WOJNA O PIENI?DZ 108 YIl OSTATNIA BITWA W OBRONIE UCZCIWEGO PIENI?DZAPIENI?DZ WOJNA WOJNA O O PIENI?DZ WOJNA O PIENI?

DZ

99

The House Stabilization Hearings, 1928. 1992.

Song Hongbing
Prawdziwe rda kryzysw finansowy

Z chiskiego przeoy Tytus Sierakowski

Edytor Jzef Biaek Przekad Tytus Sierakowski Redakcja Zbigniew Nowicki Konsultacja merytoryczna Tomasz Cukiernik Korekta Mirosawa Zmysowska Projekt okadki Roman Konik Skad i amanie Rafa apiski Copyright Polish Language translation rights arranged with Firma Wektory Jozef Biaek through China Industry & Commerce Associated Press Co., Ltd. All rights reserved ISBN 978-83-60562-45-1 Druk: Kontra ul. Chabrowa 5 52200 Wysoka WYDAWNICTWO WEKTORY ul. Atramentowa 7 Bielany Wrocawskie 55-040 Kobierzyce www.WydawnictwoWektory.pl Dystrybucja: tel. 71 339 43 07; e-mail: info@WydawnictwoWektory.pl

Spis treci Wstp...................................................................................................................7 Rozdzia I Rodzina Rothschildw: niewidzialna droga najbogatszej rodziny wiata........................................11 Rozdzia II Wojna stuletnia: bankierzy kontra prezydenci USA......33 Rozdzia III Rezerwa Federalna: prywatny bank centralny............61 Rozdzia IV Wielka wojna, Wielki Kryzys i wielkie zyski...........91 Rozdzia V Nowa Polityka taniego pienidza....................115 Rozdzia VI Elitarny klub rzdzcy wiatem.......................139 Rozdzia VII Ostatnia bitwa w obronie uczciwego pienidza.........165 Rozdzia VIII Niewypowiedziana wojna o pienidz....................191 Rozdzia IX mier dolara i powrt do kursu zota................225 Rozdzia X Spojrzenie w przyszo............ .................263 Posowie Kilka opinii na temat otwarcia chiskiego systemu finansowego..........................................285 Dodatek Gwatowny wzrost amerykaskiego dugu i redukcja wiatowej pynnoci finansowej.................................294 Nota redakcyjna
Wszystkie cytaty oraz odnoniki podano w formie zgodnej z chiskim oryginaem. Tam, gdzie cytaty udao si zlokalizowa, wykorzystano istniejce polskie tumaczenia. Odnoniki autora zostay uzupenione przypisami tumacza oraz redakcji wydania polskiego. W roku 2006, tu przed zaplanowan wizyt w Chinach, sekretarz skarbu USA Henry Paulson udzieli wywiadu telewizyjnej stacji CNBC. W wywiadzie tym nawiza do jednej z wielkich gospodarek wiata: Oni s liderami gospodarki wiatowej. Inne kraje wiata nie dadz im wiele czasu. Nie ma cienia wtpliwoci, e oni oznaczao Chiny. Dzisiejsze Chiny wyranie i raptownie zmieniy si w kraj odgrywajcy jedn z

decydujcych rl w wiatowej gospodarce. Wiele wskanikw i indeksw ekonomicznych pokazuje, e niczym wielki lotniskowiec, chiska gospodarka wanie wyruszya w wiat. Gdyby trzy lata temu chiskie Biuro Polityczne zaprosio do Pekinu grup uczonych, ci bez wtpienia wygosiliby wykad na temat szybkiego wzrostu pastwowej potgi, podejmujc problem z perspektywy moliwego rozwoju Chin. Dzi zmiana sposobu mylenia o przyszoci, przejcie od szybkiego wzrostu potgi do rozwoju, wystarczajco pokazuje, e ronie zarwno pewno siebie Chiczykw, jak i tempo rozwoju chiskiej gospodarki, ktre jest wiksze ni to, z jakim CCTV przygotowuje film dokumentalny Tak szybko powstaje potga. Cay wiat kieruje swj wzrok na Chiny: Wiek XXI bdzie nalea do Chin, okoo 2040 roku chiska gospodarka wyprzedzi amerykask. Te i podobne gosy sycha tak czsto, e panuje niemal stuprocentowa pewno, i Chiny zdobd pozycj lidera wiatowej gospodarki. A mimo to nasuwa si wtpliwo, czy gospodarka chiska, niczym wielki lotniskowiec, ktry wypyn w morze, bdzie nawigowa bez przeszkd. Czy w cigu najbliszych 50 lat uda jej si utrzyma owo tempo i odwanie poda naprzd? Jakie nieprzewidywalne czynniki mog wpyn na kierunek i prdko ruchu tego wielkiego lotniskowca?

Analizujc problem w sposb konwencjonalny, mona powiedzie, e najwikszym wyzwaniem dla kursu chiskiego okrtu jest bezpieczne pokonanie Cieniny Tajwaskiej i zdobycie kontroli nad morzami Azji Wschodniej. Osobicie jednak uwaam, e najwikszej i jednoczenie ukrytej przeszkody na drodze do chiskiego sukcesu gospodarczego naley szuka w miejscu, w ktrym mao kto si jej spodziewa: w moliwej wielkiej wojnie finansowej. Od chwili przystpienia

WOJNA O PIENI?DZ

Chin do WTO w 2001 roku i otwarcia chiskiego sektora finansowego na wiat zagroenie to z dnia na dzie ronie. Powstaje wic pytanie: czy chiski system finansowy, funkcjonujc w gospodarce coraz bardziej otwartej na wiat, ma wystarczajc si, dowiadczenie, narzdzia i metody finansowe, by skutecznie obroni si przed potencjalnym atakiem? Porwnujc t sytuacj do wojny na morzu, mona powiedzie, e 10 lat temu chiska d podwodna zmusia do zmiany kursu amerykaski lotniskowiec klasy Nimitz; pod koniec padziernika 2006 roku chiska d podwodna klasy Song przykleia si do USS Little Hawk na dugoci okoo piciu mil morskich. W sytuacji, gdy Chiny wci nie s zdolne do skutecznego oporu militarnego wobec Stanw Zjednoczonych, ich strategia odstraszania i powstrzymywania amerykaskiej marynarki wojennej i jej lotniskowcw jest oparta na zastosowaniu odzi podwodnych. Dzi, w obliczu szybkiego rozwoju gospodarczego Chin, nie moemy ufa we wasne bezpieczestwo. Istniej przecie kraje, ktre - sdzc, e potne Chiny s zagroeniem dla ich ywotnych interesw - mog, niczym d podwodna, przypuci na polu gospodarczym finansowy atak na chiski okrt, zmuszajc chisk gospodark do zmiany tempa i kursu. Przekonanie, e Chiny stan si potg w XXI wieku, opiera si jedynie na standardowych prognozach, ktre nie bior pod uwag nagych konfliktw i dramatycznych wydarze, mogcych spowodowa zniszczenia i zahamowa w proces. Takim wydarzeniem mogaby by wanie wojna finansowa. Otwarcie sektora finansowego dla kapitau zagranicznego stanowi niebezpieczestwo znacznie wiksze ni, przykadowo, obecno amerykaskiej marynarki wojennej, z lotniskowcami wcznie, u brzegw Chin. Atak militarny moe zniszczy infrastruktur, budynki, zabi ludzi, jednake, biorc pod uwag olbrzymi obszar Chin, konwencjonalna wojna nie jest w stanie cakowicie unicestwi chiskiej gospodarki. Natomiast wojna finansowa - z natury ukryta, o ktrej przy okazji niewiele wiemy, gdy brak nam niezbdnych do jej analizy przykadw z przeszoci - to wojna, ktrej obce jest okruciestwo tradycyjnych walk. Mwimy tu o ogromnym wyzwaniu dla systemu obronnego Chin. W chwili, gdy porzdek gospodarczy danego kraju staje si celem finansowego ataku, jego sytuacja wewntrzna ulega byskawicznemu pogorszeniu, wymykajc si spod kontroli. Kraj jest targany zamieszkami i wstrzsami spoecznymi. Zagroenie zewntrzne uruchamia bowiem destrukcyjne siy wewntrzne. Historia i rzeczywisto s bezwzgldne: upadek Zwizku Radzieckiego, dewaluacja rubla, kryzys azjatycki, tymczasowy parali gospodarek tzw. czterech azjatyckich tygrysw (Korei Poudniowej, Singapuru, Hongkongu i Tajwanu); fatalna sytuacja japoskiej gospodarki, niezdolnej do tego, by podnie si po katastrofie. Czy rzeczywicie przemylelimy dokadnie wszystkie te wydarzenia?

WST?P Czy byy to jedynie przypadki, zbiegi okolicznoci? A jeli nie, to kim s ich faktyczni, ukryci za kurtyn sprawcy? Jaki bdzie nastpny cel ataku? Na przestrzeni ostatnich miesicy dawni oficerowie radzieckich si specjalnych, magnaci energetyczni i europejscy bankierzy stali si ofiarami skrytobjczych zamachw. Czy ma to zwizek z upadkiem Zwizku Radzieckiego? Czy gwn przyczyn rozpadu ZSRR bya reforma polityczna, czy te raczej atak finansowy? Wszystkie te wydarzenia nie mog by obojtne dla kogo, kto ma na uwadze bezpieczestwo i zdolnoci obronne chiskiego systemu finansowego oraz perspektywy rozwoju chiskiej gospodarki. Odmy na chwil na bok kwesti kursu renminbi (RMB)1 i nie wspominajmy o rezerwie walutowej wynoszcej bilion RMB. Spjrzmy raczej na to, co toczy si na powierzchni, poza zwykym porzdkiem finansowym - na polityczn gr w szachy gorcymi pienidzmi. Obecna sytuacja Chin wymaga ogromnej uwagi. Czy zawarte w chiskiej kulturze wspczucie i tolerancja oraz idea pokojowego rozwoju wystarcz, by obroni kraj przed wkroczeniem do ewidentnie ofensywnego, skierowanego na podwaenie istniejcego porzdku, kapitau z Nowego Imperium Rzymskiego? Czy wspczesne Chiny posiadaj odpowiednie zasoby ludzkich talentw, ktre, w teorii i w praktyce, byyby zdolne skutecznie powstrzyma skryt ofensyw finansow? Czy w przypadku niewidzialnego finansowego szantau nuklearnego, a nawet ataku nuklearnego, wrd Chiczykw rozproszonych w globalnej sieci finansowej pojawi si osobisto na miar Qian Xue Lina lub Deng Jia Xiana2, by wesprze kraj w tych trudnych chwilach? Udajc si do Chin, Henry Paulson pragnie nawiza strategiczny dialog gospodarczy; wraz z nim zjawi si ma Ben Bernanke. Oto szef Departamentu Skarbu i szef Rezerwy Federalnej przybywaj do Pekinu. Jakie jest rzeczywiste, zakulisowe znaczenie tego niecodziennego posunicia? Czy poza rozmowami o kursie renminbi i relacjach midzy dwoma pastwami istniej inne, nieznane wiatu problemy, o ktrych zamierzaj pertraktowa obie strony? Podczas wywiadu dla CNBC Paulson pooy nacisk na nowe, dugoterminowe wyzwania, bdce rezultatem szybkiego wzrostu potgi gospodarczej Chin, dodajc, e zamierza dyskutowa o nich przez cae dwa dni swojej wizyty w Chinach. Czy owe dugoterminowe wyzwania nios w sobie zarzewie wielkiej wojny finansowej? Celem tej ksiki jest ukazanie, poczynajc od XVIII stulecia, dziejw wielkich machinacji i oszustw w wiecie midzynarodowych finansw, a take ujawnienie sprawcw tych wydarze, ich strategicznych celw i uytych metod. Chodzi zarazem o prb odpowiedzi na pytanie, jak bdzie wyglda ewentualny atak finansowy na
1 2 Oficjalna nazwa chiskiej waluty oznaczajca dosownie waluta ludowa, uywana zamiennie z tradycyjnym terminem yuan (przyp. tum.). Pierwszy to ojciec chiskiego programu rakietowego, podejrzewany o komunizm i na wasne danie deportowany z USA do Chin w latach pidziesitych. Wczeniej by jednym z czonkw zespou badajcego niemieckie technologie rakietowe podczas II wojny wiatowej (i wkrtce po niej). Ukazywany jest jako przykad patriotyzmu: porzuci Ameryk i wrci, by budowa nowe Chiny; Natomiast Deang Jia Xian to ojciec chiskiej bomby atomowej. Studiowa w Stanach Zjednoczonych i podobnie jak Qian zrezygnowa z kariery w USA, by powrci do nowych Chin (przyp. tum.).

WOJNA O PIENI?DZ Chiny, oraz w jaki sposb Chiczycy mogliby stawi czoa prbom narzucenia obcej kontroli. Cho wci nie wida dymu z pl bitewnych, wojna ju si rozpocza.

ROZDZIA I

Rodzina Rothschildw: niewidzialna droga najbogatszej rodziny wiata

Dopki jestem w stanie kontrolowa emisj pienidza w danym kraju, nie dbam o to, kto w nim stanowi prawo3.

Klucz do rozdziau

Mayer Rothschild

wiatowe media bezustannie spekuluj na temat rodziny Gatesw i jej pidziesiciomiliardowej fortuny, sam Gates za, raz po raz, umieszczany jest 1 1 pierwszym miejscu w rankingu najbogatszych ludzi na Ziemi. Jednake ci, ktrzy w to wierz, pozwalaj na to, aby jawnie ich oszukiwano, albowiem w owym rankingu miliarderw prno szuka choby cienia najwikszych bogaczy, ludzi, ktrym udaje si prowadzi niewidzialne interesy. Dlaczego? Powd jest prosty: owi bogacze cile i skutecznie kontroluj najwaniejsze media na Zachodzie. Mamy tu do czynienia z realnym istnieniem w ukryciu przed wiatem. Wemy choby rodzin Rothschildw, ktra wci prowadzi powane interesy bankowe. Zamy, e na jednej z pekiskich lub szanghajskich ulic przepytamy 100 chiskich przechodniw: prawdopodobnie 99 z nich wie o istnieniu Citibanku, natomiast mao prawdopodobne, aby cho jeden sysza o banku Rothschildw. Kim s Rothschildowie? Kto, kto prbuje robi karier w sektorze bankowym, a nigdy nie sysza nazwiska Rothschild, jest niczym zawodowy onierz, ktry nigdy nie sysza o Napoleonie, lub fizyk, ktry nic nie wie o Einsteinie. Jest rzecz dziwn - ale nieprzypadkow - e nazwisko Rothschild jest obce wikszoci Chiczykw, chocia wanie osoby je noszce odgryway, odgrywaj i zapewne bd odgrywa ogromna rol w yciu Chiczykw i obywateli innych pastw. Ta powszechna nieznajomo Rothschildw oraz ich perfekcyjna wrcz zdolno do ukrywania informacji na swj temat budz zarazem podziw i zdumienie. Pozostaje jeszcze najwaniejsze pytanie: jak bogata jest rodzina Rothschildw? Tutaj natykamy si na tajemnic. Umiarkowane szacunki mwi o majtku wartym
3. za: Edward Griffin, The Creature from Jekyll Island, Westlake Village 2002, s. 218.

WST?P okoo 50 bilionw dolarw! W jaki sposb Rothschildowie zgromadzili ten zdumiewajcy majtek? W rozdziale tym sprbuj przedstawi dzieje tej fortuny. Na sukces Rothschildw skada si wiele czynnikw: cisa kontrola rodziny nad operacjami finansowymi, ich utajnienie, doskonaa harmonizacja wszystkich elementw ukadanki, niestrudzona zdolno do zdobywania informacji z wyprzedzeniem, rozsdek i wyrachowanie, a wreszcie nigdy niezaspokojona i nieznajca granic dza wadzy i zota. Dziki genialnej umiejtnoci przewidywania i gbokiej znajomoci mechanizmw rzdzcych bogactwem i pienidzem, w cigu ponad dwustu lat okrutnych wojen i zawirowa politycznych rodzina Rothschildw zbudowaa, istniejce a do dzi, najwiksze i najpotniejsze imperium finansowe w historii ludzkoci.

Waterloo Napoleona i tryumf Rothschildw

Nathan by trzecim synem starego Rothschilda, ale spord wszystkich swych braci (mia ich czterech) wyrnia si wiedz i odwag. W1798 roku zosta wysany przez ojca z rodzinnego Frankfurtu do Anglii, by tam rozpocz rodzinn dziaalno bankow. Nathan by niezwykle bystrym, subtelnym i zdecydowanym bankierem.

I. RODZINA ROTHSCHILD?W: "NIEWIDZIALNA DROGA3...

Nikt nigdy do koca nie by w stanie zrozumie jego wewntrznego, osobistego wiata. W oparciu o zdumiewajcy talent do interesowi cakowicie nieprzewidywalne metody przed rokiem 1815 Nathan sta si pierwszym oligarch bankowym w Londynie. Najstarszy brat Nathana, Amschel, kierowa dziaalnoci Domu Rothschil- dw (NM Rothschild & Sons) we Frankfurcie, jego starszy brat, Salomon, zbudowa ga Domu w Wiedniu, modszy brat, Karl, kierowa kolejnym bankiem w Neapolu, najmodszy za brat, Jakob, otworzy bank w Paryu (Messieurs Rothschild Frres). W ten sposb Rothschildowie zbudowali pierwsz midzynarodow grup bankow. W roku 1815 zaczli uwanie przyglda si trwajcej w Europie wojnie. Bya to jedna z wojen decydujcych o losach kontynentu. W przypadku zwycistwa Napoleona, Francja bez wtpienia staaby si gwnym mocarstwem europejskim. Gdyby za zatryumfowa hrabia Wellington, rozbijajc w puch francusk armi, rol pastwa odpowiedzialnego za zachowanie rwnowagi si na kontynencie zaczaby odgrywa Wielka Brytania. Przed wybuchem wojny przewidujcy Rothschildowie zbudowali wasny strategiczny system przekazywania informacji i depesz. System w, skadajcy si z rzeszy agentw, tworzy rozleg, zakonspirowan sie, niewiele rnic si od sieci szpiegowskich. Czonkowie systemu, nazywani zdrobniale dziemi, byli wysyani do najwaniejszych stolic, miast, centrw komunikacyjnych i handlowych Europy. Kada wana i poufna informacja dotyczca handlu czy polityki bya byskawicznie przekazywana midzy Londynem, Paryem, Frankfurtem, Wiedniem i Neapolem. Szybko, dokadno i skuteczno tego systemu wymiany informacji budzi moe podziw i zdumienie. W owych czasach zdecydowanie przewysza on pod kadym wzgldem inne systemy przepywu informacji stworzone przez istniejce pastwa lub konkurencj handlow4.
Karety nalece do Rothschidw pdz po drogach Europy. Ich promy nieustannie kursuj midzy brzegami cienin, a ich szpiedzy s wszdzie, w kadym miecie, na kadej wanej ulicy. Rothschildowie szacuj, licz ogromne iloci gotwki, obligacji, analizuj otrzymane depesze i informacje. Najnowsze, poufne, nieznane wiatu wiadomoci, pynce z gied czy rynkw towarowych, s im byskawicznie przekazywane. adna z nich nie bya dla nich tak bezcenna, jak informacja o wyniku bitwy pod Waterloo5.

18 czerwca 1815 roku na przedmieciach Brukseli rozegraa si bitwa, ktra przesza do historii jako bitwa pod Waterloo. Nie byo to jedynie starcie na mier i ycie pomidzy armiami Napoleona i Wellingtona, lecz rwnie wielka gra o olbrzymie pienidze, do ktrej przystpiy rzesze inwestorw. Zwycizcy mieli zgarn zyski, jakich wiat dotd nie widzia, przegrani za ponie potworne, wrcz nieodwracalne starty. Napicie na londyskiej giedzie sigao zenitu. Inwestorzy niecierpliwie oczekiwali
4 5
Ibid., s. 94.

Des Griffin, Descent into Slavery, South Passadena 1980, rozdz. 5.

WOJNA O PIENI?DZ na wiadomoci o wyniku bitwy. W przypadku klski armii Wellingtona, cena obligacji rzdu Wielkiej Brytanii spadaby na eb na szyj, w przypadku jej zwycistwa - poszybowaaby ostro w gr. Podczas gdy obie armie zwary si w miertelnej walce, pracowici szpiedzy Rothschildw zbierali precyzyjne informacje pochodzce z poufnych rde obu walczcych stron, mogce da wskazwki na temat dalszego rozwoju sytuacji. Cz agentw penia funkcje posacw, ktrych zadaniem byo jak najszybsze przekazanie informacji o wydarzeniach z pola bitwy do znajdujcej si najbliej Rothschildowskiej stacji przekazywania informacji. O zmierzchu bitwa bya rozstrzygnita, a klska Napoleona nieunikniona. Jeden z pracujcych dla Rothschildw agentw nazwiskiem Rothworth by naocznym wiadkiem sytuacji na polu walki. Byskawicznie dosiad wierzchowca i pdem pogalopowa do Brukseli, stamtd za do portu w Ostendzie. Gdy tam przyby, bya ju pna noc. Bez chwili zwoki wskoczy na pokad szybkiej odzi nalecej do Rothschildw, ktra, co istotne, posiadaa specjaln przepustk pozwalajc na zawijanie do portu i opuszczanie go bez zbdnych formalnoci. W tym czasie na wodach Kanau La Manche panowa sztorm. Wiatr i wysoka fala skaniay marynarzy do pozostania w porcie. Nikt nie by na tyle nierozsdny, by ryzykowa yciem eglug przez wzburzone morze. Agent Rothschilda dopiero po zaoferowaniu dwch tysicy frankw znalaz sternika, ktry zgodzi si poeglo- wa do Anglii6. Wczesnym rankiem 19 czerwca Rothworth dotar do Foxton na brytyjskim wybrzeu, gdzie oczekiwa na osobicie Nathan Rothschild. Nathan pospiesznie otworzy kopert, rzuci wzrokiem na raport z pola bitwy, nastpnie wskoczy na konia i popdzi na londysk gied. Kiedy Nathan w popiechu wszed na parkiet, tum ludzi w zgieku i napiciu oczekujcych na wiadomoci z pola bitwy, momentalnie si uspokoi. Oczy wszystkich skieroway si na zimne, pozbawione uczu, enigmatyczne oblicze Nathana. Nathan zwolni krok, spokojnie podszed do wykwintnego i szykownego krzesa, zwanego Kolumn Rothschildw. Jego twarz wci nie zdradzaa adnych uczu, wszystkie minie zastygy niczym na kamiennym reliefie. Na wielkim parkiecie giedy prno by szuka wrzawy poprzednich dni: wszyscy zawierzyli swj chwalebny sukces ub habica porak pobawionemu uczu spojrzeniu Nathana. Po krtkiej chwili Nathan rzuci swoim maklerom, otaczajcym Kolumn Rothschildw, wymowne spojrzenie. Maklerzy w milczeniu przepchnli si w poblie stou transakcyjnego i tablicy notowa, rozpoczynajc sprzeda duych iloci obligacji rzdu Wielkiej Brytanii. Na parkiecie zawrzao. Niektrzy zaczli szeptem przekazywa sobie informacj, wikszo za wci staa bezradnie, nie wdzc, co czyni dalej. W tym momencie rzdowe obligacje, warte kilkaset tysicy dolarw, niespodziewanie zostay wrzucone na st giedowy. Nastpi spadek ich ceny. Chwil pniej kolejne wielkie oferty sprzeday, pdzc jedna za drug niczym morskie fale, ldoway na stole giedowym. Cena obligacji rzdowych zacza raptownie spada. Zblia si krach. Nathan, wci nie okazujc adnych emocji, sta spokojnie oparty o Kolumn
6

Eustace Mullins, The Secrets of the Federal Reserve - The London Connection, Staunton 1985, rozdz. 5.

I. RODZINA ROTHSCHILD?W: "NIEWIDZIALNA DROGA3... Rothschidw. Na parkiecie giedowym rozleg si w kocu dugo wyczekiwany gos: Rothschild wie! Rothschild wie!, Wellington przegra bitw! Znajdujcy si w budynku ludzie, niczym raeni prdem, naparli na st transaka j ay. Wyprzeda zamienia si w chaos. Zapanowaa panika. Ludzie nagle stracili resztki zdrowego rozsdku, zaczli instynktownie robi to, co wszyscy wokoo. Kady z obecnych na parkiecie pozby si wszystkich, teraz ju nic nie wartych, obligacji rzdowych, by odzyska cho ma cz ich pierwotnej wartoci. W cigu kilku godzin szaleczej wyprzeday obligacje rzdu Wielkiej Brytanii zamieniy si w stert mieci. Z ich ceny nominalnej pozostao jedynie pi procent7. Nathan obserwowa te wydarzenia z najwysz obojtnoci. Nagle w jego spojrzeniu pojawi si subtelny bysk, ktrego czowiek pozbawiony dugiej praktyki ycia giedowego nigdy nie byby w stanie zrozumie. Tym razem sygna, ktry Nathan da swoim ludziom, by zdecydowanie inny. Otaczajcy go maklerzy byskawicznie ruszyli do stow transakcyjnych, rozpoczynajc skup wszystkich obligacji rzdu Wielkiej Brytanii, na jakie tylko zdoali natrafi. 21 czerwca 1915 roku o godzinie jedenastej wieczorem, dugo wyczekiwany wysannik lorda Wellingtona, Henry Percy, przyby do Londynu z wiadomoci: po trwajcej osiem godzin bitwie wielka armia Napoleona zostaa doszcztnie rozbita, tracc ponad jedn trzeci onierzy. Francja bya na kolanach! Anglia poznaa t wiadomo o ca dob pniej ni Nathan Rothschild, ktry w cigu owego pamitnego dnia, w szalony sposb zdoa powikszy swj majtek ponad dwudziestokrotnie! Byo to wicej ni czna suma zyskw8, ktre udao mu si zdoby przez kilkanacie lat konfliktu midzy Napoleonem a Angli. Dziki Waterloo, Nathan za jednym posuniciem sta si najwikszym wierzycielem rzdu Wielkiej Brytanii, od tego momentu zdobywajc pen kontrol nad emisj obligacji rzdowych i Bankiem Anglii. Obligacje rzdu Wielkiej Brytanii byy niczym innym, jak wekslem wystawionym na poczet przyszych podatkw pobieranych przez rzd. Cay dochd wniesiony do skarbu pastwa przez mieszkacw Wielkiej Brytanii zmieni si w ukryty podatek, ktry ciga od ludzi bank Rothschidw. Wydatki budetowe rzdu brytyjskiego byy zalene od emisji nowych obligacji skarbowych i moliwych do zebrania dziki temu pienidzy. Innymi sowy, poniewa rzd Wielkiej Brytanii nie posiada prawa do emisji wasnej waluty, by zmuszony poycza pienidze od prywatnych bankw i paci im odsetki w wysokoci okoo omiu procent. Wszystkie odsetki i kapita byy rozliczane w zocie. Gromadzc w swoich rkach wikszo obligacji rzdowych, Nathan Rothschild w rzeczywistoci zdoby moliwo kontrolowania i stymulowania ich cen, praktycznie nadzorujc ca poda pienidza. Los gospodarczy Wielkiej Brytanii znalaz si w twardym ucisku klanu Rothschidw. W peni zadowolony z siebie Nathan wcale nie ukrywa dumy z faktu uzyskania kontroli nad Imperium Brytyjskim:
7- 5 Griffin, Descent into Slavery, rozdz. 5. 8 Ignatius Balia, The Romance of Rothschilds, London 1913. New York Times z 1 kwietnia 1915 roku donosi, e w 1914 roku baron Nathan Mayer de Rothschild pozwa Bali przed sd, twierdzc, e historia o Waterloo jest nieprawdziwa. Sd nie uzna jego zarzutw i oddali jego skarg, kac mu pokry wszystkie koszty procesu.

WOJNA O PIENI?DZ
Nie dbam o to, jaka marionetka jest umieszczana na tronie krlewskim, by panowa nad tym wielkim imperium, nad ktrym nigdy nie zachodzi soce. Ten, kto kontroluje poda pienidza w Imperium Brytyjskim, ten kontroluje Imperium Brytyjskie. A tym czowiekiem jestem ja!9

Historyczne to fortuny Rothschildw

Tylko mniejszo potrafi zrozumie zasady dziaania tego systemu [kredytowego]. Owa mniejszo to albo ludzie ogromnie zainteresowani pyncymi ze korzyciami finansowymi, albo ludzie (politycy) uzalenieni od jamuny, ktr system w zapewnia. Ludzie z tych dwch grup spoecznych nigdy nam si nie przeciwstawi. Natomiast zdecydowana wikszo ludzi nie jest w stanie zrozumie i poj owej wadzy i wyszoci nad innymi, jak daje kapita wytworzony i pomnoony w tym systemie. Ludzie ci znosz ucisk bez sowa skargi, bez cienia wiadomoci, bez adnych podejrze wobec systemu, ktry przynosi szkod ich interesom. list braci Rothschildw do bankierw z Nowego Jorku, 1863 rok Stary Rothschild dorasta w czasach gdy w Europie, przechodzcej gwatowne zmiany zwizane z rewolucj przemysow, nastpi niespotykany dotd rozwj i czas prosperity usug bankowych. Nowe praktyki, nowe mylenie o bankowoci rodem z Holandii i Anglii rozprzestrzenio si na ca Europ. Wraz z powstaniem Banku Anglii w 1694 roku narodzio si nowe, zdecydowanie bardziej skomplikowane - zarwno w teorii, jak i w praktyce rozumienie istoty pienidza i jego zastosowania, opracowane przez nie lkajcych si ryzyka bankierw.

W cigu caego XVII wieku teoria pienidza ulega gbokim przemianom. Od 1694 roku do roku 1776, w ktrym opublikowano prac Adama Smitha Badania nad natur i przyczynami bogactwa narodw, ilo papierowych pienidzy emitowanych przez banki po raz pierwszy przewyszya pozostajce w obrocie monety i metale szlachetne10. Rewolucja przemysowa oznaczaa przede wszystkim byskawiczny rozwj linii kolejowych, grnictwa, przemysu stoczniowego i mechanicznego, wkiennictwa, przemysu zbrojeniowego i energetycznego. Te nowo powstae sektory przemysowe wymagay dopywu pienidza, tworzc ogromny popyt, ktrego nie byy w stanie zaspokoi tradycyjne, mao wydajne

Cyt. za: Mullins, Tne Secrets of the Federal Reserve, rozdz. 5. 10 Glyn Davies, History of Money From Ancient Times to The Present Day, Cardiff 2002, s. 257-258. 9

I. RODZINA ROTHSCHILD?W: "NIEWIDZIALNA DROGA3...

i majce ograniczon zdolno kredytow, banki zotnikw. Konflikt midzy nowymi gaziami przemysu a starym system bankowym stawa si z dnia na dzie coraz ostrzejszy.

Rothschildowie, reprezentujc pokolenie nowych bankierw, uchwycili t jake wan, historyczn szans i - w sposb najkorzystniejszy dla wasnych interesw - pokierowali rozwojem nowoczesnego sektora finansowego, ktry zdecydowa o losie pozostaych, mniej lub bardziej wiadomych swojej sytuacji ludzi.

W wyniku wojen domowych i zawirowa politycznych wstrzsajcych Wielk Brytani od roku 1625, brytyjski skarbiec wieci pustkami. Gdy w 1689 roku Wilhelm III Oraski przybywa do Wielkiej Brytanii, by obj tron krlewski (dziki maestwu z Mari Stuart, crk Jakuba II Stuarta), napotka straszliwy baagan i kompletne bankructwo. Sytuacj pogarszaa dodatkowo prowadzona z Ludwikiem XIV i Francj wojna. Wilhelm by zmuszony do poszukiwania pienidzy, o ktre desperacko prosi kogo tylko si dao. Prbujc uchroni finanse pastwa przed cakowitym bankructwem, William Paterson, rzecznik i przywdca spoecznoci bankierw, zaproponowa krlowi nowe rozwizanie: wprowadzenie pochodzcej z Holandii organizacji systemu finansowego. Jej istota polegaa na stworzeniu prywatnego banku centralnego, Banku Anglii, ktry zapewniby krlowi cigy kredyt na jego gigantyczne wydatki.

Ten prywatny bank udzieli rzdowi brytyjskiemu poyczki na sum 1,2 miliona funtw w gotwce, ktra staa si tzw. wiecznym dugiem. Roczne oprocentowanie poyczki dla rzdu wynosio osiem procent, a koszt jego obsugi cztery tysice funtw rocznie. W ten sposb rzd szybko uzyska kredyt w wysokoci ponad miliona funtw, pacc jedynie 100 tysicy rocznie; co wicej, bez koniecznoci spaty caej poyczonej sumy. Oczywicie rzd musia dodatkowo wywiadczy bankowi kilka przysug, w tym nada Bankowi Anglii wyczne prawo do emisji powiadczonych przez pastwo kwitw bankowych11.

11 Mullins, The Secrets of the Federal Reserve, rozdz. 5.

WOJNA O PIENI?DZ Byo powszechnie wiadome, e najlepszym interesem dla zotniczych bankw bya emisja kwitw bankowych, bdcych wekslami wystawianymi na zoto deponowane w bankach przez klientw. Poniewa przenoszenie duych iloci zota byo niewygodne i niepraktyczne, dlatego takie rozwizanie dawao ludziom moliwo korzystania z weksli zamiast fizycznego zota w transakcjach handlowych, jak te ich wymian na zoto w bankach.

Czas upywa i ludzie stwierdzili, e nie jest konieczne cige deponowanie i wycofywanie zotych monet z bankw. Z czasem wic owe weksle przeksztaciy si w rodek patniczy - walut. Sprytni bankierzy zdali sobie spraw, e niewielu klientom w danym dniu zdarza si wycofa swoje zdeponowane zoto, tak wic zaczli z wolna w tajemnicy wystawia weksle w formie oprocentowanych poyczek potrzebujcym klientom. Gdy klienci zwracali ca poyczon sum wraz z odsetkami, bankierzy odbierali weksle, a nastpnie w ukryciu niszczyli je. Wygldao to tak, jak gdyby nic si nie stao, a jedynie odsetki spokojnie i stale wpyway do

250

WOJNA O PIENI?DZ

bankierskiego portfela. Im wikszy by zasig i rozpowszechnienie kwitw (weksli) z danego banku, tym wikszy by odsetek akceptowanych wnioskw o poyczk oraz osigane zyski. W przypadku Banku Anglii, zasig jego kwitw i liczba udzielanych poyczek zdecydowanie przewyszay to, co robiy inne dziaajce banki. Zatwierdzone przez pastwo, a wydawane przez Bank kwity bankowe stay si oficjaln walut pastwa. Gotwkowe udziay Banku Anglii zostay publicznie wystawione na sprzeda. Kady, kto zakupi udziay za kwot wiksz ni dwa tysice funtw, otrzymywa prawo do objcia funkcji dyrektora w radzie nadzorczej Banku. cznie 1330 osb zostao udziaowcami banku; 14 z nich objo funkcj dyrektora w radzie nadzorczej - wrd nich znalaz si William Paterson10. W roku 1694 krl Wilhelm I nada Bankowi Anglii pastwow koncesj. Tak oto narodzi si pierwszy nowoczesny bank. Podstawowym powodem, dla ktrego w ogle stworzono Bank Anglii, bya ch zamiany prywatnego dugu krla i jego dworu w wieczny dug pastwowy pod hipotek wpyww uzyskiwanych z podatkw. W wyniku istnienia dugu, Bank Anglii uzyska wyczne prawo do emisji pastwowej waluty. W rezultacie krl mia pienidze na wojny i zabawy, rzd mia pienidze na to, by robi to, co chce, a bankierzy udzielali gigantycznych, ale dobrze przemylanych poyczek, uzyskujc znaczce wpywy z odsetek. Praktycznie wszystkich ten system zadowala, skoro na koszty caej operacji skaday si podatki cigane od obywateli. Jednake w wyniku uruchomienia tego nowego i potnego narzdzia deficyt budetowy rzdu zacz gwatownie rosn. W latach 1670-1685 wpywy rzdu Wykres 1. Dug skarbowy Wielkiej Brytanii w latach 1855-2002 250

WOJNA O PIENI?DZ

cakowita warto zaduenia dug skarbowy jako procent PKB

500 450 400 350 f

300

250

I. RODZINA ROTHSCHILD ?W: "NIEWIDZIALNA DROGA"..

Wielkiej Brytanii wyniosy 24,8 miliona funtw. W latach 1685-1700 wpywy budetowe zwikszyy si ponad dwukrotnie, osigajc 55,7 miliona funtw, ale czna suma poyczek udzielonych rzdowi przez Bank Anglii wzrosa ponad siedemnastokrotnie, z 800 tysicy do 13,8 miliona funtw12. Wyjtkowo tego projekt ? polegaa na bezwzgldnym zwizaniu ze sob emisji pastwowej waluty i dugu pastwa. Kiedy powstawaa potrzeba emisji nowych pienidzy, jedynym wyjciem by wzrost zaduenia pastwa, co oznaczao, e cakowita spata pastwowego dugu rwnaaby si zniszczeniu pastwowej waluty. Rynek pozostaby bez pienidza. W ten sposb rzd na zawsze zosta pozbawiony moliwoci penej spaty owego zaduenia. Konieczno spacania odsetek, a take potrzeby wzrostu gospodarczego, w nieunikniony sposb doprowadziy do ogromnego wzrostu popytu na pienidz. Pienidze, w formie poyczek, pobierane byy w bankach. W rezultacie dug pastwa mg jedynie rosn, a zyski pynce z odsetek paconych za pobierane poyczki ldoway w portfelach bankierw. Natomiast ciar spaty owych odsetek ponosili jedynie zwykli ludzie. Nic dziwnego wic, e rzd Wielkiej Brytanii nigdy nie spaci caego dugu. Do koca 2005 roku dug publiczny tego kraju wzrs z 1,2 miliona funtw w 1694 roku do 525 miliardw, stanowic 42,8 procent brytyjskiego PKB13. Czy w sytuacji, w ktrej w gr wchodzia tak gigantyczna suma, ktokolwiek z rzdzcych miaby odwag stan na drodze prywatnych bankw - zwaszcza jeli konsekwencj mogoby si sta cicie krlewskiej gowy lub zamach na prezydenta?

Pierwsza sztaba zota Starego Rothschilda

23lutego 1744 roku w ydowskiej dzielnicy we Frankfurcie na Menem przyszed na wiat Mayer Amschel Bauer. Jego ojciec, Mojesz, by wdrownym zotnikiem i lichwiarzem. Przez dugie lata prowadzi interesy i zarabia na ycie w Europie Wschodniej. Po narodzinach syna zdecydowa si osi na stae we Frankfurcie. Ju od dziecistwa Mayer wyrnia si nadzwyczajn inteligencj, tote ojciec powica mu ca swoj uwag, starannie i precyzyjnie przekazujc wiedz zwizan ze zotym pienidzem i dziaalnoci kredytow. Kilka lat pniej, kiedy Mojesz zmar, zaledwie trzynastoletni Mayer, zachcony przez wuja, przyby do Hanoweru, by terminowa w banku rodziny Oppenheimw14. Mayer, wykorzystujc swoje nieprzecitne zdolnoci i cechy charakteru 12 Davies, History of Money From Ancient Times to The Present Day, s. 239.

13 www.statistics.gov.uk [w 2010 roku dug ten wynosi prawie 900 miliardw funtw, a wic ponad 60 procent PKB - przyp. red.]. 14 Griffin, Descent into Slavery, rozdz. 5.

WOJNA O PIENI?DZ inteligencj i pracowito - bardzo szybko opanowa podstawowe umiejtnoci dotyczce dziaalnoci banku. W cigu siedmiu lat pobytu w Hanowerze, niczym gbka nasikajca wod, byskawicznie przyswoi sobie powstae w Anglii najbardziej zaawansowane i uyteczne techniki oraz sposoby zarzdzania bankiem. Dziki wzorowej pracy, Mayer zosta awansowany na modszego partnera banku, co pozwolio mu pozna wielu wpywowych klientw, midzy innymi generaa von Estorffa, ktry w przyszoci odegra wielk rol w rozwoju kariery Mayera. W owym czasie Mayer uwiadomi sobie, e odsetki i bezpieczestwo kredytw udzielany* 11 i zdom czy wadcom s znacznie wysze od poyczek udzielanych indywidualnym klientom. Nie tylko czna suma poyczanych pienidzy bya wysza, ale, co najwaniejsze, zastawem dla udzielanych kredytw byy podatki cigane przez rzd. Ten nowy, brytyjski system kredytowy, da Mayerowi wiele do mylenia. W jego umyle pojawia si cakowicie nowa wizja przyszego systemu bankowego. Mino kilka lat i mody Mayer powrci do rodzinnego Frankfurtu, by prowadzi, jak jego ojciec, interes kredytodawcy. Jednoczenie zmieni swoje nazwisko na Rothschild (Rot w niemieckim oznacza kolor czerwony, schild - tarcz). Niedugo potem doszy do radosne wieci. Ot jego dawny klient, genera von Estorff, rwnie powrci do Frankfurtu, by obj pozycj na dworze ksicia Wilhelma. Genera von Estorff by kolekcjonerem drogich monet, a tak si zoyo, e Mayer posiada, przekazywan z pokolenia na pokolenie, gbok wiedz numizmatyczn. O staroytnych monetach potrafi rozprawia tak swobodnie i zajmujco, jakby mwi o czonkach wasnej rodziny, czym cakowicie uwid generaa. Jednak najbardziej uradowa von Estorffa fakt, e Mayer, zgodzi si sprzeda mu po niskiej cenie kilka rzadko spotykanych, zotych monet. W rezultacie bardzo szybko sta si jednym z najbardziej zaufanych ludzi generaa. Kalkulacje Mayera okazay si trafne: w niedugim czasie, dziki przyjani z generaem, pozna wiele wanych osobistoci ksicego dworu. Wreszcie nadszed dzie, w ktrym, dziki podszeptom generaa, na audiencj wezwa go sam ksi Wilhelm IX, landgraf Hesji-Kassel. Okazao si, e ksi rwnie by zapalonym kolekcjonerem monet. Uywajc wyprbowanej metody, Mayer bez trudu zdoby jego zaufanie. Po kilkakrotnym zakupie od Mayera rzadko spotykanych zotych monet po bardzo niskich cenach, ksi poczu si w obowizku w jaki sposb odwzajemni si bankierowi. Nie namylajc si dugo, wprost zapyta go, czy potrzebuje jakiej pomocy w interesach. Nie tracc rzadko spotykanej okazji, Mayer bez wahania zaproponowa swoj osob jako przyszego, oficjalnego, finansowego przedstawiciela dworu. Jego marzenia w kocu si speniy. Wkrtce, 21 wrzenia 1769 roku mg umieci herb ksicy na tablicy z wasnym imieniem. Wypisany zotymi literami napis brzmia: M.A. Rothschild, przedstawiciel dworu ksicego15. Reputacja Mayera niepomiernie wzrosa, a interesy zaczy i coraz lepiej. Sam ksi Wilhelm kocha pienidze niczym wasne ycie. W osiemnastowiecznej Europie znany by jako czowiek interesu, posiadajcy najemn armi, ktr kady mg wypoyczy za odpowiedni kwot, w celu zachowania pokoju. Wilhelm utrzymywa bliskie kontakty z wieloma panujcymi dworami Europy;
15 Ibid.

I. RODZINA ROTHSCHILD ?W: "NIEWIDZIALNA DROGA".. szczeglnie upodoba sobie stosunki handlowe z dworem brytyjskim. Wielka Brytania prowadzia rozlege interesy na caym wiecie i czsto potrzebowaa wojska, aby zapewni ich bezpieczestwo. Armia brytyjska bya nieliczna, a prawdopodobiestwo wysania jej do zamorskich posiadoci mae. Jednak pienidze, ktrymi dysponowaa Wielka Brytania, byy olbrzymie. Brytyjski rzd paci wic regularnie, bardzo rzadko zalegajc z nalenociami. Jako taki, by idealnym partnerem w interesach ksicia Wilhelma. Warto wiedzie, e w latach pniejszych Stany Zjednoczone duo czciej walczyy z niemieckimi onierzami w subie krla Anglii ni z wojskiem brytyjskim. Ksi Wilhem zdoa zgromadzi ogromny majtek, odpowiadajcy dzisiejszym 20 miliardom dolarw. Nie powinno wic dziwi przezwisko, jakim okrelali go jemu wspczeni: europejski, zimny jak stal, rekin finansowy16. Pod skrzydami ksicia Wilhelma Mayer Rothschild pracowicie i skutecznie prowadzi swoj dziaalno. By w stanie zaatwi nawet najtrudniejsze sprawy, dziki czemu zdoby pene zaufanie ksicia. Nie upyno wiele lat, kiedy wybucha rewolucja we Francji. Rewolucyjna fala stopniowo dotara do pobliskich, rzdzonych przez monarchw krajw. Wilhelm zacz si niepokoi coraz bardziej, obawiajc si reakcji, ktr rewolucja moga wywoa w Niemczech. Przede wszystkim lka si fali przemocy i zamieszek, bandytw i rabusiw, ktrzy mogliby spldrowa jego majtek. Mayer, w przeciwiestwie do ksicia Wilhelma, z radoci powita wiadomoci o wybuchu rewolucji, albowiem powstaa w jej wyniku panika sprzyjaa jego interesom - handlowi zotymi monetami. Gdy ostrze rewolucji skierowao si przeciw witemu Cesarstwu Narodu Niemieckiego, przecio ni wymiany gospodarczej. Pojawi si problem blokady w handlu pomidzy Niemcami a Wielk Brytani. Ceny artykuw importowanych gwatownie poszyboway w gr, a Mayer zarobi fortun na sprzedawanych w Niemczech towarach przemycanych z Wielkiej Brytanii. Mayer Rothschild zawsze by aktywnym czonkiem spoecznoci ydowskiej. Kadej soboty, po zakoczonych modach w synagodze, Mayer zaprasza najmdrzejszych i najbardziej oczytanych czonkw wsplnoty do swojego domu. Siadali razem i a do pnocy, popijajc wino, dyskutowali szczegy swoich kolejnych posuni17. Mayer jest autorem synnego zdania: Tylko rodzina, ktra wsplnie si modli, jest naprawd zwarta. By moe jest to odpowied na pytanie, ktre wielu ludzi zadaje sobie do dzi, o rda zdolnoci Rothschildw do zdobywania kontroli i wadzy. Do roku 1800 rodzina Rothschildw staa si jedn z najbogatszych ydowskich rodzin yjcych we Frankfurcie. W tym samym roku Mayer uzyska tytu Agenta Dworu Imperialnego przyznany mu przez Cesarza witego Cesarstwa Rzymskiego. Tytu ten da mu prawo do swobodnego prowadzenia dziaalnoci gospodarczej na terenie caego Cesarstwa, jednoczenie zwalniajc go z podatkw i opat, ktre pacili inni ydzi. Pracownicy jego firmy uzyskali przywilej-prawo do noszenia broni.
16Frederic Morton, The Rothschilds, London 1961, s. 40. 17 Ibid. s. 31.

WOJNA O PIENI?DZ W 1803 roku zwizki finansowe pomidzy Mayerem Rothschildem i ksiciem Wilhelmem byy bardzo bliskie, co umoliwio Mayerowi wejcie na kolejny szczebel w swojej karierze. Pomogo mu w tym nastpujce wydarzenie. Jednym z kuzynw ksicia Wilhelma by krl Danii, ktry poprosi Wilhelma o poyczk. Wilhelm, z obawy przed niewypacalnoci kuzyna, wymigiwa si od konkretnych obietnic. Gdy Mayer dowiedzia si o cal i sprawie, uzna, i oto nadarza si znakomita okazja na zrobienie dobrego interesu. Zaproponowa ksiciu nastpujce wyjcie z sytuacji: ksi wykada pienidze, Mayer osobicie negocjuje umow z krlem Danii, a poyczka jest udzielana w imieniu rodziny Rothschildw, ktrzy zyskuj prawo do udziau w czci odsetek. Ksi, po dokadnym przemyleniu caej sytuacji, doszed do wniosku, e jest to dobre rozwizanie, skoro gwarantuje mu ono zysk, a wic odsetki, a zarazem brak ryzyka utraty poyczonych pienidzy. Dla Mayera udzielenie kredytu rodzinie krlewskiej byo spenieniem dugoletnich marze. Bya to okazja nie tylko do zapewnienia sobie stabilnych zwrotw (odsetek od kredytu), ale rwnie niepowtarzalna szansa na podniesienie wasnego prestiu. Sprawa poyczki dla krla Danii zakoczya si wielkim sukcesem. W nastpnych latach w ten sam sposb Rothschild udzieli kolejno szeciu poyczek dworowi Danii. Reputacja Rothschilda ogromnie wzrosa, a o jego szczeglnych, bliskich zwizkach z dworami krlewskimi i ksicymi zaczo by gono w caej Europie. Gdy Napoleon zdoby wadz we Francji, sprbowa przecign ksicia Wilhelma na swoj stron. Wilhelm waha si, odwleka decyzj, pragnc wpierw przekona si, ktry z walczcych obozw jest silniejszy i dopiero wtedy zgosi do akces. Zniecierpliwiony Napoleon ostatecznie ogosi, e rodzin Hessen-Kassel naley wymaza z listy monarchw europejskich. Natychmiast po tej deklaracji armia francuska wkroczya do Hesji. Ksi Wilhelm, zmuszony do poszukiwania azylu w Danii, tu przed wyjazdem powierzy opiece Mayera Rothschilda znaczn sum pienidzy, rwnowarto dzisiejszych trzech milionw dolarw18. Te pienidze day Mayerowi si i presti, ktrej nigdy dotd nie posiada, stajc si pierwsz symboliczn sztab zota, fundamentem przyszego imperium finansowego.

Ambicje Mayera daleko wykraczay poza zaoenie banku na wzr Banku Anglii. Zaraz po otrzymaniu ksicych pienidzy, dziaajc niczym w obliczu wojny, Mayer rozpocz werbunek ludzi i wysyanie armii na pola bitewne. Niczym pi ostrych strza rozesa piciu swoich synw do piciu najwaniejszych centrw gospodarczych Europy. Najstarszy, Amschel, pozosta we Frankfurcie, Salomon otworzy now lini frontu w Wiedniu, Nathan wyruszy do Anglii, by tam nadzorowa rodzinne interesy, Karl do Neapolu, gdzie stworzy baz dla dalszych dziaa, a najmodszy z braci, Jakob, sprawujc piecz nad paryskimi interesami rodziny, sta si jednoczenie odpowiedzialny za komunikacj pomidzy brami. Tak oto dokona si pierwszy akt budowy niemajcego odpowiednika w historii, wielkiego imperium finansowego.
18h Griffin, Descent into Slavery, rozdz. 5.

I. RODZINA R0THSCH1LD?W: "NIEWIDZIALNA DROGA"..

Nathan Rothschild przejmuje wadz nad londyskim City

Oni [Rothschildowie] zdominowali wiatowe rynki pienine, mona by rzec, e w istocie nadzoruj wszelkie interesy. Rothschildowie wykorzystuj ca sum wpyww podatkowych w poudniowych Woszech jako kapita hipoteczny. Krlowie i ministrowie ze wszystkich krajw Europy postpuj tak, jak dyktuj im Rothschildowiels. Benjamin Disareli, premier Wielkiej Brytanii, 1844 rok Londyskie City, serce tego ogromnego miasta, zajmuje powierzchni ponad 2,5 kilometra kwadratowego. Poczwszy od XVIII wieku, City jest finansowym centrum Anglii i jednym z centrw wiata. Posiada niezaleny system prawny i, podobnie jak Watykan, przypomina pastwo w pastwie. Na tym malekim terytorium znajduj si centrale najwaniejszych grup finansowych wiata, wczajc w to Bank Anglii. To tam jest wytwarzana jedna szsta PKB Wielkiej Brytanii. Ten, kto jest w stanie ustanowi kontrol nad City, ten kontroluje ca Wielk Brytani. Gdy Nathan przybywa do Wielkiej Brytanii, dugi konflikt brytyjsko-francuski wanie si rozpoczyna. Oba kraje wprowadziy blokad handlow. Ceny towarw brytyjskich poszy w gr. Nathan i jego przebywajcy we Francji modszy brat rozpoczli na szerok skal przemyt towarw z Anglii do Francji, czerpic z tego olbrzymie zyski. Jaki czas pniej Nathan pozna Johna Harrisa, urzdnika z brytyjskiego Ministerstwa Skarbu, uzyskujc ode informacje o cikiej sytuacji armii brytyjskiej w Hiszpanii. W tym czasie armia Lorda Wellingtona bya przygotowana do ofensywy przeciwko Francji. Jedynym kopotem bya jej fatalna sytuacja aprowizacyjna. Mimo i Wellington posiada gwarancje rzdu Wielkiej Brytanii, wci nie potrafi przekona bankierw z Hiszpanii i Portugalii do przyjcia weksli bankowych, ktre im oferowa. Armia Wellingtona pilnie potrzebowaa zota19.

Nathan wpad na niesamowity pomys. Postanowi za wszelk cen na zaistniaej sytuacji zarobi due pienidze. Wpierw sprawdzi, jak aktualnie wyglda sytuacja poday zota. Szczliwym zbiegiem okolicznoci wanie przyby transport zota nalecy do Kompanii Wschodnioindyjskiej. Zoto byo przygotowywane do sprzeday. Rzd Wielkiej Brytanii chcia dokona zakupu, powstrzymywaa go jednak zbyt wysoka cena, postanowi wic nieco poczeka, Uczc na jej spadek. Gdy Nathan uwiadomi sobie w czym rzecz, byskawicznie wyoy jako zastawtrzy miliony, ktre powierzy Rothschildom ksi Wilhelm, a take pozostae pienidze zarobione na przemycie, i
19 Griffin, The Creature from Jekyll Island, s. 224.

WOJNA O PIENI?DZ

zawar umow o sprzeday zota z Kompani Wschodnioindyjsk.

Kupi cay transport, wart 800 tysicy funtw20. Tu po zakupie podnis cen. Rzd brytyjski, widzc, e cena zota nie spada, ponaglany do dziaania rozpaczliw sytuacj armii w Hiszpanii, nie mia wyjcia. Musia kupi zoto od Nathana lothschilda po jeszcze wyszej ni pierwotna cenie. Na tej transakcji Nathan zarobi gigant) czne pienidze. Aby ca transakcj zakoczy ostatecznym sukcesem, naleao rozwiza jeszcze jeden problem - dostarczy zoto armii Wellingtona. By to czas cisej blokady kontynentalnej prowadzonej przez napoleosk Francj. W takiej sytuacji transport zota do Hiszpanii wiza si z olbrzymim ryzykiem i rzd brytyjski by gotw zapaci ogromn sum za dostarczenie zota do celu. Nathan postanowi rozwiza rwnie ten problem i dowie zoto na miejsce przeznaczenia. Skontaktowa si ze swoim najmodszym bratem, dziewitnastoletnim Jakobem przebywajcym wwczas w Paryu. Dziaajc zgodnie z instrukcjami Nathana, Jakob spotka si z francuskimi urzdnikami, informujc ich, e Nathan planuje przetransportowa zoto do Francji. Gdyby rzd brytyjski dowiedzia si o planach Rothschilda, z pewnoci wpadby w furi. Transport tak duej iloci kruszcu do Francji ogromnie osabiby brytyjskie finanse i tym samym zdolno do prowadzenia wojny. Za to Francuzi, poznawszy zamiary Rothschilda, niezmiernie si ucieszyli. Natychmiast wydano odpowiednie rozkazy. Pod eskort francuskiej policji transport bezpiecznie dotar do Francji. Biorcy udzia w caym tym przekrcie francuscy urzdnicy otrzymali za swoje milczenie wysokie apwki. W ten sposb Nathan sprytnie uzyska pomoc od walczcych ze sob rzdw Wielkiej Brytanii i Francji. I gdy z wielk pomp transport zmierza do paryskich bankw, Nathan, korzystajc z zaproszenia, na bankiecie zorganizowanym przez francuski rzd, wydawa swoim wsppracownikom dyskretne polecenie wymiany zota na monety, ktre mogy by zaakceptowane przez ksicia Wellingtona. Po cichu, w sposb niezauwaalny dla nikogo, poprzez sie finansow Rothschildw, zoto ostatecznie dotaro do znajdujcej si w Hiszpanii brytyjskiej armii. Caa historia i wyrafinowane metody uyte do realizacji tej misji warte s hollywoodzkiego filmu. Pewien pracujcy w Wielkiej Brytanii praski dyplomata powiedzia: Sia, z jak Rothschildowie oddziauj na miejscowy rynek finansowy, jest zdumiewajca. S zdolni do kontroli cen wymiany walut w londyskim City. Wadza, ktr posiadaj jako bankierzy, jest ogromna. Gdy Nathan wpada w gniew, Bank Anglii trzsie si ze strachu. Pewnego razu, otrzymawszy od starszego brata Amschela czek wystawiony przez bank Rothschildw we Frankfurcie, Nathan uda si do Banku Anglii, proszc 20 Morton, The Rothschilds, s. 45. o jego wymian na gotwk. Bank odmwi, uzasadniajc swoj decyzj przepisami stanowicymi, e tylko czeki wystawione przez sam bank mog podlega wymianie

I. RODZINA R0THSCH1LD?W: "NIEWIDZIALNA DROGA".. na gotwk. Nathan wpad w gniew. Rankiem nastpnego dnia, wraz z dziewicioma pracownikami przynis do Banku Anglii stert wystawionych przez w bank czekw, domagajc si ich natychmiastowej wymiany na zoto.

Tylko w tym jednym dniu rezerwy zota Banku Anglii istotnie si zmniejszyy Nastpnego dnia Nathan powrci z jeszcze wiksz liczb czekw. Drcym gosem, jeden z dyrektorw banku zapyta Nathana, jak dugo planuje wymienia czeki na zoto. Ten zimno odpowiedzia: mk Anglii nie uznaje moich czekw. Do czego jest mi wic potrzebny? Bank zwoa nadzwyczajn narad. Zaraz po niej, jeden z wysoko postawionych dyrektorw' bardzo grzecznie poinformowa Nathana, e poczwszy od dzi, Bank Anglii uzna za wielki zaszczyt wymian i akceptacj czekw wystawianych przez banki rodziny Rothschildw. Dziki bitwie pod Waterloo, za jednym posuniciem Nathan zdoby dominujc pozycj w londyskim City i pochwyci gwn arteri gospodarcz Wielkiej Brytanii. Odtd emisja pienidza, ustalanie ceny zota i inne najwaniejsze uprawnienia bankowe znalazy si w rkach rodziny Rothschildw.

Jakob Rothschild podbija Francj

Gdy dany rzd jest zaleny od pienidzy bankierw, to wanie bankierzy, a nie przywdcy rzdu kontroluj przebieg wydarze. Rka, ktra daje pienidze, zawsze jest waniejsza od rki, ktra je bierze. Pienidz nie ma ojczyzny, finansici nie wiedz, czym jest cnota i mio ojczyzny, ich jedynym celem jest osiganie zyskw20. Napoleon Bonaparte, 1815 rok Pity syn Mayera Rothschilda, Jakob, w napoleoskiej Francji by odpowiedzialny za organizacj lokalnej siatki Rothschildw i utrzymanie kontaktw z Angli - przez co naley take rozumie przemyt brytyjskich towarw. Po pomylnej finaizacji transportu zota oraz wykupie obligacji rzdu brytyjskiego, Jakob sta si we Francji znan osobistoci. W Paryu powoa do ycia bank Rothschildw, za pomoc ktrego sekretnie wspiera rewolucj w Hiszpanii. W 1817 roku, po bitwie pod Waterloo, Francja utracia wiele ziem niegdy podbitych przez Napoleona. W polityce nastpio skostnienie, a sytuacja gospodarcza kraju ulegaa stopniowemu pogarszaniu. Rzd Ludwika XVIII poszukiwa nowych kredytw, liczc, e dziki nim ustabilizuje sytuacj finansow skarbu pastwa. W
20 R. McNair Wilson, Monarchy or Money Power, London 1933, s. 68.

WOJNA O PIENI?DZ

tym czasie, jeden z francuskich bankw wraz z brytyjskim Barings Bank otrzymay prawo do udziau w wielkim projekcie finansowym rzdu. Niespodziewanie bank Rothschildw, ktry cieszy si wspania reputacj, zosta pominity. Jakob Rothschild by oburzony. W roku 1818, w wyniku wzrostu cen wyemitowanych rok wczeniej obligacji, zarwno w Paryu, jak i w innych europejskich miastach, francuski rzd poczu sodki smak pienidzy i zacz planowa drug emisj obligacji. Tym razem rwnie projekt mia by realizowany przez dwa wspomniane wyej banki. Mimo usilnych prb, bracia Rothschildowie nie zdoali zdoby nawet p procenta zyskw. Okazao si e francuska arystokracja, przykadajca szczegln wag do kwestii krwi i pochodzenia, uwaa Rothschildw za kolejn z licznej rzeszy nowobogackich rodzin. Uprzedzeni do Rothschildw arystokraci nie yczyli sobie wchodzi z nimi w adne stosunki biznesowe. Tak wic, mimo sawy, pienidzy i luksusowego trybu ycia, pozycja spoeczna Rothschildw w Paryu wci nie bya wysoka, co doprowadzao bezradnego Jakoba do wciekoci. Jakob i jego bracia rozpoczli intensywne poszukiwanie moliwoci zablokowania rzdowych i arystokratycznych planw. Zadanie uatwi im fakt, e wynioso francuskiej szlachty bya mao roztropna i wynikaa z lekcewaenia nadzwyczajnych zdolnoci i moliwoci finansowych Rothschildw. Mona by rzec, e talent Rothschildw do strategicznego planowania operacji finansowych i wynikajce std sukcesy w niczym nie ustpoway zdolnociom Napoleona do prowadzenia operacji wojennych. Niespodziewanie, 5 listopada 1818 roku stabilnie rosnca cena obligacji rzdu Francji, z niewyjanionych przyczyn zacza gwatownie spada. Bardzo szybko nie tylko kursy rzdowych papierw wartociowych, ale te innych obligacji zaczy odnotowywa rnej wielkoci spadki. Inwestorzy giedowi rozpoczli niekoczce si dyskusje na temat przyczyn tego stanu rzeczy. Czas upywa, a sytuacja nie ulegaa poprawie. Wrcz przeciwnie, pogarszaa si z dnia na dzie21. W budynku giedy teorie wyjaniajce wypadki z ostatnich dni stopniowo przerodziy si w zbir najbardziej dziwacznych domysw i plotek. Kto powiedzia, e Napoleon przygotowuje si do kolejnego powrotu, kto inny, e dochody skarbu z tytuu podatkw nie wystarczaj na pokrycie odsetek, jeszcze inny zamartwia si, e zblia si nowa wielka wojna. Atmosfera na dworze Ludwika XVIII bya napita. Wszyscy zdawali sobie spraw, i utrzymujcy si spadek kursu rzdowych obligacji grozi brakiem rodkw na pokrycie przyszych wydatkw budetowych. Na twarzach francuskich arystokratw pojawi si cierpki umiech. Kady zastanawia si nad przyszoci kraju. Tylko dwoje ludzi chodno obserwowao przebieg wypadkw: byli to Jakob i jego starszy brat Karl.

20

Morton, The Rothschilds, s. 45.

21 Griffin, Descent into Slavery, rozdz. 5.

I. RODZINA R0THSCH1LD?W: "NIEWIDZIALNA DROGA".. Wiedza o wydarzeniach, ktre wczeniej miay miejsce w Anglii, powoli zacza skania niektrych do podejrzewania wanie Rothschildw o sterowanie rynkiem obligacji. Prawdziwy przebieg wypadkw wyglda nastpujco: od padziernika 1818 roku Rothschildowie, wykorzystujc swoje obfite zasoby finansowe, rozpoczli cichy skup francuskich obligacji na wszystkich wanych giedach Europy. Cena obligacji rzdu Francji sza w gr. Nastpnie, poczynajc od 5 listopada, Rothschildowie nagle uruchomili wielk wyprzeda, rzucajc na rynki ogromn liczb zakupionych wczeniej obligacji i doprowadzajc tym samym do wielkiej paniki giedowej.

Widzc, jak cena obligacji rzdowych, niczym kamie rzucony w przepa, gwatownie spada, Ludwik XVIII zacz zdawa sobie spraw, e wraz z cen obligacji na dno przepaci zmierza rwnie jego korona. Wwczas jeden z agentw rodziny Rothschildw przekaza krlowi list. W licie tym Rothschild zasugerowa krlowi proste rozwizanie: czemu nie sprbowa i nie wykc L wysta pomocy bogatego domu Rothschildw, by uratowa sytuacj ? Targany rozterkami Ludwik XVIII porzuci arystokratyczne uprzedzenia i zapominajc o swojej krlewskiej pozycji wezwa Rothschildw na audiencj. Atmosfera w Paacu Elizejskim zmienia si cakowicie. Po dugim okresie ostracyzmu ze strony arystokracji, Rothschildowie byli teraz witani z umiechem i traktowani z szacunkiem.

Tak jak mona byo si spodziewa, Jakob i jego bracia wkrtce podjli stosowne kroki. Zatrzymujc spadek cen obligacji i ratujc je od pewnego krachu, stali si swego rodzaju centrum, na ktre skierowa si peen wdzicznoci i uznania wzrok caego kraju. Wszyscy byli przekonani, e to wanie Rothschildowie uratowali osabion militarn klsk Francj przed nieuchronnym kryzysem gospodarczym. Tysice pochwa i pachncych bukietw wprawiay Jakoba i jego braci w stan upojenia. Rothschildowie zmienili swj zewntrzny wizerunek, od tej pory ubierajc si gustownie, zgodnie z najnowszymi trendami paryskiej mody. Ich bank sta si miejscem, gdzie klienci przecigali si w staraniach o poyczki.

W ten sposb rodzina Rothschildw zdobya cakowit kontrol nad francuskimi finansami. Majtek Jakoba Rothschilda osign zawrotn kwot 60 miliardw frankw. Tylko jeden czowiek we Francji posiada wicej ni Rothschild - tym czowiekiem by sam krl, ktrego majtek siga 80 miliardw frankw. czny majtek pozostaych francuskich bankierw by mniejszy o okoo 150 milionw frankw od majtku

WOJNA O PIENI?DZ

Rothschilda. Rzecz jasna, tak ogromne pienidze zagwarantoway Rothschildom posiadanie trudnej do opisania wadzy, ktra pozwalaa im odwoywa nawet gabinety rzdowe. Byo na przykad powszechnie wiadomo, e za dymisj rzdu Louisa Ihiersa sta Jakob Rothschild23.

Salomon zdobywa wadz w Austrii

W ich oczach nie ma wojny, nie ma pokoju, brak jest sloganw, brak deklaracji, nie ~ m te ani ofiar, ani chway. Nie przykadaj wagi do wartoci, ktre tak silnie kopocz yjcych. W ich oczach istniej tylko kamienne schody prowadzce ku ludziom wadzy - ksi Wilhelm by jednym z nich, a nastpnym by Metternich. Frederic Morton24 Salomon by drugim synem Mayera Rothschilda. Przez dugi czas peni funkcj koordynatora w komunikacji pomidzy poszczeglnymi bankami rodziny. Posiada talent, wyrniajcy go spord braci. By urodzonym dyplomat, zwraca wielk uwag na jzyk, ktrym si posugiwa, by ekspertem w prawieniu komplementw. Tak oto ocenia Salomona jeden z utrzymujcych z nim kontakty bankierw: Ludziom robio si nieprzyjemnie, tracili dobry nastrj, gdy opuszczali jego towarzystwo. To wanie posiadanie tych zdolnoci przesdzio o decyzji braci. Salomon zosta wysany do Austrii, Wiednia, serca Europy, z misj otwarcia banku rodziny. W owym czasie Wiede by politycznym centrum Europy, a praktycznie wszystkie waniejsze dwory spokrewnione byy z panujc w Austrii dynasti Habsburgw, dworem panujcym witego Cesarstwa Rzymskiego. Habsburgowie rzdzili na terytoriach dzisiejszej Austrii, Niemiec, pnocnych Woch, Szwajcarii, Belgii, Holandii, Luksemburga, Czech, Sowenii i wschodniej Francji przez dugi okres okoo 400 lat. Bya to wwczas najstarsza z europejskich dynastii. Wojny napoleoskie pooyy kres istnieniu witego Cesarstwa Rzymskiego, jednake jego spadkobiercy w Austrii wci sprawowali kontrol na rodkow Europ i z wyszoci spogldali na pozostae, panujce dwory. Obraz w naley uzupeni o bardzo siln pozycj katolicyzmu w Austrii, ktry czyni system spoeczny w monarchii habsburskiej bardziej skostniaym ni w przypadku Anglii, gdzie dominujc pozycj zdoby protestantyzm. Nawizywanie kontaktw i wsppracy z tak dumn, przekonan o wasnej wyszoci i pen pogardy dla ludzi niszych stanw cesarsk arystokracj wydawao si znacznie trudniejsze ni, na przykad, kontakty z ksiciem Wilhelmem. Mimo e Rothschildowie kilkakrotnie wchodzili w kontakty handlowe z dworem Habsburgw, wci jednak pozostawali poza krgiem zaufania. Drzwi na salony wadzy nadal pozostaway przed nimi zamknite. Po zakoczeniu wojen napoleoskich, gdy Salomon postanowi ponownie sprbowa wej do wiata wiedeskiej finansjery, dziaa ju w odmiennej sytuacji. 20 Morton, The Rothschilds, s. 45. Rothschildowie zdobyli w tym czasie mocn pozycj w Europie. O ich sile

I. RODZINA R0THSCH1LD?W: "NIEWIDZIALNA DROGA".. finansowej i wykorzystaniu konfliktu francusko-brytyjskiego byo gono na caym kontynencie. Mimo to, Salomon nie odway si na bezporedni prb kontaktu z Habsburgami. Uy innej metody, porednika - tzw. kamiennych schodw - by

nawiza ten upragniony kontakt. Tymi schodami okaza si znany dziewitnastowieczny dyplomata austriacki, hrabia Klemens von Metternich. Po zakoczeniu Wojen Napoleoskich, Europa wesza w najduszy w XIX stuleciu okres pokoju, ktrego gwarantem by System Wiedeski z Mettemichem w roli gwnego architekta. W tym czasie, otoczona przez potnych nieprzyjaci Austria, saba militarnie i ekonomicznie. By ratowa jej zagroon pozycj na kontynencie, Metternich maksymalnie wykorzysta tzw. polityk rwnowagi. Posugujc si resztkami prestiu cesarskiego dworu Habsburgw, zdoa przycign w orbit swoich wpyww Rosj i Prusy, by zawrze z nimi wite Przymierze. Celem Przymierza byo nie tylko powstrzymanie ewentualnej francuskiej ekspansji na wschd, ale rwnie zdobycie kontroli nad rosncym wpywem Rosji, ktrej obawiay si Austria i Prusy, oraz stworzenie systemu skutecznie hamujcego wzrost fali nastrojw wolnociowych i niepodlegociowych. Metternich kalkulowa, e dziki Przymierzu konflikty narodowociowe w Austrii nie wymkn si spod kontroli, a kraj zachowa integralno terytorialn. W roku 1818 w Akwizgranie odbya si jedna z wielu konferencji dyplomatycznych, dotyczcych przyszoci Europy. Przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Rosji, Austrii, Prus i Francji zadecydowali o wysokoci reparacji wojennych, ktre miaa zapaci Francja, oraz o wycofaniu wojsk sojuszniczych z jej terytorium. Salomon i Karl Rothschildowie rwnie wzili udzia w tej konferencji. Wykorzystujc blisk znajomo z praw rk Matternicha, Friedrichem von Gentzem, Salomon zosta przedstawiony temu pierwszemu. Bardzo szybko zaprzyjanili si ze sob, czerpic nieskrywan przyjemno ze wsplnych rozmw na kady moliwy temat. W istocie Metternich, wiadom siy finansowej domu Rothschildw, zamierza poprosi ich o du poyczk. Jeszcze blisze stosunki nawiza Salomon z samym Gentzem, z ktrym niemal si nie rozstawa. Dziki rekomendacji Metternicha i Gentza, jak rwnie powszechnie znanym w wiecie wielkich finansw i polityki bliskim relacjom handlowym z ksiciem Hesji Wilhelmem czy krlem Danii, Salomonowi ostatecznie udao si przeskoczy nad wysokim murem oddzielajcym go od Habsburgw. Dwr cesarski rozpocz stae, systematyczne zaciganie poyczek i emitowanie obligacji w banku Rothschildw. W niedugim czasie Salomon sta si jednym z zaufanych czonkw wewntrznego krgu cesarskich przyjaci. W 1822 roku dwr cesarski nada Rothschildom (z wyjtkiem Nathana) tytuy szlacheckie. Poyczane od Rothschildw pienidze pozwoliy Metternichowi zwikszy rol Austrii w polityce europejskiej. Hrabia czsto wysya armi w zapalne punkty

WOJNA O PIENI?DZ

kontynentu, by w ten sposb cementowa pokj i stabilizacj. Te dziaania doprowadziy do tego, e skarb Austrii wpad w gbokie i grzskie bagno dugu. Odtd Habsburgowie jeszcze bardziej potrzebowali Rothschildowskiej pomocy. Tak wic, cho lata 1814-1848, przeszy do historii jako epoka Metternicha, faktyczn kontrol nad jego dziaaniami sprawowali Rothschildowie. W 1822 roku Metternich, Gentz, a take Salomon, Jakob i Karl Rothschildowie wzili udzia w zwoanej w Weronie konferencji. Tu po jej zakoczeniu, Rothschildowie otrzymali gwarantujce im obfite zyski prawo do subsydiowania nowego projektu budowy linii kolejowych w rodkowej Europie. Mieszkacy Austrii stawali si coraz bardziej wiadomi obecnoci Rothschildw i ich rosncych wpyww. Z ust do ust powtarzano sobie nastpujcy dowcip: Austria ma cesarza Ferdynanda i krla Salomona. W1843 roku alomon przej kompanie grnicze w Vitkowicach oraz austro-wgierskie zakady hutnicze. W owym czasie obie firmy znajdoway si w pierwszej dziesitce najwikszych zakadw przemysowych wiata. Do roku 1848 Salomon zdominowa finanse i gospodark Austrii.

Tarcza Rothschildw nad Niemcami i Wochami

Po wycofaniu armii napoleoskich z Niemiec nastpi proces czenia si ze sob istniejcych dotd 300 maych feudalnych pastewek, czego efektem byo 30 stosunkowo duych pastw, ktre sformoway federacj. Mieszkajcy na stae we Frankfurcie stary Amschel Rothschild zosta mianowany pierwszym sekretarzem skarbu federacji, a w roku 1822 otrzyma tytu szlachecki z rk cesarza Austrii. Frankfurcki bank Rothschildw sta si centrum finansowym Niemiec. Amsche- la trapi jednak powany problem - brak mskiego potomka - tote obdarza szczeglnym uczuciem i wsparciem utalentowan modzie. Jednym z faworytw Amschela by przyszy elazny Kanclerz Niemiec, Otto von Bismarck. Relacje pomidzy Amschelem i Bismarckiem przypominay stosunki ojciec-syn. Po mierci Amschela Bismarck podtrzymywa bliskie zwizki z rodzin Rothschildw. Jednym z bankierw, ktry zdoby saw i wadz dziki bliskim zwizkom z Rothschildami, by, pozostajcy w cieniu Bismarcka, Samuel Bleichroder22. Karl wydawa si najbardziej przecitny spord braci Rothschildw. Peni funkcje zwizane przede wszystkim z przekazywaniem wiadomoci i przesyek na terenie caej Europy. Zaraz po udzieleniu pomocy najmodszemu bratu, Jakobowi, ktry osign spektakularne zwycistwo w bitwie o obligacje rzdu francuskiego, Karl otrzyma od Nathana nowe zadanie - stworzenie banku rodziny we woskim Neapolu. We Woszech Karl, ku zaskoczeniu pozostaych braci, bysn talentem. Nie tylko pomg Metternichowi w wysaniu do tego kraju kontyngentu armii austriackiej, ktry zdusi ruchy rewolucyjne, ale, wykorzystujc nadzwyczajne metody nacisku politycznego, zmusi lokalne rzdy do pokrycia wszystkich kosztw dziaa i pobytu okupacyjnej armii. Pomg te swojemu przyjacielowi Luigiemu de Medici w zdobyciu funkcji ministra skarbu w lokalnym neapolitaskim rzdzie. Stopniowo Karl 20
Morton, The Rothschilds, s. 45. 22 Griffin, Descent into Slavery, rozdz. 5.

I. RODZINA R0THSCH1LD?W: "NIEWIDZIALNA DROGA".. stawa si gwnym filarem finansowym dworu Woch, a jego wpyw rs na caym Pwyspie Apeniskim. Nawiza rwnie kontakty handlowe ze Stolic Apostolsk. Pewnego dnia, podczas audiencji w Watykanie, papie Grzegorz XVI zama obowizujc etykiet, podajc Karlowi do z papieskim piercieniem do pocaunku. W takiej sytuacji papie zazwyczaj wyciga do goci stop.

Finansowe Imperium Rothschildw

Tak dugo, jak wy, bracia dziaacie wsplnie, nie ma na wiecie r, c wet jednego banku, ktry mgby stanowi dla was konkurencj, wyrzdzi wam krzywd, czy te zarobi na was due pienidze. Razem stanowicie nadzwyczajn si, z ktr nie moe si rwna aden z istniejcych na wiecie bankw. Henry Davidson w licie do Nathana Rothschilda, 6 czerwca 1814 roku23 W 1812 roku, tu przed mierci, stary Rothschild pozostawi cisy testament, ktry obejmowa nastpujce punkty:
1)We wszystkich bankach rodziny funkcje kierownicze musz by sprawowane przez zaufanych czonkw wewntrznego krgu, zatrudnianie ludzi spoza niego jest zakazane. Tylko mscy czonkowie rodziny mog prowadzi jej interesy. 2)Maestwa czonkw rodziny mog by zawierane tylko midzy kuzynami, aby unikn rozproszenia i odpywu majtku [z pocztku ta zasada bya cile przestrzegana, pniej nieco j zagodzono, dopuszczajc zwizki maeskie z rodzinami wanych ydowskich bankierw]. 3)Obowizuje absolutny zakaz ujawniania wartoci i rodkw trwaych istniej cego majtku. 4)W trakcie spraw spadkowych obowizuje zakaz zatrudniania prawnikw. 5)Najstarszy syn z kadej z rodzin ma by jej przywdc. Sytuacja ta moe ulec zmianie i modszy syn moe przej t funkcj tylko wwczas, jeli cay klan wyrazi na to zgod. Kady, kto omieli si zama ktr z powyszych zasad, ma zosta pozbawiony prawa do spadku24.

Istnieje w Chinach powiedzenie, ktre brzmi: Jeli bracia wsplnie d do celu, s w stanie przeama metalow monet*. Poprzez cis kontrol zawieranych maestw, Rothschildowie skutecznie chronili przed rozproszeniem majtek rodzinny. W cigu kolejnych 100 lat w rodzinie Rothschildw zawarto 18 maestw, z czego 16 midzy kuzynami pierwszego stopnia. Wedug szacunkw, okoo 1850 roku czna warto majtku zgromadzonego przez Rothschildw wynosia rwnowarto szeciu miliardw dolarw. Jeliby warto t pomnoy o roczn stop zyskw, wynoszca sze procent, po 150 latach majtek Rothschildw bez problemu przekroczyby warto 50 bilionw dolarw.
23 N.M.V. Rothschild, The Shadow of a Great Man, London 1982, s. 6. 24 Griffin, Descent into Slavery, rozdz. 5. *Oznacza to zdolno dokonania rzeczy pozornie niemoliwych (przyp. tum.).

WOJNA O PIENI?DZ

Wedle niektrych szacunkw na pocztku XX wieku czna warto majtku kontrolowanego przez Rothschildw wynosia poow wartoci caego majtku wiata25. Banki Rothschildw znajdoway si we wszystkich wanych miastach Europy. Ich wasny, niezaleny system zbierania i obiegu informacji dziaa szybko i wydajnie. Tak wydajnie, e nawet dwory panujce czy wysoko postawieni arystokraci korzystali z niego, aby sekretnie i szybko przekaza przesyki bd wiadomoci. Rothschildowie stworzyli pierwszy r. i .dzynarodowy system rozliczeniowy, korzystajc z moliwoci kontroli cen zota na wiatowych rynkach, system niewymagaj.cy fizycznego transportu zota. Rothschildowie, jak nikt inny na wiecie, dogbnie zrozumieli prawdziwe znaczenie zota. Gdy w 2004 roku ogosili wycofanie si z systemu ustalania cen zota na londyskiej giedzie, w istocie, uniezaleniajc si od cen zota, po cichu cofali si przed zbliajcym si, niemajcym precedensu w historii wiata, finansowym tsunami. Istniejce zagroenia s bowiem powane: ciko zaduona gospodarka dolarowa, ryzyko wynikajce z nadchodzcego kryzysu, ktry moe dotkn wiatowy system walutowy, moliwo wyczyszczenia wiatowego systemu rezerw walutowych, wykorzystanie nagromadzonego w ostatnich latach i ulokowanego w rezerwach zota bogactwa krajw azjatyckich w celu jego redystrybucji wrd przyszych zwycizcw, ponowny atak na fundusze giedowe, ktrego celem nie bdzie tym razem funt czy waluty azjatyckie, ale gwny filar wiatowej wymiany gospodarczej - dolar amerykaski. Mwic wprost: dla bankierw wojna to dar niebios, gdy wymagajca dugiej budowy infrastruktura i kosztowne zasoby w czasie wojny potrafi momentalnie ulotni si niczym dym z popiou. Walczce strony gotowe s zapaci dowoln cen, byle tylko osign zwycistwo, tote gdy konflikt dobiega koca, bez wzgldu na kocowy wynik, kady rzd wpada w puapk gigantycznego dugu. W cigu 121 lat, jakie miny od czasu powoania Banku Anglii a do koca wojen napoleoskich (1694-1815), Wielka Brytania przez 56 lat toczya wojny, a przez poow pozostaego czasu przygotowywaa si do nich. Planowanie i wspieranie konfliktw zbrojnych ley w fundamentalnym interesie bankierw - i nie inaczej jest w przypadku Rothschildw. Poczynajc od rewolucji francuskiej a do I wojny wiatowej, przez wszystkie nowoytne konflikty zbrojne, na zapleczu zmaga wojennych prawie zawsze pojawia si ich cie. A do dzi Rothschildowie s najwikszymi wierzycielami gwnych rozwinitych pastw Zachodu. ona starego Rothschilda, Gutle Schnaper, tu przed mierci powiedziaa: Gdyby moi synowe nie chcieli wojen, nie byoby nikogo, kto by je kocha.

W poowie XIX wieku, w krajach takich jak Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Austria czy Wochy, prawo do emisji znalazo si pod kontrol rodziny Rothschildw. wita 20
Morton, The Rothschilds, s. 45. 25 Ted Flynn, Hope of the Wicked, Herndon 2000, s. 38.

I. RODZINA R0THSCH1LD?W: "NIEWIDZIALNA DROGA".. wadza szlachty zostaa wyparta przez wit wadz zota. W tym czasie, drugi brzeg Oceanu Atlantyckiego - pikny, prosperujcy i bogaty kontynent - budzi coraz wiksze zainteresowanie rodziny.

ROZDZIA II

Wojna stuletnia: bankierzy kontra prezydenci USA

Mam dwch potnych wrogw: stojc przed moim obliczem armi Poudnia oraz znajdujce si za moimi plecami instytucje finansowe. Z tych dwch nieprzyjaci, drugi jest zdecydowanie bardziej niebezpieczny. Widz, jak zblia si przyszy kryzys, na myl o ktrym wstrzsaj mn dreszcze. yj pod ciarem obaw, lkajc si o bezpieczestwo kraju. Pienidz wci rzdzi, czynic krzywd zwykym ludziom, a w chwili, gdy cae bogactwo zostanie skupione w rku maej grupki, los naszej Republiki bdzie przypiecztowany. Mj niepokj o bezpieczestwo tego pastwa jest wikszy ni kiedykolwiek i przewysza obawy o wynik wojny.

Klucz do rozdziau

Abraham Lincoln, szesnasty prezydent USA29

Gdyby przyj, e historia Chin koncentruje si i rozwija wok konfliktu o wadz polityczn, to nieznajomo intencji i planw cesarskich uniemoliwiaaby prawdziwy wgld w istot chiskich dziejw. A poniewa wspczesna historia pastw Zachodu cile zwizana jest z rol pienidza, zatem brak wiedzy 0manewrach stosowanych przez tych, od ktrych pienidz zaley, nie pozwalaby zrozumie dziejw Zachodu. Historia Stanw Zjednoczonych pena jest spiskw i interwencji potg midzynarodowych, w tym midzynarodowej finansjery, ktrej dziaania, takie choby jak wnikanie do systemu finansowego USA czy podwaanie porzdku spoecznego i politycznego, budz niepokj i zdumienie, tym bardziej e wiedza na ich temat jest bliska zeru. Proces projektowania i budowy demokracji koncentrowa si przede wszystkim wok skutecznego oporu wobec niebezpieczestwa powrotu dawnych, despotycznych elit feudalnych. I - mona by rzec - pod tym wzgldem Amerykanie odnieli sukces. Jednake ustrj demokratyczny nie mia odpornoci na nowo powstaego, miertelnego wirusa, jakim jest wadza pienidza. Nowo powstay system musia zmierzy si z grob, polegajc na tym,e midzynarodowa finansjera moe zdoby, poprzez wykorzystanie prawa do emisji waluty, pen kontrol nad caym pastwem. Niestety, istniay powane bdy w ocenie tego niebezpieczestwa i formuowaniu strategii zapobiegania mu. W cigu 100 lat historii USA, rwnie w trakcie wojny secesyjnej, potne grupy finansowe i wybrany demokratycznie rzd USA toczyy ze sob zaarty konflikt, ktrego sednem
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

byo ustanowienie systemu finansowego opartego o prywatny bank centralny. W tym czasie przeprowadzono seri zamachw na ycie siedmiu prezydentw USA, ycie stracio te wielu czonkw Kongresu. Jeden z badaczy historii USA stwierdzi, e liczba zamachw na ycie prezydentw USA jest wiksza od liczby onierzy polegych na pierwszej linii podczas ldowania w Normandii. Wraz z postpujcym penym otwarciem finansowym Chin na wiat, midzynarodowi bankierzy przenikaj do wiata chiskich finansw. Czy historia, ktra wczoraj rozegraa si na Zachodzie, dzi powtrzy si w Chinach?

Zamach na Lincolna
W pitkowy wieczr, 14 kwietnia 1865 roku, po czterech latach okrutnej 1wyczerpujcej wojny, prezydent Abraham Lincoln powita radosne wieci o zwycistwie. Pi dni wczeniej, dowodzona przez generaa Roberta Lee armia Poudnia skapitulowaa przed armi Pnocy generaa Ulyssesa Granta. yjcy w nieustannym napiciu Lincoln mg wreszcie pozwoli sobie na chwil odprenia. W dobrym nastroju przyby do teatru Forda w Waszyngtonie, aby obejrze wieczorne przedstawienie. O 22:15 zabjca wszed do niestrzeonej loy prezydenckiej i z odlegoci nie wikszej ni pi centymetrw, z pistoletu o duym kalibrze, odda strzay w ty gowy prezydenta. Postrzelony Lincoln run na podog. Nastpnego dnia wczenie rano prezydent zmar. Zabjc by znany aktor John Wilkes Booth, ktry zaraz po zamachu uciek z miejsca zbrodni. Mwi si, e 26 kwietnia zabjca zosta zastrzelony podczas prby ucieczki. W jego karecie znaleziono wiele zapisanych szyfrem depesz oraz przedmioty osobiste nalece do czowieka o nazwisku Judah Benjamin. Benjamin w przeszoci peni funkcj ministra obrony, a nastpnie sekretarza stanu w rzdzie Poudnia. Prcz tego, by znan i wpywow osobistoci w krgach finansowych Poudnia, z racji swoich bliskich i poufnych kontaktw z wielkimi bankierami Europy. Judah Benjamin zbieg do Anglii. Za zamachem na ycie Lincolna staa rozlega sie konspiratorw. Z duym prawdopodobiestwem mona postawi hipotez, e w spisek zaangaowani byli czonkowie prezydenckiego gabinetu oraz bankierzy z Nowego Jorku i Filadelfii, a take wysoko postawieni czonkowie rzdu Poudnia, wydawcy gazet z Nowego Jorku i radykaowie z Pnocy. W tamtym czasie krya nastpujca wersja wydarze: Booth nie zosta zabity, lecz wypuszczono go. Odnalezione i pochowane ciao naleao do. jego wsplnika. Potny minister obrony Edwin Santon, wykorzystujc swoje prerogatywy, roztoczy nad ledztwem cis kontrol, starajc si nie dopuci, aby prawda ujrzaa wiato dzienne. Z czasem powysz wersj zaczto traktowa jako jedn z wielu fantastycznych teorii spiskowych. Jednake, kiedy w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku odtajniono i odszyfrowano cz materiaw Departamentu Obrony, historycy odkryli zaskakujc zbieno midzy opisan tu obiegow wersj wydarze, a tym, co stao si naprawd.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

Pierwszym z historykw, ktry rozpocz prace nad tymi zaskakujcymi dokumentami, by Otto Eisenschmil. Jego opublikowana w latach czterdziestych XX wieku ksika In the Sh.ad.ow ofLincolns Death wywoaa bardzo ywe reakcje. Jaki czas pniej Theodore Roscoe w gonych pracach opublikowa wyniki wasnego ledztwa dotyczcego mierci Lincolna*. Roscoe pisa:
Wiele dziewitnastowiecznych bada historycznych dotyczcych zabjstwa Lincolna przedstawia tragiczne wydarzenia, do ktrych doszo w teatrze Forda, niczym akty w rozgrywajcej si przed oczami widzw sztuki scenicznej... Tylko maa grupka ludzi traktowaa owe wydarzenia jako rzeczywisty spisek majcy na celu zabjstwo czowieka: Lincoln ponis mier z rk bezwzgldnego przestpcy. .. przestpc spotkaa klasyczna kara: teorie spiskowe zostay zduszone; cnota ostatecznie zatryumfowaa, a Lincoln nalea ju do przeszoci. Wyjanienia dotyczce zamachu na ycie prezydenta s dalece nieprzekonujce i niezadowalajce. Fakty mwi prawd: przestpcy uciekli za granic26.

Wnuczka mordercy, Izola Forrester, w swoich wspomnieniach zatytuowanych This One Mad Act pisze, e odkryty tajemniczy zapis o istnieniu grupy zwanej Rycerze Zotego Krgu zosta przez rzd ostronie zagrzebany w archiwum i, na polecenie sekretarza obrony Edwina Stentona, wra'< z aktami sprawy oznaczony klauzul cile tajne. Po zabjstwie Lincolna nikt *iie posiada dostpu do owych dokumentw. Dziki bezporedniemu pokrewiestwu z Boothem oraz charakteru swojej pracy (bya pisark), Izola Forrester, jako pierwsza, uzyskaa prawo do wgldu w utajnione dotd akta. W swojej ksice pisze ona tak:
Owa tajemnicza, stara teczka z aktami znajdowaa si ukryta w stojcym w rogu pomieszczenia sejfie, wraz z innym materiaami dotyczcymi tzw. sdowych procesw nad spiskami. Gdyby nie fakt, e pi lat wczeniej przez przypadek uklkam wanie w tym miejscu, by przejrze kilka innych dokumentw, a mj wzrok pad na ten sejf, nigdy nie miaabym okazji odkry tych tajnych dokumentw. Te materiay maj zwizek z moim dziadkiem. Wiem, e by on czonkiem tajnego stowarzyszenia Rycerze Zotego Krgu, ktrego przywdc by Klee Bickley. Mam zdjcia dziadka, na ktrych jest w towarzystwie tych wanie ludzi. Wszyscy s ubrani w jednakowe uniformy. To zdjcie odkryam w Biblii, ktra kiedy naleaa do mojej babci... pamitam, jak kiedy babcia, mwic o mu [Booth], ' powiedziaa: on by narzdziem w rkach innych ludzi27.

Jaki by zwizek pomidzy Rycerzami Zotego Krgu a elit finansow z Nowego Jorku? Ilu czonkw gabinetu prezydenckiego byo zaangaowanych w spisek na ycie Lincolna? Czemu ledztwo w sprawie morderstwa Lincolna, w sposb systematyczny, przez dugi czas byo prowadzone wbdnym kierunku? mier Lincolna bardzo przypomina dokonane 100 lat pniej zabjstwo Kennedyego. Te same elementy: wielka organizacja sterujca ledztwem, zapiecztowanie i utajnienie dowodw, systematyczne prowadzenie ledztwa w lepe uliczki i prawda ukryta w
26 Cyt. za: Griffin, The Creature from Jekyll Island, s. 393. 27 Izola Forrester, This One Mad Act, Boston 1937, s. 359.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

gstej mgle historii. Aby zrozumie prawdziwe motywy i plany zabjcw Lincolna, musimy wpierw wej gbiej w histori Stanw Zjednoczonych, poczynajc od samego ich powstania, ujmujc j z perspektywy staej, strategicznej i brutalnej rywalizacji o prawo do emisji ikontroli pienidza pomidzy demokratycznie wybieranym rzdem a elit finansow.

Prawo do emisji pienidza a wojna o niepodlego USA

Wikszo podrcznikw dotyczcych wojny o niepodlego Stanw Zjednoczonych, analizujc przyczyny jej wybuchu, postrzega t kwesti z punktu widzenia abstrakcyjnej walki o wartoci. W tej ksice proponuj spojrze na ni z cakiem innej perspektywy, opisujc finansowe to rewolucji amerykaskiej oraz inne zasadnicze czynniki. Na pocztku kolonizacji wikszo mieszkacw Ameryki stanowili ludzie biedni, ktrzy czsto prcz towarzyszcej im walizki nie posiadali nic wicej - ani zota, ani wartociowych przedmiotw. W tym czasie w Ameryce Pnocnej nie odkryto jeszcze z metali szlachetnych, tak wic miejscowy rynek cierpia na brak zo i j i srebrnej waluty w obiegu. Poza tym olbrzymi deficyt w wymianie handlowej z Wielk Brytani, ktry powodowa odpyw kruszcw do tego kraju, znacznie powiksza chroniczny brak pienidza na rynku28. Imigranci zasiedlajcy Ameryk Pnocn dziki cikiej pracy wytwarzali wielk ilo towarw i usug. Niestety, brak pienidza w obiegu uniemoliwia przeprowadzanie efektywnej wymiany handlowej, co z kolei hamowao dalszy rozwj gospodarczy kolonii. By stawi czoa temu problemowi, ludzie byli zmuszeni do wykorzystywania pewnych towarw jako substytutw pienidza, aby wymiana handlowa bya w ogle moliwa. Tymi substytutami byy takie artykuy, jak skry, muszle, tyto, ry, pszenica i kukurydza. Byy one powszechnie akceptowane iw wielu miejscach funkcjonoway na zasadzie pienidza. Tylko w Pnocnej Karolinie okoo 1715 roku a 17 rnych artykuw byo uznanych za oficjalne rodki patnicze. Rzd i mieszkacy za ich pomoc regulowali obowizki podatkowe, udzielali prywatnych i publicznych poyczek, rekompensat i pacili za usugi handlowe. Ceny tych artykuw byy oparte o ksigowe rozliczenia w funtach szteringach. Jednake, mimo uytecznoci w rzeczywistym obrocie, ich kolor, ksztat, wymiary, stopie akceptacji oraz moliwo magazynowania czyniy z nich bardzo nieefektywny rodek patniczy. Istniay due trudnoci w utrzymaniu standardw dla kalkulacji. Podsumowujc, mimo i w pewnym stopniu palca potrzeba posiadania waluty bya zaspokajana, to wci byo to tylko, blokujce szybki rozwj gospodarczy, wskie gardo29. Brak pienidza w obiegu oraz niewygody zwizane z jego substytutami skoniy
28 Davies, History of Money From Ancient Times to The Present Day, s. 458. 29 Ibid., s. 459.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

lokalny rzd do porzucenia tradycyjnego sposobu mylenia i signicia po zupenie nowe rozwizania. Takim rozwizaniem okaza si druk i dystrybucja rzdowych, papierowych pienidzy (banknotw) zwanych Colonial Scripts. W oparciu o ujednolicony standard Colonial Scripts stay si legalnym rodkiem patniczym w koloniach. Najwiksz rnic midzy nimi a pozostajcymi w obiegu w Europie kwitami bankowymi by brak jakiegokolwiek metalu szlachetnego stanowicego zastaw hipoteczny. By to pienidz, ktrego warto opieraa si cakowicie na zaufaniu do rzdu. Kady pracujcy czonek spoeczestwa by zobowizany do pacenia podatkw, tote dopki rzd przyjmowa nalenoci wypacane w tej papierowej walucie, dopty stanowio to kluczowy element gwarantujcy ich uyteczno w obiegu rynkowym. Jak mona byo oczekiwa, nowy pienidz bardzo przyspieszy rozwj i przemiany gospodarczo-spoeczne, a handel towarami prosperowa z dnia na dzie. yjcy w tamtym okresie Adam Smith zwrci uwag na Colonial Scripts uywane przez lokalne rzdy w koloniach amerykaskich. Smith zdawa sobie spraw, e papierowy pienidz stymulowa handel, szczeglnie w wypadku pozbawionej zotej czy srebrnej monety Ameryki Pnocnej. W wyniku sprzeday ikupna kredytw, kupcy mog w okresie miesicznym bd rocznym rozlicza wzajemne nalenoci, co bardzo zmniejsza niedort dnoci. Dobrze zarzdzany system papierowych banknotw jako obowizujcej waluty nie tylko nie dostarcza nowych trudnoci, ale w pewnych sytuacjach nawet okazuje swoj wyszo30. Niestety, pienidz pozbawiony zastawu hipotecznego sta si miertelnym wrogiem bankierw. Gdy brak jest dugu rzdowego, ktry stanowi zastaw dla pobierania kredytw, a rzd nie musi zwraca si do bankierw o poyczk, wwczas w jednej chwili trac oni swoje zasadnicze atuty. Gdy Benjamin Franklin odwiedza Wielk Brytani w 1763 roku, jeden z dyrektorw Banku Anglii zapyta go o przyczyn tak szybkiego wzrostu gospodarczego w koloniach amerykaskich. Franklin odpowiedzia: to bardzo proste: w koloniach emitujemy wasny pienidz, zwany kwitem kolonialnym. Drukujemy go zgodnie z wymogami brany handlowej i przemysowej. W ten sposb produkty bardzo atwo przechodz od producentw do konsumentw. Dziki tej metodzie tworzenia wasnego pienidza oraz zapewnieniu mu siy nabywczej, nasze rzdy nie musz spaca adnych odsetek31. Nieuniknionym skutkiem wprowadzenia tego nowego pienidza byo stopniowe uwalnianie si kolonii amerykaskich spod kontroli Wielkiej Brytanii. W takiej sytuacji wciekli i oburzeni bankierzy brytyjscy natychmiast przystpili do dziaania. Znajdujcy si pod ich kontrol parlament brytyjski w 1764 roku przyj w gosowaniu Currency Act bezwzgldnie zakazuj cy koloniom amerykaskim emisji wasnego papierowego pienidza i wymuszajcy na lokalnych rzdach uycie zota
Adam Smith, Wealth of Nations, 1776, ks. IV, rozdz. I (wyd. poi Badania nad natur i przyczynami bogactwa narodw, 1.1-2, tum. zbir., Warszawa 1954). 31 Charles G. Binderup, How Benjamin Franklin Made New England Prosperous, 1941 30

(przemwienie radiowe kongresmana z Nebraski Charlesa G. Binderupa przedrukowane w jego Unrobing the ghosts of Wall Street).

29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

lub srebra jako rodka, w ktrym maj by wypacane zobowizania podatkowe koloni wobec rzdu metropolii. Benjamin Franklin z blem opisywa szkody, ktre wszystkim stanom kolonialnym wyrzdzi w akt prawny. Tylko w cigu roku sytuacja w koloniach diametralnie zmienia si na gorsze, czas prosperity min. Cika recesja gospodarcza wypenia ulice i zauki rzeszami bezrobotnych32. Gdyby Anglia nie odebraa koloniom prawa do emisji pienidza, kolonici radonie paciliby limi herbaty czy innymi towarami dodatkowe podatki. Currency Act sprowadzi na kolonie bezrobocie, doprowadzajc do powszechnego niezadowolenia. Niezdolne do emisji wasnego pienidza kolonie nie mogy odtd wymyka si spod kurateli rzdu krla Jerzego III i midzynarodowych bankierw. To jedna z gwnych przyczyn wybuchu wojny o niepodlego Stanw Zjednoczonych33. Ojcowie Zaoyciele Stanw Zjednoczonych doskonale zdawali sobie spraw z ucisku, w jakim yj mieszkacy kolonii, a ktrego sprawcami s Bank Anglii irzd Wielkiej Brytanii. Mody, zaledwie trzydziestotrzyletni autor niemiertelnej Deklaracji Niepodlegoci i trzeci prezydent Stanw Zjednoczonych Thomas Jefferson przekaza wiatu takie oto ostrzeenie:
Jeli nard amerykaski pozwoli prywatnemu bankowi centralnemu na kontrol nad emisj pastwowego pienidza, to bank ten, stosujc inflacj, bdzie zabiera ludziom ich majtek a do momentu, kiedy pewnego ranka ich dzieci zbudz si, a ich dom rodzinny i odziedziczona po przodkach ziemia bd na zawsze stracone34.

Gdy po ponad 200 latach wsuchujemy si w sowa wypowiedziane przez Jeffersona, zdumiewa nas trafno tej przepowiedni. Dzi pienidz emitowany przez prywatny bank centralny w Stanach Zjednoczonych to 97 procent caej pozostajcej w obiegu waluty, a nard amerykaski winny jest bankom astronomiczn kwot okoo 50 bilionw dolarw. Jest bardzo prawdopodobne, e Amerykanie pewnego dnia znwutrac swoje rodzinne domy i cay majtek, tak jak to zdarzyo si w 1929 roku. Ojcowie Zaoyciele USA, dziki gbokiej wiedzy i umiejtnoci przewidywania, rozumieli histori i nadchodzc przyszo. W 8 artykule I rozdziau Konstytucji Stanw Zjednoczonych dali jasny tego dowd, ustalajc, e Kongres posiada uprawnienia do tworzenia monety i regulacji jej wartoci35.

Pierwsza kampania bankierw: Pierwszy Bank Centralny w USA (1791-1811)

Jestem gboko przekonany, e niebezpieczestwo dla naszej wolnoci, ktre stanowi midzynarodowe instytucje bankowe, jest daleko
32 Ibid. 33 Ibid.

34 Wypowied z 1787 roku. 35 Konstytucja Stanw Zjenoczonych, artyku 1, sekcja 8.

29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

wiksze ni groba ze strony wrogich armii. Bankierzy stworzyli ju now arystokracj pienidza, lekcewac lokalne rzdy. Prawo do emisji pienidza musi by wydarte z bankierskich rk; musi ono nalee do waciwego suwerena - narodu. Thomas Jefferson, 1802 rok36Aleksander Hamilton by wan osobistoci powizan bardzo bliskimi ipoufnymi koneksjami z rodzin Rothschidw. Urodzi si w brytyjskich Indiach Zachodnich. Ukrywajc prawdziwe miejsce urodzenia, przyby do Ameryki, gdzie polubi crk nowojorskiego arystokraty. Rachunki zebrane w British Museum dowodz, e Hamilton otrzymywa pienidze od Rothschidw37. W 1789 roku Hamilton, ktry od pocztku by gorcym zwolennikiem utworzenia w USA banku centralnego, zosta mianowany przez prezydenta USA Pierwszym Sekretarzem Skarbu. W1790 roku, stojc przed koniecznoci rozwizania wyr i dych z wojny o niepodlego powanych problemw gospodarczych ikryzysu budetowego zwizanego z ogromnym zadueniem, F; milton sugerowa Kongresowi konieczno powoania prywatnego banku centralnego na wzr Banku Anglii i powierzenia mu obowizku emisji pienidza. Jego rozumowanie w gwnych punktach wygldao tak: bank centralny ma by prywatny, jego siedziba znajdowa si ma w Filadelfii, a oddziay we wszystkich pozostaych miastach, ponadto bank w ma przej kontrol nad pastwow walut oraz ciganymi podatkami. Bank ma mie prawo do emisji waluty, tak by wyj naprzeciw potrzebom rozwijajcej si gospodarki, ma udziela rzdowi USA oprocentowanych poyczek. Kapita zaoycielski banku powinien wynie 10 milionw dolarw, z czego 80 procent powinno nalee do rk prywatnych, a pozostae 20 do rzdu pastwa. Zarzd winien liczy 25 osb, z czego 20 powinni wybiera prywatni udziaowcy, a pi rzd. Reprezentujcy elit finansow i jej interesy Hamilton twierdzi: kade spoeczestwo mona podzieli na mniejszo i wikszo. Ta pierwsza ma przywilej dobrego urodzenia i posiada majtek, ta druga to wielka rzesza zwykych ludzi. Tum jest zmienny, atwo ulega wstrzsom, rzadko jest zdolny do wypowiadania waciwych sdw i podejmowania waciwych decyzji. Thomas Jefferson, reprezentujcy interesy wikszoci narodu, tak oto odnosi si do pogldw Hamiltona: Uwaamy, e owe prawdy s proste i czytelne: Ludzie od urodzenia s rwni, Bg obdarzy ich niezbywalnymi prawami, wczajc w to prawo do przetrwania, wolnoci i denia do szczcia. Obie strony zaarcie cieray si o problem prywatnego banku centralnego. Hamilton twierdzi: Jeli nie skoncentrujemy interesw, majtku i zaufania najbogatszych grup spoecznych, to takie spoeczestwo nie bdzie miao szans na osignicie sukcesu38. Wystarczy niewielki dug, ktry byby bogosawiestwem dla naszego kraju39.
36 Cyt. za: Albert Gallatin, Letter to the Secretary of the Treasury, 1802. 37 Allan Hamilton, The Intimate Life of Alexander Hamilton, New York 1910. 38 Cyt. za: Arthur Schlesinger Jr., The Age of Jackson, New York 1945, s. 6-7.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

Jefferson odrzuca tezy Hamiltona: Prywatny bank centralny z prawem do emisji publicznego pienidza zagraa wolnoci ludzi bardziej ni wroga armia40. Nie wolno nam pozwoli, by rzdzcy si zrzucili wieczny dug na barki zwykych ludzi41. W grudniu 1791 roku, podczas debaty nad projektem ustawy Hamiltona, w Kongresie rozptaa si zaarta polemika na niespotykan dotd skal. Ostatecznie kongresmani wikszoci kilku gosw przyjli projekt Hamiltona, ktry nastpnie zosta zaakceptowany przez Senat wikszoci gosw: 39 do 20. W tym czasie, uginajcy si pod ciarem gigantycznego dugu, ledwie zipicy prezydent Washington wpad w przygnbienie i peen waha zastanawia si nad przyjt w obu izbach ustaw. Washington poprosi o opinie Jeffersona i Jamesa Madisona. Obaj podkrelili, e ustawa jest sprzeczna z " onstytucj. Konstytucja nadaje prawo do emisji pienidza Ko igresowi, ale nie upowania Kongresu do przekazania tego prawa prywatnemu bankowi. Washington by gboko poruszony i zdecydowa si zawetowa ustaw Hamiltona. Dowiedziawszy si o tej decyzji, Hamilton byskawicznie ruszy na spotkanie z prezydentem. Nawet jeli sam nie by na tyle wymowny, by skoni prezydenta do zmiany decyzji, to jego rachunki ksigowe z pewnoci posiaday wielk si przekonywania. Ich wymowa bya jasna: jeli nie ustanowimy banku centralnego iw ten sposb nie pozyskamy pyncego z zagranicy kapitau, rzd w krtkim czasie upadnie. Ostatecznie, szarpany rozterkami, peen obaw o przyszo, trapiony kryzysem prezydent Washington 25 lutego 1791 roku podpisa ustaw i tym samym upowanienie do powoania pierwszego banku centralnego w historii USA. Ustawa przewidywaa dwudziestoletni okres pracy banku42. Midzynarodowi bankierzy wreszcie odnieli pierwsze zwycistwo. Do 1811 roku kapita zagraniczny wykupi w kapitale zaoycielskim banku, liczcym 10 milionw, udziay na sum siedmiu milionw, Bank Anglii i Nathan Rothschild stali si gwnymi udziaowcami Pierwszego Banku Stanw Zjednoczonych43. Hamilton wzbogaci si ogromnie. Jaki czas pniej Pierwszy Bank wraz z nowojorskim Manhattan Co Ltd Arona Paula stworzyy pierwszy bank na Wall Street, ktry w 1955 roku przeprowadzi fuzj z Rockefeller Bank, tworzc wielki Chase Manhattan Bank. . Na gwat potrzebujcy pienidzy rzd oraz niecierpliwie wyczekujcy pierwszych poyczek i powstania rzdowego dugu bankierzy bardzo szybko znaleli wsplny jzyk. W cigu piciu lat od zaoenia banku (1791-1796) dug rzdu federalnego zwikszy si o ponad osiem milionw dolarw. W1798 roku, poirytowany Jefferson pisa: Mam wielk nadziej, e uda nam si wprowadzi poprawki do Konstytucji i zlikwidowa prawo rzdu federalnego do

40 The Writings of Thomas Jefferson, New York 1899, t. X, s. 31. 4143 Tne Basic Writings of Thomas Jefferson, New York 1944, s. 749. 42 Davies, History of Money From Ancient Times to The Present Day, s. 474. 43 Ibid, s. 479.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

zacigania poyczek44. Po wyborze na urzd prezydencki na okres dwch kadencji (1801 -1809) Thomas Jefferson nie szczdzi prb i wysikw w celu pozbycia si Pierwszego Banku. Gdy w 1811 roku zapisany w ustawie dwudziestoletni czas funkcjonowania Banku dobieg koca, konflikt wok jego dalszych losw rozgrza scen polityczn do czerwonoci. Kongres USA wikszoci jednego gosu (65 do 64 gosw) odrzuci now ustaw przeduajc czas funkcjonowania banku, podczas gdy w Senacie doszo do remisu: 17 gosw za i 17 przeciw. Wtedy wiceprezydent USA George Clinton odda rozstrzygajcy gos przeciw proponowanej nowelizacji. Kraj obiega radosna wiadomo. 3 marca 1811 roku Pierwszy Bank Stanw Zjednoczonych zosta oficjalnie zamknity45. Przebywajcy w Londynie Nathan Rothschild by na bieco informowany o wydarzeniach za oceanem. Groc, stawia Ameryk przed nastpujcym wyborem: albo Ameryka przeduy kadencj banku centralnego, albo bdzie musiaa stawi czoa niszczycielskiej wojnie. Gdy amerykaski rzd zignorowa groby Nathana, ten obieca Amerykanom lekcj, ktra zepchnie ich z powrotem do czasw kolonialnych. Po kilku miesicach, w roku 1812 wybucha wojna brytyjsko-amerykaska. Wojna trwaa trzy lata, a cel Rothschilda by bardzo czytelny - wpdzi rzd amerykaski w spiral dugu i rzuci go na kolana, by nie pozostao mu inne wyjcie ni kapitulacja i ponowne uruchomienie banku centralnego. W wyniku wojny dug rzdu USA z 45 milionw dolarw wzrs do 127 milionw. W 1815 roku rzd amerykaski ustpi i 5 grudnia 1815 roku prezydent Madison zoy w zgromadzeniu narodowym wniosek o powoanie Drugiego Banku Stanw Zjednoczonych, co nastpio rok pniej.

Powrt bankierw: Drugi Bank Centralny Stanw Zjednoczonych (1816-1832)

Wszystkie formy kontroli nad ludzk wiadomoci, jakie s w dyspozycji struktur bankowych, powinny zosta zniszczone, w przeciwnym razie ta kontrola zniszczy nas. Thomas Jefferson w licie do Jamesa Monero, pitego prezydenta USA, 1815 rok46 Drugi Bank Stanw Zjednoczonych otrzyma dwudziestoletni licencj na dziaalno finansow. Tym razem kapita zaoycielski zwikszono do 35 milionw dolarw, 80 procent udziaw nadal naleao do inwestorw prywatnych, a 20 do
44

Thomas Jefferson, Letter to John Taylor of Caroline, 26 listopada 1798 [w:] The Writings of Thomas Jefferson, t. X.

45 Davies, History of Money From Ancient Times to The Present Day, s. 475-6.

46 Thomas Jefferson, Letter to James Monroe, 1 stycznia 1815.

29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

rzdu47. Tak jak w przypadku poprzedniego banku, Rothschildowie sprawowali nad Drugim Bankiem tward kontrol. W 1828 roku Andrew Jackson stan do wyborw prezydenckich. Pewnego dnia, suchajc wystpienia jednego z bankierw, z pasj odpowiedzia: Jestecie gromad jadowitych wy. Mamy plan, by was cakowicie wykorzeni. W Imi Boe, pozbd si was. Gdyby nard wiedzia, jak niesprawiedliwy jest system wicy walut z bankami, to jutro, o wicie, wybuchaby rewolucja. Gdy w 1828 roku Jackson zosta wybrany na urzd prezydenta, z determinacj przystpi do realizacji swoich obietnic - likwidacji Drugiego Banku Stanw Zjednoczonych. Skoro Konstytucja upowania Kongres do emisji pienidza - twierdzi wta- kji razie jest to prawo, ktre tylko Kongres moe stosowa, i nie znaczy to, e Kongres moe przekaza prawo to osobie prywatnej czy firmie. Z jedenastu tysicy urzdnikw federalnych, Jackson zwolni ponad dwa tysice za ich powizania z bankami. W 1832 roku Jackson walczy o drug kadencj. Gdyby mu si powiodo, miaby szans zrealizowa swe zapowiedzi. Licencja Drugiego Banku Stanw Zjednoczonych dobiegaa koca w 1836 roku, a wic w czasie jego ewentualnej drugiej kadencji. Jego opinia o bankach bya w tym czasie powszechnie znana, a slogan wyborczy Jacksona brzmia Chcemy Jacksona, a nie bank. W takiej sytuacji banki, w celu ochrony swoich interesw i zagwarantowania bezproblemowego przeduenia koncesji dla Drugiego Banku na kolejne 20 at, wyoyy gigantyczn kwot sigajc trzech milionw dolarw, by wesprze kampani kontrkandydata Jacksona - Henry ego Claya. Jackson wygra jednak z miadc przewag. Projekt nowelizacji ustawy, przeduajcy czas koncesji dla Drugiego Banku Stanw Zjednoczonych, zosta przyjty przez Kongres przy 160 gosach za i 5 gosach przeciw, a nastpnie przez Senat (28 gosw za i 20 przeciw)52. Prezes Drugiego Banku, Bekadle, mia wsparcie potnego imperium finansowego Rothschildw z Europy i niespecjalnie przejmowa si niechtnym bankom prezydentem. Syszc, e Jackson moe skorzysta z prawa weta, Beadle z brutaln szczeroci stwierdzi: Jeli Jackson zawetuje nowelizacj, ja zawetuj Jacksona. Prezydent Jackson bez wahania zawetowa nowelizacje ustawy o Drugim Banku Stanw Zjednoczonych. Co wicej, nakaza sekretarzowi skarbu natychmiastowe wycofanie z niego wszystkich rzdowych rezerw, a nastpnie przelanie ich na konta poszczeglnych bankw stanowych. 8 stycznia 1835 roku Jackson spaci ostatni rzdowy dug. By to pierwszy i jedyny raz w historii USA, gdy dug rzdowy wynosi dokadnie zero, co wicej, rzd dysponowa nadwyk budetow w wysokoci 35 milionw dolarw. Historycy uwaaj, e ten sukces jest punktem szczeglnej chway dla prezydenta i jego najwikszym wkadem w dobro kraju. Boston Times przyrwna sukces prezydenta do opisanego w Ewangelii momentu, w ktrym Chrystus wyrzuca lichwiarzy ze wityni.

47Davies, History of Money From Ancient Times to The Present Day, s. 476.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

Banki pragn mnie zabi, ale to ja zabij banki

Zim, 30 stycznia, 1835 roku, sidmy prezydent Stanw Zjednoczonych, Andrew Jackson, przyby na Capitol Hill, by wzi udzia w pogrzebie jednego z kongresmanw. Za prezydentem, jak cie, poda pochodzcy z Anglii, bezrobotny malarz Richard Lawrence. Lawrence w kieszeniach ukrywa dwa naadowane pistolety. Gdy prezydent wszed do sali, w ktrej odbywaa si uroczysto pogrzebowa, Ibid., s. 479. Lawrence znajdowa si ju bardzo blisko, mimo to wci cierpliwie czeka na lepsz okazj. Ceremonia zakoczya si. Lawrence sta pomidzy dwiema kolumnami, w miejscu, przez ktre musia przej opuszczajcy sal prezydent. I gdy Jackson mija kolumny, Lawrence wycign pistolet i z odlegoci okoo dwch metrw strzeli do prezydenta. Ku jego zaskoczeniu, bro nie wypalia. Nabj wybuch:, niszczc komor. Tak szybki przebieg wypadkw sparaliowa otaczajcych prezydenta ludzi. Sam Jackson, mimo swoich 67 lat, nie da si wytrci z rwnowagi i, stawiajc czoa mordercy, wycign pici gotw do obrony. Morderca bez wahania wycign drugi pistolet i strzeli, jednak i tym razem bro nie wypalia. Los umiechn si do Jacksona, gdyby bowiem nie ut szczcia, staby si pierwszym zamordowanym prezydentem USA. Prawdopodobiestwo dwch nastpujcych sobie niewypaw wynosi 1 do 125 tysicy. Trzydziestodwuletni zamachowiec twierdzi, e posiada legalne prawo do dziedziczenia tronu Wielkiej Brytanii, a prezydent w przeszoci zabi jego ojca iodmwi wypacania mu jakiegokolwiek odszkodowania. Po piciominutowym posiedzeniu sd zdecydowa o niepoczytalnoci i chorobie umysowej Lawrence a i zrezygnowa z postawienia mu zarzutw. W przyszoci choroba umysowa staa si najlepsz wymwk, ktr wykorzystywano do przedstawiania motyww dziaa zamachowcw. 8 stycznia 1835 roku Jackson uregulowa ostatni dug pastwowy. 30 stycznia kto prbowa go zabi. W zwizku z osob Richarda Lawrencea, Edward Griffin w ksice The Creaturefrom Jekyll Island napisa: w zamachowiec albo naprawd by szalony, albo uy szalestwa, by uciec przed surow kar. Jaki czas pniej Lawrence w rozmowach z ludmi chwali si, e posiada wysoko postawionych przyjaci w Europie, ktrzy obiecali mu zapewnienie bezpieczestwa w przypadku, gdyby zosta schwytany48. 8 czerwca 1845 roku zmar prezydent Jackson. Na jego nagrobku umieszczono epitafium o treci Zabiem banki. Amerykaski Bank Centralny zosta rozwizany, bankierzy natychmiast zwrcili si o pomoc do Wielkiej Brytanii, by ta zastosowaa retorsje. Stao si to faktem. Wielka Brytania zamrozia wszystkie udzielane Stanom Zjednoczonym poyczki oraz brutalnie zacisna ptl wok kontroli poday zota dla USA, W tym czasie system finansowy Wielkiej Brytanii znajdowa si pod kontrol rodziny
52

48 Griffrn, The Creaturefrom Jekyll Island,

29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

Rothschildw, ktrzy poprzez siln ingerencj w cyrkulacj pienidza oraz kontrol nad kredytami kierowali bankiem centralnym Stanw Zjednoczonych, w peni nadzorujc poda pienidza w USA. Gdy nowelizacja dotyczca przeduenia koncesji dla Drugiego Banku Stanw Zjednoczonych zostaa zawetowana przez prezydenta, prezes Beadle rozpocz wprowadzanie w ycie swojego planu zawetowania prezydenta. Bank centralny byskawicznie zada zwrotu wszystkich zacignitych kredytw oraz zamrozi wypacanie nowych. Rothschildowie, poprzez kontrol nad europejskimi bankami, wstrzymali poda pienidza do USA. Ameryk dotkn kryzys deficytu rodkw patniczych, co doprowadzio do wielkiej paniki w 1837 roku. Gospodarka wpada w blisko picioletni recesj. Skala zniszcze bya bezprecedensowa. By to najwikszy kryzys gospodarczy w historii USA przed Wielkim Kryzysem z 1929 roku. Panika 1837 oraz pniejsza panika 1857 i panika 1907 potwierdziy znane sowa Rothschildw: Dop i iestem w stanie kontrolowa emisj pienidza w danym kraju, nie dbam o to, kto w nim stanowi prawo.

Nowa lina frontu: niezaleny system finansw publicznych

W 1837 roku Jackson z wielk energi wczy si w kampani kandydata na prezydenta Martina Van Burena. Najwikszym wyzwaniem pozostawao przezwycienie ogromnego kryzysu, jakim by deficyt poday pienidza wynikajcy z dziaa midzynarodowych bankw. W tym celu Buren planowa stworzenie Niezalenego Systemu Bankowego i przeniesienie prawa do emisji waluty z prywatnego banku centralnego do, pozostajcego pod kontrol Departamentu Skarbu, rzdowego systemu finansowego. Historycy okrelaj w proces mianem rozwodu banku z Departamentem Skarbu. Bezporedni przyczyn powstania Niezalenego Systemu Finansowego byo zawetowanie przez prezydenta Jacksona przeduenia koncesji dla Drugiego Banku Stanw Zjednoczonych i wyprowadzenie ze wszystkich rzdowych aktyww, by przetransferowa je do bankw stanowych. Nikt w tym czasie nie przypuszcza, e unikajc diabelskiego ucisku Rothschildw, prezydent sprowadzi na kraj inne nieszczcie. Okazao si, e banki stanowe wcale nie myl o dobru wsplnym. Korzystajc ze wietnej okazji - pokanych wieych rezerw rzdowych - banki uruchomiy szeroki program udzielania kredytw. Owa polityka kredytowa bya inn przyczyn wielkiej paniki z 1837 roku. Martin Van Buren postulowa oderwanie pienidzy rzdowych od systemw finansowych. Kierowa si w tym wypadku trosk o bezpieczestwo rzdowych pienidzy, majc pewno, e banki, wykorzystujc pienidze podatnikw, uruchomi spiral kredytw, prowadzc do powstania spoecznych nierwnoci. Inn charakterystyczn cech Niezalenego Systemu Finansowego bya akceptacja tylko zota i srebra jako waluty deponowanej w systemie. W ten sposb
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

rzd zyskiwa moliwo kontrolowania poday zota i srebra niezalenie od naciskw europejskich bankw. Z duszej perspektywy ten sposb mylenia mona uzna za nadzwyczajn i skuteczn strategi, jednake w krtkim okresie wywoa on powany kryzys kredytowy w bankach, a jeli uzupenimy sytuacj o gospodarczy sabota wykonany przez Drugi Bank, powstay w ten sposb kryzys wymkn si cakowicie spod kontroli. W tym czasie Henry Clay by arcywan figur polityczn. By spadkobierc pogldw Hamiltona, zwolennikiem funkcjonowania prywatnego banku centralnego iulubiecem bankierw. By zarazem czowiekiem niesychanie elokwentnym, inteligentnym i posiada si perswazji zdoln do podburzania tumw. Otaczaa go spora grupa wspieranych przez banki kongresmanw, ktrzy pod jego przywdztwem stworzyli Parti Wigw, ostro zwalczajc finansow polityk J\ :ksona, usilnie pracujc nad po-'. / -otem do systemu finansowego z prywatnym bankiem centralnym w roli gwnej. W kampanii prezydenckiej 1840 roku Partia Wigw wysuna na swojego kandydata bohatera wojennego Williama Henryego Harrisona. Wykorzystujc tematy gospodarcze jako podstaw dla swojej kampanii, Harrison zdoby poparcie wikszoci wyborcwi wygra wybory, stajc si dziewitym prezydentem Stanw Zjednoczonych. Jako lider Wigw, Henry Clay kilka razy udziela nauk Harrisonowi, tumaczc mu, jak naley prowadzi polityk pastwa. Po wyborach, konflikt midzy oboma politykami szybko si zaostrza. Podczas spotkania w domu Lexingtonw Clay wezwa do siebie na rozmow przyszego prezydenta kraju. Harrison, biorc pod uwag szerszy kontekst polityczny, zacisn zby i przyby. Obaj panowie przeprowadzili gorc dyskusj. Na skutek fundamentalnych rnic w kwestiach polityki bankowej, Niezalenego Systemu Finansowego i kilku innych spraw mniejszej wagi, nastpio midzy nimi polityczne zerwanie. Clay by przekonany o swojej politycznej sile i bez zgody Harrisona znalaz ludzi, ktrzy przygotowali prezydenck mow inauguracyjn. Harrison odrzuci w dokument i sam, wasnorcznie przygotowa wystpienie. W miejscu powiconym sprawie banku centralnego zaproponowa co zupenie innego ni postulowane przez Claya rozwizanie Niezalenego Systemu Finansowego i ponowne powoanie prywatnego banku centralnego. Harrison z wielk si uderzy w bankierw i ich interesy49. 4 marca 1841 roku pogoda bya za, panowao przenikliwe zimno. W podmuchach lodowatego wiatru, prezydent Harrison wygasza swoj mow inauguracyjn. Jak to si czsto zdarza przy takiej aurze, prezydent przezibi si. Dla samego Harrisona, przyzwyczajonego do ycia w siodle i spartaskich warunkw, przezibienie powinno by jedynie drobn niedogodnoci. Kt mg przypuszcza, e niewinna z pozoru choroba zacznie si rozwija, a stan pacjenta pogarsza z kadym upywajcym dniem. Miesic pniej, 4 kwietnia niespodziewanie Harrison umar. Dziwna sytuacja: oto prezydent, znany z elaznego zdrowia, zaraz po objciu urzdu, przygotowujc plany i strategi przyszych posuni, przezibia si ipo miesicu choroby nagle umiera. Bez wtpienia caa ta sprawa bya bardzo podejrzana. Niektrzy
49 Inaugural Address ofPresident William Henry Harrison, 4 marca 1841.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

historycy sdz, e Harrisona otruto za pomoc arszeniku, a prawdopodobny czas podania trucizny to 30 marca. Kilka dni pniej Harrison ju nie y. Po mierci prezydenta Harrisona konflikt zwizany z Niezalenym Systemem Finansowym i prywatnym bankiem centralnym jeszcze bardziej si zaostrzy. W1841 roku Clay i Partia Wigw dwukrotnie przeforsowywali nowelizacje ustaw o porzuceniu Niezalenego Systemu Bankowego i powrocie do prywatnego banku centralnego. Obie prby zostay zawetowane przez nastpc Harrisona, byego wiceprezydenta Johna Tylera. Zy i sfrustrowany Clay wyda polecenie wyrzucenia Tylera z Partii Wigw. Tak oto John Tyler sta si pierwszym i jedynym prezydentem sierot, usunitym z szeregw wasnej partii. W roku 1849 na urzd prezydencki zosta wybrany inny czonek Partii Wigw, Zachary Taylor. Wraz z tym wyborem wzrosy nadzieje na powrt banku centralnego. Konstrukcja wzorowanego na Banku Anglii prywatnego banku centralnego w USA bya marzeniem bankierw, ktrzy rozumieli, e dawao im to moliwo decydowania o losie kraju i jego obywateli. Wycigajc wnioski z losu swojego poprzednika, Taylor w sprawie banku centralnego wypowiada si dwuznacznie, unikajc zajcia jasnego stanowiska. Nie zamierza wszake by marionetk w rekach Claya. Historyk Micheal Holt twierdzi, e w prywatnych rozmowach ze wsppracownikami Taylor dawa do zrozumienia, e spraw wskrzeszenia banku centralnego uznaje za zamknit. Idea budowy banku centralnego umara. Nie widz moliwoci, abym rozwaa j ponownie w czasie mojej kadencji50. W rezultacie jednak umara nie idea banku centralnego, lecz prezydent Taylor. 4 lipca 1850 roku prezydent bra udzia w uroczystociach pastwowych, witujc Dzie Niepodlegoci u stp pomnika Washingtona. Tego dnia panowa wyjtkowy upa. Chcc nieco si ochodzi, Taylor wypi szklank zimnego mleka i zjad kilka wini. W rezultacie nabawi si ostrej niestrawnoci. Par dni pniej, 9 lipca, ten zdrowy, silny i dobrze zbudowany czowiek zmar w dziwnych okolicznociach. Trudno zrozumie, jakmoliwe jest, by tak drobne dolegliwoci, jak przezibienie i niestrawno, byy w stanie zabi dwch silnych mczyzn, ktrzy suyli wiernie przez wiele lat swojej ojczynie. Te dwa przypadki od ponad 100 lat s nieustannym przedmiotem zainteresowania badaczy i pasjonatw historii. W1991 roku, za zgod spadkobiercw prezydenta Taylora, jego szcztki zostay ekshumowane, a paznokcie iwosy poddane badaniom laboratoryjnym. Zgodnie z oczekiwaniami znaleziono w nich lady arszeniku, cho laboratorium byskawicznie wydao owiadczenie, e ilo wykrytego arszeniku jest zbyt maa, by mona byo podtrzyma hipotez o otruciu prezydenta. Zaraz potem spraw zamknito. Nikt nie udzieli odpowiedzi na pytanie, skd w ogle wziy si lady arszeniku w szcztkach prezydenta.

50
29

Michael F. Holt, The Rise and Fall of the American Whig Party: Jacksonian Politics and the Onset of Civil War, Oxford 1999, s. 272.

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

Kontratak bankierw: panika 1857 roku

Zamknicie Drugiego Banku Stanw Zjednoczonych w 1836 roku doprowadzio do interwencji midzynarodowych bankierw, ktrzy brutalnie zaburzyli obieg monety w USA, doprowadzajc do trwajcego przez ponad pi lat kryzysu gospodarczego. Dwie podjte przez przedstawicieli midzynarodowej finansjery prby ponownego otwarcia prywatnego banku centralnego w 1841 roku zakoczyy si fiaskiem. Nastpi pat, a sytuacja na rynku monetarnym w USA dopiero od 1848 roku zacza si powoli poprawia. Przyczyn poprawy sytuacji nie bya, rzecz jasna, wspaniaomylno i aska wiatowych bankierw, ale fakt, ze w 1848 roku w Kalifornii odkryto wielkie zoa zota - San Francisco. Poczynajc od 1848 roku, przez dziewi kolejnych lat, poda zota w Stanach Zjednoczonych ulega zwikszeniu na niespotykan dotd skal - sam stan Kalifornia wyprodukowa zote monety o wartoci ponad 500 milionw dolarw. W 1851 rok1; odkryto zoto w Australii i poda zota na wiecie zacza rosn w zawrotnym tempie: podczas gdy warto wydobywanego zota w 1851 roku wynosia 144 miliony funtw, ju 10 lat pniej - 376 milionw funtw. W Stanach Zjednoczonych czna warto zota w obiegu wynosia 83 miliony dolarw w 1840 roku, W 1860 roku wynosia ju 253 miliony dolarw51. Odkrycie zota w Ameryce i Australii przeamao totaln kontrol nad poda zota, ktra dotd znajdowaa si w rkach europejskiej finansjery. Dawiony brakiem monety rzd USA mg wreszcie odetchn. Wielka ilo wysokowartocio- wej waluty podniosa zaufanie na rynkach, a banki rozluniy polityk kredytow iliczba udzielanych kredytw zacza rosn. To wanie w owym zotym okresie powstay najwaniejsze i najefektywniejsze gazie amerykaskiego przemysu: przemys ciki, grnictwo, transport, przemys maszynowy itd. Nadchodzi czas, gdy dalsza polityka ograniczania poday pienidza miaa si sta cakowicie bezuyteczna. Jednak bankierzy mieli w zanadrzu nowy plan pozwalajcy utrzyma kontrol finansow i wykorzysta podziay polityczne. Bardzo wczenie, jeszcze przed zakoczeniem kryzysu, rozpoczli stopniowy wykup tanich aktyww o wysokiej jakoci. Do roku 1853, gdy gospodarka amerykaska z kadym dniem rozwijaa si coraz szybciej, kapita zagraniczny, w tym gwnie kapita pochodzcy z Wielkiej Brytanii, mia ju w swoich rkach 46 procent dugu federalnego, 58 procent dugw stanowych oraz 26 procent obligacji wyemitowanych przez amerykaskie koleje52. Jeli wic tylko zostaby przywrcony system z prywatnym bankiem centralnym, gospodarka amerykaska, tak jak igospodarki krajw europejskich, znalazaby si pod cakowit kontrol bankw. wiatowe banki miay ponownie zastosowa swoj najlepsz i unikatow strategi, polegajc na energicznym rozruszaniu polityki kredytowej, nadmuchaniu baki spekulacyjnej, pozwalajc ludziom, firmom i instytucjom na wytrwae
51 Davies, History of Money From Ancient Times to The Present Day, s. 484.

52Ibid., s. 486.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

pomnaanie majtku, by pod sam koniec raptownie zahamowa i wstrzyma udzielanie kredytw, w ten sposb doprowadzajc do fali upadoci i bankructw, w trakcie ktrych banki znw zgarniayby wysokie zyski. Tak jak mona si byo spodziewa, gdy bankierzy doszli do wniosku, e waciwy czas wanie nadszed, banki wiatowe i ich lokalni przedstawiciele nagle usztywnili polityk kredytow, doprowadzajc do paniki w 1857 roku. Tym razem jednak wydarzyo si co, czego nie przewidzieli. W porwnaniu z okresem sprzed wierwiecza, ten kryzys potrwa tylko rok. Gospodarka szybko odzyskaa wigor i si. Widzc rosnc potg Ameryki i stopniowe sabnicie moliwoci wpywania na procesy w amerykaskiej gospodarce, dla wiatowych bankierw palcym zadaniem stao si rozbicie Stanw Zjednoczonych i sprowokowanie wojny domowej.

Europejscy bankierzy i wojna secesyjna

Bez wtpienia rozbicie Ameryk ' na Pnoc i Poudnie, dwie wzgldnie sabe federacje, zostao postanowior < przez potn europejsk elit finansow na dugi czas przed wybuchem wojny domowej. Otto von Bismarck Historia Stanw Zjednoczonych pena jest przykadw" midzynarodowych interwencji i spiskw. Szczeglne miejsce zajmuj tu dziaania midzynarodowej finansjery. Stopie penetracji amerykaskiego rynku finansowego przez midzynarodowe banki i ich zdolno do podwaania istniejcego adu moe budzi przeraenie, zwaszcza, e najwaniejsze fakty wci pozostaj nieznane wikszoci ludzi. Najbardziej niszczycielska wojna, do ktrej doszo na terytorium Ameryki, to wojna secesyjna. Ten krwawy, czteroletni konflikt pochon ycie 600 tysicy ludzi, a trudno zliczy, ilu zostao rannych i jak wielki majtek obrcono w py. Obie strony zmobilizoway do walki okoo trzech milionw ludzi, co stanowio w owym czasie okoo 10 procent populacji kraju. Rany, ktre zostawia po sobie wojna secesyjna, wci, po blisko ptora wieku, nie zostay cakowicie zagojone. Obecnie wikszo bada i dyskusji dotyczcych faktycznych przyczyn wybuchu wojny secesyjnej koncentruje si wok problemw moralnoci i sprawiedliwoci, sigajc po przykad uzasadnionego moralnie obalenia systemu niewolnictwa na Poudniu. Sydney Ahlstorm powiedzia: bez systemu niewolniczego nie byoby wojny. Nie byoby jej bez moralnego potpienia niewolnictwa53. W rzeczywistoci, w poowie XIX wieku w Ameryce dyskusje o niewolnictwie, po pierwsze, koncentroway si wok tematw gospodarczych, po drugie za, wok problemw etycznych. W tym czasie podstaw gospodarki Poudnia bya produkcja baweny i wanie system niewolniczy zapewnia stay dopyw siy roboczej. Obalenie niewolnictwa zmusioby plantatorw do pacenia byym niewolnikom rynkowych stawek za prac. To doprowadzioby ca bran do stanu, w ktrym dalsza produkcja przynosiaby jedynie straty. Struktura gospodarczo- -spoeczna Poudnia musiaaby wwczas ulec rozpadowi.
53 Sydney E. Ahlstorm, A Religious History of the American People, New Haven 1972, s. 649.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

Jeli przyj, e wojna to kontynuacja polityki innymi rodkami, to za konfliktem interesw politycznych stoj interesy ekonomiczne i ich sprzecznoci. Na pierwszy rzut oka teoria konfliktu interesw ekonomicznych jest potwierdzona przez sprzeczne interesy gospodarcze Pnocy i Poudnia, w istocie jednak to strategia dziel i rzd stosowana przez midzynarodow finansjer doprowadzia do rozbicia modej Unii Amerykaskiej. Znawca Rothschildw, czowiek, ktry posiad rzadk zdolno rozumienia ich dziaa i intencji, kanclerz Niemiec Otto von Bismarck powiedzia: Bez wtpienia, rozbicie Ameryki na Pnoc i Poudnie, dwie wzgldnie sabe federacje, zostao postanowione przez potn europejsk elit finansow na dugi czas przed wybuchem wojny domowej. To bankierzy tworzcy o Londyn-Pary-Frankfurt byli prawdziwymi, pozostajcymi w ukryciu, sprawcami wojny secesyjnej. Midzynarodowi bankierzy, od dawna ju analizujc problem, stworzyli szczegowy plan, majcy na celu doprowadzenie do wojny domowej w USA. Po zakoczeniu w < ny o niepodlego Stanw Zjednoczonych, brytyjski przemys wkienniczy nawiza bardzo bliskie relacje handlowe z klas plantatorw z Poudnia. Europejscy bankierzy dostrzegli t okazj, powoli budujc wasn sie agentw, ktra.w przyszoci miaa doprowadzi do zaostrzenia konfliktu PnocPoudnie. W owym czasie na caym Poudniu mona byo spotka przybyych z Wielkiej Brytanii przedstawicieli handlowych, reprezentujcych przerne banki i klany bankierskie. Ludzie ci, wraz z lokalnymi siami politycznymi, zaplanowali wystpienie Poudnia z Unii. Manipulowali lokalnymi politykami, dostarczajc im wielu sfabrykowanych informacji i opinii. Perfekcyjnie wykorzystujc zwizany z funkcjonowaniem systemu niewolniczego konflikt interesw ekonomicznych PnocPoudnie, agenci wiatowej finansjery bezustannie zaogniali i tak ju napite relacje, by ostatecznie doprowadzi do stanu, gdy konflikt midzy obu stronami osign skrajn posta. wiadoma konsekwencji swoich dziaa wiatowa finansjera spokojnie oczekiwaa na wybuch wojny, aby wwczas mc wspiera obie strony transferem pienidzy. Planujc w wielki konflikt, bankierzy nie zakadali zwycistwa adnej ze stron. Ich kalkulacje byy proste: ogromne zniszczenia i wydatki wojenne bd wymagay olbrzymich nakadw finansowych, a to zmusi rzdy do zacigania wysokich kredytw, ktre bd najsmakowitszym i najbardziej obfitym daniem na bankierskim stole. Jesieni 1859 roku, znany paryski bankier, Salomon Rothschild (syn Jakoba Rothschilda), w przebraniu podrnika wyruszy w podr z Francji do Ameryki. W istocie by gwnym koordynatorem bankierskich planw. Salomon zwiedzi wiele miejsc na Pnocy i Poudniu, nawiza kontakty z miejscowymi krgami politycznymi i finansowymi oraz przesa dug rzek poufnych informacji wywiadowczych do mieszkajcego w Londynie kuzyna Nathaniela Rothschilda. Podczas spotka z miejscowymi elitami, Salomon otwarcie obiecywa Poudniu poparcie ipotn finansow pomoc, gwarantowa te pene wsparcie w procesie uznania niepodlegoci Poudnia przez pastwa europejskie54.
54 Jewish History in Civil War, Jewish-American History Documentation Foundation 2006.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

Przedstawicielem wiatowej finansjery na Pnocy by - zwany w Nowym Jorku Krlem Pitej Alei - ydowski bankier August Belmont, reprezentujcy bank Rothschildw z Frankfurtu. Belmont sta si czonkiem rodziny poprzez maestwo. W1829 roku, pitnastoletni August rozpocz swoj bankow karier, najpierw pracujc we frankfurckim banku Rothschildw, gdzie bardzo szybko ujawni swj nadzwyczajny talent w dziedzinie finansw i bankowoci. W 1832 roku zosta awansowany w hierarchii bankowej i wysany do Neapolu, gdzie, pracujc w miejscowym banku, zdobywa dowiadczenie w midzynarodowej bankowoci, biegle mwic po francusku, angielsku i wosku. W 1837 roku zosta przeniesiony za ocean do Nowego Jorku. Dokonujc zakupu wielkiej iloci obligacji rzdowych, August Belmont bardzo szybko sta si jedn z wanych osobistoci w lokalnym wiecie finansw, a take oficjalnie nominowanym finansowym doradc prezydenta. Wwczas, w imieniu brytyjskich i frankfurckich Rothschildw obieca Lincolnowi wsparcie Pnocy i ogromn pomoc finansow. -' celu wzmocnienia nacisku militarnego na rzd Pnocy, pod koniec 1861 roku Wielka Brytania zwikszya swj kontyngent zbrojny w Kanadzie o osiem tysicy onierzy. Armia Brytyjska bya gotowa w kadej chwili na marsz na poudnie, zagraajc rzdowi Lincolna od pnocy. W 1862 roku Wielka Brytania, Francja i Hiszpania dokonay desantu na wybrzeach Meksyku, koncentrujc swoje oddziay wzdu poudniowej granicy USA, by w razie potrzeby byskawicznie j przekroczy i bezporednio zaangaowa si w wojn po stronie Poudnia. 10 marca 1863 roku francuski genera Charles de Lorencez zwikszy kontyngent w Meksyku o 30 tysicy onierzy, zajmujc stolic kraju: Mexico City. Zaraz na pocztku wojny Poudnie odnotowao seri militarnych zwycistw, a Wielka Brytania i Francj a utworzyy wok Pnocy nieprzyj azny kordon. Lincoln znalaz si w bardzo powanej sytuacji. Bankierzy dokadnie przeliczyli aktywa rzdu, szybko zdajc sobie spraw, e skarbiec jest pusty, a bez przeprowadzenia ogromnych kapitalizacji i pozyskania wielkich rodkw finansowych dalsze prowadzenie wojny jest niemoliwe. Od zakoczenia wojny z Wielka Brytani w 1812 roku, skarbiec rzdowy co roku odnotowywa deficyt budetowy. Przed objciem urzdu przez Lincolna, szacowany deficyt budetowy, w formie obligacji sprzedawany by przez rzd bankom, a nastpnie przez amerykaskie banki transferowany do brytyjskich bankw Rothschildw czy Barings Banku, ktrym rzd USA zmuszony by paci wysokie odsetki. Nagromadzony przez wiele lat dug stanowi dla rzdu bardzo powany kopot. Bankierzy zaproponowali rzdowi Lincolna plan dofinansowania, ale postawili drakoskie warunki. Gdy Lincoln usysza, e daj lichwiarskich odsetek wysokoci od 24 do 36 procent zaniemwi, a nastpnie wskaza im drzwi, kac im opuci gabinet. By to bezlitosny podstp majcy na celu doprowadzenie rzdu USA do bankructwa i Lincoln doskonale zdawa sobie spraw, e ten astronomiczny dug nigdy nie bdzie mg zosta przez nard spacony.

29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

Nowa polityka walutowa Lincolna

Nie mona prowadzi wojny bez pienidzy, a poyczka od wiatowych bankierw nie jest niczym innym, jak owiniciem ptli wok wasnej szyi. Lincoln rozmyla nad wyjciem z sytuacji. Wwczas jego przyjaciel z Chicago, Dick Taylor, przedstawi mu nastpujcy pomys. Czemu rzd sam nie zacznie emisji wasnej waluty? Pozwl Zgromadzeniu Narodowemu - mwi Taylor - na przyjcie ustawy, ktra da ministerstwu skarbu rzdu federalnego prawo do druku i dystrybucji cakowicie legalnej, majcej moc prawn waluty, dziki ktrej zapacisz od wojsku, a nastpnie wygrasz twoj wojn. Lincoln zapyta, czy nard amerykaski zaakceptuje taka walut. Taylor odpowiedzia: Wszyscy znajdujemy si w sytuacji bez wyjcia. Dopki bdziesz gwarantowa legalno i moc prawn tej waluty, dopty rzd bdzie j wspiera i traktowa na rwni z realnym pienidzem, zgodnie z zapisem Konstytucji mwicym, e Zgromadzenie Narodowe posiada prawo do emisji i dystrybucji pienidza. Lincolnowi bardzo spodoba si ten pomys, natychmiast poprosi te Taylora, by przystpi do przygotowania szczegowych planw wprowadzenia na rynek nowej waluty. To zaskakujce rozwizanie uratowao rzd przed zaciganiem wysokooprocentowanych poyczek w prywatnych bankach. Nowy pienidz wyrnia si spord innych emitowanych przez banki banknotw zielonym kolorem i wkrtce zaczto go nazywa zielonym (greenback). Unikatowo tej waluty polegaa na fakcie, e nie bya drukowana ani pod zastaw zota czy srebra, ani jakiegokolwiek innego towaru; co wicej, dostarczaa picioprocentowych odsetek w okresie 20 lat. Dziki emisji tego pienidza rzd Pnocy zdoa przezwyciy trudn sytuacj, wynikajc z braku twardej waluty, umoliwiajc efektywne wykorzystanie surowcw, w ktre zasobna bya Pnoc, co okazao si kluczowe dla zwycistwa w konflikcie zbrojnym z Poudniem. W tym samym czasie w tani, ale posiadajcy warto prawn pienidz sta si gwnym elementem rezerw walutowych deponowanych w bankach Pnocy, co z kolei doprowadzio do rozlunienia polityki kredytowej. Dziki temu przemys zbrojeniowy, firmy budowlane zaangaowane w rozwj linii kolejowych, rolnictwo i handel uzyskay nieznany dotd w historii kraju dostp do taniego kredytu i wsparcia finansowego. Od 1848 roku i odkrycia z zota finanse Stanw Zjednoczonych uniezaleniy si cakowicie od radykalnej i szkodliwej kontroli finansowej europejskich bankierw, a ogromna ilo dobrej waluty, stanowicej podstaw zaufania ludzi do rzdu, bya powszechnie akceptowana przez spoeczestwo. W ten sposb pooono finansowe podwaliny pod przysze zwycistwo. Zaskakujce przy tym jest to, e emisja nowego pienidza Lincolna nie doprowadzia do wybuchu inflacji, ktra pojawia si podczas wojny o niepodlego. Od wybuchu wojny secesyjnej w 1861 roku, a do jej zakoczenia w roku 1865, indeks cen podstawowych artykuw na Pnocy stabilnie wzrs ze 100 do 216 punktw. Biorc pod uwag skal wojny i
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

spowodowane przez ni straszliwe zniszczenia, a take porwnujc j z innymi, podobnymi konfliktami w wiecie, trudno nie doj do wniosku, e dokona si w tym wypadku finansowy cud. Dla porwnania, Poudnie rwnie wprowadzio do obiegu papierowe banknoty, jednak rezultaty tego posunicia byy zdecydowanie odmienne. Indeks cen podstawowych artykuw konsumpcyjnych na Poudniu wzrs ze 100 do 2776 punktw55. Przez cay okres wojny secesyjnej rzd Lincolna wyemitowa 450 milionw dolarw nowej waluty. System emisji nowego papierowego pienidza dziaa tak dobrze, e Lincoln cakiem powanie zastanawia si nad dugookresow legalizacj nowego tzw. pienidza wolnego od dugu. Ten punkt niewtpliwie silnie uderza w fundamentalne interesy midzynarodowych oligarchw bankowych. Zamy, e kady rzd, bez koniecznoci pobierania kredytw bankowych, moe w prosty sposb emitowa swj pienidz. Skutki, jakie miaoby to dla bankierw, s jasne: utrata monopolu emisji pienidza. Czy wtedy banki nie pozostayby z niczym, cierpic zimno i gd? Nie dziwi wic reakcja wobec planw Lincolna reprezentujcej brytyjskich bankierw gazety London Times. Czytamy w niej:
Jeli owa pochodzca z Ameryki, budzca w ludziach odraz nowa polityka skarbowa [zielony Lincolna] zostanie utrzymana w dugiej perspektywie, umoliwi to rzdowi emisj wasnego, nie opartego o dug pienidza. Rzd bdzie mia moliwo zwrotu wszystkich dugw i ju nie bdzie nikomu nic winny. Rzd uzyska potrzebne rodki pienine na wsparcie rozwoju handlu. Dziki tym dziaaniom, pnocne stany USA stan si bogate, ich gospodarka bdzie prosperowa, a z caego wiata zaczn napywa ludzie obdarzeni talentami i ogromne bogactwo. Ten kraj musi zosta zniszczony, w innym wypadku unicestwi wszystkie istniejce monarchie.

Oburzony rzd Wielkiej Brytanii wraz z Nowojorskim Stowarzyszeniem Bankw zapowiedzia zastosowanie retorsji. Dnia 28 grudnia 1861 roku nowojorskie banki ogosiy wstrzymanie wszystkich patnoci wobec rzdu USA rozliczanych w zocie; niektre z nich posuny si nawet do zamroenia znajdujcych si w ich skarbcach rezerw zota, deklarujc kasacj zakupu rzdowych obligacji za zoto. Banki z caego kraju odpowiedziay na kryzys. Ich prezesi zjawili si w Waszyngtonie, przedstawiajc prezydentowi Lincolnowi plan ratunkowy. Zaproponowali zwrcenie si ku dawnym rozwizaniom i sprzeda wysoko oprocentowanych obligacji pastwowych europejskim bankom; zdeponowanie zapasw zota rzdu amerykaskiego w prywatnym banku jako rezerwy dla udzielanych kredytw. Banki bd pomnaa bogactwo, a rzd USA bdzie wspiera wojn za pomoc ciganych od przemysu i ludzi podatkw. Lincoln zdecydowanie odrzuci te dania bankierw. Jego dotychczasowa polityka cieszya si sporym uznaniem wrd Amerykanw, ktrzy z entuzjazmem wykupywali rzdowe papiery wartociowe, by, zgodnie z prawem, wykorzystywa je jako gotwk.
55Davies, History of Money From Ancient Times to The Present Day, s. 489.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

Widzc fiasko tego planu, bankierzy zaproponowali inne rozwizanie. Zauwayli, e w ustawie o emisji Lincolnowskiego nowego pienidza, przyjtej przez Zgromadzenie Narodowe, brakuje wzmianki o formie, w ktrej maj by wypacane odsetki od rzdowego dugu. Czy maj by pacone zotem? W rezultacie bankierzy zawarli z czonkami Kongresu kompromis, godzc si na zakup dugu rzdowego za nowe pienidze, ale zarazem wymagajc, aby cz odsetek bya spacona za pomoc zota. By to pierwszy etap caego planu, polegajcego na tym, aby najpierw zwiza cen nowego pienidza Lincolna z cen zota, a nastpnie, wykorzystujc funt szterling jako podstawow walut dla wiatowych rezerw, rzuci na rynek jego iloci znacznie wiksze od iloci amerykaskiej zotej monety. Kompromis pomidzy amerykaskim bankierami a parlamentem umoliwia midzynarodowym bankom kontrol nad iloci importowanego i eksportowanego amerykaskiego zota, co doprowadzio do zdobycia poredniej kontroli nad amerykask walut.

Rosja sojusznikiem Lincolna

Gdy w 1861 roku, w wigili wybuchu wojny secesyjnej, europejscy monarchowie wysyali swoje armie do Ameryki, przygotowuje si do ewentualnego podziau USA, Lincoln przypomnia sobie o istnieniu pastwa bdcego odwiecznym wrogiem europejskich monarchw - Rosji. Lincoln wysa ambasadora do cara Aleksandra II z prob o pomoc. Car odebra z rk prezydenckiego wysannika list, ale nie rozerwa w popiechu koperty, lecz przez kilka chwil way j w rku, aby nastpnie powiedzie: Przed otwarciem koperty i zapoznaniem si z treci listu chc owiadczy, e zgadzam si na wszystkie zawarte w nim dania56. Byo kilka przyczyn, dla ktrych car zdecydowa si na militarn demonstracj, angaujc si w amerykask wojn domow. Po pierwsze, wynikao to z powanej obawy przed wpywami, ktre zyskiwaa w Rosji wszechobecna w Europie finansjera. Bankierzy usilnie prosili cara, by ten, jak wskazywao dowiadczenie najbardziej rozwinitych pastw i systemw gospodarczych Europy, podj decyzje o stworzeniu prywatnego banku centralnego. Car, od dawna rozumiejc intencje i ukryte zamiary bankw, zdecydowanie odmwi. Widzc, w jak trudnej sytuacji znalaz si prezydent Lincoln, prbujcy przeciwstawi si sile midzynarodowej finansjery, Aleksander II doszed do wniosku, e odmowa udzielenia pomocy oznacza moe, i to wanie on, car, stanie si kolejnym celem. Drug przyczyn udzielenia pomocy by fakt, e tu przed wybuchem wojny domowej w Ameryce, 3 marca 1861 roku, car wyda dekret o zniesieniu paszczyzny. Tak wic w walce o likwidacj systemu niewolniczego Lincolna i Aleksandra II czyo posiadanie wsplnych wrogw i w zwizku z tym wzajemne zrozumienie swojej sytuacji i sympatia. Jeszcze inn przyczyn decyzji cara byo pragnienie zmycia haby klski w wojnie krymskiej, zadanej Rosji przez Wielk Brytanie i Francj. 24wrzenia 1863 roku, bez wypowiedzenia wojny, rosyjska flota pod dowdztwem admiraa Livskiego wyruszya w rejs do Nowego Jorku. W niedugim czasie, 12 padziernika 1863 roku, rosyjska Flota Pacyficzna, pod
56 Griffin, Descent into Slavery.
29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

dowdztwem admiraa Popowa, przybya do San Francisco. Tak oto opisa dziaania Rosji Jim Welsh: Przybyli, gdy Poudnie odnosio sukcesy, zdobywajc przewag nad Pnoc. Pojawienie si Rosjan wywoao liczne rozterki i wahania w gabinetach rzdw Francji i Wielkiej Brytanii. W sumie dziaania Rosji day Lincolnowi czas na odwrcenie sytuacji na froncie. Po zakoczeniu wojny rzd Stanw Zjednoczonych zobowiza si do pokrycia wynoszcych ponad siedem milionw dolarw kosztw misji rosyjskiej floty. Poniewa Konstytucja USA nie upowaniaa prezydenta do realizacji patnoci pokrywajcej koszty dziaa wojennych poniesionych przez zagraniczny rzd, wczesny prezydent Johnson osign z Rosj porozumienie o zakupie, nalecej formalnie do Rosji, Alaski. Koszty wojenne zostay zwrcone. Owa umowa przesza do historii pod nazw Szalestwa Stewarda. Steward peni wwczas funkcj

29

Abraham Lincoln, list do Williama Elkinsa, 21 listopada 1864 roku.

WOJNA O PIENI?DZ

sekretarza obrony USA. Opinia publiczna w Ameryce poddaa decyzj rzdu ostrej krytyce, uwaajc, e skarb pastwa nie powinien marnowa pienidzy podatnikw na zakup bezwartociowego pustkowia za miliony dolarw. Z tego samego powodu w 1867 roku doszo do nieudanego zamachu na ycie Aleksandra II. Aleksander II .ostatecznie ponis mier z rki zamachov ; a 1marca 1881 roku.

Kto jest prawdziwym zabjc Lincolna?

elazny Kanclerz Niemiec, Bismarck, brutalnie przechodzc do sedna sprawy, powiedzia:
[Lincoln] uzyska upowanienie Zgromadzenia Narodowego, aby poprzez publiczn emisj rzdowych obligacji uzyska potrzebne kredyty. W ten sposb i rzd, i kraj wyskoczyy z puapki zastawionej przez zagranicznych bankierw. Kiedy ci zdali sobie spraw, e Ameryka wymkna si z ich ucisku, dni Lincolna byy ju policzone.

Lincoln uwolni niewolnikw i zjednoczy kraj. Zaraz po zakoczeniu wojny ogosi likwidacj caego wojennego dugu zacignitego przez rzd Poudnia. W rezultacie tej decyzji midzynarodowi bankierzy, ktrzy przez cay okres wojny udzielali wielkiego finansowego wsparcia Poudniu, ponieli koszmarne starty. By dokona zemsty na osobie Lincolna i, co waniejsze, obali now polityk walutow prezydenta, zaczli gromadzi wszystkie, niezadowolone z polityki rzdowej siy polityczne, planujc w ukryciu zamach na ycie prezydenta. Ostatecznie zorientowali si, e odnalezienie i wysanie kilku szalonych radykaw, aby dokonali zabjstwa, nie byo specjalnie skomplikowane. Po mierci Lincolna, kontrolowany przez wiatow finansjer Kongres ogosi rezygnacj z Lincolnowskiej polityki nowej waluty i zamroenie emisji papierowego pienidza, aby jego warto w obiegu nie przekraczaa limitu 400 milionw dolarw. W 1972 roku zapytano sekretarza skarbu USA, jak duo oszczdnoci - biorc pod uwag same tylko odsetki - przyniosa przeprowadzona przez rzd Lincolna emisja 450 milionw nowych dolarw. Po bardzo dokadnych, trwajcych kilka tygodni kalkulacjach, podano odpowied: w rezultacie emisji wasnego pienidza rzd USA zaoszczdzi cznie na odsetkach cztery miliardy dolarw57. Korzeniem wojny secesyjnej w Ameryce bya zacita walka midzy elitami wiatowych finansw - ich przedstawicielami i agentami - a rzdem Stanw Zjednoczonych o zyski zwizane z uzyskaniem prawa do emisji pienidza. Przez kolejne 100 lat po zakoczeniu wojny obie strony tej finansowej batalii stoczyy wiele
57 Melvin Siekier, Abraham Lincoln and John F. Kennedy, Michael, 4 (2003).

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA desperackich potyczek, zmagajc si o kwesti budowy centralnego systemu bankowego. W tym czasie siedmiu prezydentw USA ponioso mier z rk zamachowcw. Podobny los spotka wielu kongresmanw i senatorw. Walki trway a do roku 1913 i utworzenia Rezerwy Federalnej, co byo znakiem, e wiatowi bankierzy osignli decydujce zwycistwo. Bismarck pisa szczerze:
mier Lin-: )lna to ogromna strata dla chrzecijaskiego wiata. Prawdopodobnie Ameryka nie bdzie w stanie kontynuoi . jego wielkiej linii politycznej, a wiatowi bankierzy ponownie zdobd kontrol nad zamonymi obywatelami USA. Martwi mnie fakt, e bankierzy, wykorzystujc swoje skuteczne i okrutne metody, ostatecznie zdobd bogactwo Stanw Zjednoczonych, by wykorzysta je jako yzny grunt w celu systematycznego korumpowania wspczesnej cywilizacji.

miertelne ustpstwo: 1863 rok i Pastwowe Prawo Bankowe

Rola, jak odegraem w promowaniu i ustanowieniu Pastwowego Prawa Bankowego, to mj najwikszy bd w yciowej karierze zawodowej. Monopol [poday pienidza] stworzony przez to prawo negatywnie wpywa na kady element gospodarki kraju. Prawo to powinno zosta zlikwidowane, zanim kraj rozpad si na dwa obozy, jeden - obz narodowy, drugi - obz bankierw. Taka sytuacja w historii tego kraju jeszcze si dotd nie zdarzya.

Salomon Chale, sekretarz skarbu USA, 1861-1865 Po wybuchu wojny secesyjnej i odrzuceniu przez Lincolna finansowej opcji-ptli polegajcej na pobraniu wysokooprocentowanych (24-36 procent) kredytw od Rothschildw i ich przedstawicieli, Departament Skarbu zosta upowaniony do emisji obligacji rzdu Stanw Zjednoczonych nazwanyh zielonymi. W lutym 1862 roku, nastpio uchwalenie Lega Tender Act (ustawy o legalnym rodku patniczym) upowaniajcego Departament Skarbu do wypuszczenia w obieg 150 milionw zielonych. W lipcu 1862 roku i marcu roku nastpnego Departament Skarbu, zgodnie z ustawami, dokona dwch kolejnych emisji nowego pienidza. Podobnie jak w przypadku pierwszej emisji, w obu tych wypadkach wpuszczono w obieg po 150 milionw zielonych dolarw Lincolna. cznie, podczas wojny, rzd wydrukowa i wpuci w obieg 450 milionw dolarw.

WOJNA O PIENI?DZ
Emisja zielonych dolarw Lincolna bya niczym kij wbity w mrowisko midzynarodowej finansjery. Bankierzy od samego pocztku nie kryli swej niechci do nowej waluty, podczas gdy zwykli obywatele i ludzie zwizani z przemysem witali jego emisj z nadziej i nieskrywan radoci. Pienidz Lincolna funkcjonowa w obiegu pieninym USA a do 1994 roku. W najbardziej krytycznym momencie wojny, w 1863 roku, Lincoln potrzebowa do zwycistwa jeszcze wikszej iloci dolarw. W tym celu, aby uzyska po raz trzeci zgod na emisj zielonych, musia pj na ustpstwa i schyli gow przed finansow elit. Tym ustpstwem byo podpisanie w 1863 roku ustawy oPastwowym Prawie Bankowym. Ustawa ta upowaniaa rzd do zatwierdzania emisji papierw wartociowych przez Bank Narodowy w ujednoliconym standardzie (poza emisj innych, wystawianych w imieniu bankw). W rzeczywistoci owe banki emitoway pastwow walut. Najwaniejszy by fakt, e banki te mogy wykorzystywa obligacje rzdowe jako fundusz r<erwowy dla emisji bankowych papier -r wartociowych, co prowadzio do faktycznego zwizania ze sob emisji pienidza i dugu rzdowego. Rzd na zawsze utraci moliwo spaty dugu. Znany amerykaski ekonomista, John Kenneth Galbraith, przechodzc bezporednio do rzeczy pisa: W cigu wielu lat, ktre upyny od zakoczenia wojny secesyjnej, rzd federalny kadego roku odnotowywa wielkie nadwyki budetowe. Ale pozbawiony by moliwoci penej spaty swoich dugw oraz nalenoci pyncych ze wszystkich wyemitowanych rzdowych papierw wartociowych, poniewa ten krok oznaczaby brak papierw rzdowych, ktre mogyby by uyte jako zastaw pod pastwowy pienidz. Zwrot caego dugu oznaczaby unicestwienie obiegu pieninego. Tak wic wreszcie midzynarodowi bankierzy odnieli sukces. Zrealizowali swj plan i skopiowali system Banku Anglii w Stanach Zjednoczonych. Odtd spata przez rzd amerykaski wiecznego dugu i jego stale rosncych odsetek, niczym ptla, zaciskaa si na szyjach Amerykanw, a im bardziej prbowano j rozluni, tym stawaa si cianiejsza. Do 2006 roku rzd amerykaski by winny wierzycielom astronomiczn sum ponad omiu i p biliona dolarw58. Innymi sowy, cz dugu przypadajcego na przecitn czteroosobow amerykask rodzin wynosia 112 tysicy dolarw, a sama czna warto dugu pastwowego rosa z szybkoci 20 tysicy dolarw na
58 W czerwcu 2010 roku dug ten przekroczy 13 bilionw dolarw (przyp. red.).

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA

sekund! Wydatki rzdu federalnego na obsug zaduenia, ustpujce jedynie wydatkom na ochron zdrowia i obron, w 2006 roku osigny zawrotna sum 400 miliardw dolarw. Poczwszy od 1864 roku, wiatowi bankierzy, pokolenie po pokoleniu, mog cieszy si obfitym posikiem z uzyskanych odsetek. Prawda jest bardzo banalna: poniewa na pierwszy rzut oka nie wida rnicy midzy bezporedni emisj przez rzd waluty lub obligacji, a nastpnie emisj waluty przez banki, powsta najbardziej niesprawiedliwy system w historii ludzkoci. Ludzie s zmuszani do poredniego pacenia podatkw - czyli ich ciko wypracowanych pienidzy - bankom! A do dzi, Chiny s jednym z nielicznych krajw, w ktrych rzd bezporednio emituje walut. W ten sposb zarwno rzd, jak i spoeczestwo oszczdzaj ogromne pienidze na braku koniecznoci spaty odsetek od dugu. Jest to jeden z powodw, ktrego nie mona ignorowa, analizujc przyczyny szybkiego wzrostu gospodarczego Chin. Jeli kto zaproponuje sign po sprawdzone wzory zagraniczne, zgodnie z ktrymi Bank Chin miaby wykorzystywa obligacje rzdowe jako zastaw pod wydruk waluty, chiski nard powinien zareagowa na to z najwysz ostronoci. Lincoln rozumia to stae zagroenie, jednak - niestety zosta zmuszony przez grocy mu kryzys do podejmowania tymczasowych, prowizorycznych decyzji. Lincoln planowa, w przypadku reelekcji, kasacj tego aktu prawnego wprowadzajcego w ycie Pastwowe Prawo Bankowe, w rezultacie na 41 dni przed wyborami zosta zamordowany. Sia bankierw w Kongresie wzrosa, kontynuowali wic ofensyw, a ich celem staa si likwidacja zielonego dolara Lincolna. Nastpio to bardzo szybko. 12 kwietnia 1866 roku Kongres uchwali tzw. Contraction Act, ktrego celem by skup wszystkich znajdujcych si w obiegu zielonych, a nastpnie ich wymiana na zote monety, tak by ostatecznie cakowicie pozby si zielonego dolara z obiegu pieninego kraju i w ten sposb powrci do systemu, w ktrym wiatowi bankierzy posiadaj pozycje absolutnej dominacji - standardu zota. W kraju, gdzie dopiero zakoczya si bezprecedensowa, okrutna i wyniszczajca wojna domowa, nie byo bardziej absurdalnej polityki gospodarczej ni ograniczanie poday pienidza. czna warto pozostajcego w obiegu gospodarczym pienidza z 1,8 miliarda dolarw w 1866 roku (50,46 dolara na osob) spada do 1,3 miliarda dolarw w 1867 (44 dolary na osob), a nastpnie do 600 milionw dolarw w 1876

WOJNA O PIENI?DZ
roku (14,6 dolara na osob) i ostatecznie do 400 milionw dolarw w roku 1886 (6,67 dolara na osob). Zaraz po wojnie Amerykaska gospodarka oczekiwaa na terapi, ktra pozwoliaby jej zaleczy zadane przez wojn rany. Gospodarka potrzebowaa szybkiego powrotu do stanu normalnoci i dalszego wzrostu. W tym samym czasie populacja kraju ulegaa szybkiemu zwikszeniu. Sztuczne ograniczenie poday pienidza w tej sytuacji doprowadzio do jego powanego deficytu na rynku. Wikszo ludzi sdzi, e przechodzenie przez cykle wzrostu i recesji jest zasad, ktrej podlega gospodarka, ale w istocie fundamentaln przyczyn tego problemu jest, znajdujca si w rkach wiatowych bankierw, kontrola nad poda pienidza. Czasem j rozluni, czasem zacisn, zalenie od tego, co im si opaca. Zim 1872 roku bankierzy wysali z Wielkiej Brytanii do Stanw Zjednoczonych, zaopatrzonego w pokan sum pienidzy, agenta, Ernesta Seyda. Seyd, wykorzystujc posiadane pienidze, wrczajc apwki, wypromowa i doprowadzi do uchwalenia nowego aktu prawnego tzw. Coinage Act, ktry do historii przeszed pod nazw Zbrodniczej Ustawy 1873 (Crime Act 1873). Seyd osobicie opracowa tekst ustawy. Prawo to doprowadzio do wycofania z obiegu srebrnej monety, tak wic zoto stao si jedynym, bezkonkurencyjnym rodkiem patniczym. Bez wtpienia owo prawo jeszcze bardziej powikszyo panujcy na rynku pieninym deficyt rodkw patniczych. Dumny z siebie Seyd mwi: Zim 1872 roku wyjechaem do Ameryki, gdzie dopilnowaem przegosowania i wprowadzenia ustawy o wycofaniu srebra z obiegu pieninego. W tym przedsiwziciu reprezentowaem interesy rady nadzorczej Banku Anglii. W roku 1873 zoto stao si jedyn akceptowan walut. W istocie, przyczyn usunicia srebrnej monety ze wiatowego obiegu pieninego bya ch bankierw do zapewnienia sobie absolutnej kontroli nad wiatow poda pienidza. W tym czasie, po przejciu przez bankierw kontroli nad wiatowym przemysem wydobywczym zota i eksploracj jego potencjalnych z, nastpia znaczca redukcja jego wydobycia. W tej sytuacji wzgldnie dua liczba nowych kopal srebra zagraaa interesom wiatowej finansjery, ktra nie yczya sobie, by tak trudna do kontroli poda pienidza wpywaa negatywnie na jej interesy, osabiajc jej dominujc pozycj w wiatowym systemie finansowym, poczynajc od 1871 roku w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Holandii, Austrii i Skandynawii srebro przestao by uywane jako rodek patniczy, co

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA

doprowadzio do znaczceg .: skurczenia si obiegu pieninego w tych krajach. W efekcie nastpia w Europie duga, dwudziestoletnia recesja w latach 1873-1896. W Stanach Zjednoczonych Contraction Act i Coinage Act bezporednio doprowadziy do recesji gospodarczej w latach 1873-1879. W cigu trzech lat stopa bezrobocia w USA osigna poziom trzydziestu procent. Amerykaska opinia publiczna ostro domagaa si powrotu do czasw skonstruowanej przez Lincolna i banki polityki zielonego dolara. By to gorcy okres, powstaa zoona z obywateli US Silver Commission (Amerykaska Komisja Srebra) oraz Greenback Party (Partia Zielonego Dolara), ktre silnie naciskay na powrt do dawnego systemu, w ktrym w obiegu byo zarwno zoto, j ak i srebro: Chodzio wszake przede wszystkim o to, by znw uruchomi emisj cieszcych si dobr opini wrd ludzi zielonych dolarw. Raport przygotowany przez Silver Commission wskazywa: Mroki redniowiecza to efekt braku pienidza w obiegu i duych spadkw cen. Bez pienidza nie mogaby powsta cywilizacja, redukcja poday pienidza doprowadzi do mierci cywilizacji. W epoce chrzecijaskiego Cesarstwa Rzymskiego w obiegu pieninym imperium znajdoway si monety warte w przyblieniu 1,8 miliarda dolarw. Pod koniec XV wieku w Europie w obiegu pozostay monety warte j edynie dwiecie milionw dolarw. Historia pokazuje, e adna katastrofalna zmiana nie moe by porwnywana z upadkiem Imperium Rzymskiego w mroki redniowiecza. Powyszym pogldom bardzo ostro i wyranie przeciwstawiao si nowo zaoone The American Bankers Association (Stowarzyszenie Amerykaskich Bankierw). Stowarzyszenie w licie do swoich czonkw gosio: Sugerujemy bycie ze wszystkich si wspierali znane dzienniki i tygodniki, a gwnie pras zwizan z rolnictwem i religi, z determinacj przeciwstawiajc si emisji zielonego dolara przez rzd. Powinnicie natychmiast wstrzyma wszelkie dotacje pienine dla tych kandydatw, ktrzy nie wyraaj si jasno i nie potpiaj w ostrych sowach emisji zielonego dolara. Likwidacja systemu emisji waluty pastwowej przez banki lub powrt do emisji pienidza przez-rzd doprowadzi do sytuacji, w ktrej pastwo bdzie dostarcza ludziom pienidze, co wyrzdzi szkody nam, bankierom oraz porednikom kredytowym, a tym samym zaszkodzi naszym ywotnym interesom. Spotkajcie si jak najszybciej z kongresmanami z waszych

WOJNA O PIENI?DZ
okrgw wyborczych, zadajcie od nich gwarancji ochrony dla naszych interesw. W ten sposb bdziemy mogli sprawowa kontrole nad legislatyw59. W1881 roku, podczas ostrej recesji gospodarczej, obejmujcy wanie urzd, 20. prezydent Stanw Zjednoczonych James Garfield w peni rozumia problem i wynikajce std zagroenie: W kadym kraju ten, kto kontroluje poda pienidza, w ostatecznym rozrachunku jest absolutnym wacicielem przemysu i handlu. W chwili, gdy zdamy sobie spraw, e w system [pieniny] znajduje si pod kontrol zdecydowanej mniejszoci spoeczestwa, ktra zarzdza nim tak bd inaczej, nie bdziemy ju musieli odpowiada na pytania o przyczyny inflacji lub defla j i. Kilka tygodni po wypowiedzeniu tych sw, 2 lipca 1881 roku prezydent Garfield zosta postrzelony przez chorego umysowo Charlesa Guitaeu. Guiteau odda do prezydenta dwa strzay, ciko go ranic. Prezydent zmar 19 wrzenia.

W XIX wieku wiatowi bankierzy najpierw z wielkim sukcesem zastpili w Europie wit wadz krlewsk wit wadz pienidza, aby nastpnie dy do tego, by w Ameryce wita wadza pienidza krokpo kroku ograniczaa wite swobody obywatelskie. wiatowi bankierzy, po blisko stuletnich zacitych zmaganiach z wybieranymi przez nard prezydentami Stanw Zjednoczonych, zdobyli ostateczn przewag. W 1863 roku z zadowoleniem witali uchwalenie i przegosowanie Pastwowego Prawa Bankowego, wiedzc, e od ostatecznego tryumfu - dokadnego skopiowania w USA systemu brytyjskiego z Bankiem Anglii w roli gwnej - dzieli ich tylko krok. Widmo prywatnego banku centralnego, majcego cakowit kontrol nad poda pienidza, pojawio si ju na horyzoncie.

ROZDZIA III

59 Fragment oklnika rozesanego przez stowarzyszonych bankierw Nowego

Jorku, Filadelfii i Bostonu, podpisanego przez sekretarza, Jamesa Buela, wysanego z 247 Broadway, New York w 1877 roku do bankierw wszystkich stanw.

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA

Rezerwa Federalna: prywatny bank centralny

Ten ogromny, uprzemysowiony kraj znajduje si pod tward kontrol wysoce scentralizowanego systemu kredytowego. Rozwj kraju oraz wszelka nasza aktywno gospodarcza znajduj si w rkach mniejszoci. Wanie wpadlimy w najgorszy z moliwych reimw, wszechobejmuj- cy system cakowitej kontroli. Rzd nie dysponuje ani prawem wolnoci opinii, ani prawem do sdowego okrelania, co jest przestpstwem, nie jest te wybierany przez wikszo obywateli, albowiem dziaa pod naciskiem maej grupki ludzi wykorzystujcych swoj zdolno kontroli. W kraju tym wielu przedsibiorcw, ludzi przemysu i handlu obawia si jednej rzeczy. Wszyscy oni wiedz, e filarem owej niewidzialnej wadzy jest niewidoczna, nieprzenikalna, zorganizowana grupa, z ktr s zwizani, bdc czciami jednego, absolutnego systemu. To sprawia, e nie maj oni odwagi publicznie potpi owej wadzy.

Klucz do rozdziau

Woodrow Wilson, dwudziesty smy prezydent Stanw Zjednoczonych60.

Nie bdzie przesad stwierdzenie, e w Chinach prno dzi szuka ekonomistw wiadomych faktu, e amerykaski Bank Rezerwy Federalnej jest w istocie prywatnym bankiem centralnym. w rzekomy Bank Rezerwy Federalnej nie tylko nie jest bankiem federalnym, ale tym bardziej nie jest adn rezerw i w ogle trudno byoby go nazwa bankiem. Wikszo z pewnoci uwaa za oczywiste, e to rzd federalny USA dokonuje emisji waluty - amerykaskiego dolara. W istocie rzd federalny USA nie posiada prawa do emisji pienidza! Po zabjstwie prezydenta Kennedyego w 1963 roku rzd USA ostatecznie utraci prawo do emisji srebrnego dolara, jedynego rodka patniczego, do ktrego drukowania w owym czasie mia prawo. W przypadku, gdy rzd federalny potrzebuje pienidzy, musi zastawi w prywatnej Rezerwie
60 Cyt. za: National Economy and Banking System, dokumenty Senatu (Co. 3 No.
23, 76* Congress, First Session, 1939).

WOJNA O PIENI?DZ
Federalnej przysze przychody z podatkw paconych przez obywateli (dug pastwowy), a wwczas Rezerwa Federalna dokonuje emisji banknotw Rezerwy, ktre s znane jako amerykaskie dolary (USD). W wiecie amerykaskich mediw, a take wrd ekonomistw, natura i historia Rezerwy Federalnej to temat zrozumiay i znany, wok ktrego zarazem panuje zmowa milczenia. Jest to obszar, na ktry nikt nie ma wstpu. Kadego dnia amerykaskie media potrafi na okrgo, niczym wykonuj c mudn prac badawcz, debatowa nad problemem maestw homoseksualnych lub innym, w sumie mao istotnym tematem. Prno jednak szuka wzmianek na temat kontroli emisji pienidza, a przecie to wanie jest problem, ktry codziennie i bezporednio dotyczy kadego czowieka, kadego centa wypracowanego dochodu, kadej - tak istotnej dla zyskw od kapitau - patnoci odsetek od udzielanej poyczki. Jeli w tym miejscu czytelnik poczu si zaskoczony, znaczy to, e w problem jest niesychanie istotny, on sam za - ku swemu zdziwieniu - nie ma na ten temat adnej wiedzy. Przedmiotem tego rozdziau jest starannie przefiltrowana przez wiodce amerykaskie media tajemnicza historia powstania Banku Rezerwy Federalnej. Biorc do rki szko powikszajce i klatka po klatce cofajc film, dochodzimy do krytycznego momentu pozwalajcego nam odtworzy w szczegach to istotne wydarzenie, ktre odcisno gbokie pitno na wspczesnej historii. Oto dnia 23 grudnia 1913 roku, wybierany przez amerykaskich wyborcw rzd zosta ostatecznie, de facto obalony przez elit kontrolujc pienidz.

Tajemnicza wyspa Jekyll: miejsce, gdzie zaprojektowano Rezerw Federaln

W nocy 22 grudnia 1910 roku, w wagonach specjalnego zapiecztowanego pocigu wyjedajcego z Nowego Jorku, zasony szczelnie chroniy wntrza przedziaw. Pocig powoli sun na poudnie. W przedziaach siedzieli najwaniejsi bankierzy Ameryki i nikt z pasaerw nie zna celu podry. Stacj kocow miaa by znajdujca si w stanie Georgia wyspa Jekyll. Wyspa Jekyll bya w tym czasie ulubionym zimowym kurortem dla najbogatszych ludzi w Stanach Zjednoczonych. Z inicjatywy J.P. Morgana, amerykascy bogacze zaoyli na

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA

wyspie Klub owiecki. Ponad jedna szsta caego wiatowego bogactwa bya skoncentrowana w rkach czonkw owego klubu, ktrego czonkostwo byo wycznie dziedziczone i obowizywa zakaz jego sprzeday. W tym czasie zarzd klubu otrzyma wiadomo, e grupa ludzi wynaja budynki nalece do klubu na okres okoo dwch tygodni i e w tym czasie czonkowie klubu nie bd mogli przebywa na jego terenie. Wszyscy pracownicy kurortu rekrutowali si spord emigrantw z kontynentu i obowizywa ich nakaz zwracania si do goci wycznie po imieniu - uywanie nazwisk byo zabronione. Na terenie o obwodzie okoo 80 kilometrw wprowadzono rygorystyczne rodki bezpieczestwa, nie dopuszczajc do pojawienia si prasy. Gdy wszystko zostao ju przygotowane, w siedzibie klubu pojawili si gocie. Wrd uczestnikw tej tajnej konferencji byli: Nelson Aldrich, senator, przewodniczcy pastwowej komisji walutowej, dziadek od strony matki Nelsona Rockefellera; A. Piatt Andrew, asystent w Departamencie Skarbu, Frank Vanderlip, prezes The National City Bank of New York; Henry P. Davison, wysoko postawiony partner w korporacji J.P. Morgana; Charles D. Horton, prezes First National Bank; Benjamin Strong, prawa rka J.P. Morgana; Paul Warburg, ydowski imigrant z Niemiec, ktry przyby do Ameryki w 1901 roku, starszy partner w korporacji Kuhn Loeb and Company, przedstawiciel Rothschildw z Francji i Wielkiej Brytanii, architekt Banku Rezerwy Federalnej i jego pierwszy prezes. Wszystkie te wane osobistoci przybyy na odleg wysp bynajmniej nie w celu zabawy w polowanie, ktr nie przejawiay wikszego zainteresowania. Celem ich spotkania byo przygotowanie treci dokumentu nadzwyczaj wanej ustawy:
Federal Reserve Act.

Paul Warburg by dowiadczonym specjalist od spraw bankowoci, ktry do perfekcji opanowa niemal wszystkie szczegy zwizane z operacjami bankowymi. Gdy uczestnicy spotkania zadawali pytania i wskazywali na wtpliwe punkty, Warburg nie tylko cierpliwie odpowiada, lecz z niesychan erudycj wyjania historyczn genez kadego z przedstawianych pomysw. Wszyscy obecni byli oczarowani jego niezwykle gbok znajomoci dziej w bankowoci. Rzecz jasna, sam Warburg sta si gwnym autorem i sprawozdawc przygotowanej ustawy. Spord uczestnikw spotkania jedynie Nelson Aldrich pochodzi spoza bankowej korporacji, a jego zadaniem byo

WOJNA O PIENI?DZ
sprawdzenie jzyka ustawy tak, by odpowiada on wymogom politycznym, dziki czemu mogaby ona zosta zaakceptowana przez Kongres. Po?: stali uczestnicy reprezentowali interesy wielkich korporacji bankowych. Przez dziewi dni toczyy si burzliwe dyskusje wok szczegw ustawy zreferowanych przez Warburga, ostatecznie jednak osignito konsensus. Od czasu kryzysu bankowego w 1907 roku amerykascy bankierzy posiadali tak marn reputacj w spoeczestwie, e wrd kongresmanw trudno byo znale cho jedn osob, ktra odwayaby si podczas obrad otwarcie poprze ustaw przygotowan przez bankierw. By to powd, dla ktrego zaangaowani politycy, nie baczc na wielk odlego, przybyli z Nowego Jorku na dalek, ma wysp, by tam, w ukryciu przed opini publiczn, przygotowa tre ustawy. Zdawali sobie przy tym spraw, e bezporednie uycie nazwy Bank Centralny mogo spowodowa powane trudnoci, albowiem od czasw Jeffersona nazwa ta bya od razu kojarzona z machinacjami brytyjskich bankierw. wiadomy tego problemu Warburg, w celu ukrycia faktycznego stanu rzeczy, zaproponowa uycie innej nazwy, a mianowicie System Rezerwy Federalnej. Rezerwa ta miaa posiada wszystkie cechy banku centralnego i niczym nie rni si od Banku Anglii. Projekt przewidywa, e wacicielem rezerwy bd prywatni udziaowcy, ktrzy dziki temu uzyskaj moliwo czerpania ogromnych zyskw. Od Pierwszego i Drugiego Banku Stanw Zjednoczonych projekt w rni si tym, e odrzucono koncepcj, aby 20 procent udziaw nowego banku przysugiwao rzdowi: obecnie mia to by cakowicie prywatny bank centralny. Aby jeszcze bardziej ukry rzeczywist natur Systemu Rezerwy Federalnej, w trakcie dyskusji nad tym, kto ma nad ni sprawowa kontrol, Warburg byskotliwie zauway: Kontrol nad Rezerw Federaln sprawuje Kongres, rzd posiada swoich przedstawicieli w jej radzie nadzorczej, cho wikszo jej czonkw jest w sposb bezporedni lub poredni kontrolowanych przez Stowarzyszenie Bankowe. Jaki czas pniej Warburg w ostatecznej wersji ustawy zmieni wspomniany zapis na czonkw rady nadzorczej mianuje prezydent Stanw Zjednoczonych, jednake faktyczn kontrol nad prac i funkcjami rady nadzorczej miaa sprawowa Federal Advisory Council (Federalna Rada Doradcza). Rada miaa zwoywa stae, wsplne posiedzenia z rad nadzorcz Rezerwy. Miejsca w Radzie zajmowali przedstawiciele wybrani przez 12 bankw tworzcych Rezerw. Ten punkt celowo zosta zatajony przed opini publiczn.

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA

Innym problemem, z ktrym musia si zmierzy Warburg, bya konieczno zatajenia faktu, e to nowojorscy bankierzy stoj na czele Rezerwy Federalnej, sprawujc nad ni pen kontrol. Od XIX wieku na rodkowym Zachodzie USA zdecydowana wikszo rednich i maych handlowcw i farmerw cierpiaa w wyniku nieszcz spowodowanych przez kryzys bankowy, ywic wobec bankierw ze Wschodniego Wybrzea otwart nienawi. Pochodzcy ze rodkowego Zachodu kongresmani i senatorzy z pewnoci nie poparliby banku centralnego, w ktrym dominujc pozycj zajmowaliby bankierzy ze wschodu. Aby rozwiza ten problem, Warburg zaprojektowa struktur skadajc si z sieci dwunastu bankw rezerwy zlokalizowanych na wyznaczonych obszarach. By to znakomity pomys. Poza rodowiskiem bankierw mao kto zdawa sobie spraw, e emisja amerykaskiej waluty oraz zdecydowana cz polityki kredytowej' >/a wwczas skoncentrowana na obszarze Nowego Jorku. W ta'-' iej sytuacji propozycja ustanowienia bankw rezerwy federalnej na wyznaczonych obszarach w prosty sposb, poprzez dostarczenie ludziom usug banku centralnego, miaa na celu stworzenie faszywego wraenia, i w bank nie jest zwizany jedynie ze rodowiskiem nowojorskim. Jest jeszcze jeden punkt wiadczcy o niezwykej mdroci Paula Warburga: chodzi o ulokowanie gwnej siedziby Rezerwy Federalnej w politycznym centrum kraju, Waszyngtonie, a wic w pewnej odlegoci od miejsca, skd miay przychodzi instrukcje - finansowej stolicy Ameryki, Nowego Jorku. W ten sposb zamierzano rozwia obawy opinii publicznej przed dziaaniami nowojorskich bankierw. Czwartym problemem, z ktrym zmaga si Warburg, by wybr kadry zarzdzajcej dla dwunastu lokalnych bankw Rezerwy Federalnej. Dowiadczenie Nelsona Aldricha z pracy w Kongresie miao wreszcie odegra wan rol. Aldrich zwrci uwag, e kongresmani ze rodkowego Zachodu zazwyczaj wrogo spogldaj na banki i bankierw, aby wic unikn groby utraty kontroli nad 12 lokalnymi bankami, czonkw ich rad nadzorczych winien nominowa prezydent USA, a Kongres nie powinien si do tego miesza. Jednak wwczas powstawaa prawna dziura. 10 punkt 1 artykuu Konstytucji wyranie mwi, e to Kongres jest odpowiedzialny za nadzr i emisj pastwowej waluty. Odrzucenie kontroli Kongresu i odsunicie go na bok mogoby znaczy, e Rezerwa Federalna od pierwszych chwil powstania dziaa niezgodnie z Konstytucj - i w pniejszym okresie wielu kongresmanw uczynio z tego

WOJNA O PIENI?DZ
argument wykorzystywany do atakw na ni. Po zakoczeniu etapu mudnego planowania pojawi si wreszcie odpowiedni akt prawny w formie wyniosej, przywodzcej na myl Konstytucj odezwy mwicej o podziale wadzy i mechanizmach rwnowagi. Prezydent nominuje, Kongres zatwierdza, niezalene osobistoci wchodz do rad nadzorczych, bankierzy doradzaj - rzeczywicie by to plan pozbawiony sabych punktw.

Siedem rekinw z Wall Street: ludzie rzdzcy Rezerw Federaln

Siedmiu ludzi z Wall Street kontroluje obecnie wikszo najwaniejszych gazi amerykaskiego przemysu oraz zasobw naturalnych. Wrd nich s J.P. Morgan, James Hill i George Baker (prezes First National Bank w Nowym Jorku), nalecy do tzw. Grupy Morgana. Pozostali czterej to John Rockefeller, William Rockefeller, James Stillman (prezes The National City Bank ofNew York) i Jacob Schiff(Kuhn Loeb and Company), nalecy do tzw. Grupy Standard Oil. Tworz oni kapitaowe centrum Ameryki, sprawujce kontrol nad gospodark.

John Moody, zaoyciel firmy audytowej, 1911 rok61 Siedmiu krezusw z Wall Street byo gwnymi sprawcami powstania i dziaa Rezerwy Federalnej. Midzy nimi a Rothschildami z Europy istniao tajne porozumienie, ktre ostatecznie doprowadzio to stworzenia w Stanach Zjednoczonych kopii Banku Anglii.

Rodzina Morganw
Poprzednikiem Banku Morgana bya mao znana brytyjska firma George Peabody and Company. Z pocztku George Peabody by zwykym kupcem z Baltimore w USA. Z czasem udao mu si zgromadzi skromny majtek i w 1835 roku wyjecha do Londynu, by tam, w wielkim wiecie, szuka spenienia swoich aspiracji. Peabody dostrzeg olbrzymi potencja i szanse na zarobienie duych pienidzy w sektorze finansowym, tote wraz z miejscowym kupcem zaoy handlowy Merchant Bank. W tym czasie najwiksz popularnoci w wiecie usug finansowych cieszyy si tzw. usugi finansowe wysokiego stopnia, a do najwaniejszych, korzystajcych z
616:1 John Moody, The Seven Men, McClures Magazine, sierpie 1911, s. 418.

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA

owych usug klientw nalea rzd, wielkie firmy i bogate rodziny. Peabody i jego wsplnik udzielali poyczek na midzynarodowe transakcje, emitowali akcje i papiery wartociowe, zajmowali si handlem szerokim asortymentem towarw. Mona powiedzie, e ich bank by poprzednikiem wspczesnych bankw inwestycyjnych. Peabody, ktry dziki rekomendacji od braci Brown z Baltimore prowadzi w Anglii interesy jednej z gazi ich firmy, bardzo szybko znalaz dla siebie miejsce w brytyjskich krgach finansowych. Pewnego dnia z wielkim zaskoczeniem odebra zaproszenie od samego lorda Nathana Rothschilda. Zdenerwowany, peen obaw, a jednoczenie szczliwy, odbierajc zaproszenie od najsawniejszego bankiera wiata Peabody czu si wyrniony i zaszczycony niczym praktykujcy katolik po zaproszeniu na papiesk audiencj. Podczas spotkania Nathan Rothschild przeszed od razu do meritum, proszc peabody ego o przysug, a dokadnie proponujc mu pozycj tajnego reprezentanta interesw rodziny Rothschildw. Jak pamitamy, Rothschildowie w nadzwyczaj zrczny s* >sb dorobili si w Europie olbrzymiej fortuny, jednak mimo posiadanego bogactwa wci byli przedmiotem niechci i pogardy. Londyska arystokracja czua odraz do towarzystwa Nathana, wielokrotnie odrzucajc jego zaproszenia. Mimo posiadanych w Anglii wpyww i wadzy, czu si on izolowany przez lokaln szlacht. Za wyborem Peabody ego na tajnego wsppracownika stao kilka innych powodw ni jego znajomo tajnikw bankowoci: Peabody by skromny, stateczny, potrafi utrzymywa z ludmi dobre stosunki, a przy tym by Amerykaninem, mg wic zosta w pniejszym czasie odpowiednio wykorzystany. Naturalnie Peabody bez wahania zaakceptowa propozycje Nathana, ktry mia pokry wszelkie jego wydatki zwizane z reprezentowaniem interesw Rothschildw. W krtkim czasie firma Peabody ego przeobrazia si w znane w caym Londynie centrum spotka i kontaktw towarzyskich. Bardzo wan rol w tej dziaalnoci odgrywa organizowany przez firm coroczny bankiet z okazji wita Niepodlegoci Stanw Zjednoczonych. Bya to impreza towarzyska cieszca si olbrzymim powodzeniem wrd londyskiej elity. Gocie nie zdawali sobie sprawy z faktu, e olbrzymie koszty tego luksusowego i penego przepychu przyjcia ponosi zwyky kupiec, o ktrym jeszcze kilka lat wczeniej nikt nic nie sysza. A do 1854 roku, z majtkiem wynoszcym okoo miliona

WOJNA O PIENI?DZ
funtw, George Peabody wci by zwyczajnym bankierem, a jednak w krtkim okresie szeciu lat zdoa wyda fortun wart okoo dwch milionw funtw, niemal momentalnie stajc si najwaniejszym z amerykaskich bankierw. Okazao si, e podczas sterowanego przez Rothschildw kryzysu w 1857 roku Peabody zainwestowa gigantyczne pienidze w amerykaskie obligacje kolejowe i obligacje pastwowe. Gdy banki w Wielkiej Brytanii nagle uruchomiy szalecz wyprzeda wszystkich amerykaskich papierw wartociowych, zapany z obfitym portfelem inwestycyjnym Peabody ponis olbrzymie straty finansowe. Co ciekawe, gdy znalaz si na krawdzi bankructwa, Bank Anglii niczym dobra wrka udzieli mu nagej poyczki na sum 800 tysicy fantw, wybawiajc go od pewnego krachu. Co jeszcze bardziej zastanawiajce, w tym momencie Peabody, w zawsze przesadnie ostrony, a teraz zniechcony przez kryzys gracz, nagle postawi na szali ca swoj rodzin, rozpoczynajc skup od przeraonych inwestorw mieciowych amerykaskich obligacji rzdowych i innych papierw wartociowych. Kryzys z 1857 roku w niczym nie przypomina depresji z lat 1837-1847. Wystarczy tylko jeden rok, by amerykaska gospodarka wysza z recesji. Dziki temu, dysponujc olbrzymi iloci amerykaskich papierw wartociowych, George Peabody byskawicznie przemieni si w potentata finansowego. Bardzo przypominao to rok 1815 i zdumiewajc walk Nathana Rothschilda o brytyjskie obligacje rzdowe. Bez dostpu do poufnych informacji, dopiero co przebudzony z koszmaru bankructwa, Peabody nigdy nie odwayby si na bezprecedensowy wykup amerykaskich papierw wartociowych. George Peabody nie mia mskiego potomka, ktry mgby sta si dziedzicem jego ogromnej fortuny. Ten bolesny fakt bardzo mu ciy i w rezultacie zdecydowa si on zaproponowa partnerstwo w interesach modemu Juniusowi Morganowi. Po odejciu Peabodyego z biznesu Morgan przej od niego kierowanie wszystkimi operacjami firmy oraz dokona zmiany jej nazwy na Junius S. Morgan and Company. Jej siedziba wci znajdowaa si w Londynie. Jaki czas potem syn Juniusa, J.P. Morgan przej stery firmy, a pniejsz amerykask ga firmy nazwa J.P Morgan Company. W1869 roku w Londynie J.P. Morgan wraz z Anthonym J. Drexerem odby spotkanie z rodzin Rothschidw. Od tego momentu rodzina Morganw ostatecznie przeja po Peabodym wszystkie zwizki z Rothschildami, nawet

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA

je zacieniajc. W1880 roku J.P. Morgan rozpocz akcj handlow majc na celu wsparcie tworzenia firm odpowiedzialnych za budow linii kolejowych. 5 lutego 1891 roku rodzina Rothschidw oraz cz brytyjskich bankierw zaoya tajne stowarzyszenie pod nazw Round Table (Okrgy St). Podobne stowarzyszenia zaczy powstawa w Ameryce, gdzie procesowi temu przewodzia rodzina Morganw. Po I wojnie wiatowej amerykask ga Round Table przemianowano na Council on Foreign Relations (Rad Stosunkw Midzynarodowych - CFR), brytyjsk za na Royal Insitute of International Affairs (Krlewski Instytut Stosunkw Midzynarodowych). Wielu wanych urzdnikw w rzdach Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii rekrutowao si wanie spord czonkwtych dwch stowarzysze. W1899 roku J.P. Morgan przyby do Londynu na konferencj midzynarodowych bankierw, gdzie zosta wyznaczony na gwnego przedstawiciela interesw Rothschidw w Ameryce. Rezultatem konferencji w Londynie byo cakowite poczenie nowojorskiego J.P. Morgan, filadelfijskiego Drexler Company, londyskiego Grenfell Comapny, paryskiego Morgan Harjes Cie i niemiecko-amerykaskiego M.M. Warburg Company z rodzin Rothschidw62. W 1901 roku, J.P. Morgan za astronomiczn sum 500 milionw dolarw zakupi korporacj Carnegie Steel, tworzc w ten sposb, posiadajc niekwestionowan hegemoni i najwiksz na wiecie, wart ponad miliard dolarw koroporacj United States Steel Corporation. W tym czasie Morgan by postrzegany jako najbogatszy czowiek wiata, cho wedug raportw przygotowywanych przez Temporary National Economic Committee (Tymczasowy Narodowy Komitet Gospodarczy) posiada on tylko dziewi procent udziaw w swoich firmach. Mona z tego wnioskowa, e powszechnie powaany J.P. Morgan by jedynie figurantem ukazywanym na pierwszym planie.

Rockefeller: krl ropy naftowej

John Rockefeller w historii Stanw Zjednoczonych postrzegany jest jako bardzo kontrowersyjna posta. Wielu okrela go mianem najbardziej wyrachowanego, zimnego i bezlitosnego czowieka. Jego nazwisko nierozerwalnie splecione jest z jego synn firm Standard Oil. Kariera naftowa Rockefellera rozpocza si podczas wojny
62 William Guy Carr, Pawns In The Game, WiUowdale 1955.

WOJNA O PIENI?DZ
secesyjnej. Do roku 1870, w ktrym zaoy Standard Oil, jego interesy wci mona by okreli jako zupenie zwyczajne. Momentem, w ktrym jego dziaalno nabiera rozmachu i tempa jest uzyskanie poyczki na nasiona z Cleveland National City Bank. Obdarzony niezwyk wyobrani, Rockefeller prowadza zaskakujce rozwizania, zwaszcza w dziedzinie walki z konkurencj. Bardzo szybko dostrzeg wielkie perspektywy przed przemysem naftowym, wczenie te zda sobie spraw, e cho krtkookresowe zyski z rafinacji ropy s wysokie, to jednak z uwagi na brak kontroli nad konkurencj walka na rynku naftowym obraca si w samobjczy konflikt. By tylko jeden sposb na przetrwanie: bezlitosna eliminacja wszystkich konkurentw. Aby to osign, wszystkie chwyty byy dozwolone. Waciwa metoda polegaa na tym, aby przede wszystkim uzyska kontrol nad firm poredniczc, a nastpnie w jej imieniu zaproponowa konkurencji wykup po bardzo niskiej cenie. W przypadku odrzucenia oferty, kolejnym etapem by pocztek okrutnej wojny cenowej majcej na celu doprowadzenie rywala do kapitulacji lub bankructwa. Gdyby i to nie przynioso efektw, Rockefeller ostatecznie zwraca si ku swej tajnej broni - przemocy, dokonujc aktw sabotau. Pracownicy konkurencji padali ofiarami pobi, podpalano ich fabryki, magazyny itd. Po kilku rundach na placu boju pozostawao niewielu konkurentw. Te brutalne, monopolistyczne dziaania, cho budziy publiczne gosy potpienia, jednoczenie przycigay uwag i zainteresowanie nowojorskich bankierw. Darzc monopol szczeglnymi wzgldami, bankierzy podziwiali zdolno Rockefellera do realizacji swoich monopolistycznych celw. Rothschildowie, nie szczdzc wysikw, nieustannie pracowali na rzecz zdobycia kontroli nad potniejsz z dnia na dzie Ameryk, ale ponosili kolejne poraki. Podporzdkowanie sobie tego czy innego europejskiego monarchy jest znacznie atwiejsze ni zawadnicie rzdem wybieranym w powszechnych wyborach. Po zakoczeniu wojny secesyjnej Rothschildowie rozpoczli wprowadzanie w ycie planu zdobycia kontroli nad Ameryk za pomoc swoich agentw. W sektorze finansowym mieli J.P. Morgana oraz Kuhn and Loeb Company, natomiast w sektorze przemysowym przez duszy czas nie mogli znale odpowiedniej osoby. Dziaalno Rockefellera zapalia przed oczami Rothschildw lampk: gdyby udao mu si zapewni stay dopyw rodkw, transfuzj potrzebnej krwi,

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA

mgby urosn w si, stajc si najwikszym przedsibiorc w Cleveland. Rothschildowie wysali z misj swojego najwaniejszego amerykaskiego stratega finansowego, Jacoba Schiffa z firmy Kuhn and Loeb. W 1875 roku Schiff przyby do Cleveland, by wskaza Rockefellerowi kolejny krok w planie rozbudowy jego firmy. Schiff obieca Rockefelerowi bezprecedensowe wsparcie, o ktrym ten nawet nie mia marzy. Wykorzystujc fakt, i za porednictwem J.P. Morgana oraz firmy Kuhn and Loeb Rothschildowie kontrolowali 95 procent transportu kolejowego, Schiff zaprojektowa firm-cie, South Improvement Company, ktra po bardzo niskich cenach dostarczya Standard Oil Rockefellera usug transportowych. Dziki przewadze, jak byy ogromne rabaty w cenach za transport dla Standard Oil, wkrtce z rynku znikny niemal wszystkie konkurencyjne firmy zajmujce si rafinowaniem ropy. Bardzo szybko Rockefeller zdoby cakowity monopol na amerykaskim rynku naftowym, zyskuj c synny przydomek krla ropy naftowej.

Jacob Schiff: finansowy strateg Rothschildw

cise i bliskie zwizki pomidzy rodzinami Rothschildw i Schiffw moemy datowa od roku 1785. W tym czasie Stary Rothschild przeprowadzi si do Frankfurtu, zamieszkujc przez wiele lat w piciopitrowej kamienicy wsplnie z rodzin Schiffw. Obie ydowskie rodziny dziaay w sektorze bankowym i przez ponad stulecie utrzymyway przyjazne stosunki. W1865 roku osiemnastoletni Jacob Schiff, po odbyciu praktyki w brytyjskim banku Rothschildw, przyby do Ameryki. Po zabjstwie prezydenta Lincolna Jacob by zaangaowany wbudowanie stosunkw midzy dziaajcymi w Ameryce przedstawicielami europejskich bankierw oraz promowanie idei prywatnego banku centralnego i budowy opartego na nim systemu bankowego. Inne powierzone mu zadanie polegao na odnajdywaniu i sprawowaniu opieki nad przedstawicielami europejskich bankw, w tym zapewnianiu im pracy w administracji rzdowej, sdach, bankach, przemyle, mediach i tych organizacjach, w ktrych mogliby zosta, w razie koniecznoci, skutecznie wykorzystani. Jacob Schiff zawar sojusz z Kuhn and Loeb Company 1 stycznia 1875 roku, stajc si od tego momentu rdzeniem firmy. Dziki silnemu wsparciu Rothschildw, Kuhn and Loeb sta si jednym z najbardziej znanych bankw inwestycyjnych w Ameryce w XIX i na pocztku XX wieku.

WOJNA O PIENI?DZ James Hill: krl linii kolejowych

Budowa linii kolejowych jest cile uzaleniona od wsparcia dostarczanego przez sektor finansowy. Rozbudowa ogromnej sieci pocze kolejowych w Ameryce bya moliwa przede wszystkim dziki kapitaom napywajcym z Anglii i innych krajw Europy. Kontrola nad emisj amerykaskich obligacji kolejowych w Europie staa si bezporednim narzdziem decydujcym o losie amerykaskiego przemysu kolejowego. W 1873 roku wiatowi bankierzy raptownie usztywnili polityk finansow wobec Stanw Zjednoczonych, uruchamiajc wielk wyprzeda amerykaskich obligacji. Ten sam los spotka amerykaskie obligacje kolejowe. Do koca kryzysu w 1879 roku Rothschildowie stali si najwikszymi wierzycielami amerykaskiego sektora kolejowego. Gdyby tylko chcieli, mogli w dowolnym momencie odci dopyw gotwki do kadej amerykaskiej firmy kolejowej. Rozumiejc, w jakich czasach przyszo mu y, prowadzcy interesy w transporcie morskim oraz przemyle wglowym James Hill postanowi schroni si pod sztandarem finansjery, dajcej szans na przetrwanie, i rozwj w brutalnie grajcej brany kolejowej. Zwiza si z Morganem i dziki jego wsparciu, wykorzystujc kryzys z 1873 roku oraz nastpujc po nim fal bankructw w brany kolejowej, Hill zdoa szybko zrealizowa swoje plany rozwoju firmy. W roku 1893 ostatecznie speniy si oczekiwania Hilla, ktry, tak jak i inni Amerykanie, marzy o poczeniu kolejowym midzy wschodnim i zachodnim wybrzeem. Podczas walki o kontrol nad Chicago, Burlington and Quincy Railroad ze rodkowego Zachodu, Hill napotka twardego przeciwnika w postaci wspieranej przez Rockefellera grupy finansowej Union Pacific Railroad. Jak byo do przewidzenia, Union Pacific Railroad przypucia gwatowny atak na interesy Hilla. Jej prezes, E.H. Harriman, rozpocz sekretny wykup akcji kontrolowanej przez Hilla spki Northern Pacific. Kiedy Hill zda sobie spraw ze zbliajcej si szybkimi krokami utraty kontroli nad spk, Harrimanowi brakowao do uzyskania penej kontroli i ogoszenia zwycistwa jedynie 40 tysicy akcji. Hill byskawicznie zwrci si o pomoc do przebywajcego na wakacjach w Europie starego J.P. Morgana. Morgan nakaza swoim pracownikom, by odpowiedzieli na wyzwanie rzucone przez Rockefellera. W krtkim czasie w budynku giedy na Wall Street rozpocza si szalecza walka o akcje Northern Pacific, ktrych cena osigna astronomiczn sum tysica dolarw za sztuk. Dwa walczce ze sob tygrysy musz odnie rany

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA

Ostatecznie w konflikt zaangaowali si wiatowi bankierzy, doprowadzajc do rozejmu. Kocowym rezultatem byo utworzenie nowej firmy - Northern Securities Company. Dwie silne grupy zdobyy kontrol nad transportem w pnocnej czci USA. W dniu powstania wsplnej firmy zamordowany zosta prezydent William McKinley. Urzd obj wiceprezydent Theodore Roosevelt. W wyniku ostrego sprzeciwu Roosevelta, ktry wykorzysta ustaw antymonopolow Sherman Antimonopoly Act, przyjt przez Kongres w 1890 roku, Northern Securities musiao zosta zlikwidowane. Po tej klsce James Hill zmieni plany i rozpocz ekspansj na poudnie kraju, wykupujc lini kolejow z Kolorado do Teksasu. W chwili mierci, w 1916 roku, James Hill zgromadzi fortun wart 53 miliony dolarw.

Bracia Warburg
W1902 roku bracia Paul i Feliks Warburgowie wyemigrowali z Frankfurtu do Stanw Zjednoczonych. Urodzeni w rodzinie bankierw, obaj do perfekcji opanowali bankierski fach, a przodowa w tym zwaszcza Paul - specjalista od finansw z najwyszej pki. Rothschildowie, doceniajc ich talent, przytomnie przenieli braci ze zwizanego z nimi strategicznym sojuszem banku M.M. Warburg and Co. na front amerykaski, gdzie pilnie potrzebowali najlepszych ekspertw. W tym czasie mij ao wanie stulecie, odkd klan Rothschildw podj wysiki na rzecz stworzenia w US A prywatnego banku centralnego - wysiki wci nieuwieczone sukcesem. Tym razem to Paul Warburg mia by odpowiedzialny za decydujcy atak W krtkim czasie od swojego przybycia do Ameryki zdoa zawrze sojusz z awangard interesw Jacoba Schiffa, spk Kuhn and Loeb oraz oeni si z crk siostry jego ony. Drugi brat, Feliks Warburg, polubi natomiast crk Jacoba. Doradca finansowy prezydentw Theodora Roosevelta i Thomasa Wilsona, pukownik Ely Garrison stwierdzi: Gdy plan Aldricha napotka w caym kraju na powszechne oburzenie i sprzeciw, to wanie Paul Warburg ponownie przygotowa Federal Reserve Act. Genialna wiedza stojca za powstaniem obu tych planw pochodzia od mieszkajcego w Londynie Alfreda Rothschilda63.

63 Mullins, The Secrets of the Federal Reserve, rozdz. 3.

WOJNA O PIENI?DZ

Pretekst do stworzenia Rezerwy Federalnej: kryzys bankowy 1907 roku

W1903 roku Paul Warburg wrczy Jacobowi Schiffowi konspekt planu wyjaniajcego, jak naley odpowiednio zaprezentowa w Ameryce nowoczesne dowiadczenie pynce z praktyki europejskich bankw centralnych. w dokument zosta nastpnie przekazany Jamesowi Stimanowi, prezesowi nowojorskiego City National Bank (poprzednik City Banku), oraz caemu krgowi lokalnej finansjery. Wszyscy czytelnicy konspektu, rozumiejc przedstawione w nim problemy, byli pod wielkim wraeniem wiedzy i umiejtnoci Warburga. Problem stanowia nadzwyczaj silna, gboko zakorzeniona w historii wrogo czci amerykaskich politykw oraz wikszoci obywateli wobec idei utworzenia prywatnego banku centralnego. Reputacja nowojorskich bankierw, zarwno w amerykaskich krgach przemysowych, jak i wrd wacicieli maych i rednich firm, bya marna. Przeraeni kongresmani unikali dyskusji na temat proponowanych przez bankierw regulacji niczym miertelnie gronej choroby zakanej. W tej politycznej atmosferze myl o skutecznym przeprowadzeniu proponowanych przez bankierw rozwiza wydawaa si skrajnie nieprawdopodobna. Aby zmieni niekorzystn sytuacj polityczn, rozpoczto prace nad wywoaniem potnego kryzysu gospodarczego. Na pocztku prasa zacza prezentowa w licznych artykuach nowe idee dotyczce regulacji na rynku finansowym. 6 stycznia 1907 roku zosta opublikowany artyku samego Paula Warburga zatytuowany Braki i potrzeby naszego systemu bankowego. Od tego momentu Warburg sta si gwnym piewc idei stworzenia prywatnego banku centralnego w USA. Niedugo pniej Jacob Schiif podczas seminarium handlowego owiadczy: Potrzebujemy banku centralnego zdolnego do skutecznej kontroli zasobw kredytowych, w przeciwnym bowiem razie dowiadczymy bezprecedensowego kryzysu finansowego obardzo gbokim wpywie na ca gospodark64. Mucha nie moe ugry jajka, ktrego skorupka jest nienaruszona. Tak jak to miao miejsce w latach 1837, 1857, 1873, 1884 i 1893, tak te teraz bankierzy dostrzegli bak spekulacyjn, ktra pojawia si w przegrzanej gospodarce. By to rwnie nieunikniony efekt ich nieustannych dziaa
64 Paul Warburg, Defects and. Needs of our Banking System, 1907.

II. WOJNA STULETNIA: BANKIERZY KONTRA PREZYDENCI USA

skierowanych na pouzowywa- nie polityki kredytowej na rynku. Cay ten proces mona zilustrowa obrazem stawu,

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

w ktrym bankierzy owi ryby. Napuszczanie stawu wod, oznacza to poluzowanie polityki na rynku kredytowym, dostarczenie gospodarce duej iloci pienidza. Po jej otrzymaniu, przedsibiorcy ze wszystkich bran, skuszeni moliwociami wzbogacenia si, w pocie czoa, wytrwale pracuj, wytwan ajc majtek - niczym ryby w stawie, ktre absorbujc znajdujcy si w wodzie pok: m i inne skadniki odywcze, staj si coraz wiksze i grubsze. Gdy bankierzy stwierdz, e ju dojrza czas na zebranie zyskw, gwatownie zaciskaj polityk finansow, zaczynajc spuszcza wod ze stawu. Wwczas wikszo pywajcych w nim ryb, pozbawionych cienia nadziei na przetrwanie, moe jedynie oczekiwa na nieuchronny moment, w ktrym zostan zowione. Tylko kilku wielkich magnatw bankowych wie, kiedy nadchodzi moment spuszczenia wody i poowu ryb. W sytuacji, kiedy w jednym z krajw zostaje stworzony system z prywatnym bankiem centralnym w roli gjwnej, bankierzy zdobywaj wiksz i skuteczniejsz kontrol nad dolewaniem i spuszczaniem wody, a zbierane plony s znacznie obfitsze. Rozwj i recesja gospodarcza, gromadzenie majtku czyjego utrata - wszystko to jest nieuniknion konsekwencj naukowego ywienia stosowanego przez bankierw. Morgan i stojcy za nim bankierzy potrafili bardzo precyzyjnie kalkulowa i sterowa rezultatami tej wielkiej burzy finansowej, ktra rozptaa si w 1907 roku. Pierwszym z nich mia by wstrzs w spoeczestwie amerykaskim, ktry objawi ludziom prawd, czyli fakt, e kraj, ktry nie posiada banku centralnego, jest niezmiernie kruchy i wraliwy. Drugim miaa by likwidacja bd wchonicie rzeszy konkurencyjnych drobnych i rednich przedsibiorstw, w szczeglnoci najbardziej soczystego kska - firm kredytowo-inwestycyjnych. Pozostawao jeszcze wykupienie kilku wanych firm, ktrymi bankierzy interesowali si ju od duszego czasu. Modne wwczas firmy kredytowo-inwestycyjne prowadziy wiele interesw, z ktrych, z uwagi na prawne regulacje, banki byy wyczone. Co wicej, rzd w maym stopniu nadzorowa dziaalno owych firm, prowadzcych bardzo swobodn polityk. Doprowadzio to do zjawiska nadmiernej absorpcji kapitau ze spoeczestwa oraz inwestowania go w akcje i

Ul REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

przedsiwzicia o wysokim stopniu ryzyka. Gdy w padzierniku 1907 roku wybuch kryzys, prawie poowa kredytw bankowych w Nowym Jorku bya zastawiona i zainwestowana w akcj e i inne papiery wartociowe oduym ryzyku przez szukajce wysokich zwrotw firmy kredytowo-inwestycyjne. Na rynku finansowym nadszed wwczas monet nadzwyczajnych okazji. Kilka miesicy poprzedzajcych kryzys Morgan spdzi na wakacjach, podrujc midzy Paryem a Londynem, aby nastpnie, zgodnie z planem, powrci do Ameryki. Zaraz po jego powrocie, Nowy Jork obiega niespodziewanie zaskakujca wiadomo mwica o bliskim bankructwie trzeciej co do wielkoci w Stanach Zjednoczonych spki kredytowoinwestycyjnej Knickerbocker Trust. Wiadomo ta, niczym wirus, byskawicznie zarazia cae miasto. Spanikowane rzesze inwestorw ruszyy do oddziaw spki, by wycofa swoje depozyty. Powstay gigantyczne kolejki, w ktrych ludzie wyczekiwali caymi nocami, by w kocu odebra swoje pienidze. Banki zaday od spki natychmiastowego zwrotu wszystkich udzielonych poyczek. Niszczony z dwch stron Knickerbocker Trust nie mia wyjcia - zwrci si do giedy, proszc o poyczki. Odsetki od poyczek byskawicznie osigny astronomiczny poziom 150 procent. Do 24 padziernika transakcje giedowe ulegy faktycznemu zamroeniu. Wtedy na scenie, w aureoli zbawiciela, pojawi si Morgan. Do jego biura przyszed prezes No\ tjorskiej Giedy Papierw Wartociowych, proszc o ratunek i amicym gosem mwic, e jeli do godziny trzeciej po poudniu nie uda si zebra 25 milionw dolarw, zbankrutuje przynajmniej p setki firm maklerskich, on za nie bdzie mia innego wyboru, jak tylko zamkn gied. O drugiej po poudniu Morgan zwoa nadzwyczajne spotkanie bankierw. W cigu pitnastu minut bankierzy zgromadzili potrzebn sum. Morgan natychmiast wysa do siedziby giedy pracownika, ktry owiadczy, e poyczka zostanie udzielona, a stopa odsetek wyniesie 10 procent. Na giedzie zapanowaa powszechna rado. Jednak zaledwie w cigu jednego dnia, kiedy wyczerpa si poyczony kapita, odsetki znw raptownie powdroway w gr. Osiem bankw i spek kredytowo-inwestycyjnych ogosio bankructwo. Morgan natychmiast zjawi si w nowojorskim Banku Rozliczeniowym, domagajc si natychmiastowej emisji banknotw, tymczasowej waluty mogcej pomc w
69

Ron Chernow, The House of Morgan, New York 1990, s. 128.

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

rozwizaniu, jakim by potworny brak gotwki. W sobot 2 listopada Morgan rozpocz wdraanie w ycie opracowywanego od dawna planu, majcego na celu ratunek dla znajdujcej si w rodku burzy firmy Moore and Schley, ktra wpada w dugi sigajce 25 milionw dolarw, szybko zbliajc si do bankructwa. Jednak to wanie ta firma bya gwnym wierzycielem innej spki, Tennessee Coal and Iron Company. W przypadku upadoci Moore and Schley, na nowojorskiej giedzie nastpiby ostateczny krach, a jego konsekwencje byy trudne do wyobraenia. Morgan zaprosi najbogatszych przedstawicieli nowojorskiej finansjery na spotkanie do swojej biblioteki. Bankowcy zajmujcy si handlem zasiedli we wschodnim skrzydle biblioteki, natomiast prezesi firm kredy- towo-inwestycyjnych w zachodnim. Pragncy unikn katastrofy, zdenerwowani finansici zastanawiali si nad losem, jaki przygotowa im Morgan. Morgan dobrze wiedzia, e Tennessee Coal and Iron Company posiada w stanach Tennessee, Alabama i Georgia kopalnie wgla i rudy elaza. Przejcie ich wzmocnioby niezmiernie monopolistyczn pozycj jego firmy-hegemona na rynku stali, United States Steel Corporation. Zwizany obowizujcymi przepisami antymonopolowymi Morgan wci nie mg skonsumowa tego soczystego kawaka, ale kryzys da mu szans, ktra w innych okolicznociach nie pojawiaby si. Morgan postawi warunek: jeli Moore and Schley oraz caa brana kredyto- wo-inwestycyjna chce przetrwa, musi zebra 25 milionw dolarw, ktre ocal j przed bankructwem. Aby tego dokona, United States Steel Corporation wykupi z rk Moore and Schley wszystkie dugi zacignite przez Tennessee Coal and Iron Company. Zdenerwowani i niecierpliwi, wiadomi groby bankructwa i wycieczeni po nieprzespanych nocach prezesi firm kredytowo-inwestycyjnych ostatecznie skapitulowali przed J.P. Morganem.

Po zdobyciu tego przyczka w postaci Tennessee Coal and Iron Company, uradowany Morgan mia jeszcze jedn spraw do zaatwienia: by ni zdecydowany i jednoznaczny wrg monopoli, prezydent Roosevelt. 3 listopada w nocy wysannik

Ul REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

Morgana przyby do Waszyngtonu, domagajc si prezydenckiej zgody na zawart transakcj i to przed otwarciem giedy w poniedziakowe przedpoudnie. Kryzys bankowy doprowadzi do bankructwa ogromn liczb firm. Wciekli ludzie, ktrzy straci i rdo dochodw, stanowili wielkie niebezpieczestwo dla wadzy politycznej. Roosevelt nie mia wyjcia. Musia uy siy ekonomicznej Morgana w celu uspokojenia sytuacji. W ostatniej chwili zosta zmuszony do podpisania paktu z wrogiem. W tym momencie do otwarcia sesji na nowojorskiej giedzie pozostawao zaledwie pi minut. Po otrzymaniu tej informacji, indeks giedy poszed zdecydowanie w gr. Morgan, pacc miesznie nisk cen 45 milionw dolarw, pokn Tennessee Coal and Iron Company, ktrej potencjalna warto, wedug Johna Moody ego, wynosia przynajmniej okoo miliarda dolarw69. Zdarzenia te wyranie pokazuj, e za kadym razem niszczycielska sia kryzysu jest sterowana zgodnie z wczeniej przygotowanym planem, a lnicy, nowy biurowiec finansowy zawsze powstaje na rumowisku, gdzie spoczywaj niezliczone rzesze tych, ktrzy zbankrutowali.

Zmiana polityki: od standardu zota do prawnej waluty

Pod koniec XIX wieku charakterystyczne dla wiatowych bankierw umiejtnoci posugiwania si pienidzem zostay po raz kolejny podniesione na wyszy poziom. Pierwotnego modelu dostarcza Bank Anglii i sytuacja, w ktrej obligacje rzdowe traktowane byy jako zastaw, zabezpieczenie, pod ktre dokonywana bya emisja waluty. Poprzez cise zwizanie ze sob tych dwch rzeczy - obligacji i emisji waluty - w momencie, gdy rs dug rzdowy, bank emitowa walut. W ten sposb bankierzy utrzymywali mechanizm wzrostu dugu rzdowego, by zachowa pewno nieustannej zwyki kolosalnych zyskw czerpanych z tego tytuu. W systemie parytetu zota bankierzy z determinacj zwalczali inflacj, gdy dewaluacja jakiejkolwiek waluty w bezporedni sposb, poprzez wpyw na odsetki, powodowaa rzeczywiste straty w ich dochodach. Ten sposb mylenia by do prosty: chodzio o to, aby udzieli poyczki i skonsumowa odsetki. Jego gwn wad byo to, e majtek

69

Ron Chernow, The House of Morgan, New York 1990, s. 128.

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

gromadzony by zbyt wolno i nawet wykorzystanie systemu tzw. rezerwy czstkowej nie mogo zaspokoi rosncego z dnia na dzie apetytu bankierw. Zwaszcza dotyczyo to sytuacji spowolnienia wzrostu znajdujcego si w obiegu zota i srebra, co byo rwnoznaczne z powstaniem ogranicze dla cznej iloci udzielanych przez banki kredytw. Na przeomie XIX i XX wieku, europejscy bankierzy po omacku poszukiwali nowego, bardziej efektywnego i skomplikowanego systemu prawnego rodka patniczego. Idea pienidza fiducjarnego (fiatmoney) cakowicie znosia stworzone przez zoto i srebro ograniczenia dla iloci udzielanych poyczek, czynic kontrol nad walut znacznie bardziej elastyczn i jeszcze bardziej ukryt. Gdy bankierzy powoli zaczynali rozumie, e poprzez pozbawione ogranicze zwikszanie poday pienidza mona generowa zyski znacznie przewyszajce straty w odsetkach wynikajce z inflacji, byskawicznie stali si gorcymi zwolennikami i obrocami systemu prawnego rodka patniczego, czyli pienidza pozbawionego pokrycia w zocie lub srebrze. Gwatowne zwikszenie emisji waluty oznaczao dla bankierw po prostu zupienie ogromnego majtku znajdujcego si na rachunkach oszczdnociowych ludzi w danym kraju, a inflacja, w porwnaniu z dawniej stosowan przez banki przymusow aukcj rodkw trwaych, stanowia znacznie bardziej cywilizowan metod, spotykajc si ze znacznie mniejszym sprzeciwem ze strony obywateli, zwaszcza, e czsto bya trudna do zauwaenia. Dziki finansowemu wsparciu ze strony bankierw, analizy ekonomiczne dotyczce inflacji stopniowo zostay przeniesione w obszar czysto matematycznych, tworzonych dla zabawy, bada. Tak wic teoria mwica, e to emisja papierowego pienidza prowadzi do inflacji, zostaa cakowicie wyparta przez teori goszc, e do inflacji prowadzi wzrost cen. Tak wic w tamtym okresie do arsenau metod sucych do pomnoenia majtku, ktrym dysponowali bankierzy, oprcz istniejcego systemu czstkowej rezerwy oraz sztywnego zwizania dugu pastwowego z emisj pienidza, doszo jeszcze jedno, bardzo potne narzdzie: inflacja. W rezultacie nastpia drastyczna zmiana w nastawieniu bankierw: z obrocw zota stali si jego miertelnymi wrogami. John Maynard Keynes bez eufemizmw ocenia inflacj, piszc, e dziki jej uyciu rzd moe skrycie, korzystajc z

Ul REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

ludzkiej niewiadomoci, zagrabi ludzki majtek i co najwyej jeden na milion obywateli zorientuje si, co si dzieje. Mwic dokadnie, w Stanach Zjednoczonych takiej wanie metody uywa dzi nie rzd, ale prywatna Rezerwa Federalna.

wiato ostrzegawcze: wybory 1912 roku

We wtorek rektor Uniwersytetu Princeton zostanie wybrany na waszego [New Jersey] gubernatora. Nie dokoczy swojej kadencji W listopadzie 1912 roku zostanie wybrany na urzd prezydenta Stanw Zjednoczonych. W marcu 1917 ogosi walk o kolejn kadencj. Przejdzie do historii jako jeden z najwikszych prezydentw Ameryki.

rabin Wise podczas wystpienia w New Jersey, 1910 rok Czowiek wypowiadajcy te sowa, precyzyjnie przewidujcy wynik nadchodzcych wyborw prezydenckich, a nawet tego, co si stanie w kolejnych szeciu latach, to Stephen Samuel Wise, bliski i opiniotwrczy doradca pniejszego prezydenta Woodrowa Wilsona. Trafno jego przepowiedni nie jest wynikiem

uycia magicznej krysztaowej kuli, lecz prost konsekwencj dokadnego planu przygotowanego przez bankierw. Jak mona si byo spodziewa, kryzys bankowy z 1907 roku niczym trzsienie ziemi naruszy fundamenty amerykaskiego spoeczestwa. Ludzie byli wciekli na firmy kredytowo-inwestycyjne, przeraeni bankructw., ni bankw i przeraeni si potentatw z Wall Street. Po caym kraju rozlaa si fala zdecydowanego sprzeciwu wobec wszystkich finansowych monopoli. Woodrow Wilson, rektor Uniwersytetu w Princeton, by znanym i aktywnym przeciwnikiem finansowych monopoli. Prezes New York National City Bank, Frank A. Vanderlip, mwi:
69

Ron Chernow, The House of Morgan, New York 1990, s. 128.

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

Napisaem list, w ktrym zaprosiem Woodrowa Wilsona z Princeton na wieczorny bankiet i wygoszenie mowy. By da mu do zrozumienia, e jest to bardzo wana okazja, wspomniaem o uczestnictwie i przemowie senatora Aldricha. Mj przyjaciel, doktor Wilson wprawi mnie w konsternacj, odpowiadajc, e odmawia wystpienia na tej samej mwnicy, co senator Aldrich70. W tym czasie senator Nelson W Aldrich by bardzo wpywow osobistoci w sferach wadzy i finansw. W cigu swojej czterdziestoletniej kariery w parlamencie, przez 36 lat piastowa mandat senatora, a ponadto wielokrotnie peni funkcj przewodniczcego potnej senackiej komisji do spraw finansw. By teciem Johna Rockefelera, mia bliskie kontakty ze wiatem finansowym z Wall Street. W 1908 roku Aldrich zaproponowa, by w nadzwyczajnych sytuacjach banki posiaday prawo do emisji pienidza pod zastaw obligacji rzdowych i obligacji kolejowych rzdu federalnego, rzdw stanowych i lokalnych. W rezultacie banki mogy bez przeszkd prowadzi rozlege interesy, czerpic z nich zyski, ryzyko za ponosiy wycznie rzdy i obywatele. Trudno nie wpa w podziw dla rozwiza stosowanych przez udzi z Wall Street. Promowana przez Aldricha ustawa zostaa nazwana Emergency CurrencyAct. Ten akt prawny po piciu latach sta si kamieniem wgielnym Rezerwy Federalnej. Aldrich powszechnie by postrzegany jako rzecznik interesw z Wall Street. Woodrow Wilson by absolwentem Uniwersytetu w Princeton z 1879 roku. Pniej prowadzi badania na katedrze prawa Uniwersytetu Wirginii, a w 1886 roku otrzyma tytu doktora na Uniwersytecie Johna Hopkinsa, w 1902 roku za zosta wybrany rektorem Uniwersytetu w Princeton. Doskonale wyksztacony Wilson przez cae ycie zwalcza monopolistyczne praktyki finansowe, byo wic czym oczywistym, e nie pragn bliskich kontaktw z rzecznikiem bankowej magnaterii. Jednak jego gboka wiedza, liczne osignicia naukowe i filozoficzny idealizm nie byy w stanie zrekompensowa cakowitej ignorancji w kwestiach finansowych. Wilson nie mia najmniejszego pojcia o metodach zarabiania pienidzy praktykowanych przez bankierw z Wall Street. Bankierzy dostrzegli t naiwno i zarazem podatno Wilsona na wpywy. Zrozumieli take, e dla spoeczestwa w

Ul REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

cieszcy si krystalicznym wizerunkiem aktywny dziaacz antymonopoistyczny by rzadko spotykanym klejnotem. W takiej sytuacji uyto wiele zota, aby go nim obsypa, pieczoowicie polerujc Wilsona ze wiadomoci, e w przyszoci bdzie go mona skutecznie wykorzysta. Tak si szczliwie zoyo, i czonek rady nadzorc/, ;j New York National City Bank, Cleveland Dodge, by< uniwersyteckim koleg Wilsona. W 1902 roku Wilson do atwo zosta wybrany rektorem Uniwersytetu Princeton. Kto ma pienidze, mwi dononiej - innymi sowy, wybr Wilsona by rezultatem pomocy udzielonej przez Dodge a. Bdc w dobrych stosunkach z Wilsonem, a zarazem realizujc plany bankierw, Cleveland Dodge zacz przekonywa ludzi z Wall Street, e Wilson to wymienity materia na prezydenta. Czowiek, ktry przez dziewi lat sprawowa funkcj rektora uniwersytetu miaby by wspaniaym kandydatem na prezydenta? W takiej sytuacji naturaln ludzk reakcj jest lekcewacy umieszek. Kady, kto otrzymuje poparcie i komplementy musi za to nieuchronnie pewnego dnia zapaci. Wilson zacz prowadzi ukryt wspprac z Wall Street. Jak mona byo oczekiwa, dziki poparciu Wall Street, bardzo szybko, bo ju w 1910 roku, zosta wybrany na gubernatora stanu New Jersey. Wystpujc publicznie Wilson wci w ostrych i sprawiedliwych sowach poddawa finansowe monopole miadcej krytyce, natomiast prywatnie bardzo dobrze rozumia, e jego pozycja i polityczna przyszo cakowicie uzalenione s od siy bankierw. Do atakw Wilsona bankierzy podchodzili z dziwn tolerancj i wstrzemiliwoci, obie strony zwizane byy bowiem bardzo delikatnym, niewypowiedzianym, taktycznym porozumieniem. Gdy nazwisko Wilsona stawao si coraz bardziej znane, bankierzy poprowadzili intensywn akcj zbierania funduszy na jego przysz kampani prezydenck. Dodge na nowojorskim Broadwayu otworzy biuro zbierajce fundusze; uruchomi rwnie rachunek bankowy, na ktry jako pierwszy wpaci datek - czek na sum tysica dolarw. Bardzo szybko, korzystajc z moliwoci bezporednich przesyek pocztowych, Dodge zdoa zebra w krgach bankierskich spor sum na przysze wydatki wyborcze. Dwie trzecie tych pienidzy pochodzio bezporednio od bankierw z Wall Street65. Zaraz po uzyskaniu zwycistwa w wyborach prezydenckich
69

65 Ibid., s. 83. Ron Chernow, The House of Morgan, New York 1990, s. 128.

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

Wilson, z trudem powstrzymujc emocje, w licie do Dodga pisa: Nie jestem w stanie wyrazi mojej radoci sowami. Od tego momentu Wilson wpad ju cakowicie w objcia elity finansowej. Jako kandydat Partii Demokratycznej, na swoich barkach nis olbrzymie brzemi partyjnych nadziei. Partia, ktra przez wiele lat nie moga osign prezydenckiego tronu, bya nadzwyczaj spragniona wadzy.

Najwikszym wyzwaniem dla ambicji Wilsona by sprawujcy urzd prezydent William Taft (1908-1914), ktry znacznie nad nim growa polityczn si. Wilson wci by stosunkowo mao znany w krajowej polityce. Wwczas jednak doszo do nastpujcego zdarzenia. Pewny siebie i gotujcy si do kolejnej kadencji Taft publicznie owiadczy, e nie poprze opracowanego przez Aldricha projektu ustawy. Owiadczenie to zapocztkowao seri przedziwnych wypadkw.

poprzednik Tafta, Theodore Roosevelt, niespodziewanie wystpi w roli politycznego zabjcy, ogaszajc zamiar kandydowania w nadchodzcych wyborach, co dla Tafta byo niezwykle przykr wiadomoci, biorc pod uwag, e by on nastpc wasnorcznie namaszczonym przez Roosevelta oraz jego partyjnym, republikaskim koleg. W tych latach Roosevelt cieszy si wielk reputacj niezomnego przeciwnika monopoli, ktr zyska w momencie, gdy doprowadzi do likwidacji Northern Securities. Jego nage wkroczenie do kampanii z pewnoci miao pozbawi Tafta sporej liczby gosw. W rzeczywistoci, kady z trzech walczcych kandydatw by wspierany przez bankierw, ci za po prostu postanowili ostatecznie postawi na tego, ktry okae si najbardziej podatny na manipulacj i kontrol - a wic na Wilsona. Tak jak zaplanowano na Wall Street, Roosevelt zaatakowa Tafta, co doprowadzio do gadkiego zwycistwa wyborczego Wilsona. Podobny plan, mimo uycia nieco innych metod, doprowadzi do analogicznego rezultatu wyborw w 1992 roku, kiedy to dua liczba gosw zostaa odebrana Bushowi przez Rossa Perota, co doprowadzio do niespodziewanej klski Busha i

Ul REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

zwycistwa Billa Clintona.

Plan B
Plan opracowany przez czoowe osobistoci ze wiata finansw na wyspie Jekyll by cile tajny. Bankierzy dziaali nadzwyczaj ostronie, tak jak nakazyway im zasady ich profesji, przygotowujc dwie wersje planu. Pierwsz z nich osobicie promowa senator Aldrich, odpowiedzialny za symulowany atak, tzw. polityczn dywersj, ktra miaa zaabsorbowa ca si partii przeciwnej. Partia Republikaska wspieraa plan Aldricha. Druga wersja, nazwana Planem B, prezentowaa rzeczywisty kierunek ataku. To wanie ta wersja przesza do historii pod nazw Federal Reserve Act, a gwn promujc j si bya Partia Demokratyczna. W istocie, oba plany nie rniy si midzy sob w podstawowych zaoeniach, lecz jedynie w sowach uytych do sformuowania przepisw. Wybory prezydenckie koncentroway si wok tego zasadniczego celu. Bliskie stosunki midzy Aldrichem a Wall Street byy powszechnie znane i w czasie, gdy w kraju dominowa nastrj ostrego sprzeciwu wobec poczyna finansistw z Wall Street, wszystkie wysuwane przeze plany reformy finansowej byy z gry skazane na porak. Przy tym pozostajca przez wiele lat poza centrum polityki Partia Demokratyczna przez cay czas odgrywaa rol zacitego krytyka finansowych monopoli. Dodajc do tego posiadajcego nowy i czysty wizerunek Wilsona, wszystko sugerowao, e Federal Reserve Act, wsparty wanie przez Parti Demokratyczn, ma wiksze szanse na akceptacj. Misternie zaprojektowany kryzys 1907 roku wpyn na obie partie, ktre osigny porozumienie w zwizku z koniecznoci przeprowadzenia reformy systemu finansowego, wychodzc naprzeciw oczekiwaniom obywateli. W tej sytuacji porzucenie Partii Republikaskiej i przeniesienie poparcia na Demokratw byo dla bankierw logiczn konsekwencj. By wywoa jeszcze wiksz dezorientacj opinii publicznej, bankierzy doprowadzili do ostrej walki obu partii o ustawy, ktre w ogle nie rniy si pod wzgldem faktycznej treci i konsekwencji, a jedynie pewnych terminw i sformuowa. Senator Aldric i poprowadzi atak i uywajc dobitnego jzyka, oskary projekt ustawy przygotowany przez
69

Ron Chernow, The House of Morgan, New York 1990, s. 128.

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

Demokratw o wrogo wobec bankw i negatywne skutki pynce dla rzdu. Owiadczy, i caa polityka prawnego rodka patniczego rezygnujcego z parytetu zota jest olbrzymim wyzwaniem dla wiata bankowoci. Magazyn Nation w numerze z 23 padziernika 1913 roku pisa: Pan Aldrich przeciwstawia si prawnej walucie rzdowej pozbawionej wsparcia standardu zota, ale w rzeczywistoci, w przygotowanej przez niego samego ustawie Emergency Currency Act, znajdujemy dokadnie te same zaoenia. Co wicej, powinien on zdawa sobie spraw, e rzd nie ma adnego zwizku z emisj pienidza, gdy to rada Rezerwy Federalnej zachowuje nad ni pen kontrol. Partia Demokratyczna zdecydowanie odpowiadaa na krytyk swojego projektu pync ze strony Aldricha, zapewniajc, e ten stara si chroni zyski i monopolistyczn pozycj bankierw z Wall Street, a przygotowany przez Demokratw projekt ustawy o Rezerwie Federalnej ma na celu wanie zniszczenie owego monopolu, poprzez utworzenie podziau regionalnego, zasad nominacji czonkw do rady nadzorczej Rezerwy przez prezydenta, ich weryfikacj przez Kongres oraz konieczno dostarczania przez krgi bankowe specjalistycznych opinii. Dowodzono, e w proponowanym systemie wszystkie elementy wzajemnie si ograniczaj, dziki czemu powstaje niemal doskonaa struktura banku centralnego, w ktrej panuje cisy podzia kompetencji. Kompletnie pozbawiony wiedzy na temat finansw Wilson wicie wierzy w to, e w akt ma na celu zniszczenie monopoli finansowych bankierw z Wall Street.

Aldrich, Venderlip i Wall Street, nie szczdzc energii, zwalczali i potpiali w projekt, co przynioso dokadnie odwrotne - i oczekiwane - rezultaty. Federal Reserve Act Demokratw zdoby sobie przychylno obywateli. Bankierzy, dziaajc wedle zasady pozorowa dziaania w jednym kierunku, a faktycznie porusza si w innym, bez trudu odnieli zwycistwo. Postronny widz mgby w tym momencie jedynie uderzy w st z okrzykiem: panowie, brawo!

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

Przyjcie ustawy o FED: sen bankierw staje si rzeczywistoci

Plan B oficjalnie wszed w faz realizacji, gdy Wilson zosta wybrany na prezydenta. W czwartym miesicu jego prezydentury, 26 czerwca 1913 roku, kongresman z Wirginii, Carter Glass, na posiedzeniu Kongresu oficjalnie zainicjowa plan B, czyli przedoy do dalszego procedowania tzw. The Glass Bill (Ustawa Glassa). Wr tekcie ustawy starannie unikano kontrowersyjnych wzmianek o banku centralnym, uywajc terminu Rezerwa Federalna. Nastpnie, 18 wrzenia, gdy wikszo kon- gresmanw nie zdawaa sobie sprawy z rzeczywistej sytuacji, projekt ustawy Glassa zosta przyjty przez Kongres wikszoci 287 gosw wobec 85 gosw sprzeciwu. Zaraz potem ustawa zostaa przekazana do dalszych prac i ratyfikacji w Senacie, gdzie jej nazw zmieniono na The Glass and Owen BilL Senator Robert Owen by rwnie bankierem. Powysza ustawa zostaa przegosowana w Senacie 19 grudnia. W tym czasie w caym projekcie byo a 40 dyskutowanych wtpliwych punktw wci czekajcych na rozwizanie. Zgodnie z tradycj szanowan przez obie izby, w poprzedzajcym wita Boego Narodzenia tygodniu starano si nie gosowa nad wanymi ustawami. Obie izby uwaay, e dopiero po nowym roku dojdzie do debaty i gosowania nad kontrowersyjn ustaw. W takim przekonaniu wielu wanych przeciwnikw ustawy kolejno opuszczao Waszyngton, udajc si do domu na wita. W tym czasie na Kapitolu stworzono tymczasowe biuro. Znajdujcy si w sercu pola bitwy Paul Warburg dostrzeg nadarzajc si wyjtkow okazj i da sygna do wojny byskawicznej. W jego biurze pojawiy si grupy kongresmanw, prowadzc dyskusje nad planem nastpnych posuni. W sobotni wieczr 20 grudnia obie izby parlamentu otworzyy wsplne posiedzenie, na ktrym poddano dyskusji najwaniejsze rozbienoci w ustawie. W Kongresie panowao przekonanie, e za wszelk cen naley przegosowa Federal Reserve Act jeszcze przed witami Boego Narodzenia. Nawet Biay Dom 17 grudnia wyda owiadczenie, oznajmiajc rozpoczcie prac nad przygotowaniem listy najodpowiedniejszych kandydatw do pierwszej rady nadzorczej FED. Jednake a do nocy 20 grudnia najwaniejsze rozbienoci wci pozostaway nierozwizane. Wydawao si

WOJNA O PIENI?DZ
mao prawdopodobne, i uda si uchwali Federal Reserve Act 22 grudnia w poniedziaek, podczas ostatniego przedwitecznego posiedzenia Kongresu.

Jednak pod naciskiem bankierw poczone posiedzenie Kongresu i Senatu zadecydowao o kontynuowaniu obrad w niedziel 21 grudnia. W przypadku braku porozumienia co do spornych punktw, posiedzenie miao trwa a do skutku. W nocy 20 grudnia senatorowie i kongresmani wci nie osignli jednomylnoci w najwaniejszych punktach. Do gwnych kwestii spornych naleaa liczba bankw lokalnych skadajcych si na Rezerw Federaln, zapewnienie rezerw finansowych, proporcja rezerw w zocie, krajowe i midzynarodowe problemy z wymian walutow, projekt zmiany rezerw, moliwo wykorzystania waluty emitowanej przez Rezerw Federaln jako rezerwy finansowej dla bankw

handlowych, proporcje obligacji rzdowych bdcych zastawem pod emitowan przez Rezerw Federaln walut, i wreszcie inflacja72. W poniedziakowy ranek 22 grudnia, nastpnego dnia po penej napicia niedzieli, New York Times na pierwszej strone informowa: Projekt ustawy walutowej najprawdopodobniej dzi stanie si prawem. w przesycony optymizmem artyku chwali efektywno prac Kongresu: W nieznanym w dziejach szybkim tempie dokonano poprawek ustawy na wsplnym posiedzeniu obu izb. Dzi wczesnym rankiem wszystkie prace zostay zakoczone. Chodzio o czas pomidzy 1:30 a 4:00 w poniedziaek rano. W ten oto sposb, w popiechu, pod naciskiem, uchwalono ustaw o niebywaej wadze, ktra od tego momentu miaa bezporednio oddziaywa na ycie codzienne kadego Amerykanina. Wikszo kongresmanw i senatorw nie miaa do czasu, aby dokadnie przeczyta tre ustawy, nie mwic ju o wnoszeniu do niej poprawek. -22 grudnia o 4:30 nad ranem zostaje wydrukowany kocowy dokument. -7:00 - ostatnie czytanie. -14:00 - wydrukowane egzemplarze ustawy zostaj wyoone 72 Mullins, Secrets of Federal Reserve, rozdz. 3. na stole w sekretariacie Kongresu, wraz z informacj o spotkaniu wyznaczonym na godzin 16:00.

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

-16:00 - pocztek spotkania. -18:00 - zostaj przekazane ostatnie raporty ze wsplnego posiedzenia obu izb. W tym czasie wikszo z kongresmanw i senatorw udaje si na kolacj. Niewielu z nich pozostaje na miejscu. -19:30 - Glass rozpoczyna dwudziestominutowe wystpienie. Zaraz po nim zaczyna si ostatnia debata. -23:00 - rozpoczyna si gosowanie, ostatecznie ustawa przechodzi, przy 298 gosach za i 60 gosach przeciw. -23 grudnia, na dwa dni przez Boym Narodzeniem, Senat gosuje Federal Reserve Act, ktry przechodzi wikszoci 43 gosw do 25 (27 siedmiu senatorw jest nieobecnych). Prezydent Wilson, chcc odwdziczy si Wall Street za wsparcie i dobr wol, w niespena godzin po ratyfikacji ustawy przez Senat oficjalnie j podpisuje. Na Wall Street i w londyskim City wybucha wielka rado. Oto fragment wystpienia kongresmana Charlesa A. Lindbergha wygoszonego tego dnia na posiedzeniu Kongresu. Ta ustawa [Federal Reserve Act] otrzymaa najwikszy kredyt zaufania w historii naszego globu. Zaraz po jej podpisaniu przez prezydenta, elita finansowa, owa wadza, ktrej nie sposb dostrzec, zostaa oficjalnie uznana za zgodn z prawem. W krtkim czasie ludzie z pewnoci nie poznaj prawdy, ale za dziewi lat bd mogli dostrzec wszystko bardzo wyranie. Gdy nadejdzie ten moment, nard bdzie musia ogosi nastpn Deklaracj Niepodlegoci, gdy tylko w ten sposb bdzie mg uwolni si spod wadzy finansowej elity. Elita ta w kadej chwili jest zdolna kontrolowa Kongres. Jednake, jeli my, kongresmani i senatorowie nie bdziemy oszukiwa i kama w parlamencie, Wall Street nie bdzie w stanie nas

oszuka. Jeli Kongres Narodowy bdzie nasz, nard bdzie y w spokoju. Najwiksz zbrodni Kongresu jest jego ustawa o systemie walutowym [Federal Reserve Act]. Ten przygotowany przez bankierw akt prawny jest najwiksz zbrodni legisla< jn naszego pokolenia. Obie partie, eb w eb, w tajemnicy, znw odebray irodowi szans uzyskania korzyci od wasnego rzdu66. Bankierzy oceniali ustaw bardzo wysoko, co stao si
66 Charles Lindbergh, przemwienie w Kongresie, 23 grudnia 1913.

WOJNA O PIENI?DZ
swoist mod. Prezes American National Bank, Oliver Sands, twierdzi optymistycznie: Przyjcie w gosowaniu tej ustawy bardzo pozytywnie wpynie na cay kraj, wspiera ona bowiem dziaalno handlow. Sadz, e to po prostu pocztek ery wielkiej prosperity. Inicjator caego tego za, jakim jest Rezerwa Federalna, senator Aldrich, podczas wywiadu dla magazynu Independent w 1914 roku ujawni: Zanim ustawa wesza w ycie, bankierzy z Nowego Jorku byli zdolni kontrolowa kapita znajdujcy si jedynie na terenie tego miasta. Obecnie rzdz rezerwa- . mi finansowymi w caym kraju. Po ponad stuletnich zmaganiach z amerykaskim rzdem, midzynarodowi bankierzy ostatecznie osignli swj cel, zdobywajc pen kontrol nad prawem do emisji waluty pastwowej w USA. Standardy wyznaczane przez Bank Anglii zostay z powodzeniem skopiowane w Stanach Zjednoczonych.

Komu suy Rezerwa Federalna?

Od wielu lat tematem skrztnie ukrywanym i pomijanym jest to, kto faktycznie skorzysta na stworzeniu Rezerwy Federalnej. Sami czonkowie FED zawsze wypowiadaj si nadzwyczaj niejednoznacznie. Tak jak w przypadku Banku Anglii, FED twardo strzee tajemnicy o swoich udziaowcach. Kongres- man Wright Patman przez 40 lat piastowa funkcj przewodniczcego komisji bankowej i walutowej w Kongresie. Prawie poow tego czasu powici na walk o likwidacj Rezerwy, przez wszystkie te lata usiujc odpowiedzie na pytanie: czyim interesom suy FED? Tajemnica ostatecznie ujrzaa wiato dzienne. Po blisko pwiecznym ledztwie i poszukiwaniach, Eustace Mullins, autor pracy Secrets ofFedaral Reserve, zdoby oryginalne licencje gospodarcze 12 bankw, ktre uformoway Rezerw. Na kadej z nich jest bardzo czytelnie wykazana struktura wasnociowa banku. Rzeczywistym kontrolerem caego systemu jest Nowojorski Bank Rezerwy Federalnej. Bank w 19 maja 1914 roku w dokumencie przygotowanym dla audytora walutowego poinformowa, e oglna liczba udziaw w firmie 72 Mullins, Secrets of Federal Reserve, rozdz. 3. wynosi 203 053 akcje, z czego:

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

-New York National City Bank, kontrolowany przez Rockefellera oraz spk Kuhn and Loeb posiada najwicej udziaw - w jego portfelu znajduje si 30 tysicy akcji. -First National Bank J.P. Morgana ma 15 tysicy akcji. (kiedy obie te firmy w 1955 roku dokonay fuzji, tworzc City Bank, ten posiada jedn czwart akcji Rezerwy Federalnej i faktycznie decydowa o osobie kandydata na fotel jej prezesa. Prezydent Stanw Zjednoczonych mianowa jedynie skrzanogumow piecz, a same przesuchania przed komisj Kongresu przypominaj wyreyserowane przedstawienia). -New York National Merchant Bank Paula Warburga ma 21 tysicy akcji. -Hanover Bank, w ktrego radzie nadzorczej zasiadaj Rothschildowie, ma 10 tysicy akcji. -Chase National Bank i Chemical Bank maj oba po sze tysicy akcji. Owe sze bankw kontroluje 40 procent udziaw Rezerwy Federalnej, a a do 1983 roku posiaday one cznie 53 procent udziaw. Po korekcie, struktura udziaw wyglda nastpujco: City Bank - 15 procent, Chase Mannhatan - 14 procent, JP Morgan Trust Bank Limited - dziewi procent Hanover Bank - siedem procent, Chemical Bank - osiem procent74. Kapita zaoycielski nowojorskiego banku Rezerwy Federalnej wynosi 143 miliony dolarw. Odpowied na pytanie, czy powysze banki wpaciy t sum, wci pozostaje tajemnic. Niektrzy historycy twierdz, e zainteresowane banki wpaciy 50 procent wymaganej sumy gotwk, inni za, e gotwk nie wpaciy ani centa, a jedynie wystawiy czek, za w banku Rezerwy Federalnej nastpia jedynie zmiana kilku liczb na ich wasnych kontach. Rzeczywiste operacje Rezerwy Federalnej polegaj na wykorzystaniu papieru jako zastawu w celu emisji papieru. Nic dziwnego, e niektrzy historycy wrcz kpi, twierdzc, e system banku Rezerwy Federalnej nie jest ani federalny, ani nie jest rezerw, ani nawet bankiem, 15czerwca 1978 roku w komisji spraw rzdowych Kongresu USA opublikowano raport dotyczcy problemu powizanych ze sob zyskw gwnych amerykaskich firm. w raport wykazywa, e powysze firmy posiaday 470 miejsc w radach nadzorczych 130 najwaniejszych amerykaskich spek. rednio 3,6 miejsca w kadej z rad nadzorczych tych firm byo zajmowane przez bankierw. Citibank kontrolowa 97 miejsc w radach nadzorczych, JP Morgan 99; Chemical Bank 96, Chase Manhatan 89, podobnie jak Hanover Bank.

WOJNA O PIENI?DZ
3 wrzenia 1914 roku, w czasie gdy Rezerwa Federalna dokonywaa sprzeday udziaw, New York Times ujawni struktur najwaniejszych udziaowcw: -New York National City Bank wyemitowa 250 tysicy akcji; James Stillman posiada 47 498 akcji, firma J.P. Morgana - 14 500, William Rockefeller - 10 tysicy; John Rockefeller - 1750. -New York National Merchant Bank wyemitowa 250 tysicy akcji, George Baker 10tysicy, firma J.P. Morgana - 7800, Mary Harriman - 5600, Paul Warburg - 3000, Jacob Schiff - 1000, J.P. Morgan junior 1000.

_ Chase National Bank, George Baker posiada 13 408 akcji.

_ Hanover Bank, James Stillman - 4000 akcji, William Rockefeler - 1540. Od chwili zaoenia Rezerwy Federalnej w 1914 roku. niezaprzeczalne fakty pokazuj, e bankierzy kontroluj zarwno ycie finansowe Ameryki, jak i sfer handlu oraz polityki. Tak byo w przeszoci - tak jest i dzi. Wszyscy bankierzy z Wall Street wci utrzymuj bardzo cise zwizki z Rothschildami z londyskiego City. Prezes Bankers Trust, Benjamin Strong, zosta wybrany pierwszym prezesem Rezerwy Federalnej. Pod kontrol Stronga Rezerwa Federalna wraz z Bankiem Anglii oraz Bankiem Francji stworzyy wspzaleny system. Benjamin Strong sprawowa funkcj prezesa FED a do 1928 roku, kiedy niespodziewanie zmar. W tym czasie Kongres prowadzi dochodzenie w sprawie tajnych konferencji z udziaem czonkw zarzdu FED i potentatw z europejskich bankw centralnych. Dodajmy, e owe konferencje przyniosy wiatu Wielki Kryzys w 1929 roku67.

72

Mullins, Secrets of Federal Reserve, rozdz. 3.

67 Ferdinand Lundberg, Americas 60 Families, New York 1939.

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

Pierwsza rada nadzorcza Rezerwy Federalnej

W niedugi czas po zakoczeniu prezydentury, Wilson sam przyzna, e pozwolono mu na nominacj tylko jednego czonka rady nadzorczej Rezerwy Federalnej. Wszyscy pozostali zostali wybrani przez bankierw z Nowego Jorku. W czerwcu 1914 roku, w czasie gdy Paul Warburg zosta mianowany na czonka zarzdu FED, Kongres zada od niego stawienia si na przesuchanie. Gwnym celem bya prba zrozumienia roli Warburga w procesie tworzenia Federal Reserve Act. W licie do Kongresu Warburg owiadczy, e jeli zostanie zmuszony do stawienia si przed komisj i udzielania jakichkolwiek odpowiedzi, wpynie to negatywnie na jego uyteczno w radzie nadzorczej FED, dlatego gotw jest wczeniej odmwi przyjcia nominacji do rady. New York Times byskawicznie stan w obronie Warburga, skarc si na jawn niesprawiedliwo. W raporcie zamieszczonym w wydaniu z 10 lipca 1914 roku gazeta ostro potpia fakt, e kongresmani, bez solidnych podstaw, dali od Warburga wyjanie.

Naturalnie, nie ma wtpliwoci co do tego, e Paul Warburg by rdzeniem systemu Rezerwy Federalnej i poza nim prno szuka drugiej osoby na tyle kompetentnej, by zna cay proces dziaania FED. Napotkawszy na jego nieugit postaw, Kongres mg jedynie opuci gow i pj na ustpstwa. Zasugerowano uprzednie dostarczenie Warburgowi dokadnej listy wszystkich pyta, dodajc, e jeli Warburg sdzi, e odpowiedzi na niektre z nich mog wpyn na jego uyteczno,, ma prawo do odmowy ich udzielenia. Przycinity w ten sposb Warburg ostatecznie zgodzi si zeznawa, ale postawi warunek, e przesuchanie ma mie charakter nieoficjalny.

Czonek komisji: Wiem, e jest pan czowiekiem Partii Republikaskiej, jednak w czasie, gdy Roosevelt ogosi przystpienie do wyborw, przez wspczucie sta si pan sympatykiem Wilsona [z Partii Demokratycznej] i popiera go?

WOJNA O PIENI?DZ
Warburg: Tak Czonek komisji: Ale paski brat, Feliks Warburg, wspie:; i Tafta [Partia Republikaska] ? Warburg: Tak76. Najbardziej interesujcy jest fakt, e trzech gwnych partnerw ze spki Kuhn and Loeb w istocie wspierao trzech rnych kandydatw na urzd prezydenta. Trzeci z nich, Otto Kahn, wspiera Roosevelta. Paul Warburg wyjania, e kady z nich powstrzymywa si od ingerencji w pogldy polityczne swoich partnerw, poniewa nie istnieje zwizek pomidzy polityk a finansami. Warburg gadko przeszed przez przesuchanie w Kongresie, stajc si czonkiem pierwszej rady nadzorczej FED, a pniej zastpc prezesa. Poza Warburgiem do rady nadzorczej nominowano te cztery inne osoby. Byy nimi: -Adolf Miller, ekonomista z otrzymujcego finansowe wsparcie od Rockefellera Uniwersytetu w Chicago oraz wspieranego przez JP Morgana Uniwersytetu Harvarda. -Charles Hamlin, penicy wczeniej funkcj sekretarza skarbu. -Frederick Delano, krewny Roosevelta, Bankier zaangaowany w rozwj Unii kolejowych. -W.P.G. Harding, prezes First National Bank z Atlanty. Jeli za chodzi o osobicie nominowanego przez prezydenta Wilsona do rady nadzorczej FED Thomas Jingsa, dziennikarze odkryli, e przeciwko niemu postawia zarzuty prokuratura, a take toczy si w jego sprawie ledztwo. Po ujawnieniu tych faktw, Jings sam zrezygnowa z nominacji do rady nadzorczej. Dwoma kolejnymi czonkami rady byli sekretarz skarbu oraz audytor walutowy.

Tajemnicza Federalna Rada Doradcza

Federal Advisory Council (Federalna Rada Doradcza) to precyzyjnie zaprojektowany przez Paula Warburga mechanizm zdalnego sterowania rad nadzorcz FED. W cigu 90 lat dziaalnoci FED, owa rada konsekwentnie wprowadzaa w ycie zaoenia Warburga i mao kto zwraca uwag na ni i jej dziaania, midzy innymi dlatego, e sama rada nie wydaa wielu dokumentw, ktre mona by studiowa.

72

Mullins, Secrets of Federal Reserve, rozdz. 3.

W 1913 roku kongresman Glass gorco promowa ide Federal

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

Advisory Council, mwic: Nie dzieje si tu nic zego. Kadego roku [zarzd FED] bdzie odbywa cztery spotkania robocze z rad doradcz bankierw, a kady z czonkw reprezentowa ma okrg rezerwy, z ktrego pochodzi. Czy istnieje inny mecha-

nizin lepiej zapewniajcy ochron interesu publicznego? Glass, ktry sam by bankierem, bez udzielenia jakichkolwiek wyjanie, nie przedstawiajc adnych dowodw, twierdzi po prostu, e to bankierzy na przestrzeni caych dziejw Ameryki bronili interesu publicznego. Federalna R;-la Doradcza skada si z przedstawicieli wybranych przez 12regionalnych oddziaw Rezerwy Federalnej. Kadego roku w Waszyngtonie odbywaj si jej cztery posiedzenia wsplnie z rad nadzorcz FED. Zasiadajcy w niej bankierzy maj moliwo proponowania okrelonych rozwiza w polityce walutowej. Kady z nich reprezentuje interesy ekonomiczne swojego okrgu, dysponujc tak sam si gosu, jak pozostali. Teoretycznie rozwizanie takie trudno krytykowa, jednak w brutalnej rzeczywistoci sektora bankowego obowizuj zgoa inne praktyczne zasady. Trudno sobie wyobrazi niezbyt zamonego bankiera z Cincinnatti, ktry, siedzc przy stole konferencyjnym z tak znaczcymi midzynarodowymi magnatami, jak Paul Warburg czy J.P. Morgan, skadaby w ich obecnoci propozycje dotyczce polityki monetarnej. Kady z owych magnatw w dowolnej chwili mgby wycign z kieszeni czek i nakreli na nim kilka cyfr, co zupenie wystarczyoby, aby doprowadzi owego bankiera i jego rodzin do natychmiastowej ruiny. W istocie, w kadym z owych 12 okrgw Rezerwy Federalnej wci funkcjonuj redni i mali bankierzy, ktrzy s w peni zaleni od jamuny ofiarowywanej przez pi wielkich bankw z Wall Street. Piciu potentatw finansowych celowo rozbija wielk wymian pienin z europejskimi bankami na drobniejsze porcje, nad ktrymi nadzr powierza maym satelickim bankom rozlokowanym w rnych rejonach USA. Szefowie satelickich bankw, chcc zdoby tego rodzaju zyskowne kontrakty, naturalnie j eszcze niej pochylaj gowy i nadstawiaj uszu. Ponadto wielcy potentaci wykorzystuj swoje udziay w maych i rednich bankach. Tak wic, gdy przedstawiciele lokalnych interesw, mali i redni bankierzy wraz z wielkimi figurami wiata finansw siedz na sali spotka, dyskutujc o

WOJNA O PIENI?DZ
amerykaskiej polityce walutowej, nietrudno przewidzie rezultaty tej dyskusji. Mimo i opinie dla rady nadzorczej FED udzielane przez Federaln Rad Doradcz nie maj charakteru wicego, to wielcy z Wall Street kadego roku, nie baczc na trudy i koszty, przybywaj do Waszyngtonu na zaplanowane spotkania. Mona podejrzewa, e nie czyni tak wycznie dlatego, e chc napi si kawy i porozmawia z czonkami zarzdu FED. Trzeba wiedzie, e taki choby Morgan jest czonkiem rad nadzorczych w 63 spkach - jest wic czowiekiem niesychanie zajtym. Tak wic niewtpliwie intrygujce jest, dlaczego potentaci z Wall Street znajduj czas na tego rodzaju spotkania, skoro, teoretycznie, ich opinie w ogle nie musz by brane pod uwag?

72

Mullins, Secrets of Federal Reserve, rozdz. 3.

'

WOJNA O PIENI?DZ

Gdzie ley prawda ?

wikszo Amerykanw nie rozumie metod dziaania midzyna < dowych kredytodawcw. Zapisy ksigowe Rezerwy Federalnej nie byy nigdy przedmiotem audytu. Rezerwa dziaa cakowicie poza kontrol Kongresu, cakowicie panujc nad kredytami w Stanach Zjednoczonych.
Zdecydowana

kongresman Barry Goldwater

Aby podnie ceny, wystarczy, e Rezerwa Federalna obniy stopy procentowe i zacznie stymulowa rozwj kredytu, doprowadzajc do prosperity na giedzie. Kiedy przemys ju przywyknie do nowej stopy procentowej, Rezerwa Federalna arbitralnie dokonuje podniesienia stp i koczy czas prosperi ty Rezerwa moe, poprzez niewielk korekt stp procentowych, delikatnie wychyla w lewo bd w prawo wahado cen rynkowych, moe te, za pomoc gwatownych korekt stp doprowadzi do dramatycznych fluktuacji cen na rynku. Niezalenie od tego, ktra z tych sytuacji zachodzi, Rezerwa wykorzystuje wewntrzne informacje o sytuacji finansowej. Jako pierwsza poznaje stan faktyczny, by zaraz potem wykonywa odpowiednie ruchy. Mamy tu do czynienia z uywanym przez wsk grup uprzywilejowanych ludzi dziwnym i niebezpiecznym prawem pozwalajcym przewidywa przyszo, ktrego nigdy nikomu nie zagwarantowa aden rzd. w system znajduje si w prywatnych rkach, a jego gwnym celem jest wykorzystanie pienidzy innych ludzi w celu zdobycia moliwie najwikszych zyskw. Majc dostp do informacji o nadchodzcych wydarzeniach, ludzie kierujcy tym systemem wiedz, kiedy, za pomoc sterowanej paniki, stworzy moliwie najkorzystniejsz sytuacj. Wiedz take, kiedy panik naley zatrzyma. Posiadaj kontrol nad finansami, inflacj i deflacj, ktrej z powodzeniem uywaj do realizacji swoich celw.

kongresman Charles Lindbergh

Kady znajdujcy si w obiegu dolar, czyli Federal Reserve Note, oznacza dug jednego dolara wobec Rezerwy Federalnej.

Raport Walutowy, Komisja Kongresu ds. Bankw i Walut

Regionalne banki wchodzce w skad Rezerwy Federalnej nie s strukturami rzdowymi - s niezalene, a wic s wykorzystywane przez osoby prywatne, kontrolujc rwnie lokalne firmy.

sprawa Lewis przeciwko rzdowi USA, dziewite posiedzenie sdu, 1982 rok

'

WOJNA O PIENI?DZ

Rezerwa Federalna jest jedn z najbardziej skorumpowanych instytucji na wiecie. Wszyscy zdolni do wysuchania mojego przemwienia [wystpienie w Kongresie] wiedz, e nasz kraj znajduje si pod fak tyczn wadz midzynarodowych finansistw, 1 Jiektrzy bdnie uwaaj Rezerw Federaln za jedn ze struktur amerykaskiego rzdu. Ot [banki wchodzce w skad FEB] nie s strukturami rzdowymi. To prywatni monopolici kredytowi, a Rezerwa Federalna w interesie swoim oraz zagranicznych oszustw wyzyskuje amerykaski nard.

kongresman Lewis T. MacFadden

Kiedy wypisujesz nam czek, na naszym rachunku musi by wystarczajca ilo pienidzy potrzebna do wypacenia caej sumy, na ktr on opiewa. Jednake kiedy Rezerwa Federalna wypisuje czek, na koncie w banku nie ma ani centa pokrycia dla owego czeku. Kiedy Rezerwa Federalna wypisuje czek, to tym samym tworzy pienidze.

bank Rezerwy Federalnej w Bostonie

W latach 1913-1949 rodki trwae Rezerwy Federalnej gwatownie zwikszyy sw warto ze 143 milionw do 450 miliardw dolarw. Te pienidze bezporednio wpyny do kieszeni udziaowcw Rezerwy Federalnej.

Eustace Mullins Wielu prezydentw ostrzegao przed cyklicznie powracajcym niebezpieczestwem ze strony elity finansowej; rwnie wiele dokumentw Kongresu i stenogramw ze spraw sdowych precyzyjnie ukazuje i tumaczy prywatny charakter Rezerwy Federalnej. Jednake ilu Amerykanw, Chiczykw lub obywateli innych krajw zdaje sobie z tego spraw? Oto najbardziej przeraajcy punkt caego problemu! Wierzymy, e wolne i obiektywne, potne, media wiata zachodniego pokazuj nam prawd. Okazuje si, e wikszo faktw skadajcych si na prawd jest celowo odfiltrowywana. A co na ten temat mwi powstajce w USA prace z zakresu ekonomii? Nic, gdy noszce nazwiska midzynarodowych bankierw' fundusze badawcze wybieraj dla przyszych pokole podrczniki ekonomiczne o zdrowej treci.

'

WOJNA O PIENI?DZ

Przed mierci prezydent Wilson przyzna, e zosta oszukany w sprawie Rezerwy Federalnej. Trapiony wyrzutami sumienia wyzna: wbrew woli, zniszczyem nasze pastwo.

25 padziernika 1914 roku Rezerwa Federalna oficjalnie rozpocza swoj dziaalno. Wanie wybucha I wojna wiatowa stwarzaa now, wyborn okazj. Przed udziaowcami Rezerwy rysowaa si perspektywa nadzwyczajnego powikszenia posiadanego majtku.

III. REZERWA FEDERALNA: PRYWATNY BANK CENTRALNY

ROZDZIA IV

Wielka wojna, Wielki Kryzys i wielkie zyski

Rzeczywistym zagroeniem dla naszej republiki jest w niewidzialny rzd, ktry przypomina gigantyczn omiornic, gsto oplatajc swoimi mackami i niezliczon iloci lepkich przyssawek nasze miasto, nasze stany i nasz kraj. Gow tej omiornicy jest Standard Oil Rockefellera oraz posiadajcy ogromne wpywy midzynarodowi magnaci finansowi. Ludzie ci w istocie steruj ame rykaskim rzdem tak, by ten zadowala ich prywatne pragnienia. Wadza nad rzdem dokonuje si poprzez kontrol nad poda pienidza - w ten sposb eksploatacja obywateli tego kraju i jego zasobw staje si jeszcze prostsza. To wanie dlatego owi wielcy arystokraci, od pierwszego dnia powstania tego pastwa, z caych si (flirtujc i bawic si naszymi przywdcami) zmierzaj do koncentracji posiadanej wadzy i majtku (wykorzystujc emisj pienidza przez Rezerw Federaln w celu odprowadzania majtku ze spoeczestwa). Owi midzynarodowi bankierzy, wraz ze Standard Oil Rockefellera, zdobyli kontrol nad wikszoci dziennikw i magazynw w tym kraju. Wykorzystuj pras, specjalne, opiniotwrcze rubryki w gazetach, by nakada kaganiec na urzdnikw rzdowych, a tych, ktrzy nie chc si pod porzdkowa, poprzez sterowan krytyk ze strony mediw i opinii publicznej, zmuszaj do opuszczenia stanowisk w administracji rzdowej. Ludzie ci w rzeczywistoci kontroluj obie partie [Parti Republikask i Parti Demokratyczn], formuuj ich zaoenia polityczne, steruj liderami, sprawuj funkcje kierownicze w dziesitkach prywatnych firm i wykorzy stujc wszystkie dostpne metody umieszczaj na najwaniejszych stanowi skach sucych ich skorumpowanym interesom kandydatw.

Klucz do rozdziau

John Haylan, mer Nowego Jorku, 1927 rok68

Wojna oznacza wydawanie pienidzy: im jest wiksza, tym

68 Byy mer Nowego Jorku John Hayan, przemwienie w Chicago, cytowane w
marcu 1927 roku przez New York Times.

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

wicej kosztuje. Oto prawda znana kademu. Pytanie brzmi: kto wydaje czyje pienidze? Z uwagi na brak prawa do emisji pienidza, rzdy w Europie i Ameryce zmuszone s do zacigania poyczek u bankierw. Wojna konsumuje dobra i materiay z szybkoci pomienia. Wojna prowadzi do sytuacji, w ktrej rzd, bez wzgldu na koszty, nie negocjujc warunkw, zwraca si do bankierw po finansow pomoc. Nie dziwi wic fakt, e bankierzy tak kochaj wojny - planuj je, podegaj do nich i finansowo je wspieraj. Oszaamiajce i owietlone biurowce bankw od zawsze wznoszone byy na gruzach, mierci i chaosie. Innym narzdziem umoliwiajcym bankierom robienie wielkich pienidzy jest sterowanie recesj gospodarcz. Najpierw dochodzi do rozlunienia polityki kredytowej, nastpnie ronie baka spekulacyjna i trwa wyczekiwanie na moment, gdy ludzie, podajc za mod na inwestycje, wprowadz na rynki wielk ilo swojego majtku. Potem nastpuje brutalne odcicie dopywu pienidza, co prowadzi do wielkiej recesji i nagego spadku cen rodkw trwaych. Gdy cena wysokiej wartoci rodkw trwaych spadnie do poziomu 10 procent bd nawet jednego procenta ich normalnej wartoci, bankierzy ponownie wycigaj rce i dokonuj masowych zakupw po skrajnie niskich cenach. W argonie bankierskim okrela si to mianem strzyenia owiec. W chwili, gdy powstaje prywatny bank centralny, akcja strzyenia owiec osiga niespotykany w dziejach rozmach. Ostatnie strzyenie owiec miao miejsce w Azji w 1997 roku i dotyczyo tzw. azjatyckich tygrysw. Uniknicie strzyenia przez Chiny - wielk i i tust owc - jest ostatecznie uzalenione od tego, czy Chiny rzeczywicie pilnie przestudioway intrygujce i zarazem okrutne historyczne przykady tego rodzaju zabiegw. Niebezpieczestwo groce Chinom wie si z wejciem na chiski rynek bankw cakowicie nalecych do zagranicznych udziaowcw. Chocia w przeszoci chiskie banki pastwowe, pchane impulsem zdobycia profitw, stymuloway inflacj, to jednak nigdy nie dziaay ze z wol, z premedytacj kreujc deflacj w celu ogoocenia ludzi z posiadanego majtku. W ostatnich dekadach dynamicznego rozwoju, w Chinach nie doszo do adnego wielkiego kryzysu gospodarczego, co wynika midzy innymi z tego, e brak byo ludzi, ktrzy posiadaliby obiektywn zdolno i subiektywn wol do jego stworzenia. W sytuacji, gdy midzynarodowi bankierzy weszli na chiski rynek, rzeczywisto ulega fundamentalnej zmianie.

Bez Rezerwy Federalnej nie byoby I wojny wiatowej

Henry Kissinger w sawnej ksice Dyplomacja, wspominajc o wybuchu I wojny wiatowej, napisa: Zdumiewajcym aspektem wybuchu I wojny wiatowej jest nie to, e globalna katastrofa zostaa spowodowana przez kryzys mniej grony od wielu innych, jakie przezwyciono, ale e mino tak wiele czasu, zanim do tego doszo69. 28 czerwca 1914 roku, arcyksi Ferdynand z dynastii Habsburgw przyby z wizyt do zaanektowanej w 1908 roku Boni, gdzie sta si mierteln ofiar ataku modego serbskiego zamachowca. W istocie by to jedynie czysty akt zemsty zaplanowany przez grup terrorystyczn. W tym czasie nikomu nie mogoby przyj do gowy, e wT incydent niespodziewanie stanie si zapalnikiem, ktry doprowadzi do wybuchu wielkiej wiatowej wojny, w ktrej Wemie udzia ponad 30 krajw, ptora miliarda ludzi, a liczba zabitych i rannych osignie 30 milionw. Od czasw wojny prusko-francuskiej, midzy Francj a Niemcami istnia nierozwizany spr i wrogo. Wielka Brytania zostaa zmuszona do odejcia od swojej polityki splendid isolation w stosunku do kontynentu europejskiego z uwagi na fakt istnienia silnych Niemiec i sabej Francji. Niemcy stay si najpotniejszym mocarstwem w Europie i ewentualny brak dziaa na rzecz powstrzymania dalszego wzrostu ich potgi mgby zmieni si dla Wielkiej Brytanii w mierteln chorob. Brytyjczycy wcignli wic lkajc si Niemiec Rosj oraz Francj do wsppracy, zawizujc sojusz trzech mocarstw. Niemcy natomiast weszy w sojusz z Austri i tak oto w Europie stany naprzeciw siebie dwa wrogie obozy. Te opozycyjne sojusze nieustannie zwikszay swoj militarn si, utrzymujc w gotowoci wielkie armie, przygotowane do natychmiastowych dziaa. W ten sposb rzdy wielu krajw gboko wpady w puapk zaciganych poyczek. Jeden z precyzyjnych europejskich raportw dotyczcych cakowitej sumy dugw i dochodw publicznych pokazuje, e wypaty z tytuu odsetek od zacignitych poyczek oraz poyczonych sum kadego roku osigaj a pi miliardw i
69
Henry Kissinger Diplomacy, New York 1995 (cyt. za wyd. poi. Dyplomacja, tum. S. Gbrn- ski, G. Woniak, I. Zych, Warszawa 2009, s. 213).
/S

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

343 miliony dolarw. Kady z europejskich krajw znalaz si ju w puapce, a rzdy musz wreszcie postawi pytanie: czy w obliczu przeraajcych konsekwencji wojny, w porwnaniu z niezwykle kosztownym i niestabilnym pokojem, nie jest ona jednak dobrym rozwizaniem? Jeli cae te militarne przygotowania w Europie nie znajd finau w wojnie, to z pewnoci wszystkie rzdy skocz cakowitym 70 bankructwem . W latach 1887-1914 w niesychanie drogi i niestabilny pokj doprowadzi do impasu. Uzbrojone po zby, a rwnoczenie zbliajce si do krawdzi bankructwa rzdy pastw europejskich wci spoglday na siebie wrogo. Istnieje powiedzenie: jeden strza z armaty to 20 tysicy sztuk zota. Europejski system bankowy zbudowany przez Rothschildw udziela stajcym naprzeciw siebie stronom poyczek, wszelkimi moliwymi rodkami podtrzymujc t militarn ; mfrontacj. W istocie wojn prowadzi si pienidzmi i ziarnem*, a w roku 1914 byo jasne, e gwne kraje europejskie nie s w stanie udwign ciaru wielkiej wojny. Mimo posiadana ogromnej liczby onierzy pod broni, powszechnego systemu mobilizacji i nowoczesnego uzbrojenia, ich gospodarki nie byy wystarczajco silne, by udwign ciar gigantycznych wydatkw wojennych. Rozwj wypadkw skoni w lutym 1914 roku tajn rad przy carze Rosji do sporzdzenia listu do monarchy. W Ucie tym wskazywano na nastpujcy problem: Nie ulega wtpliwoci, e wojna wymagaaby wydatkw, ktre s poza zasigiem ograniczonych moliwoci finansowych Rosji. Musielibymy zwrci si po kredyty do sojusznikw i krajw neutralnych, ale te kredyty nie zostayby udzielone bezinteresownie. I nawet nie chciabym teraz spekulowa, co by byo, gdyby wojna skoczya si dla nas katastrof. Finansowe i gospodarcze konsekwencje przegranej s nie do obliczenia i nie do przewidzenia i oznaczayby niewtpliwie cakowit ruin caej narodowej gospodarki. Nawet zwycistwo nie otwiera przed nami pomylnych finansowych horyzontw. Cakowicie zrujnowane Niemcy nie byyby w stanie zrekompensowa nam poniesionych kosztw. Traktat pokojowy podporzdkowany interesom Anglii nie stworzy moliwoci, by Niemcy odbudoway sw ekonomi na tyle, by mc zrekompensowa
70 Quarterly Journal of Economics, kwiecie 1887.

*Aprowizacja armii to odwieczny problem chiskich strategw dowodzcych armiami skadajcymi si z ogromnej liczby ludzi (przyp. tum.).

nasze wydatki wojenne, nawet w bardzo odlegym czasie71. W tej sytuacji konflikt militarny na wielk skal by trudny do wyobraenia. Uwaano, e gdyby wojna naprawd wybucha, rozegraaby si na ograniczonym terytorium, trwaaby krtko i nie miaaby wielkiego znaczenia. Najprawdopodobniej potrwaaby nie duej ni dziesiciomiesiczna wojna pruskofrancuska z 1870 roku. Wszelako w takim wymiarze wojna ta mogaby jedynie zaagodzi, a nie rozwiza napit sytuacj w Europie. Podsumowujc: wybuch wojny w sytuacji niestabilnoci i kosztownego pokoju by odwlekany w nieskoczono, a do momentu ustanowienia Rezerwy Federalnej. Lece na drugim brzegu Atlantyku Stany Zjednoczone, mimo i ju w tym okresie zajmoway pierwsze miejsce na wiecie pod wzgldem produkcji przemysowej, posiadajc olbrzymie moce wytwrcze i niezliczone zasoby naturalne, to wci, a do 1913 roku, byy pastwem zalenym od zagranicznych poyczek, rzadko udzielajcym kredytw zagranicy. Przyczyn tego stanu rzeczy by brak banku centralnego. Dla nowojorskich bankierw byo niezmiernie trudne transferowanie i koncentrowanie finansowych zasobw z caego kraju. Jednake naturalne instynkty bankierw powodoway, e byli oni ywotnie zainteresowani perspektywami wielkiego konfliktu zbrojnego w Europie: taka wojna niewtpliwie dostarczyaby im obfitych zyskw. Zaraz po przegosowaniu Federal Reserve Act, bankierzy szybko przystpili do dziaania. 3 sierpnia 1914 roku Bank Rothschildw z Parya wysa do Morgana telegram, sugerujc mu natychmiastowe zorganizowanie kredytu na sum miliarda dolarw, ktry to Francja mogaby wykorzysta na zakup w Ameryce potrzebnych dbr i materiaw. Dowiedziawszy si o sprawie, Wilson natychmiast wyrazi swj sprzeciw, a sekretarz stanu William Jennings Bryan potpi pomys kredytu, okrelajc go mianem najbardziej odraajcej i nielegalnej transakcji. Stosunki gospodarcze i polityczne pomidzy USA i Niemcami wolne byy od alw i urazw. W tym czasie w Ameryce yo prawie osiem milionw potomkw niemieckich emigrantw, co w przyblieniu stanowio 10 procent caej populacji. W pierwszych dniach powstawania Stanw Zjednoczonych niewiele brakowao, by jzyk niemiecki sta si oficjalnym jzykiem urzdowym. Amerykanie o niemieckich korzeniach mieli spor si polityczn. Dodajc do tego irlandzkich emigrantw, ktrzy nigdy nie darzyli Wielkiej Brytanii sympati, oraz fakt, e rzd USA kilka razy
71 Cyt. za Kissinger, Dyplomacja, s. 220-221.

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

toczy z Brytyjczykami wojny, nie byo nic dziwnego w tym, e w konflikcie pomidzy Niemcami z jednej strony a Francj i Wielk Brytani z drugiej zajmowa on stanowisko mao zainteresowanego obserwatora, pozostawiajcego wypadki swojemu biegowi. W porwnaniu z nerwowymi niczym mrwki na rozgrzanej patelni bankierami, rzd USA okazywa rozsdny spokj. Bankierzy popierali zamiar wypowiedzenia wojny Niemcom, podczas gdy rzd USA sta na twardym stanowisku sprzeciwu wobec wojny, bronic neutralnoci kraju. Wtedy bankierzy wymylili tymczasowe rozwizanie, polegajce na przyjciu specjalnych regu zwizanych z traktowaniem pastw Ententy przy okazji zakupu papierw wartociowych oraz w polityce kredytowej. Poddany naciskowi bankw Wilson nie mia innego wyjcia, jak tylko wyrazi na to zgod, zwaszcza e szykoway si kolejne wybory, a on liczy na reelekcj. 23 grudnia 1913 roku, po przyjciu przez Kongres Federal Reserve Act, dojrzay warunki do wybuchu wojny wiatowej na wielk skal. Wspomniana przez Kissingera machina wojenna, ktrej uycie odwlekano ju tak dugo, wreszcie moga zosta wprawiona w ruch. 16 listopada 1914 roku Rezerwa Federalna oficjalnie rozpocza swoj prac. 16grudnia, prawa rka Morgana, Henry P. Davison przyby do Wielkiej Brytanii, gdzie odby rozmow z premierem Wielkiej Brytanii, Herbertem A. Asquithem, dotyczc udzielenia kredytu temu pastwu. 15 stycznia 1915 roku bank Morgana osign porozumienie z Wielk Brytani w zwizku z kredytem o wysokoci 10 milionw funtw. W tym czasie by to dla Stanw Zjednoczonych, patrzc obiektywnie, zupenie niezy interes. Nikt przy tym nie mg wwczas przewidzie, e ostateczna suma kredytw osignie zdumiewajc liczb trzech miliardw dolarw! Bank Morgana uzyska opat manipulacyjn w wysokoci jednego procenta, a wic do jego skarbca wpyno 30 milionw dolarw. Wiosn tego samego roku Morgan podpisa umow kredytow rwnie z rzdem Francji. We wrzeniu 1915 roku, nadszed czas testu sprawdzajcego zdolno Wall Street do zdobycia pozycji wiatowego centrum finansw. By nim wynoszcy 500 milionw dolarw kredyt, tzw. Anglo-French Loan. Pocztkowo zdecydowanie przeciwny angaowaniu si USA po stronie Ententy prezydent Wilson, nie umia wytrzyma presji bankierw i czonkw wasnego gabinetu, ktrzy chwycili go w kleszcze. Jego nowy sekretarz obrony, Robert Dansing, ostrzega: gdy brak jest kredytw, produkcja

ui^ga ograniczeniu, przemys wpada w recesj, kapita i sia robocza le odogiem, nastpuj wielkie bankructwa, zagroony jest skarb pastwa, narasta al i niezadowolenie wrd ludzi72. Syszc to, Wilson oblewa si zimnym potem, ale sta go byo jedynie na kolejne ustpstwa. Bankierzy z Wall Street pracowali niestrudzenie, organizujc bezprecedensow sprzeda obligacji wojennych. W rezultacie 61 firm ubezpieczeniowych oraz ponad ptora tysica instytucji finansowych przystpio do wykonywania usug zwizanych z wystawianiem obligacji na sprzeda73. Byo to niezwyke trudne zadanie, szczeglnie w przypadku akcji sprzeday obligacji prowadzonej na terenach rodkowego Zachodu USA. Zazwyczaj Amerykanie uwaali, e wojna w Europie nie ma z nimi adnego bezporedniego zwizku i nie mieli zamiaru dorzuca swoich pienidzy do ognia europejskiego konfliktu. Aby rozwia te wtpliwoci, bankierzy uruchomili propagand goszc, e owe pienidze zostan w Ameryce. Mimo to tylko jeden bank ze rodkowego Zachodu (z Chicago) wyrazi ch przystpienia do obozu z Wall Street. Caa sytuacja rozwcieczya przy tym wacicieli rachunkw oszczdnociowych pochodzenia niemieckiego, ktrzy rozpoczli bojkot tego banku. A do koca 1915 roku nie udao si sprzeda obligacji za niemal 190 milionw dolarw. Gdy wojna wesza w decydujc faz, w celu zdobycia jeszcze wikszych kwot pienidzy, rzd Wielkiej Brytanii ogosi opodatkowanie zyskw (przychodw od kapitau) z amerykaskich papierw wartociowych znajdujcych si w portfelach obywateli brytyjskich, ktrzy byskawicznie zaczli sprzedawa je po niskich cenach. Bank Anglii bardzo szybko wypeniy stosy amerykaskich papierw wartociowych. Rzd brytyjski natychmiast pozwoli amerykaskiemu przedstawicielstwu Banku Anglii, firmie Morgana, na sprzeda na Wall Street wystarczajcej liczby amerykaskich papierw wartociowych. Stopie akceptacji amerykaskich inwestorw wobec amerykaskich papierw wartociowych naturalnie by bardzo wysoki, tak wic bardzo szybko warte trzy miliardy dolarw obligacje zamieniy si w gotwk, a Wielka Brytania uzyskaa kolejn wielk poyczk na wsparcie swojego wysiku wojennego. W jednej chwili Wielka Brytania, od ponad 100 lat bdca najwikszym wierzycielem Stanw Zjednoczonych, przestaa nim by. Od tego momentu sytuacja dokadnie si odwrcia. Amerykaska poyczka podziaaa niczym oliwa dolana do
72 Chernow, The House of Morgan, s. 198. 73 Ibid., s. 200.

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

ognia. Dziaania wojenne bardzo szybko rozprzestrzeniy si, stopie okruciestwa i brutalnoci wojny dramatycznie wzrosy. Tylko w jednej bitwie nad Marn pastwa Ententy w cigu jednego dnia zuyy 200 tysicy pociskw artyleryjskich. Ludzko w kocu zrozumiaa, e jeli nowoczesn produkcj przemysow i rozbudowany system frontowego zaplecza uzupeni nowoczesnymi usugami finansowymi, wojna bdzie nie tylko tragiczna, ale rwnie duga.

Rezerwa Federalna w czasie wojny

Benjamin Strong po raz pierwszy zwrci na swoj oscb uwag opinii publicznej w roku 1904, gdy obj funkcj prezesa Bankers IT ust. W tym czasie, zaufany Morgana, Henry P. Davison martwi si zagroeniem ze strony prnie rozwijajcych si firm kredytowo-inwestycyjnych. Zakres usug oferowanych przez te firmy by znacznie szerszy od bankw handlowych, a stopie nadzoru ze strony rzdu zdecydowanie mniejszy, dlatego te owe spki uzyskiway moliwo oferowania wyszej stopy procentowej, tym samym przycigajc kapita. Aby stawi czoa tej nowej konkurencji, po uzyskaniu aprobaty od Morgana w 1903 roku, Davison zaangaowa si w biznes kredytowo-inwestycyjny, czynic gwnym wykonawc swoich polece wanie Stronga. W czasie burzy z 1907 roku, wielkiej akcji ratunkowej dla bankierw, firm kredytowo-inwestycyjnych i innych instytucji finansowych, Benjamin Strong zdoby powszechne uznanie. Po powoaniu do ycia Rezerwy Federalnej w 1913 roku, Davison i Paul Warburg odwiedzili Stronga, by przeprowadzi z nim powan rozmow. Zaproponowali mu kluczow pozycj prezesa nowojorskiego banku Rezerwy Federalnej. Strong bez wikszych waha propozycj przyj, stajc si od tego momentu jedn z gwnych osobistoci w systemie Rezerwy Federalnej. Morgan, Paul Warburg, Schiff i inni magnaci z Wall Street uzyskali pene wsparcie ze strony Rezerwy Federalnej dla realizacji swoich zamiarw. Strong bardzo szybko przystosowa si do nowej roli. Zorganizowa nieoficjalne forum dyskusyjne dla czonkw rady nadzorczej FED. Zbierao si ono w okrelonym terminie, debatujc nad zasadami dziaa Rezerwy w czasie wojny. Strong w nadzwyczaj rozsdny i zrczny sposb sterowa polityk walutow Rezerwy Federalnej, co wicej, skoncentrowa rozproszon wrd dwunastu lokalnych oddziaw Rezerwy wadz w jej nowojorskiej filii. Na papierze system Rezerwy Federalnej pozwala swoim 12 lokalnym bankom na prowadzenie

wasnej polityki monetarnej i ustalanie stopy dyskontowej czy hipoteki na handlowe rachunki dune, zgodnie z wymogami sytuacji w danym regionie. Innymi sowy, lokalne rady nadzorcze oddziaw Rezerwy miay prawo do decydowania, czy okrelone rachunki dune mog by wykorzystywane jako zastaw hipoteczny i dziki temu uzyska odpowiedni stop dyskontow. Do 1917 roku ustalono normy hipoteczne dla przynajmniej 13 rnego rodzaju handlowych rachunkw dunych74. Jednake w wyniku wojny nowojorski oddzia Rezerwy Federalnej faktycznie zwiksza jedynie ilo rachunkw dunych pod hipotek poyczek rzdowych. Poniewa czna liczba poyczek rzdowych wielokrotnie przewyszaa czn liczb innych rachunkw dunych, wci gwatownie rosnc, bardzo szybko polityka udzielania zastaww hipotecznych pod rachunki dune w lokalnych oddziaach Rezerwy Federalnej ulega peryferyzacji. Wkrtce pod wpywem Stronga najwaniejszym i jedynym instrumentem uywanym do zastawania rachunkw dunych pod hipotek stay si poyczki rzdowe, w ten sposb zdobywajc pen kontrol nad caym systemem Rezerwy Federalnej. W wyniku wspierajcej finansowo wojn w Europie wielkiej sprzeday papierw wartociowych nastpia w .Ameryce potna redukcja iloci pienidza w obiegu, co zarazem ukazao si i preshz banku centralnego. Rzd USA rozpocz wspaniaomylne zwikszanie poyczek, Rezerwa Federalna z wielkim apetytem przystpia do konsumpcji. Niczym rzeka przelewaj ca si ponad tam wielka liczba banknotw Rezerwy Federalnej wpyna do obiegu, wypeniajc deficyt waluty spowodowany przez zakup obligacji wojennych. Cen byo raptownie rosnce zaduenie Stanw Zjednoczonych. W rezultacie, w krtkim okresie czterech lat od rozpoczcia przez FED szybkich operacji (1916-1920), zaduenie USA z miliarda dolarw wzroso do 25 miliardw dolarw75, a zastawem hipotecznym dla caego tego dugu byy przysze wpywy budetowe z tytuu paconych przez ludzi podatkw. Podsumowujc: w trakcie wojny bankierzy zarabiali wielkie pienidze, podczas gdy zwykli ludzie tracili pienidze, siy i krew.

USA przystpuj do wojny

Gdy
74

znajdujcy

si

na

placwce

Turcji

niemiecki

Davies,

History of Money From Ancient Times to Tne Present Day, rozdz. 9.

75 Ibid., s. 506.

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

ambasador pyta zdumiony swojego amerykaskiego odpowiednika, czemu Ameryka chce wojny z Niemcami, Amerykanin odpowiada mu tak: My, Amerykanie przystpujemy do wojny, by walczy o zasady wolnoci i moralnoci. Taka odpowied wprawiaa niezdolny do jej pojcia wiat w skrajne osupienie i konsternacj. Henry Kissinger wyjania to w ten sposb, e od momentu powstania Stany Zjednoczone uwaaj siebie za wyjtkowy kraj, a w stosunkach midzynarodowych doprowadziy do powstania dwch sprzecznych ze sob postaw: po pierwsze, e amerykaska demokracja jest najdoskonalsza, po drugie, e Amerykanie maj obowizek rozszerza swj system wartoci na cay wiat76. Rzeczywicie dowiadczenie amerykaskie jest bardzo specyficzne, a zwykli ludzie wyraaj si z aprobat o amerykaskich wartociach demokratycznych, jednak byoby skrajnie naiwne upiera si przy twierdzeniu, e Ameryka przystpia do I wojny wiatowej tylko z przyczyn etycznych, by walczy o wyznawane wartoci. Doktor Kissinger najprawdopodobniej rozmylnie odgrywa ignoranta. 5 marca 1917 roku, przebywajcy w Wielkiej Brytanii, amerykaski ambasador Walter Hines Page w tajnej depeszy do prezydenta Wilsona pisa: uwaam, e w obliczu nadchodzcego kryzysu rodki, ktre firma Morgana dostarczya w postaci kredytw dla Francji i Wielkiej Brytanii zostay ju wykorzystane. Tym, czego moemy dostarczy naszym sojusznikom, jest kredyt. Kiedy znajdziemy si w stanie wojny z Niemcami, dostarczenie takiej pomocy stanie si niemoliwe77. W tym czasie amerykaski przemys ciki ju od roku by w fazie przygotowa wojennych, a amerykaska marynarka i armia ldowa od 1916 roku rozpocza zakupy wielkich iloci uzbrojenia. By zwikszy rda finansowania, bankierzy i zaleni od nich polity :y zaczli intensywnie poszukiwa nowych rozwiza. Sytuacja przed konfliktem zmusza nas do wzicia pod uwag kolejnego kroku, wprowadzenia podatku dochodowego, ktry jest bogatym rdem finansowym. Trzeba skonstruowa speniajc wymogi wojny ustaw o podatku dochodowym78. Naley tu zauway, e podatek dochodowy, o ktrym mowa, dotyczy mia firm, a nie osb prywatnych. W 1916 roku bankierzy dwukrotnie prbowali doprowadzi do
76 Por. Kissinger, Dyplomacja, rozdz. 9.
7736 Mullins, The Secrets of the Federal Reserve, rozdz. 5.

788/ Cordell Hull, Memoirs, New York 1948,1.1, s. 76.

przegosowania projektu ustawy o podatku dochodowym od osb fizycznych. W obu przypadkach projekt zosta odrzucony przez Sd Najwyszy. Przepisy o opodatkowaniu osb fizycznych w USA nigdy nie miay podstaw prawnych. 28 lip ca 2006 roku w wielu miejscach w Ameryce wywietlano film zatytuowany America: Freedom to Fascism (Ameryka: od wolnoci do faszyzmu), w ktrym szeciokrotnie nominowany do nagrody Oscara Aaron Russo ukazywa t bezlitosn rzeczywisto. Film ten poruszy publiczno podczas pokazu na festiwalu w Cannes w 2006 roku. Ludzie mieli okazj skonfrontowa si z prawd cakowicie rn od tej goszonej przez amerykaskie media, rzd USA czy stojce za nimi potne siy ze wiata finansw. Pierwsz reakcj na film byo skrajne niedowierzanie. Z trzech tysicy kin w USA tylko pi odwayo si na wywietlanie tego filmu. Dopiero umieszczenie filmu Russo w sieci doprowadzio do wielkiej reakcji w Ameryce: obejrzao go niemal milion internautw, a ponad osiem milionw wpisao swoje komentarze na internetowych forach, niemal powszechnie przyznajc filmowi bardzo wysokie oceny79. 13padziernika 1917 roku prezydent Wilson wygosi wane przemwienie, w ktrym midzy innymi rzfek: obowizkiem, ktrego nie wolno nam unika, jest konieczno penej mobilizacji amerykaskich zasobw bankowych [chodzi o poyczki dla pastw Ententy]... kada struktura bankowa w tym kraju winna udwign ten ciar. Ufam, e taka wsppraca bankw w obecnej chwilijest aktem patriotyzmu wynikajcym z poczucia obowizku wobec Ojczyzny. Banki, czonkowie Rezerwy Federalnej, wanie w ten wyjtkowy i wany sposb pokazuj swj patriotyzm80. Idealizm Wilsona nie wydawa si dziwny, biorc pod uwag fakt, e by on profesorem uniwersytetu. Jego upr w podaniu za starymi reguami nie by wyrazem naiwnoci i gupoty. Wilson doskonale wiedzia, kto wprowadzi go do Biaego Domu i rozumia, jak naley odwdziczy si za otrzymane prezenty. Sam zapewne nie wierzy w wit wojn pod hasem demokracja ratuje wiat. W jaki czas pniej zreszt przyzna, e wielka wojna wiatowa bya skutkiem ekonomicznej rywalizacji.

79 www.freedomtofascism.com
8039 Chernow, The Hcuse of Morgan, rozdz. 10.

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

W sumie Ameryka udzielia pastwom Ententy kredytw na kwot trzech miliardw dolarw oraz przekazaa towary eksportowe warte sze miliardw dolarw. Ten gigantyczny dug wci by niemoliwy do zwrotu. W przypadku zwycistwa

WOJNA O PIENI?DZ
Niemiec, znajdujce si w bankierskich rkach obligacje wojenne pastw Ententy stayby si bezwartociowe. Morgan, Rockefeller, Warburg i Schiff, chcc chroni swoje poyczki, usilnie dyli do wcignicia Stanw Zjednoczonych w wojn.

Bankierzy, ktrzy zyskali na wojnie

Po przystpieniu USA do wojny 6 kwietnia 1917 roku, prezydent Wilson przekaza wan cz swojej wadzy trzem najbardziej zasuonym dla jego wyborczego zwycistwa graczom. Byli to: Paul Warburg, sterujcy amerykaskim systemem bankowym, Bernard Baruch, przewodniczcy Rady Przemysw Wojennych, oraz Eugene Meyer, szef Korporacji Finansw Wojennych.

Bracia Warburgowie
Starszy brat Paula, Max Warburg, zajmowa kierownicze stanowisko w niemieckich subach wywiadowczych, podczas gdy Paul by gwnym decydentem finansowym w USA oraz zastpc prezesa Rezerwy Federalnej. Trzeci z braci, Feliks, by starszym partnerem w spce Kuhn and Loeb, czwarty, Fritz, peni funkcj prezesa giedy w Hamburgu i reprezentowa Niemcy w tajnych rokowaniach pokojowych z Rosj. Wszyscy oni byli najwaniejszymi osobistociami z ydowskiej rodziny bankierw. W zwizku z brami Paula Warburga, tajny raport amerykaskiej marynarki wojennej z 12 grudnia 1918 roku utrzymuje: Paul Warburg, Nowy Jork: niemiecki emigrant, od 1911 roku obywatel Stanw Zjednoczonych. W 1912 roku otrzyma medal od cesarza Niemiec. Peni funkcj wiceprezesa Rezerwy Federalnej. Jeden z jego braci zajmuje kierownicze stanowisko w niemieckim wywiadzie81 Inny raport wspomina: Cesarz Niemiec [Wilhelm II] kiedy uderzy w st, krzyczc na Maxa: czy znaczy to, e ty zawsze masz racj?, jednak chwil potem uwanie wysucha opinii Maxa dotyczcych sektora finansw82.

Najbardziej zaskakuje fakt, e Paul Warburg opuci stanowisko

81 Mullins, The Secrets of the Federal Reserve, rozdz. 8.

82 Max Warburg, Memoirs of Max Warburg, Berlin 1936.

WOJNA O PIENI?DZ
wiceprezesa Rezerwy Federalnej w maju 1918 roku, a w raporcie brak na ten temat wzmianki. Po przystpieniu Stanw Zjednoczonych do wojny, w wyniku piastowania wanej funkcji w niemieckim wywiadzie przez brata Paula, Maxa, teoretycznie Paul mgby zosta oskarony o bliskie zwizki z wrogami pastwa, tym bardziej, e wwczas w Ameryce nie byo innej osoby majcej rwnie wielki wpyw na finanse kraju. W czerwcu 1918 roku, po rezygnacji ze stanowiska w Rezerwie Federalnej, Paul Warburg wysa do prezydenta Wilsona notatk o nastpujcej treci: moi dwaj bracia s niemieckimi bankierami. Naturalne jest, e z caych si pragn pomc swojemu krajowi, tak jak ja pomagam swojemu83.

83 David Farrar, The Warburgs, London 1974.

WOJNA O PIENI?DZ amerykaskiego

Bernard wojennego

Baruch:

car

przemysu

Pochodzcy z rodziny przedsibiorcw Bernard Baruch w 1896 roku dokona fuzji szeciu gwnych firm tytoniowych w USA, tworzc Consolidated Tobacco Company. Zaraz potem pomg rodzinie Guggenheim w konsolidacji amer? ca- skich kopalni miedzi. Wsppracowa z czowiekiem Schiffa, Harimanem, na rzecz kontroli nowojorskiego systemu transportowego. W1901 roku wraz z bratem zaoy spk Baruch Brothers. Zaraz po powoaniu go na stanowisko prezesa Rady Przemysw Wojennych w 1917 roku przez prezydenta Wilsona, Baruch byskawicznie zacz wykorzystywa wieo nabyte prawo ycia i mierci wobec amerykaskiego przemysu. Kadego roku dokonywa zakupw osigajcych warto 10 miliardw dolarw, praktycznie samodzielnie ustalajc rzdowe ceny zakupu materiaw wojennych. Wiele lat pniej, w 1935 roku, podczas przesucha w Kongresie, Baruch powiedzia: prezydent Wilson przekaza mi list, upowaniajc mnie do przejcia zarzdu kadej fabryki, kadej spki przemysowej. Miaem bardzo ze stosunki z Judge Garym, prezesem US Steel. Gdy pokazaem mu w list, odpar do mnie: widz, e musimy rozwiza nasze dawne spory. Tak te w rzeczy samej uczyniem84. Niektrzy kongresmani mieli wtpliwoci odnonie do szerokich uprawnie Barucha w stosunku do amerykaskiego przemysu, uwaajc, e nie jest on adnym przemysowcem, a w fabryce nie spdzi nawet jednego dnia. Sam Baruch podczas przesucha w Kongresie okrela siebie jako inwestora, czowieka wykorzystujcego okazj. The NewYorker5 donosi, e Baruch, rozsiewajc w Waszyngtonie faszywe wiadomoci o pokoju, tylko w jeden dzie zarobi 750 tysicy dolarw.

Eugene Meyer i jego wojenna spka finansowa

Ojciec Eugene a Meyera by partnerem w znanym midzynarodowym banku Lazard Freres. Eugune nadzwyczaj chtnie piastowa rozmaite stanowiska publiczne. Wsplnie z Baruchem wsppracowa ze spk wydobywajc zoto na Alasce. Biorc pod uwag jeszcze klika innych operacji finansowych, w ktre obaj byli zaangaowani, mona powiedzie, e byli starymi przyjacimi. W czasie wojny jedn z najwaniejszych misji instytucji finansowych bya sprzeda amerykaskich obligacji (poyczek
84 Zeznanie Barucha przed Komitetem Nyeego, 13 wrzenia 1937.

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

rzdowych) w celu zebrania potrzebnych rodkw finansowych na wsparcie wysiku wojennego. adne inne dziaania Eugene a w instytucjach finansowych w czasie wojny nie budziy takiego zainteresowania, jak faszowanie zapisw ksigowych. W jaki czas pniej, gdy Kongres otworzy dochodzenie w sprawie firmy Eugenea, niemal co wieczr poprawiano w niej zapisy ksigowe tak, by na drugi dzie mona byo z czystym sumieniem pokaza je ledczym. W latach 1925 i 1930 oba dochodzenia w sprawie firmy Eugenea pod przewodnictwem kongresmana MacFaddena doprowadziy do ujawnienia wielu problematycznych zapisw ksigowych: duplikowana liczba papierw wartociowych wynosia 2314 serii, duplikowana liczba dyskontowanych papierw 4698 serii, warto nominalna rni si od 50 tysicy do miliona dolarw, daty wymiany wpisywane s a do lipca 1924 roku. Niektre duplikacje maj bdy, inne za z premedytacj zostay sfaszowane85. Nie dziwi wic fakt, e po zakoczeniu I v 'ojny wiatowej, Eugene, ku zaskoczeniu wszystkich, zdolny by do zakupu Allied Chemical and Dye Corporation, by zaraz potem kupi Washington Post. Wedug oblicze, faszywe zapisy ksigowe Eugenea Meyera doprowadziy do dziury w saldzie obligacji rzdowych wartej kilkaset milionw dolarw86.

Edward Stettinius: prekursor amerykaskiego kompleksu przemysowego

Edward Sttetinius by czowiekiem bardzo skrupulatnym, niesychanie mao elastycznym, gdy chodzio o szczegy. W modoci zrobi wielki majtek na spekulacjach zboem w Chicago. W czasie wojny jego zdolnoci dostrzeg Morgan, dajc mu intratn posad w Departamencie Eksportu, gdzie Sttetinius by odpowiedzialny za zakup amunicji. Podczas wojny, Sttetinius sta si najwikszym konsumentem na wiecie, kupujc kadego dnia materiay wojenne warte okoo 10 milionw dolarw, by nastpnie zorganizowa ich zaadunek na statki, wykupi ubezpieczenie i wysa transportem do Europy. Ze wszystkich si stara si zwikszy produktywno oraz efektywno transportu. Kiedy tylko w jego biurze, znajdujcym si na Wall Street pod numerem 23, zadzwoni dzwonek, pojawiay si niezliczone rzesze oferujcych bro i czci zamienne agentw oraz samych producentw broni. Przy kadych drzwiach w pomieszczeniach
85 Mullins The Secrets of the Federal Reserve, rozdz. 8. 86 Ibid.

WOJNA O PIENI?DZ

jego biura sta uzbrojony wartownik. Miesiczna warto jego zakup w bya ekwiwalentem wiatowego PKB sprzed 20 lat. Niemcy nigdy by nie podejrzewali, e Ameryka bdzie zdolna do tego, by w tak krtkim czasie przestawi si na tory militarnej produkcji przemysowej.

Henry Davison: zaufany Morgana

Poczyniwszy wielkie zasugi dla budowy potnego imperium finansowego Morgana, jego starszy partner finansowy, Henry Davison, uzyska kontrol nad atrakcyjn inwestycj, Amerykaskim Czerwonym Krzyem. Odtd to wanie on sprawowa kontrol nad gigantyczn sum 370 milionw dolarw pochodzc z datkw wpaconych przez Amerykanw.

Traktat Wersalski: dwudziestoletnia umowa o zawieszeniu broni

11listopada 1918 roku ostatecznie zapada kurtyna nad krwaw i okrutn I wojn wiatow. Niemcy, jako kraj przegrany, utraciy 13 procent swojego terytorium. Naoono te na nie obowizek wypaty reparacji wojennych na sum 32 miliardw dolarw. Do tej sumy naley te doliczy 500 milionw dolarw tytuem rocznych odsetek oraz narzucon dwudziestoszecioprocentow nadzwyczajn taryf celn na niemieckie produkty eksportowe. Niemcy utraciy wszystkie swoje kolonie, ich armia zostaa zredukowana do 100 tysicy onierzy, a flota do szeciu podstawowych okrtw. Wprowadzono zakaz produkcji i wykorzystania podstawowych broni ofensywnych: odzi podwodnych, samolotw, czogw icikiej artylerii. Premier Wielkiej Brytanii, David Lloyd George, zadeklarowa kiedy, e przeszukujc kieszenie Niemcw, trzeba znale pienidze, jednak prywatnie przyzna: opracowany przez nas dokument traktatu [Traktat Wersalski] zawiera ukryt wad, cie, ktry 20 lat pniej przybra posta wielkiej wojny. Egzekwowanie od Niemcw przestrzegania warunkw traktatu mogo doprowadzi tylko do dwch sytuacji: albo Niemcy zignoruj te warunki, albo wywoaj now wojn. Lord Curzon, wczesny minister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii, mia podobne zdanie: ten traktat nie zapewni pokoju. To tylko dokument mwicy owstrzymaniu ognia na dwa lata. Gdy prezydent Wilson ujrza tekst Traktatu Wersalskiego,

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

marszczc brwi, powiedzia: Gdybym by Niemcem, nigdy nie podpisabym tego dokumentu. Problem nie tkwi w tym, czy politycy naprawd pojli natur problemw, ktrym musieli stawi czoo, lecz w tym, e faktycznymi decydentami byli znajdujcy si za ich plecami mistrzowie. Wrd bankierw, ktrzy towarzyszyli Wilsonowi w podry do Parya na rokowania pokojowe, znajdowali si: pierwszy doradca finansowy Paul Warburg, J.P. Morgan wraz ze swoim prawnikiem Franklinem, starszy partner ze spki Morgana Thomas Layman - prezes Rady Przemysw Wojennych Baruch, bracia Dulles (jeden z nich pniej zosta szefem CIA, drugi sekretarzem obrony w gabinecie Eisenhowera). Premierowi Wielkiej Brytanii towarzyszy Sir Phillip Sassoon, spokrewniony z rodzin Rothschildw. Premier Francji mia u swojego boku, Georga Mandela, ktrego prawdziwe nazwisko brzmi Jeroboam Rothschild. Gow delegacji niemieckiej by starszy brat Paula Warburga, Max. Gdy bankierzy zbierali si w Paryu, podejmowa ich pniejszy Ojciec Izraela, Edmund Rothschild, goszczc w swojej paryskiej rezydencji prominentne osobistoci z amerykaskiej delegacji.

W gruncie rzeczy pokj zawarty w Paryu by dla midzynarodowych bankierw swoistym witem Radoci, nastpujcym zaraz po obfitym poowie wynikajcym z wojny wiatowej. Doprowadzajc do podpisania traktatu w takiej, a nie innej formie, zasiali oni ziarna pod przyszy konflikt - II wojn wiatow.

1921: strzyenie owiec i zapa amerykaskiego rolnictwa

1wrzenia 1894 roku, zatrzymamy wszelkie prolongaty [spaty] poyczek. W tym dniu odbierzemy nasze pienidze. Wykorzystamy i wystawimy na aukcje niewyczyszczone rodki trwae. Bdziemy zdolni do zakupu dwch trzecich ziem uprawnych na Zachd od rzeki Missisipi, a take niezliczonych gruntw na wschd od niej, po cenach ustalonych przez nas samych. Farmerzy [utraciwszy sw ziemi] zamieni si w pracownikw najemnych, tak jak w Wielkiej Brytanii.

1891 rok, Stowarzyszenie Amerykaskich Bankierw (zapis z Kongresu z 29 kwietnia 1913 roku) Jak wspomniano, okrelenie strzyenie owiec pochodzi z argonu uywanego w krgach finansowych, a jego sens jest prosty: chodzi o wykorzystanie gospodarczej prosperity i recesji w celu stworzenia okazji, w ktrej za kilka procent normalnej ceny mona przej wasno innych ludzi. Odkd bankierzy zdobyli zasadnicze prawo do kontroli poday pienidza w Stanach Zjednoczonych, gospodarcze zjawiska, takie jak okres prosperity i recesja stay si procesami moliwymi do precyzyjnego zaplanowania i kontrolowania. Dla bankierw zabieg strzyenia owiec w porwnaniu z ich dawnymi metodami przypomina przejcie od utrzymujcych si z polowa nomadw do wyszego stadium racjonalnego gospodarowania i stabilnego, osiadego trybu ycia. Iwojna wiatowa przyniosa Ameryce czas powszechnej prosperity. Wielka skala wojennych zakupw pchna rozwj amerykaskiego sektora przemysowego i usugowego. Rezerwa Federalna w latach 1914-1920 wprowadzia do obiegu gospodarczego znaczce iloci waluty. Odsetki w nowoj orskim Banku Rezerwy spady z szeciu procent w 1914 do trzech w 1916, utrzymujc si na tym poziomie a do 1920 roku. Aby uruchomi kredyty dla pastw Ententy, w latach 19171918 bankierzy przeprowadzili cztery wielkie emisje papierw wartociowych zwanych Liberty Bonds. Odsetki od obligacji wzrosy w rnym stopniu z trzech i p do czterech

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

ip procenta. Jednym z celw emisji tych papierw bya prba wchonicia czci pienidzy i kredytw, ktrych nadmiar zosta wypuszczony przez FED do obieguPodczas wojny robotnicy otrzymywali wysokie pensje, rolnicze ziarno sprzedawao si po bardzo wysokich cenach. Sytuacja materialna robotnikw i farmerw ulega znacznej poprawie. Gdy wojna si skoczya, w rkach farmerw znajdowaa si ogromna ilo gotwki. Co wicej, ten gigantyczny majtek by wolny od kontroli bankierw z Wall Street. Okazao si, e farmerzy ze rodkowego Zachodu deponowali swoje oszczdnoci w konserwatywnych, lokalnych bankach, ktrych szefowie okazywali otwart wrogo wobec nowojorskich kolegw z brany. Nie tylko nie wstpowali do systemu Rezerwy Federalnej, ale rwnie odmawiali wsparcia w kredytowaniu europejskiej wojny. Wielcy gracze z Wall Street ju od dawna poszukiwali okazji, by ostatecznie doprowadzi do porzdku tych prostolinijnych prowincjuszy, tym bardziej, e farmerzy byli atrakcyjn ust owc, z ktrej mona byoby atwo czerpa zyski. Wall Street powoli przygotowywao swoje noyce na powszechne strzyenie. Aby zrealizowa swj plan, bankierzy zastosowali prost strategi: najpierw poluzowa, a potem przycisn. Stworzyli grup o nazwie Federa Farm Loan Board, by zachca farmerw do inwestowania zarobionych w pocie czoa pienidzy w zakup nowych gruntw. Owa grupa bya odpowiedzialna za udzielanie dugoterminowych poyczek. Bardzo czsto farmerzy mieli trudnoci z uzyskaniem kredytw, tak wic wielu z nich, za porednictwem Federal Farm Loan Bard, zoyo wnioski do midzynarodowych bankw o przyznanie kredytw, dokonujc jednoczenie wpaty pierwszych, wysokich wpat. Farmerzy prawdopodobnie nigdy nie zdawali sobie sprawy, e najzwyczajniej w wiecie wchodz do misternie zaprojektowanej puapki. W kwietniu, maju, czerwcu i lipcu 1920 roku sektor przemysowy i handlowy uzyskay wielki przypyw kredytu, ktrego celem byo udzielenie pomocy w przetrwaniu zbliajcego si okresu zaostrzania polityki kredytowej. Jedynie podania 0kredyty zoone przez farmerw zostay w caoci odrzucone. Wwczas po raz pierwszy plany i zamiary finansistw z Wall Street zostay przedstawione tak jasno 1wyranie. Chodzio zarwno o zrabowanie majtku farmerw, jak i zniszczenie opierajcych si woli Rezerwy Federalnej maych i rednich bankw.

Przewodniczcy komisji bankowo-walutowej Kongresu, Owen, w 1939 roku podczas przesucha dotyczcych pozycji srebra powiedzia: na pocztku 1920 roku farmerzy byli niesychanie zamoni, szybko spacali raty, zacigali wielkie poyczki na zakup nowej ziemi. W drugiej poowie 1920 roku, nage obostrzenie polityki kredytowej doprowadzio wielu z nich do bankructwa. Wszystko, co wydarzyo si w 1920 roku, byo cakowicie sprzeczne z tym, co powinno mie miejsce96. Stawiajc czoa problemowi udzielenia zbyt duej liczby kredytw w czasie wojny, zakadano rozwizanie trudnej sytuacji stopniowo, w trakcie kilku lat. W tajemnicy przed Kongresem 8 maja 1920 roku Rezerwa Federalna zwoaa tajne posiedzenie. Zarzd Rezerwy przez cay dzie opracowywa strategi dziaa. Stenogram z posiedzenia, skadajcy si z 60 stron, dopiero w 1923 roku ostatecznie znalaz si wrd dokumentw Kongresu. W owym spotkaniu wzili udzia najwaniejsi czonkowie zarzdu (kategorii A) oraz czonkowie Federalnej Rady Doradczej, natomiast czonkowie kategorii B, reprezentujcy przemys, handel i rolnictwo, nie otrzymali zaprosze, podobnie jak i czonkowie kategorii C, reprezentujcy obywateli USA, ktrzy rwnie zostali pominici. W spotkaniu wzia wic udzia jedynie bankowa elita, a decyzje podjte w tym dniu obrad doprowadziy bezporednio do zaostrzenia polityki kredytowej, co w kolejnym roku poskutkowao spadkiem dochodw farmerw o 15 miliardw dolarw, utrat pracy przez kilka milionw ludzi, krachem na rynku cen ziemi igospodarstw rolnych. czna warto tych ostatnich spada o blisko 20 miliardw dolarw. Sekretarz obrony prezydenta Wilsona, William Jennigs Bryan, w jednym zdaniu ujawni sedno problemu: W zaoeniu Rezerwa Federalna miaa by gwnym obroc farmerw, w rzeczywistoci staa si . :h najwikszym wrogiem. Zaostrzenie polityki kredytowej wobec farmerw byo z gry zaplanowanym przestpstwem87. Po tej, przynoszcej kolosalne zyski, akcji strzyenia owiec skierowanej przeciwko farmerom, wytrwale bronice si mae i rednie banki ze rodkowego Zachodu zostay praktycznie cakowicie zlikwidowane. Wszdzie mona byo dostrzec lady ludzkiej tragedii. Dopiero w tym momencie Rezerwa Federalna rozpocza liberalizacj polityki pieninej.

87 Hearst Magazine, listopad 1923.

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

Spisek bankowy z 1927 roku

Uzyskawszy wsparcie z firmy Morgana oraz spki Kuhn and Loeb, Benjamin Strong rozsiad si w luksusowym fotelu prezesa nowojorskiego oddziau Rezerwy Federalnej. Wsplnie z prezesem Banku Anglii, sir Montagu Colletem Normanem, planowa wiele posuni w anglosaskim wiecie finansw, midzy innymi wielki wiatowy kryzys z 1929 roku. Dziadek Normana, podobnie jak i jego pradziadek, piastowali stanowisko prezesa Banku Anglii. Rwnie znamienitych przodkw i dowiadcze yciowych ze wiec mona szuka w historii Wielkiej Brytanii. W ksice The Politics ofMoney Brian Johnson pisze: Bdc bliskimi przyjacimi, Norman i Strong czsto wsplnie spdzali urlopy na poudniu Francji. W latach 1925-1928 polityka liberalizacji poday pienidza w Nowym Jorku bya efektem prywatnej ugody pomidzy Strongiem iNormanem. Miaa ona na celu zbicie rat odsetek w bankach nowojorskich poniej poziomu, jaki proponoway banki londyskie. Z powodu tej midzynarodowej wsppracy Strong z premedytacj stosowa cigy, potny nacisk na obnianie rat odsetek w USA, a do momentu, gdy nie dao si ju powstrzyma nadchodzcej katastrofy. Swobodna polityka monetarna nowojorskich bankierw z lat dwudziestych doprowadzia do prosperity, uruchamiajc wysok fal 88 spekulacji . W zwizku z t tajemnicz ugod z 1928 roku, powoana przez Kongres komisja pod przewodnictwem MacFaddena przeprowadzia szczegowe dochodzenie, ktrego konkluzja bya nastpujca: midzynarodowi finansici, poprzez sterowanie przepywem zota, doprowadzili do wielkiego krachu na amerykaskiej giedzie. Kongresman MacFadden: Prosz zwile wyjani, co skonio rad nadzorcz Rezerwy Federalnej do podjcia tej decyzji? [chodzi o obcicie stp procentowych latem 1927 roku].
Czonek rady nadzorczej Rezerwy, Miller: Zada pan pytanie, na ktre nie umiem udzieli odpowiedzi.

MacFadden: moe sprbuj troszk rozjani t kwesti. Skd przysza sugestia, ktra doprowadzia do zeszorocznej decyzji w sprawie zmiany stp procentowych?
88 Brian Johnson, The Politics of Money, New York 1970, s. 63.

Miller: I rzy najwiksze banki z Europy przysay swoich przedstawicieli. Byli nimi prezes Banku Anglii Norman, doktor Hjalmar Schacht [prezes niemieckiego banku centralnego] oraz profesor List z Banque de France. Panowie ci wzili udzia w posiedzeniu zarzdu Rezerwy Federalnej. Okoo dwa tygodnie pniej pojawili si w Waszyngtonie, gdzie spdzili ponad p dnia. Tego dnia wieczorem przybyli do budynkw rzdowych. Na drugi dzie byli podejmowani przez czonkw rady nadzorczej Rezerwy. Tego samego dnia po poudniu udali si w drog powrotn do Nowego Jorku.

MacFadden: A wic tam, gdzie zazwyczaj czonkowie rady nadzorczej FED spotykaj si na popoudniowy bankiet?

Miller: Tak. Rada nadzorcza FED zawsze organizuje wsplny bankiet dla wszystkich swoich czonkw.

MacFadden: Jest to wic co w rodzaju spotkania towarzyskiego, czy moe powanej debaty?

Miller: Sdz, e jest to raczej spotkanie towarzyskie. Tu przed bankietem prowadziem dug rozmow z Hjalmarem Schachtem, a przez p dnia dyskutowaem z profesorem Listem. Po posiku rozmawiaem z panami Normanem i Strongiem [szef rady nadzorczej FED]. MacFadden: Czy jest to forma oficjalnych spotka zarzdu FED? Miller: Nie. MacFadden: Czyli jest to tylko nieoficjalna dyskusja nad rezultatami nowojorskiego posiedzenia zarzdu? Miller: Tak sadz. Jest to jedynie spotkanie towarzyskie, a prowadzone rozmowy maj charakter bardzo oglny, zreszt oni [czonkowie rad nadzorczych europejskich bankw centralnych] te tak robi. Mac Fadden: Czego ci ludzie chc? Miller: Maj bardzo szczere podejcie do kadego problemu. Chciaem po kolacji porozmawia z sir Normanem. Obaj zostalimy w pokoju, po chwili przyczyli si do nas inni gocie. Wszyscy obecni tam dentelmeni wyraali gbokie obawy dotyczce funkcjonowania parytetu zota, tak wic mieli nadziej, i w Nowym Jorku nastpi liberalizacja polityki kredytowej i obnika stp procentowych, co miaoby powstrzyma wypyw zota z Europy do Ameryki. Pytanie z sali: Czy zagraniczni bankierzy doszli do porozumienia z czonkami rady nadzorczej Rezerwy Federalnej? Miller: Tak. Pytanie z sali: Czy jest oficjalny zapis owego porozumienia?

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI

Miller: Nie ma. Pniej Open Market Policy Committe odby posiedzenie, na ktrym okrelono kolejne etapy dziaania. Pamitam, e zgodnie z tym planem, tylko w sierpniu warta okoo 80 milionw transza rachunkw dunych zostaa zakupiona przez nowojorski bank Rezerwy Federalnej. MacFadden: Polityka ta bezporednio doprowadzia do niemajcej precedensu w historii tego kraju, bardzo powanej, nienormalnej sytuacji w systemie finansowym

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI obiegu pieninego ponad 33 razy wicej pienidzy ni poprzez oficjalne zakupy kwitw dunych przez swj nowojorski bank. Jeszcze bardziej zdumiewa fakt, e w 1929 roku nowojorski bank FED ponownie dostarczy innym bankom Rezerwy rodkw pieninych w wysokoci 58 miliard ' dolarw!89 W tym czasie nowojorska gieda pozwalaa partnerom handlowym na dokonywanie zakupw akcji przy wpacie jednego procenta ich ceny - pozostaa cze patnoci bya pokrywana przez kredyt udzielany przez banki partnerw handlowych. W tym czasie zniecierpliwione banki, dysponujce ogromn liczb kredytw do wykorzystania, zderzyy si z chciwymi, spragnionymi zyskw inwestorami i porednikami. Obie strony byskawicznie si do siebie dopasoway. Banki mogy pobiera poyczki z nowojorskiej filii FED oprocentowane na pi procent, by nastpnie udziela ich firmom maklerskim przy stopie 12 procent, konsumujc siedmioprocentow rnic w oprocentowaniu. Trudno sobie wyobrazi doskonalszy interes. W tym czasie nagy wzrost baki spekulacyjnej na nowojorskiej giedzie by rzecz pewn. W caej Ameryce, czy to na Pnocy, czy na Poudniu, Zachodzie bd Wschodzie, w kadym miejscu, wszyscy obywatele byli zachcani do wybrania swoich nagromadzonych oszczdnoci w celu zainwestowania ich na giedzie. Nawet waszyngtoscy politycy zostali wprawieni w ruch przez baronw z Wall Street. Sekretarz skarbu, Andrew Mellon, w swoim oficjalnym wystpieniu zapewni obywateli, e indeksy giedowe wcale nie s wysokie. Prezydent John Coolidge, biorc do rki przygotowany przez bankierw tekst wystpienia, owiadczy wobec caego kraju, e zakup akcji jest bezpieczny. W marcu 1928 roku czonkowie rady nadzorczej Rezerwy Federalnej, udzielajc odpowiedzi na pytania kongresmanw dotyczce zbyt wysokiej liczby poyczek udzielanych firmom maklerskim i inwestorom giedowym, odpowiadali, e trudno stwierdzi, czy liczba poyczek udzielanych firmom maklerskim jest zbyt dua zapewniali jedynie, e owe firmy s bezpieczne i pozbawione ryzyka. Dnia 6 lutego 1929 roku prezes Banku Anglii, sir Norman, w tajemnicy ponownie przyby do Stanw Zjednoczonych. Rezerwa Federalna rozpocza wycofywanie si ze swojej, trwajcej od 1927 roku, liberalnej polityki walutowej. Bankierzy z Wielkiej Brytanii zakoczyli przygotowania do wielkiej kampanii i nadszed czas, by strona amerykaska przystpia do akcji. W marcu 1929 roku ojciec chrzestny amerykaskiego systemu walutowego, Paul Warburg, na rocznym spotkaniu udziaowcw International Acceptance Bank udzieli uczestnikom ostrzeenia: Jeli obecna, pozbawiona ogranicze chciwTa [spekulacja] bdzie dalej kontynuowana czy wrcz rozszerzana, ostateczny krach nie tylko bolenie uderzy w inwestorw, ale i sprowadzi na wiat wielk recesj gospodarcz90.

89 Congressional Record, 1932. 90I0! Mullins, The Secrets of the Federal Reserve, rozdz. 12.

108

WOJNA O PIENI?DZ

Przez cae trzy lata Paul Warburg milcza na temat pozbawionej granic spekulacji i nagle wszed na scen, by udzieli ostrzeenia. New York Times umieci
[gorczka spekulacyjna na giedzie nowojorskiej wiatach 1927-1929]. Sdz, e tak wana decyzja powinna mie oficjaln, pisemn wersj w Waszyngtonie.

Miller: Zgadzam si
Kongresman Strong: W rzeczywistoci, ludzie ci zorganizowa "ajne spotkanie, bankiet peen dobrego jedzenia i trunkw, prowadzili rozmaite rozmowy. Pozwolili Rezerwie Federalnej na obnienie stopy dyskontowej, a nastpnie zabrali [nasze] zoto. Pytanie z sali: Ta polityka uspokoia europejski rynek walutowy, cho wywrcia kurs naszego dolara - czy tak? Miller: Tak, to byo celem tej polityki".

W rzeczywistoci nowojorski bank Rezerwy Federalnej przej cakowit kontrol nad operacjami FED. Spotkania siedmiu najwaniejszych czonkw rady nadzorczej FED w budynkach administracji rzdowej w Waszyngtonie byy jedynie elementami dekoracji. Europejscy bankierzy i nowojorski bank FED przeprowadzili dugie, trwajce prawie tydzie rokowania. Dla porwnania, w Waszyngtonie spdzili mniej ni jeden dzie, w caoci przeznaczajc ten czas na spotkania o charakterze towarzyskim. Tajna konferencja w Nowym Jorku i ustalona podczas niej polityka doprowadzia do wypywu do Europy zota wartego 500 milionw dolarw. Co dziwne, tak wana decyzja nie bya podparta adnym oficjalnym dokumentem. Nie ma adnego zapisu czy stenogramu. W ten sposb moemy atwo dostrzec faktyczne znaczenie owego waszyngtoskiego spotkania szefw Rezerwy Federalnej.

1929: baka spekulacyjna pka. Ponowne strzyenie owiec

W latach 1929-1933 polityka redukcji poday pienidza doprowadzia do zmniejszenia jego iloci w obiegu do jednej trzeciej, co spowodowao Wielki Kryzys.

Milton Friedman Zaraz po tajnej konferencji, nowojorski bank Rezerwy Federalnej przystpi do dziaania, obniajc stopy procentowe z czterech do trzech i p procent. W samym tylko 1928 roku dostarczy wybranym, cieszcym si najwikszymi wzgldami bankom czonkowskim FED, transferw pieninych wartych okoo 60 miliardw dolarw. Owe banki czonkowskie wykorzystay jako zastaw swoje wasne czeki bankowe z pitnastodniowym okresem wanoci. W przypadku wymiany wszystkich tych czekw na zoto, ilo zota w caym wiatowym obiegu wzrosaby szeciokrotnie! Stosujc t 99 The House Stabilization Hearings, 1928. metod emisji waluty, Rezerwa Federalna wpucia do

J?. WIELKA WOJNA, WIELKI KRYZYS I WIELKIE ZYSKI na swoich amach artyku omawiajcy wystpienie Warburga, ktry wci mia ogromne wpywy w wiecie polityki i finansw. To natychmiast doprowadzio do paniki na giedzie. Ostateczne obwieszczenie mwice o wyroku mierci na gied zostao opublikowane w New York Times 20 kwietnia 1929 roku. Tego dnia gazeta przekazaa wiadomo o nastpujcej treci:
FEDERALNA KOMISJA DORADCZA ODBYWA SEKRETNE POSIEDZENIE W WASZYNGTONIE Federalna Komisja Doradcza sporzdzia i wrczya radzie nadzorczej Rezerwy Federalnej tekst rezolucji, ktrej cel wci pozostaje nieznany. Kolejne dziaania Federalnej Komisji Doradczej i zarzdu Rezerwy Federalnej wci okryte s pen tajnoci. Tym razem wykorzystano najostrzejsze, nadzwyczajne rodki w celu zachowania absolutnej tajemnicy co do przebiegu i treci obrad. Reporterzy otrzymali jedynie gar dwuznacznych odpowiedzi91.

9sierpnia 1929 roku, Rezerwa Federalna podniosa stop odsetek do szeciu procent, a w lad za t decyzj nowojorski bank FED podnis odsetki dla firm maklerskich z piciu do dwudziestu procent. Inwestorzy raptownie wpadli w puapk braku kapitaw. Nie pozostawaa im inna droga jak, bez wzgldu na wszystko, wyj z giedy. Sytuacja na giedzie zaczynaa stawa si coraz bardziej napita. Przypominao to ustawienie tamy blokujcej nurt wielkiej rzeki. Czas zapacenia rachunku nadszed 11 padziernika i dokona gigantycznego spustoszenia na giedzie. Majtek warty 160 miliardw dolarw ulotni si w mgnieniu oka. Jak oszacowa t sum? Ot 160 miliardw dolarw miao wwczas warto zblion do wartoci caej produkcji USA podczas II wojny wiatowej. Tego roku jeden z inwestorw giedowych z Wall Street pisa: precyzyjnie zaplanowany kryzys z 1929 roku zosta spowodowany przez nage ograniczenie poday kredytw na zakup papierw wartociowych na rynku walutowym w Nowym Jorku. W ten sposb midzynarodowi, wielcy magnaci finansowi przeprowadzili dobrze obliczon, skierowana przeciw spoeczestwu, akcj strzyenia owiec92. W konfrontacji z obrazami ndzy, ruiny i zniszczenia w amerykaskiej gospodarce, 4 lipca 1930 roku New York Times nie mg powstrzyma si od nastpujcego, penego lamentw komentarza: ceny materiaw spady poniej poziomu z 1913 roku. W wyniku nadmiaru pracownikw pensje poszy w d - cznie cztery miliony ludzi utracio prac. Morgan, wykorzystujc kontrol nad nowojorskim oddziaem Rezerwy Federalnej i obojtno w Waszyngtonie, wygra i zdoby kontrol nad caym systemem Rezerwy Federalnej. Kryzys finansowy trwa te na Wall Street. Od 1930 do 1933 roku cznie zbankrutowao 8812 bankw, zdecydowana wikszo prbowaa wczeniej dziaa niezalenie i stawia opr piciu wielkim rodzinom bankierw z Nowego Jorku. Wszystkie banki, ktre paciy rachunki za system Rezerwy Federalnej, kolejno upaday.

Prawdziwe rda Wielkiego Kryzysu

91 New York Times, 20 kwietnia 1929. 92 Curtis Dali, FDR - My Exploited Father in law, Washington 1970.

108

WOJNA O PIENI?DZ

Niewtpliwie krach giedoyrr z 1929 roku zosta zaplanowany podczas tajnego posiedzenia Rezerwy Federalnej i europ i jskich bankierw w 1927 roku. Zanianie stopy procentowej w Nowym Jorku i rwnoczesne zawyanie jej w Londynie prowadzio do wypywu zota z Ameryki do Wielkiej Brytanii, co miao na celu wesprze Wielk Brytani i inne europejskie kraje w powrocie do standardu zota. W rzeczy samej europejscy finansici ju od dawna rozumieli, e efektywno inflacji jako metody powikszania majtku, znacznie przewysza wpywy z odsetek od udzielanych kredytw. Zoto byo kamieniem wgielnym caego procesu emisji pienidza, a papierowy pienidz mg by swobodnie zamieniany wanie na zoto. Bez wtpienia ten fakt istotnie ogranicza moliwo uycia inflacji jako skutecznej broni. WT takiej sytuacji wielu ludzi moe zastanawia si, czemu wwczas brytyjscy bankierzy, jako reprezentanci krgw finansowych z Europy, domagali si powrotu do standardu zota? Aby to zrozumie, trzeba dostrzec, e by to tylko jeden z ruchw, za pomoc ktrego na szachownicy wiata bankierzy rozpoczli kolejn wan parti. I wojna wiatowa zakoczya si klsk Niemiec. Kolosalna suma reparacji wojennych bya nie do udwignicia dla niemieckich Rothschildw czy rodziny Warburgw. Co wicej, nad oboma rodzinami ciya silna presja, zmuszajca je do wspierania kraju w tych cikich chwilach. W takiej sytuacji pierwszym ruchem na szachownicy byo uruchomienie przez niemieckich bankierw inflacji, ktra, niczym maszynka do misa, zagarniaa i mielia dobra nagromadzone przez obywateli Niemiec. Ludzko po raz pierwszy w dziejach w peni dowiadczya potgi hiperinflacji. W latach wojny (1914-1918) warto nominalna emitowanej niemieckiej waluty ulega ponad omiokrotnemu zwikszeniu, a marka niemiecka zdewalu- owaa si w stosunku do amerykaskiego dolara o 50 procent. Poczwszy od 1921 roku, wypywajca z niemieckiego Banku Centralnego ilo waluty przypominaa erupcj wulkanu: w roku 1921 w porwnaniu z rokiem 1918 zwikszya si piciokrotnie, w roku 1922 w porwnaniu z 1918 - dziesiciokrotnie, a w roku 1923 w porwnaniu z .1922 - o wielokrotno 72 milionw 530 tysicy! Od sierpnia 1923 roku ceny towarw osigny astronomiczny poziom: bochenek chleba czy znaczek pocztowy kosztoway ponad miliard marek. Pensje niemieckich robotnikw musiay by wypacane dwa razy w cigu dnia, a pienidze naleao wyda w cigu godziny od ich otrzymania93.

Niemieccy bankierzy wyprali do czysta rezerwy nagromadzone przez niemieck klas redni, doprowadzajc, w cigu zaledwie jednej nocy, wiele wanych osobistoci z politycznego i kulturalnego ycia kraju do ruiny i tworzc w ten sposb podstawy spoeczne dla pniejszego dojcia nazistw do wadzy. Co wicej, dziaania te zasiay w sercach Niemcw gbok nienawi wobec

99

The Davies, History of Money From Ancient Times to The Present Day, s. 575. 93 House Stabilization Hearings, 1928.

H2

i wojNA O PIENI?DZ j

ydowskich bankierw. W porwnaniu z trudn sytuacj Francuzw po ich klsce w wojnie 1870 roku, pooenie narodu niemieckiego byo znacznie gorsze. Tak wic pierwszych przyczyn nastpnej, duo krwawszej i okrutniejszej wojny, naley |, szuka ju w roku 1923. ? 1 najtek Niemcw zosta ju prawie cakowicie spldrowany, przyszed \ czas na Gd ustabilizowanie niemieckiej marki. Dziki dziaaniom midzynarodowych ? bankierw, transfer zota nalecego do Amerykanw sta si koem ratunkowym | sucym ustabilizowaniu niemieckiej waluty. f Drugi ruch na szachownicy nalea do brytyjskich bankierw. Na skutek f powanego zakcenia transportu atlantyckiego do Wielkiej Brytanii - czego przyczyn byy ataki niemieckich odzi podwodnych - brytyjskie statki z adunkami zota nie miay moliwoci do wypynicia z portu. Zmusio to Bank Anglii do ogoszenia tymczasowego wstrzymania wymiany zota: standard zota dla : brytyj skiego funta przesta funkcj onowa. W 1924 roku, pniejszy premier Wielkiej Brytanii, Winston Churchill, ;; peni funkcj ministra skarbu. Pozbawiony wiedzy dotyczcej spraw zwizanych z finansami, Churchill, przy zachcie i poklasku bankierw, rozpocz przygotowania do powrotu do standardu zota. Gwnym powodem tej decyzji miaa by konieczno obrony dominujcej pozycji i siy brytyjskiego funta w wiecie midzynarodowych finansw. 13 maja 1925 roku przegosowano Gold Standard Act. W tym czasie mocarstwowa pozycja Wielkiej Brytanii ulega znacznemu osabieniu na skutek dramatycznej konsumpcji lat wojennych, a sia gospodarcza kraju ustpowaa ju rosncej potdze Stanw Zjednoczonych. Nawet w odniesieniu do Europy, czas samotnej dominacji Albionu nalea ju do przeszoci. Nieuniknion konsekwencj przymusowego powrotu do standardu zota by sztywny kurs funta, co mocno uderzyo w, traccy z dnia na dzie konkurencyjno, brytyjski eksport. W tym samym czasie zaczy dawa o sobie zna negatywne skutki owej decyzji: nastpi spadek cen, redukcje wynagrodze i wzrost bezrobocia. S W tym czasie wiat obiegy idee wielkiego mistrza Keynesa. John Maynard Keynes w 1919 roku, podczas Konferencji Wersalskiej, peni funkcj przedstawiciela brytyjskiego Ministerstwa Skarbu. By zdecydowanie przeciwny stawianiu Niemcom twardych warunkw, co wicej, by zaznaczy swj sprzeciw, posun si do zoenia dymisji. Keynes by zwolennikiem odejcia od standardu zota. Jego relacje ze wiatem londyskiej finansjery byy do napite. Gdy rzd Wielkiej Brytanii prowadzi dochodzenie dotyczce moliwoci wprowadzenia standardu zota, wystpujc przed komisj MacMilliana, Keynes wypowiada si w bardzo ostrym, moralizatorskim tonie, opisujc ze praktyki zwizane z wykorzystywaniem standardu zota. Uwaa, e zoto to jedynie relikt prymitywizmu i ograniczenie dla rozwoju gospodarczego. Sir Norman z Banku Anglii nie pozostawa mu duny, dobitnie tumaczc, e dla uczciwych bankierw standard zota jest rzecz konieczn,

H2

i wojNA O PIENI?DZ j

bez wzgldu jak wielkim bdzie to ciarem dla brytyjskiej gospodarki i bez wzgldu na to jak wiele bran poniesie straty, gdy tylko w ten sposb zostanie ugruntowana wielka reputacja, ktr ciesz si bankierzy z londyskiego City.

Obywatele brytyjscy byli skonsternowani. Podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, bankierzy w Wielkiej Brytanii nie mieli dobrej opinii i panowao przekonanie, e jeli popieraj oni jakie rozwizanie, to z pewnoci jest ono ze i szkodliwe dla spoeczestwa, z tego te powodu ostro krytykowano ich propozycje. I to by wanie najbardziej widowiskowy punkt rozgrywanej partii. Czowiek budzcy zaufanie odegra rol reprezentanta zwykych obywateli, podczas gdy bankierzy przebrali si w szaty obrocw zota. Obie role zostay odegrane perfekcyjnie, dziki czemu mona byo bez wikszych trudnoci sterowa opini publiczn. Tak jak mona si byo spodziewa, zgodnie z przepowiedniami Keynesa i planami bankierw, brytyjska gospodarka zaraz po powrocie do standardu zota wpada w potworne tarapaty. Stopa bezrobocia z trzech procent w 1920 roku wzrosa do 18 w roku 1926, krajem wstrzsay strajki i niepokoje spoeczne, a sytuacja polityczna wymykaa si spod kontroli. Rzd brytyjski zmuszony by stawi czoo powanemu kryzysowi. A bankierzy potrzebowali dokadnie takiego kryzysu! Albowiem tylko dziki kryzysowi moliwa staje si promocja reformy finansowej. W trakcie burzliwej debaty dotyczcej zmiany obowizujcego prawa w 1928 roku zosta przegosowany Currency and Bank Notes Act, ktry cakowicie zerwa ograniczenia trzymajce w ryzach przez 84 lata Bank Anglii i ograniczajce emisj funta pod zastaw dugu rzdowego. W 1844 roku ustawa regulowaa limit emisji brytyjskiego funta pod zastaw obligacji rzdowych na sum dziewitnastu milionw. Dla emisji pozostaej liczby banknotw, zastawem musiao by zoto. Drukowane pod zastaw obligacji rzdowych pienidze dune byy wic ograniczone standardem zota, niezmiernie dranicym szefw Banku Anglii - podobnie zreszt, jak pniej drani on szefw Rezerwy Federalnej. W cigu kilku tygodni od wejcia w ycie nowego prawa, Bank Anglii wyemitowa 260 milionw funtw pienidzy dunych. Nowe prawo upowaniao Bank Anglii w razie nadzwyczajnej sytuacji do niczym nieograniczonej emisji funta - wystarczaa do tego zaledwie zgoda ministerstwa finansw oraz parlamentu105. Moliwo niczym nieograniczonej emisji pienidza, ktr posiadaa Rezerwa Federalna, ostatecznie staa si rwnie udziaem Banku Anglii. Trzecim posuniciem na szachownicy byo ponowne wejcie Stanw Zjednoczonych - tustej owcy - w czas strzyenia. Po zakoczeniu tajnej konferencji w 1927 roku, w wyniku polityki niskich stp procentowych stosowanej przez Rezerw Federaln, amerykaskie zoto o wartoci okoo 500 milionw dolarw, wypyno z kraju. W 1929 roku Rezerwa gwatownie, bez skrupuw, podniosa stopy procentowe, doprowadzajc do sytuacji, w ktrej banki pozbawione rezerw zota nie miay moliwoci skutecznego udzielania kredytw. W wyniku tej utraty krwi, Ameryka doznaa szoku. Midzynarodowi bankierzy szybko przystpili do wykorzystania doskonaej okazji, rozpoczynajc skup

H2

i wojNA O PIENI?DZ j

aktyww o wysokiej jakoci, midzy innymi akcji, po miesznie niskich cenach - od kilkudziesiciu do nawet 10procent ich wartoci. Kongresman MacFadden tak opisuje zaistnia sytuacj:

W tych dniach tylko w jednym stanie na aukcjach wystawiane i sprzedawane s nieruchomoci i farmy w liczbie do 60 tysicy dziennie. W hrabstwie Oakland w Michigan 71 tysicy wacicieli domw i farm zostao wyrzuconych na bruk. Podobne historie zdarzaj si teraz w kadym amerykaskim hrabstwie. W czasie tego najwikszego w historii Stanw Zjednoczonych kataklizmu, jedynie may krg ludzi zdawa sobie spraw, e wanie nadchodzia doskonaa okazja do spekulacji. Ludzie ci w odpowiednim czasie pozbyli si posiadanych akcji, zamieniajc zawarto swoich portfeli inwestycyjnych na obligacje rzdowe. Zachowywali przez cay czas bliskie i poufne kontakty z londyskimi Rothschilda- mi. Ci, ktrzy pozostawali poza tym wskim krgiem, nawet jeli byli niezmiernie majtni, nie mieli szans unikn katastrofy. w krg obejmowa J.P. Morgana oraz spk Kuhn and Loeb wraz z wyselekcjonowanymi przez nich tzw. klientami pierwszestwa, do ktrych zaliczali si partnerzy bankowi, zaufani i bliscy przedsibiorcy, najwaniejsi politycy i zaprzyjanieni ludzie z krgw wadzy. Gdy bankier Morrison rezygnowa z posady w Rezerwie Federalnej, 30 maja 1936 roku Newsweek wystawia mu nastpujca ocen: Wszyscy uwaaj, e Rezerwa stracia utalentowanego czowieka. W 1929 roku [przed krachem giedowym] zwoa on narad, wydajc podlegym mu kilku bankom polecenie zakoczenia przed 1 wrzenia wszelkiej dziaalnoci kredytowej skierowanej do firm maklerskich i inwestorw giedowych. Dziki temu, owe banki zaraz po nadejciu recesji, mogy wzmocni swoj pozycj94. Majtek rodziny Joe Kennedyego z czterech milionw dolarw w 1929 roku wzrs do 100 milionw w 1935 roku. By to wzrost dwudziestopiciokrotny. Bernard Barach tu przed krachem giedowym sprzeda wszystkie posiadane akcje, a uzyskane rodki zainwestowa w obligacje rzdowe. Henry Morgenthau na kilka dni przed czarnym wtorkiem (29 padziernika 1929 roku) w popiechu przyby do trustu bankierskiego, wydajc swojej firmie dyspozycje sprzeday w cigu trzech dni wszystkich posiadanych akcji, wartych okoo 60 milionw dolarw. Jego podwadni wpadliw konsternacj i zaproponowali stopniowe pozbycie si owych akcji w przecigu trzech tygodni, dziki czemu udaoby si osign zysk, w najgorszym wypadku, w wysokoci piciu milionw dolarw. Henry Morgenthau wpad we wcieko, krzycza i wymachiwa rkami: Nie przyszedem tu z wami dyskutowa! Rbcie jak wam ka! Gdy z perspektywy niemal wieku spogldamy na te wydarzenia historyczne, zadziwia nas niezwyka wiedza, instynkt i przenikliwo bankierw. Niewtpliwie naleaoby zaliczy ich do intelektualnej elity. Mamy tu wszake do czynienia ze starannie wypracowan metod, wietn taktyk i planem, w ktrym wszystko byo zapite na ostatni guzik. Mimo to, a do dzi wikszo ludzi cakowicie odrzuca myl, e ich ycie i
94 Newsweek 30 maja 1936.

H2

i wojNA O PIENI?DZ j

los jest w istocie sterowany przez stojc za kurtyn mniejszo. Zaraz po obfitych zbiorach uzyskanych ze strzyenia owiec, zadowoleni bankierzy zaczli wykorzystywa teori taniego pienidza Keynesa jako najnowsz maszynk do zbijania majtku. Pod ich przywdztwem New Deal Roosevelta zainaugurowa nowy sezon niw.

ROZDZIA V

Nowa Polityka taniego pienidza

Lenin kiedy powiedzia: najlepszym sposobem na obalenie kapitalizmu jest dewaluacja znajdujcej si w obiegu waluty. Poprzez kontynuacj procesw inflacyjnych rzd moe w tajemnicy przy powszechnej niewiadomoci, skonfiskowa cz majtku obywateli. Uywajc tej metody, mona swobodnie, w zalenoci od kaprysu, odbiera ludziom ich wasno i doprowadzi do powszechnej pauperyzacji zdecydowanej wikszoci obywateli oraz nagego wzbogacenia si maej czci spoeczestwa. Nie istnieje adna inna, tak skuteczna i wiarygodna metoda, pozwalajca obali obecn wadz polityczn. Proces zawiera w sobie utajone i skuteczne czynniki niszczce wikszo regu gospodarczych, a przy tym jest mao prawdopodobne, aby wrd miliona ludzi znalaz si cho jeden, ktry dostrzegby istot problemu.

J.M. Keynes, 1919 rok95

95 John Maynard Keynes, The Economic Coseuences ofthe Peace, London 1919.

WOJNA O PIENI?DZ

Klucz do rozdziau
;

1 Keynes okrela zoto mianem barbarzyskiego reliktu. W Chinach od wie- i kw znane jest powied?; nie ludzie uwielbiaj je smacznie. W tej perspektywie 1 mona zapyta, co skonio Keynesa, niegdy wytrwaego przeciwnika inflacji, do j demonizacji i walki ze zotem? j Gdy Alan Greenspan mia 40 lat wci by zdecydowanym, pozbawionym I rozterek obroc standardu zota. Kiedy obj posad prezesa Rezerwy Federalnej, ] zacz spoglda na problem zota z innej strony wrcz unikajc tego tematu. j Mimo e w 2002 roku Greenspan wci deklarowa, e zoto jest ostatecznym j fundamentem i podpor wszystkich walut to faktycznie przyglda si biernie, jak j w latach dziewidziesitych zachodni finansici z bankw centralnych wsplnie j realizowali konspiracyjn polityk zbijania cen zota. Czemu midzynarodowi bankierzy i zatrudnieni przez nich teoretycy objawiaj tak siln niech wobec zota? Dlaczego Keynesowska teoria taniego pienidza znalaza przychylno ludzi wadzy? W cigu piciu tysicy lat spoecznej praktyki, niezalenie od epoki, niezalenie od pastwa, religii czy rasy, zoto byo zawsze uznawane przez ludzi za ostateczn form wasnoci. Ta gboko zakorzeniona wiadomo nie moga zosta tak po prostu zanegowana przez kilka lunych wypowiedzi Keynesa czy innych teoretykw o zocie jako barbarzyskim relikcie. cisy i konieczny zwizek pomidzy zotem a wasnoci i majtkiem ju w zamierzchych czasach okreli naturaln logik ludzkiego ycia. Kiedy obywatele byli niezadowoleni z polityki rzdu i sytuacji gospodarczej, zawsze mogli zdecydowa si na wymian pozostajcych w ich rkach papierowych kwitw na zoto, aby przeczeka z koniunktur czy wadz w nadziei na lepsze czasy. Swobodna wymiana zota na papierowe kwity staa si fundamentem ludzkiej wolnoci gospodarczej i tylko na tym fundamencie jakakolwiek, demokratycznie czy inaczej zapewniona wolno, moga w peni zosta zrealizowana. Gdy rzd si odebra ludziom prawo do wymiany papierowych kwitw na zoto - prawo stanowice integraln cz ludzkiego ycia - odebra im tym samym podstawow i najwaniejsz ze swobd. Midzynarodowi bankierzy znakomicie zdaj sobie spraw, e zoto nie jest tylko jednym z wielu metali szlachetnych. Przeciwnie, jest ono metalem unikatowym, nadzwyczaj wraliwym i obdarzonym historycznym dziedzictwem politycznego metalu. Bdne podejcie do problemu zota moe spowodowa na caym wiecie gigantyczn burz finansow. W normalnej sytuacji spoecznej porzucenie standardu zota musi doprowadzi do silnych wstrzsw i niepokojw czy wrcz penej przemocy rewolucji. Tylko w czasie nadzwyczajnych, wyjtkowych okolicznoci, gdy ludzie zmuszeni przez nietypow sytuacj nie maj innego wyjcia, mona podj decyzj o tymczasowym porzuceniu tego integralnego, przyrodzonego prawa do wymiany papierowych pienidzy na zoto. Dlatego wanie bankierzy potrzebuj

V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

kryzysw ekonomicznych i gbokich recesji gospodarczych, albowiem w tym czasie ludzie atwo id na ustpstwa, dziki czemu bez trudu mona zniszczy solidarno spoeczn i - realizujc swoje plany - sterowa opini publiczn, ktrej uwaga jest wwczas rozproszona. Wszystkie recesje [kryzysy gospodarcze s skuteczn i wielekro w dziejach wykorzystywan i rzez bankierw broni do walki z narodem i rzdem. Trwajcy od 1929 roku wielki kryzys gospodarczy zosta wykorzystany przez wiatowych finansistw na wszelkie moliwe sposoby. Poniewa w normalnej sytuacji realizacja programu likwidacji standardu zota byaby niezmiernie trudna, bankierzy postanowili postawi fundamenty pod wybuch II wojny wiatowej.

Keynesowski tani pienidz

Wiemy, e w 1919 roku, podczas konferencji pokojowej w Paryu, Keynes zdawa sobie spraw, jak powane szkody mog zosta wyrzdzone spoeczestwom i narodom przez upione w inflacji zagroenia. Keynes w ksice The Economic Consequences of the Peace, ktra momentalnie zyskaa wielki rozgos, uwydatni prawdziw natur inflacji. Niemiecka hiperinflacja z 1923 roku cakowicie potwierdzia jego prognozy, w peni demonstrujc swoj zabjcz si. Ten punkt jest zbieny z tezami, ktre czterdziestoletni Alan Greenspan zawar w swojej pracy Gold and Economic Freedom. Greenspan postrzega inflacj dokadnie w ten sam sposb, jak Keynes:
Bez standardu zota nie ma adnej moliwoci ochrony oszczdnoci przed wywaszczeniem w wyniku inflacji. Nie egzystuje wtedy aden bezpieczny rodek do przechowywania (oszczdzania) wartoci... Polityka finansowa pastwa o rozbudowanym systemie ubezpiecze spoecznych wymaga, aby posiadacze majtkw i aktyww nie mieli adnych moliwoci obrony. Jest to nikczemna i poda tajemnica prezentowania szataskiego oblicza,, zota przez obrocw i ordownikw pastwa z rozbudowanym systemem ubezpiecze spoecznych. Zaduenie pastwa jest proste, przejmujc mechanizm ukrytego,, wywaszczenia z majtku. Zoto zapobiega temu podstpnemu procesowi. Chroni prawo do wasnoci. Jeeli komu uda si to poj, wtedy nietrudno bdzie mu zrozumie wrogo ordownikw pastwa o rozbudowanym systemie ubezpiecze spoecznych do standardu zota96.

Jest dokadnie tak, jak twierdzi Greenspan: parytet zota twardo powstrzymuje impet inflacji. Z powyszych wypowiedzi mona by wywnioskowa, e Keynes i Greenspan powinni by zdecydowanymi obrocami pozycji zota. Czemu zatem jeden z nich okrela pniej pogardliwie zoto jako barbarzyski relikt, drugi za, po nagym zwrocie w swojej karierze, rozmylnie powstrzymuje si od jakichkolwiek komentarzy w
96 Alan Greenspan, Gold and Economic Freedom [w:] Capitalism: The Unknown Ideal, Ayn Rand (red.), New York 1967, s. 100-101 (tum. Anna Muszkieta-Buszka).

WOJNA O PIENI?DZ

zwizku z pozycj zota jako waluty?

V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

Sowa Greenspana brzmi, j akby zostay wymuszone na wdrownym handlarzu przez realia jego pracy. Kiedy bowiem Greenspan wszed w objcia firmy J.p. Morgan Stanley, z honorami obejmujc pozycj w zarzdzie, zrozumia, e-han- dla-' :e finansami posiadaj wasne normy postpowania. Gdy wzrok caego wiata z napiciem skupia si na enigmatycznym obliczu Greenspana, prawdopodobnie tylko on sam wiedzia - niczym Cao Cao za plecami cesarza Han Xian Di97 - e to nowojorski bank Rezerwy Federalnej stojcy za jego plecami jest prawdziwym decydentem. W 2002 roku podczas przesuchania w Kongresie USA, odnoszc si do natarczywych pyta kongresmana Rona Paula z Teksasu, Greenspan owiadczy, e nigdy nie zdradzi swoich pogldw z 1966 roku i wci jest przekonany, e zoto stanowi ostateczn metod patnoci dla wszystkich walut, za Rezerwa Federalna jedynie przeprowadza symulacj systemu parytetu zota. Przypadek Keynesa by zupenie inny. Synny amerykaski ekonomista Murray Rothbard, ktry przedstawi wnikliw charakterystyk osobowoci Keynesa, twierdzi e jego radykalny egocentryzm uksztatowa si pod bezporednim wpywem klasy wyszej i by zwizany z typow dla brytyjskiej elity rzdzcej pogard wobec etyki spoecznej. W szczeglnoci chodzi tutaj o tajne stowarzyszenie na Uniwersytecie w Cambridge zwane Apostle (Aposto), ktre miao ogromny wpyw na mylenie Keynesa. Tajne stowarzyszenia zawizywane na uniwersytetach w Europie czy Ameryce w niczym nie przypominay ich obrazu obecnego w potocznej wiadomoci jako grupy modych ludzi o wsplnych korzeniach, zajmujcych si literatur czy recytowaniem poezji. Owe stowarzyszenia stanowiy raczej elitarne grupy przewiadczone o swojej wanej, religijnej misji, majce niemal stuletnie tradycje. Co wicej, ich czonkowie przez cae ycie zachowywali bardzo cise zwizki, tworzc najsilniejsz i wrcz niezniszczaln grup interesw w klasie sprawujcej rzdy nad zachodnimi spoeczestwami. Dwunastu najzdolniejszych czonkw z dwch najwaniejszych stowarzysze Uniwersytetu Cambridge zwizanych z Trinity College oraz Royal College tworzy siln grup. Studenci ci nie tylko zaliczaj si do najbystrzejszych i najzdolniejszych, ale rwnie posiadaj rzucajce si w oczy, znamienite pochodzenie spoeczne. Kady z nich ma ju wyznaczone miejsce pord brytyjskiej klasy rzdzcej. Spotykaj si kadej soboty w tajnym punkcie zebra, dyskutuj na temat problemw filozoficznych, estetycznych, politycznych i ekonomicznych. Czonkowie stowarzysze maj swoje wite reguy porzdku i dziaania, rwnoczenie z pogard spogldajc na zwyk moralno spoeczn. S przekonani, e posiedli wielk inteligencj, wiedz i mdro. Widz siebie jako naturalnych liderw i wadcw wiata i stale wzajemnie utwierdzaj si w tym przekonaniu. Keynes w Ucie do jednego ze swoich przyjaci pisa: Czy nasze przewiadczenie o wyszoci moralnej nie jest aroganckie? Mam poczucie, e
97 Bohater historyczny, przebiegy dowdca i polityk z okresu upadku dynastii Han i rozpadu Chin a do uformowania si trzech krlestw Wei, Wu, Shu (II-III wiek naszej ery) (przyp.

t!? .

1!

_ii

WOJNA O PIENI?DZ

zdecydowana

V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

wikszo ludzi nigdy nie dojrzy prawdziwej istoty rzeczy, albowiem s zbyt gupi bd li98. W owym krgu, oprcz Keynesa i synnego filozofa Bertandta Russella, doskonaych przykadw intelektualnej elity, znajdowali si te baronowie z rodziny Rothschildw - wielcy magnaci finansowi. Po otrzymaniu st: pnia akademickiego i odejciu z uczelni czonkowie stowarzysze wci uczestniczyli w sobotnich tajnych spotkaniach, z tym e jako doroli apostoowie byli okrelani mianem aniow. Brali udzia w selekcji nowych czonkw stowarzyszenia oraz innych jego dziaaniach. Modszy o kilka lat od Keynesa Victor Rothschild by wnukiem czowieka, ktry zdoby panowanie nad prawem do emisji pienidza w Imperium Brytyjskim - Nathana Rothschilda. Nalea do trzeciego pokolenia posugujcego si tytuem barona. Victor i Keynes odgrywali przewodni rol w Council on Foreign Relations oraz Royal Institute of International Affairs. Obie grupy byy uznawane w krgach politycznych Wielkiej Brytanii i USA za co w rodzaju centralnej szkoy partyjnej, ktra w cigu ponad 100 lat zasilia grupy rzdzce w Wielkiej Brytanii i USA olbrzymi liczb pracownikw funkcyjnych tzw. kadr*. Zgodnie z panujc w bankierskich rodzinach tradycj, Victor Rothschild pracowa przez pewien czas w banku J.R Morgana w Stanach Zjednoczonych. Dziki tej pracy znakomicie zrozumia zasady panujce w wiecie Wall Street. Zosta jednym z czonkw rady nadzorczej spki Dutch Shell, peni te funkcj wysokiego stopniem oficera w brytyjskim wywiadzie MI5, by pniej zaj pozycj zaufanego doradcy do spraw bezpieczestwa w rzdzie premier Thatcher. Jego wuj, baron Edmund Rothschild, okrelany by jako Ojciec Izraela. Pod wpywem tego starszego kolegi, prowadzony jak dziecko za rk Keynes, bdcy sam nadzwyczaj bystrym czowiekiem, bardzo szybko zrozumia, e zasadniczym punktem, na ktrym koncentruj si zabiegi bankierw, jest tani pienidz oraz inflacja. Keynesa rzadko kiedy niepokoiy wasne polityczne kamstwa - nie czu si ograniczony przez adn moralno, ktrej posuszni byli zwykli ludzie. Przywyk do notorycznego faszowania statystyk, aby pasoway do jego wasnych teorii ekonomicznych. Jak pisa Rothbard, Keynes by przekonany, e zasady mog tylko stanowi przeszkod w chwili, gdy nadarzaa si okazja do zdobycia wadzy. Dlatego te w kadej chwili by gotw do zmiany swych pogldw, jeli wymagaa tego nadzwyczajna sytuacja. By na to gotw rwnie, kiedy chodzio o walut99. Keynes rozumia, e gdy ekonomista pragnie, by jego nauki stay si powszechnie akceptowane i uznawane, konieczne jest wsparcie i sterowanie zza kurtyny, ze strony grubych ryb wiata polityki i finansw. W ten sposb wanie tworzy si w dzisiejszym wiecie autorytety. Kiedy Keynes poj, skd wiej wia- try, natychmiast - dziki
Murray Rothbard, Keynes, The Man, [w:] Dissent on Keynes: A Critical Appraisal ofKeyne- sian Economics, Mark Skousen (red.), New York 1992. *Po chisku ganbu - autor odnosi si tu do chiskich realiw komunistycznej szkoy kadr
98 99

partyjnych (przyp. tum.). Rothbard, Keynes, The Man.

WOJNA O PIENI?DZ

dyskretnej pomocy - objawi si wiatu jako byskotliwy teoretyk, skutecznie promujcy swoje pogldy. Za spraw tak sawnych ekonomistw, jak Adam Smith, David Ricardo czy Alfred Marshall, Uniwersytet w Cambridge z oczywistych wzgldw postrzegany by w wiecie jako kolebka myli ekonomicznej. Keynes, osobicie mianowany przez swojego mistrza Marshalla na nastpc, zdoby pozycj naukow uatwiajc mu realizacj swoich zamierze. W 1936 roku, po wydaniu gwnej pracy Keynesa, The General Theory of Employment, Interest and Money, byo oczywiste, e midzynarodowi bankierzy s pod wielkim wraeniem tej jake subtelnej, opartej na obserwacji ich dziaa, teorii ekonomicznej. Politycy, w stosunku do tak sformuowanej polityki walutowej taniego pienidza - czyli poyczania pienidzy, drukowania pienidzy, wydawania pienidzy - wykazywali daleko idc przychylno i gotowo wcielenia j ej w ycie. Tak wic, maj c wsparcie bankierw i politykw, a zarazem liczc na ignorancj przecitnych obywateli, Keynes musia teraz przekona do swoich teorii uczonych. Na pocztku Keynes zadeklarowa wol debaty z tradycyjnym obozem myli ekonomicznej, samemu wystpujc jako reprezentant nowych idei. Nastpnie stwierdzi, e tylko modzi ekonomici, ktrzy nie dobiegli jeszcze trzydziestki, s w stanie zrozumie jego napisan trudnym, zawiym jzykiem, now bibli ekonomii. Deklaracja ta byskawicznie spotkaa si z pozytywnym odzewem ze strony modych ekonomistw: Paul A. Samuelson w licie do przyjaciela, peen zachwytu dla faktu, i nie osign jeszcze trzydziestu lat, pisa: Naprawd dobrze jest by modym. Jednak to wanie on przyznawa, e The General Theory of Employment, Interest and Money to ksika bardzo le napisana, chaotyczna, skrajnie zawikana111. Amerykascy uczeni twierdzili, e gdyby ow ksik napisa profesor z instytutu naukowego pooonego gdzie na odlegym rodkowym Zachodzie, trudno byoby mu j w ogle opublikowa, a co dopiero przej dziki niej do historii.

1932: wybory prezydenckie

W 1932 roku rozpoczy si wybory prezydenckie, przypadajce tym razem na czas Wielkiego Kryzysu. Kilkanacie milionw ludzi pozostawao bez pracy, a stopa bezrobocia wynosia 25 procent. Naciskany z rnych stron urzdujcy prezydent Herbert Hoover mia przeciwko sobie kandydata Partii Demokratycznej, Franklina Roosevelta, ktry ju od 1928 roku zaciekle krytykowa rzdzc administracj. Roosevelt uwypukla rwnie bliskie zwizki pomidzy Hooverem a bankierami z Wall Street, zdecydowanie je potpiajc. Sam Hoover zachowywa wielce znaczce mylenie, ale we wasnym dzienniku tak opisywa swe prawdziwe odczucia:
Gdy chc odpowiedzie na zarzuty Roosevelta, i ponosz odpowiedzialno za gorczk spekulacyjn w 1929 roku, targaj mn rozterki. Nie wiem, czy powinienem ujawni prowadzon przez Rezerw Federaln w latach 1925-1928, z premedytacj, pod naciskiem europejskich grup nacisku, polityk inflacyjn. W tym czasie byem

V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

zdecydowanym przeciwnikiem tej polityki100.

W gruncie rzeczy prezydent Hoover zosta niesprawiedliwie oskarony. Mimo e zajmowa najwysze stanowisko w pastwie, to na polityk gospodarcz i walutow mia niewielki wpyw. Poniewa rzd nie dysponowa prawem do emisji pienidza, tak wic w sytuacji, gdy osoby prywatne wykorzystyway nowojorski bank Rezerwy Federalnej dla wasnych celw, ignorujc wspprac z rzdem, kada rzdowa polityka gospodarcza bya jedynie garci pustych sw. Hoover straci wzgldy Wall Street, kiedy, odrzucajc ich wytyczne, zaj odmienne od bankierw stanowisko w kwestii problemu spaty reparacji wojennych przez Niemcy. Okazao si, e w 1929 roku Morgan przygotowa tzw. plan Younga, ktry zwiksza koszty obsugi niemieckiego dugu. Planowano, poprzez emisj niemieckich papierw wartociowych na Wall Street, dokona zbirki kapitaw na spat niemieckich reparacji wojennych oraz, po otrzymaniu odpowiedniego kontraktu na zorganizowanie sprzeday, zarobi wielkie pienidze na samym procesie emisji obligacji. 5 maja 1931 roku, zaraz po rozpoczciu wprowadzania planu Younga w ycie, kryzys finansowy dogoni Niemcy i Austri. Akcja ratunkowa prowadzona przez bank Rothschildw i Bank Anglii nie zdoaa zatrzyma rozprzestrzeniajcej si recesji. Morgan i finansici z Wall Street nie planowali porzuca w poowie drogi wanie zaczynajcego przynosi korzyci planu Younga. Thomas Lamont, partner w firmie Morgana, byskawicznie wykona telefon do prezydenta Hoovera, domagajc si, by rzd amerykaski zgodzi si na przyznanie rzdowi niemieckiemu krtkich wakacji w spacie dugw wojennych i przeczekanie ze wznowieniem spat a do momentu, gdy uda si powstrzyma kryzys finansowy w Niemczech. Lamont ostrzegawczym tonem twierdzi, e w przypadku krachu caego europejskiego systemu finansowego nastpi przyspieszenie amerykaskiej recesji gospodarczej. Znacznie wczeniej Hoover obieca rzdowi francuskiemu, e kada decyzja wpywajca na kwesti spaty przez Niemcy reparacji wojennych bdzie z nim uprzednio skonsultowana. Jednak na wtpliwoci Lamonta odpowiedzia cierpko: Zastanowi si nad tym, jednak patrzc na problem z perspektywy politycznej, wykonanie tego jest mao prawdopodobne. Przebywa pan w Nowym Jorku, nie rozumiejc, co. znaczy wypowiada si w imieniu caego kraju w chwili, gdy chodzi o dugi midzyrzdowe101. Lamont rwnie niechtnie odburkn: sysza pan zapewne w ostatnich dniach sporo plotek: trwaj przygotowania, aby podczas konwencji Partii Republikaskiej w 1932 roku odstawi pana i pana stronnikw na boczy tor. Jeli bdzie pan postpowa zgodnie z naszymi wskazwkami, pogoski te od razu ustan. I na samym kocu Lamont doda jeszcze marchewk: jeli sprawa zostanie zaatwiona pomylnie, caa zasuga spadnie na prezydenta. Prezydent rozwaa decyzj przez miesic. W kocu nie pozostao mu nic innego, jak ustpi. W lipcu 1932 roku Lamnt ponownie wysa swoich przedstawicieli na wizyt do
100 Eustace Mullins, The World Order, A Study in the Hegemony of Parasitism, Stauton 1985, rozdz. 3. 101llj Chernow, The House of Morgan, rozdz. 17.

WOJNA O PIENI?DZ

Biaego Domu, by przypomnie prezydentowi, e powinien raz jeszcze rozway problem spaty niemieckich reparacji wojennych. Tym razem, doprowadzony do granic cierpliwoci Hoover, gosem penym oburzenia i rozpaczy krzykn:
Lamont zepsu ca t spraw. Jeli jest co, co wywouje wrd narodu amerykaskiego uczucie nienawici i pragnienie konfrontacji, to jest tym w misternie utkany plan [anulowanie bd odroczenie spaty dugw Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii wobec Stanw Zjednoczonych], wymierzony przeciwko naszym interesom. Lamont zupenie nie pojmuje powszechnego w caym kraju nastroju oburzenia i wrogoci [wobec bankierw]. Oni [bankierzy] pragn, bymy stali si wsplnikami w ich gangu albo te, co gorsza, zawarli ugod z Niemcami dotyczc wypat reparacji, ktr finalizuj za pomoc najgorszej z moliwych metod102.

Ostatecznie Hoover odrzuci dania z Wall Street. Francja zacza zalega ze spat wierzytelnoci. Jeszcze bardziej rozsierdzi finansistw z Wall Street fakt, e Hoover, jak nikt inny w historii, bezporednio i nie przebierajc w sowach, zaatakowa gied i panujce tam praktyki spekulacyjne - wyprzeda obliczonych na spadek kursw cen papierw wartociowych - wycigajc na wiato dzienne seri finansowych skandali. Jeli uzupeni ten obraz o najwysz w historii stop bezrobocia, zamierajc gospodark oraz powszechny kryzys, ktry poar giedowe inwestycje obywateli, mielimy tu piorunujc mieszank, ktrej wybuch mg dosign bankierw z Wall Street. Prezydent Hoover by przekonany e mona wykorzysta spoeczne nastroje w celu zerwania maski i odsonicia prawdziwego oblicza bankierw, tote zdecydowa si na konfrontacj. Wprost potpia nowojorsk gied, porwnujc j do kasyna, wskazywa na istotn rol spekulantw giedowych, ktrzy stali na przeszkodzie odbudowy zaufania do giedy. Ostrzega prezesa giedy w Nowym Jorku, Richarda Whitneya, e jeli nie nastpi ograniczenie praktyk wyprzeday obliczonych na spadek kursw cen papierw wartociowych, to uruchomi w tej sprawie dochodzenie Kongresu, a take wprowadzi bezporedni nadzr nad gied. Odpowied Wall Street na dania prezydenta bya prosta i wymowna: Bzdura! W takiej sytuacji, przygotowujcy si do wyrwania z sieci Hoover nakaza komisji kongresowej bankw i walut rozpocz dochodzenie w sprawie praktyk wyprzeday papierw wartociowych na nowojorskiej giedzie. Zirytowani szefowie Wall Street byskawicznie wysali Lamonta na spotkanie z prezydentem i sekretarzem obrony w Biaym Domu. Podczas obiadu Lament poprosi prezydenta o przerwanie prowadzonego dochodzenia. Prezydent pozosta niewzruszony113.

102

Ibid., s. 328.

1 ? 1

" V. NOWA POLITYKA TANIEGO PIENIDZA

i--'

123

* Fs

Gdy dochodzenie zaczo obejmowa coraz szersze krgi, biorc na celow- nik nielegalne praktyki sterowania gied z koca lat dwudziestych, bankowym establishmentem raz po raz wstrzsay skandale finansowe, dotykajc m.in. spki . k Morgana. Kiedy czonkom Kongresu zosta jasno i wyranie przedstawiony bezporedni zwizek midzy krache n na giedzie a Wielkim Kryzysem, gniew : o b y w a t e l i i ich przedstawicieli zwrci si wprost ku bankierom. f.\W tym momencie osoba prezydenta Hoovera znalaza si w ogniu ostrej krytyl- ki zarwno ze strony bankierw, jak i obywateli. W ten sposb powstay sprzyjajce okolicznoci dla zdobycia wadzy przez czowieka uznawanego za jednego z najwikszych amerykaskich prezydentw XX wieku - Franklina Delano Roosevelta.

Kim by Roosevelt?
Dokadnie tak, jak i ty, doskonale zdaj sobie spraw, e mamy do czynienia z rozpoczt w czasach prezydentury Jacksona kontrol rzdu przez wielk si finansow. Ten kraj powinien powrci do czasw Jacksonowskiej walki z bankami, co wicej, walczy z nimi na znacznie szerszym froncie.

F.D. Roosevelt, 21 listopada 1933 roku103 Owe szczere wyznanie Roosevelta do zudzenia przypomina czasy Wood- rowa Wilsona. Jeli przy tym wemiemy pod uwag fakt, i Wilson by w gruncie rzeczy uniwersyteckim uczonym, w duej mierze niewiadomym metod stosowanych przez bankierw, to tak wana konkluzja padajca z ust dowiadczonego Roosevelta ma znacznie wiksz wag. Atak na ciepe relacje pomidzy urzdujcym prezydentem a Wall Street od dawna by skuteczn broni w walce o fotel prezydencki. 20 sierpnia 1932 roku Roosevelt, przemawiajc na wiecu wyborczym w stanie Ohio, swoim dononym i czystym gosem oznajmi:
Odkrylimy, e dwie trzecie amerykaskiego przemysu skoncentrowane jest w rkach kilkuset spek, w rzeczywistoci te spki s pod kontrol nie wicej ni piciu osb. Odkrylimy, e biura porednikw giedowych z trzydziestu bankw oraz bankw handlowych decyduj o przepywie kapitau w Stanach Zjednoczonych. Innymi sowy, odkrylimy wielk, silnie skoncentrowan gospodarcz si znajdujc si w rkach maej grupki ludzi. Wszystko to dokadnie przeczy wygaszanym przez prezydenta [Hoovera] peanom na cze indywidualizmu104.

Roosevelt usiowa ze wszystkich si wej w rol uwielbianego przez nard i wrogiego bankierom prezydenta Jacksona: chcia, aby postrzega go jako czowieka

103 104

FDR. His Personal Letters, New York 1950, s. 373. Antony C. Sutton, Wall Street and FDR, New York, rozdz. 1.

WOJNA O PIENI?DZ odwanego, ktry byby gotowy w imieniu zwykego czowieka rzuci wyzwanie gigantom ze wiata finansw. Niestety, przeszo Roosevelta pokazuje, e stopie jego powiza z bankierami by duo wikszy ni w wypadku prezydenta Hoovera. Pradziadek Roosevelta, James Roosevel w 1784 roku zaoy bank w Nowym ' orku, stajc si jednym z pierwszych bankierw w Stanach Zjednoczonych. Wanie ten bank w 2005 roku zosta oskarony o sterowanie cenami amerykaskich obligacji podczas ich sprzeday na rynku aukcyjnym. A do czasu kampanii prezydenckiej Roosevelta dziaalnoci banku kierowa jego modszy kuzyn, Georg. Ojcem Roosevelta by James Roosevelt, jeden z magnatw amerykaskiego przemysu, absolwent Uniwersytetu Harvarda, waciciel kopalni wgla, linii kolej owych i innych wielkich przedsibiorstw, ze szczeglnym uwzgldnieniem spki Southern Railway Security Company. Ta spka, dysponujca wieloma papierami wartociowymi, w swojej dziaalnoci gospodarczej skoncentrowaa si na fuzjach handlowych w brany kolejowej. Sam Franklin Roosevelt rwnie by absolwentem Uniwersytetu Harvarda, a jego rodzina miaa korzenie prawnicze. Lista jej klientw obejmowaa take spk Morgana. Dziki mocnemu wsparciu ze strony bankw, zaledwie trzydziestoczteroletni Roosevelt w 1916 roku zosta mianowany na stanowisko asystenta sekretarza Marynarki Wojennej. W tym czasie, starszy partner Morgana, Thomas Lamont, pniej zaangaowany w spr z Hooverem, przygotowa dla Roosevelta nowy dom w Waszyngtonie. Roosevelt mia w rodzinie wuja, Theodore a Roosevelta, ktry peni urzd prezydenta w latach 1901-1909. Kuzyn Theoderea, George Emlen Roosevelt, by wan osobistoci na Wall Street. W czasie konsolidacji w brany linii kolejowych, George dokona fuzji czternastu spek, w tym samym czasie sprawujc funkcj dyrektora w nalecej do Morgana Guaranty Trust Company, zarzdza rwnie Chemical Bank i by czonkiem rady nadzorczej nowojorskiego banku Rezerwy Federalnej. Gdyby zebra razem wszystkie sprawowane przez George a stanowiska dyrektorskie, powstaaby z tego maa ksika. Rodzina matki Roosevelta, z domu Delano, rwnie moga poszczyci si znamienit reputacj: byo z ni spokrewnionych a dziewiciu prezydentw USA. We wspczesnej historii Stanw Zjednoczonych nie byo prezydenta, ktry wykorzystywaby potniejsze od Roosevelta siy polityczne i bankowe. W roku 1921 Roosevelt opuci administracj rzdow i pody na Wall Street, obejmujc stanowiska w radach nadzorczych (midzy innymi zastpcy szefa rady nadzorczej) w licznych instytucjach finansowych. Wykorzystywa swoje szerokie koneksje w krgach politycznych i bankowych, umoliwiajc firmom realizacj ich planw i osiganie zyskw. Gdy jedna z firm finansowych staraa si o uzyskanie rzdowego kontraktu na emisj papierw wartociowych, Roosevelt w licie do swojego starego przyjaciela, kongresmana J.A. Mahera, pisa otwarcie: Mam nadziej, e mog wykorzysta nasz dug przyja, eby poprosi ci o pomoc. Chcemy wyrwa z rk grubych ryb z Brooklynu kilka kontraktw na papiery wartociowe, ktrych dua cz jest zwizana z lokalnymi wadzami - mam nadziej, e moi przyjaciele pamitaj o mnie. W tym momencie nie mog im zbytnio pomc, ale wspinay si do gry, wasno po cichu zmieniaa waciciela. Dokadnie tak, jak opisywa to Keynes: Uywajc tej metody, mona swobodnie, w zalenoci od kaprysu, odbiera ludziom ich wasno i doprowadzi do powszechnej pauperyzacji zdecydowanej wikszoci obywateli oraz nagego wzbogacenia si laej czci spoeczestwa... Proces zawiera w sobie utajone i skuteczne czynniki niszczce wikszo regu gospodarczych, a przy tym jest mao prawdopodobne, aby wrd miliona ludzi znalaz si cho jeden, ktry

dostrzegby natur problemu. Gdy Franklin Roosevelt w ostrych, pryncypialnych sowach krytykowa zwizki Hoovera z Wall Street, stawia samego siebie na pozycji nieskalanego zbawcy prostych ludzi. Niestety, nie miao to nic wsplnego z rzeczywistoci.

Historyczna misja Roosevelta: obalenie standardu zota

I wojna wiatowa, rozgrywajca si w sytuacji, kiedy istnia ograniczajcy emisj pienidza standard zota, doprowadzia wszystkie kraje Europy do kolosalnego zaduenia. Gdyby nie powoanie do ycia systemu Rezerwy Federalnej w USA, nie byoby moliwoci przetransferowania amerykaskich zasobw finansowych na kontynent, a i wojna przybraaby charakter lokalny. Banki niewtpliwie odnotoway spore zyski dziki wojnie, jednake, nawet posiadajc Rezerw Federaln, ograniczenia narzucane przez standard zota doprowadziy ich zasoby finansowe do wyczerpania, w wyniku czego nie byo szans na wsparcie kolejnego globalnego konfliktu zbrojnego. W tych okolicznociach palcym zadaniem dla bankierw z Ameryki i Europy stao si obalenie standardu zota. Jak ju wspomniano, moliwo wymiany papierowych pienidzy na zoto bya dotd fundamentem wolnoci gospodarczej na Zachodzie. Likwidacja tej moliwoci byaby rwnoznaczna z odebraniem ludziom wolnoci. W normalnych warunkach prba rezygnacji ze standardu zota musi doprowadzi do niepokojw spoecznych, jednak w sytuacjach skrajnych i kryzysowych mona prbowa realizowa taki projekt, przedstawiajc go jako tymczasowe lekarstwo. I dlatego wanie bankierzy z tak przychylnoci i nadziej spogldaj na wszelkie zawirowania, kryzysy i recesje, uywajc ich jako broni do walki z ludmi i rzdem. Mona tu wskaza liczne przykady z historii: Rok 1812 - likwidacja Pierwszego Banku Stanw Zjednoczonych spotkaa si z ostr reakcj ze strony Rothschildw, doprowadzajc do wybuchu wojny brytyjsko-amerykaskiej. Ostatecznie rzd USA ustpi i powoa do ycia Drugi Bank Stanw Zjednoczonych.

Rok 1837 - prezydent Andrew Jackson likwiduje Drugi Bank Stanw Zjednoczonych. Bankierzy natychmiast przystpuj do wyprzeday amerykaskich obligacji na giedzie w Londynie, domagajc si zwrotu wszystkich udzielonych kredytw. Amerykaska gospodarka wchodzi w okres ostrej recesji trwajcej a do 1848 roku.

V-"NOWA POLITYKA" TANIEGO PIENI?DZA

127

Lata 1857,1870,1907 - aby wymusi na rzdzie USA zgod na stworzenie prywatnego banku centralnego, midzynarodowi bankierzy ponownie podejmuj dziaania majce na celu wywoanie recesji gospodarczych. Ostatecznie dochodzi do powstanie - akiego banku - jest nim bank Rezerwy Federalnej. Od tego momentu emisja amerykaskiej waluty znajduje si pod cakowit kontrol bankierw.

Rok 1929 - ostatecznym, bezporednim skutkiem Wielkiego Kryzysu ma by likwidacja standardu zota i wprowadzenie polityki taniego pienidza. W ten sposb zostaje otwarta droga prowadzca wprost do II wojny wiatowej.

Franklin Delano Roosevelt oficjalnie obj urzd prezydenta trzydziestej drugiej kadencji 4 marca 1933 roku. Pocztkowy okres prezydentury Roosevelt rozpocz pod sztandarem opozycji wobec Wall Street. Ju w pierwszym dniu urzdowania ogosi, e 6 marca banki w caym kraju musz zrobi przerw w prowadzeniu dziaalnoci, trwajc a do momentu, kiedy zostanie zakoczone dochodzenie dotyczce salda na wszystkich rachunkach bankowych. By to pierwszy przypadek zamknicia w caym kraju wielkiej arterii finansowej, co natychmiast zyskao uznanie Amerykanw. Najwiksza struktura gospodarcza na wiecie znalaza si w bezprecedensowej sytuacji cakowitego zawieszenia operacji bankowych. Stan ten trwa 10 dni105.

Kolejnym krokiem Roosevelta by radykalny odwrt od polityki Hoovera i wszczcie dochodzenia wymierzonego w Wall Street, skierowanego przede wszystkim w spk Morgana. Podczas caej serii przesucha, Jack Morgan wraz ze swoimi partnerami prezentowali przed oczami Amerykanw swoje przygnbione, pene pokory oblicza.

Roosevelt kierowa w stron Wall Street kolejne ciosy. 16 czerwca 1933 oficjalnie podpisa ustaw Glass-Steagall Act, ktra ostatecznie doprowadzia do podziau spki Morgana na Morgan Bank oraz Morgan Stanley Co Ltd. Pierwsza spka miaa pozwolenie na prowadzenie usug
105

Davies, History of Money From Ancient Times to The Present Day, s. 512.

:-V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

129

bankowych jedynie w formie tradycyjnego banku handlowego, druga natomiast moga angaowa si wycznie w bankow dziaalno inwestycyjn.

W stosunku do nowojorskiej giedy Roosevelt nie okaza agodnoci. Wykorzystujc dwa akty prawne, ustaw o papierach wartociowych z 1933 roku oraz ustaw o transakcjach papierami wartociowymi z 1934 roku, powoa Securities and Exchange Commission (SEC - Komisja do spraw Transakcji Papierami Wartociowymi) odpowiedzialn za nadzr nad gied.

New Deal, Nowa Polityka Roosevelta uderzya niczym grom, byskawicznie zbierajc pochlebne komentarze wrd opinii publicznej. Nastpia erupcja nagromadzonej i duszonej w sercach niechci do bankierw z Wall Street. Nawet czonkowie rodziny Morganw przyznawali: cay kraj wypenia nastrj uwielbienia prezydenta Roosevelta. W cigu tygodnia od momentu objcia urzdu osign niebywae wyniki. Trudno to porwna z czymkolwiek w historii106. W1933 roku gieda w Nowym Jorku zanotowaa bardzo udany rok i pocztek hossy, uzyskujc zadziwiajc stop zwrotw w wysokoci 54 procent. Niczym bohater, podekscytowany Roosevelt deklarowa: Handlarze pienidzem uciekli ze wityni cy i- ilizacji. Teraz moemy ostatecznie przywrci naszej wityni, prawdziwe staroytne oblicze107. Problem polega j ednak na tym, e midzy prawd a w pocie czoa urabianymi spoecznymi odczuciami istnieje olbrzymi dystans. Ludziom bardzo trudno unikn manipulacji, zwaszcza kiedy epatowani s seri starannie zaplanowanych wydarze. Spjrzmy jeszcze raz na sytuacj, ktra istniaa w momencie, kiedy Roosevelt z zapaem pisa swj oglnikowy artyku. Po zakoczeniu wakacji bankowych, wiele bankw ze rodkowego Zachodu, zdecydowanie odmawiajcych wejcia do systemu Rezerwy Federalnej, nie uzyskao szansy na otwarcie biznesw, wiele rynkw zwyczajnie si poddao, a ich majtki przejli bankierzy z Wall Street. Na stanowisko sekretarza skarbu Roosevelt wybra Henryego Morgenthaua Juniora - syna czowieka, ktry tu przed krachem.giedowym w 1929 roku, po uzyskaniu wiarygodnych informacji, w cigu trzech dni, niepomny na strat w wysokoci piciu milionw dolarw, wycofa wszystkie swoje kapitay z giedy. Jeszcze bardziej ironiczny z tej perspektywy by wybr, ktrego dokona Roosevelt na stanowisko przewodniczcego Security and Exchange Commission, ktrym zosta synny spekulant giedowy, Joseph Kennedy. Warto jego aktyww, wynoszca w 1929 roku cztery miliony dolarw, w cigu krtkiego okresu, od krachu giedowego a do 1933 roku, wzrosa dwudziestopiciokrotnie, przekraczajc sum 100 milionw dolarw. Joseph Kennedy by jednym z zaufanych czonkw krgu Jacka Morgana, a jego synem by pniejszy prezydent John F. Kennedy.
106
107 Ibid.

Chernow, The House of Morgan, s. 357.

V-"NOWA POLITYKA" TANIEGO PIENI?DZA

127

Inicjatorem synnej ustawy Glass-Steagall Act, dokonujcej podziau spki Morgana by, odpowiedzialny rwnie za przygotowywanie Federal Reserve Act, kongresman Glass. Glass-Steagall Act nie zada spce Morgana cikich strat - jej interesy rozwijay si gwatownie, a ilo zlece szybowaa w gr. Z czterystu dwudziestu piciu pracownikw spki Morgana wybrano dwudziestu piciu, ktrzy sformowali Morgan Stanley Co. Ltd. Jack Morgan i Thomas Lamont utrzymali w swoich rkach 90 procent akcji firmy jako pakiet kontrolny. W rzeczywistoci, dwie firmy powstae po podziale spki wci znajdoway si pod kontrol Jacka Morgana. W1935 roku, pierwszym roku dziaalnoci, Morgan Stanley zdoby zdumiewajce wszystkich zlecenie na emisj papierw wartociowych warte miliard dolarw, co wwczas stanowio jedn czwart rynku108. Wielkie firmy, pragnce dokona emisji duych iloci papierw wartociowych, jak zawsze szturmoway drzwi, nad ktrymi zawieszona bya zota inskrypcja z nazwiskiem Morgana. W jego rkach znajdowa si potny nowojorski bank Rezerwy Federalnej i kada dua firma w USA trzy razy zastanowia si, zanim zacza wchodzi w relacje z nalecymi do spkami. Widowiskowe i dramatyczne przesuchanie Morgana w Kongresie cakowicie skupio na sobie uwag opinii publicznej, stajc si gorcym szeroko komentowanym newsem. W atmosferze zgieku i podniecenia Roosevelt upozorowa dziaania na pierwszym planie, podczas gdy jego waciwy ruch dokona si w zupenie innym miejscu. W tym saj-ym czasie, po cichu przegosowano kilka wanych ustaw, ktre pozwoliy na likwidacj standardu zota. W pierwszym tygodniu swojego urzdowania,11 marca, Roosevelt wyda nowe oficjalne rozporzdzenie, wedle ktrego w imi ustabilizowania sytuacji gospodarczej, nastpuje zatrzymanie wymiany zota wbankach. Niedugo potem, 5 kwietnia nakazano wszystkim Amerykanom wymieni cae posiadane przez nich zoto na papierowe dolary: rzd dokonywa skupu po cenie 20,67 dolara za uncj. Z wymiany wyczono mae, drobne zote monety i biuteri. Kady prywatny waciciel zota (w innej formie) podlega surowej karze 10 lat wizienia oraz grzywny w wysokoci 250 tysicy dolarw. Cho Roosevelt utrzymywa, e jest to tylko tymczasowe, nadzwyczajne rozwizanie, rozporzdzenie to zostao uchylone dopiero w 1974 roku. W styczniu 1934 roku przegosowano Ustaw o Rezerwie Zota, ustalajc cen kruszcu na 35 dolarw za uncj, pomimo tego, e Amerykanie faktycznie nie mieli ju prawa do wymiany zota. Obywatele dopiero co oddali pastwu cae swoje zoto, a zbierane przez wiele lat oszczdnoci nagle straciy ponad poow wartoci! Natomiast ekskluzywni klienci, midzynarodowi bankierzy, ktrzy otrzymali poufne informacje tu przed krachem giedowym w 1929 roku, z radoci wycofali potny kapita z giedy, zamieniajc go na zoto. Cae to zoto zostao przetransportowane do Londynu. W tym czasie, sprzedajc zoto w Londynie, mona byo uzyska cen 35 dolarw za uncj, co oznacza, e w jednej chwili zarobiono na transakcji 69,39 procent. Gdy Roosevelt zapyta jednego z najbardziej wyksztaconych kongresma- nw, niewidomego Thomasa Gore a o jego stosunek do likwidacji standardu zota, Gore chodno, bez emocji odpowiedzia: To jest ewidentna kradzie - czy nie, panie prezydencie?. Szczero Gorea w pewnym sensie zmartwia Roosevelta. Co ciekawe, w kongresman to ojciec przyszego wiceprezydenta USA, Ala Gorea. Inny kongresman, Howard Buffet, ktry cae ycie powici na walk o powrt standardu zota, w 1948 roku mwi: Ostrzegam was, politycy z obu partii s przeciwni powrotowi standardu zota. Rwnie grupy ludzi interesu z zagranicy, robicych wielkie pienidze w oparciu o kontynuowan w Ameryce dewaluacj waluty, s przeciwne powrotowi systemu uczciwej waluty.
108
Ibid., s. 386-390.

:-V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

129

Musicie si przygotowa i zachowa czujno, by stawi im czoa109. Howard Buffet, do koca swoich dni, wierzc w zoto jako ostateczn form pienidza, nie mia szansy ujrze powrotu do standardu zota, jednake wiara ta odcisna swoje pitno na jego synu, obecnym bogu giedy - Warrenie Buffecie. Kiedy Buffet, spogldajc na zaamywanie si systemu legalnego rodka patniczego, doszed do konkluzji, i w system z pewnoci poda ku przepaci, w 1997 roku, gdy cena srebra zbliya si do poziomu najniszego whistorii, podj odwan decyzj i kupi jedn trzeci materialnych zapasw srebra. Cakowite usunicie zota z zajmowanej przez nie pozycji w systemie walutowym nie jest rzecz ani atw, ani szybk. Cay proces zosta wprowadzony w ycie w trzech etapach. Pierwszym byo wyeliminowanie zota z amerykaskiego obiegu i wymiany pieninej. Drugim bya likwidacja funkcji walutowej zota w zasigu wiatowym - w 1944 roku system z Bretton Woods ustanowi standard dla wymiany dolara, ktry zastpi system wymiany na zoto. Trzeci etap zakoczy prezydent Nixon w 1971, odchodzc od ustale z Bretton Woods. Keynes, machajc flag, dopingowa wasne oddziay, bankierzy dolewali oliwy do ognia, a Roosevelt, stosujc kamufla i odwracajc uwag, ostatecznie zrealizowa swj cel: pozby si standardu zota, ktry niczym korek wizi tkwicego w butelce zego ducha. Kiedy go zabrako, na wiat przedostaa si bliniacza para bestii: deficyt budetowy i polityka taniego pienidza dunego. Zainteresowany jedynie wadz tu i teraz, traktujcy rzeczy na zasadzie po mnie choby potop, Keynes wypowiedzia synne zdanie: Patrzc z szerszej perspektywy czasowej, i tak wszyscy umrzemy. To prawda, ale ludzkie dziaania i ich negatywne konsekwencje zostaj na trwae zapisane w historii.

Ryzykowna inwestycja: wybr Hitlera127

24 listopada 1933 roku New York Times zamieci artyku na temat ksiki- -pamfletu autorstwa Sidneya Warburga110. Ksika ta ukazaa si tego roku w Holandii, jednak na pkach ksigarskich spdzia tylko kilka dni, gdy bardzo szybko zostaa wycofana i zakazana. Kilka egzemplarzy szczliwie przetrwao i zostao przetumaczonych na jzyk angielski. Angielskojzyczna wersja ksiki bya wystawiona w British Museum. Pniej wprowadzono zakaz jej udostpniania opinii publicznej i badaczom. Mwio si, e autor ksiki, Sidney Warburg, by pracownikiem jednej z najwikszych rodzin bankierw wiata, Warburgw. Wiarygodno treci ksiki zostaa zdecydowanie zdementowana przez rodzin Warburgw.

w tajemniczy pamflet ujawnia tajne kulisy dziaa bankierw z Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii dostarczajcych Adolfowi Hitlerowi kapitau iwsparciawjego drodze do wadzy. Autor
109 110 The Commercial and Financial Chronicie, 6 maja, 1948. Chodzi o ksik De Geldbbronnen van Het Nationaal Socialisme - Drie Gesprekken

opublikowan przez wydawnictwo Van Hokelman und Warendor. Powszechnie uwaa si, e nazwisko Sidney Warburg byo pseudonimem autora znajcego kulisy kontaktw midzy Wall Street a Hitlerem (przyp. red.). 127Antony C. Sutton, Wall Street and the Rise of Hitler, Seal Beach 1976, rozdz. 10.

Met Hitler (rda finansowe narodowego socjalizmu - Trzy rozmowy z Hitlerem)

V-"NOWA POLITYKA" TANIEGO PIENI?DZA

127

ksiki twierdzi, ewokolicach 1929 roku Wall Street, poprzez plany Dawesa i Younga, udzielaa Niemcom pomocy w spacie reparacji wojennych. W latach 1924-1931, wykorzystujc oba plany, Wall Street udzielia Niemcom kredytw na czn sum 138 miliardw marek, podczas gdy w tym samym czasie, tytuem reparacji wojennych, Niemcy wypaciy 86 miliardw marek W rzeczywistoci, Niemcy uzyskay gigantyczn pomoc kapitaow ze Stanw Zjednoczonych, ktra umoliwia im rozpoczcie przygotowa wojennych. rodki na

WOJNA O PIENI?DZ

Cakowite usunicie zota z zajmowanej przez nie pozycji w systemie walutowym nie jest rzecz ani atw, ani szybk. Cay proces zosta wprowadzony w ycie w trzech etapach. Pierwszym byo wyeliminowanie zota z amerykaskiego obiegu i wymiany pieninej. Drugim bya likwidacja funkcji walutowej zota w zasigu wiatowym - w 1944 roku system z Bretton Woods ustanowi standard dla wymiany dolara, ktry zastpi system wymiany na zoto. Trzeci etap zakoczy prezydent Nixon w 1971, odchodzc od ustale z Bretton Woods.

Keynes, machajc flag, dopingowa wasne oddziay, bankierzy dolewali oliwy do ognia, a Roosevelt, stosujc kamufla i odwracajc uwag, ostatecznie zrealizowa swj cel: pozby si standardu zota, ktry niczym korek wizi tkwicego w butelce zego ducha. Kiedy go zabrako, na wiat przedostaa si bliniacza para bestii: deficyt budetowy i polityka taniego pienidza dunego. Zainteresowany jedynie wadz tu i teraz, traktujcy rzeczy na zasadzie po mnie choby potop, Keynes wypowiedzia synne zdanie: Patrzc z szerszej perspektywy czasowej, i tak wszyscy umrzemy. To prawda, ale ludzkie dziaania i ich negatywne konsekwencje zostaj na trwae zapisane w historii.

Ryzykowna inwestycja: wybr Hitlera117

24 listopada 1933 roku New York Times zamieci artyku na temat ksiki- -pamfletu autorstwa Sidneya Warburga111. Ksika ta ukazaa si tego roku w Holandii, jednak na pkach ksigarskich spdzia tylko kilka dni, gdy bardzo szybko zostaa wycofana i zakazana. Kilka egzemplarzy szczliwie przetrwao i zostao przetumaczonych na jzyk angielski. Angielskojzyczna wersja ksiki bya wystawiona w British Museum. Pniej wprowadzono zakaz jej udostpniania opinii publicznej i badaczom. Mwio si, e autor ksiki, Sidney Warburg, by pracownikiem jednej z najwikszych rodzin bankierw wiata, Warburgw. Wiarygodno treci ksiki zostaa zdecydowanie zdementowana przez rodzin Warburgw.

w tajemniczy pamflet ujawnia tajne kulisy dziaa bankierw z Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii dostarczajcych Adolfowi Hitlerowi kapitau i wsparcia w jego drodze do wadzy. Autor
111 Chodzi o ksik De Geldbbronnen van Het Nationaal Socialisme - Drie Gesprekken Met Hitler {rda finansowe narodowego socjalizmu - Trzy rozmowy z Hitlerem)

opublikowan przez wydawnictwo Van Hokelman und Warendor. Powszechnie uwaa si, e nazwisko Sidney Warburg byo pseudonimem autora znajcego kulisy kontaktw midzy Wall Street a Hitlerem (przyp. red.).

WOJNA O PIENI?DZ ksiki twierdzi, e wokolicach 1929 roku Wall Street, poprzez plany Dawesa i Younga, udzielaa Niemcom pomocy w spacie reparacji wojennych. W latach 1924-1931, wykorzystujc oba plany, Wall Street udzielia Niemcom kredytw na czn sum 138 miliardw marek, podczas gdy w tym samym czasie, tytuem reparacji wojennych, Niemcy wypaciy 86 miliardw marek W rzeczywistoci, Niemcy uzyskay gigantyczn pomoc kapitaow ze Stanw Zjednoczonych, ktra umoliwia im rozpoczcie przygotowa wojennych. rodki na

V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

poyczki dla Niemiec zostay zgromadzone poprzez sprzeda niemieckich papierw wartociowych na Wall Street, a ich rdem by kapita publiczny. Morgan i rodzina Warburgw, uczestniczcy w tym procesie, zagarnli kolosalne zyski.

W trakcie caej tej operacji pojawi si jeden problem: bya nim twarda polityka rzdu francuskiego w kwestii spaty reparacji wojennych przez Aiemcy. Polityka ta doprowadzia do zamroenia pewnej czci amerykaskich kredytw na terenie Niemiec i Austrii, a Francja uzyskaa najwaniejsz cz niemieckich reparacji wojennych. W ostatecznym rozrachunku, wszystkie te pienidze pochodziy z Wall Street. Coraz niechtniej spogldajcy na Francj bankierzy z Wall Street w czerwcu 1929 roku zorganizowali konferencj. Rodziny Morgana, Rockefellera oraz szefowie Rezerwy Federalnej zgromadzili si na spotkaniu, by zastanowi si nad tym, jak by tu uwolni Niemcy spod francuskiej presji. Spotkanie zakoczyo si osigniciem wsplnego stanowiska. Naleao za pomoc narzdzia zwanego rewolucj obali francusk kontrol. Prawdopodobnym kandydatem na lidera ruchu rewolucyjnego by Adolf Hitler. Posugujcy si amerykaskim paszportem dyplomatycznym i wyposaony w listy osobicie napisane przez prezydenta Hoover a oraz Rockefellera, Sidney Warburg otrzyma misj nawizania prywatnych kontaktw z Adolfem Hitlerem.

Kontakty Sidneya z nazistami nie naleay do atwych, a konsulat USA w Monachium nie pracowa jak naley. Dopiero po duszym czasie, dziki pomocy burmistrza Monachium, Sidney Warburg zdoa wreszcie spotka si z Hitlerem. Na tym pierwszym spotkaniu poinformowa go o wstpnym warunku bankierw: prowadzenie ofensywnej dyplomacji, prowokowanie domagajcych si rewanu, antyfrancuskich nastrojw. Cena, ktrej domaga si Hitler, nie bya niska: za 100 milionw marek zgodzi si mwi wszystko, co mu ka. Sidney przekaza odpowied Hitlera do Nowego Yorku. Bankierzy poczuli, e Hitler jest aroczny niczym lew. Zadana przez kwota, odpowiadajca 24 milionom dolarw znacznie odbiegaa od tej, ktra wydawaa im si waciwa. Zaoferowali 10 milionw dolarw. Poniewa nastroje spoeczne nie byy jeszcze sprzyjajce dla nazistw, Hitler zgodzi si na to.

Zgodnie z poleceniem Hitlera, pienidze przelano do Mendelssohn & Co. Bank w Holandii, by nastpnie w postaci 10 czekw wysa je do 10 niemieckich miast. Gdy Sidney powrci do

WOJNA O PIENI?DZ Nowego Yorku, by zoy raport, Rockefeller by gboko oczarowany programem nazistw. W rezultacie, dotd niezwracajcy przesadnej uwagi na Hitlera New York Times nagle rozpocz publikacj materiaw i artykuw prezentujcych jego sylwetk, jego przemwienia i idee nazistowskie. W grudniu 1929 roku Uniwersytet Harvarda rozpocz prace badawcze zwizane z ruchem narodowosocjalistycznym w Niemczech.

Gdy w 1931 roku prezydent Hoover obieca Francji, e kade rozwizanie dotyczce kwestii reparacji wojennych bdzie wpierw z ni skonsultowane i przez ni zaakceptowane, byskawicznie utraci wzgldy Wall Street. Wielu historykw utrzymuje, e klska, ktr ponis Hoover w wyborach prezydenckich, bya bezporednim wynikiem tej sytuacji. W padzierniku 1931 roku Hitler napisa do Sidneya Warburga list. Z tego powodu bankierzy z Wall Street zwoali kolejne posiedzenie, na ktrym tym razem pojawi si dodatkowo sir Norman z Banku Anglii. Podczas spotkania uczestnicy podzieli si na dwie grupy, pierwsza, pod r>Tzywd:-i wem Rockefellera, skaniaa si ku wspieraniu Hitlera, druga za reprezent owaa sabo okrelone, neutralne stanowisko. Sir Norman uwaa, e 10 milionw dolarw wydanych ju na Adolfa Hitlera w zupenoci wystarczy. Wtpi, czy Hitler zawsze bdzie zdolny do dziaania. Na spotkaniu podjto decyzj o podjciu kolejnego kroku w celu wsparcia Hitlera. Warburg ponownie uda si w podr do Niemiec, pojawiajc si na spotkaniu sympatykw Hitlera. Jeden z jego uczestnikwporuszy kwesti uzbrojenia oddziaw SA i SS, ktrym brakowao karabinw, pistoletw, karabinw maszynowych. W tym czasie zaraz za granic, w Belgii oraz w miastach Holandii i Austrii powstay wielkie magazyny z broni. Wystarczyo, by nazici po prostu zapacili gotwk, a towar zostaby byskawicznie wysany. Hitler poinformowa Sidneya Warburga o swoich dwch planach przejcia wadzy - albo przemoc, albo drog legaln. Hitler zapyta: zdobycie wadzy przemoc wymaga 500 milionw marek, przejcie wadzy legalnymi metodami 200 milionw. Jak wy, bankierzy, podejmiecie decyzj?. Pi dni pniej przyszed telegram ze wskazwk: te sumy s cakowicie nie do zaakceptowania. Transfer tak wielkich kapitaw do Europy z pewnoci wstrzsnby caym rynkiem finansowym. Sidney Warburg przygotowa raport. Trzy dni pniej przyszed kolejny telegram z Wall Street: raport otrzymalimy, przygotowa 10, gra 15 milionw. Prosz powiedzie temu czowiekowi o koniecznoci prowadzenia ofensywnej polityki zagranicznej. Przejcie wadzy legalnymi metodami za cen 15 milionw dolarw zostao ostatecznie zaakceptowane przez bankierw z Wall Street. Sposb patnoci musia skutecznie ukry prawdziwe rdo kapitau. Z powyszej sumy pi milionw wpacono do amsterdamskiego Mendelsohn & and Co. Bank, kolejne pi milionw do Rotterdamsehe Bankvereinigung i ostatnie pi do Banca dItalia. Wieczorem 27 lutego 1933 roku, gdy w Reichstagu wybuch poar, Sidney Warburg odbywa swoje trzecie spotkanie z Hitlerem. Hitler stwierdzi, e potrzebuje kolejne 100 milionw marek, by za ich pomoc zakoczy proces przejmowania wadzy. Wall Street zgodzio si na siedem milionw dolarw. Hitler domaga si dokonania przelewu piciu milionw do rzymskiego Banca dItalia, a pozostaych dwch milionw na konto Renania Joint Stock Company w Dusseldorfie.

V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

Zaraz po wykonaniu misji, targany emocjami Sidney Warburg odetchn z ulg:

cile wykonaem wszystkie postawione przede mn zadania, a do ostatniego szczegu. Hitler sta si najwikszym dyktatorem w Europie. wiat obserwuje jego dziaania od omiu miesicy. Jego zachowanie w ostatecznym rozrachunku pokae, czy jest dobrym, czy zym czowiekiem. Osobicie sdz, e tym drugim. Mwic do Niemcw, naprawd pragn si myli. wiat wci chce podporzdkowa si Hitlerowi - aosny wiat, aosna ludzko. :,'^a^oWA POLITYKA TANIEGO PIENIDZA 133
i,/i
M

pomoc Wall Street dla nazistowskich Niemiec

30 stycznia 1933 roku Hitler otrzyma nominacj na urzd kanclerza Niemiec Niemcy nie tylko cakowicie wyszy z gospodarczej katastrofy hiperinflacji z 1923 roku, ale w wiecie targanym ostr recesj gospodarcz bardzo szybko zaczy nadrabia starty. W sytuacji, gdy niemiecka gospodarka musiaa ponosi gigantyczne koszty zwizane ze spat reparacji wojennych, Niemcy z zadziwiajc wszystkich szybkoci zdoay wyposay najwiksz w Europie si militarn, by 1 wrzenia 1939 roku rozpocz II wojn wiatow. Na to wszystko potrzeboway zaledwie szeciu lat! W tym czasie najpotniejsze na wiecie Stany Zjednoczone wci, jak gdyby grzznc w bagnie, bolenie zmagay si z recesj gospodarcz. Trwao to do roku 1941, kiedy bezporednio przystpiy do wojny: dopiero wtedy sytuacja gospodarcza zacza zmienia si na lepsze. Niemcy w cigu szeciu lat zakoczyy proces odbudowy gospodarczej i przygotowa do wielkiej wojny. Gdyby nie kolosalna pomoc szerokim strumieniem napywajca z zagranicy nic takiego nie mogoby si wydarzy. Jeli jednak owa zagraniczna pomoc nie miaa suy rozptaniu wojny, to czemu? Trudno znale inne logiczne wyjanienie. W rzeczywistoci Wall Street od pocztku bya gwnym rdem kapitaw dla nazistowskich Niemiec. Jeszcze w 1924 roku, zaraz po tym, jak wygasa niemiecka hiperinflacja, bankierzy z Wall Street zaczli opracowywa plany dotyczce pomocy Niemcom w przygotowaniu armii do wojny. Zarwno planDawesaz 1924 roku, jak i plan Younga z roku 1929 suyy realizacji tego celu - zwaszcza ten pierwszy doskonale odpowiada planom ekonomistw ze Sztabu Generalnego armii niemieckiej112. Zaleny od Morgana prezes General Electric, Owen Young, oraz stworzone przez Roosevelta United European Investors stanowiy najwaniejsz tarcz finansow. Ten sam Owen Young doprowadzi do powstania Bank for International Settlements (BIS -Bank Rozrachunkw Midzynarodowych), ktry usprawni wspprac pomidzy bankierami. Zgodnie z tym, co pisa znany historyk Carroll Quigley, jeden z nauczycieli Clintona, w bank poprzez stworzenie wiatowego systemu finansowego sprawuje nad wiatem kontrol. Jest to kontrola maej grupki ludzi, ktrzy maj do siy, by zawadn systemem politycznym i gospodarczym wiata113. W latach 1924-1931, wykorzystujc dwa powysze plany (Dawesa i Younga), Wall Street cznie dostarczya Niemcom kredytw na sum 138 miliardw marek. W tym samym czasie Niemcy cznie tytuem reparacji wojennych wypaciy 86 miliardw marek. Wychodzi wic na to, e na czysto Niemcy otrzymay z Ameryki gigantyczny kapita wysokoci 52 miliardw marek, dziki czemu niemiecki przemys zbrojeniowy zacz si intensywnie rozwija. Znacznie wczeniej, ju w 1919 roku, brytyjski premier Lloyd George, odnoszc si do Traktatu

112
113

Zeznanie przez Senatem USA, komisja do spraw wojskowych, 1946. Carroll Quigley, Tragedy and Hope: A History of The World In Our time, New York 1966, s. 308.

WOJNA O PIENI?DZ Wersalskiego, trafnie przewidywa, e Niemcy nie bd zdolne do udwignicia tak duej sumy reparacji wojennych, co w ostatecznej fazie doprowadzi kraj ten albo do odmowy spat, albo do wojny. Tak si nieszczliwie zoyo, e zrealizowane zostay oba te rozw<zania. Nie dziwne, e widzc nowoczesne fabryki zbrojeniowe nazistowskich Niemiec, a nastpnie przygldajc si zardzewiaym amerykaskim halom produkcyjnym, kongresman MacFadden gorzko i zawzicie atakowa Wall Street i Rezerw Federaln za jej pomoc finansow dla niemieckiej machiny wojennej, na ktr rodki pochodziy z pienidzy paconych przez amerykaskich podatnikw.
Panie przewodniczcy, w przypadku gdy niemiecka firma Nobel Dynamite sprzedaje materiay wybuchowe armii japoskiej, ktra wykorzystuje je w wojnie w Mandurii lub na innym terenie, moe ona rozlicza rachunki dune za sprzeda w dolarach amerykaskich, nastpnie przesa je na wolny rynek dyskontowy w Nowym Jorku. Rezerwa Federalna przeprowadzi dyskonotowanie owych rachunkw dunych i pod ich zabezpieczenie dokona emisji nowych banknotw dolarowych. W rzeczywistoci, Rezerwa Federalna udziela pomocy niemieckiej firmie produkujcej materiay wybuchowe, wprowadzajc jej rezerwy do amerykaskiego systemu bankowego. Skoro to wszystko ma miejsce, to w jakim celu wysyamy naszego przedstawiciela na konferencj w Genewie dotyczc rozbrojenia [niemieckiej] armii? Czy rada nadzorcza Rezerwy Federalnej i banki Rezerwy nie pozwalaj faktycznie naszemu rzdowi dokonywa zwrotu japoskiej armii dugw zacignitych przez niemieckie fabryki zbrojeniowe114?

Poza nowojorskim rynkiem dyskonotowym dla kwitw dunych, japoski i niemiecki przemys zbrojeniowy otrzymywa nisko oprocentowane, krtkoterminowe kredyty. Ponadto Rezerwa Federalna bezporednio transportowaa rezerwy zota do Niemiec.
Gigantyczna kwota pienidzy nalecych do amerykaskich depozytariuszy zostaa wysana do Niemiec bez pobrania jakiegokolwiek zabezpieczenia. Zarzd Rezerwy Federalnej i jej Banki zwyczajnie wypuszczaj do obiegu amerykask walut w oparciu o rachunki dune niemieckich handlowcw. Warty kilka miliardw dolarw kapita zosta wchonity przez niemieck gospodark, w proces jest wci kontynuowany. Tanie, niemieckie rachunki dune s tutaj [Nowy Jork] wyceniane i prolongowane, pod zastaw idzie reputacja amerykaskiego rzdu, a koszty paci amerykaski nard. Rezerwa Federalna wysaa do Niemiec 27 kwietnia 1932 roku transport zota, naleccego do narodu amerykaskiego, o wartoci 750 tysicy dolarw. Po tygodniu kolejny transport warty 300 tysicy dolarw zosta wysany do Niemiec w identyczny sposb. W poowie maja zoto o wartoci ponad 12 milionw dolarw zostao przez Rezerw Federaln wysane do Niemiec. Praktycznie raz na tydzie wyrusza w rejs statek ze zotem do Niemiec. Panie przewodniczcy, ufam e amerykascy depozytariusze, waciciele kont w ameryka'TO

v. NOWA POLITYKA TANIEGO PIENIDZA

a

135

, 'Ki

skich bankach maj prawo wiedzie, w jakim celu Rezerwa Federalna wykorzystuje ich pienidze115.

i' Poza uzyskan pomoc kapitaow ? Wall Street, spor rol odegray reformy | - Hitlera w systemie finansowym, wrd nich za najwaniejszym punktem byo ; ' odebranie z
114 Congressional Record, 1932. s. 1259-1296.
115 Ibid.

V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

rk niemieckiego prywatnego banku centralnego prawa do emisji , pienidza. Po likwidacji mao skutecznego i drogiego systemu emisji waluty pod ! - - zabezpieczenie dugu rzdowego (obligacji), niemiecka gospodarka niczym pocisk rakietowy poszybowaa w gr. Stopa bezrobocia w Niemczech, ktra w 1933 roku wynosia ponad 30 procent, znikna, a w 1938 roku Niemcy zanotoway powany brak rk do pracy. Wielka pomoc dla Niemiec ze strony amerykaskich firm w sferze technologii i finansw nie jest ju adn tajemnic. Bya ona pniej wyjaniana przez historykw w kategoriach przypadek oraz krtkowzroczno. W istocie przypadek oraz krtkowzroczno ogromnie wzmocniy i ulepszyy zdolnoci niemieckiego przemysu zbrojeniowego. W 1934 roku niemiecka wydajno w produkcji paliw wynosia 300 tysicy ton paliw naturalnych oraz 800 tysicy ton benzyny syntetycznej (paliwo uzyskane z przerbki wgla), caa reszta bya uzaleniona od importu. Gdy Standard Oil sprzeda Niemcom patent na uwodornianie ropy naftowej, a do roku 1944, Niemcy byy w stanie produkowa zaskakujc ilo 5,5 miliona ton benzyny syntetycznej oraz milion ton paliw naturalnych.
Mimo e niemiecki wojskowy departament planowania wymaga od przemysu instalacji nowoczesnych linii produkcyjnych w celu intensywnego zwikszenia produkcji, to niemieccy eksperci do spraw wojskowych i gospodarczych, podobnie jak przemys, wci nie byli w stanie do koca zrozumie problemu produkcji przemysowej na wielk skal. Dziao si tak do momentu, gdy dwaj gwni, amerykascy producenci samochodw weszli na rynek europejski, otwierajc fabryki nowego typu w Niemczech. Dopiero wtedy przed ekspertami otworzyy si nowe perspektywy. Niemieccy inynierowie zostali wysani do Detroit w celu opanowania techniki produkcji moduw oraz zasad dziaania linii produkcyjnych. W Detroit nie tylko zwiedzali hale fabryczne, gdzie produkowano samoloty, ale rwnie otrzymali pozwolenia na wizyty w innych, wanych instalacjach militarnych. Dziki temu niemieccy eksperci nauczyli si wielu technologii, by ostatecznie wykorzysta je w konflikcie z Ameryk116.

Wrd amerykaskich firm, ktre utrzymyway blisk i poufn wspprac z niemieckim przemysem zbrj eniowym znaj doway si midzy mnymi General Electric, Ford, DuPont. Wszystkie one naleay do Banku Morgana, Chase Bank Rockefellera lub Manhattan Bank Warburga.

Droga wojna i tani pienidz

Winston Churchill powiedzia kiedy: Rozpoczcie wojny jest znacznie trudniejsze ni jej zakoczenie. Po krtkim namyle mi : na uzna, e odbiega to od potocznego rozumienia. Ale po bardziej szczegowej analizie dochodzimy do wniosku o susznoci tego pogldu. Zakoczenie wojny czsto wymaga jedynie tego, aby tajni przedstawiciele dwch walczcych stron usiedli wsplnie do stou pertraktacji. Przedmiotem ich rozmw mog by tylko warunki zakoczenia konfliktu. Tak wic, niezalenie od tego czy troch strac, czy te zyskaj, zawsze jest moliwo dogadania si. Rozpoczcie wojny jest znacznie bardziej skomplikowane. Samo tylko pozyskanie spoecznego poparcia w demokratycznym spoeczestwie jest spraw wymagajc ogromnych wysikw. Ten element doprowadza midzynarodowych bankierw do wciekoci. Byo
116 Sutton, Wall Street and FDR, rozdz. 1.

WOJNA O PIENI?DZ dokadnie tak, jak wskazywa Merton: w ich oczach wojna i pokj nie istniej, nie ma hase, nie ma propagandy, nie ma te powicenia i chway. Oni ignoruj wszystkie te wprawiajce ludzi w podniecenie rzeczy. To samo twierdzi Napoleon: Pienidz nie ma ojczyzny: finansici nie wiedz, czym jest cnota i mio ojczyzny, ich jedynym celem jest osiganie zyskw. Nard amerykaski, padajcy ofiar grabiey ze strony bankierw z Y/all Street, po dowiadczeniach I wojny wiatowej oraz Wielkiego Kryzysu 1929 roku, nie by na tyle atwowierny, aby ponownie da si oszuka. Nikt nie yczy sobie, by jego synowie, jako miso armatnie bankierw, wyruszali walczy na kolejnej wojnie w Europie. Dlatego te w kraju panowaa powszechna atmosfera izolacjo- nizmu, wywoujca niepokj krgw finansowych. W 1935 roku specjalna komisja pod przywdztwem kongresmana Gerlada Nyea opublikowaa obszerny, Uczcy tysic czterysta stron raport, w ktrym szczegowo ukazywaa wszystkie tajemnice zwizane z przystpieniem USA do I wojny wiatowej. Wrd nich omwione byy wszystkie nielegalne i niejawne dziaania bankw oraz producentw wojny, ktre miay miejsce na pocztku konfliktu. Rwno - czenie w pamici ywe pozostawao przesuchanie Morgana przed komisj Kongresu w sprawie Ucznych, zwizanych z krachem giedowym w 1929 roku, skandaU na Wall Street. To wszystko powodowao, e nastroje antywojenne w Ameryce byy bardzo powszechne i silne. W tym czasie bestsellerem by ksika Waltera MilUsa, Road to War: America 1914-1917 (Droga do Wojny. Ameryka 1914-1917), ktra jeszcze mocniej podsycia spoeczn dyskusj dotyczc przystpowania do wojny. W tej atmosferze, w latach 1935-1937 w Stanach Zjednoczonych przegosowano trzy akty prawne potwierdzajce ich neutralno, surowo wzbraniajce Ameryce ponownego wrobienia si i stania si jedn ze stron globalnego konfliktu. Jeli chodzi o sfer gospodarki, Nowy ad Rooseveta trwa ju od piciu lat, jednak mimo to amerykaska gospodarka wci wygldaa fatalnie, stopa bezrobocia utrzymywaa si na wysokim poziomie ponad 17 procent. W roku 1938 Ameryka ponownie pogrya si w ostrej recesji. Bankierzy i Roosevelt byli przekonani, e jedynie polityka wielkiego deficytu budetowego i szalonej emisji taniego pienidza, ktr promowa Keynes, moe uratowa gospodark. Wszelako polityka ta moe skutecznie zadziaa jedynie w / t u a c j i wielkiej, wiatowej wojny. Po likwidacji standardu zota w 1933 roku wszystkie przeszkody stojce na drodze do wojny zostay usunite. Wszystko byo przygotowane - brakowao jedynie pretekstu. Profesor Uniwersytetu w Georgetown, Charles C. Tansill, twierdzi, e wojna przeciw Japonii staa si elementem planu politycznego bardzo wczenie, gdy ju w 1933 roku, jeszcze przed przejciem wadzy przez Roosevelta. W 1932 roku, amerykaska marynarka wojenna potwierdzia moliwo niszczycielskiego ataku na flot Pacyfiku z odlegoci 60 mil morskich od Pearl Harbour. Amerykaskie suby wywiadowcze w sierpniu 1940 roku zamay uywany przez japosk armi szyfr, dziki czemu mogy bardzo wczenie przechwytywa japosk korespondencj wojskow. Zbudowane przez Amerykanw maszyny deszyfrujce wysano do wszystkich baz. Jedynym miejscem, o ktrym zapomniano, by Pearl Harbour, najwiksza amerykaska baza morska na Pacyfiku. Wielu historykw jest przekonanych, e Roosevelt wiedzia 0nadchodzcym, ukrytym ataku japoskiej floty na Pearl Harbour. 13 stycznia 1943 roku, Roosevelt i Churchill na konferencji w Casablance wydali wspln deklaracj, domagajc si od Niemiec bezwarunkowej kapitulacji. Deklaracja z Casablanki wprowadzia siatk antyhitlerowskich konspiratorw, zwolennikw zawarcia pokoju z aliantami, w

V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

wielk konsternacj. Ju w sierpniu 1942 Niemcy zaproponoway aliantom pokj, zgadzajc si na powrt do granic sprzed 1 wrzenia 1939 roku, tak by zakoczy wojn, w ktrej byy z gry skazane na klsk117. Siy wewntrz Niemiec, przygotowujce plan zbrojnego przewrotu 1obalenia wadzy Adolfa Hitlera oraz partii nazistowskiej, byy gotowe. Niestety, deklaracja Roosevelta miaa negatywny wydwik, znacznie osabiajc wewntrzn opozycj w Rzeszy. Kissinger, prbujc wyjani motywy kierujce Rooseveltem w momencie ogaszania deklaracji z Casablanki, pisze:
Roosevelt zaproponowa t polityk z kilku powodw. Obawia si, e dyskusja nad warunkami pokoju z Niemcami moe doprowadzi do podziaw, a chcia, by caa energia aliantw skoncentrowana zostaa na sprawie wygrania wojny. Pragn take upewni Stalina w czasie miertelnych zmaga bitwy stalingradzkiej, e nie bdzie odrbnego pokoju. Nade wszystko jednak nie chcia dopuci do powtrzenia si sytuacji, w ktrej Niemcy po jakim czasie ponownie wystpiyby z rewizjonistycznymi pretensjami, goszc, e zostay niespenionymi obietnicami podstpnie skonione do zakoczenia wojny118.

To, co mwi Kissinger, ma sens, ale najistotniejszyjest fakt, e okrutna i kosztowna wojna zostaa przeduona o ponad dwa lata, podczas ktrych niezliczona

liczba ludzi i nieoszacowany majtek zostay obrcone w popi. Wrd ofiar wojny znalazo si midzy innymi okoo szeciu milionw ydw. Gdyby wojna zakoczya si w 1943 roku, spora ich cz miaaby du szans na przetrwanie. Zreszt nawet w przypadku warunkowej umowy o kapitulacji Niemiec, alianci posiadaliby prawo do dyktowania warunkw. Jednake dopiero co rozgrzani midzynarodowi bankierzy nie mogli odpuci tak wybornej okazji do zarobienia gigantycznych pienidzy. Ogie wojny zgas dopiero w sierpniu 1945 roku, a w trakcie tego okresu dug Ameryki z 16 miliardw dolarw w 1930 roku gwatownie poszybowa w gr, osigajc zawrotn sum 269 miliardw w 1946 roku. Keynesowska polityka deficytu budetowego i taniego pienidza ostatecznie uzyskaa certyfikat w dymie armatnim II wojny. Dziki niej bankierzy ponownie pomnoyli swj majtek.

ROZDZIA VI

Elitarny klub rzdzcy wiatem

Elity kapitau finansowego posiadaj dugoterminowy plan realizacji ostatecznego celu, ktrym jest kontrola nad wiatem poprzez ustanowienie jednego systemu finansowego. Ta machina ma by nadzorowany przez ma grupk, ktra bdzie zdolna
117 118 Walter Schellenberg, Tne Schellenberg Memoirs, London 1956. Kissinger, Dyplomacja, s. 440-441.

rzdzi strukturami politycznymi i wiatow gospodark. System kontroli dziaa na wzr feudalnego autokratyzmu kontrolowanego przez bankierw z prywatnego banku centralnego, a sterowany jest za pomoc czstych uzgodnie osiganych w trakcie tajnych konferencji. Jego rdzeniem jest szwajcarski Bank for International Settlements w Bazylei. Znajduje si on w rkach prywatnych, a kontrolujce go centralne banki rwnie s wasnoci prywatn. Kady bank centralny poprzez pen kontrol nad poyczkami dla skarbu, sterowanie kursami walut w wymianie midzynarodowej, wpyw na poziom i aktywno gospodarcz kraju, gwarantowanie nagrd dla wsppracujcych politykw w sferze handlowej itd. egzekwuje kontrol nad rzdami pastw.

WOJNA O PIENI?DZ

Klucz do rozdziau

Carroll Quigley, historyk, 1966 rok119

Coraz czciej spotykamy si dzi z takimi okreleniami jak rzd wiatowy wiatowa waluta. Nie dysponujc odpowiednim przygotowaniem histerycznym, mona odnie wraenie, e s to jedne z wielu kolejnych medialnych sensacji, podczas gdy w istocie wanie teraz rozpoczyna si realizacja wielkiego planu. Najbardziej zasmuca i zmusza do mylenia fakt, e wikszo Chiczykw wci wie na ten temat bardzo niewiele. W lipcu 1944 roku, gdy kontynent europejski wci pon ogniem wojny, miesic po otwarciu drugiego frontu przez wojska amerykasko-brytyjskie, 44 reprezentantw pastw przybyo do znanej miejscowoci wypoczynkowej Bretton Woods w stanie New Hampshire, by przedyskutowa plan powojennego, nowego porzdku gospodarczego. Midzynarodowi bankierzy weszli w faz realizacji przygotowywanego od dawna planu polegajcego na przejciu kontroli nad emisj wiatowej waluty. W tym czasie bankierzy ustanowili cay szereg kluczowych instytucji: brytyjskie Royal Society For International Affairs (Krlewskie Towarzystwo Spraw Midzynarodowych), amerykask Council on Foreign Relations (CFR - Rada Stosunkw Zagranicznych). Jaki czas pniej oba te kluczowe stowarzyszenia doprowadziy do powstania dwch nowych grup: Klubu Biderberg, zajmujcego si sprawami gospodarczymi, oraz przejmujcej dowodzenie nad sprawami politycznymi Trillateral Commission (Komisja Trjstronna). Ostatecznym celem owych grup byo ustanowienie elitarnego, anglo-ame- rykaskiego klubu, swoistego rzdu wiatowego, ktry zakoczy proces tworzenia wsplnej waluty wiatowej, by nastpnie narzuci wszystkim mieszkacom planety globalny podatek. W ten sposb miaby powsta tzw. Nowy Porzdek wiata. W tak skonstruowanym systemie oczywicie bdzie musiaa znikn suwerenna polityka emisji pienidza przez rzdy narodowe oraz prawo do decydowania o wewntrznej polityce gospodarczej, a wolno gospodarcza narodw oraz swoboda rzdu do prowadzenia wasnej polityki zostan ograniczone, poddane kontroli i sterowaniu. Najwaniejsze za jest to, e kajdany, ktre zaoono wspczesnym ludziom, nie s wykonane z elaza - materiaem uytym do ich stworzenia jest dug. W celu maksymalnego wykorzystania wspczesnego niewolnika, ekstensywne zarzdzanie gospodarcze powoli przesuwa si w kierunku wysokowydajnej, naukowej technologii ywienia. Spoeczestwo bez gotwki, elektroniczny pienidz, jednolite i globalne
119 Quigley, Tragedy & Hope, s. 308.

V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

elektroniczne ID z wmontowanym chipem radiowym bd ID implantowane bezporednio w ludzkie ciao, a take inne nowoczesne technologie - oto charakterystyczne cechy procesu przemiany wspczesnego czowieka w niewolnika.

W oparciu o chipow technologi identyfikacji, midzynarodowi bankierzy s w stanie obserwowa kadego czowieka niezalenie od miejsca i czasu, w ktrym si znajduje. W chwili, gdy gotwka niemal cakowicie znika ze wiata, wystarczy tylko kilka uderze w klawiatur, eby w dowolnym momencie pozbawi dowoln osob prawa do korzystania z jej majtku. Dla tych, ktrzy ceni
viELITARNY KLUB RZDZCY WIATEM
-

141

*" wr'-' - *

u / sobie wolno, jest to przeraajca perspektywa, wszelako dla midzynarodowych

Ir bankierw jest to konieczny warunek Nowego Porzdku wiata. ' Czonkowie elity uwaaj, e ich plan nie jest spiskiem, lecz pozytywnym programem. Tym, co rni w plan od tradycyjnych spiskw, jest fakt, e jego autorzy nie maj scentralizowanej > przywdztwa, lecz stanowi do swobodny ' krg przyjaci o wsplnych celach i interesach. Jednak przecitnego czowieka niepokoi fakt, e owi przyjaciele o wsplnych celach i interesach to ludzie posiadajcy olbrzymie wpywy, ktrzy zawsze s gotowi powici interesy zwykych obywateli na rzecz realizacji wasnych idei. Twrca amerykaskiej Council on Foreign Relations powstaej po zakoczeniu I wojny wiatowej, niejaki pukownik House, by jednym z gwnych architektw tego planu na terenie Stanw Zjednoczonych.

Duchowy ojciec chrzestny: pukownik House

r W Waszyngtonie nie sposb dojrze prawdziwych wadcw - oni rzdz spoza kurtyny.

-:_r,
jT:---'

Feliks Frankfurter, sdzia Sdu Najwyszego USA136

Pukownik House naprawd nazywa si Edward House. Tytu pukownika przyzna mu gubernator stanu Teksas za jego wkad i zasugi w zwycistwo w lokalnych wyborach. House pochodzi z bogatej rodziny teksaskich bankierw. Jego ojciec, Thomas, w czasie wojny secesyjnej dziaa jako reprezentant interesw rodziny Rothschildw na terenie USA. Lata modziecze House spdzi na nauce w Wielkiej Brytanii i tak jak wielu sawnych amerykaskich bankierw z pocztku XX wieku za swoj prawdziw ojczyzn uwaa Wielk Brytani, utrzymujc z krgiem brytyjskich bankierw bliskie i zaye stosunki. W1912 roku House, j ako anonimowy autor, opublikowa nowel Philip Dru Administrator: a Story of Tomorrow 1920-1935, ktra wzbudzia ogromne zainteresowanie. Na jej stronach stworzy fikcyjnego, penego wspczucia, agodnego dyktatora, ktry zdobywa wadz nad obiema amerykaskimi partiami, tworzy bank centralny, wprowadza federalny, progresywny podatek dochodowy, likwiduj e protekcyjne

WOJNA O PIENI?DZ taryfy celne, buduje spoeczny system bezpieczestwa, doprowadza do konstrukcji ligi wiatowej itd. Wszystkie proroctwa dotyczce przyszego wiata, ktre House zawar w swojej ksice, w zdumiewajcy sposb zbiegaj si z wydarzeniami, ktre nastpoway w Ameryce w kolejnych latach. Pod wzgldem talentu wizjonerskiego House w niczym nie ustpowa Keynesowi.

W rzeczywistoci bardziej przekonujce byoby stwierdzenie, e wszystko, co House i Keynes gosili jako rzekome proroctwa, byo jedynie konsekwencjami realizacji przygotowanego wczeniej politycznego planu.

Zaraz po ukazaniu si ksika House a wywoaa ywe reakcje amerykaskich czytelnikw. Zawarta w niej wizja przyszoci Ameryki w wielkim stopniu pokrywaa si z deniami i yczeniami midzynarodowych bankierw. Pukownik House baru :o szybko sta si ojcem chrzestnym finansowej elity.

W1912 roku, podczas przegldu listy kandydatw Partii Demokratycznej na urzd prezydenta, Uderzy partii wyznaczyli Housea do przeprowadzenia rozmowy kwalifikacyjnej z jednym z nich, Wilsonem. Wilson przyby do nowojorskiego hotelu, w ktrym zatrzyma si House. Obaj panowie rozmawiali przez prawie godzin, wywierajc wzajemnie na sobie wielkie wraenie i wrcz smucc si, i nie dane im byo spotka si wczeniej. Uywajc sw samego Wilsona: Pukownik House jest moj drug natur. Jest realnym, niezalenym, drugim mn. Trudno jego pogldy i sposb mylenia oddzieli od moich. Gdybym to ja znalaz si na jego miejscu, czynibym wszystko zgodnie z jego opiniami120.

Pukownik House odgrywa wan rol w procesie komunikacji pomidzy bankierami a politykami. Przed wyborem Wilsona na urzd prezydenta, podczas bankietu zorganizowanego przez bankierw z Wall Street, House zapewnia prezesw: Wilson dosiada osa Partii Demokratycznej i nie ma moliwoci, by zawrci z obranej drogi121. Schiff, Warburg, Rockefeller, Morgan i inni swoje nadzieje powierzyli Houseowi. Schiff traktowa Housea niczym Mojesza, widzc siebie i pozostaych bankierw w roli Arona.
120
121

Charles Seymour, Initmate Papers of Colonel House, 1926, s. 173. George Sylvester Viereck, The Starngest Friendship in History. Woodrow Wilson and Colonel House, New York 1932.

V. "NOWA POLITYKA TANIEGO PIENI?DZA

W listopadzie 1912 roku, po wyborach prezydenckich, Wilson wybra si na Bermudy na urlop. W czasie wypoczynku bardzo dokadnie przeczyta ksik Ho- usea Philip Dru Administrator - na tyle dokadnie, i mona uzna, e jego polityka i dziaalno legislacyjna z lat 1913-1914 bya praktycznie skopiowana z tej powieci.

Po przegosowaniu Federal Reserve Act 23 grudnia 1913 roku Schiff, bankier z Wall Street, w Ucie do House a pisa: chciabym ci bardzo podzikowa za twj skuteczny i dyskretny wkad w proces przegosowania tej ustawy walutowej122. Po wykonaniu odpowiedzialnego zadania, ktrym byo ustanowienie prywatnego banku centralnego w Stanach Zjednoczonych, pukownik House skierowa swoj uwag ku sprawom midzynarodowym. Posiadajc wiele kluczowych i bUskich znajomoci w wiecie politycznym Ameryki i Europy, House bardzo szybko sta si wpywow figur.
[House] zwizany by siln wizi z midzynarodowymi bankierami z Nowego Jorku. Wielu bankierw z czoowych instytucji finansowych znajdowao si pod jego wpywem, a wrd nich Paul Warburg, jego brat Feliks Warburg, Otto Kahn, Luis Marburg, Henry Morgenthau, Jacob i Mortimer Schiff oraz Herbert Lehman. Rwnie w Europie House posiada znajomoci w potnych krgach bankierw i politykw123.

122

123

Seymour, Initmate Papers of Colonel House, s. 175. Dan Smoot, Tne Invisible Government, Boston 1962.

?VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

W roku 1917 prezydent Wilson powierzy Houseowi sformowanie grupy, znanej pniej jako The Inquiry, ktrej zadaniem byo przygotowanie problemw do dyskusji podczas przyszych rokowa pokojowych. 30 maja 1919 roku baron Edmund Rothschild, zorganizowa spotkanie v iednym z paryskich hoteli. Wrd jego uczestnikw znaleli si czonkowie amerykaskiej grupy The Inquiry oraz brytyjskiej organizacji Round Table. Przedmiotem obrad bya kwestia integracji si amerykaskiej i brytyjskiej elity. 5 czerwca uczestnicy obrad spotkali si ponownie, podejmujc ostatecznie decyzj o utrzymaniu istniejcego podziau, ktry przynosi wicej korzyci ni wsplnie zorganizowane akcje. 17 czerwca House w roli zaoyciela-inicj atora stworzy w Nowym Jorku Insitute of International Affairs (Instytut Spraw Midzynarodowych). 21 lipca 1921 roku House dokonuje zmiany nazwy organizacji na Council on Foreign Relations. Do grupy doczyli czonkowie The Inquiry, amerykascy przedstawiciele z konferencji pokojowej w Paryu oraz 270 czonkw elit bankowych i politycznych, ktrzy doprowadzili do zaoenia Rezerwy Federalnej. Bankierzy z Wall Street dokonali znaczcego wkadu finansowego dla nowo powstaej organizacji. W ten oto sposb narodzia si grupa, ktra odtd czynia intensywne wysiki na rzecz zdobycia kontroli nad amerykaskim spoeczestwem i wiatow polityk. Roosevelt z wielk uwag przeczyta ksik House a Philip Dru Administrator w czasie, gdy jako podwadny Wilsona pracowa w Departamencie Marynarki Wojennej. Opisan w powieci posta agodnego dyktatora mona potraktowa jako doskonay portret pniejszego, prawdziwego oblicza Roosevelta. Po wyborze Roosevelta na urzd prezydenta, House byskawicznie sta si jednym z doradcw w Biaym Domu. Zi Roosevelta pisa w swoich wspomnieniach:
Przez dugi czas sdziem, e Roosevelt sam tworzy nowe pomysy, metody, tak by korzystaa na tym Ameryka. Faktycznie jednak, sytuacja prezentowaa si zgoa inaczej. Wikszo z jego pomysw, jego politycznej amunicji, bya najpierw precyzyjnie formuowana w Council on Foreign Relations oraz grupie bdcej adwokatem wsplnej wiatowej waluty124.

Syn Paula Warburga, James, ktry mia okazj sprawowa funkcj doradcy finansowego Roosevelta, by jednoczenie czonkiem CFR. Podczas obrad komisji Kongresu do spraw stosunkw midzynarodowych 17 lutego 1950 roku powiedzia: Czy kto si zgadza, czy nie, bdziemy mieli rzd oglnowiatowy. Jedynym problemem, nad ktrym mona si zastanawia, jest pytanie, czy ten rzd zostanie stworzony w wyniku porozumienia, czy podboju125.
Dali, FDR - My Exploited Father in Law. 125 David Allan Rivera, Final Warning: A History of the New World Order, Oakland 2004, rozdz. 5.
124

?VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

Dziennik Chicago Tribune w komentarzu redakcyjnym z 9 grudnia 1950 roku pisa, e czonkowie CFR maj si wpywu daleko przekraczajc zwykego obywatela. Dysponuj majtkiem, pozycj spoeczn, stoi za nimi nieprzecitne

WOJNA O PIENI?DZ

wyksztacenie. Wszystkie te atuty pozwalaj im w hierarchii spoecznej zaj miejsce o klas wysz ni przecitny czowiek, doprowadzajc kraj do ekonomicznego bankructwa i militarnego krachu. Ludzie ci winni uwaniej przyjrze si swoim rkom, dostrzeg bowiem na nich lepkie, wci widoczne, pochodzce z dawnej wojny, a take czerwone, wiee, pochodzce z ostatniej wojny, lady krwi126. W1971 roku kongresma z Luizjany, John Rarick, sformuowa nastpujc ocen:
Council on Foreign Relations nie szczdzi wysikw w celu ustanowienia rzdu wiatowego. Organizacji tej wanie udao si uzyska wsparcie finansowe ze strony kilku najwikszych, zwolnionych z podatkw funduszy. Rada ta posiada wielk si wpywu w sferach finansowych, handlowych, pracowniczych, wojskowych, edukacyjnych, a take w najpopularniejszych mediach publicznych. Kady, pragncy z caych si broni amerykaskiej Konstytucji i ducha wolnoci gospodarczej rzd, podobnie jak wiadomi obywatele, musi zrozumie prawdziw natur CFR. Nasze } bronice prawa do informacji media, ktre s niesychanie agresywne, wycigajc f na wiato dzienne przerne skandale, w przypadku spraw zwizanych z dziaa- ( niami CFR lub jego czonkw, zachowuj zadziwiajce milczenie. CFR jest klubem elitarnym, ktry nie tylko wykorzystuje sw si wpywu na najwyszym rzdowym poziomie decyzyjnym, utrzymujc presj od gry do dou, ale rwnie, udzielajc pomocy finansowej osobom prywatnym czy instytucjom, stosuje presj oddoln, wspierajc proces transformacji suwerennej republiki konstytucyjnej w sug dyktatorskiego rzdu wiatowego127. i

Council on Foreign Relations posiada decydujcy wpyw na amerykask polityk. Poczwszy od II wojny wiatowej, z wyjtkiem trzech przypadkw, praktycznie wszyscy prezydenci byli czonkami tej Rady. Od kilkudziesiciu lat dwie partie wymieniaj si przy sterach wadzy, a polityka rzdowa wci pozostaje niezmienna, albowiem czonkowie CFR zajmuj najwaniejsze stanowiska w prawie kadej administracji prezydenckiej. Od 1921 roku wikszo z sprawujcych urzd sekretarzy skarbu bya pod cakowit kontrol Rady. Ponadto od czasw Eisenhowera w zasadzie wszystkich doradcw bezpieczestwa narodowego miano waa Rada; poza tym, CFR wprowadzia do rzdu czternastu sekretarzy stanu (od 1949 roku posiada totaln kontrol nad tym stanowiskiem rzdowym), jedenastu sekretarzy obrony oraz dziewiciu szefw CIA. Patrzc z tej perspektywy, CFR Relations jest amerykask szko partyjn.
Jeli kluczowy czonek Council on Foreign Relations podejmie decyzj o sformuowaniu okrelonego programu rzdowego, centrum badawcze Rady od razu pen par rozpocznie prace analityczne. Struktury badawcze przygotuj list pod126 127 Chicago Tribune, 9 grudnia 1950. Rivera, Final Warning, rozdz. 5.

?VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

stawowych teoretycznych i -empirycznych punktw do dyskusji, tak by wzmocni sil perswazji nowej polityki, a take, by z pozycji politycznych i teoretycznych dokona zamieszania, deprecjonujc kady przeciwny pogld143.

Za :adym razem, gdy w administracji Waszyngtonu pojawiao si wolne stanowisko (o duej wadze), Biay Dom wpierw telefonowa do nowojorskiego oddziau CFR. Gazeta The Christian Science Monitor twierdzi, e ponad poowie czonkw CFR proponowano wejcie do rzdu bd sprawowanie funkcji rzdowego konsultanta. Liczba czonkw CFR wynosi okoo trzy i p tysica i kady z nich musi by obywatelem Stanw Zjednoczonych. Wrd nich znajduj si wpywowi bankierzy, menaderowie z gwnych korporacji, wysocy urzdnicy rzdowi, elita mass mediw, znani profesorowie uniwersyteccy, najlepsi analitycy, wysocy oficerowie armii itd. Ci ludzie tworz twardy rdze amerykaskiej elity politycznej. Jeli chodzi o wiat gwnych amerykaskich mediw, ktre dyryguj opini publiczn, w raporcie o CFR z 1987 roku moemy przeczyta, e okoo 250 dziennikarzy i specjalistw medialnych znajdowao si na jej licie czonkowskiej. Ci ludzie nie tylko czytaj i wyjaniaj polityk zagraniczn rzdu - oni wrcz j formuuj. Do czonkw CFR nale pracownicy CBS, ABC, NBC, PBS i innych stacji telewizyjnych. Jeli chodzi o pras, CFR sprawuje kontrol midzy innymi nad takimi gazetami, jak: New York Times, Washington Post, Wall Street Journal, Boston Globe News, Baltimore Sun, Los Angeles Times. W przypadku magazynw i czasopism pod kontrol CFR znajduj si: Time, Fortune, Life, Money, Profile, Entertainment Weekly, Newsweek, Business Week, US News and World Report, Readers Digest, Forbes, Atlantic Weekly i inne gwne magazyny. CFR kontroluje midzy innymi nastpujce wydawnictwa: MacMillan, Randon House, Simon & Schuster, Harper Brothers, McGraw Hill128. Jeden z amerykaskich kongresmanw, William Jenner, powiedzia kiedy: Dzisiejsza Ameryka moe w sposb cakowicie legalny wej na drog do dyktatury. Kongres, prezydent, ludzie nic nie usysz, nic nie zobacz. Patrzc z wierzchu, mamy rzd, ktry dziaa zgodnie z zasadami Konstytucji, ale faktycznie pomidzy naszym rzdem a systemem politycznym znajduje si pewna sia, ktra reprezentuje opinie elity. Ludzie ci s przekonani, e nasza Konstytucja jest ju przestarzaa, a czas gra na ich korzy. Prawo do decydowania o polityce wewntrznej i zagranicznej USA nie znajduje si w systemie demokratycznym czy w rkach obu partii politycznych, lecz jest sprawowane przez wsk grup ludzi nalecych do elitarnego klubu.

Bank Rozrachunkw Midzynarodowych: bank najwaniejszych bankierw

Jeden ze znanych ekspertw walutowych powiedzia kiedy, e losy waluty stan
128

Flynn, Hope of the Wicked, s. 89.

WOJNA O PIENI?DZ

si ostatecznie losami pastwa. Rozumujc w ten sam sposb, mona powiedzie, e los wiatowej waluty w ostatecznym rozrachunku przypiecztuj e los wiata. Cho mieszczcy si w Szwajcarii Bank for International Settlements (BIS - Bank Rozrachunkw Midzynarodowych) jest pierwsz, najstarsz z zaoonych midzynarodowych organizacji bankowych, to jednak wkada on wiele wysiku wto, abyjego dziaalno nie rzucaa si w oczy. Dlatego te pozostaje praktycznie niezauwaony przez opini publiczn i istnieje niewiele naukowych prac badawczych na jego temat. Z wyjtkiem sierpnia i padziernika, 10 razy w roku, rzesze tajemniczych, elegancko ubranych ludzi przybywaj do szwajcarskiej Bazylei z Londynu, Waszyngtonu czy Tokio, by dyskretnie wynaj pokoje w hotelu Euler. Sprowadza ich tu udzia w najbardziej enigmatycznej i skrytej przed uwag publicznoci, a zarazem majcej kolosalne znaczenie konferencji. Kady z tych kilkudziesiciu delegatw dostaje biuro oraz poufn lini telefoniczn przeznaczon do kontaktu ze swoim krajem. Stay zesp trzystu pracownikw wykonuje peny wachlarz usug, zaspokajajc potrzeby delegatw: s tam kierowcy, kucharze, tumacze, ochroniarze, pocztowcy, stenografici, sekretarze i analitycy. W tym samym czasie delegaci maj dostp do nowoczesnych superkomputerw, cakowicie zamknitych dla osb postronnych klubw, kortw tenisowych, basenw i innych rozrywek. Kryteria przystpienia do owego elitarnego klubu s bardzo wyrubowane. Speniaj je tylko bankierzy z centralnych bankw poszczeglnych pastw, majcy kontrol nad stop odsetek, zasigiem kredytu i poda waluty. Wrd nich znajduj si czonkowie rad nadzorczych Rezerwy Federalnej, Banku Anglii, Banku Japonii, Szwajcarskiego Banku Pastwowego, czy niemieckiego Bundesbanku. Ta struktura jest w stanie wykorzysta 40 miliardw dolarw w gotwce, obligacje kadego z rzdw narodowych oraz 10 procent wiatowych rezerw zota, co ustpuje jedynie iloci zota posiadanej przez skarb Stanw Zjednoczonych. Same procenty generowane przez to zoto wystarczaj na pene pokrycie wydatkw bankowych. Coroczne tajne spotkania su zharmonizowaniu i kontroli dziaa walutowych wszystkich krajw uprzemysowionych.

Budynek, w ktrym mieci si kwatera gwna BIS, wyposaony jest w podziemne schrony zdolne wytrzyma atak nuklearny oraz kompletnie wyposaony szpital. Potrjny system przeciwpoarowy gwarantuje samowystarczalno nawet w przypadku wielkiego poaru. Na najwyszym pitrze budynku znajduje si ekskluzywna restauracja suca wycznie zapewnieniu owym kilkudziesiciu wanym gociom przyjemnego weekendu w Bazylei. Stojc przed oknami, mona podziwia rozcigajcy si a po horyzont wspaniay widok na Niemcy, Francj i Szwajcari.

?VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

| W centrum informatycznym budynku wszystkie komputery wyposaone s ? vv bezporednie poczenie z sieciami bankw centralnych wszystkich pastw, a na | ekranach w holu gwnym wywietlane s wskaniki i dane finansowe ze wszyst- kich rynkw. Osiemnastu maklerw nieustannie zajmuje si krtkookresowymi | transakcjami kredytowymi na europejskim rynku walutowym. Na innym pitrze i _ porednicy w handlu zotem, nieustannie rozmawiajcy przez telefon, finalizuj f. \ midzybankowe transakcje zot gotwk. ' BIS jest praktycznie wolny od jakiegokolwiek ryzyka, jeli chodzi o wszelkie i prowadzone przeze transakcje handlowe, albowiem zarwno dla poyczek, jak i transakcji zotem, zabezpieczeniem s oszczdnoci z bankw centralnych wszystkich pastw czonkowskich. Podczas realizacji danej transakcji BIS pobiera wysokie opaty manipulacyjne. W tym miejscu pojawia si pytanie: czemu wszystkie banki centralne powierzaj te nadzwyczaj proste zlecenia biznesowe wanie BIS? Odpowied jest prosta: istnieje niejawna umowa. Bank for International Settlements zosta stworzony w 1930 roku, kiedy panujcy na wiecie Wielki Kryzys wchodzi w najostrzejsz faz, a midzynarodowi bankierzy rozpoczli projektowanie zaoe stworzenia znacznie wikszej kopii Rezerwy Federalnej - jednego banku centralnego dla wszystkich bankierw. Zgodnie z Konwencj Hask z 1930 roku, operacje BIS byy w peni niezalene od wszystkich rzdw pastwowych. Bez wzgldu na to, czy trwaa wojna, czy panowa pokj, bank by zwolniony z wszelkich ciarw podatkowych wobec rzdw pastwowych, po prostu akceptujc depozyty narodowych bankw centralnych i pobierajc opat od kadej transakcji. Podczas ostrej recesji i wstrzsw w gospodarce wiatowej lat trzydziestych i czterdziestych XX wieku, banki centralne ze wszystkich kraj w europejskich stopniowo zdeponoway wszystkie swoj e rezerwy zota w BIS. Warto wiedzie, e bank ten rwnie rozlicza wszystkie patnoci z tytuu reparacji wojennych. Gwnym pomysodawc BIS by Niemiec, Hjalmar Schacht. To wanie on podczas tajnej konferencji w Nowym Jorku w 1927 roku wraz z Benjaminem Strongiem z Rezerwy Federalanej i Sir Normanem z Banku Anglii planowali krach giedowy z 1929 roku. Od roku 1930 Schacht sympatyzowa z ideami nazistowskimi. Zaprojektowany przeze BIS mia za zadanie stworzy platform, dziki ktrej moliwe byoby wykonanie trudnych do wyledzenia, tajnych transferw rodkw finansowych dla bankw centralnych zainteresowanych pastw. Faktycznie, podczas IIwojny wiatowej bankierzy ze Stanw Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, wykorzystujc t platform, dostarczyli nazistowskim Niemcom gigantycznej pomocy finansowej po to, by Niemcy byy zdolne do prowadzenia wojny moliwie jak najduej. Po wypowiedzeniu przez Niemcy wojny Stanom Zjednoczonym, wielka cz amerykaskich towarw i materiaw militarnych pod neutraln flag zostaa

WOJNA O PIENI?DZ

wpierw przetransportowana do Hiszpanii, stamtd za powdrowaa do Niemiec. Wikszo towarzyszcych temu rozlicze dokonano za porednictwem BIS. Co ciekawe, rada nadzorcza BIS skadaa si z bankierw pochodzcych z obu walczcych obozw. Zasiadali w niej: Amerykanin Thomas McKittrick, czoowa posta nazistowskiego przemysu - Hermann Schmitz z IG Farben, niemiecki bankier baron Von Kettler Schrder, Walter Funk oraz Emil Pauhl z Reichsbanku -ci dwaj ostatni osobicie wskazani i protegowani przez Adolfa Hitlera. W marcu 1938 roku, zaraz po zajciu przez niemieck armi Austrii, dokonano pozbawionego skrupuw rabunku wiedeskiego zota. Zoto to, wraz z partiami kruszcu zrabowanymi w Czechach, zostao zdeponowane w skarbcu BIS. Pochodzcy z nazistowskich Niemiec czonkowie zarzdu banku szybko ucinali wszelkie dyskusje na ten temat. Co prawda, czeskie zoto zostao wysane do Banku Anglii, zanim Niemcy dokonay aneksji tego kraju, jednak nazistowska armia okupacyjna zmusia Bank Czeski do wystpienia do Banku Anglii o zwrot kruszcu. Sir Norman z Banku Anglii byskawicznie wykona t prob. Czeskie zoto zostao wykorzystane przez Niemcy do zakupu gigantycznych iloci broni strategicznej. Gdy fakt ten zosta ujawniony przez jednego z brytyjskich dziennikarzy, opinia publiczna bya zbulwersowana. Amerykaski sekretarz skarbu Henry Mor- genthau Jr., przeprowadzi rozmow telefoniczn z Johnem Simonem, brytyjskim ministrem skarbu, chcc ustali rzeczywisty przebieg wypadkw. Simon ze wszystkich si prbowa zrzuci z siebie ciar odpowiedzialnoci za t decyzj. Kiedy jaki czas potem zapytano o t spraw premiera Chamberlaina, jego odpowied sprowadzaa si do stwierdzenia, e nic takiego nie miao miejsca. Okazao si, i . Chamberlain by jednym z udziaowcw Imperial Chemical Industries, ktre to byo bliskim partnerem handlowym niemieckiego koncernu IG Farben. H. Merle Ochran, wysany przez amerykaskiego sekretarza skarbu do BIS w celu ustalenia prawdy, tak opisywa stosunki pomidzy czonkami zarzdu banku pochodzcymi z wrogich sobie krajw:
Atmosfera w Bazylei jest w peni przyjazna. Wikszo przedstawicieli bankw centralnych to starzy znajomi, panuje pomidzy nimi solidarno, ktra bardzo wszystkich cieszy i dostarcza wysokich profitw. S to czonkowie rad nadzorczych, ktrzy postuluj cakowite wyrzeczenie si dziaa mogcych negatywnie zaciy na wzajemnych relacjach. Ludzie powinni raczej, niczym prezydent Roosevelt, wsplnie pj na ryby, przesta si na siebie boczy i komplikowa sprawy, wykaza wicej optymizmu. W ten sposb mona by uproci skomplikowane stosunki polityczne14-'.

W jaki czas pniej Bank Anglii, ktry zosta zmuszony do potwierdzenia faktu o transferze czeskiego zota do Niemiec, tumaczy si, e bya to jedynie operacja techniczna, a samo zoto nigdy nie opucio terenu Wielkiej Brytanii. Oczywicie, poniewa funkcjonowa BIS, transfer zota do nazistowskich Niemiec wymaga jedynie zmiany kilku cyfr na prowadzonych w nim rachunkach. Hjal- mar Schacht niewtpliwe zasuguje na podziw: w 1930 roku zdoa zaprojektowa tak nadzwyczajn i

?VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

wysublimowan machin finansow, by wesprze Niemcy w przyszej wojnie. W1940 roku na fotel prezesa BIS zosta wybrany Thomas McKittrick z USA. McKittrickby absolwentem Uniwersytetu Harvarda, sprawowa te przez jaki czas funkcj prezesa amerykasko-brytyjskiej izby handlowej. Biegle zna niemiecki, francuski i woski. Mia bardzo bliskie zwizki ze wiatem biznesu z Wall Street, dziaa te na rzecz udzielenia Niemcom wysokich kredytw. I iiedugo po objciu funkcji, McKittrick uda si z wizyt do Berlina, gdzie wzi udzia w tajnym spotkaniu z szefami niemieckiego banku centralnego oraz oficerami gestapo. Spotkanie powicone byo kwestii kontynuacji usug bankowych w momencie, gdy Stany Zjednoczone i Niemcy znalazyby si w stanie wojny. Pod naciskiem sekretarza skarbu Henry ego Morgenthaua Juniora, 27 maja 1941roku, sekretarz stanu USA Cordell Hull wysa do ambasady amerykaskiej w Londynie telegram w sprawie szczegowego ledztwa dotyczcego relacji pomidzy rzdem Wielkiej Brytanii a kontrolowanym przez nazistowskie Niemcy BIS. Rezultat dochodzenia wprowadzi Morgenthaua w stan skrajnego zdziwienia i zoci: sir Norman z Banku Anglii przez cay czas zajmowa miejsce w radzie nadzorczej BIS. Faktycznie reprezentanci instytucji bankowych ze Stanw Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji utrzymywali w ramach BIS bliskie i przyjazne relacje z przedstawicielami pochodzcymi z kraju ich miertelnego wroga - Niemiec. Te zaye stosunki przetrway a do koca wojny. Dwa miesice po zdradzieckim ataku Japonii na Pearl Harbour, 5 lutego 1942roku, Ameryka bya w peni zaangaowana w wojn z Niemcami. W takiej sytuacji zadziwiajce jest, e niemiecki bank centralny oraz rzd Woch wyraziy zgod na dalsze sprawowanie funkcji prezesa BIS przez Amerykanina, Thomasa McKittricka, a do czasu zakoczenia wojny, a Rezerwa Federalna wci utrzymywaa ze szwajcarsk placwk relacje biznesowe. Brytyjska Partia Pracy przez cay czas nieufnie odnosia si do niejasnych powiza pomidzy Bankiem Anglii a BIS, wielokrotnie domagajc si wyjanie od brytyjskiego Ministerstwa Skarbu. Ministerstwo tumaczyo sytuacj tak: Nasz kraj ma wiele zyskw z udziau w BIS. Wszystkie rozwizania opieraj si o midzyrzdowe umowy. Zerwanie stosunkw z tym bankiem nie odpowiada naszym ywotnym interesom. Tak oto w czasie wojennej poogi, kiedy nawet midzypastwowe traktaty o neutralnoci mogy by w kadym momencie odrzucone, ministerstwo skarbu twardo broni umowy pomidzy midzynarodowymi bankami. Trudno ukry podziw dla prostolinijnej postawy Brytyjczykw wobec prawa. Problemem jest jednak to, e w 1944 roku, gdy ostatecznie stao si jasne, i to Niemcy uzyskuj zdecydowanie najwiksze korzyci z funkcjonowania BIS, brytyjska hojno musiaa zacz budzi spore wtpliwoci. Wiosn 1943 roku Thomas McKittrick, nie ogldajc si na osobiste bezpieczestwo, odwiedzi kraje toczce wojn. Mimo e nie mia woskiego obywatelstwa, a nawet nie nalea do amerykaskiego korpusu dyplomatycznego, rzd woski bez problemw wyda mu odpowiedni wiz. W czasie podry do Rzymu, stolicy

WOJNA O PIENI?DZ

ogarnitego wojn kraju, McKittrick znajdowa si pod ochron tajnej policji Himmlera. Nastpnie uda si do Lizbony, gdzie wszed na pokad

WOJNA O PIENI?DZ

szwedzkiego statku pyncego do Ameryki. W kwietniu McKittrick przyby do Nowego Jorku, gdzie przeprowadzi konsultacje z zarzdem Rezerwy Federalnej, by nastpnie, tym razem z paszportem amerykaskim w rku, uda si do stolicy Niemiec, Berlint, wiozc urzdnikom niemieckiego banku centralnego cile poufne informacje finans-: we i polityczne od amerykaskiej elity. 26 marca 1943 roku Jerry Voorhis, kongresman z Kalifornii, na posiedzeniu Kongresu postawi wniosek o wszczcie dochodzenia w sprawie dziaa BIS, aby wreszcie zrozumie, dlaczego obywatel Stanw Zjednoczonych zajmuje funkcj prezesa w banku zaprojektowanym i pracujcym na rzecz pastw Osi. Ani amerykaski Departament Skarbu, ani sam Kongres nie wyraziy zainteresowania przeprowadzeniem ledztwa. W styczniu 1944 roku inny kongresman, John Main Coffee, oburzony owiadczy: rzd nazistowski posiada warte 85 milionw frankw szwajcarskich w zocie rodki kapitaowe w BIS. Wikszo z czonkw zarzdu tego banku to urzdnicy z partii nazistowskiej, a mimo to nasze amerykaskie pienidze nie przestaj tam pyn129. Wielu ludziom trudno byo zrozumie neutralno Szwajcarii na ogarnitym wojn kontynencie, podczas gdy nawet mniejsze pastwa, takie jakie Belgia, Luksemburg, Norwegia czy Dania nawet jeli prboway zachowa neutralno, byy miadone elaznymi podkowami nazistw. W istocie wyjanienia naley szuka w funkcjonowaniu BIS, ktry znajdowa si wanie w Szwajcarii. Jego rzeczywistym zadaniem byo poredniczenie w finansowaniu wojny i Niemiec przez brytyjskich i amerykaskich bankierw tak, aby sama wojna potrwaa moliwie jak najduej. 20 lipca 1944 roku podczas konferencji w Bretton Woods w kocu pojawi si projekt likwidacji BIS. Keynes i Harry Dexter White, tych dwch gwnych reyserw polityki finansowej, skaniao si ku likwidacji BIS, biorc pod uwag jego wtpliw dziaalno podczas wojny. Niespodziewanie ich postawa ulega raptownej zmianie. Amerykaski sekretarz skarbu Morgenthau mia okazj obserwowa, jak zazwyczaj opanowany i dostojny Keynes, zdradzajc objawy silnego wzburzenia, z czerwon twarz i drcym gosem, owiadcza, e jego zdaniem BIS powinien kontynuowa swoje prace a do momentu, gdy powstanie nowy wiatowy fundusz walutowy i bank wiatowy. Stojca obok ona Keynesa rwnie prbowaa zachci Morgenthaua do idei ma. Kiedy Keynes zrozumia, pod jak wielkim naciskiem znajduje si Morgenthau, od ktrego domagano si rozwizania BIS, wycofa si, stwierdzajc, e by moe kwestia zamknicia banku powinna zosta rozwaona w duszym okresie. Morgenthau trwa jednak przy swoim stanowisku: im szybciej tym lepiej.

129

Ibid.

WOJNA O PIENI?DZ Pozbawiony zudze, zatroskany Keynes uda si do swojego pokoju i natychmiast zwoa spotkanie brytyjskiej delegacji. Spotkanie trwao a do drugiej w nocy. Keynes osobicie sporzdzi Ust do Morgenthaua, w ktrym domaga si kontynuowania dziaalnoci BIS.

?VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

Podczas odbywajcego si kolejnego dnia posiedzenia delegacja Morgen- thaua, ku zaskoczeniu wszystkich,-zdoaa przegosowa rezolucj o likwidacji BIS. Dowiedziawszy si o tej decyzji, McKittrickbyskawicznie wysa listy do Morgen- thaua i brytyjskiego ministra skarbu, kadc wielki naci-1. na fakt, i po zakoczeniu wojny BIS wci bdzie mia do spenienia bardzo istotn rol, dodajc, e w tym samym czasie rachunki banku nie mog zosta ujawnione. W rzeczywistoci od 1930 roku a do dzi rachunki te nie zostay ujawnione adnemu z rzdw.

Mimo e w stosunku do dziaa McKittricka w czasie wojny istniao wiele podejrze, to jednak wci cieszy si on zaufaniem i poparciem wiatowych bankierw. W jaki czas pniej sam Rockefeller nominowa go na stanowisko wiceprezesa Chase Manhattan Bank. BIS nie zosta rozwizany.

Po zakoczeniu wojny dziaalno BIS staa si jgszcze bardziej zakonspirowana. Okrelano go mianem Klubu Rdzenia, tworzonego przez szeciu lub siedmiu gwnych bankierw z bankw centralnych najwaniejszych pastw wiata. Naleeli do czonkowie rad nadzorczych Rezerwy Federalnej, Swiss National Bank, Bundesbanku, Bank of Italy, Bank of Japan, Banku Anglii. Natomiast Bank of France, podobnie jak banki centralne z pozostaych krajw, zostay wyczone z uczestnictwa w tym cisym krgu.

Gwn ide przywiecajc dziaaniom Klubu Rdzenia jest odebranie rzdom pastw narodowych jakiejkolwiek roli w procesie tworzenia polityki walutowej. Swiss National Bank jest bankiem prywatnym wolnym od wszelkiej kontroli rzdowej. Bundesbank dziaa na podobnych zasadach i w przypadku tak wanych krokw, jak np. zmiana stp procentowych, dziaa samodzielnie, bez ogldania si na opinie innych. Jego prezes William Poole nawet odmawia przelotu rzdowym samolotem na konferencje do Bazylei, wybierajc swoj wasn, luksusow limuzyn. Rezerwa Federalna, mimo i jest w pewnym stopniu kontrolowana i ograniczana przez rzd, to w kwestiach takich, jak polityka walutowa, jest cakowicie niezalena od Biaego Domu czy Kongresu. Bank Woch teoretycznie podlega kontroli rzdu, ale jego prezes nigdy nie konsultuje z nim swoich decyzji. W1979 roku rzd

?VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

Woch zagrozi aresztem prezesowi Banku Woch, Paolo Baffiemu. Pod naciskiem midzynarodowych bankierw ostatecznie wadze ustpiy. Sytuacja Banku Japonii przedstawia si na tym tle do wyjtkowo, wszelako po pkniciu japoskiej baki spekulacyjnej na rynku nieruchomoci wiatach osiemdziesitych XX wieku dziaania japoskiego Ministerstwa Finansw wobec banku centralnego zostay okrelone mianem przestpczych, a samo ministerstwo uznane za gwnego winnego nieszcz, ktre spady na japosk gospodark. Bank Japonii wykorzysta t sytuacj i cakowicie uwolni si spod rzdowej kontroli. Rzd Wielkiej Brytanii bardzo uwanie przyglda si Bankowi Anglii, ktrego prezes, zawsze uwaany za wpywow osobisto i mistrza podstpw, wchodzi w skad elitarnego Klubu Rdzenia. Inaczej rzecz si ma w wypadku Banku Francji, ktry postrzegany jest jako marionetka rzdu i z tego wzgldu trzymany poza elitarnym krgiem.

Stiglitz cakowicie odrzuca teori spiskow - podobnie zreszt jak wikszo pracownikw, w tym ekonomistw, zatrudnionych w MFW, wcznie z pracujcymi tam Chiczykami. Wszyscy oni przecz istnieniu spisku, ktry miaby determinowa ich prac. W rzeczywistoci, patrzc z operacyjnego punktu widzenia, caa wykonywana w MFW praca wydaje si mie charakter cile naukowy. Kada liczba, statystyka pochodzi z okrelonego rda, kada metoda obliczeniowa oparta jest na naukowych analizach, kade sformuowane rozwizanie odwouje si do znanych z historii przypadkw, gdy jego zastosowanie zakoczyo si sukcesem. Byoby wysoce niesprawiedliwe sugerowa, e przecitny dzie pracy osoby zatrudnionej w MFW wypeniony jest spiskami i intrygami. Nie ma raczej wtpliwoci, e gdyby zastpi jakiegokolwiek pracownika innym, doszedby on do takich samych matematycznych wylicze i zbienych rozwiza.

I na tym wanie polega nadzwyczajno tej wyrafinowanej konstrukcji! Jej szczegowy sposb funkcjonowania jest przejrzysty, oparty o metody naukowe i praktycznie pozbawiony wad. Prawdziwy spisek pojawia si dopiero na poziomie formuowania polityki. Najlepszym ilustrujcym to przykadem s uderzajce rnice rezultatw transformacji gospodarczej w Polsce i byym Zwizku Radzieckim. Profesor Uniwersytetu Haryarda Jeffrey Sachs, George Soros, poprzedni prezes Rezerwy Federalnej Paul Volcker, wiceprezes Citibanku Anno Ruding wsplnie przyrzdzili owo lekarstwo - terapie wstrzsow. Soros w nastpujcy sposb podsumowa t metod leczenia:
Wziem pod uwag fakt, e zmiany w systemie politycznym mog doprowadzi do poprawy sytuacji gospodarczej. Polska bya miejscem, gdzie warto byo sprbowa. Przygotowaem szeroki wachlarz naprawczych rodkw gospodarczych, ktrych trzy podstawowe to: twarda polityka monetarna, korekta strukturalna i przegrupowanie dugu.

?VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

Uwaaem, e rwnoczesna realizacja tych celw bdzie atwiejsza ni rozoenie tego procesu w czasie. Byem obroc wymiany dugu makroekonomicznego na udziay150.

W rezultacie podczas przeprowadzanej w Polsce terapii szokowej zarwno amerykaski Departament Skarbu, jak i midzynarodowi bankierzy ofiarowali znaczce i realne wsparcie, jeli chodzi o finansowanie. Dziki wielkiej transfuzji pienidzy polska terapia szokowa zakoczya si pozornym sukcesem.

Przysza kolej na syberyjskiego niedwiedzia. Wpierw ekonomiczni chirurdzy pooyli go na stole operacyjnym, dokonujc cicia otwierajcego jego jam brzuszn, a zaraz potem wczeniej obiecana amerykaska pomoc i finansowa transfuzja ze strony midzynarodowych bankierw zostay nagle wstrzymane. mier pacjenta bya nieunikniona. Trudno si dziwi, e profesor Sachs gono broni si przed niesprawiedliwymi oskareniami, wszak przypadek Polski potwierdza skuteczno jego metody operacyjnej, ale doszo do wypadku chory niedwied zarycza w miertelnej konwulsji.

Midzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank wiatowy

Mwi si o nadzwyczajnej arogancji Midzynarodowego Funduszu Walutowego. Powiada si, e Midzynarodowy Fundusz Walutowy nigdy nie prbowa nawet wsucha si w gos szukajcych jego pomocy pastw rozwijajcych si; e polityka Midzynarodowego Funduszu Walutowego jest tajna i niedemokratyczna. Mwi si, e stosowana przez Fundusz gospodarcza metoda leczenia5 bardzo czsto prowadzi do zaostrzenia istniejcych problemw: od rozwoju do stagnacji, od stagnacji do recesji. Wszystko to prawda. Od 1996 do wrzenia 2000 roku peniem funkcj Gwnego Ekonomisty Banku wiatowego, bdc wiadkiem najostrzejszych od ponad pwiecza kryzysw gospodarczych (kryzys azjatycki, kryzys w Ameryce Poudniowej, kryzys finansowy w Rosji). Na wasne oczy widziaem jak Midzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Departament Skarbu USA postpuj w czasie wspomnianych kryzysw. I nie mogem wyj z osupienia.

Joseph Stiglitz, byy Gwny Ekonomista Banku wiatowego Joseph Stiglitz, penic funkcj Gwnego Ekonomisty Banku wiatowego, na rocznym forum Banku wiatowego i Midzynarodowego Funduszu Walutowego wygosi mow ostro i otwarcie krytykujc te dwie najwiksze midzynarodowe instytucje finansowe. Po tym wydarzeniu Stiglitz zosta zmuszony do odejcia na emerytur przez prezesa Banku wiatowego, Jamesa Wolfensohna. Faktycznie to nie Wolfensohn wyrzuci

?VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

Stiglitza, lecz amerykaski sekretarz skarbu Lawrence Summers. Stany Zjednoczone posiadaj 17 procent udziaw w Banku wiatowym, co daje im prawo weta w przypadku nominowania lub odwoywania prezesa banku - a to de facto oznacza kontrol nad pracami banku. Summers, zmczony i zniechcony dziaaniami Stiglitza, nie by go w stanie duej znosi. Proponowa nawet, aby nie sugerowa mu dyskretnie emerytury, ale po prostu otwarcie go wyrzuci, tym samym poniajc. W 2001 roku Stiglitz zosta laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, wci te peni funkcj gwnego doradcy ekonomicznego prezydenta Clintona. Problemem nie by brak odpowiedniej wiedzy ekonomicznej Stiglitza, lecz jego postawa polityczna, a gwnie negatywny stosunek to promowanej i houbionej przez midzynarodowych bankierw globalizacji. Jego krytyka i wiedza na temat dziaa dwch midzynarodowych instytucji finansowych oparta jest 0materiay z pierwszej rki. Sk w tym - czego nie by w stanie poj Stiglitz - e faktyczna misja tych dwch instytucji polega wanie na pitrzeniu problemw 1odpowiednim wykorzystywaniu ich.
149

549

Joseph Stiglitz, The Insider: What I Learned o.t the World Economic Crisis, The New Republic, kwiecie 2000.

Faktycznie sukces polskiej terapii szokowej by puapk, a spisek mia miejsce na poziomie tworzenia polityki, nie za na poziomie operacyjnym, co byli w stanie zrozumie jedynie profesorowie Sachs i Stiglitz.

?VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

Na pocztku projektowania systemu z Bretton Woods gwnym celem stworzenia obu midzynarodowych instytucji finansowych byo zapewnienie dolarowi dominujcej pozycji wrd wiatowych walut. Zamys midzynarodowych bankierw dotyczcy likwidacji standardu zota zosta zrealizowany w trzech etapach. W 1933 roku Roosevelt zlikwidowa tradycyjny standard zota, pniej zastpiono bezporedni system wymiany zota (Dollar Gold Standard) na poredni system wymiany zota na dolara (Gold Exchange Standard), w ten sposb koczc pierwszy etap likwidacji standardu zota. W wiatowym obiegu rynkowym zagraniczni posiadacze rezerw dolarowych wci posiadali prawo wymiany dolara na zoto. System z Bretton Woods poszed o krok dalej, wykorzystujc wymian dolarow Dollar Exchange Standard do zastpienia poredniej wymiany dolara na zoto, w ten sposb wic waluty wiatowe z dolarem, a dolara ze zotem. Tylko zagraniczne banki centralne mogy teraz dokonywa wymiany dolarw na zoto, ktre w kolejnym korku zostao wyrzucone z obiegu walutowego. W ten sposb zakoczono drugi etap likwidacji standardu zota. Midzynarodowy Fundusz Walutowy oraz Bank wiatowy znajduj si pod kontrol Stanw Zjednoczonych. MFW jest rwnie solidn podpor dla pastw europejskich. Aby nie dopuci do wymknicia si sytuacji spod kontroli, amerykaski Departament Skarbu zaprojektowa system, dziki ktremu pewne zapisy i artykuy mog zosta przyjte bd zmienione jedynie wwczas, kiedy opowie si za nimi ponad 85 procent gosujcych. Tak wic 17 procent gosw, ktre posiada amerykaski Departament Skarbu, jest ekwiwalentem prawa weta. W Banku wiatowym amerykaski sekretarz skarbu wybiera osob prezesa banku, a w sytuacji cakowitej kontroli prawa do nominowania kadr, tylko w niewielu przypadkach stosowany jest prg 85 procent gosw aprobujcych, w ten sposb poprawiajc efektywno pracy. Mamy tu do czynienia z dokonujc si na poziomie administracyjnym gr midzy projektem formuowania polityki iograniczeniami proceduralnymi. Gwny projektant systemu z Bretton Woods, Keynes, stworzy jeszcze jedn nadzwyczajn ide, tzw. specjalne prawa cignienia130, ktrych zadaniem byo stworzenie ramy dla przyszej wiatowej waluty. Owe prawa byy papierowym zotem, majcym funkcjonowa jako remedium na trwajc od duszego czasu sytuacj przerostu wydatkw nad przychodami, ktra doprowadzia do materialnego deficytu zota. By to niespotykany dotd w historii ludzkoci wynalazek. Sztuczne uregulowanie wielu papierowych walut, ktre nigdy nie doznaj dewaluacji i maj by ekwiwalentem zota, cho nigdy nie bdzie ich mona na zoto wymieni. Ten pomys pojawi si w Ameryce w 1969 roku, podczas

130 Midzynarodowa jednostka rozrachunkowa, umowna jednostka monetarna, majca charakter pienidza bezgotwkowego, czyli istniejcego wycznie w postaci zapisw ksigowych na bankowych rachunkach depozytowych (przyp. tum.).

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

ostrego kryzysu wypat zota, jednak nie by w stanie uchroni przed upadkiem potwierdzonego midzynarodowymi zobowizaniami standardu wymiany midzy dolarem i zotem. Po upadku systemu z Bretton Woods, specjalne prawa cignienia zostay przedefiniowane na koszyk wymiany powizanych walut. A do dzi, w wymylony i sformuowany przez Keynesa w latach czterdziestych pomys wiatowej waluty, wci nie jest specjalnie uyteczny. Kiedy w 1971 roku Nixon ogosi odejcie od sytemu wymiany zota na dolara, historyczna misja Midzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku wiatowego faktycznie dobiega koca. Jednake midzynarodowi bankierzy bardzo szybko znaleli dla tych instytucji now rol: pomoc krajom rozwijajcym si w przeprowadzaniu globalizacji. Przed swoim odejciem Stiglitz zabra z Banku wiatowego i Midzynarodowego Funduszu Walutowego spor liczb tajnych dokumentw. Dokumenty te pokazuj, e MFW da od pastw ubiegajcych si o szybk pomoc podpisania tajnej umowy skadajcej si ze 111 artykuw. Wrd nich znajdoway si zobowizania do wyprzeday kluczowych aktyww, takich jak instalacje wody pitnej, elektrownie, gaz, linie kolejowe, firmy telekomunikacyjne, ropa naftowa, banki itd. Kraje otrzymujce pomoc musiay zobowiza si do przeprowadzenia serii radykalnych i niszczycielskich dziaa gospodarczych. Rwnoczenie w Banku Szwajcarii otwierano konta dla politykw ze wspomaganych krajw, na ktre transferuje si setki milionw dolarw tytuem odwzajemnienia si. Gdyby politycy krajw rozwijajcych si odrzucili t umow, oznaczaoby to cakowite zamknicie dla ich kraju kredytw na midzynarodowym rynku finansowym. Oto wytumaczenie, dlaczego midzynarodowi bankierzy s tak oburzeni pozbawionym dodatkowych warunkw poyczkami, jakich pastwom Trzeciego wiata udzielaj ostatnio Chiny, oferujce tym pozbawionym dotd innej drogi krajom nowy wybr. Stiglitz ujawni, e wszystkie kraje oczekujce pomocy otrzymuj t sam recept: Lekarstwo numer jeden: prywatyzacja. Bardziej waciwe byoby tu okrelenie powszechne korumpowanie. Przywdcy pastw-odbiorcw pomocy musz jedynie wyrazi zgod na wyprzeda po niskich cenach aktyww pastwowych, by w ten sposb otrzyma dziesicioprocentow prowizj, ktra w caoci jest przelewana na ich tajne konta w bankach szwajcarskich. Uyjmy sw samego Stiglitza: mona zobaczy, jak szeroko otwieraj im si oczy na widok gigantycznych przeleww wysokoci kilkuset milionw dolarw. Rosyjsk prywatyzacj, bdc chyba najwiksz akcj korupcyjn na wiecie, amerykaski Departament Skarbu okrela mianem doskonaej okazji. Nie byo wane, czy wybory s uczciwe, czy nie - chodzio tylko o to, eby pienidze dotary do Jelcyna. Stiglitz nie jest autorem podatnym na teorie spiskowe - jest raczej wierny

WOJNA O PIENI?DZ kryteriom pracy naukowej, jednak nawet on nie mg obojtnie przej obok danych mwicych o tym, e niemajca dotd odpowiednika w historii korupcja w Rosji, ktra doprowadzia do spadku jej PKB o prawie poow, spychajc cay kraj w stan gbokiej recesji, bya wynikiem dziaa i trikw Banku wiatowego oraz amerykaskiego Departamentu Skarbu. Lekarstwo numer dwa: liberalizacja rynku kapitaowego. Z teoretycznego punktu widzenia liberalizacja kapitaowa oznacza, e kapita moe swobodnie napywa i odpywa. Ale realia kryzysu azjatyckiego czy kryzysu finansowego w Brazylii pokazuj, e kapita napywa swobodnie, by spekuowa: i podbija ceny nieruchomoci czy ceny akcji na giedzie. Tu przed nadejciem kryzysu, kapita zwyczajnie odpywa. Okrelone przez Stiglitza mianem gorcych pienidzy kapitay spekulacyjne zawsze uciekaj pierwsze, podczas gdy rezerwy walutowe kraju bdcego ofiar katastrofy w cigu kilku dni, a nawet godzin zostaj wyssane do sucha. MFW podaje pomocn do, jest to jednak obwarowane spenieniem konkretnych warunkw, do ktrych naley midzy innymi usztywnienie polityki pieninej i podniesienie stopy procentowej do absurdalnych wysokoci 30,50 czy 80 procent. W ten sposb wysokie odsetki bezlitonie niszcz ceny nieruchomoci, zdolnoci produkcyjne przemysu, wysysajc nagromadzony w spoeczestwie przez dugi czas majtek. Lekarstwo numer trzy: rynek dyktuje ceny. Na wp ywy kraj, ofiara katastrofy gospodarczej, zostaje wepchnity przez MFW do kolejnego doka. MFW ponownie wymusza podwyk cen na podstawowe artykuy konsumpcyjne, takie jak ywno, woda pitna, gaz itd. Ostateczny rezultat atwo sobie wyobrazi wielkie manifestacje spoeczne, przemoc, zamieszki. W 1998 roku w Indonezji MFW doprowadzi do likwidacji subsydiw na ywo i paliwa, co przynioso skutki w postaci wielkich, penych przemocy wstrzsw politycznych. Wzrost ceny wody w Boliwii doprowadzi do zamieszek w miastach. W Ekwadorze, szybko rosnca cena gazu zaowocowaa spoecznym chaosem. Wszystkie te zdarzenia zostay wczeniej zaplanowane przez midzynarodowych bankierw. Uywajc ich argonu, mona nazwa to niepokojem spoecznym. w niepokj ma t wielk zalet, e gdy nadchodzi, kapitay, niczym wystraszone ptaki, rozpierzchaj si na wszystkie strony, pozostawiajc jedynie rodki trwae o bardzo niskiej cenie, czekajce na poknicie przez oczekujcych z rosncym apetytem bankierw. Gdy pierwszy wybrany w demokratycznych wyborach prezydent Etiopii zaakceptowa pomoc MFW dla jego ogarnitego kryzysem kraju, zosta zmuszony do deponowania otrzymywanych transz pomocy na rachunkach bankowych amerykaskiego Departamentu Skarbu. Mg jedynie pobiera skromne odsetki w wysokoci czterech procent, bdc zarazem zmuszonym wpaca do Banku wiatowego wysokie 12procent odsetek od poyczek zacignitych na ratowanie umierajcych z godu ludzi. Gdy prezydent baga Stiglitza, by uruchomi rodki pomocowe zgromadzone w MFW i Banku wiatowym na ratunek w czasie katastrofy, Stiglitz odmwi. A poniewa takie dowiadczenie j est wyzwaniem dla ludzkiego miosierdzia, Stiglitz ostatecznie nie by w stanie duej znosi tych tortur i znalaz si poza MFW.
Lekarstwo numer cztery: strategia redukcji biedy - wolny

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM handel. W takich okolicznociach Stiglitz przyrwna wolny handel promowany

przez WTO do wojny opiumowej. Niechtny by zwaszcza zapisom o ochronie praw wasnoci intelektualnej, ktre, obok taryf celnych, zmuszaj do pacenia zachodnim firmom farmaceutycznym za wszystkie dostarczane lekarstwa, co, jego zdaniem,

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

byo rwnoznaczne z wydawaniem wyroku mierci na cae populacje i cakowite lekcewaenie ludzkiego ycia. Stiglitz sdzi przy tym, e MFW, Bank wiatowy iWTO s jedynie rnymi tablicami zawieszonymi na tej samej instytucji. Twarde warunki dla otwierajcych si rynkw, ktre narzuca MFW, znacznie przewyszaj biurokratyczne rygory WTO151. W wydanej w 2004 roku ksice Confessions ofan Economic Hit 131 Man znale mona kontynuacj i uzupenienie pogldw Stigitza. Jej autor, John Perkins, na podstawie wasnych dowiadcze, ksztatuje i szczegowo opisuje ca histori niejawnej, tajnej wojny finansowej prowadzonej przez midzynarodowych bankierw przeciw krajom rozwijajcym si. Sam Perkins jeszcze pod koniec lat szedziesitych XX wieku zosta zwerbowany przez najwiksz amerykask instytucj szpiegowsk NSA (National Security Agency). Po przejciu wielu testw, zosta uznany za nadzwyczaj odpowiedniego kandydata na ekonomicznego zabjc. W celu ukrycia jego prawdziwej tosamoci, znana midzynarodowa firma inynie - ryjna zatrudnia go na stanowisku pierwszego ekonomisty, wysyajc nastpnie do rnych krajw wiata, by tam dokonywa aktw ekonomicznych zabjstw. W przypadku, gdyby plan si nie powid, wyszed na jaw, kraj, przeciw ktremu skierowana bya owa dziaalno, mg jedynie zrzuci win za przestpstwo na chciwo prywatnych firm. Opowie Perkinsa koncentruje si gwnie wok pobierania przez kraje rozwijajce si ogromnych kredytw z Banku wiatowego. Dug mia znacznie przewyszy rzeczywiste potrzeby tych krajw, aby istniaa gwarancja, e jego spata nigdy nie bdzie moliwa. W celu zwabienia sprawujcych wadz politykw w puapk, wypacano wynoszce setki milionw dolarw gotwk apwki. W chwili, gdy dug by niemoliwy do spacenia, przedstawiciele midzynarodowych bankierw z Banku wiatowego i MFW domagali si zwrotu tego ociekajcego wie krwi, zalegego funta misa, domagajc si sprzeday wanych aktyww pastwowych, systemu wodocigw, gazu naturalnego, energii elektrycznej, transportu, komunikacji itd. Kiedy praca ekonomicznego zabjcy nie przynosia efektw, CIA wysyaa prawdziwych zabjcw, szakale, by dokonali morderstw na przywdcach krajowych. Jeliby i szakale zawiody, ostateczn metod byo uruchomienie machiny militarnej i rozpoczcie wojny.

131 Wyd. pol Hit Man. Wyznania ekonomisty od brudnej roboty, tum. E. Czajkowski, Warszawa 2006.

WOJNA O PIENI?DZ

W1971 roku Perkins zosta wysany do Indonezji, gdzie z sukcesem wykona misj ekonomicznego zabjcy, doprowadzajc Indonezj do gigantycznego zaduenia. W jaki czas pniej pojawi si w Arabii Saudyjskiej, gdzie nadzorowa operacj odzyskiwania petrodolarw, co w przyszoci odegrao znaczc rol przy odejciu Arabii Saudyjskiej od stanowiska pastw OPEC, umoliwiajc Kis- singerowi przekonanie jej do tego kroku. Perkins wysyany by do Iranu, Panamy, Ekwadoru, Wenezueli, osigajc wiele nadzwyczajnych sukcesw w pracy.

roku bolenie uzmysowi Perkinsowi, e Stany Zjednoczone s znienawidzone w wiecie wanie z powodu owych nadzwyczajnych osigni ekonomicznych zabjcw. Perkins znalaz w sobie do siy by powiedzie prawd. Wielkie domy wydawnicze w Nowym Jorku obawiay si publikacji jego parni. :nikw z uh agi na ich wybuchow tre. Historie, ktre Perkins opisa wksice, bardzo szybko rozeszy si wrd czonkw wewntrznego krgu. Jedna ze znanych firm midzynarodowych zaproponowaa mu bardzo dobrze patn posad na zimnej awie - warunkiem tej legalnej apwki bya rezygnacja z publikacji ksiki. Jednak w 2004 roku, na przekr naciskom i ryzyku, Perkins w kocu opublikowa swoj ksik, ktra w cigu jednej nocy wresza na szczyty list bestsellerw w Stanach Zjednoczonych. Jednake prac Perkinsa, wbrew woli autora, opublikowano w formie quasi-powieciowej, gdy wydawnictwo obawiao si, e publikacja rzeczywistych zapiskw i dziennikw autora w nieunikniony sposb doprowadziaby je do trudnej do wyobraenia katastrofy132.

Atak

z 11

wrzenia20Gl

Najlepiej, abymy samodzielnie budowali w wieowiec wiatowego porzdku \ W celu zakoczenia [pracy] suwerennych pastw narodowych, mona wykorzysta metod stopniowego ich poykania, kawaek po kawaku. W ten sposb osigniemy nasz cel znacznie szybciej, ni gdybymy trwali przy starych metodach.

Richard Gardner, 1974 rok133

132 Ibid.

1992. 133

Foreign Affairs kwiecie 1974.

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

16 lipca 1992 roku, na swojej konwencji Partia Demokratyczna zaakceptowaa Billa Clintona jako oficjalnego kandydata w zbliajcych si wyborach prezydenckich. Clinton pompatycznym tonem wygosi wypran z wszelkiej oryginalnoci mow o solidarnoci, marzeniach, obywatelach i pastwie. Jednak pod sam koniec niespodziewanie wspomnia o swoim mistrzu z czasw studenckich na Uniwersytecie Georgetown, sawnym amerykaskim historyku Carrolu Quigleyu iwpywie jego prac na swoj osob. Co wicej, porwna go z wpywem, jaki wywar na prezydent Kennedy134. W nastpnych latach, podczas swej prezydentury, Clinton wielokrotnie wspomina nazwisko Quigleya. C takiego uczyni Quigley ijakie idee gosi, e tak gboko zapisa si w pamici Clintona? Ot profesor Carroll Quigley prowadzi prac badawcz nad problemem wadzy i prestiu w tajnej, elitarnej brytyjskoamerykaskiej grupie rzdzcej. Sdzi, e owa grupa posiada decyduj cy wpyw w rozstrzyganiu praktycznie ka-

ej wanej sprawy na wiecie. Mwic wprost, profesor Quigley by naukowcem goszcym istnienie teorii spiskowej. Quigley by absolwentem Uniwersytetu Harvarda, przez pewien czas pozostawa czonkiem think-tanku Instytutu Brookingsa, p.- tcowa w Departamencie Obrony Departamencie Marynarki Wojennej, a take mia poufne kontakty z wieloma oficerami CIA. Stajc si czowiekiem krgu wadzy, Quigley zetkn si z wielk liczb tajnych akt i dokumentw. Nie by przeciwny idei wiata, o ktrego losach decydowaaby nieliczna anglo-amerykaska elita, mia jedynie zastrzeenia do niektrych stosowanych przez ni metod. Kiedy jednak jego badania staway si coraz bardziej dociekliwe, zosta wyeliminowany przez uczonych z tzw. gwnego nurtu. Innym tego powodem by fakt, i Quigley w cigu 20 lat swojej pracy zetkn si z gigantyczn liczb cile tajnych dokumentw. W rd amerykaskich historykw prno by szuka drugiej osoby, ktra miaaby okazj powtrzy jego badania, tak wic rzadko znajdowali si historycy rzucajcy wyzwanie jego pracom, a dopki jego wykady, ksiki i artykuy nie stanowiy zagroenia dla sprawujcych wadz, elita nie widziaa potrzeby ruszania Quigleya. Quigley traktowa brytyjskie Royal Society for International Affairs, CFR, Klub Bilderberg, Komisj Trjstronn jako fundamentalne instytucje, za pomoc ktrych wiatowa elita steruje rozwojem sytuacji na wiecie. Sama CFR ma okoo 3600 czonkw i moe by uznana za rodzaj centralnej szkoy partyjnej. Akces do tego stowarzyszenia jest rwnoznaczny z wkroczeniem do wielkiego wiata ame1341=4 Bill Clinton, przemwienie na narodowej konwencji Demokratw, Nowy Jork, 16 lipca

WOJNA O PIENI?DZ

rykaskiej polityki, a zarazem moliwoci stania si jednym z twrcw przyszej polityki wiatowej. Klub Bilderberg grupuje gwnie elit europejsk, podczas gdy majca 325 czonkw Komisja Trjstronna skada si gwnie z przedstawicieli japoskiej i azjatyckiej wadzy. Gwni czonkowie amerykaskiej CFR bardzo czsto nale rwnie do innych stowarzysze. Wrd czonkw tych elitarnych grup, majcych istotny wpyw na losy wiata, mona znale takie osoby, jak: byy sekretarz stanu USA Henry Kissinger, czonkowie komitetu J.R Morgan International -David Rockefeller, Nelson Rockefeller, brytyjski ksi Filip, Robert McNamara sekretarz obrony w administracji Kennyedy ego, a nastpnie prezes Banku wiatowego, brytyjska premier Margaret Thatcher, byy francuski prezydent (gwny propagator i twrca konstytucji europejskiej) Valery Giscard DEstaing, amerykaski sekretarz obrony Donald Rumsfeld, byy amerykaski gwny doradca do spraw bezpieczestwa Zbigniew Brzeziski oraz prezes Rezerwy Federalnej Alan Greenspan. Wrd nich znajdowa si rwnie wielki mistrz z pierwszego pokolenia - Keynes. Natomiast rzeczywistymi szefami tych grup, sterujcymi nimi z tylnego siedzenia, s najwaniejsi bankierzy tego wiata. Dla przykadu, rodzina Rothschildw wielokrotnie przewodniczya obradom Klubu Bilderberg, natomiast zjazdy z lat 1962 i 1973, odbywajce si w szwedzkim kurorcie Saltsjo- baden, prowadzone byy przez rodzin Warburgw. Studiujcy Clinton, syszc wskazwki swojego mistrza Quigleya, szybko uwiadomi sobie, e jeli pragnie by kim w wiecie polityki, indywidualne wysiki izalety nic nie znacz. Tylko poprzez wejcie do krgu ludzi wadzy moliwe jest

osignicie granic, gdzie sprzyjajcy wiatr sw si unosi mnie ponad poziom chmur. Tak jak mona byo przewidzie, Clinton przystpi do Komisji Trjstronnej oraz CFR, a take do organizacji zwanej Rhodes Scholar, prowadzcej wyspecjalizowany proces szkolenia gwnych funkcjonariuszy przyszego wiatowego rzdu. Clinton wstpi do CFR w 1989 roku. W roku 1991 wybrany na gubernatora Arkansas Clinton pojawi si na zwoanej w Niemczech konferencji Klubu Bilder- berg135. Wystarczy tylko rok,, by mao znany, pozbawiony dorobku politycznego gubernator z peryferyjnego Arkansas, niespodziewanie zdoa pobi w wycigu do prezydentury znanego na cay wiat Busha seniora. Nic dziwnego, e Clinton nigdy nie zapomnia wskazwek mistrza, ktre poj a nadto gboko.

135

1992. Marc Fisher, Washington Post. 27 stycznia 1998.

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

Klub Bilderberg
Gdybymy przez te wszystkie lata ujawniali opinii publicznej nasze dziaania, nie mielibymy moliwoci tworzenia planu rozwoju dla wiata. Jednak wiat staje si coraz bardziej skomplikowany, a zarazem coraz blisza jest faza powoania rzdu wiatowego. Nowa realna wadza polityczna, wykraczajca poza suwerenne pastwa narodowe, zostanie zbudowana z elity intelektualnej i midzynarodowych bankierw, co z pewnoci bdzie znacznie lepsze ni dotychczasowa, trwajca od stuleci wadza pastwowa.

David Rockefeller, 1991 rok136 Nazwa Klubu Bilderberg pochodzi od jednego z holenderskich hoteli. Klub zosta zaoony przez ksicia Bernarda w 1954 roku i by midzynarodow kopi amerykaskiej CFR, grupujc europejsk i amerykask elit finansow, politykw, wielkich przedsibiorcw, potnych magnatw medialnych i sawnych naukowcw. Kady z czonkw klubu by kolejno wyselekcjonowany przez rodziny Rothschildw i RockefeEerw. Wielu z czonkw klubu rwnoczenie naleao bd naley do innych tego typu organizacji, takich jak CFR, Pilgrims Society, Round Table czy Komisja Trjstronna. Klub Bilderberg zawiera w sobie praktycznie wszystkie opiniotwrcze instytucje Unii Europejskiej. Jego ostatecznym celem jest sformowanie rzdu wiatowego157.

Najbardziej rzucajc si w oczy charakterystyczn cech tej organizacji jest jej tajemniczo. Centrala Klubu Bilderberg znajduje si w Leiden, w zachodniej Holandii, posiada wasny numer telefonu, ale ju brakuje jej strony internetowej. Niewielka grupka detektyww, na przykad brytyjski detektyw Tony Gosing czy

jego amerykaski odpowiednik James Tucker, dopiero dziki olbrzymim wysikom zdoaa zdoby informacje dotyczce adresu 136
Pepe Escobar, BilderbergStrikes Again, Asia Times 10 maja 2005.

WOJNA O PIENI?DZ
i wewntrznego programu konferencji klubu. Historyk Pierre de Villemarest oraz dziennikarz William Wolf wsplnie opi 1 likowali ksik zatytuowan Facts and Chronides Denied to the Public. W dwch tomach autorzy opisali tajn histori budowy rozwoju klubu. Beligijski socjolog Geoffrey Geuens we wszystkich swoich pracach powica Klubowi Bilderberg przynajmniej jeden rozdzia137. Byy zastpca przewodniczcego Komisji Europejskiej, czonek Klubu Bilderberg Etienne Dyignon wytrwale tumaczy: to nie jest spisek kapitalistw pragncych kontrolowa wiat. Rektor Francuskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych, uczestniczcy w spotkaniach Klubu Bilderberg od prawie trzydziestu lat, Thierry de Montbrial twierdzi, e jest to tylko zwyka organizacja towarzyska. Dla przykadu, w 2002 roku media przekazay oficjaln relacj ze spotkania klubu: Jedyn form dziaalnoci klubu s odbywajce si tylko raz na rok spotkania, na ktrych nie s podejmowane adne rezolucje, nie odbywaj si gosowania, nie s publikowane adne owiadczenia czy programy polityczne. Klub Bilderberg to tylko elastyczna, pena ycia, nieoficjalna, maa konferencja midzynarodowa. Jej uczestnicy na forum konferencyjnym wypowiadaj jedynie wasne opinie, czsto bardzo rne, tak by zwikszy stopie wzajemnego zrozumienia. Brytyjski historyk Will Hutton uwaa, e osigane kadorazowo podczas obrad klubu wsplne stanowisko jest w istocie preludium do kreowania polityki wiatowej. Jego opinia j est bliska prawdzie. Podj te przez klub decyzj e bardzo szybko staj si obowizujcym kierunkiem dla Grupy G8, MFW i Banku wiatowego. W obliczu Klubu Bilderberg media zawsze milkn niczym sposzone owce. W 2005 roku Financial Times, pragnc by pierwsz powan gazet, ktra podjaby si tego tematu, rozwaa na swoich amach najwaniejsze teorie spiskowe. Wniosek by taki, e kady, kto ma jakiekolwiek wtpliwoci czy pytania odnonie do ludzi nalecych do najpotniejszych klubw na wiecie, zostaje wymiany jako gosiciel spiskowej teorii dziejw. Brytyjscy parlamentarzyci, amerykascy decydenci oraz czonkowie Klubu Bilderberg zgodnie twierdz, e w klub jest jedynie miejscem, w ktrym dyskutuje si o pewnych problemach, forum, gdzie kady uczestnik ma prawo 137
Aktualnie istnieje ju szczegowa monografia klubu Bilderberg autorstwa hiszpaskiego dziennikarza ledczego Daniela Estulina, Prawdziwa historia klubu Bilderberg, tum. M. Wyrwas-Winiewska, 1992. Warszawa 2010 (przyp. red.).

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

do swobodnego wyraenia swojej opinii. F. William Engdahl w swojej pracy A Century oj War: AngloAmerican Oil Politics and the New World War szczegowo opisuje konferencj Klubu Bilderberg w Szwecji w 1973 roku, o ktrej praktycznie nikt nie wiedzia. W pierwszych latach po rozpadzie systemu z Bretton Woods, pozycji dolara amerykaskiego na rynkach wiatowych grozi bezprecedensowy kryzys. Po zniesieniu zalenoci dolara od zota, jego warto i reputacja zostay zerwane niczym sznurek utrzymujcy latawiec, ktry unosi si bezadnie pord wiatowej burzy finansowej. W tym czasie midzynarodowi bankierzy byli bardzo daleko od zakoczenia prac nad stworzeniem wsplnej, wiatowej waluty. Powsta chaos na rynku pomysw i idei, a gdy w 1969 roku wprowadzono z wielk pomp specjalne prawa cignienia, na midzynarodowych rynkach finansowych nie byo nikogo zainteresowanego poszukiwaniem informacji ni ich temat. Sytuacja wymykaa si spod kontroli. W 1973 roku midzynarodo wi bankierzy przeprowadzili pilne konsultacje podczas konferencji Klubu Bilderberg, prbujc znale remedium na pogarszajc si sytuacj finansow na wiecie i zamierzajc (nie pierwszy zreszt raz) podj pilne kroki w celu uratowania zaufania do dolara. Amerykaski strateg finansowy Walter Levy zaproponowa zaskakujcy i odwany plan: wzrost wiatowego wydobycia ropy o 400 procent, a nastpnie wycignicie z tego maksymalnych zyskw. W konferencji wzio udzia 84 przedstawicieli korporacji naftowych i wielkich firm finansowych. Przedstawiony przez Engdahla wniosek by nastpujcy:
Celem zgromadzonych tu wanych osobistoci byo wykorzystanie posiadanej potgi z korzyci dla amerykaskiego systemu finansowego i dolara, doprowadzajc do rwnowagi, a nastpnie jego umocnienia. Aby cel w osign, uczestnicy postanowili wykorzysta bro, do ktrej ywili gbokie zaufanie prawo do kontroli poday wiatowej ropy. Polityka Klubu Bilderberg polegaa na doprowadzeniu do wstrzymania transportw ropy, co miao doprowadzi do wzrostu jej cen. Od roku 1945, zgodnie z wiatow praktyk, cena ropy wiatowej bya ustalana w dolarach ze wzgldu na fakt, i to amerykaskie spki naftowe sprawoway kontrol nad powojennym rynkiem ropy naftowej. Tak wic gwatowny wzrost cen wiatowej ropy oznacza (poniewa rop nabywano za dolary) rwnoczesny wzrost popytu na dolara, co doprowadzio do ustabilizowania wartoci amerykaskiej waluty138.
138138 William Engdahl, A Century of War: Anglo-American Oil Politics And The

WOJNA O PIENI?DZ
Kissinger wskaza, e rezultatem nieutsannego nieprzerwanego napywu petrodolarw s szybujce ceny ropy naftowej.

Komisja Trjstronna
' Nasz kraj jest zdolny do urzeczywistnienia szerokiego systemu demokratycznego, jestemy te w stanie wytwarza wielkie iloci bogac twa, koncentrujc je w rkach nielicznej grupki ludzi, jednake nie jestemy w stanie robi obu rzeczy naraz.

Louis D. Barndeis, sdzia Sdu Najwyszego Stanw Zjednoczonych Zbigniew Brzeziski jest najwaniejsz osobistoci Komisji Trjstronnej, jest te mzgiem Davida Rockefellera. Pod wpywem opinii Brzeziskiego, Rockefeller podj decyzj o zebraniu najwybitniejszych umysw w jednym miejscu w celu prac nad rozwizaniem nadchodzcych problemw. Ta idea po raz pierwszy zostaa zaprezentowana, poddana szerokiej debacie oraz przyjta podczas obrad Klubu Bilderberg w 1972 roku. W1970 roku Zbigniew Brzeziski opublikowa synn ksik Between Two Ages , w ktrej apelowa o utworzenie nowego, midzynarodowego systemu walutowego oraz rzdu wiatowego. Owa ksika w Komisji Trjstronnej postrzegana jest niczym biblia. Fundusze Rockefellera i Forda oczywicie wspaniaomylnie ofiaroway datki, obficie wspierajc finansowo dziaania Komisji. Czonkami owego ciaa s gwnie wielcy bankierzy, przemysowcy i najwaniejsi politycy z Ameryki Pnocnej, Europy Zachodniej i Japonii. W Nowym Jorku, Paryu i Tokio powoano do ycia centrale Komisji Trjstronnej. Kada z tych trzech stref wybiera swojego przewodniczcego. Rzecz jasna, przewodniczcym nowojorskiej centrali jest David Rockefeller. Brzeziski sprawuje funkcj sekretarza nowojorskiej centrali, prowadzc jej rutynowe operacje. Niegdy Brzeziski silnie rekomendowa Davidowi Rockefellerowi sprawujcego wwczas urzd gubernatora Georgii - Jimmyego Cartera. Carter, po osobistej interwencji Rockefellera, zosta wczony w szeregi Komisji, stajc si jej penoprawnym czonkiem. By to jego gwny, wielki krok w drodze do Biaego Domu, gdzie znalaz si pi lat pniej, jak rwnie fundament i
1992. New Y/orld Order, London 2004, rozdz. 4.

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

pocztek jego dozgonnej przyjani z Brzeziskim. Mody Clinton, kierujc si wskazwkami swego mistrza Quingleya, take nieustannie stara si o poparcie ze strony CFR oraz Komisji Trjstronnej, co ostatecznie uzyska, speniajc tym samym swj sen o prezydenturze. Komisja Trjstronna, podobnie jak Klub Bilderberg, jest zewntrzn instytucj dziaajc wok CFR. Najwaniejsze i najbardziej poufne decyzje s podejmowane jedynie w maym krgu zaufanych osb w Londynie oraz na Wall Street. Komisja Trjstronna oraz Klub Bilderberg maj za zadanie zunifikowa pogldy, zharmonizowa tempo itd. Najwaniejszym z celw Komisji Trjstronnej jest intensywne promowanie idei rzdu wiatowego oraz wsplnej wiatowej waluty, by w ten sposb wytyczy drog do Nowego Porzdku wiatowego kontrolowanego przez o Londyn-Wall Street. W 1975 roku Komisja Trjstronna podczas swoich obrad w Tokio, w jednym z raportw zatytuowanych An Outline for Remaking World Trade and Finance (Szkic reformy wiatowego handlu i finansw) stwierdzia, e jej celem jest: bliska wsppraca trzech stron, Ameryki, Europy i Japonii, utrzymanie pokoju, zarzd nad wiatow gospodark, wspieranie rozwoju gospodarczego, redukcja wiatowego ubstwa, co zwikszy szanse na pokojowe przejcie do nowego systemu wiatowego. Tym, co odrnia Komisj Trjstronn od Klubu Bilderberg, jest fakt, e wczya ona w swoje szeregi gospodark, ktra bardzo pno staa si wiatow potg - Japoni, wraz z licznymi pochodzcymi z niej bankierami i przemysowcami - w ten sposb dokonujc poszerzenia fundamentw wiatowej elity. Midzynarodowi bankierzy wietnie rozumiej potrzeb pozyskiwania wieej krwi, tak wan dla wielkiego projektu budowy przyszego rzdu wiatowego waluty wiatowej i wiatowego podatku. W jaki czas pniej, wraz ze stopniowym rozwojem gospodarczym innych pastw azjatyckich, pochodzce z tych krajw elity rwnie stay si bliskimi partnerami midzynarodowych bankierw. Problemem, nie jest to, czy idea jednego wiatowego rzdu jest dobra, czy za, ale to, kto miaby dominowa nad tym rzdem i czy rzd w byby zdolny dokona postpu spoecznego i materialnego w skali globalnej. Biorc pod uwag dwustuletni praktyk, obywatele nie powinni ufa obietnicom el f . W cigu dugich lat wojennego chaosu i recesji gospodarczej zwykli ludzie w kocu pojli podstawow prawd: bez wolnoci gospodarczej wolno polityczna jest tylko dekoracj; bez rwnoci gospodarczej, system demokratyczny traci podstawy,

WOJNA O PIENI?DZ
zmieniajc si w zabawk sterowan za pomoc pienidzy.

Jeli przyj, e istota wolnoci polega na tym, e ludzie mog swobodnie dokonywa wyboru, to w wypadku przyszego rzdu wiatowego wyboru takiego nie ma: dokonuje go za ludzi jedna, wiatowa elita. Zgodnie ze sowami syna Paula Warburga, bankiera Jamesa Warburga: Czy kto si zgadza, czy nie, bdziemy mieli rzd oglnowiatowy. Jedynym problemem, nad ktrym mona si zastanawia, jest pytanie, czy ten rzd zostanie stworzony w wyniku porozumienia, czy podboju.

ROZDZIA VII

Ostatnia bitwa obronie uczciwego pienidza

Historia pokazuje, e kredytodawcy potrafi uy caego szeregu metod, takich jak naduycie wadzy, spiski, oszustwa i przemoc, by zapewni sobie kontrol nad pienidzem i jego emisj, w ten sposb, zdobywajc wadz nad rzdem.

James Madison, czwarty prezydent Stanw Zjednoczonych

Klucz do rozdziau

We wspczesnej politycznej historii wiata niewiele jest rwnie skandalicznych i pozbawionych skrupuw wydarze; i ik zabjstwo prezydenta Kennedyego, akt cakowicie sprzeczny z praktyk demokratycznego rzdu. W krtkim okresie trzech lat od mierci Kennedyego, 18 wanych wiadkw kolejno ponioso mier, wrd nich szeciu zostao zamordowanych, trzech zgino w wypadkach samochodowych, dwch popenio samobjstwo, jedna osoba skrcia sobie kark, jednej podernito gardo, za piciu wiadkw umaro z przyczyn naturalnych. Jeden ze znanych brytyjskich matematykw w lutym 1967 roku, na amach London Sunday Times, wykaza, e prawdopodobiestwo takiego zbiegu okolicznoci wynosi 1 do 10 000 000 000 000 000. W latach 19631993 zwizanych z t spraw 115 wiadkw ponioso mier w dziwnych okolicznociach: jeli nie popenili samobjstwa, zostali 1992.

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

zamordowani139. Organizacja i koordynacja tak wielkiej operacji, jak jest poczona likwidacja wiadkw oraz dowodw w sprawie, pokazuje, e zabjstwo Kennedyego w rzeczywistoci nie byo przypadkowe i tajemnicze, lecz stanowio form publicznej kary, a jego przesaniem byo ostrzeenie dla kolejnych prezydentw Stanw Zjednoczonych i rozwianie ich wtpliwoci co do tego, kto w Ameryce naprawd sprawuje wadz. Z reguy, w przypadku mierci prezydenta w czasie sprawowania jego kadencji, media-opinia publiczna naturalnie i jednomylnie uwaaj, e powodem s naturalne przyczyny. W przypadku, gdy prezydent zostaje zastrzelony publicznie, na oczach milionw ludzi przed telewizorami, media-opinia publiczna naturalnie pisz o zbrodni popenionej przez chorego psychicznie, samotnego szaleca. W przypadku, gdy w spraw jest bezporednio zamieszanych wielu mordercw, media-opinia publiczna podsuwaj wniosek: mordercy s dziaajcymi wpojedynk szalecami, a kady, kto ywi pod tym wzgldem jakiekolwiek wtpliwoci, zostaje wymiany i wyszydzony jako zwolennik teorii spiskowych. Sk w tym, e zabjstwo Kennedyego byo aktem zbyt rzucajcym si w oczy. Ludzie posiadajcy nawet ograniczon zdolno do trzewej analizy wypadkw nie s w stanie zaufa rzdowej, oficjalnej wersji wypadkw. W tej sytuacji s oni z premedytacj zwodzeni przez rozmaite teorie spiskowe, ktre przejmuj funkcj swoistych rodkw ratunkowo-zapobiegawczych. Tak wic ju od ponad 40 lat niezliczone tzw. wyjaniajce teorie spiskowe niczym sprowadzajcy nieszczcie potop umoliwiaj ukrycie rzeczywistego spisku przed wzrokiem ciekawych. Detektywistyka opiera si na dowodach. W przypadku braku dowodw nie mona formuowa wnioskw. Po ponad czterdziestu latach dowody i wiadkowie w sprawie zamordowania Kennedyego ulotniy si niczym dym z poaru, a ludzie wci nie poznali przekonywajcych dowodw, ktre pozwoliyby im na postawienie ostatecznej konkluzji na temat tego, kto jest prawdziwym zabjc prezydenta. Pozostaje wszake psychologia zbrodni, ktra pozwala spojrze na problem z innej perspektywy, dokona analizy motyww zabjstwa i w ten sposb otworzy drzwi do prawdy. Ten rozdzia rozpoczyna si od analizy motyww zamachu na prezydenta Kennedyego, odsaniajc kulisy globalnych dziaa midz 7 narodowych bankierw, / >re doprowadziy do serii 139 Craig Roberts,
International 1994, s. 3.
JFK: The Dead Witnesses, Consolidated Press

WOJNA O PIENI?DZ
przeraajcych wypadkw w latach szedziesitych i siedemdziesitych XX stulecia, majcych na celu likwidacj zota i srebra - tych dwch uczciwych form pienidza.

Prezydencka dyrektywa 11110: wyrok mierci na Kennedyego

Dla Amerykanw 22 listopada 1963 roku nie jest zwyczajnym dniem - to data zamordowania prezydenta Kennedyego w Dallas, w Teksasie. Tego dnia, niczym podczas nocnego koszmaru, Ameryka stoczya si w jednej chwili w otcha rozpaczy. Mimo i mino od tamtej chwili kilkadziesit lat, wielu ludzi wspominajcych ten dzie dokadnie pamita, co w owym czasie robio. Pytanie o to, kto i dlaczego zamordowa Kennedyego a do dzi budzi podzielone opinie w amerykaskim spoeczestwie. Ostateczny, oficjalny, rzdowy wniosek postawiony przez Komisj Warrena brzmia tak, e Lee Harvey Oswald by dziaajcym samodzielnie morderc. Mimo to, w caej sprawie jest mnstwo wtpliwych elementw, ktre od dziesitkw lat napdzaj rozmaite krce wrd ludzi teorie spiskowe. Najbardziej wtpliwym punktem w sprawie jest fakt, e schwytany i znajdujcy si w rkach policji od 48 godzin morderca prezydenta, zosta na oczach opinii publicznej zastrzelony z bliskiej odlegoci przez ydowskiego zabjc. Miliony widzw miao okazj ujrze przebieg wypadkw w telewizji, a motywem, ktrym rzekomo kierowa si zabjca, niespodziewanie okazao si: ukazanie i demonstracja wobec caego wiata siy narodu ydowskiego. Innym wielkim, niewyj anionym problemem j est to, czy faktycznie prezydent nie zgin z rk kilku zamachowcw. Komisja Warrena ogosia, e Oswald w cigu 5,6 sekundy zdoa wystrzeli trzy pociski: pierwszy pocisk przelecia ponad prezydentem, drugi trafi w go w szyj, a trzeci, miertelny, w gow. Praktycznie nie ma osoby, ktra by bya w stanie uwierzy, e Oswald by zdolny odda trzy precyzyjne strzay w tak krtkim czasie. Najdziwniejsze, e kula, ktra trafia w prezydenck szyj, najpierw uderzya w jego plecy, by nastpnie rykoszetem trafi w siedzcego przed prezydentem gubernatora Teksasu. Prawdopodobiestwo takiego zdarzenia wynosi praktycznie zero, nic dziwnego wic, e ludzie zaczli mwi w 1992.

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

tym momencie o magicznej kuli. Wikszo ekspertw sdzi, e co najmniej kilku strzelcw, celujcych z rnych kierunkw, oddao strzay w kierunku Kennedyego - i nie byy to tylko trzy strzay.

Jaki czas pniej, jeden z policjantw, ktrzy konwojowali samochd prezydencki, wspomnia:
Gdy prezydent Kennedy macha rk witajcym go na lotnisku tumom, czonek obstawy wiceprezydenta Johnsona pracujcy w Secret Service podszed, by udzieli nam wskazwek dotyczcych procedur bezpieczestwa. Tym, co mnie najbardziej zaskoczyo, byy jego sowa, e dokonano doranej zmiany trasy prezydenckiego samochodu na Deay Plaa [miejsce zamachu]. Gdyby pozostano przy pierwotnej trasie, prawdopodobnie zabjca nie miaby moliwoci dokonania zamachu. Agenci z Secret Service wydali nam te przedziwny rozkaz. Zazwyczaj, w czasie normalnego wykonywania zadania, my, czterej stranicy na motocyklach, pozostawalimy w bliskim kontakcie z samochodem, rozmieszczeni dookoa niego. Jednak tym razem agenci kazali nam poda z tyu i stanowczo zabronili nam wyprzedza tylne koa prezydenckiego samochodu. Powiedzieli, e dziki temu ludzie bd mogli patrze bez przeszkd... Mj przyjaciel [ochrona wiceprezydenta Johnsona] widzia go [Johnsona] jak ten, na 30,40 sekund przed pierwszym strzaem, zacz kuli si w samochodzie. Uczyni tak jeszcze przed skrtem w ulic Houston. Prawdopodobnie szuka czego na dywanikach pooonych na pododze

samochodu, jednake wygldao to tak, jakby mia przeczucie, e za chwil rozlegn si strzay160.

Gdy pierwsza dama, Jacqueline Kennedy, podajc za ciaem zamordowanego ma, znalaza si w Air Force One na lotnisku w Waszyngtonie, wci miaa na sobie paszcz zaplamiony prezydenck krwi. Uczynia tak po to, aby pokaza sprawcom zbrodni, ktr popenili. Jako e w tym czasie domniemany zabjca Oswald znajdowa si w policyjnym areszcie, mona zapyta, kogo Jacqueline miaa na myli, mwic oni? Jacqueline Kennedy w swoim testamencie umiecia klauzul mwic, i 50 lat po jej mierci (19 maja 2044), w przypadku, gdy jej najmodsze dziecko odejdzie z tego wiata, upowania bibliotek Kennedych do upublicznienia okoo 500 stron

WOJNA O PIENI?DZ
dokumentw zwizanych z Kennedym. Wydarzyo si jednak co, czego nie moga bya przewidzie: jej najmodszy syn ponis mier w katastrofie lotniczej w 1999 roku. Brat prezydenta Kennedyego Robert by znanym bojownikiem o prawa obywatelskie. W 1968 roku, zaraz po sukcesie w prawyborach Partii Demokratycznej, gdy mona byo ju z wielk pewnoci potwierdzi, e odnisby w wyborach prezydenckich zwycistwo, ponis mier na oczach tumw z rk zamachowca. Komisja Warrena jeszcze bardziej przyczynia si do powstania wtpliwoci i braku zaufania do jej dziaa poprzez decyzj o zapiecztowaniu wszystkich dokumentw, akt i dowodw w sprawie na dugi okres 75 lat. Dopiero w roku 2039 nastpi ich odtajnienie. Owe dokumenty dotycz CIA, FBI, Secret Service (ochrony prezydenckiej), NSA (Amerykaskiej Agencji Bezpieczestwa Narodowego), Departamentu Stanu, Armii, Marynarki i innych instytucji. Co wicej, FBI oraz inne struktury rzdowe s zamieszane w niszczenie dowodw.

W 2003 roku, w 40 rocznic zamachu na Kennedyego, amerykaska stacja telewizyjna ABC pokazaa wyniki sondau opinii publicznej: 70 procent Amerykanw uwaa, e za zabjstwem prezydenta Kennedyego stoi konspiracja

o ogromnej skali. Jak wspomniano, koordynacja wszystkich dziaa zwizanych z zamordowaniem prezydenta, a nastpnie likwidacj wiadkw pokazuje, e za ca spraw stoj potne siy sam za zamach by sygnaem dla amerykaskich prezydentw, po : izujcym im, kto rzeczywicie rzdzi w USA. Problemem jest fakt, e rodzina Kennedych rwnie naley do wewntrznego krgu zaufanych grup midzynarodowych bankierw. Ojciec Johna, Joseph Kennedy, zarobi ogromne pienidze podczas krachu giedowego w 1929 roku, by pniej otrzyma z rk prezydenta Roosevelta nominacj na pierwszego przewodniczcego Securities Exchange Commission. Ju w latach czterdziestych XX wieku Joseph Kennedy doczy do rankingu najbogatszych ludzi wiata. Gdyby nie te rodzinne koneksje, John Kennedy nigdy nie mgby zosta pierwszym w historii katolickim 1992.

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

prezydentem Stanw Zjednoczonych. W tym miejscu rodzi si zatem pytanie: co takiego Kennedy uczyni, i rzdzca elita uznaa go za wroga, co ostatecznie przynioso mu mier? Niewtpliwie Kennedy by bardzo bogatym, ambitnym i uzdolnionym czowiekiem. Od najmodszych lat marzy o tym,, by zasi w prezydenckim fotelu. Gdy stawia czoa arcytrudnemu wyzwaniu, jakim by kryzys kubaski, okaza zdecydowanie i spokj, wykonujc mistrzowski ruch w partii rozgrywanej z ZSRR. Mimo ryzyka wybuchu wojny nuklearnej, powstrzyma si od jakichkolwiek ustpstw, zmuszajc Chruszczowa do odwrotu. Kennedy z si i wigorem rozwija amerykaski program kosmiczny, co ostatecznie doprowadzio do tego, i czowiek po raz pierwszy w dziejach postawi stop na Ksiycu. Co prawda, Kennedy nie mia szansy ujrze na wasne oczy tego epokowego wydarzenia w historii ludzkoci, jednak to jego magiczna sia inspiracji unosia si nad caym projektem. W walce 0prawa obywatelskie bracia Kennedy zasuguj na j eszcze wiksze uznanie. W1962 roku, pierwszy w historii czarny student podj prb zapisania si na Uniwersytet Missisipi, doprowadzajc do wybuchu gwatownego sprzeciwu ze strony biaych. Wzrok caej Ameryki skupi si na kwestii walki o prawa obywatelskie. Zdeterminowany Kennedy wysa 400 agentw FBI oraz 3000 czonkw Gwardii Narodowej w celu zapewnienia czarnemu studentowi moliwoci uczszczania na uniwersytet. Akt ten wstrzsn amerykaskim spoeczestwem, a Kennedy zdoby sobie oddanie 1yczliwo duej czci spoeczestwa. Odpowiadajc na jego wezwanie, amerykaska modzie przystpowaa do armii pokoju, ochotnicy wyruszali do krajw trzeciego wiata, by pomaga w rozwoju miejscowej edukacji, higieny i rolnictwa. Przez krtki okres trzech lat sprawowania wadzy, Kennedy osign widoczne sukcesy, wykazujc wyjtkowe zdolnoci i stajc si bohaterem swojego pokolenia. Jego aspiracje, wielki talent i odwaga w formuowaniu wizji politycznych, a take zdecydowanie i konsekwencja, zyskay poparcie ze strony Amerykanw oraz szacunek wielu pastw wiata. Czy w takiej sytuacji Kennedy zgodziby si taczy niczym marionetka? Kennedy, chcc kierowa krajem zgodnie z wasnymi przekonaniami, w nieunikniony sposb wszed w ostry konflikt ze znajdujc si za jego plecami, potn i niewidzialn elit wadzy. Gdy punkt zapalny konfliktu przesun si w kierunku najbardziej wraliwej, gdy fundamentalnej dla bankierw kwestii - prawa do emisji waluty - Kennedy prawdopodobnie nie zdawa

WOJNA O PIENI?DZ
sobie sprawy, i jego czas wanie dobiega koca. 4 czerwca 1963 roku, Kennedy podpisa mao znany prezydencki dekret 0numerze 11110, wydajc jednoczenie instrukcje De^ irtamentowi Skarbu, by ten, wykorzystujc srebro we wszelkich dostpnych postaciach, wczajc srebrne buliony, srebrne monety oraz standardowe srebrne dolary, dokona emisji srebrnych certyfikatw, tak by natychmiast weszy one do obiegu pieninego. Zamiary Kennedyego byy bardzo czytelne: chcia wyrwa prawo do emisji waluty z rk prywatnego banku centralnego Rezerwy Federalnej! Gdyby ten plan wszed w ycie, amerykaski rzd stopniowo pozbywaby si przymusu poyczania pienidzy z Rezerwy, a przede wszystkim wypacania jej absurdalnie wysokich odsetek. Co wicej, pienidz wsparty przez srebro nie jest zacignitym debetem na przyszo pienidza dugu, ale opartym o fizyczne rezultaty ludzkiej pracy, uczciwym pienidzem. Wejcie srebrnych certyfikatw w obieg pieniny stopniowo miaoby zmniejsza znajdujc si w nim liczb emitowanych przez Rezerw Federaln dolarw, co najprawdopodobniej ostatecznie doprowadzioby banki Rezerwy Federalnej do bankructwa. W przypadku utraty kontroli nad prawem do emisji pienidza, midzynarodowi bankierzy utraciliby w duym stopniu wpyw na kraj wytwarzajcy najwicej majtku na wiecie. Dla bankierw bya to wic kwestia ycia i mierci. W celu lepszego zrozumienia sensu prezydenckiej dyrektywy nr 11110, spjrzmy wpierw na histori wzlotw i upadkw amerykaskiego srebra.

Dzieje srebrnego dolara

Srebro zostao uznane za form legalnej waluty w Stanach Zjednoczonych na podstawie aktu prawnego Coinage Act z 1792 roku. w akt ustanowi prawn pozycj dolara. Jeden dolar zawiera 24,1 grama czystego srebra, a proporcja ceny zota wzgldem srebra zostaa ustalona na poziomie 1 do 15. Podstawowy standard wartoci dolara jako amerykaskiej waluty by oparty o srebro. Po przyjciu Coinage Act Ameryka przez dugi czas utrzymywaa podwjny system cenowy oparty o zoto i srebro jako prawnie dopuszczalne waluty Prawo to dziaao a do lutego 1873 roku, kiedy pod naciskiem Rothschildw z Europy przygotowano i wprowadzono w ycie kolejny Coinage Act, likwidujc srebro jako walut. Od tego 1992.

VI. ELITARNY KLUB RZ?DZ?CY ?WIATEM

momentu funkcjonowa jedynie standard zota. Poniewa Rothschildowie przejli na wasno wikszo wiatowych kopalni zota, w ten sposb przejmujc wadz nad jego poda, faktycznie pod ich pen kontrol znalaza si cakowita poda pienidza w Europie. Miejsca wydobycia 1przetwarzanie srebra s liczne i znacznie bardziej rozproszone ni w przypadku zota, jego produkcja, a wic i poda, rwnie s zdecydowanie wysze ni w przypadku zota. Dlatego te zdobycie kontroli nad rynkiem srebra jest trudniejsze. Z tego powodu w okolicach roku 1873 rodzina Rothschildw grobami i naciskami zmusia wikszo pastw europejskich do likwidacji srebra jako waluty i przyjcie penego standardu zota. Akcja, ktra miaa miejsce w Ameryce, bya jedynie czci wielkiego planu. Ustawa z 1873 roku spotkaa si ze zdecydowanym sprzeciwe;i_ ze strony kopalni srebra z Zachodu USA: okrelano j mianem zbrodni z 1873. Pniej w sprzeciw zaowocowa powstaniem gonego ruchu spoecznego wspierajcego pozycj srebra. Kongres USA, chcc zrwnoway wpywy nowojorskich bankierw, za ktrymi stay potne europejskie siy, w 1878 roku przegosowa ustaw zwan Bland- -Allison Act, ktra nakadaa na amerykaski Departament Skarbu obowizek miesicznego zakupu srebra o wartoci od dwch do czterech milionw dolarw. Stosunek ceny zota do ceny srebra poprawiono, ustalajc go na poziomie 1 do 16. Zarwno srebro, jak i zoto posiaday prawn warto i mogy by wykorzystane do spacania wszystkich publicznych i prywatnych zobowiza. Tak jak w przypadku zotych certyfikatw, Departament Skarbu dokonywa emisji srebrnych certyfikatw: jeden dolar srebrnego certyfikatu by bezporednio wymieniany na jednodolarowy banknot, co czynio jego obieg znacznie wygodniejszym. W 1890 roku Sherman Silver Purchase Act zastpi Bland Allison Act z roku 1878. Nowe prawo zwikszao ilo srebra, do ktrej zakupu zobowizany by Departament Skarbu, ktry od tego momentu musia zwiksza zakup o 45 milionw uncji miesicznie. Od momentu swoj ego powstania w 1913 roku, Rezerwa Federalna rozpocza emisj tzw. banknotw Rezerwy Federalnej (Federal Reserve Notes). A do czasw Wielkiego Kryzysu w 1929 roku bilety Rezerwy, coraz powszechniej uywane, stopniowo staway si gwnym elementem wymiany pieninej. Do roku 1933 wci mona byo je wymienia na zoto. W roku 1933 w obiegu pieninym znajdoway si jeszcze

WOJNA O PIENI?DZ
zote certyfikaty oraz banknoty rzdu USA (United States Notes). Banknoty rzdu USA - o czym bya ju mowa - byy pierwszymi w historii Ameryki prawnymi rodkami patniczymi, ktrych emisji dokona Lincoln w czasie wojny secesyjnej: zwano je zielonymi Lincolna. Ich limit cznej emisji ustalono na poziomie 346 681 016 dolarw. W 1960 roku obejmoway okoo jednego procenta amerykaskiego obiegu pieninego. Oprcz czterech, wyszczeglnionych powyej, najwaniejszych form pienidza, w obiegu pozostaway jeszcze mniej rozpowszechnione jego rodzaje. Po likwidacji przez Roosevelta standardu zota i uznaniu jego uywania za nielegalne w 1933 roku, zote certyfikaty bardzo szybko zostay wycofane z obiegu pieninego. Pozostay w nim tylko banknoty rezerwy, srebrne certyfikaty oraz banknoty rzdu USA. Poniewa emisja tych ostatnich bya ograniczona, a ich liczba w obiegu znikoma, nie byy one uznawane przez midzynarodowych bankierw za zagroenie. Srebrne certyfikaty sprawiay im znacznie wicej kopotw.

Na skutek obowizku czstego zakupu srebra naoonego na amerykaski Departament Skarbu przez istniejce regulacje prawne, w latach trzydziestych XX

1992.

WOJNA O PIENI?DZ

wieku wykorzystywa on gigantyczn ilo ponad szeciu miliardw uncji srebra, co pozwalao szacowa wag srebrnych rezerw na okoo dwa miliony ton. Dodajc do tego rozpowszechnione na wiecie kopalnie srebra i ich obiektywnie dobre wyniki produkcyjne, w przypadku cakowitej monetaryzacji, amerykaski ' epartament Skarbu mg dokonywa bezporedniej emisji srebrnych certyfikatw, ktre w nieunikniony sposb staway si senn zmor dla midzynarodowych bankierw. Odkd Roosevelt pomg bankierom w likwidacji standardu zota, amerykaski obieg pieniny faktycznie wszed w nowy etap standardu srebra, gdy wszystkie trzy formy pienidza mogy by swobodnie wymieniane na srebro. Bez likwidacji walutowej pozycji srebra, wielkie proj ekty w rodzaju taniego pienidza i polityki deficytu budetowego nie mogy rozwin skrzyde. Wanie ta sytuacja staa na przeszkodzie realizacji zasadniczego planu, polegajcego na wykorzystaniu inflacji, tego niesychanie skutecznego narzdzia finansowego, by po cichu zagarn majtek obywateli. Wraz z II wojn wiatow i popularyzacj idei wielkiego deficytu budetowego, dodatkowo uwzgldniajc wielkie wydatki zwizane z wprowadzaniem w ycie planu odbudowy Europy i jej gospodarek ze zniszcze wojennych, jak rwnie wojn koreask i eskalacj wojny w Wietnamie, szeroko zakrojone emisje obligacji rzdowych przez Rezerw Federaln byy stopniowo coraz atwiejsze do rozpoznania przez rynki finansowe. Amerykanie, poczwszy od lat czterdziestych, nieustannie wymieniali papierowe banknoty na srebrn walut bd srebrny kruszec, doprowadzajc do dramatycznej ucieczki astronomicznych iloci srebrnych rezerw. Rozpoczty w latach pidziesitych szybki rozwj elektroniki oraz przemysu lotniczego radykalnie zwikszyy rynkowy popyt na srebro, co znacznie uwydatnio istot problemu. Gdy na pocztku lat szedziesitych Kennedy wprowadza si do Biaego Domu, rezerwy srebra w amerykaskim Departamencie Skarbu spady do 1,9 miliarda uncji. W tym samym czasie rynkowa cena srebra szybowaa w gr, stopniowo zbliajc si do poziomu 1,29 dolara za jednego dolara srebra. Po wymianie srebrnych certyfikatw na srebrny kruszec, srebrne certyfikaty naturalnie wychodziy z obiegu pieninego. Efekt prawa Kopernika-

WOJNA O PIENI?DZ
Greshama, mwicego o tym, e gorszy pienidz wypiera lepszy, zaczyna by w peni widoczny. Takie byy okolicznoci podpisania dekretu 11110 przez prezydenta Kennedyego. Obrona srebra i likwidacja pozycji srebra jako waluty stay si punktem konfliktu pomidzy prezydentem Kennedym a midzynarodowymi bankierami.

Koniec standardu srebra

Poniewa cakowita likwidacja standardu zota i jego pozycji jako waluty znajdowaa si w fazie bardzo zaawansowanej realizacji, rozwizanie problemu srebra uzyskao rang absolutnego pierwszestwa. Istniay potencjalne ogromne zapasy srebra i gdyby pastwa wiata, biorc pod uwag jego cen rynkow, rozpoczy na szerok skal prace eksploracyjne i wydobywcze, nie tylko trudno byoby doprowadzi do likwidacji standardu zota, ale mogoby doj do wojny midzy frontem zota i srebra. W przypadku wielkiego wzrostu poday srebra, srebrne certyfikaty najprawdopodobniej powstayby niczym feniks z popiow, by ponownie podj rywalizacj z banknotami Rezerwy Federalnej, a poniewa rzd amerykaski posiada wane prawo emisji srebrnycn certyfikatw, trudno byoby przewidzie rezultat tej bitwy i prognozowa, kto zdobdzie ostateczn supremacj. Gdyby to wanie srebrne certyfikaty zdobyy przewag, Rezerwa Federalna stanaby przed miertelnym niebezpieczestwem. Tak wic najpilniejsz spraw dla midzynardowych bankierw byo zadanie utrzymania ceny srebra na moliwie najniszym poziomie. Z jednej strony wic umoliwiano egzystencj przynoszcej straty czy minimalne zyski wiatowej brany wydobywajcej srebro, co przynosio efekt w postaci opniania i odkadania w czasie prac nad projektami eksploracji i otwierania nowych z oraz redukcj poday, z drugiej za strony, promowano wzrost wykorzystania srebra w przemyle. Poniewa cena srebra bya bardzo niska, odrzucano projekty i prace badawcze dotyczce zastpowania srebra przez inne materiay, by w ten sposb, w jak najszybszym tempie, doprowadzi do skonsumowania wci posiadanych przez Departament Skarbu USA rezerw srebra. W chwili gdy Departament Skarbu nie mgby ju sign po rezerwy srebra, srebrne certyfikaty naturalnie poddayby si bez walki, a likwidacja pozycji srebra jako waluty odbyaby si sprawnie i 161 szybko. Kluczem do sukcesu by czas. "New York Times", 16 pa?dziernika 1961.

WOJNA O PIENI?DZ
Kennedy znakomicie rozumia sytuacj, tote z jednej strony dawa midzynarodowym bankierom do zrozumienia, e gdy nastpi korzystny moment, jest on w stanie rozway moliwo likwidacji srebra jako waluty, z drugiej za strony czyni cakowicie przeciwstawne przygotowania. Tak si nieszczliwie zoyo, e jego sekretarz skarbu Douglas Dillon nie nalea do ludzi prezydenta. Dillon pochodzi z bankierskiej rodziny z Wall Street. Mimo czekajcego na miejsca w Partii Republikaskiej, zosta przez bankierw niemal si wepchnity w szeregi wewntrznego gabinetu Partii Demokratycznej Kennedyego. Najwaniejsze uprawnienia, posiadane przez Departament Skarbu, Dillon przekaza midzynarodowym bankierom. Po objciu stanowiska, gwnym zadaniem Dillona staa si jak najszybsza konsumpcja znajdujcych si w skarbcach Departamentu rezerw srebra. Naturalnie Dillon nie suy interesom publicznym, kiedy po niesychanie niskiej cenie 91 centw za uncj sprzedawa klientom przemysowym ogromne iloci kruszcu. Powstae w 1947 roku amerykaskie The Silver Users Association

przemawiao dokadnie tym samym gosem, co Dillon, zdecydowanie domagajc si sprzeday caej reszty [z posiadanych przez Departament Skarbu] rezerw srebra, by wyj naprzeciw popytowi161. Oto raport z New Yo: I: Timesa z 19 marca 1961 roku:
SENATOR OSKARA AMERYKASKI DEPARTAMENT SKARBU O WIELK WYPRZEDA SREBRA PO NISKICH CENACH Senator Alan Bibie postawi wobec Departamentu Skarbu wniosek o ponowne przeprowadzenie dochodzenia w sprawie polityki wielkiej wyprzeday srebra po cenach znacznie niszych od wiatowych cen rynkowych. Ten demokratyczny senator z Nevady w Ucie do sekretarza skarbu Douglasa Dillona pisze, e stopie otwarcia amerykaskiego przemysu wydobywajcego srebro pozostaje znacznie w tyle za popytem konsumpcyjnym na ten metal, a wyprzeda po cenach dumpingowych, prowadzona przez Departament Skarbu, nie pozwala przekroczy jego nierzeczywistej ceny. Problem deficytu srebra na wiecie moe by rozwizany tyl ko poprzez wielkie projekty eksploracyjne i otwarcie nowych z w Ameryce Pnocnej i Poudniowej. Senator mwi: wystarczy, by Departament Skarbu rozluni prowadzon ostr polityk zbijania cen wobec rynku wewntrznego i ssiednich krajw, a wwczas bdzie mona sprbowa rozwiza wszystkie te problemy.

19

sierpnia

1961

roku

New

York

Times

zamieci

WOJNA O PIENI?DZ
nastpujc relacj:
Trzynastu zachodnie demokratycznych wyborcze, w senatorw ktrych reprezentujcych przede wszystkim

okrgi

skoncentrowane jest wydobycie srebra, zoyo dzi oficjalny list na rce prezydenta Kennedyego. W swoim licie senatorowie domagaj si natychmiastowego zatrzymania akcji wyprzeday srebra. Ceny dumpingowe Departamentu Skarbu zbiy ceny srebra na rynkach krajowych i zagranicznych.

16 padziernika 1961 roku New York Times pisa:

Wyprzeda rezerw srebra przez Departament Skarbu, niczym pokrywka nad garnkiem, zacza dusi rynkow cen srebra. Przemysowcy wiedz, e mog dokonywa zakupw srebra ze skarbca Departamentu Stanu po cenie 91-92 centy za uncj, tak wic odmawiaj pacenia wikszych sum nowym producentom srebra.

Notatka z 29 listopada 1961 roku:

Producenci srebra z wielk radoci przyjli wczoraj jedn z wiadomoci dnia. Ot prezydent Kennedy wyda Departamentowi Stanu polecenie zatrzymania sprzeday srebra krgom przemysowym. Przemysowi kupcy srebra doznali szoku.

I jeszcze raz New York Times z 30 listopada 1961 roku:

Notowania poziom ceny srebra od 41 na lat, nowojorskiej w wyniku giedzie osigny decyzji rekordowy ogoszonej

prezydenta Kennedyego o cakowitej zmianie polityki wobec srebra prowadzonej przez amerykaski rzd, ktra oddaa rynkowi prawo do decydowania o cenie srebra. Pierwsz koi -i ekwencj prezydenckiej decyzji byo zatrzyri mie wyprzeday przez Departament Skarbu po cenach dumpingowych, niewymaganych do wspierania srebrnych certyfikatw srebra140.

Prezydent Kennedy w kocu wszed do gry i cho byo ju do pno, gdy w skarbcu Departamentu Skarbu pozostawao mniej ni 1,7 miliarda uncji srebra, to jego zdecydowany krok doprowadzi do wysania czytelnego sygnau producentom srebra przez rynki finansowe. Jak atwo przewidzie, nastpi stopniowy wzrost produkcji srebra oraz stabilne, umiarkowane zwikszenie jego rezerw w Departamencie Skarbu. Akcje producentw srebra poszy w gr. Swoj decyzj Kennedy uderzy w midzynarodowych bankierw. 161 "New York Times", 16 pa?dziernika 1961. W kwietniu 1963 roku, przewodniczcy Rezerwy Federalnej 140
New York Times, marzec-istopad 1961.

WOJNA O PIENI?DZ
William Martini podczas przesuchania w Kongresie powiedzia: Rada Rezerwy Federalnej gboko wierzy, e nie istnieje konieczno obecnoci srebra w amerykaskim systemie walutowym. Nawet jeli niektrzy sdz, i usunicie srebra jako jednego z fundamentw naszego systemu monetarnego doprowadzi do dewaluacji waluty, to ja nie podzielam takich pogldw141. Zgodnie ze zwyczajnym trybem postpowania, od czytelnego sygnau o rosncych cenach uzyskanego od rynkw srebra, przez ponowne rozpoczcie prac eksploracyjnych, zakup sprztu, a do ostatniej fazy zwikszenia poday musi upyn okoo piciu lat. W takiej sytuacji, z punktu widzenia uchronienia srebra jako waluty oraz nadziei amerykaskiego rzdu na zachowanie prawa do bezporedniej emisji pienidza kluczowe znaczenie mia odegra rok 1966. Pozycja srebra jako waluty bya szczytem w cieniu ktrego rozgrywaa si bitwa midzy Kennedym i midzynarodowymi bankierami. Wynik kampanii mia zadecydowa, czy wybrany w drodze wolnych wyborw amerykaski rzd zachowa prawo do emisji pienidza. W przypadku ponownego uruchomienia wielkiej poday srebra, Kennedy mg wej w sojusz z producentami srebra z Zachodu USA, pchn o krok dalej przepisy dotyczce zawartoci srebra w dolarze, zwikszajc emisj srebrnych certyfikatw, dla ktrych czas z pewnoci ponownie by nadszed. W tamtej chwili dyrektywa prezydenta Kennedyego z 4 czerwca 1963 roku bya niczym niespodziewany cios maczug zadany banknotom Rezerwy. Jednak bankierzy dostrzegli zamiary Kennedyego. Zdawali sobie spraw, e ten szalenie popularny, wrcz uwielbiany prezydent by pewnym zwycizc kolejnych wyborw w 1964 roku, co oznaczao jego rzdy przez drug kadencj. Gdyby tak si stao, sytuacja na rynkach walutowych mogaby cakowicie wymkn si spod kontroli. Jedynym wyjciem byo pozbycie si niewygodnego prezydenta.

141

Federal Reserve Bulletin, kwiecie 1963, s. 469.

WOJNA O PIENI??>z

Tego dnia, gdy Kennedy zosta zamordowany, wybrany przez midzynarodowych bankierw wiceprezydent USA, ktry na pokadzie samolotu przej najwyszy urzd w pastwie, doskonale rozumia oczekiwania swoich mocodawcw i wiedzia, e nie moe ich zawie.

W marcu 1964 roku, krtko po przejciu wadzy, Johnson wyda Departamentowi Skarbu dyrektyw nakazujc wstrzymanie wymiany srebrnych certyfikatw na fizyczne srebro. W ten sposb nastpi faktyczny koniec emisji srebrnych certyfikatw. Departament Skarbu ponownie rozpocz wyprzeda rezerw srebra krgom przemysowym. Ceny srebra leciay w d, co negatywnie wpywao na moliwoci produkcyjne producentw srebra i zatrzymao wzrost poday tego kruszcu.

Kontynuujc te dziaania, w czerwcu 1965 roku Johnson wyda dyrektyw, w ktrej poleci zmniejszy zawarto czystego srebra w srebrnych monetach, co byo kolejnym krokiem doprowadzajcym do obnienia wartoci srebra w obiegu monetarnym. Johnson powiedzia: Chc bardzo wyranie zaznaczy, e ta zmiana nie wpynie na si nabywcz naszych monet. W granicach naszego kraju nowe monety mog by wymieniane na stare o tym samym nominale142.

Wall Street Journal z 7 czerwca 1966 roku ironicznie zauwaa: Tak, rzeczywicie! Ale sia nabywcza tych synnych banknotw, poprzez 30 lat staej rzdowej polityki inflacyjnej, 142
Prezydent Lyndon B. Johnson podczas podpisywania Coinage Act, 23

lipca 1965.

- VII. OSTATNIA BITWA W OBRONIE UCZCIWEGO PIENI?DZA

stopniowo signa dna. Wanie z tego powodu trudno si dziwi, i cakowicie rozeszy si drogi naszej waluty ze zotem i srebrem143.

Sama Rezerwa Federalna przyznaje, e zgodnie z corocznym planem, naukowo pozwala na spadek siy nabywczej dolara o trzy do czterech procent, a celem jest uzyskanie wraenia wzrostu pac klasy pracownikw najemnych.

Latem 1967 roku, Departament Skarbu nie posiada ju praktycznie adnego wolnego srebra do sprzeday. Ostatecznie to wanie Johnson zada srebru miertelny cios.

Fundusz Zota
Podczas realizacji planu likwidacji srebra jako waluty, midzynarodowi bankierzy kierowali si strategi najpierw srebro, pniej zoto. Zasadnicz przyczyn likwidacji roli srebra w pierwszej kolejnoci by fakt, e na pocztku lat szedziesitych jedynie kilka krajw wci wykorzystywao je jako pienidz. Usunicie srebra z amerykaskiego obiegu pieninego byo jedynie lokaln operacj, tak wic spowodowane przez ni reakcje oraz naruszony obszar byy ograniczone.

Problem zota by dalece bardziej skomplikowany. Zoto byo powszechnie uznawane w wiecie za ostateczn form wasnoci. Nieumiejtne rozwizanie problemu zota mogoby doprowadzi do wielkiej burzy finansowej na caym wiecie. Przed zakoczeniem kampanii wojennej przeciwko srebru, front zota musia zosta ustabilizowany. JF

ir

i-:

143Ifo Wall Street Journal 7 czerwca 1966.

*Zwany te London Gold Pool (przyp. tum.).

WOJNA O PIENI??>z
f- ' W wyniku prowadzonej przez Rezerw Federaln od lat trzydziestych XX :' -wiek11 polityki inflacyjnej na wielk skal, doszo do wielkiej nadprodukcji pienidza. \ ' W sytuacji ograniczonej iloci zota i srebra, a zarazem wielkiej liczby wyemitowanych papierowych banknot: w, nie dao si unikn wzrostu cen tych kruszcw. Na rynku amerykaskim Departament Skarbu skutecznie odgrywa swoj rol polegajc na zbijaniu cen srebra. W takiej sytuacji na rynku midzynarodowym powstaa potrzeba powoania silnej instytucji, ktra mogaby sprawowa t sam funkcj, co Departament Skarbu, czyli odpowiada za wyprzeda zota na rynkach midzynarodowych, aby powstrzyma widoczny ju na horyzoncie kontratak ze strony cen zota. Nadeszy czasy samolotw odrzutowych, dziki czemu midzynarodowi bankierzy zyskali moliwo odbywania czstych spotka, by w tajemnicy prze- dyskutowywa swoj polityk. Lecy w szwajcarskiej Bazylei BIS sta si miejscem, wktrym zaczy si odbywa coroczne konferencje znane jako Weekend w Bazylei. W listopadzie 1961 roku, po dokonaniu tajnych ustale, midzynarodowi bankierzy stworzyli byskotliwy plan. W USA i pastwach europejskich powoano do ycia Gold Pool (Fundusz Zota)*, ktrego gwnym celem bya twarda obrona ceny zota na londyskiej giedzie. w fundusz skada si z udziaw pochodzcych od bankw centralnych pastw uczestnikw. czna jego warto wynosia 270 milionw dolarw w zocie, a wrd krajw czonkowskich Ameryka przemawiaa zdecydowanie najgoniej, samodzielnie przejmujc poow udziaw w funduszu. Niemcy przeyway okres powojennego gwatownego wzrostu gospodarczego, ich skarb z dnia na dzie wypenia si pienidzmi. Jeli dodamy do tego kompleks niszoci pastwa pokonanego w wojnie, nie powinno dziwi, e Niemcy wyraziy gotowo wpacenia do funduszu 30 milionw dolarw, co byo drugim co do wielkoci wkadem po amerykaskim. Wielka Brytania, Francja, Wochy wpaciy po 25 milionw dolarw, a Szwajcaria, Holandia i Belgia po 10 milionw. Poniewa Bank Anglii by odpowiedzialny za rzeczywiste sterowanie funduszem, to on wpierw dokonywa wypat zotem ze swojego skarbca, by nastpnie, pod koniec miesica, rozlicza si proporcjonalnie ze swoimi partnerami z bankw centralnych144. 144 Ferdinand Lips,
Gold War, The Battle Against Sound Money as Seen

- VII. OSTATNIA BITWA W OBRONIE UCZCIWEGO PIENI?DZA

Podstawowym celem Funduszu byo blokowanie wzrostu cen zota. Gdy cena zota przekraczaa 35,2 dolara za uncj, Fundusz, na drodze otwartej konfrontacji, odpiera atak, uniemoliwiajc pokonanie tego limitu i w konsekwencji dalszego wzrostu cen. W kwocie 35,2 dolara zawarte byy koszty transportowe zota transferowanego z Nowego Jorku.

Wszystkie uczestniczce w Funduszu banki centralne zoyy obietnic powstrzymania si od jakichkolwiek zakupw zota na londyskiej giedzie, a take nabywania zota z RPA, ZSRR czy innych krajw Trzeciego wiata. Stany Zjednoczone zoyy przyrzeczenie, e bez wzgldu na okolicznoci, zawsze bd naciska na banki centralne innych pastw, aby wprowadzay w ycie tak sam polityk.

Caa zawarto Funduszu bya w tym czasie sklasyfikowana jako cile poufi tajemnica finansowa, tak jak tradycyjne tajne spotkania w BIS. Wszelkie pisemi zapisy byy zabronione, nie mona byo nawet sporzdza zwizych notatek i kartce papieru. Wszystkie umowy miay charakter ustny, co do zudzenia prz pominao styl starego Morgana, ktry ustn umow i uciskiem doni finalizow wielkie transakcje. Ustne zobowizania midzynarodowych bankierw posiada jednak duo wiksz moc wic ni pisemne kontrakty o legalnej mocy prawn*

W pierwszych latach swojego funkcjonowania Fundusz Zota odnosi wiel sukcesy ktre trudno byo wczeniej przewidzie. Zwizek Radziecki, wielki pr ducent zota w roku 1963 dowiadczy klski urodzaju i ostrego deficytu plon rolnych. Znalazszy si w sytuacji bez wyjcia, rozpocz wielk wyprzeda ze w celu pozyskania rodkw na import zboa. W ostatnim kwartale 1963 ro] sprzeda zoto o zdumiewajcej wartoci 470 milionw dolarw. Suma ta dale przekraczaa wkady wasne znajdujce si w Funduszu. W cigu 21 miesi magazyn zotej
From the Swiss Perspective, New York 2001, s. 52 (wyd. poi. Zoty spisek, tum. M. Gawlik, Wrocaw 2010, s. 54 - dalsze odniesienia

do tego wydania; przyp. red.).

WOJNA O PIENI??>z
amunicji Funduszu Zota eksplodowa do wartoci 130 miliont dolarw. Midzynarodowi bankierzy wrcz bali si pomyle, jak bardzo szcz si do nich umiechao167.

Intensyfikacja konfliktu wietnamskiego doprowadzaa Rezerw Federaln nieustannego, silnego zwikszania poday dolara, ktry niczym fale powodzio1 byskawicznie poera nadwyki i wkady nagromadzone w Funduszu Zota. N szybciej zmian sytuacji strategicznej dostrzega Francja, jako pierwsza wycofuj si z Funduszu. Co wicej, rzd francuski przyspieszy wymian znajdujcych, w jego rkach, a traccych si nabywcz z dnia na dzie dolarw, na zoto. W lata 1962-1966 Francja wymienia w Rezerwie Federalnej zoto warte trzy miliar dolarw, by nastpnie przetransportowa je do skarbca w Paryu.

Do koca listopada 1967 roku Fundusz w sumie straci zoto o warto miliarda dolarw, a jego waga zbliaa si do 900 ton. W tym czasie ameryks skiego dolara dotkn kryzys zaufania na wiecie. Prezydent Johnson ostateczj doszed do wniosku, e czas skoczy z biernym przygldaniem si pync] zdarzeniom i postanowi podj pewne kroki. Skupi wok siebie szerokie gro midzynarodowych bankierw penicych funkcje doradcw wysokiego szczt Ludzie ci bezustannie wbijali mu do gowy prost ide, w myl ktrej krtszy, eh silniejszy bl jest lepszy ni dugi i lejszy. Zgodnie z tym pomysem, zami stopniowo wysysa nagromadzone przez inne kraje zoto lepiej rzuci wszysl na jedn szal, a wic wycign cae posiadane zoto i zatopi nim gied mei w Londynie, aby raz na zawsze rozwiza problem rosncej ceny zota wzgld> dolara i odbudowa zaufanie wiata do amerykaskiej waluty.

Prezydent Johnson zaakceptowa t niemal szalecz propozycj. Rezer Federalna zastawia wszystkie swoje rezerwy

- VII. OSTATNIA BITWA W OBRONIE UCZCIWEGO PIENI?DZA

zota - byo to zdarzenie bez pre densu w historii. Dziesitki tysicy ton zota zaadowano na statki i przetransp towano do Banku Anglii i nowojorskiego banku Rezerwy Federalnej. Wszys

WOJNA O PIENI??>z
*' I
!

)
i

1 Y
i
0

03
r

O
li

- VII. OSTATNIA BITWA W OBRONIE UCZCIWEGO PIENI?DZA

to czyniono po to, aby da inwestorom bolesn lekcj. Jeli plan by si powid, przebieg wydarze wygldaby tak: Bank Anglii wraz z nowojorskim Bankiem Rezerwy wsplnie dokonuj gigantycznej wyprzeday zota, doprowadzajc do raptownej jego nadpoday, co w efekcie ma prowadzi do zbicia jego ceny poniej 35 dolarw za uncj. W tym momencie inwestorzy z pewnoci wpadliby w panik, w kocu ich stop line (linia zatrzymania strat) zostaaby przekroczona. W rezultacie nastpiaby jeszcze wiksza wyprzeda zota. Nastpnie naleaoby odczeka jaki czas, a kupcy zupenie straciliby motywacj, i rozpocz stopniowy wykup zota po niskich cenach. I w ten oto sposb nikt nawet nie zauwayby, e zoto powrcioby do skarbca Rezerwy. Plan wydawa si doskonay. W pierwszych tygodniach 1968 roku rozpoczto realizacj powyszego planu. Prezydenta Johnsona i jego wsppracownikw nieco przerazi fakt, e rynek cakowicie pokn wystawione na sprzeda zoto. W ten sposb Rezerwa Federalna stracia 9300 ton zota. Dla Johnsona bya to klska po niedugim czasie ogosi publicznie swoj rezygnacj z zamiarw reelekcji i uczestnictwa wyborach145. W marcu 1968 roku Fundusz Zota zbliy si do krawdzi przepaci. 9marca, specjalny asystent prezydenta, William Rostow, w memorandach przekazanych prezydentowi umieci nastpujc uwag:
Wszyscy [doradcy ekonomiczni prezydenta] doszli do nastpujcego wniosku: poprzez dziaania przeciwko wzrostowi cen zota naley stawi czoo obecnemu kryzysowi. Wikszo obecnych skaniaa si ku utrzymaniu operacji Funduszu Zota, sdzc wszake, e koordynacja wsplnych dziaa z Europ jest niezmiernie trudna, podobnie jak uspokojenie rynku. Ostatecznie jednak przewaya opinia o koniecznoci zamknicia Funduszu. W pogldach zgromadzonych panowa chaos, nikt nie wiedzia, jak przekona kraje niebdce czonkami Funduszu do wsppracy z nami; doradcy uwaali, e by moe naley wykorzysta tu Midzynarodowy Fundusz Walutowy. W kadym razie w cigu 30 dni naley przedstawi czytelny zarys proponowanych krokw oraz podj dziaania. Wnioski: mona dostrzec, e pogldy te zasadniczo nie rni si od naszych. Podczas tego weekendu [BIS mia zaplanowane spotkanie w Bazylei] mamy szans dokadniej zrozumie plany Europejczykw.

12marca, w innym memorandum Rostow pisa:

Panie Prezydencie:

145

kwietnia 1994.

Thinking the Unthinkable, Free Market Gold & Money Report, 25

WOJNA O PIENI??>z
Poniej kilka punktw mojej opinii o sytuacji Billa Martina [prezes Rezerwy Federanej, ktry wanie zakoczy swj udzia w konferencji w Bazylei]: Jeli chodzi o zmian cen zota, prawdopodobnie Brytyjczycy i Holendrzy uznaj za suszn t opcj [utrzymanie Funduszu Zota]. Niemcy si wahaj. Wosi, Belgowie i Szwajcarzy s zdecydowanie przeciw. Osignito porozumienie. Wszyscy szybko dodadz zoto o wartoci 500 milionw dolarw oraz zo zobowizanie na kolejne 500 milionw dolarw, aby zapewni prac Funduszu (z punktu widzenia aktualnego tempa strat w zocie na londyskiej giedzie, zoto to wystarczy zaledwie na kilka dni). Europejczycy uwiadomili sobie, e za moment staniemy przed bardzo smutnym wyborem. Przygotowuj si - wbrew swojej woli do czasowego zamknicia giedy zota w Londynie, aby zoto podao za rynkiem. W tej sytuacji, Departa -i ent Skarbu, Departament Stanu, Rezerwa Federalna i doradcy ekonomiczni prezydent i przez cay dzie byli zajci nastpujcym problemem: na jakich zasadach, po ogoszeniu zamknicia Funduszu, poszczeglne kraje bd ze sob wsppracowa? Wci nie znamy opinii Henryego Fowlera [Sekretarz Skarbu] i Billa Martina. Dzi wieczorem bd jutro rano mamy zamiar si spotka i wymieni opinie. Moje osobiste odczucie - jestemy coraz bliej momentu prawdy.

14marca, w zwizku z problemem zota, Rostow sporzdzi nastpujcy raport:

Pascy doradcy ekonomiczni osignli jednomylno: Obecna sytuacja nie moe by kontynuowana, mamy nadziej, e sprawy przybior lepszy obrt. Musimy w ten weekend zorganizowa w Waszyngtonie konferencj pastw czonkowskich Funduszu Zota. Tematem dyskusji bd regulacje zwizane ze zotem w fazie przejciowej, dokonanie krokw, ktre zapewni funkcjonowanie rynkw finansowych, intensyfikacja polityki wprowadzania specjalnych praw cignienia. W okresie przejciowym, wymiana wobec urzdowych bankw centralnych, posiadaczy rachunkw dolarowych, dokonuje si w oparciu o pierwotne ceny. W przypadku, gdy osignicie jakiegokolwiek porozumienia okae si niemoliwe, wstrzymamy wymian dolarw posiadanych przez banki centralne na zoto. Uczynimy to tylko na krtki okres,

- VII. OSTATNIA BITWA W OBRONIE UCZCIWEGO PIENI?DZA

zaraz potem zwoamy nadzwyczajne posiedzenie. Te kroki mog wywoa chaos i niepokj na rynkach wiatowych, ale jest to jedyne rozwizanie, ktre moe zmusi inne kraje do zaakceptowania planu dugoterminowego. Zawsze uwaalimy, e pozwolenie na wzrost ceny zota za najgorszy z moliwych rezultatw. Musi pan teraz podj decyzj, czy ma nastpi natychmiastowe zamknicie giedy zota w Londynie146.

Bez wzgldu na charakter zastosowanych rodkw, ratunek Funduszu Zota przed bankructwem nie by moliwy. Ostatecznie 17 marca 1968 roku Fundusz zmar mierci naturaln. Londyska gieda zota w odpowiedzi na dania US A zostaa zamknita na cae dwa tygodnie.

W czasie, gdy Rezerwa Federalna ponosia klsk w wielkiej bitwie o zoto, nastpia dramatyczna zmiana sytuacji w wojnie w Wietnamie. 30 stycznia 1968 roku wietnamscy partyzanci zaatakowali 30 prowincji i prowincjonalnych zgromadze w Wietnamie Poudniowym, rozpoczynajc wielka ofensyw. Partyzantom udao si zaj kilka wanych punktw w samym Sajgonie i bez trudu zaj star stolic kraju. Kissinger uwaa, e cho Wietnam Pnocny w wyniku tej ofensywy osign

146

rdo: United States States Department, 1998. Foreign Relations of the United States 1964-1968, t. VIII (Washington: Government Printing Office), dokumenty 187,188, 189.

r
. i ? fi?.-

-.ht?Jk

YII. OSTATNIA BITWA W OBRONIE UCZCIWEGO PIENI?DZA

polityczne zwycistwo, to z militarnego punktu widzenia bya to jego najwiksza v v historii klska wojskowa, albowiem armia partyzancka porzucia opanowan, do perfekcji strategi walki podjazdowej i za pomoc skoncentrowanych si zaangaowaa si w wojn pozycyjn z amerykaska armi, W wyniku v ; elkiej przewagi ogniowej armii USA, partyzanci ponieli cikie straty. Gdyby w tym momencie Amerykanie rozpoczli wielk ofensyw przeciwko regularnym siom Wietnamu Pnocnego, ktre wanie utraciy parasol ochronny w postaci aktywnych oddziaw partyzanckich, dalsze losy wojny mogyby ulec cakowitej i pomylnej dla USA zmianie170. Kissingera najbardziej boli i zasmuca fakt, e Johnson odrzuci moliwo wykorzystania tej szansy. W tym czasie wielka klska Johnsona w bitwie finansowej cakowicie odebraa mu motywacj do kontynuowania wojny w Wietnamie. Klska na londyskiej giedzie zota wywoaa olbrzymi panik w krgach amerykaskiej elity wadzy. Obrocy standardu zota weszli w ostry konflikt i zacite debaty ze zwolennikami gwnego nurtu, domagajcymi si likwidacji tego standardu. Obie strony uwaay, e w tak burzliwej i niespokojnej sytuacji finansowej wojn wietnamsk naley zakoczy. W rezultacie nastpia diametralna zmiana w podejciu do relacjonowania konfliktu przez wiodce amerykaskie media. 27 lutego 1968 roku Walter Cronkite przepowiada klsk Ameryki. Wall Street Journal zadawa pytanie: Czy mamy do czynienia z sytuacj, kiedy pierwotne cele, znajdujce si niegdy pod kontrol, dotknite s teraz cakowitym chaosem? Skoro nie jestemy do tego przygotowani, to czy Amerykanie gotowi s zaakceptowa coraz bardziej mglisty i pospny rozwj sytuacji w konflikcie wietnamskim? Time w numerze z 15 marca pisa: W 1968 roku Amerykanie przebudzili si i zdali sobie spraw z faktu, e osignicie zwycistwa w wojnie wietnamskiej bd choby doprowadzenie do sprzyjajcej dla kraju sytuacji, nie le ju w zasigu moliwoci wiatowej potgi, jak jest Ameryka. Wwczas obudzili si upieni dotd senatorowie. Senator James Fullbright zacz wtpi: czy rzd ma prawo, by bez zgody Kongresu prowadzi eskalacj dziaa wojennych? Mike Mansfield wrcz owiadczy: jestemy w bdnym miejscu, zaangaowani w bdn wojn. 31 marca 1968 roku prezydent Johnson ogosi wstrzymanie wszelkich bombardowa ziem na pnoc od dwudziestego

170

Kissinger, Dyplomacja, rozdz. 26.

VII. OSTATNIA BITWA W OBRONIE UCZCIWEGO PIENI?DZA

rwnolenika; da te do zrozumienia, e nie zamierza zwiksza liczebnoci amerykaskiej armii w Wietnamie. Co wicej, doda e naszym celem w wojnie wietnamskiej nigdy nie byo unicestwienie wroga. Ogosi te swoj rezygnacj z uczestnictwa w nadchodzcych wyborach i walki o reelekcj.

Podsumowujc: podstawow przyczyn zakoczenia wojny w Wietnamie bya klska w kampanii finansowej na giedzie zota w Londynie, ktra doprowadzia elit rzdzc do wielkich strat i finansowej zapaci.

WOJNA O PIENI?DZ

Specjalne prawa cignienia

Eksperci walutowi raz po raz wykorzystywali kryzys dolara, by twardo powtarza tezy, e przyczyn kryzysu walutowego by deficyt zota. Spogldajc na problem z punktu widzenia standardu zota, jest to oczywiste pomylenie skutku z przyczyn. Deficyt zota nie by rdem kryzysu, lecz efektem niczym nieograniczonej nademisji dolara. Podobnie jak w wypadku dugotrwaego zbijania ceny srebra, gwnym celem dugoterminowego manipulowania przy cenie zota byo doprowadzenie do sytuacji jego ostrego niedoboru. Zadziwiajce byo to, e gdy nadszed kryzys, ludzie, ktrzy zazwyczaj stosowali zaskakujce manewry, ignorujc pojawiajce si sygnay alarmowe, nie byli w stanie szczerze stawi czoa naturze problemw. Po wystrzelaniu caego zapasu amunicji przez Fundusz Zota, midzynarodowi bankierzy przypomnieli sobie o zaproponowanym przez Keynesa w latach czterdziestych tzw. papierowym zocie, owym wielkim wynalazku, ktry umieszczono w nowym opakowaniu, by ostatecznie otrzyma tzw. specjalne prawa cignienia. Doskonale ukaza to synny francuski ekonomista Jacques RuefF:
Specj alici walutowi stworzyli now zabawk, ktrej celem byo ukrycie prawdy o bankructwie walutowym Ameryki. Kady z pastwowych bankw centralnych zosta przypisany specjalnej midzynarodowej rezerwie walutowej. Jednak w celu uniknicia wybuchu inflacji, specjalne prawa cignienia musiay podlega ostrej kontroli ilociowej. W ten sposb, nawet przy asycie owych praw, Stany Zjednoczone wci nie byy zdolne do zwrotu nawet maej czci swojego dugu147.

Wall Street natomiast prezentowaa zupenie odmienny, radosny obraz, ogaszajc, e jest to pierwszy modelowy przykad nowoczesnych finansw w historii: Stany Zjednoczony osigny zwycistwo dziki papierowemu zotu. Zastpca sekretarza skarbu Paul Volcker z umiechem na twarzy owiadczy mediom, e specjalne prawa cignienia ostatecznie udao si wprowadzi w ycie. Wall Street Journal oznajmi, i jest to wielki tryumf amerykaskiej myli ekonomicznej, poniewa zdoaa ona bezporednio uderzy w archaiczne pogldy goszce, e zoto, niczym buawa dowdcy, musi by gwnym wskanikiem wartoci waluty oraz doskonaym lekarstwem gospodarczym148.
147 Jacques RuefF, The Inflationary Impact the Gold Standard Superimposes on
the Bretton Woods System, Greenwich, 1975. How to Invest in Gold Stocks, New York 1972, s. 181.

1481,2 Donald Hoppe,

VII. OSTATNIA BITWA W OBRONIE UCZCIWEGO PIENI?DZA

Wall Street Journal zapomnia doda, e jeli specjalne prawa cignienia s definiowane przez zawarto zota, oznacza to, e zoto wci pozostaje gwnym wskanikiem dla waluty, a zatem specjalne prawa cignienia nie mog by dewaluowane. Doskonay opis specjalnych praw cignienia przedstawi Donald Hoppe:
Nadejdzie dzie, w ktrym zostan one [specjalne prawa cignienia] potraktowane przez historykw tak samo, jak spisek z Missisipi Johna Lawa i wynika std baka mrz poudniowych, i razem z nim doczone do listy wielkich wynalazkw ludzkoci. Za zdefiniowanie ich jako rwnych zotu przy jednoczesnym braku moliwoci ich bezporedniej wymiany na zoto powinno si przyzna patent na absurd. Kady papi ;rowy banknot czy inna jednostka zaufania tylko w przypadku wymiany na zoto na podstawie okrelonej proporcji, bez adnych ogranicze, moe zosta okrelona mianem rwnego ekwiwalentu zota149.

Ekonomista Melchior Palyi rwnie ostro skrytykowa ide papierowego zota:

Te nowe rezerwy walutowe specjalnych praw cignienia mog jedynie dodatkowo podrani nierozwany rozwj finansw i inflacj. Uycie specjalnych praw cignienia to tryumf inflacji i tych, ktrzy ni steruj. Owe prawa usuny ostatni kamie na drodze prowadzcej do cakowitej kontroli nad wiatowymi walutami, gdy w takiej sytuacji nigdy nie nastpi ich deficyt na wiecie150.

Dnia 18 marca 1968 roku, Kongres USA zlikwidowa regulacj, ktra narzucaa na Rezerw Federaln przymus posiadania zota o wartoci stanowicej 25 procent wartoci emitowanych dolarw. Owa akcja przecia ostatni, obowizkowy zwizek prawny pomidzy zotem i emisj dolara. wiat znajdowa si ju o krok od ujawnienia prawdy. Rzecz jasna, plany midzynarodowych bankierw nie zawsze s realizowane gadko i bez przeszkd, osigajc wszystkie zamierzone cele. Idee Keynesa z lat czterdziestych dotyczce specjalnych praw cignienia jako przyszej wiatowej waluty byy troch zbyt awangardowe. Jednake optymizm bankierw w tych czasach nie by cakowicie bezpodstawny. II wojna wiatowa wanie si zakoczya, pojawia si Organizacja
149

150

Melchior Palyi, A Point ofView, Commercial and Financial Chronicie, 24 lipca 1969.

Ibid.

WOJNA O PIENI?DZ
Narodw Zjednoczonych, prototyp przyszego rzdu wiatowego, powoane zostay rwnie Midzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank wiatowy, owa para poczonych, globalnych instytucji emitujcych walut. Gdyby tylko udao si wprowadzi w tym samym czasie specjalne prawa cignienia jako wiatow walut, byby to kolosalny sukces. Niestety, plan nie nady za zachodzcymi zmianami. Schemat nowego wspaniaego wiata zawarty w pracach Brytyjczyka Keynesa rni si w wielu punktach od treci ksiek Whitea. Nadszed czas rzdw Ameryki, ktra gono o tym przypominaa. W rezultacie powsta system dominacji amerykaskiego dolara. Trudno byo wwczas o ciepe przyjcie planu Keynesa. Midzy partnerami zabrako zgody. Jednoczenie midzynarodowi bankierzy nie wzili pod uwag potnej fali narodowowyzwoleczej w pastwach Trzeciego wiata. Wzrost potgi Azji rwnie zatrzs ukadem si na wiecie. Specjalne prawa cignienia przez cay czas swojego funkcjonowania nie przynosiy realnych wynikw.

WOJNA O PIENI?DZ

Zmasowany atak na zoto

Nixon nie rozumia - albo nie chcia zrozumie - e zoto, niczym potna zapora, jest w stanie powstrzymywa przybrane, wzburzone wody i ratowa okoliczny teren przed zalaniem. Bez wzgldu na to, jak bardzo rzd USA stara si zaradzi zaistniaej sytuacji, jego wysiki pozostaway nieskuteczne. Istot problemu by fakt, e na rachunku budetowym Ameryki pojawi si, grocy w kadej chwili eksplozj, gigantyczny deficyt. W rzeczywistoci USA nie posiaday wystarczajcej siy finansowej, by mc dalej utrzyma sztywny kurs wymiany dolara na zoto. Zota nie brakowao, jednak amerykaski system bankowy po prostu wytworzy zbyt duo dolarw. Tak oto John Exter z Rezerwy Federalnej opisywa histori ostatecznej bitwy o zoto jako walut:
10sierpnia-1971 roku grupa bankierw, ekonomistw i ekspertw finansowych zorganizowaa w Mantoloking, nadmorskim miecie w stanie New Jersey, nieoficjalne spotkanie na temat kryzysu finansowego. Okoo godziny 15.00 pojawi si ogromny samochd, z ktrego wysiad Paul Vlcker. W owym czasie by on podsekretarzem Departamentu Skarbu USA odpowiedzialnym za midzynarodowe kwestie walutowe. Dyskutowalimy nad wieloma moliwymi rozwizaniami. Jak zapewne spodziewaby si po mnie, opowiadaem si stanowczo za restrykcyjn polityk monetarn z podniesieniem stp procentowych. - Zostaem jednak przegosowany miadc przewag gosw. Inni uwaali, e Fed w adnym wypadku nie moe spowalnia ekspansji kredytowej, obawiano si, i mogoby to spowodowa recesj (...) lub co jeszcze gorszego. Zaproponowaem podwyk ceny zota, a Volcker powiedzia, e z pewnoci miaoby to sens, jednak nie sdzi, aby udao mu si to przepchn w Kongresie. Rzdy, zwaszcza wiodce mocarstwa jak USA, bez wzgldu na to, jaka jest prawda, nie lubi przyznawa si swoim obywatelom, e zdewaluoway pienidz. Jest to dla nich po prostu zbyt kopotliwe, a kryzys, z ktrym musielimy si wwczas zmierzy, by dla szerokiej opinii publicznej spraw raczej nieznan. Nie by to oglnonarodowy stan wyjtkowy, jak w 1933 roku, kiedy Roosevelt mg zrobi w zasadzie wszystko, co zechcia. W pewnym momencie Yolcker zwrci si do mnie i zapyta, co ja sam zrobibym w takim wypadku. Powiedziaem mu, e skoro nie chce podnie ani stopy procentowej, ani ceny zota, pozostaje mu tylko jedna alternatywa. Poradziem zamknicie zotego okna, poniewa nie ma sensu wyprzedawa naszego zota po 35 dolarw

WOJNA O PIENI?DZ
za uncj. Pi dni pniej Nixon zamkn zote okno151.

15sierpnia 1971 roku ujawniono wiatu ostateczn prawd: Stany Zjednoczone nie s zdolne do duszego wypeniana zoonych obietnic i utrzymywania zwizku midzy dolarem i zotem. Bya to kontynuacja polityki Roosevelta, ktry w 1933 roku odmwi uznania dugu wobec wasnych obywateli. Tym razem jednak odmawiano uznania dugu wobec spoecznoci midzynarodowej. Wieczorem tego samego dnia Nixon zajadle zaatakowa spekulantw, oskarajc ich o chaos, ktry spowodowali swymi dziaaniami na midzynarodowym rynku finansowym. Nixon stwierdzi, i w celu ratowania dolara naley tymczasowo porzuci system wymiany dolara na zoto. m byli wymienieni przez Nixona spekulanci? Trzeba zda sobie spraw, e w tamtym czasie Soros i inni gracze byli mao znaczcymi figurami, a sam rynek walutowy ograniczay regulacje z Bretton Woods. Zmiany kursw walut mona byo zwyczajnie zignorowa. Co wicej, inwestor wcale nie mg swobodnie wymienia dolarw na zoto. To prawo posiaday tylko krajowe banki centralne. W tamtym okresie rol zadymiarza przypisano naturalnie francuskiemu rzdowi. Gdy 15 sierpnia 1971 roku ostatnia ni czca dolar ze zotem zostaa przerwana przez Nixona, nadesza dla midzynarodowych bankierw dugo oczekiwana, ekscytujca chwila. W ten sposb ludzko po raz pierwszy w dziejach wesza w epok wycznie prawnego rodka patniczego. Czym epoka ta si skoczy - czy przyniesie dobrobyt i szczcie, czy te katastrofy i ruin - o tym jeszcze za wczenie wyrokowa. Nietrudno si domyli, e po porzuceniu wizw zota przez wiat przemysowy Zachodu z Rezerw Federaln w roli gwnej, nastpi okres bezprecedensowego rozwoju kredytu, a emisja waluty osigna poziom pozostajcy poza wszelk kontrol i bya dokonywana praktycznie na yczenie. A do roku 2006 czny dug rzdu USA, amerykaskich firm i osb prywatnych osign sum 44 bilionw dolarw. Jeliby dokona wylicze na podstawie najniszej stopy odsetek, ich czna kwota co roku siga 2,2 bilionw dolarw. Problem polega na tym, e w dug osign taki poziom, e jego zwrot przestaje by moliwy. Jednake kady dug przecie musi by kiedy spacony - jeli nie przez dunika, to przez wierzyciela. Czarny scenariusz pokazuje, e w tym wypadku zwrc go pracujcy podatnicy ze wszystkich krajw wiata.
176

Por. Perkins, HitMan. Wyznania ekonomisty od brudnej roboty, rozdz. 15.

151

Lips, Zoty spisek, s. 72-73.

WOJNA O PIENI?DZ

Ekonomiczny zabjca i naftowy dolar

Dnia 6 padziernika 1973 roku wybucha czwarta wojna na Bliskim Wschodzie. Egipt i Syria w tym samym momencie przeprowadzaj atak na Izrael. Tak jak spodziewali si midzynarodowi bankierzy, w wyniku specjalnej proizrael- skiej polityki USA, 16 padziernika Iran, Arabia Saudyjska i cztery inne pastwa arabskie wprowadzaj do akcji bro naftow, wsplnie ogaszajc podwyk cen ropy o 70 procent. Te wypadki wywary gboki wpyw na ksztat wiata w latach siedemdziesitych.

Podczas konferencji pastw arabskich, ktrej przewodzi Kuwejt, przedstawiciel Iraku twardo domaga si uznania Stanw Zjednoczonych za gwny ce ataku. Proponowa, by pastwa arabskie dokonay konfiskaty amerykaskiej wasnoci i rodkw trwaych znajdujcych si na ich terenach, przeprowadzajc ich nacjonalizacj, a nastpnie zatrzymay wszystkie transporty ropy do Ameryki i wycofay wszystkie aktywa finansowe z amerykaskiego systemu bankowego. Uwaano, e te

kroki doprowadz Ameryk do najwikszego od dwudziestu dziewiciu lat kryzysu gospodarczego. Mimo e te radykalne postulaty nie zostay przyjte, 17 padziernika pastwa arabskie osigny jednomylno, redukujc wydobycie ropy o pi procent, a ponadto wprowadzajc plan dalszych redukcji wydobycia o pi p < >cent miesicznie, a do momentu, kiedy ich polityczne cele zostan zrealizowane. Niebawem, 19 padziernika Nixon zada od Kongresu zgody na natychmiastow poyczk dla Izraela w wysokoci 2,2 miliarda dolarw. 20 padziernika Arabia Saudyjska i inne kraje arabskie ogosiy cakowite wstrzymanie eksportu ropy do USA. wiatowe ceny ropy poszyboway z 1,39 dolara za baryk w 1970 roku do 8,32 dolara za baryk w roku 1974. Mimo e zakaz transportu ropy potrwa jedynie pi miesicy, do marca 1974 roku, to rozwj wypadkwpotnie wstrzsn spoeczestwami Zachodu.

WOJNA O PIENI?DZ
Midzynarodowi bankierzy usilnie poszukiwali planu, ktry zapewniby powrt petrodolarw ze sprzeday Stanom Zjednoczonym saudyjskiej oraz pochodzcej z innych krajw arabskich ropy. Po przeprowadzeniu dokadnych analiz, USA postanowiy zastosowa strategi dziel i rzd, aby od rodka doprowadzi do podziaw i upadku eksporterw ropy naftowej z Bliskiego Wschodu. Jako gwny kierunek ataku wybrano Arabi Saudyjsk. Arabia Saudyjska to duy kraj o maej, rozproszonej populacji, bogaty wrop naftow, pooony w sercu Bliskiego Wschodu, otoczony przez Iran, Syri, Irak, Izrael i innych silnych ssiadw. Jej defensywna sia militarna jest znikoma, a rzdzca rodzina krlewska odczuwa cigy brak bezpieczestwa. Uzyskawszy wgld w t sytuacj, poznajc sabe punkty Arabii Saudyjskiej, USA zaproponoway jej bardzo atrakcyjne warunki wsppracy, starajc si przycign j w orbit swoich wpyww. Amerykanie zaoferowali pene wsparcie polityczne, ochron militarn w razie potrzeby oraz pomoc technologiczn i szkolenia wojskowe, zapewniajc monarchii Saudw trwanie przy wadzy. Warunkiem bya zgoda na rozliczanie transakcji rop w dolarach amerykaskich oraz przymus zakupu przez Arabi Saudyjsk amerykaskich obligacji rzdowych za uzyskane ze sprzeday ropy dolary. Poda ropy dla USA miaa by zapewniona, podobnie jak ruch cen, ktrych zmiana musiaa uzyska uprzedni zgod Amerykanw. W sytuacji, gdyby Iran, Irak, Indonezja czy Wenezuela wstrzymay dostawy ropy do USA, Arabia Saudyjska miaa obowizek zwikszy wydobycie i pokry w ten sposb deficyt poday ropy. Arabia Saudyjska miaa te powstrzymywa inne kraje i wyperswadowa im akcje wstrzymywania dostaw ropy wymierzone przeciw USA. Odpowiedzialny za sterowanie ca operacj by znany nam ju ekonomiczny zabjca Perkins, ktry zosta wysany do Arabii Saudyjskiej. Jako ekonomista w uznanej na wiecie firmie inynieryjnej, Perkins, wykorzystujc ca sw kreatywno i pomysowo, mia doprowadzi do sytuacji, w ktrej zaistniayby korzystne perspektywy inwestycji w gospodark saudyjsk; warunkiem wstpnym bya gwarancja, e w przetargach zwyci amerykaskie firmy inynieryjne i budowlane1' 6.

Po dugich namysach Perkins niespodziewanie wpad na pewien pomys. Przemierzajce ulice Rijadu, stolicy Arabii Saudyjskiej, stada 176 Por. Perkins, HitMan. Wyznania ekonomisty od brudnej roboty, rozdz. 15. owiec byy skrajnie odlegle od

WOJNA O PIENI?DZ
smaku nowoczesnoci. W przypadku przeprowadzenia przebudowy miasta na wielk skal, zaistniaaby moliwo ponownego zarobienia ogromnych sum petrodoarw. Przy tym Perkins doskonale wiedzia, e ekonomici z pastw-czonkw OPEC gono domagali si przeprowadzania gbokiej przerbki wydobywanej ropy naftowej, by wykorzystujc wasny przemys rafinujcy, uzyska z jej sprzeday jeszcze wysze zyski. Perkins znalaz rozwizanie, ktre zadowolioby wszystkich. Punktem wyjcia by problem owiec: dochody w petrodolarach mogy zosta przeznaczone na zakup bardzo drogich i nowoczesnych amerykaskich technologii utylizacji mieci, a take na popraw wizerunku Rijadu, czy nowe konstrukcje, ktre wymagay wielkiej iloci najlepszych amerykaskich produktw. W brany przemysowej, petrodoary mogy by uyte w procesie transportu nieprzetworzonej ropy. W brany podstawowych instalacji przerabiajcych surow rop naftow moliwe byo zbudowanie od podstaw gigantycznego sektora przetwrczego, otaczajc go ze wszystkich stron parkami przemysowymi, elektrowniami, systemem transformatorw i przekazywania energ elektrycznej, autostradami, rurocigami, systemem komunikacyjnym, lotniskami, portami i otaczajcym to wszystko sektorem usugowym. Plan Perkinsa zosta podzielony na dwie czci: pierwsza to podpisywanie kontraktw na konstrukcje hardware, druga to kontrakty na dugoterminowy serwis oraz zarzdzanie. Main, Bechtel, Brown & Root, Halliburton, Stone & Weber i inne amerykaskie firmy z przernych bran miay zarobi w cigu nadchodzcych kilkudziesiciu lat wielkie pienidze. Perkins bra rwnie pod uwag znacznie dalej idce konsekwencje swojego planu, takie jak ochrona kluczowych gazi przemysu znajdujcych si na Pwyspie Arabskim, stworzenie amerykaskich baz wojskowych, kontrakty pomidzy przemysami obronnymi i zwizane z tym kontrakty obejmujce ca pozosta dziaalno, wczajc w to gigantyczne kontrakty na nadzr oraz serwis. To wszystko miao doprowadzi do kolejnej fali projektw budowlanych, jak na przykad lotnisk wojskowych, baz pociskw rakietowych, centrw treningowych dla szkolenia personelu oraz innych powizanych z tym inwestycji. Celem Perkinsa byo nie tylko zapewnienie powrotu zdecydowanej wikszoci petrodoarw do Stanw Zjednoczonych, ale rwnie wydanie caej sumy powstaej z naliczania odsetek od tych wielkich patnoci na rzecz amerykaskich firm.

WOJNA O PIENI?DZ
Mieszkacy Arabii Saudyjskiej odczuwaj nieskrywan dum w obliczu tej modernizacji, zwizanej z ni budowy przemysu i poprawianiu wizerunku miast, a inne kraje czonkowskie OPEC z zazdroci spogldaj na tempo, z jakim Arabia Saudyjska staa si nowoczesnym pastwem. W pniejszym okresie podobny plan zastosowano wobec innych krajw. Caociowy pomys i sia lobbingu Perkinsa niezmiernie uradoway wielkich decydentw siedzcych poza scen. W 1974 roku Henry Kissinger przyby do Arabii Saudyjskiej i ostatecznie potwierdzi wielk polityk petrodolara.

Koyszcy si pord wielkiej burzy dolar amerykaski, ktry zrezygnowa z ochrony gwarantowanej przez standard zota, ostatecznie znalaz azyl w postaci ropy naftowej.

176

Por. Perkins, HitMan. Wyznania ekonomisty od brudnej roboty, rozdz. 15.

WOJNA O PIENI?DZ

Zamach na Reagana: koniec nadziei na powrt standardu zota

Mimo e w skali wiatowej standard zota zosta ju cakowicie zlikwidowany, z wyjtkiem Szwajcarii i kilku innych pastw, a zoto i banknoty przestay by ze sob w jakikolwiek sposb powizane, spokj midzynarodowych bankierw wci burzy fakt, e cena zota przez cae lata siedemdziesite nieustannie rosa. Uniemoliwienie powrotu i renesansu standardu zota stao si w takiej sytuacji priorytetowym zadaniem stojcym przed finansow elit. 1 stycznia 1975 roku, aby udowodni, e zoto jest zwykym metalem i tym samym zwikszy zaufanie ludzi wobec czysto papierowego dolara, rzd amerykaski podj decyzj o likwidacji dziaajcego ju od ponad 40 lat przepisu zakazujcego obywatelom gromadzenia zota. Inne kraje poprzez oboenie zota cikimi podatkami redukoway potencjalny popyt na zoto wrd swoich obywateli. Niektre z nich pobieray wysoki pidziesicioprocentowy podatek od wartoci dodanej zota. Po 40 latach od zniknicia zota Amerykanie byli z nim sabo zaznajomieni, a gdy do tego doda kopoty i niewygody zwizane z procedur jego zakupu, uchylenie zakazu na handel zotem nie doprowadzio do adnych przewidywanych napi i niepokojw. Midzynarodowi bankierzy w kocu mogli pozwoli sobie na gboki oddech. Gdy sprawujcy pniej funkcje prezesa Rezerwy Federalnej Paul Volcker zobaczy, jak John Exter, poprzedni bankier z banku centralnego bawi si zot monet, nie mg powstrzyma ciekawoci i zapyta: John, skd masz t zot monet?. Realia zbijania ceny zota przez midzynarodowych bankierw wygldaj nastpujco. Poczwszy od 1975 roku, Stany Zjednoczone, otrzymujc wsparcie ze strony gwnych czonkw Midzynarodowego Funduszu Walutowego, rozpoczy dziaania na rzecz zaniania ceny zota na wiatowych rynkach. Celem tego procederu byo zdobycie zaufania mieszkacw wiodcych pastw do idei wyszoci papierowego banknotu nad zotem. Sukces w tej operacji, a wic kontrolowanie ceny zota, mia zapewni moliwo bezterminowej, nieograniczonej kontynuacji procesu nademisji papierowych banknotw. Ekonomici s zgodni, e po utracie popytu ze strony rzdowych sfer urzdniczych, zoto zostao uznane za rzecz nieposiadajc praktycznie adnej wartoci. Niektrzy twierdzili, e cena 25 dolarw za uncj bya wewntrzn cen zota. W sierpniu 1975 roku, dokonujc kolejnego ruchu na rzecz

: yil OSTATNIA BITWA W OBRONIE UCZCIWEGO PIENI?DZA

wyeliminowania wpywu zota, Stany Zjednoczone wraz z gwnymi pastwami przemysowymi Zachodu zdecydoway, e rezerwy zota kadego z pastw nie bd zwikszane, a Midzynarodowy Fundusz Walutowy dokona wyprzeday 50 milionw uncji zota, tak by zbi jego cen. Mimo to cena zota wci pozostawaa na niezmienionym poziomie, co wicej, we wrzeniu 1979 roku wzrosa do poziomu 430 dolarw za uncj. W tym czasie cena zota ponad kilkudziesiciokrotnie przewyszaa swj poziom z czasu rozpadu sytemu z Bretton Woods w 1971 roku. Amerykaski Departament Skarbu w styczniu 1975 roku przeprowadzi pierwsz aukcj wyprzeday zota. W jaki czas pniej wystawiana na aukcj liczba 300 tysicy uncji zota zostaa podwyszona do 750 tysicy wci jednak ciko byo zrwnoway poda z popytem kupcw na zoto. Dopiero gdy w listu madzie 1978 roku Departament i karbu ogosi bezprecedensow w swej skali aukcj 1,5 miliona uncji zota, jego cena rynkowa nieznacznie spada. 16 padziernika 1979 * roku amerykaski Departament Skarbu ostatecznie zosta zmuszony do wycofania si z tej polityki, ogaszajc, i regularne aukcje zota zostaj zlikwidowane na f rzecz aukcji nadzwyczajnych. f Cena zota wynoszca 400 dolarw z uncj jest powszechnie uwaana za rozsdne odbicie wartoci, podlegajcego od rozpocztej w 1933 roku nademisji, amerykaskiego dolara. Taka powinna by jego stabilna, dugoterminowa cena. Jednak w 1979 roku wlistopadzie wybuch kryzys zakadnikw w Iranie, ktry -zmieni dugofalowy ruch ceny zota. Zaraz po wybuchu kryzysu, Rezerwa Federalna ogosia decyzj o zamroeniu znajdujcych si w Ameryce iraskich rezerw zota. Ten ruch spowodowa chodn reakcj ze strony bankw centralnych wiatowych pastw: Jeli jest moliwe zamroenie iraskich rezerw zota, oznacza to, e znajdujce si w Ameryce zoto, bdce wasnoci innych, nie jest bezpieczne. Dlatego te wiele krajw krok po kroku rozpoczo skup zota, a nastpnie jego transport na wasne terytoria. Szczeglnie spanikowany Iran rozpocz szaleczy wykup zota na wiatowych rynkach. Irak nie pozosta w tyle, doczajc do szeregu wielkich kupcw. Cena zota w cigu kilku tygodni podskoczya do poziomu 850 dolarw za uncj. Obserwacja wszystkich tych zowrogich wydarze radykalnie zmienia pogldy prezydenta Reagana. Doszed on do wniosku, i jedynie powrt do standardu zota moe uratowa amerykask gospodark. W styczniu 1981 roku, podczas swojej inauguracji, Reagan zada od Kongresu powoania komisji do spraw zota,

WOJNA O PIENI?DZ
ktra miaa rozpocz prace nad analiz moliwoci powrotu do standardu zota. By to krok wprost do strefy zakazanej ustanowionej przez midzynarodowych bankierw. Dwa miesice pniej, 30 marca 1981 roku, mieszkajcy od 69 dni w Biaym Domu Reagan, zosta postrzelony przez pragncego zosta gwiazd filmow Johna W Hinckleya. Kua mina serce prezydenta zaledwie o centymetr. Mwi si, e niedoszy zabjca strzela do prezydenta, by zwrci na siebie uwag synnej gwiazdy filmowej Jodie Foster. Rzecz jasna, takjak zdecydowan wikszo zamachowcw, ktrzy targnli si na ycie amerykaskich prezydentw, rwnie tego czowieka uznano za psychicznie chorego. w strza nie tylko doprowadzi do ocknicia si prezydenta Reagana, ale rwnie rozbi w py nadziej na powrt do standardu zota. W marcu 1982 roku, skadajca si z 17 czonkw komisja do spraw zota stosunkiem gosw 15 do 2 zawetowaa pomys powrotu do standardu zota. Prezydent Reagan szybko uleg naciskom susznych opinii. Odtd ju aden amerykaski prezydent nie omieli si pomyle o moliwoci powrotu do standardu zota.

ROZDZIA VIII

Niewypowiedziana wojna o pienidz

Niczym horda wilkw, stojc na wzgrzu, wpatrujemy si w stado jeleni. Zwyko si porwnywa tajlandzk gospodark do maego azjatyckiego tygrysa, jednak bardziej trafne jest stwierdzenie, i w istocie przypomina ona zranion zwierzyn own. Wybieramy najsabszego osobnika, aby upewni si, e zwarte stado pozostanie zdrowe i silne.

Eugene Linden152

152

1997.

Eugene Linden, How to Kill a Tiger, Time Magazine Asia 3 listopada

WOJNA O PIENI?DZ

Klucz do rozdziau
Jak powszechnie wiadomo, kto zdobdzie monopol poday okrelonej produktu, zyskuje moliwo generowania niebotycznych zyskw. Piuidz jest towarem, ktrego potrzebuj, wszyscy ludzie, a zatem, jeli kto jest zdolny do zdobycia monopolu emisji pienidza w danym kraju, wykorzystuje to jako metod do zagarniania niczym nieograniczonych, gigantycznych zyskw. Oto powd, dla ktrego od kilkuset lat midzynarodowi bankierzy wytaj umysy, rozwanie przygotowuj plany, gotowi na uycie wszelkich metod w celu zdobycia monopolu emisji waluty w okrelonym kraju. Ostateczn granic ich de jest zdobycie monopolu na emisj wiatowej waluty. Aby ustabilizowa kontrol emisji wiatowego pienidza, owego szczytu, na ktrym znajduje si punkt dowodzenia i skd formuowane s strategie finansowe, poczwszy od lat siedemdziesitych XX stulecia bankierzy uruchomili seri rodkw majcych na celu utrwalenie zaufania do amerykaskiego dolara, rozczonkowanie gospodarek krajw rozwijajcych si oraz rozbicie potencjalnych konkurentw w wojnie o walut. Ostatecznym, strategicznym celem ich dziaa jest kontrolowany upadek gospodarki wiatowej, dziki ktremu moliwe bdzie ustanowienie trwaych fundamentw rzdu wiatowego, wiatowej waluty i wiatowego podatku pozostajcych pod kontrol osi Londyn-Wall Street. Naley mie wiadomo, e midzynarodowi bankierzy s grup majc bardzo specyficzne interesy. Nie okazuj lojalnoci wobec adnego ze wiatowych rzdw, wrcz przeciwnie kontroluj pastwa i ich rzdy. Na okrelonym etapie historii mog wykorzystywa amerykaskiego dolara i si USA, jednake, po zakoczeniu przygotowa, w kadej chwili mog dokona ataku na amerykask walut, wywoujc wten sposb recesj porwnywaln z Wielkim Kryzysem z 1929 roku, by przekona bd zmusi rzdy narodowe do wyrzeczenia si ich suwerennych praw i wprowadzi systemy regionalnych rzdw i regionalnych walut. Uderzenie w chiski system finansowy niewtpliwie jest dla midzynarodowych grup finansowych kwesti priorytetow. Akcja przeciwko Chinom nie zaley od posiadanych moliwoci, a jedynie od czasu i metod. W tym momencie wic pozostawienie spraw ich wasnemu biegowi moe doprowadzi do wydarze 0katastrofalnych skutkach. Jest prawdopodobne, e w swoim ataku finansici zastosuj strategi podobn do tej, ktrej uyli w Japonii. Najpierw

WOJNA O PIENI?DZ doprowadz do powstania wielkiej baki spekulacyjnej aktyww, wskutek czego gospodarka Chin, dziki ich pomocy, wejdzie w okres kilku lat wielkiej prosperity, dokadnie tak, jak to byo w Japonii w latach 1985-1990. Nastpnie zostanie zadany bolesny, zabjczy cios z oddali, rodzaj nuklearnego ataku finansowego podwaajcego zaufanie wiata do chiskiej gospodarki. To doprowadzi do panicznej ucieczki zagranicznego kapitau z Chin 1raptownego spadku cen, dziki czemu bdzie moliwy wykup najwaniejszych chiskich aktyww, doprowadzajc do dezintegracji chiskiej gospodarki, w ten sposb koczc ostatni, najtrudniejszy akt iia drodze do zjednoczenia wiata

1973: wojna na Bliskim Wschodzie i kontratak dolara

Wybuch wojny na Blislo tn Wschodzie 6 padziernika 1973 roku nie by przypadkowy. W maju tego samego roku, podczas obrad Klubu Bilderberg, 84 bankierw, szefw wielkich korporacji midzynarodowych oraz wybranych politykw rozwaao nad problemem dotykajcym ich wszystkich: zmierzajcym do upadku, pozbawionym wsparcia zota amerykaskim dolarem. David Rockefeller zabra ze sob na spotkanie swojego najbliszego wsppracownika, Zbigniewa Brzeziskiego. Rezultatem spotkania bya decyzja o koniecznoci odbudowy zaufania wobec dolara i odzyskania dominujcej pozycji na bitewnym polu finansowym, nad ktrym dopiero co utracono kontrol. Midzynarodowi bankierzy zaproponowali zdumiewajcy plan: zgod na wzrost ceny ropy o 400 procent!153 Ten miay plan mia za zadanie zrealizowa kilka cew: z jednej strony, poniewa wiatowe transakcje ropy naftowej byy rozliczane w dolarach amerykaskich, czterokrotny wzrost ceny ropy doprowadziby do zwikszenia popytu na dolara we wszystkich krajach, co zbilansowaoby efekt uboczny likwidacji wsparcia dolara zotem i jego gwatown wyprzeda. Z drugiej strony, wskutek znakomitych efektw pracy ekonomicznych
179

Ibid., s. 136.

153

Engdahl, A Century, s. 130.

WOJNA O PIENI?DZ
zabjcw', wiele krajw Ameryki aciskiej oraz Azji Poudniowo-Wschodniej znalazo si w beznadziejnej sytuacji zaduenia. W przypadku nagego wzrostu ceny ropy, USA gadko przeprowadziyby wzrost stp procentowych, a owe zacofane gospodarczo, ale majce mnstwo zasobw naturalnych kraje, stayby si tustymi owcami oczekujcymi na rze. Najbardziej byskotliwym elementem tego planu byo przerzucenie winy na innych. Najpierw podjudzono Egipt i Syri do ataku na Izrael, a nastpnie nastpio otwarte wsparcie Izraela przez Stany Zjednoczone, co spotkao si z wciekoci ioburzeniem w wiecie arabskim i ostatecznie doprowadzio do wprowadzenia embarga na eksport ropy do krajw Zachodu. Cena ropy raptownie wzrosa, a cae wiatowe oburzenie skoncentrowao si na krajach arabskich. Midzynarodowi bankierzy z podwyszenia obserwowali walk tygrysw, a zarazem przeliczali powracajce banknoty petrodolarw. Nie tylko odwrcono spadkow tendencj amerykaskiego dolara, ponownie zdobyto dominujc pozycj na wiatowym polu bitwy finansowej, ale rwnie gadko ostrzyono pastwaowce Ameryki aciskiej, Indonezj i inne kraje. Znakomity plan zosta wykonany bez najmniejszego bdu. Przygldajc si kolejnym historycznym akcjom midzynarodowych bankierw, mona odkry, e zawsze stosuj najefektywniejszy algorytm - za kadym razem ich strategiczne akcje potrafi w tym samym czasie zrealizowa co najmniej kilka celw. Nie bdzie przesad opisanie tego za pomoc chiskiego przysowia mwicego o zabiciu trzech ptakw jednym kamieniem. Brzeziski i Kissinger - dwaj najbardziej haaliwi, cile wsppracujcy ze sob oficerowie midzynarodowej finansjery s w stanie dokadnie przewidzie rozwj wypadkw. Brzeziski tworzy plany, a Kissinger, bdcy swego :zasu informacyjnym carem w administracji Nixona, bezporednio wcza s: w sprawy administracyjne. William Engdahl w ksice A Century War pozwala sobie na ostry komentarz:
Kissinger stale filtrowa informacje pynce do Ameryki [z Bliskiego Wschodu], wczajc w to zdobyte przez amerykaski wywiad informacje potwierdzajce przygotowania arabskich

WOJNA O PIENI?DZ urzdnikw do wojny. Dziaania Waszyngtonu w czasie wojny, podobnie jak i synna powojenna wahadowa dyplomacja Kissingera precyzyjnie wprowadzay w ycie postanowienia podjte na konferencji Klubu Bilder- berg w maju tamtego roku. Arabskie pastwa wydobywajce rop naftow stay si kozami ofiarnymi, na ktrych skupia si zo wiata, a anglo-amerykaskie interesy po cichu rozgryway si za kurtyn179.
Kuszona i przymuszana si przez Kissingera Arabia Saudyjska zostaa pierwszym czonkiem OPEC, ktry osign porozumienie z USA. Wykorzystujc petrodolary, Arabia Saudyjska kupowaa amerykaskie obligacje rzdowe i w ten sposb nastpowa powrt petrodolarw. Pniej Kissinger dokona rozstrzygajcego aktu: w 1975 roku ministrowie pastw OPEC wyrazili zgod na wykorzystywanie wycznie dolarw amerykaskich w rozliczeniach transakcji rop naftow. Waluta wiatowa wesza w epok standardu ropy naftowej. Gwatowny wzrost ceny ropy doprowadzi do wzrostu popytu na dolara uywanego do rozlicze w handlu rop. Ostatecznie dolar amerykaski uzyska silne wsparcie na midzynarodowym rynku. W latach 1949-1970 wiatowa cena ropy bya stabilna, wynoszc 1,9 dolara za baryk. W latach 1970-1973 stopniowo sza w gr, osigajc poziom trzech dolarw za baryk. Zaraz po wybuchu wojny 16 padziernika 1973 roku, OPEC podniosa cen ropy o 70 procent do 5,11 dolara za baryk. 1 stycznia 1974 roku cena ropy wzrosa o ponad 100 procent, do poziomu 11,65 dolara za baryk. Od czasu konferencji Klubu Bilderberg w maju 1973 roku do stycznia 1974 roku cena ropy, tak jak si spodziewano, wzrosa o blisko 400 procent. W 1974 roku, nie do koca orientujcy si w biecych wydarzeniach prezydent Nixon sprbowa za porednictwem Departamentu Skarbu wywrze presj na kraje OPEC, by zgodziy si na redukcj cen ropy. Jeden ze znajcych prawd urzdnikw w swoim sprawozdaniu pisa: Bankierzy zignorowali t propozycj, kadc silny nacisk na wykorzystanie polityki powrotu petrodolarw jako strategii pozwalajcej stawi czoa rosncym cenom ropy - to bya zabjcza w skutkach decyzja.

Wydarzeniom tym towarzyszy wzrost cen ropy naftowej, ktry doprowadzi uprzemysowione pastwa Zachodu do dwucyfrowej inflacji. Oszczdnoci obywa179

Ibid., s. 136.

*v VIII. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

teli zostay wyczyszczone, ale najgors2ylos przypad w udziale niczego niewiadomym i nieprzygotowanym pastwom rozwijajcym si. Tak to wyjania Engdail:
Wzrost ceny ropy naftowej o blisko 400 procent by potnym ciosem wymierzonym w gospodarki pastw, dla ktrych ropa bya gwnym surowcem energetycznym. Poniewa wzrostem wikszo kosztw gospodarek cierpi na deficyt ropy, nastpio nage zderzenie z nieprzewidzianym, czterystuprocentowym importowanego surowca, ktremu nie sposb byo sprosta. Nie trzeba te dodawa, e koszty wykorzystywanej w rolnictwie ropy naftowej i nawozw sztucznych rwnie poszy w gr.

W 1973 roku Indie odnotowyway pozytywny bilans handlowy, znajdujc si w zdrowej sytuacji, dobrej dla rozwoju gospodarczego. W 1974 roku rezerwy walutowe Indii wynosiy 629 milionw dolarw, ale zmuszone zostay do zapaty za importowan rop podwjnej ceny: miliarda 241 milionw dolarw. Na tej samej -; zasadzie Sudan, Pakistan, Filipiny, Tajlandia, pastwa Afryki i Ameryki Poudniowej, kolejno znajdoway si w sytuacji deficytu w obrotach handlowych. Zgodnie ze statystykami Midzynarodowego Funduszu Walutowego, deficyt pastw rozwijajcych si w 1974 roku osign sum 35 miliardw dolarw; wwczas bya to suma astronomiczna. Nic dziwnego, e w deficyt by dokadnie cztery razy wikszy ni rok wczeniej - mona powiedzie, e wzrs on proporcjonalnie do ceny ropy naftowej. O ile na pocztku lat siedemdziesitych przemys i handel rozwijay si dynamicznie, o tyle w latach 1974-1975 nastpia ich globalna atrofia i mielimy do czynienia z kryzysem niespotykanym od zakoczenia II wojny wiatowej180. W latach siedemdziesitych XX stulecia wiele z krajw rozwijajcych si, dokonujc industrializacji, wpado w gbokie uzalenienie od nisko oprocentowanych poyczek z Banku wiatowego. Niepohamowany wzrost ceny ropy naftowej poar wikszoci z ich aktyww. Kraje rozwijajce si staway przed wyborem: albo zatrzyma proces industrializacji, stajc si niezdolnym do zwrotu zbyt wysokich poyczek Bankowi wiatowemu, albo poyczy ze jeszcze wiksze sumy i przeznaczy je na zakup ropy oraz zwrot odsetek wynikych z gigantycznego dugu.

180

Ibid., s. 140.

WOJNA O PIENI?DZ

Bank wiatowy, czc swoje wysiki z Midzynarodowym Funduszem Walutowym, ju bardzo wczenie zastawi sie i spokojnie czeka. Midzynarodowy Fundusz Walutowy sformuowa szereg twardych warunkw towarzyszcych ewentualnej pomocy, ponownie zmuszajc zdezorientowane, dowiadczajce wielkich nieszcz kraje rozwijajce si do wypicia synnej mikstury znanej jako cztery lekarstwa MFW, czyli: prywatyzacja kluczowych aktyww krajowych gospodarek, liberalizacja rynku kapitaowego, urynkowienie podstawowych elementw ycia, liberalizacja handlu midzynarodowego. Wikszo z krajw, ktre napj w wypiy, znalazo si w sytuacji co prawda nie mierci, ale permanentnej choroby. Nawet te nieliczne kraje, ktre posiaday silny system odpornociowy,

zostay doprowadzone do sytuacji, w ktrej ich witalno znacznie ucierpiaa, pastwo osabo, a ludzie zuboeli. Kiedy kraje rozwijajce si zmagay si z przeciwnociami, poszukujc gdzie si da dolarw potrzebnych do zapaceniza nadzwyczaj drog rop, ju oczekiway na nie kolejne, nage i szokujce wydarzenia.

Paul Volcker: kontrolowany rozpad gospodarki wiatowej

Volcker zaj fotel prezesa Rezerwy Federalnej dlatego, e wybrali go ludzie z Wall Street. Taka bya ich cena. Wszyscy wiedz, e jest roztropny i konserwatywny, nie wiedz jednak, eju zaraz dokona on radykalnych zmian.

historyk Charles Geisst W1973 roku prezes rady nadzorczej Chase Manhattan Bank, David Rockefeller, w celu zacienienia zwizkw pomidzy krgami finansowymi z Ameryki Pnocnej, Europy Zachodniej i Japonii, korzystajc z sugestii i pomocy Brzeziskiego, sformowa organizacj znan jako Komisja Trjstronna. Jej czonkami s gwnie wielcy bankierzy, przemysowcy, znani politycy z Ameryki Pnocnej, Europy Zachodniej i Japonii. W Nowym Jorku, Paryu i Tokio usytuowano centrale Komisji. Kada z tych trzech stref wybiera swojego przewodniczcego. Rzecz jasna, przewodniczcym nowojorskiej centrali jest David Rockefeller, Brzeziski za sprawuje funkcj jej sekretarza, prowadzc jej rutynowe operacje. Swego

*v VIII. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

czasu Brzeziski blisko zaprzyjani si z profesorem Uniwersytetu Columbia, Davidem Ruskiem, pochodzcym ze stanu Georgia. W czasach, gdy Kennedy i Johnson administrowali w Biaym Domu, Rusk peni funkcj sekretarza stanu. Rusk zasugerowa Brzeziskiemu zaproszenie do Komisji Trjstronnej gubernatora Georgii, Jimmy ego Cartera, wygaszajc wiele pochwa na temat jego wizji politycznej oraz zdolnoci do przeforsowywania swoich rozwiza. Przy gorcym wsparciu ze strony Ruska, ktry postanowi bliej zwiza ze sob obu politykw, Brzeziski odby dwa spotkania z Carterem, od razu dochodzc do przekonania, e ten czowiek w przyszoci moe by bardzo uyteczny. Biorc pod uwag wczesny status i dokonania Cartera, jego czonkostwo w Komisji Trjstronnej miao nike szanse na powodzenie, tak wic Brzeziski osobicie zarekomendowa Cartera Davidowi Rockefellerowi, wygaszajc pod jego adresem szereg komplementw. Przewodniczcy Komisji Trjstronnej podj decyzj i osobicie umieci Cartera wrd jej czonkw. W ten sposb, nieznane dotd szerzej imi i nazwisko Jimmy Carter zostao dopisane do listy amerykaskich czonkw jednej z najwaniejszych organizacji na wiecie. By to jego zasadniczy, olbrzymi krok na drodze do Biaego Domu, gdzie znalaz si pi lat pniej.

180

Ibid., s. 140.

WOJNA O PIENI?DZ

Po wprowadzeniu si Cartera do Biaego Domu, Brzeziski jako czo- wiek, ktry wprowadzi go do partii od razu zosta mianowany prezydenckim asystentem do spraw bezpieczestwa narodowego. W istocie reprezentowa on

midzynarodowych bankierw, dziaajc w roli regenta w podobny spc ? b, jak czyni to Kissinger w epoce Nixona. W 1978 roku zwolnio si stanowisko prezesa Rezerwy Federalnej. Nie trzeba dodawa, e z punktu widzenia midzynarodowych bankierw bya to niesychanie wana funkcja. David Rockefeller, jako kandydata na wakat prezesa FED, zarekomendowa prezydentowi Carterowi swojego podwadnego, Paula Volckera. Carter nie mg odrzuci tego dania. New York Times twierdzi, e nominacja Paula Volckera uzyskaa zgod ze strony europejskich bankw z Bonn, Frankfurtu i Szwajcarii Na giedzie w Nowym Jorku, ktra od duszego czasu znajdowaa si w tzw. bear market (rynku o tendencji znikowej) nastpi delikatny wzrost indeksu o 9,73 punkta, a amerykaski dolar uleg wzmocnieniu na wiatowym rynku walutowym. Od roku 1933, kiedy Eugene Mayer opuci stanowisko w Rezerwie Federalnej, czonkowie rodzin midzynarodowych bankierw cakowicie wycofali si z pierwszej linii finansowego frontu, znajdujc dla siebie miejsce za scen. Za kadym razem dokonywali ostrej selekcji przy wyborze prezesa nowojorskiego banku Rezerwy Federalnej, by w ten sposb kontrolowa jej biece operacje. Vblcker idealnie spenia ich wymagania. W modoci studiowa na Uniwersytetach Ha- rvarda i Princeton. Pniej przyby do Londynu, gdzie kontynuowa zaawansowane studia w London School of Economies. W latach pidziesitych sprawowa funkcj ekonomisty w nowojorskim banku Rezerwy Federalnej, by pniej otrzyma stanowisko, rwnie ekonomisty, w Manhattan Chase Bank. W latach szedziesitych pracowa w Departamencie Skarbu, bdc jednym z gwnych pomysodawcw likwidacji standardu zota w czasach Nixona. W roku 1974 zosta mianowany na kluczowe stanowisko prezesa nowojorskiego banku Rezerwy Federalnej, w istocie stajc si osob odpowiedzialn za cao operacji FED. Na pocztku listopada 1978 roku, bdcy w znakomitym nastroju Yolcker, wygosi wykad na brytyjskim Uniwersytecie w

*v VIII. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

Warwick. Ujawni w nim, e na pewnym poziomie kontrolowany rozpad gospodarki wiatowej jest rozsdnym celem na lata osiemdziesite181. Zasadnicze pytanie w tym miejscu dotyczy tego, o. czyj gospodark chodzi? Ijak w rozpad miaby si dokona? Na pocztku naturalnymi kandydatami byy potnie zaduone kraje Trzeciego wiata, nastpnie Zwizek Radziecki i Europa Wschodnia. Podczas swojej inauguracji Vblcker podnis byszczcy sztandar walki ze wiatow inflacj, by wraz z bliskim i tajnym sojusznikiem, Wielk Brytani, doprowadzi do ogromnego wzrostu kosztw poyczek udzielanych w dolarach amerykaskich. Wewntrznie oferowane odsetki bankowe IBOR (Internai Bank
j i8i prec| Hirsch Memorial Lecture, Warwick University, Coventry', Anglia, 9 listopada 1978.

180

Ibid., s. 140.

WOJNA O PIENI?DZ

Offered Rate) z 11,2 procenta w 1979 roku, za jednym zamachem zostay podniesione do 20 procent w roku 1981. Podstawowa stopa odsetek bya jeszcze wysza, osigajc 21,5 procent, a w przypadku obligacji signa 17,3 procent. W maju ) 979 roku Margaret Ihatcher wygraa wybory. Gdy obejmowaa funkcj premiera, solennie obiecaa: Inflacj naley cakowicie usun z gospodarki. Po miesicu sprawowania urzdu, Ihatcher podja decyzj i w cigu 12 tygodni podniosa podstawow stop odsetek z 12 do 17 procent. W tym tak krtkim czasie koszty kredytw dla wszystkich bran raptownie podskoczyy do 42 procent. Taka sytuacja nigdy dotd nie zdarzya si w bdcym w stanie pokoju, uprzemysowionym kraju. Premier Ihatcher w ten sposb zdobya swj przydomek elazna Lady. Pod sztandarem walki z inflacj gospodarka wesza w stadium ostrej recesji. Obywatele, przemys i handel zmuszone byy do ponoszenia bolesnych kosztw, podczas gdy rwnoczenie amerykascy i brytyjscy bankierzy szybko zarabiali wielkie pienidze. Pojawiy si hasa mwice o redukcji wydatkw rzdowych, obnice podatkw, liberalizacji nadzoru nad branami gospodarczymi, rozbijaniu siy zwizkw zawodowych itp. W uginajcych si pod ciarem gigantycznych dugw pastwach rozwijajcych si zagoci chaos i rozpacz, jak gdyby gotowano si na rych mier. W tamtym okresie czny dug krajw rozwijajcych si, ktry w czasie konferencji Klubu Bilderberg w maju 1973 roku wynosi 130 miliardw dolarw, wzrs piciokrotnie, osigajc w 1982 roku zdumiewajc sum 612 miliardw dolarw. I wanie wtedy USA i Wielka Brytania pod sztandarem walki z inflacj gwatownie podniosy stopy odsetek do poziomu okoo 20 procent. Gigantyczny dug krajw rozwijajcych si zosta przygnieciony przez wynikajce z niego przeraajco wysokie odsetki od kredytw. Los owych krajw zosta przypiecztowany: stay si kolejnym ksem lecym na bankierskiej desce do krojenia. Kompletnie nie wiedzc, jak chroni swoje interesy w wojnie finansowej, kraje Afryki, Azji iAmeryki aciskiej musiay za swoje zaniedbania zapaci bolesn cen. Amerykaski sekretarz stanu George Schultz 30 wrzenia 1982 roku, podczas swojego wystpienia na forum ONZ, podkreli, i Midzynarodowy Fundusz Walutowy powinien cile nadzorowa spat dugw przez kraje rozwijajce si, naciska, by kraje te za pomoc towarw eksportowych lepiej przycigay uwag pastw Zachodu, dodajc, e tylko wolny handel moe je uratowa. Poza

*v VIII. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

tym, twierdzi, e zwikszenie wyprzeday surowcw naturalnych moe szybko pomc w procesie spaty i rozlicze zacignitych dugw. Prezydent Meksyku Lopez Portillo wygosi ostry, polemiczny komentarz, wskazujc na fakt, i to bankierzy z Wielkiej Brytanii i Stanw Zjednoczonych celowo stosuj strategi wysokich odsetek poczon z towarzyszc jej nisk cen na surowce naturalne, dziki czemu, jak noyczki, ktrych dwa ostrza miertelnie dusz niektre kraje rozwijajce si, ktre w procesie budowy gospodarki osigny jakie rezultaty, odbieraj innym krajom jakkolwiek moliwo postpu. Portillo szed nawet krok dalej, groc, e bdzie adwokatem wstrzymania spaty dugw przez kraje rozwijajce si:

180

Ibid., s. 140.

sm

WOJNA O PIENI?DZ

Meksyk, podobnie jak inne kraje Trzeciego wiata, nie s zdolne do terminowej spaty dugw zgodnie z warunkami, ktre s bardzo odlege od rzeczywistej sytuacji. My, kraje rozwijajce si, nie chcemy by wasalami [krajw Zachodu]. Nie moemy doprowadzi naszych * rajw do paraliu gospodarczego lub pozwoli naszym rodakom na wpadnicie w tragiczn sytuacj materialn tylko po to, by mc spaci dugi. Bez naszego udziau koszty obsugi tych dugw wzrosy ju ponad trzykrotnie, ale nie jestemy za to odpowiedzialni. Naszym celem jest likwidacja godu, chorb, analfabetyzmu i zalenoci, nie za doprowadzenie do wiatowego kryzysu gospodarczego154. Tak si nieszczliwie zoyo, e dwa miesice po wystpieniu Portillo na forum ONZ, midzynarodowi bankierzy uznali, e naley go zastpi kim innym. Midzynarodowy Fundusz Walutowy jako policja chronica porzdek kredytowy dokona ingerencji w meksykaskie rozliczenia dugw. Engdahl tak opisuje t histori: Wanie rozpocz si najwikszy w nowoytnej historii proces zorganizowanego rabunku, znacznie przewyszajcy swoim zasigiem dziaania sprzed dwch dekad. Rzeczywista sytuacja jest cakowicie odmienna od dezinformacji rozprzestrzenianej przez media z Europy Zachodniej i USA. Zaduone kraje spaciy ju wielokrotno zacignitych kredytw, a mimo to wci pac krwi, spacajc dugi wobec nowojorskich czy londyskich Shylockw. Stwierdzenie, i od sierpnia 1982 roku kraje rozwijajce si nie spacaj zaduenia, nie jest prawdziwe. Do ich gowy przystawiono pistolet i pod grobami Midzynarodowego Funduszu Walutowego podpisuj przedoone im przez midzynarodowych bankierw umowy, okrelane eufemistycznie jako plany rozwizania problemw spaty zaduenia, w ktrych z reguy uczestnicz synny Citibank z Nowego Jorku bd Chase Manhattan Bank155.

Poyczk z MFW mona uzyska tylko wwczas, gdy wystpujce o ni pastwo wyraa zgod i podpisuje ca seri specjalnych warunkw, do ktrych zaliczaj si: redukcja wydatkw rzdowych, wzrost podatkw, dewaluacja waluty. Nastpnie dug jest prolongowany, a kraje rozwijajce si musz dokona spaty kosztw obsugi wobec midzynarodowych bankierw, ktre zostaj wpisane do cakowitej sumy dugu.

Meksyk zosta zmuszony do obcicia subsydiw rzdowych na lekarstwa, artykuy spoywcze, paliwo i inne wane produkty konsumpcyjne. W 154 155
Engdahl, A Century War, s. 190. Ibid.., s. 192.

*v VIII. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

tym samym czasie miaa miejsce drastyczna dewaluacja peso. Na pocztku 1982 roku, w wyniku reform gospodarczych podjtych przez prezydenta Portillo, kurs peso wzgldem dolara wynosi 12:1, ale ju w 1989 warto peso spada do poziomu 2300 peso za jednego dolara. Meksykaska gospodarka znalaza si w stanie przeprowadzanego przez midzynarodowych bankierw kontrolowanego rozpadu.

180

Ibid., s. 140.

Zgodnie z-danymi Banku wiatowego wiatach 1980-1986 setka zaduonych pastw wypacia midzynarodowym bankierom odsetki o cznej wartoci 326 miliardw dolarw. Do tego dochodz zwrcone kwoty kredytw, ktrych warto wyniosa 332 miliardy dolarw. Podsumowujc: kraje rozwijajce za zacignite kredyty na czn sum 430 miliardw dolarw (1980) wypaciy 658 miliardw dolarw wszystkich kosztw (zwrot dugu plus odsetki). Mimo to, w 1987 roku 109 zaduonych pastw wci byo winne midzynarodowym bankierom 1,3 biliona dolarw. Naliczanie procentw dokonywao si w oparciu o tak zdumiewajce podstawy, e kraje rozwijajce si nigdy nie miay szansy doczeka dnia, w ktrym zwrciyby cay dug. Dlatego te wiatowa elita finansowa oraz Midzynarodowy Fundusz Walutowy zaczy stosowa wobec zaduonych krajw polityk spat za pomoc bankructwa. Pastwa akceptujce bankierskie plany rozwizania problemw spaty zaduenia zostaj zmuszone do sprzeday po skrajnie niskich cenach olbrzymiej liczby aktyww takich jak wodocigi, elektrownie, gaz, linie kolejowe, telekomunikacja, ropa, banki itd. Ludzie ostatecznie uwiadomili sobie potn, nieporwnywaln z niczym, niszczycielsk si zawart, w przygotowywanych przez midzynarodowych bankierw gospodarczych planach kontrolowanego rozpadu.

wiatowy Bank Ochrony rodowiska: kontrola nad jedn trzeci globu

Kiedy rozwijajce si kraje Afryki, Azji i Ameryki aciskiej gboko wpady w bagno zaduenia, midzynarodowi bankierzy rozpoczli przygotowania dla akcji o jeszcze wikszym zasigu, ktrej metody i skala przekraczaj zdolnoci percepcyjne zwykych ludzi. Osoby o przecitnej inteligencji nie s w stanie domyle si, e ochrona rodowiska moe by punktem wyjcia do ustanawiania coraz szerszej wadzy. Jeli nie spojrzymy na problem z historycznego punktu widzenia, nigdy nie zrozumiemy olbrzymiej siy, jak dysponuj midzynarodowe koa finansowe, potrafice doprowadzi do tego, e ludzie widz wiat niczym przez mg. W sierpniu 1963 roku, na jednym z uniwersytetw na rodkowym Zachodzie USA, profesor socjologii - wystpujcy pod fikcyjnym nazwiskiem John Doe - odebra telefon z Waszyngtonu zapraszajcy go do udziau w tajnym panelu badawczym. W tym programie miao uczestniczy 15 najlepszych wykadowcw z amerykaskich uczelni wyszych. Poniewa John Doe zainteresowa si caym projektem, stawi si w wyznaczonym

?lll NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ miejscu zwanym Iron Mountain, znajdujcym si w pobliu miasta Hudson w stanie Nowy Jork. Tam, w czasie zimnej wojny, zbudowano gigantyczne podziemne bunkry i instalacje zdolne do wytrzymania radzieckiego ataku nuklearnego. Setki central najwikszych amerykaskich firm wanie tam ulokoway swoje tymczasowe biura, wrd nich byy midzy innymi New Jersey Standard O ii, Shell, Hannover Manufactures Trust itd. W przypadku wybuchu wojny nuklearnej, Iron Mountain przejmuje funkcj najwaniejszego centrum operacji handlowych w USA, aby zapewni przetrwanie wojny amerykaskiemu systemowi handlowemu. To tam wanie firmy przechowuj najwaniejsze, najbardziej poufne dokumenty i akta. Owa tajemnicza grupa badawcza skupia si nad pytaniem o to, jakim wyzwaniom bd musiay w przyszoci sprosta Stany Zjednoczone, jeli wiat wejdzie w' er wiecznego pokoju. Chodzio wic o przygotowanie zawczasu odpowiedniej polityki. Praca badawcza potrwaa prawie dwa i p roku. W1967 roku pitnastoosobowa grupa zakoczya prace i przygotowaa cile tajny raport. Rzd USA zada od jego autorw zachowania absolutnej tajemnicy, Jednak profesor John Doe poczu, e w raport jest niesychanie wany, tote jego tre nie powinna by ukrywana przed opini publiczn. Odszuka znanego pisarza Leonarda Lewina i przy jego pomocy w 1967 roku w wydawnictwie Dial Press opublikowa ksik zatytuowan Report from Iron Mountain (Raport z elaznej Gry). Ksika wywoaa raptowny wstrzs wrd amerykaskiej opinii publicznej. Wszyscy za wszelk cen starali si odgadn tosamo Johna Doe. W tym czasie powszechnie sdzono, i w raport zosta przygotowany na polecenie wczesnego sekretarza obrony Roberta McNamary. McNamara by czonkiem CFR, a pniej peni obowizki szefa Banku wiatowego. Organizacj badawcz czono z Centrum Badawczym Hudson, ktrego twrc by Herman Kahn, rwnie czonek CFR. Wobec ujawnienia tajemnicy pastwowej, asystent do spraw bezpieczestwa narodowego prezydenta Johnsona, Rostow, byskawicznie wszed do akcji, by dokona szybkiej sterylizacji. Stwierdzi, e cay raport jest czyst fikcj. W dokadnie ten sam sposb pozostajcy pod kontrol czonka CFR, Henry ego Luce a, magazyn Time, okreli raport mianem nadzwyczajnie skonstruowanego absurdu. Czy Report from Iron Mountain jest prawdziwy? W amerykaskim spoeczestwie debaty na ten temat trwaj a do dzi. Jednake 26 listopada 1967 roku Washington Post w kolumnie powiconej recenzjom ksiek, przedstawi Report from Iron Mountain czytelnikom. Autorem recenzji by znany amerykaski profesor John Kenneth Galbraith, rwnie czonek CFR. Galbraith stwierdzi, e posiada dostp do informacji z pierwszej rki, ktre potwierdzaj autentyczno raportu, poniewa on sam znajdowa si wrd zaproszonych badaczy. Nie

wzi udziau w projekcie, mimo to jednak, przez cay czas jego trwania, zasigano u niego opinii w wielu kwestiach, jednoczenie ostrzegajc go o obowizku zachowania tajemnicy. Jestem gotw postawi na szali moj reputacj jako porczenie dla autentycznoci tego dokumentu, jestem rwnie gotw potwierdzi, e jego wnioski s realizowane. Mam jedynie wtpliwoci, czy jego udostpnienie nieprzygotowanej opinii publicznej jest rozsdn decyzj156. Galbraith dwukrotnie podczas wywiadw z mediami potwierdzi wiarygodno owego raportu. Jakie to zdumiewajce i pene grozy, wprowadzajce elit w stan nerwowoci, wnioski prezentuje w raport? Reportfrom Iron Mountain szczegowo ujawnia plany wiatowej elity dotyczce kierowania rozwojem przyszej sytuacji na wiecie. Gwnym celem raportu nie jest dyskusja o tym, co _uszne, a co bdne, nie s nim te rozwaania na temat praw czowieka i wolnoci, rwnie takie kwestie, jak patriotyzm czy wiara religijna nie s obiektem jego zainteresowa. Jest to czysty i obiektywny raport. Jego cel zosta jasno wyoony w poniszym fragmencie:
Kontynuacja stanu pokoju, mimo e teoretycznie prawdopodobna, jest na dusz met niemoliwa. Nawet jeli da si osign pokj, dla stabilnego spoeczestwa nie jest to wybr optymalny... wojna jest specyficznym rodkiem sucym stabilizacji spoecznej. Jeli inne, alternatywne metody nie zostan wynalezione i rozwinite, system wojenny powinien by utrzymywany i wzmacniany157.

Zgodnie z treci raportu, jedynie podczas wojny lub w stanie staego ni zagroenia, istnieje najwiksze prawdopodobiestwo, e nard bdzie posusznie, bez skarg wykonywa polecenia rzdu. Nienawi wobec wroga oraz strach przed podbojem powoduj, e nard jest bardziej zdolny do ponoszenia ofiar i pacenia wysokich podatkw. Wojna jest katalizatorem silnych nastrojw spoecznych. Odczuwajc mio do ojczyzny, lojalno i ducha zwycistwa, ludzie gotowi s na bezwarunkowe posuszestwo, a kady dysydencki gos jest postrzegany jak akt zdradziecki. Inaczej dzieje si w czasie pokoju, kiedy ludzie przeciwstawiaj si polityce pobierania wysokich podatkw przez rzd, okazujc siln niech wobec nadmiernego wtrcania si wadzy w prywatne sprawy obywateli.
System militarny nie jest wycznie koniecznym czynnikiem, dziki ktremu kraj tworzy niezaleny system polityczny, jest rwnie warunkiem, ktrego spenienia nie moe zabrakn przy utrwalaniu stabilnoci politycznej. Bez wojny, legalno, dziki ktrej rzd sprawuje wadz nad obywatelami, jest kwestionowana. Prawdopodobiestwo wojny dostarcza rzdowi podstawy do wykorzystania swojej siy. Niezliczone przykady historyczne pokazuj, e zanik

156

Herschel McLandress (pseudonim dziennikarski Galbraitha). Book World, Washington Post, 26 listopada 1967. 157 Leonard C. Lewin, Report from Iron Mountain: On Possibility and Desirability of Peace, New York 1996.

?lll NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

zagroenia wojennego, wykorzystywanego jako element wadzy politycznej, ostatecznie prowadzi do upadku tej wadzy. Wynika to ze wzrostu nastrojw spoecznych skoncentrowanych na obronie wasnych interesw, resentymentw spoecznych oraz innych czynnikw rozpadu. Prawdopodobiestwo wojny staje si czynnikiem utrzymujcym stabilno polityczn struktury i organizacji spoecznej. Utrwala ono wyran stratyfikacj spoeczn i zapewnia posuszestwo narodu wobec rzdu158.

Jednoczenie, zdaniem autorw raportu, poniewa tradycyjne metody wojny maj historyczne ograniczenia, dlatego te w tej sytuacji wielki program

158Ibid.

VIII. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

stworzenia wiatowego rzdu jest trudny do zrealizowania, szczeglnie w epoce wojny nuklearnej. Wybuch wojny sta si trudnym do przewidzenia i wielce ryzykownym problemem. Faktem jest, e omawiane badania odbyway si zaraz po kryzysie kubaskim, trzeba wic wzi pod uwag, e obecne wwczas widmo wielkiej wojny nuklearnej pomidzy USA i ZSRR z pewnoci wpyno na nastroje [ przemylenia autorw raportu. Zasadniczy problem polega na tym, jak drog pody amerykaskie spoeczestwo w przypadku nastania ery wiecznego pokoju? Wanie odpowiedzi na to pytanie poszukiwaa tajna grupa badawcza. Mwic inaczej, naukowcy prbowali znale dla Ameryki nowe rozwizanie, zagroenie, ktre mogoby zastpi wojn. Po dugich i szczegowych pracach, eksperci stwierdzili, e takie nowe rozwizanie musi skada si z trzech elementw: (1) istnienie w gospodarce marnotrawstwa, konsumujcego przynajmniej 10 procent PKB rocznie, (2) wystpowanie staego, wielkiego i wiarygodnego zagroenia, (3) dostarczenie logicznego powodu, dla ktrego spoeczestwo ma obowizek dostosowywa si do zalece rzdu. Jednoczesne spenienie tych trzech postulatw nie jest spraw atw. Szukajc rozwizania, eksperci najpierw wpadli na pomys, by wypowiedzie wojn biedzie. Bieda jest wystarczajco duym problemem, jednak nie jest w stanie wywoa poczucia zagroenia, tak wic pomys ten szybko zosta porzucony. Kolejnym pomysem bya inwazja istot pozaziemskich. Byo to wystarczajco przeraajce, ale w latach szedziesitych zupenie niewiarygodne. Na koniec badacze wymylili zanieczyszczenie rodowiska. Na pewnym poziomie jest to niezaprzeczalny fakt, posiada wic wysoki stopie wiarygodnoci i wystarczy powici troch czasu na globaln akcj propagandow, by wywoa u ludzi poczucie zagroenia i strach porwnywalny z lkiem przed zagad wiata wskutek wojny nuklearnej. Niekoczcy si proces zatruwania rodowiska w istocie jest gospodarczym marnotrawstwem: ludzie s zdolni do ponoszenia wysokich ciarw podatkowych i zgody na obnienie standardu ycia, akceptujc ingerencj rzdu w sfer ycia prywatnego. Krtko mwic, najbardziej racjonalnym hasem byo ratowanie matki Ziemi. By to w istocie znakomity wybr! Powoujc si na naukowe opinie, szacowano, e zanieczyszczenie rodowiska doprowadzi do stanu wielkiego kryzysu w wiecie za okoo ptora pokolenia, czyli 20-30 lat. Raport przygotowano w roku 1967. Mino 20 lat. We wrzeniu 1987 roku czwarty World Wilderness Congres otworzy swoje obrady w Denver w stanie Kolorado. W kongresie brao udzia 2000

If.: V1??. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

delegatw z ponad 60 kraj w. Zaskoczeni uczestnicy otrzymali tekst zatytuowany Deklaracja z Denver, ktry zosta dla nich zawczasu przygotowany. Deklaracja stwierdzaa:
W wyniku istniejcej potrzeby zbirki kapitaw majcych na celu rozszerzenie skali dziaalnoci zwizanej z ochron rodowiska, powinnimy stworzy nowy model bankowy, aby uatwi wsplne zarzdzanie midzynarodow pomoc dla rodowiska oraz zasobami naturalnymi krajw otrzymujcych pomoc.

Wspomniany powyej nowy model bankowy to wiatowy Bank Ochronirodowiska. W porwnaniu z poprzednimi kongresami cakowit nowoci byo uczesf nictwo w nim duej rzeszy midzynarodowy; i bankierw z baronem Edmundem Rothschildem na czele, Davidem Rockefellerem oraz amerykaskim sekretarzem skarbu Jamesem Bakerem. Ci, jake zajci ludzie, niespodziewanie znaleli czas na to, by wzi udzia w kongresie powiconym ochronie rodowiska i przez pene sze dni promowa ide finansowego rozwizania, ktrym byo ustanowienie Banku Ochrony rodowiska. Edmund Rothschild wygosi mow, w ktrej przyrwna Bank Ochrony rodowiska do drugiego Planu Marshalla. Jego stworzenie miao na celu uratowanie krajw rozwijajcych si z bagna zaduenia, przy jednoczesnej ochronie stanu rodowiska naturalnego159. A pamitajmy, e bezporednio do roku 1987 cakowity dug krajw rozwijajcych si osign kwot 1,3 biliona dolarw. Zasadnicz ide lec u podstaw Banku Ochrony rodowiska bya wymiana dugu na zasoby naturalne. Midzynarodowi bankierzy planowali udzielenie kolejnego kredytu dla kolosalnie ju zaduonych krajw rozwijajcych si i przeniesienie dugw na rachunki do Banku Ochrony rodowiska. Kraje-dunicy mogyby wykorzysta zagroone degradacj tereny jako zastaw hipoteczny w celu otrzymania z owego banku kolejnych rodkw, wyduenie terminu spaty dugw, a take moliwoci skorzystania z nowych mikkich poyczek. Zakrelane rk midzynarodowych bankierw obszary ekologiczne rozpocieray si na terenach Ameryki aciskiej, Afryki oraz Azji, a ich czna powierzchnia wynosia 50 milionw kilometrw kwadratowych, co rwnao si powikszonej piciokrotnie powierzchni Chin, zajmujc 30 procent powierzchni wszystkich ldw!

159The Fourth World Wilderness Conference: Beware the bankers bearing gifts, wywiad z

Georgem Huntem. Majce pocztki w XIII wieku zjawisko polegajce na odbieraniu biedocie dobrych 188George Soros, The Alchemv of wacicieli York 1987, s. Anglii ziem dokonywane przez wielkichFinance, New ziemskich w 350. i Irlandii (przyp. tum.)

VIII. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ W latach siedemdziesitych zdecydowana wikszo z kredytw przyznawanych przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank wiatowy krajom rozwijajcym si nie bya udzielana pod gwarancj zastawu hipotecznego zazwyczaj wystarczao jedynie zaufanie wobec pastwa biorcego kredyt. Kiedy wybuch kryzys zwizany ze spat zaduenia, midzynarodowe instytucje finansowe miay problem z rozliczaniem bankructwa. Jednak po przetransferowaniu tego zaduenia do wiatowego Banku Ochrony rodowiska le rokujce dugi byskawicznie przemieniyby si w aktywa o bardzo wysokiej jakoci. Poniewa wiatowy Bank Ochrony rodowiska jako zastaw hipoteczny wykorzystywaby grunty, tak wic gdyby dany kraj nie by w stanie spaca zaduenia, caa zastawiona ziemia, zgodnie z prawem, przechodziaby na wasno Banku, a kontrolujcy w bank midzynarodowi bankie - rzy w prosty i legalny sposb stawaliby si faktycznymi uytkownikami rozlegych, yznych terenw. Opisujc to w kategoriach zjawiska zwanego ogradzaniem pl*, wiatowy Bank Ochrony rodowiska moe by tu uznany za absolutnego pioniera.

If.: V1??. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

;i . Skoro perspektywa gigantycznych zyskw pojawia si w zasigu rki, nie zim, e osobistoci takie jak Rothschild i Rockefeller wyraziy swoj trosk :r j spdziy na obradach kongresu powiconego ochronie rodowiska a sze dni. j Brazylijski wysoki urzdnik Ministerstwa Finansw doktor Jose Pe; ro de : Oliveira Costa, po usyszeniu Rothschildowskiej propozycji powoania wiowego Banku Ochrony rodowiska, przez ca noc nie mg zmruy oka. Doszed do wniosku, e cho poyczki udzielone Brazylii przez bank mog na krtk met oka- ' za si pomocne, przynajmniej rozkrcajc silnik gospodarki, to jednake patrzc z duszej perspektywy, Brazylia nie bdzie w stanie poyczek owych zwrci, tak wic konsekwencj caego przedsiwzicia bdzie utrata, stanowicych zabezpieczenie hipoteczne, bdcych klejnotem w skali globu obszarw wok Amazonii.
Wykorzystywane jako zastaw hipoteczny zasoby naturalne nie ograniczaj si wycznie do gruntw. Istniej przykady zastawiania hipoteki zasobw wodnych oraz podziemnych surowcw naturalnych.

Poniewa nazwa wiatowy Bank Ochrony rodowiska bya nieco prowokacyjna, ostatecznie w 1991 roku zmieniono j na Globalny Fundusz dla rodowiska. Za zarzd nad nim odpowiedzialny jest Bank wiatowy, ktrego najwikszym udziaowcem jest amerykaski Departament Skarbu. W ten sposb dalekosiny plan finansistw wkracza w kolejn faz realizacji.

Bankowa bomba atomowa: cel - Tokio

Japonia na arenie midzynarodowej zgromadzia ju ogromny majtek, podczas gdy USA znalazy si w sytuacji bezprecedensowego zaduenia. Militarna supremacja, ktr chce zdoby prezydent Reagan, jest jedynie miraem, gdy dokonuje si ona za cen utraty pozycji wiatowego ekonomicznego kredytodawcy. Mimo e Japonia prbuje kontynuowa cichy rozwj gospodarczy w cieniu Ameryki, to w istocie staa si ju bankierem o wiatowej klasie. Wzrost potgi Japonii do
188George Soros, The Alchemv of Finance, New York 1987, s. 350.

WOJNA O PIENI?Dz

poziomu gwnej dominujcej w wiecie siy finansowej jest niezmiernie niepokojcym faktem.

George Soros, 1987 rok188 Gdy podczas I wojny wiatowej Wielka Brytania stracia pozycj wiatowego kredytodawcy na rzecz Stanw Zjednoczonych, tym samym przestaa by globalnym hegemonem, a Imperium Brytyjskie przestao istnie. Midzynarodowi finansici dobrze pamitali o tym wydarzeniu. Szybki wzrost gospodarczy krajw Azji Wschod- niej po zakoczeniu II wojny wiatowej uruchomi dzwonek alarmowy w gowach bankierw z Londynu i Wall Street. Powstaa konieczno podjcia ostrych rodkw zapobiegawczych, gdy kady potencjalny rywal mg wstrzyma i zniszczy wszystko, co do tej pory osignito w procesie tworzenia wiatowego rzdu i wiatowej waluty.

187

WOJNA O PIENI?DZ

Japonia, jako pierwsza zmodernizowana azjatycka gospodarka, zarwno pod wzgldem wzrostu gospodarczego, jak i konkurencyjnoci eksportowanych produktw przemysowych oraz tempa i skali akumulacji majtku, osigna poziom wywoujcy u : achodnich finansistw zdumienie i jednoczenie lk. Zacytujmy sekretarza stanu w epoce Clintona, Lawrencea Summersi.: Japonia w roli przywdcy azjatyckiej strefy gospodarczej wzbudzaa strach u wikszoci Amerykanw, ktrzy sdzili, e zagroenie ze strony tego kraju przewysza nawet zagroenie ze strony Zwizku Radzieckiego.

Po zakoczeniu wojny Japonia wdroya plan polegajcy na kopiowaniu zachodnich artykuw przemysowych i bdcy gwnym motorem rozwoju, a nastpnie dokonaa szybkiej obniki kosztw produkcji, by w ostatecznej fazie przystpi do kontrofensywy handlowej, wchodzc na rynki USA i Europy. W latach szedziesitych rozpocza wielki proces automatyzacji w brany motoryzacyjnej, redukujc ludzkie bdy do poziomu bliskiego zeru. Kryzys naftowy z lat siedemdziesitych doprowadzi do sytuacji, w ktrej produkowane przez Amerykanw omiocylin- drowe, paliwoerne jeepy zostay pokonane przez oszczdne i tanie samochody japoskie. Stany Zjednoczone w brany motoryzacyjnej stopniowo straciy zdolno do odpierania japoskiego ataku. W latach osiemdziesitych dynamicznie zacza si rozwija japoska brana elektroniczna. Sony, Hitachi, Toshiba i inne wielkie firmy elektroniczne przeszy od naladownictwa do innowacyjnoci, w krtkim czasie opanowujc technologie produkcji, z wyjtkiem centralnych procesorw, praktycznie wszystkich zintegrowanych obwodw, komputerowych ukadw scalonych ichipw. Wykorzystujc przewag pync z automatyzacji oraz taniej siy roboczej, firmy te wyrzdziy wielkie straty pord amerykaskich producentw elektroniki ikomputerw. Japonia osigna tak wysoki poziom rozwoju, e Ameryka zostaa zmuszona do wykorzystywania japoskich ukadw scalonych do produkcji rakiet zdalnie sterowanych. W tym czasie wikszo Amerykanw bya pewna, e wykupienie IBM czy Intela przez Hitachi, Toshib to jedynie kwestia czasu, a amerykascy robotnicy martwili si, e japoskie roboty

ostatecznie odbior im elazn misk160. Po zastosowaniu polityki wysokich odsetek na pocztku lat osiemdziesitych USA i Wielka Brytania, jak mona byo przewidzie, uratoway zaufanie wobec dolara, rwnoczenie wykorzystujc szereg krajw rozwijajcych si z Ameryki aciskiej, Afryki i Azji. Jednake polityka wysokich odsetek osabia si amerykaskiego przemysu, doprowadzajc do epoki dominacji japoskich produktw na amerykaskim rynku. I w tym wanie momencie, gdy mieszkacy Japonii radowali si z tego, e wreszcie Japonia moe powiedzie nie, rozpocza si finansowa wojna przeciwko Krajowi Kwitncej Wini. W wrzeniu 1985 roku, midzynarodowi bankierzy w kocu przystpili do dziaania. Ministrowie finansw z USA, Wielkiej Brytanii, Japonii, Niemiec iFrancji podpisali w nowojorskim hotelu Millenium Plaa umow zwan Plaa Agreement , ktrej celem byo ustanowienie kontrolowanej dewaluacji dolara wzgldem innych walut. Bank Japonii pod silnym naciskiem amerykaskiego sekretarza skarbu Jamesa Bakera zosta zmuszony do wyraenia zgody na aprecjacj japo-

skiego jena. W cigu kilku miesicy od podpisania Plaza Agreement, jen przybra j na wartoci, a jego kurs wymiany wzgldem dolara wzrs z 250:1 do 149:1. -f W padzierniku 1987 roku nastpi krach na giedzie w Nowym Jorku. Sekretarz skarbu Baker wpyn nr aposkiego premiera Yasuhiro Nakasone, by ten pozwoli Bankowi Japonii na kontynuacj polityki redukcji stp procentowych, aby ipodtrzyma wraenie, e amerykaska gieda jest atrakcyjniejsza od japoskiej, co miao przycign kapitay z tej ostatniej do Ameryki. Baker najpierw zagrozi, e jeli Partia Demokratyczna przejmie rzdy, z pewnoci podejmie ostre dziaania J wymierzone w Japoni zwizane z problemem deficytu w obrocie handlowym ; pomidzy USA i Japoni. Nastpnie za wycign marchewk, zapewniajc, e Partia Republikaska bdzie nadal rzdzi, a Bush senior sta bdzie na stray przyj aznych stosunkw midzy oboma kraj ami. Nakasone ustpi i bardzo szybko stopa procentowa w Japonii spada do poziomu 2,5 procenta. W 160
Chiskie okrelenie na prac, ktra zapewnia przetrwanie na podstawowym poziomie (przyp. tum.).

japoskim systemie bankowym pojawi si nadmiar pynnoci, wielki tani kapita zacz pyn w kierunku giedy i rynku nieruchomoci, indeks giedy w Tokio w rocznym rozliczeniu wzrs o ponad 40 procent, a wzrost cen nieruchomoci przekroczy 90 procent. Wielka baka finansowa zaczynaa nabiera ksztatw. Tak dramatyczna zmiana kursu wymiany walut, dokonana w tak krtkim ' " czasie, potnie uderzya w japoskich eksporterw, groc im ruin. W celu odnalezienia remedium na rosncy kurs j aposkiego jena, ktry prowadzi do spadku eksportu i strat, korporacje rozpoczy pobieranie nisko oprocentowanych kredytw, by kolejno wykorzystywa je do spekulacji na giedzie. W cigu jednej nocy, rynekpo- yczek zwrotnych na danie Banku Japonii sta si najwikszym wiatowym centrum finansowym. Do roku 1988, 10 najwikszych wiatowych bankw znajdowao si pod japosk kontrol. W tym czasie, w cigu trzech lat, japoska gieda odnotowaa wzrost o 300 procent, a na rynku nieruchomoci wzrosty osigny j eszcze bardziej zdumiewaj cy poziom. Rozliczajc cen w dolarach, czna warto nieruchomoci w Tokio przekroczya warto wszystkich amerykaskich nieruchomoci. Japoski system finansowy znalaz si w krytycznej sytuacji. O ile nie doszoby do pojawienia si jakiego zewntrznego impulsu o niszczycielskiej sile, japoska gospodarka mogaby, dziki polityce agodnego i stopniowego duszenia rynku, dokona mikkiego ldowania. Jednake tym, czego Japonia wwczas nie bya wiadoma, by fakt, i midzynarodowi bankierzy prowadzili przeciwko niej niewypowiedzian wojn, atakujc jej system finansowy. Zdajc sobie spraw z potgi japoskich finansw, bankierzy nie mogli liczy na pewne zwycistwo, gdyby doszo do rozgrywki na tradycyjnym, konwencjonalnym polu finansowym. By zada japoskiemu systemowi finansowemu potny, miertelny cios naleao wykorzysta dopiero co opracowan i wyprodukowan w Stanach Zjednoczonych finansow bomb atomow: Stock Index Futures*. Najwczeniej, bo ju w 1982 roku, na amerykaskiej Chicago Mercantile Exchange z sukcesem opracowano i przetestowano Stock Index Futures - t niemajc precedensu w historii potn bro finansow. Na samym pocztku
j * Regulowane w gotwce kontrakty terminowe oparte o warto indeksu poszczeglnych j gied (przyp. tum.).

WOJNA O PIENI?DZ

208 '

WOJNA O PIENIDZ
i

Stock Index Futures byy pomylane jako narzdzie przejmowania biznesw na nowojorskiej giedzie papierw wartociowych. Kiedy inwestorzy w Chicago sprzedawali i kupowali zaufanie wobec indeksu nowojorskiej giedy, nie byli zo- 1 bowizani do pacenia prowizji na nowojorskiej giedzie. Mwic wprost, indeks giedowy jest liczb, statystyk uzyskan poprzez waon kalkulacj dokadnych sprawozda z rachunkw skatalogowanych na giedzie firm, natomiast Stock Index Futures jest zakadem o to, w jaki sposb bdzie wygldaa przysza cieka cen akcji spek, umieszczonych na tej Ucie. Sprzedajcy i kupujcy nie posiadaj ani nie maj zamiaru fizycznego posiadania tych akcji. Na giedzie papierw wartociowych gra toczy si o sowo zaufanie, wic wykorzystywana na wielk skal wyprzeda Stock Index Futures w celu zbicia ich cen i ponownego wykupu w nieunikniony sposb prowadzi do krachu giedowego. Ten punkt zosta pozytywnie zweryfikowany przez krach na nowojorskiej giedzie w padzierniku 1987 roku. Japoska gospodarka w latach osiemdziesitych przeywaa okres wielkiego wzlotu, co przyczynio si do wytworzenia wrd Japoczykw, lekcewacego wszystkich i wszystko, poczucia wyszoci. Gdy indeks japoskiej giedy osign poziom tak wysoki, e aden z rozsdnych zachodnich komentatorw nie by ju w stanie tego wyjani, Japoczycy wci mieli powody wierzy w swoj wyjtkowo. Pewien amerykaski ekspert inwestycyjny przebywajcy w tym czasie w Japoni mwi:
Panuje tutaj wiara o niemoliwoci spadku indeksw na japoskiej giedzie. Tak byo w latach 1987,1988, a nawet w 1989 roku. Japoczycy uwaaj, e na ich giedzie dziaa rodzaj wyjtkowych czynnikw, obecnych w caej japoskiej nacji i to one umoliwiaj Japonii pokonanie wszystkich istniejcych na wiecie przepisw i regulacji.

Na tokijskiej giedzie niesychanie wanym inwestorem s spki ubezpieczeniowe. Gdy midzynarodowi bankierzy wysali kilka bankw inwestycyjnych, takich jak Morgan Stanley czy Salomon Brothers, jako gwn si uderzeniow, ktrej zadaniem bya penetracja japoskiego rynku, w ich rkach znajdowaa si ogromna ilo gotwki, dla ktrej poszukiwali potencjalnego celu. Ich aktwki byy

WOJNA O PIENI?DZ
wypchane opcjami Stock Index Put Option, nieznanym wwczas w Japonii nowym narzdziem finansowym. Japoskie spki ubezpieczeniowe zainteresoway si powszechnie tym narzdziem, uznajc, e Amerykanie najprawdopodobniej stracili rozum, skoro wykorzystywali gigantyczne iloci gotwki, kupujc co niemoliwego, a wic opcj wielkiego spadku na japoskiej giedzie. W rezultacie japoscy ubezpieczyciele bardzo szybko i gadko zaakceptowali amerykaskie opcje. Obie strony czyniy zakady na ciek indeksu Nikkei: w przypadku jego spadku Amerykanie zarabiali pienidze, a Japoczycy je wypacali, natomiast gdy indeks szed do gry, sytuacja ulegaa odwrceniu.

Prawdopodobnie nawet japoskie ministerstwo finansw nie jest w stanie policzy, jak wiele podobnych kontraktw finansowych zostao zawartych w przeddzie wielkiego krachu na giedzie. w nieodczuwalny dla nikogo, coraz potniejszy fi-

nansowy wirus, praktycznie bez jakiegokolwiek nadzoru, tajemniczo i podskrnie, gwatownie rozprzestrzenia si w atmosferze iluzorycznej prosperity. 29 grudnia 1989 roku japoska gieda osigna swj historyczny szczyt. Indeks Nikkei zatrzyma si na wysokoci 38 915 punktw, wielka ilo Stock Index Put Option w kocu zaczynaa demonstrowa swoj si. Indeks Nikkei wszed w czas pauzy. 12 stycznia 1990 roku Amerykanie niespodziewanie zadali decydujcy cios. Na amerykaskich giedach papierw wartociowych nagle pojawiy si Nikkei Put Warrants, nowy instrument finansowy. Spka Goldman Sachs wykupia z rk japoskich ubezpieczycieli opcje giedowe Stocklndex Option, a nastepnie sprzedaa je Krlestwu Danii. W ten sposb krl Danii sta si ich oficjalnym, prawnym nabywc, zoobowizujc si do wypaty dywidendy wobec posiadacza Nikkei Put Warrants, w przypadku gdyby indeks Nikkei poszed w d. Krl Dani pozwoli spce Goldman Sachs jedynie na wypoyczenie swojej reputacji, co byo niesychanie wane dla sprzeday Nikkei Stock Index Futures. Nikkei Put Warrants bardzo szybko zaczy by

rozchwytywanym towarem i wielka liczba amerykaskich bankw inwestycyjnych rozpocza przeprowadzanie identycznych operacji. Tego ju duej japoska gieda nie bya w stanie znie. Nie upyn miesic od wejcia na rynek i gorcej sprzeday Nikkei Put Warrants, by jej indeksy frontalnie runy w d. Krach na japoskiej giedzie najpierw negatywnie zadziaa na bran bankow i ubezpieczeniow, a w ostatecznej fazie na przemys wytwrczy. Wczeniej koszt zbirki kapitaw przez japoski przemys na giedzie by przynajmniej o poow mniejszy ni jego amerykaskiego konkurenta teraz, wraz z chwil, gdy gieda przestaa by atrakcyjna, to wszystko odeszo w przeszo. Na pocztku lat dziewidziesitych japoska gospodarka wpada w trwajc blisko kilkanacie lat recesj. Indeks giedy spad o 70 procent, rwnie ceny nieruchomoci przez 14 kolejnych lat konsekwentnie leciay w d. W swojej pracy na ten temat japoski autor Yoshikawa Mototada twierdzi, e straty majtkowe wynikajce z poraki Japonii w wojnie finansowej w 1990 roku s porwnywalne z rezultatami klski w II wojnie wiatowej. WilHam Engdahl tak ocenia t katastrof japoskich finansw:
aden z krajw wiata nie wspiera Reaganowskiej polityki deficytu skarbowego iogromnych pozytywny wydatkw i lojalny budetowych jak dawny w sposb tak wrg Stanw

Zjednoczonych, Japonia. Nawet Niemcy nie byy skonne bezwarunkowo spenia da Waszyngtonu. Z punktu widzenia Japoczykw, odpat za ten arliwy ilojalny zakup przez Tokio i amerykaskich innych katastrofa obligacji bya w skarbowych, najbardziej dziejach
189

nieruchomoci niszczycielska

aktyww, finansowa

Latem 2006 roku nowy amerykaski sekretarz skarbu Henry Paulson odwiedza Chiny. Syszc, jak Paulson w penych ciepa i yczliwoci sowach gratuluje Chinom sukcesw, mona byo zastanawia si, czy kiedy wiele at temu James Baker ciska do japoskiego premiera Nakasone nie mwi mu dokadnie tego samego.

Soros: haker wrd bankierw

Od duszego czasu wiatowe media maluj obraz Georgea Sorosa jako geniusza, chodzcego wasnymi ciekami bd osoby niez 1. :nej, kierujcej si wasnymi zasadami, ktra niczym stado niebiaskich koni przemierza niebiosa. Takie opinie jeszcze bardziej dodaj jego osobie aury tajemniczoci. Mimo to Paul Krugman, artujc, stwierdzi, e jedyn cech, odrniajc Sorosa od caej reszty jest to, e jego nazwisko, bez wzgldu na to, czy si je czyta wprost czy wspak, zawsze brzmi tak samo. Gdyby Soros faktycznie poda wycznie wasnymi drogami, opierajc si wycznie na swoim talencie finansowego hakera, czy byby zdolny w pojedynk do rzucenia wyzwania Bankowi Anglii, potnego wstrznicia niemieck mark bd przeczesania azjatyckich rynkw finansowych? Wydaje si, e jedynie kto nieskoczenie naiwny mgby uwierzy w tak legend. Dwa fundusze hedgingowe Quantum Group of Funds, za pomoc ktrych Soros penetruje wiatowe rynki finansowe, s zarejestrowane w raju podatkowym Curaao, znajdujcym si na Antylach Holenderskich, dziki czemu istnieje moliwo ukrycia tosamoci gwnych udziaowcw funduszu oraz ladw transferw rodkw finansowych. Warto doda, e Curaao jest gwnym midzynarodowym centrum prania pienidzy przez handlarzy narkotykw. W zwizku z prawem giedowym Stanw Zjednoczonoych dotyczcym funduszy hedgingowych, lista udziaowcw takiego funduszu, tzw. Sophisticate Investors, nie moe przekracza 99 obywateli Stanw Zjednoczonych. Soros wspi si na wyyny swoich moliwoci, aby sprawi, i wrd 99 bardzo bogatych udziaowcw funduszu nie znajdzie si ani jeden Amerykanin. W funduszu hed- gingowym Quantum Funds Soros nie jest nawet czonkiem jego rady nadzorczej, a jedynie pod nazw doradcy inwestycyjnego wcza si w biece operacje funduszu. Co wicej, Soros zgodzi si peni obowizki doradcy inwestycyjnego w imieniu ustanowionej przez siebie nowojorskiej spki Soros Fund Management. W przypadku, gdy rzd amerykaski zada od Sorosa przedstawienia szczegowej informacji na temat dziaalnoci funduszu, ma on skuteczn wymwk, aby tego odmwi, twierdzc, i sprawuje jedynie funkcj doradcy inwestycyjnego. Quantum Funds Sorosa jest wysoce skomplikowan struktur. W jego radzie nadzorczej znajduj si: -Richard Katz, czonek rady nadzorczej banku Rothschildw w Londynie, penicy te funkcj CEO w mediolaskim banku

WOJNA O PIENI?DZ

rodziny Rothschildw; -Nils Taube, partner w londyskiej grupie bankowej St. James Place Capital, w ktrej operacjach gwn rol odgrywa rodzina Rothschildw; -William Lord Ress-Mogg, komentator w The Times, rwnie partner w kontrolowanej przez Rothschildw grupie St. James Place Capital; -Edgar de Picciotto, najbardziej kontrowersyjna osobisto wrd udziaowcw szwajcarskich prywatnych bankw, okrelany mianem najmdrzejszego bankiera z Genewy. Wrd elaznych braci Picciotta znajduje si Edmund Safra,

WOJNA O PIENI?DZ
wykorzystujcy Republic Bank of New York. Amerykaskie organy cigania . potwierdziy zwizki Safry z moskiewsk bankow grup przestpcz, a ponadto szwajcarskie suby potwierdziy jego zaangaowanie w pranie brudnych pienidzy pochodzcych od handlarzy narkotykw z Turcji i Kolumbii.

W kr- i Sorosa znajdujemy poza tym takich ludzi, jak Marc Rich znany szwajcarski inwestor, oraz Shaul Eisenberg - dostawca broni dla izraelskiego ? wywiadu.

Sekretne i bliskie zwizki Sorosa z krgiem Rothschildw uczyniy ze najpo- ?' tniejszego i najbardziej zakonspirowanego na wiecie onierza owej wielkiej grupy finansowej. Rodzina Rothschildw jest nie tylko hegemonem w londyskim City, gwnym budowniczym Izraela, zaoycielem globalnej sieci wywiadowczej, podpor ~ piciu najwikszych bankw z Wall Street, nie tylko okrela wiatowe ceny zota, ale po dzi dzie kontroluj e dziaalno osi Londyn-Wall Street. Nikt nie wie, j ak duy *V jest majtek Rothschildw. Kiedy Rothschildowie oraz inni midzynarodowi bankierzy kieruj zainteresowanie najbogatszymi ludmi wiata na Billa Gatesa czy boga giedy Warrena Buffeta, sami, z maj tkiem kilkukrotnie wikszym, ukrywanym na szwajcarskich kontach bd na Karaibach, czekaj na okazje do kolejnych posuni. Soros utrzymuje nadzwyczaj bliskie stosunki ze wiatem amerykaskiej elity. Zainwestowa 100 milionw dolarw prywatnego kapitau w synn amerykask firm zajmujc si handlem broni, Caryle Group. Dla tej korporacji pracuj zarwno Bush senior, jak i dawny amerykaski sekretarz skarbu James Baker oraz inne wane osobistoci. Bardzo wczenie, bo ju w latach osiemdziesitych, Soros wraz z czci wpywowych czonkw amerykaskich krgw politycznych, takich jak na przykad Zbigniew Brzeziski, czy Madeleine Albright, zaoy fundusz National iEndowment for Democracy (Narodowy Dar dla Demokracji). W istocie w fundusz zosta ustanowiony z kapitaw dostarczonych przez CIA oraz osoby prywatne. W porozumieniu z midzynarodow elit finansow w latach dziewidziesitych Soros doprowadza wielokrotnie do wielkich burz na wiatowych rynkach finansowych. Kada z tych akcji wprowadzaa w ycie wczeniej ustalone strate-

giczne cele midzynarodowych bankierw, ktrych fundamentem byo doprowadzenie do stanu kontrolowanego rozpadu wiatowej gospodarki, aby ostatecznie zakoczy realizacj planu tworzenia rzdu wiatowego oraz wiatowej waluty kontrolowanej przez o Londyn-Wall Street. Na pocztku lat osiemdziesitych finansici wywoali stan kontrolowanego rozpadu gospodarek Ameryki aciskiej i Afryki. Pod koniec lat osiemdziesitych z sukcesem powstrzymali wzrost potgi finansowej Japonii. Uzyskawszy kontrol nad sytuacj w Azji, ich priorytetem znw staa si Europa, a zwaszcza Europa Wschodnia i obszar byego Zwizku Radzieckiego.

Biorc na swoje barki wykonanie tej misji, Soros, momentalnie, niczym kameleon zmieni kolory, stajc si sawnym dobroczyc. Na terenach Europy Wschodniej i byego Zwizku Radzieckiego zakada szereg fundacji. Wszystkie odpowiaday modelowi zaoonego przeze w Nowym Jorku The Open Society Institute (Instytut Spoeczestwa Otwartego), promujcego radykalne, pozbawione

WOJNA O PIENI?DZ

rozsdku idee wolnoci. Dla przykadu, Soros udziela finansowej pomocy uczelni Central European University. Modzi ludzie w pastwach postkomunistycznych, znajc z dowiadczenia realny socjalizm, starali si promowa ide suwerennoci, natomiast w szkole finansowanej przez Sorc; a uznano j za z natury z i sprzeciwiajc si idei indywidualizmu. Ekonomiczny liberalizm uznano za lekarstwo na wszystkie troski, a zdroworozsdkowe analizy zjawisk spoecznych za autokra- tyzm. Bardzo czsto gwnym tematem goszonych w tej szkole nauk byy relacje midzy czowiekiem i rzdem. Taki styl mylenia, zawarty w treciach edukacyjnych Central European University, uzyskiwa pochwa i poparcie ze strony CFR. Znany amerykaski komentator Gilles dAymery precyzyjnie opisa prawdziwe intencje Sorosa i jego midzynarodowej grupy, udzielajcych arliwej pomocy finansowej:
Za mask legalnoci oraz humanitaryzmu ludzie zawsze mog odkry t sam grup bogaczy, miliarderw, dobroczycw, oraz wszystkie organizacje, ktrym udzielaj pomocy finansowej wemy tu choby The Open Society Institute Sorosa, Ford Foundation, American Peace Society, National Endowment for Democracy, Human Rights Watch, Amnesty International, World Crisis Organization itd. Spord ludzi pracujcych dla tych organizacji, Soros jest najbardziej wyrazist postaci. Przypomina wielk omiornic, ktra wyciga swoje macki po ca Europ Wschodni, Azj Poudniowo-Wschodni, Kaukaz oraz pozostae postsowieckie republiki. Przy wsparciu owych organizacji, moe on nie tylko modelowa, ale wrcz tworzy newsy, urabia opini publiczn, sprawujc kontrol nad wiatem i jego zasobami naturalnymi, urzeczywistniajc ide nowego wspaniaego wiata
made in America.

W procesie upadku krajw socjalistycznych w Europie Wschodniej Soros odegra trudn do oszacowania rol. W Polsce fundusz Sorosa istotnie przyczyni si do przejcia wadzy przez zwizek zawodowy NSZZ Solidarno, a take wpywa na trzech kolejnych polskich prezydentw. Soros, wraz z profesorem Harvardu Jeffreyem Sachsem, a

190

Soros, Underwriting Democracy.

WOJNA O PIENI?DZ
take poprzednim prezesem Rezerwy Federalnej Paulem Volckerem, wiceprezesem Citibanku Anno Rudingiem, wsplnie przyrzdzili lekarstwo - terapi wstrzsow, ktr zaaplikowali polskiej gospodarce. Przypomnijmy, co mwi na ten temat sam Soros:
Wziem pod uwag fakt, e zmiany w systemie politycznym mog doprowadzi do poprawy sytuacji gospodarczej. Polska bya miejscem, gdzie warto byo sprbowa. Przygotowaem szeroki wachlarz naprawczych rodkw gospodarczych, ktrych trzy podstawowe to: twarda polityka monetarna, korekta strukturalna i przegrupowanie dugu. Uwaaem, e rwnoczesna realizacja tych celw bdzie atwiejsza ni rozoenie tego procesu w czasie. Byem obroc wymiany dugu makroekonomicznego na udziay190.

Dokonywanie korekty w strukturze bran przemysowych jest rwnoznaczSV **' ne z przeprowadzeniem rozlegej operacji na makroekonomicznym porzdku gospodarczym, ale symultaniczne, celowe duszenie polityki monetarnej oznacza odmow podania pacjentowi krwi zaraz po przeprowadzonej operacji. W akiej sytuacji kocowym efektem jest cakowita dezintegracj a gospodarcza, ostra recesj a w sektorze wytwrczym, bezporedni spadek poziomu ycia. Przemys upada, firmy s zamykane bd bankrutuj. Rzesza ludzi traci miejsca pracy, pojawiaj si nage wstrzsy i konflikty spoeczne. Wwczas midzynarodowi bankierzy, za pomoc planu zamiana dugw na udziay podczas wielkiej wyprzeday po zredukowanych cenach, przypominajcej kaszel krwi chorej gospodarki, swobodnie dokonuj zakupu najwaniejszych aktyww danego kraju. Polska, Wgry, Rosja, Ukraina - wszystkie te pastwa kolejno dotkna bolesna utrata wasnego majtku, co doprowadzio do tego, e od dwch dekad ich gospodarki wci nie mog odzyska si. Sytuacja tych pastw cakowicie rni si od stanu, w jakim znajduj si mae, sabe, pozbawione moliwoci oporu krajw Afryki i Ameryki aciskiej, albowiem zarwno Rosja, jaki kraje Europy Wschodniej ' . dysponuj w sumie pot n , trudn do zlekcewaenia przez Amerykanw, si militarn. W takiej sytuacji

.1

190

Soros, Underwriting Democracy.

WOJNA O PIENI?DZ
mamy do czynienia w pierwszym w dziejach przypadkiem, : ' - w ktrym grupa do silnych pastw staa si ofiar zorganizowanego rabunku. -Takie niszczenie ludzi i krajw za pomoc wyrafinowanych, bezkrwawych : metod jest niewtpliwie najmocniejszym punktem strategii Sorosa. Ilustruje to prost prawd, e najskuteczniejszym sposobem unicestwienia danego kraju jest wprowadzenie w nim zamtu.

Skryty atak na europejskie waluty

Niestety, nie da si zrealizowa wszystkich celw. Po wykonaniu w gwnych zarysach zadania polegajcego na doprowadzeniu do kontrolowanego rozpadu krajw byego Zwizku Radzieckiego i Europy Wschodniej, dwa stare europejskie kraje, ktre od zawsze byy wyrzucone poza rdze wadzy, Niemcy i Francja, poczuy niezadowolenie ze swojego pooenia. Gdy mino zagroenie z zewntrz uosabiane przez ZSRR, Francja i Niemcy byskawicznie wyraziy zamiar wprowadzenia wsplnej waluty, euro, by pokaza, e s gotowe dziaa niezalenie i, jeli zajdzie taka potrzeba, stawi opr finansowej sile Ameryki i Wielkiej Brytanii. Powoanie do ycia euro z pewnoci doprowadzio do zachwiania podstawami systemu hegemonii amerykaskiego dolara. Konflikt walutowy pomidzy osi Wall Street-Londyn a sprzymierzonymi Francj i Niemcami z dnia na dzie ulega zaostrzeniu. Korzeniem problemu by gboki chaos w wiatowym systemie walutowym powstay po upadku systemu z Bretton Woods w 1971 roku. W systemie tym, opartym na porednim standardzie zota, kursy wymiany najwaniejszych wiatowych walut pozostaway zasadniczo stabilne, a w handlu i finansach poszczeglnych krajw nie wystpowa problem ostrej nierwnowagi. Wynikao to std, e kraje z deficytem budetowym musiayby traci realny majtek, a caa sytuacja prowadzi do spadku zdolnoci kredytowych w systemach bankw tych pastw, co automatycznie uruchamiaoby deflacj i recesj, pocigajc za sob redukc, \ konsumpcji, spadek importu, zanik deficytu handlowego. Kiedy ludzie zaczynali odkada

190

Soros, Underwriting Democracy.

WOJNA O PIENI?DZ
oszczdnoci, rs kapita pozostajcy w dyspozycji bankw, nastpnie wzrasta zasig produkcji, w handlu zagranicznym pojawia si dodatni bilans, a czny majtek spoeczny rs. Ten wspaniay, naturalny cykl i system kontroli zosta wielokrotnie wyprbowany i pozytywnie zweryfikowany przez wszystkie spoeczestwa w epoce przed 1971 rokiem. Ostry deficyt budetowy by niemoliwy do ukrycia, strategia obliczona na zabezpieczenie si przed ryzykiem niekorzystnych zmian kursw walut waciwie nie bya potrzebna. Nie istniay warunki dla finansowych narzdzi pochodnych. Dziki ograniczeniom narzuconym przez zoto, wszystkie kraje musiay szczerze i wytrwale pracowa nad wytworzeniem i akumulacj majtku. I to wanie byo gwnym powodem nienawici midzynarodowych bankierw wobec zota. Po utracie zota, penicego funkcj kompasu, midzynarodowy system walutowy naturalnie wszed w faz chaosu. Dopiero dziki sztucznie wytworzonemu kryzysowi naftowemu3 i jego skutkom w postaci potnego popytu na amerykaskiego dolara, a nastpnie rozpoczt w 1979 roku polityk wysokich odsetek, waluta ta stopniowo ustabilizowaa swoj pozycj. Stanowicy podstawow form gromadzenia rezerw walutowych przez poszczeglne pastwa dolar amerykaski, podobnie jak sterowanie jego cen, znajdoway si pod pen kontrol osi Londyn-Wall Street. Zmuszone do zajmowania miejsc w walutowej kolejce grskiej kraje europejskie, co oczywiste, byy dalekie od zadowolenia. Dlatego pod koniec lat siedemdziesitych niemiecki minister finansw Helmut Schmidt zwrci si do prezydenta Francji Giscard dEstaigna z propozycj przedyskutowania kwestii ustanowienia Europejskiego Systemu Monetarnego, ktry pozwoliby wyeliminowa, przyprawiaj cy ludzi o bl gowy, problem niestabilnych kursw wymiany walut w handlu pomidzy krajami Europy. Europejski System Monetarny zacz dziaa w 1979 roku, przynoszc pozytywne wyniki. Kraje niebdce dotd czonkami EWG, kolejno okazyway zainteresowanie akcesj. Obawy, e w system ma szanse w przyszoci przemieni si we wspln europejsk walut, zaczy nka elit z Londynu i Wall Street. Bardzo niepokojce byy, rozpoczte w 1977 roku, ingerencje ze strony Niemiec i Francji w sprawy OPEC. Niemcy i Francja planoway dostarczy wyznaczonym pastwom eksporterom ropy naftowej, produkty high-tech, aby przyspieszy uprzemysowienie tych krajw. Warunkiem wymiany miao by zapewnienie przez kraje arabskie stabilnej poday ropy naftowej oraz inwestowanie czy gromadzenie dochodw z jej sprzeday w europejskim systemie bankowym. Od

190

Soros, Underwriting Democracy.

WOJNA O PIENI?DZ
samego pocztku Londyn ostro przeciwstawi si francuskoniemieckiemu planowi nowego pocztku, a po cakowitej porace wszystkich w tym celu poniesionych wysikw, odmwi wstpienia do Europejskiego Systemu Monetarnego. W tym czasie Niemcy staray si realizowa plan o duo wikszej skali, jakim byo zakoczenie wielkiego historycznego dziea zjednoczenia kraju. W owym momencie byo jasne, e zjednoczone i potne Niemcy ostatecznie stayby si dominujc si na kontynencie europejskim. By osign swj ce, Niemcy rozpoczy polityk zblienia ze Zwizkiem Radzieckim, przygotowujc si do utrzymywania z mm agodnej, opartej o zrozumie '; ie dla wsplnych interesw, wsppracy. Chcc przeciwstawi:', si niemieckim planom, architekci polityki z Londynu i Wall Street skonstruowali i postanowili uy metody okrelanej jako uk kryzysu. Polegaa ona na uwolnieniu siy islamskiego radykalizmu i doprowadzeniu do szerokiego konfliktu na bogatych w rop terenach Bliskiego Wschodu, a take zamieszkiwanych przez muzumanw poudniowych rubieach ZSRR. Celem byo sabotowanie wsppracy pomidzy Europ a Bliskim Wschodem oraz opnienie tworzenia wsplnej europejskiej waluty, a take osabienie Zwizku Radzieckiego oraz przygotowanie gruntu pod amerykask obecno militarn w Zatoce Perskiej. Jego skuteczno godna bya wspomnianego ju przysowia: zabi trzy ptaki jednym kamieniem. Amerykaski doradca do spraw bezpieczestwa narodowego, Zbigniew Brzeziski, oraz sekretarz stanu Cyrus Vance znakomicie wywizali si z powierzonej im misji. Na Bliskim Wschodzie nastpi czas ostrych konfliktw: w roku 1979 wybucha rewolucja iraska i drugi wiatowy kryzys naftowy. W rzeczywistoci na wiecie nigdy nie istniaa sytuacja realnego deficytu poday ropy naftowej. Wynoszca trzy miliony baryek dziennie dziura w poday, ktra powstaa po zatrzymaniu przez Iran caego eksportu, moga zosta pokryta bez wikszych problemw przez znajdujce si pod cis kontrol USA Arabi Saudyjsk i Kuwejt. Jednake magnaci naftowi i finansowi z Londynu i Wall Street pozwolili cenie ropy naftowej rosn - oczywicie w celu pobudzenia wiatowego popytu na amerykaskiego dolara. W jednej rce trzymali przemys naftowy, w drugiej kontrol nad emisj dolara: czasem ruch lew rk pozwala im zwiksza zyski czerpane praw, czasem czynili odwrotnie. Oczywicie tego typu zabiegi nie mogy si inaczej skoczy ni wywrceniem wiata do gry nogami. Na innym odcinku Brzeziski perfekcyjnie zagra kart chisk. W grudniu 1978 roku USA oficjalnie nawizay stosunki dyplomatyczne z

190

Soros, Underwriting Democracy.

WOJNA O PIENI?DZ
Chinami. Wkrtce potem Chiny wstpiy do Organizacji Narodw Zjednoczonych. Ten ruch niezmiernie zirytowa Zwizek Radziecki, ktry odczyta t sytuacj jako otoczenie go przez nieprzyjazne pastwa. Na Zachodzie NATO, na wschodzie USA, na poudniu za uk kryzysw. Zmuszony do toczenia zimnej wojny Zwizek Radziecki nie mia wyjcia, tote natychmiast zerwa istniejc, cho sab, wspprac z Niemcami. W listopadzie 1989 roku run Mur Berliski, a Niemcy radonie witoway zjednoczenie. Jednak odczucia na Wall Street byy w owym czasie zgoa inne. Oto jak ocenia to amerykaski ekonomista:
W rzeczy samej, piszc finansow histori lat dziewidziesitych analitycy byli skonni porwnywa upadek Muru Berliskiego ze wstrzsem finansowym, ktry niczym trzsienie ziemi wprowadzi Japoni w dugi okres przeraenia. Upadek Muru oznacza napyw kapitaw wartych setki milionw dolarw do obszaru, ktry przez 60 lat odgrywra mao istotn rol na wiatowym rynku finansowym. Poniewa Niemcy w ostatnich latach nie prowadziy wielu inwestycji w USA, najwikszym inwestorem zagranicznym w Ameryce po 1987 roku staa si Wielka Brytania. Jednake Amerykanie powinni pozosta czujni, gdy w przypadku braku uzyskania wielkich rezerw z Niemiec, Wielka Brytania nie bdzie w stanie prowadzi w USA polityki inwestycyjnej na wielk skal161.

Londyn jeszcze dosadniej wyraa swoje uczucia. Doradcy Margaret Thatcher bili na alarm, twierdzc, e oto powstaa Czwarta Rzesza. Londyski Sunday Telegraph 22 lipca 1990 roku zamieci na swoich amach nastpujcy komentarz:
Przypumy, e Niemcy po zjednoczeniu stan si pokojowym i przyjaznym olbrzymem. Co o tym sdzi? Postawmy kolejn hipotez, e zjednoczone Niemcy poprowadz i wpyn na Rosj tak, e rwnie ona stanie si pokojowym i przyjaznym olbrzymem. Jak to rozumie? Ot w rzeczywistoci niebezpieczestwo moe by tylko wiksze. Nawet jeli zjednoczone Niemcy z determinacj podejm rywalizacj zgodnie z naszymi zasadami, kt na tym wiecie bdzie mg skutecznie powstrzyma Niemcy przed odebraniem nam przywdztwa?162

Latem 1990 roku, w Londynie powoano do ycia now struktur

161 162
Engdahl, A Century of War, rozdz. 11. Ibid.

190

Soros, Underwriting Democracy.

WOJNA O PIENI?DZ
wywiadowcz, istotnie zwikszajc zakres dziaa wywiadowczych na terenie Niemiec. Brytyjski ekspert do spraw wywiadu usilnie sugerowa amerykaskim kolegom po fachu werbowanie czonkw byego wywiadu NRD, ktrzy staliby si aktywami USA na terenie Niemiec. Niemcy, wdziczne Rosji za ostateczne wsparcie dla idei zjednoczenia, podjy trudn decyzj o udzieleniu jej pomocy w odbudowie sparaliowanej gospodarki. Minister skarbu Niemiec tworzy zarysy przyszej, idealnej sytuacji w Europie: nowoczesne koleje czce Pary, Hanower, Berlin przechodzce przez Warszaw i Moskw, wsplna waluta, doskonae skoordynowane gospodarki narodowe, Europa na zawsze wolna od ognia i dymu pl bitewnych - przyszo jak ze snu. Niestety, nie by to sen podzielany przez midzynarodowych bankierw, ktrzy zastanawiali si nad sposobem uderzenia w niemieck mark i sparaliowania idei euro, ktra wci pozostawaa amorficzna. Twardo odmawiali nowym Niemcom moliwoci pomylnej przebudowy kraju. Oto to wydarze z pocztku lat dziewidziesitych, kiedy Soros, zgodnie z planami Londynu i Wall Street, rozpocz polowanie na brytyjskiego funta i woskiego lira.

W 1990 roku brytyjski rzd niespodziewanie, ignorujc sprzeciw ze strony londyskiego City, podj jawn decyzje o przystpieniu do European Exchange Rate Mechanism (ERM - Europejski Mechanizm Kursw Walutowych). Wida byo, e perspektywa zakoczenia procesu stopniowego formowania euro bya bardzo bliska, co wci niepokoio o Londyn-Wall Street. Midzynarodowi banPoniewa Niemcy w ostatnich latach nie prowadziy wielu inwestycji w USA, najwikszym inwestorem zagranicznym w Ameryce po 1987 roku staa si Wielka Brytania. Jednake Amerykanie powinni pozosta czujni, gdy w przypadku braku uzyskania wielkich rezerw z Niemiec, Wielka Brytania nie bdzie w stanie prowadzi w USA polityki inwestycyjnej na wielk skal191.

Londyn jeszcze dosadniej wyraa swoje uczucia. Doradcy Margaret Thatcher bili na alarm, twierdzc, e oto powstaa Czwarta Rzesza. Londyski Sunday Telegraph 22 lipca 1990 roku zamieci na swoich amach nastpujcy komentarz;

190

Soros, Underwriting Democracy.

WOJNA O PIENI?DZ
Przypumy, e Niemcy po zjednoczeniu stan si pokojowym i przyjaznym olbrzymem. Co o tym sdzi? Postawmy kolejn hipotez, e zjednoczone Niemcy poprowadz i wpyn na Rosj tak, e rwnie ona stanie si pokojowym i przyjaznym olbrzymem. Jak to rozumie? Ot w rzeczywistoci niebezpieczestwo moe by tylko wiksze. Nawet jeli zjednoczone Niemcy z determinacj podejm rywalizacj zgodnie z naszymi zasadami, kt na tym wiecie bdzie mg skutecznie powstrzyma Niemcy przed odebraniem nam przywdztwa?192

Latem 1990 roku, w Londynie powoano do ycia now struktur wywiadowcz, istotnie zwikszajc zakres dziaa wywiadowczych na terenie Niemiec. Brytyjski ekspert do spraw wywiadu usilnie sugerowa amerykaskim kolegom po fachu werbowanie czonkw byego wywiadu NRD, ktrzy staliby si aktywami USA na terenie Niemiec. Niemcy, wdziczne Rosji za ostateczne wsparcie dla idei zjednoczenia, podjy trudn decyzj o udzieleniu jej pomocy w odbudowie sparaliowanej gospodarki. Minister skarbu Niemiec tworzy zarysy przyszej, idealnej sytuacji w Europie: nowoczesne koleje czce Pary, Hanower, Berlin przechodzce przez Warszaw i Moskw, wsplna waluta, doskonale skoordynowane gospodarki narodowe, Europa na zawsze wolna od ognia i dymu pl bitewnych - przyszo jak ze snu. Niestety, nie by to sen podzielany przez midzynarodowych bankierw, ktrzy zastanawiali si nad sposobem uderzenia w niemieck mark i sparaliowania idei euro, ktra wci pozostawaa amorficzna. Twardo odmawiali nowym Niemcom moliwoci pomylnej przebudowy kraju. Oto to wydarze z pocztku lat dziewidziesitych, kiedy Soros, zgodnie z planami Londynui Wall Street, rozpocz polowanie na brytyjskiego funta i woskiego lira.

W 1990 roku brytyjski rzd niespodziewanie, ignorujc sprzeciw ze strony londyskiego City, podj jawn decyzje o przystpieniu do European Exchange Rate Mechanism (ERM - Europejski Mechanizm Kursw Walutowych). Wida byo, e perspektywa zakoczenia procesu stopniowego formowania euro bya bardzo bliska, co wci niepokoio o Londyn-Wall Street. Midzynarodowi ban-

190

Soros, Underwriting Democracy.

WOJNA O PIENI?DZ
kierzy przygotowali kilka strategii uderzeniowych, majc nadziej zdusi system euro ju w momencie powstania. Po upadku Muru Berliskiego Niemcy dokonay aktu zjednoczenia. Nastpujce po tym wydarzeniu gigantyczne wydatki przerosy niemieckie szacunki. Niemiecki bank centralny zosta zmuszony do podniesienia stp procentowych w celu stawienia czoa nasilajcej si presji inflacyjnej. Przystpujca do ERM Wielka Brytania rwnie nie znajdowaa si w dobrej kondycji gospodarczej: stopa inflacji bya trzykrotnie wysza od niemieckiej, stopa odsetek wynosia 15 procent. Baka gospodarcza lat osiemdziesitych powoli zaczynaa pka. W1992 roku, w Wielkiej Brytanii i we Woszech, w wyniku presji wywoanej przez deficyty budetowe, wystpio wyrane zjawisko przeszacowania wartoci walut. Soros, jako pierwszy inwestor spekulacyjny, dostrzeg okazj, uruchamiajc gwny atak 16 wrzenia 1992 roku. czna warto funtw brytyjskich, na ktrych obnienie kursu gra Soros, wynosia 10 miliardw dolarw. Do godziny 19:00 Wielka Brytania ogosia kapitulacj. W tej kampanii Soros zarobi 1,1 miliarda dolarw i jednym posuniciem usun funta i lira z ERM. Jednak to nie by koniec. Soros wykorzysta swoje zwycistwo do dalszych dziaa, zamierzajc w podobny sposb zaatakowa franka i mark, jednake tym razem, w zakadzie wartym 40 miliardw dolarw, niczego nie zyska. Fakt, e Soros mia moliwo poycza tak ogromne kapitay, wiadczy o decydujcej roli, ktr zza jego plecw odegrao tu potne i utajone imperium finansowe.

Atak na azjatyckie waluty

Na pocztku lat dziewidziesitych o Londyn-Wall Street doprowadzia do regresu agresywn gospodark japosk, rozbia gospodarki byego Zwizku Radzieckiego i krajw Europy Wschodniej, zastopowaa francusko-niemiecki plan stworzenia wsplnej waluty, za osiade na mielinie pastwa Ameryki aciskiej i Afryki ju dawno tkwiy w ich kieszeniach. Zadowoleni z siebie bankierzy z Wall Street i Londynu, rozgldajc si po wiecie, dostrzegli rosnc z dnia na dzie si Azji Poudniowo-Wschodniej z jej azjatyckim, modelem gospodarczym - i widok ten wprawi ich w zo. W krajach azjatyckich prowadzona przez rzd polityka wzrostu gospodarczego bya spraw fundamentaln. Do najwaniejszych cech tego modelu rozwoju moemy zaliczy: koncentracj w rkach pastwa

190

Soros, Underwriting Democracy.

WOJNA O PIENI?DZ
zasobw naturalnych i dokonywanie, dziki eksportowi, przeomw w kluczowych gaziach gospodarczych, oraz wysok stop oszczdnoci obywateli. Na pocztku lat siedemdziesitych polityka ta bardzo szybko staa si popularna, a rezultatami jej wprowadzania byy niespotykane dotd w historii prosperity gospodarcze w poszczeglnych krajach, raptowny wzrost poziomu ycia obywateli, stabilny wzrost przecitnego poziomu wyksztacenia oraz szybka redukcja liczby ludzi yjcych poniej poziomu biedy. Taka polityka jawnie odchodzia od waszyngtoskich porozumie i promowanego przez nie modelu gospodarki wolnorynkowej, stajc si jej alternatyw, przycigajc rosnc uwag i zainteresowanie innych krajw rozwijajcych si, co powstrzymywao sformuowan przez midzynarodowych bankierw stretegi kontrolowanego rozpadu. Gwnym powodem i zarazem strategicznym celem wymierzonej w azjatyckie waluty wojny byo zniszczenie r J tu azjatyckiego modelu rozwoju gospodarczego poprzez doprowadzenie do ostrej dewaluacji azjatyckich walut wzgldem dolara, aby nie tylko zbi ceny towarw importowanych do Stanw Zjednoczonych, w ten sposb sterujc stop inflacji, ale rwnie, poprzez wyprzeda po niskich cenach korporacjom z Europy i USA kluczowych aktyww pastw azjatyckich, przyspieszy tempo realizacji kontrolowanego rozpadu. Oprcz tego istnia jeszcze jeden niesychanie wany cel: byo nim pobudzenie popytu na amerykaskiego dolara w pastwach Azji. Dla tych pastw, ktre dowiadczyy finansowego sztormu, rezerwy dolarowe w kluczowym momencie urosy do rangi skarbu. Bolesna lekcja nauczya te kraje, e nigdy nie wolno im podejmowa ryzyka polegajcego na rezygnacji z utrzymywania rezerw walutowych w dolarach. W grudniu 1994 roku w gonej ksice The Myth ofAsias Miracle Paul Krugman, w jednym z rozdziaw powiconych sprawom zagranicznym, zamieci prognoz mwic o nieuniknionym zderzeniu si gospodarek azjatyckich z wysokim murem. Krugman sugerowa, e jeli kraje azjatyckie bd w niewystarczajcy sposb inwestowa w podniesienie produktywnoci, jedynie opierajc si na zwikszaniu skali produkcji, to ostatecznie moe to doprowadzi je do osignicia granic wzrostu. Oczywicie, wpogld jest suszny, ale problemem jest fakt, e punkt startowy dla krajw azjatyckich wci usytuowany jest bardzo nisko, a kluczow rol w rozwoju gospodarczym odgrywao dostosowanie rodkw do lokalnych warunkw, wykonanie susznych posuni w odpowiednim czasie, kierowanie akcj zgodnie z warunkami i zmieniajc si sytuacj, moliwie najlepsze wykorzystanie wasnej

190

Soros, Underwriting Democracy.

WOJNA O PIENI?DZ
przewagi przy rwnoczesnym ominiciu wasnych niedoskonaoci. Owe problemy byy naturalnym zjawiskiem pojawiajcym si w gospodarkach tych szybko rozwijajcych si krajw i mogy zosta cakiem sprawnie rozwizane w trakcie rozwoju gospodarczego. Tak wic z punktu widzenia samych rezultatw ksiki Krugmana, mona uzna j za co w rodzaju wystrzelenia racy dymnej oznajmiajcej wybuch wojny z azjatyckimi walutami. Pierwszym celem ataku midzynarodowych bankierw bya Tajlandia. Magazyn Time przeprowadzi w owym czasie wywiad z jednym z finansowych hakerw, ktrzy bezporednio doprowadzili do radykalnej dewaluacji tajskiego bahta. Przedstawiony przeze opis jest tyle szczery, co okrutny:
Niczym horda wilkw, stojc na wzgrzu, wpatrujemy si w stado jeleni. Zwyko si porwnywa tajlandzk gospodark do maego azjatyckiego tygrysa, jednak duo lepiej byoby j porwna do ownej zwierzyny. Wybieramy najsabszego osobnika, aby upewni si, e zwarte stado pozostanie zdrowe i silne.

Od 1994 roku, pod presj sabncego japoskiego jena i chiskiego yuana, tajski eksport zacz wyranie spada, a zwizany z amerykaskim dolarem tajski

190

Soros, Underwriting Democracy.

??
sa<?

3 fei

VIII. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

baht zosta przez silnego dolara przewartociowany i podcignity do nadzwyczaj v\rysokiego, pustego poziomu. Kryzys zacz nabiera ksztatw. W czasie, gdy nastpowa spadek eksportu, napyway olbrzymie iloci pienidzy, prowadzc do nieustannego wzrostu cen nieruchomoci i rynkowy; J i cen akcji. W tym czasie tajlandzkie rezti wy walutowe wynosiy ponad 38 miliardw dolarw, aczkolwiek dug wobec zagranicznych wierzycieli by znacznie wyszy, osigajc 106 miliardw dolarw. Poczwszy od roku 1996, warto netto wypywajcego z Tajlandii kapitau osigna osiem procent jej PKB. W celu uporania si z problemem rosncej inflacji, Bank Tajlandii zosta zmuszony do podniesienia stp procentowych. Ten rodek zaostrzy trudn sytuacj kraju, ktrego poziom zaduenia uleg pogbieniu. Tajlandii pozostaa tylko jedna droga, czyli aktywne i szybkie udzielenie zgody na dewaluacj bahta. Midzynarodowi bankierzy szacowali, e straty wizayby si ze znacznym podroeniem dugu dolarowego, rezerwy zagraniczne prawdopodobnie spadyby o jakie 10 miliardw dolarw, cho w obliczu owych strat midzynarodowy rynek finansowy z pewnoci podjby wymagane kroki, szybko je niwelujc. Jednak finansowi hakerzy doszli do wniosku, i rzd Tajlandii z pewnoci podejmie prb desperackiej obrony bahta. W takiej sytuacji nie zamierzali podda si bez walki. Pniejszy przebieg wypadkw w caej rozcigoci potwierdzi dokadno kalkulacji finansowych hakerw. Sytuacja prezentowaa si zgoa inaczej ni kryzys, z ktrym w przeszoci musiaa zmierzy si Japonia. Japonia posiadaa olbrzymi si oraz wielkie rezerwy walutowe, dlatego te bezporedni atak na japosk walut bez wtpienia nie rniby si niczym od uderzania jajkiem 0kamie. W takiej sytuacji midzynarodowi bankierzy wykorzystali nowe finansowe bronie i narzdzia, zaadoptowali czasowy daleki zasig oraz przestrzenny superzasig widocznoci do przeprowadzenia uderzenia. Jego rezultat by rwnie skuteczny, jak nowa strategia walki lotniskowcami przeciw pancernikom podczas II wojny wiatowej, kiedy potne dziaa japoskich pancernikw nigdy nie miay szansy zaprezentowa swej siy, a same okrty spoczy na dnie morza. Natomiast w sytuacji silnej dysproporcji si midzy Tajlandi a jej wrogami, jej walka do upadego w chwili, gdy plany strategiczne zostay ujawnione, a take brak mobilnoci i niezbdnego w sztuce wojennej zaskoczenia, doprowadziy do klski tego kraju. Podczas kampanii, w ktrej finansowi hakerzy zmagali si z Tajlandi 1innymi krajami Azji Poudniowo-Wschodniej, gwnym celem ataku byy waluty krajowe. Poprzez wykorzystanie dugoterminowych kontraktw walutowych oraz kontraktw terminowych stworzono gigantyczne kleszcze, ktre w cigu szeciu miesicy zgnioty gospodarki Azji Poudniowo-Wschodniej i Korei Poudniowej. Zaraz po cakowitej klsce w starciu z finansowymi hakerami, Tajlandia pope nia kolejny bd, wchodzc w puapk zastawion przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy. lepe zaufanie do midzynarodowej organizacji doprowadzio do przekazania cudzoziemcom prawa do rozstrzygania o kwestiach bezpieczestwa kraju.

?lll NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ Gigantyczny dug jest podstawow przyczyn sprawiajc, e poszczeglne kraje wpadaj w gboki kryzys. Zasadnicza logika zarzdzania pastwem nie

rniVIII. NIEWYPOWIEDZIANAsprawamiO PIENI?DZ si od logiki zarzdzania WOJNA rodziny. Wysoki dug nieuchronnie prowadzi do choroby gospodarki, a w przypadku cakowitego braku kontroli nad zewntrznym rodowiskiem finansowym, przetrwanie moe opiera si tylko na przychylnoci fortuny. Midzynarodowi bankierzy, wytyczaj cy ku wiatowej geopolityki, mog atwo, w sposb nagy, doprowadzi do odwrcenia o 180 stopni panujcych warunkw w dotd wiarygodnym i sucym za dogodne oparcie rodowisku finansowym. Dlatego te w takich sytuacjach, jak powysza, z ca moc zwikszaj ciary pynce ze wzrostu zaduenia krajw rozwijajcych si, co finansowi hakerzy wykorzystuj do przeprowadzenia gwatownego ataku, ktry zazwyczaj koczy si ich sukcesem. Drugim wanym powodem klski Tajlandii w wojnie finansowej by zupeny brak wiadomoci ponoszonego ryzyka, a szczeglnie brak mentalnego przygotowania wobec moliwoci niewypowiedzianej wojny, ktr rozpoczn niewidzialne i potne siy osi Londyn-Wall Street. Cakowicie bdna ocen gwnych kierunkw ataku nieprzyjaciela doprowadzia najpierw do poraki w starciu z finansowymi hakerami, a nastpnie do popadnicia w niewol Midzynarodowego Funduszu Walutowego. W podobny sposb pozostae kraje Azji Poudniowo-W schodniej powtrzyy tajlandzki proces podwjnej klski finansowej. Wilk kieruje si wycznie wilcz logik, a w stadzie wilkw istnieje podzia pracy. Po rozpoczciu polowania przez Sorosa i jemu podobnych, a dziaajc przy zorganizowanym wsparciu szeregu wielkich bankw, takich jak na przykad Citi- bank i spka Goldman Sachs, ranna, leca na ziemi ofiara przekazaa Midzynarodowemu Funduszowi Walutowemu kompetencje do przeprowadzenia uboju i sprzeday. Przy stole aukcyjnym zaroio si od niezdolnych do ukrycia wasnej chciwoci korporacji z USA i Europy. Jeli mona zarobi setki milionw dolarw poprzez wykupienie firmy, podzielenie jej, przepakowanie i ponown sprzeda bankierom z innych firm, w takim razie podzia i sprzeda podstawowych aktyww suwerennego pastwa moe przynie 10 jeli nie 100 razy wicej zyskw. Kiedy kraje azjatyckie podjy prb ustanowienia wasnego Funduszu Azji, by przyj z ratunkiem znajdujcym si w cikiej sytuacji krajom, napotkao to, co zreszt nie powinno dziwi, powszechny opr wrd krajw Zachodu. Amerykaski wicesekretarz stanu Strob Tallbot powiedzia wwczas: Sdz, e najodpowiedniejsza do rozwizania tego typu problemw jest instytucja o zasigu przekraczajcym granice regionw, prawdziwie wiatowa organizacja, nie za nowo uformowana grupa regionalna, albowiem owe problemy wywieraj gboki wpyw na stref, ktra rozciga si znacznie dalej, wykraczajc poza granice Azji. Amerykaski sekretarz skarbu Lawrence Summers na spotkaniu ze Stowarzyszeniem Japoskim w Nowym Jorku, witajc swych goci, twardo oznajmia: Owa idea finansowej regionalizacji, oparcia si wycznie na regionalnej pomocy finansowej w momencie kryzysu... jest bardzo ryzykowna. Summers sugerowa, e ten sposb dziaania moe spowodowa zmniejszenie zasobw, ktrych mona by uy do walki z ewentualnym przyszym kryzysem i osabi zdolno do stawiania czoa 0: midzykontynentalnemu kryzysowi. Oto powd, dla ktrego sdzimy, e klu-

?lll NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O Fundusz Walutowy. Hp-. czow rol winien odegra Midzynarodowy PIENI?DZ Pierwi i y zastpca przewodniczcego Midzynarodowego Funduszu Walutowego, Stanley Fisher, ostrzega, i fundusz regionalny w niczym nie przypomina Midzynarodowego Funduszu Walutowego, bezwzgldnie domagajcego "si od dotknitych kryzysem pastw przeprowadzenia caociowych reform gospodarczych w zmian za pomoc finansow. Fisher powiedzia: Nie sdz, eby stworzenie obwarowanego rozmaitymi warunkami wielkiego funduszu czy innej dugoterminowej struktury mogo by teraz pomocne. Niegdy Japonia bya wielkim ordownikiem stworzenia Funduszu Azji, jednak ugia si pod presj osi Wall Street-Londyn. Japoski minister finansw Hiroshi Mitsuzuka owiadczy: Midzynarodowy Fundusz Walutowy od zawsze odgrywa, wrd wiatowych instytucji finansowych, fundamentaln rol, chronic stabilno wiatowych finansw. Propozycja pastw Azji, by sformowa wasny fundusz, ma na celu ustanowienie struktury pomocniczej i komplementarnej wobec Midzynarodowego Funduszu Walutowego. Zgodnie z nowym pomysem :' wyklutym w Tokio, chodzio o fundusz pozbawiony kapitaw, ktry mia by v- struktur ratownicz, zdoln w szybkim czasie przewidzie niebezpieczestwo i poprzez zaplanowany transfer kapitaw, udzieli pomocy walutom, ktre stay si ofiarami ataku midzynarodowych spekulantw. Kiedy idea ustanowienia Funduszu Azji zostaa podniesiona na odbywajcym si w Hongkongu corocznym szczycie Banku wiatowego i Midzynarodowego Funduszu Walutowego, USA i kraje Zachodu zaczy czujnie przyglda si sytuacji, niepokojc si, e pomys f ten moe doprowadzi do sabotau prac MFW Na zakoczenie szczytu japoski premier Ryutaro Hashimoto owiadczy: Jest mao prawdopodobne, abymy byli na tyle aroganccy, by sdzi, i posiadamy zdolno do spenienia funkcji ekonomicznej lokomotywy, doprowadzajc do penego uzdrowienia [z kryzysu]. Stwierdzi, e cho Japonia posiada pewne zasugi w udzielaniu pomocy kilku dotknitym kryzysem pastwom Azji, a nawet kontynuuje te dziaania, to nie moe ona odegra roli motoru, ktry wycignie azjatyckie gospodarki z ekonomicznego bagna. Wicepremier Singapuru, Li Xian Long w rozmowie na temat Funduszu Azji stwierdzi, e istnieje moralne ryzyko w przypadku powoania Funduszu Azji i zastpienia przeze Midzynarodowego Funduszu Walutowego. Idea ustanowienia przez kraje Azji wasnego funduszu walutowego w celu niesienia sobie wzajemnej pomocy w czasie kryzysu bya u podstaw swych bez wtpienia suszna, jednake spotkaa si z radykalnym sprzeciwem ze strony osi Londyn-Wal Street, Japonii za, najwikszej regionalnej gospodarce, znajdujcej si cakowicie pod kontrol innych, zabrako elementarnej odwagi, siy i roztropnoci, by poprowadzi kraje azjatyckie do wyjcia z trudnej sytuacji gospodarczej. Fakt ten musia niczym zimny dreszcz wstrzsn znajdujcymi si w krytycznym ! pooeniu, traccymi nadziej krajami Azji PoudniowoWschodniej. Najbardziej zastanawiajcy jest pogld wyraony przez rzd Singapuru, ktry nazywa moralnym ryzykiem elementarne prawo do udzielenia sobie wzajemnej pomocy w sytuacji, gdy

VIII. NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ dokonuje si rabunek. O jakie moralne ryzyko moe tu chodzi? I czyja miaaby to by moralno1 Premier Malezji Mahatir bin Mohama- i by tym przywdc azjatyckim, ktry stosunkowo dobrze przejrza prawdziw natur kryzysu. Mahatir powiedzia: Nie wiemy, skd pochodz ich pienidze, nie wiemy te, kto faktycznie dokonuje transakcji, tym bardziej nie mamy pojcia, kto za tym wszystkim stoi. Nie wiemy, czy ludzie ci po zarobieniu pienidzy zapac nalenoci podatkowe, a jeli tak, to komu si one nale. Premier by przekonany, e w wczesnym systemie transakcji walutowych nie ma czowieka, ktry wiedziaby, czy owe pienidze napywaj z odpowiednich, legalnych kanaw, czy te moe kto po prostu pierze brudne pienidze. Poniewa nie ma nikogo, kto mgby zada te pytania, nie istnieje punkt, od ktrego mona by zacz dochodzenie. Dopki owi ludzie przeprowadzaj atak na jakiekolwiek pastwo, nikt nie jest w stanie im si oprze. Nie wane, czy jest to rynek walutowy, kontraktw terminowych czy papierw wartociowych - wszystkie one musz dziaa zgodnie z obowizujcym systemem prawnym. Dlatego te musimy sprawowa nadzr nad transakcjami walutowymi i dba o ich przejrzysto. Po wygoszeniu tych opinii Mahatir spotka si z silnym atakiem, otoczony i przycinity do muru przez zachodnie media. Prawdopodobnie jego szorstki i oskarajcy gos niezbyt pasowa do wiata dyplomacji, jednak w jego pytaniu zawarte byy wtpliwoci i podejrzenia obecne w sercach wszystkich Azjatw. Po spustoszeniu przez burz finansow Korei Poudniowej, innego lojalnego sojusznika Ameryki w czasie zimnej wojny, kraj ten wycign do USA rk po pomoc. Ku jego zaskoczeniu, amerykaska odmowa by szybka i jednoznaczna. Z punktu widzenia midzynarodowych bankierw, bliskie relacje z Kore Poudniow byy jedynie niewart uwagi pozostaoci po zimnej wojnie. W gremiach rzdzcych USA doszo do ostrej wymiany zda na temat pomocy dla Seulu, sekretarz stanu Madeline Albright oraz doradcy do sprawbezpieczestwa wsplnie uwaali, e naley wycign do do modszego brata, podczas gdy reprezentujcy Wall Street sekretarz skarbu Robert Rubin twardo si temu przeciwstawi, a nawet kpi, e Albright nie zna si na ekonomii Ostatecznie Clinton posucha opinii sekretarza skarbu.

Z punktu widzenia Rubina, kryzys w rzeczywistoci otworzy przed wiatem wrota koreaskiej gospodarki, czynic dogodn okazj do jej przejcia. Wyda wic dyspozycje Midzynarodowemu Funduszowi Walutowemu, by postawi Korei Poudniowej, ktra z sojusznika zmienia si w pokornego ebraka, warunki twardsze ni sugerowaa praktyka i zastosowa jeszcze surowsze rodki. MFW pod naciskiem USA stawia zatem coraz to nowe warunki proszcej o pomoc Korei, w tym konieczno natychmiastowego rozwizania przez Kore, z korzyci dla Stanw Zj ednoczonych, wszystkich sporw handlowych pomidzy oboma kraj ami. Koreaczycy byli oburzeni t sytuacj, oskarajc MFW o stawianie wygrowanych, bezzasadnych da w imieniu USA.

yill NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

Gwny ekonomista Banku wiatowego Joseph Stiglitz uwaa, e Korea poudniowa wpada w stan kryzysu finansowego, oraz e trwa, inspirowana przez Departament Skarbu, potna presja na ten kraj, aby przeprowadzi pene i szybkie otwarcie swojego rynku kapitaowego. Jako szef ekonomicznych doradcw Clintona, Stiglitz zdecydowanie przeciwstawi si tej brutalnej i lekkomylnej akcji, twierdzc, e takie otwarcie nie suy interesom i bezpieczestwu Ameryki, a jedynie bankierom z Wall Street.

Rzd koreaski zosta zmuszony do przyjcia wielu twardych amerykaskich warunkw. Musia midzy innymi udzieli zgody na zakadanie filii amerykaskich bankw w Korei, a firmom zagranicznym na podniesienie limitw: zakupu udziaw w firmach znajdujcych si na giedzie z 26 do 50 procent, posiadania udziaw dla cudzoziemcw jako osb prywatnych z siedmiu do 50 procent. Firmy koreaskie zostay zobowizane do stosowania wiatowych zasad ksigowych, a instytucje finansowe do przeprowadzania audytw przez wiatowe firmy ksigowe. Koreaski bank centralny mia dziaa niezalenie, zrealizowane sumy kapitaw w walucie miay by wymieniane swobodnie, system przyznawania koncesji importowych mia sta si przejrzysty, dziaanie korporacji wzite pod nadzr, za na rynku pracy miaa nastpi reforma itd. Amerykascy bankierzy z nieskrywan chciwoci spogldali na koreaskie firmy, oczekujc jedynie na moment, gdy Korea podpisze umow, oni za bd mogli niczym drapiene stado rozerwa ofiar na kawaki.

Jednak midzynarodowi finansici zlekcewayli silne poczucie narodowe Koreaczykw, ktre okazao si na tyle silne, by skutecznie utrudnia zagranicznym grupom realizacj ich celw. Znajdujc si w sytuacji izolacji i braku moliwoci otrzymania pomocy, Koreaczycy rozpoczli donacj posiadanego zota i srebra na rzecz kraju. W sytuacji, gdy rezerwy walutowe zostay cakowicie zuyte, zoto i srebro, te dwa rodzaje pienidza, bez najmniejszych przeszkd stay si akceptowan przez zagranicznych wierzycieli form spaty dugw. Rwnoczenie zaskoczeniem dla midzynarodowych bankierw okazaa si duo nisza, ni przewidywano, fala bankructw koreaskich firm i bankw. Zachodnie firmy praktycznie nie zdoay wykupi adnej z wielkich koreaskich spek. Gdy wiosn 1998 roku Korea przechodzia najtrudniejszy okres, nadwyka w koreaskim eksporcie byskawicznie zacza znw rosn. Gra Wall Street zostaa przejrzana i koreaski rzd cakowicie odrzuci

WOJNA O PIENI?DZ
lekarstwa przygotowane przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy. We wszystkich przypadkach wnioski o upado wielkich firm ulegy zamroeniu, rzd wszed do akcji zdecydowanie, odpisujc z sytemu bankowego ze dugi warte od 70 do 150 miliardw dolarw. Kiedy rzd przejmowa w dug, prawo do kontroli nad bankami ponownie znalazo si w jego rkach i w ten sposb Midzynarodowy Fundusz Walutowy zosta wyrzucony poza odbudowywany system bankowy.

Midzynarodowi bankierzy i amerykaski Departament Skarbu na prno cieszyy si z wynikw tej rozgrywki, albowiem Korea jeszcze mocniej i czytelniej poja absolutn konieczno poddania gospodarki rzdowej kontroli. Plan poknicia najwikszej koreaskiej firmy informatycznej przez Microsoft spali na panewce, osiem koreaskich lokalnych firm ostatecznie osigno zwycistwo; spali na panewce rwnie plan przejcia koreaskiego KIA Motors przez Forda, ktrego uprzedziy lokalne firmy. Przejcie nadzoru i zarzdzania nad dwoma lokalnymi bankami przez zagraniczny bank zostao uniewanione i zastpione nadzorem rzdowym. W ten sposb dziki silnej i zdecydowanej interwencji rzdu, koreaska gospodarka powrcia na tory silnego wzrostu. Najbardziej zabawne w tym wszystkim jest to, e Korea niespodziewanie zostaa uznana za modelowy przykad sukcesu ekonomicznego opartego na ratunku niesionym przez Midzynarodowy Fundusz Walutowy, ktry do tej pory poczytuje to za powd do chway. W roku 2003 Tajlandia z wyprzedzeniem spacia 12 miliardw dolarw dugu, ostatecznie wykupujc si z rk Midzynarodowego Funduszu Walutowego. Tajski premier Ihaksin Shinawatra, stojc naprzeciw wielkiej flagi narodowej, solennie przyrzek, e Tajlandia nigdy wicej nie stanie si ofiar midzynarodowego kapitau i nigdy wicej nie bdzie baga MFW o pomoc. Rzd Tajlandii prywatnie zachca tajskie firmy do odmowy spaty dugw wobec midzynarodowych bankierw, co miaoby stanowi akt zemsty za pldrowanie i rabunek dokonany przez zagraniczne banki w 1997 roku. We wrzeniu 2006 roku w Tajlandii mia miejsce zamach stanu, a Thaksin Shinawatra zosta obalony.

Przypowie o przyszoci Chin

Rezydent osiedla Mahatir przyby do dzielnicowego Greenspana, eby zgosi popenienie przestpstwa. Owiadczy, e z jego domu skradziono pewne rzeczy, a zodziejem jest prawdopodobnie recydywista nazwiskiem Soros. Dzielnicowy Greenspan w odpowiedzi zamia si: nie moesz wini wycznie zodziei, powiniene znale wicej przyczyn majcych zwizek z tob samym. Kto kaza twojej rodzinie uywa tak zych zamkw, e mona je swobodnie otworzy? Mieszkaniec Mahatir niezadowolony powiedzia: dlaczego ten zodziej nie

yill NIEWYPOWIEDZIANA WOJNA O PIENI?DZ

poszed kra do Chin czy Indii? Greenspan westchn: mury chiskich i indyjskich posesji s zbyt wysokie, ciko byoby si Sorosowi wspina i zeskakiwa, a gdyby tak spad i si zabi, czy nie byby to i mj problem? Przysuchujcy si tej rozmowie z ukrycia zodziej Soros zimno si umiechn: nietrudno wywierci w ich murze kilku dziur - czy to nie rozwie problemu? Greenspan szybko obejrza si na wszystkie strony i ciszonym gosem powiedzia: Pauson zosta ju wysany do Chin. Syszaem, e pod koniec 2006 roku bdzie mg wywierci kilka sporych otworw. Zodziej Soros bardzo uradowa si tym, co usysza. Sign po komrk i zacz wysya kompanom wiadomoci: Ludzie s gupi, pienidzy jest duo. Jak najszybciej ruszamy do Chin.

ROZDZIA IX

mier dolara i powrt do kursu zota

W przypadku, gdyby wszystkie poyczki zostay zwrcone bankom, ich depozyty przestayby istnie, a cay obieg pieniny ulegby wyschniciu. Ta myl musi oszaamia. My [Rezerwa Federalna] cakowicie opieramy si o banki handlowe, kady dolar w naszym obie gu, niezalenie od tego, czy w formie gotwki, czy kredytu, aby mg zaistnie, musi zosta przez kogo poyczony. Jeeli banki handlowe [poprzez udzielanie kredytw] wytworzyyby wystarczajc ilo pienidza, nasza gospodarka weszaby w stan prosperity; jeeli by tego nie uczyniy, nasza gospodarka prawdopodobnie weszaby w stan recesji. Bez wtpienia nie posiadamy wiecznego systemu monetarnego. Kiedy ludzie pojmuj istot caego problemu, doprowadza ich to - jak to si dzieje w wypadku Rezerwy Federalnej - do godnej poaowa nia i absurdalnej bezsilnoci, ktrej trudno nie zauway. Pienidz jest problemem, ktrym ludzie powinni zaj si przede wszystkim, o kt rym musz rozmyla i ktry powinni bada, aby dogbnie poj ten system i podj kroki na rzecz jego naprawy. W innym wypadku nasza wspczesna cywilizacja moe si rozpa. Robert Humphrey, bank Rezerwy Federalnej w Atlancie163

163

Cyt. za: Irving Fisher, 100% money, London 1996, Przedmowa.

WOJNA O PIENI?DZ

Klucz do rozdziau
Mwic o naturze pienidza, moemy go podzieli na dwa rodzaje: pienidz duny oraz pienidz niebdcy dugiem. Pienidz dunyk' jy dzi wprawnych systemach monetarnych gwnych pastw rozwinitych. Jego zasadnicza skadowa jest formowana przez monetaryzacj zaduenia rzdowego, firm czy osb prywatnych. Dolar amerykaski jest najbardziej typowym przykadem pienidza dunego. Dolar powstaje jedynie wwczas, kiedy zacigany jest dug - i analogicznie, gdy dug zostaje zwrcony, dolar przestaje istnie. Kady dolar pozostajcy w obiegu jest kwitem oznaczajcym dug, kady kwit duny codziennie prowadzi do naliczania odsetek od dugu, ktre zwikszaj si zgodnie z zasad procentu skadanego. Do kogo nale te astronomiczne dochody z odsetek? Nale do systemu bankowego tworzcego dolara. Odsetki od dolara dunego s czym nienalecym do wagf oryginalnego pienidza, a wic wymagaj wytworzenia nowego dolara dunego. Innymi sowy, im wicej ludzie poyczaj pienidzy, tym wicej pienidzy musz poycza. Dug i pienidz s ze sob zwizane mierteln wizi. Logiczn i nieuniknion konsekwencj tego jest wieczny wzrost dugu, a do chwili, gdy zostaje on przez ludzi cakowicie odrzucony lub gdy ciar jego odsetek hamuje rozwj gospodarki, prowadzc do ostatecznego krachu caego systemu. Monetaryzacja dugu jest jednym z najistotniejszych ukrytych czynnikw niestabilnoci nowoczesnych gospodarek, poprzez debet dokonany w przyszoci, ktry zaspokaja teraniejsze potrzeby. W Chinach mamy staroytne powiedzenie, dokadnie oddajce sens tego zjawiska: zje ziarno przeznaczone na przyszoroczny zasiew. Drugi rodzaj pienidza to pienidz niebdcy dugiem, reprezentowany przez zoto i srebro. Pienidz ten nie jest zaleny od niczyich obietnic, nie jest czyj zaleg nalenoci, lecz reprezentuje owoc wanie ukoczonej ludzkiej pracy. Tego rodzaju pienidz w sposb naturalny wyewoluowa z praktyki liczcej wiele tysicy lat historii ludzkoci, nie wymaga od adnego rzdu wdraania go przez zastosowanie siy, jest zdolny do przekraczania epok, granic jako ostateczna forma patnoci. Pord wszystkich rodzajw pienidza, zoto i srebro oznaczaj realne posiadanie i wykorzystanie, natomiast prawnypienidz reprezentuje kwit duny+obietnic. Warto tego drugiego, jego zawarto zota, jest w sposb naturalny zrnicowana.

Chiski yuan renminbi sytuuje si gdzie pomidzy tymi dwoma formami pienidza. Mimo e w przeszoci czci skadow yuana bya monetaryzacja dugu, to jest to wycznie nazwa: yuan wci jest ucielenieniem i miernikiem wanie wytworzonych produktw czy zakoczonych usug. Emisja yuana, w przeciwiestwie do emisji dolara, nie wymaga wykorzystywania obligacji rzdowych jako zabezpieczenia i nie j est dokonywana przez prywatny bank centralny, dlatego te nie zachodzi proces wypacania do prywatnych kieszeni gigantycznych odsetek. Z tej perspektywy renminbi w swej istocie zblia si do zota i srebra. Rwnoczenie, poniewa renminbi nie jest wsparty przez zoto czy srebro, posiada podstawow

IX. ?MIER? DOLARA I POWR?T DO KURSU Z?OTA

charakterystyk prawnego rodka patniczego, tak wic wymaga korekcyjnego dziaania rzdu w celu zapewnienia jego wartoci. Dogbne zrozumienie natury zachodnich systemw prawnego rodka patniczego, a szczeglnie systemu dolara amerykaskiego jest konieczn przesank dla dokonania reformy yuana w przyszoci.

System czciowych rezerw: jak powstaje inflacja

[Obecnie] banki z natury nie s sprawiedliwe i obiektywne, noszc w sobie grzech pierworodny. Bankierzy wykorzystuj planet. Zabranie im wszystkiego, co posiadaj, przy jednoczesnym pozostawieniu prawa do tworzenia rezerw, oznacza, e wystarczy im kilka ruchw dugopisem, aby wytworzy wystarczajc iloci rezerw i wykupi wszystko, co stracili. Gdyby jednak odebra im prawo do tworzenia rezerw, szcz cie towarzyszce im w procesie tworzenia bogactwa prawdopodobnie znikoby - ale moje wasne szczcie rwnie. [Prawo do tworzenia rezerw] naleaoby zlikwidowa, przyczyniajc si do powstania szcz liwszego, lepszego wiata. Jeli jednak chcecie nadal y jako niewolni cy bankierw i jednoczenie opaca koszty waszej niewoli, to po prostu pozwlcie im dalej tworzy rezerwy. Lord George Rowland Stanley Baring, prezes Banku Anglii (1961-1966), drugi najbogatszy czowiek w Wielkiej Brytanii Na pocztku bankierzy-zotnicy oferowali usugi polegajce na skadowaniu zota. Kiedy depozytariusz przekazywa zoto bankierowi, ten dostarcza mu kwit sporzdzony wedug standardowych regu. Owe kwity, bilety bankowe, pochodne zotej monety, stopniowo staway si porednikiem w transakcjach dokonywanych w ramach spoeczestwa i zostay nazwane walut. Pierwotnie banki dziaay w oparciu o system cakowitych rezerw zota, ktry gwarantowa, e w kadym momencie mona byo dokona wymiany kwitw bankowych (banknotw) na zot monet. Gwnym rdem dochodw bankw bya pacona przez depozytariusza opata za przechowywanie. Po pewnym czasie bankierzy zauwayli, e zazwyczaj bardzo niewielu klien- twdepozytariuszy przychodzi domaga si wymiany kwitw na zoto. Bankierzy, zastanawiajc si nad picym w skarbach bezczynnie zotem, zaczli si zastanawia, w jaki sposb mona by oywi owe pice aktywa.

WOJNA O PIENI?DZ
W spoeczestwie zawsze jest kto, kto potrzebuje pienidzy, dlatego bankierzy poinformowali tego typu osoby, e mog one przyj do banku, by poyczy potrzebne kwoty, o ile w umwionym czasie zwrc ow sum wraz dodatkowymi odsetkami. Kiedy ludzie przychodzili do banku, proszc o poyczk, bankierzy wystawiali wiele kwitw, zwikszajc ich emisj w celu udzielania poyczek i pobierania odsetek Dopki nie przesadzali z liczb emitowanych kwitw, dopty nie wzbudzao to podejrze depozytariuszy. Dugookresowe dowiadczenie pokazywao, i dziesiciokrotna nademisja kwitw bankowych bya jeszcze bezpieczna. Po;.. ewa odsetki od poyczek byy przypadkow wasnoci powstajc z niczego, rzecz jasna, im byo ich wicej, tym lepiej. Dlatego te bankierzy rozpoczli szukanie klientw- depozytariuszy gdzie tylko si dao i w celu skuszenia ich rozpoczli wypacanie odsetek od skadowanego w skarbcach zota, za co pierwotnie pobierali opat. Kiedy zaangaowany w usugi skadowania zotych monet bankier rozpoczyna udzielanie kredytw, w istocie dostarcza swoim klientom dwch cakowicie odmiennych form usug: pierwsz byo czyste skadowanie zota, drug skadowanie jako inwestycja. Gwna cecha tej drugiej formy tkwia w prawie do posiadania zotej monety. W przypadku tej pierwszej usugi, depozytariusz posiada absolutne prawo wasnoci wobec skadowanej u bankiera zotej monety, bankier za zmuszony by zoy przyrzeczenie, e depozytariusz w kadej chwili moe wymieni posiadane kwity na fizyczne zoto. W tym drugim wypadku, depozytariusz w okrelonym czasie traci wobec skadowanego zota absolutne prawo wasnoci, a bankier przeprowadza ryzykown inwestycj i dopiero po jej zakoczeniu i pobraniu zyskw wraz z zainwestowanymi sumami, depozytariusz odzyskiwa prawo absolutnej wasnoci. W pierwszym przypadku skadowania zotej monety wszystkie waciwe kwity bankowe istniay realnie, czyli pokryway ca sum rezerw, natomiast w drugim przypadku byy depozytem inwestycyjnym. Tak wic wszystkie odpowiednie kwity bankowe byy kwitem zaduenia + obietnic. Drukowane przez banki kwity swoj liczb znacznie przewyszay ilo faktycznie wykorzystywanego przez banki zota, a zatem byy czci rezerw. w kwit bankowy - kwit zaduenia + obietnica - od momentu swoich narodzin posiada specyficzn natur, ktrej zasadniczymi cechami byy: wskanik ryzyka oraz inflacja. Ta natura zadecydowaa, e tego typu kwity bankowe nie nadaway si do penienia funkcji porednika w wymianie towarw i usug w spoeczestwie i utrzymaniu podstawowej rwnowagi w dziaalnoci gospodarczej.

System czciowych rezerw zota od momentu narodzin targany by konfliktami toczcymi si na rozmytej i niewyranej granicy pomidzy tymi dwoma oferowanymi usugami (produktami) bankowymi. Projektujc kwity bankowe, bankierzy promowali standaryzacj, co niesychanie utrudniao przecitnemu czowiekowi oddzielenie i zrozumienie rnic pomidzy tymi dwoma typami kwitw. Po upywie setek lat wanie z tego powodu w krajach anglosaskich pojawi si zalew pozww sdowych. Oburzeni i wciekli depozytariusze oskarali bankierw, e ci, bez adnego upowanienia, samowolnie, wykorzystywali - traktowane przez depozytariuszy jako powierzone na

IX. ?MIER? DOLARA I POWR?T DO KURSU Z?OTA

przechowanie - zote monety do udzielania kredytw osobom trzecim. Bankierzy odpierali zarzuty, twierdzc, e maj prawo do sprawowania kontroli nad zotem depozytariuszy. Wrd tych spraw najsynniejszy okaza si proces Foley przeciwko Hillowi i innym z 1848 roku:
Kiedy [depozytariusz] deponuje swoje zote monety w banku, oznacza to, e nie nale one wycznie do niego; w tym czasie monety nale do bankiera, a ma on obowizek do zwrotu odpowiedniej sumy zotych monet w czasie wymaganym przez dep< : ytariusza. Deponowane w bankach i nadzorowane przez bankierw zote monety, patrzc z kadego punktu widzenia, nale do bankiera. Ma on prawo wykorzysta je podug swojej woli. Nie ma on obowizku odpowiada na zapytania depozytariusza, czyjego pienidze s bezpieczne, czy w istocie nie przeprowadza ryzykownej inwestycji. Bankier nie ma obowizku traktowa zdeponowanych monet tak, jak w wypadku sprawowania powiernictwa nad cudz wasnoci; ale oczywicie posiada on obowizek w stosunku do ich liczby, poniewa jest zwizany kontraktem194.

W systemach prawnych Stanw Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii czy Francji taki werdykt brytyjskiego sdziego sta si punktem zwrotnym w finansowej historii wiata. Depozytariusze, deponujc w bankach wasne, ciko zarobione pienidze, nagle utracili ochron prawn. Wydarzenie to w zasadniczy sposb naruszyo prawa wasnoci obywateli. Od tego momentu w krajach anglosaskich banki cakowicie odmawiay uznania legalnoci powierzanych rezerw; rezerwy penej sumy zota utraciy swoj pozycj prawn, wszystkie depozyty przemieniy si w ryzykowne inwestycje. Nastpio prawne ustanowienie monopolistycznej pozycji systemu czciowych rezerw. W roku 1815, w czasie bitwy pod Waterloo, bank Rothschildw 24 godziny wczeniej ni brytyjski rzd uzyska informacje o jej wyniku. Dziki temu za jednym posuniciem uzyska wadz nad brytyjskim rynkiem obligacji skarbowych, kontrolujc emisj waluty w Imperium Brytyjskim. Wkrtce po tamtych wydarzeniach Rothschildowie zdobyh wadz nad emisj waluty we Francji, Austrii, Prusach i Woszech, trzymajc pod tward kontrol cen zota okrelan na wiatowych rynkach przez okres niemal 200 lat. Rothschild, Schiif, Warburg i inni ydowscy bankierzy stworzyli we wszystkich wanych krajach sie bankow, faktycznie tworzc pierwszy w wiecie midzynarodowy system finansowy oraz midzynarodowe centrum rozliczeniowe. Tylko poprzez akces do ich sieci rozliczeniowej czeki z innych bankw uzyskiway moliwo do wejcia w ponadkrajowy obieg finansowy. Stopniowo bankierzy ci stworzyli midzynarodowy kartel bankowy. Normy obowizujce midzy owymi bankierskimi rodzinami stopniowo przeksztaciy si w midzynarodowe konwencje panujce w wczesnym wiecie finansw. Kartel bankowy by najwiksz si naciskajc na ustanowienie systemu czciowych rezerw zota, sta si rwnie jego najwikszym beneficjentem. Wraz z upywem czasu moliwoci dziaania owej grupy interesu stopniowo rosy i bya ona w stanie nie tylko wspiera, ale rwnie tworzy najbardziej jej odpowiadajce regulacje polityczne i prawne.

WOJNA O PIENI?DZ
W 1913 roku, po ostatecznym ustanowieniu przez midzynarodowy kartel bankowy w Stanach Zjednoczonych standardu dla systemu czciowych rezerw

WOJNA O PIENI?DZ

zota - Rezerwy Federalnej - system penej rezerwy zota stopniowo, w ogniu rywalizacji, zosta wyparty przez z monet. Emitowane jeszcze w owym czasie przez rzd USA srebrne oraz zote certyfikaty mona by okreli mianem pozostaych przy yciu elementw sv temu penych rezerw, majcych stuprocentowe zabezpieczenia w zocie lub srebrze posiadanym przez rzd USA. J;.-lna uncja zota czy srebra odpowiadaa okrelonej wartoci papierowego banknotu i nawet w przypadku, gdyby wszystkie dugi istniejce w systemie bankowym zostay zwrcone, na rynku wci, dziki systemowi penej rezerwy, zote i srebrne dolary pozostayby w obiegu, a gospodarka mogaby normalnie funkcjonowa tak, jak przed rokiem 1913, gdy ustanowiono Rezerw Federaln. Od roku 1913, zy dolar systemu czciowych rezerw Rezerwy Federalnej -rozpocz stopniowe wypieranie z rynku dobrego pienidza systemu penych rezerw wspartego prawdziwym zotem i srebrem. Midzynarodowi bankierzy starali si doprowadzi do sytuacji, w ktrej wiat nowoczesnych finansw byby zmonopolizowany przez system czciowych rezerw, a rzd cakowicie wypchnity z obszaru emisji waluty. W tym celu bankierzy nie szczdzili energii w celu demonizowania zota i srebra. Ostatecznie, w latach szedziesitych XX stulecia osignli sukces, likwidujc srebrnego dolara, a w 1971 roku przecinajc ostatni zwizekpomidzy dolarem i zotem. Odtd monopol systemu czciowych rezerw sta si rzeczywistoci.

Jak hartuje si dolar

Bank Rezerwy Federalnej z Nowego Jorku tak oto opisuje dolara: dolar nie moe by wymieniany na zoto bd inne rodki trwae znajdujce si w gestii Departamentu Skarbu. Co do problemu rodkw trwaych, ktre wspieraj banknoty Rezerwy Federalnej, nie ma to rzeczywistego znaczenia, jest to jedynie formalno wymagana przy robieniu zapisw ksigowych... Banki na podstawie przyrzeczenia poyczkobiorcy o zwrocie poyczki produkuj pienidz. Banki tworz pienidze poprzez monetaryzacj owych prywatnych i handlowych dugw. Wyjanienie Banku Rezerwy Federalnej z Chicago brzmi tak:

195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
W Stanach Zjednoczonych, zarwno banknoty, jak i depozyty bankowe, nie maj jakiej wewntrznej, waciwej im wartoci, tak jak artykuy handlowe. Dolar to tylko kawaek papieru, depozyt bankowy to jedynie kilka cyfr zapisu ksigowego. Monety, co prawda, posiadaj pewn wewntrzn warto, jednak jest ona z reguy nisza od ich nominau. Mona zapyta, co sprawia, e owe czeki, banknoty, monety i inne narzdzia podczas zwrotu dugu czy wymiany na inn walut s akceptowane przez ludzi zgodnie z ich nominaln wartoci? Ot najwaniejsze jest ludzkie zaufanie: ludzie ufaj, e kiedy tylko zechc, mog wymieni owe pienidze na inne aktywa finansowe czy realne produkty. Jednym z powodw, dla ktrych tak si dzieje, s regulacje rzdowe: w prawny rodek patniczy musi by akceptowany195.

Mwic wprost, monetaryzacja dugu tworzy dolara, a jego nominalna warto z koniecznoci wymaga potwierdzenia i narzucenia przez zewntrzn si. Jak zatem dug przeksztaca si w dolary? By zrozumie szczegy wymiany dugu na pienidze, musimy posuy si szkem powikszajcym i szczegowo przyjrze si funkcjonowaniu amerykaskiego .ystemu monetarnego.

Czytelnicy, ktrzy nie s specjalistami z dziedziny finansw, prawdopodobnie bd zmuszeni do kilkukrotnego przeczytania poniszych rozwaa, by w peni zrozumie proces tworzenia pienidzy przez Rezerw Federaln i banki, ow fundamentaln tajemnic handlow zachodniej brany finansowej.

Poniewa rzd amerykaski nie posiada prawa do emisji pienidza, a jedynie prawo do emisji dugu, wykorzystuje obligacje skarbowe, przekazujc je jako zastaw hipoteczny do prywatnego banku centralnego Rezerwy Federalnej. Dopiero wwczas, za porednictwem Rezerwy bd systemu bankw handlowych nastpuje emisja pienidza. Tak wic punktem wyjcia w procesie tworzenia dolara jest dug krajowy.

WOJNA O PIENI?DZ
Pierwszy krok. Kongres wyraa zgod na ksztat i zasig emisji obligacji skarbowych, a Departament Skarbu projektuje podzia obligacji skarbowych na rnego rodzaju papiery wartociowe. Wrd nich s papiery o okresie wanoci nie Wikszym ni rok, zwane T-Bills (bilety skarbowe), papiery od dwch do 10 lat, okrelane T-Notes (weksle skarbowe) oraz trzydziestoletnie T-Bonds (bony skarbowe). Te papiery wartociowe, o rnej stopie procentowej, w rnym czasie s sprzedawane podczas publicznej aukcji rynkowej. Na koniec Departament Skarbu przekazuje wszystkie niesprzedane obligacje skarbowe Rezerwie Federalnej. Rezerwa wszystkie je akceptuje. Nastpnie Rezerwa ksiguje na swoich rachunkach wszystkie te obligacje w rubryce Secuties Assets (papiery wartociowe jako aktywa).

Poniewa rzd amerykaski przeznacza przysze wpywy podatkowe na zastaw hipoteczny, pod ktry dokonywana jest emisja obligacji skarbowych, dlatego te obligacje skarbowe s na wiecie uznawane za najbardziej wiarygodne aktywa. Po otrzymaniu tych aktyww przez Rezerw Federaln, mona wykorzysta je w celu wytworzenia zobowizania do patnoci - i to s wanie drukowane przez Rezerw banknoty Rezerwy Federalnej. Oto jak wyglda najwaniejsza, kluczowa procedura tworzenia czego z niczego. Za wystawianym przez Rezerw Federaln pierwszym pustym czekiem nie stoi adne wsparcie pienine.

Ta bardzo precyzyjna, a zarazem skrajnie nieuczciwa procedura prowadzi rzd do wzmocnienia kontroli nad poda papierw skarbowych sprzedawanych na aukcjach. Rezerwa Federalna otrzymuje odsetki z tytuu udzielanych rzdowi poyczek, rzd za bardzo atwo uzyskuje pienidz, jednakbez ujawniania ladw wielkiego druku banknotw. Rezerwa Federalna w swych zapisach ksigowych niespodziewanie osiga cakowit rwnowag, aktywa obligacji skarbowych oraz obcienia pienidza wyrwnuj si. Cay system bankowy jest nadzwyczaj zrcznie opakowany w t zewntrzn skorup.

195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
Teraz czas na prosty i niesychanie wany krok, ktry mona uzna za akt tworzenia najwikszej niesprawiedliwoci na wiecie: przysze wpywy z podatkw paconych przez obywateli s zastawiane w prywatnym banku centralnym w zamian za poyczane dolary, a poniewa rzd poycza pienidze z prywatnego banku, wci pozostaje mu do spacenia gigantyczna kwota odsetek. Oto dlaczego sytuacja ta jest skrajnie niesprawiedliwa: 1.Przysze dochody z tytuu podatkw paconych przez obywateli nie powinny by zamieniane w zabezpieczenie hipoteczne, albowiem te pienidze nie zostay jeszcze zarobione. Zastawianie przyszoci w nieunikniony sposb prowadzi do dewaluacji siy nabywczej pienidza i przynosi uszczerbek oszczdnociom obywateli. 2.Przysze dochody z tytuu podatkw paconych przez obywateli tym bardziej nie powinny by zastawiane w prywatnym banku centralnym, albowiem bankierzy, nie ponoszc praktycznie adnych wydatkw, niespodziewanie mog wykorzysta przyrzeczenie o zebraniu przyszych podatkw od obywateli. Jest to typowy przykad zapania wilka goymi rkoma164. 3.Rzd bez powodu jest obciony wypat gigantycznych odsetek. Ich spacenie ostatecznie staje si ciarem dla caego narodu. Nie tylko w dziwny ukryty, niejednoznaczny sposb zastawiona zostaje przyszo obywateli, ale rwnie w tym momencie konieczna jest natychmiastowa zbirka podatkw, aby dokona spaty odsetek, ktre rzd jest winien prywatnym bankom. Im wiksza jest emisja dolarw, tym wikszy jest ciar odsetek od dugu, ktry spaci musz obywatele, przez pokolenia zwracajcy sum, ktrej realnie spaci si nie da. Drugi krok. Po otrzymaniu i yrowaniu przez rzd federalny wystawionych przez Rezerw Federaln kwitw Rezerwy Federalnej, owe magiczne czeki s ponownie deponowane w bankach Rezerwy Federalnej, by nastpnie momentalnie przemieni si w now form, rezerw rzdowych, ktre z kolei zostaj zdeponowane na rachunkach rzdowych znajdujcych si wbankach Rezerwy Federalnej. Trzeci krok.; Kiedy rzd federalny wydaje pienidze, mnstwo czekw federalnych formuje pierwsz fal pienidza napywajc do gospodarki. Korporacje i indywidualne osoby, ktre otrzymay owe czeki, kolejno deponuj je na swoich kontach w bankach handlowych. Owe pienidze ponownie staj si handlowymi depozytami komercyjnymi. W tym czasie dokonuje si wrd nich proces rozdwojenia osobowoci, albowiem, z jednej strony, s one obcieniem banku, gdy owe pienidze nale do wacicieli rachunkw i prdzej czy pniej bd musiay zosta zwrcone swoim wacicielom, jednak, z drugiej strony, skadaj si one na bankowe aktywa i mog by wykorzystane w celu przeprowadzenia 164
Bez koniecznoci uycia jakichkolwiek narzdzi (przyp. tum.).

WOJNA O PIENI?DZ
inwestycji. W zapisach ksigowych wszystko jest doskonale zbilansowane, te same aktywa tworz identyczne obcienia. Ale na tym etapie banki handlowe rozpoczynaj udzielanie poyczek na podstawie systemu czciowych rezerw, co stanowi swego rodzaju wzmacniacz umoliwiajcy tworzenie pienidzy. Czwarty krok. Rezerwy bankw handlowych zostaj na rachunku bankowym ponownie zapisane w kategorii rezerwy bankowe. Wwczas owe rezerwy ze zwykych aktyww bankowych byskawicznie przeskakuj do kategorii rodzcych pienidze sadzonek - rezerw-pieninych. W systemie czciowych rezerw, Rezerwa Federalna wymaga od bankw handlowych utrzymania dziesicioprocentowych wkadw-depozytw jako rezerwy pieninej (zazwyczaj amerykaskie baki zatrzymuj okoo jednego do dwch procent caej sumy depozytw w gotwce oraz osiem do dziewiciu procent w skryptach dunych w swoich skarbcach tytuem rezerwy pieninej), a 90 procent depozytw w formie poyczek wypywa z bankw. Dlatego owe 90 procent pienidzy jest wykorzystane przez bank do udzielania kredytw. W tym miejscu natykamy si na pewien problem. Ot, skoro przekazano kredytobiorcom w formie poyczek 90 procent wkadw depozytowych, co si stanie, gdy pierwotny waciciel, depozytariusz, postanowi wypisa czek lub pobra pienidze? W rzeczywistoci, kiedy nastpuje akt udzielenia kredytu, pienidze nie pochodz z pierwotnych rezerw, lecz s to wytwarzane z niczego nowe pienidze. Te nowe pienidze prowadz do sytuacji, w ktrej bank byskawicznie zwiksza do 90 procent czn sum wykorzystywanych pienidzy w stosunku do starych pienidzy (10 procent). Rnica midzy nowymi a starymi pienidzmi polega na tym, e nowe pienidze dostarczaj bankom dochodw w postaci odsetek. Tak powstaje druga fala pienidzy, ktre wpywaj do gospodarki. Kiedy pienidze drugiej fali wracaj do bankw handlowych, kreuj kolejne fale nowych pienidzy, a ich czna suma wykazuje trend stopniowej redukcji. Kiedy dwudziestokrotna fala osiga swj szczyt, jeden dolar dugu skarbowego, poprzez blisk wspprac midzy Rezerw Federaln i bankami handlowymi, zdy wytworzy ju 10 dolarw zwikszajcych objto obiegu pieninego. Kiedy nastpstwa nademisji obligacji skarbowych oraz wytwarzania pienidzy prowadz do zwikszenia iloci pienidza w obiegu, ktra znacznie przewysza potrzeby rozwoju gospodarczego, sia nabywcza wszystkich starych pienidzy spada i to wanie jest podstawow przyczyn inflacji. W latach 2001-2006 USA zwikszyy ilo obligacji skarbowych o trzy biliony dolarw, z czego

195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
znaczna cz bezporednio wesza w obieg pieniny. Dodatkowo zwikszono zakres odkupywania dawnych obligacji oraz wypacane z ich tytuu odsetki. Negatywn konsekwencj bya dramatyczna dewaluacja dolara oraz gwatowny wzrost cen wielkiej liczby artykuw konsumpcyjnych, nieruchomoci, ropy naftowej, edukacji, opieki medycznej, ubezpiecze. Jednake wikszo z wyemitowanych obligacji skarbowych nie wesza bezporednio do systemu bankowego, ale zostaa wykupiona przez zagraniczne banki centralne oraz amerykaskie instytucje nieposiadajce finansowego charakteru. W tej sytuacji, nabywcy dokonali patnoci ju istniejcymi dolarami, a zatem nie doszo do wytworzenia nowych dolarw. Tylko w przypadku, gdy Rezerwa Federalna lub inne amerykaskie instytucje bankowe dokonuj zakupu obligacji skarbowych, w akt kreacji moe si dokona - i to jest powd, dla ktrego Ameryka tymczasowo jest zdolna do kontroli zjawisk inflacyjnych. Wszelako obligacje, czyli dug krajowy nie znajdujcy si w amerykaskich rkach, prdzej czy pniej trzeba bdzie zwrci, poza tym istnieje obowizek wypaty odsetek raz na p roku (w przypadku obligacji trzydziestoletnich) i wtedy to Rezerwa Federalna nie moe unikn wytwarzania nowych dolarw. Tak wic z istoty swej system czciowych rezerw wraz z systemem dugu pieninego s gwnymi sprawcami dugookresowej inflacji. W systemie standar du zota, naturalnym rezultatem byby wzrost emisji kwitw bankowych, ktrych liczba stopniowo przekroczyaby ilo istniejcych rezerw zota, a to musiaoby doprowadzi do upadku standardu zota. W systemie z Bretton Wods takie zjawisko z pewnoci doprowadzioby system wymiany zota do krachu. Natomiast w czystym systemie prawnego rodka patniczego, ostateczn i nieuniknion konsekwencj jest powstanie szkodliwych zjawisk inflacyjnych, co w kocowej fazie moe doprowadzi do oglnowiatowej recesji. W systemie pienidza dunego USA nigdy nie bd zdolne do zwrotu wszystkich poyczek pochodzcych ze sprzeday obligacji skarbowych, a zwracane dugi firm i osb prywatnych oznaczaj zniknicie dolarw. czny dug USA nie tylko nie ulegnie redukcji, ale zgodnie z lawinowym efektem narastajcego procentu skadanego od odsetek dugu oraz naturalnym zapotrzebowaniem na pienidz w rosncej gospodarce, bdzie nadal rs w coraz szybszym tempie.

Rzeka amerykaskiego dugu i IOU dla Azjatw

W latach osiemdziesitych XX wieku Stany Zjednoczone dokonay

WOJNA O PIENI?DZ
emisji obligacji skarbowych na bezprecedensow skal. Poniewa wypacane z ich tytuu odsetki byy wysokie, obligacje te przycigny rzesze inwestorw, firm i osb prywatnych niezwizanych z sektorem bankowym. Zagraniczne banki centralne tumnie ruszyy po zakup amerykaskich obligacji skarbowych. W ramach tego procesu istniejcy dolar powraca do obiegu pieninego, gdzie by ponownie wykorzystywany, tak wic tworzenie nowych dolarw nie dokonywao si bardzo czsto. Nadeszy lata dziewidziesite. Pokonawszy wiatowe konkurencyjne waluty, amerykaskie obligacje skarbowe wci byy rozchwytywane, a ceny importowanych artykuw konsumpcyjnych, z uwagi na powszechn dewaluacj walut krajw Trzeciego wiata, poszy wyranie w d. W Ameryce nasta zoty czas wysokiego wzrostu gospodarczego i niskiej inflacji. Od roku 2001 gigantyczne wydatki zwizane z wojn z terroryzmem, nadchodzcy moment wykupu wielkiej liczby obligacji wyemitowanych w latach osiemdziesitych oraz rosnce patnoci z tytuu odsetek zmusiy USA do emisji jeszcze wikszej liczby obligacji skarbowych. Krtko mwic: nowe obligacje zastpoway stare. W latach 1913-2001, a wic w cigu 87 lat, USA zakumuloway obligacje skarbowe o cznej wartoci szeciu bilionw* dolarw. Natomiast w krtkim okresie piciu lat (2001-2006) USA dokonay nowych emisji obligacji skarbowych o cznej wartoci okoo trzech bilionw dolarw, za dug rzdu federalnego z tytuu emisji obligacji skarbowych sign sumy 8,6 biliona dolarw, ktra ronie z szybkoci 25,5 miliarda dolarw dz i mn;f. Wydatki rzdu federalnego na spacenie odsetek zajmuj trzeci pozycj w jego budecie, zaraz po wydatkach na opiek zdrowotn i obronno, wynoszc blisko 400 miliardw dolarw, co stanowi 17 procent cznych wpyww skarbowych. Wykres 2. Dug skarbowy USA 1940-2005
Biliony dolarw

8,0

195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ

Wiatach 1982-1992 emisja pienidza w USA znajdowaa si wsytuacji umiarkowanego wzrostu, ktrego roczna rednia stopa wynosia okoo omiu procent. Jednak w latach 1992-2002 emisja pienidza wesza na drog szybkiego ruchu, osigajc rednie tempo 12 procent rocznie. Poczwszy od roku 2002, w wyniku potrzeby pokrycia kosztw wojny z terroryzmem oraz dziaa pobudzajcych balansujc na granicy recesji gospodark, w sytuacji, kiedy stopy procentowe zbliyy si do najniszego poziomu od czasu zakoczenia II wojny wiatowej, emisja pienidza w USA osigna przeraajc stop 15 procent rocznie. Dlatego te, spogldajc z punktu widzenia nachylenia krzywej emisji amerykaskich obligacji skarbowych, nietrudno dostrzec brutaln prawd. W takiej sytuacji decyzja Rezerwy Federalnej, wstrzymujca od marca 2006 roku publikacj statystycznego raportu szerokiego pienidza M3, nie jest ani zaskakujca, ani przypadkowa. W historii ludzkoci prno szuka kraju o tak wielkim debecie zacignitym na poczet przyszoci. USA nie tylko przekraczaj stan kont i posiadania ;; roich obywa m li, ale nawet stan kont i majtku obywateli innych krajw, wczajc wto ich przysz wypracowan wasno. Kady zaznaj omiony z gied papierw wartociowych potrafi bardzo atwo przewidzie, co w ostatecznoci oznacza ta ostra krzywa. Po ataku z 11 wrzenia 2001 roku Alan Greenspan, w celu ratowania giedy Wykres 3. Cakowity dug rynku kredytowego

WOJNA O PIENI?DZ
Biliony dolarw

i rynku papierw wartociowych, ignorujc negatywne skutki, dokona obniki stp procentowych z szeciu na jeden procent, doprowadzajc do eksplozji kredytw udzielanych w dolarach. W rezultacie na caym wiecie doszo do sytuacji, w ktrej dolar, nic i ym woda podczas klski powodzi, rozla si na wszystkie strony. Ludzie ostatecznie zrozumieli, e dolar to jedynie zielony, pokryty znakami i wzorkami kawaek papieru. Jednoczenie gwni wiatowi posiadacze rezerw dolarowych gwatownie ruszyli w kierunku nieruchomoci, ropy naftowej, zota, srebra, podstawowych artykuw konsumpcyjnych i innych rzeczy niepodlegajcych moliwoci przeksztacenia przez Rezerw Federaln. Jeden z francuskich inwestorw twierdzi: Nowojorczycy s zdolni do emisji
195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
dolarowych banknotw, lecz wycznie Bg moe doprowadzi do emisji zota czy ropy naftowej. Konsekwencj tych wydarze by wzrost ceny ropy naftowej z 22 do 60 dolarw za baryk. Zoto, srebro, platyna, mied, ow, fasola, ziarna kawy, cukier, kakao itd. w porwnaniu z poziomem z 2002 roku odnotoway wzrost ceny o 120-300 procent. Kiedy ekonomici uroczycie przysigali, e stopa inflacji waha si jedynie od jednego do dwch procent, nietrudno byo nie pomyle o synnym stwierdzeniu Marka Twaina: na wiecie s tylko trzy rodzaje kamstwa - kamstwa, obrzydliwe kamstwa i dane statystyczne. Niepokojem napawa fakt, e czna suma amerykaskiego dugu osigna 44 biliony dolarw. Na w dug skadaj si obligacje skarbowe rzdu federalnego, rzdw stanowych i lokalnych, dugi midzynarodowe oraz dugi osb prywatnych. Gdyby rozdzieli ten dug rwno pord Amerykanw, jego suma per capita wyniosaby ponad 150 tysicy dolarw, a poziom zaduenia czteroosobowej rodziny wynisby jakie 600 tysicy dolarw165. Wrd dugw osb prywatnych najbardziej rzucaj si w oczy gigantyczne dugi pochodzce z poyczek hipotecznych na zakup domw oraz dugi wynikajce z zalegych patnoci kartami kredytowymi. Gdyby dokona szacunku odsetek na podstawie konserwatywnej stopy piciu procent, 44 biliony dolarw dugu pocigaj za sob konieczno corocznej spaty 2,2 biliona dolarw z tytuu odsetek. Liczba ta odpowiada rocznemu przychodowi skarbowemu rzdu federalnego. W ramach cznej sumy dugw blisko 70 procent z nich zostao wytworzonych po roku 1990. Obecnie USA nie posiadaj zdolnoci do emisji wysoko oprocentowanych obligacji, jak na pocztku lat osiemdziesitych, gdy ich celem byo midzy innymi schwytanie w puapk pastw Trzeciego wiata, albowiem sama Ameryka znajduje si w stanie potnego obcienia, w ktrym kada polityka wysokich odsetek oznacza po prostu gospodarcze samobjstwo. Monetaryzacja dugu, uzupeniona o potny wzmacniacz, ktrym jest system czciowych rezerw, powoduje naoenie wielkiego debetu na przyszy majtek Amerykanw. Do roku 2006 czna suma osobistego podatku dochodowego, ktr zobowizani s zapaci Amerykanie, jest zatrzymywana w Departamencie Skarbu tylko na chwil, by zaraz potem zosta przelana do systemu bankowego w celu spacenia odsetek dolara dunego. Ani jeden dolar z cznej sumy wpaconych przez podatnikw pienidzy z tytuu podatku dochodowego nie jest wykorzystywany przez rzd federalny. Dla przykadu, koszty edukacji pokrywane s z wpyww uzyskiwanych z podatku od wasnoci. W caej Ameryce budowa nowych 165
W 2010 roku cakowity dug USA przekroczy 54 biliony dolarw, per capita wynis ponad 174 tysice dolarw, a na czteroosobow rodzin - ponad 666 tysicy dolarw (za www.usdebtclock.org) (przyp. tum.)

WOJNA O PIENI?DZ
odcinkw autostrad oraz rem'; nty i przegldy istniejcych drg pokrywane s z wpyww uzyskiwanych z podatku od paliw. Koszty operacji wojennych poza granicami kraju dokadnie rwnaj si podatkom wpacanym przez amerykaskie korporacje. Innymi sowy, mona powiedzie, e 300 milionw Amerykanw jest zmuszonych rokrocznie do pacenia poredniego podatku bankierom. Oszczdnoci Amerykanw, niczym ukryta zbirka podatkw, s zeskrobywane warstwa po warstwie przez bankierw stosujcych dugookresow inflacj. Bez wzgldu na to, czy amerykascy dunicy znajd sposb na spacenie tych obcianych narastajcym procentem skadowym wierzytelnoci, problemem jest fakt, i amerykaski rzd od samego pocztku nie zamierza dokona spaty dugw. Rzd USA jedynie dokonuje nieustannej, wiecznej emisji nowych papierw wartociowych, tak by zastpi nimi dotychczasowe oraz spaci wynike z nich nagromadzone odsetki. Ten cykl stale si powtarza. Bank Rezerwy Federalnej z Filadelfii wprost zauwaa, e z dnia na dzie coraz wicej ekspertw przyznaje, e dug krajowy jest niesychanie uyteczny, jest nawet korzystny dla gospodarki. Sdz oni, e wcale nie ma potrzeby jego zmniejszania. Wyglda to tak, jak gdyby jaki czowiek by w stanie dziki nieustannym, coraz wikszym poyczkom prowadzi luksusowe ycie, nigdy nie bdc zmuszanym do zwrotu wszystkich poyczonych pienidzy. Idealna sytuacja, ktra jednak nie moe zosta nigdzie urzeczywistniona. Takie gospodarcze perpetum mobile jest obecnie praktykowany w USA. Idee ekspertw ekonomicznych, mwice o tym, eby cieszy si z moliwoci oferowanych przez pikne ycie dziki nieustannemu zwikszaniu zaduenia, niczym nie rni si od twierdze, e dany kraj moe wzbogaci si przez dodruk banknotw. Wspomniani eksperci jednoczenie krytykuj nadmiar rezerw w Azji i innych krajach, ktry ich zdaniem jest podstawow przyczyn utraty rwnowagi przez globaln struktur gospodarcz. Te tanie, a sprzedawane jako mdroci teorie, wystarczajco pokazuj, e moralno badaczy stoczya si do zatrwaajco niskiego poziomu. Kraje azjatyckie za bardzo oszczdzaj? Gdzie s te nadmierne oszczdnoci? Te ciko wypracowane przez dziesitki lat oszczdnoci s obecnie nieustannie, poprzez zakup amerykaskich obligacji skarbowych, wsysane przez USA do bezprecedensowego w historii ludzkoci gospodarcze perpetum mobile, biorc udzia w wielkim eksperymencie. Nastawienie krajw azjatyckich na eksport i popyt ich gospodarek na amerykaskie obligacje skarbowe przypomina uzalenienie od narkotykw, ktre dostajc si do ludzkiej krwi natychmiast rozprzestrzeniaj si w obrbie caego organizmu. Stany Zjednoczone z radoci bior do rki te, w rzeczywistoci nigdy niespacalne, obligacje
195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
skarbowe, by wystawi narodom Azji biae weksle I Owe You (Posiadam ci). Jednake kraje Azji bd w kocu musiay sobie uwiadomi, e naraanie si na grob nagej i nieodwracalnej dewaluacji aktyww dolarowych po to tylko, aby uzyska picioprocentowe zwroty z amerykaskich obligacji skarbowych, jest bez wtpienia mao rozsdn inwestycj. Byy amerykaski sekretarz skarbu Lawrence Summers twierdzi, c eli Chiny wstrzymaj przecitny, tygodniowy zakup wartych kilkaset milionw dolarw amerykaskich obligacji skarbowych, to amerykaska gospodarka znajdzie si w trudnej sytuacji. Jednak z uwagi na to, e w takim wypadku rwnie chiska gospodarka uzaleniona od eksportu do USA znalazaby si w tarapatach, obie strony zdaj si trwa w stanie rwnowagi finansowego strachu.

Rynek instrumentw pochodnych

Jeli kadego roku, zwikszane wskutek dziaania procentu skadanego, wynoszce dwa biliony dolarw patnoci odsetek, wytworzone wejd do obiegu pieninego, to - z uwagi na fakt, e jedna ich cz poprzez jeszcze wysz cen dugu jest gromadzona na przyszo, inna za cz wypacana w dolarach -sytuacja taka powinna powodowa wzrost inflacji. I tu spotyka nas najwiksze zaskoczenie - inflacja w USA pozostaje stosunkowo niska. Z jakim rodzajem sztuczek mamy tu do czynienia? Tajemnica sukcesu polega na koniecznoci stworzenia miejsca zdolnego do absorbcji tak wielkiej iloci emitowanych nowych pienidzy. Tym miejscem ukrywajcym inflacj jest rynek instrumentw pochodnych. Dwie dekady temu czna warto nominalna wiatowych instrumentw pochodnych bya bliska zeru. Do roku 2006 cakowita warto tego rynku osigna niebotyczn sum 37 bilionw dolarw. Co wicej, prdko i skala, z jak w rynek ronie, przekraczaj moliwoci wyobrani zwykego czowieka. Czym jest w rynek instrumentw pochodnych? Ot, podobnie jak dolar amerykaski, jest on dugiem. Te dwa elementy s po prostu opakowaniem dla dugu: s jego koncentracj, kontenerem, w ktrym umieszcza si dug, magazynem i zarazem Himalajami dugu. Te wszystkie dugi, w formie aktyww, wypeniaj kombinacj inwestycyjn funduszy typu hedge, a take s umieszczane w formie aktyww na kontach firm ubezpieczeniowych oraz funduszy emerytalnych. Dugi podlegaj wic procesowi transakcji, prolongaty, kompresji, rozcigania, wypeniania, wycigania. Mamy tu do czynienia z czym w rodzaju wielkiego bankietu w gigantycznym kasynie. Za niezliczonymi i skomplikowanymi formuami matematycznymi pozostaje jedynie pustka

WOJNA O PIENI?DZ
oraz dwie moliwoci wyboru. Kady kontrakt to zakad hazardowy, kady zakad hazardowy ma tylko dwa scenariusze: zwycistwo lub poraka.

Skoro istnieje zakad warty biliony dolarw, w takim razie, tak jak w kadym kasynie, musi istnie bank i krupier. Kto trzyma bank? Pi najwikszych amerykaskich bankw. Grupa ta jest nie tylko potnym graczem, ale rwnie prowadzi biznes, ktry rzdzi giedami.

Opublikowany przez amerykaski Departament Skarbu raport za drugi kwarta 2006 roku dotyczcy rynku instrumentw pochodnych bankw handlowych wskazuje, e na 902 wszystkie banki USA, pi najwikszych bankw, takich jak Morgan Chase, Citigroup itd. zajmuje 97 procent rynku finansowych instrumentw pochoci .ych, a ich udzia w dochodach wynosi 94 procent Pord wszystkich kategorii bankowych finansowych instrumentw pochodnych, najwikszy zasig posiadaj instrumenty typu stopy procentowej, zajmujc na caym rynku 83 procent, ich warto nominalna za wynosi 9,87 biliona dolarw166.

Wrd produktw tych zdecydowan przewag posiadaj swapy stopy procentowej. Gwn cech swapu stopy procentowej jest, w okrelonych ramach czasowych, wykorzystujc przepyw gotwki na podstawie zmiennych stp procentowych, dokonywanie jego wymiany na przepyw gotwki na podstawie staej stopy procentowej. Zazwyczaj transakcje odbywaj si bez udziau podstawowej sumy. Ich celem jest, za pomoc taszego kosztu, dokonanie symulacji dziaania dugookresowych papierw wartociowych o staej stopie odsetek. Najczciej narzdzi tych uywaj dwie amerykaskie instytucje sponsorowane przez rzd, Freddie Mac oraz Fannie Mae. Te dwie gigantyczne spki finansowe, poprzez emisje krtkoterminowych papierw wartociowych, wspieraj finansowo trzydziestoletnie poyczki o
166 OCCi Quarterly Report on Bank Derivatives Activities Second Quarter 2006, US

Treasury
195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
staej racie odsetek na zakup nieruchomoci, pomagajc, przez uycie swapw stopy procentowej, w zabezpieczeniu si przed ryzykiem niekorzystnych zmian cen lub kursw.

W kwocie 98,7 biliona dolarw, ktr warte s instrumenty pochodne przynoszce odsetki, bank Morgan Chase samodzielnie zajmuje dominujc pozycj, posiadajc udziay warte 74 biliony dolarw. Na polu finansowym wykorzystanie dwigni proporcji kapitaowej 10:1 do przeprowadzenia inwestycji jest ju uznawane za bardzo nieprzemylany ruch, natomiast w przypadku dwigni 100:1 moemy mwi o szaleczej inwestycji. W latach dziewidziesitych synny fundusz hedgingowy Long Term Capital Management pod kierownictwem dwch laureatw Nagrody Nobla z ekonomii zbudowa najbardziej skomplikowany na wiecie model matematyczny, majcy na celu zabezpieczenie si przed ryzykiem niekorzystnych zmian cen lub kursw. Do tego celu wykorzystano najnowoczeniejsze komputery. Kiedy zastosowano dwigni proporcji kapitaowej, przy braku penej koncentracji, stracono wszystko, a krach caego wiatowego systemu finansowego by bardzo blisko. Ukryta dwignia proporcji kapitaowej wykorzystywana przez bank Morgan Chase do inwestycji w przynoszce odsetki instrumenty pochodne wyniosa 626:1, stajc si najbardziej ryzykown inwestycj na wiecie167.

Morgan Chase faktycznie zajmuje dominujc pozycj na rynku instrumentw pochodnych, bdc partnerem praktycznie kadej firmy zabezpieczajcej si przed wysokim ryzykiem niekorzystnych zmian cen lub kursw. Mwic inaczej, wikszo ludzi w okresie inwestowania pragnie zapobiec nagemu i potnemu wzrostowi rat odsetek w przyszoci, a bank Morgan Chase, sprzedajc tego typu ubezpieczenie, skada zapewnienie, e raty odsetek gwatownie nie wzrosn. Jaka magiczna, krysztaowa kula pozwala bankowi Morgan Chase na podejmowanie tak przeraajcego ryzyka, jakim jest prognozowanie zmian stp procentowych, a wic czego, o czym wiedzie mog jedynie Greenspan i Rezerwa Federalna i to tylko w konkretnej sytuacji? Jest tylko jedna rozsdna odpowied: Bank Morgan Chase jest jednym z najwikszych udziaowcw nowojorskiego banku Rezerwy Federalnej, ten 167Report.

WOJNA O PIENI?DZ
bank za to po prostu prywatna firma. Bank Morgan Chase nie tylko jest w stanie otrzyma informacje o ruchach stp procentowych znacznie wczeniej ni inne firmy, ale w istocie jest prawdziwym twrc polityki zmian stp procentowych, a znaj duj ca si w odlegym Waszyngtonie Rada Rezerwy Federalnej jestjedynie instytucj wcielajc t polityk wycie. Decyzje u zmianach kursu w polityce stp procentowych nie zapadaj, tak jak to sobie ludzie wyobraaj, podczas gosowa, w czasie staych posiedze rady nadzorczej Rezerwy. Oczywicie, procedura glosowania odbywa si, jest obligatoryjna, ale gosujcy od samego pocztku s odpowiednio pouczeni co do swoich posuni przez midzynarodowych bankierw. Dziki temu wanie bank Morgan Chase prowadzi stabilne, wolne od groby straty interesy. Przypomina firm, ktra posiada zdolno sterowania opadami deszczu i rwnoczenie prowadzi sprzeda ubezpiecze od powodzi. Jest oczywiste, e taka firma wie, kiedy wody przybior i nastpi powd; wie nawet, ktre tereny zostan zalane. Einstein powiedzia kiedy, e Bg nie gra w koci. Skoro Morgan Chase ma odwag gra na rynku instrumentw pochodnych i waciwie rzdzi nim, jest bardzo mao prawdopodobne, aby chcia rzuca komi. Z punktu widzenia gwatownego rozwoju rynku instrumentw pochodnych, moliwoci nadzoru znajdujce si w gestii rzdu s zacofane i nieadekwatne do nowej rzeczywistoci. Wikszo kontraktw na instrumenty pochodne jest zawieranych poza wyznaczonymi, oficjalnymi, regularnymi centrami transakcyjnymi. Nazywa si to transakcjami pod lad. W systemie ksigowym bardzo trudno jest dokona porwna midzy konwencjonalnymi transakcjami handlowymi a transakcjami instrumentw pochodnych. Nie mwic ju o takich kwestiach, jak naliczanie obowizkw podatkowych oraz kalkulacja obcie na aktywach. Poniewa zasig rynku instrumentw pochodnych jest nadzwyczaj szeroki, finansowa dwignia proporcji jest postawiona bardzo wysoko, ryzyko dla partnerw jest trudne do kontroli, a nadzr ze strony rzdu saby. Mona powiedzie, e jest to zegarowa bomba atomowa dla rynku finansowego.

W wyniku bezprecedensowej prosperity na tym rynku spekulacyjnym, nastpuje wielkie wsysanie wytworzonej przez spaty odsetek od amerykaskiego dugu krajowego, astronomicznej pynnoci. Dopki emisja nowych dolarw oraz powrt dolarw z zagranicy s opakowywane przez ten szybko krccy si rynek, a prawdopodobiestwo ich wycieku na inne rynki
Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

195

WOJNA O PIENI?DZ
znikome, dopty centralny wskanik inflacji da si, w magiczny niemal sposb, kontrolowa. Jednake z tego samego powodu, gdy nastpi lorach na rynku instrumentw pochodnych, bdziemy wiadkami najostrzejszej w historii wiata burzy finansowej oraz kryzysu gospodarczego.

Struktury koncesjonowane przez rzd: Druga Rezerwa Federalna

Wiele z instytucji finansowych praktycznie zupenie nie rozumie ryzykownej natury emitowanych przez instytucje rzdowe, krtkoterminowych papierw wartociowych. Inwestorzy bdnie sdz, e inwestycje tych instytucji s cakowicie wolne od ryzyka kredytowego. Wynika to std, e zanim nadejdzie kryzys, ju wczeniej pojawia si wystarczajco duo ostrzee, co daje szans przeczekania, by kilka miesicy pniej, kiedy nadejdzie termin spaty, szybko i atwo pozby si owych krtkoterminowych papierw wartociowych. Problem ley w tym, e w czasie, gdy pojawia si kryzys finansowy, papiery wartociowe instytucji rzdowych, prawdopodobnie w trakcie kilku godzin bd dni, cakowicie utrac pynno finansow. Nawet jeli pojedynczy inwestor bdzie mg wybra opcj wyjcia z rynku, to jeli wszyscy inwestorzy jednoczenie rozpoczn ucieczk, w rezultacie nie ucieknie nikt. Przypomina to sytuacj masowego naporu na banki, a poniewa krtkoterminowe papiery wartociowe opieraj si o aktywa z rynku nieruchomoci, nie ma moliwoci ich szybkiej zamiany. Podsumowujc, usilne podejmowanie prby wyprzeday papierw wartociowych struktur koncesjonowanych przez rzd nie moe zakoczy si sukcesem.

rok168

William Poole, CEO banku Rezerwy Federalnej w Saint Louis, 2005

Przez struktury koncesjonowane przez rzd rozumiem dwie wielkie, posiadajce upowanienie i koncesj od amerykaskiego rzdu agencje: Freddie Mac i Fannie Mae. Te dwie firmy s odpowiedzialne za stworzenie wtrnego rynku poyczek na zakup nieruchomoci oraz emisj pod zastaw nieruchomoci papierw wartociowych zwanych MBS (.Mortgage Backed Securities - papiery wartociowe oparte na kredytach hipotecznych), ktrych czna warto wynosi okoo czterech bilionw dolarw. W rzeczywistoci, wiksza cz z poyczek na zakup nieruchomoci o wartoci siedmiu bilionw dolarw udzielonych przez 168
William Poole, prezes banku Rezerwy Federalnej w Saint Louis, Speech GSE Risks 2005.

WOJNA O PIENI?DZ
amerykaski system bankowy zostaa nastpnie sprzedana tym dwm firmom. One za przepakowuj te dugoterminowe poyczki hipoteczne na zakup nieruchomoci w papiery wartociowe MBS, by nastpnie dokonywa ich sprzeday na Wall Street, zarwno amerykaskim instytucjom finansowym, jak i azjatyckim bankom centralnym. Pomidzy emisj MBS oraz wykupem z rk bankw poyczek hipotecznych na zakup nieruchomoci istnieje korzystna dla nich rnica, ktra stanowi rdo dochodw dla tych dwu firm. Zgodnie z danymi statystycznymi, 60 procent amerykaskich bankw posiada kapitay w postaci papierw wartociowych tych dwch firm, ktrych warto przekroczya ich kapitay bankowe o 50 procent169. Bdc spkami akcyjnymi, Freddie Mac i Fannie Mae maj na celu generowanie zyskw. Dlatego te bezporednie posiadanie poyczek hipotecznych na zakup nieruchomoci jest dla nich jeszcze lepsz szans na dobry zysk. W tej sytuacji, fluktuacje stp procentowych, przedterminowe T j roty poyczek hipotecznych oraz ryzyko kredytowe s ponoszone wycznie przez te dwie struktury. Kiedy w 2002 roku Rezerwa Federalna rozpocza dugi proces podnoszenia stp procentowych, Freddie Mac i Fannie Mae ze swej strony zaczy poyka i bezporednio umieszcza w swoich portfelach poyczki hipoteczne na zakup nieruchomoci. Ich czna suma pod koniec 2003 roku signa 1,5 biliona dolarw. Jako instytucje finansowe ponoszce tak ogromny ciar zaduenia, powinny one, po pierwsze, by niesychanie ostrone oraz unika ryzyka, a najwaniejszym ich zadaniem powinno by zestawianie ze sob aktyww i nieprzekraczalnych terminw spaty dugw, gdy inaczej fluktuacje stp procentowych okazayby si trudne do kontroli. Po drugie, powinny one unika wspierania dugoterminowych dugw krtkookresowymi kapitalizacjami (dostarczaniem rodkw pieninych). Tradycyjn i sprawdzon metod jest w tym wypadku emisja dugoterminowych papierw wartociowych - obligacji podlegajcych przedterminowemu wykupowi, tak by doprowadzi do synchronizacji pomidzy aktywami i terminem spaty zaduenia, czerpic korzyci ze zrnicowania. W ten sposb moliwe jest pene uniknicie ryzyka wynikajcego z fluktuacji stp procentowych oraz przedterminowego zwrotu zaduenia. Jednak w rzeczywistoci obie firmy gwnie wykorzystyway dugoterminowe stae skrypty dune oraz krtkoterminowe papiery wartociowe, by pozyska kapitay. Skala krtkoterminowych kapitalizacji osigna poziom, na ktrym konieczne stao si cotygodniowe wypuszczanie krt169
Fannie Mae and Freddie Mac and, the Need for GSE Reform Now, Office

of Federal Housing Enterprise Oversight (OFHEO).

195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
koterminowych papierw wartociowych o wartoci okoo 300 milionw dolarw, co spowodowao, e obie firmy same wprowadziy si w sytuacj wysokiego ryzyka. Aby unikn ryzyka wynikajcego z fluktuacji stp procentowych, obie firmy musz stosowa skomplikowan strategi hedgingow obliczon na zabezpieczenie si przed ryzykiem niekorzystnych zmian cen lub kursw. W przypadku uycia dugu i swapu stopy procentowej powstaje rodzaj kombinacji krtkoterminowy dug + przyszy napyw gotwki o staej stopie odsetek, ktra dokonuje symulacji uzyskiwania efektw z dugoterminowych papierw wartociowych, wykorzystuje opcje swapowe w celu zabezpieczenia si przed ryzykiem przedterminowego zwrotu poyczek hipotecznych. Poza tym obie firmy stosuj strategi znan jako ImperfectDynamie Hedging, ktra oznacza obron punktow przed moliwoci wystpienia w krtkim okresie gwatownych fluktuacji stp procentowych, oraz zwiotcza fortyfikacj w obliczu mao prawdopodobnego w dugim okresie wstrzsu stp procentowych. Dziki zastosowaniu tych rodkw, wszystko wydaje si by silne jak stal, a zarazem koszty s nadzwyczaj niskie. Tak wic metoda wydaje si wrcz perfekcyjna. Popychane dz zyskw, struktury Freddie Mac i Fannie Mae dodatkowo konsumuj wielkie iloci emitowanych przez siebie papierw wartociowych MBS. Na pierwszy rzut oka moe wydawa si to sprzeczne z konwencjonaln logik: jak bowiem moliwe jest dokonywanie zakupw emitowanych przez siebie krtkoterminowych papierw wartociowych za pomoc wasnych dugoterminowych papierw wartociowych? Jednak zagadkowe sytuacje posiadaj wasn zagadkow logik. Fred.i e Mac i Fannie Mae s koncesjon ,170 yanymi przez rzd amerykaski monopolistami na rynku poyczek wtrnych pod zakup nieruchomoci, a rzd w dostarcza im poredniego porczenia. Tym porednim porczeniem jest udzielanie obu firmom z gry okrelonego wsparcia kredytowego, a wic, w razie potrzeby, tego rodzaju kredyt zawsze moe by wykorzystany. Poza tym Rezerwa Federalna moe udzieli dla papierw wartociowych z Freddie Mac i Fannie Mae rabatu, innymi sowy, bank centralny moe bezporednio przeprowadzi monetaryzacj ich papierw wartociowych. Od ponad pwiecza, z wyjtkiem amerykaskich obligacji skarbowych, papiery wartociowe adnej firmy nie ciesz si tak szczeglnym traktowaniem. Kiedy rynek zdobywa informacje, e papiery wartociowe emitowane przez Freddie Mac i Fannie Mae praktycznie staj si ekwiwalentem dolarw w gotwce, poziom zaufania, ktrym si ciesz, ustpuje jedynie obligacjom 170
Didao Zhan - chiski film wojenny z 1965 roku (przyp. tum.).

Japoskie diaby - chodzi o onierzy japoskich z czasw II wojny wiatowej (przyp.

WOJNA O PIENI?DZ
skarbowym rzdu USA. Tak wic odsetki krtkoterminowych papierw wartociowych przez nie emitowanych s tylko odrobin wysze od odsetek naliczanych dla posiadaczy obligacji skarbowych. Skoro istnieje tak tanie rdo pozyskiwania rodkw finansowych, staje si oczywiste, e wci istnieje moliwo generowania zyskw przy dokonywaniu zakupu wasnych dugoterminowych papierw wartociowych. Nie bdzie przesad stwierdzenie, e na pewnym poziomie papiery wartociowe obu tych firm odgrywaj rol papierw wartociowych amerykaskiego Departamentu Skarbu, a same firmy w rzeczywistoci przeksztaciy si w drug Rezerw Federaln, dostarczajc amerykaskiemu systemowi bankowemu wielkiej iloci pynnoci kapitaowej, szczeglnie w sytuacji, gdy dla rzdu nie jest wygodne ukazanie oblicza i udzielenie oficjalnej pomocy. Dlatego wanie, po siedemnastokrotnym przeprowadzeniu podwyek stp procentowych, na rynku finansowym wci widoczny by zalew pynnoci kapitaowej. Okazao si bowiem, e zaabsorbowana przez Rezerw Federaln pynno kapitaowa, w kolejnej fazie, wskutek wielkiej konsumpcji poyczek bankowych na zakup nieruchomoci przez koncesjonowane przez rzd struktury, napyna z powrotem do rynku finansowego. Obraz wydarze idealnie przypomina akcj filmu Wojna w podziemiach*, kiedy japoskie diaby171 wypompowyway wod ze studni, by nastpnie przy jej pomocy zatopi wszystkie podziemne przejcia w wiosce. Sprytni partyzanci, wykorzystujc ukryte kanay, odprowadzali wod z powrotem do studni, a Japoczycy zachodzili w gow, jak gboka moe by studnia. Arbitra (czona transakcja giedowa) struktur koncesjonowanych przez rzd - czyli dokonywanie zakupu dugoterminowych MBS za pomoc krtkoterminowych papierw wartociowych wraz z przeprowadzanym przez midzynarodowych bankierw zakupem o wielokrotnej dwigni opcji na amerykaskie obligacje skarbowe za pomoc wycofywanych z rynku japoskiej waluty rodkw kapitaowych o ba ; Izo niskich kosztach transakcyjnych - sztucznie kreuj obraz prosperity nienaturalnie rozchwytywanych, dugoterminowych amerykaskich papierw wartociowych (obligacje skarbowe oraz trzydziestoletnie MBS), zbijajc wysoko odsetek od dugoterminowych papierw wartociowych. Dziki temu obawy rynku przed dugoterminow inflacj mog wydawa si bezpodstawne, niczym zabobonny strach czowieka drcego na myl, e pewnego dnia niebo moe run mu na gow. Dlatego te zagraniczni inwestorzy, po chwili wahania, kontynuuj finansowe wspieranie amerykaskiego eksperymentu wiecznego mechanizmu gospodarczego, oddajc si szalonej grze na obfitym bankiecie pogoni za zyskiem. 171tum.).
195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
Jednak nawet pikne halucynacje wci pozostaj halucynacjami. Kiedy koncesjonowane przez rzd struktury nieprzerwanie dostarczaj na trwajcy bankiet alkohol, niewiadomie, ich wasny kapita spada do niesychanie niebezpiecznego poziomu 3,5 procenta. W sytuacji, kiedy dwiga si na swoich barkach warty biliony dolarw dug, tkwic zarazem w centrum doznajcego dramatycznych wstrzsw midzynarodowego rynku odsetek, ta ilo kapitau jest na tyle niska, aby zafundowa Greenspanowi chroniczn bezsenno. W swoim czasie Long Term Capital Management, niczym wszechwiedzcy guru, twierdzi, e to wanie on najlepiej rozumie gospodark, wykorzystuje najbardziej kompletne, najbardziej skomplikowane modele zabezpieczania si przed ryzykiem zmiany kursw. Jednak zaledwie jeden rosyjski kryzys zaduenia sprawi, e w darzony podziwem, idealny fundusz hedgingowy ulotni si jak kamfora. Powstaje wic pytanie: czy oparta przede wszystkim na finansowym rynku instrumentw pochodnych strategia hedgingowa koncesjonowanych struktur rzdowych w ostatecznym rozrachunku jest zdolna skutecznie przeciwstawi si nagym, nieprzewidywalnym wydarzeniom? Mikka pomoc struktur koncesjonowanych przez rzd, polegajca na mechanizmach prewencyjnych wobec nagej zmiany krtkoterminowych stp procentowych, obarczona jest potnym defektem. Cytowany ju William Poole z banku Rezerwy Federalnej w Saint Louis wyraa obawy co do zdolnoci powstrzymywania wstrzsw stp procentowych przez instytucje rzdowe. Po przeanalizowaniu skali dziennych fluktuacji odsetek od amerykaskich obligacji skarbowych w cigu 25 lat, doszed do nastpujcego wniosku:
Podczas fluktuacji ceny obligacji skarbowych, ktra przekracza jeden procent, najprawdopodobniej w trzech czwartych wypadkw ich absolutna warto przekracza standardowe odchylenie 3,5. To ponad szesnastokrotnie przekracza szacunki oparte o zwyczajny model dystrybucji. Zamy, e w cigu roku jest 250 dni transakcyjnych, a rwnie silna fluktuacja w ratach odsetek zdarza si dwukrotnie, nie za, jak wielu sdzi, raz na osiem lat. Normalny model dystrybucji cakowicie bdnie oceni ryzyko gwatownej zmiany rat odsetek. Potna fluktuacja o odchyleniu standardowym przekraczajcym 4,5, a nawet jeszcze wikszym - a wic nieprzewidywane przez ludzi 7 procent - zdarza si jedenastokrotnie w cigu 6573 dni transakcyjnych. Ta wielka fluktuac. wystarcza, aby wstrzsn, wywrci, opierajce si przewanie na dwigni finansowej, firmy. Jest jeszcze jeden punkt. Gwatowne fluktuacje wykazuj tendencje do skoncentrowanych wybuchw. Ten szczeglny punkt jest niesychanie wany, oznacza on bowiem, e okrelona firma w krtkim czasie dowiadcza gwatownych wstrzsw wiele

WOJNA O PIENI?DZ
razy. W przypadku braku penego zabezpieczenia (strategii hedgingowej) wobec gwatownych fluktuacji odsetek, moe doj do cakowitego upadku firmy172.

Wykres 4. Ignorowane najnowsze zmiany w sprzeday aukcyjnej amerykaskich obligacji skarbowych 6% ....................................................

1 LO co r-

-r

05 T

co

LO o co

LO

-r LO

05 -r

oo

c\i

05 T

CO

05 T-

LO LO CO

05 -r

-I LO CO CO

05 T

T LO O 05

05 -r

TLO CM 05

T LO

05
*T

05

03 *r

T LO CO 05

05 i

i LO cd 05

T LO O C\J

LO

T LO

o o

CM

c\i o o

CM

O O

25-letnia krzywa fluktuacji rat odsetek 10-ietnich obligacji skarbowych USA (1 maja 1978 do 1 maja 2004) rdo: William Poole (President of Federal Reserve Bank of Saint Louis) speech GSE Risks 2005 Uwaga: na wykresie przerywan lini zaznaczone jest dodatnie lub ujemne standardowe odchylenie owartoci 3,5.

Gdyby finansowi hakerzy uderzyli w amerykaskiego dolara w chwili, gdy jednoczenie nastpiby atak terrorystyczny przy uyciu broni nuklearnej lub biologicznej, cena zota poszybowayby w gr, amerykaski rynek obligacji skarbowych z pewnoci dowiadczyby potnych wstrzsw, finansowe struktury rzdowe znalazyby si w powanych tarapatach, a warty biliony dolarwr dug prawdopodobnie w cigu kilku godzin utraciby pynno. Nawet Rezerwa Federalna spniaby si z pomoc, w dodatku skala krachu byaby ogromna i nawet, jeli Rezerwa chciaaby nie pomoc, to raczej nie miaaby si, aby jej udzieli. W ostatecznej fazie 60 procent amerykaskich bankw zbankrutowaoby, naosabionym rynku finansowych instrumentw pochodnych wartych 37 bilionw dolarw nastpiby efekt lawiny, za na wiatowych rynkach rozpoczaby si paniczna ucieczka kapitaw przed rych mierci. Wielkie ryzyko na rynku finansowych instrumentw pochodnych, ktre podlega refrakcji poprzez dziaania koncesjonowanych struktur
172
195

William Poole, Speech GSE Risks 2005.

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
rzdowych, jest jedynie czubkiem gry lodowej. Robert Kiyosaki w artykule A Taste ofDebt tak oto opisuje dzisiejszy wiat prosperity gospodarczej opartej na dugu:
Moim zdaniem, gwn przyczyn przej firm po astronomicznych cenach jest fakt, e nie s one zakupywane za pomoc pienidzy lub kapitaw, lecz kupowane s za dug. Moje dowiadczenie podpowiada mi, e w przyszoci kto bdzie musia ten dug zwrci. Ostateczny upadek imperialnej Hiszpanii nastpi w wyniku zbytniej chciwoci wojen i podbojw. Obawiam si, e dzisiejszy wiat w wyniku nieopanowanego podania dugu, koniec kocw powtrzy te same, katastrofalne bdy. Jaka zatem jest moja rada? Patrzc z punktu widzenia obecnej sytuacji, moemy radonie bawi si na wieczornych przyjciach, ale nie pijmy za duo i stjmy raczej w pobliu wyjcia173.

W kolorowym i gwarnym kasynie wszyscy koncentruj ca sw uwag na grze o stawk, ktr jest mieszny pienidz - amerykaski dolar. W tej sytuacji, kady kto j eszcze j est trzewy i zachowa zdolno do mylenia, zdy ju zauway pomyki ognia trawice kty wielkiej sali. Cz ludzi po cichu, zachowujc spokj, prbuje przecisn si w kierunku wskiego wyjcia. Ognia jeszcze dobrze nie wida, wszyscy bawi si w upojeniu i niewiadomoci, cho wielu zaczyna ju odczuwa wo spalenizny. Rozgldaj si po ktach, kto zaczyna cich dyskusj. Szef kasyna w obawie, e gocie odkryj poar, wznosi wielki toast i rzuca na st jeszcze bardziej ryzykowny i nonszalancki, pobudzajcy ludzk uwag, zakad. Wikszo goci znw daje si pochon grze toczcej si przy stole. W kocu pomyki stopniowo staj si pomieniami. Coraz wicej goci zaczyna szemra, kto rzuca si do ucieczki, ale wikszo nie wie, co czyni. Waciciel kasyna gono zapewnia, e obecno kilku pomykw oraz dymu jest w kasynie rzecz normaln, chodzi bowiem o zwrcenie uwagi i przycignicie do gry wikszej liczby chtnych, a same pomyki (inflacja) pozostaj pod pen kontrol - i tak dzieje si od roku 1971. Komunikat waciciela uspokaja goci, ktrzy znw pograj si w hazardzie. Jednak coraz wicej ludzi toczy si w okolicach drzwi. W tym momencie najbardziej przeraajcy jest pierwszy przenikliwy krzyk... Kiedy dochodzi do katastrofy, kady myli ju tylko o tym, aby znale wyjcie. Dla Kiyosakiego wyjciem z kasyna jest zoto i srebro. W artykule Bet on Gold not on Funny Money pisze:
Uwaam, e zoto jest bardzo tanie. Kiedy wzrosn ceny ropy, gdy Rosja, Wenezuela, kraje arabskie i afrykaskie nie bd chciay ju duej akceptowa naszych dolarw, zoto z pewnoci pjdzie w

173 Robert Kiyosaki, A Taste for Debt, Yahoo Finance Experts Column, 31 listopada 2006.

WOJNA O PIENI?DZ
gr. Obecnie wci mamy moliwo wykorzystywania naszych miesznych pienidzy, by paci za towary i usugi z innych pastw. Jednak wiat jest coraz bardziej zmczony i znudzony dolarem. Od wielu lat gosz niezmienn strategi: inwestuj w prawdziwe pienidze, a tymi s zoto i srebro. mieszne pienidze poyczam, c : :y naby nieruchomoci. Ale kiedy tylko spadaj ceny zota czy srebra, kupuj wicej tych kruszcw. Jaki rozsdny inwestor nie zgodziby si poyczy miesznych pienidzy, aby zakupi tak tanie prawdziwe pienidze?174

Zoto: zamknity w areszcie domowym krl walut

Zoto podlega wpywom wielu destabilizujcych czynnikw, jednym z nich s wadze kilku najwaniejszych pastw, ktre prbuj je destabilizowa. (...) Prosz spojrze, co si dziao w cigu ostatnich 20 lat w polityce tych rzdw w odniesieniu do zota. Nikt nie sprzedawa zota, gdy jego cena rosa do poziomu 800 dolarw za uncj. Gdyby tak si stao, byby to dobry interes a zarazem czynnik stabilizujcy sytuacj. Zoto sprzedaje si wwczas, gdy jego cena siga dna; Anglicy sprzedali swoje zoto dopiero wtedy, gdy bya najnisza z moliwych. Ten wanie czynnik - czyli rzdy, ktre sprzedaj zoto, gdy cena jest niska, lub wstrzymuj sprzeda, gdy jest wysoka - destabilizuje wszystko. Rzdy powinny (...) kupowa po niskiej, a sprzedawa po wysokiej cenie.

Robert A. Mundel, 1999 rok175 Mundell mwi o niestabilnych czynnikach towarzyszcych zotu, ktre od 1980 roku odgryway bardzo wan rol w tworzeniu strategii demonizowania zota przez midzynarodowych bankierw. Ale sterowanie cen zota odbywa si w cisej tajemnicy i stanowi cz realizowanego za pomoc najbardziej wyrafinowanych metod, wrcz niemoliwego do zauwaenia przez przecitnych ludzi, genialnego planu. Zdolno do efektywnego zbijania ceny zota przez 20 lat to pierwszy tego typu
174 Robert Kiyosaki, Bet on Gold not on Funny Money, Yahoo Finance Experts Column, 25 lipca 2006. 175 Gold and the International Monetary System in a New Era, World Gold Council Conference, Paris, 19. November 1999, London 1999, s. 47, cyt. za: Lips, Zoty spisek, s. 112.
195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
przypadek w historii ludzkoci. Najmniej zrozumiaa bya, lekkomylnie ogoszona przez Bank Anglii 7 maja 1999 roku, decyzja o sprzeday poowy ze swoich rezerw zota (415 ton). Bya to od czasw napoleoskich najwiksza w historii Wielkiej Brytanii wyprzeda zota. Owa zdumiewajca wiadomo doprowadzia sab cen zota na midzynarodowym rynku do szaleczego spadku do poziomu 280 dolarw za uncj. Ludzie nie mogli uwierzy. Pytali: co te Bank Anglii wyprawia? Czy to inwestycja? Nie wygldao to na inwestycj. Gdyby chodzio o inwestowanie, bank sprzedaby zoto w 1980 roku, kiedy jego cena wynosia 800 dolarw za uncj, by zakupi, w tym czasie przynoszce wysokie, trzynastoprocentowe zwroty, amerykaskie trzydziestoletnie obligacje skarbowe. To przyniosoby wielkie zyski. Bank Anglii jednak twardo naciska na sprzeda zota w roku 1999 po cenie, ktra osigna historycznie niski poziom 280 dolarw za uncj, by nastpnie dokona inwestycji w przynoszce pi procent zwrotw amerykaskie obligacje skarbowe. Jak wida, apele Mundella pozostay niezauwaone. Czy znaczy to, e Bank Anglii nie rozumie zasad prowadzenia interesw? Oczywicie e rozumie. Od momentu powstania w 1694 roku Bank Anglii dominowa nad wiatowymi finansami ju przeszo 300 lat. Mona wrcz postawi tez, e jest on ojcem zaoycielem wspczesnych finansw i w swoich dziejach dowiadczy ju wielu sztormw. Stoj ca obok niego Rezerwa Federalna to j edynie niedorosy ucze, tak wic twierdzenie, e Bank Anglii nie rozumie zasady kupi tanio, sprzeda drogo jest czym zgoa niewiarygodnym. Bank Anglii zama elementarne reguy dziaalnoci handlowej tylko i wycznie z powodu jednej rzeczy: strachu! Nie by to strach przed dalszym spadkiem ceny zota i wynikajcej z tego dewaluacji wartoci posiadanych przez bank rezerw. Byo dokadnie odwrotnie: bank obawia si wzrostu ceny zota. Zoto ju dawno zniko bez ladu z zapisw ksigowych Banku Anglii - owo zoto oznaczone w rubryce ksigowej jako naleno, prawdopodobnie nigdy nie zostanie odzyskane. Szwajcarski bankier Ferdinand Lips wypowiedzia kiedy bardzo prowokujc, dajc do mylenia opini: gdyby obywatele Wielkiej Brytanii dowiedzieli si, w jak lekkomylny i wrcz szalony sposb bank centralny traktuje ich prawdziwe oszczdnoci nagromadzone przez setki lat, a wic zoto - gowy potoczyyby si z szafotu. W istocie naleaoby powiedzie, e gdyby ludzie na wiecie dowiedzieli si, w jaki sposb bankierzy z bankw centralnych steruj cen zota, najwiksze przestpstwa finansowe w historii ludzkoci wyszyby na wiato dzienne. Gdzie podyo zoto Banku Anglii? Okazao si, e zostao wypoyczone bankierom od metali szlachetnych - Bullion Bankers. Oto jaki przebieg miaa caa ta historia. Na pocztku lat dziewidziesitych o Londyn-Wall Street zadaa klsk japoskiej

WOJNA O PIENI?DZ
gospodarce i zablokowaa proces tworzenia wsplnej europejskiej waluty. Mimo tej chwili chway i blasku, nie mona byo nawet na moment lekkomylnie zapomnie o istnieniu prawdziwego wroga -zota. Trzeba wiedzie, e da osi Londyn-Wall Street euro czy japoski jen to jedynie powierzchowna choroba skry, podczas gdy zoto jest mierteln chorob serca. Wystarczy by zoto powrcio do gry, weszo na rynki, a cay system walut prawnych najprawdopodobniej podporzdkuje si jego wadzy. Mimo e zoto nie jest ju midzynarodow walut, to wci pozostaje najwiksz przeszkod ograniczajc rabunek ludzkiego majtku za pomoc inflacji stosowany przez midzynarodowych bankierw. Cho zoto bezgonie, bez adnych informacji, zostao uwizione w areszcie domowym poza systemem walutowym, to jego historyczna pozycja oraz fakt, i jest symbolem prawdziwej wasnoci i majtku, w kadej chwili moe uczyni je szalenie atrakcyjnym. Gdy w wiecie finansw zawieje choby lekki wiatr, gdy tylko trawa si poruszy, ludzie mimowolnie pobiegn w kierunku zota, by zaakceptowa jego trwa protekcj. Tak wic, nawet tak potni ludzie, jak midzynarodowi bankierzy, nie omiel si dokona cakowitej likwidacji zota. Pozostaje im wycznie obmyla wszelkie moliwe sposoby na zatrzymanie zota w wiecznym areszcie domowym. Aby tego dokona, naley ukaza ludziom, e w krl walut jest saby i bezradny. Nie tylko nie jest w stanie chroni ludzkich oszczdnoci, lecz rwnie dostarczy stabilnego wskanika czy przycign zainteresowania inwestorw. Tak wic cena zota musi znajdowa si pod sta kontrol. Po wycigniciu wnioskw z lekcji, ktr bya klska Funduszu Zota w 1968 roku, midzynarodowi bankierzy, majc w pamici wczeniejsze poraki, zdecydowanie nie mieli zamiaru popenia tak naiwnego i gupiego bdu, jakim byoby wykorzystanie zota w celu przeciwstawienia si gigantycznemu, rynkowemu popytowi. W roku 1980, stosujc radykalnie wysok, dwudziestoprocentow stop, czasowo udao im si zbi cen zota, a po odzyskaniu zaufania do amerykaskiego dolara, rozpoczli potne wykorzystywanie nowej broni, ktr stanowi finansowy rynek instrumentw pochodnych. W sztuce wojennej jest powiedzenie, e najwaniejsze jest zdobycie serc -zdobycie miast jest na drugim miejscu. Midzynarodowi bankierzy gboko rozumiej t racj. Zoto, dolar, akcje, papiery wartociowe, nieruchomoci - mona nimi gra do granic moliwoci, a i tak zawsze gra si ludzkim zaufaniem! A finansowe instrumenty pochodne s w istocie broni o nadzwyczajnym zaufaniu. Po penym sukcesw pierwszym tecie ich dziaania w czasie krachu giedowego w 1987 roku, ta skuteczna bro
195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
zostaa ponownie zastosowana na japoskiej giedzie w 1990 roku, a jej sia raenia, a take zniszczenia, ktre spowodowaa, doprowadziy do powszechnej euforii w wiecie midzynarodowych finansw. Jednake uycie broni atomowej niesie za sob dwa skutki: dorano i gwatow no. A wobec zota, owego rozlegego i dugoterminowego zagroenia, naleao zastosowa wiele typw broni wymierzonych w zaufanie. Jedn z takich metod jest wypoyczenie krajowych rezerw zota przez prywatny bank centralny. Na pocztku lat dziewidziesitych XX wieku midzynarodowi bankierzy reklamowali nastpujce rozwizanie: umie zoto w skarbcu banku centralnego, nie otrzymasz adnych odsetek z tego tytuu z wyjtkiem osadzajcego si kurzu. Skoro skadowanie zota wymaga ponoszenia dodatkowych wydatkw, czy nie jest lepszym rozwizaniem wypoyczenie zota cieszcym si dobr reputacj bankierom - Bullion Bankers? Odsetki s niskie, jednoprocentowe, ale jest to stabilny przychd. Tak jak mona byo si spodziewa, kraje Europy do szybko wprowadziy odpowiednie regulacje. Kim s owi Bullion Bankers? Spka JP Morgan, jako gwny midzynarodowy bank, wzia na swoje barki ten obowizek. Dziki posiadanej dobrej reputacji, pacc skrajnie niskie odsetki o wysokoci jednego procenta, spka JP Morgan wypoyczaa zoto od krajowych bankw centralnych, by nastpnie dokonywa jego sprzeday na wiatowych rynkach. Uzyskane w ten sposb pienidze przeznaczaa na zakup przynoszcych picioprocentowy zwrot amerykaskich obligacji skarbowych, w ten sposb konsumujc korzystn czteroprocentow rnic. Proceder w nazwano Gold Carry Trade - handel przeno' : y zotem176. W ten sposb wyprzedawane zoto bankw centralnych nie tylko pozwalao skutecznie zbija rynkow cen kruszcu, ale rwnie umoliwiao konsumowanie rnicy w odsetkach, dodatkowo pobudzajc popyt na amerykaskie obligacje skarbowe i zbijajc ich dugoterminowe stopy odsetek. Bya to w istocie doskonaa strategia -jedna strzaa trafiajca w wiele celw. Mimo to, wci pozostawao pewne zagroenie. Bullion Bankers w wikszoci podpisywali z bankami centralnymi szeciomiesiczne, krtkoterminowe kontrakty na wypoyczenie zota, a zamierzali zainwestowa w dugoterminowe papiery wartociowe. W przypadku, gdyby po wyganiciu kontraktu bank centralny zada zwrotu zota, bd cena zota na rynku systematycznie by wzrastaa, Bullion Bankers znaleliby si w trudnym pooeniu. 176
Carry trade - strategia spekulacyjna polegajca na zaduaniu si w walucie kraju o niskiej stopie procentowej oraz lokowaniu tak uzyskanych rodkw w walut kraju o wysokiej stopie. Wedug innej definicji, jest to zaduanie si w walutach niskooprocentowanych i jednoczesne kupowanie instrumentw finansowych o potencjalnie wysokiej stopie zwrotu (przyp. tum.).

WOJNA O PIENI?DZ
W celu zabezpieczenia si przed tego typu ryzykiem, geniusze finansowi z Wall Street zwrcili swoj uwag na producentw zota. Bezustannie tumaczyli im historyczn konieczno: kurs zota w dugiej perspektywie czasowej musi pj w d, jeli teraz uda si ustali na stae przysz cen zota, bdzie mona unikn przyszych, ewentualnych strat. Poza tym midzynarodowi bankierzy mog udzieli kredytw o racie odsetek w wysokoci czterech procent, aby producenci zota mogli dalej prowadzi dziaania eksploracyjne oraz eksploatowa nowe zoa. W istocie, ciko byo odrzuci ofert kredytu z tak stop odsetek, a biorc pod uwag fakt, e cena zota, na midzynarodowym rynku z roku na rok sza w d, przeczekiwanie i sprzeda po zredukowanych cenach nie byy tak dobr opcj, jak sprzeda, wci pozostajcego w zoach i oczekujcego na wydobycie zota po dobrej cenie. Proceder ten nazywa si Gold Forward Trade177. Dlatego w rkach Bullion Bankers znalaza si przysza produkcja zota, stajc si zastawem za poyczane z bankw centralnych zoto. Naley uzupeni ten obraz o prost prawd, i bankierzy z bankw centralnych waz z Bullion Bankers stanowili jedn rodzin, tak wic kontrakty na wypoyczenie praktycznie mogy podlega nieograniczonej czasowo prolongacie. Bullion Bankres posiadali podwjne zabezpieczenie. Wkrtce po wprowadzeniu tych pomysw w ycie, genialni bankierzy z Wall Street zaczli reklamowa nowe instrumenty pochodne, takie jak na przykad Spot Defered Sales, Contingent Forward, Variable Volume Forward, Delta Hedging oraz przerne inne opcje. Za porednictwem bankw inwestycyjnych, ktre doleway oliwy do ognia, producenci zota wpadli w bezprecedensowe spekulacje finansowe. Poszczeglne kraje, jeden za drugim, robiy debet na swojej przyszoci, 2; mieniajc prawdopodobne iloci wszystkich rezerw zota znajdujcych si pod ziemi na gotwk, by przeprowadzi ich sprzeda (tzw.forwarding). Producenci zota z Australii posunli si nawet do sprzeday przyszej siedmioletniej produkcji zota. Wany producent zota z Ghany w Afryce Zachodniej, firma Ashanti, korzystajc z doradztwa Goldman Sachs i 16 innych bankw, zakupia do czerwca 1999 roku dwa i p tysica kontraktw na finansowe instrumenty pochodne, a znajdujce si na hedgingowych rachunkach ksigowych jej aktywa finansowe osigny warto 290 milionw dolarw. Komentatorzy wskazywali, e producenci 177 Instrument finansowy, transakcj a terminowa np. na kurs walut, cen
zboa. Polega na kupnie lub sprzeday zasobu X za Y. Kurs, po jakim zostanie dokonana transakcja oraz wielko transakcji, zostaj ustalone w dniu jej zawarcia, natomiast fizyczna dostawa zasobw musi nastpi w cile okrelonym dniu w przyszoci (przyp. tum.).

195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
zota w owych czasach bardziej ni na realnym otwieraniu nowych z, koncentrowali si na ryzykownych spekulacjach finansowych, w oparciu o gr sw zapewniajc o otwarciu nowych z kruszcu. Kiedy producenci zota, bdc na fali, podnosili flag rewolucji hedgingowej spka Barrick Gold moga by zaliczana do powanych przedsiwzi. Jednak zasig jej dziaa hedgingowych bardzo wczenie przekroczy jakiekolwiek rozsdne reguy sprawowania kontroli nad ryzykiem. Nie bdzie przesad stwierdzenie, e jej strategi finansow by hazard. Podczas sprzeday ogromnych iloci nieistniejcego jeszcze zota, Barrick, w utajony sposb, doprowadzi do fazy gwatownej rywalizacji i zbijania cen w brany, czego naturalnym rezultatem byo zniszczenie rynku. W swych rocznych raportach Barrick Gold systemowo zwodzia inwestorw, baamucc ich twierdzeniami, e jej skomplikowana strategia hedgingowa umoliwia jej sprzeda zota po cenach przewyszajcych to, co oferowa rynek- W istocie, znaczna cz zota sprzedawanego na rynku przez Barrick Gold wchodzia do Bullion Bankers jako zoto poyczane od poszczeglnych bankw centralnych. Spka poprzez wyprzeda na rynku owego poyczonego zota generowaa dochd, wykorzystywany do zakupu papierw wartociowych amerykaskiego Departamentu Skarbu, czerpic zyski z korzystnej rnicy kursw. To wanie ten skomplikowany mechanizm hedgingowy by prawdziw przyczyn nadzwyczajnych wynikw. W gruncie rzeczy mielimy do czynienia z klasycznym oszustwem ksigowym. W wyniku koncentracji dziaa kilku si, cena zota sza w d, co odpowiadao interesom wszystkich uczestnikw gry. Cieszyo to producentw zota, gdy jego cena sprzeday zostaa ju wczeniej ustalona, a kiedy cena zota spadaa, znajdujce si na ich rachunkach ksigowych wartoci rnego typu aktyww finansowych szy w gr, korzystajc z obniki ceny zota. W ten zaskakujcy sposb producenci zota stali si wsplnikami w zbijaniu jego ceny. Faktycznie jednak uzyskiwali oni jedynie tymczasowe korzyci, podczas gdy ich dugoterminowe interesy ponosiy straty. Przewodniczcy Gold Anti-Trust Action Committee, Bill Murphy okreli grup specjalnego interesu, ktra uderzaa w wiatowy kurs ceny zota, mianem Zotego Kartelu. Do jego najwaniejszych czonkw zaliczali si: Spka JP Morgan, Bank Anglii, Bundesbank, Citibank, Goldman Sachs, BIS, Departament Stanu USA oraz Rezerwa Federalna. Kiedy cena zota, -r wyniku potnego popytu na rynku, zaczyna rosn, banki centralne wkraczaj na pierwsz lini frontu, dokonujc jego wielkiej, publicznej wyprzeday, a do momentu, gdy przestraszeni inwestorzy podejmuj decyzj o wycofaniu si z rynku. W lipcu 1998 roku, podczas przesuchania przed House Banking

WOJNA O PIENI?DZ
Committe Kongresu USA, Alan Greenspan owiadczy: zoto jest innym rodzajem finansowego instrumentu pochodnego, towarem, ktry uczestniczy w pozarynkowych transakcjach. Inwestorzy nie s zdolni do kontroli poday zota w przypadku, gdy jego cena pjdzie w gr, banki centralne w kadej chwili s przygotowane na wypoyczenie rezerw zota, by zwikszy jego poda. Innymi sowy, Greenspan oficjalnie przyzna, e gdy zachodzi taka konieczno, cena zota cakowicie znajduje si pod kontrol bankw centralnych. W marcu 1999 roku wybucha wojna w Kosowie i sytuacja ulegaa niewielkim zmianom. Ataki powietrzne NATO nie przynosiy efektw, kurs zota pod wpywem potnej siy nabywczej znajdowa si na krawdzi przepaci. Gdyby nastpia utrata kontroli nad cen zota i jej gwatowny wzrost, Bullion Bankers zostaliby zmuszeni do odkupywania drogiego zota na wiatowych rynkach w celu zwrcenia go bankom centralnym. Gdyby na rynku nie wystpowaa tak dua ilo rzeczywistych zotych wyrobw bd ju na samym pocztku producent zota, uywajcy produkcji zota przyszoci jako zastawu, zbankrutowaby, albo te gdyby w ziemi nie znajdoway si wystarczajce iloci zota, nie tylko midzynarodowi bankierzy ponieliby ogromne straty, ale te na rachunkach ksigowych rezerw zota bankw centralnych z pewnoci pojawiby si ogromny deficyt. Gdyby klska wysza na wiato dzienne, a ludzie poznali prawdziwy przebieg wydarze, by moe faktycznie kto musiaby wej na szafot. Jednak w takiej kryzysowej sytuacji, 7 maja 1999 roku Bank Anglii podj wreszcie decyzj o wkroczeniu na pierwsz lini frontu. Gdyby tylko udao si odstraszy i zmusi inwestorw do odwrotu, cena zota ponownie zaczaby spada i wszyscy byliby zadowoleni. Nawet jeli interwencja zakoczyaby si fiaskiem, mona byo zoto zaksigowa jako zy dug i dokona jego sprzeday. Ostatecznie nie pozostayby adne dowody: zy dug zota byskawicznie zostaby sprzedany. To wanie sprawia, e kiedy banki centralne sprzedaj zoto, nigdy nie wiadomo, kto jest faktycznym kupcem. Wojna w Kosowie zakoczya si 10 czerwca 1999 roku. Zlani zimnym potem midzynarodowi bankierzy poczuli, e tym razem gra staa si zbyt niebezpieczna, a ryzyko zbyt due. Dochodziy do tego coraz silniejsze gosy inwestorw na rynku zota, grocych pozwami przeciwko bankom centralnym za sterowanie jego cen. Rwnie politycy z poszczeglnych krajw zwrcili uwag na problem kursu ceny zota i wydawao si e sprawa wejdzie na wiatow wokand. W tej sytuacji we wrzeniu 1999 roku europejskie banki centralne osigny tzw. Washington Agreement (Porozumienie Y/aszyngtoskie), nakadajce limity na czn sum sprzeday bd wypoyczenia zota przez banki centralne na okres piciu lat. Gdy ogoszono t wiadomo,
195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
odsetki od wypoyczanego zota w cigu dosownie kilku godzin podskoczyy z jednego do dziewiciu procent. Grajcy na znik cen producenci zota, podobnie jak gnojcy finansowymi instrumentami pochodnymi spekulanci, ponieli cikie straty. Ponad dwudziestoletni rynek niskich cen zota zakoczy si: nadchodzi rynek cen rosncych. Rok 1999 by wanym strategicznym punktem zwrotnym w bitwie o zoto, a jego rzeczywiste znaczenie odpowiadao roli bitwy stalingradzkiej podczas II wojny wiatowej. Od tego momentu prby zbijania ceny zota nie miay ju szans na przejcie strategicznej inicjatywy na polu bitwy o zoto. System prawnych walut pod przywdztwem amerykaskiego dolara nieustannie ustpuje pod potnym atakiem zota, ponoszc dotkliwe klski, a do chwili, gdy nastpi ostateczny krach. Poza polem bitwy o kontrol cen zota, midzynarodowi bankierzy otworzyli drugi front: wojn opinii i bada naukowych. Najwikszym sukcesem midzynarodowych bankierw jest systematyczne pranie mzgw ekonomicznego wiata. Gwnym punktem zainteresowania krgw naukowych uczyniono cakowicie oderwane od rzeczywistego wiata dziaa gospodarczych gry matematycznymi formuami. Kiedy wikszo wspczesnych ekonomistw wyraa wtpliwoci co do uytecznoci zota, midzynarodowi bankierzy musz odczuwa wielk ulg, e wszystko wci pozostaje pod kontrol. Kto naturalnie mgby zapyta, co zego jest w systemie prawnego pienidza? Czy nie yjemy w tym systemie ju od ponad 30 lat? Czy gospodarka nie rozwija si tak jak dawniej? Byy zastpca prezesa banku Rezerwy Federalnej w Nowym Jorku oraz zastpca CEO Citigroup John Exter tak odpowiedzia na powysze pytania:
W takim systemie aden kraj nie musiaby paci innemu dobrym pienidzem o trwaej wartoci. Nie istnieje konieczno utrzymywania dyscypliny wymienialnoci. (...) Wedle nich, bdziemy w stanie zapaci za nasz rop papierowymi dolarami, niezalenie od tego, ile ich wydrukujemy. (...) Ignoruje si pragnienie ludzi posiadania dobrego pienidza o trwaej wartoci jak zoto. W istocie odmawia si uznania zota za pienidz i stwierdza si autorytatywnie, e jest ono takim samym zwykym towarem jak ow czy cynk i nie odgrywa adnego znaczenia w systemie walutowym. Stwierdzono nawet, e Departament Skarbu nie ma adnego interesu w posiadaniu zota i stopniowo, w miar upywu czasu powinien si go wyzby, sprzedajc swoje zasoby na rynku. Rozporzdziwszy w ten sposb zotem, cakowicie arbitralnie nazywaj pienidzem papier, banknoty i lokaty na danie oraz wzywaj wadze monetarne do zwikszenia iloci pienidza do absolutnie dowolnie ustalonej magicznej wartoci.

WOJNA O PIENI?DZ
Cho w ich gowach owa warto od czasu do czasu si zmienia, zalecaj nawet, aby zapisa j prawnie. Nie mwi nam, w jaki sposb stale rosnca ilo papierw dunych wyraonych w papierowym pienidzu ma zachowa funkcj utrzymania wartoci pienidza. I wydaj si zupenie niewiadomi faktu, e cige podwyszanie iloci pienidza do ustalonej przez nich magicznej wartoci, pewnego dnia postawi nas przed problemem dugu (...).

Keynesizm i friedmanizm to po prostu jedynie dwudziestowieczne odmiany pomysw Johna Lawa. Obie teorie znajduj tak due uznanie, poniewa wskutek nieprzestrzegania dyscypliny wymienialnoci zota i rozmylnego drukowania papierowego pienidza do wartoci, ktr wymyli sobie jaki ekonomista lub polityk, uwaamy, e moemy przechytrzy natur i dosta co za darmo, wykluczy cykle gospodarcze, zapewni na cae stulecia pene zatrudnienie i nie bra za to ekonomicznych batw. To oznacza oczywicie, e jaki ekonomista lub rada ekonomistw, ktrzy su rzdowi wywodzcemu si z okrelonej opcji politycznej i nie ryzykuj wasnych pienidzy ani zdolnoci do prawidowej oceny sytuacji rynkowej, uwaaj, e na temat funkcjonowania gospodarki wiedz tak duo, i w swej akademickiej mdroci mog decydowa, jaka polityka monetarna, fiskalna, podatkowa, handlowa, cenowa, dochodowa i wszelka inna jest najlepsza dla nas wszystkich i dziki temu potrafi wyregulowa nasz potn gospodark178. Poza tym, jak dodaje Ferdynand Lips, poniewa: wikszo ekonomistw jest dzi ksztacona przez uczniw lorda Keynesa lub przez ludzi takich jak noblista i autor synnego podrcznika Economics , Paul A. Samuel- son, perspektywy nie s zachcajce. W jego wydanej przez Mcgraw-Hill ksice roi si od wzorw matematycznych i kolorowych tabel. Kiedy jednak czyta si jego, pozbawione wszelkich podstaw historycznych, pogldy dotyczce zota, czowiek zaczyna si dziwi, jakim to sposobem tak powierzchowne dzieo mogo, zdaniem Szwedzkiej Akademii Nauk, zasuy na nagrod Nobla. Samuelson to wymienity przykad, e akademicki wiat XX wieku cakowicie przespa badania naukowe nad zagadnieniem pienidza lub te z jakich nader wanych powodw je zignorowa179. Sam wspomniany tu Samuelson w swoim sawnym komentarzu dotyczcym podwjnego systemu okrelania cen zota po roku 1968 powiedzia: Poza Midzynarodowym Funduszem Walutowym, zoto ostatecznie 178 Cyt. za: Lips, 1792 t o Ibid., s. 81
195

Zoty spisek, s. 80-81.

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
zostao cakowicie zmonetaryzowane. Jego cena podlega wycznie okrelaniu poprzez popyt i poda, tak jak cena miedzi, pszenicy, srebra, soli czy innych artykuw. Jeli ktry z przywdcw plemiennych z Bliskiego Wschodu przy cenie 55 dolarw za uncj zakupi zoto, a przy cenie 68 dolarw dokona jego sprzeday, z pewnoci zarobi wiele pienidzy. Ale jeli zakupi je po cenie 55 dolarw za uncj, a sprzeda po cenie 38,5 dolara czy nawet 33 dolary, straci ostatni koszul. Samuelson gboko wierzy, e kiedy tylko zoto zostanie wyrzucone poza system walutowy, to popyt na nie ograniczy si do kilku bran, takich jak, na przykad, zotnictwo i jubilerstwo. Skoro po zamkniciu przez Nixona okienka ze zotem 15 sierpnia 1971 roku i upadku systemu z Bretton Woods zoto przestao by walut, kt chciaby je kupowa? Kiedy w 1973 roku Samuelson opublikowa swoj makroekonomiczn teori, twierdzi e cena zota z 1972 roku wynoszca 72 dolary za uncj z pewnoci nie utrzyma si, a kurs ceny zota prawdobodobnie ostatecznie spadnie poniej poziomu 35 dolarw za uncj. Profesorowi musiaa opa szczka, kiedy siedem lat pniej cena zota wzrosa do poziomu 850 dolarw za uncj180. Na szczcie Samuelson nie jest dyrektorem funduszu hedgingowego z Wall Street. Inaczej przegraby nie tylko swoj ostatni koszul.

Alarm pierwszego stopnia: Rothschildowie wycofuj si z ustalania cen zota

Wszystkie rda siy stanowicej o hegemonii tkwi w prawie do ustalania cen i wi si z moliwoci ich kontroli oraz dokonywania korzystnej dla siebie i niekorzystnej dla innych dystrybucji majtku. Walka o prawo do ustalania cen jest rwnie brutalna, pena spiskw i podstpw, jak rywalizacja o tron cesarski. Nadzwyczaj rzadko ceny s okrelane przez logiczne, niezakcone, dziaanie wolnego rynku. Strona posiadajca przewag zawsze, za pomoc wszelkich dostpnych metod, stara si chroni wasne interesy, a proces ten w swojej istocie nie rni si niczym od wojny. Dyskutujc nad problemem cen, musimy zgbi zjawisko i logik wojny oraz jej historyczne przykady. Dopiero wwczas jestemy w stanie zbliy si do prawdy. Ustalanie, zmienianie i faszowanie cen to rezultat toczcej si ostrej rywalizacji pomidzy skonfliktowanymi stronami. Jeli nie wemiemy jako punktu odniesienia czynnika ludzkiego, nie uda nam si poj sposobu ksztatowania si cen.
180 W 2010 oku cena uncji zota przekroczya 1200 dolarw (przyp. tum.).

WOJNA O PIENI?DZ
Ludziom stosunkowo atwo jest zrozumie, czemu kto, kto jest szefem, wydaje polecenia. Wikszo zazwyczaj ogranicza si do ich posusznego wykonywania, to bowiem dyktuje im rozsdek. Kiedy j ednak szef szefa poprzez kontrol nad nim, porednio kontroluje wszystkich, sytuacja nie jest ju tak jednoznaczna i jasna, a wraz z wchodzeniem po stopniach piramidy wadzy liczba znajdujcych si na coraz wyszych pozycjach osb staje si coraz mniejsza. Zdobycie prawa do ustalania cen ma dokdnie taki sam charakter: kontrola nad cen danego produktu zawsze dokonuje si z gry w d. Jeli chodzi o zoto, sytuacja jest taka sama: ten, kto zdoby kontrol nad najwikszym na wiecie kupcem zota, ten kontroluje jego cen. Owa kontrola oznacza, e kupcy kierujcy si wasnym interesem lub pragncy powstrzyma okrelon si wpywu, aktywnie bd biernie, akceptuj instrukcje ze strony wyej znajdujcej si wadzy. Od czasu bitwy pod Waterloo w 1815 roku, kiedy rodzina Rothschildw za pomoc jednego ruchu zdobya prawo ustalania cen zota, mino blisko 200 lat. Obecny system ustalania cen zota zosta ustanowiony 12 wrzenia 1919 roku. Wwczas przedstawiciele piciu wielkich grup finansowych zgromadzili si w banku Rothschildw, gdzie cen zota ustalono na poziomie czterech funtw, 18 szterligw i 9 gwinei, co odpowiadao siedmiu dolarom i 50 centom. Mimo e w roku 1968 walut, w ktrej rozliczano cen zota, zamieniono na amerykaskiego dolara, to podstawowe standardy operacyjne pozostay te same. Uczestnikami pierwszej konferencji ustalajcej cen zota, poza Rodischildami, byli Mocatta & Goldsmith, Prxley & Abell, Samuel Montagu & Co., Sharps Wilkins. Od tego czasu rodzina Rothschildw staa si staym gospodarzem i inicjatorem tego rodzaju spotka. Poczwszy od tego dnia, piciu reprezentantw codziennie spotykao si w domu Rothschildw, by dyskutowa nad cen transakcyjn fizycznego zota. Wpierw przewodniczcy sugerowa cen otwarcia, cena ta poprzez poczenia telefoniczne bya byskawicznie przekazywana do sal transakcyjnych, nastpnie przewodniczcy sprawdza, czy jest chtny na zakup lub sprzeda oraz o jak liczb standardowych paskw zota o wadze 400 uncji chodzi. Liczba paskw opieraa si o cen wyjciow i cen ostatecznie osignitego porozumienia midzy obu stronami. Przewodniczcy ogasza wwczas aktualn cen zota (The London Gold Fix), Taki system ustalania cen zota trwa a do roku 2004. 14 kwietnia 2004 roku rodzina Rothschildw niespodziewanie ogosia decyzj o wycofaniu si z londyskiego systemu ustalania cen zota. Ta zdumiewajca wiadomo byskawicznie wstrzsna wiatem inwestorw. Tumaczc si, David Rothschild powiedzia:

195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
Nasz dochd z transakcji na londyskiej giedzie artykuw (wczajc zoto) w cigu ostatnich piciu at drastycznie spad poniej jednego procenta naszych cznych dochodw z tytuu obrotw handlowych. Patrzc z punktu widzenia analizy strategicznej, transakcje zotem nie zajmuj ju istotnej pozycji w naszej dziaalnoci handlowej, tak wic podjlimy decyzj o wycofaniu si z tego rynku.

Brytyjski Financial Times ju 16 kwietnia na swoich amach zamieci opini: Tak jak mwi Keynes, [zoto], w pokryty kurzem barbarzyski relikt zmierza obecnie do koca swej historycznej drogi. W obliczu wycofania si szacownych Rothschildw z rynku zota, nawet najgortsi obrocy zota, tacy jak Bank Francji, musieli na nowo rozway sens utrzymywania rezerw zota. Zoto jako towar, w ktry warto inwestowa, jest jeszcze bliej swego kresu. Nie powinno zaskakiwa, e wielki brat na rynku transakcji srebrem, grupa AIG, 1 czerwca ogosia wycofanie si z rynku srebra, zgadzajc si dobrowolnie na degradacj do pozycji zwykego kupca. Obie sprawy s w istocie niezwykle dziwne i zastanawiajce. Czy rzeczywicie Rothschildowie tak kiepsko widz perspektywy zota? Jeli tak, to czemu nie wycofali si w roku 1999, kiedy kurs zota spad do poziomu najniszego w historii, a postanowili wyj z rynku w roku 2004, kiedy dobre czasy dla zota i srebra wanie si rozpoczynay? Jedn z przyczyn mg by fakt zbliajcej si ostatecznej utraty kontroli nad cenami zota i srebra. W takim wypadku prby kontrolowania jego ceny zakoczyyby si fiaskiem, przy okazji wychodzc na wiato dzienne, a wwczas kontrolerzy ceny zota zostaliby uznani za wiatowych wrogw publicznych. Lepiej byo wic odpowiednio wczenie oczyci si ze wszelkich zwizkw ze zotem. Gdyby 10 lat pniej nagle wystpi wielki problem dotyczcy ceny zota, nikt nie obarczaby odpowiedzialnoci za rodziny Rothschildw. Nie moemy zapomnie, e Rothschildowie nie tylko w przeszoci, ale rwnie obecnie dysponuj doskonale zorganizowan, zakonspirowan i szalenie skuteczn sieci wywiadowcz, majc dostp do zasobw informacji, ktrych zwyky czowiek nie ma szans pozna. Gboka wiedza oraz umiejtno analizy iprzewidywania przyszych wydarze, uzupenione o gigantyczne zasoby finansowe i skuteczne sposoby wykorzystania uzyskanych informacji, day im moliwo praktycznej kontroli nad losami wiata w cigu minionych 200 lat. Moment niespodziewanego wycofania si Rothschildw z rynku zota - podstawowego biznesu, w ktrym dziaali od dwch wiekw - ma bez wtpienia nadzwyczajne znaczenie.

WOJNA O PIENI?DZ

mier gospodarki opartej o bak spekulacyjn dolara

W ostatnim czasie ceny ropy na midzynarodowych rynkach nieustannie id w gr. O Londyn-Wall Street jednogonie twierdzi, e jest to nieszczcie spowodowane przez wzrost chiskiej gospodarki. Twierdzenie takie nie jest niczym innym, jak prb wywoania w spoecznoci midzynarodowej nastroju niechci wobec Chin oraz zatajenia prawdy, i przyczyn gwatownego wzrostu cen ropy jest stymulacja popytu na amerykaskiego dolara. Obecna sytuacja jest dokadn kopi roku 1973, kiedy o Londyn-Wall Street planowaa, poprzez podniesienie cen ropy o 400 procent, pobudzenie popytu na dolara amerykaskiego, przy jednoczesnym zrzuceniu winy za powsta sytuacj na kraje Bliskiego Wschodu, wskazujc na fakt wstrzymania przez nie eksportu ropy. Poniewa dolarowa powd jest nie do uniknicia, prawdopodobnie napita sytuacja na Bliskim Wschodzie podlega bdzie eskalacji, a finaem moe sta si wybuch wojny z Iranem. Bez wzgldu na to, czy uczyni to Izrael, czy Stany Zjednoczone, doprowadzony do skrajnoci Iran, wykorzystujc miny morskie bd bro rakietow, dokona blokady cieniny Ormuz, odcinajc dwie trzecie wiatowych dostaw ropy. W ten sposb cena ropy atwo przekroczy 100 dolarw za baryk181, a wiatowy popyt na dolara wzronie. Tym razem gwnym winowajc bdzie Iran. Dopki wiatowa opinia publiczna nie zacznie postrzega amerykaskiego dolara w kategoriach niezdrowej waluty, dopty wszystko pozostanie pod kontrol. Poczynajc od lat siedemdziesitych XX wieku, kiedy zoto znalazo si w areszcie domowym, na wiatowych rynkach towarw oraz papierw wartociowych wystpiy przeciwstawne zjawiska. Rynek towarw eksplodowa w latach siedemdziesitych, natomiast rynek papierw wartociowych funkcjonowa dziwnie sabo przez ca t dekad. W latach osiemdziesitych rozpocz si trwajcy 18 lat czas wielkich wzrostw na rynkach papierw wartociowych, podczas gdy na rynkach towarw panowaa staa tendencja znikowa. Ale poczwszy od roku 2001, ponownie perspektywa wielkich wzrostw zagocia na parkietach rynkw towarowych, a w tym samym czasie giedy akcji i papierw wartociowych, nieruchomoci, rynki instrumentw pochodnych w identycznym niemal tempie szy w gr. Na pierwszy rzut oka wygldao to na wzrost wartoci
181 Cena ropy ju w 2008 roku przekroczya 100 dolarw za baryk, osigajc w lipcu 2008 roku puap ponad 147 dolarw (przyp. tum.).
195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
aktyww dolarowych, w istocie jednak zostao spowodowane przez coraz bardziej wybuchow sytuacj dolara dunego, a poniewa kady dug wymaga spaty odsetek, gwatowny wzrost tego dugu, zgodnie z zasad procentu skadanego, by nieuniknionym rezultatem. Okazao si, e wystarczy na rynku papierw wartociowych lub towarw zwikszy objto zbiornika na ciecz, by mc skutecznie trawi nadmiar dolarw. Jednake obecnie, gdy wszystkie zbiorniki zostay ju szczelnie wypenione przez katastrofalny zalew dolarw, istnieje ryzyko przelania si ich zawartoci na zewntrz. Skd wzi zbiornik do wielki, by je pomieci? Geniusze z Wall Street ponownie rozpoczli dyskusje na temat idei rynku finansowych instrumentw pochodnych o nieograniczonej objtoci. Bez wytchnienia reklamowali nieskoczon liczb nowych produktw finansowych, nie tylko wytajc umys w dziedzinach takich, jak pienidz, papiery wartociowe, towary, indeksy giedowe, kredyty, odsetki, ale - wychodzc z prawdziwie fantastycznymi pomysami - tworzyli nowe zabawki przypominajce zakady o pogod. Teoretycznie rzecz ujmujc, mog oni kady dzie przyszego roku okreli jako dobry lub zy, naklei na metk z cen w dolarach isprzedawa go na rynku; w identyczny sposb mog potraktowa kad godzin kadego dnia przyszych 100 lat wiata, a nawet wystpujce co minut trzsienia ziemi, wybuchy wulkanw, powodzie, susze, plagi, epidemie, wypadki samochodowe, luby i rozwody. Wszystko to moe zosta zamienione w finansowy instrument pochodny i podlega transakcjom na rynkach finansowych po realnej cenie nadanej otwartym kodem. Z tego punktu widzenia rynek instrumentw pochodnych w istocie ma niczym nieograniczon objto. Problem polega na tym, e przygldajc si bliej temu pomysowi, dostrzegamy due podobiestwa z okresem baki na rynku IT w 1999 roku, kiedy analitycy z Wall Street solennie przyrzekali przypisanie adresu IP kademu ziarnku piasku na ziemi. W ten sam sposb ich ojcowie w epoce baki mrz poudniowych narzekali, e na wiecie jest zbyt duo pienidzy i nie ma ju adnej dobrej inwestycji, w ktr mona by je woy, w wyniku czego kto zaproponowa osuszenie Morza Czerwonego, by sprawdzi, ile bogactwa znajduje si na jego dnie przy spoczywajcych tam szcztkach egipskiego faraona, ktry niegdy ciga Mojesza i prowadzonych przeze ydw. Kiedy wczeni inwestorzy rozpalali si, wpadajc w wysok gorczk, burza finansowa znajdowaa si bardzo blisko. Wszystkie te dokonywane od dawna, systematyczne prby demonizowania zota jako waluty, jako barbarzyskiego reliktu, faktycznie skierowane s przeciwko temu, co w istocie swej jest prawdziwe i niezbdne. Metaforycznie rzecz ujmujc, na zoto mona spojrze niczym na srodze dowiadczonego, cierpicego mdrca, ktry wcale nie spieszy

WOJNA O PIENI?DZ
si, by ogosi prawd, lecz jedynie obserwuje sprawy z boku, z chodn obojtnoci. Unikajc ostentacyjnej obecnoci i wygaszania swoich racji, tym bardziej ukazuje swoj wyjtkowo i warto. Mimo zniewag, szyderstw, przeklestw, naciskw, mimo zastosowania wszystkich dostpnych metod sucych wyszydzeniu faszywego krla walut, zoto wci lni swoim blaskiem, a potny dolar skrci na drog prowadzc ku jego kresowi. Ludzie w kocu dostrzegli prawd i drog wyjcia. W rzeczywistoci, w sercach Chiczykw nigdy nie brakowao intuicyjnego rozumienia prawdziwej wartoci zota. Wszelka dziaalno zwizana z pienidzmi okrelana przez ludzi jest mianem topienia zota182 (miejsce, w ktrym skada si oszczdnoci to srebrna brana)183, prawdziwe i warte swej ceny towary okrela si mianem prawdziwego zota i biaego srebra. Kiedy ludzie ponownie uwiadomi sobie, e natur pienidza dunego jest wycznie notka dug + obietnica, a tak zwane bogactwo w dolarach j est tylko rozronitym do maksimum kwitem Iowe you oraz nieograniczon obietnic skadan wobec majtku. Zrozumiej rwnie, e kwity te podlegaj procesowi wiecznej dewaluacji, ktrej szybko zaley od stopnia chciwoci stymulujcego ich druk. Zdecydowana wikszo osb pozbawionych wiedzy o sprawach finansowych ostatecznie bdzie potrafia wykorzysta swoj intuicj oraz wiedz potoczn, by wybra ark Noego dla odkadania swojego, wytworzonego w pocie i znoju, majtku - a bdzie ni zoto isrebro. Uzbrojeni po zby w instrumenty pochodne midzynarodowi bankierzy ostatecznie napotkaj naprzeciw siebie nadchodzc potn oceaniczn fal spoecznego sprzeciwu. Stale rosnca cena zota prawdopodobnie bezlitonie popchnie w gr dugoterminowe odsetki od amerykaskiego dugu. A poniewa midzynarodowi bankierzy sprzedali na rynkach finansowych warte biliony dolarw kontrakty na ubezpieczenie odsetek, zapewniajc, e dugoterminowe stopy odsetek nie wzrosn, w sytuacji ich wzrostu wywoanego cen zota, chciwo, ktra doprowadzia do powstania tak wielkiego ryzyka, zostanie wreszcie zdemaskowana. Pierwszym miejscem, w ktre uderzy stay wzrost cen zota, bdzie zabawka na finansowym rynku instrumentw pochodnych, swap stopy procentowej, super- baka warta 7,4 biliona dolarw (s to liczby podane
Chiski rzeczownik oznaczajcy finanse; przymiotnik finansowy to jinrong irilE - pierwszy znak oznacza zoto, drugi stapianie czego (przyp. tum). 183 Bank w jzyku chiskim to yinhang -fj, gdzie yin oznacza srebro, hang bran (przyp. tum.).

182

195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
jedynie przez amerykaskie banki handlowe). Sytuacja posiadajcych w swych rkach jedynie 3,5 procenta aktyww finansowych struktur koncesjonowanych przez rzd jest niezwykle niebezpieczna - s one niczym warstwy jajek uoone jedne na drugich. Gdy cena zota gwatownie pjdzie w gr i dojdzie do nagych fluktuacji stp procentowych obligacji skarbowych, saby front zabezpiecze przed niekorzystn zmian kursw stp procentowych zostanie przeamany, a ogromne iloci wartych okoo cztery biliony dolarw krtkoterminowych papierw wartociowych w cigu kilku godzin lub dni cakowicie utrac pynno. W tym samym czasie w powane kopoty moe wpa rwnie J.P. Morga.; Chase, w supergracz ihegemon na rynka finansowych instrumentw pochodnych oraz pochodnym rynku zota, sterujcy dugofalow stop procentow i usiujcy kontrolowa i powstrzyma wzrost ceny zota. Lider na drodze do krachu, finansowy rynek instrumentw pochodnych, doprowadzi do powstania bezprecedensowej w historii paniki zwizanej z utrat pynnoci, kiedy przeraeni inwestorzy gremialnie bd stara si wyprzeda znaj - dujce si w ich rkach kontrakty ubezpieczeniowe, by zamieni je na gotwk. Wszystkie elementy skadajce si na baz wzrostu dla instrumentw pochodnych -waluta, papiery wartociowe, towary, ropa naftowa, akcje - w jednej chwili zostan poraone prdem, a utrata pynnoci doprowadzi wiatowy rynek finansowy do paniki. Chcc ratowa t beznadziejn sytuacj, Rezerwa Federalna, niczym wielka tama na rzece Huanghe, zapewne dokona gigantycznej emisji dolarw, by stawi czoa potopowi i unikn katastrofy. Kiedy biliony dolarw, niczym wielkie tsunami uderz w wiatow gospodark, pogry si ona w chaosie. Mino ju ponad 30 lat od chwili, gdy w wyniku poczonych knowa iplanw midzynarodowych bankierw zlikwidowano zot walut. W tym czasie Stany Zjednoczone zdyy zrobi debet na 80 procent wiatowych rezerw. A do dzi Ameryka jest zmuszona do codziennego, staego wysysania krwi wartych dwa miliardy dolarw rezerw od pastw wiata, dziki czemu moe utrzyma w ruchu swj wieczny mechanizm gospodarczy. Szybko wzrostu amerykaskiego dugu i odsetek ju dawno przekroczya moliwoci wzrostu wiatowej gospodarki. W dniu, kiedy wszystkie kraje dokonaj wycignicia nadwyek rezerw zota isrebra, nastpi globalny krach finansowy. Nadejcie tego dnia nie jest ju kwesti prawdopodobiestwa takiego scenariusza, ale kwesti czasu i sposobu, w jaki w krach si dokona. Z zewntrz wygldajcy na silny i potny system baki dolarowej znajdzie swoj mier w dwch znakach oznaczajcych zaufanie184, a zoto, wybrane jako brama ywotnoci, unicestwi dolara.
184
Xinxin isL' (przyp. tum.).

WOJNA O PIENI?DZ

ROZDZIA X

Spojrzenie w przyszo
Tak jak wolno, zoto nigdy nie pozostaje tam, gdzie jest niedoceniane.

Klucz do rozdziau

Justin S. Morril, 1878 rok

W roku 1850 Londyn niewtpliwie by socem wiatowego systemu finansowego. W roku 1950 Nowy Jork sta si centrum globalnego bogactwa. Kto w roku 2050 zdobdzie tron hegemona midzynarodowych finansw? Dowiadczenie pynce z historii rodzaju ludzkiego pokazuje, e potgi rosncych pastw czy regionw znajduj si w stadium wzrostu dziki kwitncym siom produkcyjnym, ktre generuj ogromny majtek. W celu jego ochrony - aby podczas wymiany handlowej nie zosta skrycie pozyskany przez rozwodniony pienidz innych - poszczeglne kraje intensywnie dziaaj na rzecz utrzymania w obrbie wasnych granic czystego pienidza. Przykadem mog tu by twardo zwizany ze zotem dziewitnastowieczny funt szterling czy dwudziestowieczny, arogancko spogldajcy na globaln gospodark, wsparty o zoto i srebro dolar amerykaski. wiatowy majtek automatycznie zawsze poda do miejsca, w ktrym jego warto jest doceniona. Twarda i stabilna waluta ma wielk si pobudzania podziau pracy w spoeczestwie oraz rozsdnej redystrybucji zasobw rynkowych, dlatego te ksztatuje bardziej efektywn struktur gospodarcz, w ten sposb przyczyniajc si do wytwarzania jeszcze wikszej iloci majtku. Przeciwnie, kiedy okres prosperity si koczy, gdy dochodzi do obumierania si produkcyjnych, a ogromne wydatki rzdowe lub koszty wojny stopniowo oprniaj skarbiec z nagromadzonych wczeniej oszczdnoci, rzd z reguy rozpoczyna dewaluacj pienidza, aby, prbujc uciec przed ciarem dugu, przechwyci w swoje rce majtek obywateli. W tym czasie bogactwo nieuchronnie odpywa za granic, w poszukiwaniu innego, dajcego mu schronienie miejsca. Na podstawie siy pienidza najwczeniej mona stwierdzi, czy dany kraj zaczyna przechodzi z okresu gospodarczej prosperity do recesji. Kiedy w 1914 roku Bank Anglii ogosi wstrzymanie wymiany funta na
195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
zoto, wiatr wiejcy w agle Wielkiego Imperium Brytyjskiego usta na zawsze. Kiedy w 1971 roku Nixon jednostronnie zamkn okienko ze zotem, chwaa Stanw Zjednoczonych osigna szczyt swojego rozwoju - nastpi punkt zwrotny i gospodarka zacza stacza si w otcha kryzysu. Sia Wielkiej Brytanii ulega szybkiemu rozproszeniu w dymie pl bitewnych I wojny wiatowej, Stany Zjednoczone za, na szczcie, le w tej czci wiata, ktra unikna cikich zniszcze wskutek dziaa wojennych i zdoaa zatrzyma epok pomylnoci ekonomicznej na troch duej. Jednak w wygldajcym na wiey i pachncy niczym bukiet kwiatw domu, systematycznie trwa dolewanie oliwy do ognia trawicego wielkie frontowe drzwi, wewntrz za gigantyczny dug stopniowo oprnia go ze sprztw i wasnoci.

Z historycznego punktu widzenia, kady kraj, ktry prbowa oszuka wasno za pomoc dewaluacji pienidza, w ostatecznym rozrachunku zostawa porzucony przez wasno i majtek.

Waluta: narzdzie miary i wagi gospodarki wiatowej

Pienidz jest podstaw caego obszaru zwanego gospodark, najbardziej podstawowym rodkiem, ktry j way i mierzy. Jego funkcja odpowiada tej, ktr sprawuj kilogramy, metry, sekundy itd., gwne miary w wiecie fizycznym. System pieniny, ktry podlegaby codziennym wstrzsom i zmianom byby tak samo nieprzydatny i grony, jak zalene od zmiennych okolicznoci definicje kilograma, metra czy sekundy. Gdyby miara dugoci w rkach inyniera kadego dnia rnia si swoj skal, jak byoby moliwe wybudowanie dziesiciopitrowego domu? Zreszt, nawet gdyby udao si postawi taki budynek, kt omieliby si w nim zamieszka? Gdyby standard pomiaru czasu podczas zawodw sportowych mg ulega zmianom w dowolnym momencie, w jaki

WOJNA O PIENI?DZ
sposb sportowcy mogliby porwnywa wyniki osignite na rnych stadionach w rnym momencie? Gdyby kupiec uywa odwanikw, ktrych masa ulegaaby stopniowemu skurczeniu, kto chciaby u niego robi zakupy?

Jeden z podstawowych problemw dzisiejszej wiatowej gospodarki polega na braku stabilnego i rozsdnego pieninego standardu miary i wagi. Prowadzi to do sytuacji, w ktrej rzdy nie s zdolne do precyzyjnego szacowania skali aktywnoci gospodarczej, firmy zmagaj si z problemem oceny sensu i opacalnoci dugoterminowych inwestycji, a ludzie stracili bezpieczny punkt dla swoich dugofalowych planw. Obecna rola pienidza w gospodarce, sterowana arbitralnie przez bankierw, w istotny sposb zakca logiczn i uzasadnion redystrybucj dbr na rynku. Kiedy inwestorzy obliczaj zyski z tytuu akcji, papierw wartociowych, nieruchomoci, linii produkcyjnych czy handlu towarowego praktycznie nie maj moliwoci dokonania szacunku prawdziwej raty zwrotu, albowiem.jest czym niesychanie trudnym oszacowa skal kurczenia si siy nabywczej pienidza.

Od roku 1971, kiedy amerykaski dolar cakowicie odszed od zota, jego sia nabywcza spada o 94,4 procent! Dzisiejszy jeden dolar wart jest zaledwie 5,6 centa z pocztku lat siedemdziesitych.

W Chinach na pocztku lat osiemdziesitych tak zwane gospodarstwo domowe o 10 tysicach dochodu byo uznawane za znak firmowy bogactwa, ale ju w atach dziewidziesitych stao si jedynie rednim wskanikiem dochodu ludnoci miast. Obecnie osoba z rocznym dochodem wysokoci 10 tysicy yuanw balansuje na granicy ubstwa.

195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
Ekonomici troszcz si wycznie o ceny artykuw konsumpcyjnych i poziom inflacji, ale przeraajcy fenomen inflacji wartoci aktyww pozostaje niezauwaony. Ten system pieniny jest form okrutnej kary wobec tych, ktrzy oszczdzaj. To wanie z tego powodu, mimo i gieda i rynek nieruchomoci s obarczone wysokim ryzykiem, owo zaniechanie inwestowania jest znacznie niebezpieczniejsze.

Kiedy ludzie dokonuj zakupu mieszkania, wniosek do banku o udzielenie poyczki jest jedynie zapisem o wysokoci dugu, na rachunku bankowym nie znajduje si bowiem tak dua ilo pienidzy. Kiedy jednak dochodzi do aktu powstawania dugu, pienidze zostaj wytworzone z niczego, a w zapis podlega byskawicznej monetaryzacji przez system bankowy, powikszajc byskawicznie poda pienidza. W ten sposb emitowane pienidze w czasie rzeczywistym podnosz przecitny pozior i cen w caym spoeczestwie, a szczeglnie w dziedzinie aktyww. . Krtko mwic: gdyby nie istniay poyczki na zakup nieruchomoci, ceny mieszka nie mogyby osign tak wysokiego poziomu. Banki twierdz, e dziaaj w celu niesienia pomocy ludziom, ktrzy samodzielnie nie s zdolni do udwignicia kosztw zakupu mieszkania, jednak rezultat jest dokadnie odwrotny. Poyczka na zakup nieruchomoci jest ekwiwalentem raptownego zrobienia debetu na przyszym trzydziestoletnim dochodzie ludzi, a owe pienidze z trzydziestu lat przyszoci, ju dzi w caoci s emitowane, stajc si walut. Gdy ta wielka fala pienidzy gwatownie ronie, musz rwnie rosn ceny mieszka, akcji, dugw itp. Po zgromadzeniu majtku, ktry stanowi trzydziestoletni debet na przyszym ludzkim dochodzie, ceny mieszka osigaj poziom, na ktrym ludzie nie s zdolni do ich zakupu. By pomc ludziom w udwigniciu kosztw zakupu domu, jeszcze wiksza ilo dugu wspiera jeszcze wysze ceny nieruchomoci. Obecnie bankierzy w Wielkiej Brytanii i USA testuj nowe wspaniae rozwizanie: doywotni kredyt na zakup nieruchomoci. W Wielkiej Brytanii jest reklamowana pidziesicioletnia poyczka na zakup mieszkania, w Kalifornii przygotowuje si propozycj kredytu hipotecznego na 45 lat. Jeli prba ta zakoczy si powodzeniem, jeszcze obfitsza emisja pienidza dunego czeka bdzie na uruchomienie, a rynek nieruchomoci radonie przywita jeszcze wspanialsz wiosn. Odbiorcy kredytw bankowych zostan sptani acuchem dugu na cae ycie, ci za, ktrzy nie dokonaj zakupu mieszkania, zejd z rynku i znajd si w niewiele lepszej sytuacji, gdy ostatecznie ich zuboenie doprowadzi do tego, e zmuszeni bd poszukiwa sponsora, nawet jeli cen bdzie doywotnie naoenie acuchw bankowego kredytu. A jeli pidzie-

WOJNA O PIENI?DZ
sicioletni ludzki dochd nadal nie bdzie w stanie zadowoli bankierskiego apetytu? By moe doczekamy dnia, kiedy powstanie system midzypokoleniowego kredytu hipotecznego na zakup nieruchomoci, w ktrym syn bdzie spaca dugi ojca. W chwili, gdy Chiny raduj si faktem posiadania wartych blisko bilion dolarw rezerw walutowych, osiem bilionw renminbi185 musi zosta wyemitowane, aby dokona zakupu owych cikich amerykaskich kwitw I owe you. Co wicej, nowo emitowane pienidze, jeli w caoci wejd do systemu bankowego, zostan powikszone szeciokrotnie, za co trzeba podzikowa przybyemu z Zachodu skarbowi wiedzy - systemowi czciowych rezerw. Rzd moe wybra wycznie nowe emisje obligacji skarbowych (bd kwitw dunych banku centralnego), aby w ograniczony sposb przycign i wchon ow potn, gwatownie wzbierajc fal emisji nowych pienidzy. Kopotliwy jest fakt, e obligacje skarbowe nakadaj obowizek zwrotu odsetek - kt ma je zwrci? Ot maj to oczywicie zrobi peni chway podatnicy. Kiedy edukacja i opieka zdrowotna przechodz uprzedmiotowienie w wyniku ich ostrego, pierwotnego niedoboru tych spoecznych, wsplnie dzielone w caym spoeczestwie zasoby nagle zamieniaj si w zmonopolizowane aktywa, a pord zalewu wielkiej fali pienidza profity z nich czerpane nie m ; j nie rosn. iuedy dowody transakcji midzy firmami zamieniaj si w owe zapisy dune I oweyou banki przeprowadzaj wobec nich dyskontowanie, a zapisy te, zgodnie z ustalon znik, s akceptowane jako bankowe aktywa - w tym samym czasie nastpuje wytworzenie nowych pienidzy. Kiedy ludzie realizuj patnoci kartami kredytowymi, kady podpisany kwitek staje si IOU, kady IOU zamienia si w aktywa banku, a kady z aktyww banku staje si nowo wyemitowanym pienidzem. Mwic inaczej, za kadym pocigniciem kart kredytow tworzony jest nowy pienidz. Dug, dug i jeszcze raz dug. Renminbi szybko stacza si w otcha pienidza dunego. Tym, co odrnia Chiny od Stanw Zjednoczonych jest fakt, i nie maj one tak rozwinitego jak amerykaski rynku finansowych instrumentw pochodnych, ktry zdolny jest do absorpcji tych nowo emitowanych pienidzy. Nadmiar pynnoci finansowej koncentruje si na rynku nieruchomoci oraz giedzie i praktycznie nie istnieje adna skuteczna metoda na powstrzymanie wystpujcej na tych obszarach hiperinflacji aktyww. Podobnie jak niegdy na japoskiej giedzie, znw mamy do czynienia z przegrzaniem rynku, tym razem w Chinach. 185
8:1 rmb za dolara - kurs z 2006 roku. Obecnie (poowa 2010 roku) ksztatuje si on na poziomie okoo 6,9:1 (przyp. tum.).

195

Modern Money Mechanics, Federal Reserve Bank of Chicago.

WOJNA O PIENI?DZ
Midzynarodowi bankierzy licz wic na gr w ramach kolejnej, wytwarzajcej bak spekulacyjn gospodarki Azji Wschodniej. Kiedy pochodzca z wewntrznego krgu lady Thatcher pogardliwie stwierdzia, e chiska gospodarka z trudem, jeli w ogle, osignie jakikolwiek sukces, nie mwia tego z zazdroci czy w celu podniesienia alarmu - po prostu zarwno ona, jak i cay krg, z ktrym jest zwizana, posiadaj precyzyjn i gbok wiedz na temat skutkw gospodarki napdzanej przez dug. Kiedy baka pienidza dunego uronie do okrelonego poziomu, synni midzynarodowi ekonomici zaczn wierci problem z wielu stron, a negatywne informacje o rnych problemach chiskiej gospodarki oraz powane ostrzeenia wypeni ramwki serwisw informacyjnych gwnych wiatowych mediw. Ostrzcy zby i z wolna traccy cierpliwo finansowi hakerzy nadcign niczym horda wilkw, a midzynarodowi i kraj owi inwestorzy w panice rozbiegn si na wszystkie strony. Kiedy tylko system czciowych rezerw oraz pienidz duny, niczym bliniacza para demonw, zostan wypuszczone z zakorkowanej dotd butelki, dokona si jeszcze ostrzejszy podzia wiata na biednych i bogatych. Pienidz duny, solidnie wzmocniony przez funkcje systemu czciowych rezerw, doprowadzi ludzi biorcych poyczki z bankw na zakup rodkw trwaych do korzystania z zyskw aktyww podlegajcych procesowi gwatownej inflacji, apic ich w puapk dugu. Ludzie pragncy, zgodnie z tradycyjnym pogldem, spdzi cae ycie w wolnoci od dugu, bd musieli ponie i zapaci potn cen za inflacj rodkw trwaych. Po ustanowieniu konwencji dla monopolizacji wiatowych

268

WOJNA O PIENIDZ
i186

bankw przez par bliniaczych demonw, depozytariusze utrac jakiekolwiek moliwoci ochrony wasnego majtku, a wielkie zwycistwo brany bankowej zostanie przypiecztowane. Pienidz duny oraz system czciowych rezerw bez adnych ogranicze doprowadzaj do dewaluacji pienidza - kwitu dugu IOU + obietnicy. A jaka gospodarka moe si stabilnie i harmonijnie rozwija w sytuacji staej dewaluacji narzdzia miary i wagi? Czy nie jest monstrualnym absurdem fakt, e w czasach, gdy w kadej dziedzinie wymagana jest standaryzacja, pieniny system miary i wagi jest jej cakowicie pozbawiony? Mona mie nadziej, e kiedy ludzie w peni zrozumiej natur pienidza dunego oraz systemu czciowych rezerw, a przede wszystkim jego absurdalno i niemoralno, dalsze kontynuowanie tego procederu bdzie niemoliwe. Przy braku stabilnego pieninego narzdzia miary zrwnowaony wzrost gospodarczy nie jest moliwy, podobnie jak racjonalna redystrybucja dbr na rynku. Podzia na biednych i bogatych staje si nieunikniony, podobnie jak stopniowy odpyw spoecznego majtku i jego koncentracja w brany finansowej. W takiej sytuacji zrwnowaona, zdrowa, spoeczna gospodarka istnieje wycznie jako niemajca szans na realizacj fatamorgana.

Zoto i srebro: magiczny miecz uspokajajcy wzburzone morze*

13 lipca 1973 roku magazyn The Economist opublikowa zdumiewajcy raport dotyczcy zmian statystycznych cen podczas brytyjskiej industrializacji. W latach 1664-1914, w czasie gdy funkcjonowa standard zota, brytyjskie ceny w tym dugim, dwustupidziesicioletnim okresie, zachowyway stabilno, wykazujc wrcz niewielk tendencj spadkow. W obecnym wiecie, trudno znale kraj zdolny do zachowania przez tak dugi czas podobnych statystyk dotyczcych cen. Sia nabywcza funta bya zdumiewajco trwaa. Jeli w 1664 roku indeks cen (CPI) okrelimy na poziomie 100 punktw, to z wyjtkiem okresu wojen napoleoskich, kiedy wykracza on poza 180 punktw, znajduje si stale poniej standardu z 1664 roku. Kiedy w 1914 roku wybucha I wojna wiatowa, indeks cen w Wielkiej Brytanii znajdowa si na poziomie 91 punktw. Innymi sowy, w systemie standardu zota sia nabywcza funta w 1914 roku bya jeszcze wiksza ni jego poprzednika sprzed 250 at. W Ameryce funkcjonujcej w oparciu o standard zota sytuacja ksztatowaa si bardzo podobnie. W roku 1787, w rozdziale I, ustpie 8 Konstytucji Stanw Zjednoczonych upowaniono Kongres do emisji oraz definiowania pienidza. Ustp 10 wyranie stanowi, e aden z amerykaskich stanw nie ma prawa wy186
Miecz - Dinghaishenzhen. Chodzi o magiczny metal wyznaczajcy pytko wzgldnie gboko mrz i rzek, przekuty na bro przez Sun Wu Konga, bohatera jednej z tzw. Czterech Chiskich Klasycznych Opowieci, Podry na Zachd Xi You J. Potocznie - bro, potny miecz, prt (przyp.tum.).

korzystywa jakiegokolwiek pienidza pozostajcego poza systemem standardu WOJNA O PIENI?DZ zota w celu spaty naleni: cii dugw - w ten sposb potwierdzano konieczno wsparcia amerykaskiej waluty przez zoto. Coinage Act z 1792 roku ustanawia amerykaskiego dolara jako podstawow jednostk i miernik walutowy. Jeden dolar zosta precyzyjnie zdefiniowany jako odpowiednik zawartoci 24,1 grama czystego srebra, 10 dolarw okrelono za jako odpowiednik 16 gramw czystego zota. Srebro stao si podstawowym progiem systemu pieninego dolara; proporcja cen zota do srebra wynosia 15:1; kada prba rozwadniania czystoci dolara grozia tym, ktrzy doprowadzali do jego dewaluacji, kar mierci. W roku 1800, indeks cen w Stanach Zjednoczonych ksztatowa si w okoli cach 102,2 punktu. W roku 1913 spad do poziomu 80,7 punktu. W epoce wielkiej industrializacji skala fluktuacji cen nie przekraczaa 26 procent. W epoce standardu zota (lata 1879-1913) skala fluktuacji cen bya mniejsza ni 17 procent. USA gwatowanie rozwijay swoj produkcj i w cigu 113 lat historii kraju, w trakcie ktrych industrializacja cakowicie odmienia jego oblicze, rednia stopa inflacji znajdowaa si w okolicach zera, a rednia fluktuacja cen nie przekraczaa 1,3 procent187. W podobny sposb dziaajce w systemie standardu zota gwne kraje europejskie, w kluczowej epoce historycznej, a wic w czasie przejcia od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki przemysowej, czcym si z bezprecedensowym wzrostem gospodarczym, zachoway stabilno swoich walut.
-frank francuski w latach 1814-1914 (100 lat); -gulden holenderski w latach 1816-1914 (98 lat); -frank szwajcarski w latach 1850-1936 (86 lat); -frank belgijski w latach 1832-1914 (82 lata); -korona szwedzka w latach 1873-1931 (58 lat); -marka niemiecka, w latach 1875-1914 (39 lat); -lir woski w latach 1883-1914 (31 lat)188.

Nic dziwnego, e synny austriacki ekonomista Ludwig von Mises bardzo wysoko ocenia standard zota, uznajc go za najwiksze osignicie kapitalistycznej, zotej epoki zachodniej cywilizacji. Przy braku racjonalnego, stabilnego narzdzia pomiaru wartoci pienidza, gwatowny kapitalistyczny rozwj gospodarczy i wynike z niego tworzenie wielkiego majtku w krajach cywilizacji Zachodu byoby niewyobraalne. Srebro i zoto w procesie swojej ewolucji na rynkach doprowadziy do uformowania si wysoce stabilnego systemu cen, ktry wywoa swego rodzaju kompleks u dwudziestowiecznych genialnych planistw gospodarczych. Trzeba jednak podkreli, e pozycja zota i srebra jako form pienidza jest efektem naturalnej ewolucji - s one prawdziwym towarem w gospodarce rynkowej, uczciwym pienidzem, na ktrym ludzie opieraj swoje zaufanie. Owa miara wartoci pienidza nie moga by modyfikowana ani przez chciw natur potentatw finansowych, ani przez dobr lub z wol rzdu, ani z uwagi na interesy i okazje genialnych ekonomistw. Wycznie naturalna, 187 188
Lips, Zoty spisek, s. 23-24. Ibid, s. 27.

historyczna ewolucja rynku oraz pojawiajce si ; oto i srebro byy w stanie to wykona. Rwnie w przyszoci jedynie ze i o i srebro mog udwign t historyczn odpowiedzialno i uczciwie-chroni racjonaln dystrybucj zasobw rynkowych oraz ludzki majtek. W swoim czasie wrd ekonomistw bardzo popularny by pogld, wedle ktrego wzrost iloci zota i srebra nie jest w stanie dogoni szybkoci, z ktr ronie majtek, co znaczyoby, e w systemie standardu zota deflacja jest rzecz nieuniknion, a sama deflacja jest wrogiem wszystkich gospodarek. W rzeczywistoci bya to cakowicie bdna diagnoza oparta na nieuzasadnionych uprzedzeniach. Teza, e inflacja jest uzasadniona, zostaa spreparowana wsplnie przez midzynarodowych bankierw i Keynesa w celu usunicia standardu zota i w rezultacie poprzez wykorzystanie inflacji naoenie na ludzi niewidzialnego podatku. To oni stworzyli teoretyczne podstawy do zakulisowego pldrowania i rabowania ludzkiego majtku. Spoeczna praktyka i dowiadczenie wynikajce z losw siedemnastowiecznej Wielkiej Brytanii, Stanw Zjednoczonych i najwikszych krajw Europy, w niekwestionowany sposb uzasadniaj prawd, e szybki i wielki wzrost gospodarczy wcale nie musi w nieunikniony sposb wiza si z inflacj. Przeciwnie, Wielka Brytania i USA zakoczyy proces industrializacji w sytuacji agodnej deflacji gospodarczej. Czy prawdziwym problemem jest niezdolno nadgonienia szybkoci wzrostu majtku przez wzrost iloci zota i srebra, czy te raczej niemono dogonienia wzrostu iloci pienidza dunego? Czy potna niczym powd emisja pienidza dunego jest naprawd korzystna dla rozwoju spoecznego?

Nadwaga waluty dunej i odchudzanie PKB

Model wzrostu gospodarczego oparty na wytycznej zwikszania PKB ma dokadnie taki sam charakter, jak uznanie przyrostu wagi za podstawowy cel ycia majcy utrzyma jednostk w dobrej kondycji zdrowotnej. Rzd stosujcy polityk deficytu budetowego i stymulujcy w ten sposb wzrost gospodarczy do zudzenia przypomina kogo, kto stymuluje wzrost masy ciaa poprzez wykonywanie zastrzykw z hormonw. Z punktu widzenia takiego porwnania, pienidz duny jest wanie powsta w wyniku zwikszania masy ciaa tkank tuszczow. Czy czowiek, ktry z uwagi na coraz wiksz mas nie jest w stanie si porusza, moe uchodzi za okaz zdrowia? Istniej dwa modele rozwoju dla gospodarki danego kraju. Jednym z nich jest akumulacja rezerw i oszczdnoci jako faktyczny wzrost majtku, tak by kapitay w formie zota czy srebra przeznaczy na inwestycje, w ten sposb doprowadzajc do wytworzenia jeszcze wikszej iloci realnego, prawdziwego majtku. Postp ma miejsce w spoeczestwie i gospodarce, doprowadza do powstania silnych i rozwinitych mini gospodarczych, mocnego szkieletu oraz zrwnowaonej dystrybucji substancji odywczych. Mimo e na widoczne efekty trzeba dugo czeka, jako wzrostu jest wysoka, a skala efektw ubocznych niewielka. Drugim modelem jest wzrost gospodarczy uzyskiwany poprzez stymulacj pienidzem dunym. Kraj, firmy i osoby prywatne s w wielkim stopniu obcione

finansowo; dug po monetaryzacji dokonujcej si w systemie bankowym zostaje WOJNA O PIENI?DZ wyemitowany jako pienidz, prowadzc do powstania baki poczucia posiadania majtku. Dewaluacja pienidza jest nie do uniknicia, redystrybucja dbr i zasobw na rynku zostaje zaburzona, a podzia na biednych i bogatych z dnia na dzie staje si coraz gbszy. Konsekwencj tego modelu jest kolosalny przyrost warstwy gospodarczego tuszczu. Napdzana przez dug gospodarka, niczym ciao szpikowane zastrzykami hormonalnymi, szybko ronie. Jednake, chocia w krtkim okresie wida zaskakujce i liczne rezultaty, to ukryte w tym modelu efekty uboczne w ostatecznym rozrachunku doprowadzaj do wystpienia przernych, poczonych komplikacji. W tej sytuacji gospodarka wymaga zastosowania coraz to nowych medykamentw, te za pogarszaj kondycj systemu wydalniczego organizmu gospodarczego. Nastpuje wic cakowity chaos w pracy organizmu i pod sam koniec nawet lekarstwa nie s w stanie go uratowa. Zwikszenie iloci tkanki tuszczowej, czyli pienidza dunego, w pierwszej kolejnoci prowadzi do podniesienia si poziomu cukru we krwi gospodarki - czyli zjawiska inflacji, szczeglnie inflacji rodkw trwaych. Sytuacja ta w obszarze produkcji prowadzi do nadwyek wydajnoci i wielkiego marnotrawstwa zasobw rynkowych, tworzc na rynku stan zacitej wojny cen i prowadzc do spadku cen artykuw konsumpcyjnych. Powstaje sytuacja, w ktrej inflacja pienidza koegzystuje z deflacj artykuw konsumpcyjnych. Rodzina, jako podstawowa komrka gospodarki, znajdujc si pod olbrzymi presj ze strony inflacji rodkw trwaych, prawdopodobnie bdzie rwnie zagroona przez skutki redukcji zatrudnienia dokonywanej przez przeywajcych zastj produkcyjny pracodawcw. W takiej sytuacji spadek konsumpcyjnych moliwoci i pragnie przecitnej rodziny prowadzi do utraty aktywnoci przez wielk liczb komrek skadajcych si na gospodarczy organizm. Kolejnym problemem tworzonym przez tkank tuszczow pienidza dunego jest wysoki poziom tuszczw w ukadzie krwiononym gospodarki. Po monetaryzacji dugu, pienidz przestaje by rzadkim i deficytowym dobrem. Jego kolejne emisje prowadz do powodzi pynnoci i gromadzenia si pienidza we wszystkich zakamarkach gospodarki. Ludzie odkrywaj smutn prawd, e, co prawda, pienidza jest coraz wicej, ale okazji do inwestycji co raz mniej. W systemie standardu zota gwn charakterystyk giedy jest twarda struktura ksigowa wchodzcych na ni spek, sytuacja obcie finansowych firm jest wzgldnie dobra, a wasne kapitay wystarczajce. Wpywy firm stabilnie rosn, a dywidendy z tytuu posiadanych akcji stopniowo, z roku na rok, id w gr. Mimo ryzyka inwestycji giedowych, sama gieda jest solidnym rynkiem wartym inwestowania. Natomiast dzi gwne giedy wspczesnego wiata s ju wrcz zasypane grami pienidza dunego, znajdujc si w sytuacji ostrego przewartociowania. Praktycznie aden inwestor nie kieruje si chci otrzymania dywidendy z tytui zakupu akcji, a ca swoj nadziej skupia i zawierza przewidywaniom o wzrocie cen akcji, specyficznej teorii wikszej gupoty. Rynek papierw wartociowych z dnia na dzie traci swoj inwestycyjn atrakcyjno, stopniowo zmieniajc si w zatoczone superkasyno. Sytuacja na rynku nieruchomoci jest bardzo podobna.

Dug znacznie osabi cianki ekonomicznych naczy krwiononych, a nagromadzone w wyniku kolejnych emisji pienidze zagszczaj gospodarcz krew, osadzajc na giedzie papierw wartociowych i rynku nieruchomoci wielkie iloci kapitaw, ktre powoduj opuchnicie i zatkanie naczy krwiononych gospodarki. Chorobowy stan podniesionego cinienia w gospodarce jest nieunikniony. Dugotrwae wystpowanie nadcinienia potnie zwiksza obcienia dla serca gospodarki. A sercem tym jest wykorzystywane przez ludzi w celu wytwarzania majtku rodowisko naturalne oraz spoeczne zasoby. Ciar pienidza dunego prowadzi do coraz groniejszej sytuacji ycia na cigym debecie. Zatrucie rodowiska, wyczerpywanie si zasobw naturalnych, zniszczenie przyrody, anormalne zmiany klimatu, czste klski ywioowe s po prostu wydatkami zwikszajcymi rosnce niczym kua niegowa odsetki od pienidza dunego. Podzia na biednych i bogatych, wstrzsy gospodarcze, konflikty spoeczne, plaga korupcji s bezporednimi zagroeniami dla stabilnej i zdrowej gospodarki spoecznej ze strony tego pienidza. Kiedy konsekwencje nadmiernego przyrostu tkanki tuszczowej pienidza dunego - takie jak osabienie naczy krwiononych, wysoki poziom cukrw, nadcinienie - prowadz do komplikacji, cay naturalny system wydalniczy gospodarki przestaje dziaa, zachwiane zostaje pobieranie substancji odywczych, organy wewntrzne ulegaj degradacji, zastpowanie starych elementw przez nowe nie moe by kontynuowane i system odpornociowy traci si. W przypadku zastosowania doranej terapii w stylu kiedy boli gowa, leczymy gow, kiedy boli stopa, leczymy stop dochodzi do gbokiego uzalenienia od lekarstw, co jeszcze bardziej pogarsza funkcjonowanie caego organizmu. Kiedy zrozumiemy ju negatywne konsekwencje pienidza dunego, musimy przystpi do odpowiedniej modyfikacji strategii rozwoju gospodarczego. Stary model wzrostu, kierujcy si wzrostem PKB opartym o podstaw, jak jest pienidz duny i deficyt budetowy, powinien zosta zastpiony modelem nowym, w ktrym spoeczestwo i harmonijny rozwj stanowi centrum, uczciwy pienidz stanowi miernik, a akumulacja majtku stymuluje wzrost. Stopniowa budowa stabilnego systemu chiskiego pienidza-miary opartego o zoto i srebro, stopniowo usunie dug z obiegu pieninego, agodnie poprawi proporcje rezerw bankowych, bdc gwn metod sterowania makrofinansami i prowadzc do utrzymania stopy zyskw brany finansowej na rednim poziomie zyskw osiganych przez wszystkie brane w spoeczestwie. Wycznie cakowite wyleczenie tych dwch przewlekych chorb - pienidza dunego oraz systemu czciowych rezerw - moe zapewni zdrowie, si i harmonijny rozwj spoecznej gospodarki Wyrzucenie dugu z obiegu pieninego bez wtpienia bdzie dugim i bolesnym procesem, ktry mona by porwna do odchudzania organizmu. Zmniejszenie racji pokarmowych, regularne spoywanie posikw, zwikszenie aktywnoci ruchowej - to wszystko zapewne wydawa si moe trudne i przykre w porwnaniu z leniwym spoczywaniem i obrastaniem w tuszcz w ciepych objciach pienidza dunego. agodna defacja, towarzyszca temu procesowi, przypominajca poranne pywanie zimow por, bdzie testem dla ludzkiej woli i

wytrzymaoci. Kiedy pierwsze WOJNAi O niewygody zostan stopniowo ble PIENI?DZ przezwycione, aktywno i gitko gospodarki wyranie si zwikszy, wzmocni si system obronny przed rnego typu atakami ze strony kryzysw gospodarczych, ulegnie zagodzeniu presja na rodowisko naturalne, a redystrybucja dbr na rynku stanie si bardziej racjonalna. Poziomy cukru, tuszczu i cinienia w gospodarce ulegn poprawie, naturalny system wydalniczy organizmu gospodarczego bdzie stopniowo powraca do rwnowagi, a samo spoeczestwo bdzie bardziej harmonijne i zdrowsze. W chwili, gdy Chiny cakowicie otwieraj swj rynek finansowy, konieczne jest wyrane dostrzeenie plusw i minusw zachodnich systemw bankowych, skorzystanie z ich zalet i odrzucenie wad w oparciu o wasn pomysowo. Wszystkie wielkie kraje podczas swojego historycznego wzrostu musz dokonywa twrczego wkadu w rozwj ludzkiego spoeczestwa. Chiny znajduj si na tym szczeglnym, strategicznym zakrcie.

Brana finansowa: lotnictwo strategiczne gospodarki

Pozycja wiatowej waluty, w ktrej gromadzone s rezerwy, stanowi ostateczn granic dla emitowanego przez suwerenny kraj pienidza. Waluta rezerw cechuje si z niczym nieporwnywaln si i prestiem, opartymi na powszechnym w wiecie zaufaniu. Sytuacja ta jest niesychanie korzystna dla gospodarki kraju, z ktrego waluta ta pochodzi. Ludzie czsto zadaj sobie pytanie, dlaczego Chiny nie maj wpywu na midzynarodowy rynek ustalania cen. Kiedy Wall Mart j est w stanie zbi stopy zyskw osiganych przez chiskie firmy do zatrwaajco niskiego poziomu, ekonomici wyjaniaj, e dzieje si tak dlatego, e jest on najwikszym konsumentem, a poza tym reprezentuje wielki amerykaski rynek konsumpcyjny, a to wanie konsumenci maj wadz ustalania cen. Kto inny powie, e Wall Mart przechwyci kanay sprzeday na amerykaskim rynku, dziki czemu zdoby wadz ustalania cen. A co z kopalniami elaza? Rop naftow? Farmaceutykami? Przemysem lotniczym? Przemysem informatycznym? Chiny praktycznie w kadej z tych dziedzin s jednym z najwikszych rynkw wiata i rwnie przechwyciy kanay sprzeday na chiskim rynku. Czemu wic Chiny, skoro s najwikszym konsumentem, zawsze s zmuszone siga do portfela w chwili, gdy inni gracze uznaj, e ceny maj wzrosn? Odpowied jest prosta: brak wadzy ustalania cen wynika z braku wadzy nad wasn strategi finansow. Przez dugi czas rozwj chiskiej gospodarki; piera si na kapitale zagranicznym, Gdyby nie polityka otwarcia pastwa i przycigania obcego kapitau, nie byoby dzisiejszego sukcesu Chin. Jednak naley pamita, e kapita rwnie dobrze moe wybra nie Chiny, lecz Indie - moe wej do danego kraju, ale moe te w jednej chwili go opuci. Tak wic strona zdolna do kontroli ruchu kapitaw faktycznie posiada wadz ustalania cen.

wiatowe firmy, niezalenie od tego, czy plasuj si w pierwszej setce czy pisetce najwikszych przedsibiorstw wiata, bez wzgldu na to, czy s hegemonem w brany motoryzacyjnej czy potg komputerow, musz gromadzi rodki finansowe. Pienidze dla firmy s niczym powietrze i woda: nie moe ich zabrakn. W takiej sytuacji brana finansowa w stosunku do wszystkich innych bran i dziedzin w spoeczestwie peni funkcj gospodarza. Ten, kto kontroluje przepyw pienidzy, ten take moe zadecydowa o wzrocie, recesji, przetrwaniu lub mierci kadej firmy. Midzynarodowym bankierom, ktrzy zmonopolizowali prawo emisji amerykaskiego dolara, wystarczyby jeden telefon, gdyby wystpia potrzeba obnienia ceny, dajmy na to, rudy elaza przez jak australijsk spk. Czy spka nie potrzebuje rodkw finansowych? Gdyby nie zgodzia si na obnik ceny, to gdziekolwiek by si nie skierowaa na midzynarodowym rynku finansowym, wszdzie napotykaaby cian. Mwic wprost, na wiatowym rynku papierw wartociowych spadek cen akcji bezporednio zmusiby ow spk do bagania 0lito. Maczug brany finansw jest zdolno do odcicia dopywu ziarna do kadej firmy w dowolnym momencie, aby zmusi j do ustpstw. Brana finansw danego kraju przypomina lotnictwo strategiczne. Pozbawione wsparcia z powietrza siy ldowe z pewnoci wdayby si w wyniszczajc 1okrutn wojn pozycyjn z innymi krajami, mogyby wrcz podrzyna sobie garda, unicestwiajc si wzajemnie. Proponujc coraz nisze ceny, zwikszayby konsumpcj zasobw, co prowadzioby do raptownego pogorszenia warunkw pracy. Tak wic, mwic krtko, na wiatowym rynku brak wadzy nad finansami oznacza brak wadzy ustalania cen, to za decyduje o braku aktywnej wadzy nad definiowaniem strategii gospodarczej kraju. Oto waciwy powd, dla ktrego chiska waluta musi sta si walut, w ktrej przechowywane bd wiatowe rezerwy. Jakie cechy musi posiada pienidz, by sta si dla innych krajw walut rezerw? Penicy te funkcje brytyjski funt i amerykaski dolar na rynku wiatowych walut przypominay niezwyke osobistoci wybijajce si z grupy panw wojny. Odpowied na pytanie, dlaczego te wanie waluty stay si walutami rezerw, jest w istocie prosta: stabilny pienidz - miernik gospodarek Wielkiej Brytanii i USA -uksztatowa system wskanikw gospodarczych, a produkcja materialna ulegaa szybkiemu rozwojowi, ostatecznie stopniowo przejmujc kontrol nad wiatowym systemem rozrachunku handlowego. Podstaw dobrej reputacji brytyjskiego funta oraz amerykaskiego dolara byo zoto i srebro. W trakcie budowy potgi obu krajw ich sie bankowa stopniowo rozprzestrzenia si na cay : wiat, dolar i funt w sferze midzynarodowej mogy by swobodnie i wygodnie wymieniane na zoto, wygrywajc bitw o przewodnictwo na rynkach i ostatecznie przyjmujc miano twardej waluty. Po zakoczeniu II wojny wiatowej w 1945 roku, Stany Zjednoczone posiaday 70 procent wiatowego zota, a sam dolar by z szacunkiem okrelany na wiecie mianem zotego dolara. Podsumowujc: stabilna miara majtku, ktrej dostarcza standard zota, nie tylko stanowia gwarancj wzrostu potgi USA i Wielkiej Brytanii, ale rwnie bya przesank historyczn dla pozycji dolara i funta jako walut, w ktrych gromadzono wiatowe rezerwy.

W roku 1971 wiatowy system WOJNA O PIENI?DZ rozsta si ze zotem. walutowy ostatecznie Sia nabywcza walut poszczeglnych krajw, ktra w systemie standardu zota bya nie do ruszenia, zacza gwatownie i nieodwracalnie topnie. W roku 1971 uncja zota warta bya 35 dolarw, a w roku 2006 osigna ona cen 630 dolarw189. W cigu 35 lat w zestawieniu z cen zota odnotowano nastpujce spadki siy nabywczej poszczeglnych walut:
-lir woski - spadek o 98,2 procent (od roku 1999 kalkulacje zmian wartoci euro); -korona szwedzka - 96 procent; -funt brytyjski - 95,7 procent; -frank francuski - 95,2 procent (od roku 1999 kalkulacje zmian wartoci euro); -dolar kanadyjski - 95,1 procent; -dolar amerykaski - 94,4 procent; -marka niemiecka - 89,7 procent (od roku 1999 kalkulacje zmian wartoci euro); -japoski jen - 83,3 procent; -frank szwajcarski - 81,5 procent.

Ostateczny krach systemu walutowego opartego na dolarze jest logiczn konsekwencj sytuacji, w ktrej obciony dugiem dolar nie bdzie ju duej mg by traktowany jako wsparcie. Jednak, czy w takiej sytuacji wiat bdzie w stanie zaufa jakiejkolwiek innej walucie dunej, wierzc, e wypeni swoj stabilizujc funkcj lepiej ni dolar? Pord wszystkich zachodnich, nowoczesnych walut dunych, nawet najsilniejsze i najtwardsze nie byy w stanie pobi szwajcarskiego franka. Powd, dla ktrego cay wiat darzy t walut sporym zaufaniem, by niesychanie prosty: frank szwajcarski by kiedy w 100 procentach wspierany przez zoto, majc reputacj niemal identyczn jak zoto. Na niewielkim obszarze o populacji liczcej 7,2 miliona mieszkacw, bank centralny zgromadzi rezerwy zota sigajce 2590 ton (1990 rok), co stanowio osiem procent wszystkich wiatowych rezerw zota utrzymywanych przez banki centralne. W tym okresie ilo szwajcarskich rezerw zota ustpowaa jedynie rezerwom USA, Niemiec oraz Midzynarodowego Funduszu Walutowego. Kiedy w 1992 roku Szwajcaria przystpia do MFW, ten zabroni walutom swoich krajw czonkowskich wizania si ze zotem. Pod wpywem presji, ostatecznie Szwajcaria zostaa zmuszona do rozwizania zwizku franka ze zotem. Wskutek tej decyzji stopie wsparcia franka przez zoto zacz ulega stopniowej redukcji i do roku 1995 wynosi jedynie 43,2 procent. W roku 2005 w Szwajcarii pozostawao tylko 1332,1 ton zota, co i tak stanowi dwukrotno chiskich rezerw rzdowych (600 ton). Jednak wraz ze zmniejszaniem wsparcia franka szwajcarskiego przez zoto, jego sia nabywcza z dnia na dzie zacza si kurczy. Japoskie rezerwy zota w roku 2005 wynosiy zaledwie 765,2 ton. W rze189 Obecnie cena zota waha si w granicach 1200 dolarw za uncj (przyp. red.).

czywistoci Japonia mogaby je powikszy, jednak sprzeciwiyby si temu Stany Zjednoczone, co wie si z planem ochrony dolara. wiatowy ekspert w sprawach zota, szwajcarski bankier Ferdinand Lips wraz z rodzin Rothschildw stworzy w Zurychu Rothschild Bank AG, ktrym zarzdza przez wiele lat. W roku 1987 otworzy w Zurychu wasny bank o nazwie Bank Lips AG. Lipsa mona zaliczy do wewntrznego krgu wiatowego imperium finansowego. W swej ksice Zoty spisek ujawni, e w 1999 roku podczas wiatowej Rady Zota w Paryu, jeden z pragncych zachowa anonimowo japoskich bankierw poskary si, e dopki amerykaska flota pacyficzna przebywa na wodach Japonii, stanowic gwarancj jej bezpieczestwa, dopty rzd japoski musi respektowa zakaz zakupu zota20S. Obecnie Chiny posiadaj bilion dolarw rezerw walutowych. Mdre, zrczne, oparte na zasadzie know-how wykorzystanie tego gigantycznego majtku, bezporednio wpynie na los kraju w nadchodzcym wieku i nie chodzi tu bynajmniej o prosty problem rozproszenia ryzyka finansowego. Chiny powinny przede wszystkim dokadnie rozway sposb, w jaki mog zdoby inicjatyw strategiczn w nadchodzcej wiatowej wojnie finansowej, by w ostatecznej fazie dokona aktu stworzenia wiatowego postdolarowego systemu, zajmujc w nim dominujc pozycj. Pod koniec 2006 roku Chiny dokonuj penego otwarcia na obszarze finansw. Midzynarodowi bankierzy od dawna ju czekaj w gotowoci, a pozbawiona dymu i ognia wojna finansowa zblia si nieubaganie. Tym razem ludzie nie ujrz zamorskich okrtw, nie usysz huku armat i odgosw mierci z pl bitewnych, a mimo to ostateczny rezultat tej wojny zadecyduje o przyszym losie Chin. Bez wrzgldu na to, czy Chiny uwiadamiaj sobie faktyczny stan rzeczy, czy s gotowe, znajduj si ju w stanie niewypowiedzianej wojny. Wycznie wyrana i precyzyjna ocena gwnych celw strategicznych i kierunku natarcia midzynarodowych bankierw pozwoli na sformuowanie i realizacj waciwej kontrstrategii. Wielkiemu wejciu midzynarodowych bankierw do Chin przywiecaj dwa fundamentalne cele strategiczne: kontrola emisji chiskiej waluty oraz dokonanie kontrolowanego rozpadu chiskiej gospodarki, aby w kocowej fazie utworzy, sterowany przez o Londyn-Wall Street, rzd wiatowy oraz usun ostatni przeszkod na drodze do wiatowej waluty. Powszechnie wiadomo, e ten, kto zdobdzie monopol poday konkretnego produktu, ten uzyskuje zdolno do generowania niesychanie wysokich zyskw. Waluta, pienidz to towar, ktc i ego potrzebuj wszyscy, a wic ten, kto zdobdzie monopol na emisj waluty danego kraju, bdzie w stanie osiga niebotyczne zyski. To wanie z tego powodu, od setek lat, midzynarodowi bankierzy wysilaj swe umysy, bezustannie intryguj, wykorzystuj wszystkie dostpne rodki, by za pomoc spiskw zdobywa monopol, prawo emisji waluty w danym kraju. Ich ostatecznym celem jest zdobycie monopolu emisji wiatowej waluty. Mamy wic do czynienia z sytuacj, w ktrej midzynarodowi bankierzy stoj na strategicznych pozycjach gotowi do ofensywy, natomiast chiska brana bankowa, niezalenie od dziedziny - czy to bdzie teoria finansw, zasoby ludzkie, modele zarzdzania, dowiadczenie midzynarodowe, podstawy sztuki zawodowej, system prawny - znajduje si o kilka klas niej w porwnaniu z

bawicymi si pienidzmi od kilkuset lat finansistami. Jeli naszym celem jest WOJNA O PIENI?DZ uniknicie cakowitej klski, jedyn recept jest wybr: walczysz tak, jak chcesz, a ja walcz tak, jak ja tego chc. Nie wolno prowadzi tej walki zgodnie z reguami przeciwnika. To jest, w dosownym tego sowa znaczeniu, wojna o pienidz, a przed jej uczestnikami stoi prosty wybr: zwycistwo lub poraka. Jeli Chiny nie chc zosta podbite przez Nowe Imperium Rzymskie, musz stara si rozbi przeciwnika tworzc nowy, racjonalny, wiatowy porzdek walutowy. Oto wic strategia przyszoci: Mury s wysokie i solidne, zapasy ziarna obfite, mog wic ogosi si krlem190.
Wysoki mur: Trzeba postawi podwjny system obrony, firewall, w celu zabezpieczenia wewntrznego kapitau, oraz tam przeciwpowodziow chronic przed zalewem zagranicznego kapitau. W chwili obecnej, kiedy midzynarodowe instytucje finansowe wdzieraj si do serca chiskich finansw, Chiny nie maj ju przewagi polegaj cej na moliwoci zastosowania strategii obrony na dobrze sobie znanym, wasnym terenie. Kiedy dyskutuje si o penym otwarciu chiskiego rynku dla zagranicznych bankw, wikszo udzi zwraca uwag jedynie na przysz rywalizacj midzy bankami zagranicznymi i lokalnymi o wielki tort, ktrym s oszczdnoci mieszkacw. W rzeczywistoci, najniebezpieczniejsz rzecz jest bezporednie wejcie zagranicznych bankw na obszar emisji chiskiej waluty poprzez dostarczanie poyczek i kredytw chiskim firmom i osobom prywatnym. Zagraniczne banki poprzez system czciowej rezerwy intensywnie bd dziaa na rzecz rozwoju monetaryzacji dugu chiskiego pastwa, firm i osb prywatnych. Owe zagraniczne banki dokonaj emisji renminbi dunego i poprzez czeki bankowe, bankowe kwity dune, karty kredytowe, poyczki hipoteczne na zakup nieruchomoci, kredyty kapitaowe dla firm, finansowe instrumenty pochodne i wiele innych metod, spenetruj centrum chiskiej gospodarki. Powiedzmy, e mamy do czynienia z sytuacj, w ktrej od kiludziesiciu lat, z powodu opieszaoci pastwowych bankw, rednie i mae firmy, a take osoby prywatne, spragnione s kapitaw pieninych. W i fekcie gwatowna powd na chiskim rynku kredytowym wywoana przez oferujce obfity zakre:. lsug przez z pocztku wspaniaomylne zagraniczne banki, jest rzecz atw do przewidzenia. Wielkie kapitay doprowadz do ponownego uruchomienia projektw budowlanych na wielk skal, a defiacja cen konsumpcyjnych oraz inflacja rodkw trwaych spowoduj dalsze pogorszenie sytuacji. Ta pierwsza bdzie nascza chisk bak zimn wod, podczas gdy ta druga umieci Chiny w piecu. Kiedy zdolnoci produkcyjne osign wysokie nadwyki, a baka aktyww staych dramatycznie wzronie, midzynarodowi bankierzy rozpoczn strzyenie Chiczykw. Od zawsze momentem najwikszych zyskw dla midzynarodowych bankierw jest dzie upadku gospodarki.

190

Haso polityczne wypowiedziane po zdobyciu Nankinu w 1356 roku przez Zhu Yuan Hanga (prostego pasterza, a nastpnie przywdc antymongoloskiej rebelii) oraz po ostatecznym zwycistwie pierwszego cesarza o oficjalnym imieniu Hongwudi z dynastii Ming (przyp. tum.).

Jeden z Ojcw Zaoycieli Stanw Zjednoczonych, Thomas Jefferson, w swoim synnym ostrzeeniu wobec wiata powiedzia: jeli nard amerykaski zgodzi si na kontrol krajowego pienidza przez prywatne banki, owe banki, wpierw za pomoc inflacji, nastpnie deflacji, bd grabi wasno obywateli, a pewnego dnia, gdy ich dzieci obudz si, spostrzeg, e ich wielki kraj zbudowany przez ojcw zosta utracony. Od tamtej chwili mino 200 lat, ale ostrzeenie Jeffersona wci zachowuje aktualno i zmusza do refleksji. Po wejciu na chiski rynek bankw cakowicie nalecych do zagranicznych udziaowcw, grozi nam wielkie niebezpieczestwo. W przeszoci chiskie banki pastwowe, mimo i popychane chci zyskw stymuloway inflacj, to jednak nie dziaay ze z wol, z premedytacj kreujc deflacj w celu bezlitosnego wyprania ludzi z posiadanego majtku. Od czasu powstania nowych Chin191, w kraju nigdy nie doszo do typowego wielkiego kryzys gospodarczego192, a gwn tego przyczyn by brak ludzi, ktrzy posiadaliby obiektywn zdolno i subiektywn wol do jego stworzenia. W sytuacji gdy midzynarodowi bankierzy weszli na chiski rynek, rzeczywisto ulega fundamentalnej zmianie. Ochronny firewall dla wewntrznego chiskiego kapitau powinien uniemoliwi zagranicznym bankom wytworzenie inflacji w celu dalszego rozdymania chiskiej baki aktyww, by nastpnie, poprzez gwatowne gromadzenie pienidza i wytworzenie deflacji, zmusi liczne przedsibiorstwa do .upadoci, a ludzi do ogoszenia bankructwa, na koniec za, za nisk cen, wynoszc od kilku do kilkunastu procent realnej wartoci, dokona wykupu kluczowych chiskich aktyww. Ministerstwa zajmujce si nadzorem finansowym musz cile i bezwzgldnie kontrolowa skal i kierunki polityki kredytowej zagranicznych bankw, za pomoc proporcji rezerw bankowych oraz skadu dokonywa korekt makroekonomicznej polityki finansowej i zapobiega prowadzeniu przez zagraniczne banki szeroko zakrojonej monetaryzacji chiskiego dugu wewntrznego. Naley mie si na bacznoci przed zagranicznymi bankami oraz midzynarodowymi funduszami hedgingowymi, owymi i_ansowymi hakerami. Kontrakty na zakup instrumentw pochodnych wszystkich firm operujcych w granicach Chin musz by raportowane odpowiednim departamentom finansowego nadzoru, w szczeglnoci za wymagaj uwagi kontrakty na instrumenty pochodne podpisywane przez zagraniczne banki. Naley ledzi poczynania midzynarodowych hakerw finansowych, ktrzy z zagranicy mog przypuci atak dalekiego zasigu na chiski system finansowy. Nuklearny atak na japosk gied i rynek finansowy z 1990 roku jest lekcj, ktrej nie mona przegapi. Tama przeciwpowodziowa, chronica przed zalewem kapitaw z zagranicy, musi by budowana przede wszystkim z myl o grobie krachu systemu dolarowego. Obarczona opiewajcym na sum 44 bilionw dolarw dugiem, amerykaska gospodarka spoczywa na wysokoci niczym grujca kilkadziesit metrw nad powierzchni nadziemna wiszca rzeka, podczas gdy gigantyczne wypaty z
Autorowi chodzi o ustanowienie Chiskiej Republiki Ludowej w 1949 roku (przyp. tum.). 192 Oczywicie Chiny prawie do koca lat siedemdziesitych dowiadczay niemal permanentnego kryzysu, jednak wynika on z przestrzegania zasad gospodarki komunistycznej, jego przyczyna wic bya raczej ideologiczna (przyp. red.).

191

tytuu procentu skadanego dugu, WOJNA O PIENI?DZ ci finansowej, coraz tworzc zalew pynno silniej atakuj jej brzegi, stanowic straszliwe zagroenie wobec krajw yjcych w niecce poniej - Chin i innych pastw Azji Wschodniej. Chiny musz podj nadzwyczajne dziaania, przygotowa si na akcj przeciwpowodziow i ratowanie majtku obywateli. Szybka dewaluacja aktyww dolarowych nie jest ju adn form prognozowania, ale faktem, ktry nastpuje kadego dnia. Obecna sytuacja to tylko wycieki wd powodziowych, jednake gdy nastpi awaria tamy, jej konsekwencje bd trudne do wyobraenia. Gigantyczne chiskie rezerwy walutowe znajduj si w miertelnym niebezpieczestwie. W sytuacji nagej i potnej midzynarodowej burzy finansowej, okiem cyklonu bdzie gigantyczna baka rynku finansowych instrumentw pochodnych oraz system dolarowy. Zoto i srebro s bezpieczn ark Noego dla wiatowego majtku. Powikszenie chiskich rezerw zota i srebra to kwestia wymagajca podjcia natychmiastowych krokw.
Zapasy ziarna: Rzd i obywatele powinni dziaa wsplnie, na wielk skal powikszajc rzdowe i prywatne rezerwy zota. Wszystkie kopalnie srebra i zota znajdujce si na obszarze Chin naley uzna za pastwowe aktywa strategiczne i obj cis ochron, doprowadzajc do ich stopniowej nacjonalizacji. Na arenie midzynarodowej powinnimy dokonywa zakupw i przej firm-producentw srebra i zota jako przyszego dodatku do chiskich zasobw zota i srebra. Ostatecznym kierunkiem chiskiej reformy monetarnej powinno by ustanowienie, odpowiadajcego chiskim realiom, wspieranego przez zoto i srebro podwjnego systemu pieninego, tak by stworzy stabiln miar pienin i zakoczy etap strategicznych przygotowa gwnej wiatowej waluty rezerw. Mog wic ogosi si krlem : Jest spraw absolutnie podstawow dokadne rozwaenie wszystkich problemw i ogranicze istniejcych w Chinach. Wzrost potgi danego kraju bezdyskusyjnie zaley od jego - pozostajcych poza konkurencj - 1 1 .ikatowych zdolnoci innowacyjnych. Potne pastwo to takie, ktre posiada zdolnoci do produkcji wielkiej iloci nowoczesnych towarw i usug, dla ktrych inne kraje nie mog znale substytutw, ponadto kreuje wielk liczb, wiodcych nowoczesnych technologii, rozwija nauk oraz tworzy wielkie idee i systemy wartoci, ktre nadaj kierunek rozwojowi wiatowej cywilizacji. Obecnie Chiny znajduj si jedynie na etapie imitacji zachodnich technologii produkcyjnych na wielk skal, a ich zalegoci w stosunku do Zachodu na polu idei oraz nauki i technologii s wci bardzo due. W szczeglnoci na obszarze myli i kultury, wystpuje bardzo ostry deficyt zaufania wobec wasnej tradycji, objawiajcy si w niezdolnoci do odrnienia racjonalnych i nieracjonalnych elementw systemw Zachodu oraz brakiem moralnej odwagi do krytyki zjawisk wyranie absurdalnych. Dominuje strach przed wyprbowaniem rzeczy nieistniejcych na Zachodzie i brak prb zbudowania odwanej strategii nowych wiatowych regu. Oczywicie, wszystko to nie s problemy, ktre mona by rozwiza w cigu jednej nocy. Jednak Chiny powinny stopniowo planowa zmiany i powoli dokonywa postpu.

W stron waluty wiatowych rezerw

Podstaw potgi kraju jest nie tylko zdolno odgrywania wiodcej roli w wiatowej technologii czy w wojskowoci, ale rwnie umiejtno stworzenia i rozpowszechnienia atrakcyjnego i godnego zaufania systemu walutowego i finansowego, zdolnego stabilnie trwa wrd gwatownych zmian midzynarodowej gospodarki. Jeli chcemy odgrywa w przyszoci rol podobn do tej, jak dzi odgrywa Ameryka, spjrzmy wycznie na amerykaskiego dolara jako podstaw i gwny filar wiatowego systemu finansowego. Powstaje jednak pytanie: czy midzynarodowa pozycja Stanw Zjednoczonych oraz zdolno egzekwowania przez nie wasnych decyzji s w stanie przetrwa? Czy Ameryka moe dzi, tak jak dawniej, peni funkcj latarni dla narodw wiata5? Jako gwiazda jutra, Chiny musz bez wahania przystpi do budowy dojrzaego, godnego zaufania finansowego systemu pieninego. Niewtpliwie pienidz jest krwi ttnic w spoecznej gospodarce. Ci, ktrzy dzier wadz nad poda krwi, w naturalny sposb zajmuj uprzywilejowane miejsce, dysponujc wielk si. Jaka to krew czyni ludzi gotowymi ruszy po ni niczym stado kaczek do wody? Ot przede wszystkim musi ona pochodzi ze zdrowego i kompletnego organizmu. Jeli wewntrzny model rozwoju gospodarczego oraz system finansowy ulegn zaraeniu odpowiednikiem nieuleczalnego wirusa HIV, czyli powracajcym i zwielokrotniajcym si dugiem, nawet kosztowne transfuzje nie bd w stanie zahamowa drogi ku mierci. Podanym typem krwi jest krew o grapie O - wyjtkowa, a zarazem posiadajca najwyszy stopie przyswajania i dlatego te budzca powszechne zaufanie. Jakiego typu system pieniny bdzie mg dostarczy tego rodzaju krwi? Ot system taki musi speni szereg warunkw. Obecnie chiska gospodarka cechuje si uzalenieniem od wielkiego eksportu i jego wymiany na walut zagraniczn, pojedyncz strategi nadmiernego wykupu amerykaskich obligacji skarbowych, ktra jest wyjtkowo niebezpieczna, gdy coraz wyraniej wida, e jej rezultatem moe by albo ryzyko mierci, albo bankowy run. Efekty uboczne modelu gospodarczego opartego o uzalenienie od eksportu s zbyt due, albowiem jego istot jest zaleno od wzrostu amerykaskiego dugu, ktry cignie wzrost gospodarczy, podczas gdy dzi obywatele USA nie s ju zdolni do dwigania ogromnych obcie z tytuu gigantycznego zaduenia. Kontynuacja polityki debetu na moliwociach ponoszenia ciarw dugu przez obywateli doprowadzi do jeszcze wikszej nierwnowagi struktury chiskiego eksportu, powanym problemem stanie si nadprodukcja, a przyszy proces dostosowawczy bdzie bardzo bolesny. Rzecz jasna, kocowym rezultatem bdzie przegrana obu stron. Zagadnienie podstawowej struktury zdywersyfikowanego, sprawnie pracujcego systemu pieninego w danym kraju jest bardzo szerokie. W niniejszej ksice zostaa przedstawiona przede wszystkim koncepcja zastosowania w rnych warunkach metali szlachetnych - zota i srebra. W trakcie tysicy lat historii zdobyy one naturaln pozycj, cieszc si wielkim stopniem publicznego zaufania i bdc bezkonkurencyjnymi pod wzgldem stopnia ich akceptowalnoci. Nic dziwnego wic, e wsparty na zocie i srebrze system monetarny jest skrtem do zdobycia pozycji wiatowej waluty, w ktrej przechowywane bd

rezerwy. WOJNA O PIENI?DZ Spjrzmy zatem na powysz ide, przeanalizujmy krok po kroku jej sens oraz meandry i komplikacje. Gdyby chiski rzd i obywatele Chin co roku dokonywali zakupu zota za sum 200 miliardw dolarw, Uczc po cenie 650 dolarw za uncj, Chiny zdolne byyby do zakupu 9500 ton zota rocznie, co jest ekwiwalentem cakowitych amerykaskich rezerw zota, wynoszcych 8136 ton. W pocztkowym stadium kampanii, midzynarodowi bankierzy z pewnoci, poprzez wykorzystanie rynku instrumentw pochodnych, usilnie obnialiby cen zota, a zachodnie banki centralne najprawdopodobniej wsplnie podjyby akcj jego wyprzeday, co rwnie przyczynioby si do czasowego spadku jego ceny. Jednak gdyby strona chiska przejrzaa karty przeciwnika, zaniona cena zota staaby si, mimowolnie, historyczn, wspaniaomyln pomoc udzielon Chinom przez kraje Zachodu. Trzeba wzi pod uwag, e w cigu szeciu tysicy lat historii ludzkiej cywi lizacji cakowite wydobycie zota wynioso tylko 140 tysicy ton, a pene rezerwy zota w zapisach ksigowych amerykaskich i europejskich bankw centralnych wynosz tylko 21 tysicy ton, ale rozwaajc sytuacj lat dziewidziesitych XX wieku i szalony proceder wypoyczania zota przez europejskie banki centralne, jego cakowita ilo prawdopodobnie jest znacznie nisza ni 20 tysicy ton. Liczc po obecnej cenie, 650 dolarw za uncj, jest to may rynek warty okoo 400 miliardw dolarw. Chiska nadwyka w handlu zagranicznym jest podobnej wielkoci, a wic skonsumowanie czterystumiliardowego rynku to zadania na dwa, trzy lata. Bardzo moliwe, i amunicja bankw centralnych z Ameryki i Europy zostanie w peni zuyta w tym krtkim czasie. Gdyby Chiny, stosujc si do powyszych wytycznych, przez pi lat gromadziy zoto, midzynarodowa cena zota z pewnoci przebiaby pancerz ustanowiony przez midzynarodowych bankierw - najwyszy limit dugoterminowych odsetek dolarowych. Ludzie, nie bez satysfakcji, mieliby okazj na wasne oczy ujrze, jak system monetarny oparty o amerykaski dolar, pozornie najpotniejszy na wiecie, rozpywa si niczym gra bota. Problemem nie jest wszake to, czy Chiny s zdolne za pomoc zota rozbi system dolarowy, ale czy naprawd jest to potrzebne. Problem ceny zota to dla amerykaskiego dolara sprawa ycia lub mierci, Chiny nawet nie musz potwierdza swoich zamiarw zakupu zota za 200 miliardw dolarw: wystarczy jedynie jeli ujawni prawd o aktualnej sytuacji, a sekretarz skarbu USA oraz prezes Rezerwy Federalnej wpadn w gboki niepokj. Kto wie, czy trapicego Chiny od kilkudziesiciu lat problemu tajwaskiego nie bdzie mona rozwiza na zasadzie wykorzystania przewagi i postawienia Ameryce ultimatum: albo Tajwan, albo dolar. Chiny naturalnie nie mog wraz z Ameryk wzajemnie si unicestwi na polu finansowym i dopki warunki proponowane przez USA s racjonalne, dopty mona w razie potrzeby udziela dolarowi pomocy. Jednak wraz ze stopniowym zwikszaniem rzdowych i prywatnych zapasw zota, Chiny mog uruchomi reform monetarn i etapami wprowadza zoto i srebro do systemu pieninego. Chiski system walutowy dokona transformacji

chiskiego yuana na walut opart o standard zota, co bdzie bez wtpienia wielkim wkadem w rozwj wiatowej gospodarki. Wprowadzanie tego rodzaju chiskiego yuana mona podzieli na kilka etapw. Pierwszym z nich jest emisja obligacji skarbowych o zotych krawdziach oraz obligacji skarbowych o srebrnych krawdziach przez Ministerstwo Skarbu, naliczajc ich odsetki oraz podstawow warto na podstawie fizycznego zota i srebra. Dla przykadu, stop odsetek dla picioletnich obligacji skarbowych o zotych krawdziach mona ustali na poziomie jednego bd dwch procent, albowiem w sytuacji, gdy samo fizyczne zoto stanowi ostateczn form wypaca nia odsetek, jest niemal pewne, e ludzie z entuzjazmem bd nabywa produkty finansowe speniajce rzeczywicie funkcj ochrony wasnoci. Rnica pomidzy przyrostem kapitau z tytuu zakupu obligacji skarbowych o zotych krawdziach czy obligacji skarbowych o srebrnych krawdziach a zwykymi obligacjami skarbowymi zakupionymi na rynku papierw wartociowych na identyczn sum i czas, w realny sposb odzwierciedli poziom akceptacji zota i srebra. Ta bardzo wana liczba zostanie wykorzystana jako indeks referencyjny dla punktu testowego kolejnego etapu. Drugi etap prac to przeprowadzenie ponownej restrukturyzacji rezerw w systemie bankowym. Niezalenie od tego czy chodzi o banki zagraniczne, czy krajowe, ich rezerwy musz obejmowa okrelon z gry proporcj zota lub srebra, dziki czemu nastpi redukcja proporcji kwitw dunych w strukturze rezerw. Im wikszy w strukturze rezerw danego banku jest udzia zota i srebra, tym wiksza jego szansa na uzyskanie wysokiego indeksu kredytowego. Na tej samej zasf; zie, im wikszy udzia kwitw dunych, tym wikszej redukcji podlegaj zdolnoci kredytowe. Bank centralny powinien wstrzyma dyskontowanie (zamian na gotwk) dla wszystkich, pozostajcych poza zotem i srebrem, kwitw dunych. Wszystkie te kroki wzmocni pozycj zota i srebra w chiskim systemie monetarnym oraz podnios poziom popytu bankowego dla aktyww w zocie i srebrze. Brak rezerw zota lub srebra spowoduje ostre ograniczenie dla dziaalnoci kredytowej. Jednoczenie, system bankowy bdzie stopniowo usuwa kwity dune z obiegu pieninego. Banki z pewnoci bd zainteresowane otwarciem nowej dziedziny usug dla obywateli, umoliwiajc im skadowanie oraz handel realnym zlotem i srebrem, co zaowocuje uformowaniem na terenie caego kraju obiegu rynkowego realnego zota i srebra. Wszystkie brane gospodarcze generujce wysokie zyski - na przykad brana nieruchomoci, finansowa, tytoniowa, telekomunikacja, naftowa - w paconym podatku od dziaalnoci gospodarczej musiayby umieci okrelon z gry proporcj zota i srebra, by w ten sposb ze swojej strony pobudzi popyt rynkw na zoto i srebro. Trzeci etap polegaby na emisji, pod zastaw caej wartoci w zocie i srebrze, banknotw chiskiego zotego yuana oraz chiskiego srebrnego yuana przez Ministerstwo Finansw. Jeden yuan zotego yuana staby si podstawow chisk miar pienin, zgodnie z rzeczywist sytuacj chiskich rezerw zota i srebra. Kada jednostka zotego yuana odnosiaby si do okrelonej wagi czystego zota. Zoty chiski yuan miaby zastosowanie gwnie w rozliczeniach wielu transakcji handlowych, transferach midzybankowych oraz podczas wielkich

patnoci. Powyej okrelonego z gry poziomu wartoci istniaaby szansa jego WOJNA O PIENI?DZ wymiany na realne zoto w Ministerstwie Skarbu. Chiski srebrny yuan moe funkcjonowa jako pienidz pomocniczy. Kada jednostka srebrnego yuana musiaaby odpowiada okrelonej wadze czystego srebra, a sam w pienidz miaby zastosowanie przy mniejszych patnociach. Powyej okrelonego z gry poziomu wartoci rwnie i on mgby by wymieniany w Ministerstwie Skarbu na realne srebro. Relacja ceny zotego yuana do srebrnego yuana powinna by ogaszana i w staych przedziaach czasu korygowana przez bank centralny. Zazwyczaj sdzi si, e zy pienidz w nieunikniony sposb wyrzuca z obiegu pienidz dobry Aby to jednak nastpio, musi zosta speniony istotny warunek, jakim jest interwencja rzdu, ktry za pomoc rodkw administracyjnych i przy musu przepisw ustala rwnowarto dobrego i zego pienidza. Na naturalnym rynku sytuacja jest dokadnie odwrotna: dobry pienidz wypiera zy, albowiem na rynku nie ma ludzi, ktrzy chcieliby posiada zy pienidz. Kiedy chiski yuan w srebrze i zocie wejdzie w obieg pieniny, na rynku wci bd w obrocie oparte na dugu zwyke renminbi. Rzd musi wprowadzi przepis, e wszelkie nalenoci podatkowe winny by regulowane zotym i srebrnym yuanem, wwczas rynek w swobodny sposb wybierze ustalon cen zotego i srebrnego yuana lub ustalon cen zwykego renminbi, a rynek finansowy na podstawie 7 wizku popytu i poday zadecyduje o relacji cen zotych i srebrnych yuanw wooec zwykych renminbi. W tym samym czasie, w wyniku porwnania kredytowej siy nabywczej zwykych renminbi wypuszczanych w obieg przez banki handlowe ze zotymi i srebrnymi yuanami, nastpi jej powolna dewaluacja. Rynek finansowy przekae wyran informacj o relacji cen tych dwch form pienidza. W ostatecznej fazie kontrol nad emisj zotego i srebrnego yuana musi sprawowa ministerstwo finansw, a nie system bankw handlowych. Powd jest prosty: wytwarzanie majtku rozpoczyna si w narodzie, tak wic prawo waluty posiada nard, a nie jakakolwiek prywatna osoba, ktra mogaby zmonopolizowa i zaburzy jej emisj. Mimo e chiski eksport wraz z wprowadzeniem nowych yuanw bdzie trwale i stopniowo spada, to w rzeczywistoci bdzie to jedynie konieczny etap odchudzania PKB. Kiedy liczba emitowanych, wspartych na zocie i srebrze nowych chiskich yuanw bdzie si zwiksza, pienidz ten bez wtpienia wzbudzi zainteresowanie wiatowej brany finansowej. Poniewa chiski yuan bdzie mg by swobodnie zamieniany na zoto lub srebro, stanie si najtrwalsz i najsilniejsz ze wiatowych walut, i w sposb naturalny przejmie funkcje postdolara, stajc si najbardziej atrakcyjn walut do utrzymywania rezerw.

Majtek zawsze pynie do miejsc bezpiecznych - tam, gdzie ronie jego warto. Potna moc wytwarzania majtku oraz stabilna waluta s w stanie uczyni z Chin wiatowe centrum koncentracji majtku.

POSOWIE

Kilka opinii na temat otwarcia chiskiego systemu finansowego

Otwarcie chiskich finansw i brak wiadomoci wojennej
Analizujc niebezpieczestwa czyhajce na chiskie finanse, wikszo badaczy i decydentw koncentruje sw uwag na powierzchownych zagroeniach zwizanych ze sztuk wojenn, na przykad przejciem pakietu kontrolnych udziaw przez zagraniczny bank, chaosem operacyjnym instytucji finansowych, urynkowieniem stp procentowych, fluktuacjom na rynku papierw wartociowych, dewaluacji rezerw walutowych, zjawiskami na rynku nieruchomoci czy rynku finansowych instrumentw pochodnych, uderzeniem z zewntrz bd skutkami umowy z Bazylei itd. W rzeczywistoci najwiksze niebezpieczestwo dla otwierajcego si obszaru finansw ma swoje rdo w warstwie strategicznej, albowiem istot owego otwarcia jest wojna o pienidz. Niewiadomo tej wojny oraz brak gotowoci wojennej do niej oraz gotowoci do wojny stanowi obecnie najwiksze zagroenie dla Chin. Przede wszystkim nie naley rozumie otwarcia obszaru finansw w taki sam sposb, jak otwarcia jakiejkolwiek innej brany gospodarczej. Pienidz to oczywicie pewien towar, jednak tym, co odrnia go od innych towarw, jest fakt, i jest on potrzebny kadej znajdujcej si w spoeczestwie brany, kadej instytucji, kademu czowiekowi. Kontrola emisji pienidza jest zatem najwysz ze wszystkich form monopolu. Prawo emisji pienidza w Chinach znajduje si pod kontrol pastwa i tylko w przypadku, gdy pastwo kontroluje pienidz, moliwe jest zapewnienie uczciwych podstaw funkcjonowania spoeczestwa. Po wejciu zagranicznych bankw na teren Chin, prawo emisji pienidza w Chinach znajdzie si w pobliu niebezpiecznej granicy. Zwyky czowiek przywyk sdzi, e chiski pienidz to po prostu banknot renminbi i tylko pastwo dysponuje uprawnieniem dc j =go druku oraz emisji. Jak wic moliwe byoby drukowanie banknotw renminbi przez zagraniczne banki? W istocie zagraniczne banki wcale nie musz drukowa banknotw, by uzyska zdolno do wytwarzania poday pienidza. S one w stanie zaproponowa wielk ilo skomplikowanych innowacji, produktw finansowych oraz przy pomocy rnego typu narzdzi tworzy dug i prowadzi do jego monetaryzacji. Mamy tu do czynienia z analogi do pynnoci pienidza. w pienidz finansowy ma dokadnie tak sam si nabywcz, jak realny pienidz z obszaru gospodarczego. W taki wanie sposb zagraniczne banki, niejawnie, wcz si w proces emisji chiskiego renminbi. Kiedy czna warto kredytw w renminbi wytwarzanych przez zagranicz-

ne banki przekroczy czn warto WOJNA O udzielan przez krajowe banki, te kredytw PIENI?DZ pierwsze bd w stanie zbudowa co w rodzaju konstrukcji obejmujcej chiski bank centralny, tym samym przejmujc kontrol nad emisj chiskiej waluty. Zagraniczne banki maj moliwoci - oraz chci - doprowadzania do fluktuacji w procesie poday pienidza, aby najpierw poprzez inflacj, a nastpnie deflacj przej majtek chiskiego narodu. Sytuacja taka przypomina bdzie cykliczne, historyczne kryzysy ekonomiczne. Rosnce w si zagraniczne banki wykorzystaj pienidz i transakcj uprawnie, statusu i wiedzy do pooenia podwalin pod nieznane dotd w historii Chin rzdy silnego sojuszu supergrupy specjalnego interesu. Poprzez poda wielkiej iloci kredytw, zagraniczne banki przystpi do nagradzania cile z nimi wsppracujcych i idcych im pod kadym wzgldem na rk rzdw lokalnych. Bankierzy rusz na poszukiwanie obdarzonych charyzm gwiazd nowej generacji politykw, liczc na dugoterminowe polityczne zwroty z inwestycji. Poprzez fundusze na badania naukowe, bd wspiera i zachca do tworzenia korzystnych dla nich prac naukowych. Wykorzystujc pomoc finansow dla rnych grup i si spoecznych, bd wpywa na agend publiczn i formowa, odgrnie i oddolnie, silny gwny nurt opinii publicznej. Bd arliwie wspiera dziaania nowego rynku medialnego, aby odzwierciedlay one pozytywn opini spoeczestwa wobec zagranicznych bankw. Oferujc wysokie zwroty z inwestycji, bd zachca istniejce struktury wydawnicze do wyboru konkretnych tematw i kierunkw badawczych. Dokonaj spektakularnych inwestycji w sektor opieki zdrowotnej, rwnoczenie w sposb systematyczny demonizujc tradycyjn chisk medycyn. Na dodatek, stopniowo zaczn przenika do sfer edukacji, systemu prawnego, a nawet si zbrojnych. W spoeczestwie konsumpcyjnym nikt nie jest uodporniony na pienidz. Potne zagraniczne banki poprzez dziaalno inwestycyjn zdobd kontrol nad chisk telekomunikacj, rop naftow, transportem, przemysem kosmicznym, przemysem zbrojeniowym itd., ktre obecnie znajduj si w rkach pastwa. Aktualnie brak jest regulacji prawnych zakazujcych monopolom pastwowym bezporedniego zacigania poyczek z zagranicznych bankw czy dokonywania przy ich pomocy zbirki rodkw kapitaowych. Kiedy j ednak zagraniczne banki stan si gwnym rdem kapitau dla przedsibiorstw pastwowych, przejm kontrol nad arteri ycia tych chiskich podstawowych aktyww, bac w stanie w kadej chwili przerwa strumie pyncych do rodkw finansowych i tym sposobem sparaliowa podstawowe struktury chiskiego pastwa. Zagraniczne banki wchodz do Chin w celu zarobienia pienidzy, ale niekoniecznie proces ten musi przebiega zgodnie ze standardowymi zasadami. Otwarty obszar finansw napotyka na strategiczne niebezpieczestwa, ktre s daleko bardziej powane, ni te, majce wycznie prosty, finansowy charakter, albowiem dotycz wszystkich sfer chiskiego spoeczestwa. W takiej sytuacji drobny wypadek moe doprowadzi do katastroficznych konsekwencji. Smutkiem napawa fakt, i na licie podlegajcych ochronie pastwa bran brakuje brany finansw, ktra przede wszystkim wymaga pastwowej protekcji. Obecnie

chiskie banki pastwowe zupenie nie licz si z przeciwnikiem, z ktrym przyjdzie im si zmierzy, a wic z potentatami bankowymi z Ameryki i Europy, ktrzy zbudowali swoje potgi w dwustuletniej, prowadzonej w skrajnie trudnych warunkach walce. Wyglda to tak, jakby anemiczny ucze gimnazjum stawa do waki z krlem boksu. Nie trzeba mie specjalnej wyobrani, aby przewidzie wynik takiego starcia. Poniewa ryzyko strategiczne otwarcia obszaru finansw dotyczy sytuacji globalnej, obecnie istniejce lokalne chiskie instytucje, takie jak Komisja Regulacji Bankowych, Komisja Regulacji Papierw Wartociowych i Komisja Regulacji Ubezpieczeniowych same nie s ju zdolne do przyjcia odpowiedzialnoci za nadzr nad pojawiajcymi si, zwizanymi z rozlicznymi sferami, strategicznymi zagroeniami. Moim zdaniem, naleaoby stworzy Pastwow Komisj Bezpieczestwa Finansw, ktra czyaby zadania trzech powyszych struktur i zwizana bya z najwyszymi krgami decyzyjnymi. Do jej zada naleaoby zaliczy: analiz informacji finansowych, zwikszenie zakresu prac badawczych i analitycznych na temat zagranicznych bankw, zaplecza ich pracownikw i transferu kapitaw, zbieranie przykadw poprzednich batalii finansowych; wane jest rwnie stworzenie hierarchii wtajemniczenia w ramach tej komisji, aby osoby podejmujce najwaniejsze decyzje byy weryfikowane. By moe konieczne stanie si wprowadzenie mikkich ogranicze dla zagranicznych bankw. Naley te sformuowa kilka scenariuszy postpowania w wypadku nagego wpadnicia Chin w kryzys gospodarczy i przeprowadza ich symulacj w staych odstpach czasu. Bezpieczestwo finansowe Chin jest obszarem wymagajcym znacznie cilejszej kontroli i nadzoru ni strategiczna bro jdrowa. Dlatego te przed stworzeniem silnego organu nadzorujcego bezpieczestwo finansw, pene i pospieszne otwarcie jest w istocie szalonym rozwizaniem.

Pienidz suwerenny czy pienidz stabilny?

Suwerenno pienina jest jednym z podstawowych, integralnych praw kadego wolnego kraju, L: varantujcych moliwo projektowania polityki emisji pienidza na .podstawie wasnej sytuacji. Suwerenno pienina powinna by priorytetem wobec wszelkich zobowiza midzynarodowych, wczajc w to midzynarodowe konwencje i umowy gospodarcze, a take zagraniczne naciski polityczne. Suwerenno pienina powinna suy podstawowym interesom obywateli pastwa. Utrzymanie stabilnoci pieninej jest rwnoznaczne z ochron wartoci pienidza danego kraju w midzynarodowym systemie walutowym oraz dostarczaniem krajowym firmom dobrego i stabilnego rodowiska dla rozwoju gospodarczego. Obecnie bolczk Chin jest to, e mona wybiera wycznie jedn z tych dwch opcji: albo suwerenno pienina, albo stabilno pienina. Ochrona suwerennoci obywateli napotyka na rosnc spiral konsekwencji, podczas gdy pogo za ustanowieniem stabilnego kursu wymiany renminbi na dolara osabia suwerenno pienin. Polityka chiska wie si wic dzi z motywowan wzrostem gospodarczym koniecznoci dbania o stabilno kosztem osabienia

suwerennoci pieninej. Rezultatem tego wyboru jest fakt, i w rzeczywistoci WOJNA O PIENI?DZ Rezerwa Federalna w istotny sposb kontroluje poda chiskiego pienidza. Poniewa Chiny przyjy form stabilizowania swojej waluty poprzez zwizanie jej z walut amerykask, Stany Zjednoczone, zwikszajc deficyt w obrocie handlowym z Chinami, mog zmusi chiski bank centralny do kolejnych emisji podstawowych renminbi, ktre, nadymane w bankach handlowych, prowadz do wielokrotnie wikszej emisji, kreuj nadmiar pynnoci, napdzaj wzrost baki na giedzie i rynku nieruchomoci, pogarszajc warunki w chiskim rodowisku finansowym. W celu zabezpieczenia si przed tego rodzaju nadmiern emisj pienidza, rzd i bank centralny musz emitowa obligacje skarbowe i kwity dune, aby wchon nadmiar pynnoci. To wszake oznacza zwikszenie obcie finansowych rzdu z tytuu dugw. w dug, wraz z odsetkami, prdzej czy pniej trzeba bdzie zwrci. W ten sposb ta cakowicie bierna strategia finansowa wyrzdza Chinom potne szkody. Dopki dolar amerykaski pozostaje wiatow walut rezerw, dopty Chiny nie bd w stanie zmieni tego sposobu dziaania. Z punktu widzenia istoty problemu, tylko promocja zota oraz powtrna monetaryzacja mog przywrci poszczeglnym krajom wolne, uczciwe oraz harmonijne rodowisko finansowe. W sytuacji dramatycznych fluktuacji na wiatowym rynku walutowym, cena gospodarcza, ktr ponosz poszczeglne kraje, w rzeczy samej jest zbyt wysoka i bolesna, szczeglnie w przypadku krajw wytwarzajcych materialne bogactwo. Gdyby stworzenie nowego systemu za jednym zamachem okazao si zbyt trudne, naley z caych si wspiera dywersyfikacj systemu wiatowych rezerw, stosujc strategi dziel i rzd.

Aprecjacja pienidza i chaos w metabolizmie finansowym

Gdyby chcie zilustrowa negatywne skutki gwatownej aprecjacji waluty, bez wtpienia doskonaym przykadem byaby tu Japonia. Co prawda, duga stagnacja japoskiej gospodarki jest te rezultatem wewntrznych, obiektywnych czynnikw, jednak jednym z najwaniejszych jej powodw by cakowity brak gotowoci Kraju Kwitncej Wini na finansow wojn, ktr nagle wznieciy Stany Zjednoczone. W1941 roku Japonia dokonaa zaskakujcego, skrytego ataku na Pearl Harbor, uderzajc na nieprzygotowanych, zaskoczonych Amerykanw. USA, p wieku pniej, w roku 1990 dokonay odwetu w byskawicznej wojnie finansowej. Mona powiedzie, e obie strony wyrwnay rachunki. Yoshikawa Mototada, autor ksiki Klska finansowa, przekonuje, e biorc pod uwag wielko utraconego majtku, konsekwencje japoskiej klski w wojnie finansowej z 1990 roku s praktycznie identyczne ze skutkami poraki w II wojnie wiatowej. Japonia i Chiny s typowymi przykadami gospodarek nastawionych na uczciw prac na rzecz wytwarzania materialnego bogactwa, sceptycznych wobec iluzorycznego bogactwa finansowego. Japoska logika jest czysta i prosta: Japoczycy wytwarzali produkty o wysokiej jakoci i niskiej cenie, ktre niczym wspierane si potnego wiatru, rozchodziy si na wszystkie strony rynku. W

tym czasie japoska brana bankowa naleaa do wiatowych hegemonw, dysponujc najwikszymi rezerwami walutowymi i bdc zarazem najwikszym wierzycielem-wacicielem obligacji skarbowych. By to niewtpliwie powd do dumy. W latach 1985-1990 japoska gospodarka wewntrzna oraz eksport weszy w faz bezprecedensowej prosperity. Gieda, rynek nieruchomoci z roku na rok szyboway w gr. Nastpowao wielkie wykupywanie zamorskich aktyww, a japoska pewno siebie osigna niespotykany dotd poziom. Do wyprzedzenia Ameryki praktycznie brakowao najwyej 10 lat. Sytuacja Japonii z tamtego okresu, a zwaszcza radosny optymizm i kompletna niewiadomo tego, czym jest wojna finansowa, do zudzenia przypominaj to, z czym mamy obecnie do czynienia w Chinach. Przy czym Chinom wci sporo brakuje do tego poziomu bogactwa, jakim w tamtych dniach cieszya si Japonia. Niepami o wojnie prowadzi do kryzysu. Maksyma ta - wczoraj dla Japonii, a dzi dla Chin - ma rwnie gbokie i istotne znaczenie. Od momentu podpisania Porozumienia Plaa w 1985 roku kurs wymiany dolara na japoskiego jena z 1:250 w cigu trzech miesicy raptownie spad do 1:200; dewaluacja dolara wyniosa 20 procent. W roku 1987 dolar zdewaluowa si wzgldem jena do poziomu 1:120. Japoski jen w krtkim okresie trzech lat podwoi swoj warto. Bya to gigantyczna zmiana w rodowisku zewntrznym dla japoskiej brany finansowej. Rezultaty potwierdzaj star prawd, e tak wielka i raptowna zmiana otoczenia wystarczy, by doprowadzi do wyginicia dinozaurw. Baronowie finansowi z Ameryki od dawna rozumieli, e zmuszenie jena do gwatownego nabrania wartoci w krtkim czasie, podobne do intensywnej kuracji hormonalnej, doprowadzi do nieuniknionej konsekwencji, ktr bdzie pojawienie si w japoskiej gospodarce ostrego zaburzenia jej metabolizmu. Dalszy nacisk na Japoni, by na okres dwch lat zobowizaa si utrzyma skrajnie nisk, dwuipprocentow stop, jeszcze bardziej pogbia te negatywne skutki. Tak jak si spodziewano, japoska gospodarka, utraciwszy rwnowag finansowego metabolizmu, pobudzona wielkimi ilociami hormonw, wesza w faz szybkiego przyrostu tkanki tuszczowej, przez co naley rozumie gied, rynek nieruchomoci itp. W tym samym czasie minie bran wytwarzajcych materialne dobra ulegay staej atrofii. Wystpi poczony syndrom wysokich wskanikw gospodarczych tuszczw i cukrw oraz nadcinienie ttnicze. Pod sam koniec system finansowy dopady dolegliwoci serca i choroba wiecowa. By jeszcze atwiej stymulowa i podsyca rozwj choroby, midzynarodowi bankierzy w 1987 roku w BIS (Banku Rozrachunkw Midzynarodowych) opracowali i stworzyli nowe, specjalne lekarstwo skierowane przeciw Japonii - umow z Bazylei, ktra wymagaa od bankw zaangaowanych w biznes midzynarodowy obowizkowego utrzymywania stopy wolnych kapitaw na poziomie omiu procent. USA i Wielka Brytania, jako pierwsze zoyy swoje podpisy na tekcie umowy, by nastpnie zmusi Japoni i pozostae kraje do tego samego, groc, e w przeciwnym razie zostan pozbawione zdolnoci do prowadzenia transakcji bankowych z tkwicymi w centrum wiatowego systemu finansowego bankami z USA i Wielkiej Brytanii. W tym czasie w Japonii powszechne byo zjawisko przechowywania niewielkich iloci kapitau w bankach. Wycznie w oparciu o ceny akcji bankw, wytwarzany poza rachunkami kapita mg osign wymagany poziom.

Potna zaleno japoskiego WOJNA O PIENI?DZ od cen akcji oraz rynku systemu bankowego nieruchomoci w kocu obnaya swoje sabe punkty przed amerykaskim ostrzem wojny finansowej. 12 stycznia 1990 roku USA na nowojorskiej giedzie wykorzystay warranty subskrypcyjne Nikkei Put Warrants, wwczas najnowsz, finansow bro nuklearn, dokonujc strategicznego ataku z duej odlegoci na japosk gied. Choroba serca i naczy wiecowych systemu japoskich finansw uniemoliwia mu wytrzymanie tak potnego uderzenia. Ostatecznie doszo do ataku apopleksji, ktry przynis japoskiej gospodarce poraenie poowiczne na dugi okres 17 lat. Gdyby energiczni amerykascy baroni finansowi zastosowali dzi identyczn kuracj wobec Chin, rnica polegaaby tylko na tym, e krgosup chiskiej gospodarki jest dalece sabszy ni by w tamtym okresie szkielet jej japoskiego odpowiednika, tak wic efekty byyby duo powaniejsze ni czasowy parali. Zreszt, na dugi czas przykuta do ka Japonia, chyba nawet bardziej ni USA, zakniona jest widoku Chin po zastosowaniu owej leczniczej mikstury. Tak si nieszczliwie skada, i obecnie wczesne symptomy pojawiajce si w Chinach s zbiene z sytuacj Japonii w latach 1985-1990.

Czekajc na otwarcie: walka na

zewntrznych frontach

Midzynarodowa konwencja to szalenie popularne sformuowanie. Wydaje si e wystarczy zastosowa, si do regu midzynarodowych konwencji, aby zapanowa pokj na wiecie, za otwarcie obszaru finansw pozwoli osign stan peni wolnoci, wolny od obaw i niepokojw. Sowem - czeka nas sielanka wrd pl i ogrodw. Ta romantyczna i niewinna wizja jest wszake zdecydowanie zbyt optymistyczna. Proces tworzenia midzynarodowych konwencji znajduje si pod pen kontrol, dziercych monopolistyczn pozycj midzynarodowych k finansowych. W ramach specjalnie okrelonych warunkw istnieje wielkie prawdopodobiestwo wytworzenia i zastosowania przeciw chiskiemu sektorowi bankowemu caego zestawu blokujcych, miertelnie zagraajcych jego egzystencji konwencji midzynarodowych. Oto skuteczna i unicestwiajca rywali bro w rkach kontrolujcych monopol finansowy bankw amerykaskich i brytyjskich. Stara umowa kapitaowa z Bazylei, ktra umoliwia zakoczone sukcesem rozbicie japoskiego sektora finansowego, obecnie powraca w nowym przebraniu. W roku 2004 zostaa podniesiona do rangi Nowej Ugody z Bazylei. Tak jak w przypadku poprzedniczki, istnieje moliwo wykorzystania jej zapisw na obszarze chiskich finansw, uniemoliwiajc rozwj i zagraniczn ekspansj chiskiego sektora bankowego. Niektre kraje rozwinite uwaaj, e nie tylko wszystkie znajdujce si na ich terenach zagraniczne filie bankw musz dziaa zgodnie z wymaganiami zapisanymi w Nowej Ugodzie, ale e rwnie pastwa, z ktrych pochodz owe banki, s zobowizane do stosowania si do tych wymaga, albowiem w innym

przypadku powstaaby dziura w nadzorze. Takie regulacje bez wtpienia potnie zwikszaj koszty operacyjne bankw dziaajcych poza granicami swoich krajw. Wobec Chin, ktre wanie rozpoczy marsz w stron midzynarodowych finansw, owe regulacje nie s niczym innym, jak zastosowaniem drastycznych rodkw majcych na celu zastopowanie ekspansji. Innymi sowy, gdyby lokalne chiskie banki nie zastosoway si do zapisw Nowej Ugody z Bazylei, oznaczaoby to zamknicie ich filii na terenie Ameryki czy Europy. Zbudowana przez Chiny wielkim wysikiem zamorska sie bankowa znajduje si w sytuacji wielkiego zagroenia i moe by zlikwidowana za jednym pocigniciem. Twrcy regu gry, zajmujcy dominujc pozycj reprezentanci bankw z USA i Europy, mog w prosty sposb zablokowa drog rozwoju i ekspansji Chin w wiecie zamorskich finansw. Natomiast chiski krajowy sektor bankowy musi pracowicie przestrzega, stanowicych dla miertelne zagroenie, uroczycie brzmicych konwencji midzynarodowych. Nie istnieje nic bardziej niesprawiedliwego ni owe przepisy uywane wycznie dla potrzeb gry. Gdy przeciwnik ma wielk przewag, a dodatkowo nasze stopy s skrpowane sznurem, wynik gry zosta ju przesdzony. Przyja nie moe by jednostronna. W takiej sytuacji, w swojej polityce Chiny powinny kierowa si dewiz: czekajc na otwarcie: walka na zewntrznych frontach. W sytuacji, w ktrej pewne kraje wykorzystayby konwencje midzynarodowe w celu zamykania i niszczenia zamorskich filii chiskich ban-; w, Chiny powinny stworzy regulacje bankowe w chiskim stylu, ograniczajce czy wrcz uniemoliwiajce operacje zagranicznych bankw na swoim terenie. Spogldajc wstecz na proces zdobywania dominujcej pozycji w wiatowej brany bankowej przez banki z USA i Wielkiej Brytanii, bez trudu odkryjemy, e ustanowienie midzynarodowej sieci bankowej jest absolutnie konieczne. Chiski sektor bankowy, zamiast wdraa midzynarodowe konwencje na gruncie lokalnym, powinien raczej przyj strategi wyjcia na zewntrz i prowadzenia dziaa wojennych. Naley bezporednio przejmowa europejskie i amerykaskie banki, dokonywa powikszania sieci swoich filii, budujc niezalen chisk globaln sie finansow. Toczc wojn, trzeba uczy si wojny. W przypadku, gdyby plany przej oraz rozszerzania chiskiej sieci bankowej napotkay za granic na silne przeszkody, czy wrcz blokad, nie wyrzdzi to Chinom szkody, jeli w dokadnie taki sam sposb potraktuj zagraniczne banki dziaajce na ich terenie.

Nard deponujcy walut nie dorwnuje narodowi deponujcemu zoto

W obliczu dugofalowego procesu dewaluacji dolara, wielu badaczy podnioso kwesti koniecznoci deponowania oszczdnoci przez ludzi, aby rozoy ryzyko utraty pastwowych rezerw walutowych. Jeli Chiny zrezygnuj z obowizkowego zwizania walut, a firmy bd bezporednio kontrolowa midzynarodowe przelewy walutowe, to mimo rozoenia ryzyka dewaluacji pastwowych rezerw walutowych oraz zmniejszenia presji na nowe emisje

renminbi i aprecjacj jego wartoci, nieuniknionPIENI?DZ WOJNA O konsekwencj bdzie osabienie zdolnoci kontroli pynnoci zagranicznych rezerw walutowych przez pastwo, a w konsekwencji wzrost ryzyka dla systemu finansowego. Polityka taka jest wic bdna. Nard deponujcy walut nie dorwnuje narodowi deponujcemu zoto. Patrzc z duszej perspektywy czasowej, kada zagraniczna waluta zawsze traci warto w stosunku do zota, jedynie prdko dewaluacji moe by rna. Jeli chcemy utrzyma si nabywcz ju wyprodukowanego przez Chiny gigantycznego majtku, jedyn moliwoci jest zmiana systemu rezerw walutowych na system rezerwy zota i srebra. Fluktuacje midzynarodowego kursu zota w rzeczywistoci s zudzeniem. Wielkie iloci rezerw w zocie skutecznie ograniczyyby negatywne wpywy na chisk gospodark, a Chiny swobodnie eglowayby z dziesitkami tysicy ton zota niczym magicznym mieczem uspokajajcym wzburzone morze. Deponujcy zoto nard z definicji chroni narodowy majtek. Niezalenie, czy chodzi o towary, czy o aktywa, inflacja nie jest wwczas zdolna do korodowania prawdziwej siy nabywczej posiadanej przez obywateli. Jest to podstawa wolnoci gospodarczej, ktrej nie moe zabrakn w procesie budowy harmonijnego i sprawiedliwego spoeczestwa. Kiedy ludzka praca wytwarza majtek, ludzie maj prawo co indywidualnego wy.nru optymalnej metody jego skadowania i przechowywania. Pord wszystkich walut, zoto posiada najwiksz pynno. Zoto jest nie tylko towarzyszc ludziom przez pi tysicy lat, historyczn, uniwersaln dla kadej cywilizacji, rasy, obszaru, epoki czy systemu politycznego, uznan przez wszystkich, najwysz form majtku, ale ma rwnie do odegrania niesychanie odpowiedzialn historyczn rol - ma peni funkcj podstawowej miary aktywnoci gospodarczej w przyszym spoeczestwie. W historii wiata ludzko czterokrotnie podja prb pozbycia si zota jako podstawy systemu walutowego, prbujc wynale jaki mdrzejszy system walutowy. Trzy wczeniejsze prby zakoczyy si klsk, a obecnie dowiadczamy klski czwartej. Wrodzona ludzka chciwo raz po raz prbuje, ulegajc subiektywnym pragnieniom, zmienia iregulowa obiektywne procesy gospodarcze. Jednak dziaania takie nie maj szans na powodzenie. Nard deponujcy zoto przeobrazi sposb traktowania wiata, a wsparty na zocie chiski yuan zbuduje swoj pozycj na obszarze, na ktrym nieokieznana chciwo pienidza dunego doprowadzia do finansowego rumowiska. Bdzie to dzie, w ktrym chiska cywilizacja swobodnie podniesie gow. w stan recesji. Jednak mniejszo uwaaa, e w przypadku problemu poyczek subprime jak dotd ujawniony zosta jedynie czubek gry lodowej, pena prawda wci czeka na wywietlenie, a poyczki subprime s tylko jednym przewrconym elementem domina, ktry doprowadzi do serii silnych reak:i na pozostaych rynkach i nadejcia finansowych trzsie o jeszcze wikszej mocy i sile zniszczenia. Ostatecznym rezultatem bdzie globalne i gwatowne przejcie z nadmiaru pynnoci w stron jej deflacji oraz potna zmiana klimatu gospodarczego. M-

wic inaczej, epoka lodowcowa dla wiatowej gospodarki jest ju bardzo blisko, a organizmy gospodarcze, ktre nie poczyniy odpowiednich przygotowa, s skazane na wyginicie.

Powtrki kryzysw
Jeli spojrzymy przez szko powikszajce na powtarzajce si w sierpniu 2007 roku wstrzsy na wiatowych rynkach finansowych oraz metod wstrzykiwania kapitaw zastosowan przez Rezerw Federaln, prawdopodobnie zdoamy odkry lady czynnikw, ktre do owych wstrzsw doprowadziy.

1 sierpnia. Trust Szwajcarski publikuje ostrzeenie: globalna pynno finansowa niczym woda na pustyni bardzo szybko wyparowuje. 1sierpnia. Dwa fundusze hedgingowe spod flagi Bear Sterns ogaszaj ochron przed bankructwem. 2sierpnia. Znany CEO banku kredytowego Indymac, Michael Perry, alarmuje: rynek wtrny [papiery wartociowe od poyczek hipotecznych MBS] znajduje si w stanie paniki, pynno zostaa ju cakowicie utracona. 3sierpnia. Agencja ratingowa Standard & Poor s ostrzega o redukcji wskanika dla Bear Sterns, indeksy amerykaskiej giedy szybko spadaj. 4sierpnia. Freddie Mac wyraa obawy, i z powodu poyczek subprime pojawi si jeszcze wicej problemw. Nie powinno si byo udziela tych poyczek. 5sierpnia. Agencja Reutersa obawia si, e skala problemw zwizanych z poyczkami subprime jest tak dua, i prawdopodobnie bdzie nadal negatywnie wpywa na Wall Street. 6sierpnia. Niemiecki fundtrust z Frankfurtu uleg zaraeniu przez amerykaskie poyczki subprime, ogaszajc wstrzymanie odkupu. 7sierpnia. Standard & Poor s obniaj rankingi kredytowe dla 207 poyczek hipotecznych typu ALT-A. 8sierpnia. Poyczki subprime i wynike z nich problemy przenosz si na rynek poyczek ALT-A. Liczba przypadkw zerwania kontraktw ALT-A gwatownie ronie. 8sierpnia. Wart blisko 10 miliardw dolarw fundusz hedgingowy spod flagi Goldman Sachs w cigu tylko jednego tygodnia odnotowuje strat w wysokoci omiu procent. 9sierpnia. Europejskie banki centralne dokonuj najwikszego od czasw 9/11 wstrzyknicia kapitaw o sumie okoo 95 miliardw dolarw. 9sierpnia. Rezerwa Federalna w cigu jednego dnia wykonuje trzy nadzwyczajne zastrzyki kapitaowe na czna sum 38 miliardw dolarw. Trzykrotne nadzwyczajne wstrzyknicie kapitaw przez Rezerw Federaln rozpoczo si o godzinie 8:25, kiedy przelano 19 miliardw dolarw, posugujc si metod odkupu w cigu trzech dni (tzw. transakcja REPO, czyli zakup na podstawie stopy referencyjnej); zabezpieczeniem dla transakcji byy papiery MBS. Drugi przelew, na sum 16 miliardw dolarw, nastpi o godzinie 10:55. Znw posuono si metod odkupu w cigu trzech dni (transakcja REPO, zabezpie-

czenie - papiery MBS). Po poudniu WOJNA O PIENI?DZ pi trzeci przelew na o godzinie 13:50 nast sum trzech miliardw dolarw (ponownie odkup w cigu trzech dni, transakcja REPO i jako zabezpieczenie papiery MBS). Najbardziej interesujcy jest fakt, e podczas tych trzech interwencji Rezerwa Federalna wykorzystaa jako zabezpieczenie papiery wartociowe MBS (Mortgage Backed Security - hipoteczny list zastawny), w odrnieniu od zwykej sytuacji, kiedy podczas odkupw na zasadzie REPO wykorzystuje si mieszane aktywa hipoteczne. Mwic prosto, tymczasowe transferowanie kapitaw do systemu bankowego oznacza otwarcie przez dealerw wanego przez trzy dni kwitu dunego IOU (I owe you) na transakcyjnym rynku giedowym, by potem przekaza Rezerwie Federalnej wniosek o poyczk dolarow. Jako struktura emitujca dolary, Rezerwa Federalna stwierdza, e uczynienie tego tylko na podstawie owego kwitu dunego nie jest moliwe i wymagane jest zabezpieczenie. Najlepszym zabezpieczeniem s emitowane przez Departament Skarbu obligacje skarbowe, poniewa ich gwarancj s zbierane przez rzd podatki - a wic dopki istnieje amerykaski rzd, dopty trwa bdzie pobr podatkw, czyli obligacje skarbowe bd ubezpieczone. Poza obligacjami skarbowymi mog by akceptowane papiery wartociowe emitowane przez koncesjonowane przez rzd struktury, albowiem owe struktury rwnie otrzymuj gwarancje amerykaskiego rzdu. Pozostaj jeszcze Freddie Mac i Fannie Mae, dwie koncesjonowane przez rzd firmy i emitowane przez nie papiery wartociowe MBS, ktre take mog by wykorzystane jako forma zabezpieczenia. 9 sierpnia na rynku panowaa panika i brak gotwki, a sama Rezerwa Federalna okazywaa pen uporu postaw, oznajmiajc, e moliwa jest akceptacja wycznie papierw MBS jako zabezpieczenia. Dealerzy z rynku papierw wartociowych wycignli ze swoich sejfw papiery MBS i przekazali je Rezerwie. Wwczas Rezerwa na swoim rachunku posiadanych aktyww dokonaa zapisw o otrzymaniu pewnej liczby kwitw IOU od grupy dealerw finansowych, ich warto okrelono na czn sum 38 miliardw dolarw (nieprzekraczalny termin patnoci - trzy dni, forma zabezpieczenia - papiery MBS). Nastpnie z rachunku obcie finansowych dokonano patnoci 38 miliardw dolarw dla dealerw, dodajc na samym kocu uwag, e po upyniciu trzech dni wszyscy zaangaowani dealerzy musz dokona wykupu uytych jako zabezpieczenia papierw MBS, a wic zwrci Rezerwie Federalnej 38 miliardw dolarw wraz z odsetkami. Gdyby w cigu tych trzech dni nastpia patno odsetek z tytuu papierw MBS, pienidze te powinny wrci do dealerw finansowych. Cay zastrzyk ipitaw Rezerwy Federalnej by ograniczony trzydniowym terminem. W chwili upynicia tego czasu wszystkie j midze zostayby wybrane. Tak wic, ten tymczasowy zastrzyk kapitaowy mia na celu gwnie poradzenie sobie ze szczytowym momentem powszechnej na rynku nastroju paniki, innymi sowy: ratowa tych, ktrzy potrzebuj pomocy, a nie ratowa tych, ktrzy s biedni. Podczas normalnego dnia handlowego Rezerwa Federalna konsumuje trzy rodzaje papierw wartociowych, a w przypadku najmniejszego zakupu przynajmniej jeden typ - papiery MBS. Czemu wic 9 sierpnia Rezerwa zachowywaa si

zupenie inaczej? Sama Rezerwa tumaczya to faktem, e obligacje skarbowe s swoistym azylem od niebezpieczestwa, tak wic tego dnia inwestorzy rzucili si do panicznego ich wykupu, tote w celu niedopuszczenia do koncentracji zasobw kapitaowych w jednym miejscu, podjto decyzj o pokniciu papierw MBS. Do tego obrazu przyjazne media doday jeszcze jedno zdanie: inwestorzy (szczeglnie inwestorzy zagraniczni) nie powinni doj do mylnych wnioskw, e nikt nie jest zainteresowany zakupem papierw MBS. To ostanie zdanie odsania istot problemu: nie chodzio tu wycznie o pojawienie si na wiatowych rynkach finansowych deflacji pynnoci jako rda kryzysu, albowiem kluczow rol odegra tu rynek poyczek subprime. W celu zrozumienia tak bliskiego zwizku pomidzy zastawnymi listami hipotecznymi MBS a pynnoci, musimy najpierw zrozumie istot procesu zamiany aktyww na papiery wartociowe.

Zamiana aktyww na papiery wartociowe i nadmiar pynnoci

Powszechnie wiadomo, e wszystkie obecne wynalazki na rynku produktw finansowych pochodz z czasw po likwidacji standardu zota i systemu z Bretton Woods w latach siedemdziesitych XX wieku. Powodem jest fakt, e w ramach tego starego systemu gwnym aktywem sektora finansw byo zoto, a wic wszystkie pozostajce w obrocie dolary musiay podlega wymianie banknotw na zoto, owemu elaznemu sprawdzianowi gospodarczemu. System bankowy nie odway si wwczas zlekceway kontroli tworzenia dugu innych osb, by w ten sposb wytwarza pienidz duny oraz zapobiega nagemu napywowi mas ludzi do bankw. Dug znajdujcy si pod ostr kontrol zota zachowywa umiarkowan skal.

W wyniku ogranicze narzuconych przez standard zota, stopa inflacji w gwnych pastwach wiata moga by praktycznie pomijana w procesie kalkulacji ekonomicznych. Nie istnia azyl i kryjwka dla dugotrwaego deficytu skarbowego

WOJNA O PIENI?DZ

oraz deficytu obrotw, handlowych, a ryzyko wymiany walut byo bliskie zeru. Natomiast w cigu 30 lat po rozejciu si dolara ze zotem sia nabywcza tego pierwszego spada o ponad 90 procent. Dla ktrych grup spoecznych dewaluacja siy nabywczej pienidza czy te, mwic inaczej, inflacja jest korzystna? Kto natomiast jest najwikszym przegranym na spoecznym rynku wasnoci? Keynes rozumia problem, gdy mwi: Poprzez stay proces inflacji rzdy s w stanie, w sposb tajny i korzystajc z ludzkiej niewiadomoci, grabi ludzki majtek. W ten sposb nie tylko grabi ludzi, ale te grabi arbitralnie, gdy proces ten spycha wikszo ludzi w bied, a rwnoczenie pozwala na bogacenie si mniejszoci193. W roku 1966 Alan Greenspan mwi: W sytuacji, gdy standard zota nie istnieje, nie ma adnego sposobu, by skutecznie chroni oszczdnoci przed ich poarciem przez inflacj194. Austriacka szkoa ekonomiczna opisywaa jedno ze rde inflacji, system czciowych rezerw bankowych, porwnujc go do przestpcy, ktry w ukryciu drukuje faszywe pienidze. W ramach systemu czciowej rezerwy, naturaln konsekwencj jest powstanie problemu wiecznych zjawisk inflacyjnych195. Inflacja prowadzi do dwch negatywnych skutkw: pierwszym jest dewaluacja siy nabywczej pienidza, drugim powtrna dystrybucja majtku. Gdy wydrukowana liczba banknotw przerasta ilo towarw, naturalnie dochodzi do gwatownego wzrostu cen. Ludzie w Chinach, ktrzy w roku 1949, zaraz przed ucieczk Czang Kaj Szeka na Tajwan, dowiadczyli gwatownej emisji zotych papierw wartociowych, doskonale rozumiej t prost zasad. Wszelako dzisiaj ekonomici z gwnego nurtu uwaaj, e nie wystpuje konieczny zwizek pomidzy emisj pienidza oraz wzrostem cen i potrafi zaprezentowa wiele liczb, by wytumaczy, i ludzie maj bdne odczucia co do wzrostu cen towarw. Powtrna dystrybucja majtku spowodowana przez zjawiska inflacyjne nie jest tak atwo zauwaalna. Wyobramy sobie bank, ktry w ramach systemu czciowej rezerwy z niczego wytwarza pienidze w formie banknotw, co praktycznie jest ekwiwalentem drukowania faszywych pienidzy. Pierwsi odbiorcy owych faszywych banknotw zaraz po ich pobraniu udaj si do drogiej restauracji na obfity posiek.
193 Keynes, The Economic Consequences of the Peace, s. 235.

194 Ayn Rand, Alan Greenspan, Capitalism: The Unknown Ideal, New York 1986, s. 35. 195 Murray N. Rothbard, The Case Against the FED, i\uburn 1994, s. 39-40.

DODATEK
Poniewa s oni pierwszymi uytkownikami faszywych banknotw, ceny artykuw na rynku zachowuj niezmieniony poziom, a znajdujce si w ich rkach banknoty posiadaj oryginaln si nabywcz. Po zaakceptowaniu faszywych banknotw, waciciel restauracji wykorzystuje je do zakupu ubra, stajc si drugim w kolejnoci beneficjentem. W tym czasie liczba faszywych banknotw w obiegu wci znajduje si na poziome niezaobserwowanym przez rynek, tak wic ceny artykuw nie ulegaj zmianom. Jednake w wyniku nieustannego przechodzenia faszywych banknotw z rk do rk oraz coraz wikszej ich liczby w obiegu, rynek powoli zaczyna odkrywa prawd, a ceny zaczynaj stopniowo wzrasta. Najwiksze kopoty pojawiaj si wwczas, kiedy w sytuacji braku czasu na dostrzeenie nominalnej wartoci banknotw ceny gwatownie rosn, podnoszone przez sprzedawcw, a znajdujce si w ich rkach pienidze stale trac swoj si nabywcz. Dla ludzi przebywajcych bliej faszywych banknotw jest to doskonaa okazja do zrobienia interesu, ale dla pozostaych nieszczcie - tym wiksze, im dalej od faszywych banknotw si znajduj. W obecnym systemie bankowym brana nieruchomoci znajduje si stosunkowo blisko bankw, dlatego te moe dobrze wykorzysta nadarzajc si okazj, natomiast uczciwi ciuacze staj si najwikszymi przegranymi. Krtko mwic, proces inflacji uruchamia w spoeczestwie transfer majtku, polegajcy na tym, e majtek rodzin znajdujcych si daleko od bankw ponosi najwiksze straty. Kiedy zrezygnowano ze zota jako rdzenia wartoci aktyww, pojcie aktywu zostao w ukryty sposb zamienione w czysty dug. Po roku 1971 amerykaski dolar z kwitu za zoto sta si czystym kwitem dunym. Pozbawiona ograniczenia zotem emisja dolarw dunych przypomina dzi ogromne stada dzikich koni galopujcych poprzez granice. Ludzie pamitaj i wiedz, e obecny dolar nie jest ju tym, czym by niegdy cikim zotym dolarem - ale podlegajcym staej dewaluacji od 30 lat dolarowym kwitem dunym. Ju na pocztku lat siedemdziesitych XX stulecia amerykaski sektor bankowy rozpocz handel prawami do posiadania dugu, pyncymi z poyczek hipotecznych na zakup nieruchomoci, tyle e bezporednie kupno czy sprzeda caej wartoci poyczki nie byy atwe. W jaki sposb dokona standaryzacji wierzytelnoci o rnych wielkociach, rnych warunkach kontraktowych, rnych przedziaach czasowych, rnym stopniu zaufania, aby uatwi przeprowadzanie transakcji? Bankierzy niejako automatycznie pomyleli o formie papierw wartociowych, tym klasycznym ju noniku. W ten sposb w roku 1970 amerykaska instytucja Ginnie Mae (Government National Mortgage Association), jako pierwsza na wiecie, dokonaa emisji hipotecznych listw zastawnych MBS. Umieszczono w jednym opakowaniu wiele

WOJNA O PIENI?DZ
niezwykle do siebie podobnych dugw hipotecznych, nastpnie opracowano standardowy certyfikat, byw kolejnym posuniciu uruchomi sprzeda inwestorom owych certyfikatw, ktrych dug hipoteczny stanowi zastaw, natomiast wpywy z odsetek od dugw oraz ryzyko dugu jednoczenie przekazano inwestorom. W pniejszym czasie Fannie Mae rwnie rozpocza standaryzacj papierw wartociowych MBS. Naleaoby stwierdzi, e MBS to wielkie odkrycie. Tak jak pojawienie si zotego i srebrnego pienidza silnie pobudzio wymian towarow, tak te MBS ogromnie uatwiy transakcje wierzytelnociami hipotecznymi. Inwestorzy uzyskali moliwo atwego zakupu standaryzowanych papierw wartociowych, podczas gdy banki mogy bardzo szybko wykreli ze swej listy pasyww dugoterminowe, opiewajce na wysokie sumy, trudne do upynnienia hipoteczne wierzytelnoci pochodzce z zakupu nieruchomoci, a nastpnie, skonsumowawszy rnic odsetek, wystawi je na sprzeda - nawet z doczonym ryzykiem i prawem do poboru odsetek - na koniec za, po zamianie na gotwk, poszuka chtnego do zacignicia kredytu, a wic kupca nieruchomoci. Z punktu widzenia brany finansowej powysze odkrycie dawao powody do szczeglnej radoci. Banki rozwizay problem upynnienia poyczek hij t >- tecznych, rwnoczenie inwestorzy otrzymali moliwo wyboru nowych opcji inwestycyjnych, chtni na zakup nieruchomoci uzyskali atwiejszy dostp do kredytw, a sprzedawcy nieruchomoci atwiejszej ich sprzeday. Ale wygoda ma swoj cen. Kiedy system bankowy, wykorzystujc metod emisji papierw MBS, zosta szybko uwolniony z trzydziestoletniej puapki poyczek hipotecznych, przerzuci cae ryzyko na spoeczestwo. Do tego ryzyka mona zaliczy szerzej nieznane problemy zjawisk inflacyjnych. Kiedy kupiec nieruchomoci podpisuje w banku umow kredytow, bank czyni z tego kwitu dunego aktywa, ktre umieszcza w swojej tabeli obcie finansowych jako pasywa, jednoczenie wytwarzajc obcienie o identycznej wartoci. Naley zwrci uwag, e z perspektywy ekonomicznej, owe obcienie rwna si pienidzom. Innymi sowy, kiedy bank udziela poyczki, produkuje pienidze. Tak wic, poniewa system czciowej rezerwy pozwala bankom na wytwarzanie nieistniejcych pienidzy, owe kilkaset tysicy nowych pienidzy, dopiero co stworzonych z niczego przez bank, byskawicznie zostaje przelane na konta firm z brany nieruchomoci. W trakcie tego procesu, w ramach systemu czciowych rezerw, istnieje moliwo legalnego drukowania faszywych pienidzy. Firmy deweloperskie jako pierwsze otrzymuj faszywe pienidze i to wyjania, dlaczego s one w stanie tak szybko akumulowa gigantyczny

DODATEK
majtek Kiedy firmy z brany nieruchomoci zaczynaj wydawa faszywe pienidze, presja na podniesienie wszystkich cen, w wyniku przechodzenia faszywych pienidzy z rk do rk, prawdopodobnie zacznie falowo rosn. W wyniku tej nadzwyczajnej komplikacji mechanizmu transmisyjnego, w sferze zmiany popytu i poday w spoeczestwie ponownie dochodzi do powikszenia przestrzeni dla wielowymiarowych zmiennych, a w psychologicznej reakcji spoeczestwa wobec pienidza wci dochodzi do stosunkowo powanego efektu opnienia. Wszystkie te czynniki nakadaj si jeden na drugi i nic dziwnego, e sam Keynes sdzi, e wrd milionw ludzi trudno znale bdzie choby jedn osob, ktra byaby w stanie poj faktyczne rdo inflacji. W wyniku dziaania mechanizmu powikszania systemu czciowej rezerwy w systemie bankowym istnieje moliwo intensywnego zwikszania emisji pienidza dunego. Nowe emisje w istocie musz w duym stopniu przekracza faktyczne tempo wzrostu gospodarczego, co staje si rdem nadmiernej pynnoci. Tego rodzaju pienidz z natury swej jest wydanym przez bank rachunkiem. W ramach standardu zota w rachunek odpowiada bankowym rezerwom zota, natomiast w czystym systemie pienidza dunego wycznie odpowiada on identycznej wartoci dugu, ktry wobec banku posiada kto inny. Patrzc z punktu widzenia bezporednich skutkw, papiery MBS potnie podniosy wydajno systemu bankowego, jeli chodzi o emisj pienidza w formie banknotw, jednoczenie doprowadzajc do nieuniknionego, powanego problemu nadmiaru jego poday. Ta nadwyka pienidza, w przypadku, gdy nie wpywa do zatoczonej giedy, powoduje dalszy wzrost baki na rynku nieruchomoci. Bardziej negatywnym rezultatem s wycieki do sfery produkcji towarw i artykuw konsumpcyjnych, prowadzce do - wywoujcego W3idzie gosy niezadowolenia - wzrostu cen. Po sukcesie MBS, postanowiono wyprbowa w praktyce jeszcze mielszy pomys, a mianowicie ABS - papiery wartociowe oparte na sekurytyzowanych aktywach (Asset Backed Securities). Bankierzy rozumowali w nastpujcy sposb: skoro istnieje przyszy, stay napyw zyskw od kwot gwnych wykorzystywanych jako zastaw MBS, ktre cieszy si bd na rynku zainteresowaniem, mona rozszerzy ich zastosowanie i uy wszystkich gwarantujcych napyw gotwki, wykorzystywanych jako zastaw aktyww na dokadnie tej samej zasadzie, dokonujc ich przemiany w papiery wTartociowe. Do tego typu aktyww zaliczaj si patnoci z tytuu uycia kart kredytowych, poyczki na zakup samochodw, poyczki studenckie, poyczki handlowe, patnoci z tytuu leasingu pomieszcze sklepowych, budynkw fabrycznych, hangarw, garay, a nawet przysze dochody z tytuu patentu czy praw autorskich ksiek itd.

WOJNA O PIENI?DZ
Na Wall Street popularne jest powiedzenie, e jeli istnieje przyszy napyw gotwki, naley zamieni go w papier wartociowy. W rzeczywistoci, natur innowacji finansowych jest moliwie jak najdusze robienie debetu, ktry mona dzi zamieni w gotwk. W ostatnich latach zasig rynku ABS szybko ronie, od roku 2000 a do chwili obecnej rynek ten podwoi si, osigajc zdumiewajc warto 19,8 biliona dolarw212. Papiery wartociowe ABS i MBS mog by wykorzystywane jako zastaw w przypadku pobierania poyczek z bankw; emitowane przez Freddie Mac iFannie Mae MBS mog by nawet form rezerw bankowych i maj zastosowanie podczas transakcji typu REPO w Rezerwie Federalnej. Tak obfita, nowa emisja pienidzy w naturalny sposb musi prowadzi do powstania inflacji aktyww. Jeli inflacja oznacza cichy transfer, zmian waciciela spoecznego majtku, to w sytuacji, gdy banki tworz krg o promieniu rwnym zasigowi udzielonych przez nie poyczek, bez trudu odkryjemy, kto wada serem obywateli196.

Subprime i poyczka hipoteczna ALTA: trujce odpadki aktyww

Po otwarciu prawie wszystkich rde kapitaowych dla sfinansowania poyczki hipotecznej na zakup nieruchomoci zacignitej przez wikszo zwykych obywateli, bankierzy skupiaj swj wzrok wanie na zwykych ludziach. Do nich zalicza si sze milionw biednych bd posiadaj cych niewielkie zdolnoci kredytowe Amerykanw oraz nowych imigrantw. Amerykaski rynek kredytw hipotecznych mona podzieli na trzy poziomy: rynek poyczek wysokiej jakoci (Prime Market), rynek ALT-A oraz rynek poyczek drugiej kategorii (Subprime Market). Na rynku kredytw hipotecznych wysokiej jakoci funkcjonuje wysoka zdolno kredytowa (credit score znajduje si powyej 660 punktw), dochody s stabilne i solidne, zaduenie racjonalnie ponoszone przez dobrych klientw. Ci ludzie wybieraj gwnie tradycyjne trzydziesto- bd pitnastoletnie letnie poyczki hipoteczne o staej stopie odsetek. Na rynku subprime indeksy zdolnoci kredytowej klientw znajduj si poniej 620 punktw, wystpuj u nich udowodnione braki w dochodach, a ich obcienia s wysze. Natomiast rynek poyczek ALT-A znajduje si gdzie pomidzy nimi, w rozlegej strefie obejmujcej nie tylko gwne warstwy spoeczne, ludzi, ktrych zdolno kredytowa plasuje si w przedziale 620-660 punktw, ale rwnie istotn cz klientw o zdolnoci kredytowej wyszej ni 660 punktw. 196
Autor nawizuje do ksiki Who Moved my Cheese autorstwa Spencera Johnsona (przyp. tum.).

DODATEK
Warto rynku subprime to okoo 20 bilionw dolarw, a wrd jego klientw okoo poowa nie ma zawiadczenia o staych dochodach. Jest charakterystyczne, e z uwagi na to, e j est to rynek wysokiego ryzyka, stopa zwrotw j est stosunkowo wysoka, a jego stopy odsetek od kredytw hipotecznych s o okoo dwa do trzech procent wysze od stp bazowych.

Dziaajce na rynku subprime firmy znacznie bardziej wykorzystuj ducha kreatywnoci i miao wypuszczaj na rynek coraz to nowe produkty kredytowe. Do wzgldnie znanych produktw finansowych zaliczaj si: Interest Only Loan, nastpnie, dajcy moliwo dokonywania przez trzy lata korekty odsetek od kredytu ARM (Adjustable Mortgage Rate), dajcy moliwo dokonywania przez pi lat korekty odsetek od kredytu ARM oraz ARM z siedmioletni moliwoci korekty odsetek od kredytu, opcja wyboru moliwoci korekt odsetek od kredytu (Option ARMs). Wspln cech tych produktw jest - w pocztkowej, kilkuletniej fazie zwrotu kredytu - staa i niska, spacana co miesic rata odsetek. Po upyniciu okrelonego czasu, presja zwrotu kredytu ronie. S dwa powody szczeglnej popularnoci tych produktw finansowych. Pierwszym jest wiara ludzi w nieustanny, wieczny wzrost cen nieruchomoci: sdz oni, e w dowolnym momencie bd w stanie sprzeda nieruchomo, aby oddali od siebie ewentualne ryzyko. Drugi powd to przekonanie o tym, e szybko wzrostu cen nieruchomoci wyprzedza wzrost obcie z tytuu spaty odsetek.

600

450

300

150

1996

2000

2007 (lata)

WOJNA O PIENI?DZ

Wykres 5. Zasig poyczek Subprime Biliony dolarw

750

Pena nazwa ALT-A to poyczki Alternative A. Rynek ten ma zamiar przyciga klientw o redniej bd dobrej zdolnoci kredytowej, ale cakowicie bd czciowo pozbawionych staego dochodu, depozytw, aktyww i innych legalnych certyfikatw i dokumentw. Powszechna jest opinia, e owe poyczki s znacznie bezpieczniejsze od tych udzielanych na rynku subprime, a zyski obiektywne. Poyczkobiorcy nie maj teczek wiadczcych o ich sabej zdolnoci kredytowej, a raty odsetek z reguy s wysze o jeden do dwch procent w porwnaniu z rynkiem Prime Market.

DODATEK
Czy rzeczywicie poyczki na rynku ALT-A s bezpieczniejsze od tych udzielanych na rynku subprime? Fakty tego nie potwierdzaj.

Poczwszy od roku 2003, w pogoni za wysokimi zyskami system kredytw ALT-A, tonc w rozdtej bace spekulacyjnej na rynku nieruchomoci, utraci resztki racjonalnoci. Wielu poyczkobiorcw bez zawiadczenia o posiadaniu regularnych dochodw, podajc cakowicie dowolne liczby, mogo uzyska kredyt. Liczby te s czsto wyolbrzymiane, tote system ALT-A zosta ochrzczony przez ludzi z brany mianem poyczek oszustw. Ponadto struktury kredytowe z wiksz si promuj produkty kredytowe o jeszcze wikszym ryzyku. Dla przykadu, produkt o nazwie Interest Only Loan jest zgodnie z trzydziestoletnim planem amortyzacji podzielony na spaty miesiczne, jednake w pierwszym roku kredytu mona spaca bardzo niskie odsetki od jednego do trzech procent, co wicej dokonuje si spaty wycznie odsetek, a nie kwoty gwnej. Nastpnie w drugim roku rozpoczyna si fluktuacja stp procentowych zgodnie z sytuacj rynkow, przy czym zazwyczaj istnieje dodatkowa gwarancja, e kadego roku wzrost zwracanej co miesic kwoty nie moe by wikszy ni 7,5 procent w stosunku do roku poprzedniego. Option ARMs umoliwia poyczkobiorcom miesiczn spat

WOJNA O PIENI?DZ
nawet poniej regularnej stopy procentowej, rnica jest automatycznie wliczana do kwoty poyczki, nazywa si to negatywna amortyzacja. Tak wic poyczkobiorcy kadego miesica po zwrocie czstki kredytu bankowi s mu winni coraz wicej pienidzy. Stopa odsetek dla tego kredytu, po upyniciu z gry okrelonego czasu, poda za rynkiem.

DODATEK
Bardzo wielu krtkoterminowych, posiadajcych wysoki kredyt spekulantw na rynku nieruchomoci stwierdza, e w krtkim okresie ceny mog wycznie rosn, tote zawsze zd wymkn si z potrzasku poprzez dokonanie sprzeday. Wicej ludzi posiadajcych przecitny kredyt, wykorzystuje tego typu poyczki, w efekcie biorc na siebie koszty spacania nieruchomoci, ktrych ceny znacznie przewyszaj ich zdolnoci patnicze. Ludzie myl w nastpujcy sposb: dopki ceny mieszka id w gr, nawet w przypadku wystpienia problemw z moimi moliwociami patniczymi, zawsze pozostaje opcja szybkiej sprzeday domu izwrotu caego zacignitego kredytu, dodatkowo mona co jeszcze zarobi lub skorzysta z powtrnej poyczki, wycign zarobion rnic i przeznaczy j na pilne potrzeby czy konsumpcj. Nawet w sytuacji, gdy stopy procentowe ulegaj szybkiemu wzrostowi, pozostaje ostatnia linia frontu- wzrost zwracanych sum w rocznym rozliczeniu nie moe przekroczy 7,5 procenta w stosunku do roku poprzedniego. Tak wic ryzyko jest niskie, a ukryte moliwoci wysokich zwrotw z inwestycji due. Trudno nie skorzysta z takiej okazji. Zgodnie z danymi statystycznymi, w 2006 roku z caej sumy kredytw hipotecznych w Stanach Zjednoczonych ponad 40 procent naleao do produktw z rynku ALT-A i subprime, a ich cakowita warto signa czterech bilionw dolarw (proporcje te byy

WOJNA O PIENI?DZ
jeszcze wysze ni w roku 2005). Liczc od roku 2003, suma poyczek hipotecznych wysokiego ryzyka ALT-A oraz subprime przekroczya 20 bilionw dolarw. Obecnie stopa niewykonalnoci zobowiza przez okres ponad 60 dni przekroczya 15 procent i bardzo szybko zblia si do historycznego poziomu 20 procent. 2,2 miliona ludzi subprime jest wyrzucanych przez banki za drzwi niczym mieci. Natomiast na rynku ALT-A stopa niewykonalnoci zobowiza ksztatuje si w okolicach 3,7 procent, jednak skala jej wzrostu w ostatnich czternastu miesicach ulega podwojeniu. Ekonomici z gwnego nurtu zlekcewayli ryzyko pynce z rynku ALT-A. Wynika to std, e a do dzi jego stopa niewykonalnoci zobowiza, w porwnaniu z dymicym rynkiem subprime, wci jest sabo dostrzegalna, cho ukryte w nim niebezpieczestwo jest wielokrotnie wiksze ni w przypadku subprime. W umowach o poyczki na rynku ALT-A powszechne stao si zakopywanie dwch potnych bomb zegarowych: kiedy stopy odsetek od poyczek hipotecznych bd stale rosy, a ceny mieszka spaday, dojdzie do eksplozji caego rynku. W przypadku poprzednio wspomnianych Interest Only Loan, kiedy stopy odsetek podaj za rynkiem, wzrost miesicznych spat nie moe przekroczy 7,5 procent. Ta ostatnia linia frontu pozwala ludziom na posiadanie iluzorycznego poczucia bezpieczestwa. Jednake wystpuj tu dwa wyjtki od reguy - podobnie jak w poprzednim wypadku, dwie

DODATEK
potne bomby zegarowe. Pierwsz jest powtrne ustalenia o staym czasie {5 year/10 year recast ). Co 5 lub 10 lat w ALT-A nastpuje ponowne automatyczne ustalenie kwot spacanych przez poyczkobiorcw; struktura kredytujca, zgodnie z now czn kwot poyczki, nalicza miesiczne spaty. Poyczkobiorcy odkrywaj wielki wzrost ich miesicznych spat, co okrela si jako szok patniczy. W efekcie funkcjonowania negatywnej amortyzacji, czna kwota dugu zacignitego przez poyczkobiorc nieustannie ronie, a jego jedyn nadziej jest stay wzrost cen nieruchomoci, tylko dziki temu bowiem mona sprzeda dom i uwolni si z puapki - inaczej grozi utrata nieruchomoci bd bolesna sprzeda z wieh \ start. Drug bomb zegarow j est najwyszy limit sumy kredytu. Jest zrozumiae, e ludzie przez okrelony czas mog nie zastanawia si nad kwesti ponownego ustalenia kwoty dugu, ktra nastpi za kilka lat, cho w regulacjach dotyczcych negatywnej amortyzacji jest pewne ograniczenie mwice, e czna kwota zaduenia nie moe przekroczy od 110 do 125 procent pierwotnej kwoty poyczki, a wic gdy tylko dotyka limitu sumy kredytu, dochodzi do automatycznego ponownego ustalenia jego sumy. Jest to bomba zegarowa wystarczajca do odebrania ludziom ycia. W wyniku pokusy niskich odsetek oraz korzyci sabej presji w pierwszym roku spacania kredytu, wikszo ludzi wybiera kredyt o najmniejszej z moliwych miesicznej kwocie spaty. Dla

WOJNA O PIENI?DZ
przykadu, jeli co miesic musimy spaca 1000 dolarw odsetek, mamy szans wybra opcj spaty 500 dolarw, a pozostae 500 dolarw odsetek zostanie automatycznie wliczone do gwnej sumy kredytu. Prdko, z jak nastpuje akumulacja zaduenia, prawdopodobnie doprowadzi do tego, e poyczkobiorca zostanie rozerwany na kawaki przez bomb najwyszego limitu sumy kredytu przed upywem piciu lat, czyli przed ponownym ustawieniem bomby kredytowej. Skoro owe poyczki s tak zowieszcze i ryzykowne, czemu Rezerwa Federalna nie jest skora do wejcia na scen i ustanowienia nadzoru? W istocie Greenspan pojawi si na scenie i to dwukrotnie. Po raz pierwszy w roku 2004, kiedy doszed do wniosku, e struktury kredytowe oraz kupcy nieruchomoci charakteryzuj si zbyt duym brakiem miaoci i odwagi, poniewa wci nie darz sympati produktw finansowych o wysokim ryzyku Option ARMs. Greenspan skary si: Gdyby struktury kredytowe daway nowy wybr znacznie bardziej gitkich produktw finansowych w porwnaniu z obecnymi, tradycyjnymi poyczkami o staej stopie procentowej, to Amerykanie mogliby std czerpa wielkie profity. Dla tych konsumentw, ktrzy s gotowi na ponoszenie ryzyka zmieniajcych si stp procentowych, tradycyjne trzydziestoletnie czy pitnastoletnie poyczki o staej stopie procentowej z pewnoci s zbyt drogie197. 197
Alan Greenspan,

DODATEK
Dlatego te, jak mona si byo spodziewa, chtni do zakupu mieszka stopniowo stawali si coraz bardziej odwani. Sytuacja stawaa si coraz bardziej nienormalna, a ceny nieruchomoci w zastraszajcym tempie szy w gr. Po 16 miesicach Greenspan pojawi si na przesuchaniu w komisji senackiej. Tym razem, marszczc brwi, powiedzia: Amerykascy konsumenci wykorzystuj nowe produkty na rynku poyczek kredytowych [wskazywa na opcj ARM] w celu ponoszenia spat poyczek, ktrych nie s w stanie udwign. Jest to katastrofalny w skutkach pomys198. Prawdopodobnie nigdy nie zrozumiemy banalnego sensu wypowiedzi Gre- enspana. W istocie mia on na myli to, e jeli Amerykanie posiadaj zdolno do udwignicia ryzyka zmiennych stp procentowych, co wicej, jeli potrafi przej nad nim kontrol, nie ma nic zego w wykorzystaniu ryzykownych poyczek. Jeli jednak za sowami nie poda wola, lepiej ni i wywoywa zamieszania. Prawdopodobnie Greenspan nie mia pojcia o finansowym ilorazie inteligencji przecitnych Amerykanw.

Understanding household debt obligations, At the Credit Union

National Association 2004, Governmental Conference Washington DC February 23rd 2004. 198 Peter Coy, The Home Loans Vexing Greenspan, Business Week, 10 czerwca 2005, s. 52.

WOJNA O PIENI?DZ

Kredyty subprime CDO: trujce aktywa

Kredyty subprime oraz ALT-A, owe dwa trujce aktywa odpadowe, osigny czn warto 25 bilionw dolarw. Jeli nie zostan one usunite z rachunkw aktyww systemu bankowego, skutki bd opakane. Jak je usun? Naley zastosowa to, o czym mwilimy poprzednio: zamian aktyww na papiery wartociowe. Stanowice zastaw dla kredytw subprime papiery MBS byy stosunkowo atwe do generowania, ale trudne do wypuszczania, poniewa inwestycje dokonywane przez wielkie amerykaskie instytucje inwestycyjne, na przykad fundusze emerytalne, ubezpieczeniowe czy rzdowe, musiay spenia okrelone wymogi, inwestowany produkt musia otrzyma rang AAA od firm ratingowych Moody lub Standard & Poor s. MBS-y kredytw subprime nie odpowiaday temu kryterium, niektre nawet osigajc najnisz rang inwestycyjn BBB. W ten sposb wiele duych instytucji inwestycyjnych nie miao moliwoci dokonywania ich zakupw. Poniewa ryzyko byo wysokie, podobnie jak planowane zwroty z inwestycji, banki inwestycyjne z Wall Street momentalnie dostrzegy w trujcych, mieciowych aktywach potencjaln szans generowania wielkich zyskw. Iw ten oto sposb banki inwestycyjne wkroczyy na obszar tych niebezpiecznych aktyww.

DODATEK
Na samym pocztku banki podzieliy na kilka rnych transzy, zaklasyfikowane jako trujce odpady papiery MBS, zgodnie z prawdopodobnym pojawianiem si stopy niewykonalnoci zobowiza. To s wanie owe instrumenty sekurytyzacji oparte na dugu (Collateralized Debt Obligations). Te spord nich, ktre maj najniszy stopie ryzyka, zwane s wysokiej jakoci CDO (Senior Tranche, ich udzia to okoo 80 procent). Bankierzy inwestycyjni misternie opakowali je, wkadajc w liczne pudeko przewizane zot wstk. CDO o rednim stopniu ryzyka, redniej jakoci CDO (Mezzanine, ich udzia to okoo 10 procent), rwnie woono do pudeka niczym prezent i przewizano srebrn wstk. Najbardziej ryzykowne zwyczajne CDO (Equity, ich udzia to okoo 10procent) umieszczono w pudeku przewizanym wstk z brzu. Po przejciu przez etap tego kunsztownego strojenia w bankach inwestycyjnych z Wall Street, owe niegdy trujce mieciowe aktywa byskawicznie przemieniy si w pikne, byszczce i kuszce oko towary. Kiedy banki inwestycyjne, niosc w rkach misternie zapakowane pudeka z prezentami, ponownie zapukay do drzwi firm ratingowych, nawet Moody czy Standard & Poors wpady w osupienie. Popisujc si kunsztem retorycznym, banki inwestycyjne zareklamoway solidno i bezpieczestwo swoich produktw wyso ; ej jakoci, podajc liczby z ostatnich lat wiadczce o rzadkich

WOJNA O PIENI?DZ
przypadkach zamania umw w tym obszarze, by nastpnie, za pomoc matematycznego modelu pierwszej klasy zapewni, e przyszy wspczynnik zamania umw z pewnoci rwnie bdzie niezwykle niski. Nawet jeli umowa zostanie zerwana, to ujawnione straty finansowe nastpi tylko w transzach zwyczajnych produktw oraz produktw redniej jakoci, a posiadajc te dwie otaczajce je i chronice linie obronne produkty wysokiej jakoci s twarde niczym stal. Na sam koniec, poruszajc kwesti pozytywnego rozwoju sytuacji na rynku nieruchomoci i faktu, e poyczkobiorcy w kadej chwili mog wybra opcje powtrnego kredytu, Refinance, i wycign wielk ilo gotwki lub bez trudu sprzeda nieruchomo za wysok cen, swobodnie podawali przykady z ycia wzite. W agencjach Moody, Stadard & Poors dokadnie przeanalizowano dane z przeszoci, nie znajdujc adnych sabych punktw. W kolejnych analizach modelu matematycznego reprezentujcego przysze tendencje te nie wykryto adnych usterek. Prosperity na rynku nieruchomoci jest faktem powszechnie znanym. Oczywicie, pracownicy w Moody, w oparciu o swoj intuicj oraz dowiadczenie wielu recesji zdobyte przez kilkadziesit lat dziaalnoci w brany, rozumieli, e za t przystrojon kwiatami fasad znajduje si puapka, jednak rwnoczenie byli gboko wiadomi istniejcych powiza i potencjalnych zyskw. Poniewa z wierzchu pudeko z prezentem

DODATEK
wygldao bardzo atrakcyjnie, a Moody oraz Standard & Poors chciay wywiadczy przysug kolegom z brany - ostatecznie wszyscy dziaaj w obszarze finansw, a Moody i Standard & Poors maj co je dziki interesom prowadzonym z bran bankw inwestycyjnych - naleao ubiec konkurencj, ktra moga od razu skorzysta z przegapionej okazji. W rezultacie Moody oraz Standard & Poors zagwarantoway wysokiej jakoci produktom CDO najwysz ocen AAA. Zadowolone banki inwestycyjne wrciy do domu. Aby zrozumie, o co tu chodzi, wyobramy sobie, e jaki nielegalny kupiec zbiera zuyty olej z MacDonaldsw, by nastpnie po zwykym przefitrowaniu iponownym rozlaniu, zmieni mie na skarb, sprzedajc go w nowych, byszczcych opakowaniach wacicielom restauracji do smaenia da. Banki inwestycyjne - dealerzy trujcych mieci - po otrzymaniu ratingu dla CDO, bezzwocznie uday si do kancelarii prawnych w celu ustanowienia Special Purpose Legal Vehicle (SPY Legalne Ciao Specjalnego Przeznaczenia). Owo ciao zostao zarejestrowane na Kajmanach, aby unikn nadzoru ze strony rzdu oraz pacenia podatkw. Nastpnie wieo powstaa firma rozpocza skup trujcych, mieciowych aktyww oraz emisj CDO. W ten wanie sposb udaje si bankom inwestycyjnym, zgodnie z prawem, unikn odpowiedzialnoci za ryzykowne przedsiwzicia legalnego ciaa.

WOJNA O PIENI?DZ
Kto wchodzi w skad owej grupy sprytnych bankw inwestycyjnych? Lehman Brothers, Bearn Sterns, Merrill Lynch, Citibank, Wachovia, Deutche Bank, Bank of America itd. Najwiksze banki na wiecie. Wykres 6. Warto emisji CDO w latach 1999-2007
Biliony dolarw

1939 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 (lata) rdo: U.S. Treasury Department; WSJ Market data Group; Inside Mortgage Finance UBS; Dealogic

Jest oczywiste, e banki inwestycyjne nie miay zamiaru utrzymywa w swoich portfelach toksycznych aktyww przez dugi czas. Ich strategia polegaa na szybkim wymkniciu si z puapki. Reklama produktw wysokiej jakoci CDO dziki wysokiemu ratingowi AAA oraz moliwoci sprzedawania towarw przez banki inwestycyjne naturalnie nie natrafiaa na wiksze przeszkody. Klientami wyraajcymi ch zakupu stay si przede wszystkim wielkie fundusze hedgingowe, zagraniczne struktury inwestycyjne, do ktrych nale fundusze emerytalne, fundusze ubezpieczeniowe, fundusze edukacyjne oraz inne fundusze operujce na zlecenie rzdu. W przypadku redniej jakoci CDO oraz zwyczajnych CDO sprzeda nie

DODATEK
jest spraw atw. Banki inwestycyjne usilnie szukaj skutecznych rozwiza, a Moody, Standard & Poor s raczej nie maj zamiaru yrowa tych dwch kategorii skondensowanych trujcych aktyww, zawsze bowiem pozostaje jaka elementarna etyka zawodowa. Jak wic pozby si owych parzcych rce toksycznych aktyww? Banki inwestycyjne po dugim namyle wpady na znakomity pomys utworzenie funduszu hedgingowego! Banki inwestycyjne signy do swoich prywatnych oszczdnoci i po powoaniu z wielk pomp niezalenego funduszu hedgingowego, rozpoczy proces usuwania toksycznych aktyww z rachunkw obcie finansowych, oferujc je niezalenemu funduszowi hedgingowemu, ktry po wysokiej cenie nabywa od blisko spokrewnionych bankw inwestycyjnych owe toksyczne aktywa CDO. Wysoka cena zostawaa zapisywana na licie aktyww funduszu jako cena wejciowa. W ten sposb, patrzc z punktu widzenia prawa, banki inwestycyjne zakoczyy proces czytelnego oddzielenia si od toksycznych aktyww. Szczliwie, od roku 2002 Rezerwa Federalna tworzya finansowe rodowisko niesychanie niskich stp procentowych, ktre stymulowao gwatowny rozrost wielkiej fali kredytw. W tak sprzyjajcych okolicznociach, w cigu piciu lat ceny nieruchomoci podwoiy si. Poyczkobiorcy na rynku subprime uzyskali atwy dostp

WOJNA O PIENI?DZ
do kapitaw, by w ten sposb realizowa miesiczne patnoci. W rezultacie stopa niewykonalnoci (defaut rate) zobowiza staa si nisza ni pierwotne szacunki. Wysokiemu ryzyku odpowiada moliwo wysokich zwrotw od inwestycji, a skoro wysokie ryzyko si nie ujawnio, wysokie zwroty bardzo szybko przykuy uwag ludzi. Obroty na rynku CDO w porwnaniu z innymi rynkami papierw wartociowych byy umiarkowane i spokojne. Toksyczne aktywa rzadko zmieniay wacicieli, dlatego te nie pojawia si adna wiarygodna informacja cenowa, mogca suy jako punkt odniesienia. W tej sytuacji organa nadzorcze pozwoliy funduszom hedgingowym na wykorzystanie rezultatw wewntrznego modelu matematycznego naliczania jako standardu dla oceny aktyww. Dla funduszw hedgingowych bya to niesychanie dobra wiadomo. Kady z nich samodzielnie wylicza przysze zyski. Wskutek tego stwierdzenie o dwudziestoprocentowej stopie zwrotw od inwestycji zawstydzao, obietnica trzydziestoprocentowych zyskw nie dawaa szans na skutecznie pokazanie si na tle innych funduszy, obiecujc pidziesicioprocentowe zyski trudno byoby wej do listy rankigowej, a stopa stuprocentowych zyskw niekoniecznie posiadaa atrakcyjno zauwaaln dla inwestorw. W ten sposb bardzo szybko, uywajcy toksycznych skondensowanych mieciowych aktyww CDO fundusz hedgeingowy

DODATEK
z ogromnym powodzeniem wszed w wiat Wall Street. Zadowolone banki inwestycyjne zaczy spoglda za granic. Trudno byo sobie wyobrazi, e posiadajcy w swoim portfelu toksyczne skondensowane mieciowe aktywa fundusz hedgingowy stanie si najbardziej poszukiwanym towarem. Poniewa stopa potencjalnych zwrotw stanowia jego gwn atrakcj, coraz wicej inwestorw pragno uzyska pozycj partnerw funduszu. Wraz z napywem wielkich iloci pienidzy, fundusz hedgingowy niespodziewanie zamieni si w maszyn do robienia pienidzy dla bankw inwestycyjnych. Podstawowymi cechami funduszu hedgingowego jest wysokie ryzyko oraz wysokie dziaanie mechanizmu dwigni. Skoro znajdujce si w jego rkach toksyczne aktywa CDO wydaj si rosn, w przypadku bdnego zastosowania dwigni finansowej o potnej mocy mona by wyrzdzi szkod reputacji gwnych funduszy. Tak wic dyrektorzy funduszu udali si do bankw inwestycyjnych, dajc, by hipotecznym zabezpieczeniem patnoci byy wanie tak wwczas rozchwytywane na rynku, toksyczne aktywa CDO. Banki inwestycyjne byy niezmiernie zaskoczone saw CDO, dlatego te z zadowoleniem, nie tracc czasu, zaakceptoway CDO jako zabezpieczenie hipoteczne. Nastpnie, udzielajc kredytw, kontynuoway wytwarzanie bankowych pienidzy. Naley zwrci uwag, e by to ju kolejny przykad wykorzystania czci dugu

WOJNA O PIENI?DZ
hipotecznego przez system bankowy w celu ukrytego drukowania faszywych pienidzy. Dwignia finansowa* patnoci przekazywanych jako zabezpieczenie bankom przez fundusz hedgingowy miaa si od piciu do pitnastu razy! Pobrawszy pienidze z bankw, fundusz kierowa si do wasnych bankw inwestycyjnych w celu skupowania no \ych iloci CDO, a banki inwestycyjnie optymistycznie finalizoway proces rafinacji jeszcze wikszych iloci trujcych mieci MBS w CDO. W rezultacie, na drodze szybkiej sekurytyzacji aktyww, udzielajce poyczek na rynku subprime banki uzyskiway w szybszym tempie wiksze iloci gotwki, by w ten sposb zwabia do puapki jeszcze wiksze rzesze chtnych na uzyskanie kredytu na rynku subprime. Banki udzielajce kredytw na rynku subprimie produkuj obcienia, banki inwestycyjne, Fannie Mae i Freddie Mac dokonuj przetworzenia obcie i ich sprzeday, firmy ratingowe s organami nadzoru jakoci, fundusze hedgingowe magazynuj obcienia i sprzedaj je na masow skal, banki handlowe dostarczaj kredytu, a fundusze emerytalne, uprawnione fundusze realizujce zlecenia rzdowe, fundusze edukacyjne, fundusze ubezpieczeniowe, zagraniczni inwestorzy instytucjonalni itd. staj si ostatnimi klientami skupujcymi toksyczne aktywa. Cay w proces dotyczcy produktw tej kategorii charakteryzuje si globalnym nadmiarem pynnoci oraz podziaem biedy i bogactwa.

DODATEK
W ten sposb zosta stworzony doskonay acuch produkcji toksycznych aktyww. Zgodnie z danymi Departamentu Stanu USA: -w pierwszym kwartale 2007 roku dokonano emisji CDO o wartoci 2 bilionw dolarw; -w caym roku 2006 dokonano emisji CDO o wartoci 3,1 biliona dolarw; -w roku 2005 dokonano emisji CDO o wartoci 1,51 biliona dolarw; -w roku 2004 dokonano emisji CDO o wartoci biliona dolarw.

Zsyntetyzowane CDO: trujce mieci o wysokim stopniu czystoci

W pewnych sytuacjach, bank inwestycyjny, z powodu etyki zawodowej oraz w celu marketingowego zwikszenia poziomu zaufania wrd inwestorw, prawdopodobnie zatrzyma czstk toksycznych aktyww. Aby takie czstki rwnie przyniosy zyski, banki inwestycyjne stworzyy now skuteczn strategi. W poprzednim paragrafie wspomnielimy o typowym sposobie mylenia na Wall Street: dopki istnieje przyszy napyw gotwki, naley znale sposb, by zamieni ten fakt w papier wartociowy. Obecnie, pord toksycznych aktyww znajdujcych si w rkach bankw inwestycyjnych, wci nie doszo do wystpieInstrument finansowy

WOJNA O PIENI?DZ
wykorzystywany przez podmioty w celu zwikszenia zyskowno- ci. Dwignia finansowa ma sens wtedy, kiedy dofinansowujc podmiot kapitaem obcym, moemy liczy na zwikszenie zyskw przynajmniej w stopniu pozwalajcym na spat kosztw pozyskania kapitau. Inaczej mwic, podmiot osiga korzyci z dwigni finansowej, gdy koszt kapitaw obcych jest niszy od rentownoci jego majtku (przyp. tum.).

nia trudnoci zwizanych z brakiem wykonywania zobowiza z tytuu umowy, a miesiczne korzyci pynce z odsetek s stabilne. Jednake istnieje due prawdopodobiestwo, e w przyszoci pojawi si niebezpieczestwo. Co wic czyni? Banki musz znale w tych niesprzyjajcych okolicznociach drog' /yjcia, zakupi ubezpieczenie na pra; :dopodobne przysze naruszenia kontraktw, a ubezpieczeniem tym jest instrument pochodny CDS - swap na zwok w spacie kredytu199. Zanim sign po tego rodzaju instrument, banki powinny wpierw dokona jego teoretycznego usystematyzowania, aby mc wyjani racjonalnie jego mechanizm dziaania. Banki powinny podzieli dochody otrzymywane ze spaty odsetek od CDO na dwie niezalene 199
CDS jest umow, w ramach ktrej jedna ze stron transakcji w zamian za uzgodnione wynagrodzenie zgadza si na spat dugu nalenego drugiej stronie transakcji od innego podmiotu podstawowego dunika w przypadku wystpienia uzgodnionego w umowie CDS zdarzenia kredytowego (w praktyce zdarzeniem tym jest niespacenie podstawowego dugu przez podstawowego dunika) (przyp. tum.)-

DODATEK
transze, jedn z nich byyby koszty wykorzystania kapitau, drug koszt naruszenia umw. Obecnie trzeba przenosi ryzyko naruszania umw na inne osoby, co generuje dodatkowe koszty. W przypadku, gdy inwestorzy wyraaj gotowo ponoszenia ryzyka narusze kontraktw CDO, otrzymuj wypacan w ratach przez banki inwestycyjne kwot ubezpieczenia narusze kontraktw. Z punktu widzenia inwestorw, w dopyw gotwki z tytuu ratalnej spaty kwoty ubezpieczenia niewiele rni si od dopywu gotwki z tytuu zakupu zwykych papierw wartociowych. Jest to jeden z podstawowych elementw treci kontraktw CDS. Podczas tego procesu, ponoszcy ryzyko inwestorzy nie musz dokonywa adnych patnoci kapitaowych, nie musz te posiada adnych zwizkw z ubezpieczonymi aktywami, wystarczy tylko, e ponosz ukryte ryzyko narusze kontraktw CDO, by w ten sposb uzyska wypacan w ratach kwot ubezpieczenia. Poniewa informacje nie s symetryczne, ocena ryzyka naruszenia kontraktw przez zwykych inwestorw nie moe by tak precyzyjna, jak w przypadku bankw inwestycyjnych, tote wielu ludzi skuszonych powierzchownymi moliwociami osignicia wysokiej stopy zwrotw od inwestycji ignoruje ukryte ryzyko. W tym momencie, mimo e toksyczne aktywa teoretycznie wci pozostaj w rkach bankw inwestycyjnych, ryzyko naruszenia kontraktw zostao ju przeniesione na inne osoby. Banki inwestycyjne

WOJNA O PIENI?DZ
zachowuj twarz i zarazem uzyskuj realne wpywy. Na tym etapie banki inwestycyjne byyby w peni usatysfakcjonowane z uzyskanych wynikw, ale chciwa natura czowieka nie ma granic. Tak wic, dopki nie dochodzi do wpadek, gra trwa, przybierajc coraz bardziej niebezpieczn ialarmujc form. W maju 2005 roku grupa geniuszy finansowych z Wall Street i londyskiego City ostatecznie opracowaa z powodzeniem nowy rodzaj, bazujcego na swapie na zwok w spacie kredytu, produktu: zsyntetyzowane CDO - aktywa skondensowanych, trujcych mieci o wysokim stopniu czystoci. Celem wynalazcw z bankw inwestycyjnych byo zintegrowanie dopywu gotwki kwot ubezpieczenia z tytuu narusze kontraktw spaty kredytu dla wierzycieli CDS, by ponownie, zgodnie z indeksami ryzyka, podzieli je i przepakowa w rne pudeka na prezenty i tradycyjnie zapuka do drzwi agencji ratingowych Moody, ; tandard & Poor s. W Moody zapanowao dugie milczenie. Wydawao si, e tym razem ustpstwa nie s moliwe. W przypadku braku wymaganej oceny, cae przedsiwzicie spalioby na panewce. Sytuacja ta doprowadzia banki inwestycyjne do wciekoci. Na obszarze zsyntetyzowanych CD O spka Lehman Borthers zajmuje pozycj absolutnego, wiatowego lidera. Pracujcy dla niej naukowcy finansowi w czerwcu 2006 roku wyczyli ze skondensowanych trujcych mieci o

DODATEK
wysokim stopniu czystoci, uchodzce za najbardziej toksyczne aktywa, zwyke syntetyki CDO, w powany wiatowy problem. Istota innowacji dokonanej przez spk polegaa na tym, e akumulacja dopywu gotwki produkowanego przez aktywa zwyke zsyntetyzowane CDO tworzya rezerwowy zbiornik kapitaw i gdy tylko dochodzio do naruszenia kontraktu, rezerwowy zbiornik uruchamia funkcj alarmow, ktra gwarantowaa poda napyw gotwki. Ta adnie wygldajca, lecz w praktyce bezuyteczna metoda, odegraa rol wzmacniacza zaufania wobec zwykych zsyntetyzowanych CDO. Ostatecznie Moody przyzna skondensowanym trujcym mieciom o wysokim stopniu czystoci ocen AAA. Atrakcyjno inwestycji w zsyntetyzowane CDO osigna poziom szczytowy, wabic ludzi, a kady inwestor mia faszywe uczucie, jakby nagle anio zstpi do ludzkiego wiata. Zastanwmy si przez moment: jeli wczeniej inwestowao si w papiery CDO, aby uzyska dopyw gotwki, naleao dostarczy prawdziwy, niczym zoto i srebro, wkad pieniny, a nastpnie by przygotowanym na ponoszenie potencjalnego ryzyka. Teraz w ogle nie trzeba rusza swoich pienidzy: wci mog znajdowa si na giedzie czy w innym generujcym majtek miejscu, wystarczy zgoda na ponoszenie maego ryzyka, by mc otrzymywa stabilny dopyw gotwki. W porwnaniu z CDS, jest to znacznie atrakcyjniejsza opcja, poniewa w produkt inwestycyjny otrzyma ocen AAA wydan przez agencje ratingowe

WOJNA O PIENI?DZ
Moody i Standard & Poor s. Tak wic bez potrzeby wydawania pienidzy mona uzyska stabilny dopyw gotwki. Zarazem ryzyko jest niskie, poniewa jest to zsyntetyzowane CDO - produkt uzyskujcy ocen AAA. Rezultat jest atwy do przewidzenia: znaczna cz funduszy dziaajcych na rzecz rzdu, funduszy emerytalnych, edukacyjnych, funduszy ubezpieczeniowych oraz ogromna liczba funduszy z zagranicy wskoczya na w rynek i nie naruszajc nawet czstki swoich pienidzy, zwikszya cakowite przychody funduszy, rzecz jasna wczajc w to wasne dochody, uzupenione o wielkie nagrody i premie. Poza wielkimi funduszami, w roli gwnych nabywcw zsyntetyzowanych CDO, banki inwestycyjne widziay kochajce wysokie ryzyko i wysok stop zwrotw fundusze hedgegindowe. Wychodzc naprzeciw potrzebom tych funduszy hedgingowych, banki stworzyy produkt z klasy zsyntetyzowanych CDO zwany kuponem o zerowych odsetkach. W odrnieniu od pozostaych zsyntetyzo- wanych CD O, ktre nie wymagaj inwestycyjnych wkadw kapitaowych, by uzyska dostp do regularnych dopyww gotwki (cho ich mierteln wad jest konieczno ponoszenia penego ryzyka przez cay czas, a wic rwnie moliwo utarty caej inwestycji), f i chuje go wkad czci kapitaw nominalnej wartoci. Nie wystpuje dopyw gotwki, ale gdy czas inwestycji CD O dobiega koca, istnieje moliwo uzyskania caej, wystarczajcej kwoty nominalnej wartoci, lecz wpierw

DODATEK
trzeba, od niej odj straty z powodu narusze kontraktw oraz koszty. Najwiksze ryzyko dla owego produktu, z natury klasyfikujcego si do opcji, pochodzio od ponownego pocztku po chaosie. Najwiksz strat, ktr moe ponie fundusz hedgingowy, jest pocztkowa inwestycja czci kapitaw, jednak w przypadku, gdy nie dochodzi do naruszenia kontraktw, istnieje moliwo uzyskania gigantycznych zyskw. Owe w przypadku gdy w istocie jest bodcem, ktremu fundusz hedgingowy nie moe si oprze. Banki inwestycyjne oczywicie dokadnie zdaway sobie spraw i rozumiay motywy postpowania dyrektorw funduszy hedgingowych, by mc zaprojektowa w jake czuy i rozwany produkt. Rola bankw inwestycyjnych polega na pobudzaniu i wykorzystywaniu chciwoci drugiej strony, przy czym stoj one na gruncie, na ktrym nigdy nie ponios poraki, podczas gdy fundusze hegdingowe musz liczy na ut szczcia. Kreatywno i sia wyobrani w dziedzinie finansw na Wall Street nie maj granic, poza CDO, CDS, zsyntetyzowanymi CDO, Wall Street wynalaza na bazie CDO CDO do kwadratu (CD02 square), CDO szecienne (CD03 cubic), CDO nte (CDOn) i inne produkty. Statystyki Fitch pokazuj, e w roku 2006 rynek instrumentw pochodnych od kredytw osign zdumiewajce obroty okoo 50 bilionw" dolarw. W latach 20032006 rynek ten eksplodowa, ulegajc prawie pitnastokrotnemu powikszeniu! Obecnie, fundusze hedgingowe

WOJNA O PIENI?DZ
stay si gwn si na rynku instrumentw pochodnych od kredytu, samodzielnie zajmujc 60 procent jego udziaw. Poza tym statystyki BIS pokazuj, e w roku 2006 w czwartym kwartale nastpia emisja zsyntetyzowanych CDO o wartoci 920 miliardw dolarw, w pierwszym kwartale 2007 roku czna warto emitowanych zsyntetyzowanych CDO osigna bilion 210 miliardw dolarw, a fundusze hedgingowe zajy 33 procent rynku. Kto wic jest rynkowym motorem tych skondensowanych trujcych mieci o wysokim stopniu czystoci? Zaskakujce jest, e s nim midzy innymi fundusze ubezpieczeniowe i emerytalne, inwestorzy zagraniczni, a take krajowe konserwatywne fundusze. Co wicej, kapitay niespodziewanie koncentruj si w najbardziej toksycznych z zsyntetyzowanych CDO - zwykych CDO200.

Firmy ratingowe wyceniajce aktywa: wsplnik w oszustwie

Spord wszystkich papierw MBS na rynku kredytw subprime okoo 75 procent uzyskao ocen AAA, 10 procent ocen AA, 8 uzyskao A, siedem oceniono na BB lub jeszcze niej. Natomiast zgodnie ze stanem faktycznym, w czwartym kwartale roku 2006 stopa narusze kontraktw (niewykonywania spaty zobowiza)
200 Gillian Tett, Pensions Funds left
vulnerable after unlikely bet on CDOs,

Financial Times, 6 lipca 2007.

DODATEK
na rynku kredytw subprime osigna 14,44 procenta, by w pierwszym kwartale roku 2007 wzrosn do 15,75 procent. Wraz ze zbliajcym si w latach 2007 i 2008 czasem ponownego ustalenia interest recast stp odsetek od 20 bilionw dolarw, nieuniknion konsekwencj bdzie szok patniczy na niespotykan dotd w historii skal, gdy na rynkach subprime i ALT-A z pewnoci pojawi si jeszcze wysza stopa narusze kontraktw. Od koca roku 2006 do poowy 2007 ju okoo miliona instytucji z rynku poyczek subprime zostao zmuszonych do zaprzestania dziaalnoci. Jest to tylko pocztek. Opublikowany przez US Mortgage Bankers Association (Amerykaskie Stowarzyszenie Bankierw Hipotecznych) raport wskazuje na due prawdopodobiestwo wystawienia na aukcjach okoo 20 procent poyczek z rynku subprime, w wyniku czego okoo 2,2 miliona ludzi straci swoje domy. Zwiedzione na manowce przez firmy ratingowe Moody oraz Standard & Poors wielkie fundusze inwestycyjne, podobnie jak organa nadzoru, kolejno wnosz przeciwko nim pozwy do sdu. 5 lipca 2007 roku ujrzay wiato dzienne informacje o starcie trzeciego co do wielkoci w Ameryce Ohio Police & Fire Pension Fund. Siedem procent z cznej sumy inwestycji tego funduszu zostao zainwestowane w rynek MBS. Prokurator stanowy z Ohio, Marc Dann, udzieli firmom ratingowym ostrej nagany, mwic, e firmy te za kadym razem, formuujc oceny dla hipotecznych MBS, zarabiay wielkie pienidze. Firmy te

WOJNA O PIENI?DZ
kontynuoway wydawanie ocen AAA [dla toksycznych aktyww], tak wic w rzeczywistoci s wsplnikami w oszustwie. Powysza ocena zostaa wykpiona i odrzucona przez Moody. Nasze opinie s obiektywne, co wicej, nie zmuszaj nikogo do dokonywania zakupu bd 201 sprzeday . Logika Moody ego przypomina sposb mylenia krytyka filmowego: wydanie pozytywnej recenzji filmowi Curse ofthe golcen flower bynajmniej nie oznacza zmuszania kogokolwiek do zakupu biletu i pjcia do kina. Innymi sowy, Moode daje do zrozumienia: my tylko tak sobie gadamy, nie bierz tego powanie. Natomiast rozjuszeni inwestorzy byli przekonani, e jeli chodzi o skomplikowane, pozbawione przejrzystych informacji cenowych produkty CDO oraz zsyntetyzowanych CDO, rynek opar si cakowicie na zaufaniu do ocen wystawianych przez firmy ratingowe. Jake wic mona teraz wypiera si jakiejkolwiek odpowiedzialnoci, odmawiajc zapacenia wasnych rachunkw? Trzeba doda, e bez oceny AAA, wielkie fundusze emerytalne, fundusze ubezpieczeniowe, fundusze edukacyjne, fundusze uprawnione przez rzd, zagraniczne fundusze inwestycyjne itd. nigdy nie omieliyby si na tak wielki zakup tych produktw. Wszystko zostao zbudowane na fundamencie, jakim jest rating AAA. Jeli owa ocena jest bdna, 201
Katie Benner, Subprime contagion?, Fortune, 27 lipca 2007, s. 152.

DODATEK
niebezpieczestwo groce bilionom dolarw zainwestowanych przez fundusze jest bliskie. W istocie wystawiona ocena uruchomia wszystkie ogniwa gry. W ostatnim czasie dwa fundusze hedgingowe zaangaowane w rynek sub- prime spod flagi Bear Sterns, jednego z piciu wielkich bankw inwestycyjnych z Wall Street, odnotoway ogromne straty. W rzeczywistoci, przed pojawieniem si tych strat, wielu inwestorw oraz organa kontrolne rozpoczy dochodzenie w sprawie procesu ustalania cen aktyww posiadanych przez banki inwestycyjne iich fundusze hedgingowe. Financial Accounting Standards Board (Rada Norm Ksigowych) zadaa obliczania wartoci ceny wyjciowej aktyww w oparciu o uczciw cen, nie za w oparciu o cen wejciow. dana cena wyjciowa bya rynkow cen sprzeday aktyww - dla przykadu, cena wykorzystywana obecnie przez banki inwestycyjne i fundusze hedgingowe na szerok skal jest wyliczana na podstawie wewntrznych formu matematycznych. Poniewa transakcje papierami CD O zdarzaj si niesychanie rzadko, wystpuje ostry deficyt informacji o cenie rynkowej. W przypadku, gdy inwestorzy szukaj informacji o cenie CDO u piciu rnych brokerw, bardzo prawdopodobne jest uzyskanie piciu rnych odpowiedzi. Wall Street celowo utrzymuje nieprzejrzysto na tym rynku, aby mc czerpa korzyci z pobierania wysokich opat. Naturalnie, w przypadku, gdy

WOJNA O PIENI?DZ
wszyscy zarabiaj pienidze, panuje oglne zadowolenie, jednak gdy nastpi nieprzewidziane komplikacje, walcz o dostp do wyjcia i uciekaj. W tym czasie, zazwyczaj umiarkowani i spokojni dentelmeni Zachodu zrzucaj z siebie maski i przebrania. Tak wanie wygldaj relacje pomidzy Merril Lynch i Bear Sterns. Zgodnie z raportami, dwa wielkie fundusze hedgingowe z Bear Sterns na rynku subprime papierw MBS jako zabezpieczenie zaoferoway bezcenne aktywa, doprowadzajc do powstania kolosalnych strat. Naleaoby powiedzie wprost, e wrd skondensowanych trujcych mieci o wysokim stopniu czystoci, zsyn- tetyzowanych CDO, fundusze byy t stron, ktra, niestety, musiaa ponie ryzyko narusze kontraktw. Natomiast stron, ktra dokonaa transferu ryzyka, byy prawdopodobnie ich wasne banki inwestycyjne. A do 31 marca 2007 roku dwa fundusze hedgingowe Bern Sterns kontroloway aktywa o wartoci ponad 200 miliardw dolarw, w lipcu warto aktyww obu funduszy skurczya si o 20 procent. Dlatego wanie ich wierzyciele kolejno rozpoczli ucieczk i wycofywanie kapitaw. Najwikszy spord wierzycieli, Merril Lynch, wielokrotnie bezskutecznie domaga si zwrotu zaduenia i aby przyspieszy bieg wydarze, podj prb zamania woli przeciwnika, niespodziewanie ogaszajc pocztek wyprzeday aukcyjnej wartych ponad 800 milionw dolarw, a znajdujcych si w jego portfelu, instrumentw

DODATEK
sekurytyzacji opartych na dugu CLO (Collaterized Loan Obligations , rodzaj CDO), funduszu hedgingowego banku Bear Sterns. Wczeniej Merril Lynch zapewnia, e przed ogoszeniem planw restrukturyzacji kapitaowej funduszy hedgingowych Bear Sterns, nie wystawi owych aktyww na sprzeda Klika dni pniej Merril Lynch odrzuci proponowany przez Bear Sterns plan i kombinacji. Bear Sterns w nastpnym posuniciu zaproponowa nadzwyczajny plan ratunkowy zwikszenia kapitaw o ptora miliarda dolarw, ale wci nie udao mu si uzyska zgody wierzyciela. Merril Lynch przygotowa na pocztek wyprzeda konwencjonalnych papierw wartociowych, by potem dokona sprzeday odpowiednich instrumentw pochodnych. W tym samym czasie Goldman Sachs, Morgan Chase, Bank of America i inne banki odkupiy odpowiednie udziay w funduszu. Do paniki doprowadza fakt, e podczas aukcji mona byo sprawdzi cen jedynie jednej czwartej wystawionych papierw wartociowych, a ceny wyniosy tylko od 85 do 90 procent wartoci nominalnej. Bya to jednak najwaniejsza cz, esencja aktyww AAA funduszw Bear Sterns. Skoro nawet te aktywa wysokiej jakoci generoway strat w wysokoci 15 procent, wystarczyo pomyle o innych, trujcych CDO, poniej rankigu BBB, o ktrych warto nikt si nie dopytywa. Aktywa te wprost odstraszay ludzi, a pena skala strat bya niesychanie trudna do oszacowania. Brutalna rzeczywisto zmusia

WOJNA O PIENI?DZ
Bear Sterns do przebudzenia, rwnoczenie potnie wstrzsajc Wall Street. Trzeba wiedzie, e warte 7,5 biliona dolarw CDO jako zabezpieczenia znajduj si w formie pasyww, w tabelach obcie bankw inwestycyjnych. Sztuczk praktykowan obecnie przez banki jest przenoszenie tych aktyww CDO na Off Balance Sheet, gdy na owej licie warto wszystkich CDO moe by naliczana zgodnie z modelem matematycznym, a konieczno aplikacji ceny rynkowej nie jest wymagana. W tym czasie bankierzy z Wall Street mieli tylko jeden cel: za wszelk cen nie dopuci do otwartej aukcji rynkowej. W ten sposb bowiem prawdziwa warto CDO zostaaby ujawniona, ludzie jasno dostrzegliby realn cen tych spekulacyjnych aktyww i nie mona by jej ksztatowa na poziomie publikowanym w raportach dziau finansw - 120 czy 150 procent, ale najprawdopodobniej na poziomie 50 czy 30 procent. Gdy tylko cena rynkowa zostaaby ujawniona, wszystkie inwestujce w rynek CDO mae i due fundusze zostayby zmuszone do przejcia przez procedur audytu i uzyskania ponownej weryfikacji dla listy swoich aktyww, a gigantyczne straty stayby si niemoliwie do ukrycia. Rezultatem byaby niespotykana burza na wiatowych rynkach finansowych. Do 19 lipca dwa nalece do Bear Sterns fundusze hedgingowe ju nie posiaday adnego osadu wartoci. Gigantyczne straty w wysokoci 20 miliardw dolarw rozproszyy si niczym py w cigu

DODATEK
kilku tygodni. Oba fundusze spod flagi Bear Sterns 1 sierpnia ogosiy upado. Kto posiada trujce aktywa? Oto jedno z najbardziej draliwych pyta na Wall Street. Zgodnie z danymi liczbowymi, pod koniec 2006 roku fundusze hedgingowe posiaday ich 10 procent, fundusze emerytalne 18 procent, fundusze ubezpieczeniowe 19 procent, a firmy zarzdzajce aktywami 22 procent. Rzecz jasna, pozostaj jeszcze zagraniczni inwestorzy. S oni znaczc si na rynku papierw MBS, CDS i CDO. Od roku 2003 zagraniczni inwestorzy instytucjonalni, z wielkim hukiem promuj na terenie Chin przerne strukturalne produkty inwestycyjne, jednak tylko niebiosa s w stanie odpowiedzie na pytanie, ile spord nich zostao zanieczyszczonych przez trujce aktywa. Bank Rozrachunkw Midzynarodowych ostrzega: problemy na amerykaskim rynku poyczek hipotecznych subprime s coraz wiksze i gwatowniejsze, ale wci nie wiadomo, czy i j ak owe kopoty wpyn na cay rynek kredytowy. Czy owe nie wiadomo oznacza ukryt wskazwk o prawdopodobnym krachu na rynku CDO? czna warto poyczek subprimie i ALT-A, podobnie jak zbudowanych na ich podstawie CDO, CDS oraz zsyntetyzowanych CDO wynosi przynajmniej 30 bilionw dolarw. Nie dziwi wic ostrzeenia pynce z BIS: wiat moe dowiadczy wielkiego kryzysu na miar recesji z lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. BIS dodatkowo twierdzi, e w cigu kilku

WOJNA O PIENI?DZ
miesicy na globalnym rynku kredytowym wystpi tendencje wskazujce na odejcie od cyklu prosperity. Wsuchujc si w jzyk uywany przez kadr kierownicz Rezerwy Federalnej, twrcy polityki nie potwierdzaj obaw rynkw finansowych co do sytuacji na rynku poyczek subprime i nie przewiduj jej wpywu i rozszerzania si na pozostae sektory gospodarki. Ben Bernanke pod koniec lutego 2007 owiadczy, e rynek subprimie jest kluczowym problemem, jednak brak jest oznak wskazujcych na pojawianie si trudnoci na gwnych rynkach kredytowych, a cay rynek pozostaje we wzgldnie dobrej kondycji*. Odtd zarwno inwestorzy, jakikadry zarzdzajce, konsekwentnie unikaj rozmw na temat grocego rynkowi subprime kryzysu. Unikanie problemw nie prowadzi do ich eliminacji. Ludzie w trakcie codziennego ycia bez przerwy napotykaj oznaki nadchodzcego kryzysu. Kiedy koncesjonowane przez rzd rnego typu fundusze ponios cikie straty na rynku aktyww hipotecznych, konsekwencje spadn na zwykych obywateli, ktrzy odczuj to tak, jakby codziennie mieli otrzymywa mandat za zamanie przepisw drogowych na sum 3000 dolarw. Kiedy fundusze emerytalne ponios straty, ostatecznie wszyscy bd musieli zgodzi si na podwyszenie wieku emerytalnego. Gdy starty ponios ubezpieczyciele, opaty za rnego typu ubezpieczenia rwnie pjd w gr.

DODATEK
Podsumowujc: zasada innowacji finansowych z Wall Street polega na tym, e zwyciscy bankierzy zagarniaj nagrody o astronomicznej wartoci, za ktre pac przegrani podatnicy i cudzoziemcy. Bez wzgldu na to, czy jest si zwycizc, czy przegranym, nieuniknion konsekwencj procesu innowacji finansowych jest to, e cykliczny i silnie zwikszajcy zastaw dug wytwarza gigantyczne iloci pienidza dunego oraz inflacj. Nastpuje ciche, ukryte przechwytywanie wytworzonego przez ludzi na caym wiecie majtku. W takiej sytuacji nie powinny dziwi coraz gbsze podziay na biednych i bogatych.

Kolejne miesice udowodniy, jak bardzo si myli (przyp. tum.).

Implozja dugu oraz deflacja pynnoci

Patrzc na podstawowe cechy ameryk mskiego kryzysu na rynku subprime, mona dostrzec, e jest to typowy przykad kryzysu impozji dugu. Kiedy banki wytwarzaj poyczki hipoteczne, a wic wytwarzaj z niczego pienidze, procesy finansowe nie odbywaj si tak, jak sdz przecitni ludzie, to znaczy, e pienidze depozytariuszy w formie poyczki przekazywane s poyczkobiorcy. W istocie mamy do czynienia z wydrukowaniem w formie pienidza i wpuszczeniem do obiegu przyszej, jeszcze niewytworzonej pracy. Z jednej strony, poyczki na zakup nieruchomoci na wielk skal

WOJNA O PIENI?DZ
prowadz do wytworzenia gigantycznych iloci nowego pienidza, a take do nieuniknionej utraty kontroli nad wzrostem cen nieruchomoci oraz inflacj, z drugiej strony, bank centralny, zmagajc si ze zjawiskami inflacyjnymi, zostaje zmuszony do podniesienia stp procentowych. Obie funkcje oraz ich poczona sia owocuj stopniowym zwikszaniem presji na poyczkobiorcw, a czsto ich zaamaniem si pod ciarem kolosalnego dugu, co przejawia si we wzrocie stopy niewykonalnoci zobowiza kredytowych. Kolejnym zjawiskiem jest nagy spadek cen mieszka i wychodzenie inwestorw z rynku nieruchomoci. Nikt nie stawia pyta inwestycyjnych na temat papierw MBS czy CDO, na rynku obligacji oraz kwitw dunych raptownie pojawia si sytuacja deflacji pynnoci. Ten typ defacji jest przyczyn wstrzsw CDS na rynku instrumentw pochodnych. Zastpy dyrektorw funduszw, ktrzy zakupili kontrakty CDS, nagle odkrywaj grob nagego przerwania acucha kapitaowego. Wwczas banki i inwestorzy zaczynaj przypomina sobie o dugach, a w rosncej atmosferze oglnej paniki i niemocy jedyn moliwoci okazuje si wyprzeda aktyww w celu zwrotu zaduenia i ucieczki z puapki. Tak si nieszczliwie skada, e kierunek i typ inwestycji wikszoci inwestorw s pod wieloma wzgldami identyczny, tak wic wyprzeda w kocu zamienia si w globaln panik. Oto zasada rozwoju gospodarczego napdzanego przez pienidz duny: dug tworzy pienidz,

DODATEK
pienidz pobudza chciwo, chciwo zwiksza dug, dochodzi do implozji zaduenia, implozja uruchamia deflacj, a deflacja prowadzi do recesji! Wielu analitykw twierdzi, e sytuacja na rynku subprime to tylko wyizolowany problem, a jego zasig, w porwnaniu z caym amerykaskim rynkiem finansowym, nie jest duy. Pogld ten ignoruje kwestie struktury i formy rynku finansowego, na ktrym nie mamy do czynienia z synchronicznym, niezalenym rozwojem. Spogldajc z perspektywy diachronicznej, mona powiedzie, e na rynku poyczek subprime pojawio si co na ksztat wielkiej odwrconej piramidy Na dole piramidy znajduje si okoo czterech do piciu bilionw dolarw poyczek hipotecznych, w kocowej fazie skazanych na przemian w ze dugi. Owa podstawa wspiera znajdujce si powyej, warte ponad siedem bilionw dolarw CDO. Idc dalej ku grze, widzimy jeszcze wikszy, warty 50 bilionw dolarw rynek CDS. Ponad rynkiem CDS znajduj si: zsyntetyzowane CDO, MBS, CDO po ich przekazaniu jako zabezpieczenia bankom handlowym, ktre jako picio- bd nawet pitnastokrotna dwignia finansowa powikszaj, wspieran przez nowe faszywe pienidze pynno. Kiedy ta niebezpieczna piramida przechyla si i targaj ni wstrzsy rezultatem moe by wczenie najwikszego na rynku instrumentw pochodnych, wartego 100 bilionw dolarw, rynku swapw stp procentowych. Dlatego te zmiana nadmiaru pynnoci w deflacj pi/nnoci moe by tak

WOJNA O PIENI?DZ
gwatowna. Mog wystpi problemy w kapitaLzacji amerykaskich obligacji skarbowych oraz papierw MBS. Kiedy tylko dugookresowe stopy procentowe zaczn ze staym tempem poda w gr, dojdzie do silnej implozji na wartym 100 bilionw dolarw rynku swapw stp procentowych. Z punktu widzenia korelacji w strukturze dugu, gdy nagromadzone na rynku poyczek subprime obcienia finansowe 2,2 miliona ludzi staj twarz w twarz z kryzysem, ktry zapewne'wyrzuci ich na bruk, trudno oczekiwa terminowoci w spacie poyczek na zakup samochodw, poyczek studenckich, dugw powstaych przy zakupach kartami kredytowymi i wszystkich innych form dugw. Trudno te oczekiwa, e oparte o dugi papiery ABS czy inne instrumenty pochodne wymkn si temu zagroeniu. Podstawowa cecha dugu jest prosta: strata prowadzi do kolejnych strat, zysk prowadzi do kolejnych zyskw. Owo zaduenie i jego instrumenty pochodne w caym systemie bankowym zostay bdnie wymienione na zabezpieczenie, powikszone wielokrotnie powtarzalnymi derywacjami. Kiedy upada jeden dunik, byskawicznie cignie za sob ca grup narzdzi dugu. Gdy kilka milionw poyczkobiorcw stanie si jednoczenie niewypacalnymi, kt przybdzie z ratunkiem? Innowacje finansowe nie tylko nie agodz ryzyka, ale w rzeczywistoci, na niespotykan dotd skal, tworz bezprecedensowe, systemowe ryzyko. Gdyby w roku 1998 spka

DODATEK
zarzdzajca dugoterminowym kapitaem znalaza si w kopotach, Rezerwa Federalna wiedziaaby, kogo z jej wierzycieli naley poinformowa i zorganizowa spotkanie w celu znalezienia wyjcia z sytuacji. Natomiast dzi, kiedy naruszenia kontraktw kredytowych s wzajemnie wspierane przez wielk rzesz inwestorw, a transakcje odbywaj si przy deficycie nadzoru, gdy tylko pojawi si wielka implozja astronomicznego dugu, natychmiast wrd wielu pocze nastpi rwnoczesne naruszenia kontraktw, a byskawiczna reakcja acuchowa sparaliuje cay system. Posugujc si metafor, mona powiedzie, e na tradycyjnym rynku finansowym o skoncentrowanym ryzyku, zasig pocze ryzyka jest ogromny, a cel wyrany, w przypadku pojawienia si krwotoku, potentaci z banku centralnego mog bardzo szybko podj skuteczne kroki i zatamowa krwotok. Ale na wspczesnym rynku finansowym, po rozproszeniu ryzyka na niezliczon ilo instytucjonalnych i nieinstytucjonalnych inwestorw, gdy tylko dojdzie do nagego upywu krwi, oznacza to bdzie praktycznie niemoliw do zatamowania dyfuzyjn utrat krwi, gdy wadcy bankw centralnych kompletnie nie maj pojcia, gdzie naleaoby dokona interwencji. Z tej perspektywy, akcja Rezerwy Federalnej oraz europejskich bankw centralnych z pocztku sierpnia 2007 roku i bezprecedensowy zastrzyk kapitaw nagle ukazay wag problemu. Ich reakcja nie bya aktem nadgorliwoci. Gdyby zabrako penego wsparcia i

WOJNA O PIENI?DZ
pomocy ze strony bankw centralnych, prawdopodobnie dzisiejszy rynek finansowy byby rumowiskiem.

Przyszo wiatowych rynkw finansowych

Chocia banki centralne tymczasowo opanoway kryzys, to systemowy problem implozji zaduenia n:-? zosta w aden sposb zagodzony. Problem oszacowania wartoci wycenianych obecnie na 7,5 biliona dolarw aktyww CDO wci nie ujrza wiata dziennego. Poza tym, od koca roku 2007 przez rok 2008 nastpi przeksztacanie na wielk skal spat poyczek hipotecznych, co moe doprowadzi do wielkiego trzsienia na rynkach finansowych. Jest mao prawdopodobne, aby po kilku kolejno nastpujcych po sobie kataklizmach, amerykascy konsumenci wci w szale radoci zacigali kredyty konsumpcyjne. Istota problemu tkwi w napdzaniu wiatowej gospodarki przez pienidz oparty na dugu, ktrego peny zwrot lub likwidacja oznacza kurczenie si pynnoci. Poniewa popyt rynkw finansowych na wysok stop zwrotw jest trudny do zadowolenia przez wzrost materialnej gospodarki, rynki finansowe nie s w stanie tolerowa spadku wzrostu tempa pynnoci, nie mwic ju o zatrzymaniu jej wzrostu bd spadku. Natomiast implozja na rynku poyczek subprime tumaczy, e potencja i zdolno Amerykanw

DODATEK
do tworzenia debetu na przyszoci zostay cakowicie skonsumowane. W roku 2006 warto poyczek hipotecznych wzrosa o 1,9 biliona dolarw, a skala bazujcych na dugu instrumentw pochodnych ulega jeszcze wikszemu wzrostowi. Jeli wydajno tego gigantycznego systemu narzdzi dugu spadnie, to gdzie indziej mona si uda w celu odnalezienia systemu zaduenia o jeszcze wikszej skali? Jako nowy instrument, substytut dugu, geniusze z Wall Street pospiesznie konstruuj nowy produkt, Death Bond - obligacje mierci. Istot Death Bon.d jest wykorzystanie otrzymywanej po mierci kwoty odszkodowania. Banki inwestycyjne odszukuj ludzi z firm ubezpieczeniowych, proponujc im nowy deal. Ubezpieczenie na ycie jest wypacane po mierci czowieka czemu by nie wycign go teraz, w czasie gdy ta osoba jeszcze yje, i skutecznie wykorzysta? Praktycznie kady, syszc o takim pomyle, pragnie go wyprbowa. Banki inwestycyjne zintegroway okoo 200 rnych polis ubezpieczenia na ycie, pakujc je w jedn form aktyww typu ABS (papiery wartociowe oparte na sekurytyzowanych aktywach), ktrej sprzeda inwestorom odbywa si na Wall Street. Zazwyczaj osoba sprzedajca ubezpieczenie na ycie moe uzyska ekwiwalent 20 do 40 procent wartoci swojej polisy w gotwce, podczas gdy nabywcy Death Bond musz wpaci t sum oraz dokonywa miesicznych wpat kwoty ubezpieczenia, a do chwili, gdy umrze ubezpieczona osoba, zaraz potem cae ubezpieczenie wraca do

WOJNA O PIENI?DZ
inwestora. Im wczeniej ubezpieczona osoba umiera, tym wiksze s zyski inwestora. Tote inwestorzy z zegarkiem w rku odliczaj czas w oczekiwaniu na mier ubezpieczonego. Penice funkcj porednika banki inwestycyjne pobieraj opaty od piciu do szeciu procent tytuem kosztw. Mimo tych atrakcji, rynek ten zdecydowanie nie posiada potencjau do zastpienia rynku poyczek hipotecznych i nawet jeli osignie swTj maksymalny poziom, bdzie zdolny do wytworzenia narzdzi dugu wartych okoo 1,9 biliona dolarw, co stanowi okoo jednej dziesitej skali dugw hipotecznych. Jest jeszcze inny pomys, a mianowicie spore wyduenie ostatecznego terminu dla spaty poyczek hipotecznych z obecnych 30 lat na 40 czy nawet 50 lat. W ten sposb mona by w wielkim stopniu zwikszy zasig zaduenia i dostarczy rynkom finansowym wystarczajcej pynnoci.

Kiedy zabraknie posiadajcego odpowiedni zasig, rosncego z waciwym tempem, dziaajcego podug racjonalnych mechanizmw systemu zaduenia, ktry mgby skutecznie zastpi sparaliowany rynek kredytw hipotecznych, nie bdzie ju siy zdolnej powstrzyma nadchodzcy gboki kryzys gospodarczy.
18

Benjamin Disareli, Coningsby, New York 1968, s. 225 (pierwsze wydanie z 1844 roku). *Rascoe opublikowa na ten temat dwie prace:
The Web of Conspiracy, The Complete Story of the Men Who Murdered Abraham Lincoln (1960) oraz The Lincoln Assassination, April 14, 1865: Investigation of a Presidents Murder Uncovers a