NR 8 (7) SIERPIE 2012 ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

Penia lata.
Sierpie kolejny miesic gorcego lata. Sierpniowe noce s ju z reguy chodniejsze od lipcowych. Nad ranem tworz si czsto malownicze, pene uroku i tajemniczoci mgy. W lasach pojawia si coraz wicej grzybw, a niektre ptaki rozpoczynaj jesienn wdrwk. W tym miesicu, jak w adnym innym, znacznie, bo a o dwie godziny ubywa dnia. W sierpniowym lesie owocuj borwki . Koczy si powoli czas owocowania malin( jesienne bd pniej), a rozpoczyna si kres masowego wystpowania jeyn. Okoo poowy miesica zaczyna kwitn wrzos, ktry wraz z pojawiajcymi si, w coraz wikszych ilociach, grzybami jest zwiastunem zbliajcej si jesiennej pory. Sierpie jest okresem dojrzewania owocw wielu krzeww. Dojrzewaj owoce trzmieliny, bzu czarnego, czeremchy, jarzbiny i inne. Nad wodami zmniejszya si ilo kwitncych rolin. Jest ten miesic okresem kwitnienia trzciny pospolitej.

Wida poruszenie w wiecie wodnego ptactwa. Rozpocz si okres wdrwek m.in. czapli siwych. Wdrwki ptakw bd trwa do pnej jesieni. Niektre ptaki pozostan na zim w naszym kraju, koczujc na nie zamarznitych akwenach wodnych. W sierpniu w dalszym cigu trwaj niwa dojrzewaj jczmie i owies, ktry jest wielkim przysmakiem dzikw. Wrd k i zaroli uwag zwracaj purpurowe kwiaty krwawnicy pospolitej. Kwitnie take bodziszek, ostroe, wietlik, okrzyn kowy i inne. Ciepolubne gatunki ptakw, takie jak np. wilga, dudek, kukuka, muchwka aobna ju odlatuj na zimowiska. Przysowia Dobra gospodyni w sierpniu zapasy czyni. Pogoda na Nikodema (3) cay miesic deszczu nie ma. Suchy i ciepy Apolinary ( 23) przynosi z sadu dary.

SZCZEBRZESZYN

CHRZSZCZ NR 3 (7) 8

Jan Pawe II Refleksje. C.d.

Koci widzi siebie () na drogach ekumenizmu, czyli jednoci wszystkich chrzecijan, o ktr modli si Chrystus, i ktra jest niezaprzeczaln koniecznoci naszych czasw. Widzi siebie w dialogu z wyznawcami rwnie poza chrzecijaskich religii oraz z ludmi dobrej woli. Dialog taki jest dialogiem zbawienia. Ma on rwnie suy pokojowi w wiecie i sprawiedliwoci pord ludzi. Koci tylko wwczas bdzie mg speni swe posannictwo wobec wiata, jeli zachowa doskona przy caej ludzkiej saboci wierno Chrystusa. Koci i sztuka. Koci potrzebuje sztuki. Potrzebuje jej w przekazywaniu swego ordzia. Koci potrzebuje sowa, ktre zdolne bdzie wiadczy i przekazywa sowo Boe, i ktre jednoczenie bdzie sowem ludzkim, zdolnym wnika w wiat mowy dzisiejszych ludzi, jaki staje przed nami w dzisiejszej sztuce i publicystyce. Tylko w ten sposb Sowo moe pozosta ywe i by odczuwane przez czowieka. * Aby gosi ordzie, ktre powierzy mu Chrystus, koci potrzebuje sztuki. Musi bowiem sprawia, aby rzeczywisto duchowa, niewidzialna, Boa, stawaa si postrzegalna, a nawet w miar moliwoci pocigajca. Musi zatem wyraa w zrozumiaych formuach to, co samo w sobie jest niewyobraalne. Ot sztuka odznacza si sobie tylko waciw zdolnoci ujmowania wybranego aspektu tego ordzia, przekadania go na jzyk barw, ksztatw i dwikw, ktre wspomagaj intuicj czowieka patrzcego lub suchajcego. Czyni to, nie odbierajc samemu ordziu wymiaru transcendentnego ani aury tajemnicy. * Koci potrzebuje sztuki, nie tyle po to, aeby zleca jej zadania i w ten sposb zapewni sobie jej sub, ale przede wszystkim po to, aby osign gbsze poznanie conditio humana, wspaniaoci i ndzy czowieka. Koci potrzebuje sztuki, aby lepiej wiedzie, co kryje si w czowieku: w tym czowieku, ktremu ma gosi ewangeli.

Z naszej historii
W 1385 r. wydano w Krewie akt, na mocy ktrego pogaski ksi Jagieo mia przyj chrzest i zawrze zwizek maeski z wadczyni Polski Jadwig Andegawesk. Dwa kraje zostay poczone osob jednego monarchy weszy w uni personaln. Gwn przesank polityczn tego ukadu bya ch wsplnego pokonania Zakonu Krzyackiego. 5.VIII.1772 r. trzy pastwa : Rosja, Prusy i Austria podpisay w Petersburgu pakt, moc ktrego dokonano pierwszego rozbioru Polski. 15.VIII.1920 r. nastpi zasadniczy zwrot w przebiegu bitwy warszawskiej. Wojska polskie zatrzymay nacierajc na stolic Polski Armi Czerwon. Nie powid si plan otoczenia Warszawy. Stworzyo to dobre warunki do uderzenia znad rzeki Wieprz armii dowodzonych przez Jzefa Pisudskiego i Edwarda Rydza migego. Zaskoczeni Rosjanie ponieli klsk i musieli si wycofa. 1.VIII.1944 r. o godzinie 17.00 w Warszawie, bdcej pod okupacj niemiecka, wybucho powstanie. Decyzj o podjciu walki podj dowdca Armii Krajowej genera Tadeusz Komorowski Br. Celem powstacw byo wyzwolenie stolicy, zanim wkrocz do niej wojska Armii Czerwonej, ktre prowadziy dziaania wojenne ju na przedpolach Warszawy. Powstanie trwao 63 dni. W odwecie Niemcy zniszczyli Warszaw w 80 procentach.

na cze Matki Boej

matko sierot matko wdw matko biednych opuszczonych przez nastpnych wiele lat we w matczyna nas obron szeset lat krlowa jeste na piastowskiej polskiej ziemi dzielisz dole i niedole cierpisz razem z dziemi swymi z wiar w twoj wit pomoc ocalaa Czstochowa a lud wdziczny za twa ask susznie nazwa ci krlow przeywamy jubileusz szesetletniej twej opieki jednoczenie ci bagamy bd krlow nam na wieki Stanisawa Flis

Koci pw. w. Stanisawa w Grecku

2

CHRZSZCZ NR 8 (7)

Projekt GWODZIEC RE!KONSTRUKCJA w Szczebrzeszynie do 26 lipca

Od 14 lipca 2012r. w szczebrzeszyskiej synagodze trwaj warsztaty, podczas ktrych realizowany jest wyjtkowy projekt historyczno - edukacyjny "GWODZIEC RE!KONSTRUKCJA" polegajcy na odtworzeniu dachu i pokrywajcych go od wewntrz polichromii dawnej synagogi z Gwodca. 16 lipca uczestnikw warsztatw oficjalnie powita Burmistrz Szczebrzeszyna Marian Mazur i dyrektor Miejskiego Domu Kultury Sawomir Kalita. Burmistrz, nawizujc do otwartoci miasteczka, przypomnia jego wielokulturow przeszo, opowiedzia o koegzystencji ydw, prawosawnych i katolikw oraz zaprosi goci do zwiedzania Szczebrzeszyna i okolic. Warsztaty w Szczebrzeszynie s kolejnym etapem projektu. Konstrukcja repliki dachu powstaa w zeszym roku podczas wakacyjnych warsztatw w Skansenie w Sanoku, tam rwnie przygotowane zostao drewniane sklepienie (8 drewnianych paneli), ktre wanie teraz w Szczebrzeszynie s zdobione przy uyciu tradycyjnych technik. Obserwatorem rekonstrukcji i postpw w malowaniu mg by kady. Codziennie, od 14 do 26 lipca, w godz. 9.00 18.00 zaprasza zainteresowanych Miejski Dom Kultury. Projekt "Gwodziec Re!konstrukcja" adresowany jest do studentw i pasjonatw historii, a prace nad nim pod nadzorem historykw, architektw i artystw zajmujcych si tradycyjnym rkodzieem drewnianym wykonuj studenci z USA i Polski. Pomysodawc projektu jest Stowarzyszenie ydowski Instytut Historyczny wraz z Muzeum Historii ydw Polskich i pracowni Handshouse z USA. Efekt prac, w 85 % oryginalnej wielkoci rcznie wykonany dach bdzie jedn z atrakcji galerii Miasteczko w powstajcym Muzeum Historii ydw Polskich w Warszawie. Na stronie Muzeum Historii ydw Polskich zamieszczona jest obszerna relacja z powitania uczestnikw projektu w Szczebrzeszynie. MDK Szczebrzeszyn

Synagoga w Gwodcu (fot. Muzeum Etnograficzne we Lwowie)

Prace przy rekonstrukcji.

Warsztaty plastyczne Na rynku przedwojennego sztetla"

W ramach projektu GWODZIEC RE!KONSTRUKCJA w niedziel 22 lipca, w Szczebrzeszynie odbyy si warsztaty plastyczne pod nazw Na rynku przedwojennego sztetla. Na rynku miejskim uczestnicy akcji stworzyli z kartonu naturalnej wielkoci sylwetki ydowskich mieszkacw przedwojennego Szczebrzeszyna. Inspiracj do malowania postaci byy fragmenty ksiki Filipa Bibela pt. "Szebreszin". Warsztaty przygotowaa Fundacja Brama Cukermana z Bdzina. Wieczr zakoczy si wsplnym ogniskiem i zabaw, ktr umilaa Szczebrzeska Kapela Podwrkowa. W naszej galerii zdjcia z wydarzenia. MDK Szczebrzeszyn

CHRZSZCZ NR 8 (7)

Wernisa wystawy T' GA ZA JUG - relacja

11 lipca 2012r. w sali widowiskowej naszego MDK otwarta zostaa nowa wystawa poplenerowa "T' GA ZA JUG. Tsknota za poudniem". Prezentowane obrazy s efektem wyjazdu do Grecji, w ktrym uczestniczyli artyci z Krakowa i Szczebrzeszyna. Wszyscy autorzy prac otrzymali z rk sekretarz Urzdu Miejskiego Marii Loc - Oczko pamitkowe monety wyemitowane z okazji 660 - lecia Chrzszczowego Grodu. Wystawa bdzie udostpniona zwiedzajcym do 7 sierpnia 2012r. MDK Szczebrzeszyn

W kolejnym dniu wystpw pogoda bya nieco askawsza, a wieczr upyn w miej atmosferze pieni i tacw litewskich w wykonaniu zespou viesa z Litwy, natomiast zesp Clog America z USA przenis nas w klimaty kowbojskie rodem z Dzikiego Zachodu. MDK Szczebrzeszyn

Festiwal "ladami Singera" w Szczebrzeszynie

W dniach 12 -13 lipca gocilimy artystw i wolontariuszy z Anglii, Francji, Irlandii, Izraela, Polski, Rosji, Turcji i Ukrainy. Warsztaty, koncerty, happeningi, a take "sztafeta pamici" - wszystkie te wydarzenia udokumentowalimy za pomoc fotoobiektywu. MDK Szczebrzeszyn

XI Midzynarodowy Festiwal Folklorystyczny Eurofolk'2012

W dniach 19 20 lipca 2012r. na rynku miejskim w Szczebrzeszynie, w ramach XI Midzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego EUROFOLK Zamo 2012 odbyy si koncerty zagranicznych zespow folkowych. W czwartek zaprezentoway si zespoy: Rancho Folclrico e Etnogrfico de Vale de Aores z Portugalii oraz Yunost z Rosji. Mimo pogodowych niespodzianek zarwno artyci, jak i publiczno nie dali za wygran i wietnie bawili si nawet w strugach deszczu.

CHRZSZCZ NR 8 (7)

Promowalimy Szczebrzeszyn w Lublinie

W rod 1 sierpnia b. r. przedstawiciele naszej gminy na czele z Burmistrzem Marianem Mazurem prezentowali w stolicy wojewdztwa turystyczne walory Chrzszczowego Grodu. Czonkinie K Gospody Wiejskich z terenu naszej gminy czstoway przechodniw przed lubelskim ratuszem specjaami kuchni regionalnej. Nie zabrako te szczebrzeszyskich artystw, ktrzy prezentowali swoje dziea - Jan Kitka przywiz rzeby, a Mariusz Drohomirecki obrazy oraz wasnorcznie wykonane chrzszcze. Ten drugi postanowi nawet wcieli si w posta synnego owada. Przewodnik turystyczny Janusz Kapecki i regionalista Zygmunt Krasny opowiadali o urokach lessowych wwozw Roztocza Zachodniego i historii jednego z najstarszych miast pooonych w Wojewdztwie Lubelskim, podczas gdy pracownicy MDK oferowali szerok gam szczebrzeszyskich pamitek, wydawnictw o Szczebrzeszynie i przeprowadzali warsztaty filcowania. Czas spdzony na lubelskim deptaku umilay wszystkim wystpy orkiestry dtej pod batut Jzefa Magryty oraz Szczebrzeskiej Kapeli Podwrkowej. Warto podkreli, e wszystkie te dziaania spotkay si z ogromnym zainteresowaniem i szczerym uznaniem ze strony mieszkacw Lublina. Kampania promocyjna bya czci wojewdzkiego plebiscytu na Turystyczn Per Lubelszczyzny. Na Miasto i Gmin Szczebrzeszyn mona gosowa wysyajc SMS o treci PERLA 7 lub PERLA.7 na numer 72355. Gosowa mona do 31 sierpnia do godz.17.00. Koszt jednego SMSa to 2,46 z z VAT. Zachcamy do wsparcia naszej Gminy przez gosowanie. MDK Szczebrzeszyn

Ukazaa si nowa ksika o przedwojennym Szczebrzeszynie

Wspomnienia Phililipa Bibela, ktry w 1926 roku wyemigrowa jako siedemnastolatek ze Szczebrzeszyna do Stanw Zjednoczonych przetumaczy z angielskiego i wyda w kraju Tomasz Paczyk. Promocja ksiki pt. "Szebreszin" miaa miejsce w sali widowiskowej MDK podczas pierwszego dnia festiwalu "ladami Singera". Wydawnictwo dostpne jest w punkcie informacji turystycznej w siedzibie Miejskiego Domu Kultury w Szczebrzeszynie w cenie 25z. MDK Szczebrzeszyn

Tomasz Paczyk

CHRZSZCZ NR 8 (7)

Prasa konspiracyjna na terenie Zamojszczyzny w okresie okupacji.

Stolic prasy okupacyjnej bya Warszawa, tutaj ukazywao si najwicej tytuw, poczynajc od wrzenia 1939 roku a do wybuchu Powstania Warszawskiego.( A.Friszke. Bibua sto lat dowiadcze. Przegld Wiadomoci Agencyjnych 1984 -1990. Wydawnictwo dom na osi 26 -425 Odrzyw, Ossa 194 s. 12 13.) Prasa konspiracyjna ukazywaa si take na terenie Zamojszczyzny. Zagadnienie to omawiaj Ireneusz Caban i Zygmunt Makowski. (I. Caban. Z. Makowski Zwizek Walki Zbrojnej i Armii Krajowej w Okrgu Lublin cz.I. Zarys monograficzny 1939 1944; cz.II Dokumenty. Lublin 1971) Pisma konspiracyjne wydawane byy take w Szperwce k. Szczebrzeszyna oraz w Gorajcu. Jest to zagadnienie mao znane, dlatego warto mu si troch przyjrze *** O podziemnym wydawnictwie ze Szperwki pozostawi troch informacji w swoich wspomnieniach pochodzcy z Zaburza Jan Krukowski : pocztek roku 1942 poprzesta na dalszym werbowaniu czonkw, miaem w Zaburzu zaprzysionych okoo 18 osb. Pomimo rozdwiku pomidzy AK a BCh pras otrzymywaem nasz ludow i AK. Ja osobicie od 1 stycznia 1942 roku byem kolporterem i raz w tygodniu chodziem pieszo na Szperwk, gdzie by punkt kontaktowy u Chadama, tam bya szkoa; co czwartek otrzymywaem od niego pismo odbijane na matrycy p.t "Gos Prawdy"otrzymywaem do due iloci, poniewa byo to kolportowane na powiaty zamojski, bigorajski i janowski, gminy: Goraj, Radecznica i Frampol ( J.Krukowski Moje wspomnienia z lat okupacji niemieckiej. Wrzesie 1939 lipiec 1944 r. strona internetowa www. Republika.pl/Gorajec (Okupacja). Dziaacze Batalionw Chopskich oraz Stronnictwa Ludowego "Roch" podokrgu zamojskiego wydawali w okresie od 1 marca do 10 czerwca 1944 roku pismo konspiracyjne Z Ziemi wysiedlonych redagowane przez Wojciecha Polaka, Stanisawa Chadama i Lucjana Sikor "Piotra" w Gorajcu. By to dwutygodnik, ukazywa si w rnych okresach. ( J.Krukowski. Moje wspomnienia) W zbiorach Wojewdzkiej Biblioteki Publicznej im. H. opaciskiego w Lublinie zachowa si egzemplarz Z Ziemi wysiedlonych oraz Nowe ycie . Oto kilka fragmentw ze wspomnianych pism:
6

Z Ziemi wysiedlonych (nr 7 z dnia 10 czerwca 1944 r.) ( sygn. 2301 c.) W artykule na temat moliwoci reformy rolnej w Polsce czytamy: Sowo to moemy zamieni innym, bardziej dla nas zrozumiaym sowem przebudowa, zmiana, uksztatowanie czego, a wic reforma rolna oznacza zmiany istniejcego uksztatowania stosunkw w rolnictwie. Z dalszej czci tekstu dowiadujemy si, dlaczego reforma rolna od 1918 roku nie bya przeprowadzona: bylimy wwczas spoeczestwem pozostajcym pod tak silnym wpywem tradycji szlacheckich i interesw obszarnikw, e interesy chopa i jego gd ziemi nie mogy by uwzgldnione i zaspokojone. Pierwsza ustawa o reformie rolnej z 15 lipca 1920 roku o wykonaniu reformy rolnej uchwalona przez sejm bya wiadectwem, wedug niektrych politykw zwycistwem stronnictwa chopskiego i robotniczego, jednak nie zostaa zrealizowana... Problem granic - artyku na temat przyszych stosunkw politycznych w wyzwolonej Europie : zbyt duo ponielimy ofiar i zbyt wiele cierpimy w walce z okupantem, aby sprawy stosunkw politycznych , spoecznych i gospodarczych w powojennej Europie byy nam obce... Jak donosi prasa aliancka, w Europie istnieje a 30 sporw granicznych, ktre po wojnie czekaj rozwizania. Oczywicie w tej liczbie jednym z najwaniejszych jest nasz spr o granice wschodnie ze Zwizkiem Sowieckim... Wierzymy, e na przyszej konferencji pokojowej nasi sojusznicy anglosascy zrozumiej i uznaj nasze suszne prawo do tych terenw... Z terenu - to staa rubryka pisma, w ktrej zamieszczano biece informacje o poczynaniach okupanta: Dochodz nas wiadomoci, e okupant zacz stosowa nowe rodki represyjne na ludnoci poudniowej Lubelszczyzny. Ot w powiecie janowskim samoloty niemieckie bombardoway wioski: Ujcie, Szewcy, ek, Szklarnia, Momoty, ada. W powiecie bigorajskim Brodziaki. W powiecie krasnostawskim: Huta, Tokary, Majdan Krzywski i Nowiny. Wsie te zostay w caoci lub czciowo spalone. Jest te pewna ilo zabitych i rannych. Od Redakcji. Tekst zawiera apel do mieszkacw powiatu zamojskiego, bigorajskiego i przylegych o zbieranie materiaw dowodowych o poczynaniach okupanta wszelkie te materiay, a wic opisy samego wysiedlenia, przey w obozach i. t. p naley kierowa porednio przeze mnie [red. naczelnego Franciszka Madeja] do teje redakcji... Lektura powyszego zdania przywodzi na myl dr Zygmunta Klukowskiego, ktry zachca wszystkich odwiedzajcych go partyzantw i osoby prywatne do spisywania swoich wojennych przey...

CHRZSZCZ NR 8 (7)

Zgromadzone w ten sposb relacje stay si kanw "Wydawnictwa do dziejw Zamojszczyzny w latach wojny 1939 1944" (ukazao si w latach 1945 1947). Wiadomoci radiowe z dn. 8. VI [1944]. Operacja ldowania wojsk alianckich na terenie Normandii trwaj dalej bez wikszych przeszkd... Oddziay 5 tej armii amer[ ykaskiej] znajduj si 30 km na pnoc i 60 km. na p[nocny] wschd od Rzymu. Premier Rzdu Polskiego Stanisaw Mikoajczyk przyby do Waszyngtonu, gdzie odbywa z prez. [ydentem] Roosveltem konferencj na aktualne tematy obchodzce przed wszystkim Polsk. Jak cenn bya ta publikacja dla mieszkacw Zamojszczyzny, i zapewne kady numer oczekiwany z niecierpliwoci, wiadczy widniejcy w zakoczeniu ostatniej strony zamieszczony duymi literami napis: nie niszcz nie zatrzymuj podaj dalej !!! Kontynuacj "Z Ziemi wysiedlonych" byo Nowe ycie oto co czytamy na wstpie: oddajemy do rk czytelnika "Nowe ycie", zastpi ono "Z Ziemi wysiedlonych". "Nowe ycie" pozostanie pismem terenowym, chocia zamierza rozszerzy swe ramy pod wzgldem edukacyjnym, obejmie zagadnienia spoeczne i polityczne ruchu chopskiego, zadania informacyjne, owiatowo kulturalne i bojowanie we wszelkiej postaci o now rzeczywisto w Polsce. Pismo zawiera swego rodzaju apel pod adresem ocalaej z wojennego pogromu inteligencji, jako wiatej czci spoeczestwa: sdzimy, e inteligencja ma przed sob wielkie i odpowiedzialne zadanie, a historia Rosji w 1917 roku dostarczya tej grupie spoecznej przykadu, jak postpowa inteligencji nie wolno... Ufamy, e apel nasz nie pozostanie bez echa, e udzia inteligencji jako ludzi wiatych wzmoe tempo naszych prac przeomowych i pozwoli wyprowadzi kraj z zapowiadajcego si chaosu na drog do Wielkoci.(T. Trzciski. Do inteligencji polskiej .Nowe ycie, nr 1 a dnia 15 lipca 1944 r/ s.2.) Podobnie jak w omwionym powyej pimie, rwnie na amach Nowego ycia podawano do publicznej wiadomoci informacje prasowe. Oprcz dwu wymienionych powyej tytuw, w Zaburzu u Jana Chadama wydawano w 1943 roku konspiracyjn gazet Prawda zwyciy caa pracownia redakcji miecia si na strychu, nad obor Jana Chadama, byy tam dwa powielacze, jeden waowy, jeden korbowy i matryca. W wydawnictwie tego pisma pracowa take Czesaw Piszcz bi matryc, jak podaje Jan Krukowski. Kady, kto chcia wesprze wydawnictwo, mg zgasza swj akces jako "czonek spdzielni wydawniczej"

i wpaci skadk w wysokoci 50 zotych potwierdzenie wpaty zamieszczano na ostatniej stronie pisma. Na zakoczenie warto doda jeszcze informacj, i staraniem Stronnictwa Ludowego w Krasnymstawie ukazywao si konspiracyjne pismo dla dzieci Kukuka (zachowa si egzemplarz z lipca 1944 roku),( Centralny Katalog polskiej prasy konspiracyjnej 1939 1944. Warszawa 1962). natomiast dr Klukowski wyda (metod powielaczow) w 1944 roku "Pieni oddziaw partyzanckich Zamojszczyzny", zebra je, opracowa i przygotowa do druku Jan Kryk "Topola" ( Absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Szczebrzeszynie, zgin pod Osuchami, pochowany jest na szczebrzeszyskim cmentarzu); unikalny dzi egzemplarz w najbliszym regionie dostpny jest w zbiorach Wojewdzkiej Biblioteki im. H. opaciskiego w Lublinie. Regina Smoter Grzeszkiewicz

Ocali od zapomnienia
Rodzina Krykw. Krykowie mieszkajcy przy kocu ulicy Frampolskiej (obecnie ulica Partyzantw) to rodzina, ktra znikna ze spisu ulic szczebrzeszyskich, a przyczynia si do tego II wojna wiatowa. Spokrewnieni z t rodzin byli Turowscy. Czonkowie tych rodzin, nauczyciele Jan Kryk ps. ,,Topola i Jan Turowski ps. ,,Norbert naleeli do grup zbrojnych ZWZ i AK w Szczebrzeszynie. W dowd uznania dowdztwo OP AK powierzyo im dowodzenie zbrojnymi oddziaami, ktre walczyy na terenie caej Zamojszczyzny ze znienawidzonym przez Polakw okupantem niemieckim. Jan Kryk, syn Wojciecha i Marianny z domu Cicho, urodzi si w 1915 r. jako najmodszy z siedmiorga rodzestwa, ju po mierci ojca, ktry zmar w czasie szalejcej epidemii tyfusu plamistego i cholery. Choroby te wwczas zabray blisko poow mieszkacw Szczebrzeszyna i okolic. Wychowujc si bez ojca w tak cikich czasach, mia bardzo trudne dziecistwo. Po ukoczeniu szkoy powszechnej kontynuowa nauk w Seminarium Nauczycielskim im. Jana Zamoyskiego w Szczebrzeszynie. W rodzinie Krykw ywe byy tradycje walk o niepodlego Polski z okresu przygotowa i przebiegu powstania styczniowego w 1963 r., w ktrym uczestniczyli czonkowie tej rodziny, zwaszcza ze strony matki Cichoniowie, pniejsi Sybiracy. Zaraz po zajciu Polski przez Niemcw, wsplnie z kolegami z Seminarium Nauczycielskiego: Janem Turowskim, Stefanem Godzikiem, Antonim Koczonem, Stanisawem Taand i Marianem Klebanem zostali wcignici
7

CHRZSZCZ NR 8 (7)

przez profesora Gimnazjum 502 Piotra Bohuna do konspiracji i stali si czoowymi organizatorami zbrojnego podziemia. Jan Kryk, mimo ukoczenia Kursu Podchorych Rezerw Piechoty w Rwnem, pocztkowo walczy z Niemcami jako szeregowy onierz AK. Dowdztwo AK OP 9, doceniajc jego wiedz i zdolnoci organizacyjno wojskowe, powierzyo mu na stae dowodzenie lenym oddziaem bojowym. Oddzia ten zosta wczony do 9 puku piechoty AK, ktrym dowodzi mjr Stanisaw Prus ps. Adam. W podziemiu konspiracyjnym dziaa rwnie starszy brat Jana Leonard absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Szczebrzeszynie z 1929 r. Przed wojn pracowa jako nauczyciel w szkolnictwie podstawowym we Lwowie. Po zajciu Polski przez Niemcw przenis si wraz z rodzin do Szczebrzeszyna. Tutaj wydany przez konfidenta gestapo Rytk, zosta aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym w Owicimiu. Wiadomo o mierci Leonarda przekaza Z. Klukowskiemu jego brat Jan 24 maja 1944 roku. Wolnoci Polski i rodzinnego Szczebrzeszyna nie doczeka rwnie Jan Kryk, ostatni z linii mskiej Krykw. Zgin w czasie jednej z najwikszych bitew partyzanckich na ziemiach polskich 25 czerwca 1944 r. pod Osuchami, wraz z grup 70 onierzy. Bitwa ta miaa kryptonim STURMWIND II. Jan Kryk, posiadajc zdolnoci muzyczne, organizowa wystpy artystyczne dla onierzy i goci z okazji wit i rocznic narodowych, ktre odbyway si w lasach. Z. Klukowski w przedmowie do tomiku pieni partyzanckich Zamojszczyzny piewanych przez partyzantw w czasie wojny, wydanych w lipcu 1944 r. napisa: ,,Na zakoczenie musimy wyrazi gboki al, e nie ujrzy tych pieni p. ppor. ,, Topola, ktry zebra w jedn cao i z ogromnym nakadem pracy napisa do nich nuty. Symboliczna mogia Jana Kryka ps. ,,Topola znajduje si w wojskowej czci cmentarza w Szczebrzeszyna. Na terenie dawnej, rodzinnej posesji rodziny Krykw zostaa umiejscowiona nowoczesna Zawodowa Stra Poarna, ktra w miar potrzeby ratuje mienie i ycie zagroonych ludzi, za wolno ktrych odda ycie Jan Kryk ps. ,,Topola chluba wolnociowych tradycji Szczebrzeszyna i Zamojszczyzny. Rodzina Turowskich Jan Turowski. Jan Turowski ps. ,,Jemioa, ,,Kolba, ,,Norbert, syn Karola i Leonory, urodzi si w 1917 r. w Szczebrzeszynie. By ssiadem, koleg szkolnym, przyjacielem Jana Kryka,
8

a w czasie okupacji niemieckiej towarzyszem walki z Niemcami. Uczyli si razem w szkole podstawowej, a pniej w Seminarium Nauczycielskim w Szczebrzeszynie, po ukoczeniu ktrego w 1936 r. zostali nauczycielami w Lenej Podlaskiej. Jan Turowski przed II wojn wiatow ukoczy w 1939 roku Dywizyjny Kurs Podchorych Rezerwy Piechoty w Rwnem. W czasie kampanii wrzeniowej za odwag i zdolnoci dowdcze zosta awansowany do stopnia podporucznika i mianowany dowdc plutonu w 7 puku piechoty. Za aktywny udzia w bitwie pod I zosta odznaczony Krzyem Walecznych. Wyniesion z kampanii wrzeniowej wiedz wojskow wykorzysta w konspiracyjnej walce partyzanckiej przeciwko Niemcom. Na pocztku okupacji wsporganizowa a pniej dowodzi placwk AK w Szczebrzeszynie. W placwce sub wywiadowcz wykonyway jego koleanki: Zofia, Zyta i Maria Dolea, siostry Kazimierza ps. ,,Dolina, a take czonkowie jego rodziny: Maria Turowska ps. ,,michowska nauczycielka, siostra Jana, Karol Turowski ojciec , a w terenie jako onierz podziemia - matka Leonora. Od lutego 1943 r. zosta mianowany dowdc partyzanckiego oddziau lenego, na czele ktrego stoczy wiele zwyciskich walk z Niemcami. Pod koniec wojny zosta komendantem Obwodu AK Tomaszw Lubelski, a take adiutantem taktycznym dowdcy 9 Zamojskiego Puku Piechoty - ,,Adama. Dowodzi oddziaami AK, ktre wsplnie z wojskami sowieckimi walczyy z wycofujcymi si wojskami niemieckimi w okolicach Krasnobrodu, Zwierzyca i Bondyrza. ,,Norbert jako bardzo aktywny dowdca by ju w pocztkach okupacji poszukiwany przez wadze niemieckie. Mimo wyznaczonych nagrd pieninych, szanowany i kochany przez szczebrzeszynian , pozostawa cigle na wolnoci. W odwecie 17 czerwca 1942gestapo aresztowao jego ojca Karola. Po cikim przesuchaniu, mocno pobitego, gestapowcy przyprowadzili pod figur (obok obecnego posterunku policji) i tam, szydzc z jego katolickiej wiary, z prb do Boga, ktre kazali mu wznosi, rozpoczli ka. Kuli bagnetami jego ciao a do momentu utraty caej krwi. Zmasakrowane zwoki stay si jeszcze jednym dowodem zbrodni dokonanych przez niemieckich zbrodniarzy na polskich patriotach.

CHRZSZCZ NR 8 (7)

Bl z powodu mierci ojca, ukrywanie si matki i sistr, osobiste trudy partyzanckiego ycia, konieczno podejmowania trudnych decyzji, ktre czsto decydoway o ludzkich losach, skaday si na jego dramat, trwajcy take po wyzwoleniu Polski spod okupacji niemieckiej. Uznany przez komunistyczne wadze PRL za niebezpiecznego wroga by dwukrotnie aresztowany przez UB. Pierwszy raz - 28 wrzenia 1944 r. z zamiarem wywiezienia na Sybir. Cudem wyprowadzony z wizienia przez Edwarda Baszczaka ps. ,,Grom odzyska ma krtko wolno. Powtrnie aresztowany zosta osadzony na Zamku w Lublinie, a nastpnie w wizieniu w Rawiczu, gdzie w sumie przesiedzia 8 lat. W wizieniu ukoczy prawo. Zawd nauczyciela i ukoczone studia umoliwiy mu podjcie pracy w Banku Rolniczym w Lublinie. By autorem historii OP 9. Odznaczony Srebrnym Krzyem z Mieczami, Krzyem Walecznych, Orderem Virtuti Militari V klasy. By autorem powiedzenia:,, Jeli zgin to w walce, nigdy na kolanach. Zmar w Lublinie i zosta pochowany na cmentarzu przy ulicy Lipowej. Aleksander Przysada

Pamitniki wojenne c.d.

Podeszlimy cicho pod budynek Urzdu Gminy. Niemcy zauwayli nas, otwarli ogie z rkm (redakcja rczny karabin maszynowy), lecz za pno si zorientowali, bo my ju przeskoczylimy lini raenia i pociski paday tu za naszymi nogami. W tym czasie zacz strzela nasz zdobyczny ckm (redakcja ciki karabin maszynowy), ktry by pordzewiay i po odczyszczeniu by uyty, i okaza si jeszcze sprawny, lecz gono strzela. Niemcy usyszeli taki huk, uznali wida, e to strzela dziako szybkostrzelne i przerwali ogie. Celowniczym ckm by Tadeusz Zajc ps. ,,Blady. Na komend skokami naprzd doskoczylimy do budynku gminy. Drzwi od wewntrz byy ju odryglowane i wyznaczona grupa wpada do pomieszczenia, gdzie oblaa zoone dokumenty benzyn, rzucono granat i grupa wyskoczya na zewntrz. Odczekalimy chwil, aby ogie obj wszystkie akta, ale dowdca ,,Leon, bojc si przyjazdu andarmerii z Krasnegostawu, wyda rozkaz odmaszerowania poszczeglnych grup do miejsca zakwaterowania. Nastpna akcja odbya si w marcu 1944 r. na konwj niemiecko ukraiski pdzcy bydo zarekwirowane w Turobinie i okolicznych miejscowociach.

Zajlimy stanowiska na brzegu lasu w abnie, czekajc na konwj. Gdy weszli na nasz obstaw dca akcji Edward Boek ps. ,,Zawalicha da znak do ataku, wystrzelajc rakiet. Ruszylimy do akcji, a w szczeglnoci posiadajcy krtk bro- weszli midzy bydo i wyuskiwali Ukraicw chowajcych si midzy bydem. Nie mieli oni szans na obron i zaczli ucieka midzyzwierztami, ktre nawrcilimy z powrotem do Turobina, gdzie ju czekali waciciele. Ukraicw zlikwidowano. Cz z nich ucieka do lasu, a za nimi poszed pocig. Nasze straty to jeden zabity lub zatratowany przez bydo Wodarczyk z Chaniwka i ranny w rk Wojciech Flis ps. ,,Stary. Z Ukraicw nie przey chyba nikt , a byo ich okoo 20. Kolejna akcja uwolnienie aresztowanych odbya si 30 marca 1944 r. Po akcji w abnie zaczo si aresztowanie rolnikw, ktrzy zalegali z kontyngentem i zostali oni osadzeni w areszcie w kiewce, w budynku, w ktrym mieci si posterunek policji granatowej. Akcja odbya si podobnie jak spalenie akt, z tym, e Niemcy nie strzelali, a strzelaa tylko policja. Po otoczeniu budynku parterowego, gdzie miecia si policja i areszt, saperzy wizk granatw wysadzili drzwi i grupa szturmowa, ja midzy nimi, wesza do rodka. Zabrano klucze od aresztu, bro i amunicj, i wypuszczono aresztowanych w liczbie 30 osb. Zostali ono poinformowani, by nie wracali do swoich domw, gdy mog by powtrnie aresztowani, by ukryli si jaki czas u rodziny lub znajomych. Akcj dowodzi rwnie por. Wodzimierz Wasilewicz ps. ,,Leon. 15 16 czerwca 1944 r. bya pacyfikacja powiatw zamojskiego i krasnostawskiego. W tym czasie zostaem przydzielony do grupy zabezpieczenia zjazdu i narady dowdcw AK i BCh w majtku dziedzica Chrucikowskiego w Wierzchowinie. Dowdc zabezpieczenia by Jzef Cholewa ps. ,,Wolny. Zostay rozstawione warty na poszczeglnych posterunkach. W tym czasie lao niemiosiernie. Robio si ju szaro. Poszedem sprawdzi posterunki i stwierdziem, e na posterunku nr 1 wartownik ledwo yje, przemoczony i zmarznity. Poleciem mu i na dyurk, ogrza si, a ja objem wart. Poniewa bya saba widoczno, postanowiem wej do stodoy. Otworzyem bram i wdrapaem si na szczyt. Okoo godziny 5 tej rano zobaczyem wz pancerny wyjedajcy spoza sadu Jana Domaskiego. Skoczyem z bramy i biegem na dyurk, gdzie odpoczywali koledzy. Buty ugrzzy mi w bocie, zdjem je z ng i pobiegem dalej.
9

CHRZSZCZ NR 8 (7)

Po dotarciu do dyurki zaczem krzycze ,,wstawa, Niemcy jad!. cignito posterunki i ja poprowadziem partyzantw przez ki do wsi Wierzchowina. Znaem te tereny z lat szkolnych, bo czsto chodziem do kolegw we dworze. Niemcy pomylili drog, bo do wsi Wierzchowina i dworu trzeba byo skrci w lewo, a Niemcy pojechali prosto w tak zwan szyj, gdzie byo tylko kilka gospodarstw i droga im si skoczya. Zaczli nas ostrzeliwa. Po drodze Niemcy zapali naszego czowieka Bikowskiego Jana ps. ,,Berlin, Skrzypka i Kaleniaka, i zawrcili przez dwr, i pojechali do Nowej Wsi dawniej Widniwka. Tam naapali kur, kaczek i gsi, i kazali aresztowanym rozprawia. Gdy byo ju pene wiadro pir i wntrznoci, kazano Skrzypkowi wynie do ubikacji, ktra staa za stodo. Gdy dochodzili do ubikacji, ktry z Niemcw zawoa co do konwojenta, gdy ten si odwrci, Skrzypek uderzy go wiadrem i zacz ucieka midzy zboem i powrci do domu. Niemiec po oprzytomnieniu wsta, pobieg do mieszkania, gdzie byli pozostali dwaj aresztanci, wyprowadzi ich na dwr i zastrzeli. My dotarlimy do Chruciechowa, zatrzymalimy si, aby odpocz. Za chwil przyjecha wz, przywoc ckm, amunicj i granaty, z rozkazem zajcia stanowisk przy drodze prowadzcej z Wierzchowiny do abna. Szczciem Niemcy nie jechali dalej, a my otrzymalimy rozkaz wymarszu w lasy krlewskie. Wyruszylimy w nocy i nad ranem zatrzymalimy si w Hucie kiewskiej (nie myli z Hut koo Turobina). Tam dostalimy troch poywienia od mieszkacw. Cay dzie bylimy w ukryciu, bo samoloty niemieckie kontroloway teren. O zmierzchu otrzymalimy rozkaz wycofania si na tereny zamieszkania i zachowania broni, bo zostalimy odcici od lasw krlewskich. Noc wyruszylimy w kierunku swoich mieszka. Szlimy przez las, trzymajc si jeden drugiego za poy, by nie zbdzi w lesie. Przemarsz by uciliwy, poniewa lao potwornie i kady by przemoczony cakowicie. Nad ranem dotarlimy do budynkw gospodarza Duniewskiego i Jzefa Cholewy, ktry by dowdc tej akcji. Zabudowania te znajdoway si na polu pod lasem chaniowskim. Wszyscy bardzo pomczeni popadali, gdzie kto mg. Nastpnego dnia, gdy kady troch odpocz, wyruszylimy kady w swoj stron do domu. Napotkalimy ssiada Gadul Jana, starszego czowieka, ktry by agronomem we wsi i porosilimy, by powiadomi moj mam, by przyniosa nam dowody kenkarty mnie i mojemu koledze Kwieciskiemu Czesawowi ps. ,,Orze. Moja mama wzia pacht i sierp, i dowody, i przysza na umwione miejsce.
10

Powiedziaa nam, e Niemcy ju wyjechali. Poszlimy do domu, zrobilimy skrzynki i wieczorem poszlimy na miejsce, gdzie zostawilimy bro, naoliwilimy j i ukryli. Pacyfikacja mina i za jaki czas otrzymalimy polecene wyjcia broni i czekania na dalsze rozkazy. Nastpne zgrupowanie odbyo si w poowie lipca 1944 r. w lesie chaniowskim, gdzie w pobliu znajdoway si trzy zabudowania: Lisa, Polskiego i Ryy, i tam znajdowao si dowdztwo na czele z Chojd Stanisawem ps. ,,Lipiski i Boguckim Janem ps. ,,Malinowski. Zacz si zblia front. Byo sycha guchy huk dzia, a w nocy wida byo uny na wschodzie. 23 lipca (o ile si nie myl) w sobot poszedem do domu zmieni koszul, umy si i ogoli. Wieczorem wyszedem sobie do drogi i zobaczyem pdzc furmank z partyzantami GL, a za nimi jecha zwiad niemiecki. Gdy dojechali do zabudowa swojego d-cy Gustawa Krla ps. ,,Cygan, zeskoczyli z furmanki i zaczli strzela do Niemcw. Jeden Niemiec zosta zabity, a dwu ucieko. Powsta we wsi popoch, ludzie zaczli ucieka z krowami i dziemi. Ucieka moja matka, zabierajc krowy i dwch modszych braci. Zatrzymali si w lesie chaniowskim blisko naszego zgrupowania. Tam mielimy ich ochrania. Ja zostaem z ojcem, adowalimy na furmank gotow do wyjazdu ywno, pierzyny i odzie. Zauwayem, e w chlewie zostaje prosiak. Zapaliem latark i wszedem do chlewa, zastrzeliem prosiaka, wycignem go na dwr i przy pomocy drabiny wtoczyem na wz. Zaczo wita, gdy od Wadysawie usyszelimy strzay z broni maszynowej i zobaczylimy poar. Niemcy, idc tyralier, palili budynki i zabijali kadego napotkanego czowieka. Zabili 46 osb i spalili 2/3 wsi Chaniw i Wadysawie. Ojciec mj uciek polnymi drogami do wsi Kuszaby, gdzie Oszust Leon rozprawi winiaka i mielimy jaki czas co je. Ja wrciem do zgrupowania. Zajlimy stanowiska na brzegu lasu. Zacza si bitwa. W lesie Ponecko Bzowskim oddalonym od nas okoo 5 km. Po paru godzinach bitwa ustaa i Niemcy zaczli ucieka przez Chaniw do Turobina. Nadlecia sowiecki samolot zwiadowczy, zauway nas i poda wiadomo o naszym istnieniu do oddziau sowieckiego. Sowieci natychmiast skierowali ckm y w nasz stron. Lecz ludno Serafina wytumaczya im, e s to Polacy partyzanci. Oni zaczli nas woa. Na komend powsta i powoli maszerowa naprzd udalimy si w stron oddziau sowieckiego. Dowdca nasz zameldowa dowdcy sowieckiemu ch wzicia udziau w pocigu. C.d.n. Kazimierz Pietrzniak

CHRZSZCZ NR 8 (7)

Nowoci wydawnicze

Emanuel Chmielasz. Szabat w moim sztetlu.

Nasz may sztetl(miasteczko red.) by ubogim miejscem. C, wci jeszcze jestemy ubodzy, nawet dzisiaj. Z tego naszego sztetl promieniaa jaka nadzwyczajna wspaniao i bogata duchowo. Zbdnym jest porwnanie maych przyjemnoci zuboaych istnie w tym tak malekim Szczebrzeszynie, a tymi bardziej zamonymi istnieniami wikszego wiata. Kady przyzna mi jednak racj, e jeeli ktokolwiek z nas wci o czym ni, jest to nic innego jak przeszo Szczebrzeszyna Mielimy kolorowe ycie, pene treci. Ta myl wywouje seri obrazw z przeszoci, ktre przewijaj mi si przed oczami (mimo to, rka, ktr to pisz, nie nada.) *** Szabat. Ale kady Szabat ma swoj Wigili. Gorcy letni pitek, okoo 3 - 4 po poudniu. Mieszkaem z moimi rodzicami, siostrami i bratem, niech krew ich zostanie pomszczona( zwrot uywany przez ydw celem podkrelenia niewinnej mierci), w Zielonym Gasse(ulica Zielona) (ulica Reb(Pana) Mordechai Flajszera). Jestem wystrojony na Szabat, w szabatowe gaganki, uwanie si kontrolujc tak by, uchowaj Boe, nie poplami swoich szat. Skoczywszy swoj prac, poszedem niedaleko apteki Gechichtera (lata temu naleaa ona do Sznycera). Rebe Zelig Gecel i rebe Mosze Pinia, niech krew ich bdzie pomszczona, usiedli na schodach apteki. Przy cianie, naprzeciwko domu Mordechaja Flajszera, niczym onierze naprzeciw fortu, stali synowie Zeliga Gecela. Nie wygldali oni wtedy jak wieniacy z workiem zboa. Po prostu, po tygodniu cikiej pracy desperacko brakowao im chwili oddechu i czystego powietrza. Przez cay tydzie ciko pracowali na kawaek chleba, czsto do ostatku si; w pitek pod wieczr mogli nieco odetchn. Cementowe schody naprzeciw zamknitych drzwi domu Estery Flajszer, niech krew jej bdzie pomszczona, byy rwnie zajte przez siedzce osoby. Balabustas (osoby przygotowujce potrawy na szabat) z ulicy i z okolic wci byy bardzo intensywnie zajci przygotowaniami do Szabatu. Cz z nich zajmowaa si przygotowywaniem czuleniu (ciepy posiek na szabat zapiekanka z ziemniakw, fasoli, kaszy perowej, misa woowego, przypraw, niekiedy z dodatkiem suszonych liwek), a przy nich dziewczta z kilkoma kawakami drewna, ktre miay suy jako zaopatrzenie pieca. Obowizek
11

,,Nie do wykrycia bestsellerowej autorki Laury Griffin jest pierwsz czci cyklu. Prywatna detektyw Aleksandra Lovell wykorzystujc doskona znajomo komputera, pomaga znikn swoim klientkom, ktre dziki temu mog rozpocz nowe, bezpieczne ycie. Jedn z nich jest, desperacko pragnca uciec od brutalnego ma, Melanie Bess. Kiedy jednak Melanie znika naprawd, Alex podejrzewa najgorsze i zaczyna ledztwo, by odkry, co si wydarzyo.

,,Gorczka Tomka Michniewicza jest kolejn proponowan nowoci. To opowie o obsesji, ktra ogarnia ludzi szukajcych bogactwa. Szaleni naukowcy i ekscentryczni milionerzy, ryzykanci, zodzieje i oszuci. Michniewicz wprowadza nas w wiat peen zatopionych galeonw, hiszpaskiego zota, miertelnych puapek, w zamknity krg najsynniejszych owcw skarbw. Ksika jest przejmujc histori o ludzkich sabociach. Zapraszamy MGBP w Szczebrzeszynie

CHRZSZCZ NR 8 (7)

rozpalenia w piecach na czulent dla ssiadw spoczywa na Chai, crce Mosze Piniasa i Menucha Chanie, synowej wonicy, niech Bg oczyci ich przelan krew. Balabustas najedali na sklepiki z ywnoci Szymona Goldmana i Fajgi Gedalias, niech Bg oczyci ich przelan krew, po to, aby naby jeszcze cukier i kaw, ktrych zapomnieli umieci na czwartkowej licie zakupw. W drewnianym domu rebe Mordechaja Flajszera, gdzie mieszkaa jego crka Nechama Gerenreich, mona byo dostrzec dym wydostajcy si z komina. Zreszt, w wielu domach. Podogi wci byy myte. Wielu z Balabustas, schowanych gboko w swoich kryjwkach, jak co dzie spoywao barszcz i shalesh sudehs (tzw. trzecie danie). U Lejzora Sztyfta podoga bya ju w poowie umyta; na drugiej poowie ojciec i synowie cigle siedzieli na maszynach, koczc szybko swoj zaczt prac. Towar musia by gotowy i dostarczony klientowi do domu w niedziel rano. Bliej Szabatu dzieci rebe Mordechaja wyszy z wielkiego domu, na ich twarzach wida byo ask Szabatu. Ubrane ju w odwitne stroje, usiady na schodach domu. Od czasu do czasu mona byo zobaczy wnuki wybiegajce z domu dziadka prosto do znajdujcego si nieopodal sklepu Simona Goldmana, w ktrym kupoway rnego rodzaju przekski na Szabat. Z daleka dao si sysze uderzanie mota rebe Mosze, szamesa (posugacz boniczy), ktry przypomina wszystkim o zapalaniu wiec. Dwik zatrzaskiwanych drzwi dao si sysze od nowa, podobnie jak brzk kluczy to ydzi zamykajcy na Szabat swoje sklepiki i pracownie. Ulice staway si coraz bardziej pynne. Wkrtce okna ydowskich domw zapony na czerwono od blasku pomieni szabatowych wiec Szabat!... *** Wraz z nadejciem Szabatu wygld ulicy zmienia si cakowicie. Sklepy z ich zamknitymi elaznymi bramami; w bramach kdki zawieszone z pewnego rodzaju odwitnoci i dum, jak gdyby woay jedna do drugiej: mamy Szabat!...Ulica i chodnik czysto zamiecione z tygodniowego kurzu i brudu rowy bielone nienobiaym wapnem okrglaki woajce dumnie do kostek brukowych:

adne koa cikich wozw chopskich nie rozgniot dzi naszych plecw! A po nas bd spacerowa ydzi witujcy Szabat!... odpowiedziay kostki brukowe. Rzeczywicie, nie mona byo usysze turkotu k, a mode ydwki, pene gracji, po cikim pitkowym dniu pracy, wychodziy na spacery; ydzi ubrani w satyn i lniane kapoty, z modlitewnikami pod pach ruszali do domw modlitwy, aby uczestniczy w odprawianiu Szabatu. W maym Bet ha midrasz (Dom modlitwy) rebe Mordechaja Flajszera, ktry znajdowa si na jego podwrku, mg si modli on, jego zi, jego syn Dan, niech Bg pomci jego przelan krew, wszyscy ssiedzi, tokarze z ssiedniego podwrza i wielu innych. Cabajem( urzdnik gminy ydowskiej) by tam Zelig Bukarz, niech Bg pomci jego przelan krew, fanatycznie religijny czowiek, lecz zarazem bardzo skromny yd. Rebe Mordechaj Flajszer siedzia na przedzie, wschodnia ciana zajta bya przez jego zicia. W pierwszym rzdzie Nauczyciel rebe Jeremiachu Rabinowicz (pniejszy Rabin Biaobrzeski przy ulicy Ciepej w Warszawie). Jego obecno prawdziwie owiecaa Bet ha - midrasz i cay ydowski sztetl. Zachodnia awa zajta bya za przez zwyczajny lud z Danem Flajszerem na czele. Najwyraniej nie chcia on usi obok swojego szwagra. Pewna wesoo bya widoczna wrd wiernych jeszcze przed rozpoczciem wieczornych pitkowych rytuaw. Twarze usiane troskami dnia codziennego i cikiej pracy miay Szabatowy wygld. Niektrzy ludzie szukali ju okazji do robienia artw z wydatkw innych. Prbowaliby nawet skoni osoby sabe w piewie i prowadzeniu modw do przewodzenia w odprawianiu obrzdw, a te, w zaistniaej sytuacji, zrobiyby to, gdyby tylko nadarzya si taka okazja. Tego rodzaju inicjatywa wyszaby z zachodniej awki. W rodku Lechu Neranena ( pocztek psalmu radonie piewajmy Panu) wprowadziliby prowadzcego w melodie Nowego Roku i cae zgromadzenie czerpaoby z tego nieco przyjemnoci. Niemniej jednak rebe Jeremiachu zwrciby swoj twarz skierowan na wit Ark w stron zachodniej awy. C.d.n.
www.chrzaszcz.com.pl

Chrzszcz miesicznik informacyjny Wydawca Stowarzyszenie Przyjaci Szczebrzeszyna Redakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Mateusz Sirko Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1 E-mail: sps@onet.eu Projekt rysunku Chrzszcza Monika Niechaj 12