You are on page 1of 6

Rola Stanw Zjednoczonych w polityce wiatowej po 11 IX 2001 r.

Piotr Markut

1 lipca 1991 r. w Pradze zosta formalnie rozwizany Ukad Warszawski. Upadek wojskowego sojuszu pastw socjalistycznych oraz rozpad ZSRR zakoczyy okres trwajcej przeszo 40 lat zimnej wojny, zburzyy dotychczasowy bipolarny ad polityczny. Jedynym krajem posiadajcym tytu supermocarstwa pozostay Stany Zjednoczone, ktre w cigu kolejnej dekady ugruntowyway swoj pozycj na arenie midzynarodowej. W polityce wiatowej doszo do daleko idcego przetasowaniaodzyskujce niepodlego kraje Europy rodkowowschodniej dc do cakowitego uniezalenienia si od Rosji zwrciy si ku Zachodowi. Wan rol w procesie demokratyzacji regionu odgryway rwnie USA pragnce wwczas uniemoliwi odbudow potgi dawnego wroga. Tranzycja1 ustrojowa pastw postsocjalistycznych rozpocza take dugotrwa przemian struktur wewntrznych zachodnich organizacji: natowska strategia otwarcia drzwi zaowocowaa wkrtce przyczeniem do NATO Polski, Czech i Wgier. Wobec przemian dokonujcych si w Europie nie pozostay obojtne Stany Zjednoczone realizujce polityk demokracji prewencyjnej2. W ordziu o stanie pastwa z 1994 r. prezydent B. Clinton stwierdzi, e najlepsz strategi gwarantujc nasze bezpieczestwo () jest postp demokratyzacji na caym wiecie3. Takie stanowisko miao zapewni globaln stabilizacj i uchroni nowo odrodzone pastwa od rzdw radykaw. Ten konsekwentnie wcielany w ycie model polityki uleg zaamaniu 11 wrzenia 2001 r. wraz z uderzeniem lotu 11 American Airlines w pnocn wie kompleksu World Trade Center. Zamachy z dnia 11 IX cakowicie zmieniy obraz amerykaskiej dyplomacji. Dominujcy od czasw prezydentury Clintona model multilateralizmu

Termin tranzycja odnoszcy si do przeobrae ustrojowych lat 90-tych jest szczeglnie popularny w pracach zachodnioeuropejskich badaczy. Autorzy reprezentujcy rodkowowschodni cz Europy sugeruj, e terminem bardziej waciwym jest transformacja, gdy lepiej oddaje ona istot zachodzcych wwczas procesw. T. Bodio, J. Wojnicki, P. Zaski, Transformacja ustrojowa pastw postsocjalistycznych, [w:] K. A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski (red.), Spoeczestwo i polityka, Warszawa 2007 2 B. R. Barber, Imperium strachu. Wojna, terroryzm i demokracja, Warszawa 2005, s. 166 3 Ibidem, s. 191

la

carte4

zosta

zastpiony

koncepcj

zdecydowanego

unilateralizmu

i internacjonalizmu, wtedy te powstay zrby doktryny Busha5 zakadajcej oprcz wczeniej wspomnianych cech rwnie zaawansowany militaryzm oraz prewencj. Czasy po 9/11 to take promowanie modelu hegemonic power i powrt realpolitik, ktra wczeniej krytykowana bya za przesadny pragmatyzm6. Determinantem poczyna USA na arenie midzynarodowej stay si zmagania z terroryzmem. Synne sowa prezydenta Busha "Albo jestecie z nami, albo przeciwko nam" byy jedynie potwierdzeniem dominacji Stanw Zjednoczonych w wiatowej polityce. Zaoenia nowej dyplomacji szybko znalazy swoje odzwierciedlenie w rzeczywistoci- w grudniu 2001 r. USA wypowiedziay traktat ABM. Nadrzdnym czynnikiem implikujcym polityk zagraniczn pozostaa jednak war on terrorism, ktra wymusia poszukiwanie nowych sojusznikw oraz zmian sposobu prowadzenia wojny. Wojna z terroryzmem znacznie rnia si od tych prowadzonych wczeniej przez Stany Zjednoczone- organizacje terrorystyczne, w tym najsynniejsza Al-Kaida, nie s instrumentem adnego rzdu7. Wrg by rozproszony, trudny do wykrycia i zniszczenia, dlatego celem USA stay si pastwa i reimy aktywnie wspierajce dziaania terrorystw- tzw. pastwa zbjeckie (rogue states). Amerykaska administracja dya do wyeliminowania dziaajcych tam grup terrorystycznych, jak rwnie podja dziaania na rzecz rozbrojenia i nieproliferacji broni masowego raenia. Pierwszym pastwem, ktre zadeklarowao wspprac w walce z terroryzmem bya Rosja. 7 X wojska amerykaskie rozpoczy bombardowanie baz Talibanu. Interwencja w Azji rodkowej zmusia USA do poszukiwania nowych sojusznikw i normalizacji stosunkw z regionalnymi liderami. Pakistan, najpotniejszy spord wszystkich pastw graniczcych z Afganistanem, sta si obiektem intensywnej kampanii dyplomatycznej Waszyngtonu. USA, znoszc dotychczasowe sankcje ekonomiczne, zrezygnoway z egzekwowania zakazu rozprzestrzeniania broni nuklearnej na rzecz kooperacji w walce z terroryzmem. Od tego czasu Pakistan sta si jedynym z najwaniejszych sojusznikw administracji Busha- zyska miano gwnego sojusznika spoza NATO. Rwnie azjatyckie pastwa

4 5

Multilateralizm- system wielostronnej kooperacji kilku podmiotw midzynarodowych. J. Zajc, Koncepcja bezpieczestwa USA, s. 53 [w:] R. Ziba (red.), Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie Warszawa 2008 6 J. Hoge Jr, G. Rose (red.), 11 wrzenia 2001. Jak to si stao i co dalej?, Warszawa 2001, s. 234 7 J. Gray, Al-Kaida i korzenie wspczesnoci, Warszawa 2006, s. 117

postradzieckie

(przede

wszystkim

Uzbekistan)

dostrzegy

wojnie

z terroryzmem szans na popraw stosunkw z USA za cen wyraenia zgody na stacjonowanie wojsk amerykaskich. Prowadzona w Afganistanie operacja Enduring Freedom jest bezprecedensowym przykadem zwalczania terroryzmu na drodze otwartej akcji militarnej. Celem kampanii byo obalenie rzdu sprzyjajcego talibom, likwidacja baz treningowych Al.-Kaidy oraz zaprowadzenie adu politycznego w pastwie poprzez wybr nowych wadz. Warto jednak zaznaczy, e USA wypracoway rwnie inne, pokojowe i nie mniej skuteczne metody zapobiegania dziaaniom terrorystycznym. Oprcz wspomnianej ju wczeniej izolacji pastw sprzyjajcych terroryzmowi, warto wspomnie dziaalnoci o zabiegach blokowania czy kapitau deniach uywanego celem do finansowania terrorystycznej8 transparentyzacji

rynkw finansowych. Zamachy z 11 IX 2001 przyczyniy si rwnie do zaostrzenia stosunkw na linii Waszyngton- Bagdad. Ponowny wybr Saddama Husajna w 2002 r. na prezydenta oraz raport ONZ stwierdzajcy, e Irak moe by w posiadaniu broni masowego raenia byy bezporednimi czynnikami prowadzcymi do interwencji wojsk USA i sprzymierzonych. 20 III 2003 r. siy koalicji antyirackiej rozpoczy operacje w regionie, a niespena dwa miesice pniej wojska armii Stanw Zjednoczonych zajy stolic kraju. Pomimo szybkiego i atwego zwycistwa, inwazja Iracka Wolno podzielia czonkw NATO i ONZ. W przeciwiestwie do interwencji wojsk amerykaskich w Afganistanie, iracka misja stabilizacyjna nie uzyskaa mandatu ONZ. Dziaania zbrojne zostay ostro potpione przez rzdy Niemiec, Belgii i Francji, ktre uznay operacj za niezgodn z prawem midzynarodowym. Stany Zjednoczone zyskay jednak aprobat wikszoci czonkw NATO, a siy zbrojne Polski, Wielkiej Brytanii i Australii wziy udzia ju w pierwszym uderzeniu na Irak9. Pogldy na zasadno interwencji USA byy przyczyn rozamu, jaki dokona si na forum Paktu Pnocnoatlantyckiego. Wydarzeniem przeamujcym impas stao si wcznie si ISAF dziaajcych pod egid NATO do misji stabilizacyjnej w Afganistanie, a rok pniej w Iraku. Zagroenie bezpieczestwa pastwa ze strony terrorystw stanowio szczeglny impuls do redefinicji polityki zagranicznej USA i przewartociowania jej
8 9

D. Duda, Terroryzm islamski, Krakw 2002, s. 103 J. Zajc, Polityka zagraniczna, Toru 2005, s. 53

gwnych zaoe. Kampanie w Afganistanie i Iraku zmusiy Stany Zjednoczone do poszukiwania nowych sojusznikw w rejonie Azji Poudniowej i basenu Morza Kaspijskiego. Powstajce koalicje determinoway take zmian strategii rwnie w dziedzinie praw czowieka: po zamachach z 11 IX prezydent Bush ujawni przykady amania praw kobiet w Afganistanie. Arabia Saudyjska mimo i dopuszczaa si racego nieprzestrzegania tych samych praw nie zostaa skarcona, ani tym bardziej potpiona przez USA- bya ich wieloletnim sojusznikiem10. Sytuacja ta najdobitniej ukazuje powrt realpolitik do polityki zagranicznej Stanw Zjednoczonych. Kolejnym wanym skutkiem wojny midzy cywilizacjami, jak amerykaska administracja okrelia walk z terroryzmem, bya trwaa poprawa stosunkw z Moskw. Waszyngton dostrzeg, e w starciu z globalnym terroryzmem Rosja jest wartociowym sojusznikiem a NATO w obliczu zagroenia i koniecznoci szybkiego reagowania nie byo w stanie wypracowa kompromisu satysfakcjonujcego wszystkich czonkw paktu. Relacje ze spadkobierc ZSRR ulegy wyranej poprawie a Biay Dom przesta postrzega Rosj jako gwnego konkurenta oraz wroga. Pomoc w walce z terroryzmem zaoferoway rwnie inne pastwa rozsiane po caym globie: Japonia, Pakistan, kraje Ameryki Poudniowej i czonkowie byego bloku radzieckiego (szczeglnie wanym sojusznikiem z krajw demokracji ludowej wydawaa si by Polska, ktra w 2003 r. obja dowdztwo w jednej ze stref okupacyjnych wyznaczonych na terenie pastwa irackiego). Cho priorytetem zewntrznej polityki USA staa si walka z terroryzmem, to Stany Zjednoczone czynnie realizoway rwnie zaoenia strategii supermocarstwa aktywnie wczajc si w wydarzenia na caym globie. Biay Dom odegra kluczow rol w przemianach demokratycznych pastw proradzieckich, wspierajc zwolennikw tzw. kwiatowych rewolucji11. Gruziska rewolucja r (2003) obalia wadz prezydenta E. Szewardnadzego oraz wyniosa na ten urzd prozachodniego i proamerykaskiego M. Saakaszwilego. Podobny charakter miay rewolucje: tulipanowa w Kirigistanie i pomaraczowa na Ukrainie- dotychczasowe reimy realizujce promoskiewsk polityk zostay zastpione rzdami zorientowanymi w swych dziaaniach na Zachd.

Van Coufoudakis, US Foreign Policy in the Wake of 11 September, [w:] Global Dialogue vol.4, Nikozja 2002 11 J. Zajc, Polityka zagraniczna, Toru 2005, s. 85

10

Strategia bezpieczestwa narodowego USA z 2002 r. okrela kluczowe miejsce Japonii i Korei Poudniowej w zapewnieniu bezpieczestwa w regionie Azji Wschodniej. Pastwa te maj by gwarantem utrzymania pokoju i rwnowagi, a dziki wsppracy z USA mog swobodnie realizowa zaoenia polityki zewntrznej. W interesie Stanw Zjednoczonych ley take izolacja Korei Pnocnej, pastwa totalitarnego posiadajcego arsena broni jdrowej- osignicie stabilizacji na Pwyspie Koreaskim moe nastpi jedynie poprzez sankcje, prby zastraszania i grob ewentualnego ataku na Phenian. Rwnie wanym celem amerykaskiej dyplomacji jest ograniczanie wzrostu potgi Chin, take na polu ekonomicznymPastwo rodka jest wanym rynkiem zbytu i znaczcym importerem do USA, lecz sztucznie zaniony kurs juana12 przyczynia si do nierwnowagi handlowej. Zastrzeenia budzi rwnie polityka rzdu wobec mniejszoci narodowych i napite stosunki z Tajwanem (amerykaska dyplomacja jest gwnym sojusznikiem Tajwanu, wystpuje te w roli mediatora). Najwaniejsze zaoenia polityki zagranicznej USA zostay rwnie zawarte w Strategicznym Planie Departamentu Stanu w latach 2007- 2012. Dokument ten zakada wypracowanie trwaego porozumienia pomidzy Izraelem a wiatem islamskim (wrd wielu przyczyn zamachw terrorystycznych na Stany Zjednoczone wymienia si polityk wobec Autonomii Palestyskiej i przyzwolenie na agresywne dziaania Tel Awiwu) oraz zacienienie wsppracy z Indiami i budowa partnerstwa strategicznego z tym krajem. Nadrzdnym celem administracji waszyngtoskiej po atakach na WTC i Pentagon z 11 IX staa si walka z terroryzmem. Jest ona czynnikiem determinujcym polityk zagraniczn USA, implikuje powstawanie nowych sojuszy oraz ukadw bezpieczestwa strategicznego. Dziaania Stanw Zjednoczonych po 2001 charakteryzuje take zwrot ku unilateralizmowi oraz szeroko zakrojona strategia prewencji, ktra jest realizowana m.in. przez pomoc w rozwoju gospodarczym najbiedniejszych pastw, co w przyszoci ma zapewni im stabilno wewntrzn13. Dokonujc oglnego rozrachunku polityki zagranicznej USA naley zwrci uwag na ich z sabnc jej rol w jak Europierwnie wiadczy podzia o tym wycofywanie Starego wojsk terytorium, pastw Kontynentu

12 13

J. Przybylski, Wielki szczyt Obamy i Hu, Rzeczpospolita, 8831, Warszawa 2011, s. A11 J. Hoge Jr, G. Rose (red.), 11 wrzenia..., Warszawa 2001, s. 226

stosunku

do w

wojny

Iraku. Azji

Mimo staraj

to si

NATO osabi

pozostaje Rosja i

gwnym Chiny Mwic

i najskuteczniejszym instrumentem polityki USA wobec UE. Dominujc rol Stanw Zjednoczonych za rejonie porednictwem Szanghajskiej Organizacji Wsppracy.

o niepowodzeniach amerykaskiej dyplomacji naley wspomnie o porace programu antyproliferacji broni nuklearnej, gdy obecnie bliski jej produkcji jest take Iran. Stany Zjednoczone wielokrotnie potwierdziy swoimi dziaaniami, e zasuguj w peni na miano supermocarstwa. Realizujc globaln polityk peacekeepingu hoduj idei bycia policjantem wiata. Zachowujc dominujc rol w strukturach NATO oraz innych organizacji militarnych o charakterze lokalnym, promuj hasa demokracji, respektowania praw czowieka i zachowania pokoju na kuli ziemskiej. Wnikliwa analiza przytoczonych argumentw pozwala mi stwierdzi, e rola USA w polityce wiatowej jest kluczowa i pozostanie tak w najbliszym czasie. Cho nie kada strategia Waszyngtonu moe uchodzi za skuteczn oraz zakoczon sukcesem, to kraj ten pozostaje najpotniejszym mocarstwem na wiecie, zdolnym do interwencji w kadym zaktku globu.

RDA:

J. Zajc (red.), Polityka Zagraniczna USA po zimnej wojnie, Toru 2005 P. Pacua, Gwne kierunki polityki zagranicznej Stanw Zjednoczonych Warszawa 2007 Craig Eisendrath, U.S. foreign policy after September 11 - National Affairs, [online- dostp: 23.01.2011] J. Hoge Jr, G. Rose (red.), 11 wrzenia 2001. Jak to si stao i co dalej?, Warszawa 2001

You might also like