Szaleni eksperymentatorzy

Czy wstrzyknlibycie sobie wirusa, aby sprawdzi, jak zareaguje organizm? Czy w imi nauki poddalibycie si dugotrwaym i bolesnym badaniom, aby dowie susznoci swej tezy? Czy iga w oku moe przyczyni si do rozwoju nauki? Tak, pod warunkiem, e chodzi o oko Newtona. S naukowcy, ktrych gd wiedzy by tak wielki, e do poznania odpowiedzi dyli, nie mylc o cenie, jak bd musieli zapaci. Skoro nie mogli lub nie powinni byli uywa innych jako krlikw dowiadczalnych, zdecydowali, e przetestuj si sami. Dobrze, jeli wyniki takich bada okazyway si przeomowe, gorzej, jeli koczyy si mierci badacza. Dzi wrczenie Nagrd Nobla za rok 2008. W historii nagrody wielu laureatw latami musiao udowadnia swoje racje i dowodzi, e to, co kiedy wydawao si niemoliwe czy niepojte, naley przyj za obowizujce. Niektrzy musieli posun si do bardzo nietypowych bada, inaczej nie byliby w stanie potwierdzi prawdziwoci stawianych tez. Wielu z nich za taki trud i odwag do dzi nie nagrodzono, cho w annaach nauki zapisali si po wsze czasy. Poznajcie tych, ktrych swego czasu uznano za szalonych, a dzi czsto uchodz za geniuszy. Noblici eksperymentowali na sobie W 1956 roku Nobla dosta niemiecki lekarz, Werner Forssmann. Blisko 30 lat wczeniej wasnorcznie wprowadzi sobie cewnik do yy w okciu i przepchn go a do prawego przedsionka w sercu, a nastpnie (o wasnych siach!) uda si na pitro szpitala i wykona zdjcie rentgenowskie, aby udokumentowa zabieg. W owych czasach jego dziaania zostay uznane za zbyt kontrowersyjne i szacowne grono lekarskie nie potrafio uzna nowatorskiej metody. Forssmann zosta nawet wyrzucony z pracy. Eksperyment ten barwnie opisa Adam Hollanek, w ksice Skra jaszczurcza: ...doktor Forssmann, po otwarciu swej yy ramieniowej zacz wprowadza powoli do jej wziutkiego otworu gumowy cewnik dwumilimetrowej gruboci i okoo metrowej dugoci. Poprzez zaciemnione okna nie moga si przecisn nawet smuga wiata. Lamp zgaszono. Forssmann stan za szyb ekranu rentgenowskiego i sta si niewidzialny dla uczniw i kolegw. Ale oto zielonkawo zabysn ekran. Wyjania si tajemnica niezwykego dowiadczenia, dla ktrego lekarz zaryzykowa ycie. Wida byo wyranie, jak wprowadzony palcami Forssmanna nosek cewnika przesuwa si w yle ramieniowej. Jak przez y podobojczykow pnie si ku grze, aby potem, zakrzywiajc si w uk, spyn powoli i delikatnie ku sercu - wtargn najpierw do jego prawego przedsionka, a nastpnie do prawej komory. Dramatyczny eksperyment wszed w decydujc faz. Bya to pamitna chwila 18 lipca 1929 roku. W wiedeskiej klinice chorb wewntrznych doktor Forssmann uczyni sam siebie obiektem dowiadczalnym i jako pierwszy na wiecie sign cewnikiem do gbi wasnego serca." Forssman Nagrod Nobla otrzyma wraz z Andre Cournardem i Richardsem Dicksonem, ktrzy udoskonalon metod cewnikowania wprowadzili w ycie. Drugim noblist, ktry wykaza si nie lada odwag i w imi nauki ryzykowa wasne zdrowie, jest Barry Marshall, australijski naukowiec, ktry odkry, e bakterie Helicobacter pylori s odpowiedzialne za stany zapalne odka oraz chorob wrzodow odka i dwunastnicy. Naukowiec rozpocz od bada na zwierztach, ale ostatecznie uzna, e nie przynios one przewidywanej przez

niego odpowiedzi i pokn bakteri Helicobacter pyroli, co zaowocowao tym, e szybko podupad na zdrowiu, a w jego odku powsta stan zapalny. Podobnie jak w wypadku Forssmanna, wielu lekarzy wtpio w teori burzc dotychczasowy porzdek (sdzono, e wrzody to efekt stresu i powtpiewano, e jakakolwiek bakteria moe przey w kwanym rodowisku odka). Iga w oku Newtona Niewtpliwie za prekursora w dziedzinie samo-eksperymentatorw mona uzna Santorio Santorio (znanego te jako Santorio Santorii albo Sanctarius z Padwy). Ten woski lekarz yjcy na przeomie XVI i XVII w. przez historykw medycyny uwaany jest za tego, ktry jako pierwszy zrozumia wag potwierdzenia teorii drog eksperymentu. Badania Santoriego byy do osobliwe. Spdzi on bowiem na gigantycznej wadze 30 lat (co na owe czasy stanowio wikszo ycia), gdzie spa i pracowa, zapisujc skrupulatnie wszystko, co zjad i wydali. Celem eksperymentu byo dowiedzenie, e wikszo tego, co wydala nasz organizm, ucieka drog tzw. niedostrzegalnego oddychania (czyli np. przez pocenie si). Potwierdzi tym samym teori Galena, e oddychamy przez skr. O ile badania Santoriego budz dzi miech, tak wyczyny Isaaca Newtona wzbudzaj niekamany zachwyt, pomieszany z niedowierzaniem. Newton eksperymentowa na sobie wielokrotnie, czynic to czsto z wrodzonej ciekawoci, bo niektre dowiadczenia maj niewiele wsplnego z rozwojem nauki. By geniuszem, ktry czsto sam nie panowa nad wasnym umysem. Potrafi obudzi si, usi na ku i przez par godzin zastawia si, co dalej, skonfundowany nag iloci myli, ktre zaczy kotowa w si jego gowie. Wbi sobie w oko dug ig (dodatkowo ni krcc w trakcie wykonywania tej ryzykownej czynnoci), by sprawdzi co z tego wyniknie. Ot, czysta naukowa ciekawo. Ku jego zdumieniu, nie stao si nic. Innym razem patrzy na soce tak dugo, jak tylko mg to znie, aby sprawdzi, jaki to bdzie miao wpyw na wzrok i czy na siatkwce pozostan potem jakie obrazy. O dziwo nie olep. Musia tylko spdzi par dni w cakowitych ciemnociach, aby oczy doszy do siebie. Zaszczepi najpierw siebie Chocia szczepionki zawieraj inaktywowane wirusy, to jednak przetestowanie nowej szczepionki niesie za sob spore ryzyko. Podanie jej sobie nie tylko ogranicza to ryzyko do jednej osoby, ale i przyspiesza ca procedur. Lista uczonych, ktrzy poszli drog na skrty, jest bardzo duga. W wyjtkowo oryginalny sposb prbowa uzyska odporno na malari Stephen Hoffman. Pozwoli on poksa si tysicom komarw, wczeniej jednak napromieniowa je, aby osabi dziaanie pasoyta, ktry wywouje malari. I cho udao mu si nie zachorowa, raczej trudno sobie wyobrazi, aby ten sposb szczepienia sta si powszechny. Nad szczepionk na malari pracuje do dzi. Tim Friede szuka ochrony przed tragicznymi skutkami ugryzienia przez wa. Aby uzyska odporno, wstrzykn sobie czysty jad mamby i czterech gatunkw kobry. Wrd naukowcw badajcych prototypowe szczepionki na sobie figuruje take polskie nazwisko. To Hilary Koprowski, wybitny wirusolog i immunolog. Profesor Koprowski sprawdzi na sobie dziaanie szczepionki przeciw wirusowi polio, wywoujcego chorob Heinego-Medina. 20 lat po tym dowiadczeniu ponownie postawi si w roli krlika i testowa na sobie szczepionk przeciwko wcieklinie.

Prototypowe szczepionki zaaplikowali sobie take naukowcy badajcy wirusa HIV: Daniel Zagury i Pradeep Seth. Smakowite koktajle z bakterii Szczepionka to nic w porwnaniu z aplikowaniem sobie zarazkw, by sprawdzi, czy wywouj, czy nie wywouj (opcja zdecydowanie lepsza dla badajcych) danej choroby. Moliwoci przyjcia wirusa s rne, mniej lub bardziej drastyczne. Mona go wic zatem wszczepi, zainfekowa ran lub po prostu pokn mikstur z zarazkami w rodku. Absolutnym naukowcem-desperatem by Stubbins Ffirth, ktry prbowa zarazi si t febr na niezliczon liczb do obrzydliwych sposobw. Zaobserwowa on, e zachorowalno na t febr wzrasta latem, a zim prawie zanika. Wywnioskowa wic, e choroba ta nie moe by zakana, a wywouj j gorce temperatury, nieodpowiednie jedzenie i haas (w przypadku tego argumentu, logika jest zupenie niejasna). Postanowi udowodni, e tak jest, wykazujc na sobie, e febr nie da si zarazi od chorego. W tym celu pola ran wieymi wymiocinami pobranymi od pacjenta. Ku jego radoci, nie zarazi si, ale nie uzna tego jeszcze za dowd. Pamitajc o argumencie z temperatur, urzdzi specjaln saun, w ktrej podgrzewa wymiociny i wdycha ich opary. Gdy i w ten sposb si nie zakazi, zrobi z nich piguki, ktre naturalnie zjad. Przyrzdza sobie te koktajle. W kocu tryumfalnie uzna, e mia racj. Dzi ju wiemy, jak bardzo si myli. ta febra jest zakana, ale wirus musi dosta si bezporednio do krwi, co najczciej staje si dziki ukszeniu komara. Nie doceni kluczowej roli malekich owadw. Zoliwi twierdz, e tytu profesora otrzyma w uznaniu tego, e udao mu si przey. Co ciekawe febra cieszya si wielk popularnoci wrd wielbicieli zarazkowych koktajli. Posmakowa jej te chirurg Jesse Lazear, ktry umylnie si ni zarazi, dajc si uksi komarowi. Udowodni tym samym, e Ffirth nie mia racji, ale przypaci ten dowd wasnym yciem. Take Daniel Alcides Carrion, wczenie student medycyny, ktry bada w Peru chorob znan jako gorczka Oroya, powici ycie. Zachorowa po wstrzykniciu sobie krwi z guzka chorego (guzki pojawiaj si w drugiej postaci choroby, zwanej brodawczykowatoci peruwiask). Udowodni tym samym, e obie choroby (a w zasadzie, jak wiemy dziki niemu, dwie postacie tej samej) s wywoywane przez t sam bakteri Bartonella bacilliformi. Choroba ta jest dzi zwana chorob Carriona. Niektrzy prbuj popeni w ten sposb samobjstwo, jak usiowa to zrobi Ilja Miecznikow, rosyjski zoolog i mikrobiolog. Przey jednak wstrzyknicie duru pierwotnego i reszt ycia powici na badania naukowe, odkrywajc m.in. zjawisko fagocytozy i jego wpywu na odporno, za co otrzyma wraz z Paulem Ehrlichem Nagrod Nobla. Max von Pattenkofer pi wtpliwych walorw smakowych koktajl z bakteriami cholery. Sdzi bowiem, e choroba ta rozprzestrzenia si przez wody gruntowe fermentacja substancji organicznych w podou powoduje ich wyparowanie do powietrza i t drog zaraa ludzi. W celu udowodnienia swojej absurdalnej teorii zarazi si bakteri cholery uzyskan od samego Roberta Kocha. Przey, gdy poowicznie mia racj. Jak dzi wiemy, chorob t mona si zarazi przez spoycie pokarmu lub wody skaonej przecinkowcem cholery. Z wdychaniem ma to jednak niewiele wsplnego.

William J. Harrington, specjalizowa si w zaburzeniach autoimmunologicznych, zwaszcza tych, ktrych rdo jest we krwi. Szczegln uwag powici badaniom nad tajemnicz chorob, ktrej oznakami byy bardzo niska liczba pytek krwi i, co za tym idzie, wysoka wraliwo skry (dotknicie zaledwie pirkiem powoduje wystpienie niebieskich plam). Chcc dowie, e thrombocytopenia purpura jest chorob krwi, wstrzykn sobie krew od zainfekowanego pacjenta, wywoujc tym samym u siebie symptomy choroby, a szybkie ozdrowienie dowiodo, e jej rdo byo wanie w krwi. Eksperyment ten zaowocowa te rozwojem bada nad zjawiskiem zwanym odpowiedzi autoimmunologiczn. Odmienne stany wiadomoci O ile eksperymenty z wirusami i bakteriami do przyjemnych nie nale, tak wdychanie rnorakich substancji moe przynie ciekawe doznania (cho jest rwnie grone dla organizmu). I tak Carl Scheele, niemiecki chemik, przyczyni si do odkrycia wielu pierwiastkw. Juz w 1771 roku otrzyma tlen prac tlenek rtci. To wanie rt bya powodem jego miertelnego zatrucia w wieku 44 lat. Niestety przez zaniedbania wydawcy niemieckiego uczonego, palma pierwszestwa przypada Josephowi Priestleyowi, ktry szybciej opublikowa odkrycie tlenu i azotu (te uprzednio go ochoczo wdychajc). Z pewnoci cae spektrum dozna towarzyszyo Albertowi Hoffmanowi, szwajcarskiemu chemikowi, ktry jako pierwszy zsyntetyzowa LSD. Pokn przypadkowo, po czym ju cakiem wiadomie wzi wicej i dokadnie opisa, jakie wywoao to skutki. Doy 102 lat i zmar na zawa serca, co czyni go niezbyt pouczajcym przykadem osoby, ktra mimo przyjmowania narkotykw (bada te inne rodki odurzajce), nie uzalenia si. Podobnymi rodkami bawi si rwnie Aleksander i Ann Shulgin. Aleksander stworzy ponad 300 psychoaktywnych komponentw, a na sobie wyprbowa a 250 z nich. Twierdzi, e specyfiki musi bada na sobie, bo jak inaczej mona oceni ich wpyw na prac mzgu i doznania jakie wywouj, podajc je np. myszy. Jak sprawdzimy jej wiadomo i postrzeganie? Zwolennicy Shulgina twierdz, e potencjalnie cz z tych substancji moe okaza si terapeutyczna. Od uzalenienia nie uchroni si inny chemik, Humphry Davy, ktry testowa tlenek azotu. Nie by zreszt jedynym. Wielu uzalenio si na przykad od chloroformu, ktry dziki swoim waciwociom sta si rodkiem znieczulajcym, ale zrezygnowano z niego wanie ze wzgldu na potencjaln moliwo uzalenienia. Z kolei ojciec wspczesnej chirurgii, William Halsted, uzaleni si od kokainy (ktr postrzega jako potencjalny rodek znieczulajcy) i morfiny, ktr prbowa si leczy z uzalenienia od kokainy (pozosta narkomanem do koca ycia). Zupenie inny wrae szuka John Lilly, ktry w 1954 roku zbudowa zbiornik pozwalajcy na uzyskanie stanu deprywacji sensorycznej (czyli braku odczuwania jakichkolwiek bodcw zewntrznych). Chcia zobaczy, co si stanie, kiedy mzg zostanie pozbawiony wszelkich bodcw. Unosi si na ciepej wodzie (w temperaturze ciaa), w szczelnie zamknitym zbiorniku, w kompletnej ciszy i ciemnoci, po jakim czasie dowiadczajc ciekawych iluzji i halucynacji. Nie podzieli si jednak z nimi twierdzc, e byy zbyt osobiste. Porzucajc nauk, zaoy firm, ktra zaja si produkcj podobnych zbiornikw. Kady z nas moe wic sprawdzi, co zobaczy Lilly. O jego badaniach opowiada film Odmienne stany wiadomoci.

Pierwszy cyborg yjemy w wiecie komputerw i totalnego zmechanizowania. Nic wic dziwnego, e kolejny krok w eksperymentach na wasnym ciele postawi Kevin Warwick, brytyjski naukowiec, ktry specjalizuje si w sztucznej inteligencji i robotyce. Kevin postanowi zosta probotem. W 2002 roku zainstalowa we wasnym systemie nerwowym elektrody, by sprawdzi, czy sztuczna rka odpowiada na sygnay. Kevin nosi w rce ukad zoony ze 100 elektrod, opalonych wok wkien nerwowych w lewym ramieniu. Badania trway trzy miesice i w tym czasie udao mu si poczy swj system nerwowy z Internetem, a oddalona o kilka tysicy km sztuczna rka skupiaa si w pi, tak jak jego wasna. To jednak nie usatysfakcjonowao wystarczajco Kevina i do eksperymentu wprowadzi take swoj on, ktrej wszczepi podobne urzdzenie, uzyskujc tym samym swoiste poczenie midzy obiema rkami (poruszajc nimi, oboje odczuwali pulsowanie). Nosi te, umieszczony tu pod skr, implant RFID, ktry pozwala mu na wczanie wiate i ogrzewania czy otwieranie elektronicznych drzwi. Wariwck uwaa, e czeka nas wanie taka przyszo - wszczepianych mikroczipw i implantw. Ma nadziej, e do 2015 roku bdzie ju mia implant w mzgu, ktry pozwoli mu wysya sygnay bezporednio do oddalonych komputerw. Jakob Malm, ktry przeprowadzi u siebie transplantacj skry, wypada przy wyczynach Warwicka do blado. Kto bdzie nastpny i jak daleko si posunie? Biorc pod uwag samozaparcie i determinacj wielu naukowcw, podobni miakowie bd pojawia si nadal. I cho nie da si podway argumentu, e testy na jednej osobie nie mog by miarodajne, to historia medycyny pokazuje, jak wane mog si one okaza. Magdalena Folta