Klaudia Rachubiska 252476

Jacques Lacan: un Freud franais

Psychoanalityczna teoria Jacquesa Lacana (1901-1981) przysparza polskim psychologom i psychoanalitykom kultury wielu problemw. Wynika to gwnie z faktu, e myl Lacana jest uwaana za trudn, a pisma rzadko s tumaczone z francuskiego. Dzieje si tak ze wzgldu na niejasny, opierajcy si na grach sownych i dwuznacznociach jzyk, zawiy, wymagajcy od odbiorcy obszernej, erudycyjnej wiedzy styl oraz ustalenia szkoy lacanowskiej, skutkujce niezwykle rygorystyczn selekcj potencjalnych tumaczy. Pomimo owych wielowarstwowych trudnoci, pitrzcych si przed potencjalnymi odbiorcami jego tez, Jacques Lacan jest jednym z najbardziej wpywowych i najbardziej kontrowersyjnych mylicieli powojennej Francji: psychoanalityczny innowator, imponujco skuteczny terapeuta, wykadowca cigajcy na swoje seminaria tumy studentw, a jednoczenie najwaniejsza z postaci posadzonych na awie oskaronych w poczytnej, krytykujcej postmodernistyczn humanistyk ksice Alana Sokala i Jeana Bricmonta Modne bzdury. Cho tworzc wasn koncepcj psychoanalizy Lacan czerpa pojcia z rnych dziedzin nauki (siga nie tylko do humanistyki, ale te nauk matematycznych: algebry czy topologii), jego nauczaniem kierowao haso powrotu do Freuda. Odczytywa on jednak teksty swojego mistrza w zaskakujcy sposb, ktry wkrtce poskutkowa wykluczeniem go, jako heretyka, z szacownego grona International Psychoanalytic Associacion. Tymczasem opracowana przez niego dla potrzeb terapii kontrowersyjna metoda interpretacji formy, a nie treci wypowiedzi, znalaza szerokie zastosowanie nie tylko w gabinetach psychoanalitykw. Koncepcja ta nie jest jednak hermeneutyk w cisym znaczeniu tego sowa: zamiast uatwia zdobycie odpowiedzi, wskazuje bowiem na konieczno stawiania kolejnych pyta; odrzuca jednoznaczne interpretacje, by otworzy si na nowe, nie podejrzewane dotychczas znaczenia. Wnosi do analizy now jako, umoliwia wejcie na poziom nieosigalny przy uyciu jakichkolwiek innych metod, wykracza poza rozumienie treci i dziki temu pozwala dotrze do prawdy, ktra nie mieci si w

powodujcym

uprzedmiotowienie

sensie

sowa,

ale

sferze

otwartego

na

wieloznaczno non-sensu. Jak mwi sam Lacan: olbrzym mowy odzyskuje swj wzrost, kiedy tylko uwolni si go od lilipucich wizw znaczenia1. Jednak wywiedziona od Freuda (jego refleksje na temat form literackich zawarte s w eseju Pisarz a fantazjowanie) para-hermeneutyczna metoda opierajca si na analizie formy w miejsce interpretacji treci, nie jest ani jedynym, ani nawet najwaniejszym wkadem Lacana w kultur. Stosujc wasne, rygorystyczne kryteria dotyczce tego, co psychoanaliz jest, a co ni nie jest, pooy on podwaliny nie tylko pod now szko psychoanalityczn (zaoona w 1964 cole Freudienne de Paris, przeksztacona w 1981 roku w cole de la Cause Freudienne), ale i podwalinami nowej teorii, ktra wzbudzia spore zamieszanie nie tylko w obrbie samej psychologii, ale take w wiecie filozofii i szeroko rozumianych nauk humanistycznych. Zarwno zainteresowania, jak i zasugi Lacana podobnie jak Freuda nie ograniczaj si bowiem tylko do psychoanalizy i psychoterapii. Myl Lacana jest gboko zakorzeniona w strukturalizmie lingwistycznym Jakobsona i de Saussurea, antropologii strukturalnej Lvi-Straussa, siga do filozofii Spinozy i Heideggera, inspiruje si Heglowskim idealizmem; rwnie fenomenologia Merleau-Pontyego i filozoficzna beletrystyka Bataillea nie pozostaj bez wpywu na jego dzieo. W poszukiwaniu przykadw siga on za swoim mistrzem Freudem take do literatury i sztuki2. Czsto jednak nie opatruje on swych erudycyjnych wywodw komentarzem czy przypisem, z jednej strony liczc na domylno swoich odbiorcw, z drugiej za, prowokujc ich do tym wikszego zaangaowania w czytany tekst czy wysuchiwany wykad. Zagadnity przez dziennikarza o niejasn i aluzyjn stylistyk swych tekstw, Lacan odpowiada, e nie napisa ich, by byy rozumiane, ale by je czytano3: wymuszaj one na odbiorcy kolejne lektury, wielokrotne powroty i coraz to nowe interpretacje. Rwnie bazujcy na zabawie sowami jzyk jego tekstw peen artw sownych, pozornych lapsusw, gry podobiestw, brzmieniowych skojarze, wieloznacznoci, zaskakujcych metafor,

Za: H. Lang, Jzyk i niewiadomo. Podstawy teorii psychoanalitycznej Jacquesa Lacana, Gdask: sowo/obraz terytoria 2005, s. 151. 2 Podczas jednego z seminariw zajmuje si opowiadaniem Egdara Allana Poe Skradziony List, innym razem, analizujc kulturowe konotacje sowa kurtyna, siga a do okrzyku Szczur! wydanego przez szekspirowskiego Hamleta, gdy zabija on kryjcego si za kotar Poloniusza (ibidem, s. 99). 3 J. Lacan, Le triomphe de la religion, Seuil, Paris 2005 za: J. Kutya, Jak czyta co, czego nie ma eby jednak co z tego byo w: S. iek, Lacan: przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2008, s. 9.

strukturalnych analogii wymaga od czytelnika nieustannej uwanoci, penego skupienia i zaangaowania w lektur oraz znacznej wraliwoci jzykowej. Mona w tym miejscu zaryzykowa tez, e efektem ubocznym takiego podejcia do pisanego tekstu a zarazem i do dziaalnoci akademickiej: hermetyczne wypowiedzi i kuriozalne zachowania Lacana podczas seminariw4 wymagay bowiem nie mniejszej cierpliwoci ni jego pisma jest produkcja wyjtkowo wnikliwych nastpcw. Istotnie, grono spadkobiercw myli lacanowskiej jest rwnie liczne, co znamienite. Wrd uczestnikw jego seminariw znajdziemy Ricoeura i Foucaulta, Deleuzea i Guattariego, Merleau-Pontyego i Lyotarda, de Certeau i Derrid, Irigaray i Kristev, Laplanchea i Greenea, a nawet samego LviStraussa; duchowe i intelektualne pokrewiestwo czyo Lacana z Bataillem, Badiou i Gadamerem, do najwaniejszych jego epigonw nale za iek i Baudrillard. Sowem, powizani s z nim niemal wszyscy najwaniejsi filozofowie i humanici powojennej Europy. W tym sensie mona niewtpliwie nazwa Lacana jednym z najbardziej wpywowych francuskich mylicieli ostatnich pidziesiciu lat5.

Ubrany w jaskrawo kolorow marynark niczym pajac, z zygzakowat fajk w ustach i z grymasem zoci na twarzy, zamiast przeprosi obecnych za spnienie, szybkimi krokami wkracza gwatownie na mwnic i wykrzykujc histerycznie Merde!!!, jednym energicznym ruchem rki zrzuca na ziemi kilkadziesit mikrofonw do nagrywania wspomina jeden z jego seminarzystw; za: H. Lang, Jzyk i niewiadomo. Podstawy teorii psychoanalitycznej Jacquesa Lacana, Gdask: sowo/obraz terytoria 2005, s. 10. 5 Warto w tym miejscu zauway, e i Instytut Kultury Polskiej w duo wikszym stopniu bazuje na myli Lacana ni na dzieach bodaj jakiegokolwiek innego francuskiego twrcy. Bez jego wkadu w kultur niewtpliwie znaczna cz instytutowych konwersatoriw nie mogaby mie miejsca.