna sytuacj ludzi mieszkajcych w poudniowych Apeninach. W tym celu chodzi miesicami po tych okolicach, dotar wszdzie, nocowa w domach robotnikw sezonowych, wysucha opowieci najbardziej zagniewanych chopw, poznajc jak nikt inny gosy i zapachy Poudnia. Wiele lat pniej, kiedy by ju senatorem, wraca czasem do odwiedzonych miejscowoci, by prosi ktrego ze szczeglnie zaangaowanych i zagniewanych chopw o konsultacj przy swoich projektach reformy. Czsto sysza wtedy od ludzi: On zamkn si w sobie". Zamkn si, zamilkn, prawie oniemie, uciec do rodka siebie i nie chcie ju niczego wiedzie ani rozumie. Nic ju nie robi. Nie opiera si, zosta pustelnikiem na chwil przed pogreniem w kompromisach codziennej egzystencji. Take Cipriano zamkn si w sobie. Powiedziano mi, e zaczo si to po rozmowie kwalifikacyjnej, jak odby, starajc si o prac kadrowca w pewnym przedsibiorstwie spedycyjnym we Frosinone. Przedstawiciel firmy rekrutujcy pracownikw przeglda yciorys Cipriana i zatrzyma si przy informacji o jego miejscu urodzenia. Tak, syszaem o tej miejscowoci! To miasto tego sawnego bossa... Sandokana, prawda? Nie, to miasto Don Peppina Diany! Kogo? Cipriano wsta z krzesa i wyszed. eby zarobi na ycie, o-tworzy w Rzymie kiosk z gazetami. Dowiedziaem si, gdzie mieszka, od jego matki, ktr spotkaem przypadkiem w kolejce w supermarkecie. Powiadomia go chyba o tym, bo nie odpowiada, gdy dzwoniem z domofonu. Pewnie si domyla, o czym chciabym z nim rozmawia. Czekaem pod jego domem godzinami. Byem zdecydowany spa na chodniku, gdyby zasza taka konieczno. Wreszcie zdecydowa si wyj. Ledwo si ze mn przywita. Poszlimy do maego parku blisko jego domu. Usiedlimy na awce. Cipriano otworzy zeszyt w trzy linie, jakich uywa si w szkole podstawowej. Zobaczyem zapisany tekst jakiej przemowy. Byem ciekawy, czy na kartkach zeszytu znalazoby si te co napisanego rk Don Peppina, ale nie omieliem si zapyta. Przemow zamierzali podpisa razem, ale potem pojawili si mordercy, mier, oszczerstwa i bezgraniczna samotno. Zacz czyta, a ton jego gosu przywid mi na myl braci heretykw, redniowiecznych dulcynian chodzcych po ulicach i gi szcych zblianie si Apokalipsy: Nie pozwlmy, ludzie, eby nasze ziemie stay si krlestwem kamorry, eby stay si jedn wielk Gomor przeznaczon do zniszczenia! Nie pozwlmy, ludzie kamorry, nie bestie przecie, tylko ludzie jak wszyscy, eby to, co gdzie indziej staje si legalne, wanie na tych ziemiach znajdowao swoj nielegaln energi, nie pozwlmy, eby gdzie indziej budowano z tego, co tutaj jest niszczone. Utworzylicie pustynie wok waszych willi; nie stawiajcie midzy tym, czym naprawd jestecie, a tym, czym chcecie by, jedynie waszej niczym nieograniczonej woli. Pamitajcie. A wtedy Pan spuci na Sodom i Gomor deszcz siarki i ognia od Pana z nieba; i tak zniszczy te miasta oraz ca okolic wraz ze wszystkimi mieszkacami miast, a take rolinno. ona Lota, ktra sza za nim, obejrzaa si i staa si supem soli (Ksiga Rodzaju 19, 24-26). Nawet jeeli ryzykujemy, e zamienimy si w sl, musimy obejrze si za siebie i zobaczy, co si dzieje, jakie klski spadaj na Gomor, musimy by wiadomi zniszcze na tej naszej ziemi, gdzie ycie jest tylko wartoci dodan lub odjt od waszych operaqi finansowych. Czy nie widzicie, e ta ziemia jest Gomor? Nie widzicie tego? Pamitajcie. Siarka, sl, spalenizna po caej jego ziemi! Nie obsiej jej, nie zakiekuje, nie uronie na niej adna rolina, jak w zagadzie Sodomy, Gomory, Admy i Seboim, ktre Pan zniszczy w swym gniewie i zapalczywoci (Ksiga Powtrzonego Prawa 29, 22). Umiera si przez

jedno tak lub jedno nie, oddaje si wasne ycie na czyj rozkaz, z czyjego wyboru. Skazujecie si na dziesitki lat wizienia, eby posi wadz nad yciem i mierci, zarabiacie gry pienidzy i inwestujecie je w domy, w ktrych nigdy nie zamieszkacie, w banki, ktrych progu nigdy nie przekroczycie, w restauracje, ktrych nie bdziecie prowadzi, w firmy, ktrymi nie bdziecie kierowa. Posiadacie wadz mierci i usiujecie obj wadz nad yciem, ktre tymczasem trwonicie, kryjc si pod ziemi, otoczeni przez ochroniarzy. Zabijacie i dajecie si zabija w rozgrywce szachowej, w ktrej aden z was nie jest krlem. Krlem jest ten, kto si na was bogaci, pozwalajc wam wybija si midzy sob, a w kocu nikt nie bdzie mg da mu mata, a na szachownicy zostanie tylko jeden pionek. I tym pionkiem nie bdzie nikt z was. To, co poeracie tutaj, wypluwacie gdzie indziej, daleko std. Jak ptaki, ktre wymiotuj pokarmem prosto w dzioby swoich pisklt. Tylko e wy nie karmicie waszych pisklt, karmicie spy. I nie jestecie ptakami, tylko potulnymi bawoami gotowymi na rze na tej ziemi, gdzie krew i wadza s wyznacznikami zwycistwa. Nadszed czas, ebymy przestali by Gomor..." Cipriano przerwa lektur. Wyglda, jakby zobaczy przed sob wszystkich tych ludzi, ktrym chciaby rzuci te sowa prosto w twarz. Oddycha pytko, urywanie, jak astmatyk. Zamkn zeszyt i odszed, nie poegnawszy si ze mn.

Hollywood
Imieniem Don Peppina Diany nazwano w Casal di Principe pogotowie opiekucze dla dzieci i modziey. Siedzib orodka jest dom skonfiskowany czonkowi klanu Casalesi, Egidiowi Coppoli. To okazaa willa i udao si podzieli jej obszerne wntrza na wiele pokoi. Agrorinasce, stowarzyszenie na rzecz odnowy, rozwoju i bezpieczestwa lokalnego, dziaajce na terenie gmin Casapesenna, Casal di Principe, San Cipriano d'Aversa i Yilla Literno, postarao si, eby niektre nieruchomoci zarekwirowane kamorystom zostay przeksztacone w obiekty uytecznoci publicznej. Wille, ktre przeszy na wasno gmin, dopki nie zaczn y nowym yciem, zachowuj pitno poprzednich mieszkacw. Nawet kiedy s puste, stanowi symbol ich wadzy. Przejedajc przez okolice Aversy, mona odnie wraenie, e oglda si ilustracje z katalogu stylw architektonicznych ostatnich trzydziestu lat. Najbardziej imponujce domy przedsibiorcw budowlanych i wacicieli ziemskich s wzorem dla projektantw domw urzdnikw i drobnych handlowcw. Rni si tylko tym, e te pierwsze opieraj si na czterech betonowych kolumnach doryckich, te ostatnie za maj najczciej tylko dwie, o poow krtsze kolumny. Tendencja do naladownictwa sprawia, e cae terytorium jest usiane domami jednorodzinnymi, rywalizujcymi ze sob rozmiarami, wieloci elementw i nie-dostpnoci oraz charakteryzujcymi si tym samym upodobaniem do udziwnie i osobliwoci, jak na przykad kopia obrazu Mondriana na bramie wjazdowej. Wille kamorystw to betonowe pery ukryte przy drogach caej prowincji Caserty, chronione przez wysokie mury i kamery. S ich dziesitki. Marmur, parkiet i kolumny, szerokie schody i kominki z inicjaami bossw wygrawerowanymi w granicie. Jedna z nich jest szczeglnie sawna, moe dlatego, e zbudowano j

z jeszcze wikszym ni inne rozmachem, albo po prostu dlatego, e wok niej powstao duo legend. Wszyscy mieszkacy Casal di Principe nazywaj j Hollywood. To mwi samo za siebie. Hollywood to dom Waltera Schiavone, brata Sandokana, ktry przez wiele lat by odpowiedzialny za interesy klanu zwizane z budownictwem. Nietrudno odgadn pochodzenie takiej a nie innej nazwy willi, wystarczy wyobrazi sobie jej przepych i rozmiary. Ale to nie jedyna przyczyna, dom Waltera Schiavone ma z Hollywood zwizki o wiele blisze. Mwi si w Casal di Principe, e boss zleci swojemu architektowi zaprojektowanie domu identycznego z tym, w jakim mieszka kubaski gangster Tony Montana, bohater filmu Czowiek z blizn. Walter oglda go wielokrotnie. Film zrobi na nim gbokie wraenie, do tego stopnia, e boss zacz identyfikowa si z postaci gran przez Ala Pacino. Rzeczywicie, w jego twarzy o zapadnitych policzkach mona, przy pewnej dozie wyobrani, doszuka si niejakiego podobiestwa do amerykaskiego aktora. Wszystko to jednak ma lekki posmak gminnej plotki. Mwi si, e boss przekaza architektowi kaset z filmem Briana De Palmy; dom mia wyglda dokadnie jak ten z Czowieka z blizn. Caa ta historia wydawaa mi si zawsze jedn z tych, ktre towarzysz zwykle wstpowaniu bossw na kryminalny Parnas, a su tworzeniu aury legendy, wspczesnego mitu. Za kadym razem, gdy kto wspomina o Hollywood, zaraz znajduje si kto inny, kto w dziecistwie widzia, jak budowano ten dom, kto by ktrym z chopcw przystajcych w pobliu na swoich rowerach i przygldajcych si, jak powoli rosa willa Tony'ego Montany przeniesiona prosto z ekranu. Jest to mao prawdopodobne, poniewa w Casal di Principe budow ekskluzywnych willi zaczyna si zwykle dopiero po wzniesieniu wysokiego murowanego ogrodzenia. Nigdy nie wierzyem w t histori z Hollywood. Widziana z wikszej odlegoci, willa Waltera Schiavone wyglda jak bunkier otoczony litym murem, zakoczonym odstraszajcymi metalowymi szpikulcami. Wszystkie wejcia s chronione pancernymi bramami. Trudno odgadn, co znajduje si za tymi murami, ale zastosowany system ochrony kae myle o czym bardzo cennym. Przy gwnym wejciu na posesj Waltera Schiavone jest pewien element architektoniczny nawizujcy do stylu, w jakim zaprojektowano budynki ukryte za ogrodzeniem. Po dwch stronach bramy, kojarzcej si z wjazdem na wiejsk posiado, stoj doryckie kolumny uwieczone tympanonem. Zupenie nie pasuj do zdyscyplinowanej surowoci ssiednich domw ani do grubych murw ogrodzenia, ani do pomalowanej na czerwono bramy. Ten neopogaski tympanon jest czym w rodzaju znaku rodziny, rozpoznawalnym dla tych, ktrzy widzieli ukryt will. Pragnem zobaczy j na wasne oczy, bo tylko w ten sposb mogem si upewni, czy to, o czym od lat opowiadano w miecie, istnieje naprawd. Czsto zastanawiaem si, co zrobi, eby znale si wewntrz murw, ale wydawao mi si to niemoliwe. Nawet po zasdzeniu sekwestru Hollywood byo dozorowane przez ludzi klanu. Pewnego ranka, zanim jeszcze zapada decyzja o nowym przeznaczeniu tej posiadoci, zebraem si na odwag i wszedem na jej teren. Dostaem si tam tylnym wejciem, tak aby nie dostrzeg mnie nikt, komu mogaby przeszkadza moja obecno. Willa robia imponujce wraenie, jej nasoneczniona fasada budzia podobne oniemielenie, jakie odczuwa si, stojc przed sawnym zabytkiem. Dwa pitra od frontu podtrzymyway kolumny zwieczone tympanonami, z ktrych wikszy by umieszczony nad mniejszym, a obydwa ozdobione niewielkimi wypukymi pkolami. Zaraz za drzwiami wejciowymi, w holu na parterze, poczuem si, jakbym znalaz si w delirycznej wizji architektonicznej. Monumentalne schody po dwch stronach olbrzymiej sali wznosiy si jak marmurowe skrzyda a do balkonu cigncego si wzdu caej ciany pierwszego pitra. Wygldao to dokadnie tak, jak w ostatniej scenie Czowieka z blizn, w ktrej Tony Montana strzela z balkonu na szczycie schodw. I do tego jeszcze szalestwo kolumn doryckich, rowych wewntrz domu i niebieskozielonych na zewntrz. Kolumny stojce po bokach budynku miay dodatkowe zdobienia z kutego elaza. Caa posesja ley na 3400 metrach kwadratowych, za powierzchnia mieszkalna trzypitrowej willi

wynosi 850 metrw kwadratowych. Warto nieruchomoci pod koniec lat 90. zostaa oszacowana na 5 miliardw lirw, teraz jej warto rynkowa wynosiaby 4 miliony euro. Na pierwszym pitrze zobaczyem ogromne pokoje, kady, zupenie niepotrzebnie, z przynajmniej jedn azienk. Niektre azienki byy bardzo przestronne i luksusowe, inne niewielkie i przytulne. Byy tam te pokoje dziecice, z plakatami piosenkarzy i pikarzy przyklejonymi jeszcze do ciany, obok maego obrazka z dwoma aniokami, przy ktrym byo moe kiedy wezgowie ka. Wycinek z gazety: Albanova ostrzy bro". Albanova bya druyn z Casal di Principe i San Cipriano d'Aversa, rozwizan przez Antymafi w 1997, utrzymywan za pienidze klanu, druyn-maskotk bossw. Te nadpalone strzpki gazety przyklejone do ciany zostay po synu Waltera Schia-vone, ktry zgin w wypadku drogowym, zanim jeszcze osign penoletno. Z balkonu rozciga si widok na ogrd frontowy z wysokimi palmami. By tam te sztuczny staw z drewnianym mostkiem prowadzcym na zielon wysepk poronit drzewami i krzewami, otoczon suchym murem. Kiedy mieszkaa tutaj rodzina Schiavone, po tej czci posiadoci biegay psy, molosy, jeszcze jeden element inscenizacji majcy dopenia wizerunek wadzy. Na tyach willi rozciga si trawnik, by tam te elegancki basen zaprojektowany w ksztacie elipsy, ukonie w stosunku do osi domu, eby w upalne dni jak najlepiej wykorzysta cie rzucany przez palmy. W tej czci ogrodu natknem si na kopi sawnej rzeby Wenus w kpieli, pery parku angielskiego Paacu Krlewskiego w Casercie. Bogini pochylaa si nad powierzchni wody z tym samym wdzikiem co Wenus Vanvitellego. Dom zosta opuszczony po aresztowaniu bossa w 1996 roku, do ktrego doszo wanie w tym miejscu. Walter nie zachowa si jak jego brat, Francesco Schiavone, ktry ukrywa si przed wymiarem sprawiedliwoci w luksusowym schronie, wybudowanym w gbokich podziemiach swojej willi w centrum Casal di Principe. Bunkier Sandokana o powierzchni 100 metrw kwadratowych nie mia drzwi ani okien, mia za to wideofon i by poczony z podziemnymi grotami i korytarzami, ktre mogy suy jako droga ucieczki w razie zagroenia. To bogato wyposaone, doskonale urzdzone mieszkanie, owietlone neonowymi lampami, ktrych blask odbija si od podogi wyoonej bia majolik, byo prawdziwie surrealistycznym miejscem. Prowadziy do niego dwa wejcia, z zewntrz nie do zauwaenia. Nie byo tam adnych drzwi, tylko bloki betonu przesuwajce si po szynach. Kiedy istniaa obawa, e policja zacznie przeszukiwa dom, boss przechodzi z podziemnej jadalni przez ukryty waz do poczonych ze sob naturalnych tuneli, ktrych byo jedenacie i ktre miejscami rozszerzay si, tworzc niewielkie groty. Bya to ostatnia reduta Sandokana, ostatnia kryjwka, w ktrej na wszelki wypadek przygotowa sobie namiot polowy. Bunkier w bunkrze. DI A rozpocza w 1998 roku obserwacj willi Sandokana, ktra trwaa dziewitnacie miesicy, w kocu, eby dosta si do bunkra, przecito mur pi elektryczn. Dopiero po aresztowaniu Sandokana udao si znale zewntrzne wyjcie z kryjwki. Okazao si, e znajdowao si ono w skadziku na narzdzia przy domu na via Salerno, wrd plastykowych skrzynek i narzdzi ogrodniczych. W bunkrze nie brakowao niczego. Stay w nim dwie lodwki pene jedzenia, ktre wystarczyoby na dwanacie dni dla co najmniej szeciu osb. W jednym z pokojw ca cian zajmowa sprzt hi-fi, odtwarzacze wideo, projektory, wszystko najwyszej klasy. Specjalistyczne jednostki policji z Neapolu potrzeboway dziesiciu dni, eby rozpracowa system alarmowy oraz mechanizm zamykania obu wej do bunkra. W azience staa wanna jacuzzi. A wszystko to pod ziemi, w norze za betonowymi wazami.

Tymczasem Walter nie chowa si pod ziemi. W okresie, w ktrym ukrywa si przed wymiarem sprawiedliwoci, przyjeda do Casal di Principe na najwaniejsze zebrania. Wraca do domu w biay dzie, wraz ze swoj przyboczn stra, pewny niedostpnoci swojej willi. Policja aresztowaa go waciwie przypadkiem. Przeprowadzano rutynowe kontrole. Policja i ka-

rabinierzy wizytuj czsto osiem, dziesi, a nawet dwanacie razy dziennie domy ukrywajcych si kamorystw. Kontroluj, rozgldaj si, przeszukuj i licz na to, e osabi odporno nerwow rodziny i odbior jej ochot do wspierania krewnego. Pani Schiavone przyjmowaa zawsze policjantw z bezczeln gocinnoci. Z umiechem na twarzy czstowaa ich herbat i ciasteczkami, cho za kadym razem spotykaa si z odmow. Jednak pewnego popoudnia ju przez domofon dao si pozna, e ona Waltera Schiavone jest bardziej podenerwowana ni zwykle. Ten fakt oraz duszy ni normalnie czas, jaki zajo jej otwarcie bramy, wywoa u policjantw podejrzenie, e w domu dzieje si co niezwykego. Podczas gdy krcili si po willi, pani Schiavone nie odstpowaa ich ani na krok, chocia zazwyczaj zostawiaa ich samych i tylko pokrzykiwaa do nich z dou schodw, z holu na parterze, a jej gos roznosi si echem po caym domu. Natknli si na stos wyprasowanych mskich koszul uoony na ku, zbyt duych, eby mogy nalee do syna. Walter by w domu. Wrci. Policjanci zaczli go szuka w zakamarkach willi. Znaleli go, gdy usiowa przeskoczy przez mur. Ten sam mur, ktry kaza wybudowa, by nikt nie mia dostpu do jego domu, teraz przeszkodzi mu w ucieczce. Zapali go jak zodziejaszka, ktry wierzga w powietrzu nogami, nie znajdujc zaczepienia na liskim tynku. Willa zostaa od razu zajta, ale przez sze lat nikt tak naprawd nie obj jej w posiadanie. Walter przekaza swoim ludziom polecenie, eby oprnili j ze wszystkiego. Jeeli nie moga ju nalee do niego, powinna przesta istnie. Albo jego, albo niczyja. Rozkaza wyj drzwi z zawiasw, zedrze parkiet, wyrwa marmur ze schodw, rozbi cenne kominki, a nawet zniszczy kafelki w azienkach, wyrwa drewniane porcze przy schodach, zdj lampy, oprni kuchni, wynie cenne, siedemnastowieczne meble, oszklone gabloty i obrazy. Rozkaza te po-roznosi po caym domu opony samochodowe i zapali je, eby dym osmali ciany, sufity i kolumny. Take w tym wypadku wydaje si, e chcia przekaza pewn wiadomo. Jedyn rzecz, ktra pozostaa nietknita, bya wanna na drugim pitrze, kaprys bossa. Wanna icie ksica, wybudowana w obszernym pokoju na grnym pitrze. Wchodzio si do niej po trzech stopniach, a woda nalewaa si ze zoconego pyska lwa. Wanna staa przed ukowatym oknem z widokiem na ogrd. Symbol wadzy przedsibiorcy i kamorysty. Nie pozwoli jej zniszczy, jak malarz, ktry star namalowany obraz, ale zostawi na ptnie swj podpis. Kiedy tak chodziem powoli po Hollywood, pomylaem, e to, co najpierw wydawao mi si nacignit legend, byo jednak prawd. Doryckie kolumny, imponujce rozmiary budynku, podwjny tympanon na froncie, wanna w pokoju, a przede wszystkim szerokie schody w holu to wierne kopie elementw willi Czowieka z Blizn. Krciem si po pokojach osmalonych dymem i czuem, jak moja klatka piersiowa nabrzmiewa czym od wewntrz, jakby wszystkie organy poczyy si w jedno wielkie serce. Czuem w kadej czci ciaa, e bije ono coraz silniej. Oddychaem gboko, eby si uspokoi, a wyscha mi lina w ustach. Jeeli spotkaby mnie tutaj jaki czowiek klanu pozostawiony z zadaniem pilnowania willi, poaowabym gorzko tego spaceru i nawet gdybym krzycza jak zarzynane prosi, nikt by mnie nie usysza. Ale widocznie nie zauwayli mnie, a moe nikt ju willi nie pilnowa. Rosa we mnie pulsujca zo, mylaam o moich przyjacioach, ktrzy wyemigrowali z tej ziemi, zacignli si do wojska albo dali si wcign do klanw; mylaem o leniwych popoudniach na tych pustynnych terenach, o braku wszystkiego oprcz interesw do zrobienia, mylaem o skorumpowanych politykach, o imperiach budowanych na pnocy Woch i w poowie Europy, podczas gdy tutaj zostay tylko mieci i dioksyna. Ogarna mnie przemona ch wyadowania na kim lub na czym tej mojej zoci. Musiaem to zrobi, nie mogem si powstrzyma. Stanem nogami na brzegu ksicej wanny i nasikaem do rodka. Gupi gest, ale w miar jak oprniaem pcherz, czuem si coraz lepiej. Przebywajc w tej willi, miaem idiotyczne uczucie, jakby nie tylko potwierdziy si, ale urealniy plotki krce wrd miejscowych. Wydawao mi si, e za chwil z ktrego pokoju wyjdzie Tony Montana i zwrci si

do mnie cynicznym, aroganckim tonem: Wszystko, co mam na wiecie, to moje jaja i moje sowo. Nie zami go dla nikogo, zrozumiae?". Ciekawe, czy Walter marzy o tym, eby umrze jak Montana, eby spa, podziurawiony kulami, ze szczytu schodw na marmurow podog salonu, zamiast doywa swoich dni w celi, cierpic na chorob Basedowa, ktra doprowadza cinienie krwi do granicy eksplozji i wypycha oczy z oczodow. To nieprawda, e kino obserwuje przestpczy wiat i podpatruje interesujce zachowania. Dzieje si dokadnie odwrotnie. Bossowie nowego pokolenia nie maj za sob ycia w kryminalnym wiecie, nie spdzaj caych dni na ulicy, nie mog wzorowa si na miejscowych bandytach, nie maj noa w kieszeni ani blizn na twarzy. Ogldaj telewizj, ucz si, maj dyplomy uniwersyteckie, jed za granic, a przede wszystkim studiuj strategie inwestowania. Przypadek Ojca chrzestnego mwi sam za siebie. Przed nakrceniem tego filmu w rodowisku zorganizowanej przestpczoci na Sycylii i w Kampanii nikt nie uywa okrelenia padrino, czyli wanie ojciec chrzestny" - jest to dosowne tumaczenie angielskiego godfather. Tymczasem sowem, jakim w tych stronach okrelao si gow przestpczej rodziny, byo zawsze compare, czyli raczej kum". Po ukazaniu si filmu woskie rodziny mafijne na terenie Stanw Zjednoczonych zaczy uywa wyraenia padrino zamiast starowieckiego compare lub com-pariello. Modzi Amerykanie woskiego pochodzenia zwizani z mafi nosili wtedy ciemne okulary, garnitury w prki i wyraali si z dostojestwem. Nawet boss John Gotti zrobi wszystko, by upodobni si do Vita Corleone, a Luciano Ligio, boss cosa no-stry, do zdj ustawia si z wysunit doln szczk, jak Marlon Brando w Ojcu chrzestnym. Maria Puzo zainspirowaa historia i wygld Alfonsa Tieriego, bossa neapolitaskiej dzielnicy ze sawnym targiem Pignasecca, a nie aden mafioso z Sycylii. Alfonso Tieri po mierci Charlesa Gambino zosta superbossem najwaniejszych woskich rodzin mafijnych w Stanach Zjednoczonych. Antonio Spavone zwany 'O Malommo, czyli zy czowiek", kamorysta zwizany z Tierim, powiedzia w wywiadzie dla pewnej amerykaskiej gazety: O ile prawd jest, e Sycylijczycy nauczyli milcze niemowy, neapolitaczycy pokazali wiatu, jak si zachowywa, kiedy si rzdzi. Pokazali, jak jednym gestem da do zrozumienia, e lepiej rzdzi ni si pieprzy. Wikszo archetypw kryminalistw, bandytw o najwikszej charyzmie, pochodzi z niewielkiego obszaru w Kampanii. Std wywodzi si take sam Al Capone, jego rodzina przybya do Ameryki z Castellamare di Stabia. By pierwszym bossem mafijnym, ktry zainspirowa twrcw filmowych. Jego przydomek: Scarface, czyli czowiek z blizn", ktry zawdzicza szramie na policzku, zosta obrany w 1983 przez scenarzyst filmu Briana De Palmy za pseudonim kubaskiego gangstera. A duo wczeniej, bo w 1932 roku, sta si tytuem filmu Howarda Hawksa. Al Capone pojawia si osobicie na filmowym planie. Przybywa ze swoj obstaw za kadym razem, gdy krcono sceny akcji na wolnym powietrzu i mg si temu przypatrywa. Boss pilnowa, eby Tony Camonte, bohater filmu na nim wzorowany, nie zosta strywializowany. I chcia by jak najbardziej podobny do Tony'ego Camonte, zdawa sobie bowiem spraw, e po ukazaniu si filmu na ekranach kin Capone przestanie by modelem dla aktora - to Camonte stanie si emblematem Ala Capone. Kino jest kopalni wzorw do naladowania. W Neapolu wietnym przykadem jest Cosimo Di Lauro. Wykreowany przez mego wasny wizerunek przywodzi od razu na myl film Brandona Lee Kruk. Kamoryci czsto nie posiadaj wyrazistej osobowoci, musz wic gra, a wzory znajduj w kinie. Skopiowanie ktrej z atwo rozpoznawalnych hollywoodzkich masek to droga na skrty do osignicia statusu czowieka, ktrego naley si ba. Wzory zaczerpnite z kina maj wpyw take na kwestie techniczne, jak na przykad sposb trzymania pistoletu czy styl strzelania. Pewien weteran policji z Neapolu, specjalista od balistyki, opowiedzia mi kiedy, jak killerzy z kamorry imituj filmowych bohaterw:

Po Tarantinie killerzy nie potrafi ju strzela jak Bg przykaza! Nie trzymaj lufy prosto, tylko na ukos, jak w filmach i ten zwyczaj powoduje prawdziwe nieszczcia. Strzelaj w d brzucha, w pachwiny, w nogi, ciko rani, ale nie zabijaj. I wtedy musz poprawia. eby skoczy z ofiar, strzelaj jej w kark. Jezioro krwi. Niepotrzebny bl, bezcelowe barbarzystwo". Ochroniarki kobiet-bossw nosz si jak Uma Thurman w filmie Kill Bili: blond fryzurki i jaskrawote kombinezony. Pewna kobieta z neapolitaskiej dzielnicy Quartieri Spagnoli, Yincen-za Di Domenico, ktra przez krtki czas wsppracowaa z policj, nosia wiele mwicy pseudonim Nikita, jak morderczyni -bohaterka filmu Luca Bessona. Kino, szczeglnie amerykaskie, wcale nie wydaje si odleg krain, gdzie dziej si rzeczy niezwyke, ani miejscem, gdzie urzeczywistnia si to, co niemoliwe. Wrcz przeciwnie: jest najbliszym ssiedztwem.

Wyszedem z willi bez popiechu. Wypltaem nogi z dzikich krzakw i chwastw, ktrymi zars angielski ogrd, przedmiot dumy bossa. Zostawiem otwart furtk. Jeszcze niedawno wystarczyo zbliy si do tego miejsca, eby zosta od razu zauwaonym przez stranikw i ochroniarzy. Tymczasem teraz wyszedem std spokojnie, z rkami w kieszeniach, ze spuszczon gow, jak kto, kto wychodzi z kina i jest jeszcze cigle pod wraeniem tego, co zobaczy.

W Neapolu nie sposb nie zauway, jak wielki wpyw wywar na zbiorow wyobrani film // camorrista (Kamorysta) Giuseppe Tornatore. Wystarczy przysucha si rozmowom i z pewnoci wychwyci si w nich zwroty, cytaty z filmu, wszyscy je rozpoznaj i posuguj si nimi od lat: Powiedz profesorowi, e ja go nie zdradziem". Ja wiem, kim on jest, ale wiem te, kim ja jestem". Malacarne to miczak". Kto ci przysya?" Ten, ktry moe darowa ci ycie, ale rwnie dobrze moe ci je zabra". Muzyka z filmu // camorrista staa si czym w rodzaju cieki dwikowej kamorry. Gwide si j, gdy przechodzi obok jaki capozona, a czasem eby tylko zdenerwowa ktrego ze sklepikarzy. Ju nie tylko muzyka, ale dialogi z filmu zawdroway do dyskotek, gdzie taczy si w rytm zmiksowanych wypowiedzi Raffaele Cutola granego w filmie przez Bena Gazzarr.

Dwaj chopcy z Casal di Principe, Giuseppe M. i Romeo P., czsto zabawiali si powtarzaniem z pamici dialogw z Kamo-rysty. Odgrywali czasem cae sceny z filmu: Ile way gobek? Tyle, co pirko na wietrze" - gdzie gobek oznacza kamoryst najniszej rangi. aden z nich nie mia jeszcze prawa jazdy, kiedy zaczli przeladowa rwienikw w swoim miecie i w San Cipriano d'Aversa. Nie mieli prawa jazdy, bo nie skoczyli jeszcze osiemnastu lat. To byli dwaj chuligani. Bufoni i aosni pozerzy, ktrzy zostawiali napiwki w wysokoci podwjnej sumy rachunku. Rozchylone koszule, ukazujce liche owosienie na piersiach, butny chd, brody zadarte wysoko, ostentacyjny pokaz nietykalnoci i wadzy, istniejcych tylko w ich wyobraeniach. Chodzili wszdzie razem. Giuseppe by bossem, zawsze p kroku przed koleg. Romeo by jego obstaw, praw rk, wiernym czowiekiem bossa. Giuseppe nazywa go czsto Donnie, jak Donnie Brasco. By to wprawdzie policjant, ktry inwigilowa mafi, ale fakt, e by w mafii, siedzia w niej gboko, w oczach wielbicieli oczyci go z grzechu pierworodnego. W Aversie byli postrachem wieo upieczonych kierowcw. Wybierali

samochody z modymi parami w rodku. Wjedali na nich od tyu, a kiedy pasaerowie wysiadali z samochodu, eby spisa dane dla towarzystwa ubezpieczeniowego, jeden z dwch podchodzi do dziewczyny i plu jej w twarz. Potem ju tylko czekali na reakcj jej chopca, eby pobi go do krwi. Modocianym chuliganom zdarzao si te prowokowa dorosych, nawet tych, ktrzy naprawd co znaczyli. Wchodzili na ich terytorium i tam robili to, na co mieli ochot. Pochodzili z Casal di Principe i to wystarczyo. Chcieli da wszystkim do zrozumienia, e naley ich respektowa, bo s bezlitoni, e kady musi spuszcza przed nimi wzrok i nikt nie moe si odway patrze im w twarz. A pewnego dnia przesadzili ze swoim pozerstwem. Wyszli na ulic z karabinkiem maszynowym, znalezionym pewnie w arsenale ktrego z klanw i podeszli do grupy chopcw. Musieli przedtem trenowa, bo strzelajc, udao im si nikogo nie trafi. Chodzio tylko o to, eby poczu zapach prochu i usysze z bliska odgos strzaw. Zanim zaczli strzela, jeden z nich co wyrecytowa. Nikt nie rozpozna, co to byo, ale jeden ze wiadkw zezna, e wygldao to na Pismo wite, pomyla nawet przy tym, e chopcy przygotowuj si pewnie do bierzmowania. To rzeczywicie by fragment Pisma witego, ale ci dwaj nauczyli si go nie z katechizmu, tylko dziki Quentinowi Tarantino. Wypowiedzia go w filmie Pulp fiction Jules Winnfield na chwil przez zastrzeleniem czowieka, ktry przyczyni si do zniknicia cennej walizeczki Marcellusa Wallace'a: Ezechiel 25, 7. cieka sprawiedliwych wiedzie przez nieprawoci samolubnych i tyrani zych ludzi. Bogosawiony ten, co w imi miosierdzia i dobrej woli prowadzi sabych dolin ciemnoci, bo on jest strem brata swego i znalazc zagubionych dziatek. I dokonam srogiej pomsty w zapalczywym gniewie na tych, ktrzy chc zatru i zniszczy moich braci; i poznasz, e Ja jestem Pan, gdy wywr na tobie swoj zemst". Giuseppe i Romeo recytowali to jak w fiknie, po czym strzelali. Ojciec Giuseppe by kamoryst, ktry przez pewien czas wsppracowa z policj, potem za wrci do kamorry, do grupy Qua-drano-De Falco, pokonanej przez rodzin Schiavone. Krtko mwic: nieudacznik, ktry jednak udzi si, e jeeli zacznie gra waciw rol, film jego ycia si odmieni. Syn wraz z przyjacielem znali na pami dialogi z waniejszych scen wszystkich filmw kryminalnych. Kiedy tukli kogo, robili to najczciej z powodu spojrzenia. Na ziemi kamorry spojrzeniem mona dokona inwazji na czyje terytorium, na czyj przestrze prywatn, zdemolowa drzwi i wej gwatem do mieszkania. Spojrzenie moe by czym wicej ni zniewag. Zatrzymanie spojrzenia o chwil za dugo na czyjej twarzy moe by odebrane jako otwarte wyzwanie: - Co jest? Masz co do mnie? No, do ciebie mwi, masz co do mnie? I po tym fragmencie synnego dialogu z Takswkarza zaczynaj si ciosy w twarz i w okolice mostka, takie, od ktrych grzmi w klatce piersiowej i ktre sycha nawet z wikszej odlegoci. Bossowie z klanu Casalesi wzili sobie do serca przypadek dwch modocianych chuliganw. Nie zwykli atwo tolerowa bjek, ktni i grb. Za duo poirytowanych matek, skarg na policji, niepotrzebnych kopotw. Wysyaj wic z ostrzeeniem jakiego capozona, ktry przywouje ich do porzdku. Spotyka si z nimi w barze i mwi, e szefowie powoli trac cierpliwo. Ale Giuseppe i Romeo chc dalej wystpowa w swoim wymylonym filmie. Bij, kogo maj ochot, i sikaj do bakw motocykli miejscowych chopcw. Dostaj drugie ostrzeenie. Bossowie pragn z nimi porozmawia osobicie, klan nie moe tolerowa takich zachowa na swoim terenie. Postawa paternalistyczna, charakterystyczna dla tych stron, generuje w tym przypadku potrzeb wymierzenia kary; musz dosta lanie, i to publicznie, eby zaczli zachowywa si jak naley. Chopcy nie stawiaj si na wezwanie, dalej panosz si w barach przed automatami do gry w wideopokera, a popoudnia spdzaj przyklejeni do telewizora, ogldajc ulubione filmy na DVD, z ktrych ucz si zda i gestw, ucz si, jak traktowa ludzi i jakie nosi buty. Wierz, e mog kademu stawi czoo. Nawet tym, ktrzy

si licz. Nie do tego: wydaje im si, e jeeli stawi czoo tym, ktrzy licz si naprawd, wtedy nareszcie zaczn wzbudza strach u wszystkich. Podobnie jak Tony i Manny w Czowieku z blizn nie stawiaj sobie adnych ogranicze. Nie id na adne ukady, nie zaprzestaj swoich wybrykw i dalej siej postrach, mona by pomyle, e powoli staj si wicekrlami ziemi casertaskiej. Chopcy nie mieli zamiaru docza do klanu. Nawet nie prbowali. Czekaaby ich zbyt duga droga. Nie byli zainteresowani mudn, zdyscyplinowan i milczc wspinaczk od zera po szczeblach mafijnej kariery. Poza tym Casalesi od lat przeznaczali najwartociowszy mody narybek do sektora finansowego klanu, nie do grup militarnych. Giuseppe i Romeo byli dokadn antytez nowego onierza" kamorry. Myleli, e dadz rad utrzyma si samodzielnie na fali zej sawy swojej ziemi. Nie naleeli do klanu, ale chcieli mie przywileje kamorystw. dali, eby w barach obsugiwano ich za darmo, benzyna do ich skuterw miaa by obowizkowym podatkiem wacicieli stacji, a ich matki miay robi zakupy, za nic nie pacc. Jeeli kto omiela si przeciwstawia ich daniom, rozbijali szyby, bili sprzedawcw owocw i ekspedientki. Wiosn 2004 roku emisariusze klanu umwili si z nimi na spotkanie na peryferiach Castelvolturno, blisko Par-co Mar. Teren, na ktrym by tylko piasek, morze i mieci, wszystko wymieszane. By moe skusili ich jakim intratnym interesem albo nawet propozycj udziau w zbrojnej akcji. Byaby to pierwsza prawdziwa strzelanina w ich yciu. Nie udao si bossom nastraszy tych dwch chopcw, postanowili wic, e podejd ich po dobroci. Wyobraam ich sobie, jak jechali na swoich skuterach, zmuszajc silniki do najwyszych obrotw, jak przypominali sobie wszystkie te fragmenty obejrzanych filmw, w ktrych rne waniaki s zmuszone schyli gow przed uporem nowych bohaterw. Podobnie jak modzi Spartanie, ktrzy wyruszali do walki, pamitajc o bohaterskich czynach Achillesa i Hektora, na tych ziemiach idzie si zabija albo te idzie si, by zosta zabitym, majc w gowie sceny z Czowieka z blizn, Chopcw z ferajny, Don-niego Brasco i Ojca chrzestnego. Za kadym razem, gdy jestem blisko Parco Mar, wyobraam sobie scen, ktr zrekonstruowaa policja i opisay gazety. Giuseppe i Romeo stawili si na miejscu dugo przed umwion godzin. Rozpaleni emoq'ami, czekali na samochd. Przyjecha, wysiado z niego paru mczyzn. Chopcy poszli w ich kierunku, eby si przywita, ale mczyni od razu zatrzymali Romea i zaczli bi Giuseppe. Potem przytknli mu luf pistoletu automatycznego do piersi i wystrzelili. Jestem przekonany, e Romeo mia w tamtej chwili przed oczami scen z Chopcw z ferajny, w ktrej Tommy De Vito zostaje zaproszony do udziau w kierowaniu amerykask cosa nostr, ale kiedy przychodzi na pierwsze spotkanie, gospodarze nie zapraszaj go do sali, w ktrej siedz ju wszyscy bossowie, tylko prowadz do pustego pokoju obok i tam strzelaj mu w gow. To nieprawda, e kino jest fikcj, nieprawda, e nie mona y filmowym yciem, i nieprawda, e po wyjciu z kina widz uwiadamia sobie, i rzeczywisto jest cakiem inna. Inny jest tylko jeden moment - moment, w ktrym Al Pacino wychodzi z fontanny, do ktrej wpad kaskader po strzaach z karabinu, i ociera twarz z wody i z koloru krwi, a Joe Pesci myje wosy i zatrzymuje sztuczny krwotok. Ale to ju widza nie interesuje, wic o tym nawet nie myli. Jestem przekonany, cho to moje przekonanie nigdy ju nie znajdzie potwierdzenia, e kiedy Romeo zobaczy Giuseppe na ziemi, zrozumia nareszcie rnic midzy kinem a rzeczywistoci, midzy scenografi a smrodem otaczajcego ich powietrza, midzy wasnym yciem a scenariuszem. Potem przysza kolej na niego. Trafili go w gardo, wykoczyli strzaem w gow. W sumie obaj chopcy nie mieli nawet trzydziestu lat. Klan Casalesi wyeliminowa w ten sposb narol drobnej przestpczoci wy-kwit na filmowej poywce. Kamoryci nie wezwali nawet policji ani pogotowia anonimowym telefonem. Pozwolili, eby mewy rozdziobay rce chopcw, a bezpaskie psy krcce si po zamieconej play obgryzy im wargi i nosy. Ale tego ju filmy nie pokazuj, kocz si chwil wczeniej.

Nie ma rnicy midzy widzami kinowymi na ziemiach ka-morry i gdziekolwiek indziej. Wszdzie modele filmowe s mitologiami do naladowania. Tyle e w innych stronach moe ci si podoba Czowiek z Blizn i moesz si nawet w gbi duszy z nim utosamia, tutaj moesz by Czowiekiem z Blizn. Ale wtedy musisz nim by a do koca.

Na ziemiach kamorry nie brakuje take mionikw sztuki i literatury. Sandokan mia w swojej willi-bunkrze ogromn bibliotek z dziesitkami ksiek, ktre dotyczyy przede wszystkim dwch tematw: historii Krlestwa Obojga Sycylii i Napoleona Bonaparte. Schiavone interesowa si rzdami dynastii burboskiej na poudniu Woch i chepi si, e jego przodkowie penili wane funkcje na terenie Terra di Lavoro. Poza tym by zafascynowany geniuszem Napoleona, ktry zdoby poow Europy, roz-poczwszy karier od niskiego stopnia wojskowego. Prawie jak on sam, superboss jednego z najpotniejszych klanw w Europie, ktry na pocztku by zwykym szeregowcem kamorry. San-dokan ma za sob epizod ze studiami medycznymi, a ukrywajc si przed wymiarem sprawiedliwoci, wikszo czasu spdza na malowaniu religijnych ikon oraz portretw Bonapartego i Mussoliniego. Jeszcze dzisiaj mona znale w Casercie, w sklepach, w ktrych nikt by si tego nie spodziewa, wite obrazy namalowane przez Sandokana, na ktrych zamiast twarzy Chrystusa malarz umieci swoj podobizn. Schiavone chtnie czyta eposy. Homer, cykl arturiaski, Walter Scott, to byy jego ulubione dziea. Upodobanie do twrczoci Waltera Scotta poskutkowao ochrzczeniem jednego z licznych synw dumnym imieniem Ivanhoe. To nie jedyny przypadek, w ktrym potomkowie kamorystw zawdziczaj swoje imiona pasjom krewnych. Wrd czonkw rodziny bossa neapolitaskiej dzielnicy Sanita, Giuseppe Missa, jest Ben Hur, Gesu oraz Emiliano Zapata. Misso, ktry na procesach przybiera zawsze pozy hardego lidera politycznego, myli-ciela-konserwatysty i buntownika, napisa ostatnio ksik 7 le-oni di marino (Marmurowe lwy). W Neapolu w cigu kilku tygodni sprzedano setki egzemplarzy. Jest to opowie o Neapolu w latach 80. i 90., z centraln figur bossa, wychowanego w tym miecie, ktry na kartach ksiki objawia si jako samotny bojownik na rzecz bliej niezdefiniowanego kodeksu rycerskiego zodziei i bandytw, a przeciw kamorze wymusze i narkotykw. Podczas dugiej kariery kryminalnej, przy okazji licznych aresztowa, zawsze znajdowano przy nim powieci Juliusa Evoli i Ezry Pounda. Augusto La Torre, boss Mondragone jest znawc psychologii, dziel Carla Gustava Junga i Zygmunta Freuda. Na licie ksiek, o ktre prosi w wizieniu, s liczne pozycje naukowe z dziedziny psychoanalizy, a jego mowy podczas procesw s gsto usiane cytatami z Lacana oraz rozwaaniami na temat szkoy Gestalt. Wiedz t boss wykorzysta dc do wadzy, nieoczekiwanie okazaa si ona skutecznym narzdziem przy zarzdzaniu ludmi i prowadzeniu interesw. Tommaso Prestieri, jeden z najbardziej zaufanych ludzi Paola Di Lauro, jest wielkim mionikiem sztuki i kultury. To wyrafinowany znawca sztuki wspczesnej, ale take impresario popularnych wykonawcw piosenek neapolitaskich, tak zwanych neo-melodici, ktre czsto opiewaj kamorystw. Wrd bossw nie brakuje kolekcjonerw sztuki. Pasuale Galasso mia w swojej willi co w rodzaju prywatnego muzeum z blisko trzystoma o-biektami o duej wartoci antykwarycznej. Wrd nich prawdziwym klejnotem by tron Franciszka I Burboskiego. Luigi Yolla-ro o pseudonimie 'O Califfo, czyli kalif" posiada ptno swojego ulubionego malarza, Botticelego. Tommasa Prestieriego zdoano aresztowa dziki jego mioci do muzyki. Policja zgarna go na koncercie w Teatro Bellini, w centrum Neapolu. Ukrywa si ju wtedy od duszego czasu przed wymiarem sprawiedliwoci. Po ogoszeniu wyroku o-wiadczy: Sztuka daje mi wolno. Nie bd

zabiega o to, eby mnie wypuszczono z wizienia". T rwnowag ducha zawdzicza chyba rzeczywicie obrazom i muzyce, bo trudno inaczej wytumaczy podobny spokj u czowieka, ktremu niedawno zamordowano z zimn krwi dwch braci.

Aberdeen, Mondragone
Boss-psychoanalityk, Augusto La Torre, by jednym z ulubiecw Antonia Bardellina. Jeszcze jako chopiec zaj miejsce swojego ojca i sta si potnym liderem klanu Chiuovi, jak go zwano w Mondragone. Klan ten panowa niepodzielnie w pnocnej czci prowincji Caserty, a take na poudniu Lacjum i wzdu Costa Domizia. Sprzymierzy si pocztkowo z przeciwnikami Sandokana, ale z czasem wykaza du prno w interesach oraz zdolno skutecznego utrzymywania kontroli na swoim terytorium, a s to cechy, ktre mog zmieni ukad si i charakter stosunkw midzy rodzinami kamorry. W tym przypadku sprawiy, e pomimo wczeniejszych animozji rodzina La Torre zbliya si do klanu Casalesi, ktry zgodzi si na wsplne dziaanie, pozostawiajc jej jednoczenie du autonomi. Imi Augusto nie byo przypadkowe. Synowie pierworodni w rodzinie La Torre zawsze nosili imiona imperatorw rzymskich. Tyle tylko, e w tym przypadku bieg historii zosta odwrcony, bo w dziejach Rzymu wystpi najpierw August, a potem Tyberiusz, natomiast w rodzinie La Torre to ojciec Augusta mia na imi Tiberio. Scypion Afrykaski ze swoj will niedaleko jeziora Patria, Hannibal walczcy pod Kapu, niezwycieni Samnici, pierwsi w Europie partyzanci, ktrzy atakowali legiony rzymskie i uciekali w gry, s obecni w wiadomoci zbiorowej rodzin na tej ziemi jak ludowe podania, historie z odlegej przeszoci, z ktr jednak czuj si bardzo zwizani. Do caej tej wzniosej, patriotycznej mitologii klanw nie bardzo pasuje sawa Mondragone, stolicy mozzarelli. Ojciec kaza mi je zawsze jak najwicej mozza-relli z Mondragone, ale tak naprawd trudno ustali, w ktrym rejonie mozzarelle s najlepsze. Rni si smakiem. Smak mozzarelli z Battipaglia jest lekki i sodkawy, z Aversy - sony i wyrazisty, za smak mozzarelli z Mondragone jest po prostu czysty. Dla serowarw z Mondragone znakiem jakoci mozzarelli jest posmak, jaki powinna zostawi w ustach. Znawcy nazywaj go 'o ciatto 'e bbufala, to znaczy oddech bawolicy". Jeeli po zjedzeniu kawaka mozzarelli nie zostanie ci w ustach ten lekki posmak bawolicy, mozzarella nie jest dobra. Bywaem czasem w Mondragone, lubiem wtedy spacerowa po pomocie. Tam i z powrotem, zanim go rozebrano. Byo to latem jedno z moich ulubionych miejsc. Betonowy jzyk wychodzcy w morze, przy ktrym miay cumowa dki. Konstrukcja nikomu niepotrzebna i nigdy nieuywana. Niespodziewanie Mondragone stao si sawne wrd wszystkich modych ludzi z prowincji Caserty i z Niziny Pontyjskiej, ktrzy zamierzali wyemigrowa do Wielkiej Brytanii. Wykorzysta to jako yciow szans, wyjecha std daleko, ale nie w charakterze kelnera czy pomy wacza w jakim McDonaldzie albo barmana opacanego kuflami z ciemnym piwem. Dlatego przyjedali do Mondragone. eby porozmawia z waciwymi ludmi, takimi, ktrzy pomog znale na miejscu prac w towarzystwie ubezpieczeniowym czy w biurze nieruchomoci albo, w przypadku robotnikw niewykwalifikowanych czy wiecznych bezrobotnych, jakiekolwiek stae zajcie, dziki ktremu mogliby zacz godnie y. Mondragone byo bram do Wielkiej Brytanii. Pod koniec lat 90. okazao

si nagle, e jeli kto mia znajomego w tym miecie, mg liczy na to, e zostanie oceniony zgodnie z tym, ile jest naprawd wart, bez niczyjego wstawiennictwa i rekomendacji. To rzadkie, bardzo rzadkie, wrcz niemoliwe we Woszech, a tym bardziej na Poudniu. W tych stronach, jeeli chcesz, eby kto wzi twoj kandydatur pod uwag i oceni ci tak, jak na to zasugujesz, musisz mie kogo, kto ci zaprotegu-je, czyje wstawiennictwo sprawi, e zostaniesz zauwaony. Zaprezentowa si gdzie bez protekcji to jakby przyj bez rk i ng. Sowem, jakby ci czego brakowao. Tymczasem w Mondragone zabierali twj yciorys i decydowali, do kogo w Wielkiej Brytanii go wysa. Liczyy si twoje zdolnoci, a jeszcze bardziej to, jak chciae je wykorzysta. Ale tylko w Londynie lub w Aber-deen. Nie w Kampanii, nie w tej najbardziej prowincjonalnej prowincji Europy. Pewnego razu jeden z moich przyjaci, Matteo, zdecydowa si wyrwa std raz na zawsze. Zaoszczdzi troch pienidzy, obroni dyplom uniwersytecki, nawet z wyrnieniem, i mia ju do obijania si po staach i budowach, eby zarobi na przeycie. Dosta nazwisko czowieka w Mondragone, ktry mg mu pomc w wyjedzie do Anglii, a tam skierowaby go na rozmowy kwalifikacyjne. Pojechaem z Matteo. Czekalimy bardzo dugo przy play, gdzie umwilimy si z porednikiem. Byo lato. Plae w Mondragone s zawsze przepenione. Przyjedaj tu ludzie z caej Kampanii, ci, ktrych nie sta na wczasy na wybrzeu Amalfi ani na wynajcie mieszkania w letniskowej miejscowoci, wic codziennie jed tam i z powrotem, midzy wntrzem kraju a wybrzeem. A do poowy lat 80. sprzedawao si tutaj na plaach mozzarell wyawian z serwatki w drewnianych skrzynkach. Plaowicze zajadali j rkami, po ktrych spywao mleko, chopcy, przed wbiciem zbw w bia mas, zlizywali sony pyn z palcw. Pniej przysza moda na obwarzanki i kawaki orzechw kokosowych, i nikt ju nie sprzedawa mozza-relli. Tego dnia czekalimy na porednika a dwie godziny. Przyszed do nas w kocu, wieo opalony, ubrany tylko w obcise kpielwki. Wytumaczy, e pniej ni zwykle zjad niadanie, potem si wykpa i musia si wysuszy, a to wszystko zabrao mu wicej czasu, ni przewidzia. Takie byo jego usprawiedliwienie; krtko mwic, zawinio soce. Porednik zaprowadzi nas do pewnego biura turystycznego. I tyle. Mylelimy, e umwi nas z jakim agentem czy wan osobistoci, a tu wystarczyo zosta wprowadzonym do biura turystycznego, i to wcale nie okazaego. Nie jednego z tych, gdzie na pkach le setki prospektw i informatorw turystycznych, tylko do takiej sobie, niepozornej klitki. Ze specyficznych usug tego biura mg jednak skorzysta tylko ten, kogo wprowadzi jaki porednik z Mondragone. Gdyby wszed do niego zwyky klient, zaoferowano by mu usugi zwykego biura turystycznego. Moda dziewczyna wzia od Mattea jego curriculum vitae i zarezerwowaa dla nas najbliszy wolny lot. Matteo mia wyjecha do Aberdeen. Wrczono mu kartk z wykazem instytucji, do ktrych mg si zgosi na rozmow kwalifikacyjn. Nie do tego - za drobn dopat agenqa turystyczna miaa go umwi na konkretne dni i godziny z osobami odpowiedzialnymi za nabr pracownikw. Nigdy nie wyobraaem sobie, e biuro porednictwa pracy moe dziaa tak sprawnie. Dwa dni pniej odlecielimy do Aberdeen. Szybka i tania podr, o ile zaczyna si j w Mondragone. W Aberdeen poczulimy si jak w domu. A przecie trudno byoby znale miejsce bardziej rnice si od Mondragone ni to szkockie miasto. Trzeci co do wielkoci orodek miejski w Szkocji, ciemny i szary, chocia deszcz nie pada tam tak czsto jak w Londynie. Zanim klany woskie zainstaloway w Aberdeen swoje biznesy, nikt w miecie nie wpad na to, e turystyka, wypoczynek i rekreacja mog by niezym interesem. W zwizku z tym wszystko, co si z nimi wizao, restauracje, hotele i ycie towarzyskie, byo utrzymane w smtnym brytyjskim klimacie. Wszdzie te same odwieczne zwyczaje, kontuary pubw raz w tygodniu obwieszone ludmi. Wedug neapolitaskiej Prokuratury Antymafii, Antonio La Torre, brat bossa klanu Chiuovi rozkrci w Szkocji interes, ktry w cigu niespena kilku lat sta si przedmiotem dumy szkockiej przedsibiorczoci. Dua cz

dziaalnoci rodziny La Torre w Wielkiej Brytanii jest najzupeniej legalna, koncentruje si na zakupie i zagospodarowywaniu nieruchomoci oraz handlu produktami spoywczymi produkcji woskiej. Obroty tak due, e trudno odda je w liczbach. Matteo szuka w Aberdeen tego, czego odmawiano mu we Woszech. Chodzilimy po ulicach tego miasta z uczuciem satysfakcji. Po raz pierwszy w yciu to, e pochodzimy z Kampanii, mg nam pomc w osigniciu sukcesu. Znalelimy si przy Union Terrace 27/29, przed restauracj Pavarotti" zarzdzan przez klan, a zarejestrowan na nazwisko Antonia La Torre. Jest to w Aberdeen eleganckie miejsce spotka, reklamowane na portalach turystycznych jako lokal, w ktrym mona wietnie zje i spokojnie porozmawia o wanych interesach. Przedsibiorstwa zarzdzane przez klan byy take szeroko reklamowane w Paryu, jako mad in Italy" najwyszej klasy. Bray udzia w prestiowych targach gastronomii Italissima", organizowanych w stolicy Francji, na ktrych Antonio La Torre reklamowa swoje usugi gastronomiczne pod wasn mark. Nalea do najwyej cenionych w Europie szkockich przedsibiorcw.

Antonio La Torre zosta aresztowany w Aberdeen w marcu 2005 roku, z nakazu woskiego wymiaru sprawiedliwoci za u-dzia w zwizku przestpczym typu mafijnego oraz za wymuszenia rozbjnicze. Przez lata udawao mu si unikn zarwno a-resztowania, jak ekstradycji, bo chronio go skutecznie szkockie obywatelstwo, a take to, e wadze brytyjskie nie uznay czci postawionych mu zarzutw. Szkocja nie chciaa straci jednego ze swoich najznakomitszych przedsibiorcw. W 2002 roku Sd w Neapolu wyda nakaz tymczasowego a-resztowania trzydziestu osb zwizanych z klanem La Torre. Z uzasadnienia nakazu wynikao, e kryminalne konsorcjum zarabiao olbrzymie sumy na haraczach, na podporzdkowaniu sobie jednostek gospodarczych obecnych na swoim terytorium, a take na zamwieniach publicznych. Pienidze inwestowano za granic, w szczeglnoci w Wielkiej Brytanii, gdzie powstaa prawdziwa kolonia klanu. Kolonia ta nie niszczya miejscowej gospodarki, nie wprowadzaa na rynek pracy konkurencyjnej taniej siy roboczej, ale zenergizowaa brytyjsk gospodark, zaktywizowaa sektor turystyczny, pobudzia eksport i import, przedtem mao popularny w tym miecie oraz oywia rynek nieruchomoci. Innym potentatem finansowym o midzynarodowej sawie pochodzcym z Mondragone by Rockefeler. Nazywano go tak z powodu jego niezwykych zdolnoci do biznesu, a take z powodu jego bogactwa. Rockefeler to Raffaele Barbato, 62 lata, urodzony w Mondragone, ale moliwe, e nawet on sam nie pamita ju swojego prawdziwego nazwiska. Oeni si z Holenderk i w Holandii, a do koca lat 80., prowadzi interesy. Zarzdza dwoma kasynami, w ktrych byway osobistoci o midzynarodowej sawie, od brata Boba Cellino, zaoyciela domw gry w Las Yegas, po bossw mafii pochodzenia sowiaskiego osiedlonych w Miami. Jego wsplnikiem by niejaki Liborio, Sycylijczyk, pozostajcy w zayych stosunkach z cosa nostr, a take Emi, Holender, ktry pniej przenis si do Hiszpanii i tam otworzy hotel, kompleks apartamentw letniskowych i dyskoteki. Wedug zezna skruszonych" kamorystw: Maria Sperlongaro, Stefana Piccirillo i Girolama Rozzery, to wanie Rockefeler podda Augustowi La Torre myl, eby razem uda si do Caracas, do Wenezueli, tam, na miejscu, wej w bezporedni kontakt z handlarzami nakotykw i uzyska od nich towar za ceny nisze od tych, ktre proponowali Kolumbijczycy, zaopatrujcy klany z Neapolu i klan Casalesi. Prawdopodobnie Augusto La Torre zdoa osign du niezaleno w narkobiznesie, do czego rodziny z klanu Casalesi rzadko dopuszczay. Rockefelerowi zawdzicza Augusto La Torre spokojne ycie w czasie, gdy ukrywa si przed wymiarem sprawiedliwoci w Holandii. Rodak z Mondragone zapewni mu bezpieczny kt w klubie strzeleckim. W ten sposb boss, nawet z dala od swojej rodzinnej ziemi, mg trenowa strzelanie do

rzutkw, dziki czemu nie wyszed z wprawy. Rockefeler zbudowa midzynarodow sie kontaktw, by biznesmenem znanym nie tylko w Europie, ale i w Stanach Zjednoczonych. Dziki swojej dziaalnoci w brany hazardowej nawiza czno z mafi wosko-amerykask, ktra coraz czciej spogldaa na Europ jako na miejsce swoich nowych inwestyq'i. Na rynku amerykaskim panoszya si mafia albaska, ktra krok po kroku opanowaa prawie ca bran hazardow w Nowym Jorku. W tej sytuacji Amerykanie szczeglnie chtnie szli na ukady z rodzinami mafijnymi z Kampanii, ktre dziki otwartym drzwiom w Mondragone mogy atwo inwestowa w turystyk i gastronomi zyski z handlu narkotykami. Rockefeler jest wacicielem piknego orodka turystycznego przy play w Mondragone, zwanego kiedy Adam i Ewa", potem przemianowanego na La Playa". W tym miejscu, wedug ustale prokuratury, liczni kamoryci spdzali przyjemnie czas, gdy ukrywali si przed wymiarem sprawiedliwoci. Im wygodniejsza kryjwka, tym mniejsza pokusa, eby odda si w rce sprawiedliwoci i zacz sypa. A dla skruszonych" La Torre nie mieli litoci. Francesco Tiberio, kuzyn Augusta, zadzwoni do Domenica Pensy, ktry by wiadkiem w procesie przeciwko klanowi Stolder i niedwuznacznie poprosi go o opuszczenie miasta: - Dowiedziaem si od Stolderw, e zeznawae przeciwko nim, a my tutaj nie chcemy kolaborantw. Lepiej wic, jeli wynie siesz si z Mondragone, inaczej kto przyjdzie i obetnie ci gow. Kuzyn Augusta potrafi jak nikt inny zastrasza przez telefon tych, ktrzy omielali si pomaga policji czy przekazywa jakiekolwiek informacje. Yittorio Di Telia usysza od niego, e powinien kupi sobie ubranie do trumny: - Kup sobie czarn koszul, ajdaku, bo jeeli uwaasz, e mu sisz mwi, to ja musz ci zabi.

Zanim czonkowie klanw zaczli wsppracowa z wymiarem sprawiedliwoci, nikt nie wyobraa sobie, na jak ogromn skal kamoryci z Mondragone prowadzili swoje interesy. Wrd przyjaci Rockefellera by niejaki Raffaele Acconcia, ktry, podobnie jak on, przenis si do Holandii. By wacicielem sieci restauracji a jednoczenie, jak zezna wiadek koronny Stefano Piccirillo, znanym na caym wiecie handlarzem narkotykw. W Holandii wci jeszcze znajduje si kasa klanu La Torre, miliony euro fakturowane jako zyski z porednictwa i z transakcji handlowych, ktrych ladw w toku ledztwa nigdy nie udao si odnale. Zawarto tego domniemanego holenderskiego sejfu staa si w Mondragone symbolem bogactwa, symbolem, ktry zastpi wszystkie dotychczasowe odniesienia. Ludzie nie mwi ju: wzie mnie chyba za Bank Woski", zamiast tego mwi: wzie mnie chyba za Bank Holenderski". Klan La Torre, z baz w Holandii i oparciem w Ameryce Poudniowej, zamierza zdominowa rynek kokainy w Rzymie. Dla wszystkich przedsibiorcw-kamorystw z okolic Caserty Rzym jest w handlu narkotykami i w obrocie nieruchomociami pierwszym punktem odniesienia. Pod tym wzgldem Rzym jest rozsze reniem terytorium prowincji casertaskiej. Drogi zaopatrzenie rzymskiego rynku obsugiwanego przez La Torre prowadziy -A ich baz rozmieszczonych na Costa Domizia. Nadmorskie will< suyy za magazyny najpierw dla przemycanych papierosw, t potem dla kadego innego towaru. W tych stronach mia te swo j will popularny aktor Nino Manfredi. Wiele razy przedstawi ciele klanu proponowali mu kupno jego domu. Manfredi stara si wszelkimi sposobami stawi opr ich coraz bardziej natarczy wym daniom, ale poniewa jego dom znajdowa si w strat gicznym punkcie, w ktrym bardzo wygodnie mogy cumowai motorwki, klan nie rezygnowa. Do Manfrediego nie przycho dzono ju z propozycj kupna, tylko z daniem odstpienia wa snoci za sum ustalon przez klan. Manfredi zwrci si

naw do bossa cosa nostry, naganiajc to w styczniu 1994 roku w dzie niku radiowym w pierwszym programie, ale kamoryci z Mon dragone byli potni i aden sycylijski mafioso nie chcia mie ; t spraw nic wsplnego. Dopiero po wystpieniu w telewizj aktorowi udao si przycign uwag opinii publicznej i poin formowa o naciskach, jakim poddaa go kamorra, aby realizo wa wasne interesy. Handel narkotykami by zawsze prowadzony kanaami uy wanymi w handlu innymi towarami. Enzo Bocolato, kuzyn bo sw La Torre, waciciel restauraqi w Niemczech, postanowi za inwestowa w eksport odziey. Wsplnie z Antoniem La Torn oraz z pewnym libaskim przedsibiorc kupowali ubrania v Apulii, bo produkcja odzieowa w Kampanii bya zmonopolizo wana przez klany z Secondigliano. Nastpnie poprzez poredni ka handlowego, niejakiego Alfredo, sprzedawali je w Wenezueli Jak wykazao ledztwo, Alfredo by jednym z najwaniejszych v Niemczech handlarzy diamentw. Klany kamorystw z Kampa nii przyczyniy si do tego, e diamenty, ktrych ceny czsto sii zmieniaj, ale warto nominalna zawsze pozostaje wysoka szybko stay si korzystn inwestycj przy praniu brudnych pie nidzy. Enzo Boccolato mia znajomoci na lotniskach w Wen zueli i we Frankfurcie, szczeglnie wrd kontrolerw towarw, ktrzy prawdopodobnie nie tylko wysyali i przyjmowali odzie produkowan w Apulii, ale uczestniczyli take w konstruowaniu sieci sucej do przerzutu kokainy. Mona by si spodziewa, e rodziny mafijne po zgromadzeniu znacznego kapitau zaprzestan dziaalnoci przestpczej, pozwol, eby zmieni si ich kod genetyczny i zaczn funkcjonowa w legalnym wiecie. Tak jak rodzina Kennedy w Stanach Zjednoczonych, ktra w epoce prohibicji zarobia ogromne pienidze na przemycie alkoholu, po czym zerwaa wszelkie stosunki z przestpczoci. Ale sia woskiej przedsibiorczoci kryminalnej polega wanie na tym, e prowadzi swoj dziaalno stale dwoma torami, nigdy nie zrywa z przestpczoci. W Aberdeen ten system nazywaj scratch. Tak samo, jak kiedy rapperzy czy disc-jockeye zatrzymuj na chwil pyt gramofonow palcem, biznesmeni-kamoryci blokuj na jaki czas obrt krka legalnego rynku. Blokuj, scratchu-j", po czym puszczaj swoj pyt na nowo, a ta krci si jeszcze szybciej ni przedtem. Podczas licznych dochodze neapolitaskiej Prokuratury An-tymafii skoncentrowanych na dziaalnoci klanu La Torre stwierdzono, e za kadym razem, gdy legalne interesy wchodziy w faz kryzysu, doczano do nich drugi kana. Gdy brakowao gotwki, produkowano faszywe pienidze, jeeli potrzebowano w krtkim czasie duych kapitaw, sprzedawano faszywe obligacje pastwowe. Konkurencj mszczono haraczami, towarem importowanym bez ca. Strategia scratchowania" na pycie legalnej gospodarki pozwala na przywizanie do siebie klientw staymi cenami, na punktualne spacanie kredytw bankowych, na nieprzerwan konsumpcj i cigy, niczym niezakcony obrt kapitaw. Scratchowanie" zmniejsza przepa midzy prawem a imperatywem ekonomicznym, midzy tym, czego zabraniaj przepisy, a tym, co narzuca ch zysku.

Interesy prowadzone przez rodzin La Torre za granic nie mogy si oby bez udziau miejscowych kryminalistw, i to na rnych poziomach klanowej struktury. Niektrzy Brytyjczycy stawali si wrcz penoprawnymi czonkami klanu. Tak byo w przypadku Brandona Queena, odbywajcego obecnie kar wizienia w Anglii, ktry otrzymywa z Mondragone regularn pensj, cznie z trzynastk". W uzasadnieniu nakazu tymczasowego aresztowania z czerwca 2002 roku mona przeczyta: Au-gusto La Torre osobicie poleci wpisa Brandona Queena na list osb pobierajcych od klanu pensj". Czonkowie klanu maj zagwarantowan ochron fizyczn, wynagrodzenie oraz, w razie potrzeby, opiek prawn opacan przez klan. Jednake to, i Queen

otrzyma te gwarancje bezporednio od bossa, oznacza, e stanowi bardzo wany element biznesowej machiny klanu. By prawdopodobnie pierwszym brytyjskim kamoryst w historii przestpczoci. O Brandonie Queenie syszaem ju wiele lat temu. Nigdy go nie widziaem, nawet na zdjciu. Kiedy ju znalazem si w Aberdeen, nie mogem o niego nie zapyta. Interesowa mnie ten szkocki kamoryst, zaufany czowiek Augusta La Torre, ktry znajc jedynie skadni biznesu i gramatyk wadzy, zrezygnowa ze swoich powiza z klanami szkockimi po to, by zwiza si z klanem z Mondragone. Przy lokalach nalecych do rodziny La Torre krciy si zawsze grupki modych ludzi. To nie byli rozleniwieni drobni przestpcy, czekajcy przy kuflach z piwem na okazj do jakiej bjki czy drobnej kradziey. To byli bystrzy modzi mczyni, zatrudnieni w rnych legalnych przedsibiorstwach. Transport, reklama, marketing. Na pytanie o Brandona nie odpowiadali mi wrogimi spojrzeniami ani wymijajcymi pswkami, z czym spotkabym si, gdybym gdzie w okolicy Neapolu zapyta o czonka kamorry. Zdawao si, e znaj Brandona Queena od zawsze, a moe sta si z czasem czym w rodzaju lokalnego mitu, o ktrym wszyscy mwi. Queenowi si udao. Nie by skromnym pracownikiem sklepu, restauracji, biura nieruchomoci, z comiesiczn pensj. Brandon Queen by kim wicej, zrealizowa marzenie wielu szkockich chopcw. Nie podlega prawom legalnego wiata. Sta si czci Systemu, aktywnym elementem klanu, kamoryst w penym znaczeniu tego sowa. Cho wystartowa przecie z niekorzystnej pozycji, urodziwszy si w Szkocji, gdzie wierzy si w jednowymiarow ekonomi, t banaln, do ktrej wszyscy maj dostp, z reguami i porakami, z konkurencj i cenami. Byem zaskoczony, e mj angielski zdeformowany woskim akcentem nie kojarzy im si z niewyda-rzonym emigrantem, z wt karykatur piciarza z Bronxu, Ja-ke'a La Motta, ani z intruzami naruszajcymi ich prawa, przybyymi, by wycisn z ich ziemi jak najwiksze profity. Oni syszeli w moim znieksztaconym angielskim echa absolutnej wadzy ekonomii, tej, ktra moe decydowa o wszystkim i o wszystkich, ktra nie stawia sobie ogranicze, nawet za cen doywocia lub mierci. Wydawao si to nieprawdopodobne, ale podczas naszej rozmowy przekonaem si, e znaj Mondragone, Secondigliano, Marano i Casal di Principe; znali je jakby z eposu o dalekim kraju, opowiedzianym przez kamorystw przewijajcych si przez ich miasto i restauracje, w ktrych pracowali. Urodzi si na ziemi kamorry znaczyo dla tych moich szkockich rwienikw mie przewag na starcie, by naznaczonym pitnem wypalonym na skrze, ktre pomagao traktowa wiat jako aren, gdzie biznes, bro, a nawet wasne ycie s rodkami do zdobycia pienidzy i wadzy, to znaczy tego, dla czego warto y i oddycha, co pozwala znajdowa si zawsze w centrum twoich czasw i niczym si nie przejmowa. Brandonowi Queenowi udao si, chocia nie urodzi si we Woszech, chocia nigdy nie widzia Kampanii, chocia nie przejecha setek kilometrw drogami przy budowach, wysypiskach mieci i fermach z bawolicami. Udao mu si osign wadz. Zosta kamoryst.

Ta rozronita midzynarodowa organizacja handlowa i finansowa zaciya na sprawnoci dziaania klanu na macierzystym terytorium. Augusto La Torre sprawowa rzdy silnej rki. Dziaa bez litoci, bo tylko w ten sposb mg doprowadzi klan do potgi. Bro w ogromnych ilociach sprowadza ze Szwajcarii. W stosunku do lokalnych politykw prowadzi rn taktyk w rnych okresach. Zacz od agresywnego sterowania przetargami na zamwienia publiczne, nastpnie przeszed do fazy utrzymywania sojuszw, sporadycznych kontaktw, dajc rozkrconym interesom czas na okrzepnicie, politykom za na podczepienie si pod jego biznesy. Rada gminna w Mondragone bya pierwsza we Woszech, ktr rozwizano w latach 90. z powodu infiltracji kamorry. W cigu wielu lat polityka i mafia nigdy si w tym miecie naprawd nie rozczyy. Neapolitaski kamoryst ukrywajcy si przed

wymiarem sprawiedliwoci znalaz w 2005 roku schronienie w domu kandydata do rady z listy partii burmistrza koczcego swoj kadencj. Przez dugi czas w radzie gminnej zasiadaa crka lokalnego policjanta oskaronego o ciganie haraczw w imieniu klanu La Torre. Augusto take w stosunku do miejscowych politykw by bezwzgldny. Kontestatorzy poczyna rodziny otrzymywali zawsze przykadow, okrutn kar. W wikszoci wypadkw uywano tej samej metody likwidacji przeciwnikw, dlatego w argonie kryminalnym zaczto j z czasem nazywa alla mondragonese. Polegaa na tym, e podziurawione dziesitkami ku ciao spuszczano do studni artezyjskiej w jakim odosobnionym miejscu, po czym wrzucano do niej granaty. Rozszarpane ciao przykrywaa mokra ziemia. Tak Augusto La Torre postpi z Antoniem Nu-gnesem, wiceburmistrzem z ramienia partii demokratyczno-chrzecijaskiej, ktry znikn bez ladu w 1990 roku. Nugnes nie zgadza si na to, by klan kierowa przetargami na zamwienia publiczne i bra bezporedni udzia w decyzjach politycznych i administracyjnych. Jednak Augusto La Torre nie chcia z nikim zawiera adnych ukadw. Pragn sam, osobicie prowadzi wszystkie moliwe interesy. Augusto La Torre zosta bossem Mondragone w bardzo modym wieku. W tej fazie swojej dziaalnoci nie powica wiele czasu na rozwaanie decyzji o akcjach militarnych. Najpierw kaza strzela, potem si zastanawia. Postawi sobie za cel zosta akcjonariuszem o najwikszych udziaach rozbudowujcej si kliniki prywatnej Incaldana. Nugnes posiada spory pakiet akcji tej kliniki, jednej z najbardziej prestiowych na obszarze midzy Lacjum a Kampani, pooonej o rzut kamieniem od Rzymu, majcej szans przycign zamon klientel z poudniowego Lacjum, z Costa Domizia oraz z Niziny Pontyjskiej, z terenw niedostatecznie wyposaonych w kompetentne struktury medyczne. Augusto umieci w zarzdzie kliniki swojego czowieka, przedsibiorc, ktry wzbogaci si na wysypiskach mieci. Boss chcia, eby to on wanie reprezentowa interesy rodziny w klinice. Nugnes sprzeciwi si temu, zrozumia bowiem, e klanowi nie chodzio tylko o udzia w duym interesie, ale o co wicej. La Torre wysa wtedy do Nugnesa swojego emisariusza z zadaniem zamania jego oporu i przekonania do proponowanych warunkw. Dla polityka reprezentujcego parti demokratyczno-chrzecijask wejcie w kontakt z bossem mafijnym, a nawet w ukady z jego potg militarn i ekonomiczn nie byo niczym niezwykym. Niezgoda na nawizanie z nim jakichkolwiek stosunkw znaczyaby tyle samo, co rezygnacja burmistrza Turynu z wszelkich kontaktw z zarzdem fabryki FIAT. Augusto La Torre by jednak fatalnym dyplomat i nie zaproponowa, e kupi za korzystn cen udziay w klinice. On chcia je otrzyma za darmo. W zamian zagwarantowa, e wszystkie jego firmy, ktre wygrayby przetargi na usugi zwizane z funkcjonowaniem kliniki: sprztanie, prowadzenie stowek, transport, ochron, bd pracowa z najwyszym profesjonalizmem i za korzystne ceny. Zapewni nawet, e jeeli klinika przejdzie w jego rce, bawolice z jego ferm bd daway mleko jeszcze lepsze ni zwykle na mozzarelle, w ktre bdzie zaopatrywa szpitaln kuchni. Nugnesa zabrano z jego gospodarstwa rolnego i zawieziono do wiejskiego domu w Falciano del Massico pod pretekstem spotkania z bossem. Wedug pniejszej relacji bossa, czekali tam na niego Jimmy albo raczej Girolamo Rozzera, Massimo Gitto, An-gelo Gagliardi, Giuseppe Yalente, Mario Sperlongano, Francesco La Torre oraz sam szef. Wiceburmistrz wysiad z samochodu. Augusto, jak sam pniej zezna, rozoy szeroko ramiona na jego powitanie i powiedzia do Jimmy'ego: - Chod, przyjecha wujek Antonio. Polecenie jasne i ostateczne. Jimmy od tyu wystrzeli do Nugnesa dwa razy, kule wbiy si w gow w okolicach skroni, sam boss poprawi robot. Ciao spucili do studni artezyjskiej na polach, na gboko 40 metrw, po czym wrzucili tam dwa granaty. Przez wiele lat nie wiadomo byo, co si stao z Antoniem Nugnesem. Z caych Woch nadchodziy sygnay, e widziano go w rnych miejscach, gdy on tymczasem lea w studni, przykryty tonami ziemi. Dopiero trzynacie lat

pniej Augusto i jego zaufani ludzie wskazali karabinierom miejsce, w ktrym naleao szuka szcztkw wiceburmistrza. Tego, ktry omieli si przeciwstawi rozwojowi przedsibiorstwa rodziny La Torre. Kiedy karabinierzy znaleli szcztki, stwierdzili, e nale do co najmniej dwch ludzi. Cztery koci piszczelowe, dwie czaszki, trzy rce. Przez ponad dziesi lat ciao Antonia Nugnesa spoczywao obok ciaa Yincenza Bocolato, kamorysty zwizanego z Raffa-ele Cutolem, ktry po jego klsce zbliy si do klanu La Torre. Na wyrok mierci zarobi sobie Boccolato listem wysanym z wizienia do swego przyjaciela, w ktrym ciko znieway Augusta. Boss natkn si na ten list przez przypadek, kiedy w salonie domu jednego ze swoich ludzi przeglda z nudw papiery lece w jakim kcie. Zauway tam swoje imi i, zaciekawiony, zacz czyta list peen obraliwych i krytycznych sw. Augusto wyda wyrok mierci na Yincenza Boccolato, zanim jeszcze skoczy lektur. Zadaniem wykonania egzekucji obarczy Angela Ga-gliardiego, ktry take kiedy nalea do klanu Raffaele Cutola. Mg by pewny, e Boccolato wsidzie do jego samochodu bez najmniejszych podejrze. Przyjaciele s najlepszymi killerami, wykonaj robot porzdnie i czysto, bo nie musz biega za ofiar, gdy ta ucieka, krzyczc ze strachu. Cicho, kiedy najmniej si tego spodziewa, luf pistoletu przytyka si do karku i po prostu si strzela. Boss chcia, eby egzekucje przebiegay w przyjacielskiej, intymnej atmosferze. Augusto La Torre nie mg znie myli, e kto mgby robi sobie z niego arty, nie mg absolutnie dopuci, eby kto, wypowiadajc jego imi, rozemia si przy tym. Nikt nie powinien sobie na to pozwala. Tymczasem Luigi Pellegrino, ktrego wszyscy nazywali Gigiotto, by jednym z tych, co lubi plotkowa na temat lokalnych osobistoci. Na ziemi kamorry to wcale nie naley do rzadkoci, e plotkuje si o seksualnych upodobaniach bossw, o orgiach organizowanych przez capozona, o puszczal-skich crkach mafijnych biznesmenw. Zwykle bossowie toleruj to, maj o wiele waniejsze sprawy na gowie, a poza tym to naturalne, e ycie ludzi wadzy wzbudza ciekawo. Gigiotto rozsiewa plotki o onie bossa, opowiada, e widzia j z jednym z najbardziej zaufanych ludzi Augusta. Widzia, jak na spotkania z kochankiem odwozi j osobisty kierowca bossa. Najwaniejsza osobisto klanu La Torre, ten ktry wszystkim rzdzi i wszystko kontroluje, jest rogaczem, i nawet tego nie zauway. Gigiotto opowiada te swoje historie z wci nowymi szczegami. Czy to bya prawda, czy te nie, w miecie przekazywano sobie z ust do ust plotk o onie bossa, ktra zdradza go z jego zaufanym czowiekiem, i wszyscy wiedzieli, kto j rozpuci: Gigiotto. Pewnego dnia Gigiotto szed chodnikiem po centrum Mondragone, kiedy usysza skuter jadcy dziwnie blisko krawnika. Gdy tylko uwiadomi sobie, e motor zwalnia, poderwa si do biegu. Ze skutera zaczto strzela, ale Gigiotto, biegnc zygzakiem midzy ludmi i latarniami, umkn przed kulami, cho killer siedzcy za motocyklist oprni cay magazynek. Wtedy motocyklista ruszy w pogo za uciekinierem, a dopad go w barze. Gigiotto prbowa schroni si za kontuarem, ale zabjca wyj pistolet i strzeli mu w gow w obecnoci dziesitek ludzi, ktrzy chwil po zabjstwie zniknli, cicho i szybko. Wedug dochodze o zabiciu Gigiotta zdecydowa Giuseppe Fragnoli, jeden z liderw klanu, nie pytajc nawet bossa o zgod, bo chcia jak najszybciej wyrwa ten zy jzyk, ktry oczernia jego szefa. W wyobraeniu Augusta Mondragone, okoliczne pola, wybrzee i morze powinny by jednym wielkim laboratorium pozostawionym cakowicie do dyspozycji jego oraz przedsibiorcw nalecych do jego konsorcjum, terytorium dostarczajcym materiau, ktry moe zamieni si w zysk. Boss klanu narzuci absolutny zakaz rozprowadzania narkotykw w Mondragone oraz na Costa Domizia. Polecenie o najwyszym priorytecie, ktre dotyczyo zarwno jego podwadnych, jak i wszystkich innych. Zakaz mia chroni miejscowych przed zgubnymi skutkami zaywania kokainy i heroiny, ale narodzi si przede wszystkim z obawy, e czonkowie klanu najniszej rangi, rozprowadzajc narkotyki, mogliby si wzbogaci na wasn rk, znajdujc w ten sposb do finansowej energii, by przeciwstawi si liderowi rodziny. Narkotyki sprowadzane przez klan La

Torre z Holandii byy dostarczane na rynek rzymski i nie miay absolutnie wstpu na terytorium klanu. Mieszkacy Mondragone musieli wsi do samochodu i przejecha si a do Rzymu, jeeli chcieli kupi haszysz, kokain lub heroin, w ktr zaopatryway stolic klany z Neapolu, Casalesi, a take sami kamoryci z Mondragone. Koty gonice za wasnym ogonem. Klan utworzy co w rodzaju komrki przeciwnarkotykowej, znanej pod skrtem GAD. Kiedy ludzie z GAD-u widzieli kogo ze skrtem w ustach, amali mu przegrod nosow; jeeli ona odkrywaa w kieszeni ma torebk z kokain, wystarczyo, eby daa o tym zna komu z GAD--u, a oni pomagali mu zerwa z naogiem, sprawiajc tgie lanie i zabraniajc wacicielom stacji benzynowych napenia bak jego samochodu, eby nie mg jedzi do Rzymu. Pewien emigrant z Egiptu, Hassa Fakhry, szczeglnie drogo zapaci za swoje oddanie heroinie. Pracowa przy winiach. Tych czarnych, casertaskich. Rzadka rasa, winie o bardzo ciemnej maci, ciemniejszej ni u bawow, niskie i wochate, z harmonijk tuszczu. Wyrabia si z nich znakomite kiebasy, smaczne szynki i wymienite kotlety. Praca przy oporzdzaniu wi jest nieludzka. Caymi dniami czyci si ajno i zarzyna prosiaki powieszone gow w d, zbierajc krew do miski. W Egipcie Hassa by kierowc, ale pochodzi z chopskiej rodziny, umia wic obchodzi si ze zwierztami. Ale nie ze winiami. By muzumaninem i winie wzbudzay w nim podwjny wstrt. Tak czy inaczej, lepiej oporzdza winie, ni caymi dniami zgarnia gnj bawolic, jak to robili Hindusi. winie wydalaj mniej ni poow tego, co wydalaj bawoy, a poza tym chlewy s nieporwnywalnie mniejsze ni obory. Wszyscy Arabowie o tym wiedz i zgadzaj si na prac przy winiach, by nie mdle ze zmczenia przy oporzdzaniu bawow. Hassa zaczai zaywa heroin, jedzi pocigiem do Rzymu, kupowa dziaki i wraca do swojego chlewu. Wkrtce uzaleni si od narkotykw i nie wystarczao mu pienidzy, wic jego dealer poradzi mu, eby sprbowa rozprowadza narkotyki w Mondragone, gdzie nikt ich dotd nie sprzedawa. Zgodzi si i zacz wystawa z towarem pod barem Do-mizia". Szybko znalaz klientw i zarabia w dziesi godzin tyle, co przez sze miesicy pracy przy winiach. Wystarczy jednak jeden telefon waciciela baru, eby przerwa t dziaalno. Tak to si robi w tych stronach: dzwoni si do znajomego, ktry dzwoni do kuzyna, ktry powiadamia ktrego z powinowatych, a ten ju wie, komu przekaza informacj. acuch, o ktrym wiadomo tylko, gdzie si zaczyna i gdzie si koczy. Po paru dniach ludzie z GAD-u udali si prosto do jego domu. Nie chcieli, eby uciek im midzy winie i bawoy, bo wtedy sami musieliby biega po bocie i ajnie, przez domofon podali si wic za policjantw. Wsadzili go do samochodu i pojechali, ale inn drog ni ta, ktra prowadzia na komisariat. Kiedy tylko Hassa Fakhry zrozumia, e jedzie na mier, dosta dziwnego ataku alergii. Jakby strach wywoa wstrzs anafiaktyczny; jego ciao spucho, wygldao to tak, jakby kto gwatownie wpompowa w nie powietrze. Sam Augusto La Torre opowiada sdziemu, e by zaskoczony jego przemian: oczy Egipcjanina zmniejszyy si, jakby jaka sia wsysaa je do czaszki, pory wydzielay pot gsty jak mid, a z ust toczya si lina o konsystenq'i twaroku. Zabio go omiu mczyzn, ale strzelio do niego tylko siedmiu. wiadek koronny, Mario Sperlongano, wyzna podczas przesuchania: Wydawao mi si zupenie nieporzebne strzela do trupa". Ale tak byo zawsze, Augusto by szczeglnie wraliwy na punkcie swojego imienia i tego, co ono symbolizowao. Musia mie zawsze obok siebie, na kadej akcji, wszystkich swoich legionistw, legionistw kamorry. Przy egzekuq'ach, ktre mogy by wykonane rkami jednego czy najwyej dwch katw, musieli bra udzia wszyscy jego najbardziej zaufani ludzie. Czsto wymaga od kadego z obecnych, eby odda strza nawet wtedy, jeli ofiara dawno ju nie ya. Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego. Augusto uwaa, e wszyscy jego ludzie powinni uczestniczy w akcjach, nawet kiedy to byo zupenie zbyteczne. Obawa, e kto mgby si wycofa, kazaa mu dziaa zawsze w grupie. Mogo si przecie zdarzy, e interesy, jakie klan prowadzi w Amsterdamie, Aberdeen, Londynie czy Caracas zrobi na ktrym z ka-morystw

zbyt silne wraenie i przyjdzie mu ni z tego, ni z owego do gowy, eby sprbowa dziaa na wasn rk. Tutaj bestialstwo ma ogromne znaczenie w interesach; rezygnacja z niego oznacza utrat wszystkiego. Po zmasakrowaniu ciaa Fakhry strzaami pokuli je gsto igami strzykawek do insuliny, takich samych, jakich uywaj heroinici. Komunikat zapisany na skrze, ktry wszyscy od Mondragone po Formie na pewno od razu waciwie odczytaj. Boss nie robi dla nikogo wyjtkw. Kiedy Paolo Montano zwany Zumpariello, jeden z najbardziej zaufanych czonkw brygady ogniowej klanu, zacz narkotyzowa si kokain i nie potrafi przesta, Augusto poleci jego przyjacielowi, Ernestowi Cornacchii, umwi go z nim na spotkanie w o-puszczonym wiejskim domu. Cornacchia mia wystrzeli do Zum-pariella cay magazynek pistoletu, ale Zumpariello sta zbyt blisko Augusta i kamorysta obawia si, e zrani bossa. Widzc jego wahanie, boss wycign swj pistolet i zabi Montana. Jeden z naboi trafi rykoszetem w biodro Cornacchii, kamorysty, ktry wola sam zarobi kulk, ni ryzykowa, e zrani bossa. Zumpariello take zosta wrzucony do studni artezyjskiej i wysadzony w powietrze, olla mondragonese. Legionici zrobiliby wszystko dla Augusta La Torre, wic poszli za nim nawet wtedy, gdy zosta wiadkiem koronnym. Boss zdecydowa si na ten krok w styczniu 2003 roku, po aresztowaniu jego ony. Zoy zeznania obciajce jego samego oraz jego najbardziej zaufanych ludzi odpowiedzialnoci za mier okoo czterdziestu osb, wskaza na polach otaczajcych Mondragone miejsca, w ktrych naleao szuka szcztkw cia rozerwanych granatami na dnie studzien, przyzna si do dokonania dziesitek wymusze rozbjniczych. Jego zeznania koncentroway si raczej na militarnych akcjach klanu ni na jego dziaalnoci gospodarczej. Krtko potem najwierniejsi: Mario Sperlongano, Giuseppe Yalente, Girolamo Roz-zera, Pitro Scuttini, Salvatore Oabona, Ernesto Cornacchia i An-gelo Gagliardi poszli w jego lady. Bossowie kamorry, kiedy ju znajd si za kratkami, musz milcze, jeeli chc zachowa autorytet i formaln wadz, chocia rygor cikiego wizienia nie pozwala na bezporednie kierowanie klanem. Ale przypadek Augusta La Torre jest szczeglny. Poniewa jego ludzie postpili tak samo jak on, nie musia si obawia, e kto zacznie mordowa czonkw jego rodziny, mszczc si za zdrad. Zreszt wsppraca Augusta La Torre z wymiarem sprawiedliwoci nie nadwyr-ya zbytnio potgi imperium ekonomicznego klanu z Mondragone. Pomoga jedynie w odtworzeniu dynamiki zabjstw oraz historii zorganizowanej przestpczoci na wybrzeu poudniowego Lacjum oraz prowincji Caserty. Jak wielu bossw kamor-ry, Augusto La Torre mwi o przeszoci. Bez skruszonych" kamorystw historia kryminalnej wadzy nie zostaaby nigdy napisana. Prawda faktw, szczegy, mechanizmy wydarze bez skruszonych" bandytw wychodz na jaw dopiero po dziesiciu, dwudziestu latach. To tak, jakby czowiek dowiadywa si dopiero po swojej mierci, jak dziaay jego narzdy.

Wsppraca Augusta La Torre oraz czonkw jego sztabu gwnego z wymiarem sprawiedliwoci moe mie straszne konsekwencje. Jeli za swoje zeznania kamoryci zyskaj zagodzenie wymiaru kary, moe si zdarzy, e kierownictwo klanu La Torre w cigu zaledwie kilku lat znajdzie si na wolnoci i zacznie na nowo korzysta ze swojej nienaruszonej wadzy ekonomicznej, przenoszc j na stae do sfery legalnej, a wadz militarn przekazujc innym, na przykad klanom albaskim. Wyglda na to, e zdecydowali si wykorzysta swoj znajomo faktw i przekaza je z zgodnie z prawd, z najdrobniejszymi szczegami, eby unikn kary doywotniego wizienia lub mierci przy zmianach w kierownictwie klanu i mc dalej wygodnie y z legalnej dziaalnoci. Augusto nie potrafi znie ycia w celi, nie byby w stanie wytrzyma dziesitek lat w zamkniciu jak wielcy bosso-wie, przy ktrych wyrs. Domaga si, eby wizienna kuchnia respektowaa jego wegetariask diet, skierowa te prob do lokalnej telewizji w Umbrii, gdzie znajdowao si jego wizienie,

eby nadano w dowolnym terminie, wieczorow por, przed snem, wszystkie trzy czci Ojca chrzestnego. By bowiem Augu-sto La Torre wielkim mionikiem kina, a w celi nie mg mie magnetowidu. Decyzja lidera klanu z Mondragone o podjciu wsppracy z wymiarem sprawiedliwoci wzbudzaa w prokuratorach zawsze mieszane uczucia. Ich zdaniem boss nie by w stanie zrezygnowa z roli superbossa. Wydawao si, jakby jego nowa pozycja, pozycja skruszonego" kamorysty, bya dla niego tylko inn form sprawowania wadzy. wiadczy o tym moe list, jaki stara! si przekaza swojemu wujkowi. Uspokaja go w nim, e ochroni go przed wmieszaniem w sprawy klanu, nie zaniedbuje jednak sposobnoci, by zamieci w nim otwart grob oraz przestrzec adresata i dwch innych krewnych przed dopuszczenierr do powstania w Mondragone sprzysienia przeciw bossowi Twj zi i jego ojciec czuj si bezpieczni pod ochron ludzi ktrzy wyprowadzaj na spacer swoje wasne zwoki". Boss, chocia skruszony", wysya z wizienia w Auili proby o pienidze, potrafi te, pomimo cisych kontroli, poprze* matk i swojego kierowc, Pietra Scuttiniego, przesya rozkaz} i dania. dania te, zdaniem prokuratury, nie byy niczym in nym jak szantaami i wymuszeniami. Sowa listu skierowanegc do waciciela jednej z najwikszych serowarni na Costa Domi zia, cho grzeczne i uprzejme, wiadcz o tym, e ich autor wcii jeszcze czuje si panem jego ycia i mierci: Drogi Peppe, prosz Ci o wielk przysug, bo jestem w du ych kopotach. Prosz Ci o pomoc w imi naszej starej przyja ni, z adnego innego powodu, i nawet jeeli mi odmwisz, mo esz by pewny, e zawsze bd si stara ci obroni. Potrzebuj* pilnie 10 tysicy euro, nastpnie za musisz mi da zna, czy mo esz mi przesya miesicznie 1000 euro, ktrych potrzebuj, eb) mc przebywa z moimi dziemi...". Poziom ycia, do jakiego byli przyzwyczajeni czonkowie ro dziny La Torre bardzo si rni od poziomu egzystencji, jaki pa stwo zapewnia wiadkom koronnym. Zrozumiaem, jakimi kapi talami obracaa rodzina, dopiero po lekturze listy dbr zasekwestrowanych w 1992 roku z nakazu prokuratury w Santa Maria Capua Yetere. Zabezpieczono wtedy nieruchomoci, ktrych dzisiejsza warto wyniosaby okoo 230 milionw euro oraz dziewitnacie przedsibiorstw wartych okoo 323 miliony euro, do ktrych naley doda nastpne 133 miliony euro, na jakie wyceniono ich wyposaenie. Obiekty wyszczeglnione na licie znajdoway si na Costa Domizia, midzy Neapolem a Gaet. Bya wrd nich serowarnia, cukrownia, cztery supermarkety, dziewi nadmorskich willi, rozlege tereny z zabudowaniami, luksusowe samochody i motocykle. Kady z zakadw produkcyjnych zatrudnia okoo szedziesiciu osb. W nakazie sdowego sekwestru figurowaa rwnie spka, ktra wygraa przetarg na zbieranie mieci i odpadw z terenu gminy Mondragone. Sdowy sekwestr by gigantyczn akcj, ktra dotyczya ogromnego potencjau gospodarczego. Potencja ten jednak by niczym w porwnaniu w rzeczywistym obrotem finansowym klanu. Zajto midzy innymi ogromn will, o ktrej mwio si nawet w Aberdeen. Cztery poziomy na nadmorskim klifie, blisko play Ariana w Gaecie, z basenem wyposaonym w podwodny labirynt, zaprojektowana na wzr willi Tyberiusza. Nie tego, ktry by ojcem bossa klanu z Mondragone, ale cesarza rzymskiego, ktry przenis si na Capri i stamtd rzdzi imperium. Nigdy nie byem w tym domu, o istnieniu tego imperialnego mauzoleum dowiedziaem si z plotek oraz z akt sdowych. Morskie wybrzee w tej okolicy mogoby by rozlegym polem do popisu dla zdolnych architektw o oryginalnych pomysach. Zamiast tego z czasem powstay tam bezadne skupiska byle jakich domkw letniskowych, wzniesionych w popiechu, by przycign turystw z poudniowego Lacjum i z Neapolu. Bez planu przestrzennego zagospodarowania, bez zezwole. Skoczyo si na tym, e w domkach letniskowych od Castelvolturno po Mondragone zamieszkali imigranci z Afryki, a zaprojektowane na papierze

parki oraz tereny, na ktrych miay by wybudowane nastpne osiedla domkw, zamieniy si w nielegalne wysypiska mieci. Ani jednej oczyszczalni ciekw w adnej z nadbrzenych miejscowoci. Zamiecone plae opukiwane przez brzowaw wod morsk. W cigu zaledwie kilku lat znikna najmniejsza nawet szansa na zachowanie pikna tych okolic. Latem niektre lokale na Costa Domizia zamieniaj si w prawdziwe burdele. Niektrzy z moich znajomych, przygotowujc si na wieczorne polowanie, pokazywali sobie pust przegrdk w portfelu, bez prezerwatywy. Do Mondragone mona byo spokojnie pojecha na bzykanko bez kondomu. To Augusto La Torre by kondomem Mondragone. Boss postanowi roztoczy kontrol take nad zdrowiem fizycznym swoich poddanych. Mondragone stao si enklaw, do ktrej nie miaa dostpu zakana choroba wzbudzajca w ludziach najwikszy strach. Podczas gdy na caym wiecie AIDS zbiera coraz wicej ofiar, pnocna cz prowincji casertaskiej pozostawaa pod cis kontrol. Klan skrupulatnie sprawdza wszystkie analizy. Prowadzi list zaraonych, jego teren musia by czysty. Od razu wic dowiedziano si, e jeden z kamorystw pozostajcy w bliskich stosunkach z Augustem, Fernando Brodella, by nosicielem wirusa HIV. Mg stanowi spore niebezpieczestwo, bo utrzymywa stosunki z miejscowymi dziewcztami. Nikt nie pomyla o tym, eby skierowa go do dobrego lekarza czy zapaci za kuracj. Na to mogli liczy na przykad czonkowie klanu Bidognet-ti, ktrym klan pokrywa koszty operacji w najlepszych europejskich klinikach i koszty leczenia u najzdolniejszych lekarzy. Brodella zosta zamordowany z zimn krwi. Likwidowa chorych, eby przeszkodzi rozprzestrzenianiu si zarazy - taki by rozkaz klanu. Choroba zakana, ktra w dodatku jest przekazywana trudn do upilnowania drog kontaktw seksualnych, moga by wyeliminowana tylko poprzez odseparowanie osb zakaonych. Mona mie gwarancj, e chorzy nikogo nie zara, jeeli odbierze si im ycie. Inwestycje klanu w Kampanii te musiay mie wszelkie gwarancje. La Torre kupili dom w Anacapri, w ktrym mia siedzib miejscowy posterunek karabinierw. W ten sposb mogli by pewni, e comiesiczne komorne bdzie wpywao punktualnie. Kiedy jednak zorientowali si, e zarobi wicej, wynajmujc dom turystom, nie przeduyli karabinierom umowy wynajmu, podzielili go na sze apartamentw, z ogrodem i parkingiem i przeksztacili go w orodek wypoczynkowy. Zanim pojawia si An-tymafia i go zasekwestrowaa. Inwestycje czyste, bezpieczne, bez ryzyka podejrzenia o spekulacj.

Po tym, jak Augusto La Torre rozpocz wspprac z wymiarem sprawiedliwoci, nowy boss klanu, Luigi Fragnoli, zaufany czowiek Augusta, zaczai mie problemy z niektrymi kamory-stami, jak na przykad z Giuseppe Mancone, zwanym Rambo. Lekkie podobiestwo do Sylvestra Stallone, minie napompowane w siowni i pragnienie rozkrcenia narkotykowego interesu. Mgby w szybkim czasie usun starych bossw, ktrych autorytet zosta powanie osabiony po podjciu wsppracy z policj. Wedug ustale Prokuratury Antymafii, klan La Torre wystosowa do klanu Birra z Ercole prob o wypoyczenie paru killerw. I tak w sierpniu 2003 roku pojawili si w Mondragone dwaj mordercy z Ercole. Przyjechali na jednym z tych duych skuterw, ktre nie s moe najwygodniejsze w uyciu, ale za to wygldaj tak gronie, e trudno z nich zrezygnowa w akcjach. Nigdy wczeniej nie byli Mondragone, ale bez trudu stwierdzili, e osoba, ktrej szukaj, jest w barze Roxy", jak zwykle. Skuter zatrzyma si. Zsiad z niego mody mczyzna, podszed pewnym krokiem do Rambo, wystrzeli do niego cay magazynek i wrci na siedzenie motoru. W porzdku? Zaatwione? Tak, zaatwione. Jed ju, jed. Niedaleko baru staa grupka modych kobiet, ktre umawiay si wanie na wito fermgosto 15

sierpnia. Na widok zbliajcego si szybkim krokiem mczyzny od razu odgady, na co si zanosi. Potem te nie pomyliy odgosu strzaw z haasem petard. Rzuciy si na ziemi, z twarzami zwrconymi do chodnika, w obawie, e killer uzna je za potencjalnych wiadkw. Ale jedna z nich nie przymkna oczu. Jedna z nich patrzya na kille-ra, nie rozpaszczya piersi na asfalcie, nie zakrya sobie twarzy rkami. Bya przedszkolank, miaa trzydzieci pi lat. Kobieta zoya zeznania, opowiedziaa szczegy wydarzenia, opisaa zbrodniarza. Wrd dziesitek powodw, dla ktrych moga wybra milczenie, uda, e nic si nie stao, wrci do domu i y tak samo jak przedtem, by strach, a take poczucie daremnoci takich gestw, ktre mog najwyej doprowadzi do aresztowania killera, jednego z wielu. Jednak przedszkolanka z Mondragone, wrd rozlicznych przyczyn, dla ktrych powinna wybra milczenie, znalaza jedn motywacj, ktra zwyciya: prawda. Prawda, jako co najbardziej naturalnego, jak codzienny gest, oczywista i potrzebna jak oddychanie. Zoya zeznania, nie dajc niczego w zamian. Nie zadaa miesicznej pensji ani o-chrony, nie wyznaczya ceny za swoje sowa. Powiedziaa to, co widziaa, opisaa twarz killera, wystajce koci policzkowe i gste brwi. Po strzelaninie skuter bdzi po miecie, wjeda w zamknite uliczki, zawraca, zmienia kierunek. Mordercy nie zachowywali si jak profesjonalici, raczej jak jacy zwariowani turyci. Podczas procesu, ktry by moliwy tylko dziki zeznaniom przedszkolanki, na doywotnie wizienie zosta skazany Salvatore Cefariello, dwadziecia cztery lata, killer wynajmowany do mokrej roboty przez klan z Ercolano. Prokurator, ktry przesucha mod przedszkolank, nazwa j r na pustyni", r, ktra wyrosa na ziemi, gdzie prawda naley do tych, ktrzy maj wadz, gdzie prawd rzadko mona usysze i gdzie najczciej suy ona jako towar wymienny w zamian za osobist korzy. A jednak to zeznanie zmienio jej ycie na gorsze. Stao si tak, jakby zaczepia nitk o gwd i jakby cae jej ycie pruo si teraz, w miar rozwoju wypadkw sprowokowanych jej odwanym zeznaniem. Miaa wkrtce wyj za m, ale narzeczony j porzuci, stracia prac, zostaa przeniesiona do miejscowoci, w ktrej atwiej byo zapewni jej ochron i dostawaa od pastwa pensj w wysokoci minimum socjalnego, cz rodziny zerwaa z ni kontakty, a jej spada na ramiona bezgraniczna samotno. Samotno, ktra eksploduje w codziennym yciu, kiedy chcesz zataczy, a nie masz z kim, kiedy nikt nie odpowiada na twoje telefony, a przyjaci zostaje coraz mniej, a w kocu nikt ju si do ciebie nie odzywa. Spotkao j to nie dlatego, e jej zeznanie wzbudzio w ludziach strach, nie dlatego, e jej oskarenie mordercy wywoao oburzenie. Logika zmowy milczenia, logika o-merty nie jest taka prosta. Gest modej nauczycielki by dla ludzi nie do przyjcia dlatego, e wykonaa go instynktownie, jakby to bya najnaturalniejsza rzecz pod socem, jedyna moliwa. Spontanicznym oskareniem mordercy udowodnia, e wierzy w istnienie prawdy. A na tej ziemi, gdzie prawd jest tylko to, na czym si zarabia, a kamstwem to, na czym si traci, taka postawa jest dla ludzi niezrozumiaa. Dlatego otaczajcy j ludzie poczuli si niezrcznie, jakby obnaeni pod spojrzeniem kobiety, ktra sprzeciwia si tym samym reguom, na ktre oni zawsze si zgadzali. Zgadzali si, nie czujc wstydu, bo c, tak ju musi by. Tak byo zawsze i samemu niczego si nie zmieni, lepiej wic da sobie spokj, i t sam drog co zwykle i y tak, jak ci na to pozwalaj.

W Aberdeen zobaczyem na wasne oczy rozmiary sukcesu woskiej przedsibiorczoci. Przypatrywanie si tym odlegym odgazieniom, kiedy zna si korzenie, z ktrych wyrastaj, robi na czowieku niesamowite wraenie. Nie wiem, jak to opisa, ale kiedy masz przed sob wszystkie te restauracje, biura, domy i towarzystwa ubezpieczeniowe, czujesz si, jakby kto zapa ci za ydki i podnis wysoko, odwracajc gow w d i potrzsa tob silnie, a wypadn ci z kieszeni

wszystkie drobiazgi, drobne monety, klucze od mieszkania i wszystko, co moe wydosta si z kieszeni i z ust, nawet dusza, jeeli daoby si j sprzeda i na niej zarobi. Odgazienia kapitau rozeszy si promienicie we wszystkich kierunkach, wchaniajc energi z korzeni. Wiedzie o tym to nie to samo, co zobaczy. Odprowadziem Mattea na rozmow kwalifikacyjn. Oczywicie przyjto go do pracy. Chcia, ebym zosta z nim w Aberdeen. - Roberto, pomyl tylko, tutaj wystarczy by tym, kim si jest naprawd. Matteo musia pochodzi z Kampanii, jeeli mia by oceniany w Aberdeen tylko na podstawie swojego curriculum, swojego dyplomu, swojej chci do pracy. To samo pochodzenie, ktre w Szko-qi stawiao go na rwni z wszystkimi innymi, we Woszech sprawiao, e uwaano go za czowieka wybrakowanego, bez protekcji, bez wartoci, przegranego na samym starcie, bo nie ustawi swojego ycia na waciwym torze. Matteo nagle wybuchn radoci, jakiej nigdy u niego nie widziaem. Im bardziej rozpala si jego entuzjazm, tym wiksza melancholia mnie ogarniaa. Nigdy nie umiaem czu si daleki, wystarczajco daleki od ziemi, na ktrej si urodziem, nie czuem si daleki od ludzkich zachowa, ktrych nienawidziem, daleki od mechanizmw, ktre miadyy ludzkie ycia i ludzkie marzenia. Kiedy rodzisz si w pewnych miejscach, jeste jak pies myliwski, ktry od szczeniaka czuje w nosie zapach zajca. Biegniesz za zajcem, cho wcale tego nie chcesz, a kiedy ju go dogonisz i moesz go zapa, zaciskasz zby i pozwalasz, eby uciek. Potrafiem znajdowa trop, ledzi z nieuwiadomionym, obsesyjnym uporem szlaki i drogi i nieznonie atwo ogarnia rozumem terytoria podboju. Pragnem ju tylko wyjecha ze Szkocji. Wyjecha i nigdy tam nie wraca. Zrobiem to tak szybko, jak to byo moliwe. W samolocie nie potrafiem zasn. Duchota i ciemno za oknami ciskay mnie za gardo jak ciasno zawizany krawat z wzem na wysokoci jabka Adama. Moliwe, e uczucie klaustrofobii nie byo spowodowane tylko minimalnymi rozmiarami samolotu i ciasnym siedzeniem ani ciemnoci za oknem, ale raczej wraeniem, e jestem wcinity w rzeczywisto podobn do kurnika penego godnych, stoczonych ptakw gotowych je, eby potem zosta zjedzonymi. Jakby wszystko byo jednolit przestrzeni, w ktrej wszdzie uywa si tego samego, przez wszystkich zrozumiaego jzyka. Jakby wszdzie byo tak samo, a zatem u-cieczka jest niemoliwa i wiesz, e albo wemiesz udzia w wielkiej bitwie, jaka rozgrywa si wok ciebie, albo nie bdziesz istnie. Wracaem do Woch, a w gowie miaem obraz dwch torw przystosowanych do niewyobraalnych prdkoci, po ktrych w jednym kierunku podruj kapitay, eby zasili wielk gospodark europejsk, a w drugim, na poudnie, przewozi si to, co gdzie indziej przeszkadza. Wszystko to wjeda i wyjeda przez nacignite oczka gospodarki otwartej oraz elastycznej i, dziki stale powtarzajcemu si cyklowi transformacji, moe tworzy potg i dobrobyt gdzie daleko od miejsc, w ktrych ten cykl si rozpoczyna, nie wpywajc w najmniejszym nawet stopniu na ich rozwj. mieci wzdy brzuch Poudnia Woch jak cia. Ale ten brzuch nigdy adnej ciy nie donosi, poroni pienidze, po czym zaraz zalgnie si w nim nowy pd. I znowu poroni, i znowu si wez-dmie, a ciao ulegnie zniszczeniu, arterie si zamkn, oskrzela zatkaj, poczenia nerwowe si przerw. Wci i wci, i wci.

Ziemia pomieni

Nie jest trudno wyobraa sobie rne rzeczy. Stworzenie w mylach wizerunku czowieka, gestu albo czego, co nie istnieje, nie jest skomplikowane. Nawet przedstawienie sobie wasnej mierci nie stanowi duego problemu. Naprawd trudno jest dopiero wyobrazi sobie system ekonomii we wszystkich jej przejawach. Strumienie kapitau, stopy procentowe, kontraktacje, dugi, inwestycje. Bez twarzy, ktrych obraz stanowiby dla wyobrani punkt oparcia, bez konkretw, ktre utkwiyby w pamici. Mona wyobrazi sobie rne efekty dziaa gospodarczych, ale nie przychody pienine, konta bankowe, pojedyncze operacje finansowe. Kiedy prbujesz wyobrazi sobie system ekonomii, zwykle koczy si na tym, e zaciskajc silnie oczy dla lepszej koncentracji, widzisz na ekranie powiek jedynie psychodeliczne deformacje. Ja jednak uparcie staraem si zwizualizowa go w mylach, z nadziej, e odda sens procesu produkcji i sprzeday, kupna i obniek cen, chocia na prno szukaem jakiego jasnego schematu, zwizego organigramu, ikonicznego symbolu. By moe jedynym sposobem na wyobraenie sobie systemu ekonomii jest sprawdzenie, co gospodarka zostawia na swojej drodze, co porzuca za sob jak paty martwej skry, nie zatrzymujc ani na chwil swego biegu. Wysypiska mieci s najbardziej konkretnym emblematem kadego cyklu ekonomicznego. Gromadzi si na nich wszystko to, co zostao wytworzone. S nastpstwem konsumpcji, czym wicej ni lad, jaki kady produkt zostawia na skorupie ziemskiej. Poudnie kraju jest kocow met odpadw toksycznych, niepotrzebnych resztek, odchodw produkcji. Wedug ustale Legam-biente, najwikszej organizacji pozarzdowej zajmujcej si we Woszech ochron rodowiska naturalnego, gdyby zebra razem niezarejestrowane odpady, osignyby one ciar 14 milionw ton i utworzyyby gr o wysokoci 14 600 metrw usypan na powierzchni trzech hektarw. Mont Blanc mierzy 4810 metrw, Mount Everest 8844 metry. Ta gra mieci, ktrych ladu nie znajdziesz w adnym oficjalnym wykazie, byaby najwiksz gr na kuli ziemskiej. I tak wanie wyobraziem sobie DNA systemu ekonomicznego, operacje handlowe, rachunki buchalterw, dywidendy z zyskw - w postaci ogromnej gry mieci. Kawaki tej gry, jak po jakiej gigantycznej eksplozji, le porozrzucane w wikszoci na poudniu Woch, w czterech regionach o najwyszym wskaniku przestpstw przeciwko rodowisku naturalnemu: w Kampanii, Kalabrii, Apulii i na Sycylii. To te same regiony, w ktrych dziaa najwicej organizacji przestpczych, gdzie wskanik bezrobocia jest najwyszy i skd pochodzi najwicej kandydatw do akademii wojskowych i do pracy w policji. To zawsze ta sama lista, od lat, niezmiennie. W trzech ostatnich dekadach ziemia casertaska midzy rzek Garigliano a jeziorem Patria, obszar wadzy klanu Mazzoni, wchona tony odpadw, toksycznych i zwykych. Tereny najbardziej dotknite skutkami kupczenia trucizn le midzy Grazzanise, Cancello Arnone, Santa Maria La Fossa, Castelvoltur-no i Casal di Principe, na powierzchni 300 kilometrw kwadratowych oraz w okolicach Neapolu, midzy Giugliano, Qualiano, Yillarica, Nola, Acerra i Marigliano. Nigdzie indziej w zachodnim wiecie nie skaduje si wicej nielegalnych mieci i trujcych odpadw ni tutaj. Ten biznes przynis w cigu czterech lat klanom i ich porednikom zysk w wysokoci 44 miliardw euro i zanotowa w ostatnich latach wzrost na poziomie 29,8 procent, porwnywalny tylko ze wzrostem obrotu na rynku handlu kokain. Od koca lat 90. klany kamorry prowadz w skali caego kontynentu w brany gospodarki odpadami. Ju w 2002 roku w raporcie parlamentarnym Ministerstwa Spraw Wewntrznych odnotowano przejcie od prostego zbierania mieci do zawierania midzy pewnymi firmami z brany porozumie, ktrych celem byo przejcie penej kontroli nad caym cyklem gospodarki odpadami. Obydwa odgazienia klanu Casalesi, zarwno cz dowodzona przez Sandokana, jak grupa prowadzona przez Fran-cesca Bidognettiego, alias Cicciotto di Mezzanotte, podzieliy midzy siebie biznes mieciowy, ktry daje tak nieograniczone moliwoci, e pomimo staych napi nigdy nie doszo midzy nimi na tym tle do otwartych konfliktw. A Casalesi

nie s sami. Jest te klan Mallardo z Giugliano, wyjtkowo sprawnie transferujcy do strefy legalnej dochody z nielegalnych interesw, ktry sprowadza na swj teren ogromne iloci odpadw. Niedaleko Giugliano odkryto niedawno opuszczone kamienioomy zamienione w nielegalne skadowisko mieci. Stosy odpadkw, ktre mogyby wypeni okoo dwudziestu omiu tysicy tirw. Gdyby wszystkie te zaadowane mieciami tiry stay jeden za drugim, dotykajc si zderzakami, zajyby drog od Caserty do Mediolanu. Bossowie nie mieli adnych wewntrznych oporw przed nasczaniem rodzinnej ziemi trucizn, przed zanieczyszczaniem terenw otaczajcych ich wspaniae wille. ycie mafijnego bossa jest krtkie, dominacja klanu, stale zagroona aresztowaniami, faidami, zamachami i wyrokami doywocia, nie moe trwa dugo. Obsianie wasnej ziemi mieciami, otoczenie rodzinnych miast grami odpadw toksycznych moe stanowi problem tylko dla kogo, kto liczy na dusze panowanie i kto posiada minimalne choby poczucie odpowiedzialnoci spoecznej. W biznesach robionych tu i teraz nie bierze si pod uwag ich odlegych, negatywnych skutkw, liczy si tylko jak najwyszy zysk. Kierunek handlu mieciami jest przewanie ten sam: pnoc-poudnie. Od koca lat 90. z Brescii wyjechao 18 tysicy ton odpadw toksycznych, kor potem zostay wyadowane midzy Neapolem a Ca-sert, za milion ton w cigu czterech lat dostao si do Santa Maria Capua Yetere. Po rozdrobnieniu mieci komunalnych w zakadach utylizacji odpadw w Mediolanie, Pawii i Pizie wysyano je nastpnie do Kampanii. Prokuratury w Neapolu i w Santa Maria Capua Yetere, dziki dochodzeniom koordynowanym przez oskaryciela publicznego Donata Ceglie, odkryy w styczniu 2003 roku, e w cigu czterdziestu zaledwie dni do Trentola Ducenta niedaleko Caserty przywieziono z Lombardii ponad 6,5 tysica ton odpadw. Na polach w prowincjach Neapolu i Caserty znajdziesz kady rodzaj mieci, s jak papierek lakmusowy przemysu woskiego. Odwiedzajc wysypiska i nieczynne wyrobiska pene mieci, mona przekona si, jaki los spotka wyroby przemysowe wyprodukowane we Woszech w cigu ostatnich kilkudziesiciu lat. Zawsze lubiem jedzi na mojej vespie przy wysypiskach, po drogach zalanych grubo betonem, eby umoliwi dojazd mieciarek. To jakby oglda pozostaoci minionych cywilizacji, warstwy operacji handlowych; patrze na piramidy produkcji i wyobraa sobie, ile kilometrw przebyy wszystkie te odpady przywiezione z najprzerniejszych miejsc pochodzenia. Wszystko to, co nie jest ju nikomu potrzebne, na tej ziemi dostanie obywatelstwo. Zdarzyo si kiedy, e pewien rolnik ora traktorem niedawno zakupiony kawaek ziemi. W pewnym momencie silnik zacz si krztusi, jakby gleba w tym miejscu bya twardsza ni gdzie indziej. Niespodziewanie pod lemieszem ukazay si strzpy papieru. To byy pienidze. Tysice banknotw, setki tysicy. Rolnik zeskoczy z traktora i zaczai gorczkowo zbiera kawaki pienidzy, jakby to by zodziejski up, ukryty po jakim napadzie. Tymczasem byy to tylko tony pocitych, wyblakych banknotw Banku Woskiego, ktre wyszy z obiegu. Liry skoczyy swj ywot pod ziemi, ow zawarty w resztkach starego rodka patniczego pozostanie na polu kalafiorw. Niedaleko Yillaricca karabinierzy odkryli nielegalne skadowisko papierowych cierek uywanych do czyszczenia krowich wymion w setkach gospodarstw hodowlanych w Lombardii, Emilii--Romanii i Wenecji Euganejskiej. Krowie wymiona musz by czsto czyszczone, dwa, trzy albo cztery razy dziennie. Oborowi musz je przeciera za kadym razem, gdy podczaj do nich przyssawki dojarki mechanicznej. Krowy czsto dostaj infekcji, ich wymiona wydzielaj wtedy rop i krew. Ale dalej s dojone, trzeba je tylko czyci co p godziny, w przeciwnym razie ropa i krew moe si dosta do mleka i zmarnuje ca cystern. Kiedy przejedaem obok wzgrz utworzonych z krowich cierek, czuem zapach skwaniaego mleka. Moe to bya tylko autosugestia, moe tawy kolor papierowej gry wpyn na moje zmysy. Faktem jest, e skadowane przez dziesitki lat mieci zmieniy zapach tej ziemi, przeksztaciy naturalne formy terenu, utworzyy nieistniejce wczeniej wzgrza i wypeniy mas o nowej konsystencji gry nadgryzione kamienioomami. Spacerujc po bezdroach Kampanii, poznaje si zapachy wszystkich

produktw przemysowych. Widok tej ziemi wymieszanej z krwi yln i ttnicz przemysu kojarzy si z kul plasteliny, jak dzieci czasem zlepiaj z rnokolorowych resztek. Niedaleko Grazzanise skadowano mieci z ulic Mediolanu. Przez dziesitki lat tutaj wanie zwoono zawarto kubw, do ktrych mediolascy zamiatacze wrzucali to, co rano znajdowali na ulicach miasta. Kadego dnia 800 ton mieci z prowincji Mediolanu przewozi si do Niemiec. Ale produkcja cakowita to 1300 ton. Rnica wynosi 500 ton, o ktrych nikt nie wie, gdzie si codziennie podziewaj. Najprawdopodobniej te mieci-widma le na polach Poudnia. Duy wpyw na stopie skaenia lokalnego rodowiska naturalnego maj tonery do drukarek, co odkryto w 2006 roku podczas akcji Mdre Terra" (Matka Ziemia), kierowanej przez prokuratur z Santa Maria Capua Yetere. Midzy Villa Literno, Castelvol-turno i San Tammaro ciarwki oficjalnie przewoce kompost wyadowyway noc tonery z drukarek uywanych w biurach w Toskanii i Lombardii. Kwany zapach przybiera na intensywnoci w czasie deszczu. Gleba bya nasczona szeciowartociowym chromem, ktry wdychany przedostaje si do czerwonych ciaek krwi, odkada si we wosach i powoduje wrzody, trudnoci w oddychaniu, niewydolno nerek i raka puc. Kady metr kwadratowy ziemi zawiera odmienny adunek odpadw. Pewnego razu do mojego przyjaciela dentysty zgosio si kilku chopcw z czaszkami. Czaszki byy najprawdziwsze, ludzkie. Chcieli, eby wyczyci im zby. Kady z maych Hamletw trzyma w jednej rce czaszk, w drugiej pienidze, ktrymi chcia zapaci za usug. Dentysta wyrzuci ich z gabinetu i zadzwoni do mnie, zdenerwowany: Skd oni, do diaba, wzili te czaszki? Gdzie je znaleli?". Wyobraa sobie apokaliptyczne sceny, obrzdy satanistw, dzieci czczce Belzebuba. Rozemiaem si. Odgadem od razu, skd pochodz czaszki. Przejedaem kiedy vesp niedaleko Santa Maria Capua Yetere i zapaem gum. Dtk przedziurawia jaka biaa, ostro zakoczona erd. Pomylaem najpierw, e to ko udowa bawou, ale miaa zbyt mae rozmiary. To bya ko udowa czowieka. Cmentarze przeprowadzaj co jaki czas ekshumacje, wyjmuj z ziemi koci tych, ktrych modsi grabarze nazywaj arcytrupy", czyli zmarych pogrzebanych wicej ni czterdzieci lat wczeniej. Dyrekq'a cmentarza jest zobowizana powierzy specjalnym subom usunicie ludzkich szcztkw wraz z resztkami trumien, zniczy itd., ale jest to bardzo kosztowne, wic paci si grabarzom za wykopanie koci, po czym aduje si wszystko na ciarwk. Ziemi, zbutwiae deski i koci. Dziadkowie i pradziadkowie, przodkowe mieszkacw nie wiadomo jak bardzo odlegych miejsc, spotykaj si po mierci na polach casertaskich. NAS z Caserty, czyli specjalna jednostka karabinierw zajmujca si zwalczaniem przestpczoci przeciw zdrowiu obywateli, odkrya w 2006 roku rozmiary tego procederu. Wiedzieli o nim take okoliczni mieszkacy, bo przechodzc obok pewnych miejsc egnali si znakiem krzya, jak przy cmentarzu. Chopcy zabierali matkom z kuchni gumowe rkawiczki. Kopali w ziemi rkami i ykami w poszukiwaniu nietknitych czaszek i eber. Za czaszk z biaymi zbami mona dosta od sprzedawcw na pchlich targach nawet 100 euro. Kompletny szkielet klatki piersiowej, ze wszystkimi ebrami, osiga cen 300 eu_ro. Koci piszczelowe, udowe i koci ramion nie sprzedaj si. Koci doni tak, ale trudno je skompletowa, bo gubi si w ziemi. Za czaszki z czarnymi zbami dostaje si 50 euro. Nie maj duego popytu. Wydaje si, e klientw zniechca nie tyle skojarzenie ze mierci, ile racz] przypomnienie, e szkliwo na zbach gnije.

Klany s w stanie sprowadzi z Pnocy na Poudnie dokadnie wszystko. Biskup Noli zdefiniowa poudniowe Wochy jako nielegalne wysypisko mieci bogatej, uprzemysowionej czci kraju. uel z wytopu aluminium, niebezpieczne pyy z filtrw kominw przemysowych, szczeglnie z zakadw metalurgicznych, elektrociepowni i spalarni mieci, resztki farb i lakierw,

cieki zanieczyszczone metalami cikimi, azbest, skaona gleba zdjta z rekultywowanych gruntw, ktra przeniesiona na gleby nieskaone powoduje ich zanieczyszczenie. I jeszcze toksyczne odpady wytworzone przez historyczne ju zakady petrochemiczne, jak Enichem z Priolo, trujce boto z zakadw garbarskich w rejonie Santa Croce nad rzek Arno, szlam z oczyszczalni ciekw w Wenecji i Forli, ktra stanowi wasno spki z przewaajcym udziaem kapitau pastwowego. Mechanizm nielegalnego usuwania odpadw toksycznych puszczaj w ruch przedsibiorcy zarwno ci, ktrzy kieruj wielkimi zakadami przemysowymi, jak waciciele maych firm, bo wszystkim zaley na tym, eby pozby si za jak najmniejsze pienidze materiaw, z ktrych nie bd ju mieli adnych profitw, a tylko same straty. Drugi etap reprezentuj licencjonowani waciciele skadowisk, ktrzy faszuj dokumenty, odbieraj odpady niebezpieczne, a potem czsto mieszaj je z odpadami zwykymi, co pozwala zaliczy je do innej kategorii wedug kla-syfikaq'i EWC, European Waste Catalogue, katalogu odpadw Wsplnoty Europejskiej. eby zmieni kategori odpadw, przemianowa je z odpadw toksycznych na nieszkodliwe mieci, niezbdni s chemicy, ktrzy dostarczaj formularze z faszywymi kodami analiz. Nastpnie do gry wchodz przewonicy, ktrzy przemierzaj kraj, eby dotrze z adunkiem do wyznaczonego miejsca. Ostatnim ogniwem acucha s osoby zajmujce si bezporednio likwidacj odpadw. Mog to by administratorzy licencjonowanych wysypisk mieci lub zakadw, w ktrych z odpadw produkuje si kompost sucy potem do uyniania gleby, ale mog to te by waciciele nieczynnych wyrobisk lub terenw rolniczych wykorzystywanych do nielegalnego skadowania odpadw. Wystarczy wolny teren i jego waciciel, eby mogo powsta nielegalne wysypisko. Cay ten mechanizm nie mgby funkcjonowa, gdyby nie urzdnicy pastwowi, ktrzy zamiast kontrolowa dziaanie caego systemu i sprawdza legalno poszczeglnych operacji, dopuszczaj do amania przepisw, a czsto wydaj licencje na prowadzenie wysypisk mieci osobom, o ktrych wiadomo, e maj powizania z organizacjami przestpczymi. Klany nie musz wchodzi w ukady z politykami, nie musz sprzymierza si z partiami. Wystarczy jeden urzdnik, jeden technik, jeden podwadny, ktokolwiek, kto chce sobie dorobi i bez problemw, dziki elastycznoci caego systemu, mona osign cel: interes kwitnie z korzyci dla kadego. czeniem wszystkich tych elementw w jedn cao zajmuj si stakeholderzy". To oni s prawdziwymi mzgami biznesu zwizanego z nielegaln utylizacj odpadw toksycznych. Najlepsi stakeholderzy Woch pochodz z terytorium midzy Neapolem, Salerno a Casert. O-krelenie stakeholder" oznacza w argonie biznesowym osob zaangaowan w projekty ekonomiczne danej firmy, ktra dziki swoim dziaaniom ma wpyw - poredni lub bezporedni - na ich wyniki. Stakeholderzy dziaajcy w sferze gospodarki odpadami toksycznymi stali si szybko przedstawicielami warstwy menederskiej. Nierzadko, w okresach bolesnej stagnacji, kiedy szczeglnie dotkliwie doskwierao mi bezrobocie, syszaem od yczliwych mi ludzi: Skoczye studia, jeste zdolny, dlaczego nie zostaniesz stakeholderem?". Dla modych ludzi z wyszym wyksztaceniem z poudnia Woch, ktrych ojcowie nie s notariuszami lub adwokatami, jest to pewna droga do wzbogacenia si i osignicia satysfakcji zawodowej. Wystarcz studia uniwersyteckie i dobra prezencja. Spdzaj par lat w USA lub w Anglii na studiowaniu gospodarki rodowiskowej, po czym wracaj i staj si porednikami. Poznaem jednego z nich. Jednego z pierwszych, jednego z najlepszych. Zanim go poznaem, zanim miaem okazj posucha go i przyjrze si jego pracy, nie wyobraaem sobie, jak kopalni zota s mieci. Mia na imi Franco i poznaem go w pocigu do Mediolanu. Dyplom zrobi oczywicie na uniwersytecie Bocconi, najlepszej uczelni ekonomicznej we Woszech, a potem zosta w Niemczech ekspertem od odnowy rodowiska naturalnego. Do najwaniejszych umiejtnoci stakeholdera naley dokadna znajomo katalogu EWC i zrczno w lawirowaniu midzy jego normami. Musi wiedzie, jak postpowa z

odpadami toksycznymi, jak o-mija przepisy, jak doj na skrty do przedsibiorcw i jak z nimi rozmawia. Franco pochodzi z Villa Literno i chcia wcign mnie do tej pracy. Opowiedzia mi, na czym polega. Zacz od wygldu zewntrznego, od nakazw i zakazw decydujcych o sukcesie stakeholdera. Jeeli tracisz wosy, jeeli masz ysin, ratowanie si poyczk lub tupecikiem jest absolutnie wykluczone. Nie wolno nosi dugich wosw z bokw gowy i przykrywa nimi pustych miejsc. Gowa powinna by ogolona, dopuszczalny jest najwyej krciutki meszek. Franco mwi, e stakeholder zaproszony na jak imprez musi pojawi si na niej w towarzystwie kobiety i nie moe pozwoli sobie na emablowanie obecnych tam pa. Jeeli nie ma narzeczonej, powinien wynaj osob towarzyszc, eleganck, najwyszej klasy. Stakeholderzy od mieci przychodz do wacicieli zakadw chemicznych, garbarni i wytwrni wyrobw plastykowych i proponuj swoje ceny. Przedsibiorcy woscy nie uwaaj wydatku na utylizacj odpadw za wydatek konieczny. Od stakeholderw usyszysz zawsze t sam metafor: Mniej im przeszkadza wasne gwno ni odpady, ktrych utylizacja kosztuje ich mnstwo pienidzy". Stakeholderzy absolutnie nie mog da do zrozumienia, e oferowana przez nich usuga nie jest legalna. Porednicz w nawizaniu kontaktu midzy przemysowcami a klanem, a nastpnie, cho ju z pewnego dystansu, koordynuj kolejne etapy likwidowania odpadw. Istniej dwa typy producentw niebezpiecznych odpadw. Pierwszy reprezentuj ci, ktrzy chc za wszelk cen zaoszczdzi na cenie utylizacji i nie interesuje ich, czy firma, ktra proponuje im usug, jest godna zaufania. Ich odpowiedzialno koczy si dla nich z chwil, gdy beczki z trucizn opuszczaj teren zakadw. Producenci drugiego rodzaju s sami bezporednio wmieszani w nielegalne transakcje i na wasn rk pozbywaj si niebezpiecznych odpadw. W obydwu przypadkach porednictwo stakeholderw jest potrzebne, bo potrafi zagwarantowa sprawny transport, wskazuj miejsca skadowania odpadw pomagaj skontaktowa si z osobami, ktre mog zmieni klasyfikacj adunku. Biurem stakeholdera jest jego samochd. Wystarczy mu telefon komrkowy i laptop, eby przenosi z miejsca na miejsce tysice ton mieci. Jego zarobek zaley od kontraktw z przedsibiorstwami, od tego, ile kilogramw odpadw musi znikn. Cennik stakeholdera jest zrnicowany. Likwidacja rozpuszczalnikw, ktr zajmuje si porednik zwizany z klanem kosztuje 10-30 eurocentw, piciosiarczku fosforu - l euro za kilogram. Utylizacja mieci zmiecionych z ulic kosztuje 55 eurocentw, opakowa z resztkami substancji toksycznych -l euro i 40 eurocentw, a wywiezienie skaonej gleby moe kosztowa nawet 2 euro i 30 eurocentw za kilogram. Usunicie pozostaoci z cmentarzy -15 eurocentw, pozbycie si niemetalowych czci samochodw - l euro i 85 eurocentw za kilogram, cznie z transportem. W ceny s wliczone dodatkowe yczenia klienta i ewentualne problemy z transportem. Stakeholderzy maj do czynienia z ogromnymi ilociami odpadw, co gwarantuje im bardzo wysoki margines zysku. Dziki akcji Houdini" przeprowadzonej w 2004 roku wyszo na jaw, e przez jedno tylko skadowisko w Wenecji Euganejskiej przechodzio w cigu roku 200 tysicy ton nielegalnych mieci. rednio ceny na rynku za utylizacj niebezpiecznych odpadw zgodnie z europejskimi normami wahaj si od 21 do 62 eurocentw za kilogram. Klany pomagaj pozby si odpadw za 9 lub 10 eurocentw za kilogram. Stakeholderom z Kampanii w 2004 roku udao si doprowadzi do usunicia 800 ton ziemi zanieczyszczonej wglowodorem, wasnoci pewnych zakadw chemicznych, po 25 eurocentw za kilogram, cznie z transportem. Oszczdno rzdu 80 procent w stosunku do cen oficjalnych.

Przewaga stakeholderw wsppracujcych z kamorr nad porednikami pracujcymi dla firm legalnych polega na tym, e oferuj peny pakiet usug, podczas gdy ci drudzy nie tylko daj

wyszych cen, ale nie zapewniaj transportu. Stakeholderzy prawie nigdy nie s czonkami klanu. To niepotrzebne. Korzy z tego odnosz obydwie strony. Stakeholderzy mog pracowa dla rnych rodzin jako wolni strzelcy, nie maj kontaktu z broni ani szczeglnych obowizkw, nie ryzykuj, e stan si pionkami w jakiej niebezpiecznej grze. W kadej wikszej akcji prokuratura nakrywa kilku z nich, ale wykrcaj si zawsze lekkimi wyrokami. Trudno udowodni ich udzia w przestpstwie, bo nie uczestnicz bezporednio w adnej fazie nielegalnego likwidowania odpadw. Z czasem nauczyem si patrze na wiat oczami stakeholderw. Jest to zupenie inny punkt widzenia ni na przykad budowniczych. Budowniczy widzi puste miejsca jako przestrze, ktr mona czym zaj, on zapenia to, co jest puste, natomiast stakeholder musi znale prni w tym, co jest pene. Franco na spacerze nie podziwia krajobrazu, tylko zastanawia si, jak w niego co wcisn. Tak jakby przestrze bya ogromnym dywanem, a on musia znale przy jego brzegach, gdzie w grach czy na okolicznych polach, miejsca, w ktrych mgby atwo te brzegi unie i wmie pod dywan jak najwicej mieci. Pewnego razu, podczas naszej wsplnej przechadzki, Franco zwrci uwag na ma, nieczynn stacj benzynow i pomyla od razu, e puste zbiorniki pod powierzchni ziemi mogyby pomieci dziesitki pojemnikw z chemikaliami. Doskonay sarkofag. Tak spdza ycie: na bezustannym poszukiwaniu prni. Jaki czas pniej Franco zrezygnowa z pracy stakeholdera, z przemierzania setek kilometrw samochodem, z rozmw z przedsibiorcami z pnocno-wschodnich Woch, z jedenia na zawoanie po caym kraju. Zaczai prowadzi kurs ksztacenia zawodowego. Najwaniejszymi studentami Franka byli Chiczycy. Przyjedali z Hongkongu. Stakeholderzy ze Wschodu nauczyli si od swoich woskich kolegw pertraktowa z przedsibiorstwami z caej Europy, oferowa niskie ceny i szybkie rozwizanie wszelkich problemw. Kiedy w Anglii wzrosy koszty utylizacji odpadw, pojawili si tam od razu Chiczycy, uczniowie mistrzw z Kampanii. W Rotterdamie holenderska policja portowa odkrya w marcu 2005 roku tysic ton miejskich mieci komunalnych pochodzcych z Anglii, przygotowanych na odtransportowanie do Chin jako makulatura przeznaczona do recyclingu. Kadego roku o-puszcza Europ milion ton zuytej aparatury high-tech, ktra koczy sw podr w Chinach. Stakeholderzy rozprowadzaj j po prowincji Guiyu, znajdujcej si na pnocny-wschd od Hongkongu. Ley tam pogrzebana w ziemi, utopiona w sztucznych zbiornikach wodnych. Podobnie jak w prowincji Caserty. Skaenie Guiyu nastpio byskawicznie, przedostao si do wd gruntowych i jej mieszkacy musz sprowadza wod pitn z ssiednich prowincji. Marzeniem stakeholderw z Hongkongu jest wykorzystanie portu w Neapolu jako wza handlowego dla odpadw europejskich, pywajcego wysypiska mieci, miejsca, w ktrym mona upcha w kontenerach odpady przeznaczone do pogrzebania na chiskich ziemiach. Stakeholderzy z Kampanii byli najlepsi. Pobili konkurencj z Kalabrii, z Apulii i z Rzymu, poniewa mogli skierowywa odpady na wysypiska, ktre dziki kamorze w Kampanii byy tasze ni gdziekolwiek indziej. W cigu trzydziestu lat handlu mieciami radzili sobie z likwidowaniem najrniejszych odpadw, majc przed sob zawsze jasny cel: obniy koszty i zwikszy ilo zamwie. A zarobi mona byo na kadym etapie cyklu usuwania odpadw, co wykazao szczeglnie wyranie dochodzenie Krl Midas" przeprowadzone w 2003 roku. Wzio ono swoj nazw od podsuchanej rozmowy telefonicznej, w ktrej czowiek z brany" chwali si: Wystarczy, e tylko dotkniemy mieci, a zamieniamy je w zoto". Kiedy siedziaem w samochodzie z Frankiem, przysuchiwaem si jego rozmowom telefonicznym. Udziela porad, jak i gdzie pozby si odpadw toksycznych. Mwi o miedzi, arsenie, rtci, kadmie, molibdenie, po czym przechodzi na szlam ciekowy z garbarni, odpady medyczne, mieci komunalne i zuyte opony. Radzi, jak je usun, mia w gowie ca list osb i miejsc, do ktrych

mona si skierowa w tej sprawie. Mylaem o kompocie wymieszanym z trucizn, mylaem o sarkofagach wykopanych w polach dla beczek z wysoce toksycznymi chemikaliami. Krew odpyna mi z twarzy. Franco zauway to: - Ta robota budzi w tobie wstrt, prawda, Roberto? Ale wiesz chyba, e Stakeholderzy wprowadzili ten gwniany kraj do Europy? Wiesz o tym czy nie? Wiesz, ilu robotnikw nie stracio pracy, bo ich zakady zaoszczdziy dziki mnie? Franco urodzi si w miejscu, w ktrym od dziecka dobrze go szkolono. Wiedzia, e w interesach albo si wygrywa, albo przegrywa, trzeciego wyjcia nie ma. A on nie chcia przegra, nie chcia te, eby przegrali ci, dla ktrych pracowa. Jednak to, co sobie wmawia, i co prbowa mnie wmwi, wszystkie jego u-sprawiedliwienia byy dla mnie nie do przyjcia. Kciy si z moim postrzeganiem problemu niebezpiecznych odpadw. Jeeli zsumowa dane uzyskane w toku ledztw przeprowadzonych przez prokuratury w Neapolu i w Santa Maria Capua Yetere od koca lat 90. do dzisiaj, mona si przekona, e firmy, ktre zwrciy si do kamorry w sprawie likwidacji odpadw, zarobiy na tym okoo 500 milionw euro. Zdawaem sobie spraw, e dochodzenia sdowe odkryy na pewno tylko niewielki procent wykrocze, dostawaem wic lekkiego zawrotu gowy. Wiele przedsibiorstw z pnocnych Woch zawdzicza swj rozrost i rozwj, a take konkurencyjno na rynkach europejskich klanom neapo-litaskim i casertaskim, ktre pomogy im uwolni si od uciliwych kosztw utylizacji odpadw. Schiavone, Mallardo, Moc-cia, Bidognetti, La Torre i wszystkie inne rodziny zaoferoway kryminaln usug, ktra przyczynia si do znacznego oywienia woskiej gospodarki. Dziki akcji Kasjopea" w 2003 roku wyszo na jaw, e raz w tygodniu 40 tirw zaadowanych po brzegi odpadami wyjedao z pnocy na poudnie, gdzie zsypywano, zakopywano lub pozbywano si w jakikolwiek inny sposb adunku kadmu, cynku, resztek lakierw, szlamu z oczyszczalni ciekw, plastyku, arsenu, ulu hutniczego i oowiu. Handlarze mieciami obrali sobie kierunek pnoc-poudnie. Niektre firmy z Lombardii i Wenecji Euganejskiej za porednictwem stakeholderw nabyy w prowincji Neapolu i Caserty tereny, ktre przeksztacono potem w ogromne wysypiska mieci. Ocenia si, e w ostatnich piciu latach zutylizowano w Kampanii nielegalnie blisko trzy miliony ton mieci wszystkich rodzajw, z czego milion w samej prowincji Caserty. W planie zagospodarowania przestrzennego dominiw kamorry ziemia casertaska zostaa przeznaczona na miejsce pochwku mieci.

W geografii nielegalnego handlu odpadami wane miejsce zajmuje Toskania, region szczyccy si najwyszym w caych Woszech poziomem spoecznej wiadomoci ekologicznej. Stwierdzono to w trakcie co najmniej trzech dochodze: Krl Midas", Mucha" oraz Rolnictwo biologiczne" w 2004 roku. Z Toskanii nie tylko pochodz ogromne iloci odpadw utylizowanych w sposb niezgodny z prawem. Region ten jest te baz operacyjn dla osb zaangaowanych na rnych etapach w t kryminaln dziaalno, od stakeholderw, poprzez chemikw, a po wacicieli zakadw przerabiajcych odpady organiczne na kompost, ktrzy przyzwalaj na sporzdzanie mieszanek. Okazuje si jednak, e odpady toksyczne rozmieszcza si na coraz wikszym terytorium. W toku rnych dochodze wyszo na jaw, e docieraj one take do regionw, ktre dotd wydaway si czyste, jak Umbria i Molise. Dziki akcji Mucha" koordynowanej przez prokuratur z Larino odkryto, i do Molise sprowadzono nielegalnie 120 ton wysoce toksycznych odpadw z zakadw metalurgicznych. Kamorra jest odpowiedzialna za skruszenie 320 ton zuytej nawierzchni drogowej o bardzo wysokiej zawartoci smoy i przekonanie waciciela kompostowni, by wymiesza ten toksyczny materia z gleb i nanis go na pola w Umbrii. Zarabia si ogromne sumy na kadym etapie takiego

recyclingu. Dlaczego ukrywa niebezpieczne odpady, jeeli mona zrobi z nich nawz i zarobi dodatkowe pienidze na sprzeday trucizny? Cztery hektary ziemi uprawnej w nadmorskiej strefie Molise byy uynione trujcym szlamem z garbarni. W tej samej okolicy znaleziono 9 ton zboa o bardzo wysokiej zawartoci chromu. Handlarze odpadw wybrali wybrzee Molise, midzy Termoli a Cam-pomarino, na zlikwidowanie niebezpiecznych odpadw pochodzcych z rnych zakadw produkcyjnych pnocnych Woch. Wenecja Euganejska jest prawdziwym centrum skadowania toksycznych mieci, wiadcz o tym wyniki dochodze koordynowanych w ostatnich latach przez prokuratur w Santa Maria Ca-pua Yetere. Przedsibiorcy z tego regionu od lat napdzaj nielegalny handel odpadami na terenie caego kraju. Odlewnie metali z Pnocy, by pozby si ulu pozostaego po produkcji, pozwalaj, by zosta on wymieszany z kompostem, ktrym nawozi si pola uprawne. Stakeholderzy z Kampanii czsto wykorzystuj kanay, ktrych kamorra uywa w handlu narkotykami. Dziki temu jest im atwiej znale nowe ziemie do rozkopania i nowe sarkofagi do napenienia. Dochodzenie Krl Midas" wykazao, e wielu ludzi zajmujcych si procederem likwidowania odpadw nawizywao kontakty za granic i przemycao mieci do Albanii i Kostaryki. Podobnych moliwoci jest duo. Transport odpadw w kierunku wschodnim, do Rumunii, gdzie Casalesi posiadaj tereny o powierzchni setek hektarw. Albo do krajw afrykaskich, do Mozambiku, Somalii i Nigerii. Do wszystkich krajw, w ktrych kamorra miaa zawsze kontakty i oparcie wrd miejscowych kryminalistw. Niezapomniane wraenie zrobia na mnie reakcja kolegw Franka, stakeholderw z Kampanii, na wiadomo o tsunami. Gdy ogldali sceny katastrofy na ekranach telewizorw, mieli twarze poblade z niepokoju, jak gdyby ycie ich on, dzieci lub kochanek znajdowao si w niebezpieczestwie. Tymczasem w niebezpieczestwie byo co jeszcze cenniejszego: ich interesy. Fala wywoana trzsieniem ziemi na dnie morza pozostawia na plaach Somalii, midzy Obbi a Warsheikh, setki beczek napenionych substancjami toksycznymi lub radioaktywnymi, ukrytych tam w latach 80. i 90. Zainteresowanie rodkw masowego przekazu mogo spowodowa zablokowanie na jaki czas biznesu i zamknicie na duej tego kanau. Ale to ryzyko szybko mino. Akcje humanitarnej pomocy ofiarom katastrofy odwrciy uwag mediw od beczek z trucizn, ktre wydostay si z ziemi i unosiy si na powierzchni morza obok trupw. Morze stawao si coraz powszechniej uywanym skadowiskiem odpadw. Napeniano nimi adownie statkw, po czym aranowano wypadek i zatapiano statki. Korzy bya podwjna. Towarzystwa ubezpieczeniowe paciy odszkodowania, a odpady pozostaway na dnie morza. Podczas gdy klany znajdoway w kadym zakamarku miejsce na mieci, administracja regionu Kampanii, po dziesiciu latach rzdw komisarycznych zasdzonych na skutek stwierdzenia infiltracji mafijnej, nie bya w stanie pozby si swoich brudw. W Kampanii skadowano nielegalnie odpady z caych Woch, a tymczasem miejscowe mieci wysyano do Niemiec, gdzie koszty u-tylizacji byy pidziesit razy wysze od tych, ktre kamorra proponowaa swoim klientom. W rnych dochodzeniach stwierdzono, e w samej prowincji Neapolu na osiemnacie przedsibiorstw zajmujcych si likwidowaniem odpadw pitnacie jest powizanych bezporednio z klanami mafijnymi. da, i nikt nie bdzie pamita o obietnicach na temat bezpieczestwa ekologicznego. Tysice ludzi protestuje za kadym razem, gdy administracja zamierza otworzy nieczynne ju wysypiska mieci. Ludzie boj si, e zaczn do nich zewszd przyjeda odpady toksyczne zarejestrowane jako odpady zwyke, s wic gotowi na kade powicenie, byle tylko nie pozwoli skadowa trucizny przy wasnym domu. Kiedy w lutym 2005 roku w Basso dell'Olmo niedaleko Saler-no komisarz regionalny zarzdzi ponowne otwarcie nieczynnego wysypiska mieci, mieszkacy zorganizowali si spontanicznie w pikiety i nie przepuszczali ciarwek kierujcych si na wysypisko. Trzymali wart stale, uparcie, za

wszelk cen. Car-mine luorio, 34-latek, zamarz, trzymajc stra pewnej szczeglnie zimnej nocy. Rano, kiedy ludzie przyszli go obudzi, mia sine wargi i oszronion brod. Nie y od co najmniej trzech godzin. Poudnie jest pokryte mieciami i rozwizanie tego problemu wydaje si niemoliwe. Przez lata zbierano odpady w ekopaki, ogromne bryy rozdrobnionych mieci owinitych biaymi tamami. Zutylizowanie dostpnymi obecnie rodkami nagromadzonych dotd pak trwaoby pidziesit sze lat. Zaproponowano, jak na razie, jedno rozwizanie: spalarnie. Jedna z nich miaa powsta w Acerra, ale projekt ten wywoa ostre protesty mieszkacw, co uniemoliwio jego realizacj. Stosunek klanw do spalarni jest ambiwalentny. Z jednej strony s przeciwne ich budowie, bo chc dalej zarabia na wysypiskach i poarach, permanentny kryzys pozwala narzuca wyrubowane ceny za wynajem nalecych do nich terenw, na ktrych skadowane s ekopaki. Jednak na wypadek, gdyby podjto decyzj o budowie spalarni, klany przygotoway si ju do udziau w przetargach na prace budowlane oraz na zarzdzanie tymi placwkami. To, co nie dotaro jeszcze do ledczych przeprowadzajcych dochodzenia sdowe, zrozumieli zwykli ludzie. Podejrzliwi, zdenerwowani, przeraeni. Obawiaj si, e ekologiczne spalarnie mieci zamieni si w czynne na okrgo piece na odpady pochodzce z poowy kraju, w ktrych zarzdzajce nimi klany mafijne bd spala, co si Hady, nieczynne wyrobiska, naturalne zagbienia pene mieci to miertelne niebezpieczestwo dla okolicznych mieszkacw. Kiedy skadowiska s pene, podkada si ogie. Jest w prowincji Neapolu okolica, ktr wszyscy nazywaj ziemi pomieni". Trjkt Giugliano-Villaricca-Qualiano. Jest tam trzydzieci dziewi skadowisk mieci, w tym dwadziecia siedem z odpadami niebezpiecznymi. Te liczby rosn kadego roku o 30 procent. Ogie to wyprbowana metoda, po ktr siga si regularnie. Najlepsi w podpalaniu s romscy chopcy. Klany pac 50 euro za spalenie jednej kupy mieci. Sposb jest prosty. Chopcy okalaj stos odpadw tamami z kaset wideo, polewaj mieci benzyn i cign tamy tak, by mogy posuy za lont. Z daleka zapalaj lont pomieniem zapalniczki i w cigu kilku sekund wszystko zamienia si w sup ognia, jakby kto spuci na to miejsce bomb napalmow. Do pomieni wrzucaj jeszcze odpady z odlewni, resztki klejw i osad z nafty. Gsty czarny dym i ogie zanieczyszczaj dioksyn kady centymetr kwadratowy gruntu. Miejscowe rolnictwo, ktre eksportowao owoce i jarzyny a do Skandynawii, upado prawie cakowicie. Owoce rodz si chore, ziemie s jaowe. Ale kamorra czerpie korzyci take z gniewu hodowcw i z rozkadu rolnictwa, poniewa zdesperowani waciciele gruntw uprawnych sprzedaj je za bezcen i w ten sposb klany nabywaj tanio nowe tereny pod wysypiska mieci. Ciche, powolne umiercanie mieszkacw tych ziem wymyka si spod kontroli, bo ci, ktrym zaley na tym, by y jak najduej, szukaj pomocy w szpitalach na pnocy kraju. Gwny Instytut Zdrowia poda do publicznej wiadomoci, e w Kampanii zachorowalno na raka wrd mieszkacw miast z wielkimi skadowiskami odpadw toksycznych wzrosa w ostatnich latach o 21 procent. Ropa w oskrzelach, zaczerwieniona tchawica, potem tomografia komputerowa w szpitalu, ciemne plamy na pucach i diagnoza: rak. Jeeli wypyta chorych z Kampanii, skd pochodz, otrzyma si map skadowisk odpadw toksycznych.

Postanowiem kiedy przej pieszo ca ziemi pomieni. Zakryem nos i usta chustk, zawizujc j tak, jak to robi romscy chopcy, gdy podpalaj mieci. Wygldaj przy tym jak kowboje na zadymionej pustyni. Chodziem po ziemi zartej dioksyn, zasypanej toksycznymi adunkami ciarwek i znw trawionej ogniem, tak aby doy ze mieciami nigdy si cakiem nie zapeniy. Dym, w ktrym si poruszaem, nie by gsty, na skrze pozostawa lepki nalot, ktry dawa

wraenie wilgoci. Na terenie pooonym niedaleko pomieni wybudowano osiedle domkw jednorodzinnych, rozmieszczonych na betonowej bazie w ksztacie litery X. Wybudowano je na zamknitym wysypisku odpadw. Wysypisku nielegalnym, ktre - po tym, jak napeniono je a po brzegi, wypaliwszy wczeniej to, co si dao - nie byo ju nikomu potrzebne. Kamorrze udao si doprowadzi do zaklasyfikowania tych terenw do kategorii gruntw budowlanych. Zreszt przedtem oficjalnie byy to grunty pod upraw. Na nich wybudowano urocze domki. W zwizku z tym, e podoe byo niestabilne, ziemia moga si obsuwa lub niespodziewanie rozstpi, postarano si, eby zbrojenie betonu podparo struktur domkw i zabezpieczyo je przed zawaleniem. Domy sprzedano tanio. Wszyscy wiedzieli, e stoj na tonach mieci. Ale urzdnicy, emeryci, robotnicy, przed ktrymi nagle pojawia si moliwo zamieszkania pod wasnym dachem, nie chcieli myle o tym, na czym opieraj si fundamenty. Pejza ziemi pomieni przywodzi na myl czas apokalipsy, permanentnej, powtarzajcej si, nuco rutynowej, jakby obrzydliwo starych opon i sczcej si do ziemi trucizny na nikim ju nie robia wraenia. Dochodzenia wykazay, w jaki sposb klany chroniy si przed ingerencj policji lub sub lenych przy wyadowywaniu materiaw toksycznych. To stara metoda, stosowana przez partyzantw we wszystkich czciach wiata. Jako stranikw wykorzystuje si pasterzy. Wybiera si najbystrzejszych i paci im si, eby chodzc po okolicy z owcami, kozami czy krowami, zwracali bardziej uwag na obcych ni na swoje trzody. Mieli informowa o kadym podejrzanym samochodzie, a ich narzdziami pracy byy ich wasne oczy oraz telefony komrkowe. Czsto widziaem, jak wdrowali po okolicy ze swoimi mizernymi, posusznymi stadami. Zbliyem si do nich kiedy. Zaleao mi na tym, eby zobaczy, gdzie uczy si nieletnich chopcw prowadzi ciarwki. Kierowcy czsto odmawiali dojedania z toksycznym adunkiem do samego wysypiska, dlatego, jak wykazao w 2003 roku dochodzenie Eldorado", coraz czciej uywano do tego modych chopcw. Kierowcy nie chcieli wystawia si na niebezpieczestwo kontaktu z toksycznymi odpadami. Nic dziwnego, wanie od wypadku jednego z nich rozpoczo si w 1991 roku pierwsze wane ledztwo w sprawie handlu niebezpiecznymi odpadami. Mario Tamburino trafi do szpitala z oczami, ktre wyglday jak tka jaj, spuchy tak bardzo, e powieki si nie domykay. By olepiony, z doni znikna warstwa naskrka, pieky go ywym ogniem, jakby kto obla je benzyn i podpali. Beczka z odpadami toksycznymi otworzya si blisko jego twarzy i to wystarczyo, eby straci wzrok i prawie spali si ywcem. Ogie bez pomieni. Po tym wypadku kierowcy zgadzali si na transportowanie beczek jedynie w przyczepach tirw, tak eby nigdy nie mie z nimi bezporedniego kontaktu. Najniebezpieczniejszym adunkiem by faszowany kompost, nawz zmieszany z toksynami. Wystarczyo raz wcign do puc jego opary, by uszkodzi sobie na stae ukad oddechowy. Ostatni etap, przeadowanie beczek z tirw na mniejsze ciarwki i przewiezienie ich na skadowisko, by najbardziej ryzykowny. Nikt nie chcia tego robi. Beczki, ukadane na ciarwkach jedna na drugiej, czsto si wgniatay i przez uszkodzone powierzchnie wydobyway si trujce gazy. Kierowcy przyjedali wic swoimi tirami i nawet nie wychodzili z szoferki. Czekali, a zostan rozadowane, a na skadowisko zawozili je nieletni chopcy. Napotkany pasterz pokaza mi drog o duym nachyleniu, na ktrej wiczyli si w prowadzeniu ciarwek. Uczyli si hamowa na spadzistej drodze, z dwiema poduszkami za siedzeniem, eby siga pedaw. Mieli po czternacie, pitnacie, szesnacie lat. 250 euro za kurs. Werbowano ich w jednym z barw. Waciciel wiedzia o tym. Nie mia wprawdzie odwagi przeciwstawi si tej praktyce, ale opowiada o tym kademu, kto tylko chcia go sucha przy filiance capuccino i rogaliku. - To, co im ka wozi... Im wicej tego wdychaj, tym szybciej si wykocz. Posyaj ich na mier, nie do pracy. Modzi kierowcy, kiedy mwiono im o miertelnym ryzyku, jakie niesie z sob ich zajcie, czuli

si dumni, e wypeniaj tak wan misj. Wypinali piersi, patrzyli arogancko zza okularw sonecznych. Czuli si dobrze, coraz lepiej. Nikt z nich nie myla o tym, jak bdzie wyglda za mniej wicej dziesi lat, nie wyobraa sobie, e bdzie musia si podda chemioterapii, bdzie wymiotowa ci, a jego odek, wtroba i jelita zmieni si w mikk papk. Wci pada deszcz. Ziemia szybko nasika wod, nie bya w stanie wchon jej wicej. Pasterze, nieporuszeni tym faktem, przeszli powoli pod daszek z blachy falistej i usiedli pod nim. Przypominali trzech wychudzonych derwiszw. Patrzyli nieruchomo na drog, podczas gdy ich owce wspinay si na gr mieci w poszukiwaniu schronienia przed deszczem. Jeden z pasterzy naciska od dou kijem na blaszany dach, nachylajc go, eby si na nich nie lao. Byem kompletnie przemoczony, ale caa ta woda, ktra na mnie spadaa, nie bya w stanie zagodzi uczucia pieczenia rozchodzcego si od odka a po gardo. Mylaem o tym, czy ludzkie uczucia na pewno musz przegra z t potn machin wadzy, czy moliwe jest dziaanie, jakiekolwiek dziaanie, ktre pozwolioby uratowa si przed wmieszaniem w interesy kamorry, y poza narzuconym przez ni systemem. Przeywaem mczarnie, zastanawiajc si, czy mona zrozumie, odkry, dowiedzie si, nie naraajc si przy tym na poarcie lub starcie na py. A moe trzeba wybiera: wiedzie i ryzykowa wasne ycie albo nie wiedzie i dziki temu wie spokojn egzystencj. Chwilami obawiaem si, e nie pozostao nic innego, jak zapomnie i nie widzie. Sucha oficjalnych wersji wydarze nieuwanie, z roztargnieniem i reagowa na nie jedynie gbokim westchnieniem. Zastanawiaem si, czy istnieje co, co moe da nadziej na szczliwe ycie, a moe po prostu powinienem zaprzesta marze o uniezalenieniu i anarchistycznej wolnoci i wyj na aren. Woy sobie pistolet do spodenek i zacz robi interesy, te prawdziwe. Przekona samego siebie, e stanowi cz tkanki cznej moich czasw i zagra o wszystko. Rzdzi i pozwoli, eby inni mn rzdzili, sta si besti zysku, finansowym drapiec, samurajem klanu. Zamieni wasne ycie w pole bitwy, na ktrym nie moesz si stara przey, moesz tylko spodziewa si mierci po tym, jak byo ci dane rzdzi i walczy. Urodziem si na ziemi kamorry, w miejscu, gdzie popeniono wicej zabjstw ni gdziekolwiek indziej w Europie, gdzie do biznesu jest na stae przypisana bezwzgldno, gdzie nie ma wartoci nic, z czego nie rodzi si wadza, gdzie kady dzie wydaje si ostateczn bitw. Na ziemi kamorry masz stale wraenie, e nigdy nie osigniesz spokoju, e tkwisz w rodku wojny, na ktrej kady twj gest moe by uznany za ustpstwo, gdzie kada ludzka potrzeba moe okaza si saboci, gdzie wszystko trzeba sobie zdoby, odrywajc miso od koci. Na ziemi kamorry walka z klanami nie jest walk klas, staraniem o nalene prawa, o odzyskanie obywatelstwa. Nie wie si z szacunkiem dla samego siebie, z obron wasnej godnoci. To co o wiele bardziej elementarnego, co brutalnie cielesnego. Na ziemi kamorry poznanie mechanizmu wadzy klanw, ich inwestycji, ich drogi do sukcesu jest rwnoznaczne ze zrozumieniem, na czym polega specyfika naszych czasw, w kadym wymiarze i w kadym pooeniu geograficznym, nie tylko na tej ziemi. Walka z kamorr staje si walk o ycie, jak gdyby egzystencja sama w sobie - potrawy, ktre jesz, usta, ktre caujesz, muzyka, jakiej suchasz, ksiki, ktre czytasz - nie moga nada sensu twemu istnieniu, a pomagaa tylko w przetrwaniu. Jeeli wic decydujesz si na to, eby wiedzie, robisz to nie z powodu twojego zaangaowania spoecznego, a tylko dlatego, e wiedzie i rozumie to konieczno. Jedyna moliwo, by uwaa si za ludzi zasugujcych na to, by chodzi po ziemi.

Moje nogi tkwiy gboko w bagnie. Woda podesza na wysoko ud. Czuem, e wciga mi pity coraz gbiej. Przede mn na powierzchni wody unosia si dua lodwka. Rzuciem si na ni, objem mocno ramionami i pynem razem z ni. Przypomniaem sobie ostatni scen z filmu

Papillon ze Steve'em McQuinnem, nakrconego na podstawie powieci Henri Charrie-re'a. Czuem si jak Papillon, kiedy pyn na worku z orzechami kokosowymi, wykorzystujc prdy morskie, eby uciec z Ca-yenne. Idiotyczne skojarzenie, ale s w yciu takie momenty, kiedy nie masz innego wyjcia, jak tylko podda si wasnemu szalestwu, jak czemu, na co nie masz wpywu, co po prostu musisz przetrzyma, nic wicej. Miaem ochot wrzeszcze ze wszystkich si, rozdzierajc sobie puca, rozrywajc tchawic jak Papillon. Chciaem krzycze na cay gos, jaki zosta mi jeszcze w gardle: Przeklci ajdacy! Ja jeszcze yj!".

Posowie
Gdy Gomorra ukazaa si we Woszech w 2006 roku, wywoaa oglny szok i powszechn dyskusj, cho waciwie nie ma w niej niczego, o czym nie byoby wiadomo wczeniej z kronik kryminalnych w prasie, z dziennikw radiowych i telewizyjnych. Ma si jednak wraenie, jakby dopiero ta ksika, napisana przez 27-letniego dziennikarza, otworzya ludziom oczy. Wybitny intelektualista, niedawno zmary dziennikarz Enzo Biagi stwierdzi: Saviano nie tylko obnay potwora, ale potrafi wytumaczy jak nikt dotd, na czym polega jego potworno". Wszyscy o wszystkim wiedzieli, ale nikt dotd nie opowiedzia o tym w taki sposb. Gomorra to formalna hybryda, nazywana przez niektrych docufiction", czca cechy reportau ledczego, analizy socjologicznej, eseju, raportu dziennikarskiego, osobistego dziennika i innych gatunkw. Ale Gomorra to przede wszystkim literatura - i tym Saviano tumaczy si jej oddziaywania: Podczas powodzi najpierw zaczyna brakowa wody pitnej. Podobnie jest ze spoeczestwem medialnym. W powodzi informacji istotne wiadomoci ton. Pisarz moe przeobrazi powd w wod pitn. Chciaem przedstawi rzeczywisto w formie powieci. Tak jak Truman Capote w Z zimn krwi, jak Primo Levi pisa o Auschwitz czy Michael Herr o Wietnamie. Wszystko musiao si zgadza. Nazwiska, fakty i moje odczucia". Pisa t powie od wewntrz", z perspektywy chopca, ktry od najmodszych lat oddycha atmosfer wojny, bo urodzi si i wychowa w Casal di Principe, bastionie kamorry; chopca, ktry w wieku 12 lat nauczy si od ojca uywa broni palnej, a pierwszego w yciu trupa zobaczy na ulicy, w drodze do szkoy. Pisa j od wewntrz, bo czsto sam by wiadkiem wydarze, o ktrych opowiedzia. Materiay do ksiki zbiera przez 6 lat, starajc si by zawsze tam, gdzie co si dziao. adowa w neapolitaskim porcie kartony z przemycanym towarem, obserwowa prac dealerw na ulicach Secondigliano, jako pomocnik fo-

tografa bra udzia w uroczystociach rodzinnych kamorystw, studiowa akta dochodzeniowe, uczestniczy w procesach sdowych, przemierza na swojej vespie ziemi pomieni". Sucha, patrzy, dotyka - by, a potem nie potrafi ju pisa obiektywnie, nie potrafi ukry swojego gniewu i swojej obsesji. Wraliwo pisarza jest centralnym punktem ksiki, wok ktrego, niby w kalejdoskopie, elementy codziennego ycia na ziemi kamorry ukadaj si w przeraajce obrazy. Rezultat trafnie skomentowa amerykaski recenzent Gomorry: Na obwolucie zamiast informacji o liczbie sprzedanych egzemplarzy powinno zosta zamieszczone ostrzeenie: Uwaga! Ta ksika moe powanie uszkodzi twoj obojtno".

Dla Wochw nie przeczyta Gomorry oznacza nie dopuszcza do siebie wiadomoci, e we wspczesnych czasach, na wycignicie rki istnieje rzeczywisto, w ktrej trudno y, oddycha, pracowa, obserwowa, a take mwi, a nawet myle o tym, co si widzi. Rzeczywisto, w ktrej podstawowa moralno jest luksusem,

a kad przeszkod w uzyskaniu zysku eliminuje si bez skrupuw. To znaczy udzi si, e kamorra jest jedynie czci neapolitaskiego folkloru, a nie potnym systemem opartym na bazie kryminalnej oraz na logice liberalnego kapitalizmu, zagraajcym zarwno Wochom, jak Polakom, tak samo Kolumbijczykom majcym na co dzie do czynienia z narkobiz-nesem, jak spokojnym mieszkacom szkockiego Aberdeen. Krtko mwic, we Woszech nie przeczyta Gomorry po prostu nie wypada. Std ogromna popularno tej ksiki: od razu wesza na listy bestsellerw, na ktrej krlowaa przez wiele miesicy. W krtkim czasie sprzedano 600 tysicy egzemplarzy, do dzi ta liczba si podwoia. Zainteresowano si ni rwnie za granic. Zostaa przetumaczona na wiele jzykw, wydana w ponad 40 krajach. W Niemczech, jeszcze przed sukcesem jej ekranizacji na festiwalu w Cannes, sprzedano ponad 200 tysicy egzemplarzy, we Francji, Szwecji, Danii, Finlandii i Hiszpanii tygodniami zajmowaa pierwsze miejsca w czytelniczych rankingach. W sumie liczb sprzedanych na wiecie egzemplarzy szacuje si na okoo dwa miliony. W listopadzie 2007 znalaza si na licie 100 najlepszych ksiek non fiction ogaszanej kadego roku przez New York Times. Recenzent tego dziennika okreli jej autora jako Salmana Rushdiego przestpczoci zorganizowanej. Porwnanie to odwouje si przede wszystkim do ceny, jak obydwaj autorzy musieli zapaci za swoj odwag. Zarwno autor Szataskich wersetw, jak Roberto Saviano dowiadczyli, co znaczy y w staym miertelnym zagroeniu i izolacji od wiata, porusza si wszdzie z policyjn eskort, podrowa opancerzonym samochodem, nie mie staego adresu. Dla Saviano ta sytuacja trwa od dwch lat i nie wydaje si, eby moga si wkrtce zmieni. Kamoryci dali mu ju zna, e przygotowali dla niego drewniany paszcz", co w ich argonie oznacza trumn, a e, zgodnie ze znanym powiedzeniem, mafia jest nierychliwa, ale pamitliwa (tardariella ma non scordariella), ochrona policyjna moe by Robertowi Saviano jeszcze dugo potrzebna. Woski pisarz otrzyma ochron po interwencji Umberta Eco, ktry w gwnym wydaniu dziennika telewizyjnego zaapelowa: Nie zostawiajmy Roberta Saviano samego, jak kiedy sdziw Falcone i Borselli-no (obydwaj zginli z rk mafii sycylijskiej - A.P.-Z.). Na nic si zdaj wyrazy solidarnoci ludzi pira. Tutaj jest potrzebna interwencja si porzdku publicznego". Eco zdecydowa si na to wystpienie po serii pogrek, jakie autor Gomorry otrzyma w odpowiedzi na swoj prowokacj, na publiczne wyzwanie bossw kamorry. Doszo do tego, kiedy zaproszony do rodzinnego miasteczka na uroczyste rozpoczcie roku szkolnego ze sceny ustawionej na gwnym placu wykrzycza nazwiska bossw miejscowego klanu Casalesi i wezwa mieszkacw Casal di Principe do buntu. Liczba kuzynw i pociotkw miejscowych mafiosw przysuchujcych si spod sceny na placu sowom Roberta Savia-no bya na pewno imponujca. Do pisarza zaczy napywa wyrazy poparcia i solidarnoci od przedstawicieli kultury, polityki i instytucji pastwowych, a take od tysicy zwykych ludzi. Ci ostatni wyraali i do dzi wyraaj swoje poparcie przede wszystkim w sieci, gdzie Saviano by znany jeszcze przed wydaniem Gomorry jako autor demaskatorskich artykuw publikowanych na stronie internetowej Nazione Indiana". Charakter wypowiedzi internautw odda moe nastpujcy zapis: Za to, e opowiedzia nam o tym, kim jestemy albo kim moemy si sta, Roberto Sa-viano yje od dwch lat w miertelnym niebezpieczestwie, odizolowany od wiata, pod sta ochron policji. Ale ludziom takim jak on grozi jeszcze wiksze niebezpieczestwo ni ryzyko mierci: zapomnienie, odsunicie na margines, niezrozumienie, obojtno. Czytajcie Gomorrel". Saviano dosta od kamorry swoisty rodzaj doywocia, nie za to nawet, e napisa o niej ksik i zapeni j faktami, cyframi i nazwiskami, ale za to, e ta ksika staa si bestsellerem. Czsto powtarza w wywiadach: Gdyby Gomorra wysza w nakadzie 5 tysicy egzemplarzy, jak planowaem na pocztku, nie potrzebowabym ochrony policji. Pogrki zaczy przychodzi do mnie po sprzedaniu stutysicznego egzemplarza. Tego nie mogli mi wybaczy. Bo mafia obawia si zainteresowania, prosperuje najlepiej, gdy otacza j milczenie i obojtno. (...) Organizacje przestpcze nie boj si, e kto o nich napisze, ale e kto o nich przeczyta, a to dua rnica. Kiedy sowa kr wrd ludzi, mog zmieni ich mylenie i skoni do reakqi". I wtedy moe si okaza, e pisarz stanowi dla przestpcw wiksze niebezpieczestwo ni policja i prokuratorzy. Po odczytaniu 19 czerwca 2008 roku werdyktu sdu apelacyjnego w Neapolu, ktry utrzyma w mocy 16 wyrokw doywotniego wizienia dla bossw klanu Casalesi, do Roberta Saviano podszed Federico Ca-fiero De Raho, prokurator od pocztku zaangaowany w ledztwo przeciw kamorystom z Casal di Principe. To

wszystko twoja zasuga" - powiedzia do pisarza i cho ten zaczerwieni si na te sowa i odrzek od razu, e jest to tylko i wycznie zwycistwo prokuratorw do walki z mafi, sam pewnie czu, e jest w tych sowach duo prawdy. Przed ukazaniem si Gomorry mao kto sysza o klanie Casalesi, nigdy nie pisano o kamorystach na pierwszych stronach gazet, a przy ogoszeniu wyroku pierwszej instancji procesu Spartakus" obecnych byo tylko kilku przedstawicieli miejscowej prasy. Trzy lata pniej olbrzymia popularno ksiki Saviano sprawia, e sd apelacyjny w Neapolu przey prawdziwy najazd mediw woskich i zagranicznych. Saviano w artykule dla dziennika La Repubblica" stwierdzi, e ma to pierwszorzdne znaczenie w walce z kamorr. Nazwiska bossw, nazwy ich przedsibiorstw, opisy zbrodni, skala ich biznesw stan si znane take poza terytorium, z ktrego si wywodz i wzronie wiadomo niebezpieczestwa wynikajcego z biernoci wobec dziaa zorganizowanej przestpczoci. Zaapelowa te do prawnikw i dziennikarzy, by nie przestawali obserwowa z najwysz uwag dziaa kamorystw i naganiali informacje o ich poczynaniach. Kamoryci zaczynaj si ba. Casalesi do tej pory nigdy nie dostawali wyrokw doywocia, bossowie nie umierali w wizieniu, ale doywali swych dni na wolnoci. Teraz boj si samotnoci, izolacji od swojego wiata, tego, e nie bd mieli wpywu na dziaania klanu. Boj si utraty wadzy. To dopiero pocztek drogi" - takie sowa usyszeli od Roberta Sa-viano dziennikarze na gorco, zaraz po ogoszeniu wyroku. To przekonanie potwierdzi w zakoczeniu artykuu w La Repubblica" cytatem z Biblii: La notte sta per finire ma l'alba non e ancora arrwata (Noc si koczy, ale wit jeszcze nie nadszed). Po wyprowadzeniu przestpcw z sali sdowej dawno niewidziany kolega dziennikarz podszed do pisarza i na koniec krtkiej rozmowy, chcc moe wykaza si dowcipem, powiedzia: Teraz na tej sali zosta ju tylko jeden czowiek z wyrokiem doywocia. Jeste nim ty, Rober-to". Pisarz prbowa si umiechn, ale nie bardzo mu to wychodzio. Dwa miesice wczeniej, na pytanie dziennikarki hiszpaskiej gazety La Nacin", czy aowa kiedy, e napisa Gomorre, Saviano odpowiedzia z bolesn szczeroci: Tak, czasem tego auj. Publicznie powtarzam wszdzie, e gdybym mg si cofn w przeszo, zrobibym to samo, ale nie jest to caa prawda. Tak mwi Roberto-pisarz. Ale kiedy zostaj sam, wcale nie jestem tego taki pewny". Alina Pawowska-Zampino