LABOLATORIA MEDIW

Publikacja przygotowana w ramach projektu "Edulab - laboratorium lokalnych zastosowa mediw zrealizowanego w programie Akademia Orange.

Partnerem projektu jest Uniwersytet Gdaski. Redakcja merytoryczna: Grzegorz D. Stuna Redakcja i korekta: Maria Klaman Projekt graficzny: Pracownia 63A www.pracownia63a.pl Instytut Kultury Miejskiej

Gdask 2012 Publikacja udostpniana jest na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa, Na tych samych warunkach 3.0 Polska Tekst licencji dostpny jest na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/

wstp..................................................4 Piotr Siuda........................................6 Marcin Wilkowski.........................9

spis treci
Grzegorz Stuna..........................15 Anna Miler .....................................19 o autorach (biogramy)............24

Edulab - laboratorium lokalnych zastosowa mediw

Publikacja Laboratoria mediw jest jednym z dziaa projektu Edulab laboratorium lokalnych zastosowa mediw przeprowadzonego przez Instytut Kultury Miejskiej w Gdasku w partnerstwie z Uniwersytetem Gdaskim. Projekt zosta zrealizowany w ramach Akademii Orange. Edulabowe dziaania traktowalimy jako cz Medialabu Gdask - powstaej niedawno w Instytucie Kultury Miejskiej struktury, a waciwie grupy zapalecw, ktrzy na wasnej skrze dowiadczyli, czym jest lub moe by medialab i postanowili rozwija mylenie na temat nowej idei oraz realizowa praktyczne wdroenia wanie w Gdasku. Podobne prby zbudowania medialabw jako staych instytucji kultury lub przestrzeni funkcjonujcych w ramach istniejcych podmiotw podejmowane s rwnie w innych miastach, midzy innymi Lublinie i Warszawie. Za pierwszy medialab mona zapewne uzna Obz Kultury 2.0, ktry odby si w Chrzelicach w 2010 roku. Dyskusja na temat medialabu oraz dziaania, ktre mona zaklasyfikowa jako medialabowe, ywo si rozwijaj i wystpuj rwnie w innych projektach trzeciej edycji Akademii Orange.

osignicie kilku celw edukacyjnych. Dziaajc lokalnie z modymi ludmi w przestrzeni Gdaska, a dokadniej skupiajc si na Gwnym Miecie - dzielnicy o niedookrelonej tosamoci, prezentowanej jako historyczne, zabytkowe, turystyczne centrum - chcielimy skierowa ich uwag na temat dziedzictwa, kultury i tosamoci. Zaleao nam na zaangaowaniu modziey w przedstawienie dzielnicy z ich perspektywy, na subiektywn prezentacj, nam na wskazanie problemw celw zwizanych zwizanych z otoczeniem, refleksj i dyskusj na temat tosamoci i dziedzictwa. Rwnolegle zaleao realizowaniu z edukacj medialn, ale take historyczn i obywatelsk. Uznajc, e medialab moe wychodzi poza swoje (patrzc stereotypowo) technooblicze, moe take by przestrzeni dostpn i dla medialnych, i dla technologicznych laikw, dajc im rwnoczenie moliwo wsplnego uczenia si. Poza prac z modymi ludmi zorganizowalimy rwnie warsztaty dla nauczycieli i animatorw kultury, powicone tematyce dziedzictwa: definiowania go, zachowywania i dzielenia si nim wspczenie. Istotnym punktem na mapie

WSTP
Edulab by

naszych dziaa bya uniwersytecka debata na temat edukacji medialnej zatytuowana, podobnie jak publikacja, Laboratoria mediw. Punktem wyjcia do dyskusji byy dowiadczenia z realizacji naszego projektu. dla nas jednoczenie prb tworzenia sieci wsppracy, ktra czy ze sob potencjay instytucji kultury, orodka akademickiego i nieformalnych inicjatyw. Uwaamy, e takie lekkie struktury, czce dowiadczenie i sprawno instytucji, entuzjazm i zaangaowanie dziaaczy oraz kompetencje i wiedz teoretykw, daj szans na szybkie reagowanie na zmiany, take te wywoane przez rozwj nowych technologii i mediw. Sieci mog testowa nowe modele dziaania i pracowa na rzecz rozwiza, ktre w przyszoci stan si staym elementem funkcjonowania podmiotw kulturalnych i edukacyjnych.

Czym jest edulab?

W edulabowym projekcie chcielimy sprawdzi, jak idea medialabu sprawdza si w edukacji medialnej. To tylko czciowe wytumaczenie, poniewa, tworzc ten projekt, postawilimy sobie kilka celw. Bazujc na dowiadczeniach zwizanych z digitalizacj dziedzictwa w Chrzelicach w 2010 roku oraz archiwizacj wspczesnoci w Lublinie w 2011, postanowilimy zarysowa koncepcj, ktra pozwalaaby na

Medialaby dla przyszoci

W zaprezentowanych przez nas tekstach znajdziecie refleksj na temat dziaa z modzie, popart przykadami inicjatyw realizowanych w ramach Akademii Orange - tekst przygotowany przez kulturoznawczyni i politolok Ann Mari Miler Zabierz gos! edukacja medialna dzieci i modziey. Piotr Siuda - socjolog - skupi si na edukacji nieformalnej, wsppracy fanw i przestrzeniach przycigania, przygotowujc artyku Przestrze pozytywnego <<zdezorganizowania>>, czyli popkulturowointernetowy obszar edukacji nieformalnej. W tekcie Zwrot cyfrowy wedukacjihistorycznejMarcin Wilkowski, historyk, zauwaa potrzeb zmiany edukacji historycznej w kontekcie przemian zwizanych z rozwojem mediw i cyfryzacj, proponujc nowy model edukacji w zakresie historii. Autor tekstu, ktry wanie czytacie, pedagog, przygotowa artyku Medialab - wyj poza edukacj formaln, gdzie prbuje czy wnioski z pracy projektu ,,Cyfrowa Przyszo z potencjaem edukacji w ramach medialabw. Wszystkie teksty, cho poruszaj rnorodne wtki, a do tego zostay przygotowane przez autorw zanurzonych na co dzie w teorii i praktyce rnych dyscyplin, maj wsplny mianownik w postaci rysowania propozycji wychodzenia poza dotychczasowe struktury formalnego ksztacenia, a take wskazania na nowe moliwoci cyfrowej, prowadzonej niehierarchicznie komunikacji. Chocia w ukoczonym przez nas projekcie idea medialabowy - wsppracy rwnych - nie zawsze by zachowany, to jednak udao si zachwia tradycyjnym, ostrym podziaem nauczyciel - ucze, przesun rodek cikoci w kierunku niehierarchicznej komunikacji. Wyjcie poza szko, dowiadczenie edukacyjne w zorganizowanej, ale majcej oddolny charakter grupie, moliwo decydowania o formie i treci warsztatw, negocjacja i dialog z innymi uczestnikami i prowadzcymi, to krok w dobr stron. Krok, ktry przy rozwijaniu podobnych inicjatyw, stworzeniu sieci dziaaczy wykorzystujcych media, pozwoli nie tylko na realizacj kilku celw edukacyjnych jednoczenie i uzupenienie szkolnych brakw w zakresie korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych, ale daje szans na zmian i projektowanie instytucji lub sieci edukacyjnych przyszoci. Grzegorz D. Stuna, Sawomir Czarnecki

Przestrze pozytywnego zdezorganizowania, czyli popkulturowointernetowy obszar edukacji nieformalnej

W jednym ze swoich artykuw James Paul Gee (2005) przedstawi koncepcj przestrzeni przycigania (affinityspace), czyli miejsc edukacji nieformalnej bdcych o wiele bardziej atrakcyjne ni lokalizacje formalne. Badacz dostrzeg, e ciekawiej jest si uczy w sposb okrelany mianem nadobowizkowego i niesztywnego, to znaczy w sposb niepoddany rygorom oficjalnych instytucji edukacyjnych, na przykad szkoy. Wyobramy sobie lekcj plastyki, kiedy uczniowie ucz si o stylach malarstwa z podrcznika. Kady si zgodzi, e czym innym od tej metody wpajania wiedzy jest wycieczka do galerii (zrealizowana nie w ramach zaj szkolnych), czyli znalezienie si w przestrzeni przycigania, gdzie efektywno przyswajania wiadomoci wzmacniana jest midzy innymi przez dobrowolne zaangaowanie. Nikt nie zmusi nas do wybrania si do galerii, ale jeli ju si w niej znajdziemy, nasza motywacja zwizana z pokonywaniem nowych intelektualnych wyzwa bdzie silna. Jeszcze lepiej, jeli odwiedzimy wskazane miejsce z grup znajomych. Poniewa, dziki moliwoci wspdzielenia wiedzy i opinii, proces wchaniania informacji staje si bardziej atrakcyjny, Kto ze znajomych zauway na obrazie detal, ktry umkn uwadze pozostaych, z kolei inna osoba zainicjuje dyskusj nad artystycznymi walorami danego dziea.

Przycigajca popkultura
Nie oszukujmy si jednak wspczeni konsumenci kultury nie s zafascynowani sztuk w stopniu, ktry pozwoliby socjologom odnotowa istotny skok liczby dobrowolnych, zespoowych pielgrzymek do galerii (Burszta, Fatyga 2010). Dzi urzeka przede wszystkim popkultura, przy czym nie mona jej traktowa jako zej, to znaczy tak, jak zwykli to robi krytycy kultury masowej czy przedstawiciele szkoy frankfurckiej. Oczywicie, schematyczno i stereotypowo pop-produktw dalej ma si dobrze, a przemys kulturowy stosuje triki majce przyku uwag odbiorcy (Galician 2004: 74-7). Mimo to zasada jednego wsplnego mianownika, czyli upraszczanie przekazw, aby odpowiaday jak najwikszej liczbie nabywcw, nie obowizuje dzisiaj w takim zakresie, jak kiedy. Wspczesna kultura popularna staje si coraz lepsza, co ma swoje przyczyny ekonomiczne oraz technologiczne (Johnson 2005). Obecnie dzie opiera produkcja si gwnie popna

Piotr Siuda

powtrkowoci na przykad premiery filmowe w kinach nie daj

tyle pienidzy co sprzeda DVD oraz Blu-ray, czy cige emisje w telewizji. Logiczne jest zatem, e teksty naley wytwarza tak, aby olniy na tyle, eby chciao si z nimi obcowa wicej ni raz chociaby po obejrzeniu filmu w kinie, widz moe by tak zachwycony, e zapragnie posiada na wasno oryginaln pyt DVD z podziwianym obrazem. Coraz czciej pojawiaj si produkcje niesztampowe, zaskakujce, skomplikowane i przez to promujce wielokrotny odbir. Aby ludzie chtnie do czego wrcili, musi mie odpowiedni dugo, nie moe by za krtkie, std tendencja wspczesnej popkultury do serializacji, a take coraz wiksze powodzenie dugich i rozbudowanych bo serialowych wanie narracji. Gry, seriale telewizyjne (coraz czciej ogldane na ekranie komputera) oraz kino nie oddziauj negatywnie fascynowanie si nimi nie jest przejawem bezmylnoci. Wrcz przeciwnie, nasze umysy, jak nigdy dotd, bawi si

i rozwijaj jednoczenie. Powtrkowo kultury popularnej oraz polepszenie jakoci pop-dbr stymulowane s przez rozwj narzdzi technologicznych, umoliwiajcych angaowanie si w dan narracj w dogodnym dla odbiorcy momencie. DVD, Blu-ray, ciganie z sieci to przykady tak zwanych technologii wygody, dziki ktrym postpowa mona zgodnie z zasad konsumuj, kiedy chc i kiedy mam czas. Dziki tym technologiom wyrabia si postawa zwana close reading, czyli zaangaowany odbir przekazw. Bliskie odczytywanie (closereading)polega na takim konsumowaniu danego pop-produktu, e pragnie si go analizowa, rozmawia o nim, krytykowa, rozkada na czynniki pierwsze i tworzy wasne teksty zwizane z oryginaem (Siuda 2012) dziki wspomnianym technologiom ludzie maj na to czas. Wszystkie ze wspomnianych wyej czynnoci podnosz kompetencje komunikacyjne i dlatego naley je potraktowa jako przejaw nieformalnej edukacji, przy czym niezwykle wane jest, e owe aktywnoci odbywaj si w spoecznociach zoonych z jednostek dziaajcych w sieci. To wanie dziki elektronicznej pajczynie osoby zainteresowane danym pop-dzieem, na tyle, aby roztrzsa go we wspomniany wyej sposb, mog si ze sob kontaktowa. Sie pozwala wsplnie pasjonowa si przekazami popkulturowymi, poniewa dostarcza szeregu uytecznych do tego narzdzi, poczwszy od najprostszych i najpowszechniejszych, takich jak blogi, fora oraz wiki, skoczywszy na specjalistycznych programach uatwiajcych amatorskie tworzenie i dzielenie si wasnymi kreacjami. Wspczenie najbardziej pocigajc przestrzeni przycigania sta si obszar popkulturowo-internetowy, to znaczy wszelkie wsplnoty sieciowe, gdzie ludzie, fascynujc si danym tekstem, podnosz swoje kompetencje, zdobywaj now wiedz oraz umiejtnoci. Rozwj poszczeglnych osb powodowany jest poczeniem dwch wzajemnie si wzmacniajcych si komplikowania kultury popularnej oraz technologicznego komplikowania internetu. Pierwsza dotyczy oczywicie lepszej jakoci wspczesnych pop-

dbr. W przypadku drugiej, nie jest tak, e trudniej si dzisiaj posugiwa sieci dzieje si odwrotnie, o czym wiadczy chociaby to, e aby zaoy stron czy bloga, nie trzeba nawet zna jzyka programowania. Komplikowanie internetu to po prostu stale rosnca liczba odmian narzdzi wsplnotowego dziaania w zakresie nieformalnego edukowania.

Fansuberzy
Uczestniczc w nieoficjalnym obiegu popkultury (Filiciak, Hofmokl, Tarkowski 2012), czyli cigajc co z sieci, czsto nie zdajemy sobie sprawy, jak czsto stykamy si ze wspomnianym obszarem popkulturowo-internetowym. Na przykad zasysajc jaki niepolskojzyczny film, wchodzimy na serwis WWW napisy.info lub Napisy24.pl i pobieramy suby (skrt od angielskiego subtitles) w rodzimym jzyku. Czsto robimy to bezrefleksyjnie, nie zastanawiajc si nad rdem pochodzenia napisw, nie wiedzc, kto za nimi stoi oraz nie bdc wiadomym tego, e ocieramy

Piotr Siuda

si o swoist oddoln machin produkcyjn. Jest ona bardzo wyranym zobrazowaniem tego, jak popkultura i internet cz si w ksztatowaniu przestrzeni przycigania pobudzajcej ludzk kreatywno, podnoszcej konkretne umiejtnoci i pozwalajcej zdobywa rwnie konkretn wiedz. Amatorskie przekady nie s dzieem jednego czowieka pracuj nad nimi zespoy dobrowolnie angaujcych si kinomaniakw. W tych grupach kady komunikuje si w z kadym za porednictwem sieci, a dodatkowo ma do spenienia rne funkcje oraz posuguje si odmiennymi narzdziami (zob. Siuda, Koralewska [w druku]). Jedni odpowiedzialni s za tumaczenie z jzyka obcego, inni zajmuj si korekt, kolejni doborem czcionki czy timingiem (dopasowanie napisw do cieki dwikowej). Tworzenie napisw wymaga rwnie umiejtnoci twardszych, to jest technicznych w zespole cz osb odpowiedzialna jest za kodowanie, czyli przygotowanie suba w taki

sposb, aby zmaksymalizowa jako obrazu i dwiku, a zminimalizowa rozmiar pliku (jeli mamy do czynienia z napisami zczonymi z plikiem video, a nie istniejcymi w postaci odrbnego pliku tekstowego). Nie chodzi w tym momencie o to, aby dokadnie opisywa, jak dziaaj tumacze amatorzy, lecz pokaza, e stanowi oni, poczon internetem, wsplnot ludzi ksztatujc okrelone kompetencje i umiejtnoci. Ponadto s spoecznoci specyficznego typu, bo funkcjonuj nie tyle w scentralizowanym wiecie sztywnych hierarchii, ile w rzeczywistoci sieci, czyli przestrzeni pozytywnie zdezorganizowanej, a przez to stymulujcej produktywno oraz budujcej wiedz. Nie jest tak, e wsplnota tumaczy opiera si jakiejkolwiek hierarchicznoci, ale nierwnoci s inne ni te niesieciowe, poniewa bardzo mocno zasadzaj si na prestiu wiedzy i umiejtnoci. Kto, kto posiada wikszy ich zasb (na przykad lepiej zna jzyk obcy, poprawniej robi korekt czy koduje), jest o szczebel wyej, przy czym eksperci nie s powoywani do ycia odgrnie. W opisywanych spoecznociach o pozycji eksperta decyduje zesp czonkw uznajcy wiedz danego czowieka za wartociow lub nie. Ponadto, mamy tutaj do czynienia z architektur otwartoci i dzieleniem si informacjami. Gdyby nie kolektywne ksztatowanie puli wiedzy dostpnej dla kadego, napisy nie mogyby powstawa tak szybko (zwykle s one dostpne dzie lub dwa po ukazaniu si danego filmu czy odcinka serialu) i mie tak dobr jako. To wanie w grupach, w ktrych czonkostwo opiera si na fascynacji jakim pop-produktem, dziaanie na zasadach przestrzeni przycigania jest niezwykle widoczne. Obok tumaczy amatorw mona wskaza fanw wsplnie pracujcych nad opowiadaniami literackimi, nieprofesjonalnymi filmami, alternatywnymi komentarzami do wyda filmw na Blu-ray (Siuda 2011). W sieci istniej spoecznoci graczy kooperujcych przy tworzeniu modyfikacji do gier (Postigo 2007), s take wielbiciele post-seriali gowicy si nad zagadkami ukrytymi przez producentw w kolejnych odcinkach (Perryman 2008). Przykadw poda mona wicej, pamitajc, e istniej wsplnoty internetowe funkcjonujce w oparciu o opisane wyej zasady i niezwizane z popkultur. Nietrudno przecie wyobrazi sobie zdobywanie

informacji o stylach malarskich, dziki zwiedzaniu galerii za pomoc Google Art Project, czyli narzdzia umoliwiajcego nie tylko wirtualny spacer po przybytkach sztuki, ale take dzielenie si z innymi tym, co si w zbiorach odnalazo i dyskutowanie na temat konkretnych dzie.
Bibliografia: Filiciak M., Hofmokl J., Tarkowski A., Obiegi kultury: Spoeczna cyrkulacja treci. Raport zbada, Warszawa 2012, dostp: 31.03.2012, http://creativecommons.pl/wpcontent/uploads/2012/01/raport_obiegi_kultury.pdf[. Galician, M-L., Sex, Love and Romance in the Mass Media, Lawrence Elrbaum Associates, Mahwah: Arizona State University, 2004. Gee J., Semiotic social spaces and affinity spaces: from The Age of Mythology to todays schools in Karin Tusting (ed.), Beyond Communities of Practice: Language Power and Social Context, Cambridge: Cambridge University Press, 2005, pp. 214-232. Johnson S., Everything Bad Is Good for You: How Todays Popular Culture Is Actually Making Us Smarter, New York: Riverhead Books, 2005. Kultura miejska wPolsce zperspektywy interdyscyplinarnych bada jakociowych, pod red. W. Burszty, B. Fatygi, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2010. Perryman N., Doctor Who and the Convergence of Media: ACase Study in Transmedida Storytelling, ,,Convergence: The International Journal of Research into New Media Technologies, Vol. 14, No. 1, 2008, pp. 21-39. Postigo H., Of Mods and Modders: Chasing Down the Value of Fan-Based Digital Game Modifications, ,,Games and Culture, Vol. 2, No. 4, 2007, pp. 300-313. Siuda P., Twrczo fanw nowe formy, dostp: 31.03.2012, http://www.piotrsiuda.pl/2011/01/ tworczosc-fanow-nowe-formy.html. Siuda P., Kultury prosumpcji: Oniemonoci powstania globalnych iponadpastwowych spoecznoci fanw, Warszawa 2012: Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego, ASPRA JR. Siuda P., Koralewska A., Japonizacja: Anime ijego polscy fani, Krakw (wdruku).

Zwrot cyfrowy w edukacji historycznej

Niniejszy tekst opublikowany jest w wersji beta i powinien by dalej rozwijany. Wykorzystanie licencji Creative Commons pozwala w czytelny i legalny sposb sta si jego wsptwrc. Tekst w wersji edytowalnej dostpny jest na stronie: http://wilkowski.org/edukacjahistoryczna. *** Wielowymiarowy kryzys edukacji historycznej jest faktem.

Spoeczna ignorancja wobec faktw posiadajcych elementarne znaczenie dla historii Polski i polskiej tosamoci zbiorowej jest tylko jednym z przejaww kryzysu edukacji historycznej. Jednak mwienie o nim jedynie w odniesieniu do wiedzy, niebezpiecznie spaszcza perspektyw nadcigajcej katastrofy. Wystarczy zada przewrotne pytanie o to, jaki poziom poprawnych odpowiedzi na temat Katynia i powstania warszawskiego usatysfakcjonowaby edukatorw. Jaka jest racjonalna granica oczekiwa co do poziomu wiedzy historycznej w spoeczestwie i kiedy krytykujc jej obecny stan, wchodzimy ju w mylenie o charakterze utopijnym? Waniejszym przejawem kryzysu i istotniejszym dowodem na nieskuteczno edukacji jest postpujca alienacja historii. Najwaniejsz alternatyw dla bezkrytycznych, populistycznych wizji przeszoci, promowanych jzykiem polityki i polskiego Kocioa katolickiego, jest dzi obojtno wynikajca z przewiadczenia, e historia to sfera obca i pozbawiona znaczenia

Marcin Wilkowski
w indywidualnym kontekcie. Kiedy przez histori rozumie si gwnie

Wielowymiarowy kryzys edukacji historycznej

W badaniach opinii publicznej z 2010 roku ponad jedna trzecia ankietowanych nie potrafia poprawnie wskaza sprawcw zbrodni katyskiej (Marczak 2010). Badania zrealizowane rok pniej pokazay, e tylko 36 proc. respondentw znao pen dat wybuchu powstania warszawskiego (Polacy o Powstaniu Warszawskim 2011) - i to pomimo frekwencyjnego sukcesu Muzeum Powstania Warszawskiego, licznych medialnych akcji promujcych wiedz o tych wydarzeniach, czy obecnoci wtkw historycznych w popkulturze (Katy Andrzeja Wajdy, komiksy, gry planszowe, rekonstrukcje historyczne). Oraz oczywicie pomimo obowizkowej szkolnej edukacji.

martyrologi, dzieje krlw, przywdcw, wojskowych, politykw, gwnie mskich bohaterw o niezwykych i zazwyczaj idealizowanych biografiach, trudno doszukiwa si w niej wartoci odnoszcych si bezporednio do dzisiejszego ycia. Spoeczestwo polskie wobec przeszoci - badania Barbary Szackiej, Andrzeja Szpociskiego i Piotra Kwiatkowskiego z lat 2003-2006 opisuj proces, jaki w postawach Polakw wobec przeszoci dokona si w pierwszej dekadzie po przeomie 1989 roku: Badania te wskazuj na radykaln zmian wartoci pojawiajcych si w kontekcie odwoywa do przeszoci. Jeszcze w kocu lat osiemdziesitych najbardziej ceniono te postaci i zdarzenia historyczne, ktre symbolizoway wartoci wane z punktu widzenia narodu i pastwa, a wic: sprawiedliwo

spoeczn, patriotyzm, rewolucjonizm, silne pastwo, sukcesy militarne. Wyniki z bada z lat 2003-2006 wykazuj znaczny spadek ich uznania w stosunku do bada z roku 1989. [...] Na znaczeniu natomiast zyskuj postaci, ktre uosabiaj wartoci wane z punktu widzenia jednostki - osoby ludzkiej. S to: cechy osobiste takie jak sia charakteru, uczciwo, szlachetno [...], demokracja [...], religia [...] (Szpociski 2011: 31-32). Jeli edukacja historyczna w procesie przekazywania wiedzy i ksztatowania postaw nie odnosi si do wartoci wanych w perspektywie jednostki (a nie jedynie istotnych dla narodu i pastwa), wysiek w ni woony moe pj na marne, albo nawet pogbi alienacj przeszoci. Andrzej Szpociski w cytowanym tu artykule akcentuje jeszcze dwa istotne zjawiska, ktre s dzi tem dla edukacji historycznej (Szpociski 2011: 33-35). Pierwsze z nich to prywatyzacja pojcia przeszoci - definiowanie tego, co jest histori raczej w odniesieniu do przeszoci rodzinnej i lokalnej,

o przeszoci przejmuj nawet instytucje pamici. Jeli historia nie znajduje miejsca w codziennym yciu, postawach i myleniu, to nic dziwnego, e powszechnie wiedz historyczn uznaje si za niepotrzebny balast. Jest to te po czci efekt szerszego procesu deprecjacji humanistyki ze wzgldu na jej (pozornie?) nike komercyjnie znaczenie. Bezporednim symptomem tego zjawiska jest coraz mniejsza liczba abiturientw zdajcych egzamin z historii (albo tego, co z niego zostao po kolejnych reformach szkolnictwa ponadgimnazjalnego). Edukacja historyczna na poziomie szkoy redniej nie potrafi zaproponowa adnego atrakcyjnego i nowoczesnego schematu samorozwoju ucznia zainteresowanego histori, a konserwatywny system akademicki cementuje tylko XIX-wieczne modele kariery w zawodzie historyka. Do powiedzie, e kryzys dotyka nawet debaty o edukacji historycznej, skoro jednym z modeli jej podejmowania staje si protest godowy.

Marcin Wilkowski
ni oglnonarodowej. Drugim zjawiskiem jest zmiana modelu dowiadczania historii z intelektualnego na estetyczny: ksika, obraz, pomnik ustpuj miejsca inscenizacji (rekonstrukcji historycznej), wizualizacji, narracji popkulturowej w muzyce, grach komputerowych czy komiksach. W efekcie wartoci etyczne, idee czy wzory zachowa, mogce ujawnia si na przykad w trakcie lektury ksiki historycznej, ustpuj miejsca wartociom estetycznym happeningu widowiska rekonstrukcyjnego. Szkoa wci jeszcze broni si przed estetycznym podejciem do przeszoci, charakterystycznym dla przemysu popkultury i komercyjnych mediw. Metod obrony jest jednak kurczowe trzymanie si politycznego modelu dziejw, w ktrych jednostka wraz z jej mentalnoci, kultur, codziennoci ustpuj polityce czy konfliktom militarnym. Co wicej, szkoa w swojej walce jest coraz bardziej osamotniona, skoro rozrywkowy i medialny model mwienia

W kierunku zwrotu cyfrowego

Wypracowanie i stosowanie licznych strategii wykorzystania narzdzi cyfrowych i internetu w edukacji historycznej nie jest dla mnie jeszcze podstaw do mwienia o zwrocie cyfrowym. Pokany wybr propozycji teoretycznych i praktycznych rozwiza tego typu do zastosowania w szkole skatalogowa Zbigniew Osiski (Osiski 2010: 22-23). Zgadzam si z jego gwnymi tezami dotyczcymi aktywno-refleksyjnego modelu edukacji historycznej (zaproponowanego przez Jerzego Maternickiego) oraz konstruktywistycznego czy konektywistycznego podejcia do edukacji w ogle. Na uwag zasuguj zaproponowane w artykule Zbigniewa Osiskiego konkretne modele

10

aktywnoci uczniw na lekcjach historii, ktre ju na pierwszy rzut oka radykalnie dalekie s od tego, do czego przyzwyczai tradycyjny historyczny podrcznikowy wykad. Warto zacytowa przynajmniej niektre z propozycji Osiskiego: tworzenie historycznych bibliografii i katalogw online, aktywne i twrcze korzystanie z wyszukiwarek, gier strategicznych, narzdzi wiki, blogw, przygotowywanie wizualizacji i zestawie danych, budowanie map myli, osi czasu czy praca metod Web Quest autorstwa Bernie Dodge (Osiski 2010: 28-31). Jednak wci nie jest to dla mnie zwrot cyfrowy w edukacji historycznej. Tak jak wspomniaem wyej, podstawowym wyzwaniem zwizanym z kryzysem edukacji historycznej nie jest wedug mnie kryzys wiedzy, ale alienacja historii. Pomijajc ignorancj historyczn, ktr ujawniy przytaczane wczeniej badania z 2010 i 2011 roku, wiedza sama w sobie nie powinna by celem edukacji historycznej. Mwic szczerze, nigdy ni zreszt nie bya - speniaa

spoeczny, ktrego elementem jest remediacja i udostpnianie online artefaktw dziedzictwa historycznego w postaci obiektw cyfrowych plikw, skanw. Ich tre w procesie dalszej obrbki (OCR) moe by publikowana jako dane. Zwrot cyfrowy wymaga rwnie swobodnego dostpu w internecie do historycznych zasobw edukacyjnych o wysokiej jakoci merytorycznej. Ich rdem nie musi by szkoa - zobligowane do ich tworzenia w ramach swojej misji mog by publiczne instytucje pamici, takie jak muzea, archiwa, biblioteki oraz jednostki akademickie, w ktrych wdroona zostaa polityka Otwartego Dostpu (Open Access). Zasoby cyfrowe w edukacji historycznej musz mie nie tylko odpowiedni jako techniczn i merytoryczn. Rwnie ich status prawnoautorski powinien umoliwia jak najbardziej swobodne wykorzystanie take poza ustawowym zakresem dozwolonego uytku edukacyjnego na przykad dziki zastosowaniu licencji Creative Commons. W przypadku rde historycznych eksplorowa

Marcin Wilkowski
zawsze dodatkowe, gwnie wychowawcze funkcje (np. ksztatowanie postaw patriotycznych czy obywatelskich). Dzi dostp do wiedzy historycznej jest atwiejszy ni kiedykolwiek dla kadego, kto posiada odpowiednie umiejtnoci wyszukiwania i krytycznej selekcji informacji w internecie i bibliotekach. Sama wiedza historyczna - kiedy powszechne jest ju w spoeczestwie okrelone minimum znajomoci historii, pozwalajce na sprawne odczytywanie i rozumienie znakw kultury za pomoc odniesie do przeszoci - tak naprawd przestaje by problemem. Nie uda si zbudowa spoeczestwa historykw. Dlatego edukacja historyczna powinna - poza dbaniem o zapewnienie podstawowego minimum wiedzy - przede wszystkim zblia do przeszoci i uatwia budowanie z ni osobistych relacji, take, cho nie wycznie, za pomoc wiedzy. Zrealizowanie tego celu moe umoliwi zwrot cyfrowy w edukacji historycznej. Warunkiem takiego zwrotu jest digitalizacja rozumiana szeroko jako proces naleaoby zasoby z domeny publicznej. Rozwizwizany take powinien zosta problem utworw osieroconych. Zwrot cyfrowy w edukacji historycznej warunkowany jest przez istnienie darmowych, otwartych i uytecznych, opisanych odpowiednio bogat dokumentacj narzdzi pozwalajcych na twrcz prac z cyfrowymi zasobami historycznymi, danymi i treciami merytorycznymi. Zmiana jakociowa w edukacji historycznej moliwa jest dziki specyficznym cechom formatu cyfrowego: reprezentacji numerycznej i wynikajcej z niej moliwoci obrbki algorytmicznej obiektw cyfrowych, ich modularnoci, automatyzacji tworzenia, przetwarzania i udostpniania oraz wariacyjnoci, ktra pozwala na nieograniczone rozwijanie nowych wersji oryginalnego obiektu (Manovich 2006: 92-118). Ze wzgldu na to, e krytyczne podejcie do materii historycznej jest jedn

11

z podstawowych kompetencji, jakie powinna rozwija edukacja historyczna, jej nowe cyfrowe metody mogyby by wykorzystane take do celw edukacji medialnej.

1. Podrczniki o rozszerzalnym modelu treci

To koncepcja podrcznika, ktrego forma pozwala na atwe uzupenienie treci o tematy, zasoby - teksty rdowe, nagrania audio czy video, wizualizacje i inne materiay. W podrczniku takim obok obowizkowych treci wynikajcych z podstawy programowej znale si mog treci proponowane przez uczniw we wsppracy z nauczycielem. Uczniowie uzupeniaj swj podrcznik na wasn rk, stajc si jego wspautorami. Korzystaj przy tym z zasobw cyfrowych udostpnianych online przez zobligowane do tego instytucje pamici i orodki akademickie, samodzielnie eksplorujc interesujce ich wtki historyczne. Na przykad w czci podrcznika powiconej redniowiecznej historii Polski ucze

Zwrot cyfrowy w edukacji historycznej

Zwrot cyfrowy w edukacji historycznej to co wicej ni wykorzystywanie zasobw i narzdzi cyfrowych w szkole. Dla mnie oznacza on zmian sposobu mylenia o zasadach, modelu i celach edukacji historycznej, dla ktrego sta perspektyw jest cyfrowa kultura i zjawiska w niej obserwowane, takie jak konwergencja mediw, spoecznociowe tworzenie wiedzy, oddolne inicjatywy samoedukacyjne, hakowanie rozumiane pozytywnie jako dostosowywanie

Marcin Wilkowski
systemw do wasnych potrzeb, wolny obrt treci i idei czy remiks. Zwrot cyfrowy oznacza przesunicie gwnego celu edukacji historycznej z wiedzy na relacje z przeszoci oraz akcentuje moliwo ich inspirowania i rozwijania za pomoc narzdzi i zasobw cyfrowych. W aden sposb nie deprecjonuje druku ani spotka w fizycznej przestrzeni klasy, siedziby koa historycznego, biblioteki czy muzeum. Nie utosamia informacji z wiedz i szanuje podstawowy autorytet instytucji j wytwarzajcych. Cyfrowo nie jest tu celem samym w sobie. Postaram si teraz zaproponowa przykadowe, oglne modele narzdzi i metod edukacyjnych, ktrych gwnym celem jest inspirowanie odbiorcy do osobistych relacji z przeszoci, i ktre wykorzystuj potencja formatu cyfrowego na nowych zasadach. Jestem przekonany, e mona wypracowa ich wicej, dlatego zachcam do dalszego rozwijania tekstu. Digitalizacja - rozumiana jako proces spoeczny - moe mie funkcje zainteresowany yciem codziennym w tej epoce, dziki dostpnym publicznie artykuom naukowym i zasobom rdowym na ten temat, mgby tworzy kolejne moduy i rozwija swoje zainteresowania. Na podobnej zasadzie pojawia by si mogy wtki historii lokalnej czy te, ktre odnosz si do popkultury. Naturalnie nikt nie oczekiwaby od tak uzupenionego podrcznika speniania formalnych ministerialnych standardw. Byoby przede wszystkim narzdziem rozwijajcym osobiste relacje ucznia z przeszoci i z oczywistych wzgldw miaoby form cyfrow (np. form wiki).

2. Oddolna digitalizacja jako proces spoeczny i edukacyjny

12

emancypacyjne: pozwala na wyprowadzanie lokalnej, niszowej przeszoci poza ograniczenia terytorialne, instytucjonalne czy mie si przeamywania historycznych stereotypw - pokazuj to takie inicjatywy jak amerykaski projekt Digital Diaspora Family Reunion (Wilkowski 2011). Digitalizacja traktowana jako dziaanie edukacyjne ma potencja do rozwijania kompetencji medialnych, wsppracy w grupie czy inicjowania procesw integracyjnych (Stuna 2011). Moe by elementem dziaa edukacyjnych w edukacji nieformalnej i formalnej, o ile zgodzimy si, e historia w szkole nigdy nie jest nauczana dla niej samej. W przypadku projektu digitalizacyjnego uczniowie gromadz, opisuj, digitalizuj i udostpniaj online fotografie i dokumenty historyczne dotyczce historii ich miejscowoci. Oprcz zdobywania nowych kompetencji technicznych (skanowanie, obrbka fotografii) poznaj podstawy warsztatu archiwisty i historyka, rozumiej konieczno krytycznego podejcia do rde historycznych oraz nawizuj relacje ze starszym pokoleniem mieszkacw. Wyszukujc

i technicznym) charakteru jej rezultatw, tak, eby kady produkt mg by dalej niezalenie rozwijany po zakoczeniu projektu.

4. Grywalizacja i symulacje w edukacji historycznej

W najprostszym ujciu grywalizacja (gamification) w cyfrowej edukacji historycznej byaby zastosowaniem mechaniki gier w dziaaniach majcych wypracowa odpowiedni efekt edukacyjny. Czci struktury gry moe by na przykad osiganie kolejnych poziomw, gromadzenie artefaktw czy konkurencja midzy graczami, w ktrej sednem rywalizacji moe by zdobywanie wirtualnych wartoci - w najprostszej postaci moe to by zdobywanie kolejnych nieruchomoci w grze Monopoly czy rozwijanie wasnej cywilizacji i podbijanie innych w serii gier

Marcin Wilkowski
i opracowujc odpowiednie rda, mog opisa histori swojej miejscowoci w nowy sposb, przy czym s jej aktywnymi twrcami, a nie tylko pasywnymi odbiorcami, tak jak w przypadku tradycyjnej edukacji historycznej. strategicznych Civilization. Przykadowo, odpowiednio skonstruowana symulacja historyczna systemu gospodarczego Rzeczpospolitej Obojga Narodw pozwalaaby uczniom na przyjcie rl feudaa, miejskiego kupca czy przedstawiciela wadzy krlewskiej zainteresowanego odpowiednim poziomem finansowania wydatkw budetowych. Uczestnictwo w grze wymagaoby od uczniw poznania mechanizmw nowoytnej gospodarki oraz stworzenia profilw swoich postaci w oparciu o dostpne rda. Mona wyobrazi sobie model cyfrowej edukacji historycznej, ktrego efektem s konkretne produkty o charakterze usug: przewodniki, podrczniki, katalogi, zestawy danych, repozytoria, gry. Myl, e jest to projekt, ktry moe by szczeglnie interesujcy w perspektywie edukacji nieformalnej realizowanej metod projektu. Przy czym potencja takich dziaa zwikszaoby zachowanie otwartego modelu wsppracy i otwartego (pod wzgldem prawnym Symulacja mogaby mie form jednorazowej gry czy dugotrwaej rozrywki, ktrej wanym elementem byyby narzdzia internetowe, np. forum dyskusyjne i wiki bdce cyfrow infrastruktur mikronacji (wirtualnego pastwa). Znw wiedza historyczna nie byaby tu celem samym w sobie, a gra miaaby inicjowa nowe, bezporednie i indywidualne relacje z przeszoci.

3. Edukacja historyczna przez budowanie usug

13

5. Hakowanie systemu wiedzy

Pewien potencja widziabym te w dziaaniach hakerskich rozumianych w sposb pozytywny. Przykadem inicjatywy tego typu (podjtej jednak na poziomie edukacji akademickiej) jest projekt Lying about the past, zrealizowany na amerykaskim Uniwersytecie Georga Masona przez Millsa Kellyego. W ramach dziaa edukacyjnych studenci przygotowali mistyfikacj historyczn, ktrej celem bya krytyczna analiza systemu wiedzy historycznej. Sylabus kursu dostpny jest online (http://globalaffairs.gmu.edu/courses/1124/course_sections/6500). Tutaj take wiedza historyczna nie byaby celem podstawowym.

Bibliografia: Manovich L., Jzyk nowych mediw ,Warszawa 2006. Marczak M., Polacy nie wiedz, kto strzela wKatyniu, ,,Newsweek Polska [on-line], opublikowano: 21.03.2010, dostp: 9.06.2012, http://spoleczenstwo.newsweek.pl/polacy-nie-wiedza--kto-strzelal-w-katyniu,55485,1,1.html Osiski Z., Wyzwania dla edukacji historycznej wokresie formowania si spoeczestwa informacyjnego igospodarki opartej na wiedzy, ,,Kwartalnik Edukacyjny, nr 2, 2010. Polacy oPowstaniu Warszawskim. Wyniki badania TNS OBOP dla ComPress przy wsparciu PKO Banku Polskiego, 2011[prezentacja]. Dostp: 9.06.2012, http://prasowy.um.warszawa.pl/powstanie1944/ raport-z-badan.pps Stuna G. D., Digitalizacja jako dziaanie spoeczne. Aspekty edukacyjne, opublikowano: 25.09.2011,

Kilka sw na zakoczenie
Podstawow barier dla realizacji programu zwrotu cyfrowego w edukacji historycznej jest konieczno radykalnej przebudowy jej obecnego modelu. Kontrowersyjne moe by take zastpienie paradygmatu wiedzy paradygmatem relacji z przeszoci - nawet jeli dzi system nastawiony na przekazywanie wiedzy sta si skrajnie nieefektywny. Wydaje mi si jednak, e w perspektywie zapaci edukacji historycznej formuowanie nawet najbardziej awangardowych propozycji zmiany jest uprawnione i moe mie okrelone znaczenie. Czuj te, e wynika ono wprost z ducha medialabu. Pamitaj, e zawsze moesz edytowa ten tekst.

dostp: 9.06.2012, http://historiaimedia.org/2011/09/25/digitalizacja-jako-dzialanie-spoleczneaspekty-edukacyjne/. Szpociski A., Nowe formy tradycji [w]: Przyszo tradycji, pod. red. S. Krzemie-Ojak, Biaystok 2008. Wilkowski M., Internet jako narzdzie historii emancypacyjnej:

edialab - wyj poza formaln edukacj

29 maja zaprezentowano w Warszawie Katalog kompetencji medialnych i informacyjnych, przygotowany w ramach projektu Cyfrowa Przyszo, w ktrym miaem przyjemno uczestniczy. Dyskusja podczas konferencji, na ktrej pokazano wiatu Katalog zachcia mnie do refleksji na temat edukacji medialnej i medialabw, ktr podzieliem si dwa dni pniej podczas spotkania Laboratoria mediw, zorganizowanego w ramach projektu Edulab - laboratorium lokalnych zastosowa mediw. Do tej dyskusji, prowadzonej przez Krzysztofa Stachur, wprowadzay wystpienia Anny Miler, Grayny Penkowskiej, Marcina Wilkowskiego, i moje. W prezentacji, ktr zaprezentowaem - Medialab - wyj poza uniwersytet i szko, -przedstawiem

medialna i informacyjna w Polsce. Raport otwarcia (Batorski i in., 2012). Dla niniejszego tekstu istotna jest m.in. cz powicona wnioskom z analizy podstawy programowej ksztacenia oglnego. Nie zamierzam streszcza raportu, ale w duym skrcie chciabym zwrci uwag na: brak gwnego, nadrzdnego celu sformuowanego jako cel edukacji medialnej i informacyjnej, brak odpowiedzialnych osb za realizacj tej edukacji, rozproszenie treci bez przewodnika/klucza, ktry pozwalaby si dokadnie zorientowa, jak edukacja medialna i informacyjna powinna wyglda, a take nieprzystawalno, niekompatybilno pewnych treci. Krtko mwic edukacja medialna i informacyjna w polskich szkoach jest, przynajmniej na poziomie programowych postulatw, w celach i treciach niektrych przedmiotw bardziej widoczna, a w innych mniej, przy czym w ogle nie jest wyeksponowana jako odrbny dokument, ktry tworzyby spjn cao zapisu. A to uniemoliwia ewaluacj prb wdroenia programowych zaoe,

Grzegorz Stuna
zwaszcza e spor cz zapisw w dokumencie mona interpretowa do tez, e aby mc w przyszoci prowadzi aktywne dziaania edukacji medialnej w ramach formalnego systemu edukacji, trzeba wyj, a przynajmniej prbowa wychodzi, poza formalne instytucje edukacyjne. swobodnie.

Diagnoza edukacji medialnej i informacyjnej

Do tezy, ktr niektrzy mog potraktowa jako kontrowersyjn, majcej rzecz jasna mocno roboczy i po czci prowokacyjny charakter, skonio mnie kilka spraw. Przede wszystkim wizja szkoy, jaka wyonia si podczas prac zespou Cyfrowa Przyszo nad diagnoz sytuacji w zakresie edukacji medialnej i informacyjnej. Efektem prac bya publikacja Edukacja

Katalog kompetencji medialnych i informacyjnych

W ramach prac zespou Cyfrowej Przyszoci stworzono take Katalog kompetencji medialnych i informacyjnych (Dbrowska i inni, 2012), ktre naszym zdaniem s niezbdne w wiecie, gdzie komunikacja jest w duej mierze zaporedniczona przez media i opiera si na konstruowanych przy uyciu medialnych narzdzi komunikatw. W pewnym sensie miaa to by propozycja wynikajca ze szkolnej diagnozy - chcielimy pokaza, czego w szkole brakuje (rozproszony i niespjny program edukacji medialnej

15

i informacyjnej, ktry nie jest traktowany jako cao, ma ogromne wady), a take, jakie kompetencje naley rozwija - czy to w ramach dodatkowych szkolnych zaj, czy w ramach dziaalnoci animatorw kultury, a moe nawet w grupach samoksztaceniowych. Oczywicie, propozycja, jak kada propozycja edukacyjna, nie jest ideologicznie neutralna. Zesp wypracowa swoj wizj wiata, opart na pogldach uczestniczek i uczestnikw projektu.

na wsppracy uczestnikw z wykorzystaniem mediw (termin cho bywa opisywany, wci nie jest rozumiany jednoznacznie zob. Filiciak, Tarkowski, 2011) - z dokonanym opisem rzeczywistoci i postulowanym wzorcem edukacyjnym w zakresie posiadanych kompetencji medialnych i informacyjnych. Medialab jako nowa instytucja kultury (jak w przypadku budowanych Medialabu Lublin czy Medialabu Gdask), dorane dziaanie powicone rozwizywaniu konkretnych problemw (jak w przypadku LublinLabu) czy nieformalna grupa eksperymentujca z mediami, moe by wykorzystany do realizacji celw edukacji medialnej i informacyjnej. Nic nie stoi na przeszkodzie, by medialaby, ktre jako instytucje lub spotkania w formule obozowej w duej mierze skupiaj si na konstruowaniu urzdze, programowaniu itp., funkcjonoway take lub zostay zaimplementowane w obszar dziaa humanistyczno-spoecznych, gdzie umiejtnoci samodzielnego budowania urzdze, pisania kodu i inne czynnoci inynieryjne niekoniecznie

Dziaania kompensacyjne + awangarda medialna = edukacja medialna dla zmiany (?)

Grzegorz Stuna
Opis szkolnej sytuacji, wiadomo brakw, informacje o podejmowanych dziaaniach edukacyjnych w Polsce i przedstawienie rozwiza z innych krajw, co zrobilimy w raporcie, to jedno. Konstrukcja edukacyjnej wizji, przedstawionej w ramach Katalogu kompetencji to druga rzecz. Kolejnym dziaaniem bdzie budowanie przez Cyfrow Przyszo materiaw edukacyjnych i w dalszej perspektywie, na bazie dyskusji, rekonstrukcja katalogu, ktry, w wiecie nieustannej zmiany, nie moe by stay. Pomijajc jednak materiay, ktre powstan za jaki czas, zaczem si zastanawia, czy diagnozy i edukacyjnego celu - wizji przedstawionej przy wypunktowaniu kompetencji - nie warto poczy z innymi wieymi pomysami. Ciekaw ide jest niewtpliwie medialab, ktry poznaj od dwch lat, czyli tyle ile termin ten funkcjonuje na polskim gruncie. By moe warto poczy medialabowe dziaania - rozumiane w skrcie jako laboratoria medialne, oparte musz by najwaniejsze (oczywicie, idealnie byoby mie interdyscyplinarny zesp). Prbowalimy tak dziaa w ramach Medialabu Chrzelice w ramach warsztatu digitalizacji dziedzictwa (Stuna G.D., 2010), w trakcie Medialabu Lublin, kiedy realizowalimy projekt archiwizacji wspczesnoci jedendzien.org, czy przy LublinLabie, gdzie warsztat edukacyjny wyprodukowa gr. W kadym z tych przykadw zespoy skaday si gwnie z osb, ktre potrafiy korzysta z dostpnych narzdzi zaopatrzonych w wizualne interfejsy. Podczas edulabowej dyskusji Marcin Wilkowski mwi o digitalizacji spoecznej, w ktrej aspekt techniczny i technologiczny nie jest najwaniejszy, nie jest najwaniejsza transpozycja na format cyfrowy, ale liczy si spoeczne dziaanie. Rwnie ja, ju jaki czas temu, rozumiaem digitalizacj szerzej ni prost transpozycj z formatu analogowego na cyfrowy (zobacz Stuna G. D., 2011), wczajc w obrb spoecznej cyfryzacji np. dziaania zwizane z archiwizacj wspczesnoci.

16

Odszkolnienie edukacji?
Nawizanie do koncepcji Ivana Illicha (Illich, 2010), ktry proponowa odszkolnienie spoeczestwa - deschooling society - nie jest przypadkowe. W zakresie edukacji medialnej i informacyjnej szkoa zawodzi nie tylko w zakresie nowej podstawy programowej, ktra nie prbuje wyeksponowa wspomnianego edukacyjnego obszaru. Placwki wypenione s starym sprztem, a mylenie o korzystaniu z mediw ogranicza si do lekcji informatyki w zamykanych po zajciach pracowniach komputerowych. Natomiast nowoci w rodzaju tablic interaktywnych czy zestaww w postaci przenonego komputera i rzutnika nierzadko na niewiele si zdaj, jeli sprzt dorwnujcy uczniowskim narzdziom pozaszkolnej pracy pozbawiony jest dostpu do szybkiego internetu (a takich sytuacji dowiadczyem, wchodzc jako go do

uwag na zmiany i dziaania podejmowane w zakresie edukacji medialnej poza formalnym systemem edukacyjnym, ktre by moe doprowadz w przyszoci do zmiany samej szkoy. Skoro dzisiejsza szkoa - chocia zawsze gonica za rzeczywistoci - z dnia na dzie traci dystans i oddala si od wspczesnego wiata, warto zada pytanie: kto ma pomc modym ludziom (patrzc gwnie na formaln edukacj) rozwin skrzyda? Samodzielna edukacja jest istotna i niejako wbrew szkole uczniowie radz sobie, korzystajc z domowych sprztw. Nie wszyscy jednak s w stanie nuczy si wszystkiego na wasn rk, rozwija spoeczne kompetencje umoliwiajce wspln, sieciow edukacj, i to czsto przy odrobinie wolnego czasu, ktrego nie wypenia przygotowywanie si do wymaga szkolnej (nie)rzeczywistoci. Time-wasting gap, co w nawizaniu do luki dostpu i luki uczestnictwa mona nazwa luk marnowania czasu, jest codziennoci wielu uczniw (Stross R., 2010). Kapita kulturowy wci nie jest bez znaczenia i prby redukowania

Grzegorz Stuna
szkoy). Ponadto powszechne s blokady zgrywania plikw na szkolne dyski, ograniczenia w ciganiu materiaw mimo e prawo pozwala na szerokie uycie w celach edukacyjnych rnorodnych treci - nawet jeli s to legalne, opublikowane np. na licencjach Creative Commons utwory (we wszystkich wymienionych aspektach istniej godne naladowania wyjtki, mona jednak wci zaryzykowa twierdzenie, e oglna tendencja nie sprzyja rozwojowi modego pokolenia). Wszystko to jest rodzajem kagaca zakadanego na wspczesne moliwoci edukacyjne. I to paradoksalnie w duchu dbaoci o rozwj intelektualny uczniw. W trakcie wspomnianej konferencji, prezentujcej Katalog kompetencji ,Wiesaw Godzic pyta o ksztacenie osb, ktre miayby prowadzi edukacj medialn. Wojciech Burszta mwi o edukacji w niedalekiej przyszoci, gdzie dodatek medialna nie bdzie potrzebny. Natomiast Mirosaw Filiciak zwraca przepaci pomidzy uczniami startujcymi z rnych poziomw, za pomoc samego sprztu lub postulatw wypisywanych w edukacyjnych dokumentach, nie s i nie mog by wystarczajce. By moe medialabowe dziaania, jak prowadzone w postaci przygotowywanego w Gdasku Edulabu, w przyszoci pozwol nie tylko na bieco uzupenia szkolne niedostosowanie. Rozwijanie refleksji na temat edukacji medialnej przy instytucjonalnych medialabach (na co zwraca uwag m.in. Celiski P. 2012), realizowanie nowatorskich pomysw w ramach dziaa medialnych laboratoriw, nawet prowadzonych czasowo i ad hoc oraz wsppraca z instytucjami badawczymi i wdraajcymi nowatorskie koncepcje z dala od szkolnego systemu - jak uniwersytety - mog przyczyni si szeroko do zwrcenia uwagi spoeczestwa na skal problemu. Daj szans na rozwj przynajmniej czci uczniw, nauczycieli i animatorw,

17

ale rwnie na budow intelektualnego, narzdziowego i warsztatowego (w sensie zaplecza sprztowego i dowiadcze) potencjau oraz pomysw na to, jak zrekonstruowa szkoln edukacj i sprawi, by moga z powodzeniem goni rzeczywisto, popuszczajc wciskany do tej pory hamulec i rezygnujc z uywania wstecznego biegu...

Bibliografia: Celiski P., Medialab - silnik nowego alfabetyzmu [w] Medialab. Instrukcja obsugi, pod red. M. Filiciaka, A. Tarkowskiego, A. Jaosiskiej, Fundacja Ortus, Chrzelice 2011. Edukacja medialna iinformacyjna wPolsce. Raport otwarcia pod. red. J. Lipszyca, D. Greckiej, Nowoczesna Polska, Warszawa 2012. Filiciak M., Tarkowski A., Medialab - instrukcja obsugi [w] Medialab. Instrukcja obsugi, pod. red. M. Filiciaka, A. Tarkowskiego, A. Jaosiskiej, Fundacja Ortus, Chrzelice 2011. Illich I., Odszkolni spoeczestwo, Fundacja Nowej Kultury Bc Zmiana, Warszawa 2011. Katalog kompetencji medialnych iinformacyjnych, pod. red. J. Lipszyca, D. Greckiej, Nowoczesna Polska, Warszawa 2012. Stross R., Computers at Home: Educational Hope vs Teenage Reality, ,,The New York Times, opublikowano: 10.07.2010, http://www.nytimes.com/2010/07/11/business/11digi.html?_r=1&ref=technology . Stuna G. D., Medialab - laboratorium edukacji (medialnej) [w] Filiciak M., Tarkowski A., Jaosiska A., Klimczuk i.in. Digitalizacja dziedzictwa, Fundacja Ortus, Warszawa 2010. Dostpne winternecie pod adresem: http://www.obozkultury20.artklaster.pl/wp-content/uploads/2010/05/medialab_chrzelice_publikacja_dziedzictwo.pdf .

Zabierz gos! edukacja medialna dzieci i modziey

Wikszo inicjatyw w zakresie nieformalnej edukacji medialnej kierowana jest do dzieci i modziey. Jest to grupa sabo zbadana pod ktem uczestnictwa w kulturze. Z dostpnych raportw (European Culture Value 2007, Kosowski 2011, Modzi 2011 2011) wynika, e aktywno kulturalna kojarzy si im gwnie z kulturalnymi symbolami w muzeach (powstaa nawet osobna kategoria dzieci z autobusu, ktre stanowi jedn trzeci grup zorganizowanych odwiedzajcych muzea i wystawyi (Modzi 2011... 2011: 249)) oraz z kultur masow, ktr traktuj coraz bardziej krytycznie i ironicznie. Modzi (w badaniach przyjmuje si, e to osoby od 15 do nawet 35 lat) maj coraz mniej czasu wolnego jest on zapeniany ronymi aktywnociami, m.in. zajciami sportowymi, dodatkow nauk. Jest to niezwykle wana wiedza w planowaniu inicjatyw edukacji nieformalnej, ktre odbywaj si w czasie wolnym od szkoy i poza ni. Modym osobom brakuje miejsc spotka, gdzie mogliby w twrczy sposb spdzi czas pozostaj im puby i domy prywatne. Oferta instytucji publicznych nie spenia oczekiwa, jest niedopasowana do moliwoci finansowych i nowych gustw estetycznych modego odbiorcy i modej odbiorczyni. W tej sytuacji modzi rozwijaj pozainstytucjonalny obieg kultury jeszcze sabiej zbadany, podobnie jak ich uczestnictwo w kulturze w sieci. Ani rodzice ani szkoa nie wyposaaj w odpowiednie kompetencje w korzystaniu z nowych narzdzi, sucych komunikowaniu si (European Culture Value 2007, Kosowski 2012, Modzi 2011 2011), pracy, wymianie treci, idei, rzeczy, ktre zajmuj w yciu dzieci i modziey coraz waniejsze miejsce. Projekty, ktre dalej prezentuj, realizowane w ramach programu Akademia Orange, skierowane do dzieci i modziey, staraj

si wypeni braki w formalnej edukacji medialnej oraz pozwalaj dowiedzie si, jaki jest wiat widziany oczyma modych ludzi. Umoliwia to wykorzystanie Participatory Video (wideo uczestniczce) narzdzia wprowadzania zmiany spoecznej, dajcego gos i sucego wzmacnianiu marginalizowanych grup. Koncentruje si na tym, eby w kakofonii komunikatw, zmanipulowanych kontaktw masowych znalazo si miejsce dla gosu zwykych obywatelek i obywateli. PV wskazuje take na sytuacj, w ktrej wiele osb nie ma dostpu do telewizji i internetu gwnych mediw sucych przekazywaniu informacji o wiecie i skania do zadania sobie pytania, jaki obraz wiata w zwizku z tym mamy. Celem PV jest dotarcie z danym przekazem (konkretnej spoecznoci, grupy ludzi) do rzdzcych, ktrzy nie maj bezporedniego kontaktu z obywatelami i obywatelkami. Ma przede wszystkim suy wzmocnieniu spoeczestwa obywatelskiego, przy czym musi take wpisywa si w szereg innych dziaa na rzecz spoecznoci. Ludzie dziejw od zarania historie, opowiadali

Anna Miler

poprzez ktre przekazywali swoje dziedzictwo. Zmieniao si tylko medium. PV angauje spoecznoci do tworzenia filmw, w ktrych prezentuj siebie, rytm swojego dnia, najblisze otoczenie. Autorzy i autorki maj poczu dum z miejsca, w ktrym yj i dowiadcze, w ktrych uczestnicz. Proces ten wymaga przygotowania i odpowiedniej wraliwoci. Spoeczno uczy si uywa kamery poprzez zabaw i wiczenia. Facylitator lub facylitatorka pomagaj im zidentyfikowa i zanalizowa najwaniejsze dla ich spoecznoci kwestie. Wsplnie zastanawiaj si, w jaki sposb zrealizowa film, dziel role w produkcji filmowej. Powstaj krtkie realizacje, ktre reszta przedstawicieli i przedstawicielek wsplnoty oglda. Widzowie wsplnie zastanawiaj si nad rozwizaniami, ktre mog zastosowa, ucz si od siebie, dziel wiedz. Partycypuj. Filmy mog si sta narzdziem rozwijania wiadomoci oraz promowania danych kwestii w innych

19

grupach, mog wzmocni wertykaln i horyzontaln komunikacj. To sposb na dokumentowanie nadziei, oczekiwa, dowiadcze, nastrojw spoecznych przez osoby z wntrza spoecznoci, pocztek procesu analizowania spoecznoci przez ni sam. Daje wgld w wiedz spoecznoci, miejscowe modele ycia (Lunch 2011). W przeciwiestwie do filmw dokumentalnych tworzonych przez osoby spoza spoecznoci, ona sama decyduje, jak chce by pokazana. Inspiracje zaoeniami, ktre towarzysz Participatory Video, dostrzegam w wielu projektach realizowanych w Akademii Orange. Jednym z nich jest Interfejs do nowego wiata. Multimedialny przewodnik po Cieszynie realizowany przez O!wietlic Krytyki Politycznej w Cieszynie. Uczestniczyo w nim 30 dzieci w wieku 6-12 lat z domw zagroonych wykluczeniem spoecznym. Kade dziecko miao opiekuna lub opiekunk studentki i studentw Uniwersytetu lskiego. Dziaania podejmowane multimedialnego w ramach przewodnika

Poszukiwanie lokalnej tosamoci poprzez prac z nowymi mediami byo take celem projektu Klisze i piksele. Edukacja wizualna Stowarzyszenia Arteria skierowanego do osb w wieku 12-18 lat dzielnic z czterech oddalonych od kulturalnego centrum Gdaskaii

(Brzena, Wrzeszcza, Oruni i Dolnego Miasta). Wychodzi on z zaoenia, e wspczesna kultura zdominowana jest przez obrazy, ktre wypieraj sowo pisane, i ktre s bardzo wan czci codziennego dowiadczenia obrazy w komputerze, telewizorze, telefonie komrkowym, na billboardach, plakatach w tramwajach, a brakuje edukacji zwizanej z ich odbiorem. Warsztaty wideo prowadziy trjmiejskie artystki: Bogna Burska i Anna Domaska, warsztaty fotograficzne Krzysztof Mikus. Kada z osb uczestniczcych w projekcie moga otrzyma aparat cyfrowy, ktry umoliwia jej zbieranie fotografii i filmw ze swojego codziennego dowiadczenia. Dziki temu uniknito bariery wynikajcej z posiadania sprztu jako warunku uczestnictwa. Podczas 16 godzin warsztatw fotograficznych

oparte byy na zaoeniu, e wykluczenie kulturalne to nie tylko niemono fizycznego

Anna Miler

bywania w instytucjach kultury, ale przede wszystkim nieumiejtnoci konstruowania i odczytywania znacze symbolicznych. To skutkuje niepowodzeniami szkolnym, towarzyskimi, a w efekcie utrudnia start w dorose ycie. Wykluczenie ekonomiczne warunkuje spoeczne i odwrotnie. Alternatywna mapa (www.mapa-cieszyn.pl), ktra bya efektem projektu, z jednej strony daa moliwo wypowiedzenia si w sprawie przestrzeni publicznej osobom, ktrych gos dotd nie by syszany, z drugiej strony staa si pretekstem, eby pokaza dzieciom moliwoci, jakie daj nowe media w jaki sposb mona si posugiwa kodami kulturowymi przy uyciu kamery, aparatu, komputera. Dzieci uczyy si posugiwa jzykiem artystycznym, nie tylko obserwoway, ale take ingeroway w otaczajcy je wiat, i te dziaania dokumentoway. Te aktywnoci wzmocniy ich poczucie godnoci i podmiotowoci.

i 16 godzin warsztatw wideo powstay fotograficzne i filmowe portrety i autoportrety, filmy fabularne. Zebrane i opracowane przez uczestniczki i uczestnikw materiay znalazy si na wirtualnej mapie Gdaska. Jednym z celw projektu Klisze i piksele. Edukacja wizualna byo wzmocnienie tosamoci lokalnej modziey biorcej udzia w warsztatach. Tworzeniu portretw i autoportretw towarzyszyy wtpliwoci: co mam mwi?, nie mam nic ciekawego do powiedzenia. Oswojenie z obiektywem zajo troch czasu. W rezultacie jednak powstao kilka prac, w ktrych autorki mwi bezporednio do kamery, opowiadajc o wszystkim, co dla nich wane, pokazujc miejsca traktowane jako swoje. Inne prace porednio ilustroway wyzwania, ktre stoj przed nastolatkami wykorzystyway fabu, przez ktr przebijay ich lki i nadzieje. Prace zostay zaprezentowane w instytucjach kultury

20

i w internecie, obejrzao je kilkaset osb. Dowiadczenie modych osb okazao si rwnie wane, jak historie ich idolek i idolw. Z podobnych zaoe wychodzi projekt Wideo uczestniczce przeciwko wykluczeniu Stowarzyszenia Pracowni Filmowej Cotopaxi z Warszawy. Osoby uczestniczce gimnazjalistki i gimnazjalici z warszawskiego oliborza miay zdoby kompetencje w zakresie tworzenia filmw, aby ksztatowa swoj podmiotowo oraz pewniej wyraa siebie. Inicjatywy dotyczce gromadzenia wiedzy o wasnej historii i teraniejszoci to jednak nie tylko domena projektw edukacyjnych dla dzieci i modziey. Wzrost dostpnoci nowych mediw sprawi, e spoecznoci same s w stanie tworzy i promowa lokalne narracje. Jednym z przykadw archiwum, zoonego z materiaw pisanych, mwionych i wizualnych, ktre udostpniane s na wolnych licencjach, jest wiki.brzezno.net strona powicona gdaskiej dzielnicy Brzeno. nie Stworzyy j osoby tylko zainteresowane teraniejszoci,

sami decydowali, jakie obiekty zamieszcz w wirtualnych grach miejskich i prezentacjach, ktre sami tworzyli. Jednym z celw projektu bya prba wyjcia poza turystyczny kanon Starego Miasta. Na bazie scenariusza, odbiegajcego od fabu, jakie snute s zwykle w miejscu historycznym, uczestniczki i uczestnicy wyszukiwali miejsc znajdujcych si za rogiem lub starali si w nietypowy sposb pokaza te bardzo znane. Warsztaty byy prezentacj moliwoci, jakie daje telefon komrkowy, aparat, dyktafon i komputer z internetem, kiedy wyjdzie si poza tryb tylko do odczytu, jak i wykorzystujc znane nowe media, mona majsterkowa z uchodzcym wrd modych za mao atrakcyjne dziedzictwem kulturowym. Dodatkowo osoby uczestniczce zostay zachcone do zdefiniowania siebie wobec dziedzictwa poprzez wpisanie w t przestrze wasnych zainteresowa i pasji. Zaprezentowane przykady s subiektywnym wyborem inicjatyw organizacji pozarzdowych i instytucji kultury z zakresu prowadzenia edukacji medialnej i kulturalnej. Pokazuj jednak kilka ciekawych i moliwych

Anna Miler

przeszoci,

ale take przejmujce si przyszoci dzielnicy, mieszkajce obecnie lub dawniej na jej terenie. Materiay s otwarte do niekomercyjnego uytkowania, a wic mog stanowi baz do realizacji projektw edukacyjnych. O ile osoby tworzce brzeniesk Wikipedi maj na celu przypomnienie ciekawej historii tej nadmorskiej dzielnicy, o tyle na gdaskim Starym Miecie mona si pokusi o wyjcie poza jego ikoniczne przedstawiania. Warsztaty dla modziey w ramach projektu Edulab laboratorium lokalnych zastosowa mediw, realizowane wiosn 2012 roku przez Instytut Kultury Miejskiej w partnerstwie z Uniwersytetem Gdaskim, byy prb pracy z dziedzictwem gdaskiego Starego Miasta utrwalonym w cyfrowych archiwach, oraz eksperymentem tworzenia wasnego archiwum przez osoby w wieku od 16 do 19 lat. Modzi ludzie

do samodzielnego przeprowadzenia pomysw, w jaki sposb poczy zamiar przekazania umiejtnoci z edukacj o lokalnym dziedzictwie i z zamiarem przekazania modym gosu w sprawach dotyczcych przestrzeni, w ktrej yj. Powiedzenie o tym, e dzieci gosu nie maj, coraz mniej przystaje do rzeczywistoci. Dzieci i modzie coraz wczeniej s stawiane w sytuacji dokonywania wyborw i ponoszenia za nie odpowiedzialnoci. A take w sytuacjach rnych form uczestnictwa czy partycypowania, po to aby w dorosym yciu mogy w peni wykorzysta potencja, jaki daje spoeczestwo obywatelskie. Edukacja medialna, ktra ma na celu zaszczepienie ciekawoci odkrywania moliwoci, jakie daj nowe media, wyposaenie w umiejtnoci, ktre nastpnie mona i w sytuacji cigego rozwoju mediw trzeba samodzielnie rozwija, czy si z edukacj kulturaln definiowan jako: przygotowywanie ludzi

21

do dokonywania wasnych wiadomych wyborw w obszarze kultury. To uczenie ludzi o kulturze, jej rnorodnoci, zjawiskach nurtach, kodach, jzykach. To motywowanie ludzi do wiadomego i aktywnego uczestnictwa w niej (Kosowski 2011), wyposaenie w umiejtno tworzenia i odczytywania znacze. W procesie edukacji kulturalnej nie daje si gotowych odpowiedzi, a przekazuje narzdzia za pomoc ktrych ludzie mog konstruowa wasne modele uczestnictwa w kulturze, posugiwa si kodami, by tworzy wasne znaczenia.
Bibliografia: European Culture Value, Eurobarometer 2007, http://ec.europa.eu/culture/pdf/doc958_en.pdf, zdn. 15.10.2011. Kierunek kultura. Wstron ywego uczestnictwa wkulturze, pod red. W. Kosowskiego, Mazowieckie Centrum Kultury iSztuki, Warszawa 2011, s. 55. Lunch N. Ch., Insights into Participatory Video. AHandbook for the Field, http://insightshare. org/, zdn. 20.05.2012. Modzi 2011, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2011. Raport ostanie izrnicowanych kultury miejskiej wPolsce, Warszawa 2009, http://www.platformakultury.pl/files/kult.miej_raport1.pdf, zdn. 20.05.2012. www.mapa-cieszyn.pl, zdn. 30.05.2012.

O AUTORACH

Anna Miler
animatorka kultury zainteresowana edukacj medialn, zwizana ze Stowarzyszeniem Arteria, z wyksztacenia kulturoznawczyni. Pracuje w Projektorni Gdaskiego Archipelagu Kultury, prowadzi zajcia filmowe w ramach Nowych Horyzontw Edukacji Filmowej. Wsptwrczyni pomorskiego projektu herstorycznego ,,Metropolitanka. W 2011 roku koordynowaa projekt ,,Klisze i piksele. Edukacja wizualna realizowany w ramach Akademii Orange.

Marcin Wilkowski
prowadzi serwis ,,Historia i Media (http://historiaimedia.org) powicony historii digitalnej, pracownik Fundacji Nowoczesna Polska, uczestnik programu doktorskiego Collegium Civitas, wsppracuje z Fundacj Orodka KARTA.

Piotr Siuda
doktor socjologii, adiunkt w Katedrze Socjologii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Czonek zarzdu Oddziau Toruskiego Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Naukowo zainteresowany socjologi kultury, spoecznociami fanowskimi oraz spoecznymi aspektami internetu. Prowadzi bloga o tematyce popkulturowej (popblog) http://piotrsiuda.pl. Autor ksiek Religiaainternet (2010), Kultury prosumpcji (2012) oraz Japonizacja (w druku).

Grzegorz D. Stuna
pedagog mediw, asystent w Pracowni Edukacji Medialnej w Zakadzie Filozofii Wychowania i Studiw Kulturowych Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Gdaskiego. Interesuje si sieciowymi spoecznociami uczcymi si, moliwociami czenia edukacji medialnej i informacyjnej z innymi obszarami edukacji oraz budowaniem alternatyw edukacyjnych w oparciu o nowoczesne media. Ekspert projektu ,,Cyfrowa Przyszo. Zwizany z budowanym Medialabem Gdask przy Instytucie Kultury Miejskiej.

24

25