PSPK 01

Poszukiwanie str.
56 i ratownictwo w aspekcie prawa lotniczego

Konwencj o midzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisan w Chicago 7 grudnia 1944 roku, Polska ratyfikowaa 20 listopada 1958 roku.
Cena 18 z (w tym 5% VAT)
przegld si powietrznych
KWARTALNIK CZERWIEC 2012
NR 01 (058)
ISSN 1897-8444
Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl
2012/01
SPIS TRECI
przegld
CZErwiEC 2012 | Nr 01 (058)
si powietrznych
Szanowni Czytelnicy!
Dyrektor: MARek SARjuSz-WolSkI tel.: CA MoN 845 365, 845-685, faks: 845 503 sekretariat@zbrojni.pl Aleje jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa Redaktor prowadzcy: ppk rez. dr RoMAN SzuSTek tel.: CA MoN 845 186, e-mail: przeglad-sz@zbrojni.pl Redaktor merytoryczny: mjr GRzeGoRz PReDel Opracowanie stylistyczne: MARIA jANoWSkA, tel.: CA MoN 845 184 Skad i amanie: jolANTA MuSzYSkA Kolporta i reklamacje: ToPloGISTIC tel.: 22 389 65 87, kom.: 500 259 909 email: biuro@toplogistic.pl www.toplogistic.pl Zdjcie na okadce: PRzeMYSAW MAlISzeWSkI Druk: ArtDruk ul. Napoleona 4, 05-230 kobyka www.artdruk.com Nakad: 1600 egz.
Zgodnie z Zarzdzeniem Nr 13 Ministra Obrony Narodowej z dnia 13 marca 2012 roku w sprawie nadania statutu Wojskowemu Instytutowi Wydawniczemu w Warszawie, minister powouje do ycia kwartalnik Przegld Si Powietrznych i stwierdza, e pismo to bdzie powstawao we wsppracy ze sub prasow Dowdztwa Si Powietrznych. Dlatego te pierwszy numer w nowym ksztacie ukae si w drugim kwartale. By problematyka poruszana przez autorw nie zdeaktualizowaa si, cz ich prac bdziemy publikowa w wersji elektronicznej w zakadce Kwartalniki na portalu WWW.polska-zbrojna.pl, informujc o tym fakcie na amach papierowego wydania kwartalnika. Od niepamitnych czasw czowiek zazdroci ptakom umiejtnoci swobodnego latania. Rnymi sposobami prbowa wznie si wic w powietrze. Powszechnie znane s: mit o Ikarze, ba o latajcym dywanie oraz zapisy o podrach powietrznych Aleksandra Wielkiego. W grudniu 2011 roku mina sto sma rocznica pierwszego lotu samolotem braci Wright, a ju osiemnacie lat pniej (w roku 1921) woski genera lotnictwa Giulio Douhet przedstawi teori uycia lotnictwa bombowego, bombardujc tym rodzajem lotnictwa terytorium przeciwnika, i tym samym osigajc cele wojny. Koncepcja uycia tego rodzaju lotnictwa znalaza posuch w niektrych krajach, midzy innymi w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Nie bya suszna, bo moim zdaniem, przysowiowy but onierza, musi znale si na zdobytej ziemi, by osign cel. Ponadto uycie jednego rodzaju si zbrojnych nie przyniesie podanych efektw. Pisali o tym nasi autorzy w zeszym roku, kolejna publikacja na ten temat jest zaplanowana take w 2012 roku. Zachcam do lektury naszych artykuw, poruszamy w nich jak zwykle tematyk bezpieczestwa lotw, szkolenia oraz przedstawiamy warte uwagi ciekawostki techniczne. Ppk rez. nawig. dr ROMAN SZuSteK redaktor prowadzcy
Przegld Si Powietrznych ukazuje si od listopada 1928 roku.
SPIS TRECI str. 15 TRENDY

Kaliningradzki Rejon Specjalny a tarcza przeciwrakietowa pk w st. spocz. pil. doc. dr hab. BRoNISAW GAloCh .....................................6 Uniemoliwienie dostpu do spektrum elektromagnetycznego ppk dr in. kARol DYMANoWSkI .................................................................. 15
TRENDY
ppk dr in. karol dymanowski
Dziaania w rodowisku elektronicznym (cz. VI) ppk dypl. STANISAW CzeSzejko ................................................................ 24
Uniemoliwienie dostpu do spektrum elektromagnetycznego

W cigu kilku ostatnich dekad poziom wykorzystania spektrum elektromagnetycznego w operacjach militarnych wzrs ekspotencjalnie.
SZKOLENIE I BEZPIECZESTWO LOTW

Lotniska ich wpyw na rodowisko prof. STefAN SzCzeCISkI, PAWe GoWACkI ............................................. 41 Mikroszkway i systemy alarmowania pk rez. dr in.DARIuSz STPIe..................................................................... 45 Pomiary i prognozy meteorologiczne w lotnictwie kpt. WojCIeCh CzARNeCkI ........................................................................... 50
SZKOLENIE I BEZPIECZESTWO LOTW

prof. stefan szczeciski, pawe Gowacki
Poszukiwanie i ratownictwo w aspekcie prawa lotniczego mgr ADAM koNARzeWSkI............................................................................. 56
Lotniska ich wpyw na rodowisko

Zwikszajca si liczba startw i ldowa samolotw pasaerskich i transportowych dalekiego zasigu jest przyczyn ekologicznego zagroenia obszarw lotnisk. str. 41
DOWIADCZENIA
W walce o panowanie w powietrzu pk w st. spocz. pil. dr jeRzY SzCzYGIe.......................................................... 61 Lotnictwo izraelskie w walce z arabskimi rodkami obrony powietrznej mjr SeBASTIAN MAlANkA .......................................................................... 70
LOGISTYKA
Wynajem dugoterminowy nowa forma pozyskiwania pojazdw ppk WAlDeMAR BARGoWSkI..................................................................... 79
INNE ARMIE
ppk w st. spocz. dr in. Jerzy Garstka
PRAWO I DYSCYPLINA
Patna protekcja dr PAWe koBeS ........................................................................................... 82 andarmeria Wojskowa przyjaciel i pomocnik? ppk WojCIeCh oMNICkI, mjr WojCIeCh kuBICA ....................................... 87
Lotnictwo poudniowokoreaskich si powietrznych

Republika Korei jest jednym z niewielu pastw funkcjonujcych w stanie cigego zagroenia zewntrzn inwazj. str. 93 INNE ARMIE
ppk nawiG. piotr cielik
INNE ARMIE
Lotnictwo poudniowokoreaskich si powietrznych ppk w st. spocz. dr in. jeRzY GARSTkA......................................................... 93 Samoloty i migowce dla si powietrznych Rosji ppk nawig. PIoTR CIelIk ...........................................................................102 Powietrzny wymiar wojny falklandzkiej kmdr por. rez. dr hab. kRzYSzTof kuBIAk ...................................................109 Z kabiny pilota i nawigatora pk dypl. rez. nawig. in. jzef MACIej BRzezINA ........................................115
Samoloty i migowce dla si powietrznych Rosji

str. 102
Artykuy, ktre ukazay si tylko w wersji elektronicznej w zakadce Kwartalniki na portalu www.polska-zbrojna.pl
Czynnik ludzki i jego zwizek z wykonywaniem czynnoci lotniczych mgr joANNA CWojDzISkA
W 2011 roku siy powietrzne Federacji Rosyjskiej otrzymay okoo 180 nowych i zmodernizowanych statkw powietrznych.
TRENDY
pk w st. spocz. pil. doc. dr hab. BRONISAW GALOCh
Jzyczek u wagi
Kaliningradzki Rejon Specjalny a tarcza przeciwrakietowa

Utrata przez Federacj Rosyjsk statusu mocarstwa globalnego wymusia konieczno zredefiniowania priorytetw jej polityki zagranicznej, take w regionie Morza Batyckiego.
owstanie suwerennych pastw batyckich uszczuplio dostp Rosji do akwenu Morza Batyckiego. Polska, Litwa, otwa i Estonia zostay przyjte do Organizacji Paktu Pnocnoatlantyckiego (NATO) i Unii Europejskiej. Odsunicie Rosji od Batyku spowodowao konieczno utworzenia w pnocnej czci rejonu obwodu leningradzkiego Federacji Rosyjskiej, a na poudniowym Batyku Kaliningradzkiego Rejonu Specjalnego. Powstaa enklawa wewntrz Unii Europej6 przegld si powietrznych 2012/01
skiej oraz NATO. Rejon kaliningradzki zacz peni jedn z gwnych funkcji w koncepcji obronnej Federacji Rosyjskiej na kierunku zachodnim. Rosyjskie siy zbrojne rozmieszczone w nim zapewniaj Rosji moliwo kontrolowania akwenu Morza Batyckiego oraz silnego oddziaywania na ssiadujce pastwa. Wojskowe znaczenie rejonu wynika z faktu istnienia niezamarzajcych portw enklawy na Batyku. Infrastruktura brzegowa zapewnia moliwo przyjmowania i obsugi portowej okrtw wszyst-
FOT. mO rOsji
Jzyczek u wagi
TRENDY
kich klas pywajcych w basenie Morza Batyckiego1. Do obwodu podcignito odgazienie Gazocigu Pnocnego, co uczynio t enklaw niezalen pod wzgldem energetycznym. Rejon kaliningradzki zajmuje pnocn cz byych Prus Wschodnich i jest pooony bezporednio nad Morzem Batyckim, ssiaduje z Polsk i Litw. Enklawa ta stanowi kuriozum polityczno-prawne na skal wiatow. Nie ma adnego statusu prawnomidzynarodowego i waciwie nie mona jej zdefiniowa. Krlewiec wraz z okrelonym zapleczem zosta przejty w 1945 roku przez ZSRR bez sankcji prawnej (brak traktatu pokojowego z Niemcami). W zwizku z zimn wojn midzynarodow umow z Niemcami podpisano dopiero w roku 1990, kiedy zrzeky si one pretensji do tego terytorium. Formalnie zwierzchnictwo Niemiec nad tym terytorium nie zostao przekazane adnemu innemu pastwu. Utrzymanie wpyww w Europie Wschodniej jest na pewno istotnym czynnikiem, aby zapewni sobie dominacj na Starym Kontynencie. Rozumia to doskonale Jzef Stalin, ktry dziki metodzie faktw dokonanych zagwarantowa sobie podczas konferencji Wielkiej Trjki rozszerzenie strefy wpyww na Europ Wschodni. W planach opanowania tego regionu istotn rol odgrywaa kwestia przekazania na rzecz Zwizku Radzieckiego pnocnej czci Prus Wschodnich. Decyzj o przekazaniu Koenigsbergu wraz z otaczajcym go regionem stronie radzieckiej ostatecznie podjto na konferencji poczdamskiej2. Powierzchnia obwodu z rosyjsk czci Zalewu Wilanego i Kuroskiego wynosi 15,1 tys. km2. Enklawa stanowi 0,088% terytorium Federacji Rosyjskiej. Jej powierzchnia jest czterokrotnie mniejsza od terytorium Republiki Litewskiej (52 tys. km2) i 21-krotnie mniejsza od Polski (312, 7 tys. km2 ). Rejon kaliningradzki zamieszkuje blisko 841,5 tysica osb (stan na 2009 rok), stanowi to okoo 0,63 procent mieszkacw Rosji. Gsto zaludnienia wynosi natomiast 62 mieszkacw na kilometr kwadratowy i naley do najbardziej zaludnionych regionw Federacji Rosyjskiej. W Polsce gsto zaludnienia wynosi okoo 123 osoby na kilometr kwadratowy, na Litwie 55 osb. Przewaajc cz
POOENIE
obwodu zamieszkuj Rosjanie (78,1%). Pozostae narodowoci to: Biaorusini, Ukraicy, Litwini, Niemcy, Polacy oraz Ormianie3. Poudniowa granica z Polsk jest przewanie ldowa i wynosi blisko 210 kilometrw. Zachodni fragment granicy ley na Zalewie Wilanym oraz Mierzei Wilanej. Region Morza Batyckiego po drugiej wojnie wiatowej odgrywa strategiczn rol zarwno dla wojsk NATO, jak i Ukadu Warszawskiego. Strona radziecka miaa wiadomo tego, jak due znaczenie dla wojsk NATO maj Cieniny Duskie. Ich utrata spowodowaaby przerwanie kluczowego dla paktu NATO styku midzy Europ Pnocn a Europ rodkow. Opanowanie przez floty Ukadu Warszawskiego wybrzey pastw zachodnich lecych nad Morzem Batyckim i Pnocnym stworzyoby zagroenie dla pnocnego skrzyda wojsk ldowych NATO, ktrego zadaniem byo zablokowanie siom morskim Ukadu Warszawskiego wyjcia na Morze Pnocne. Obwd kaliningradzki gwarantuje Federacji Rosyjskiej kontrol wschodniej czci Morza Batyckiego i odgrywa rol wojskowej bazy morskiej4. Znaczenie Batyku dla Polski wzroso po naszym wstpieniu do NATO i Unii Europejskiej. Zmniejszya si moliwo blokady Cienin Duskich i izolacji Batyku, jednoczenie wzrosa pewno swobodnego wyjcia na oceany wiata. Sytuacja ta spowodowaa, e pooenie geopolityczne Polski ulego radykalnej zmianie, poniewa na pnocy graniczymy bezporednio z Kaliningradzkim Rejonem Specjalnym Federacji Rosyjskiej, a na wschodzie z Biaorusi, na ktrej terytom. Cheminiak: Obwd kaliningradzki federacji rosyjskiej w rosyjskich koncepcjach geopolitycznych, s. 1. http://www.moje-militaria.pl/iii_wojna.html http://www.strategie.com.pl/dzial/ armie/20 2 m. Pacuk, T. Palmowski: The Development of Kaliningrad In the Light of Baltic co-operation. The NEBi Yearbook1998, s. 267. Teheran-jata-Poczdam. Dokumenty konferencji szefw trzech wielkich mocarstw. Warszawa 1972, s. 87. http://www.stat.gov.pl/ cps/rde/xbcr/gus/PUBL_fol_obwod_kaliningradzki_i_woj_warmmazur_w_liczbach_2011.pdf 3 W. P. danow, W. i. Pustowgarow, G. m. Fiodorow: Prosrtanstwiennoje razwitije ekonomiki i rassielienija riegiona (na primierje Kaliningradskoj Oblasti). Kaliningrad 2002, s. 17. 4 B. Zalewski: Polska morska myl wojskowa 19181939. Toru 2001, s. 312.
1
ZNacZENIE dla POlskI
2012/01 przegld si powietrznych
TRENDY
Jzyczek u wagi
rium rozmieszczone s bazy wojsk rosyjskich. Ogromnego znaczenia dla bezpieczestwa pastwa nabray elementy infrastruktury transportu na moliwych kierunkach zagroe z terytorium rejonu kaliningradzkiego i Biaorusi. Istnieje prawdopodobiestwo, e Rosja moe dy do uzyskania pocze z rejonem kaliningradzkim przez terytorium Polski lub Litwy. Nie bez znaczenia w tej sytuacji s utrudnienia, ktre Rosja stwarza wyjciu polskich statkw na Batyk z Za-
Warto wiedzie
Rejon kaliningradzki w czasach zimnej wojny nalea do najbardziej zmilitaryzowanych rejonw Rosji. od 1993 roku liczb okrtw floty Batyckiej zmniejszono trzykrotnie, a stan osobowy floty o 40 procent. Stany osobowe floty Batyckiej i 11 Armii opuciy 17 miasteczek wojskowych. Pozostay tylko 18 Gwardyjska Dywizja zmechanizowana i 7 Gwardyjska Brygada zmechanizowana. zlikwidowano lotnisko wojskowe na Mierzei Wilanej. Redukcja w skali caego pastwa bya spowodowana, z jednej strony, wielostronnymi porozumieniami rozbrojeniowymi, z drugiej za, problemami finansowymi i postpujcym technicznym starzeniem si wyposaenia armii federacji Rosyjskiej.
lewu Wilanego. Moe zaistnie hipotetyczna konieczno zapewnienia Biaorusi, jako pastwu rdldowemu, dostpu do portw batyckich w Gdasku lub Kaliningradzie.
Rejon ten jest enklaw odizolowan ldowo od Rosji, ktra ma z ni poczenie drog morsk. Cienina Pilawska znajduje si wewntrz obwodu, co stwarza kopoty zwizane z eglug na Zalewie Wilanym i ogranicza rozwj portu w Elblgu. Siy morskie Rosji, stacjonujce w bazach Batyjsk, Kaliningrad i innych, maj dobr pozycj wyjciow
8 przegld si powietrznych 2012/01
sIy OBWOdU kalININgradZkIEgO
do blokady Zatoki Gdaskiej i portw Trjmiasta. Marynarka wojenna enklawy ma moliwo kontroli szlakw komunikacji morskiej czcych porty polskie z portami Szwecji, Litwy, otwy, Estonii i Finlandii. Stanowi wysunit pi Rosji w Europie rodkowej. Natomiast wojska ldowe maj dogodne warunki do potencjalnego rozwijania dziaa w gb terytorium Polski5. Obecnie Kaliningradzki Rejon Specjalny grupuje wszystkie rodzaje si zbrojnych. Na jego terenie znajduje si okoo 10,5 tysica onierzy wojsk ldowych. Siy te s wyposaone w okoo 800 czogw i ponad 1200 innych wozw bojowych oraz okoo 345 rnych systemw artyleryjskich (od armat rnego typu, modzierzy do wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych). Wedug rnych danych na terytorium obwodu rozmieszczono okoo1825 tysicy onierzy. Stacjonujcy potencja wojskowy jest wikszy ni potrzeby obronne tego regionu. W czasach zimnej wojny doktryna wojenna ZSRR zakadaa uderzenie zmasowanych si konwencjonalnych wojsk radzieckich i pastw Ukadu Warszawskiego na Europ Zachodni z wykorzystaniem taktycznej broni jdrowej. Flota Batycka miaa wykona uderzenie na Cieniny Duskie i je zablokowa. Teraz doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej zmienia swoje wybitnie ofensywne znaczenie i zakada, e w czasie hipotetycznego konfliktu zbrojnego z NATO flota batycka moe dokona wyprzedzajcego uderzenia na wybrane cele. Prawdopodobnie bdzie si staraa zniszczy jednostki pywajce pastw NATO na Morzu Batyckim. Okrty specjalistyczne Floty Batyckiej znacznie przyczyniy si do budowy Gazocigu Pnocnego na dnie Batyku i stanowi jego ochron6. Wielko Floty Batyckiej pozostaje tajemnic. Prawdopodobnie moe liczy 36 tysicy marynarzy. Dysponuje bazami w rejonie kaliningradzkim i Zatoki Fiskiej. Liczy okoo 91 okrtw rnego przeznaczenia, w tym:
Z. Lach, A. aszczuk, j. skrzyp: Odporno ukadu polskiej przestrzeni na zakcenia zewntrzne przestrzenne i terytorialne uwarunkowania obronnoci i bezpieczestwa pastwa. Warszawa 2008, s. 618. 6 T. W. Grabowski: Rosyjska sia. Siy zbrojne i gwne problemy polityki obronnej Federacji Rosyjskiej w latach 19912010. Czstochowa 2011, s. 141.
5
Jzyczek u wagi
TRENDY
Fot. 1. Rosyjska fregata Nieustraszimyj
dwa niszczyciele rakietowe projektu 956 typu Sowriemiennyj; trzy fregaty rakietowe projektu 1135 Buriewiestnik typu Krivak i 1154 Jastrieb typu Nieustraszymyj (fot. 1); dwa okrty podwodne projektu 877E Paltus (kod NATO Kilo) fot. 2, 877 typu Warszawianka; jeden okrt podwodny nowszej wersji projektu 636 (w kodzie NATO Improved Kilo); 23 korwety rakietowe projektu 1241R typu Monia, 133 typu Parchim, Stereguszczy i projektu 1234.1 oraz siedem typu Owod (w kodzie NATO Nanuchka IV); prawdopodobnie 60 okrtw pomocniczych. Baza morska w Batyjsku i port morski w Kaliningradzie mog przyj okoo 160 rednich i maych okrtw wojennych. Na obszarze Batyjsku stacjonuje 336 Brygada Piechoty Morskiej przeznaczona do morskich operacji desantowych w rejonie caego akwenu Morza Batyckiego (jej stan osobowy moe wynosi do 3,5 tys. onierzy). Moe ona wykonywa zadania w dwch samodzielnych grupach bojowych na wsplnych lub rnych kierunkach operacyjnych w ramach operacji desantowej. Do przerzutu brygady w rejon desantowania jest
przeznaczona 71 Brygada Okrtw i Poduszkowcw Desantowych bazujca w Batyjsku i dysponujca okoo 21 rodkami desantowymi oraz 398 Samodzielna Eskadra Lotnictwa Transportowego. Bazuje ona na lotnisku Kaliningrad-Chrabrowo i dysponuje samolotami AN-2, AN-12, AN-24, An-26, Be-12 oraz migowcami Mi-87. Rosjanie podpisali umow na zakup dwch nowoczesnych francuskich okrtw desantowych typu Mistral (fot. 3) za 1, 2 miliarda euro. Umowa ta zaniepokoia pastwa batyckie i Gruzj, ktre utrzymuj chodne stosunki z Rosj i maj z ni dug lini brzegow. Najwiksze obawy budzio przekazanie Rosji nowoczesnych systemw cznoci i dowodzenia zgodnych ze standardami NATO. Rosjanie otrzymuj system informacyjno-dowdczy Zenith-9. Czy zostanie przekazany rwnie system zarzdzania i dowodzenia flot STC-21 trudno odpowiedzie? Pierwszy z nowych okrtw ma zosta dostarczony Rosjanom w 2014 roku, drugi w 2015. S to jednostki o bardzo duym zasigu mog przepyn nawet 10 800 mil morskich, wysadzi desant w odlegoci 5 tysicu mil od wasnych baz
7
ibidem, s. 148.
FOT. mO rOsji
TRENDY
Jzyczek u wagi
Fot. 2. okRt podWodny projektu 877E Paltus
i udzieli mu wsparcia. Bez tych okrtw Rosjanie nie s w stanie takich zada wykona8. Rosja odnawiajc siy morskie najwikszy nacisk kadzie na okrty podwodne o napdzie atomowym z midzykontynentalnymi pociskami balistycznymi na pokadzie. Zwiksza rwnie wydatki na rozwj morskich si desantowych. Oprcz umowy o zakupie okrtw typu Mistral w Kaliningradzie buduje pi mniejszych okrtw typu Ivan Gren. Kady z nich moe pomieci trzynacie czogw lub szedziesit transporterw opancerzonych9. Do Floty Batyckiej maj by wprowadzone przed 2015 rokiem najnowsze okrty podwodne typu ada (RIA Novosti). Za obron Kaliningradzkiego Rejonu Specjalnego odpowiada 3 Brygada Obrony Powietrzno-Kosmicznej. Jej rodki walki stanowi pierwsz lini obrony przed zagroeniami militarnymi o charakterze strategicznym. W rejonie kaliningradzkim nastpia istotna zmiana w dowodzeniu znajdujcymi si tam komponentami si zbrojnych. Teraz za obron rejonu odpowiada Dowdztwo Strategiczne Zachodu w Sankt Petersburgu. Pole dziaalnoci wojsk powietrzno-kosmicznych obejmuje zarwno kosmos, jak i przestrze powietrzn. Do skadu wojsk obrony powietrzno-kosmicznej wejd jednostki uzbrojone w systemy S-300 i S-400. Zbliaj si ku kocowi prace nad najnowszym systemem S-500, ktry przewysza oba poprzednie. Lotnictwo myliwskie chroni przestrze powietrzn przy wspdziaaniu z wojskami rakietowymi na wysokoci do 30 kilometrw10.
W skad 3 Brygady Obrony Powietrzno-Kosmicznej wchodz dwie bazy lotnicze: 6967 Baza Lotnicza (Czkaowsk), gdzie stacjonuj: 689 Gwardyjski Puk Lotnictwa Myliwskiego, dysponuje 42 samolotami typu Su-27 (36 Su-27P i 6 Su-27UB); 288 Samodzielna Eskadra migowcw, skadajca si z dziesiciu Mi-24 i dziesiciu Mi-8. W bazie lotniczej Czkaowsk ma powsta trzecia jednostka lotnicza wyposaona w samoloty myliwskie Su-27SM2. Maj one posiada nowy radiolokator pokadowy N035 Irbis i ulepszone silniki AL.-37F11. 6962 Baza Lotnicza (Czerniachowsk), w ktrej s rozmieszczone: 4 Samodzielny Puk Morskiego Lotnictwa Bombowego, wyposaony w 24 samoloty bombowe Su-24M (kod NATO Fencer D) fot. 4; 396 Samodzielna Eskadra migowcw Pokadowych do zwalczania okrtw podwodnych, dysponujca dziesicioma maszynami Ka-27 (fot. 5); 745 Samodzielna Eskadra migowcw do zwalczania okrtw podwodnych, wyposaona w dziesi maszyn Ka-25, bazujca w Donskoje;
8 http://www.tvn24.pl/12691,1707337,1,1,za-1-2-miliarda-eurofrancja-dozbroi-rosje,w... 9 http://www.kresy.pl/publicystyka.analizy?zobacz/militarneodrodzenie-rosji-i-estonia 10 http://polish.ruvr.ru/2011/12/01/61332026.html 11 http://gdziewojsko.wordpress.com/armieswiata/wws-rossii/
FOT. mO rOsji
Jzyczek u wagi
TRENDY
Fot. 3. MistRal francuski duy okrt desantowy zakupiony przez rosjan
263 Samodzielna Eskadra Mieszana wyposaona w dziesi An-26 i dziesi Mi-812. W czerwcu 1998 roku w rejonie kaliningradzkim zainstalowano ruchome systemy antyrakietowe S-300PS. Sprawio to, e sta si on najbardziej strzeonym obwodem w Rosji. Minister obrony Federacji Rosyjskiej, Anatolij Sierdiukow, stwierdzi w kocu listopada 2011 roku, e ma informacj o prawdopodobnym rozmieszczeniu przez USA w Polsce antyrakiet SM-3. Bd one stanowi zagroenie dla naszych Strategicznych Si Jdrowych. Rosja nie moe dopuci do naruszenia istniejcej rwnowagi strategicznej, do czego doprowadzaj jednostronne dziaania zachodnich partnerw w sferze budowy systemu obrony przeciwrakietowej w Europie. W tej sytuacji zacza instalowa w obwodzie kaliningradzkim dwa dywizjony rakiet przeciwlotniczych S-400 Triumf, ktre nie maj odpowiednika w wiecie. Mog niszczy niewidzialne samoloty, a take jednoczenie ledzi trzysta latajcych obiektw i ostrzela jednoczenie 36 z nich. W prasie rosyjskiej podniosy si gosy w sprawie koniecznoci odpowiedzi na prawdopodobne rozmieszczenie rakiet
SM-3 w Redzikowie, celowego rozmieszczenia w enklawie kaliningradzkiej rakiet jdrowych13. Nadziej obrony powietrznej jest kompleks rakietowy S-400 Triumf (w dalszej perspektywie S-500), poraajcy cele powietrzne nieprzyjaciela poruszajce si z prdkoci do 5 km/s w zasigu 400 km i na wysokoci do 30 kilometrw, wyposaony w cztery samonaprowadzajce rakiety (dziki specjalnej instalacji rakieta moe w powietrzu samodzielnie namierzy i nakierowa si na cel), zdolne do niszczenia pociskw kierowanych, rakiet manewrujcych i rakiet balistycznych. Jak na razie niewielka liczba tych systemw dziaa tylko w rejonie Moskwy14. Podczas wielkiej parady wojskowej w Dniu Zwycistwa 9 maja 2006 roku po raz pierwszy zaprezentowano w Kaliningradzie zestawy Grad, Huragan (tab.) i zmodernizowany zestaw rakietowy Toczka-M. W 2008 roku pojawi si w porcie
http://pl.wikipedia.org/wiki/Flota_Ba% http://www.niezalezna.pl/20500-polska-na-celowniku-rosyjskich-rakiet. Po co w Kaliningradzie rakiety o zasigu 400 km. rzeczpospolita 5.08.2011, s. A9. 14 T. W. Grabowski: Rosyjska sia. Siy zbrojne, op.cit., s. 141.
12 13
FOT. NAvAL-TEChNOLOGY
11
TRENDY
Jzyczek u wagi
wanego
Fot. 4. saMolot boMboWy su-24M FenceR-d (ulepszona wersja od 1983 r.) z now generacj uzbrojenia kiero-
Batyjsk dywizjon okrtw podwodnych o napdzie konwencjonalnym15. 30 listopada 2011 roku prezydent Rosji Dmitrij Miedwiediew zdecydowa o uruchomieniu w obwodzie kaliningradzkim nowoczesnej stacji radiolokacyjnej dalekiego wykrywania typu Worone-DM. Jej zasig pracy ma wynosi 4,5 tysica kilometrw. Mona jednak zwikszy zasig wykrycia i monitorowania nie tylko rakiet strategicznych, ale take rakiet operacyjno-taktycznych i pociskw manewrujcych do szeciu tysicy kilometrw. Anatoloj Sierdiukow poda, e radar Worone-DM (77Ja6-DM WZG) wykorzystuje tylko 30 procent swych moliwoci, na osignicie penych trzeba jeszcze poczeka okoo ptora roku. Wiceminister obrony Federacji Rosyjskiej, genera Wadimir Popowkin, zapowiedzia, e oprcz radaru powstanie punkt pomiarowy do sterowania satelitami wojsk kosmicznych16. Amerykanie natomiast s bliscy porozumienia w sprawie ulokowania pracujcego w pamie X radaru wczesnego ostrzegania na terytorium Bugarii lub Turcji. Taki radar zainstalowali ju w 2008 roku w Izraelu i rozwaaj instalacj kolejnego w innym kraju Bliskiego Wschodu. Senator partii republikaskiej USA, Mark Kirk, mwi: USA jest zdecydowane zbudowa tarcz anty-rakietow. A to oznacza, e do 2018 roku w Redzikowie k. Supska powstanie jedna z baz tarczy. To o tyle wane, e ronie zagroenie ze strony Iranu, ktry rozwija swj program nuklearny17.
Najgroniejsz broni taktyczn Rosji s samobiene zestawy rakiet 9K720 Iskander-E/M (kod NATO SS-26 Stone). Rakiety te maj zasig w zalenoci od wersji 180480 kilometrw. Nie s to typowe rakiety balistyczne. Ich tor lotu jest do paski, wznosz si na wysoko 50 kilometrw. W czasie lotu Iskander moe manewrowa, zmienia wysoko i trajektori lotu, co czyni go bardzo trudnym celem dla rakiet antybalistycznych. Trafia w cel z dokadnoci do kilku metrw. 8 lutego 2011 roku minister obrony Litwy, Rasa Juknevieiene, oznajmia na konferencji prasowej, e Rosja zakoczya instalowanie systemu Iskander w Kaliningradzie. Swoje zaniepokojenie wyrazili rwnie dyplomaci estoscy i otewscy18. Prezydent Rosji Dmitrij Miedwiediew zagrozi w rod, 4 stycznia 2012 roku, e w wypadku niekorzystnego dla Rosji rozwoju sytuacji z budow tarczy antyrakietowej USA w Europie odstpi ona
15 T. Palmowski: Wsppraca z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej jako czynnik rozwoju regionalnego, s. 4. 16 http://wpolityce.pl/wydarzenia/18579-rosja-grozi-europie-iusa-prezydent-miedwiedi... 17 Polska Zbrojna 2011 nr 32, s. 50. http://niezalena. pl/20500-polska-na-celowniku-rosyjskich-rakiet Gazeta Wyborcza13.07.2011 r. s. 5. 18 http://smok.salon24.pl/. Atomowe szachy Rosji Smok Poznaski Zawsze politycznie niepoprawny salon.
symPtOmy WycIgU ZBrOjE
FOT. mO rOsji
Jzyczek u wagi
TRENDY
Fot. 5. MigoWiec k-27 do zwalczania okrtw podwodnych
od dalszych krokw w sferze rozbrojenia i kontroli zbroje, e wyda ju Ministerstwu Obrony polecenie natychmiastowego wprowadzenia do suby nowoczesnej stacji radiolokacyjnej w Kaliningradzie, ktra bdzie czci systemu ostrzegania przed atakiem rakietowym. Dalej w ordziu telewizyjnym poinformowa, e poleci wzmocni oson obiektw strategicznych si jdrowych Rosji. Ponadto powiadomi spoeczestwo rosyjskie i cay wiat o rozbudowie swoich arsenaw, w tym nowoczesnych systemw uderzeniowych i rakiet balistycznych. Stwierdzi te, e poleci siom zbrojnym opracowanie planw pozwalajcych, w razie potrzeby, na zniszczenie orodkw informacyjnych i systemu dowodzenia instalowanego przez Stany Zjednoczone w Europie. Prezydent rosyjski podkreli, e Moskwa i Waszyngton maj jeszcze czas na osignicie porozumienia w sprawie obrony przeciwrakietowej, jeli bd uwzgldnione interesy bezpieczestwa Rosji. Przekonuje si nas, e ich plany nie s wymierzone przeciwko Rosji. Gdy wnioskujemy o przelanie tego wszystkiego na papier w formie jednoznacznych zobowiza prawnych, syszymy odmow. Rosja nie zgodzi si na udzia w programie, ktry w krtkim czasie za pi, sze lat moe osabi jej potencja odstraszania. Program taki jest realizowany w coraz szybszym tempie w Polsce, Rumunii, Turcji i Hiszpanii. A my jestemy stawiani przed faktami dokonanymi19.
Rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej awrow oznajmi, e Rosja oczekuje od USA i Polski wyjanie w sprawie dyslokacji baterii Patriot w pobliu rosyjskiej granicy. Jestemy przeciwni temu, aby w Europie rozkrca si nowy wycig zbroje. Dalej, e Rosja do koca nie rozumie, dlaczego trzeba podejmowa jakie kroki o charakterze wojskowo-technicznym, budowa jakie obiekty wojskowe, tworzy infrastruktur militarn w bezporednim ssiedztwie granic Federacji Rosyjskiej. Pytanie to zadaj naszym polskim kolegom i amerykaskim partnerom20.
WNIOskI
Na pytanie dziennikarza Rzeczpospolitej, postawione Igorowi Korotczenko, ekspertowi w dziedzinie wojskowoci i czonkowi spoecznej rady Ministerstwa Obrony Rosji, czy Rosja sdzi, i bardziej realne jest dla niej zagroenie ze strony zachodniej ni wschodniej? Wcale nie odpowiedzia. Nie jest to te nasza reakcja na odrzucenie propozycji budowy wsplnej obrony przeciwlotniczej. Na to przyjdzie czas dopiero w 2015 roku, kiedy zgodnie z zapowiedziami natowska tarcza ma by gotowa, jeli do tego czasu z zachodem si nie dogadamy. Jego zdaniem instalacja rakiet przeciwlotniczych S-400 Triumf w Kaliningradzie jest spowodowana tym, e Moskwa wci ma
19 http://wpolityce.pl/wydarzenia/18579-rosja-grozi-europie-iusa-prezydent-miedwiedi. 20 Rosyjscy eksperci o Patriotach w Polsce. 09.08.2011.
FOT. mO rOsji
13
TRENDY
Jzyczek u wagi
tabela. Wieloprowadnicowe wyrzutnie rakietowe

Parametry rok przyjcia do uzbrojenia Liczba prowadnic Czas penej salwy (s) Kaliber pocisku (mm) masa pocisku (kg) minimalny zasig (km) maksymalny zasig (km) Podwozie maksymalna prdko wyrzutni (km/h) Pena waga (kg) Obsuga
rdo: http://johncool.host.sk/su-24.htm.
Grad 1963 40 20 122 70 1,5 40 Ura-4320 75 13 700 2 osoby
Uragan 1975 16 20 220 280 10 35 Zi-135m 65 20 000 4 osoby
Smiercz 1987 12 38 300 815 20 90 mAZ-543m 60 43 700 4 osoby
nadziej na jakie porozumienie i budow wsplnej tarczy z Zachodem. Dlatego w Kaliningradzie instalujemy nowy system, bo on, jeli dojdziemy do porozumienia, moe by jednym z komponentw wsplnej obrony przeciwrakietowej21. Polska dzi jest krajem za sabym, by sama moga zapewni sobie obron w razie wyjtkowo niesprzyjajcego obrotu wydarze na Starym Kontynencie. Naley rwnie si zastanowi, czy decyzja ksztatowania w onierzach umiejtnoci walki przeciwpartyzanckiej i wymuszania pokoju, zamiast utrwalania zdolnoci obrony terytorium wasnego kraju przed potencjalnym agresorem, jest waciwa? Dzi wielu politologw i analitykw zastanawia si, czy jakiekolwiek organizacje midzynarodowe s zdolne skutecznie wesprze Polsk. Analitycy wojskowi NATO, szczeglnie amerykascy Stratforu, bardzo w to wtpi. Naley rozway problem, czy Stany Zjednoczone byyby skonne zaangaowa si w konflikt w Europie, gdyby ich podstawowe interesy byy nienaruszone. Rozpad Unii Europejskiej mgby by dla nas egzystencjalnym zagroeniem. Rosja jest krajem imperialnym, otwarcie i agresywnie dcym do odbudowy strefy swoich wpyww. Niemcy, jako najsilniejsze pastwo zachodniej Europy, naturalnie dyyby do realnego podporzdkowania sobie reszty kontynentu pod hasem jego finansowego stabilizowania po gospodarczym kryzysie. W takiej sytuacji tylko od dobrej woli Niemiec zaleaoby, czy nasze
polskie interesy byyby zabezpieczone przed rosyjskimi zakusami. A moe porozumieliby si midzy sob nie uwzgldniajc naszego punktu widzenia, ze szkod dla Polski?22 Szkoda, e w Stanach Zjednoczonych rne frakcje, nawet w obrbie jednej partii, jak pisze Marcin Strzymiski, s gotowe doprowadzi do bankructwa swojego kraju, byle tylko osign swoje partykularne cele, sprowadzajc przy tym politycznych oponentw do parteru. Naley pamita, e Rosja i Chiny, majc wsplne cele, mog si porozumie przeciwko Stanom Zjednoczonym i poczy w ewentualnym cichym sojuszu. Chiny wykaczayby USA ekonomicznie grob skupu amerykaskiego dugu, a Rosja pod wzgldem militarnym, wykorzystujc zmniejszenie wydatkw na zbrojenia administracji Baracka Obamy. Nie mona te wykluczy konfliktu zbrojnego midzy USA a Chinami o sporny Tajwan23.
Autor jest absolwentem Akademii sztabu Generalnego WP. Dowdca 45 Puku Lotnictwa myliwsko-szturmowego w Babimocie. Wsptwrca pierwszej i wwczas jedynej Katedry Taktyki Wyszej Oficerskiej szkoy Lotniczej, ktrej zosta szefem. Na tym stanowisku zakoczy sub wojskow. Doktorat obroni w AsG WP w 1979 r., habilitacj otrzyma w 1990 r. P. skwieciski: Po co w Kaliningradzie rakiety o zasigu 400 km. rzeczpospolita, 5.08.2011, s. A9. r. machnikowski: Czy w Europie w XXI wieku znw grozi wojna. miesicznik ArmiA2012 nr 1, s. 13. 23 m. strzymiski: Zimnowojenny powiew. http://www.mojeopinie.pl/zimnowojenny_powiew,3,1322169085
21 22
Nowatorska koncepcja
ppk dr in. karol dymanowski Dowdztwo Si Powietrznych
TRENDY
samolot e/a-18g growler do wykorzystania systemu ngj
Uniemoliwienie dostpu do spektrum elektromagnetycznego

W cigu kilku ostatnich dekad poziom wykorzystania spektrum elektromagnetycznego w operacjach militarnych wzrs ekspotencjalnie.
zrost ten jest zwizany z pojawieniem si nowych technologii w dziedzinie elektroniki i telekomunikacji, ktre determinuj sposb, w jaki siy zbrojne prowadz czno, nawigacj, rozpoznanie i walk elektroniczn oraz kieruj systemami uzbrojenia. Zwikszenie wydajnoci, z jednoczesn miniaturyzacj podzespow elektronicznych, powoduje, i na ka-
dym szczeblu dowodzenia s uywane zaawansowane urzdzenia i systemy elektroniczne. Dlatego skuteczne prowadzenie dziaa militarnych we wszystkich, bez wyjtku, wymiarach przestrzeni operacyjnej (ldowym, morskim, powietrzno-kosmicznym, moralnym i cyberprzestrzeni) wymaga staego i swobodnego dostpu wojsk wasnych do zasobw spektrum elektromagnetycznego (EM).
2012/01 przegld si powietrznych 15
FOT. ArChiWUm AUTOrA
TRENDY
Z drugiej strony, majc na uwadze fakt, i takie same wymagania obowizuj przeciwnika, naley dy do utrudnienia mu dostpu do tego medium. Dlatego te uzyskanie kontroli nad spektrum EM powinno by traktowane jako zadanie pierwszoplanowe we wszystkich moliwych scenariuszach wspczesnych operacji militarnych od pokojowych i stabilizacyjnych, przez operacje reagowania kryzysowego, a do klasycznie pojmowanych wojen. Innymi sowy w rodowisku EM, tak jak w kadym innym wymiarze przestrzeni operacji, powinno si dy si do uzyskania okrelonych efektw, zapewniajcych wywalczenie przewagi nad przeciwnikiem. W zwizku z tym pojawio si wiele nowych rozwiza praktycznych oraz rozwaa teoretycznych dotyczcych dziaa militarnych w tej sferze, w tym koncepcja uniemoliwienia dostpu do spektrum EM (Electromagnetic Spectrum Denial ESD).
Narzdziem do prowadzenia dziaa militarnych w spektrum EM jest walka elektroniczna (Electronic Warfare WE). Ostatnio, tak jak i w innych rodzajach dziaalnoci militarnej, rwnie w walce elektronicznej jest widoczny trend do implementacji zaoe koncepcji osigania okrelonych celw (Effect-Based Approach to Operations EBAO)1. Mimo pojawiajcych si gosw krytyki wobec EBAO2, oparte na tej idei nowe podejcie do WE stopniowo jest wdraane w NATO. Znalazo to odzwierciedlenie, midzy innymi, w nowej doktrynie walki elektronicznej sojuszu pnocnoatlantyckiego. W wydanym w 2008 roku dokumencie MC0064/10 NATO Electronic Warfare Policy oraz przygotowanych w 2011 roku projektach kolejnych wersji doktryn WE dla si ldowych i si powietrznych (odpowiednio AJP-3.6.2 i AJP-3.6.33) zmieniono jej definicj i jej elementy skadowe, a take wprowadzono wiele nowych poj, na przykad operacje elekromagnetyczne (Electromagnetic Operations EMO) i komrka sztabowa do spraw operacji elektromagnetycznych (Electromagnetic Battle Staff EMBS)4. Szczeglnie zaakcentowano efekty dziaa militarnych w rodowisku EM (EM Effects), ktre s okrelane rwnie jako jej formy manewru (EM Manoeuvres)5, wspierajce oglne
W rOdOWIskU ElEktrOmagNEtycZNym
moliwoci manewrowe wojsk wasnych (EW Supports to Manoeuvre)6. W dokumentach tych wyrniono osiem efektw dziaa militarnych w rodowisku EM (tab.): wspln wiadomo sytuacyjn (shared situational awareness) aktywne i pasywne monitorowanie rodowiska operacyjnego w celu wykrywania i lokalizacji zagroe w rodowisku EM (urzdze pracujcych w zakresie fal radiowych, elektrooptycznych, laserowych, ultrafioletowych, akustycznych itp.); uniemoliwienie dostpu (denial) wpywanie na informacje, ktre przeciwnik zdobywa ze rodowiska EM oraz zapobieganie moliwoci zebrania przez niego dokadnych danych na temat wojsk wasnych; pozorowanie (deception) wprowadzanie przeciwnika w bd w wyniku prowadzenia okrelonych dziaa w rodowisku EM; dezorganizacja (disruption) stosowanie technik zakcajcych wykorzystywanie spektrum EM przez przeciwnika i tym samym wpywanie na skuteczno prowadzonych przez niego dziaa; obezwadnienie (degradation) stosowanie technik ograniczajcych moliwoci przeciwnika w sferze wykorzystywania spektrum EM i tym samym wpywanie na skuteczno prowadzonych przez niego dziaa; niszczenie (destruction) eliminacja okrelonych zdolnoci przeciwnika dziki fizycznemu niszczeniu elementw (obiektw) jego ugrupowania; ochrona (protection) wykorzystanie energii EM do osony wasnych wojsk i zdolnoci przed
1 Podstawowe pojcia oraz zasady planowania i prowadzenia EBAO przedstawiono, midzy innymi, w: Commanders Handbook for an Effect-Based Approach to Joint Operations. joint Warfighting Center, joint Concept Development and Experimentation Directorate, standing joint Force headquarters 2006. 2 Zob. na przykad: W.j. Gregor: Military Planning Systems and Stability Operations. National Defense University Press, Prism 1 no 3, june 2010, s. 99114. 3 AJP-3.6.2 Electronic Warfare in the Land Battle. study Draft v7 rev 3, 20 October 2011; AJP-3.6.3 Electronic Warfare in Air Operations. Final study Draft rev 2, 20 October 2011. 4 szerzej na temat nowej doktryny WE NATO w: D. Koasiski, K. Dymanowski: Zmiana koncepcji WE w NATO. Przegld si Powietrznych 2009 nr 11. 5 AJP-3.6.3 , op.cit., s. 36. 6 AJP-3.6.2 , op.cit., s. 26.
TRENDY
tabela. Wpyw efektw walki elektromagnetycznej na zdolnoci manewrowe wojsk wasnych

efekt eM Wsplna wiadomo sytuacyjna Uniemoliwienie dostpu oglny efekt We wiadomo sytuacyjna, tworzenie baz danych Uniemoliwienie uzyskania przez przeciwnika wiadomoci sytuacyjnej oraz informacji o statusie naszych wojsk Dostarczenie przeciwnikowi faszywych lub niedokadnych informacji i danych Uniemoliwia efektywne wykorzystanie przez przeciwnika systemw C2, uzbrojenia i ledzenia Ogranicza zdolnoci skutecznego dziaania obiektu (elementu ugrupowania) przeciwnika Eliminuje obiekt przeciwnika lub jego zdolnoci do dziaania Zwalcza zagroenia w domenie Em Ogranicza skuteczno zagroenia ze strony przeciwnika bezporedni wpyw (efekt) We na operacje identyfikacja i lokalizacja jednostek przeciwnika oraz tworzenie EOB (Electronic Order of Battle) Przeciwnik jest niezdolny do prowadzenia cznoci z wykorzystaniem systemw pracujcych w rodowisku Em (skutek dugotrway, uporczywy) Przeciwnik nieefektywnie przydziela rodki Wsparcie manewru wojsk wasnych przez zakcanie systemu C2 przeciwnika Wsparcie manewru wojsk wasnych przez ograniczenie zdolnoci przeciwnika do prowadzenia C2 Funkcjonalne usunicie obiektu z walki Osona wasnych wojsk i zdolnoci Ogranicza moliwoci (skal) zagroe w przestrzeni operacji poredni wpyw (efekt) We na operacje Wspiera analiz skadu i rozmieszczenia wojsk przeciwnika Wpywa na morale przeciwnika podwaa skuteczno jego sprztu Wspiera oglny plan operacji informacyjnych Wspiera osignicie celw operacji Wpywa na morale przeciwnika podwaa skuteczno jego sprztu Zwiksza skuteczno raenia ogniowego moe zakca prac wasnych systemw elektronicznych Zmniejsza moliwoci przeciwnika w sferze danej zdolnoci
Pozorowanie (mylenie)
Dezorganizacja
Obezwadnianie
Zniszczenie
Ochrona
Neutralizacja
rdo: AJP-3.6.2 Electronic Warfare in the Land Battle, study Draft v7 rev 3, 20 October 2011; AJP-3.6.3 Electronic Warfare in Air Operations, Final study Draft rev 2, 20 October 2011, s. 27.
ofensywnymi dziaaniami prowadzonymi przez przeciwnika w rodowisku EM; neutralizacja (neutralization) celowe wykorzystanie energii EM do tymczasowego lub staego zniszczenia urzdze przeciwnika, ktrych dziaanie jest uzalenione od dostpu do spektrum EM. Nieco inny zbir efektw, jakie mona uzyska w rodowisku EM, zaprezentowano w doktrynie walki elektronicznej si zbrojnych USA7: kontrola (control) uzyskiwana dziki efektywnemu zarzdzaniu systemami elektronicznymi, koordynacji ich wykorzystania oraz przeciwdziaaniu podobnym systemom przeciwnika;
wykrywanie (detection) aktywne i pasywne monitorowanie rodowiska operacyjnego w celu detekcji emiterw energii EM; uniemoliwienie dostpu (denial) kontrolowanie informacji, jak przeciwnik uzyskuje ze spektrum EM oraz zapobieganie zdobyciu przez niego dokadnych informacji na temat wojsk wasnych; pozorowanie (deception) dezorientowanie lub wprowadzenie w bd przeciwnika dziki
7
Zob. JP 3-13.1 Electronic Warfare 2007, s. i-51-6; FM 3-36 Electronic Warfare in Operations. headquarters, Department of the Army, Washington D. C. 2009, s. 110112.
17
TRENDY
dziaania Atak elektroniczny Obrona elektroniczna (ED)
efekt Uniemoliwienie dostpu do spektrum Em (EsD)
stopnie (kategorie) esd 1. Pozorowanie (mylenie) 2. Dezorganizacja 3. Obezwadnianie i neutralizacja 4. Niszczenie

OPrACOWANiE WAsNE
Rozpoznanie elektroniczne (es) RyS. 1. DZIAANIA ORAZ STOPNIE (kategorie) ESD propozycja interpretacji
wykorzystaniu odpowiednich kombinacji rodkw elektronicznych, mechanicznych i personelu; dezorganizacja i obezwadnianie (disruption and degradation) zakcanie wykorzystania spektrum EM przez przeciwnika w celu zmniejszenia jego moliwoci bojowych; ochrona (protection) wykorzystanie waciwoci fizycznych, taktyki, techniki i procedur oraz zastosowanie odpowiedniego procesu planowania i rozmieszczenia si w celu zapewnienia moliwoci korzystania ze spektrum EM przez wojska wasne; niszczenie (destruction) eliminacja wybranych systemw elektronicznych przeciwnika. Naley podkreli, i w poprzedniej edycji doktryny walki elektronicznej NATO dla si powietrznych wskazywano, e dziaania si i rodkw walki elektronicznej wojsk wasnych mog by ukierunkowane na osignicie jedynie trzech zasadniczych efektw: zdezorganizowanie (disrupt) i/lub zniszczenie (destruct) systemw przeciwnika wykorzystujcych energi elektromagnetyczn oraz pozorowanie (decept), czyli wprowadzenie w bd przeciwnika lub jego systemw elektronicznych 8. Z kolei w doktrynie oraz instrukcjach walki elektronicznej si powietrznych USA okrelono trzy jej zasady (tenets), ktre obrazuj efekty jej prowadzenia: kontrol, wykorzystanie i wzmocnienie9. W obydwu doktrynach walki elektronicznej NATO i USA wymienia si uniemoliwienie dostpu (denial). Efekt ten sta si ostatnio w NATO przedmiotem szczegowych analiz;
w jego osiganiu kluczow rol odgrywaj siy powietrzne. W 2008 roku dowdztwa strategiczne NATO zidentyfikoway zbir wymaga dugoterminowych (Long-Term Capability Requirements LTCR), czyli zdolnoci, jakie w perspektywie kilkunastu, kilkudziesiciu lat bd priorytetowe dla sojuszu. W zbiorze tym znalazo si wymaganie uniemoliwienia dostpu do spektrum EM (Electromagnetic Spectrum Denial ESD). Specjalici z Sojuszniczego Dowdztwa Transformacji (Allied Command Transformation ACT) zdefiniowali ESD jako zdolno do selektywnego uniemoliwienia wykorzystania spektrum EM przeciwnikowi bez ograniczania dostpu do tego medium wojskom wasnym10. Jest to
ATP-44 Electronic Warfare in Air Operations. NATO mAs 2000, s. 4142. Kontrola (control) to zdominowanie spektrum Em w taki sposb, aby wojska wasne mogy rozpoznawa i/lub atakowa przeciwnika oraz byy chronione przed rozpoznaniem i atakami przeciwnika. Wykorzystanie (exploit) to uycie spektrum Em na potrzeby zabezpieczenia dziaa wojsk wasnych. Wzmocnienie (enhance) to uycie WE jako rodka do zwikszenia (wzmocnienia) zdolnoci bojowej wojsk wasnych, czyli jako tzw. force multiplier. Zob. AFDD 2-5.1 Electronic Warfare. Air Force Doctrine Center 2002, s. 56; AFI 10-706 Electronic Warfare Operations. headquarters of the United states Air Force, Washington D. C. 2007, s. 45. 10 The Electromagnetic Spectrum Denial (ESD) is the ability to selectively deny the use of the EM spectrum to the opponents without impacting its use by friendly forces. Tak definicj EsD umieszczono w projekcie koncepcji rozwoju (mapie drogowej) NATO w zakresie EsD, NATO ESD Roadmap (Working Draft). EsD Working Group, October 2011, s. 6.
8 9
UNIEmOlIWIENIE dOstPU
TRENDY
jednak definicja wstpna, nieusankcjonowana w adnym oficjalnym dokumencie NATO. Cytowane ju definicje uniemoliwienia dostpu, zawarte w amerykaskich i natowskich doktrynach walki elektronicznej, s bardziej precyzyjne. Wskazuj, e ESD osiga si dziki wpywaniu na informacj, jak przeciwnik otrzymuje ze rodowiska EM oraz zapobieganiu moliwoci zgromadzenia przez niego z tego rodowiska dokadnej informacji na temat naszych wojsk. W projekcie najnowszej doktryny walki elektronicznej NATO dodaje si, i efekt ten moe zosta osignity w wyniku stosowania wielu technik obejmujcych pasywne rodki przeciwdziaania (flary i dipole) oraz atak fizyczny i komputerowy11. Jest to szerokie ujcie ESD, cho wydaje si, e w dalszym cigu definicje te nie w peni oddaj ide, jaka powinna przywieca dziaaniom ESD. Chodzi bowiem o utrudnienie przeciwnikowi dostpu do moliwoci korzystania z zasobw spektrum EM. Wymaga to nie tylko wpywania na moliwoci zdobywania przez przeciwnika informacji, ale w ogle wykorzystania przez niego spektrum EM do prowadzenia dziaa militarnych. Dlatego te zbir urzdze i systemw przeciwnika, stanowicych przedmiot ESD, nie powinien by ograniczony do systemw zdobywania informacji (rozpoznania), ale zawiera rwnie systemy cznoci, nawigacji, kierowania uzbrojeniem oraz identyfikacji. W tym wietle wydaje si, e ESD mona definiowa jako dziaania militarne, ktre maj na celu utrudni przeciwnikowi dostp do spektrum EM i jej wykorzystanie. W takim ujciu uniemoliwienie dostpu naley traktowa jako kompleks przedsiwzi majcych na celu: niszczenie, neutralizacj, obezwadnianie, dezorganizacj i mylenie (wprowadzenie w bd przez pozorowanie) systemw i urzdze elektronicznych przeciwnika. Innymi sowy, mona skonstatowa, e przedsiwzicia z dziedziny zwalczania obrony powietrznej przeciwnika, ataku elektronicznego i porednio, obrony elektronicznej, zasilane danymi uzyskanymi z rozpoznania elektronicznego, maj zapewni podany efekt uniemoliwienie przeciwnikowi dostpu do spektrum EM, ktrego stopniami (kategoriami) s: pozorowanie (mylenie), dezorganizacja, neutralizacja i obezwadnianie oraz zniszczenie (rys. 1).
Uniemoliwienie dostpu do spektrum EM zyskuje coraz wiksz atencj wrd teoretykw dziaa militarnych oraz w krgach dowdczych NATO. Przejawem tego jest, midzy innymi, wspomniane ju uwzgldnienie ESD na licie wymaga dugoterminowych LTCR. Jednak podstawy (zaoenia teoretyczne i/lub doktrynalne) ESD s doW ujciu amerykaskim, piero w pocztkowym w porwnaniu z natowskim, pojawi si dodatkostadium opracowania wy i, jak si wydaje, nadi odnosz si tylko do rzdny efekt kontrola, wybranych aspektw barzabrako natomiast miejsca dzo szerokiej gamy podla neutralizacji. z kolei wytencjalnych zagadnie mienione w doktrynie amerykaskiej wykrywanie nazwizanych z przygotoley utosamia z nowo waniem i prowadzeniem wprowadzon w doktrynie dziaa zmierzajcych do NATo wspln wiadomoosignicia tego efektu. ci sytuacyjn. Na obecnym etapie prac gwn rol w realizacji ESD przypisuje si komponentowi powietrznemu, ktry posiada zdolnoci do prowadzenia misji zwalczania obrony powietrznej przeciwnika (Suppression of Enemy Air Defence SEAD) oraz zakce wspierajcych (Support Jamming SJ). Aby oceni moliwoci NATO w dziedzinie zwalczania obrony powietrznej przeciwnika i stosowania zakce wspierajcych, uwaanych za dwa zasadnicze elementy ESD, oraz wypracowania rekomendacji dotyczcych ich rozwoju, w NATO powoano specjaln grup robocz (Electromagnetic Spectrum Denial Working Group ESDWG). W 2010 roku pod auspicjami Konferencji Narodowych Dyrektorw Uzbrojenia (Conference of National Armaments Directors CNAD) utworzono Grup Robocz NATO do spraw Uniemoliwienia Dostpu do Spektrum EM (ESDWG)12. Jej
AJP-3.6.2 , op.cyt., s. 27. W prace EsDWG s zaangaowani przedstawiciele dziewiciu krajw czonkowskich (Francji, Grecji, hiszpanii, holandii, Kanady, rFN, Norwegii, Polski i UsA) oraz szeciu dowdztw i komrek organizacyjnych NATO (Allied Command Transformation (ACT), headquarters Air Command ramstein, joint Air Power Competence Centre (jAPCC), joint Electronic Warfare Core staff (jEWCs), international staff (is) i international military staff (ims).
11 12
grUPa rOBOcZa
19
TRENDY
gwnym zadaniem jest opracowanie mapy drogowej rozwoju zdolnoci NATO w zakresie SEAD i SJ (NATO ESD Roadmap)13. W strukturze Konferencji Narodowych Dyrektorw Uzbrojenia grupa ta podlega bezporednio grupie ACG3, ktra jest gwnym ciaem doradczym NATO w dziedzinie nowych technologii, dotyczcych prowadzenia walki elektronicznej w rodowisku powietrznym oraz ldowym, i ktra koordynuje rwnie prace czterech innych grup zajmujcych si t tematyk (rys. 2). Na potrzeby swojego zadania gwnego, to znaczy przygotowania mapy drogowej rozwoju zdolnoci NATO w sferze SEAD i SJ, Grupa Robocza NATO do spraw Uniemoliwienia Dostpu do Spektrum EM opracowuje prognoz przyszych zagroe w rodowisku EM oraz prowadzi szczegow ocen aktualnych zdolnoci NATO w zakresie SEAD i SJ. Nastpnie przeprowadzi analiz porwnawcz konfrontacj potencjau sojuszu do uniemoliwienia przeTak jak w wielu innych rodzaciwnikowi dostpu do jach operacji powietrznych, spektrum EM i zagrorwnie w uniemoliwianiu doe w rodowisku EM, stpu do spektrum eM coraz wiksze zastosowanie bd ktrej wyniki bd znajdowa bezzaogowe statki podstaw do wypracopowietrzne. Skala ich zastosowania rekomendacji wa stale si rozszerza. kolejne dla rozwoju dugoterich wersje i typy s przystosowywane nie tylko do prowadzeminowego (do 2030 nia misji rozpoznawczych, ale roku) zdolnoci NATO, rwnie uderzeniowych, w tym zwizanych z prowazwalczania obrony powietrznej dzeniem SEAD i SJ przeciwnika oraz prowadzenia zakce wspierajcych. przez platformy powietrzne. Jako e Grupa Robocza NATO do spraw Uniemoliwienia Dostpu do Spektrum EM funkcjonuje w ramach Konferencji Narodowych Dyrektorw Uzbrojenia, gwny jej wysiek ukierunkowano na wskazanie nowych rozwiza technicznych, ktre mog mie zastosowanie w uniemoliwieniu przeciwnikowi dostpu do spektrum EM. Przyjto jednak, i w mapie drogowej rekomendacje zostan przedstawione kompleksowo, z zastosowaniem metody DOTMLPF (Doctrine/Policy/Guidance, Organization, Training, Materiel Investment, Leadership and Education, Personnel and Facili20 przegld si powietrznych 2012/01
ties). A zatem bd poruszone kwestie nie tylko dotyczce technologii, ale rwnie zwizane z podstawami doktrynalnymi, szkoleniem, infrastruktur, personelem oraz systemami dowodzenia i kierowania dziaaniami ESD (SEAD i SJ). Tendencje rozwojowe zwizane z uniemoliwieniem przeciwnikowi dostpu do spektrum EM przez siy powietrzne dotycz przede wszystkim uycia bezzaogowych statkw powietrznych (BSP), wdraania rozwiza sieciocentrycznych oraz modernizacji systemw zakce elektronicznych i uzbrojenia do prowadzenia tych dziaa. Interesujcy sposb wykorzystania platform bezzaogowych do zwalczania obrony powietrznej przeciwnika prezentuje izraelski projekt BSP Harop (fot. 1). Suy on do dugotrwaego patrolowania danego rejonu (do 6 godzin) oraz wykrywania obiektw (emiterw) przeciwnika. Nastpnie moe przeprowadzi samobjczy atak na wybrany obiekt. W tym celu na pokadzie platformy montuje si odpowiedni adunek gowic bojow oraz systemy wykrywania i naprowadzania. Jest to zatem do specyficzne i jednoczenie nowatorskie podejcie do uycia bezzaogowych statkw powietrznych w misjach zwalczania obrony powietrznej przeciwnika. Przykadem wykorzystania BSP do prowadzenia zakce elektronicznych jest amerykaski program budowy miniaturowej powietrznej puapki zakcajcej (Miniature Air Launched Decoy-Jamming MALD-J). Dotyczy on przystosowania rakiety skrzydlatej MALD do wykonywania misji zakce wspierajcych w strefie oddziaywania systemw uzbrojenia przeciwnika (stand-in jamming) oraz pozorowania elektronicznego14 (fot. 2).
13 Zgodnie ze programem pracy EsDWG dokument NATO ESD Roadmap powinien zosta opracowany do koca 2012 roku. Zob. Programme of Work for the Electromagnetic Spectrum Denial Working Group. NATO Air Force Armaments Group, Air Capability Group 3 on survivability 2010, s. 4. 14 Zakoczenie programu i osignicie gotowoci operacyjnej przez mALD-j planuje si na rok 2012. Zob. Fledgling B-52 Jammer Development Canceled. The journal of Electronic Defense, march 2009, s. 18; Stand-In Jammers Advances. The journal of Electronic Defense, February 2009, s. 17.
kIErUNkI rOZWOjU
TRENDY
cnad
(Conference of National Armaments Directors)
naag
(NATO Army Armaments Group)
naFag
(NATO Air Force Armaments Group)
nnag
(NATO Navy Armaments Group)
acg3
(Air Capability Group 3 on Survivability)
Mcg8
(Maritime Capability Group 8 on Maritime Electronic Warfare)
(Electromagnetic Spectrum Denial Working Group)
esdWg
seWWg
(Signals Intelligence/ Electronic Warfare Working Group)
(Electronic Countermeasures for Counter-IED Working Group)
Electronic Warfare Self-Protection Measures for Joint Forces Airborne Assets)
(Camouflage Concealment Denial and Obscurants)
ccdo
Rys. 2. Miejsce esdWg w strukturze grup roboczych nato w ramach cnad
Jednym z najnowszych przykadw, w ktrym wykorzystuje si BSP do zada uniemoliwiania przeciwnikowi dostpu do spektrum EM, jest projekt systemu ataku elektronicznego do dezorganizacji sieci cznoci (Disruptive Electronic Attack of Communications Networks DEACON)15. Program przewiduje budow zasobnika zakce radiowych dla BSP typu MQ-9 Block 5, ktry znajduje si w fazie rozwojowej. W skad systemu DEACON, oprcz zasobnika zakce, maj wchodzi nastpujce komponenty: radioodbiorniki, anteny (wraz z urzdzeniami do sterowania charakterystyk promieniowania anteny), ukady zasilania oraz urzdzenia cznoci, sterowania i zobrazowania. System ma prowadzi zakcenia z wykorzystaniem zaawansowanych technik, uniemoliwiajcych wykrycie interferencji i nieprawidowoci w pracy zakcanych systemw przez ich operatorw. Pierwsza partia jedenastu zasobnikw ma by
dostarczona do si powietrznych USA w latach 20142015, wstpn gotowo operacyjn systemu planuje si uzyska w 2016 roku. Rwnolegle jest prowadzone studium zwizane z ocen moliwoci dostosowania systemu DEACON do przenoszenia przez inne typy BSP oraz platformy zaogowe; pod uwag s brane, na przykad, samoloty C-130 i A-10. Coraz czciej jednak zwikszanie skutecznoci dziaa ESD odbywa si dziki wdraaniu rozwiza sieciocentrycznych, pozwalajcych na prowadzenie skoordynowanych dziaa przez kilka platform powietrznych operujcych w danym rejonie. Do tego typu rozwiza mona zaliczy amerykaski projekt inteligentnego targetingu i identyfi15 j. Knowles: USAF Awards Comms EA Pod Contracts. The journal of Electronic Defense, November 2011, s. 16; E. richardson, j. Knowles: USAF Solicits Comms EA Pod Proposals. The journal of Electronic Defense, july 2011, s. 14.
OPrACOWANiE WAsNE
ecM for c-ied Wg
sg2 (Sub-Group 2 on
21
TRENDY
Fot. 1. izRaelski bezzaogoWy statek powietrzny Harop
kacji w sieci platform SEAD (Smart Targeting and Identification via Networked Geolocation STING). W jego ramach zmodyfikowano zasobnik do targetingu dla samolotw F-16C/J16. Zapewnia to automatyczn wymian danych midzy kilkoma samolotami (zasobnikami) w czasie rzeczywistym. Tym samym moliwe jest tworzenie doranych sieci (ad hoc networking) platform SEAD, prowadzcych wsplnie dan misj bojow. W tak zestawionej sieci lokalizacja emiterw jest szybsza i dokadniejsza, co przekada si na ich skuteczniejsze zwalczanie17. Innymi przykadami prac modernizacyjnych w dziedzinie ESD s, midzy innymi: system zakce kolejnej generacji (Next Generation Jammer NGJ) oraz zaawansowany kierowany pocisk przeciwradiolokacyjny (Advanced AntiRadiation Guided Missile AARGM). System NGJ 18 , ktrego wdroenie jest planowane w 2018 roku, ma zastpi wykorzystywany na samolotach EA-6B i E/A-18G zasobnik ALQ-99 Joint Tactical Jammer. Wedug przyjtych zaoe konstrukcyjnych, NGJ ma by systemem o otwartej architekturze, zapewniajcej moduowo oraz przestrajanie i konfigurowanie, sto22 przegld si powietrznych 2012/01
sownie do potrzeb danej misji oraz moliwoci konkretnej platformy. Zasobnik bdzie wyposaony w urzdzenia pozwalajce na prowadzenie zakce w strefie (stand-in) i spoza strefy (stand-off). Na obecnym etapie projektowania systemu zakada si jego wykorzystanie na samolotach E/A-18G Growler, rozwaa si ponadto opcj instalacji na samolotach F-35 JSF (Joint Strike Fighter) oraz bezzaogowych statkach powietrznych redniego puapu i duej dugotrwaoci lotu (Medium Altitude/Long Endurance MALE). Wraz z dynamicznym rozwojem rozwiza do niedestrukcyjnego zwalczania potencjau elektronicznego przeciwnika s wprowadzane technologie wykorzystywane do misji destrukcyjnych (Destruction of Enemy Air Defence DEAD). Gwny program w tej dziedzinie to modernizacja rakiet
G. Goodman: Lethal SEAD. The journal of Electronic Defense 2009 nr 5, s. 28. 17 Do lokalizacji emitera wykorzystuje si metod TDOA (Time Difference of Arrival). Polega ona na pomiarze rnic czasu odbioru przez poszczeglne platformy pracujce w sieci sygnau emitowanego przez dany emiter. 18 s. Kochman, T. Dalheim: Shaping the Future of AEA. The journal of Electronic Defense. October 2009, s. 3546.
16
TRENDY
Fot. 2. elektRoniczne puapki poWietRzne zakcajce Mald-j podczepione do wza uzbrojenia samolotu
AGM-88 do wersji AGM-88E (AARGM). W ramach tego projektu pociski te zostan wyposaone w nowe gowice oraz ukady naprowadzania. Ma to zwikszy ich skuteczno w warunkach prowadzenia maskowania i obrony elektronicznej przez przeciwnika. Jednoczenie, dziki zwikszeniu dokadnoci systemw naprowadzania pocisku, bdzie si dy do ograniczania zniszcze niepodanych (collateral damage). Koncepcja uniemoliwienia dostpu do spektrum EM to efekt implementacji na gruncie walki elektronicznej podstawowych zaoe podejcia do koncepcji osigania okrelonych celw. Termin ESD naley rozumie jako efekt, ktry mona osign dziki prowadzeniu dziaa militarnych w rodowisku EM. Wydaje si, i wbrew zaoeniom nowej doktryny walki elektronicznej NATO, dotychczasowe pojcia: pozorowanie, dezorganizacja, neutralizacja, obezwadnienie oraz niszczenie nie powinny by samoistnymi efektami dziaa w rodowisku EM, lecz stopniami (poziomami, kategoriami, wskanikami osignicia) uniemoliwienia przeciwnikowi dostpu do spektrum EM.
POdsUmOWaNIE
Jak wskazuj analizy wytycznych i mandatu dla Grupy Roboczej NATO do spraw Uniemoliwienia Dostpu do Spektrum EM oraz wstpne wyniki jej prac, na obecnym etapie koncepcja ESD jest postrzegana (definiowana) w wskim sensie jako poczenie misji zwalczania obrony powietrznej przeciwnika i zakce wspierajcych. Wydaje si to zbyt duym uproszczeniem, ktre moe spowodowa brak zrozumienia w krgach decydenckich (politycznych i militarnych) dla nowatorskich zaoe ESD. Jest to jednak bardzo moda koncepcja i mona przyj, i podlega wszelkim wadom koncepcji znajdujcych si we wstpnym etapie rozwoju. Jeli wemie si pod uwag jej niewtpliwe znacznie we wspczesnych operacjach militarnych, naley przypuszcza, e jej podstawy teoretyczne i doktrynalne w najbliszych latach bd w NATO (i miejmy nadziej w naszych siach zbrojnych) przedmiotem licznych i szczegowych analiz.
Autor jest absolwentem Wydziau Elektroniki WAT oraz Podyplomowych studiw Operacyjno-Taktycznych i studiw doktoranckich w Akademii Obrony Narodowej. Pracownik Zarzdu rozpoznania i Walki Elektronicznej A2 Dowdztwa si Powietrznych. jest przewodniczcym Grupy roboczej NATO ds. Uniemoliwienia Dostpu do spektrum Em oraz staym przedstawicielem narodowym w kilku innych grupach i komitetach NATO zajmujcych si tematyk rozpoznania i WE.
23
TRENDY
ppk dypl. stanisaw czeszeJko Dowdztwo Si Powietrznych
Zapewni przewag
Dziaania w rodowisku elektronicznym (cz. VI)

Po zapoznaniu si ze stanowiskiem NATO, jako organizacji nadrzdnej w sojuszu, logicznym nastpstwem jest przedstawienie odpowiedzi na pytanie: jak dziaania w rodowisku elektronicznym s postrzegane w SzRP.
aprezentowane w tej czci artykuu pogldy dotycz gwnych rodzajw dziaa w rodowisku elektronicznym w SZRP, walki elektronicznej (Electronic Warfare EW) i dziaa w sieciach informatycznych (Computer Network Operations CNO). Analizowano je gwnie w ujciu doktrynalnym bez rozpatrywania ich stanu zaawansowania technicznego. Przedstawiono take krtkie odniesienie do
aspektu prowadzenia dziaa w rodowisku elektronicznym przez SZRP w operacjach poczonych. Inicjatywy zwizane z dziaaniami w rodowisku elektronicznym, podejmowane w SZRP, najczciej s odzwierciedleniem ich odpowiednikw w NATO. Wie si to z poziomem rozwoju technologicznego gwnych pastw NATO, ktre s wiodce w tej dziedzinie i wdraaj najnowsze rozwizania technologiczne, techniczne oraz
FOT. Us NAvY
Zapewni przewag
TRENDY
organizacyjne. Dzieje si tak w zasadzie od momentu wstpienia Polski do NATO, ale nie wyklucza to podejmowania wasnych inicjatyw w przyszoci.
W dokumencie normatywnym pt. Rozpoznanie wojskowe1 z 2001 roku w pkt. 0110 wrd rodzajw dziaalnoci rozpoznawczej wyrnia si w interesujcych nas dziaaniach w rodowisku elektronicznym jedynie rozpoznanie radiotechniczne (Radar Intelligence RADINT)2 oraz rozpoznanie radioelektroniczne (Signal Intelligence SIGINT). Rozpoznanie radioelektroniczne, wedug tego rda, obejmuje: rozpoznanie radiowe (Communication Intelligence COMINT) oraz rozpoznanie radiolokacyjne (Electronic Intelligence ELINT)3. Nie ma tu interesujcej nas rwnie dziaalnoci w sferze komputerowego rozpoznania cyberprzestrzeni. W tym dokumencie wrd elementw operacji informacyjnych wymienia si te walk elektroniczn, brakuje natomiast dziaa zwizanych z sieciami informatycznymi (cyberprzestrzeni). Zasadnicza koncepcja prowadzenia walki elektronicznej przez SZRP jest zbiena z koncepcj sojusznicz. Rni si jedynie w kwestii roli i zada rozpoznania elektronicznego oraz umiejscowienia komrek walki elektronicznej w strukturze sztabw. Tendencji sojuszniczych do czenia dziaalnoci rozpoznawczej SIGINT (COMINT i ELINT) z dziaalnoci w sferze walki elektronicznej koncepcja prowadzenia walki elektronicznej przez SZRP nie podziela ze wzgldu na wysokie koszty zwizane ze zmianami strukturalnymi4. Dokument pt. Walka elektroniczna sta si podstaw opracowywania narodowych dokumentw normatywnych, a w konsekwencji regulaminw dziaa, zasad bojowego wykorzystania si i rodkw walki elektronicznej, podrcznikw, wzorw dokumentacji bojowej itp. W omawianych tu zaoeniach narodowych wskazuje si wyranie, e za przygotowanie walki elektronicznej odpowiadaj dowdcy wszystkich szczebli dowodzenia5, a ich celem jest zapewnienie nieprzerwanego funkcjonowania sys-
Walka ElEktrONIcZNa INIcjatyWy
temu walki elektronicznej w trakcie kadej operacji. Naley mie na uwadze, e na dowdcw, ktrzy nie dysponuj specjalistycznymi rodkami walki elektronicznej, naoono obowizek i odpowiedzialno za przygotowanie przedsiwzi dotyczcych obrony elektronicznej.
Dla dziaa w cyberprzestrzeni prowadzonych w naszym kraju opracowano oficjalny dokument pt. Rzdowy program ochrony cyberprzestrzeni RP
dZIaaNIa W sIEcIach INfOrmatycZNych INIcjatyWy
podstawowy dokument
Najistotniejsze kwestie dotyczce walki elektronicznej uregulowano w dokumencie doktrynalnym z 2003 roku pt. Walka elektroniczna. Sprecyzowano w nim i ujednolicono pogldy oraz terminologi odnoszce si do walki elektronicznej prowadzonej przez SzRP z uwzgldnieniem zaoe doktrynalnych sojuszu (AJP 3.6 Allied Joint electronic Warfare) oraz interesw narodowych. Nawizuje on rwnie do treci zawartych w wczesnych sojuszniczych dokumentach MC-64, AjP-01 i AjP-3.
[Walka elektroniczna. szt. Gen. 1549/2003.]
na lata 20092011 zaoenia, wydany w 2009 roku. Powsta on w wyniku licznych inicjatyw podejmowanych w Unii Europejskiej, w ktrych swj udzia ma rwnie Polska. Stanowi take oficjalne podwaliny pod dziaania prowadzone przez Polsk w dziedzinie cyberprzestrzeni. Zdefiniowano
Rozpoznanie wojskowe. szt. Gen. 1531/2001, pkt 0402. Uzyskuje informacje z danych zbieranych przez wasne radary. Zdobywa informacje z sygnaw widma obcego promieniowania z zakresu spektrum elektromagnetycznego, niebdcych sygnaami cznoci (np. radary, lasery itp.). 4 Walka elektroniczna. szt. Gen. 1549/2003, s. 2. 5 ibidem, pkt 2002.
1 2 3
25
TRENDY
Zapewni przewag
w nim wiele poj6, okrelono cele programu, adresatw i jego wykonawcw, nakrelono ramy dziaa organizacyjno-prawnych, technicznych oraz poziom edukacji spoecznej i specjalistycznej. Mimo e odpowiedzialno za bezpieczestwo teleinformatyczne jest rozproszona, to, aby skoordynowa dziaania zwizane z zapobieganiem i zwalczaniem cyberterroryzmu, wskazano wykonawcw programu, ktrymi s: Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji (obecnie Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji) podmiot odpowiedzialny za koordynacj dziaa przeciw cyberprzestpczoci, realizacj programu oraz waciwy dla zagadnie
sfery dziaalnoci
Wojsko, w ramach Ministerstwa Obrony Narodowej, otrzymao swoj sfer odpowiedzialnoci za cyberprzestrze. Podstawy prawne dziaania wojska w tej dziedzinie wskazano w Decyzji MON nr 375/MON z dn. 29.07.2008 roku w sprawie organizacji systemu reagowania na incydenty komputerowe w resorcie obrony narodowej. wiadczy to o wczeniejszych inicjatywach podejmowanych przez wojsko dotyczcych cyberprzestrzeni.
dotyczcych informatyzacji pastwa oraz infrastruktury krytycznej; Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego (ABW) odpowiada za bezpieczestwo wewntrzne pastwa oraz podejmowanie dziaa przeciw cyberterroryzmowi, jako szczeglnym przypadkom przestpstw; Ministerstwo Obrony Narodowej (MON); Suba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW); inne organy administracji publicznej;
podmioty prywatne waciciele zasobw stanowicych krytyczn infrastruktur teleinformatyczn pastwa. Szczegowe zasady i formy wsppracy krajowej oraz procedury komunikacji, dotyczce reakcji na incydenty komputerowe, mieli okreli: minister spraw wewntrznych i administracji (obecnie minister administracji i cyfryzacji) wraz z ministrem obrony narodowej w porozumieniu z szefem ABW i szefem SKW oraz odpowiedzialnymi za zwalczanie przestpczoci komputerowej o charakterze kryminalnym Policj i andarmeri Wojskow. Aby jednostki wykonawcze tych instytucji (tj. Policji i andarmerii Wojskowej) mogy naleycie ze sob wspdziaa, utworzono w latach 20092010 sektorowe (resortowe) punkty kontaktowe, ktre stay si elementami systemu komunikacji instytucji zwizanych z ochron krytycznej infrastruktury teleinformatycznej. Ich zadaniem jest rwnie opracowywanie i skadanie raportw do nadrzdnego organu ochrony cyberprzestrzeni RP, a z drugiej strony zbieranie informacji od podlegych im w ramach resortu i sektora administratorw systemw krytycznych, ktre stanowi punkty kontaktowe w poszczeglnych jednostkach organizacyjnych. Zadania szefa Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego oraz szefa Suby Kontrwywiadu Wojskowego, wykonywane przez Rzdowy Zesp Reagowania na Incydenty Komputerowe (CERT.GOV.PL.), dotyczce ochrony krytycznej infrastruktury teleinformatycznej, obejmuj7: opracowanie systemu koordynacji zwalczania, przeciwdziaania i reagowania na zagroenia i ataki na cyberprzestrze pastwa oraz zarzdzanie nim, w tym prowadzenie rejestru dotyczcego systemu krytycznej infrastruktury teleinformatycznej pastwa (szef ABW powinien dokonywa wpisu do rejestru z urzdu, to jest w wypadku tworzenia nowych komrek organw administracji rzdowej, samorzdowej, pastwowych osb prawnych, jak i na wniosek w razie tworzenia przedsibiorstw
6 Zdefiniowano, midzy innymi, pojcie cyberprzestrzeni, ktre naley rozumie jako przestrze komunikacyjn tworzon przez system powiza internetowych. Rzdowy program ochrony cyberprzestrzeni RP na lata 20092011 zaoenia, s. 4. 7 ibidem, s. 14.
Zapewni przewag
TRENDY
i organizacji spoecznych realizujcych zadania publiczne); gromadzenie i przetwarzanie informacji w rejestrze oraz ich udostpnianie; opracowywanie analiz odnoszcych si do krytycznej infrastruktury teleinformatycznej pastwa; kontrol ochrony systemu lub sieci teleinformatycznej wpisanej do rejestru; wspprac midzynarodow w dziedzinie ochrony teleinformatycznej infrastruktury krytycznej pastwa (szef ABW w stosunkach midzynarodowych powinien peni funkcj krajowej wadzy ochrony systemu krytycznej infrastruktury teleinformatycznej pastwa). Waciwy w sprawach ochrony bezpieczestwa teleinformatycznego pastwa jest obecnie szef Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, ktry dysponuje zasobami w postaci pionu informatycznego ABW. W jego ramach powoano, w lutym 2008 roku, w strukturze Departamentu Bezpieczestwa Teleinformatycznego (DBTI) ABW, Rzdowy Zesp Reagowania na Incydenty Komputerowe CERT.GOV.PL. Aby stworzy zaplecze techniczne na potrzeby jego funkcjonariuszy, ich zwierzchnik, Departament Bezpieczestwa Teleinformatycznego ABW, uruchomi w drugiej poowie roku 2009 pomieszczenia zobrazowania oraz serwerowni, ktre bd umoliwiay wieloletni rozwj bazy technicznej zespou. Departament Bezpieczestwa Teleinformatycznego ABW wraz z zespoem CERT Polska, dziaajcym w Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej (NASK), ju przed rokiem 2009 w pidziesiciu jednostkach organizacyjnych administracji publicznej wdroy system wczesnego ostrzegania przed zagroeniami z sieci Internet ARAKISGOV, ktrego gwnym zadaniem jest wykrywanie oraz opisywanie nowych zagroe w Internecie. Jego architektur oparto na rozproszonym zestawie sensorw instalowanych w chronionych instytucjach. Centraln jego cz stanowi serwery korelujce, midzy innymi, zdarzenia otrzymywane z poszczeglnych rde. W wojsku, podobnie do instytucji cywilnych w pastwie, minister obrony narodowej powoa organ bezpieczestwa teleinformatycznego Cen-
FOT. 1. PRACOWNIK CENTRUM KOORDyNACyJNEGO W TRAKCIE nadzoru sieci teleinformatycznej
trum Koordynacyjne Systemu Reagowania na Incydenty Komputerowe resortu obrony narodowej (fot. 1), dostosowane do zada wynikajcych z Rzdowego programu Innym organem powstaym w MON jest Centrum Bezpieczestwa Cybernetycznego SZRP, ktre odpowiada za prowadzenie operacji cyberprzestrzennych szczebla operacyjnego, w tym: osiganie celw dziaa cyberprzestrzennych; wydawanie wytycznych podlegym dowdcom do wykonywania ich zada cybernetycznych; wydawanie wytycznych dowdcom prowadzcym dziaania taktyczne w celu wykonania wasnych zada w prowadzonych rwnolegle dziaaniach cybernetycznych; uruchamianie, w razie potrzeby, systemu reagowania na incydenty komputerowe. Centrum Bezpieczestwa Cybernetycznego bdzie utrzymywao zdolnoci do zmiany punktu cikoci dziaa cybernetycznych na szczeblu operacyjnym w poczonej kampanii i reagowao na rozwj sytuacji. Wedug instytucji funkcjonujcych w MON, dostp do cyberprzestrzeni zaley, midzy innymi, od
FOT. Us NAvY
TRENDY
Zapewni przewag
dostpnoci fali (widma) elektromagnetycznej i jest definiowany, oprcz innych terminw, w nastpujcy sposb: cyberprzestrze to globalny obszar w obrbie rodowiska informacyjnego, skadajcy si z Internetu, sieci telekomunikacyjnych oraz systemw informatycznych; operacje w cyberprzestrzeni to osiganie rnych celw przez przestrze cybernetyczn. Dziaania te obejmuj operacje zmierzajce do pozyskania informacji lub ich ochrony.
jedno z zabezpiecze
Elektroniczna Platforma Usug Administracji Publicznej (E-PUAP) ma obejmowa budowane przez Departament Bezpieczestwa Teleinformatycznego ABW: Techniczne Centrum koordynacji krajowego Systemu ochrony krytycznej Infrastruktury Teleinformatycznej oraz system wczesnego ostrzegania przed zagroeniami z sieci Internet (ARAkIS-GoV). Maj one stanowi podstaw utworzenia warstw bezpieczestwa sieciowego e-PuAP oraz wydzielonej sieci rzdowej. Tak wic realizacja Rzdowego programu w efekcie bdzie zmierza do objcia polityk bezpieczestwa, opracowan w ramach tego programu, wszystkich kluczowych rzdowych rozwiza informatycznych.
[Zgodnie z Planem informatyzacji Pastwa na lata 20072010 stanowicym zacznik do Rozporzdzenia Rady Ministrw z dn. 28.03.2005 r. w sprawie Planu Informatyzacji Pastwa na lata 2007 -2010.]
Dziaania w cyberprzestrzeni s zalene rwnie od infrastruktury caych si zbrojnych, wczajc w to ich rozmieszczenie, szkolenie, transport oraz prowadzenie operacji konwencjonalnych. Cyberprzestrze jest domen, ktra wymaga staej kontroli i nadzoru. Fizycznie obejmuje wszystkie dziedziny naszej dziaalnoci. Obszary cyberprzestrzenne s poczone i wspomagane przez infrastruktur fizyczn, systemy elektroniczne oraz cz spektrum elektromagnetycznego. Bezporednie kontakty robocze krajowych zespow reagowania na incydenty komputerowe,
stanowice istotn form wsppracy dotyczcej ochrony cyberprzestrzeni, bd prowadzone, midzy innymi, midzy8: Rzdowym Zespoem Reagowania na Incydenty Komputerowe (CERT.gov.pl), Centrum Koordynacyjnym Systemu Reagowania na Incydenty Komputerowe resortu obrony narodowej, CERT-ami powoanymi przez operatorw telekomunikacyjnych (np. TP CERT dziaajcy w Telekomunikacji Polskiej SA, Pionier-CERT dziaajcy w Poznaskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym w Poznaniu itp.). W ramach polityki prowadzonej w celu ochrony cyberprzestrzeni NATO szef Agencji Bezpieczestwa Wewntrznego, wraz ze swoim kadrowym zapleczem technicznym, stanowi Krajowy Punkt Centralny (Focal Point). Z kolei Centrum Koordynacyjne Systemu Reagowania na Incydenty Komputerowe, umiejscowione w Wojskowym Biurze Bezpieczestwa cznoci i Informatyki (podlegajcym Ministerstwu Obrony Narodowej), jest podmiotem odpowiedzialnym za koordynacj reagowania na incydenty w sieciach i systemach komputerowych podczonych do sieci rozlegej NATO. Jednoczenie Departament Infrastruktury Teleinformatycznej, w Ministerstwie Spraw Wewntrznych i Administracji (obecnie Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji), jest waciwym podmiotem dla krajowej teleinformatycznej infrastruktury krytycznej. Jako bezporedni partner powoanej w 2008 roku wadzy, odpowiedzialnej za zarzdzanie i koordynacj dziaa NATO i jego pastw czonkowskich w sferze obrony cyberprzestrzeni (NATO Cyber Defence Management Authority CDMA), ze strony polskiej wystpuje szef ABW oraz minister obrony narodowej, przy wsppracy ze strony ministra MSWiA (MAiC). Prawidowe wykonywanie zada Krajowego Punktu Centralnego wymaga9: pozyskiwania wykwalifikowanych ekspertw; delegowania krajowych ekspertw do prac orodka badawczo-szkoleniowego NATO w sferze
8 9
ibidem, s. 17. ibidem, s. 16.
Zapewni przewag
TRENDY
ochrony cyberprzestrzeni (Cooperative Cyber Defence Centre of Excellence CCD CoE); poszerzania wiedzy i dowiadczenia krajowych ekspertw w wyniku aktywnego udziau w pracach grup roboczych Unii Europejskiej oraz szkoleniach z bezpieczestwa teleinformatycznego; wsppracy na forum midzynarodowym i krajowym w sferze ochrony cyberprzestrzeni z organizacjami zrzeszajcymi rzdowe zespoy reagowania na incydenty komputerowe z rnych krajw, takimi jak, na przykad, Forum of Incident Response and Security Teams (FIRST). Rzdowy program ochrony cyberprzestrzeni RP na lata 20092011 zaoenia z 2009 roku jest pierwszym dokumentem rzdowym o szerokim spektrum dziaa, caociowo obejmujcym kwestie bezpieczestwa przestrzeni cybernetycznej pastwa polskiego. Jego gwn zalet jest jednoznaczne okrelenie celw i kierunkw dziaa dla podmiotw odpowiedzialnych za jego koordynacj i realizacj. Istotne jest rwnie to, i powsta w czasie, kiedy w naszym kraju nie mia miejsca aden atak cybernetyczny na miar tego, jaki mia miejsce w Estonii. W naszym kraju rwnie s podejmowane inicjatywy zwizane z utworzeniem zdolnoci sieciocentrycznych do dziaa. Sformuowano je jako Zdolnoci sieciocentryczne Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polski (ZSC SZRP). S one rozumiane jako zdolnoci do integracji rnych elementw rodowiska operacyjnego przez sieci, od poziomu strategicznego (JFC) do poziomu taktycznego, umoliwiajce szybkie i precyzyjne osignicie zamierzonego efektu operacyjnego10. W obszarze operacyjnym osignicie zdolnoci sieciocentrycznych jest ukierunkowane na11: samodzielno w dziaaniu wspdziaanie (naley wykonywa to, co w danej sytuacji jest podane, a nie czeka biernie na rozkazy); dogbne zrozumienie myli przewodniej przeoonego; zrozumienie sytuacji w przestrzeni walki na wszystkich jej poziomach; zwikszony dostp do wsplnej wiedzy o sytuacji (wiadomo sytuacyjna).
W wymiarze narodowym prowadzenie dziaa poczonych nie jest zjawiskiem nowym, tylko w stosunku do nich nie uywano takiej nazwy. Jeli porwnamy udzia poszczeglnych rodzajw dziaa w rodowisku elektronicznym w dziaaniach poczonych rnych komponentw (np. ldowego, powietrznego, morskiego i wojsk specjalnych), to prym wioda w nich do tej pory walka elektroniczna, ktra wystpowaa pod rn postaci na rnych etapach jej rozwoju. Dziaania w sieciach informatycznych s natomiast w naszych siach zbrojnych nowym rodzajem dziaalnoci i wystpuj od niedawna.
INNE dZIaaNIa
Dziaania walki elektronicznej, prowadzone na terytorium RP w ukadzie narodowym zgodnie z przyjtymi zasadami sztuki operacyjnej, naley rozpatrywa jako dziaania wsplne dla wszystkich rodzajw si zbrojnych, ktre funkcjonuj w swoich rodowiskach. W wypadku dziaa poczonych poza terytorium RP, w operacji sojuszniczej lub wielonarodowej (koalicyjnej), siy i rodki walki elektronicznej SZRP, wydzielone z poszczeglnych komponentw, bd wykonywa zadania, ktre wynikaj ze skali i specyfiki operacji. Aby przygotowa si do prowadzenia operacji poczonych, siy i rodki walki elektronicznej poszczeglnych komponentw SZRP wykonuj zadania na rzecz wasnych oraz innych rodzajw si zbrojnych. W wypadku realnych dziaa operacje te mog by prowadzone jako operacje wojenne w ramach kolektywnej obrony na terenie RP lub poza jej terytorium, a take jako operacje spoza artykuu 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego. Wydany przez Sztab Generalny WP dokument pt. Walka elektroniczna okrela zasady prowadzenia walki elektronicznej z udziaem Si Zbrojnych RP, w tym take w operacji poczonej. Zgodnie z nim, istot WE w operacjach poczonych jest synchronizacja dziaa z optymalnym wykorzysta10 j. Posobiec: Wyznaczniki dziaa sieciocentrycznych. materiay z midzynarodowej konferencji naukowej pt. Walka elektroniczna w dziaaniach sieci centrycznych. AON, Warszawa 2008, s. 75. 11 j. Krcikij: Istota dziaa sieciocentrycznych. Zeszyty Naukowe AON 2004 nr 4, s. 128.
Walka ElEktrONIcZNa W OPEracjach POcZONych
29
TRENDY
Zapewni przewag
niem potencjau rnych pastw oraz specyficznych moliwoci si i rodkw poszczeglnych komponentw (ldowego, powietrznego, morskiego). WE w dziaaniach poczonych moe by prowadzona na trzech poziomach: strategicznym, operacyjnym i taktycznym. Zgodnie z przyjtymi zasadami sztuki operacyjnej, dziaania WE w ukadzie narodowym, prowadzone na terytorium RP, naley kadorazowo traktowa jako wsplne dla wszystkich trzech RSZ. W sojuszniczych i wielonarodowych operacjach poczonych, prowadzonych poza terytorium RP, moe zosta zaangaowana cz si i rodkw WE wybranych komponentw, ktre realizowa bd zadania okrelone dla danej operacji12. Przedsiwzicia, elementy szkoleniowe i systemowe, dotyczce walki elektronicznej, ktre wpywaj na prowadzenie operacji poczonej w SZRP, to: planowanie odpowiada za nie dowdca, ktry dysponuje etatow komrk organizacyjn sztabu lub wyspecjalizowanym zespoem walki elektronicznej. Naley wypracowa koncepcj prowadzenia walki elektronicznej w trakcie operacji poczonej, ktra powinna opiera si na zasadzie osigania okrelonych celw13 (podobnie jak w NATO: Effects Based Approach to Operations EBAO); organizowanie to wprowadzenie do realizacji wypracowanej wczeniej koncepcji. Jest to take funkcja dowodzenia w celowym doborze i czeniu przedsiwzi walki elektronicznej w zorganizowan cao; osiganie gotowoci do dziaa zasadnicze przedsiwzicia w tej sferze w SZRP musz by skorelowane z zamiarami wynikajcymi z natowskiego systemu pogotowia (NATO Precautionary System NSP, NATO Crisis Response System NCRS). Obejmuj one, midzy innymi, uruchomienie systemu koordynacji walki elektronicznej (komrek koordynacji WE)14; prowadzenie walki elektronicznej praktyczna realizacja przedsiwzi przygotowanych wczeniej lub doranych. Komrki sztabowe WE dowdztw operacyjnych i taktycznych (lub specjalici WE w komrkach sztabowych) kieruj siami i rodkami walki elektronicznej na szczeblu operacyjno-taktycznym w SZRP;
szkolenie wojsk kady dowdca (szef komrki organizacyjnej) jest odpowiedzialny za przygotowanie swoich podwadnych do prowadzenia dziaa w warunkach uycia rodkw walki elektronicznej. Celem szkolenia jest: przygotowanie wojsk do dziaania w warunkach oddziaywania systemw WE oraz wyspecjalizowanych si (komrek sztabowych, oddziaw, pododdziaw, zag, obsug) do efektywnego prowadzenia WE; system wymiany informacji powinien zapewnia swobodny przepyw danych o obiektach elektronicznych, jego podstaw stanowi odpowiednio skonfigurowane bazy danych, ktre rwnoczenie wsptworz natowsk baz danych o sprzcie elektronicznym15; system dowodzenia i kierowania sztabowe komrki walki elektronicznej s czci rozpoznania wojskowego. Wraz z rozwojem sytuacji kryzysowej organy dowodzenia i kierowania aktywizuj si. Aby zabezpieczy nieplanowe i ograniczone zadania walki elektronicznej, mona powoa dorany organ dowodzenia i kierowania. W operacjach poczonych, szczeglnie sojuszniczych i wielonarodowych, ze wzgldu na rnice koncepcyjne i odmienne usytuowanie elementw walki elektronicznej w strukturach sztabowych, powouje si wyspecjalizowane komrki organizacyjne odpowiedzialne za koordynacj przedsiwzi walki elektronicznej, to znaczy komrki koordynacji walki elektronicznej (KKWE). Komrka koordynacji walki elektronicznej kieruje caoksztatem przedsiwzi walki elektronicznej prowadzonych w obszarze dziaa strategiczno-operacyjnych. Stanowi integraln cz sztabu i odpowiada za planowanie uycia wszystkich organicznych, przydzielonych i wspdziaajcych si i rodkw WE. W dziaaniach sojuszniczych i wielonarodowych bdzie tworzona kadoWalka elektroniczna. szt. Gen. 1549/2003, pkt 3035, 3036, 3037, 3038. ibidem, pkt. 2018. 14 O uruchomieniu w sZrP procedur wynikajcych z sygnaw o wprowadzaniu do realizacji okrelonych przedsiwzi przekazywanych przez dowdztwo NATO w okresie kryzysu decyduje naczelny dowdca sZrP lub dowdca si Poczonych na wniosek komrki koordynujcej przedsiwzicia WE. 15 Na zasadach okrelonych przez dokument normatywny sTANAG 6009.
12 13
Zapewni przewag
TRENDY
kierownictwo kkWe
zesp Rozpoznania elektronicznego systemw cznoci systemw Radiolokacyjnych innych systemw elektronicznych
zesp analizy
zesp przeciwdziaania elektronicznego si ldowych si powietrznych si Morskich
grupa koordynacji dziaa na rzecz si specjalnych
zesp cznoci i transmisji danych
zesp zabezpieczenia logistycznego
rdo: Walka elektroniczna. szt.Gen. 1549/2003, rys. 4.1.
Rys. 1. oglna stRuktuRa komrki koordynacji We szRp
razowo na szczeblu poczonego dowdztwa oraz poszczeglnych komponentw, natomiast w dziaaniach narodowych mona je organizowa w zalenoci od potrzeb i posiadanych moliwoci. Powoanie komrki ley w gestii dowdcy szczebla strategicznego i operacyjnego (w szczeglnych sytuacjach take dowdcy szczebla taktycznego, ktremu podporzdkowano dodatkowe siy i rodki walki elektronicznej). KKWE powinna posiada elementy strukturalne (rys. 1), ktre umoliwi sprawne: kierowanie prac caego zespou (szef, zastpca); organizowanie rozpoznania systemw: cznoci, radiolokacji, radionawigacji itp. oraz prowadzenie odpowiedniej analizy; organizowanie przeciwdziaania, z uwzgldnieniem specyfiki poszczeglnych komponentw: ldowego, powietrznego i morskiego; koordynowanie dziaania na rzecz si specjalnych; organizowanie cznoci i transmisji danych; zabezpieczenie bojowe i logistyczne. Skad poszczeglnych komrek organizacyjnych i ich wielko s uzalenione od szczebla dowodzenia oraz wykonywanych zada. Powinien on jednak zapewni zmianowo i pynno pracy. Wyposa-
enie techniczne KKWE musi uwzgldnia jej potrzeby zwizane ze swobodn wymian informacji i dokumentw z innymi komrkami sztabu, natychmiastowym dostpem do bazy danych oraz niezawodn cznoci z podlegymi i wspdziaajcymi elementami dowodzenia i kierowania walk elektroniczn, przy zachowaniu penego bezpieczestwa informacyjnego. KKWE wsppracuje z pozostaymi komrkami sztabowymi (gwnie operacyjn, rozpoznania, dowodzenia i cznoci, logistyki) w sferze: wymiany informacji i danych, koordynacji przedsiwzi, wsplnych dziaa przygotowawczych, uzgadniania szczegowych zada oraz kierowania rozpoznaniem elektronicznym (RE), przeciwdziaaniem elektronicznym (PE) i obron elektroniczn (OE). Naley rwnie dokona analizy niektrych definicji zwizanych z walk elektroniczn w SZRP. Oto kilka z nich: organizowanie walki elektronicznej wprowadzenie wypracowanej koncepcji walki elektronicznej do realizacji w procesie celowego doboru i czenia poszczeglnych przedsiwzi w zorganizowan cao; planowanie walki elektronicznej sformuowanie jej zasadniczych celw i zada, adekwatnie
TRENDY
Zapewni przewag
do przewidywanego czasowo-przestrzennego rozwoju przyszych dziaa; przygotowanie walki elektronicznej czynnoci planistyczno-organizacyjne (wykonywane przez organy dowodzenia) oraz dziaania wojsk, polegajce na sprawnym zorganizowaniu i zabezpieczeniu przewidywanych dziaa rozpoznania elektronicznego, przeciwdziaania elektronicznego i obrony elektronicznej, odpowiednio do koncepcji prowadzenia operacji (walki); walka elektroniczna dziaania militarne, ktre polegaj na rozpoznawaniu rde emisji energii elektromagnetycznej (EM) oraz dezorganizowaniu pracy systemw elektronicznych przeciwnika wykorzystujcych EM, w tym energi wizkow, przy jednoczesnym zapewnieniu warunkw ich efektywnego uycia przez wojska wasne. W stosunku do rozwiza przyjtych Walka elektroniczna w opew sferze walki elekracjach poczonych ma ju swoje miejsce w SzRP. zostatronicznej w NATO o to ugruntowane wieloma w naszych rozwizazrealizowanymi przedsiwziniach narodowych ciami. jest to jeden z rodzajw brakuje zastosowania dziaa w rodowisku elektronicznym, ktry dobrze zosta tych najnowoczezorganizowany i jest wykonyniejszych. Mam na wany w SzRP. myli gwnie przedsiwzicia organizacyjne, ktre s atwiejsze do wprowadzenia, i umoliwiaj zbieranie dowiadcze i ich waciw ocen oraz efektywne wykorzystanie w operacjach prowadzonych teraz przez SZRP poza jej granicami i tych, ktre bd prowadzone w przyszoci. Najnowoczeniejsze rozwizania technologiczne, bdce domen krajw wiodcych gospodarczo, s trudniejsze do wdroenia, poniewa wi si najczciej z wysokimi kosztami16. Mimo utrudnie w dostpie do rodkw finansowych, naley wdraa wikszo rozwiza technologicznych, ktre bd umoliwia przygotowanie kadry SZRP do funkcjonowania na poziomie zapewniajcym im znajomo najnowszych rozwiza technologicznych pastw sojuszniczych (w celu waciwego wykorzystania potencjau sojuszu) oraz potencjalnego prze32 przegld si powietrznych 2012/01
ciwnika (aby skutecznie prowadzi rozpoznanie i neutralizowa jego dziaania).
Siy zbrojne musz mie moliwo korzystania z cyberprzestrzeni na potrzeby wymiany informacji w celu wsparcia prowadzonych operacji, a planowanie i prowadzenie militarnych dziaa cyberprzestrzennych powinno wspiera dziaania militarne si zbrojnych. Wsparcie Rady Ministrw dziaa w cyberprzestrzeni bdzie si przejawia jako okrelenie wzajemnych relacji w tej dziedzinie. Powinno ono by w peni skorelowane z planowaniem i realizacj dziaa na poziomie resortowym. Pod wzgldem militarnym na etapie prowadzenia rnorodnych operacji wojskowych na poziomie strategicznym skutki dziaa cybernetycznych s uwzgldniane przez szefa Sztabu Generalnego WP w wytycznych dla dowdcw rodzajw si zbrojnych, Dowdztwa Operacyjnego, ktre definiuj cele, sposoby ich osigania, kierunki dziaa przeciwnika oraz moliwoci operacyjne instytucji wspdziaajcych. Operacje cybernetyczne (CYBEROPS) musz by prowadzone w sposb cigy w czasie pokoju, kryzysu, konfliktu oraz tu po jego zakoczeniu, poniewa zarwno planowanie, jak i ich realizacja zajmuj stosunkowo duo czasu, a rezultaty mog si pojawi rwnie dopiero po duszym okresie. Z tego wzgldu zamiar dowdcy i wytyczne dotyczce operacji cybernetycznych, jako cz procesu planowania, musz zosta przedstawione moliwie jak najwczeniej. CYBEROPS s zintegrowan funkcj skupion na rodowisku informacyjnym, ktra obejmuje selektywn kombinacj rodkw niekinetycznych, prowadzcych do osignicia celw kampanii. Naley pamita, e prowadzenie operacji cybernetycznych nie jest rwnoznaczne z prowadzeniem operacji informacyjnych (IO). IO to zestaw operacji, ktre mog by wykonywane w innych dziedzinach, rwnie i w cyberprzestrzeni. Dziaania operacyjne w cyberprzestrzeni
16
dZIaaNIa W sIEcIach INfOrmatycZNych W OPEracjach POcZONych
Walka elektroniczna..., op.cit., s. 2.
Zapewni przewag
TRENDY
mog bezporednio wspiera operacje informacyjne i odwrotnie. Kady dowdca prowadzcy operacje poczone (JFC) w procesie decyzyjnym, wspierany przez szefa CYBEROPS, odpowiada rwnie za kierowanie operacjami cybernetycznymi oraz sprawuje kontrol nad dziaaniami wykonywanymi w ich ramach. Na szczeblu operacyjnym w SZRP za dziaania cybernetyczne powinno odpowiada Centrum Bezpieczestwa Cybernetycznego SZRP (CBC SZRP). Okrelanie celu dziaa powinno si rozpoczyna od szczegowego zrozumienia celw si zbrojnych i rodowiska operacyjnego. Na podstawie analizy sytuacji na szczeblu operacyjnym dowdca powinien przedstawi swoj myl przewodni, ktra musi zawiera wytyczne wyszego przeoonego. Wytyczne te ukierunkowuj operacje cybernetyczne tak, aby wysiek zosta waciwie skupiony i z ich pomoc wykreowano podane efekty. Dalsze planowanie, oparte na tej myli przewodniej, prowadzone przez podlegy personel CYBEROPS i ekspertw funkcjonalnych, musi wyranie definiowa militarny stan kocowy i oczekiwane efekty oraz zakres dziaa w rodowisku informacyjnym warunkujce osignicie istotnych celw okrelonych przez dowdc Si Poczonych. Przyczyni si one do osignicia tych celw pod warunkiem, e zostan w peni zintegrowane w oglny plan podejmowanych dziaa operacyjnych. Wane jest, aby wszystkie plany i dziaania byy skoordynowane oraz zsynchronizowane z innymi militarnymi, politycznymi lub cywilnymi przedsiwziciami w taki sposb, by nie kolidoway z podanymi efektami dziaa innych podmiotw, a personel CYBEROPS musi by przy tym w peni zaangaowany w planowanie operacji. Dziaania cyberprzestrzenne mog obejmowa szeroki wachlarz przedsiwzi. Uzyskane efekty mog by spowodowane zastosowaniem rodkw kinetycznych lub niekinetycznych. Wszelkie podane efekty dziaa cyberprzestrzennych mog zosta osignite jedynie dziki planowej koordynacji i synchronizacji militarnych moliwoci, narzdzi i technik, oddziaujcych na informacje lub systemy informacyjne w wyniku wykorzystania
bezporedniej i poredniej komunikacji oraz uycia sieci informatycznych lub spektrum elektromagnetycznego. Naley pamita, e kady element dziaa zwizanych z okreleniem efektu moe mie wpyw na inne obiekty oddziaywania oraz moe si przyczyni do powodowania innych niezamierzonych efektw. Dlatego te personel odpowiedzialny za prowadzenie operacji cybernetycznych ma za zadanie systematycznie koordynowa ocen wpywu takich
upowszechnia zjawisko
Wane jest take, aby kluczowi przywdcy rwnie brali udzia w szkoleniu w dziedzinie operacji cybernetycznych. W znacznym stopniu wpynie to na zrozumienie, w jaki sposb przyczyniaj si one do wykonywania zadania. Pozwoli im to te zrozumie funkcje operacji cybernetycznych oraz dziaa w systemach informacyjnych i efektw, jakie mog zosta dziki nim wykreowane. Ma to bezporednie przeoenie na pniejsz wspprac sztabu z przedstawicielami prowadzcymi operacje cybernetyczne (CYBeRoPS), co umoliwi tym ostatnim uzyskanie aprobaty na wczenie operacji informacyjnych (INfooPS) do planw oraz dziaa w ramach rodowiskowego wsparcia dziaa operacyjnych.
dziaa na sytuacj i na bieco odpowiednio proponowa w stosunku do tego wpywu dalsze dziaania. Na podstawie takich propozycji dowdcy dbaj o to, by dziaania CYBEROPS na dalszych etapach byy systematyczne, podejmowane odpowiednio wczeniej, waciwie skoordynowane i ustalone. Ze wzgldu na specyfik oddziaywania dziaa cybernetycznych kady szczebel dowodzenia powinien odgrywa w nich inn rol. I tak na szczeblu: strategicznym (SGWP) powinno si okrela wkad, jaki operacje cybernetyczne mog mie w osigniciu oglnych celw si zbrojnych, i dora2012/01 przegld si powietrznych 33
TRENDY
Zapewni przewag
dza w tym zakresie organom rzdowym pastwa. Naley rwnie prowadzi konsultacje z przywdcami politycznymi i dowdcami strategicznymi, aby ustali polityczne lub prawne ograniczenia militarnych dziaa cybeprzestrzennych; operacyjnym (CBC SZRP) powinno si okrela, midzy innymi, cele dziaa cyberprzestrzennych, ustanawia priorytety w ich osigniciu, wydawa wytyczne do rozmieszczenia si i rodkw niezbdnych podlegym dowdcom do wykonywania ich zada; taktycznym powinno si wspiera dziaania poczone, kreowa, midzy innymi, podane efekty oddziaywania na wol, procesy decyzyjne i moliwoci decydentw, ich kluczowych systemw informacyjnych i procedur cao jest ukierunkowana na wsparcie osigania celw przeoonego. Szczeglnie wan rol w tej hierarchii odgrywaj dowdcy wyszego szczebla, ktrzy musz stworzy struktur integrujc wszystkie obszary operacji, musz te niwelowa negatywne skutki hierarchicznego modelu organizacji, ktre utrudniaj wspprac i wyduaj cykl podejmowania decyzji. Dlatego tak wane jest, aby unikn takich niebezpieczestw, oraz koordynacja kierunkw dziaa midzy dowdcami, co powinno by procesem cigym i wsplnym. Koordynacja ta powinna si rozpocz z chwil rozpoczcia planowania i funkcjonowa w trakcie operacji. Towarzyszy jej musz dziaania prowadzone rwnolegle w czci cybernetycznej rodowiska elektronicznego (tzw. cyberprzestrzeni). Nawet w wypadku prowadzenia dziaa biecych na szczeblu taktycznym konieczne jest planowanie dziaa w cyberprzestrzeni na poziomie strategicznym. Wane jest to z tego wzgldu, e mog one skutkowa efektami w wielu sferach jednoczenie, zarwno na poziomie strategicznym, operacyjnym, jak i taktycznym. Cay wysiek musi natomiast zapewnia wsparcie zasadniczego zgrupowania bojowego, a wyranym efektem osignicia tego celu bdzie utrzymywanie swobody dziaania w cyberprzestrzeni. Dziaania w cyberprzestrzeni i z jej wykorzystaniem podlegaj te systematycznej ocenie, ktra jest prowadzona wedug tych samych procedur, ktrym podlegaj wszystkie inne dziaania. Obejmuje
wszystkie szczeble dowodzenia i ma na celu ocen postpu wykonywania zada czstkowych, uzyskanych w ich wyniku efektw i stopnia osignicia celw operacji. Taka ocena jest uzyskiwana na podstawie wielu czynnikw, midzy innymi, informacji wywiadowczych, inwigilacji i rozpoznania, efektywnoci oddziaywania oraz sprawozdawczoci operacyjnej. Jej wyniki powinny suy opracowaniu rekomendacji do przeprowadzenia aktualizacji strategii oraz wydania zalece do planowanego ksztatu przyszych dziaa. Powinno si prowadzi dwa podstawowe rodzaje oceny na poziomie: taktycznym po zakoczeniu dziaa za pomoc rnych metod analitycznych i wywiadowczych, aby bya jak najbardziej skuteczna, a miary i wskaniki powinny by okrelane w czasie planowania. Ocena taka powinna si koncentrowa gwnie na skutecznoci dziaa taktycznych. Porednie skutki, takie jak ewentualne zmiany w zachowaniu, ktre s bardzo trudne do oszacowania w krtkim horyzoncie czasowym, powinny by ocenione na poziomie operacyjnym i powyej; operacyjnym da nam wgld i zalecenia dotyczce strategii dla waciwego dowdcy (w sprawie jej dostosowania do wykonywania przyszych dziaa wykraczajcych poza ponowny atak) i bdzie zarazem popartym analitycznie osdem strategii przyjtej przez tego dowdc (cele, sposoby i rodki). Powinna by wykonywana w ramach strategicznej jednostki organizacyjnej. Niezmiernie istotne jest, aby komrki funkcjonalne sztabu i poszczeglni specjalici korzystali ze szkolenia obejmujcego operacje cybernetyczne. Zapewni to efektywniejsz prac i wiksz integracj z personelem zajmujcym si nimi, a tym samym podniesie ich wkad w wykonywanie zadania. Gwnym celem szkolenia jest uwiadomienie sobie korzyci wypywajcych z prowadzenia operacji cybernetycznych. Nie mona te zapomina o tym, e siy zbrojne mog osign przewag w cyberprzestrzeni tylko wtedy, kiedy s wspierane w dziaaniach ze strony naczelnych wadz pastwowych oraz kiedy zasady wsparcia tych dziaa s jasno zdefiniowane i konsekwentnie realizowane. Cho z jednej strony uni-
Zapewni przewag
TRENDY
kalne cechy cyberprzestrzeni i szybko dziaania wymagaj zdolnoci do reagowania na szybko zmieniajce si sytuacje, to z drugiej tylko dugofalowa dziaalno w tym specyficznym rodowisku moe da wymierne, dugofalowe efekty. Z tego wzgldu przywdcy polityczni pastwa musz mie wiadomo, e szybki rozwj technologii zwizanych z cyberprzestrzeni wymusza konieczno dostosowania polityki do pojawiajcych si wci nowych zagroe oraz istniejcych w danym momencie ogranicze. W dobie prowadzenia konfliktw asymetrycznych, gdzie przewaga informacyjna w duej mierze jest determinowana posiadaniem nowoczeniejszych technologii, ktrymi strona przeciwna nie dysponuje, daje to z urzdu przewag informacyjn. Jednak w wypadku konfliktu zbrojnego midzy pastwami o podobnym poziomie zaawansowania technologicznego bdzie wany kady gram informacji oraz kada sekunda wyprzedzenia czasowego w stosunku do przeciwnika, ktre zapewni przewag informacyjn, i przechyl szal zwycistwa na korzy wojsk wasnych. Dlaczego wyodrbnienie dziaa w rodowisku elektronicznym na polu (w przestrzeni) walki wydaje si takie wane? Ot skomplikowane, wielopaszczyznowe relacje midzy wojskami wasnymi oraz przeciwnikiem, a take midzy elementami wojsk wasnych, zmuszaj nas do cigych zmian w pojmowaniu aktualnej sytuacji, a przez to do dostosowywania struktury organizacyjnej i funkcjonalnej do potrzeb pola walki. W moim przekonaniu pojawia si konieczno wyodrbnienia dziaa w rodowisku elektronicznym w celu lepszego rozumienia ich znaczenia, ale musz one, mimo wszystko, pozostawa integraln czci dziaa si zbrojnych. Naley te mie wiadomo, e dziaania w rodowisku elektronicznym bd prowadzone w trzech paszczyznach: w jednej bd realizowa wasn walk w rodowisku elektronicznym17, w drugiej bd suy odpowiedniemu przygotowaniu dziaa rnego rodzaju18, w trzeciej natomiast bd wzmacnia inne rodzaje wojsk i sub w ich dziaaniu19.
Na podstawie wskazanych dokumentw normatywnych sojuszu i dostpnej literatury fachowej na ten temat wida, e strefy dwch najwa-
by efektywnym
Nowe podejcie do problematyki dziaa w rodowisku elektronicznym ma na celu gwnie efektywniejsze gospodarowanie potencjaem z tej dziedziny oraz waciwe tworzenie potencjau potrzebnego w przyszoci. Uzyskanie penej wiadomoci sytuacyjnej pola (przestrzeni) walki oraz korelacja dziaa wydatnie wzmocni moliwoci uzyskania cakowitej lub lokalnej przewagi w prowadzeniu dziaa w rodowisku elektronicznym. Stanie si to kluczem do zapewnienia wysokiej skutecznoci klasycznych dziaa bojowych w przyszoci.
PrZEstrZE WalkI
niejszych rodzajw dziaa w rodowisku elektronicznym w NATO, to znaczy walka elektroniczna (EW) i dziaania w sieciach informatycznych (CNO) zaczynaj si rozszerza i wzajemnie przenika. Obrazuje nam to wyranie ewolucja definicji uywanych w poszczeglnych rodzajach dziaa prowadzonych w rodowisku elektronicznym, ktre odzwierciedlaj krok po kroku zmiany w pojmowaniu poszczeglnych
17 Dziaania samodzielne zapewniaj zdefiniowany przed rozpoczciem dziaa niezbdny poziom funkcjonowania wojsk wasnych w trakcie pokoju, kryzysu i wojny (w tym prowadzenie dziaa ofensywnych i defensywnych w rodowisku elektronicznym). 18 Dziaania przygotowawcze maj na celu waciwe przygotowanie (planowanie i organizowanie) dziaa zbrojnych wojsk wasnych, np. koncentracja rozpoznania w okrelonym rejonie, lub te organizacja systemu dowodzenia (w tym wspomaganie przetwarzania informacji i wsparcie procesw dowodzenia) na rzecz planowanej operacji oraz uzyskanie przewagi informacyjnej itp. 19 Dziaania potgujce nakadaj si na oddziaywanie ogniowe wojsk wasnych w trakcie prowadzenia dziaa bojowych na rnych etapach prowadzonej operacji (np. prowadzenie zakce elektronicznych, atak impulsem elektromagnetycznym itp.).
35
TRENDY
Zapewni przewag
terminw i kryjcym si za tym rozrostem przedsiwzi spoczywajcych na specjalistach poszczeglnych dziedzin. Walka elektroniczna i dziaania w sieciach informatycznych poszerzaj swoje obszary oddziaywania. wiadczy o tym wykorzystanie przesyania energii elektromagnetycznej i zwizane z tym zjawiska. Wczeniej byo ono umiejscowione zasadniczo w sferze walki elektronicznej, od pewnego czasu pojawia si rwnie w sferze dziaa w sieciach informatycznych. Przykadem na to s pogldy brytyjskie, gdzie w ramach dziaa w sieciach informatycznych mona odnale: manipulacj sygnaw radiowych (od ktrych s one uzalenione, np. bezprzewodowe sieci komputerowe, system GPS) oraz promieniowanie wysok moc (realizowane z wykorzystaniem promieniowania elektromagnetycznego na czstotliwociach radiowych, mogcym niszczy lub przerywa prac wszystkich niechronionych urzdze elektronicznych w okrelonym rejonie geograficznym). W pogldach dotyczcych dziaa w sieciach informatycznych w obszarze dziaa sojuszu i SZRP mona odnale sieci telekomunikacyjne, ktrych elementem jest cz tak zwana radiowa (przesyanie informacji drog promieniowania elektromagnetycznego). Inny przykad to dziedzina cznoci radiowej i nawigacji, ktre w NATO objto szczegln koordynacj z dziaaniami prowadzonymi w ramach walki elektronicznej. A przecie na czno skada si rwnie cz cznoci przewodowej. Nie ma te konsekwencji w umiejscowieniu tych dwch najwaniejszych rodzajw dziaa (to znaczy EW i CNO) w rodowisku elektronicznym. W sojuszu znalazy one swoje miejsce w ramach prowadzenia operacji informacyjnych (Information Operations IO), w USA natomiast wystpuj obok nich jako element rwnowany. Rozbieno ta wiadczy o tym, e pogldy w tej dziedzinie dopiero si ksztatuj i wskazuje na prowadzenie wasnych, jak na razie rozbienych, poszukiwa rozwiza tej problematyki. Oceniajc stan zaawansowania przedsiwzi organizacyjnych, zmierzajcych do kompleksowego prowadzenia dziaa w rodowisku elektronicznym w NATO, mimo podjcia wielu dziaa,
w strategicznych rozwizaniach koncepcyjnych nie uczyniono zasadniczo jeszcze nic, co sprawioby, e dziaania w rodowisku elektronicznym w obszarze militarnym bd prowadzone kompleksowo i bd mogy obejmowa w usystematyzowany sposb wszystkie obszary wykorzystania urzdze i systemw elektronicznych, to znaczy wykorzystania energii elektromagnetycznej, w cyberprzestrzeni oraz w pozostaych rodzajach dziaa w rodowisku elektronicznym. Nie ma rwnie kompleksowej elektronicznej korelacji dziaa midzy rodowiskiem elektronicznym (energii elektromagnetycznej, cyberprzestrzeni oraz pozostaych rodzajach dziaa w rodowisku elektronicznym) oraz midzy dziaaniami prowadzonymi w poszczeglnych rodowiskach: na ldzie, morzu i pod jego powierzchni, w powietrzu, w rodowisku elektronicznym oraz w kosmosie20. Korelacja dziaa, czyli badanie wzajemnych zwizkw na polu walki midzy elementami prowadzcymi dziaania militarne, powinna by kolejnym krokiem, nastpujcym po uzyskaniu penej wiadomoci sytuacyjnej pola (przestrzeni) walki we wspczesnych dziaaniach bojowych (fot. 2).
POdsUmOWaNIE
Od wstpienia Polski do NATO wikszo podejmowanych dziaa, w tym w rodowisku elektronicznym, wzoruje si na rozwizaniach przyjtych w sojuszu. Dzieje si tak z kilku wzgldw. Najistotniejszy jest fakt, e wiodce pastwa NATO maj najwyszy poziom rozwoju technologicznego, technicznego oraz organizacyjnego w tej dziedzinie, a take sprawdzone rozwizania i dowiadczenia pynce z rnych operacji, z ktrych moemy czerpa bez skrpowania. Nasz ograniczony budet przeznaczany na obronno nie pozwala na kosztowne badania i rozwj w wielu dziedzinach, w tym rwnie dziaania w rodowisku elektronicznym. Nie wyklucza to podejmowania takich inicjatyw w przyszoci, szczeglnie w zakresie teoretycznym i organiza-
20
Korelacji powinny by poddane siy: przeciwnika wiarygodne rozpoznanie dziaa si przeciwnika; wasne pena kontrola rzeczywistych dziaa si wasnych; obu stron konfliktu moliwo szybkiego porwnania si (potencjaw).
Zapewni przewag
TRENDY
Funkcja zasadnicza zadania

Wsparcie w cyberprzestrzeni
panowanie w cyberprzestrzeni
obrona w cyberprzestrzeni uycie wojsk cybernetycznych
zdolnoci
ustanawianie i rozszerzanie cigo prowadzenia dziaa w sieci zabezpieczanie i ochranianie
obrona pasywna
ofensywne przeciwdziaanie w cyberprzestrzeni
defensywne przeciwdziaanie w cyberprzestrzeni globalny zasig i dostp
zapewnienie dostpu do informacji
Wywiad, monitorowanie i rozpoznanie ubezpieczenie wykonania zadania dziaania umoliwiajce uzyskanie okrelonego wpywu (dziaania zapewniajce efektywno oddziaywania) dowodzenie i kontrola wiadomo sytuacyjna
rdo: Cyberspace Operations (DD 3-12). Centrum rozwoju Doktryn i Edukacji si Powietrznych UsA 2010, rys. 12, s. 15.
RyS. 2. PANOWANIE W CyBERPRZESTRZENI wedug si powietrznych USA
cyjnym. Obecny stan dziaa w rodowisku elektronicznym w SZRP nie jest zadowalajcy w porwnaniu z sojuszniczym, lepiej wyglda w dziedzinie walki elektronicznej, pozostaje natomiast wicej ni skromny w dziaaniach w sieciach informatycznych. W tej ostatniej sferze wzorem wskazujcym kierunki rozwoju s USA, ktre nale do czowki pastw posiadajcych potencja i moliwoci skutecznego oddziaywania w cyberprzestrzeni (rys. 2.).
Naleaoby rozpocz prace w celu utworzenia systemu prowadzcego zorganizowane i kompleksowe dziaania w rodowisku elektronicznym w SZRP. Aby uzyska zamierzone efekty, trzeba podj odpowiednie dziaania. Moemy podzieli je na etapy: przygotowawczy uwiadomienie wszystkim onierzom celu dziaa w rodowisku elektronicznym i zwizanych z tym korzyci. W tym czasie trzeba te umieci w pionach i komrkach operacyjnych na stae (na etacie) specjalistw w dzie2012/01 przegld si powietrznych 37
TRENDY
Zapewni przewag
FOT. 2. ANALIZA DZIAA PRZECIWNIKA pozwala na waciwe uycie przewagi w rodowisku elektronicznym
dzinie dziaa w rodowisku elektronicznym, odpowiednio przygotowanych, aby gromadzili dowiadczenia oraz przygotowywali i wypracowywali koncepcj kompleksowego prowadzenia dziaa w rodowisku elektronicznym; organizacyjny w ramach posiadanych si i rodkw naley tworzy warunki do rozpoczcia i prowadzenia dziaa w rodowisku elektronicznym; penego funkcjonowania prowadzi zamierzon dziaalno, udoskonala j, prognozowa waciwie dalsze kierunki dziaa. Jednym z waniejszych zada, ktre stoi przed naszymi siami zbrojnymi, jest uzyskanie penej interoperacyjnoci z sojuszem pnocnoatlantyckim. Niewtpliwie, poznanie mechanizmw funkcjonowania, organizacji, uregulowa normatywnych, zwizanych z jedn z dziedzin, jak s dziaania w rodowisku elektronicznym, pozwoli na szybsze osignicie tego celu. Rozwizania stosowane w SZRP musz ulec daleko idcym modyfikacjom, szczeglnie pod wzgldem dostosowania ich do najnowszych rozwiza przyjtych w NATO. Jest to warunek niezbdny do tego, aby by penowarto38 przegld si powietrznych 2012/01
ciowym partnerem w sojuszu i by SZRP mogy sprawnie w nim funkcjonowa. Dziaania w rodowisku elektronicznym wyranie zyskay na znaczeniu w cigu ostatnich dziesiciu lat. Przyczyn tego s dowiadczenia zebrane z prowadzonych ostatnich konfliktw zbrojnych, zwanych potocznie konfliktami ery informacyjnej. Ciga digitalizacja pola walki, skupienie strumienia informacji w jednym miejscu i dostp do wszystkich danych przez kliknicie zwiksza wiadomo sytuacyjn, a tym samym przyspiesza tempo prowadzenia dziaa bojowych. Rwnie coraz wikszy stopie integracji elektroniki, a tym samym postpujca jej miniaturyzacja, doprowadzaj do jej wszechobecnoci, co umoliwia szerokie stosowanie dziaa w rodowisku elektronicznym. Cho cigle obserwujemy konsekwentne zmiany, to w najbliszych kilkunastu latach naley si liczy z przewartociowaniem w stosunku do wspczesnych zaoe wykorzystania urzdze i systemw elektronicznych. Mona ju teraz z du doz prawdopodobiestwa okreli, e gwnym trendem rozwojowym dziaa w rodowisku elektronicznym bdzie ich dalsza integracja. Prowadzenie dziaa w rodowi-
FOT. Us NAvY
Zapewni przewag
TRENDY
sku elektronicznym ma docelowo zmierza do pozyskania penej zdolnoci do utworzenia jednolitego obrazu pola walki oraz podniesienia zdolnoci do prowadzenia sieciocentrycznych dziaa bojowych. Przedstawione aspekty dziaa w rodowisku elektronicznym wynikaj z coraz wikszego wyrafinowania prowadzonych tam dziaa (z wykorzystaniem energii elektromagnetycznej i w cyberprzestrzeni). Rozwaania w tej tematyce doprowadziy mnie do nastpujcych wnioskw, zgodnie z ktrymi naley: rozbudowa teori dotyczc dziaa w rodowisku elektronicznym w SZRP oraz podj prb identyfikacji nowych stref tego rodowiska; dokona analizy funkcjonowania istniejcych urzdze i systemw elektronicznych pozostajcych w wyposaeniu SZRP pod ktem integracji ich dziaania w ramach wykonywanych dziaa w rodowisku elektronicznym;
porwna rozwizania przyjte przez rne pastwa na wiecie, w tym przez poszczeglnych sojusznikw z NATO i te w sojuszu, oraz naley nakreli koncepcj prowadzenia dziaa w rodowisku elektronicznym przez SZRP. W serii artykuw podjto prb scharakteryzowania stanu i ostatnio przyjtych kierunkw zmian w dziedzinie prowadzenia dziaa w rodowisku elektronicznym oraz ich kategoryzacji, a take ich udziau w prowadzeniu operacji poczonych. Prbowano rwnie oceni poziom zaawansowania dziaa w rodowisku elektronicznym w sojuszu i w SZRP, stopie ich kompleksowoci oraz korzyci pynce z nowej kategoryzacji dziaa, zwizanych z wykorzystaniem urzdze i systemw elektronicznych w sferze dziaa militarnych.
Autor jest absolwentem WOsr (1990), Uniwersytetu Bundeswehry (1995) i AON (2002, 2005). Zajmowa rne stanowiska: od oficera GAD w 1 prrel, przez zastpc dowdcy 8 brt, po dowdc 23 brt. Obecnie jest starszym specjalist szefostwa WOPLirt w Dowdztwie sP.
Wykaz skrtw i akronimw

skrty w jzyku polskim skrt ABW CBC CErT DBTi DPD E-PUAP KKWE mAiC mON msWiA NAsK OE PE rE sWW sKW ZsC sZrP Rozwinicie Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego Centrum Bezpieczestwa Cybernetycznego rzdowy Zesp reagowania na incydenty Komputerowe Departament Bezpieczestwa Teleinformatycznego Dowdztwo Poczonych Operacji Elektroniczna Platforma Usug Administracji Publicznej Komrka Koordynacji Walki Elektronicznej ministerstwo Administracji i Cyfryzacji ministerstwo Obrony Narodowej ministerstwo spraw Wewntrznych i Administracji Naukowa i Akademicka sie Komputerowa obrona elektroniczna przeciwdziaanie elektroniczne rozpoznanie elektroniczne suba Wywiadu Wojskowego suba Kontrwywiadu Wojskowego Zdolnoci sieciocentryczne si Zbrojnych rzeczypospolitej Polski
39
TRENDY
Zapewni przewag
skrty w jzyku angielskim skrt Rozwinicie Cooperative Cyber Defence Centre of Excellence NATO Cyber Defence management Authority Computer Network Operations Communication intelligence Cyber Operations Effects-Based Approach to Operations Electronic intelligence Electronic Warfare Forum of incident response and security Teams Global Positioning system information Operations information Operations joint Force Commander North Atlantic Treaty Organization NATO Crisise response system NATO Precautionary system radar intelligence signal intelligence znaczenie w jzyku polskim Centrum Obrony Komputerowej orodek badawczo-szkoleniowy NATO w dziedzinie ochrony cyberprzestrzeni wadza odpowiedzialna za zarzdzanie i koordynacj dziaa NATO i jego pastw czonkowskich w zakresie obrony cyberprzestrzeni dziaania w sieciach informatycznych rozpoznanie radiowe operacje cybernetyczne operacja oparta na koncepcji uzyskania okrelonych efektw rozpoznanie radiolokacyjne walka elektroniczna forum midzynarodowe w zakresie ochrony cyberprzestrzeni nawigacja satelitarna operacje informacyjne operacje informacyjne dowdca si Poczonych Organizacja Traktatu Pnocnoatlantyckiego system reagowania Kryzysowego NATO system zabezpieczenia NATO rozpoznanie radiotechniczne rozpoznanie systemw cznoci
CCD CoE
CDmA
CNO COmiNT CYBErOPs EBAO ELiNT EW FirsT GPs iNFOOPs iO jFC NATO NCrs NsP rADiNT siGiNT
40
przegld si powietrznych 2012/01
W trosce o natur
prof. stefan szczeciski Instytut lotnictwa pawe Gowacki General electric Aviation
SZKOLENIE I BL
Lotniska ich wpyw na rodowisko

zwikszajca si liczba startw i ldowa samolotw pasaerskich i transportowych dalekiego zasigu jest przyczyn ekologicznego zagroenia obszarw lotnisk.
ezporednim rdem zagroe jest dziaanie infrastruktury lotniskowej, ktra odpowiada za bezpieczne starty i ldowania samolotw, obsug pasaerw i przygotowanie samolotw do lotu, oraz, przede wszystkim, turbinowych silnikw odrzutowych stanowicych napd tych maszyn.
NEgatyWNE ZjaWIska
Na lotniskach wystpuje wyjtkowa koncentracja emisji czynnikw szkodliwych dla rodowiska,
poczwszy od fal elektromagnetycznych, a skoczywszy na chemikaliach, ktre zatruwaj wod i gleb. Szacuje si, e ruch pasaerski do 2027 roku wzronie o okoo 120 procent z obecnych okoo 5 miliardw do 11 miliardw pasaerw na rok (30 mln pasaerw dziennie). Nastpi wic znaczny rozwj infrastruktury potrzebnej do przejcia wzmoonego obcienia na lotniskach. Bdziemy zmuszeni do wprowadzenia wielu kosztownych przedsiwzi, ktre zminimalizuj zagroenia dla rodowiska naturalnego. Na przy2012/01 przegld si powietrznych 41
FOT. sTUDiO iWONA isW
SZKOLENIE I BL
W trosce o natur
Wentylator, turbina, komora spalania
Patowiec
Wentylator sprarka
mieszanie si strumienia wylotowego
rda emisji haasu samolotu
kad, tylko na projekty dotyczce ochrony rodowiska Federalna Administracja Lotnictwa (Federal Aviation Administration FAA) wydaa w 2008 roku ponad 350 milionw dolarw. rdem powstawania szkodliwych czynnikw s: operacje lotnicze; uytkowanie pojazdw mechanicznych i sprztu lotniskowo-hangarowego przez pasaerw i obsug lotniska; Uciliwoci lotnictwa, cho obsuga samolotw, przedstawione tylko hasowo, s znane od lat. Teraz ujawnia pojazdw mechaniczsi ich coraz wiksza spoeczna nych i sprztu lotnii ekologiczna zauwaalno, skowo-hangarowego; spowodowana rozwojem szybodladzanie i zapobiekiego lotnictwa pasaerskiego. Skutkuje to opracowaniem ganie oblodzeniu sai wprowadzaniem wymogw molotw, drg koow postaci odpowiednich norm, wania i pasw startoktre wymuszaj spenianie wych; tankowanie okrelonych limitw dotyczcych haaliwoci startujcych i magazynowanie pai ldujcych samolotw oraz liwa; budynki lotnidopuszczalnej zawartoci tokska, wyposaenie stasycznych skadnikw w spalicjonarne (np. radary) nach silnikowych. i ich obsuga. W obrbie lotniska cz tlenkw azotu (NOx) emitowanych przez samoloty, sprzt lotniskowy i poruszajce si pojazdy mechaniczne wystpuje w postaci dwutlenku azotu (NO2). Wpywa on szkodliwie przede wszystkim na drogi oddechowe. Tlenki azotu emitowane na maych wysokociach s podstawowym rdem
powstawania smogu, kwanego deszczu, mog rwnie przyczyni si do tworzenia czstek staych ograniczajcych widoczno, a take pogarszania jakoci wd powierzchniowych i gruntowych. Na lotnisku wikszo emisji substancji szkodliwych pochodzi od startujcych i ldujcych samolotw, a cilej od ich zespow napdowych. W cigu trzech pierwszych minut startu i wznoszenia transoceanicznego samolotu pasaerskiego strumie otaczajcego powietrza o objtoci okoo 200 tys. m3 jest przyspieszany do prdkoci okoo 300 m/s, a strumie gorcych spalin, o objtoci okoo 50 tys. m3 i temperaturze okoo 800C, zawierajcy blisko 2 tys. kg dwutlenku wgla (CO2), doznaje przyspieszenia do okoo 600 m/s, turbulizujc znaczne objtoci powietrza w strefie pasw startowych lotniska i ich przedue przestrzennych. W czasie ldowania zaburzenia atmosfery strumieniem powietrza z kanaw zewntrznych silnikw i spalin z kanaw wewntrznych s mniejsze ni podczas startu i wznoszenia, ale czas ich trwania jest znaczco duszy, co nie pozwala ich pomin w rozwaaniach na temat szkodliwego oddziaywania w obszarach lotnisk. Operacje lotnicze s przyczyn znacznej uciliwoci dla mieszkacw terenw przylotniskowych ze wzgldu na czsto i intensywno wystpowania nucego haasu i sumujcego si zatruwania powietrza wytworzonymi podczas spalania tlenkami azotu,
ArChiWUm AUTOrA
W trosce o natur
SZKOLENIE I BL
z peWnoci paliWo do saMolotW bojowych przejdzie podobn ewolucj jak w lotnictwie cywilnym
tlenkiem wgla (CO) i niespalonymi wglowodorami (NHC), a take dwutlenkiem wgla (CO2). Truizmem jest twierdzenie, e haas negatywnie wpywa na rodowisko. Dla lotnictwa wane jest utrzymanie rwnowagi midzy redukcj haasu wok lotnisk a operacjami lotniczymi. Chodzi o to, by linie lotnicze nie ponosiy nadmiernych kosztw zwizanych z eksploatacj samolotw speniajcych coraz to surowsze normy. Dla wikszoci statkw powietrznych podstawowym rdem haasu s jego silniki, a wtrnym jest opyw powietrza wok niego.
rda ZagrOE
Dwiki z silnika pochodz od: gazw wylotowych. Ich przepyw generuje due turbulencje na granicy przepywu niezakconego. rdo jest zlokalizowane z tyu silnikw w odlegoci odpowiedniej do rednicy dyszy wylotowej i skierowane ku tyowi samolotu. Nie mona w nim wyrni konkretnych tonw, a zakres czstotliwoci jest szeroki; wentylatora. W tych dwikach mona wyrni nakadajce si na siebie szerokopasmowe czstotliwoci pochodzce od tworzcej si na opatach warstwy przyciennej. S one generowane przez strugi powietrza opywajce opaty.
Dominujce czstotliwoci wynikaj z liczby opat i prdkoci obrotowej wirnika; sprarki. S podobne do tych wytwarzanych przez wentylator, harmoniczne maj mniejsz amplitud w zwizku ze zjawiskiem tumienia przez interakcj stopni sprarki. Wyrnia si te dwiki, ktre pochodz od patowca, szczeglnie od przepywu strumienia powietrza wok usterzenia, wysunitego podwozia i w miejscach, gdzie koczy si cigo struktury. Przyjmuje si, e emisja haasu od patowca jest zalena od pierwiastka szstego stopnia z rzeczywistej prdkoci samolotu. W czasie podejcia do ldowania, gdy silniki pracuj na zakresie minimalnego cigu, dwiki pochodzce od zjawisk aerodynamicznych s dominujce. Na rysunku przedstawiono podstawowe zespoy samolotu wpywajce na powstawanie haasu. Spaliny silnikw lotniczych zawieraj due iloci szkodliwych zwizkw, takich jak tlenki azotu, NHC czy wgla oraz tak zwanego pyu zawieszonego (Fine Particulate Matter). S to mieszaniny staych czstek i kropel w powietrzu. Nale do nich aerozole, dym, opary, popi i pyki. Czstki te o rednicy mniejszej od 2,5 [m] znane s te pod nazw PM2,5 lub czstki oddechowe, poniewa
FOT. sTUDiO iWONA isW
SZKOLENIE I BL
W trosce o natur
gboko penetruj ukad oddechowy. Turbinowe silniki lotnicze przyczyniaj si do ich tworzenia w wyniku reakcji chemicznych midzy otaczajcym powietrzem a gazami wylotowymi, przy czym mog by one zarwno lotne, jak i nielotne, na przykad, sadza. Przeprowadzane od 2004 roku badania silnikw odrzutowych najwaniejszych producentw, zabudowanych na rnych patowcach, wykazay powstawanie PM2,5 w iloci od 10 do 550 (mg/
pokosie cywilizacji
Oddziaywanie operacji lotniskowych na otaczajce je rodowisko jest tak due i wprowadza takie zmiany w zachowaniach czowieka i przyrody, e mona mwi ju o ekosystemie lotniska, na ktry oddziauje wiele negatywnych elementw, takich jak: haas, pynne i parujce rodki chemiczne, w tym paliwa, promieniowanie elektromagnetyczne i szkodliwe spaliny. Skal tych procesw w ograniczonej strefie lotniska mona zaobserwowa na lotnisku Chopina w Warszawie. Wykonuje si na nim okoo 400 operacji lotniczych dziennie, skupionych gwnie w godzinach rannych i wieczornych w kilkuminutowych odstpach.
kg paliwa). Stwierdzono te, e najwiksze iloci czstek tworz si w czasie pracy silnika na zakresie biegu jaowego i startowym, a najmniejsze na zakresach porednich. Poprawy w tej dziedzinie naley szuka w ukierunkowanych modyfikacjach silnikw. Jednak wiele unowoczenie, ktre pozwalaj na zmniejszenie zuycia paliwa dziki wprowadzeniu nowych materiaw konstrukcyjnych umoliwiajcych wzrost temperatury spalin przed turbin i spru, powoduje wyrany wzrost emisji tlenkw azotu w spalinach. Niektre zmiany, na przykad, zastosowanie biopaliw (paliwa odtwarzalne), w duym stopniu ograniczaj utrat rwnowagi dwutlenku wgla w atmosferze i ilocio44 przegld si powietrznych 2012/01
w zawarto toksyn w spalinach. Due nadzieje pokada si w zastosowaniu jako paliwa gazu upkowego lub nawet czystego wodoru (podczas startu), a take etanolu i metanolu (fot.). W tych wypadkach naley bilansowa w produkcji tych paliw ilo zuytego wgla (i wytworzenia CO2) do ich, na przykad, odparowywania. atwiejsze wydaje si ograniczanie haaliwoci pracy silnikw odrzutowych na drodze zmian uksztatowania krawdzi dysz wylotowych czy ejektorw dodatkowego strumienia powietrza z atmosfery. Kada ze zmian wymaga jednak wnikliwych bada weryfikujcych (we wszystkich zakresach pracy silnikw i warunkach lotu samolotu), a przede wszystkim gbokiej wiedzy i intuicji konstruktorw w dziedzinie termodynamiki, przepywu gazw i aerodynamiki majc cigle na uwadze trwao i niezawodno dziaania silnikw. Dowiadczenie uczy, e zdarzaj si wypadki ograniczenia szkodliwego zachowania si maszyny w jednym zakresie jej pracy z jednoczesnym niebezpiecznym wzrostem w innym. Tak wic sukcesw w tej dziedzinie mona si spodziewa po bardzo wnikliwej ocenie stanu obecnego i szans poprawy, w tym gwnie technologicznych i materiaowych. Naley liczy si z ogromnymi nakadami finansowymi. Mona stwierdzi, e ceny dwuprzepywowych wentylatorowych silnikw odrzutowych o podobnym cigu, stosowanych jako napd samolotw pasaerskich, wzrosy od kilku milionw dolarw w kocu lat osiemdziesitych ubiegego wieku do kilkunastu milionw obecnie.
Pk w st. spocz. prof. zw. dr hab. in. stefan szczeciski jest absolwentem studiw lotniczych i stopnia w 1951 r. (Wawelberczyk) i studiw ii stopnia w WAT (1954). Doktor (1964), nastpnie doktor habilitowany (1973), profesor nadzwyczajny (1978) i zwyczajny (1985). Autor i wspautor ponad 430 publikacji naukowych i technicznych oraz 27 patentw i wzorw uytkowych. Obecnie pracownik naukowy Zakadu Napdw instytutu Lotnictwa. Pawe Gowacki jest absolwentem WAT (1978). Peni sub w 38 Puku szkolno-Bojowym w modlinie (19781983), m.in. jako dowdca klucza eksploatacji samolotw i dowdca eskadry technicznej. Od roku 1997 jest pracownikiem General Electric Aviation.
Niebezpieczne zjawisko
pk rez. dr in. dariusz stpie urzd lotnictwa Cywilnego
SZKOLENIE I BL
Mikroszkway i systemy alarmowania

Uskok wiatru (wind shear) jest zjawiskiem pogodowym, ktre polega na nagych zmianach kierunku lub prdkoci wiatru w atmosferze. Wystpuje na niewielkiej przestrzeni i w krtkim czasie wzdu toru lotu statku powietrznego.
est to jedno z najbardziej niebezpiecznych zjawisk atmosferycznych dla lotnictwa. Powoduje gwatowne zmiany prdkoci opywu patowca przez prd powietrza i zwizane z tym zmiany wielkoci siy nonej. Gwatowny typ uskoku wiatru, wystpujcy na obszarze o rednicy do okoo czterech kilometrw (2,5 mili), jest nazywany mi-
kroszkwaem (microburst). Jako e mikroszkway s form uskokw wiatru (wystpuj w mniejszej skali), oba pojcia s czsto stosowane do okrelania tych samych zjawisk meteorologicznych.
IstOta
Mikroszkwa jest zjawiskiem bardzo niebezpiecznym o ogromnym znaczeniu dla bezpiecze2012/01 przegld si powietrznych 45
FOT. WiKiPEDiA
SZKOLENIE I BL
podstawa chmur prd opadowy wirga lub deszcz
wiry poziome
rozchodzenie si powietrza
Rys. 1. RozpyW powietrza w mikroszkwale
stwa operacji lotniczych, dlatego te informacja o jego wystpieniu jest niezwykle podana dla Kontroli Ruchu Lotniczego (ATC), zwaszcza w czasie zabezpieczania fazy startu i ldowania, ze wzgldu na moliwo wytrcenia statku powietrznego z przyjtego toru lotu lub z ustalonej rwnowagi aerodynamicznej. Zjawisko to powstaje, gdy sup powietrza na duej wysokoci ulega szybkiemu ochodzeniu, spowodowanemu odparowywaniem lodu, niegu lub deszczu, w wyniku czego wzrasta jego gsto w stosunku do atmosfery, co powoduje gwatowne opadanie. Gdy sup zblia si do ziemi, skierowane w d powietrze rozchodzi si gwatownie we wszystkie strony (rys. 1). W cyklu rozwojowym mikroszkwaw mona wyrni etap: kontaktu, wybuchu i poduszki powietrznej. Etap 1. Mikroszkwa zaczyna si, gdy od podstawy chmury opada sup powietrza i w cigu kilku minut dociera do powierzchni ldu lub wody (kontakt) i uderza z wielk si o t powierzchni. W etapie tym wystpuj najwiksze prdkoci wiatru (rys. 2).
Etap 2. Zawirowane zimne powietrze po uderzeniu z wielk si o powierzchni ldu lub wody rozbija si (rozpywa) z miejsca kontaktu z podoem na wszystkie kierunki (rys. 3). Etap 3. Rozpywajce si na wszystkie kierunki powietrze jeszcze przyspiesza i ulega zawirowaniu tworzc piercie zawirowa. Strugi, gdy stykaj si z powierzchni ldu lub wody, ulegaj natomiast osabieniu na skutek tarcia o podoe. Zawirowanie wygasa w niewielkiej odlegoci od centrum zdarzenia, czyli miejsca kontaktu z podoem (rys. 4). Mikroszkwa moe by przedstawiony jako intensywny, mikroskalowy pionowy opad powietrza, ktry dociera do powierzchni ziemi i rozchodzi si poziomo w sposb cylindrycznie symetryczny. Gdy dochodzi do takiego zjawiska i samolot przelatuje przez teren, na ktrym mikroszkwa wystpuje, mog nastpi niezwykle niebezpieczne zmiany prdkoci i kierunku strumienia powietrza. W wyniku pocztkowego wzrostu prdkoci wiatru od frontu (czoowego) wystpuje efekt podniesienia samolotu. W miar jego przesuwania si w stron opadajcego supa po-
ArChiWUm AUTOrA
SZKOLENIE I BL
Rys. 2. cykl RozWojoWy mikroszkwau etap i
wietrza nastpuje niespodziewana zmiana kierunku wiatru od frontowego (czoowego) przez strumie powietrza z gry samolotu, co powoduje jego opadanie a do moliwoci wystpienia ponownej zmiany kierunku do wiatru tylnego (od ogona). Zmiany te powoduj utrat wznoszenia i wysokoci.
skUtkI I mEtOdy
Jeli piloci nie s w stanie uciec przed mikroszkwaem, a zmiany prdkoci i kierunkw wiatrw s due, moe doj do katastrofy, poniewa nie ma dostatecznie duo czasu lub miejsca na manewrowanie w czasie fazy startu czy ldowania, jako e samolot w pierwszej fazie jest blisko prdkoci przecignicia, a w drugiej moc silnikw jest zredukowana. Poziome wahania prdkoci wiatru bliskie lub wiksze ni 3045 kts (1522 m/s) i pionowe zmiany wiksze ni 5 kts (2,5 m/s) s kwalifikowane przez pilotw jako silny uskok wiatru, a przy mikroszkwaach prdkoci mog dochodzi do 80 i wicej wzw (kts). Wykrywanie, zwaszcza prognozowanie, uskoku wiatru jest trudne i nie zawsze moliwe, gwnie ze wzgldu na krtkotrway i lokalny charakter zjawiska.
Jeszcze trudniejsze jest to w wypadku mikroszkwaw, ktrych skala wynosi okoo czterech kilometrw. W tym celu stosuje si metody bezporednie (sonary i radary dopplerowskie) oraz porednie (mona szacowa moliwo wystpienia uskoku dziki obserwacji radarowej i satelitarnej chmur konwekcyjnych) i wnioskowanie z sytuacji synoptycznej. Ponadto na lotniskach, na ktrych tego typu zjawiska s czciej spotykane, aby osoni lotnictwo przed skutkami wystpienia uskoku wiatru, wprowadza si rne rozwizania. Odczytywanie skadowych wiatru, ich intensywnoci i kierunku wiadczy, e zjawiska uskokw i mikroszkwaw mona przewidywa i wykrywa za pomoc sensorw zainstalowanych na lotniskach lub w ich pobliu, wzdu cieki podejcia czy na pocztkowej ciece wznoszenia. W tym celu na kilku lotniskach, np. Pantelleria, Palermo, Genua i Reggio Kalabria we Woszech zaprojektowano i zainstalowano systemy automatycznego alarmowania o uskokach wiatru (automated windshear alarm system AWAS). Stosowany algorytm zosta opracowany przy wspfinansowaniu przez Federaln Administracj Lotnictwa (Federal Aviation Administration FAA) w Narodowym Centrum Bada Atmosferycznych
ArChiWUm AUTOrA
SZKOLENIE I BL
Rys. 3. cykl RozWojoWy mikroszkwau etap ii
(NCAR) w Boulder w stanie Colorado. Gwne jego charakterystyki s oparte na: wykrywaniu poziomych wiatrw na terenie lotniska, identyfikacji mikroszkwaw i uskokw w ARENIE; sprawozdaniach alarmowych z obszaru do trzech mil morskich od progu pasa startowego, powizanych z pozycjami sensorw, szacowaniu skadowych wiatru zwizanych ze zjawiskiem uskokw wzdu kierunku pasa startowego (zmiany prdkoci wiatru na pasie startowym); szacowaniu punktu uderzenia uskoku w czasie podejcia i odejcia; identyfikacji pozycji alarmw do jednej mili morskiej od pasa startowego; odwieaniu oblicze alarmowych o uskokach co 10 sekund; szacowaniu stosunku faszywych alarmw (false alarm rate FAR) rwnego 10% lub mniej (dla sensorw zlokalizowanych w standardowych pozycjach); okrelaniu prawdopodobiestwa wykrycia (probabilisty of detection POD) rwnego 90% lub wicej (dla sensorw zlokalizowanych na standardowych pozycjach); tworzeniu alfanumerycznych wynikw, zgodnie ze standardami FAA.
W skad automatycznego systemu o uskokach wiatru wchodzi sie anemometrw do detekcji wiatrw. System podzielono na dwa podsystemy: centralny informacyjny oraz peryferyjny pomiarowy. Podsystem centralny jest rozprowadzony w kilku komrkach operacyjnych, takich jak: biuro odpraw zag (ARO), pomieszczenie kontroli radarowej, wiea kontroli lotw (TWR), biuro meteorologiczne i pomieszczenie dla pilotw, poczonych przez sie wewntrzn (Ethernet LAN). Podsystem peryferyjny jest tworzony przez wszystkie odlege stacje wiatrowe (Wind Remote Stations WRS) do detekcji wiatrw, rozmieszczone wok strefy lotniska, zgodnie z wymogami zdefiniowanymi przez obliczenia. Funkcj operacyjn podsystemu centralnego jest koncentracja i wykorzystanie pomiarw wiatrw zebranych przez odlege stacje w celu: generowania na danie ostrzee o uskokach wiatru; wywietlania mapy graficznej ukazujcej teren lotniska, na ktrym wystpuje uskok wiatru; wywietlania funkcjonalnego statusu wszystkich skadowych systemu. Funkcj operacyjn podsystemu peryferyjnego jest wysyanie wszelkich danych zebranych przez
ArChiWUm AUTOrA
SZKOLENIE I BL
Rys. 4. cykl RozWojoWy mikroszkwau etap iii
sensory anemometryczne i funkcjonalnych parametrw stacji do podsystemu centralnego. Dane te s przesyane serwerem za pomoc bezprzewodowego wyposaenia radio-modemowego transmitujcego i odbierajcego na falach UKF przez wielokierunkowe lub sektorowe anteny UKF. Dokadne pozycje odlegych stacji wiatrowych s definiowane po precyzyjnej analizie, z uwzgldnieniem charakterystyki lotniska, na przykad, liczby pasw startowych, przeszkd, geografii otoczenia. Pozycja sensora wiatru w typowej konfiguracji i przy optymalnych warunkach rodowiska moe by uyta na lotniskach z tylko jednym pasem startowym. W wypadku obecnoci dwch lub wicej pasw liczba i pozycja odlegych stacji wiatrowych musi by dostosowana do sytuacji. Alarm o mikroszkwaach jest oznaczany kolorem czerwonym, Alarm o uskokach wiatru pomaraczowym. Korytarz powietrzny lub cieka powietrzna zwizana z progiem operacyjnym jest wypeniona kolorem zgodnym ze zgoszonym alarmem. Gdy dochodzi do sytuacji, e rne kolory si przecinaj, kolor czerwony przewaa nad pozostaymi. Stosowane s midzynarodowe symbole pogodowe.
Dodatkowo, system automatycznego alarmowania o uskokach wiatru moe by zintegrowany z terminalem radaru pogodowego Doppler (terminal Doppler weather radar TDWR), poniewa Narodowe Centrum Bada Atmosferycznych zapewnio specyficzny algorytm do integracji obu systemw lub z innym systemem detekcji w celu poszerzenia zasigu monitorowania mikroszkwaw/uskokw wiatru. Umoliwia to rwnie zwikszenie powierzchni ARENY przez proste dodanie jednostek odlegych stacji wiatrowych, ktre rwnie mog by z nim zintegrowane. Podobne rozwizanie zastosowano dla lotniska Kigali w Rwandzie. Ogoszony w 2010 roku przez ugandyjskie Ministerstwo Wody i rodowiska przetarg na dostarczenie i zainstalowanie systemu alarmowego niskopoziomowych uskokw wiatru na Midzynarodowym Lotnisku Kigali wygraa firma Vitrociset. Badanie, przeprowadzone w poowie 2010 roku, umoliwio wstpne zaprojektowanie sieci sensorw dla lokalnego systemu AWAS. Projekt afrykaski zrealizowano we wsppracy z wosk spk SIAP+MICROS, ktra zapewnia odlege stacje wiatrowe.
Autor jest absolwentem WAT. sub wojskow zakoczy w 2008 roku na stanowisku szefa suby hydrometeorologicznej sZrP. Obecnie jest gwnym specjalist ds. osony meteorologicznej w Urzdzie Lotnictwa Cywilnego.
ArChiWUm AUTOrA
49
SZKOLENIE I BL
kpt. woJciech czarnecki Szefostwo Suby hydrometeorologicznej SzRP
Wane informacje
Pomiary i prognozy meteorologiczne w lotnictwie

Obserwacje i prognozy meteorologiczne stanowi nierozczny element dziaania kadej nowoczesnej armii.
istoria uczy, e niedocenianie informacji meteorologicznej przyczynio si wielokrotnie do klsk, a take zaamania caych kampanii wojennych. Jedn z podstawowych cech nowoczesnej armii jest jej mobilno. Konieczno wykonywania zada w dowolnym terenie wymusza pozyskanie odpowiednich informacji meteorologicznych. Wojskowa lub cywilna sie obserwacyjno-pomiarowa Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (fot. 1) nie zawsze spenia nasze ocze50 przegld si powietrznych 2012/01
kiwania, dlatego te wykorzystuje si mobilne stacje pomiarowe.
mEtEO W WIcZENIach
We wrzeniu 2011 roku na poligonie Wicko Morskie odbyy si wiczenia Orze-11. Szefostwo Suby Hydrometeorologicznej SZRP (SSH SZRP) wystawio mobiln stacj meteorologiczn AGAT-20L (fot. 2 i 3), mobiln stacj meteorologiczn TAMOS (rys. 1) i zestaw do pomiarw wiatrw grnych TEBAL. czno oraz wymian danych meteorolo-
FOT. AWiOmET
Wane informacje
SZKOLENIE I BL
Fot. 1. ogRdek MeteoRologiczny stacji iMgW w ustce
-gicznych zapewnia zestaw satelitarny VISAT (fot. 4). Stacja AGAT-20L skada si z: gowicy do pomiaru kierunku i prdkoci wiatru WU-2000 firmy AVIOMET (fot. 2A); gowicy do pomiaru temperatury i wilgotnoci wzgldnej powietrza HMP45 firmy VAISALA (fot. 2B); gowicy do pomiaru cinienia PTB-220AD firmy VAISALA (fot. 2B); miernika wysokoci podstawy chmur CT25K firmy VAISALA (fot. 2E); miernika widzialnoci PWD11A firmy VAISALA (fot. 2B); detektora wyadowa (fot. 2C); laptopa do pracy w warunkach polowych; zestawu zasilania wraz z zasilaczem sieciowym i panelem sonecznym (fot. 2D); skrzynki rozdzielczej zasilania i sygnau (fot. 2D). Na system TAMOS (rys. 1) skada si: trzymetrowy maszt, czujniki pomiarowe WEATHERPAK; interfejs poczeniowy wraz z barometrem IEU, stacja bazowa, laptop z oprogramowaniem do
zobrazowania danych i zarzdzania systemem pomiarowym, UPS. WEATHERPAK to zintegrowany system urzdze, ktry obejmuje: czujnik temperatury i wilgotnoci AT/RH, ultradwikowy czujnik wiatru, kompas, GPS, radiomodem z anten oraz jednostk sterujco-obliczeniow ZENO-3200. Podczas wicze Orze-11 stacj TAMOS rozoono na terenie ogrdka meteorologicznego przy Stanowisku Dowodzenia nr 9 (SD 9). W ten sposb dublowano wskazania znajdujcej si tam na stae stacji MINI METNET. Nieopodal rozwinito anten systemu VISAT. Stacja AGAT-20L wykonywaa pomiary na obszarze ldowiska. czno midzy stacj na ldowisku a wie SD 9, na ktrej miecia si komrka meteorologiczna SSH SZRP, zapewnia bdcy w wyposaeniu zestaw do transmisji radiowej. Wyniki pomiarw uzyskane przez stacj AGAT-20L byy zobrazowane na konsolach wirtualnych na komputerze PC na wiey SD 9. Oprogramowanie pozwala nie tylko na zobrazowanie i rejestracj danych dowolnego typu konsoli bez potrzeby dokonywania zmian sprztowych, ale rwnie na zoon obrbk danych wejciowych.
FOT. WOjCiECh CZArNECKi
SZKOLENIE I BL
Wane informacje
czujnik Weatherpak
Widzialnociomierz (pWd)
Maszt
interfejs poczeniowy (interface electronics unit ieu)
ceilometr
deszczomierz detektor wyadowa

Rys. 1. stacja MeteoRologiczna taMos
Rodzaj i czsto odbieranych danych oraz sposb ich zobrazowania i rejestracji s okrelane przez uytkownika konsoli podczas jej konfiguracji. Zapewnia to pen swobod gromadzenia i wykorzystywania danych pomiarowych. Stacj AGAT-20L zasila panel soneczny. Dane meteorologiczne, uzyskane take dziki wymianie midzynarodowej, pozwoliy na efektywn prac zespou meteorologicznego. W tym celu w wiczeniach Orze-11, aby zapewni oson meteorologiczn: dokonywano cigych pomiarw wartoci elementw meteorologicznych (temperatury
cO rOBIONO?
powietrza i punktu rosy, wilgotnoci, widzialnoci, wysokoci podstawy chmur, cinienia atmosferycznego, prdkoci i kierunku wiatru przyziemnego). Obserwacje prowadzono co najmniej dwie godziny przed rozpoczciem dziaa na poligonie; wyniki pomiarw przekazywano co trzydzieci minut do sieci wymiany danych w postaci depeszy METAR z kodem International Civil Aviation Organization (ICAO) EPWI (kod stacji w Wicku Morskim, litera E oznacza Europ, P Polsk, dwie nastpne litery to indywidualny kod ldowiska, w tym przypadku Wicko Morskie. W ten sposb kodowane s lotniska i ldowiska na caym wiecie);
ArChiWUm AUTOrA
Wane informacje
SZKOLENIE I BL
a wiatromierz (prdko, kierunek) oraz antena, b moduy pomiaru widzialnoci, wysokoci opadu i temperatury powietrza i cinienia (kolor biay), c detektor wyadowa atmosferycznych, d bateria soneczna, e laserowy pomiar wysokoci podstawy chmur. Fot. 2. Mobilna stacja MeteoRologiczna agat-20l w czasie wicze orze-11
FOT. WOjCiECh CZArNECKi
SZKOLENIE I BL
Wane informacje
Rys. 2. pRzykad gRaFicznej pRognozy pogody w postaci crosssection
opracowywano specjalne prognozy pogody, take w postaci crosssection (rys. 2); skadano meldunki o stanie pogody na odprawach. W pracy synoptycznej wykorzystywano wyniki mezoskalowego modelu numerycznego Coupled Ocean/Atmosphere Mesoscale Prediction System (COAMPS). Jest to model oceanu Ze wzgldu na zoono i dyi atmosfery opraconamik zmian typw pogody, wany przez Laborawynikajcych, midzy innymi, torium Badawcze z pooenia poligonu (warstw granicznych: morze ld, polaMarynarki Wojennej na las, zabagnienie itp.) USA (US Naval Reniezbdne jest posiadanie seach Laboratory). wikszej iloci informacji meteWyniki modelu orologicznych o stanie atmosfery dodatkowych sonday COAMPS wykorzyaerologicznych wykonywanych stano do opracowania przez IMGW. prognozy pogody w postaci graficznej (crosssection). Przedstawia on przebieg najwaniejszych dla wykonywania zada lotniczych elementw meteorologicznych z uwzgldnieniem poziomu lotu.
Szczegln uwag zwrcono na prognozowanie liczby i wysokoci warstw zachmurzenia (rys. 2), a take okrelenie wysokoci kierunku i prdkoci prdu strumieniowego (jet stream). Prd strumieniowy odkryto stosunkowo niedawno (lata drugiej wojny wiatowej), w polskich warunkach klimatycznych wystpuje przecitnie na wysokoci 710 kilometrw (lub wyej), jednak niekiedy obnia si do wysokoci od 4 kilometrw. Wok kanau prdu strumieniowego wystpuje intensywna turbulencja, co stwarza znaczne zagroenie dla wykonywania rnego rodzaju zada, nie tylko lotniczych. Informacje o wielkoci zachmurzenia na rnych poziomach oraz dane na temat prdu strumieniowego s szczeglnie przydatne do planowania wicze lotniczych (wykonywanie lotw na rnych wysokociach) oraz wojsk rakietowych (strzelania). Podstawowym rdem informacji na temat prdw strumieniowych oraz poziomw zachmurzenia jest diagram aerologiczny. W Polsce sondae atmosfery wykonuje Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej dwa razy na dob (o go-
OPrACOWANiE WAsNE
Wane informacje
SZKOLENIE I BL
Fot. 3. Mobilna stacja meteorologiczna agat-20l (a) oraz teodolit do pomiarw wiatrw grnych tebal (b) w trakcie wicze orze-11
Fot. 4. antena satelitarna systemu Visat w czasie wicze orze-11
WNIOskI
W trakcie wicze Orze-11 sprawdzano dziaanie mobilnych stacji TAMOS, w szczeglnoci AGAT-20L. Mimo stosunkowo duej odlegoci od wiey SD 9 oraz licznych zakce, poprawnie dziaa take system radiowego przekazywania danych z punktu pomiarowego na wie. Mobilna stacja AGAT-20L wzbudzia due zainteresowanie zwiedzajcych na zorganizowanej prezentacji sprztu wojskowego. Prac synoptykw utrudnia okres, w ktrym przeprowadzano wiczenia koniec wrzenia. Wtedy coraz czciej pojawiaj si, midzy innymi, mgy i inwersje pionowego gradientu temperatury (fot. 5). Jeli znamy zakres inwersji termicznej, mona prognozowa czas zalegania mgie lub niskich chmur, co jeszcze bardziej
Fot. 5. niska mga na ldowisku w Wicku Morskim o wschodzie soca
podkrela znaczenie wykonywanych dodatkowo sonday atmosfery. Mimo wskazanych trudnoci zabezpieczenie meteorologiczne wicze Orze-11 przebiegao sprawnie, a wykonywane prognozy cieszyy si duym uznaniem przeoonych.
Autor jest absolwentem instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu jagielloskiego w Krakowie (1997), sPr w WsO w Poznaniu (1998), studiw doktoranckich Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy (2004). Dziennikarz (19971999), synoptyk w Biurze meterologicznym Centrum hydrometeorologii sZrP (19992008). Od 2009 r. modszy specjalista w Wydziale Analiz hydrologicznych i Klimatologicznych szefostwa suby hydrometerologicznej sZrP.
FOT. WOjCiECh CZArNECKi (3)
dzinie 00.00 i 12.00 GMT) tylko na trzech stacjach w ebie, Legionowie i Wrocawiu. Aby pozyska dodatkowe informacje o warunkach w wyszych warstwach atmosfery, na czas wicze Orze-11 w IMGW zamwiono sondae aerologiczne wykonywane na zlecenie starszego synoptyka zmiany dyurnej SSH SZRP. Przeprowadzano je na stacji w ebie, przewanie o godzinie 06.00 GMT.
55
SZKOLENIE I BL
mgr adam konarzewski urzd lotnictwa Cywilnego
Ujednolicenie systemu
Poszukiwanie i ratownictwo w aspekcie prawa lotniczego

Konwencj o midzynarodowym lotnictwie cywilnym, podpisan w Chicago 7 grudnia 1944 roku, Polska ratyfikowaa 20 listopada 1958 roku.
ade Umawiajce si Pastwo zobowizuje si do zapewnienia takich rodkw pomocy statkom powietrznym w niebezpieczestwie na jego terytorium, jakie uzna za moliwe w praktyce, oraz do zezwolenia, z zastrzeeniem kontroli swoich wasnych wadz, wacicielom statkw powietrznych lub wadzom Pastwa, w ktrym dany statek powietrzny jest zarejestrowany, na udzielenie takich rodkw pomocy, jakich wymagaj okolicznoci. Kade Umawiajce si Pastwo podejmujc poszukiwania zaginio56 przegld si powietrznych 2012/01
nego statku powietrznego bdzie bra udzia w stosowaniu skoordynowanych rodkw, jakie mog by co pewien czas zalecane na podstawie niniejszej Konwencji1. Zgodnie z midzynarodowymi normami i zalecanymi metodami postpowania, zawartymi w zaczniku 12 Poszukiwanie i ratownictwo do Konwencji2, administracje pastw czonkowskich Organizacji Midzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (International
1 2
DzU 1959 nr 35, poz. 212 z pn. zm. Dz. Urz. ULC 2010 nr 5, poz. 38.
FOT. mAriAN KLUCZYsKi
SZKOLENIE I BL
Civil Aviation Organization ICAO) s zobowizane do: ustalenia regulacji prawnych i normatywnych; wskazania organu administracji publicznej waciwego w sprawach poszukiwania i ratownictwa lotniczego; zapewnienia oraz udostpnienia odpowiednio wyposaonych i wyszkolonych jednostek suby poszukiwania i ratownictwa lotniczego. Pierwsze zapisy prawne odnoszce si do ratownictwa odnajdujemy w Rozporzdzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 marca 1928 roku o prawie lotniczem3. W art. 8 okrelono, e Przepisy sanitarne, higjeniczne i przepisy z zakresu spraw ratownictwa, dotyczce eglugi powietrznej, wydaje Minister Spraw Wewntrznych w porozumieniu z Ministrem Komunikacji. W zwizku z tym 23 grudnia 1928 roku weszo w ycie Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych w porozumieniu z Ministrem Komunikacji z dnia 30 padziernika 1928 roku w sprawie przepisw sanitarnych, higjenicznych i ratowniczych, dotyczcych eglugi powietrznej4. Rozporzdzenie to nie regulowao kwestii zwizanych z poszukiwaniem i ratownictwem lotniczym, tak jak to dzi moemy sobie wyobrazi, ale dotyczyo przestrzegania przepisw sanitarnych i udzielenia pierwszej pomocy kademu pasaerowi znajdujcemu si w porcie lotniczym czy na pokadzie statku powietrznego. Kolejnym aktem prawnym, wydanym na podstawie art. 8 ust. 3 rozporzdzenia prezydenta Rzeczypospolitej i uchylajcym Zarzdzenie Nr 130 Prezesa Rady Ministrw z dnia 16 lipca 1951 roku w sprawie tymczasowej instrukcji alarmowej ratownictwa powietrzno-morskiego, byo Zarzdzenie z dnia 16 sierpnia 1958 roku Ministra Komunikacji w sprawie instrukcji alarmowej ratownictwa powietrzno-morskiego dla cywilnych statkw powietrznych wykonujcych loty nad Morzem Batyckim5, regulujce szczegowo postpowanie w razie wystpienia sytuacji niebezpiecznej, grocej koniecznoci wodowania statku powietrznego wykonujcego lot nad Morzem Batyckim. Obowizujce trzydzieci cztery lata Rozporzdzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 marca
1928 roku o prawie lotniczym zostao uchylone Ustaw z 31 maja 1962 r. Prawo lotnicze6, ktra wesza w ycie 8 czerwca 1962 roku. W ustawie, podobnie jak w rozporzdzeniu prezydenta Rzeczpospolitej, ustawodawca upowani ministra waciwego ds.
pocztki
Za pierwsze regulacje prawne, wydane na mocy art. 8 ust. 3 rozporzdzenia prezydenta rzeczypospolitej, dotyczcego poszukiwania i ratownictwa lotniczego, mona uzna Zarzdzenie Nr 130 Prezesa Rady Ministrw z dnia 16 lipca 1951 roku w sprawie tymczasowej instrukcji alarmowej ratownictwa powietrzno-morskiego, ktre weszo w ycie 7 sierpnia 1951 roku i obowizywao do 1 padziernika 1958 roku. Odnosio si ono do alarmowania ratownictwa powietrzno-morskiego dla linii komunikacyjnych WarszawaKopenhaga i Warszawa -sztokholm w razie wystpienia sytuacji niebezpiecznej, grocej koniecznoci wodowania statku powietrznego.
PraWO
[m.P. 1951 nr A-69, poz. 897.]
transportu w porozumieniu z ministrem obrony narodowej, ministrem waciwym do spraw wewntrznych oraz ministrem waciwym do spraw zdrowia, do wydania rozporzdzenia okrelajcego organy upowanione do przeprowadzania poszukiwa i organizowania akcji ratowniczej w razie zaginicia lub innego wypadku statku powietrznego, zagroenia bezpieczestwa albo przymusowego ldowania statku powietrznego poza lotniskiem (fot.).
kOlEjNE UstalENIa
W wyniku zawartej delegacji ustawowej 1 stycznia 1966 roku weszo w ycie Zarzdzenie Ministra Komunikacji z dnia 18 grudnia 1965 roku w sprawie prowadzenia poszukiwa i akcji ratowniczej
DzU 1928 nr 31, poz. 294. DzU 1928 nr 95, poz. 842 uchylony 2 sierpnia 1938 roku. m.P. 1958 nr 67, poz. 394. 6 DzU 1962 nr 32, poz. 153 z pn. zm.
3 4 5
57
SZKOLENIE I BL
Fot. 1. MigoWce lotniczego pogotoWia RatoWniczego stanowi element systemu asaR
cywilnych statkw powietrznych7. Uchylono Zarzdzenie z dnia 16 sierpnia 1958 roku Ministra Komunikacji w sprawie instrukcji alarmowej ratownictwa powietrzno-morskiego dla cywilnych statkw powietrznych wykonujcych loty nad Morzem Batyckim. 17 listopada 2002 roku obowizujc czterdzieci lat Ustaw z dnia 31 maja 1962 r. Prawo lotnicze zastpia Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze8. Uchylia ona rwnie Zarzdzenie Ministra Komunikacji z dnia 16 marca 1983 roku w sprawie prowadzenia poszukiwa i ratownictwa statkw powietrznych. Zapisy nowej ustawy nie reguloway jednoznacznie zagadnie zwizanych z organizacj i funkcjonowaniem suby poszukiwania i ratownictwa lotniczego, z wyjtkiem artykuu 121 ust. 2 statkom powietrznym wykonujcym loty w przestrzeni powietrznej zapewnia si sub poszukiwania i ratownictwa. Wszystko zmienio si 15 lipca 2011 roku, kiedy prezydent Rzeczpospolitej Polskiej podpisa Ustaw z dnia 30 czerwca 2011 roku o zmianie ustawy Prawo lotnicze oraz niektrych innych
ustaw9. Prace legislacyjne nad ni trway ponad dwa lata i obejmoway wszystkie jej sfery. Nowelizacja obja zagadnienia zwizane z wdroeniem do polskiego porzdku prawnego przepisw Unii Europejskiej dotyczcych lotnictwa cywilnego, podniesienia poziomu bezpieczestwa lotniczego, udoskonalenia procesu zarzdzania lotniskami. Zawieraa take jeszcze jeden istotny aspekt normowanie problematyki zwizanej z poszukiwaniem i ratownictwem lotniczym. W artykule 140a ustawodawca ucili, e poszukiwanie i ratowanie statkw powietrznych znajdujcych si w niebezpieczestwie, udzielenie pomocy zaogom i pasaerom statkw powietrznych oraz innym osobom poszkodowanym w wyniku zdarze lotniczych, bez wzgldu na przynaleno pastwow tych statkw i osb, naley do zakresu dziaania suby poszukiwania i ratownictwa lotniczego, zwanej dalej sub ASAR.
m.P. 1965 nr 72, poz. 416. DzU 2006 nr 100, poz. 696 z pn. zm. Ustaw z dnia 30 czerwca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo lotnicze oraz niektrych innych ustaw opublikowano 18 sierpnia 2011 r. w DzU nr 170, poz. 1015. jej przepisy weszy w ycie 18 wrzenia 2011 roku, z wyczeniem niektrych regulacji (art. 20), wobec ktrych jest przewidziany inny termin ich obowizywania.
7 8 9
FOT. mALWiNA mArCZUK
SZKOLENIE I BL
Za organizacj suby poszukiwania i ratownictwa lotniczego oraz wykonywanie zada typu: poszukiwanie i ratownictwo wszystkich statkw powietrznych w polskiej przestrzeni powietrznej, przeszukiwanie wyznaczonego obszaru, aby okreli pooenie statku powietrznego i stan osb poszkodowanych oraz podejmowanie dziaa ratowniczych na miejscu zdarzenia, jest odpowiedzialny minister waciwy ds. transportu. Ustawodawca w artykule 140a ust. 5 ustawy okreli, e jednostkami wchodzcymi w skad suby poszukiwania i ratownictwa lotniczego s: cywilno-wojskowy orodek koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego, lotnicze zespoy poszukiwawczo-ratownicze i punkty alarmowe. Cywilno-wojskowy orodek koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego, jako element struktury organizacyjnej instytucji zapewniajcej suby eglugi powietrznej Polskiej Agencji eglugi Powietrznej, bdzie: przyjmowa informacje o zagroeniu bezpieczestwa statkw powietrznych i osb poszkodowanych w wyniku zdarzenia lotniczego; analizowa dane, prowadzi dziaania sprawdzajce i wyjaniajce o zagroeniu bezpieczestwa statkw powietrznych wykonujcych loty w polskiej przestrzeni powietrznej; nadzorowa stan i zdolno do podejmowania dziaa poszukiwawczo-ratowniczych przez jednostki wchodzce w skad ASAR; koordynowa dziaania jej jednostek; na bieco analizowa i ocenia sytuacj oraz korygowa podjte dziaania poszukiwawczo-ratownicze, w tym podejmowa decyzj o ich zawieszeniu i zakoczeniu; informowa organy obrony powietrznej i instytucji zapewniajcej suby eglugi powietrznej o lotach cywilnych statkw powietrznych i statkw powietrznych Si Zbrojnych RP wykonujcych dziaania poszukiwawczo-ratownicze. Cywilno-wojskowe orodki koordynacji poszukiwania i ratownictwa, jako elementy struktury organizacyjnej instytucji zapewniajcej suby eglugi powietrznej, funkcjonuj w niektrych pastwach europejskich. Rozwizanie takie jest stosowane, midzy innymi, w Republice Czeskiej i Republice Sowackiej. Zdarzaj si rwnie rozwizania takie,
jak w Republice Litewskiej czy Krlestwie Szwecji, e orodek koordynacji poszukiwania i ratownictwa jest instytucj cywiln. Orodek Koordynacji Poszukiwania i Ratownictwa Lotniczego ARCC Warszawa jest elementem struktury organizacyjnej Centrum Operacji Powietrznych. Jest to uzasadnione z punktu widzenia dostpnoci do wojskowej lotniczej cznoci radiowej, ktra zapewnia dwustronn czno radiow UHF/VHF ze statkiem powietrznym wykonujcym lot na wysokoci 400 metrw w 95% FIR Warszawa10, czy moliwo wsparcia ze strony struktur wojskowego systemu dowodzenia i naprowadzania. Zlokalizowanie cywilno-wojskowego orodka koordynacji poszukiwania i ratownictwa w Polskiej Agencji eglugi Powietrznej umoliwi dostp do wykorzystywanych systemw wojskowych, a take uatwi wspprac ze subami eglugi powietrznej w koordynacji dziaa, obiegu informacji i zapewnieniu suby alarmowej, z orodkami koordynacji poszukiwania i ratownictwa pastw ssiednich. Przyjte rozwizanie jest rwnie istotne dla punktu kontaktu z systemem Cospas-Sarsat (Search and Rescue Point of Contact SPOC Polska)11. Jest on umiejscowiony w Polskiej Agencji eglugi Powietrznej i funkcj t przypisano kierownikowi zmiany zarzdzania ruchem lotniczym. Umiejscowienie SPOC Polska poza strukturami ARCC Warszawa powoduje, e czas, w ktrym przesya si informacje o zagroeniu do orodka koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego znacznie si wydua. W wikszoci pastw europejskich poszukiwawczo-ratownicze statki powietrzne to statki powietrzne si zbrojnych, wspomagane przez lotnictwo pastwowe. Rozwizanie takie sugeruj zapisy Wsplnych wymaga lotniczych (JAR-OPS 3): Operacje poszukiwawczo-ratownicze (Search and Rescue-SAR) czsto prowadzone s w warunkach zmuszajcych do stosowania odstpstw od norm operacyjnych i osigw migowca, dlatego te operacje takie podlegaj szczeFir Flight information region rejon informacji powietrznej stanowicy przestrze powietrzn o okrelonych wymiarach, w ktrej jest zapewniana suba informacji powietrznej i suba alarmowa. 11 search and rescue Point of Contact punkt kontaktu z systemem Cospas-sarsat, odpowiedzialny za przyjmowanie informacji o zagroeniu przesyanych przez naziemne elementy systemu Cospas-sarsat i ich przekazywanie do orodka koordynacji poszukiwania i ratownictwa.
10
59
SZKOLENIE I BL
glnemu nadzorowi. Od zag SAR wymaga si posiadania specjalistycznych kwalifikacji i umiejtnoci oraz cigej gotowoci do podjcia natychmiastowej akcji poszukiwawczo-ratowniczej. Z tego powodu zadania SAR zazwyczaj realizowane s przez jednostki lotnictwa pastwowego, takie jak policja pastwowa, stra graniczna lub siy zbrojne, ktre dziaaj w oparciu o odrbne przepisy wykonywania takich lotw i nie podlegaj ograniczeniom, jakie prawo nakada na cywilne statki powietrzne i ich zaogi12. W ustawie sprecyzowano, e lotnicze zespoy poszukiwawczo-ratownicze wraz z podmiotami wsppracujcymi w zakresie suby poszukiwania i ratownictwa lotniczego funkcjonuj zgodnie z Planem ASAR planem operacyjnym poszukiwania i ratownictwa lotniczego. Upowaniono ministra waciwego ds. transportu (art.140d ust. 2), ktry w porozumieniu z ministrem obrony narodowej i ministrem waciwym do spraw wewntrznych, okreli w drodze aktu wykonawczego rozporzdzenia: sposb zorganizowania i funkcjonowania suby poszukiwania i ratownictwa lotniczego; zakres planu ASAR i sposb jego opracowywania; zadania cywilno-wojskowego orodka koordynacji poszukiwania i ratownictwa lotniczego; sposb prowadzenia dziaa poszukiwawczo-ratowniczych; formy wspdziaania z innymi podmiotami i jednostkami z uwzgldnieniem przepisw midzynarodowych oraz uprawnie i obowizkw waciwych podmiotw i jednostek. W nowelizacji ustawodawca uregulowa rwnie problematyk zwizan z nadajnikami sygnau niebezpieczestwa ELT-EPIRB-PLB 406MHz, nieodcznym elementem suby poszukiwania i ratownictwa lotniczego i morskiego. Zawarta w art. 140e ust. 3 delegacja ustawowa do wydania aktu wykonawczego przez ministra waciwego ds. transportu dotyczy okrelenia warunkw i sposobu: zgaszania pokadowych i osobistych nadajnikw sygnau niebezpieczestwa do ewidencji; wykrelenia pokadowych i osobistych nadajnikw sygnau niebezpieczestwa z ewidencji; prowadzenia ewidencji pokadowych i osobistych nadajnikw sygnau niebezpieczestwa.
W dziaalnoci tej naley uwzgldnia midzynarodowe normy i zalecane metody postpowania zawarte w zaczniku 10 czno lotnicza, tom III, cz II do Konwencji13 i zalecenia Rady Programu Cospas-Sarsat14. Poniewa suba poszukiwania i ratownictwa lotniczego ma by wiadczona wszystkim uytkownikom przestrzeni powietrznej, bez wzgldu na przynaleno pastwow, zaoeniem ustawy byo stworzenie jednej suby na potrzeby lotnictwa cywilnego i pastwowego. Suba poszukiwania i ratownictwa lotniczego bdzie miaa do dyspozycji poszukiwawczo-ratownicze statki powietrzne udostpniane przez ministra obrony narodowej z zasobw Si Zbrojnych RP oraz wsppracujce ze sub siy i rodki innych dysponentw, midzy innymi, Policji, Pastwowej Stray Poarnej, Stray Granicznej, migowcow Sub Ratownictwa Medycznego (Helicopter Emergency Medical Service HEMS)15. Rozwizania przyjte w nowelizacji Ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze w zakresie suby poszukiwania i ratownictwa lotniczego s identyczne lub zblione do rozwiza przyjtych w pastwach europejskich i nie s sprzeczne z midzynarodowymi normami i zalecanymi metodami postpowania zawartymi w zaczniku 12 do Konwencji.
Autor jest absolwentem Akademii Obrony Narodowej na Wydziale Wojsk Lotniczych Obrony Powietrznej. Obecnie jest specjalist do spraw poszukiwania i ratownictwa lotniczego w Urzdzie Lotnictwa Cywilnego. Wsplne wymagania lotnicze (jAr-OPs 3) Zarobkowy przewz lotniczy (migowce), Dzia 2, ACj/AmC/iEm do Czci B wymagania oglne, ACj do Dodatku 1 do jAr-OPs 3.005(d) Koncepcja migowcowej suby ratownictwa medycznego (hEms), pkt 5.1. 13 Rozporzdzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 26 marca 2009 roku w sprawie szczegowych zasad dziaania telekomunikacji lotniczej (DzU 2009 nr 58, poz. 479) implementowano do polskiego porzdku prawnego midzynarodowe normy i zalecane metody postpowania zawarte w zaczniku 10 czno lotnicza do Konwencji. 14 Nota o przystpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Programu Midzynarodowego COSPAS-SARSAT jako Pastwo Uytkownik, podpisana w Warszawie 31 maja 2005 roku (m.P. 2006 nr 13, poz. 171) i Owiadczenie rzdowe z dnia 30 grudnia 2005 roku w sprawie zwizania Rzeczypospolitej Polskiej Not o przystpieniu do Programu Midzynarodowego COSPAS-SARSAT jako Pastwo Uytkownik, podpisane w Warszawie 31 maja 2005 roku (m.P. 2006 nr 13, poz. 172). 15 W Polsce jest wykonywana przez sPZOZ Lotnicze Pogotowie ratunkowe.
12
Znaczenie przewagi
pk w st. spocz. pil. dr Jerzy szczyGie
DOWIADCZENIA
W walce o panowanie w powietrzu

Zwykle wraz z pojawieniem si nowego urzdzenia i po udanym jego zastosowaniu poszukuje si dodatkowych moliwoci jego wykorzystania. Potem pojawiaj si koncepcje kompleksowego jego uycia i powstaj teorie je uzasadniajce.
zieje si tak przy kadej nowince technicznej, szczeglnie wwczas, gdy mamy do czynienia z nowymi rodkami walki. Samolot pojawi si na pocztku dwudziestego wieku, a ju w latach 19161918 latao ich tysice na wszystkich frontach wojny. To wwczas rozwiny si trzy, istniejce do dzi, rodzaje lotnictwa. Rozpoznawcze, zwane obserwacyjnym lub wywiadowczym, bombowe, zwane niszczycielskim, i myliwskie, do walki z innymi samolotami. W tym czasie
opracowano pierwsze zasady i sposoby uycia nowego rodzaju broni, tworzono te pierwsze instrukcje i regulaminy.
WZrOst ZNacZENIa
W ministerstwach wojny i sztabach walczcych pastw teoretycy doszli do wniosku, e lotnictwo moe odegra w wojnie wan rol jako samodzielny rodzaj si zbrojnych. Zastanawiano si, jaki wpyw na jej losy moe mie lotnictwo i jakie czynnoci naley podj, by by on jak najwikszy. Zaczto roz2012/01 przegld si powietrznych 61
FOT. UsAF
DOWIADCZENIA
Znaczenie przewagi
waa problem, e przewag bdzie miaa ta strona konfliktu zbrojnego, ktrej lotnictwo bdzie panowao w powietrzu. Oznaczao to, e wasne siy nie bd bombardowane. Umoliwi to swobodne przemieszczanie wojsk, bez zagroe niespodziewanego ataku z powietrza. Dodatkowo, panujc w powietrzu, wasne lotnictwo uzyskuje swobod dziaa. Nowe koncepcje przewidyway wywalczenie przewagi w powietrzu dziki niszczcym bombardowaniom. W tych dziaaniach widziano moliwo zapewnienia sobie zwycistwa w przyJeszcze w trakcie dziaa szej wojnie. Zacz wojennych powoano komisje panowa pogld, e do badania skutecznoci dziaoperacje powietrzne a lotnictwa i jego zastosowa bojowych. Ale myli si ten, kto stan si podstawowysdzi, e rozwaania te dotyczymi dziaaniami wojeny lotnictwa myliwskiego. nymi, operacje ldowe i morskie spadn natomiast do roli drugorzdnej. Koncepcj t szybko przyjto w USA za spraw pukownika Raynalda C. Bollinga1, kierujcego pracami specjalnej misji, ktra w poowie 1917 roku podrowaa po Wielkiej Brytanii, Francji i Woszech i zbieraa wnioski z dziaa lotnictwa. Po zakoczeniu wojny pojawio si wiele opracowa analizujcych dziaania poszczeglnych rodzajw lotnictwa, ze szczeglnym uwzgldnieniem dziaa lotnictwa uderzeniowego. W 1921 roku woski genera Giulio Douhet2 opublikowa ksik, w ktrej wyoy teori wojny powietrznej. Tezy w niej zawarte mona sprowadzi do trzech stwierdze: w przyszej wojnie decydujc rol odegra lotnictwo, ktrego niszczce dziaania zami morale narodu i zdezorganizuj machin pastwow, przez co zaatakowane pastwo bdzie musiao skapitulowa; do zwycistwa konieczne jest panowanie w powietrzu, uzyskane dziki zniszczeniu lotnictwa wroga na ziemi, z pomoc druzgoccych bombardowa; pozostae rodzaje si zbrojnych bd miay za zadanie broni si na ziemi i na morzu, by stworzy warunki do ofensywy powietrznej.
Zdaniem Douheta, pierwsza wojna wiatowa moe mylnie sugerowa wyjtkowe znaczenie powietrznych pojedynkw myliwskich. Wedug niego samolot bombowy musi by czym na podobiestwo krownika, ktry przenosi olbrzymi adunek niszczcy. Uwaa, e samoloty bombowe, dziaajc w wielkich zespoach, bd miay moliwo skutecznej osony przed myliwcami przeciwnika. Przy swoim ogromie i uzbrojeniu, samolot Douheta mia w sobie jednoczy cechy wszystkich rodzajw samolotw i by w stanie wykona zadania rozpoznawcze, zniszczy obiekt bombami i podj zwycisk walk z nielicznymi myliwcami. W swoich rozwaaniach nie bra pod uwag skutecznoci samolotu w wykonywaniu zada taktycznych, poniewa nie przewidywa tego rodzaju dziaa. By pewien, e podstaw sukcesu w przyszej wojnie bd bombardowania strategiczne o olbrzymiej skali. Wedug niego, silne uderzenie armady samolotw bombowych w ywotne orodki nieprzyjaciela sparaliuje jego obron. Teoria Douheta zyskaa du popularno w siach powietrznych pastw zachodnich w latach dwudziestych i trzydziestych ubiegego wieku. Szczeglnie podatny grunt do rozwoju znalaza w Stanach Zjednoczonych, gdzie jej zasady propagowa genera William B. Mitchell3.
1 Pukownik lotnictwa raynald C. Bolling urodzi si 1 wrzenia 1877 r. Po byskotliwej karierze w lotnictwie amerykaskim zosta wysany do Francji, by przygotowa suby amerykaskich si ekspedycyjnych w i wojnie wiatowej. Do jego zasug naley stworzenie podwalin pod zasady wojny powietrznej. Zgin w czasie akcji pod Amiens 26 marca 1918 r. zastrzelony przez niemiecki patrol podczas misji jak prowadzi w pobliu frontu, na drodze pod Amiens-saint-Quentin. 2 Genera Giulio Douhet (ur. 30 maja 1869 r., zmar 15 lutego 1930 w rzymie). Teoretyk lotniczy, uwaany za ojca strategicznego lotnictwa. Doprowadzi do pierwszych bombardowa lotniczych w Libii podczas woskiej wojny z Turcj, (19111912). Gwnie ze wzgldu na jego starania trjsilnikowy bombowiec Caproni by gotowy do uytku podczas i wojny wiatowej. Uwaa, e w siach powietrznych tkwi wielki potencja i przy kadej okazji wykada swoje teorie. 3 William Billy mitchell urodzi si w Nicei, we Francji, w 1879 r., jako syn amerykaskiego senatora. W wieku 18 lat, gdy wybucha wojna hiszpasko-amerykaska, zacign si do armii jako ochotnik. suy w armii signal Corps na Kubie, Filipinach i na Alasce, zanim zainteresowa si lotnictwem. ju w 1906 roku prorokowa, e ,,konflikty bez wtpienia bd realizowane w przyszoci w powietrzu. mitchell rozumia potencja si powietrznych na dugo przed jego wspczesnymi.
Znaczenie przewagi
DOWIADCZENIA
Pniej jednak genera W. B. Mitchell zmieni zdanie. Dowodzi, e konieczne jest rozszerzenie zakresu dziaa lotnictwa na taktyczne wsparcie wojsk ldowych i podkrela znaczenie lotnictwa myliwskiego w ochronie dziaa strategicznych lotnictwa bombowego. Podobne pogldy panoway take w Wielkiej Brytanii i hitlerowskich Niemczech. Na skutek rosncej popularnoci teorii Douheta w pierwszych latach powojennych w gwnych pastwach zachodnich zaczto rozbudowywa uderzeniowe lotnictwo bombowe z zauwaalnym spadkiem popularnoci lotnictwa myliwskiego. Praktyka najbliszych lat brutalnie potwierdzia suszno tej teorii. Wojny w Abisynii (19351936) i Hiszpanii (1936 1938) wykazay skuteczno zmasowanych bombardowa. To podbudowao teori bombardowa strategicznych, przez co zyskaa ona tak du popularno, e w roku 1937 w wikszoci pastw zachodnich produkcja samolotw myliwskich spada, stanowic zaledwie 2022% oglnego stanu samolotw. Liczba samolotw bombowych natomiast cigle rosa i w 1938 roku ten rodzaj lotnictwa stanowi ju 48 procent caoci si lotniczych.
Fot. 1. doRnieR do-17
Fot. 2. Heinkel He-111
Tylko w Japonii i Zwizku Radzieckim teoria Douheta nie znalaza podatnego gruntu do rozwoju. W Moskwie z przyczyn polityczno-doktrynalnych, poniewa, najprociej rzecz ujmujc, oficjalnie wszystko, co kapitalistyczne, byo uwaane z gruntu za niesuszne. W Japonii natomiast rozwj silnego lotnictwa strategicznego z przyczyn organizacyjnych nie by moliwy, poniewa ani dowdca marynarki, ani dowdca wojsk ldowych, ktrzy do tej pory dysponowali lotnictwem, nie chcieli dopuci do nadmiernego wzrostu autonomii tego rodka walki, ktry by nieunikniony w razie przyjcia teorii woskiego teoretyka. Niemcy, przyjmujc gwne zaoenia teorii Douheta, podeszli do niej krytycznie i opracowali wasn teori ofensywnego wykorzystania lotnictwa. Zmiana polegaa na tym, e oprcz cikiego lotnictwa bombowego widziano konieczno posiadania take innych rodzajw lotnictwa, zdolnych zapewni skuteczne wsparcie wojskom ldowym na polu walki.
WZrOst rOlI lOtNIctWa mylIWskIEgO
Fot. 3. junkeRs ju-87
Fot. 4. MesseRsHMitt Me-109
Niemiecka teoria wojny powietrznej przyznawaa du rol lotnictwu wsparcia i lotnictwu myliwskiemu. Dziki temu, od 1937 roku, Luftwaffe
FOT. ArChiWUm AUTOrA (4)
DOWIADCZENIA
Znaczenie przewagi
przeksztacia si z dalekosinego lotnictwa strategicznego w lotnictwo taktyczne, a na hiszpaskim niebie, oprcz Dornierw Do-17 i Heinkli He-111, pojawiy si bombowce nurkujce Junkers Ju-87 i nowoczesne, szybkie Messerschmitty Me-109 (fot. 1, 2, 3 i 4). Przyjrzyjmy si zatem panujcym wwczas zasadom uycia lotnictwa myliwskiego. Okazuje si, e mimo udziau duych grup myliwskich w wal-
ewolucja pogldw
W doktrynie amerykaskiej zakadano wykonanie strategicznych bombardowa w celu zniszczenia lotnictwa nieprzyjacielskiego w jego bazach, nie przewidywano w tej sytuacji adnych zada dla lotnictwa myliwskiego. Taki sposb mylenia znalaz odbicie w pogardliwej ocenie walk powietrznych. uwaano je za akty zbdnej brawury. Wida z tego, e lotnictwo myliwskie triumfalnie powrcio na wojenne niebo. Ale o ponownym wzrocie znaczenia samolotw myliwskich zadecydowao by albo nie by bombowcw. A wic to taktyka przetrwania bombowcw nakazywaa posiadanie silnej osony myliwskiej. I to ten argument zadecydowa o tworzeniu jednostek lotnictwa myliwskiego.
kach powietrznych w ostatnich latach pierwszej wojny wiatowej, podstawow form walki byy indywidualne pojedynki samolotw. Przykadem tego niech bdzie cytat ze wspomnienia dowdcy 1 Dywizjonu Niemieckiego Manfreda von Richthofena4: do walki wchodziy kolejno eskadry 2 myliwskiego dywizjonu. Szyk eskadr si rozpad. Bitwa przesza w szereg pojedynczych, bezadnych pojedynkw. W konfliktach lat trzydziestych mona natomiast zaobserwowa pocztki walk grupowych. Cho co prawda dalej zestrzeliwa as, a pozostali piloci grupy stanowili jego oson, a czasem nagonk. Tak jak osiem lat wczeniej, zgrupowanie myliwcw zostao wymuszone sytuacj pola walki.
Zgodne z now teori, zmasowane uycie lotnictwa uderzeniowego wymagao take zmasowanego uycia lotnictwa myliwskiego. miay atak duej grupy myliwcw zmusza grup bombowcw przeciwnika do rozproszenia szyku i pniejsza bitwa, jak przytoczony opis z pierwszej wojny wiatowej, polegaa na toczeniu wielu indywidualnych pojedynkw. Takie postpowanie obrocw z kolei powodowao przydzielanie grupom bombowcw myliwskiej osony do odpdzania wrogich myliwcw. To z kolei pocigao u bronicych si przydzielanie dodatkowych myliwcw obrony powietrznej do wizania walk myliwcw osony. Aby zwikszy ich skuteczno, prbowano przeprowadza ataki parami lub wikszymi grupami, brakowao w nich jednak koordynacji i wspdziaania. W efekcie w Hiszpanii lotnictwo myliwskie obydwu stron walczyo w duych ugrupowaniach, nawet do 120 samolotw. W pierwszej wojnie wiatowej obecno lotnictwa myliwskiego wynikaa z potrzeby osony wasnych lotw obserwacyjnych i koniecznoci przepdzania znad wasnych wojsk obserwatorw nieprzyjacielskich. W wojnach lat trzydziestych lotnictwo myliwskie odrodzio si z potrzeby osony wypraw bombowych. Pocztek kadej wojny by rozgrywany zazwyczaj zgodnie z reguami poprzedniej. To samo dotyczyo lotnictwa myliwskiego. Brak nowych zasad jego uycia sprawi, e w pocztkowej fazie dziaa wykorzystywano dowiadczenia sprzed omiu lat. Spowodowane to byo, midzy innymi, faktem, e teoretycy lotnictwa niezbyt dbali o rozwj tego rodzaju lotnictwa. Dlatego te w pierwszym okresie dziaa jako myliwcw uywano dwupatw (Fiat CR 32 i 42, Heinkel 51 oraz I-15 (fot. 5, 6). Wiedziano bowiem, e ukad dwupata daje doskona manewrowo, a w walce powietrznej gwnie o to chodzio. Ten zyskiwa przewag, kto wykona energiczniejszy manewr kierunkiem i wysokoci lotu. Ale Niemcy, wprowadzajc Messerschmitta, wprowadzili nowy parametr walki prdko, amic tym samym stare reguy. Zastrzay i tamy
4 manfred Albrecht von richthofen (ur. 2.05.1892 r. zmar zestrzelony 21.04.1918 r. pod morlamcourt) niemiecki lotnik, najwikszy as myliwski i wojny wiatowej, nazywany Czerwonym Baronem. Odnis 80 oficjalnie uznanych zwycistw powietrznych.
Znaczenie przewagi
DOWIADCZENIA
usztywniajce dwupat daway due opory aerodynamiczne i nie pozwalay na rozpdzenie samolotu do duych prdkoci. Grube profile i dua paszczyzna skrzyde, dajca due przyrosty siy nonej przy niewielkich zmianach ktw natarcia, stwarzaa rwnie duy przyrost oporu przy zwikszaniu prdkoci. Przypomn tu, aby to zilustrowa, podstawow zaleno w mechanice lotu wzr na si non, wyniky z rwna gazu: Fz = cz S p 0,5v
2
Fot. 5. Fiat cR 32
Jednopat, dysponujc mniejsz powierzchni non, do uzyskania okrelonych przyrostw siy nonej potrzebowa wikszej prdkoci. A tak zapewnia mu silnik, rozwijajcy wiksz moc. Uzyskanie wikszych prdkoci byo moliwe dziki mniejszym oporom pojedynczego pata, pozbawionego wspomnianych zastrzaw i cigien. Zmniejszenie manewrowoci, spowodowane mniejszymi przyrostami siy nonej z mniejszej powierzchni skrzyda, mogo by zrekompensowane wiksz dynamik manewru, uzyskan dziki wikszemu zakresowi rozporzdzalnych prdkoci. Wojna w Hiszpanii w peni dowioda wyszoci szybkich jednopatw (Me-109, I-16 ). Nawet niewielka grupa myliwcw, atakujca z du prdkoci, bya w stanie rozbi zwart formacj bombowcw i zmusi je do zrzucenia adunku byle gdzie, aby odzyska manewrowo do unikw przed zestrzeleniem. O powtrnym wzrocie znaczenia lotnictwa myliwskiego w latach trzydziestych wiadcz fakty
jEdNak jEdNOPaty
Fot. 7. i-15
walk w wojnie chisko-japoskiej (19371939), w ktrych Japoczycy stracili 248 samolotw. Stanowio to 38 procent ich strat lotniczych. W wojnie tej dochodzio do prawdziwych bitew powietrznych z udziaem setek samolotw po obu stronach. Na przykad, w walkach powietrznych nad jeziorem Chasan i nad rzek Chachin-Go brao udzia 200 250 samolotw. Japoczycy, walczc przewanie na samolotach Kawasaki 92, Nakaima 91 i Mitsubishi 96, zestrzelili 143 samoloty chiskie. Chiczycy natomiast wspomagani przez pilotw radzieckich, dowiadczonych w wojnie hiszpaskiej, walczc na samolotach I-15 i I-16, zestrzelili 660 samolotw japoskich (fot. 7).
Wynika z niego, e wielko siy nonej Fz zaley wprost od: iloczynu wartoci wspczynnika siy nonej cz danego profilu w danych warunkach lotu, jego powierzchni S, gstoci masy powietrza, w ktrej samolot si znajduje, i kwadratu prdkoci przepywajcego strumienia v2. Przypomn jeszcze, e sia oporu aerodynamicznego maych prdkoci zaley od tych samych czynnikw. Wniosek std taki, e kada czynno pilota, zmierzajca do zwikszenia siy nonej, niosa za sob zwikszenie siy oporu. Ale widzimy te, e przyrosty siy nonej (Fz) moemy uzyska zmian prdkoci.
Fot. 6. Heinkel 51 w barwach hiszpaskich si powietrznych
DOWIADCZENIA
Znaczenie przewagi
Dowiadczenia z wojen w Abisynii (19351936), Hiszpanii (19361938), w Chinach (19371939) oraz z wojny radziecko-fiskiej (19391940) wykazay, e lotnictwo myliwskie nadal pozostaje najlepsz broni w walce o panowanie w powietrzu, bdc rwnoczenie najskuteczniejszym rodkiem przeciwlotniczym. Potwierdzio si domniemane znaczenie panowania w powietrzu dla losw caej wojny, ale ujawnio si rwnie olbrzymie znaczenie lotnictwa myliwskiego w walce o to panowanie. Spowodowao to zwikszenie procentowego udziau lotnictwa myliwskiego w oglnej liczbie lotnictwa do 2530 procent w 1939 roku. 1 wrzenia1939 roku Niemcy hitlerowskie zaprezentoway wiatu nowy model wojny. Szybkie i niespodziewane uderzenia, gwnie wojsk pancernych i lotnictwa, miay byskawicznie spycha i rozprasza zdezorientowanego obroc. Osawiony pniej Blitzkrieg okaza si nie tak bardzo byskawiczny. Cele zakrojonej na szerok skal operacji lotniczej na lotniska polskie nie zostay osignite, poniewa w przewidywaniu ataku, 30 i 31 sierpnia, nasze lotnictwo wykonao uprzedzajcy manewr lotniskowy i wyprowadzio samoloty na lotniska polowe, unikajc tym samym strat zakadanych w pierwszym uderzeniu agresora. By to pierwszy etap walki o panowanie w powietrzu. Jednak przewaga liczebna i jakociowa samolotw niemieckich bya tak wielka, e nadludzkie wprost wysiki polskich pilotw na doskonaych, ale ju przestarzaych P-7 i P-11, nie mogy zmieni obrazu bitwy wrzeniowej. Z dokumentw wynika, e 1 wrzenia 1939 roku rano stan polskiego lotnictwa bojowego wynosi 308 samolotw sprawnych do dziaa: 158 samolotw myliwskich (128 sztuk P-11, 30 sztuk P-7 fot. 8); 36 rednich bombowcw PZL 37 o oraz 114 samolotw rozpoznawczych i lekkich bombowcw PZL 23 Kara fot. 9. 308 samolotw musiao stanowi przeciwwag dla 1942 samolotw bojowych Luftwaffe. Polscy piloci myliwcw zestrzelili lub uszkodzili w walkach powietrznych okoo 700 samolotw wroga. Uczestniczcy w tej kampanii Niemcy w czasie pniejszym ni zamierzali uzyskali pa66 przegld si powietrznych 2012/01
Fot. 8. pzl p-11
NOWa WOjNa
Fot. 9. pzl 23 kaRa
Fot. 10. agg 3
nowanie w powietrzu. Niestety, brak paliwa, amunicji, czci zapasowych i moliwoci remontowych sprawi, e wieczorem 6 wrzenia Polska Brygada Pocigowa musiaa odej z rejonu Warszawy. W wyniku zdradzieckiej napaci ze wschodu, 17 wrzenia 1939 roku, okoo 97 samolotw, w tym 49 myliwcw, ewakuowao si do Rumunii. Ostatecznie po kapitulacji, znalazy si tam 54 samoloty myliwskie (14 sztuk P.7 i 40 sztuk P.11c), ktre po skonfiskowaniu przez rzd rumuski skierowano do rumuskich orodkw treningowych. Teraz ju lotnictwo niemieckie bez przeszkd zaczo realizowa dalsze etapy ofensywy powietrznej. Niszczyo linie komunikacyjne, przegrupowujce si wojska polskie oraz wspierao dziaania
Znaczenie przewagi
DOWIADCZENIA
tabela 1. podstawowe dane samolotw myliwskich zsRR i niemiec w pocztkowym okresie wojny
typ samolotu i-16 i-15 i-153 me 109D me 110C me 109E Vmaks. [km/g] 455 370 427 540 545 570 puap [km] 9 12 10,7 11 11,5 10,45 zasig [km] 650 750 900 720 1400 660 uzbrojenie liczba; kaliber 6 km; 7,62 4 km; 7,62 4 km; 7,62 2 km; 7,92 46 km; 7,92 2 dz; 20,0 4 km; 7,92 2 dz; 20,0 2 km; 7,62 1 nkm; 12,7 1 dz; 20,0 2 km; 7,62 1 dz; 20,0 2 km; 7,62 1 nkm; 12,7 silnik moc [kM] 1x775 1x750 1x850 1x1050 2x1150 1x1100 Rok produkcji 1934 1934 1937 1938 1939 1940
aGG-3
567
650
1x1050
1940
jak-1 miG-3
540 640
10 12,5
750 850
1x1080 1x1200
1940 1941
rdo: s. Pilecki, j. Domaski: Samoloty bojowe 19101967. Warszawa 1969.
dywizji pancernych i zmotoryzowanych. Schemat ten potem zosta powtrzony w Norwegii i Danii w kwietniu 1940 roku, w Holandii, Belgii i Francji w maju i czerwcu 1940 roku. Teoria Blitzkriegu znalaza w peni potwierdzenie. Upojeni sukcesami Niemcy zaczli si przygotowywa do desantu na Wielk Brytani. Na podstawie znanego ju schematu rozpoczli od wywalczenia sobie panowania w powietrzu. W tym celu wykonali trjfazow operacj powietrzn, zgodnie z teori Douheta: od 8 do 18 sierpnia 1940 roku atakowali konwoje i obiekty brzegowe z zamiarem wcignicia brytyjskich myliwcw do walki i ich zniszczenia; od 19 sierpnia do 5 wrzenia1940 roku prowadzili zmasowane naloty na bazy myliwskie w celu zniszczenia samolotw na ziemi lub w powietrzu; od 6 wrzenia 1940 roku bombardowali Londyn i inne znaczniejsze miasta, aby zama wol obrony narodzie. adna z wymienionych faz nie zostaa zakoczona pomylnie, poniewa Niemcy nie przewidzieli determinacji i powicenia pilotw myliwskich, wrd ktrych dzielnie walczyli Polacy. Niemieckiej ofensywie powietrznej Brytyjczycy przeciwstawili pidziesit dziewi eskadr myliwskich. Doskonae
wyszkolenie pilotw, przemylana taktyka dziaa oraz bezprzykadne mstwo i brawura sprawiy, e mimo przewagi liczebnej nieprzyjaciela zadano mu takie straty, e ju do koca wojny Niemcy nie byli w stanie przeprowadzi bitwy powietrznej na zamierzon skal. O zwycistwie aliantw w bitwie o Wielk Brytani zadecydoway nie tylko przymioty osobiste pilotw, ale w duej mierze dowodzenie operacyjne lotnictwem oraz docenienie najnowszego wynalazku wojny radaru. Sierpie w 1940 roku sta si dat renesansu chway lotnictwa myliwskiego. Wsparte dalekosinym okiem radaru, otworzyo nowy rozdzia ich moliwoci. Jeszcze raz, w czerwcu 1941 roku, Niemcy powtrzyli schemat agresji, gdy napadli na Zwizek Radziecki. Pocztek by obiecujcy. W pierwszym nalocie na lotniska radzieckie Niemcy zniszczyli okoo 1200 samolotw, z czego 800 na ziemi, i uzyskali panowanie w powietrzu. Radzieckie I-15, I-153 oraz I-16 z ich osigami 367462 km/godz. nie mogy si przeciwstawi szybkim niemieckim Messerschmittom (Vmaks. 550 km/godz.). Co prawda Rosjanie dysponowali pewn liczb samolotw myliwskich nowszej konstrukcji (aGG-3, Jak-1 i MiG-3 fot. 10, 11)), ktrych osigi byy
DOWIADCZENIA
Znaczenie przewagi
tabela 2. podstawowe dane samolotw Rosji i niemiec, ktre weszy do uzbrojenia w latach 19411944
typ samolotu me 109F me 109G a-5 a-7 Fw 190A jak-3 jak-9P Vmaks. [km/g] 630 640685 590 680 643 720 637 puap [km] 12 12,6 11 11,8 10,3 10,8 11 zasig [km] 900 560 640 700 1520 815 1270 uzbrojenie liczba; kaliber 2 km; 7,92 2 nkm; 13,0 3 dz.; 30,0 2 dz.; 20,0 2 dz.; 20,0 2 nkm; 13,0 4 dz.; 20,0 2 nkm; 12,7 1 dz.; 20,0 2 nkm; 12,7 1 dz.; 20,0 silnik moc [kM] 1x1400 1x1450 1x1600 1x1775 1x1700 1x1700 1x1650 Rok produkcji 1941 1942 1942 1943 1943 1944 1944
rdo: s. Pilecki, j. Domaski: Samoloty bojowe 19101967. Warszawa 1969.
zblione do samolotw niemieckich, ale 2/3 pilotw radzieckich nie byo jeszcze na nich przeszkolonych. Na pocztku agresji niemiecka machina wojenna posuwaa si do szybko w gb terytorium ZSRR. Ale nacierajce jednostki napotykay na coraz wikszy opr, co powodowao sabnicie tempa natarcia. A radzieckie fabryki produkoway coraz wicej broni, w tym i samolotw. Lotnictwo radzieckie do grudnia 1941 roku zintensyfikowao swoje dziaania do tego stopnia, e Niemcy utracili panowanie w powietrzu w rejonie Moskwy. Niezwykle zacieka obrona przeciwlotnicza Moskwy i olbrzymia determinacja pilotw myliwskich sprawiy, e Niemcy zaniechali nalotw zmasowanych na Moskw. 28 listopada 1941 roku przeprowadzili nalot z udziaem 150 samolotw bombowych w osonie myliwskiej. Okazao si, e by to ostatni nalot. Zakoczy si niepowodzeniem, a Niemcy stracili w nim 19 maszyn. W tabeli 1 przedstawiono dane samolotw rosyjskich i niemieckich w pocztkowym okresie wojny. Radzieckie lotnictwo myliwskie w obronie Moskwy nie tylko walczyo z samolotami. Wykonywao te zadania rozpoznawcze i szturmowe. Od 30 wrzenia do 5 grudnia 1941 roku wykonano 35 105 lotw bojowych, z czego 58 procent przeciwko niemieckim wojskom ldowym, 29 procent
to walki powietrzne, a 13 procent to loty rozpoznawcze. Niemcy stracili w tym czasie 875 samolotw, z czego 484 w walkach powietrznych. Dziaania lotnictwa walnie przyczyniy si do wygrania przez Rosjan bitwy o Moskw. Istotny wpyw na ten sukces miao wprowadzenie duej liczby nowych samolotw bojowych. Pod koniec 1941 roku samoloty Jak-1, MiG-3 i aGG-3 stanowiy ju 41 procent oglnego stanu samolotw. A szturmowy I-2 sta si postrachem dla Niemcw siedzcych w okopach (fot. 12). W tabeli 2 przedstawiono typy samolotw, jakie wprowadzono w Niemczech i ZSRR w dalszych latach wojny.
ZmIaNy W taktycE I OrgaNIZacyjNE
Dowdztwo radzieckie uznao olbrzymi rol lotnictwa dla losw wojny. Efektem tego w 1942 roku w skadzie poszczeglnych frontw utworzono armie lotnicze. Miao to na celu stworzenie moliwoci zerodkowywania wysiku lotnictwa na najwaniejszych kierunkach. Nie bya to jedyna zmiana od padziernika 1942 roku zmieniono te etat puku lotniczego. W miejsce dotychczasowych dwch eskadr po dziewi samolotw (trzy klucze po trzy samoloty) wprowadzono trzy eskadry po dwanacie samolotw w kadej. Zmian doczekaa
Znaczenie przewagi
DOWIADCZENIA
si te taktyka. W lotnictwie myliwskim para samolotw staa si podstawow jednostk ogniow. Prowadzcy pary atakowa samolot wroga, a prowadzony osania dowdc przed atakiem z tylnej psfery. Opracowano nowe zasady wspdziaania w parze i midzy parami w kluczu. W miar jak spadaa liczba niemieckich samolotw myliwskich w powietrzu radzieckiemu lotnictwu myliwskiemu zaczto przydziela coraz wicej zada szturmowych i rozpoznawczych. Szczeglnie du uwag powicono problemom wspdziaania lotnictwa myliwskiego z jednostkami pancernymi. Zgodnie z nowymi zasadami, podczas natarcia czogw lotnictwo zapewniao im rozpoznanie i oson przed dziaaniem lotnictwa niemieckiego. Nowa taktyka sprawdzia si w czasie likwidacji okrenia stalingradzkiego, gdzie lotnictwo odegrao wan rol w blokowaniu i okreniu wojsk 6 Armii generaa Paulusa. W wyniku koordynacji wysiku rodkw OPL i lotnictwa myliwskiego zestrzelono 1160 niemieckich samolotw rnych typw. Nad okrelonym rejonem potykay si w powietrzu setki samolotw walczcych stron. Przykadem bya bitwa o Wielk Brytani w 1940 roku, bitwa nad Kubaniem wiosn 1943 roku i w obszarze Kurska latem 1943 roku. Jest to dobitny dowd na wielkie znaczenie lotnictwa myliwskiego dla losw wojny, szczeglnie na etapie walki o panowanie w powietrzu. Wnioski z przegranych walk i zwyciskich pojedynkw powietrznych na wszystkich frontach drugiej wojny wiatowej stanowiy podstaw nowych rozwiza technicznych i taktycznych. Pozytywne efekty uycia lotnictwa zaowocoway decyzjami o pracach nad zwikszeniem osigw samolotw i liczbie produkowanych maszyn. Poniewa uznano lotnictwo myliwskie za podstawowy rodek walki o panowanie w powietrzu, w tym rodzaju lotnictwa zmiany jakociowe i ilociowe byy najwiksze. Powrt nad pole walki duej liczby samolotw myliwskich doprowadzi do ugruntowania si pojcia bitwy powietrznej. Druga wojna wiatowa przyznaa lotnictwu myliwskiemu nalene mu czoowe miejsce wrd rodkw przeciwlotniczych. Rola samolotu myliwskiego, jako doskonaego rodka przeciwlotniczego, bya w peni uzasadniona, poniewa wspomagany dalekosinym okiem radaru, swoj mobilnoci terytorialn, manewrowoci
Fot. 11. Replika saMolotu Mig-3
Fot. 12. saMolot sztuRMoWy i-2
przestrzenn, skutecznoci dziaa oraz zasigiem bojowego oddziaywania, zdecydowanie przewysza artyleri przeciwlotnicz. By to rodek tak skuteczny, e za jedno z najwaniejszych zada w ramach walki o panowanie w powietrzu uznano jego bezporednie zwalczanie na lotniskach i w powietrzu oraz niszczenie przemysu lotniczego i rafineryjnego. Panowanie w powietrzu uzyskao tak wielk rang, e w wypadku jego nieuzyskania przerywano operacje strategiczne. Przykadem na to moe by rezygnacja Niemiec z inwazji na Wyspy Brytyjskie po przegraniu walki o panowanie w powietrzu. Praktyka jednoznacznie dowioda, e Douhet i jego naladowcy nie mieli racji, gdy odbierali znaczenie lotnictwu myliwskiemu w walce o panowanie w powietrzu. A samo lotnictwo myliwskie okazao si by najlepszym rodkiem do wywalczenia i utrzymania tego panowania, przy okrelonym wwczas pozio mie rozwoju rodkw przeciwlotniczych.
Autor jest absolwentem Oficerskiej szkoy Lotniczej (1964). sub rozpocz w 45 Puku w Babimocie. Nastpnie suy w 11 plm OPK Wrocaw jako pilot, starszy pilot, szef strzelania powietrznego eskadry oraz dowdca eskadry. By pracownikiem AON, WOsL oraz WsUPiZ w rykach. Od 1988 r. na emeryturze.
69
DOWIADCZENIA
mjr sebastian malanka Akademia obrony Narodowej
Dezintegracja systemu
Lotnictwo izraelskie w walce z arabskimi rodkami obrony powietrznej

astwa arabskie po przegranej sromotnie wojnie szeciodniowej w 1967 roku postanowiy szybko odtworzy i zwikszy potencja bojowy si zbrojnych. Pozwolioby to na przeprowadzenie kolejnej wojny, ktrej gwnym celem byoby odzyskanie utraconych ziem na rzecz Izraela. Zasadniczym problemem byo jednak znalezienie bezporedniego sposo70 przegld si powietrznych 2012/01
Wojna arabsko-izraelska z 1973 roku bya kolejnym przykadem konfliktu zbrojnego, w ktrym kluczow rol w walce o przewag w powietrzu odegray rodki przeciwlotnicze.
bu na zniwelowanie izraelskiej przewagi w powietrzu1. Arabowie zdawali sobie spraw z nikej szansy osignicia przewagi w powietrzu nad caym obszarem dziaa bojowych i zdecydowali si na osignicie przewagi lokalnej dziki stworzeniu silnego zgrupowania rodkw przeciwlotniczych, ktrych za1 A. stephens: The War in the Air 19141994. Air University Press, maxwell Air Force Base, Alabama 2001, s. 204.
DOWIADCZENIA
daniem bya osona nacierajcych wojsk ldowych przed atakami lotnictwa przeciwnika. Taka filozofia dziaania pastw arabskich skutkowaa tym, i lotnictwo izraelskie, jak nigdy dotd, zmagao si z problemem zwalczania naziemnych rodkw systemu obrony powietrznej (Suppression of Enemy Air Defenses SEAD) Egiptu i Syrii. Zwalczanie naziemnych rodkw systemu obrony powietrznej pastw arabskich oraz przedmiotowa dziaalno lotnictwa izraelskiego w walce o zdominowanie przestrzeni powietrznej nabieray znaczenia z kad kolejn wojn. W wojnie szeciodniowej pastwa arabskie miay zdecydowan przewag ilociow pod wzgldem posiadanego lotnictwa wynosia ona 3:1 na ich korzy. Jeli lotnictwo arabskie mogo stanowi przeszkod w zdominowaniu przestrzeni powietrznej, to nie mona powiedzie tego samego w odniesieniu do rodkw przeciwlotniczych2. Przeprowadzone przez siy izraelskie dokadne rozpoznanie dyslokacji i reimw pracy zestaww SA-2 oraz znajomo ich sabych stron pozwoliy uzna naziemne elementy systemu obrony powietrznej w 1967 roku za mao istotne zagroenie z punktu widzenia prowadzenia walki o zdominowanie przestrzeni powietrznej3. Po przegranej wojnie pastwa arabskie, w szczeglnoci Egipt i Syria, zwrciy si z prob do Zwizku Radzieckiego o udzielenie wsparcia militarnego. W odpowiedzi ZSRR wspar odtwarzanie potencjau ich systemw obrony powietrznej4. Oprcz dostarczania nowego sprztu, od 1968 roku, na terenie Egiptu przebywao, w zalenoci od okresu, do 20 tysicy5 radzieckich specjalistw wojskowych z zadaniem stworzenia nowego zintegrowanego systemu OP, o ktrego potencjale miay gwnie decydowa jego naziemne aktywne rodki walki. Szybko zdoano stworzy wzdu Kanau Sueskiego silne zgrupowanie rodkw przeciwlotniczych, o ktrego skutecznoci przekonao si lotnictwo izraelskie w czasie trwania wojny na wyczerpanie (19671970)6. Wyprzedzajcy atak pastw arabskich, 6 padziernika 1973 roku, ktry zakoczy si przeamaniem izraelskich pozycji obronnych w rejonie pwyspu Synaj oraz wzgrz Golan, spowodowa ko-
nieczno dokonania zmian dotyczcych uycia si powietrznych, sprzecznych z zaoeniami obowizujcej doktryny si powietrznych. Aby poprawi niekorzystn sytuacj izraelskich wojsk ldowych, lotnictwo izraelskie skierowano do dziaa zwizanych z bezporednim wsparciem lotniczym7 w wa-
fIlOZOfIa IZraElska
Realne zagroenie
Znaczcy wzrost moliwoci bojowych naziemnych aktywnych rodkw walki systemu OP egiptu zosta dostrzeony przez Izraelczykw, czego dowodem byo przewartociowanie gwnych zaoe uycia si powietrznych w walce o zdominowanie przestrzeni powietrznej. zgodnie z doktryn si powietrznych Izraela z 1973 roku, opracowan na podstawie dowiadcze zdobytych w wojnie na wyczerpanie, priorytetowym zadaniem lotnictwa izraelskiego w ramach walki o zdominowanie przestrzeni powietrznej byo zwalczanie naziemnych rodkw oP egiptu i Syrii moliwie maksymaln iloci lotnictwa (total force concept). Po wstpnych kalkulacjach analitykw izraelskich oszacowano, i pokonanie arabskich rodkw przeciwlotniczych przez lotnictwo potrwa okoo dwch dni. Scenariusz ten przewidywa jednak zaangaowanie w tego rodzaju dziaania caego potencjau lotnictwa uderzeniowego.
[s. L. Gordon: the air force and the Yom Kippur War: New lessons. W: Revisiting the Yom Kippur War. red. P. r. Kumaraswamy. London 2000, s. 232.]
runkach braku posiadania przewagi w powietrzu. Dodatkowo, brak odpowiednich rodkw do zwalczania najnowszych arabskich rodkw przeciwlotniczych SA-6 oraz ZSU-23-4 Szyka spowodowa,
K. P. Werrell: Archie to SAM. A Short Operational History of Ground-Based Air Defense. Air University Press, maxwell Air Force Base, Alabama 2005, s. 148. 3 W czasie wojny szeciodniowej w ramach zwalczania naziemnych rodkw OP Egiptu lotnictwo izraela wykonao jedynie 68 samolotolotw (s/l). stanowio to zaledwie 6% oglnego wysiku (1113 s/l) w walkach o zdominowanie przestrzeni powietrznej. s. L. Gordon: Air Superiority in the Israel-Arab Wars, 19671982. W: A History of Air Warfare. red. j. A. Olsen. Dulles 2010, s. 134. 4 Ch. herzog, s. Gazit: The Arab-Israeli Wars War and Peace in the Middle East from the 1948 War of Independence to the Present. New York july 2005, s. 307. 5 A. stephens: The War in the Air, op.cit., s. 202. 6 Lotnictwo izraelskie stracio w czasie wojny na wyczerpanie 27 samolotw, z czego 25 od ognia naziemnych rodkw systemu obrony powietrznej. 7 h. Cordesman, A. r. Wagner, The Lessons of Modern War, Volume I: The Arab-Israeli Conflicts, 19731989. London 1990, s. 73.
2
71
DOWIADCZENIA
tabela 1. Wysiek lotnictwa izraelskiego w zwalczaniu arabskich naziemnych rodkw op w czasie wojny w 1973 roku
Rodzaj dziaa Wysiek (s/l/%) zwalczanie naziemnych rodkw op (sead) 1680 27% 15% z 11 200 s/l zwalczanie potencjau lotniczego na lotniskach 470 6150 8% 65% zwalczanie lotnictwa w powietrzu eskorta/cap 4000
Liczba s/l razem za Counter Air Udzia Counter Air Udzia w oglnym wysiku lotnictwa
rdo: opracowanie wasne na podstawie A. h. Cordesman, A. r. Wagner: The Lessons of Modern War, volume i: The Arab-Israeli Conflicts, 19731989. London 1990, s. 90, 96, 85, 91; E. OBalance: No Victor, No Vanquished The Arab-Israeli War 1973. Presidio Press, Novato 1997, s. 297; A. radomyski: Gorce niebo nad bliskim wschodem. Obrona powietrzna w wojnach arabsko-izraelskich 19671982. Toru 2007, s. 171.
i Izrael straci 50 samolotw w czasie pierwszych trzech dni dziaa8. Due straty lotnictwa na skutek ognia rodkw przeciwlotniczych oraz maa skuteczno ich zwalczania wymusiy na Izraelczykach zaniechanie tego rodzaju dziaa. Dziaania lotnictwa (zwalczanie naziemnych rodkw systemu obrony powietrznej) wznowiono dopiero po przeamaniu pozycji obronnych pastw arabskich przez izraelskie wojska ldowe, ktrych tempo natarcia pozwolio zniszczy ogniem artylerii oraz czogw kilkanacie baterii przeciwlotniczych zestaww rakietowych (PZR). Naruszenie szczelnej dotychczas strefy ognia przeciwlotniczego zapewnio wiksz swobod dziaa w trzecim wymiarze, co pozwolio wznowi zwalczanie pozostaych naziemnych rodkw OP przez lotnictwo izraelskie9. Przytoczone fakty wskazuj jednoznacznie na poczony charakter dziaa dotyczcych zwalczania arabskich naziemnych rodkw systemu OP. Silne zgrupowanie rodkw przeciwlotniczych wyeliminowano z walki w wyniku poczenia wysiku izraelskich wojsk ldowych oraz lotnictwa si powietrznych10. Zwalczanie arabskich naziemnych rodkw obrony powietrznej stanowio okoo 15 procent11 oglnego wysiku lotnictwa izraelskiego. Szacuje si, i wykonao ono okoo 11 200 wylotw o rnym charakterze. W zwizku z tym mona przyj z duym prawdopodobiestwem, i w ramach zwalczania naziemnych rodkw obrony powietrznej przeprowadzono okoo 1680 wylotw. Zgodnie z dostp72 przegld si powietrznych 2012/01
nymi danymi wysiek lotnictwa izraelskiego, zwizany z uderzeniami na bazy lotnicze, wynis okoo 470 samolotolotw (s/l), natomiast dedykowany zwalczaniu lotnictwa przeciwnika w powietrzu okoo 4 tysicy s/l (tab. 1). W czasie tych dziaa lotnictwo izraelskie zdoao zniszczy na lotniskach zaledwie 22 samoloty, a w walkach powietrznych 334 samoloty arabskie12. Przytoczone liczby pozwalaj skonstatowa, i w przekroju caej wojny zasadniczym zadaniem wykonywanym w walkach o zdominowanie przestrzeni przez lotnictwo izraelskie byo zwalczanie lotnictwa arabskiego w powietrzu. Pochono to prawie dwa razy tyle wysiku co zwalczanie arabskich naziemnych rodkw obrony powietrznej. Najmniejszy udzia w walce o zdominowanie przestrzeni powietrznej odegray dziaania dotyczce zwalczania lotnictwa arabskiego na lotniskach.
rOdkI EgIPtU I syrII
Od 1968 roku ZSRR zacz dostarcza do Egiptu i Syrii rodki przeciwlotnicze SA-2 oraz SA-3,
8 Ch. herzog: The Arab-Israeli Wars: War and Peace in the Middle East. New York 1982, s. 311. 9 s. j. Dougherty: Defense Suppression Building Some Operational Concepts. maxwell Air Force Base Alabama 1992, s. 15. 10 j. F. Kreis: Air Warfare and Air Base Air Defense, 19141973. Washington D.C. 1988, s. 337. 11 E. OBalance: No Victor, No Vanquished The Arab-Israeli War 1973. Presidio Press, Novato 1997, s. 297; A. radomyski: Gorce niebo nad bliskim wschodem. Obrona powietrzna w wojnach arabsko-izraelskich 19671982. Toru 2007, s. 171. 12 A. h. Cordesman, A. r. Wagner: The Lessons of Modern War, op.cit., s. 85, 90, 91, 96.
DOWIADCZENIA
tabela 2. przeciwlotnicze zestawy rakietowe i stacje radiolokacyjne egiptu i syrii

pastwo Rodzaj rodka sA-2 (zestaw/dywizjon) sA-3 (zestaw/dywizjon) Egipt sA-6 (zestaw/bateria) Razem sA-7 pluton plot/wyrzutnie sA-2 (zestaw/dywizjon) sA-3 (zestaw/dywizjon) syria sA-6 (zestaw/bateria) Razem sA-7 pluton plot/wyrzutnie Razem Egipt syria Razem sa-2, sa-3, sa-6 stacje radiolokacyjne wczesnego wykrywania rsWW (przy PZr) rsWW rsWW (przy PZr) 1967 33 33 33 60 30 10 100 1973 70 55 26 151 128/~600 12 12 14 38 64/~300 189 225 135 46 39 445
rdo: opracowanie wasne na podstawie: A. h. Cordesman, A. r. Wagner: The Lessons of Modern War, Volume I: The Arab-Israeli Conflicts, 19731989. London 1990, s. 75, 76, 78; A. radomyski: Gorce niebo nad bliskim wschodem. Obrona powietrzna w wojnach arabsko-izraelskich 19671982. Toru 2007, s. 136; j. F. Kreis: Air Warfare and Air Base Air Defense, 19141973. Washington D.C. 1988, s. 333, 335.
ktre pocztkowo obsugiwa personel radziecki. Rozwijanie naziemnego potencjau zintegrowanego systemu obrony powietrznej Egiptu byo systematycznie zakcane przez ataki lotnictwa izraelskiego w wojnie na wyczerpanie do momentu oficjalnego zawieszenia broni w sierpniu 1970 roku. Trzyletnia przerwa w dziaaniach bojowych pozwolia na wzrost tempa oraz zakresu zwikszania potencjau bojowego systemu obrony przeciwlotniczej Egiptu i Syrii. Rozbudowywany potencja naziemnych rodkw przeciwlotniczych Egiptu otrzyma status samodzielnego rodzaju wojsk. Ocenia si, e w okresie poprzedzajcym wojn 1973 roku w zintegrowanym systemie obrony powietrznej Egiptu znajdowao si 151 sztuk przeciwlotniczych zestaww rakietowych (70 szt. SA-2, 55 szt. SA-3, 26 szt. SA-6) oraz okoo 600 wyrzutni PPZR SA-7 (tab. 2). Oprcz tego posiada on okoo 2900 sztuk rnego rodzaju rodkw artyleryjskich, z ktrych 1100 wykorzystywao do kierowania ogniem systemy radiolokacyjne.
Gwnym zadaniem egipskich rodkw przeciwlotniczych bya osona ekonomicznych i administracyjnych obiektw kraju. W tym celu zasadnicze zgrupowanie rodkw przeciwlotniczych (poowa potencjau bojowego) znajdowao si w rejonie Kanau Sueskiego, ktrego zadaniem byo zapewnienie osony kraju z kierunku wschodniego oraz prowadzenie osony zgrupowa wojsk ldowych. Pozostae rodki byy wydzielone do osony kluczowych obiektw oraz baz lotniczych znajdujcych si w delcie Nilu, Kairu i Dolinie Asuaskiej13. W wypadku systemu obrony powietrznej Syrii, ktrego potencja rwnie by zaangaowany w dziaania bojowe, liczba rodkw przeciwlotniczych bya nieco mniejsza, jednak z uwagi na mniejszy docelowy obszar osony ich gsto ugrupowania bya wiksza ni si egipskich. Szacuje si, e Syria w tym czasie dysponowaa 38 sztukami prze13
A. radomyski: Gorce niebo nad bliskim wschodem, op.cit., s. 135136.
73
DOWIADCZENIA
16% 14%
28%
artyleria przeciwlotnicza
przeciwlotnicze zestawy rakietowe walki powietrzne

OPrACOWANiE WAsNE
inne
42%
stRaty lotnictWa izRaelskiego w czasie wojny w 1973 roku
ciwlotniczych zestaww rakietowych (12 szt. SA-2, 12 szt. SA-3, 14 szt. SA-6) i okoo 300 wyrzutniami SA-7. Dodatkowo, jej system obrony powietrznej by wyposaony w okoo 1900 rodkw artylerii przeciwlotniczej rnego kalibru, z ktrych okoo 650 do kierowania ogniem wykorzystao systemy radiolokacyjne14. Okoo dwie trzecie syryjskiego potencjau rodkw przeciwlotniczych rozmieszczono w rejonie wzgrz Golan. Nadanie wysokiego priorytetu osonie wojsk syryjskich okupiono niedostateczn oson pozostaej czci kraju. W takiej sytuacji samoloty izraelskie miay uatwione zadanie w uderzeniach na ekonomiczne i militarne obiekty Syrii15. Podstawowym rodkiem przeciwlotniczym, predestynowanym do osony wojsk ldowych w natarciu, byy mobilne zestawy SA-6, ktrych braki w sferze zwalczania celw niskoleccych rekompensoway zestawy SA-7 oraz samobiene artyleryjskie rodki przeciwlotnicze ZSU-23-4 Szyka. Zestaw SA-6 (2K12-Kub), w odrnieniu od starszych, wykorzystywa paktywn metod naprowadzania rakiety przeciwlotniczej na cel. W metodzie tej komendy kierowania lotem rakiety s wypracowywane na pokadzie samej rakiety, dziki czemu naprowadzanie na cel jest dokadniejsze ni w wypadku metody dowdczej. Pozwolio to zmniejszy ciar gowicy wybuchowej, a tym samym rozmiar rakiety przeciwlotniczej. Atutem rakiety bya rwnie jej dua prdko, sigajca 2,8 Ma, oraz manewrowo. Kolejn cech zesta74 przegld si powietrznych 2012/01
wu, czynic go trudnym do zwalczenia, bya jego wysoka mobilno, poniewa stacja naprowadzania rakiet, wyrzutnie oraz inne jego elementy umieszczono na pojazdach samobienych16. Wysoka skuteczno rodkw przeciwlotniczych oraz ich zwikszona ywotno miay by osignite dziki ich kompleksowemu wykorzystaniu w mieszanym ugrupowaniu bojowym. Poszczeglne typy przeciwlotniczych zestaww rakietowych oraz rodki artylerii przeciwlotniczej zapewniay prowadzenie skutecznego ognia na kadej wysokoci, na ktrej lotnictwo izraelskie wykonywao loty bojowe17. Oprcz wspomnianych przedsiwzi kady dywizjon w czasie dziaa bojowych organizowa w niedalekiej odlegoci pozorne stanowiska ogniowe, na ktrych rozmieszczano drewniane atrapy wyrzutni wraz z rakietami oraz makiety anten stacji radiolokacyjnych. Na du skal wykonywano rwnie manewry rutynowe oraz zasadzki przeciwlotnicze. Dodatkowo, do bezporedniej osony stanowisk ogniowych pstacjonarnych zestaww SA-2 i SA-3 wykorzystywano rodki artylerii przeciwlotniczej oraz PPZR SA-718.
14 A. h. Cordesman, A. r. Wagner: The Lessons of Modern War, Volume I, op.cit., s. 78. 15 A. radomyski: Gorce niebo nad bliskim wschodem., op.cit., s. 137. 16 K. Werrell: Archie to SAM, op.cit., s. 150151. 17 j. F. Kreis: Air Warfare and Air Base, op.cit., s. 321. 18 E. OBallance: No Victor, No Vanquished, op.cit., s. 281282.
DOWIADCZENIA
okoo 2000 rakiet, czyli na zestrzelenie jednego samolotu potrzeboway okoo 50 rakiet (fot. 1). Przyczyny tego naley upatrywa w niedocigniciach organizacyjnych w kierowaniu ogniem, zwizanych z nisk dyscyplin otwarcia ognia, jak i rwnie jego prowadzenia przez arabskie obsugi przeciwlotnicze21. Jeszcze gorzej przedstawiaa si efektywno przenonych zestaww SA-7. W ich wypadku zuycie okoo 5 tysicy sztuk zapewnio zestrzelenie szeciu samolotw. Jednak ich rzeczywisty wkad w obnianie potencjau lotnictwa izraelskiego by znacznie wikszy ni wynika to z samej liczby zestrzelonych samolotw. Uwaa si, i rakiety tych zestaww
liczce si rodki
W wyposaeniu egiptu oraz syrii znajdowao si okoo 4800 sztuk rodkw artylerii przeciwlotniczej, ktrych kaliber oscylowa od 12,7 do 130 mm. Do kierowania ogniem, oprcz tradycyjnie wykorzystywanych celownikw optycznych, okoo 40 procent rodkw artylerii przeciwlotniczej (gwnie kalibru redniego oraz duego) wykorzystywao rodki radiolokacyjne, poprawiajc tym samym moliwoci ogniowe rodkw przeciwlotniczych. Na uwag zasuguje samobieny artyleryjski zestaw przeciwlotniczy zSu-23-4 Szyka, ktry oprcz wysokiej mobilnoci posiada poczwrnie sprzon armat przeciwlotnicz o szybkostrzelnoci teoretycznej 4000 strzaw na minut.
Fot. 1. zniszczony saMolot izRaelski przez rodki opl
Aby zwikszy efektywno systemu obrony powietrznej w walce z przeciwnikiem powietrznym, utworzono system radiolokacyjnego i wzrokowego rozpoznania przestrzeni powietrznej. Wzrosa te w cigu szeciu lat liczba stacji radiolokacyjnych (z 90 do 360). Okoo 225 stacji radiolokacyjnych funkcjonowao w batalionach radiotechnicznych skadajcych si z 78 kompanii19. Analiza danych statystycznych, dotyczcych przyczyn strat lotnictwa izraelskiego poniesionych w czasie wojny 1973 roku, wskazuje, i gwnym ich rdem byy arabskie rodki przeciwlotnicze. Ze 109 utraconych bezpowrotnie samolotw izraelskich a 77 zestrzeliy naziemne rodki systemu OP, co stanowi okoo 70 procent oglnej liczby strat (rys.). Po raz pierwszy w historii konfliktw zbrojnych przeciwlotnicze zestawy rakietowe zestrzeliy wicej obiektw latajcych ni rodki artylerii przeciwlotniczej. Zestrzelenie 46 samolotw przez przeciwlotnicze zestawy rakietowe, w komparacji do 31 maszyn izraelskich utraconych w wyniku oddziaywania artyleryjskich rodkw przeciwlotniczych, naley uzna za przeom w prowadzeniu walki o zdominowanie przestrzeni powietrznej20. Mimo e przeciwlotnicze zestawy rakietowe zestrzeliy 46 samolotw, ich efektywno naley uzna za niezadowalajc. Szacuje si, i w czasie wojny obsugi arabskich zestaww SA-2, SA-3, SA-6 zuyy
uszkodziy okoo 200 samolotw izraelskich i wyeliminoway je z walki na duej ni tydzie22.
ZWalcZaNIE rOdkW araBskIch
Lotnictwo Izraela, oprcz dobrze znanego zestawu SA-2, musiao dodatkowo zwalcza zestawy
ibidem, s. 49. A. h. Cordesman, A. r. Wagner: The Lessons of Modern War I, op.cit., s. 91. 21 A. radomyski: Gorce niebo nad bliskim wschodem, op.cit., s. 137. 22 A. h. Cordesman, A. r. Wagner: The Lessons of Modern War..., op.cit., s. 8082.
19 20
75
DOWIADCZENIA
Fot. 2. dziaajce W ugRupoWaniu wojsk pancernych zsu-23-4 szyka zmusiy lotnictwo izraelskie do zmiany sposobw dziaania
Fot. 3. jeden ze RodkW obRony powietrznej pastw arabskich zestaw rakietowy sa-2
najnowszej generacji SA-3 i SA-6. Zdobyo ju ono spore dowiadczenie dotyczce zwalczania zestaww SA-2 i SA-3 w 1970 roku w czasie wojny na wyczerpanie. Niestety, posiadany sprzt oraz skuteczne do tej pory sposoby dziaa o charakterze destrukcyjnym i dezorganizacyjnym stosowane przeciwko SA-2 i SA-3 okazay si mao skuteczne do zwalczania najnowszych zestaww SA-6 Kub czy te ZSU-23-4 Szyka23. W wojnie 1973 roku zwalczanie arabskich naziemnych rodkw OP przez lotnictwo izraelskie przybierao form dziaa o charakterze destrukcyjnym oraz dezorganizacyjnym. W wypadku dziaa destrukcyjnych Izrael polega gwnie na samolotach uderzeniowych A-4 Skyhawk, ktre przystosowano do zwalczania arabskich naziemnych rodkw OP. Wykorzystyway one klasyczne nieprecyzyjne lotnicze rodki bojowe, to znaczy bomby lotnicze rnego wagomiaru, oraz pociski przeciwradiolokacyjne AGM-45 Shrike24. Maa liczba indywidualnych zasobnikw zakce elektronicznych, w poczeniu ze zwikszon odpornoci na zakcenia PZR, w szczeglnoci rodkw SA-6, sprawia, i lotnictwo izraelskie ponioso due starty. Izrael posiada 161 sztuk zasobnikw walki elektronicznej oraz jedynie 30 systemw ostrzegajcych o opromieniowaniu, ktre zainstalowano tylko
na czci z 230 najnowszych samolotw A-4. Brak wymaganej liczby odpowiednich rodkw do zakcania naziemnych rodkw obrony powietrznej wymusza konieczno operowania lotnictwa izraelskiego na bardzo maych wysokociach (fot. 2). Tym samym stawao si ono atwym celem dla arabskich rodkw artylerii przeciwlotniczej25. Od samego pocztku wojny podstawowym lotniczym rodkiem raenia w dziaaniach o charakterze destrukcyjnym byy pociski przeciwradiolokacyjne AGM-45 Shrike, ktre wprowadzono do wyposaenia si powietrznych w czasie wojny na wyczerpanie. Miay one zminimalizowa zagroenie ze strony naziemnych rodkw przeciwlotniczych wykorzystujcych do kierowania ogniem rodki radiolokacyjne26. Podanym efektem uycia pociskw przeciwradiolokacyjnych AGM-45 Shrike w trakcie zwalczania arabskich naziemnych rodkw systemu OP przez lotnictwo Izraela byo spowodowanie uszkodzenia anten stacji radiolokacyjnych wczesnego wykrywania i stacji naprowadzania rakiet PZR oraz
E. OBalance: No Victor, No Vanquished, op.cit., s. 303. m. streetly: Airborne electronic warfare history, techniques and tactics. janes Publishing inc, New York 1988, s. 108109. 25 s. j. Dougherty: Defense Suppression, op.cit., s. 14. 26 A. h. Cordesman, A. r. Wagner: The Lessons of Modern War, op.cit., s. 99.
23 24
DOWIADCZENIA
kierowania ogniem rodkw artylerii przeciwlotniczej. W trakcie wojny 1973 roku lotnictwo izraelskie zuyo 200 pociskw przeciwradiolokacyjnych AGM-45. Ocenia si, i jedynie okoo 57 procent odpalonych pociskw trafio w cel, przy czym najmniejsz skuteczno osigny przeciwko stacjom radiolokacyjnym zestawu SA-627 (fot. 3). W kocowym etapie wojny lotnictwo izraelskie wykorzystywao precyzyjne rodki raenia klasy stand-off, co pozwalao odpali dany rodek raenia spoza stref raenia rodkw przeciwlotniczych. Przykadem takiego typu uzbrojenia, ktre najczciej stosowano w kontekcie zwalczania naziemnych rodkw systemu OP Egiptu i Syrii, bya bomba kasetowa Rockeye (uywana gwnie przeciwko SA-6) oraz naprowadzana telewizyjnie bomba Walleye (do niszczenia stanowisk ogniowych zestaww SA-2 i SA-3). Sporadycznie rwnie stosowano pociski naprowadzane telewizyjnie AGM-65 Maverick28. rodki lotnicze, ktrych zadaniem bya dezorganizacja pracy rodkw radiolokacyjnych elementw systemu OP dziki zakceniom elektronicznym, okazay si nieskuteczne przeciwko najnowszym systemom przeciwlotniczym29 (fot. 4). Najwikszym wyzwaniem dla lotnictwa izraelskiego stay si przeciwlotnicze zestawy rakietowe SA-6 oraz samobiene rodki artyleryjskie ZSU-23-4 Szyka. Zasobniki zakce elektronicznych ALQ-101, wykorzystywane z powodzeniem przez lotnictwo izraelskie przeciwko zestawom SA-2 i SA-3, okazay si nieprzydatne w zwalczaniu zestaww SA-630. Zasadnicz przyczyn by szerszy zakres czstotliwoci, na ktrej pracowaa impulsowa stacja radiolokacyjna Straight Flash. Dodatkowo, taktyka wykonywania manewrw przeciwrakietowych, skuteczna w wypadku konfrontacji z zestawami SA-2 i SA-3, rwnie staa si nieadekwatna w odniesieniu do mniejszej i szybszej rakiety przeciwlotniczej SA-6. Obnianie wysokoci lotu eliminowao zagroenie poraenia rakiet zestawu SA-6, lecz zwikszao zagroenie ze strony przenonych przeciwlotniczych zestaww rakietowych oraz rodkw artyleryjskich. Kolejnym problemem, dotyczcym prowadzenia zakcania, okazaa si stacja radiolokacyjna samobienego artyleryjskiego zestawu przeciwlotnicze-
Fot. 4. zniszczona boMb kasetoW arabska stacja radiolokacyjna
go ZSU-23-4 Szyka, ktra pracowaa na czstotliwociach innych ni izraelskie zasobniki zakce elektronicznych. Izraelczycy po nieudanych prbach zwalczania zestaww SA-6 przez lotnictwo zwrcili si do Stanw Zjednoczonych o moliwo uzyskania wsparcia w postaci uzbrojenia, ktre zmienioby ich niekorzystn sytuacj. W odpowiedzi Stany Zjednoczone w czasie operacji Nickel Grass przetransportoway drog powietrzn rodki walki elektronicznej oraz lotnicze rodki raenia, za pomoc ktrych zwalczanie arabskich naziemnych rodkw obrony powietrznej miao by skuteczniejsze31. W ramach pomocy Amerykanie udostpnili okoo 40 zasobnikw zakce elektronicznych ALQ-119, nie gwarantujc przy tym skutecznoci tych urzdze przeciwko zestawom SA-6. Dlatego Izraelczycy zdecydowali si uywa ich jedynie do
B. F. Cooling: Case Studies in the Achievement of Air Superiority. Air Force History and Museums Program. U.s. Government Printing Office, Washington D. C. 1994, s. 597. 28 ibidem. 29 D. Eshel: EW in The Yom Kippur War. The journal of Electronic Defense October 2007, s. 4950. 30 A. Price: The History of US Electronic Warfare. Vol. III Rolling Thunder Through Allied Force, 1963 to 2000. Association of Old Crows 2000, s. 254. 31 D. Eshel: EW in The Yom Kippur, op.cit., s. 50.
27
77
DOWIADCZENIA
tabela. 3. zniszczone i obezwadnione przez siy izraelskie arabskie pzR sa-2,sa-3, sa-6
siy pastwo Egipt syria razem 32 3 35 lotnictwo zniszczono obezwadniono 11 5 16 siy ldowe zniszczono 11 1 12 cznie 54 (36% stanu wyjciowego 151) 9 (24% stanu wyjciowego 38) 63 (33% stanu wyjciowego 189)
rdo: opracowanie wasne na podstawie A. h. Cordesman, A. r. Wagner: The Lessons of Modern War, Volume I: The Arab-Israeli Conflicts, 1973-1989. London 1990, s. 83.
zakcenia starszych zestaww SA-2 i SA-332. Pod koniec wojny technicy izraelscy opracowali wasny zasobnik aktywnych zakce elektronicznych o kryptonimie Kormoran, za pomoc ktrego migowiec CH-53 Yasur prowadzi aktywne zakcanie elektroniczne ze stref rozmieszczonych nad obszarem kontrolowanym przez siy wasne (stand-off jamming). Zapewnia take wysok skuteczno zakcania pracy rakiety przeciwlotniczej zestawu SA-6 w czasie jej naprowadzania na cel33. Podczas dziaa wojennych w 1973 roku lotnictwo izraelskie zwalczajce arabskie naziemne rodki systemu obrony powietrznej Syrii i Egiptu zniszczyo i obezwadnio odpowiednio 32 i 11 przeciwlotniczych zestaww SA-2, SA-3 i SA-6 (tab. 3). Naley podkreli, i istotny wkad w zwalczaniu rodkw przeciwlotniczych miay wojska ldowe, ktre zniszczyy 11 przeciwlotniczych zestaww rakietowych, w tym gwnie SA-6, ktre osaniay egipskie wojska ldowe na pwyspie Synaj. W ostatecznym rozrachunku siom izraelskim udao si zniszczy lub obezwadni 63 arabskie przeciwlotnicze zestawy rakietowe, co stanowi 33 procent oglnej liczby posiadanych przez Egipt i Syri rodkw przeciwlotniczych tego typu. Osignity wynik dziaa lotnictwa izraelskiego, zorientowany na zwalczanie naziemnych rodkw OP, mona uzna za zadowalajcy, zwaszcza w wietle problemw, jakie wystpiy na pocztku wojny.
izraelskiego w ramach walki o przewag w powietrzu. Rozproszenie izraelskiego wysiku lotnictwa uderzeniowego na pocztku wojny stao si pokosiem problemw ze zwalczaniem arabskich naziemnych rodkw OP oraz poniesienia wysokich strat. Tym samym pastwa arabskie, gwnie Egipt, zapewniy sobie, przede wszystkim dziki wykorzystaniu rodkw przeciwlotniczych, przewag w powietrzu. Lotnictwo izraelskie, ktre nie dysponowao wyspecjalizowanymi samolotami SEAD do zwalczania nowoczesnych arabskich naziemnych rodkw obrony powietrznej, byo zmuszone do doranej adaptacji posiadanego potencjau do ich ogniowego zwalczania. Jednak przyjte rozwizanie doprowadzio do sytuacji, w ktrej ponioso ono straty niewspmierne do efektw wasnych dziaa. Niesprzyjajce okolicznoci, zwizane ze zwalczaniem arabskich rodkw przeciwlotniczych, zmieniy si z chwil przejcia izraelskich wojsk ldowych do natarcia. Jego szybkie tempo doprowadzio do sytuacji, w ktrej znaczna cz potencjau arabskich rodkw przeciwlotniczych zostaa zniszczona przez rodki ogniowe izraelskich wojsk ldowych. Szczelna dotd i wielowarstwowa strefa raenia arabskich rodkw przeciwlotniczych zostaa naruszona, dziki czemu zwalczanie arabskich przeciwlotniczych zestaww rakietowych przez lotnictwo byo bardziej efektywne.
Autor jest absolwentem WAT i AON. sub wojskow rozpocz jako dowdca plutonu plot. Nastpnie suy jako dowdca baterii w dywizjonie rakietowym OP, pniej pracowa jako specjalista Pionu Planowania Operacji w COP. Obecnie jest asystentem w Zakadzie Dziaa si Powietrznych na Wydziale Zarzdzania i Dowodzenia AON.
32 33
WNIOskI
Wprowadzenie do walki przez kraje arabskie nowych, mobilnych rodkw przeciwlotniczych oraz wkomponowanie ich w mieszane ugrupowanie bojowe razem ze starszymi przeciwlotniczymi zestawami rakietowymi oraz artyleri przeciwlotnicz spowodowao powane problemy dla lotnictwa
A. Price: The History of US Electronic Warfare, op.cit., s. 255. D. Eshel: EW in The Yom Kippur, op.cit., s. 5455.
78
Obniy koszty funkcjonowania

ppk waldemar barGowski Sztab Generalny WP
LOGISTYKA
Wynajem dugoterminowy nowa forma pozyskiwania pojazdw
iele przedsibiorstw transportowych w naszym kraju od 1989 roku poszukuje nowych form pozyskiwania rodkw przewozowych oraz zarzdzania flot samochodow. Oprcz tradycyjnego zakupu pojazdw najbardziej popularny sta si leasing, ktrego rozwj zanotowano po wpro-
Kontraktowanie usug transportowych przez jednostki wojskowe polega na wynajmie autobusw, mikrobusw i zestaww niskopodwoziowych oraz na holowaniu pojazdw, a nie na pozyskiwaniu ich w formie leasingu czy wynajmu dugoterminowego.
wadzeniu do kodeksu cywilnego w 2000 roku definicji umowy leasingowej i po znowelizowaniu w nastpnym roku ustawy o podatku dochodowym od osb fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osb prawnych. Leasing jest jednak tylko narzdziem pozyskania pojazdu, nie zapewnia natomiast zarzdzania flot.
FOT. TrUCK sPOrTiNG AGrOLA
LOGISTYKA
Obniy koszty funkcjonowania
Dla bardziej wymagajcych klientw wprowadzono usug wynajmu dugoterminowego, obejmujc caociow obsug firm transportowych. Na rynku dostpne s nastpujce formy pozyskiwania pojazdw: zakup waciciel pojazdu ponosi koszty zwizane z jego zakupem, eksploatacj i ubezpieczeniem oraz zbyciem lub zomowaniem (utylizacj); leasing finansowy (kapitaowy) finansujcy (leasingodawca) oddaje korzystajcemu (leasingobiorcy) do uywania pojazd na czas oznaczony, odpowiadajcy okresowi gospodarczej jeKorzystajc z wynajmu dugo uywalnoci (pegoterminowego, nie zajmujenej amortyzacji), natomy si serwisowaniem pojazmiast wynagrodzenie du, likwidacj ewentualnych pacone w ratach przez szkd komunikacyjnych, a na czas naprawy otrzymujemy korzystajcego pokryauto zastpcze. Sprzeda wa przede wszystkim samochodu zajmuje si rwkoszty zwizane z nanie firma wynajmujca samobyciem przez finansuchody. jcego przedmiotu leasingu; leasing operacyjny polega na oddaniu pojazdu w uytkowanie na okrelony czas (do piciu lat). Leasingobiorca pokrywa opat wstpn, raty leasingowe oraz koszty zwizane z jego eksploatacj, serwisowaniem i ubezpieczeniem. Po zakoczeniu umowy leasingu leasingobiorca moe mie zagwarantowane prawo zakupu pojazdu za okrelon z gry warto kocow powikszon o podatek VAT; wynajem to usuga krtko- lub dugookresowego wynajcia pojazdu, w ktrej ramach podmiot wynajmujcy pokrywa stae miesiczne raty najmu, obejmujce koszty zwizane z jego eksploatacj, serwisowaniem i ubezpieczeniem. Po okrelonym czasie (np. po upywie czterech lat) pojazd jest wymieniany na nowy. Nie ma moliwoci zakupu uytkowanego pojazdu. Do koca ubiegego stulecia wikszo firm miaa wasne pojazdy (zakupione). Jednak w zwizku z duymi kosztami ich zakupu, eksploatacji i ubez80 przegld si powietrznych 2012/01
kOmPlEksOWa UsUga
pieczenia, przedsibiorstwa zaczy korzysta z leasingu. Ta forma pozyskiwania samochodw pozwala na osignicie duych korzyci dziki wczeniu wydatkw zwizanych z ich eksploatacj w koszty funkcjonowania firmy. Leasing jest korzystny, ale gwnie dla przedsibiorstw. W przypadku osb indywidualnych oraz pastwowych jednostek budetowych jest nieefektywny ekonomicznie ze wzgldu na koszty obsugi tej umowy niezalenie od tego, czy bdzie to leasing operacyjny czy finansowy oraz na brak moliwoci odpisw podatkowych zwizanych z eksploatacj takich pojazdw. Wynajem dugoterminowy jest alternatyw dla zakupu samochodu na wasno lub leasingu. Rozwizanie to, bardzo popularne na wiecie, od kilku lat zdobywa coraz wiksz liczb zwolennikw w naszym kraju, w tym w Siach Zbrojnych RP. Usuga wynajmu dugoterminowego polecana jest szczeglnie tym firmom, w ktrych samochd jest narzdziem pracy i wymaga okresowej wymiany. Wynajem dugoterminowy nie wie si z wydatkowaniem wasnych rodkw finansowych na zakup pojazdw, co korzystnie wpywa na zachowanie pynnoci finansowej firmy (zdolnoci kredytowej). Dodatkowo opaty zwizane z ubezpieczeniem pojazdu, jego rejestracj oraz serwisem pokrywa wypoyczalnia samochodw. Wynajmujc samochd, klient nie paci za cay pojazd, lecz jedynie za utrat jego wartoci przez okres wynajmu, co oznacza mniejsze wydatki ni koszty amortyzacji. Najwaniejsze jest to, e miesiczna rata wpacana przez klienta jest niezmienna (liniowy charakter wydatkw), natomiast ryzyko zwizane z realnymi wikszymi kosztami bierze na siebie wypoyczalnia pojazdw. Staa rata miesiczna pozwala na precyzyjne kalkulowanie wydatkw i budetu firmy. Mona j wliczy w koszty uzyskania przychodu. Rozwizania te znalazy zastosowanie w wielu armiach pastw NATO. Prekursorami w Europie byy armie niemiecka i brytyjska. W RFN, po przeprowadzeniu analiz, w czerwcu 2002 roku zdecydowano si powierzy zarzdzanie nieopancerzonymi pojazdami wojskowymi specjal-
Obniy koszty funkcjonowania NasZE PrOPOZycjE
LOGISTYKA
kontRaktoWanie usug tRanspoRtoWycH jest powszechnie stosowane przez polskie kontyngenty wojskowe
nie w tym celu powoanej firmie Fuhrpark Service GmbH. Efekty uzyskane przez Bundeshwer w okresie kilkuletniego stosowania wynajmu dugoterminowego to zwikszenie efektywnoci wykorzystania pojazdw, przekazanie zarzdzania parkiem samochodowym firmie zewntrznej oraz zmniejszenie liczby samochodw. W Wielkiej Brytanii zdecydowano si na zakontraktowanie poza siami zbrojnymi zarzdzania pojazdami oglnego przeznaczenia. Rozwizanie to zwikszyo gotowo operacyjn w odniesieniu do wykorzystania rodkw transportowych oraz pozwolio na ich efektywniejsze uycie, a w konsekwencji przynioso zmniejszenie zapotrzebowania. Zasad kontraktowania usug wynajmu dugoterminowego oraz zarzdzania flot wdroyy rwnie armie amerykaska i woska. We Francji i Norwegii trwaj zaawansowane prace nad wprowadzeniem nowych form obsugi pojazdw w celu zmniejszenia kosztw generowanych przez system zaopatrywania i eksploatacji.
W Siach Zbrojnych RP Decyzj Nr 318/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 03.07.2008 r. w sprawie wdroenia systemu kontraktowania usug poza Siami Zbrojnymi RP (Dz.Urz. MON 2008 nr 14 poz. 175) stworzono warunki prawne do zawierania umw na usugi poza wojskiem, w tym na wynajem pojazdw. W tej dziedzinie przewiduje si dziaania outsourcingowe, zwizane midzy innymi z zaspokajaniem potrzeb transportowych w odniesieniu do pojazdw z grupy 5 (samochody oglnego przeznaczenia osobowe, autobusy, mikrobusy, maej, redniej i duej adownoci) oraz grupy 4, podgrupy 4.4 (zestawy transportowe dalekiego zasigu). Kontraktowanie usug transportowych przez jednostki wojskowe polega na wynajmie autobusw, mikrobusw i zestaww niskopodwoziowych oraz na holowaniu pojazdw, a nie na pozyskiwaniu pojazdw przez leasing czy wynajem dugoterminowy. Z analizy stosowanych form, przeprowadzonej przez Sztab Generalny WP, wynika, e wynajem jest najbardziej opacalny w przypadku samochodw, ktre maj roczny przebieg powyej 30 tysicy kilometrw (fot.). Dodatkowym argumentem, przemawiajcym za wynajmem tej grupy pojazdw, jest fakt wymiany pojazdu na nowy po czterech latach eksploatacji oraz zapewnienie pojazdu zastpczego na czas naprawy (brak koniecznoci utrzymywania samochodw rezerwowych). W celu sprawdzenia tej formy pozyskiwania pojazdw dla Si Zbrojnych RP w 2012 roku planuje si wprowadzenie programu pilotaowego wynajmu dugoterminowego okoo 30 samochodw osobowych, by zaspokoi potrzeby transportowe komrek i jednostek organizacyjnych MON. Jego wyniki bd podstaw do wprowadzenia zmian etatowych dotyczcych kierowcw oraz liczby samochodw osobowych, a wyeksploatowane pojazdy oraz stanowice nadwyk zostan przekazane Agencji Mienia Wojskowego. n
Autor jest absolwentem Wyszej Oficerskiej szkoy samochodowej i WAT (1992). Peni obowizki w 6 Orodku szkolenia specjalistw samochodowych (Ostrda) oraz w DWLd (20002010). Od 2011 r. suy w sztabie Generalnym WP w Zarzdzie Planowania Logistyki P4.
FOT. rOBErT siEmAsZKO
81
PRAWO I DYSCYPLINA
dr pawe kobes uniwersytet Warszawski
Pokusy wadzy
Patna protekcja
Zgodnie z artykuem 230 kodeksu karnego patna protekcja naley do licznej kategorii przestpstw o charakterze korupcyjnym.
a ona zwizek ze sprzedajnoci osoby penicej funkcj publiczn (art. 228 k.k.), umoliwia bowiem funkcjonowanie patnych porednikw, stwarzajc warunki do ich dziaalnoci przestpczej. Z drugiej strony, istnienie protektorw uatwia urzdnikom zdobywanie nienalenych korzyci, poniewa otrzymuj je od sprawdzonych osb. Poza tym, gdyby nie byo takich osb penicych funkcj publiczn, ktre s nastawione na przyjcie korzyci majtkowej lub osobistej, nie byoby zacht do przekupstwa, polegajcego na udzie82 przegld si powietrznych 2012/01
leniu lub obietnicy udzielenia takich korzyci (art. 229 k.k.)1.
rEgUlacjE PraWNE
Przestpstwo patnej protekcji zostao uregulowane w przepisie art. 230 k.k. w rozdziale XXIX zatytuowanym Przestpstwa przeciwko dziaalnoci instytucji pastwowych oraz samorzdu terytorialnego. Brzmi on nastpujco:
1 P. Palka, m. reut: Korupcja w nowym kodeksie karnym. Krakw 1999, s. 83.
FOT. jArEK WiNiEWsKi
Pokusy wadzy
Art. 230. 1. Kto, powoujc si na wpywy w instytucji pastwowej, samorzdowej, organizacji midzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponujcej rodkami publicznymi albo wywoujc przekonanie innej osoby lub utwierdzajc j w przekonaniu o istnieniu takich wpyww, podejmuje si porednictwa w zaatwieniu sprawy w zamian za korzy majtkow lub osobist albo jej obietnic, podlega karze pozbawienia wolnoci od 6 miesicy do lat 8. 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2. Brzmienie tego przepisu wynika z Ustawy z 13 czerwca 2003 roku o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektrych innych ustaw (DzU 2003 nr 111 poz. 1061). Byo ono zgodne z postulatem dotyczcym koniecznoci penalizacji zachowa korupcyjnych w szeroko rozumianym sektorze publicznym, krajowym i midzynarodowym, pierwotnie bowiem przepis ten obejmowa jedynie protekcj w zaatwianiu sprawy w instytucji pastwowej lub samorzdu terytorialnego.
PRAWO I DYSCYPLINA
PrZEdmIOt OchrONy
Przedmiotem ochrony w omawianym przepisie jest dziaalno instytucji pastwowej, samorzdowej i organizacji midzynarodowej, a take krajowej lub zagranicznej jednostki organizacyjnej dysponujcej rodkami publicznymi, jak rwnie ich prawidowe funkcjonowanie oraz autorytet tych instytucji. Do instytucji pastwowych s zaliczane wszystkie struktury pastwowe, ktre wykonuj zadania publiczne. Bd to zatem naczelne organy wadzy wykonawczej, ustawodawczej i sdowniczej, ministerstwa, urzdy wojewdzkie, a take urzdy sub zespolonych, inspekcji i stray, funkcjonujcych pod zwierzchnictwem wojewodw, oraz organy administracji niezespolonej, w tym struktury wojskowe, jak rwnie inne jednostki organizacyjne (np.: NBP, ZUS, PAN, sdy, prokuratury)2. Instytucjami samorzdowymi s natomiast organy samorzdu terytorialnego (m.in.: starosta, burmistrz, prezydent miasta, wjt, marszaek wojewdztwa, przewodniczcy rady gminy i rady powiatu, zarzd powiatu, powiatowy urzd pracy), organy kontroli samorzdu terytorialnego, a take
jednostki organizacyjne stanowice aparat pomocniczy kierownikw sub powiatowych itp. W omawianym kontekcie naley pamita, e ustawodawca nie ogranicza zakresu przepisu do instytucji samorzdu terytorialnego, lecz obejmuje nim rwnie samorzdy zawodowe3. Organizacje krajowe z kolei to zrzeszenia osb fizycznych bd te grup spoecznych, ktre maj wsplny program dziaania, a take zbiene Sownik wspczesnego jpogldy oraz cele okrezyka polskiego okrela pro4. lone w statucie tekcj jako wsparcie, pomoc, Organizacja miwstawiennictwo wpywowej osoby majce umoliwi kodzynarodowa jest namu osignicie lepszej potomiast zwizkiem zycji zawodowej, towarzypastw lub zwizkiem skiej, wyszej pozycji w jakiej osb fizycznych bd hierarchii. prawnych pochodzcych z rnych pastw, [Sownik wspczesnego jzyutworzonym dla osika polskiego. red. B. Dunaj. T. 2. Warszawa 2001, s. 157.] gnicia okrelonych celw, ktrych zasadnicz cech jest funkcjonowanie staych organw decydujcych o wsplnych zadaniach i sposobach ich realizacji5. Zagraniczna jednostka organizacyjna za to wyodrbniona jednostka obcego pastwa dysponujca rodkami publicznymi uznanymi za takie wedug prawa pastwa macierzystego dla tej jednostki6.
POdmIOt PrZEstPstWa
Podmiotem omawianego przestpstwa moe by kady. Jest ono zatem powszechne. Jego sprawc jest ten, kto podejmuje si porednictwa w zaatwieniu sprawy w zamian za korzy majtkow lub osobist, powoujc si przy tym na wpywy w instytucji pastwowej, samorzdowej, organizacji midzynarodowej albo w krajowej lub zagranicznej jednostce organizacyjnej. Sprawc patnej protekcji moe by take funkcjonariusz publiczny pod warunkiem, e przyjmuje korzy majtkow lub osobiA. Barczak-Oplustil. W: Kodeks karny. Cz szczeglna. red. A. Zoll. T. ii. Warszawa 2008, s. 997. ibidem. 4 ibidem. 5 ibidem. 6 ibidem.
2 3
83
PRAWO I DYSCYPLINA
Pokusy wadzy
czynu. Podobnie bdzie w przypadku, gdy sprawca utwierdzi w bdnym przekonaniu osob zainteresowan, e ma wpywy w danej instytucji. O utwierdzeniu w tym bdnym przekonaniu bdziemy mwi wtedy, gdy osoba zainteresowana bdzie mylnie sdzia, e powoujcy si na wpywy faktycznie takowe ma i nie wyprowadza zainteresowanej osoby z bdu, lecz dodatkowo umacnia w niej to przekonanie. W opinii Andrzeja Marka wszystkie trzy wymienione formy zachowania sprawcy wymagaj okrelonej aktywnoci z jego strony, polegajcej na twierdzeniu o posiadaniu wpyww, na stwarzaniu faktw, ktre wywouj w innych osobach takie przekonanie bd te na utwierdzaniu ich w przewiadczeniu o posiadaniu takich wpyww7. Przed nowelizacj z roku 2003 patna protekcja bya opisywana jako powoanie si na swoje wpywy. Oznaczao to, e krg osb, do ktrych mg si zwrci sprawca w celu zaatwienia sprawy, by ograniczony tylko do podmiotw, ktrym bya ona bezporednio znana i ktre jednoczenie pracoway w danych instytucjach. Obowizujca regulacja prawna patnej protekcji mwi o powoaniu si na wpywy, rozszerza zatem zakres zastosowania przepisu art. 230 1 k.k. Powoaniem si na wpywy w danej instytucji bdzie bezporednie poinformowanie o ich posiadaniu, a take porednie wskazanie okolicznoci, ktre mog wywoa przekonanie o ich istnieniu. Trzeba rwnie pamita o tym, e omawiane wpywy nie musz odnosi si do konkretnej osoby zatrudnionej w danej instytucji, lecz mog dotyczy take innej osoby, majcej wpyw na zaatwienie sprawy8. Z tym stwierdzeniem koresponduje orzeczenie Sdu Najwyszego, e Art. 230 k.k. penalizuje nie tylko powoanie si przez sprawc na swj osobisty wpyw w instytucji pastwowej, lecz take na inn osob, ktra to dopiero ma wpyw na osob trzeci, powizan z t instytucj i podejmuje si porednictwa w zaatwieniu sprawy9. W kontekcie omawianego zagadnienia susznie zauwaa si w doktrynie, e sprawcy rzadko
A. marek: Kodeks karny. Komentarz. Warszawa 2006, s. 427. E. Pywaczewski. W: Kodeks karny. Komentarz. red. m. Filar. Warszawa 2010, s. 1067. 9 Wyrok sN z 7.10.2009. iv KK 174/09. Orzecznictwo sdu Najwyszego izba Karna i Wojskowa (OsNKW) 2010, nr 1, poz. 5.
7 8
st w zwizku z penionymi przez siebie obowizkami subowymi. W tym przypadku funkcjonariusz ten naraziby si na odpowiedzialno karn z przepisu art. 228 k.k., penalizujcego sprzedajno penicego funkcj publiczn. Przestpstwo patnej protekcji skada si niejako z dwch aktw. Pierwszy moe mie form jednego z trzech zachowa, kiedy to sprawca naraa si na odpowiedzialno karn. Ot, pierwszym jego zachowaniem jest powoanie si na wpywy w danej instytucji, drugim wywoanie przekonania u innej osoby o posiadaniu takich wpyww, nato-
zalenoci
W ocenie Sdu Najwyszego Do istotnych elementw przestpstwa patnej protekcji okrelonego w art. 244 k.k. [obecnie art. 230 k.k. przyp. autora] naley: a) powoywanie si na wpywy w instytucji pastwowej czy spoecznej lub wywoywanie przekonania o tym u innej osoby albo utwierdzanie jej o posiadaniu takich wpyww, b) podjcie si porednictwa w zaatwieniu sprawy w zamian za korzy majtkow lub osobist albo za jej obietnic. te elementy wystpi musz kumulatywnie. Brak jednego z nich dekompletuje znamiona tego przestpstwa.
[Wyrok sN z 15.02.1982. ii Kr 9/82. Orzecznictwo sdu Najwyszego izba Karna i Wojskowa (OsNKW) 1982 nr 45, poz. 25.]
miast trzecie moe si przejawia w twierdzeniu o posiadanych moliwociach wpynicia na zaatwienie okrelonej sprawy. Z kolei drugi akt polega na tym, e sprawca podejmuje si porednictwa w zaatwieniu sprawy. Jeli chodzi o zachowania obejmujce pierwszy akt, to naley pamita, e w sytuacji, gdy sprawca wprowadzi dan osob w bd, e ma wpywy w danej instytucji, dziki ktrym moe zaatwi okrelon spraw, wwczas jego zachowanie bdzie wyczerpywao take znamiona przestpstwa oszustwa z przepisu art. 286 1 k.k. Bdzie to skutkowao zastosowaniem kumulatywnej kwalifikacji prawnej
Pokusy wadzy
uywaj sowa wpywy. Zdecydowanie czciej bdzie to powoywanie si na znajomoci, ukady, chody, pokrewiestwo, jak rwnie wskazanie okrelonego powizania z osob, z ktr jest zaatwiana dana sprawa. Powizania umoliwiajcego oddziaywanie na t osob (np. uywajc sformuowania: On to zaatwi, przecie pomogem mu wiele razy, wic nie odmwi)10.
PRAWO I DYSCYPLINA
POdjcIE sI POrEdNIctWa
Kolejnym znamieniem czasownikowym zawartym w przepisie art. 320 1 k.k. jest podjcie si porednictwa. W tym wzgldzie naley przychyli si do stwierdzenia, e podjcie si porednictwa w zaatwieniu jakiej sprawy jest czym wicej ni ujawnieniem przez sprawc wobec innej osoby gotowoci przyczynienia si do jej zaatwienia11. Z uytego przez ustawodawc zwrotu podejmuje si porednictwa w zaatwieniu sprawy w zamian za korzy wynikaj okrelone implikacje. Po pierwsze, sprawca musi przynajmniej zakada istnienie osoby, ktra moe spraw zaatwi. Nie moe bowiem sam tego uczyni. Po drugie, musi istnie porozumienie co do jej rodzaju, tzn. czy chodzi na przykad o zaatwienie pozytywnie jednej z wielu wymaganych decyzji administracyjnych, by mg zosta zrealizowany okrelony cel, czy te o pomylne przeprowadzenie caego procesu a do osignicia finalnego efektu. Po trzecie, musi istnie porozumienie co do korzyci majtkowej lub osobistej otrzymanej w zamian za porednictwo w zaatwieniu sprawy. Korzy majtkowa lub osobista jest rozumiana jako korzy zarwno dla siebie, jak i dla kogo innego (art. 115 4 k.k.). Bdzie ni wszystko to, co da si wyrazi w kwocie pieninej (pienidze, alkohol, ksika, zwolnienie z dugu, wczasy, bilet do opery itp.). Natomiast korzyci osobist bdzie to, czego nie mona wyrazi w kwocie (np. stosunek seksualny, otrzymanie adniejszego gabinetu, miejsce w dobrym obku lub przedszkolu dla dziecka). Jeli chodzi o czas popenienia przestpstwa patnej protekcji, to jest nim moment podjcia si porednictwa w zaatwieniu sprawy. Nie jest przy tym istotne, czy protektorowi udao si j zaatwi, czy te nie. Bez znaczenia pozostaje rwnie to, czy porednik chcia naprawd to uczyni, czy podejmu-
jc si porednictwa, z gry zakada jego niezrealizowanie. Patna protekcja jest przestpstwem formalnym. Do jego znamion nie naley bowiem jakikolwiek skutek. W zwizku z tym dla odpowiedzialnoci sprawcy bez znaczenia jest to, czy skutecznie zaatwi spraw w drodze protekcji, czy te nie. Istotny jest bowiem sam fakt powoania si na wpywy przy podjciu si porednictwa w zaatwieniu sprawy. Tez t potwierdza Sd Najwyszy, ktry w jednym ze swoich wyrokw stwierdzi, e Przestpstwo okrelone w art. 244 k.k. [obecnie art. 231 k.k. przyp. autora] jest dokonane z chwil podjcia si przez sprawc porednictwa w zaatwieniu sprawy, w zamian za korzy majtkow lub osobist albo za jej obietnic. Natomiast faktyczne osignicie takiej korzyci, jak rwnie to, czy i w jaki sposb sprawca realizuje porednictwo w zaatwieniu sprawy, nie nale do znamion omawianego przestpstwa12. Naley take zauway, analizujc przepis art. 230 k.k., e z punktu widzenia moliwoci pocignicia do odpowiedzialnoci karnej sprawcy przestpstwa patnej protekcji nie ma znaczenia take to, czy inicjatywa porednictwa w zaatwieniu danej sprawy wychodzi od osoby, ktra jest zainteresowana jej zaatwieniem, czy te od porednika. W pierwszym przypadku wystarczy, e porednik pozytywnie zareaguje na inicjatyw osoby zainteresowanej. Natomiast w drugim sprawca sam wychodzi z inicjatyw porednictwa w zaatwieniu sprawy. Od strony podmiotowej patna protekcja jest przestpstwem umylnym, ktre moe zosta popenione tylko w zamiarze bezporednim. wiadczy o tym znami powoujc si na wpywy. Nie wystarczy do przypisania winy sprawcy fakt, e bdzie godzi si na zaatwienie jakie sprawy (zamiar ewentualny). Konieczne jest bowiem uwiadomienie sobie przez niego wszystkich okolicznoci omawianego czynu, ktre s opisane w przepisie art. 230 1 k.k., czyli wola ich wypenienia. T wol ustawodawca okreli wanie przez zwrot powoujc si na wpywy13.
P. Palka, m. reut: Korupcja, op.cit., s. 90. ibidem, s. 92. Wyrok sN z 29.02.1984 r., rw 53/84. OsNKW 1984 nr 910, poz. 94. 13 Podobne stanowisko reprezentuj A. marek: Kodeks, op.cit., s. 426; A. Barczak-Oplustil. W: Kodeks red. A. Zoll, op.cit., s. 1002. Odmienne E. Pywaczewski. W: Kodeks... red. m. Filar, op.cit., s. 1070.
10 11 12
85
PRAWO I DYSCYPLINA
Pokusy wadzy
zestawienie statystyczne przestpstw korupcyjnych w polsce

Rok
2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999
art. 228
5311 2921 2913 2639 2102 1855 945 629 526 613 491 300
art. 229
2961 2659 3134 3178 2238 1979 1397 1173 875 1061 794 474
art. 230 i 230a

963 642 756 545 737 472 424 296 146 103 57 177
art. 231
3252 2083 1367 2118 1385 1790 1505 1392 861 554 557 408
art. 250a
18 18 99 18 5
art. 296a
73 86 43 169 36 10
art. 296b
658 15 106 5 2 15
rdo: http://www.policja.pl/portal/pol/1201/309/statystyka_przestepstw_korupcyjnych.html/. Art. 228 k.k. sprzedajno, art. 229 k.k. przekupstwo, art. 230 k.k. patna protekcja czynna, 230a k.k. patna protekcja bierna, art. 231 k.k. naduycie wadzy przez funkcjonariusza publicznego, 250a k.k. przekupstwo i oszustwo wyborcze, art. 296a k.k. oszustwo na stanowisku kierowniczym, art. 296b oszustwo przy organizowaniu profesjonalnych zawodw sportowych.
Omawiane przestpstwo wystpuje rwnie w typie uprzywilejowanym w przypadku mniejszej wagi, o ktrym stanowi przepis art. 230 2 k.k. Wypadek mniejszej wagi jest znamieniem wymagajcym dokonania pewnego wartociowania, gdy ustawodawca nie stworzy definicji legalnej tego pojcia. Jak susznie zauway A. Marek, o uznaniu przestpstwa patnej protekcji za wypadek mniejszej wagi bdzie decydowa caoksztat okolicznoci14. Za okoliczno tak mona uzna chociaby to, e dana sprawa bya mao istotna z obiektywnego punktu widzenia albo e uzyskana przez protektora korzy bya niewielka, np. ksika, butelka alkoholu. W pewnym sensie ustaleniu granic tej wagi moe suy przepis art. 115 5 k.k., definiujcy mienie znacznej wartoci, tj. takie, ktrego warto w czasie popenienia czynu przekracza 200 tysicy zotych. Zatem wypadek mniejszej wagi z pewnoci nie moe przekroczy tej kwoty. Omawiany typ uprzywilejowany jest wystpkiem zagroonym alternatyw grzywny, kar ograniczenia wolnoci albo pozbawiania wolnoci do 2 lat.
Dane te obrazuj skal stwierdzonych w Polsce w latach 19992010 przestpstw o charakterze korupcyjnym. Z ich analizy wynika, e zjawisko korupcji ma tendencj wzrostow z okresami nieznacznego spadku. Jeli chodzi o przestpstwa patnej protekcji (art. 230 k.k. i 230a k.k.), to w 1999 roku ich liczba wyniosa 177, natomiast w 2010 roku a 963, wykazujc w tym przedziale czasowym tendencj wzrostow, z wyjtkiem niewielkiego spadku w roku 2000. Wrd wielu kategorii zachowa korupcyjnych skala popenionych przestpstw patnej protekcji ustpuje pod wzgldem ilociowym przestpstwom naduycia wadzy przez funkcjonariusza publicznego (art. 231 k.k.), a take przekupstwu (art. 229 k.k.) oraz sprzedajnoci (art. 228 k.k.).
Autor jest specjalist w dziedzinie prawa karnego materialnego, problematyki postpowania z nieletnimi oraz bezpieczestwa wewntrznego. Adiunkt na Wydziale stosowanych Nauk spoecznych i resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego oraz wykadowca w Pastwowej Wyszej szkole Zawodowej im. Witelona w Legnicy. Czonek Towarzystwa Naukowego Prawa Karnego w Warszawie.
ZakOcZENIE
Na koniec rozwaa powiconych patnej protekcji warto wskaza zasig omawianego zjawiska (tab.).
14
A. marek: Kodeks, op.cit., s. 428.
86
O wiksz skuteczno
ppk woJciech omnicki komenda Gwna andarmerii Wojskowej mjr woJciech kubica komenda Gwna andarmerii Wojskowej
PRAWO I DYSCYPLINA
andarmeria Wojskowa przyjaciel i pomocnik?

Od samego pocztku powstania andarmerii Wojskowej dziaalno profilaktyczna staa si jednym z jej priorytetw i zostaa unormowana prawnie. Nasz rol jest bowiem przede wszystkim pomoc dowdcom jednostek i instytucji wojskowych w umacnianiu dyscypliny i porzdku.
amitajcie, e w pierwszym rzdzie macie by kolegami onierza, nastpnie oficerami, a w kocu dopiero andarmami. onierz musi widzie w andarmie yczliwego przyjaciela, od ktrego spodziewa si pomocy w potrzebie. Sowa te, wypowiedziane przez pukownika Felicjana Plato-Baabana w 1935 roku podczas zakoczenia kursu aplikacyjnego dla oficerw modszych
w Centrum Wyszkolenia andarmerii w Grudzidzu, do dzisiaj stanowi drogowskaz postpowania onierzy naszej formacji, gdy w przeciwiestwie do obiegowych opinii nie koncentrujemy si wycznie na dziaalnoci represyjnej.
Z mOcy PraWa
Jednym z naczelnych zada, okrelonych w art. 4 ust. 1 pkt 5 Ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 roku
FOT. sYLWiA GUZOWsKA
PRAWO I DYSCYPLINA
O wiksz skuteczno
o andarmerii Wojskowej i wojskowych organach porzdkowych1 jest zapobieganie popenianiu przestpstw i wykrocze oraz innym zjawiskom patologicznym, a w szczeglnoci alkoholizmowi i narkomanii w Siach Zbrojnych. Zadania te, okrelone w art. 4 ust. 2 pkt 1, 3, 9, 10 i 17 ustawy, s wykonywane przede wszystkim za pomoc takich dziaa, jak: kontrolowanie przestrzegania dyscypliny wojskowej oraz porzdku publicznego; opracowywanie dla waciwych organw informacji o stanie dyscypliny wojskowej i przestp-
zapobiega
W dziaalnoci profilaktycznej andarmeria Wojskowa realizuje w Siach Zbrojnych RP wasne, zatwierdzone przez ministra obrony narodowej, programy: Program profilaktyczny z zakresu przeciwdziaania narkomanii w SZRP na lata 20112016; Program profilaktyczny W z zakresu przeciwdziaania problemom alkoholowym na lata 20082012; Program profilaktyczny z zakresu bezpieczestwa w ruchu drogowym na lata 20102012 do realizacji w instytucjach i jednostkach wojskowych SZRP.
czoci w siach zbrojnych, a take wystpowanie do nich z wnioskami majcymi na celu zapobieenie popenianiu przestpstw, wykrocze i przewinie dyscyplinarnych; kontrolowanie uprawnie onierzy do noszenia munduru oraz odznak i oznak wojskowych, posiadania uzbrojenia i ekwipunku wojskowego oraz przebywania poza terenami i obiektami jednostek wojskowych; kontrolowanie uprawnie do uywania munduru oraz odznak i oznak wojskowych na zasadach przewidzianych w przepisach o odznakach i mundurach;
kontrolowanie przepisw o wychowaniu w trzewoci i przeciwdziaaniu alkoholizmowi oraz o narkomanii. Zadania te uszczegowiono w treci 2 i 3 Rozporzdzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 14 grudnia 2001 roku w sprawie zakresu i trybu wspdziaania andarmerii Wojskowej z Wojskowymi Subami Informacyjnymi, wojskowymi organami porzdkowymi oraz dowdcami jednostek wojskowych i dowdcami (komendantami) garnizonw2. Okrela ono, e wsppraca w dziedzinie profilaktyki polega w szczeglnoci na: przeciwdziaaniu samowolnym oddaleniom, dezercjom, z uwzgldnieniem przesanek sprzyjajcych tym zjawiskom; wspdziaaniu zwizanym z ochron broni, amunicji, materiaw wybuchowych i innych rodkw bojowych w magazynach pododdziaowych i oddziaowych; wspdziaaniu w czasie kontroli funkcjonowania systemu ochrony obiektw i sposobu penienia suby wartowniczej; przeciwdziaaniu przestpczoci i zjawiskom patologicznym w jednostkach wojskowych, w tym: przestpstwom przeciwko zasadom penienia suby wojskowej i postpowania z podwadnymi oraz dyscypliny wojskowej, alkoholizmowi i narkomanii; zapewnianiu przestrzegania przez onierzy porzdku, w tym regulaminw wojskowych i przepisw zbiorczych. Natomiast wspdziaanie moe by prowadzone w nastpujcych formach: jako staa wymiana informacji dotyczcych popenianych przez onierzy przestpstw, wykrocze, przestrzegania dyscypliny wojskowej i porzdku publicznego na terenie garnizonu; organizowanie dziaa profilaktycznych i szkole onierzy oraz wykonywanie czynnoci kontrolnych, by przeciwdziaa naruszeniom zasad ochrony obiektw wojskowych i mienia; ustalanie szczegowych dziaa w celu zapewnienia waciwej ochrony broni, amunicji, materiaw wybuchowych, innych rodkw bojowych oraz funkcjonowania systemu ochrony obiektw wojskowych;
1 2
DzU 2001 nr 123, poz. 1351. DzU 2001 nr 157, poz. 1849.
O wiksz skuteczno
PRAWO I DYSCYPLINA
obszar przeciwdziaania patologiom spoecznym

pastwowa agencja Rozwizywania problemw alkoholowych krajowe biuro przeciwdziaania narkomanii departament analiz i nadzoru MsW
obszar bezpieczestwa ruchu drogowego

krajowa Rada bezpieczestwa Ruchu drogowego biuro Ruchu drogowego komendy gwnej policji szefostwo transportu i Ruchu Wojsk
obszar kontroli ochrony obiektw wojskowych

departament ochrony informacji niejawnych Mon departament zezwole koncesji MsW
Rys. 1. WsppRaca w dziedzinie profilaktyki
wymiana informacji z instytucjami rzdowymi i pozarzdowymi w aspekcie realizacji wsplnych przedsiwzi, ktre maj na celu zapobieganie wystpowaniu zjawisk patologicznych nie tylko w wojsku, ale take w rodowisku wojskowym. W codziennych czynnociach subowych, niezalenie od ich charakteru, andarmeria Wojskowa powinna zwraca uwag na wszelkie nieprawidowoci oraz uchybienia, ktre mog wystpi w pracy jednostek lub instytucji wojskowych. W razie niewielkich nieprawidowoci wystarczajcym rodkiem zaradczym jest zwrcenie uwagi lub przesanie informacji z wnioskiem o jej usunicie do dowdcy (kierownika). Jeeli jednak nieprawidowoci przyjy posta wykroczenia, naley powiadomi o tym waciwego przeoonego, jednoczenie zgodnie z art. 86 a 1 kodeksu postpowania w sprawach o wykroczenia wystosowa zapytanie do dowdcy jednostki wojskowej lub kierownika instytucji cywilnej, w ktrej onierz peni sub wojskow, czy da cigania wykroczenia, czy te odstpuje od tego, a dane wykroczenie rozpatrzy zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 9 padziernika 2009 roku o dyscyplinie wojskowej3. Naley jednak pamita, e w razie popenienia wykroczenia, za ktre mona orzec albo orzeka si rodki karne zakazu prowadzenia pojazdw, przepadku przedmiotw lub nawizki, nie ma moliwoci wszczcia postpowania dyscyplinarnego. W wypadku ujawnienia nieprawidowoci o zna-
mionach przewinienia dyscyplinarnego, zgodnie z zasadami okrelonymi w art. 17 ust. 1 pkt 8 Ustawy o andarmerii Wojskowej. w zwizku z art. 54 ust. 2 pkt 3 Ustawy o dyscyplinie wojskowej, przysuguje prawo wystpowania do dowdcw jednostek wojskowych z wnioskami o wszczcie postpowania dyscyplinarnego. Take w trakcie prowadzonego postpowania karnego, zgodnie z treci art. 2 1 pkt 2, czynnoci dochodzeniowo-ledcze powinny by wykonywane nie tylko w taki sposb, by sprawca zosta wykryty i pocignity do odpowiedzialnoci karnej, ale rwnie przez ujawnienie okolicznoci sprzyjajcych popenieniu przestpstwa osignite zostay zadania postpowania karnego w zapobieganiu przestpstw oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad wspycia spoecznego. W razie stwierdzenia przez andarmeri Wojskow w toku postpowania karnego powanego uchybienia w dziaalnoci jednostki lub instytucji wojskowej, zwaszcza gdy sprzyja ona popenieniu przestpstwa, art. 19 1 Kodeksu postpowania karnego4 naoy obowizek poinformowania o tym fakcie prokuratury wojskowej, ktra z kolei zawiadamia o tym uchybieniu organ powoany do nadzoru nad dan jednostka organizacyjn, za w razie potrzeby, take organ kontroli. Jeli to bdzie konieczne, moe take zada nadesania
3 4
DzU 2009 nr 190, poz. 1474. DzU 1997 nr 89, poz. 555.
OPrACOWANiE WAsNE
89
PRAWO I DYSCYPLINA
O wiksz skuteczno
22 % 13 % 58 % 7%
nie uczestniczyli w szkoleniach, ale uwaaj, e s one potrzebne nie uczestniczyli w szkoleniach i uwaaj, e s one niepotrzebne uczestniczyli w szkoleniach i uwaaj, e s one potrzebne uczestniczyli w szkoleniach, ale uwaaj, e s one niepotrzebne
rdo: Biece problemy funkcjonowania Si Zbrojnych. Wojskowe Biuro Bada spoecznych. Padziernik 2011 r., wykres 3.1, s. 15.
w SZRP
Rys. 2. Wyniki bada ankietoWycH na temat opinii uczestnikw szkole z dziedziny profilaktyki w 2011 r.
w wyznaczonym terminie wyjanie podania rodkw podjtych w celu zapobieenia takim uchybieniom w przyszoci. Jak wynika z cytowanych uregulowa prawnych, spektrum dziaa moliwych do zastosowania przez andarmeri Wojskow jest niezwykle szerokie i moe by realizowane na wielu paszczyznach.
dZIaalNO PrOfIlaktycZNa
Aby zapobiega popenianiu wykrocze i przestpstw przez onierzy i pracownikw wojska, andarmeria prowadzi dziaalno profilaktyczn w wielu sferach. Ze wzgldu na rang podejmowanych zagadnie, ich celowo i skuteczno w strukturach andarmerii Wojskowej wyodrbniono komrki, ktrych zadaniem jest planowanie, nadzorowanie, kierowanie i prowadzenie dziaalnoci profilaktycznej, a take wspdziaanie z innymi organami wykonujcymi te dziaania w Siach Zbrojnych RP. Na szczeblu Komendy Gwnej andarmerii Wojskowej funkcjonuje Oddzia Profilaktyki, ktry peni funkcje organizacyjne i kontrolne w sferze planowania i prowadzenia dziaalnoci profilaktycznej oraz jest partnerem instytucji rzdowych i pozarzdowych wykonujcym zadania zwizane z przeciwdziaaniem patologiom spoecznym. Organem wykonawczym, ktry prowadzi waciw dziaalno profilaktyczn w instytucjach i jednostkach wojskowych, s sekcje
profilaktyki w terenowych oddziaach andarmerii Wojskowej. Od wielu lat andarmeria Wojskowa prowadzi wiele programw profilaktycznych lub wspuczestniczy w innych organizowanych przez instytucje rzdowe oraz pozarzdowe. Na wyrnienie zasuguje program Ministerstwa Spraw Wewntrznych Razem bezpieczniej, w ktrym andarmeria bierze udzia od 2005 roku. W jego ramach wykonaa wiele czynnoci profilaktycznych, byy to gwnie pogadanki, spotkania, pokazy multimedialne skierowane nie tylko do rodowiska wojskowego, ale take do dzieci i modziey (rys. 1). Wany aspekt dziaalnoci profilaktycznej to take wsppraca z instytucjami rzdowymi i pozarzdowymi, ktre zajmuj si przeciwdziaaniem patologiom spoecznym, oraz instytucjami wojskowymi wykonujcymi zadania w tej sferze. W jej ramach wymienia si dowiadczenia, analizuje uzyskane dane, a najlepsze rozwizania stosowane w rodowisku cywilnym wdraa do profilaktyki w rodowisku wojskowym. Niezbdnym narzdziem waciwej oceny potencjalnych zagroe w sferze dyscypliny wojskowej oraz planowania celowej dziaalnoci profilaktycznej s badania ankietowe wykonywane na zapotrzebowanie andarmerii Wojskowej przez Wojskowe Biuro Bada Spoecznych. Wrd nich znalazy si rwnie pytania dotyczce oceny podejmowanych dziaa. Na uznanie
90
O wiksz skuteczno
PRAWO I DYSCYPLINA
3118 2722 2812
profilaktyka alkoholowa profilaktyka ruchu drogowego profilaktyka narkotykowa
rdo: Dane na podstawie systemu meldunkowego Zarzdu Prewencji KGW w 2011 r.
Rys. 3. czynnoci pRoFilaktyczne wykonane w 2011 r.
zasuguje fakt, e 60 procent uczestnikw szkole w anonimowych ankietach pozytywnie ocenia szkolenia profilaktyczne i uwaa, e s one potrzebne (rys. 2). O zaangaowaniu andarmerii Wojskowej w dziaalno profilaktyczn mog te wiadczy wyniki cytowanych bada ankietowych z prob o wskazanie przez respondentw, kto w rodowisku wojskowym najczciej zajmowa si dziaalnoci profilaktyczn. andarmeria Wojskowa znalaza si w nich na drugiej pozycji. W ubiegym roku andarmeria Wojskowa wykonaa ogem ponad 15 tysicy rnego rodzaju czynnoci profilaktycznych. Dotyczyy one przede wszystkim przeciwdziaania patologiom spoecznym. Byy to w wikszoci pogadanki i spotkania, ktrych celem jest edukacja i podnoszenie wiadomoci onierzy, uczestnikw szkolenia w zakresie zagroe, jakie nios rnego rodzaju rodki odurzajce oraz ich wpywu na funkcjonowanie organizmu czowieka. Kolejnym istotnym dziaem wykonywanych czynnoci profilaktycznych pozostaje bezpieczestwo w ruchu drogowym. Ubiegy rok obfitowa w przedsiwzicia, ktrych celem byo wprowadzenie nowych form do dziaalnoci profilaktycznej w dziedzinie ruchu drogowego. Organizowane zajcia miay charakter warsztatw, w czasie ktrych praktycznie instruowano szkolonych na temat zasad zwizanych z zabez-
pieczeniem miejsca zdarzenia drogowego oraz sposobu udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym. Wprowadzono nowe formy i metody realizacji zaj oraz szeroko wykorzystano symulatory zderze oraz dachowania. W wietle prowadzonej ewidencji dziaalnoci dochodzeniowo-ledczej oraz na podstawie analiz zagroe w dalszym cigu istotnym problemem dla dyscypliny wojskowej jest spoywanie napojw alkoholowych. Z tego wzgldu wiele przedsiwzi profilaktycznych ukierunkowano na przeciwdziaanie alkoholizmowi przez prowadzenie zaj, ktrych celem jest uwiadamianie wpywu alkoholu na organizm czowieka oraz zmian sposobu postrzegania zagroe zwizanych z jego spoywaniem i panujcych na ten temat mylnych opinii i przewiadcze (rys. 3). andarmeria Wojskowa wsppracuje z Pastwow Agencj Rozwizywania Problemw Alkoholowych oraz uczestniczy w przygotowaniu pilotaowego projektu Programu profilaktyki problemw alkoholowych w rodowisku sub mundurowych. Kolejnym istotnym elementem profilaktyki jest rwnie dziaalno kontrolna dotyczca zabezpieczenia obiektw wojskowych. Zadanie to jest wykonywane na podstawie Ustawy o andarmerii Wojskowej oraz Decyzji nr 478/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 22.10. 2008 roku w sprawie systemowego doskonalenia stanu obiektw woj2012/01 przegld si powietrznych 91
PRAWO I DYSCYPLINA
O wiksz skuteczno
2924
1208
kontrole konwojw przewocych rodki bojowe
420 390 845
kontrole suby wewntrznej i wartowniczej kontrole zabezpieczenia obiektw wojskowych szkolenia na zapotrzebowania dowdcw wzmocnienie systemu ochrony
rdo: Dane na podstawie systemu meldunkowego Zarzdu Prewencji KGW za 2011 r.
Rys. 4. czynnoci zWizane z kontrol obiektw wojskowych w 2011 r.
skowych w resorcie obrony narodowej5. Do najwaniejszych zada, zgodnie z przywoan decyzj, naley przede wszystkim prowadzenie dziaa kontrolnych w zakresie zabezpieczenia broni, amunicji, rodkw bojowych, sposobu penienia suby dyurnej i wartowniczej oraz rozliczania rodkw bojowych po zajciach (rys. 4). Wanym aspektem realizowanych kontroli s rwnie sprawdzenia pod wzgldem trzewoci wartownikw i osb funkcyjnych penicych sub.
ZakOcZENIE
Potencja, jakim dysponuje andarmeria Wojskowa, pozwala planowa wiele dziaa profilaktycznych, ktre s zbiene z programami rzdowymi przeciwdziaania patologiom oraz odpowiednio dostosowane do zagroe wystpujcych w rodowisku wojskowym. andarmeria jest liderem w organizacji tego rodzaju profilaktyki oraz ma najwiksze dowiadczenie w Siach Zbrojnych RP w dziedzinie realizowanej wsppracy midzy instytucjami dziaajcymi na rzecz przeciwdziaania patologiom spoecznym. Celem strategicznym dziaalnoci profilaktycznej jest dalsza konsolidacja podejmowanych wysikw w przeciwdziaaniu patologiom w rodowisku wojskowym z instytucjami rzdowymi i pozarzdowymi. Wprowadzanie nowych form i metod dziaa profilaktycznych gwarantuje wiksz skuteczno oddziaywania na grupy docelowe, a moliwo korzystania z najnowszych materiaprzegld si powietrznych 2012/01
w i symulatorw zwiksza atrakcyjno podejmowanych dziaa. Planuje si rwnie prowadzenie profilaktyki w dziedzinach, ktre s gboko wpisane w wspczesn rzeczywisto, takich jak codzienne korzystanie z rnego rodzaju kanaw informacyjnych on-line. Profilaktyka bezpieczestwa uytkownikw sieci to sfera, ktr andarmeria zamierza realizowa w jednostkach i instytucjach wojskowych oraz w rodowisku wojskowym we wsppracy z renomowan firm brany komputerowej. Jednak elementem decydujcym, ktry wynika z dowiadczenia z ostatnich lat, jest fakt, e tylko dobra wsppraca dowdcw jednostek i instytucji wojskowych z andarmeri w sferze prowadzonej dziaalnoci profilaktycznej przynosi oczekiwane rezultaty i wpywa na umacnianie dyscypliny wojskowej.
Ppk Wojciech omnicki jest absolwentem WsO i studiw podyplomowych w AON. Obecnie jest szefem szkolenia w Oddziale specjalnym w misku mazowieckim. mjr Wojciech Kubica jest absolwentem Uniwersytetu Wrocawskiego oraz szkoy Podchorych rezerwy w Poznaniu. Zawodow sub wojskow rozpocz w 1996 r. w Wydziale andarmerii Wojskowej w Opolu na stanowisku oficera dochodzeniowo-ledczego. Nastpnie peni sub na rnych stanowiskach od szefa sekcji dochodzeniowo-ledczej Oddziau W we Wrocawiu, po starszego oficera operacyjnego Oddziau W iX zmiany PKW w iraku. Obecnie jest specjalist Oddziau Dochodzeniowo-ledczego KGW.
5
Nieogoszona, przesana za pismem nr 1874/DOiN z 14.11.2008 r.
92
Istotny partner
ppk w st. spocz. dr in. Jerzy Garstka
INNE ARMIE
Lotnictwo poudniowokoreaskich si powietrznych

Republika Korei jest jednym z niewielu pastw funkcjonujcych w stanie cigego zagroenia zewntrzn inwazj.
agroenie jest wynikiem ukadu si, jaki wytworzy si na Pwyspie Koreaskim po trwajcej trzy lata (19501953) wojnie koreaskiej. Zakoczya si ona terytorialnym i politycznym patem, a z formalnego punktu widzenia trwa nadal dziaania zbrojne zostay jedynie wstrzymane umow rozejmow podpisan 27 lipca 1953 roku w Panmunjonie. Na granicy obu pastw koreaskich co rusz pojawiaj si incydenty zbrojne, rajdy grup dywersyjnych czy ograniczona wymiana ognia. W konsekwencji moe to doprowa-
dzi do konfliktu zbrojnego o duej intensywnoci lub do wojny totalnej.
cZym dysPONUjE?
W przyjtej strategii obronnej znaczc rol przypisuje si poudniowokoreaskim siom powietrznym (Republic of Korea Air Force RoKAF). Ich stan osobowy liczy od 2002 do 2006 roku okoo 63 tysice onierzy, podporzdkowanych piciu dowdztwom funkcjonalnym: operacyjnemu, taktycznemu skrzyda transportowego, skrzyda poczonego, logistyki i szkolenia.
FOT. DmiTriY PiChUGiN
INNE ARMIE
Istotny partner
Trzon lotnictwa bojowego stanowi dziewi skrzyde z 540 samolotami myliwskimi (rdzeniem si myliwskich jest ponad 150 samolotw KF 16/F-16, eksploatowane s take F-4D/DE fot. 1 i F-5A/E). W grupie samolotw specjalnego przeznaczenia wyrnia si rozpoznawcze RF-4C (20 egz.) i OA-37B (23 egz.). W listopadzie 2006 roku Koreaczycy zamwili cztery samoloty wczesnego ostrzegania i dowodzenia 737 AEW&C Peace Eye, podobne do australijskich maszyn Wedgetail. Pierwszy egzemplarz ukoczono w macierzystych zakadach Boeinga w Seatle. W pracach nad pozostaymi uczestniczyy zakady koncernu Korean Aerospace Industries (KAI) modyfikacja
konsekwencja
W 2010 roku cay wysiek by skupiony na wdroeniu bojowych samolotw wielozadaniowych Boeing f-15k eagle. Rok 2011 to przygotowanie przetargu na 60 wielozadaniowych samolotw bojowych. Przypuszczalnie bd nimi f-15Se. Trzon maszyn transportowych stanowi samoloty Ch-130h, C-54, C-123 i inne (30 egz.).
[Info: Szkolenie w Korei Pd. Raport WTo 2010 nr 7, s. 12; k. kubiak: Siy zbrojne Republiki Korei. Raport WTo 2002 nr 4, s. 48.]
patowcw i Northrop Grumman monta radarw. Samoloty te prowadz caodobowe patrolowanie strefy przylegajcej do 38 rwnolenika. Liczn grup stanowi samoloty szkolne (ponad 150 egz.). Do niedawna byy to: Cessna T-4 Mescalero (Cessna 172) do szkolenia selekcyjnego i Cessna T-37 do szkolenia podstawowego. Do szkolenia zaawansowanego i przejciowego na samoloty myliwskie wykorzystywano Northrop T-38 Talon, T-59 (Hawk Mk 67) oraz Northrop F-5A/B. Do
szkolenia operacyjnego uywano dwumiejscowych wersji KF-16 i F-15K. Szkolne samoloty odrzutowe T-37 (wedug nowego programu) w szkoleniu podstawowym s zastpowane jednosilnikowymi, turbomigowymi KAI KT-1 Wong Bee (produkcja seryjna pierwszych 85 sztuk KT-1 rozpocza si w czerwcu 2001 roku), w szkoleniu zaawansowanym za samolotami LIFT T-50. Do tej pory poudniowokoreaskie siy powietrzne otrzymay 50 nieuzbrojonych samolotw T-50 (Advanced Jet Trainer), 10 sztuk T-50B dla zespou akrobacyjnego i pi (z 22 zamwionych) TA-50 wyposaonych w radar Elta E/LM-2032. Pierwszy seryjny TA-50 przekazano w styczniu 2011 roku. W strukturach RoKAF istnieje jedna eskadra szkolenia naziemnego (Ground Training Squadron) oraz dwie eskadry wyposaone w samoloty T-501. Stan floty migowcowej poudniowokoreaskich si powietrznych (wg Flight Global 2009) to okoo 94 wiropaty rnych typw: Eurocopter AS 332 (3 egz.), Bell 212 (2 egz.), Blkow Bo 105 (12 egz.), Boeing CH-47D (24 egz.), Kamow Ka-32 (7 egz.), Sikorsky S-70A (43 egz.) i Sikorsky S-92A (3 egz.). Wkrtce flot zasil wielozadaniowe migowce Korean Utylity Helicopter (KUH) Surion rodzimej konstrukcji. Jest to kolejne wcielenie Super Pumy. Makiet KUH po raz pierwszy zaprezentowano w padzierniku 2007 roku w Seulu. Konstrukcja ma stanowi ciekawe poczenie technologii lotniczych Europy, Izraela, Korei Poudniowej i USA. Rwnolegle siy powietrzne Korei Pd. zamierzaj kontynuowa budow licencyjnego myliwca F-16K, program samolotu LIFT T-50, maszyny szkolno-treningowej KT-1, samolotu transportowego CN-235 i bezzaogowych statkw powietrznych. 3 lutego 2010 roku w czasie salonu lotniczego w Singapurze koncern Bella poformowa o moliwoci eksportowej sprzeday transportowych przemiennopatw V-22 Osprey. Propozycja ta bya skierowana do Republiki Korei i Japonii2.
1 KAI T-50 Golden Eagle w roli samolotu szkolno-bojowego. Lotnictwo 2010 nr 5, s. 11; G. hodanowicz: Testy KAI FA-50. raport WTO 2011 nr 6, s. 30; KT-1T Trainer Rolled Qut. Air Forces 2009 nr 12, s. 9. 2 L. Pacholski: Koreaskie programy migowcowe. Nowa Technika Wojskowa 2009 nr 9, s. 136; m. Fiszer, j. Gruszczyski: Mc Dennel F-4E Phantom II. Lotnictwo 2009 nr 1, s. 69; info: Nowy intruz z Korei. raport WTO 2008 nr 8, s. 66; Eksportowe
Istotny partner
INNE ARMIE
Fot. 1. saMolot MyliWski RF4e w barwach koreaskich si powietrznych
W padzierniku 2009 roku ministerstwo obrony Korei Pd. poinformowao o ciciach w budecie obronnym wywoanych kryzysem gospodarczym. Dotkn one programy lotnicze. I tak RoKAF nie otrzyma w najbliszym czasie nowych samolotw majcych zastpi wielozadaniowe samoloty myliwskie F-4 Phantom II oraz najstarsze myliwce F-16 Fighting Falcon. Mia to by opracowany z partnerem zagranicznym wielozadaniowy samolot bojowy KFX. W 2010 roku wysiek zosta skupiony na wdroeniu cikich, wielozadaniowych samolotw bojowych Boeing F-15K Eagle (fot. 2). Ten dwusilnikowy uderzeniowy myliwiec dalekiego zasigu wygra w przetargu, w ktrym udzia wzili Rosjanie z Su-35, Francuzi z Rafale i Europejczycy z Eurofighterem. W 2011 roku uruchomiono procedur zakupu kolejnych 60 bojowych samolotw wielozadaniowych (przypuszczalnie bdzie nim F-15 SE Silent Eagle). Na pewno bdzie kontynuowany program rozwoju lekkiego wielozadaniowego samolotu bojowego F/A-50 Golden Eagle, wyposaonego w nowy radar izraelski. Oprcz F-15 SE gwnym pretendentem bdzie Lockheet Martin ze swoim F-35A Lightning II3. Z nieformalnych informacji wynika te, e Seul chce jak najszybciej wymieni swoje samoloty transportowe C-130H na nowsze C-130J. Strac
rwnie programy lotnicze wojsk ldowych, ktre duej poczekaj na nastpc migowcw szturmowych AH-1 Cobra oraz wielozadaniowych lekkich migowcw Huqhes 500 Defender. Prace naukowo-badawcze nad rodzimym migowcem szturmowym KUH ulegn spowolnieniu (rok 2010 zosta praktycznie stracony, bo by powicony tylko analizie kolejnych rozwiza). Wspczesne samoloty Mc Donnel F-4C Phantom II eksploatowane w RoKAF pochodz z zapasw USAF (po ich wycofaniu) i s eksploatowane jeszcze w dwch krajach: Korei Pd. i Hiszpanii. Do poudniowokoreaskich si powietrznych pierwsze 12 sztuk trafio z kocem 1990 roku, gdzie weszy do wyposaenia 131 Taktycznego Dywizjonu Rozpoznawczego (TDR) z 39 Taktycznej Grupy Rozpoznawczej z bazy Suwon. W pniejszym okresie USAF przekazao Korei jeszcze 19 samolotw RF-4C, ale nie wszystkie wprowamoliwoci V-22 Osprey. ,,Nowa Technika Wojskowa 2010 nr 3, s. 10; Korean Utylity Helicopter Makes Maiden Flight. Air Forces 2010 nr 5, s. 6. 3 Budetowe cicia w Korei Pd. ,,Lotnictwo 2009 nr 11, s. 5; First of 21 New Slam Eagles Korea. Air Forces 2010 nr 6, s. 5; Boeing informuje o postpach F-15SE. ,,Nowa Technika Wojskowa 2010 nr 3, s. 10.
samOlOty BOjOWE
FOT. mArC vAN ZON
95
INNE ARMIE
Istotny partner
dane taktyczno-techniczne F-4e phantom ii Zaoga: dwie osoby Zesp napdowy : 2xj79-Ge-17 Sumaryczny cig maksymalny (kN) : 105,6 Sumaryczny cig maksymalny z dopalaczem (kN) :
159,2 Wymiary: rozpito 11,71 m, powierzchnia nona 49,24 m2, dugo 19,20 m, wysoko 5,47 m Masa wasna: 14 112 kg Masa startowa: 23 966 kg Osigi: prdko maks. na wysokoci o m n.p.m. (km/h) 1445, prdko maks. na wys. 12 200 m (km/h) 2390, puap praktyczny 18 975 m, zasig 2700 km, taktyczny promie dziaania 1145 km
dzono do suby; cz posuya jako magazyn czci. Obecnie 131 TDR nadal wykonuje zadania rozpoznawcze eksploatujc jednoczenie RF-5E. Ten sam Phantom II w wersji KAI F-4EJ dobrze si sprawdzi jako samolot myliwsko-bombowy. Dywizjony RoKAF, ktre uytkoway samoloty F-4C, oprcz atakowania celw naziemnych specjalizoway si w zadaniach zwizanych z wywalczaniem przewagi powietrznej. Byy jednak do tego nie w peni przygotowane. Przyczynio si to do stworzenia samolotw nowej wersji F-4E, ktre miay rozbudowane funkcje i moliwoci zwizane ze zwalczaniem celw powietrznych. cznie w USA zbudowano 1393 sztuki F-4C (6 z nich powstao jako F-4EJ), ktre zaraz po wyprodukowaniu trafiy do amerykaskich jednostek lotniczych i si powietrznych innych pastw, a w liczbie 37 egzemplarzy do Korei Poudniowej. Wyprodukowany 25 padziernika 1979 roku dla RoKAF samo-
zmiana jakociowa
Dane taktyczno-techniczne samolotu myliwskiego Mc Donnel F-15A. Pierwszy egzemplarz seryjny oblatano w 1972 roku. Przy wymiarach 13,43x5,63x13,05 m i powierzchni nonej 56,5 m2 osiga puap 2039 m i zasig okoo 4631 km. Napd stanowi dwa silniki odrzutowe firmy Pratt&Whitney, kady o sile cigu 113 kN, pozwalajce rozwin maksymaln prdko do 2655 km/h. Przy maksymalnej masie startowej 24,5 t mg przenosi uzbrojenie o masie do 5443 kg. uzbrojenie stae stanowio dziako kalibru 20 mm. Na potrzeby si zbrojnych uSA wyprodukowano okoo 730 maszyn.
no ponadto kadubowy zbiornik paliwa z 4803 do 5163 litrw. Take pod kadubem mona zawiesza zbiornik paliwa o pojemnoci 2270 litrw i pod skrzydami dwa zbiorniki, kady o pojemnoci 1400 litrw (czny zapas to 12 920 l). Samoloty F-4E dostosowano do przenoszenia wszystkich odmian zasobnikw zakcajcych przenoszonych przez wersje F-4D. Wersje koreaskie miay urzdzenia zakcajce AN/ALQ-131 oraz zaczepy na pociski AJM-9L Sidewinder. Na zewntrznych zaczepach podskrzydowych mocowano bomby Mk 82. W ukadzie nawigacyjnym zastosowano bezwadnociowy ukad nawigacyjny z integralnym, cyfrowym wylicznikiem i ukadem samokorekcji Lear Siegler. Komputer systemu spenia jednoczenie funkcj wylicznika do bombardowania. Po modernizacji rol t przej cyfrowy ARN-101, przy czym zobrazowanie wywietlano na zmodernizowanym celowniku AN/ASG-26B L COOS (Lead Computing Optical Sight System). Dni uytkowanych w RoKAF samolotw w wersji F-4D/DE s ju policzone. Duo nadziei wi Koreaczycy z wprowadzeniem licencyjnego samolotu F-15K Eagle.
lot F-4E by zarazem ostatnim 5096 samolotem Phantom II. Samoloty F-4E to najduej uywane wersje myliwskie i myliwsko-bombowe. W stosunku do wersji starszej F-4D samolot F-4E dysponuje dziakiem M61A1 z zapasem amunicji 639 sztuk, nowym radarem i silnikiem napdowym. Powikszo96 przegld si powietrznych 2012/01
f-X cZylI f-15k
19 kwietnia 2002 roku rzd Republiki Korei ogosi zamiar zakupu w ramach programu F-X 404
G. hodanowicz: F-X: Triumf Boeinga i General Electric. ,,raport WTO 2002 nr 5, s. 1213; 2001 nr 12, s. 10; First of 21 New Slam Eagles Korea F-15K. Air Forces 2010 nr 6, s. 5; materiay reklamowe General Electric: Dlaczego polskie wojska lotnicze powinny wybra silniki F110-GE-129? raport WTO 2002 nr 5, s. 1819.
Istotny partner
INNE ARMIE
Fot. 2. F-15k to kolejny zakup amerykaskiej technologii na potrzeby kompatybilnoci z siami powietrznymi tego kraju
samolotw uderzeniowych Boeing F-15K (odpowiednik w USAF F-15E) o cznej wartoci 4,4 miliarda USD (5,8 tryliona wonw). Wedug pierwotnych planw miay one zastpi od 2005 roku samoloty F-4 Phantom II i F-5 Tiger. Samolotom F-15K od pocztku towarzyszyy amerykasko-koreaskie przepychanki dotyczce offsetu. W jego ramach Boeing mia przekaza Korei nowoczesne technologie wartoci 800 milionw USD i zoy warte okoo dwch miliardw USD zamwienia w przemyle koreaskim. W ostatniej chwili Amerykanie podnieli ceny samolotw, przy pozostawieniu oferty kompensacyjnej na niezmienionym poziomie. Perypetie na linii KAI Boeing i kryzys gospodarczy w Korei plany te znaczco opniy. Wybr przez Koreaczykw droszej oferty sprzeday F-15K (oferta Dassault Aviation bya o okoo 300 mln USD tasza od amerykaskiej) w porwnaniu do innych oferentw skoczy si powdztwem cywilnym przeciwko Korei. Spraw wyciszono wobec szybkiego ogoszenia ostatecznego wyboru (pozew jako bezprzedmiotowy zosta odrzucony). Ostatecznie F-15K pokona mocno promowanego francuskiego Rafale 2 i rosyjskiego Su-35 (wczeniej wycofa si EADS Casa ze swoim Typhoonem). Ten drugi by oficjalnie uznawany jako najtaszy pod kadym wzgldem.
Poza tym w USA produkcja F-15E Strice Eagle dla USAF i innych uytkownikw zostaa ju zakoczona. Ostatnie ladowe (10 sztuk F-15E) zamwienie USAF byo tylko taktycznym posuniciem, gdy koreaskie przepisy nie pozwalaj na zakup sprztu niebdcego ju w produkcji seryjnej. Zakup F-15K rzd Korei Poudniowej tumaczy potrzeb utrzymania niezbdnej interoperacyjnoci i wymiennoci wyposaenia wojsk koreaskich z kontyngentem wojsk amerykaskich na Pwyspie Koreaskim. W umowie na samolot F-15K poudniowo-koreaskie siy powietrzne zamwiy dla swoich F-15K (na sum 350 mln USD) nowe silniki napdowe General Electric F110-GE-129JPE (rwnie F110-GE-100) w miejsce silnikw firmy Pratt&Whitney. Te drugie zaczy by coraz czciej awaryjne (wczeniej wymian silnikw w samolotach F-14, F-15 i F-16 na silniki F110-GE-129 rozpoczy US Navy i USAF). Lotnictwo wojskowe Korei Poudniowej w pierwszej dekadzie XXI wieku wzbogacio si o dwa nowe szkolne samoloty wojskowe rodzimej produkcji: szkolno-treningowy KAI KT-1 Woong-Bee i szkolno-treningowo-bojowy KAI
samOlOty sZkOlNE
FOT. Chris hEATON
INNE ARMIE
Istotny partner
Fot. 3. dziki szkoleniu na saMolocie t-50 liczba godzin nalotu dla pilotw szkolonych na samolot F-16 zmniejszy si
T/A-505. Pierwszy jest jednosilnikowym samolotem turbomigowym (odpowiednik polskiego PZL-130 Orlik TC-II/III) wykorzystywanym do szkolenia podstawowego. KT-1 wyposaono w silnik Pratt&Whitney PT6A-62 o mocy okoo 850 kW, ktry pozwala rozwija prdko 650 km/h (prdko wznoszenia 17,8 m/s) i osiga zasig 1688 kilometrw. Jest take oferowany w wersji obserwacji pola walki i wskazywania celw KO-1 (ok. 20 egz.) oraz ogniowego wsparcia z powietrza KA-1. Na piciu podwieszeniach wersje te mog przenosi uzbrojenie i dodatkowe zbiorniki paliwa, w tym: kierowane pociski rakietowe powietrze powietrze AIM-9, bomby swobodnie spadajce wagomiaru do 227 kg, zasobniki z rakietami niekierowanymi kalibru 70 mm i karabinami maszynowymi kalibu 12,7 mm. Obecnie RoKAF znajduj si w okresie przejciowym. Charakteryzuje si on nieustajcym wykorzystaniem samolotu T-103 do szkolenia sekcyjnego, KT-1 do szkolenia podstawowego (w fazie tej s wykonywane rwnie loty wedug wskaza przyrzdw, wykonywane poprzednio midzy innymi na samolotach T-38 i T-59), uyciem T-50 do szkolenia zaawansowanego w wymiarze 56,2 godziny i szkolenia taktycznego (4 godz.). Szkolenie operacyjne z uyciem KF-16 zajmuje tylko 57,2 godziny, czyli o 15,8 godziny mniej.
Po 2012 roku zostanie wprowadzony nowy plan szkolenia. Dwa pierwsze etapy podstawowy na KT-1 i zaawansowany na T-50 pozostan bez zmian. Zlikwidowane zostanie szkolenie taktyczne. Do uytku zostanie wprowadzony TA-50 (bardzo zbliony do wizji naszych Si Powietrznych na samolot szkolno-bojowy), ktry posuy do szkolenia przejciowego i pewnych elementw taktycznych w wymiarze 40 godzin. Dziki takiej organizacji szkolenia liczba niezbdnych godzin do wylatania na KF-16 w szkoleniu operacyjnym zmniejszy si do 20,5 godziny.
t-50 gOldEN EaglE I jEgO POchOdNE
Produkowany przez Korean Aerospace Industries Ltd samolot T-50 Golden Eagle powsta w ramach offsetu przy zakupie przez Kore Pd. 180 myliwcw F-16. Rodzina samolotw Golden Eagle (T-50, A-50, TA-50 i FA-50) jest opracowywana przy wsppracy z Lockheet Martin. Ze wzgldu na podstawowe przeznaczenie T-50 szkolenie przyszych pilotw koreaskich F-16, maszyna stanowi uproszczon szkolno-
5 j. Garstka: Czym zastpi Iskry? Przegld si Powietrznych 2010, nr 1, s. 4748; Tene: Na czym szkoli? Przegld si Powietrznych 2009 nr 7, s. 28; G. hodanowicz: Testy KAI FA-50, op. cit.; K. melski: LIFT przetarg na pi? Armia 2010 nr 12, s. 80; . Pacholski: Przegld samolotw klasy LIFT. Nowa Technika Wojskowa 2010 nr 11, s. 75; info: Szkolenie w Korei Pd. raport WTO 2010 nr 7, s. 12.
FOT. mArC vAN ZON
Istotny partner
INNE ARMIE
Fot. 4. saMoloty ta-50/Fa-50 byy oferowane rwnie polskim siom powietrznym jako nastpca su-22M4
-bojow wersj F-16 Fighting Falcon. Poza podwjnym, umieszczonym z boku kaduba wlotem powietrza do silnika, ukad patowca jest identyczny jak w F-16. Obecnie produkowane s dwie wersje maszyny: T-50, nieuzbrojony, ponaddwikowy samolot szkolno-treningowy oraz TA-50 lekki samolot szkolenia bojowego (LIFT). Wariant trzeci (na razie na etapie trzech prototypw) to samolot FA-50 przebudowany z TA-50. Zgodnie z planem ma by wykonanych 441 lotw prbnych w celu przetestowania zmian strukturalnych, nowej awioniki oraz integracji nowego uzbrojenia. Samolot szkolno-treningowy T-50 9Golden Eagle zosta oblatany na przeomie 2002 i 2003 roku. Przy wymiarach 13,14x4,94 m oraz rozpitoci 9,45 m dysponuje mas startow okoo 13 t (masa wasna 6,45 t). Masa podwiesze na zaczepach do 3 ton. Napd samolotu stanowi silnik F404-GE-102 o cigu 53 kN (z dopalaniem 78,7 kN), wyposaony w automatyczny ukad sterowania elektronicznego HOTAS. Pozwala on rozwin prdko Ma=1,5, osign puap 16 760 m i zasig 1850 km. Prdko wznoszenia do 200 m/s, dopuszczalne przecienie +8/-3 i ywotno +10 tysicy godzin. Uzbrojenie stae trzylufowe dziako kalibru 20 mm. Uzbrojenie podwieszane na siedmiu zaczepach (jednym podkadubowym, czterech podskrzydowych do przenoszenia kombinacji pociskw powietrzepowietrze oraz kierowanych lub niekierowanych bomb i pociskw powietrzeziemia,
a take dwch belkach na kocach skrzyde dla pociskw powietrzepowietrze). Zapasy paliwa to paliwo integralne 2665 litrw i paliwo w zbiornikach podwieszanych 1710 litrw. Dwumiejscow kabin T-50 w ukadzie tandem wyposaono w dwa wielofunkcyjne wywietlacze o wymiarach 127x127 mm, cztery mniejsze wskaniki pomocnicze oraz szerokoktny wywietlacz przyzierny HUD (w pierwszej kabinie, w drugiej tylko jego repetytor). Oprogramowanie ukadu HOTAS oparto na ukadzie sterowania samolotu F-16 Block 50/52. Zintegrowane wok nowoczesnego komputera misji wyposaenie awioniczne skada si, midzy innymi, z: ukadu nawigacji bezwadnociowej opartej na yroskopach laserowych uzupenionych odbiornikiem GPS, wysokociomierza radiolokacyjnego, zintegrowanego odbiornika systemw VOR/DME/ILS oraz odbiornika TACAN. Wersj szkolno-bojow wyposaono w radar wielofunkcyjny AN/APG-67(V)4. Dziki modyfikacji oprogramowania elektrodystansowego systemu sterowania (fly-by-wire) moliwe jest dostosowanie waciwoci pilotaowych maszyny do wybranego typu samolotu docelowego, take w zakresie lotu z podwieszeniami, uycia uzbrojenia oraz sytuacji awaryjnych. Oprogramowanie aktywnego systemu sterowania stanowi adaptacj podobnego systemu z F-16, co w poczeniu z podobn aerodynamik daje maszynie charakterystyki lotne zblione do
FOT. YOUNGsOO LEE
INNE ARMIE
Istotny partner
Fighting Falcona (fot. 3). Ustawione w tandem, z niewielkim przewyszeniem tylnego, fotele katapultowe Martin Baker Mk 16 klasy 0-0 s odchylone do tyu, aby zwikszy odporno pilotw na przecienia. Na warszawskiej konferencji pt. Nowoczesne technologie w subie bezpieczestwa (19 maja 2011 roku) przedstawiciel firmy KAI poinformowa, e od 4 maja 2011 roku trwaj prby w locie lekkiego samolotu bojowego FA-50 protoplasty oferowanego Polsce samolotu szkolenia zaawansowanego i lekkiego myliwca T-50P (w ostatecznej konfiguracji). Samolot FA-50 do prb wyposaono w docelow awionik, w tym zmodyfikowany radar dopplerowski IAI Elta E/LM-2032 (na nowszy E/LM-2052 AESA z elektronicznie skanowan matryc Amerykanie nie wyrazili zgody), system samoobrony Elisra SPS-45(V)5 oraz terminal MIDS LVT systemu przetwarzania danych Link 16. Zgodnie z zamwieniem poudniowokoreaskie siy powietrzne maj otrzyma samoloty FA-50 w odmianie dwumiejscowej, przystosowane do przenoszenia nastpujcego uzbrojenia: pociskw rakietowych powietrzepowietrze Raytheon AIM-9L/M/N/S Sidewinder; 227 kg bomb Mk 82 i ich odmiany GBU-38/B JDAM; zasobnikw bombowych CBU-58 (dla bomb zapalajcych BLU-63) i przeciwpancernych zasobnikw Textron CBU-105 WCMD (z 10 pakietami BLU-108/B); wyrzutni npr LAU-3 i LAU-68/131; pociskw kierowanych AGM-GSA/D/G Maverick; wyrzutni SUU-20 dla bomb wiczebnych BDU-33D/B; 150-galonowych zbiornikw paliwa. Badania FA-50 maj si zakoczy do sierpnia 2012 roku, pierwsze seryjne samoloty powinny za wej do suby do koca 2013 roku (fot. 4). Wszystkie maszyny z rodziny T-50 wsppracuj z nowoczesnym systemem szkoleniowym, w ktrego skad wchodz: symulatory lotw, system komputerowego wspomagania szkolenia i oceny postpw w szkoleniu, system wsparcia logistycznego zapewniajcy utrzymanie sprawnoci maszyn i caego zaplecza szkoleniowego itd.
Zdaniem przedstawicieli KAI samoloty TA-50/FA50 mog zastpi eksploatowane w Polsce Su-22M4 w wykonywaniu misji uderzeniowych oraz przej zadania TS-11 (szkolenie zaawansowane), a take SU-22M4 i MiG-29 (szkolenie taktyczne w misjach powietrzeziemia i powietrzepowietrze) oraz cz zada wykonywanych na F-16. W zalenoci od potrzeb zamawiajcego take przysze samoloty bojowe FA-50, z kabin jednomiejscow, maj by wyposaone w nowsze silniki General Electric F 414 i zasobnik celowniczy. Przy tak duej podatnoci modernizacyjnej samolotw koreaskich z rodziny T-50 moliwe bdzie zarwno szkolenie zaawansowane (w WSOSP), jak i taktyczno-bojowe. Ponadto szkolno-bojowe TA-50, zdolne przenosi rnorodne uzbrojenie, mogyby wspiera samoloty bojowe polskich Si Powietrznych. Oparcie szkolenia w WSOSP na samolotach TA-50 pozwolioby nie tylko szkoli polskich pilotw F-16, ale take zaoferowa szkolenie pilotom z innych krajw. Zakup w przyszoci samolotw FA-50, w miejsce Su-22, zapewniby dalsz integracj szkolenia oraz wpyn na zmniejszenie ponoszonych kosztw wasnych. Obecnie w RoKAF trzon floty migowcowej stanowi migowce wielozadaniowe Sikorsky S-70A (43 egz.) i Boeing CH-47D (27 egz.)6. S to ju maszyny wysuone, ktre wymagaj szybkiej modernizacji lub wymiany na nowe. Niezalenie od importu, prowadzono wasne prace badawczo-rozwojowe nad rodzimym, wielozadaniowym migowcem transportowym KUH Surion (fot. 5). Oficjalnie prototyp Suriona zaprezentowano w lipcu 2009 roku w zakadach koncernu Korean Aerospace Industries w Sacheon. Z zewntrz przypomina francusk Super Pum i jest opracowywany przy wsppracy z europejskim koncernem Eurocopter. Umow midzy KAI i Eurocopterem podpisano na pocztku 2006 roku. Zakada ona wspprac w obu etapach budowy migowca: badawczo-rozwojowej (lata 20062011) i produkcyjnej
6
mIgOWcE
. Pacholski: Roll-out Suriona. ,,Nowa Technika Wojskowa 2009 nr 9, s. 137138; info: Prezentacja pierwszego Suriona. raport WTO 2010 nr 9, s. 69; Korean Utylity Helicopter (KUH) Makes Maiden Flight. Air Forces 2010 nr 5, s. 6; Nocny intruz z Korei. raport WTO 2008 nr 8, s. 66.
Istotny partner
INNE ARMIE
Fot. 5. WielozadanioWy MigoWiec transportowy kuH surion podczas prb w locie
(lata 20122022) oraz wspprac marketingow przy eksporcie (gwnie na rynki azjatyckie) tej maszyny. Wielko zamwie oszacowano na okoo 200300 egzemplarzy. Publiczna prezentacja makiety KUH odbya si w padzierniku 2007 roku w Seulu. Wedug zaoe ma to by maszyna o maksymalnej masie startowej 8,7 ton z moliwoci transportu ponad dziesiciu osb (cznie z zaog) i zdolnoci do operowania (z penym adunkiem uytecznym) na wysokoci 3000 metrw n.p.m. Pokazana w Seulu makieta moga pomieci zaog (dwie osoby) i jedenastu onierzy lub zamiennie dwch strzelcw pokadowych i dziewiciu onierzy. Obaj piloci otrzymali pojedyncze drzwi od kabiny, w kabinie adunkowej (po obu stronach) znajduj si odsuwane do tyu boczne drzwi. Tablic przyrzdw kabiny pilotw wyposaono w pi wielofunkcyjnych monitorw ciekokrystalicznych, a piloci otrzymali wywietlacze nahemowe. W nosowej czci kaduba umieszczono wielofunkcyjn gowic obserwacyjn, ktra wspiera pilotw w czasie lotw nocnych i w trudnych warunkach atmosferycznych oraz pozwala na podwietlanie celw do naprowadzanych laserowo pociskw klasy powietrzeziemia. W przeciwiestwie do Super Pumy migowiec Surion zosta wyposaony w stae podwozie koowe. Napd Suriona stanowi dwa silniki T700-GE-701K o mocy startowej 1400 kW. Aby zmniejszy
ich sygnatur termiczn, strumienie gazw wylotowych s schadzane i kierowane ku grze, gdzie mieszaj si z chodnym powietrzem przy gowicy wirnika nonego. Moc silnikw napdowych pozwala na rozwinicie maksymalnej prdkoci do 260 km/h, prdkoci wznoszenia do okoo 150 m/min oraz dugotrwaoci lotu minimum dwie godziny. Konstruktorzy koreascy podejmuj rwnie prby opracowania wasnych bezzaogowych statkw powietrznych. Obecnie do rozpoznania, obserwacji, kierowania ogniem artylerii, oceny skutkw atakw i zada poszukiwawczo-ratowniczych siy zbrojne Korei Poudniowej uytkuj BSP Night Intruder 300. Platforma ta o dugoci 4,7 m i rozpitoci 1,47 m moe przenosi aparatur o masie do 45 kg (masa wasna 300 kg). Aparat moe wykonywa loty z prdkoci maksymaln do 180 km/h i wznosi si na wysoko 4500 metrw. Jego promie dziaania wynosi 120 kilometrw w wypadku kierowania ze stacji naziemnej lub 200 kilometrw, gdy s stosowane stacje przekanikowe. Dugotrwao lotu do 6 godzin. Platforma bezzaogowa moe startowa z wyrzutni lub klasycznego lotniska, ldowa za za pomoc spadochronu lub sposobem samolotowym. Lot poziomy zapewnia otunelowany wirnik znajdujcy si z tyu (czci ogonowej) statku.
Autor jest absolwentem WAT. stopie doktora uzyska na Wydziale mechanicznym Politechniki Wrocawskiej. By m.in. kierownikiem Pracowni minowania i Orodka Naukowej informacji Wojskowej w Wojskowym instytucie Techniki inynieryjnej.
FOT.TsOON-GYU KO
101
INNE ARMIE
ppk nawig. piotr cielik Ataszat obrony przy Ambasadzie RP w Moskwie
Odtwarzanie zdolnoci
su-27sM3 pierwszy seryjny egzemplarz dostarczony do 6972 bazy lotniczej w krymsku
Samoloty i migowce dla si powietrznych Rosji

prcz pojedynczych egzemplarzy siy powietrzne Rosji w latach 19932008 praktycznie nie otrzymyway nowych samolotw i migowcw. Zwikszone dostawy sprztu lotniczego rozpoczy si w 2009 roku. Wwczas rosyjskie konsorcja lotnicze wyprodukoway i zmodernizoway ponad sto samolotw, z czego okoo 60 maszyn otrzymao ministerstwo obrony.
W 2011 roku siy powietrzne Federacji Rosyjskiej otrzymay okoo 180 nowych i zmodernizowanych statkw powietrznych.
Siom powietrznym przekazano, midzy innymi, 31 samolotw myliwskich MiG-29 (25 w wersji SMT i sze w wersji UB), dwa bombowce taktyczne Su-34 (fot. 1) oraz pierwszy szkolno-bojowy Jak-130. Imponujca wydaje si liczba MiG-w-29, naley jednak pamita, e byy to maszyny z partii zwrconej przez Algieri z powodu zej jakoci wykonania. W 2009 roku do jednostek bojowych si powietrznych powrcio rwnie okoo dwudziestu
INNE ARMIE
samolotw, ktre wczeniej skierowano do kapitalnego remontu i modernizacji dwa Su-24SM, osiem Su-27SM, dwanacie szturmowych Su-25SM i kilka myliwcw przechwytujcych dalekiego zasigu MiG-31BM. Oprcz modernizacji rosyjskie zakady lotnicze prowadziy te planowe remonty parku lotniczego, midzy innymi samolotw bombowych lotnictwa strategicznego: Tu-160, Tu-22M3 i Tu-95MS, samolotw lotnictwa morskiego: Tu-142M i Tu-142M3 oraz samolotu transportu strategicznego An-124. Rzeczywisty przeom w zrealizowanych dostawach nastpi w 2010 roku. Rozpoczto wwczas dostarcza samoloty i migowce dla si powietrznych w ramach kontraktw zawartych przez resort obrony Federacji Rosyjskiej w latach poprzednich. Ogem, w 2010 roku siy powietrzne otrzymay 21 fabrycznie nowych samolotw, w przewaajcej czci maszyn myliwskich i myliwsko-bombowych. Lotnictwu myliwskiemu przekazano cznie jedenacie nowych samolotw: trzy egz. MiG-29SMT1, cztery Su-30M2 i cztery Su-27SM3. Lotnictwo frontowe otrzymao te cztery bombowce taktyczne Su-34, a do 4 Centrum Zastosowania Bojowego i Szkolenia w Lipiecku trafiy kolejne cztery szkolno-bojowe maszyny Jak-130. Nowe samoloty otrzymao rwnie lotnictwo transportowe po jednym I-62M i Tu-154M. W 2010 roku znaczc liczb 63 nowych migowcw odebrao lotnictwo armijne2. Du ich cz, bo a 19 maszyn, stanowiy migowce bojowe: 15 egz. Mi-28N i cztery Ka-52. Pozostae migowce to: 34 egz. Mi-8 rnych wersji oraz sze szkolnych ANSAT-U.
moloty: w lutym 2011 roku, 1 grudnia 2011 roku oraz pod koniec grudnia 2011 roku. Samoloty te maj czerwone numery taktyczne, ktre rozpoczynaj si od 51. Siy powietrzne przyjy te kolejne bombowce taktyczne Su-34 (6 sztuk), wytwarzane w Zjednoczeniu Produkcji Lotniczej w Nowosybirsku (NAPO). Dostawy ich s realizowane w ramach kontraktu na 32 samoloty tego typu, ktry zawarto w grudniu 2008 roku. Nowe Su-34 przekazano do 7000 Bazy Lotniczej w Woroneu (lotnisko Bati-
od sw do czynw
Rok 2009 by przeomowy dla rosyjskiego lotnictwa wojskowego ze wzgldu na podpisanie podczas wystawy lotniczo-kosmicznej MAkS-2009 kontraktu na dostaw dla ministerstwa obrony 64 nowych samolotw myliwskich (48 egz. Su-35S, 12 egz. Su-27SM i 4 egz. Su-30M2) w cigu nastpnych piciu lat. Media rosyjskie nagoniy fakt, e w 2011 roku bombowce Su-34 po raz pierwszy zostay przekazane z zakadw NAPo do jednostki liniowej wczeniejsze trafiay do 4 Centrum zastosowania Bojowego i Szkolenia w lipiecku. W grudniowych serwisach informacyjnych wielokrotnie podawano, e Su-34 przekazane do Woronea to samoloty fabrycznie nowe, ktre przyleciay bezporednio z zakadw NAPo.
dOstaWy W 2011 rOkU
Rosyjski przemys lotniczy kontynuowa dostawy sprztu lotniczego dla si powietrznych. Podobnie jak w latach 20092010, najwiksz liczb nowych samolotw otrzymao lotnictwo frontowe (tab. 1). Zjednoczenie Produkcji Lotniczej w Komsomolsku nad Amurem (KNAAPO) w ramach kontraktu zawartego w 2009 roku przekazao siom powietrznym dwanacie samolotw Su-27SM3. Wszystkie trafiy do 6972 Bazy Lotniczej w Krymsku (Poudniowy Okrg Wojskowy, Krasnodarski Kraj). Przekazano je w trzech partiach po cztery sa-
mor, Zachodni Okrg Wojskowy) w dwch partiach: cztery 12 grudnia 2011 roku (numery taktyczne czerwone: 01, 02, 03, 04) oraz dwa 22 grudnia 2011 roku (numery taktyczne czerwone: 05, 10). Tymczasem na fotoreportau3 z wicze Tarcza Sojuszu-2011, odbywajcych si od 16 do
samoloty miG-29smT przekazane w 2010 roku to ostatnie trzy maszyny z partii zwrconej ministerstwu obrony przez Algieri. W odrnieniu od wikszoci armii wiata w siach zbrojnych Federacji rosyjskiej migowce wspierajce dziaania wojsk ldowych znajduj si w strukturze organizacyjnej si powietrznych (armiejskaja awiacja lotnictwo armijne). 3 reporta zamieszczony w czasopimie Wzljot 2011 nr 11.
1 2
103
INNE ARMIE
Fot. 1. boMboWiec taktyczny su-34. W 2011 roku siy powietrzne Rosji otrzymay sze takich maszyn
22 wrzenia 2011 roku na poligonach w Astrachaniu i obwodzie Niny Nowogrd, na jednym ze zdj, wrd innych maszyn, mona dostrzec samoloty Su-34 z numerami 04 i 05. Najprawdopodobniej przekazanie Su-34 do Woronea w 2011 roku odbyo si rwnie za porednictwem 4 Centrum Zastosowania Bojowego i Szkolenia w Lipiecku. Mimo wczeniejszych zapowiedzi, w 2011 roku nie udao si przekaza siom powietrznym ani jednego Su-35S. Oblot pierwszego seryjnego samolotu tego typu nastpi 3 maja 2011 roku w zakadach producenta (KNAAPO). Samolot wykona w Komsomolsku siedem lotw testowych, nastpnie, 2728 maja 2011 roku, przelecia do 929 Pastwowego Centrum Lotniczo-Badawczego (GLIC) w Achtubisku w celu przeprowadzenia prb pastwowych. Do koca 2011 roku nie zosta przekazany siom powietrznym i pozosta w Achtubisku. Maszyna otrzymaa nowy, bkitnoszaroniebieski kamufla oraz numer boczny niebieskie 01 (fot. 2). W 2011 roku siy powietrzne Rosji wzbogaciy si o kilka samolotw lotnictwa strategicznego. Pod koniec roku, 27 grudnia, odebrano z Zakadw Lotniczych im. G.M. Berijewa (TANTK) w Taganrogu
zmodernizowany samolot Tu-95MS (numer taktyczny: czerwone 62), ktry dostarczono do 6950 Bazy Lotniczej w Engels. Te same zakady przekazay siom powietrznym (31.10.2011 r.) pierwszy zmodernizowany samolot wczesnego wykrywania, dowodzenia i naprowadzania A-50U (numer taktyczny: czerwone 47, nr rejestracyjny RF-92957). 28 grudnia 2011 roku przyjto go na stan etatowy w 2457 Bazie Lotniczej w Iwanowie. Pierwszy lot operacyjny wykona 17 stycznia 2012 roku. Zwraca uwag fakt, e A-50 zosta oddany do remontu w 2008 roku, a prace nad jego zmodernizowaniem trway a trzy lata. Na wystawie MAKS-2011 statycznie zaprezentowano inny samolot A-50 (numer taktyczny 41), opisany na tablicy informacyjnej jako A-50U. Wbrew opisowi, nie by to samolot zmodernizowany do standardu A-50U, jedynie wyremontowany A-50. Zakady TANTK wyremontoway w 2011 roku jeszcze jeden wojskowy samolot specjalny: Tu-142M3 (numer taktyczny 56). 23 grudnia 2011 roku maszyn t, przeznaczon do zwalczania okrtw podwodnych, przekazano lotnictwu marynarki wojennej Rosji.
INNE ARMIE
Fot. 2. pRototyp su-35. Mimo zapowiedzi o dostawie w 2011 roku co najmniej dwu takich samolotw dla rosyjskiego lotnictwa, przed zakoczeniem roku samoloty te nie trafiy do jednostek
Jednym z najciekawszych samolotw rosyjskich, oddanym w 2011 roku, jest Tu-214ON. Maszyn tego typu (numer rejestracyjny RA-64519) zakupiono na potrzeby programu Open Sky4, na zamwienie gwnego rosyjskiego wykonawcy programu, ktrym jest OAO Koncern radiostrojenija WEGA. Firma ta jest jednoczenie projektantem i producentem pokadowych systemw obserwacyjnych zamontowanych na pokadzie maszyny. Samolot zbudowano w Zjednoczeniu Produkcji Lotniczej w Kazaniu KAPO. Oblot Tu-214ON nastpi 1 czerwca 2011 roku, a publicznie maszyn zaprezentowano na wystawie MAKS-2011. Dotychczas Federacja Rosyjska uytkowaa w programie Open Sky dwa typy samolotw: Tu-154-K1 (do lotw nad Ameryk Pnocn) i An30B (do lotw nad Europ). S to maszyny mocno wyeksploatowane i przestarzae, dlatego te podjto decyzj o ich zastpieniu nowym typem. Tu-214ON to najlepiej wyposaony samolot programu Open Sky. Oprcz typowych urzdze rozpoznania obrazowego (lotniczych aparatw fotograficznych i kamer) dysponuje rwnie stacj radiolokacyjn obserwacji bocznej z syntetyczn
apertur oraz skanerem liniowym wiata podczerwonego. Lotnictwo transportowe, mimo nie najlepszej sytuacji, w 2011 roku otrzymao tylko jeden nowy samolot An-140-100 (numer seryjny RF 41254), wyprodukowany w Zakadach Lotniczych Awiakor w Samarze (fot. 3). Maszyn oblatano 6 sierpnia 2011 roku. Po przeprowadzonych prbach i naniesieniu kamuflau si powietrznych (jednolity ciemnoszary kolor), samolot przyby na lotnisko ukowskij i zosta zaprezentowany na wystawie MAKS-2011, nastpnie powrci do macierzystych zakadw. 30 grudnia 2011 roku przelecia z Samary na lotnisko Czkaowskij w celu przekazania go siom powietrznym. W 2011 roku zakady Awiakor wykonay remont kapitalny dwch Tu-154M si powietrznych Rosji. Trzeci na przeomie roku pozostawa w Samarze w celu dokoczenia remontu. Do koca 2011 roku adna z tych maszyn nie zostaa przekazana siom powietrznym. Najprawdopodobniej na po4
rosyjska nazwa programu to Otkrytoje Niebo std litery ON w oznaczeniu typu samolotu.
105
INNE ARMIE
tabela 1. dostawy samolotw dla si powietrznych Rosji w 2011 roku (uwzgldniono zmodernizowane i wyremontowane samoloty HVaa)
typ samolotu su-27sm3 su-34 Tu-95ms Tu-214ON An-140-100 A-50U jak-130 Razem liczba egzemplarzy 12 6 1 1 1 1 8 30
cztku 2012 roku trafi one na podmoskiewskie lotnisko wojskowe Czkaowskij. W 2011 roku kontynuowano rwnie programy modernizacji i remontu samolotw, midzy innymi MiG-31BM, Su-25SM, I-76MD i An-124-100. cznie wyremontowano okoo 2025 maszyn wszystkich typw.
NOWE mIgOWcE dla lOtNIctWa armIjNEgO
W 2011 roku lotnictwo armijne si powietrznych Rosji otrzymao okoo 120 nowych i zmodernizowanych migowcw (tab. 2). Kontynuowano dostawy migowcw bojowych Mi-28N, Zakady Lotnicze Rostwierto w Rostowie przekazay siom powietrznym dziesi maszyn tego typu. Latem 2011 roku do 344 Centrum Zastosowania Bojowego i Szkolenia w Torku dostarczono cztery Mi-28N (numery taktyczne te: 09, 10, 11, 12), a 8 padziernika 2011 roku kolejne sze migowcw (numery taktyczne te: 45, 46, 47, 48, 49, 50). migowce o numerach 45 i 46 maj trjbarwny kamu-
* hvAA (high value Airborne Assets) termin uywany w NATO do okrelenia samolotw o duej wartoci operacyjnej, to znaczy samolotw powietrznego wykrywania, dowodzenia i naprowadzania, bombowcw strategicznych, samolotw tankowania w powietrzu itd.
na rzecz szkolnictwa
W 2010 roku do lotnictwa szkolnego trafiy kolejne nowe szkolno-bojowe jak-130. zakady lotnicze Soko w Ninym Nowogrodzie dostarczyy osiem jakw w dwch partiach: 6 kwietnia 2011 roku pi samolotw (numery boczne biae: 21, 22, 23, 24, 25) oraz 30 czerwca 2011 roku trzy samoloty (numery boczne biae: 26, 27, 28). Wszystkie maszyny trafiy do Centrum Szkolenia Si Powietrznych w Borysoglebsku (obwd woroneski). Tym samym kontrakt z kwietnia 2005 roku na dostaw dla Ministerstwa obrony federacji Rosyjskiej dwunastu samolotw jak-130 zosta przez zakady lotnicze Soko zrealizowany. Produkcj kolejnych jak-130, zamwionych przez resort obrony w 2012 roku, przeniesiono do zakadw lotniczych Irkut w Irkucku.
fla, natomiast na pozostaych Mi-28N, oddanych jesieni, zastosowano nowy wzr malowania si powietrznych jednolity kolor ciemnoszary.
migowce te s przeznaczone dla 393 Bazy Lotniczej w Korienowsku (4 Dowdztwo Si Powietrznych i Obrony Powietrznej, Poudniowy Okrg Wojskowy). W 2011 roku ze stanu si powietrznych uby jeden Mi-28N. 15 lutego 2011 roku maszyna o numerze taktycznym 05 z bazy w Budionnowsku rozbia si, dowdca zaogi zgin. Ze wzgldu na stosunkowo niskie tempo produkcji Mi-28N i Ka-52, niepozwalajce na zastpienie nowymi migowcami maszyn ubywajcych z linii, rosyjski resort obrony podj decyzj o zakupie migowcw Mi-35M (zmodernizowana, eksportowa wersja Mi-24). Tu przed zakoczeniem roku, 30 grudnia 2011 roku, dwa migowce tego typu zostay przekazane siom powietrznym przez Zakady Lotnicze Rostwierto w Rostowie. Najprawdopodobniej trafiy one do 387 Bazy Lotniczej w Budionnowsku (Stawropolski Kraj, Poudniowy Okrg Wojskowy). cznie Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej zamwio dwadziecia dwa migowce Mi-35M. Kontrakt zawarto w 2010 roku, dostawy zaplanowano na lata 20102015. Roczne opnienie wyniko najprawdopodobniej z koniecznoci przygotowania wersji migowca dostosowanej do wymogw rosyjskich (wczeniej Mi-35 budowano tylko w wersji eksportowej).
INNE ARMIE
Fot. 3. lekki saMolot tRanspoRtoWy an-140-100. Fot. 4. ko Roboczy rosyjskiego lotnictwa armijnego migowiec Mi-8aMtsz zwraca uwag brak rampy adunkowej
Rosyjskie lotnictwo armijne, po raz pierwszy od ponad dekady, otrzymao nowe cikie migowce transportowe. 25 padziernika 2011 roku Zakady Lotnicze Rostwierto odday dwa migowce Mi-26 (numery taktyczne niebieskie: 05 i 06). Maj one rwnie nowe malowanie si powietrznych jednolity kolor ciemnoszary. W listopadzie 2011 roku maszyny te przekazano do jednej z baz lotniczych Wschodniego Okrgu Wojskowego (najprawdopodobniej do 575 Bazy Lotniczej w Czernigowce). W najbliszych latach resort obrony ma otrzyma pitnacie migowcw tego typu.
tabela 2. dostawy fabrycznie nowych migowcw dla si powietrznych Rosji w 2011 roku
typ migowca mi-28N Ka-52 mi-35 mi-26 mi-8AmTsz ANsAT-U Razem liczba egzemplarzy 10 12 2 2 18 8 52
o do 393 Bazy Lotniczej w Korienowsku, cztery do 546 Bazy Lotniczej w Rostowie nad Donem. Osiem Mi-8AMTSz przekazano w 2011 roku do lotnictwa armijnego Wschodniego Okrgu Wojskowego. Oprcz migowcw bojowych, wielozadaniowych i transportowych, dostarczono rwnie migowce szkolne. Zakady Produkcji migowcw w Kazaniu (KWZ) wyprodukoway w 2011 roku osiem szkolnych ANSAT-U (fot. 5). Maszyny te przekazano w trzecim kwartale 2011 roku na lotnisko Soko w Syzraniu (obwd saratowski), gdzie znajduje si filia Akademii Si Powietrznych Rosji. W poowie stycznia 2012 roku w rosyjskich rodkach masowego przekazu ukazaa si informacja, e na przeomie roku 2011 i 2012 do 344 Centrum Zastosowania Bojowego i Szkolenia w Torku dostarczono siedemnacie migowcw rnych typw: Mi-28N, Mi-35, Mi-8MTW i Ka-52. Niestety, ani media, ani suby prasowe resortu obrony nie poday dokadnych informacji na temat terminu ich przekazania, ani konkretnej liczby migowcw danych typw. Oprcz dostaw migowcw fabrycznie nowych, poszczeglne zakady holdingu migowce Rosji prowadziy w 2011 roku remont maszyn pozostajcych w wyposaeniu si powietrznych. cznie wyremontowano i czciowo zmodernizowano okoo 70 migowcw rnych typw, w wikszoci Mi-8.
W poprzednim roku, podobnie jak w latach 2009 2010, lotnictwo armijne otrzymao solidny zastrzyk migowcw wielozadaniowych Mi-8 (cznie 18 egz.). W kocu maja 2011 roku Zakady Lotnicze w Uan-Ude przekazay siom powietrznym dziesi migowcw Mi-8AMTSz (fot. 4): sze maszyn trafi-
POdsUmOWaNIE
Dostawy samolotw i migowcw w 2011 roku byy realizowane w wikszoci zgodnie z przyjtym harmonogramem. Najwikszym niepowodzeniem byo opnienie programu budowy samolotw wieloza2012/01 przegld si powietrznych 107
INNE ARMIE
Fot. 5. noWy MigoWiec szkolny ansat-u
daniowych generacji 4+ Su-35S. Mimo wczeniejszych zapowiedzi o planowanym przekazaniu w 2011 roku dwch maszyn tego typu, do koca roku siy powietrzne nie przyjy adnego Su-35S. Rosyjskim zakadom przemysu lotniczego nie udao si rwnie znaczco zwikszy tempa produkcji statkw powietrznych, co okazao si szczeglnie widoczne w wypadku bombowca taktycznego Su-34. Zakady NAPO odday w 2011 roku jedynie sze samolotw tego typu (o dwa wicej ni w roku poprzednim). Nie udao si rwnie zintensyfikowa produkcji migowcw Mi-28N w zakadach Rostwierto (od trzech lat pozostaje ona na tym samym poziomie poniej pitnastu maszyn rocznie). W tym kontekcie decyzja resortu obrony o rwnoczesnych zakupach dwch typw migowcw uderzeniowych (Mi-28N i Ka-52) wydaje si racjonalna. Co wicej, stosunkowo niska wydolno rosyjskiego przemysu lotniczego, w poczeniu z realizowanymi zamwieniami eksportowymi (ograniczajcymi potencjalne dostawy dla rosyjskich resortw siowych), spowodowaa konieczno zakupu przestarzaych technologicznie statkw powietrznych. Z powodu zmniejszania si liczby migowcw bojowych w lotnictwie armijnym oraz w wyniku problemw z wdraaniem i eksploatacj Mi-28N i Ka-52, ministerstwo obrony podjo decyzj o zakupie 22 migowcw Mi-35M. Jednak najbardziej zaskakujcy jest zamiar wznowienia od 2014 roku produkcji samolotw szturmowych Su-25UBM, zarwno na potrzeby rosyjskich si powietrznych, jak i dla nabywcw zagranicznych.
Warto zwrci uwag na fakt, e rok 2011 by kolejnym, w ktrym siy powietrzne nie otrzymay liczcych si dostaw samolotw transportowych. Nie liczc wyremontowanych I-76MD i An-124-100, jedynym nowym samolotem transportowym dostarczonym w ubiegym roku by lekki An-140-100. Mimo e jest on maszyn znacznie nowoczeniejsz i bardziej ekonomiczn ni przestarzae An-26, obecnie nie moe sta si podstawowym lekkim samolotem transportowym si powietrznych. Powd jest prozaiczny wersja, ktr doranie zamwi resort obrony w obliczu fiaska programu I-112, nie posiada rampy zaadunkowej. Mimo stosunkowo duej liczby nowych i zmodernizowanych samolotw i migowcw, jakie dostarczono rosyjskim siom powietrznym w 2011 roku, wci nie mona mwi o przeomie w unowoczenianiu rosyjskiego lotnictwa wojskowego. Jeeli plany resortu obrony zostan zrealizowane, istotnego zwikszenia moliwoci bojowych i realnego unowoczenienia rosyjskiego lotnictwa mona oczekiwa dopiero pod koniec dekady po wprowadzeniu do linii samolotw bojowych generacji 4+ (Su-35S) i 5 (PAK FA), zmodernizowaniu lotnictwa transportowego i specjalnego oraz zwikszeniu tempa dostaw nowoczesnych migowcw.
Autor jest absolwentem WOsL w Dblinie i AON. By nawigatorem naprowadzania (9 plm, 24 BLot Zegrze Pomorskie), modszym specjalist Oddziau Operacyjnego Zarzdu Operacji si Powietrznych DWLiOP, nastpnie specjalist i starszym specjalist Oddziau Operacyjnego Zarzdu Operacji Powietrznych DsP. Obecnie jest zastpc attach obrony, wojskowego, morskiego i lotniczego w ataszacie obrony ambasady rP w moskwie.
Kolejna publikacja
kmdr por. rez. dr hab. krzysztof kubiak
INNE ARMIE
Powietrzny wymiar wojny falklandzkiej

Najnowsze opracowanie dotyczce brytyjsko-argentyskiego konfliktu o Falklandy, autorstwa ukasza Mamerta Nadolskiego, jest zatytuowane Falklandy 1982. Operacje lotnicze. Wydaa je gdaska oficyna Aj-Press.
ojna falklandzka (oficjalne miano tego konfliktu stosowane w Argentynie to La Guerra de las Malvinas wojna malwiska lub La Guerra del Atlntico Sur wojna na poudniowym Atlantyku) bya jednym z najbardziej niezwykych, gdy prawie cakowicie pozbawionym odniesienia do globalnej rywalizacji antagonistycznych blokw polityczno-wojskowych, konfliktem zbrojnym epoki zimnej wojny. Stanowia apogeum historycznego sporu, cigncego si co najmniej od 1833 roku, kiedy to wyspy pozostajce we wadzy Zjednoczonych Prowincji La Platy zbrojnie obsadzia brytyjska Krlewska Marynarka Wojenna (Royal
Navy). Argentyska decyzja o ornym rozstrzygniciu konfliktu wynikaa z kilku przyczyn i to o wewntrznym gwnie charakterze. Rzdzca Argentyn junta wojskowa nie bya w stanie upora si z narastajcymi problemami ekonomicznymi i permanentnym kryzysem politycznym. W tej sytuacji wojskowi rozpoczli poszukiwanie czynnika, ktry odwrciby uwag spoeczestwa od pitrzcych si problemw wewntrznych, a jednoczenie doprowadzi do zjednoczenia obywateli wok sprawujcej wadz ekipy. Odzyskanie spornych, symbolicznie przy
mOtyWy kONflIktU
FOT. mArTiN OTErO
INNE ARMIE
Kolejna publikacja
Fot. 1. poMnik upaMitniajcy Wojn Falklandzk, a dla argentyczykw malwisk lub wojn na atlantyku poudniowym (hiszp. la guerra de las Malvinas, la guerra del atlntico sur), w buenos aires
tym bronionych wysp, zdawao si spenia te wymogi. Przyjto przy tym za pewnik, gwnie za spraw ministra spraw zagranicznych, Nicanora Costa Mndeza, e Wielka Brytania nie zdecyduje si na zbrojne odzyskanie archipelagu, poprzestanie najwyej na militarnej demonstracji i ostatecznie kryzys zostanie rozwizany po myli Argentyny, rodkami dyplomatycznymi. W istocie, z wczesnej perspektywy sprawujcych wadz w Buenos Aires, Wielka Brytania moga by postrzegana jako kraj saby, ustawicznie od czasw wycofania si z Indii zwijajcy wietne ongi imperium, z ktrego na pocztku lat osiemdziesitych XX wieku pozostay ju tylko okruchy. Margaret Thatcher niezwykle trafnie scharakteryzowaa wczesny sposb postrzegania Albionu piszc: poczwszy od fiaska wyprawy sueskiej w 1956 roku, brytyjska polityka zagraniczna przypominaa jeden dugi odwrt. Powszechnie uwaano, e i tak skazani jestemy na stopniow utrat znaczenia naszego kraju na arenie midzynarodowej. Zarwno sojusznicy, jak i wrogowie zaczli wic postrzega nas jako nard, ktry cierpia na brak woli i siy, by broni swych interesw w czasie pokoju, a co dopiero wojny1.
Oprcz wymienionego czynnika, za decyzj argentysk stay jeszcze co najmniej dwa istotne motywy. Po pierwsze, denie do wzmocnienia swojej pozycji wobec Chile (spr o wyspy na kanale Beagle, ktry w grudniu 1978 roku niemal doprowadzi do wybuchu wojny, by rozwizany, ale strony nie byy usatysfakcjonowane kompromisem). Po drugie, zdobycie, przez zajcie Georgii Poudniowej i archipelagu Sandwich Poudniowy2, silniejszej pozycji w dyskursie antarktycznym Argentyna zgasza pretensje do sektora na Antarktydzie, ktry pokrywa si w znacznym stopniu z sektorami brytyjskim i chilijskim. Ponadto Falklandy byy po prostu atwym celem. Lokalny garnizon brytyjski liczy okoo czterdziestu onierzy (Naval Party 8901). W zwizku ze zwikszeniem si napicia midzynarodowego na pocztku 1982 roku wstrzymano, po przybyciu nowej tury marines, wyjazd onierzy ze starej zaogi i zwikszono w ten sposb liczebno pododdziau do 98 onierzy. Marynarka utrzymywaa take na Atlantyku Poudniowym tak zwany okrt patrolu lodowego, czyli symbolicznie uzbrojony lodoamacz Endurance. Gwnym problemem Falklandw by, w aspekcie obrony archipelagu, brak lotniska zdolnego do przyjmowania samolotw myliwskich. Uniemoliwiao to zbudowanie potencjau odstraszajcego przez przerzucenie na poudniowy Atlantyk jednostek ze skadu si powietrznych. Rzdowi Wielkiej Brytanii, kierowanemu przez Margaret Thatcher, zajcie przez wojska argentyskie brytyjskiego terytorium stworzyo z kolei moliwo wykazania politycznej nieustpliwoci oraz zdecydowanego i skutecznego dziaania. Londyn nie by zainteresowany wybuchem wojny i nie podejmowa wczeniejszych dziaa ukierunkowanych na eskalacj konfliktu (przykadem tego bya
m. Thatcher: Lata na Downing Street. Gdask 1996, s. 157. Wyspy sandwich Poudniowy to archipelag jedenastu bezludnych wysp na poudniowym Atlantyku. W czasie wojny falklandzkiej wchodzi w skad dependencji Falklandw. Obecnie stanowi cz zamorskiego terytorium Georgia Poudniowa i sandwich Poudniowy. Wyspy maj powierzchni 336 km2. W latach 1976 1982 na wyspie southern Thule istniaa, zaoona bez zgody Brytyjczykw, argentyska placwka noszca nazw Corbeta Uruguay. jej zaoga poddaa si 20 czerwca 1982 roku, ale pniej Argentyczycy odwiedzali wysp w grudniu 1982 roku zaoga odbywajcego patrol okrtu hecate stwierdzia, e z masztu flagowego zdjto flag Zjednoczonego Krlestwa i znw opocz tam barwy argentyskie.
1 2
Kolejna publikacja
INNE ARMIE
Fot. 2. poMnik lotnikW, polegych w czasie wojny falklandzkiej, przed gmachem dowdztwa wojsk lotniczych (hiszp. Fuerza area argentina) w buenos aires
rezygnacja z przeduenia i poszerzenia pasa startowego w Port Stanley), lecz w sytuacji przymusowej zdecydowa si na podjcie dziaa zbrojnych. Z jednej strony bya to manifestacja gbokiego przeobraenia, jakie przesza polityka brytyjska wraz z przejciem rzdw przez konserwatystw, z drugiej swoisty eksperyment psychologiczny na spoeczestwie, majcy przywrci Brytyjczykom dum narodow. Ponadto z brytyjskiego punktu widzenia, ugicie si przed argentysk polityk faktw dokonanych stanowioby zacht, na przykad, do podobnego potraktowania Belize (byego Hondurasu Brytyjskiego) przez Gwatemal, roszczc pretensje do caego jego terytorium. Dziaania zbrojne rozpoczy si 2 kwietnia 1982 roku, gdy Argentyczycy wysadzili desant w rejonie stolicy Falklandw Port Stanley. Konflikt trwa 72 dni i zakoczy si cakowit klsk Argentyny (fot. 1).
Fot. 3. HeM poRucznika antonina cRuzado, ktrego Pucara (A 555) zostaa zestrzelona przez onierzy brytyjskiego 2 Batalionu Powietrznodesantowego w rejonie Goose Green 28 maja 1982 roku (pilot zdoa si katapultowa). Eksponat znajduje si w zbiorach Imperial War Museum w Londynie
EfEkty
W trakcie konfliktu obie strony poniosy powane straty. Po stronie brytyjskiej byo to 255 zabitych (z tego 84 marynarzy i trzy osoby cywilne mieszkanki archipelagu, ktre zginy w wyniku brytyjskiego ostrzau artyleryjskiego), jeden zaginiony, 384 ciko i redniociko rannych onierzy. Royal Navy stracia dwa niszczyciele, dwie fregaty, wyczarterowany kontenerowiec. Uszkodzenia odnioso 17 okrtw, z czego jeden bardzo cikie (Sir Tristam), za dalsze siedem cikie. W statkach powietrznych straty wyniosy sze samo-
lotw Sea Harrier nalecych do FAA i cztery Harrier GR.3 Krlewskich Si Powietrznych, 21 migowcw morskich i trzy migowce RAF (fot. 2, 3). Interesujcego mateukasz Mamert Nadolski riau porwnawczego skoncentrowa si na dziaadostarczaj dane bryniach si powietrznych stron tyjskie, dotyczce fikonfliktu, nakrelajc wydarzenia metod dzie po nansowych kosztw zadniu, weryfikujc przyjte angaowania militarnew literaturze przedmiotu opigo na Falklandach. Wenie i pogldy. Czyni to jednak dug rde oficjalnych, ksik zrozumia dla czytelprowadzenie dziaa nika dysponujcego ju pewn wiedz na temat caozbrojnych kosztowao ksztatu zagadnie zwizanych 900 milionw funtw z opisywanymi wydarzeniami. szterlingw (GBP), to znaczy wicej ni pokojowy budet ministerstwa obrony, 700 mln GBP pochony zamwienia na nowy sprzt przeznaczony na pokrycie strat wojennych (prawie 90% tej kwoty otrzymay firmy brytyjskie), 424 mln GBP kosztowaa rozbudowa infrastruktury obronnej na wyspach i utrzymanie tam powikszonego garnizonu (koszt utrzymania garnizonu do 1984 r.). czne straty bezporednie i porednie poniesione przez Falklandczykw zostay oszacowane na 200250 milionw GBP. Zoyy si na nie: zniszczone mienie wy2012/01 przegld si powietrznych 111
INNE ARMIE
Kolejna publikacja
O ksIcE
Wojna falklandzka od wielu lat budzi w Polsce due zainteresowanie. Przejawem tego jest znaczna liczba powiconych jej opracowa w periodykach, zarwno stricte fachowych, jak i tych o charakterze raczej hobbystycznym oraz kilka interesujcych pozycji ksikowych. W owym ostatnim zbiorze elementem najnowszym jest opracowanie autorstwa ukasza Mamerta Nadolskiego zatytuowane Falklandy 1982. Operacje lotnicze. Praca zostaa opublikowana w serii Para Bellum przez gdask oficyn AJ-Press. Autor, wierny przyjtemu tytuowi, koncentruje si na dziaaniach stron konfliktu w powietrzu, pozostae wtki omawia pobienie. Wynik tego zabiegu jest dwojaki zarwno pozytywny, jak i negatywny. W pierwszym aspekcie naley przede wszystkim podkreli esencjonalno pracy, w drugim jej pewn fragmentaryczno, utrudniajc wyrobienie sobie pogldu na caoksztat dziaa, co czyni j przyjazn raczej dla czytelnika dysponujcego ju pewn wiedz na poruszany temat, dla ktrego ksika Nadolskiego nie jest wprowadzeniem do tematyki falklandzkiej. Trudno jednak odmwi autorowi nieczsto
ukasz MaMeRt nadolski: Falklandy 1982. Operacje lotnicze. AJ-Press. Gdask 2011, s. 488
widywanej konsekwencji w realizacji zaoonej formuy tworzonego dziea. W warstwie faktograficznej praca jest rezultatem niezwykle mudnego, by nie powiedzie benedyktyskiego wysiku poznawczego, ktry umoliwi nakrelenie wydarze metod dzie po dniu. Nadolski nie ogranicza si jednak do deskryptywnego kronikarstwa, ale z du odwag badawcz podejmuje, udane najczciej prby weryfikowania przyjtych w literaturze przedmiotu sdw, opinii i pogldw. Nie jest to przy tym zabieg jedynie formalny czy te pusta formua retoryczna, majca wykaza, jake modny dzi krytycyzm badacza i jego umiejtno kwestionowania autorytetw, lecz powana, kompetentna i dobrze udokumentowana praca poznawcza, generujca now jako w wiedzy o zmaganiach powietrznych, toczonych w poudniowoatlantyckiej wojnie. Kady modu dzienny skada si z opisu wydarze rozgrywajcych si w czasie jednej doby, podsumowania strat stron i komentarza, odwouj-
112
spiarzy (w samym Port Stanley zniszczeniu ulego siedem budynkw mieszkalnych, a uszkodzenia wykluczajce zamieszkanie odnioso 20 dalszych), przerwa w eksploatacji owisk i utrata opat za licencje poowowe, straty wynikajce z ograniczenia dziaalnoci rolniczej na wyspach z uwagi na zagroenie minami itp. Argentyna stracia 635 onierzy i marynarzy (w tym 341 na zatopionym krowniku General Belgrano). mier ponioso rwnie 16 cywilnych obywateli tego pastwa, gwnie czonkw zag statkw handlowych wykonujcych zadania wojskowe. Flota stracia krownik, okrt podwodny, dwa transportowce, dwie zarekwirowane jednostki falklandzkie (fot. 4). Wiarygodnie udokumentowane straty si powietrznych (lotnictwo wojskowe i stra graniczna) wynosz 101 samolotw i migowcw, a doda do tego naley rwnie wyeksploatowanie maszyn, ktre konflikt przetrway, oraz cakowite niemal wyczerpanie zapasw czci zamiennych (fot. 5, 6). Garnizon falklandzki utraci cae uzbrojenie i sprzt ciki.
Kolejna publikacja
cego si na og do wojennej statystyki. Zwaszcza ta ostatnia cz skania do pogbionej refleksji. Z jednej strony ukazuje bowiem zimn i bezwzgldn motoryk wojny (na przykad porwnanie liczby samolotw argentyskich podrywajcych si danego dnia w powietrze z liczb maszyn, ktre weszy w kontakt bojowy z przeciwnikiem), z drugiej za umoliwia wgld w jej absolutnie ludzki wymiar, przekadajcy si na stres, traum czy pobitewny szok (skutkujcy niekiedy koniecznoci wyczenia z dalszych dziaa osb, ktre nie poniosy najmniejszego uszczerbku fizycznego). W odniesieniu do tabel zawierajcych zestawienia strat dziennych mona mie zastrzeenie natury warsztatowo-leksykalnej. Sprowadza si ono do pytania o konieczno wprowadzania zapoycze jzykowych w postaci na przykad skrtu KIA (killing inaction zabici, polegli w akcji). Pewn niezrcznoci jest chyba rwnie wprowadzenie (raz) do rubryki odnoszcej si do uzbrojenia uytego do zniszczenia (uszkodzenia) danego statku powietrznego zapisu albatros. Wane jest rwnie to, e autorowi udao si unikn puapki atwego rozwijania wtkw o czysto sensacyjnym charakterze, ktrych jednak na podstawie dostpnych materiaw, wspomnie uczestnikw czy upublicznionych archiwaliw po prostu wiarygodnie przedstawi nie mona. Tam, gdzie jest to konieczne, autor wprost informuje czytelnika, e nie ma wiedzy na temat konkretnego epizodu. Jest to podejcie intelektualnie bardzo uczciwe, cho jednoczenie naley zaznaczy, e pokus, by z historii zdryfowa w jaowe spekulacje nie brakuje, wystarczy wspomnie choby relacje midzy Wielk Brytani a Chile, planowane akcje brytyjskich si specjalnych na kontynencie poudniowoamerykaskim i gorczkowe argentyskie prby pozyskania ju w trakcie wojny skutecznego uzbrojenia dla swego lotnictwa (zarwno klasy powietrzepowietrze, jak i powietrzewoda). ukaszowi M. Nadolskiemu udao si rwnie zaj stanowisko obiektywnego kronikarza i nie dopuci do ujawnienia osobistych sympatii, cho nie jest tajemnic, e praktycznie kady chyba, kto si zajmuje histori militarn, podwiadomie choby, ktr ze stron darzy wiksz ni oponentw sympati.
INNE ARMIE
Z recenzowanej pracy wyania si do przejrzysty i spjny, a przy tym wiarygodnie i rzetelnie udokumentowany obraz powietrznego wymiaru zmaga na Atlantyku Poudniowym. Pomijajc uwarunkowania polityczno-strategiczne, czyli gwnie fakt, i argentyska junta nie liczya si z tym, e zajcie Falklandw doprowadzi do wybuchu wojny na pen skal (o czym wspomniano wczeniej). Przeciwko do licznemu lotnictwu argentyskiemu, bdcemu jednak do przypadkowym amalgamatem rozmaitych konstrukcji, stano znacznie sabsze liczebnie, ale jednolite i deklasujce przeciwnika pod wzgldem wyszkolenia i poziomu technologicznego stosowanego uzbrojenia, powietrzne zgrupowanie brytyjskie. Wystarczyo to do skompensowania czynnika bliskoci baz na kontynencie, na ktry bardzo liczyli Argentyczycy. Brytyjski prymat w poziomie wyszkolenia odnosi si przy tym zarwno do pilotw, jak i dowdcw szczebla taktycznego i operacyjnego, znaczDo nielicznych mankamennie skuteczniej zarztw opracowania naley spodzajcych swoim ograsb podawania informacji niczonym potencjaem o pogodzie w kontekcie uycia lotnictwa czy te za mao plani Argentyczycy, styczne przedstawienie warunktrzy w adnym wakw terenowych. Dotyczy to ciwie momencie nie rwnie zbyt skromnej liczby potrafili przeoy pomap i schematw oraz niejednolitego sposobu tumaczenia siadanej przewagi canazw jednostek wojskowych, ociowej na przewag jak te stopni wojskowych rw decydujcym miejnych rodzajw si zbrojnych. scu i czasie. Lotnikom z Ameryki Poudniowej nie mona przy tym odmwi niepospolitej, graniczcej niekiedy z samobjczym szalestwem odwagi, ale ten element okaza si niewystarczajcy, by w ostatecznym rachunku przechyli szal zwycistwa na stron Argentyny. Tym samym raz jeszcze znalaza potwierdzenie stara, ale nader czsto zapominana prawda, e wojna jest przede wszystkim konfrontacj intelektualn, a dopiero pniej fizycznym starciem prowadzonym przy uyciu takich czy innych technologii.
POdsUmOWaNIE
Wrd nielicznych mankamentw pracy ukasza M. Nadolskiego wymieni naley przede wszystkim do oglnikowe podejcie do kwestii, jake
INNE ARMIE
Kolejna publikacja
Fot. 4. douglas a-4Q skyHaWk eksponowany przed budynkiem dowdztwa argentyskiej marynarki wojennej (hiszp. Armada Republica Argentina) w Buenos Aires
Fot. 5. aRgentyski MiRage iii ea ze zbiorw Pastwowego Muzeum Lotnictwa w Buenos Aires
wanych dla dziaa lotnictwa, warunkw pogodowych. Informacj wymienian najczciej jest wysoko podstawy chmur, ale czsto pojawiajce si zwroty, i pogoda za staa si dramatycznie za, zbyt wiele istotnych danych, umoliwiajcych lepsze zrozumienie warunkw naturalnych, w jakich toczy si konflikt, nie wnosz. Brakuje te map i szkicw ilustrujcych przebieg poszczeglnych epizodw. Recenzent nie domaga si tu jednak plastycznych tam, ktrymi z upodobaniem ilustrowa swoje ksiki genera broni Jerzy Gotowaa, ale choby znacznie prostszej wizualizacji opisywanych wydarze. Dwie zamieszczone w ksice generalne mapy luki tej z ca pewnoci nie wypeniaj. Do zawiy i w zasadzie niejednolity jest rwnie sposb tumaczenia nazw jednostek wojskowych, pododdziaw i oddziaw oraz stopni wojskowych rnych rodzajw si zbrojnych (to ostatnie nie jest przy tym tak proste, jak si to wielu dyskutantom rozmaitych forw internetowych wydaje). Autor we wstpie usiuje wyjani przyjte podejcie, ale piszcy te sowa nie zosta
Fot. 6. zniszczony poMost aRgentyskiego okRtu patRoloWego Alfrez Sobral obecnie eksponat Muzeum Marynarki Wojennej w Tigre
nimi w peni usatysfakcjonowany i wtpliwoci pozostay. Nie s to jednak uwagi, ktre w sposb istotny wpywayby na generalnie wysok ocen ksiki Falklandy 1982. Operacje lotnicze. Praca ta jest niewtpliwie w literaturze polskiej nowoci, znacznie rozszerzajc wiedz na temat stoczonego na Atlantyku Poudniowym konfliktu zbrojnego. Wart podkrelenia jest ponadto fakt, e wydawca miast poda typow i jake atw ciek kolejnego tumaczenia pracy z anglosaskiego krgu zawierzy polskiemu badaczowi modszego pokolenia. Efekt zdeklasowa dziesitki atrakcyjnych wizualnie, ale czsto wtrnych pod wzgldem treci, publikacji zagranicznych. AJ-Press polityk tak realizuje konsekwentnie od lat, co doskonale dowodzi, e jednak mona.
Autor jest absolwentem Wyszej szkoy marynarki Wojennej. jest profesorem AmW, a take prorektorem Dolnolskiej szkoy Wyszej we Wrocawiu.
Z kabiny pilota i nawigatora
INNE ARMIE
STANy ZJEDNOCZONE CEL INTEROPERACyJNO

operator bsp w trakcie kierowania jego lotem
e wrzeniu 2011 roku amerykaskie wojska ldowe przeprowadziy wiczenia, ktrych celem byo umoliwienie zaogom migowcw wykorzystanie obrazu wideo otrzymywanego z pokadu bezzaogowych statkw powietrznych (BsP)1. miao to bezporedni zwizek z potrzeb szybkiego zaadaptowania w praktyce tego typu zdolnoci w Afganistanie. Wizao si te z poprawieniem wiadomoci sytuacyjnej zag migowcw, ktrym zdarzao si popenia bdy w czasie trudnych operacji. Tego typu pionierskie eksperymenty przeprowadzano ju sze lat temu w iraku. Bezzaogowe statki powietrzne wykonyway loty nad drogami, ktre byy zagroone podkadanymi na ich poboczach improwizowanymi urzdzeniami wybucho-
wymi (improvised Explosive Devices iED). Kiedy operatorzy bezzaogowych statkw powietrznych zauwa na ziemi osobnika podkadajcego iED, uruchamiaj system informowania o obiekcie ataku. Komunikuj si przez radio z zaogami migowcw bojowych Apache i Kiowa. W czasie lotu do rejonu dziaania zaogi migowcw rozma-
wiaj z operatorem BsP. Do tej pory krytycznym elementem by czas. Zanim migowiec przyby, samochd, ktrym poruszali si partyzanci, mg szybko si oddali i ukry midzy podobnymi samochodami na ruchliwej drodze.
1 K. Burton: Working in harmony. C4isr journal 2011 nr 6, s. 20.
STANy ZJEDNOCZONE WyPOSAENIE GLOBAL hAWKA BLOCK 30

gdzie tocz si konflikty lub istnieje moliwo pojawienia si sytuacji kryzysowej. Dotyczy to szczeglnie miejsc, na temat ktrych stany Zjednoczone bardzo potrzebuj aktualnych informacji. Global hawki z powodzeniem zaczy peni cigy dyur w powietrzu nie tylko, jak to byo do 2006 roku, daleko od granic stanw Zjednoczonych, ale take wysoko nad jego terytorium. 25 maja 2011 roku pierwszy Global hawk w wersji przygotowanej do wykonywania zada rozpoznania elektronicznego (Block 30) wykona swj pierwszy lot. W tym pakiecie rozpoznawczym najwaniejszy jest AsiP (Airborne signals intelligence Payload). W zestawie znalazy si take takie urzdzenia, jak: sensor elektroelektroniczny (EO) i kamera wiata podczerwonego (ir) oraz radar sAr (synthetic Apreture radar). Podczas prb starty s wykonywane z bazy Palmdale w Kalifornii. Do tej pory wyprodukowano dziewi strategicznych wersji Block 30. Po kolei s one wyposaane w nowe urzdzenia rozpoznawcze.
ainteresowanie dalszym rozwojem amerykaskiego bezzaogowego statku powietrznego typu Global hawk wzrasta proporcjonalnie do informacji o roli, jak odgrywa podczas obserwacji z bardzo duych wysokoci. Od kilku lat te nalece do kategorii hALE 3 platformy zapewniaj Amerykanom cigy obraz z wielu miejsc,
bsp global Hawk wersji block 30
FOT. NOrThrOP GrUmmAN
FOT. UsAF
INNE ARMIE
merykaskie wojska ldowe opracowuj nowe koncepcje i stopniowo wdraaj w swoich jednostkach nowy sprzt, ktry ma by pomocny w czasie wykonywania lotw coraz liczniejszych BsP wojskowych w kontrolowanej przestrzeni powietrznej wykorzystywanej przez lotnictwo komunikacyjne2. Wojskowi zdaj sobie spraw, e ich bezzaogowe statki powietrzne s tylko jednym z wielu elementw wykorzystujcych do celw komercyjnych i wojskowych przestrze powietrzn. Na razie wojskowym duo atwiej jest wykonywa loty nad terenami bdcymi w stanie kryzysu lub wojny. W tych warunkach obowizuj duo agodniejsze procedury i operatorom Us Army znacznie atwiej byo prowadzi operacje powietrzne z wykorzystaniem BsP nad Afganistanem i irakiem ni nad terytorium wasnego pastwa. Byy szef rozpoznania Us Air Force, David Deptula, ostrzeg, e uywa-
STANy ZJEDNOCZONE KONTROLOWANE BSP
zaogowe i bezzaogowe platformy musz znale konsensus w wykorzystaniu przestrzeni powietrznej
ne przez wojska ldowe BsP bd spada jak deszcz, kiedy przyjdzie im si zmierzy z prawdziw obron przeciwlotnicz lub myliwcami zaogowymi. W odpowiedzi na tego rodzaju problemy Us Army zaczyna mie projekty wasnych BsP operujcych nad terytorium przeciwnika. jest zgoda na to, by myle o wykorzystaniu na pokadach BsP nowoczesnych urzdze w ramach konwencjonalnego konfliktu.
Wojska ldowe inwestuj w sprzt wykorzystujcy nawigacj satelitarn GPs. Te wszystkie problemy powinny znale odpowiednie zrozumienie u przeoonych, ktrzy decyduj o rodkach na przygotowanie sprztu do funkcjonowania w cywilnej przestrzeni powietrznej i w warunkach konfliktu konwencjonalnego.
2
C. harrington: US Army explores UAV flight in contested airspace. janes Defence Weekly 2011 nr 7, s. 10.
STANy ZJEDNOCZONE OSZCZDNOCI W OBSUDZE BSP

zebrano w jedn grup i nazwano wspln nazw Unmanned system reduction of Ownership (UrOC). Due oszczdnoci zanotowano take w programie zajmujcym si obsug taktycznych BsP rQ-7 shadow. Dziki dodaniu tylko jednego algorytmu obsuga jest w stanie wykry problemy z dostarczaniem paliwa do silnika. Teraz jeszcze dokadniej s monitorowane dane dotyczce pracy urzdze BsP. Du uwag powica si dublowaniu systemw kierowania BsP. W razie kopotw jednego systemu bezzaogowy statek powietrzny jest kierowany za pomoc innego. Te nowe rozwizania testowano w ubiegym roku wsplnie z Agencj Zaawansowanych Obronnych Projektw Badawczych Departamentu Obrony stanw Zjednoczonych (Defense Advanced research Projects Agency DArPA).
FOT. UsAF
3 C. harrington: US Army fields UAV saving maintenance technology. janes Defence Weekly 2011 nr 7, s. 12.
merykanie staraj si wprowadza nowe rozwizania, ktre pozwol zaoszczdzi rodki finansowe podczas obsugi coraz liczniejszych bezzaogowych statkw powietrznych3. Prace s prowadzone w ramach kilku mniejszych programw. Wszystkie te przedsiwzicia
RQ-7 shadow w trakcie przygotowania do lotu
116
FOT. NAsA
INNE ARMIE
STANy ZJEDNOCZONE DyNAMICZNy AD-150
przyszym roku firma American Dynamics zamierza rozpocz loty testowe eksperymentalnego bezzaogowego statku powietrznego pionowego startu i ldowania AD-1504. Firma spodziewa si, e pierwszy lot z nowymi silnikami bdzie wykonany na pocztku 2012 roku. Konstrukcja jest reklamowana przez producenta jako platforma nowej generacji do wykorzystania przez marynark wojenn. Uzyska ona znaczn prdko w czasie lotu. Cechuje j moduowo zastosowanych licznych urzdze specjalistycznych w wewntrznych zasobni-
kach i na dwch belkach zewntrznych. Dugo jej kaduba wynosi 4,42 metra, rozpito skrzyde 5,53 metra. silnik wentylatorowy zapewnia moliwo wykonywania pionowego startu i lotu do przodu. Platforma ma maksymaln wag do startu 1270 kilogramw. Waga adunku uytecznego to 454 kilogramy. Prdko okoo 600 km/h. Uzbrojenie brane pod uwag w dalszych pracach to przede wszystkim rakiety typu AGm-144 hellfire oraz lekkie zasobniki firmy American Dynamics Lh-320/321 Aerodynamic rotaring Launchers montowane pod kadubem. Zasobnik moe po-
mieci od 5 do 13 rakiet kalibru 70 mm hydra Advanced Precision Kill Weapon system. Dalsze prace nad t konstrukcj bd prowadzone zgodnie z wymaganiami opracowanymi przez specjalistw UsmC z myl wykorzystania ich w ramach Group 4 Us mC. Planuje si wdroenie tego typu bezzaogowych platform powietrznych w piechocie morskiej w roku budetowym 2018. Prace nad t konstrukcj w peni s finansowane przez producenta.
4 G. jennings: VTOL UAS to begin flight trials in 2012. janes international Defence review 2011 nr 8, s. 24.
STANy ZJEDNOCZONE POZySKANIE KOLEJNyCh BSP

MQ-9 Reaper wkrtce bd podstawowymi platformami bezzaogowymi
epartament Obrony zaprezentowa plan zakupw platform powietrznych na lata 20122041. Planuje si zwikszenie liczby bezzaogowych statkw powietrznych, ktre bd wprowadzane do wyposaenia amerykaskich si zbrojnych. W dokumencie mocno podkrelono zapotrzebowanie Us Air Force na kolejne bojowe BsP typu mQ-9 reaper, ktre potwierdziy swoje due moliwoci w dotychczasowych dziaaniach bojowych. Politycy zakadaj
zwikszenie o 90 procent liczby bezzaogowych statkw powietrznych w Us Air Force i Us Navy do zada rozpoznawczych (intelligence, surveillance and reconnaissance). Bd to gwnie rQ-4 Global hawk, mQ-1 Predator i mQ-9 reaper oraz mQ-4 Blobal hawk, ktry wykonuje zadania w ramach systemu Broad Area maritime surveillance. Liczba tego typu statkw powietrznych ma wzrosn z 340 w roku 2012 do 650 w 2021 roku. W 2016
roku siy powietrzne zakocz wyposaanie swoich jednostek w Predatory. Nie sprecyzowano jeszcze typu i terminu wejcia do suby nastpcy mQ-9 reaper. szacuje si, e moe to nastpi okoo roku 20185. Z kolei na rok 2018 Us marine Corps okrelia termin wdroenia do suby bezzaogowych statkow powietrznych zaliczanych do iv grupy tego typu platform, ze zdolnociami do startw i ldowa na pokadach okrtw. W siach zbrojnych spore zainteresowanie wzbudzaj dwie nowe konstrukcje bezzaogowe. s to mQ-1C Grey Eagle do wykonywania zada na rzecz wojsk ldowych i napdzany silnikiem odrzutowym Predator C-Avenger.
FOT. UsAF
5 h. Williams: DoD reaffirms commitment to unmanned aircraft procurement. janes international Defence review 2011 nr 11, s. 27.
117
INNE ARMIE
czasie ubiegorocznych wicze amerykaskich wojsk ldowych (manned Unmanned system integration Capability mUsiC) migowce Oh-58D Kiowa Warrior miay za zadanie zademonstrowa trzeci poziom interoperacyjnoci (Level iii zgodnie z sTANAG-iem 4586) we wspdziaaniu z BsP shadow6. Kierowanie z pokadu migowcw taktycznymi BsP rQ-7 shadow bdzie wykonywane za pomoc naziemnej stacji kierowania BsP typu OsrvT (One system remote video Terminal) oraz systemu BDrvT (czno dwukierunkowa). Producent bezzaogowych statkw powietrznych shadow stara si rozszerza ich moliwoci. Dziki, midzy innymi, zwikszeniu o 180 cm dugoci skrzyda platforma ta znacznie poprawia osigane para-
STANy ZJEDNOCZONE ROZWJ BSP RQ-7 ShADOW

metry. W ten sposb dugotrwao lotu i waga adunku uytecznego mogy by zwikszone o okoo 50 procent. Na nowych i duszych skrzydach mona umieci dwa punkty mocowania uzbrojenia lub innego sprztu. moliwe te jest zastosowanie na tej platformie silnika na paliwo cikie. Uzbrojeniem BsP shadow
szczeglnie jest zainteresowana piechota morska. Aby sprosta zapotrzebowaniu na zmodernizowane i uzbrojone bezzaogowe statki powietrzne, jego producent bdzie musia znale odpowiednio lekkie uzbrojenie.
6 h. Williams: Shadow to advance manned/ unmanned teaming. janes international Defence review 2011 nr 8, s. 28.
zmodernizowany RQ-7 shadow w trakcie prb
FRANCJA MODERNIZACJA SAMOLOTW hAWKEyE

otnictwo francuskiej marynarki wojennej przeprowadza modernizacj techniczn samolotu bazowania pokadowego typu E-2E hawkeye7. Prace przy pierwszej maszynie tego typu rozpoczn si w 2015 roku. modernizacja trzeciego samolotu ma si zakoczy w 2017 roku. samoloty E-2E hawkey su w skadzie Flotylii F4; na co dzie stacjonuj w bazie lotnictwa morskiego Lorient/ Lann-Bihouse. W czasie operacji morskich rutynowo bazuj na pokadzie lotniskowca Charles de Gaulle. modernizacja, zlecona przez francuskie ministerstwo obrony, obejmie rwnie prace z inicjatywy stanw Zjednoczonych. Polegaj one na instalacji licznych urzdze firmy Northrop Grumman i integracji mod 5/s iFF (identyfikacji swj obcy) interrogatora i transpondera. Pierwsz tego typu instalacj wprowadzi si w 2016 roku. samoloty otrzymaj nowy radar do ostrzegania i wsparcia elektronicznego AN/ALQ-217, ktry zostanie zainstalowany zamiast radaru ostrzegawczego AN/ALr-73. Pierwszy radar ALQ-217 planuje si zainstalowa w 2016 roku. W tym samym czasie francuskie samoloty E-2E otrzymaj nowe wyposaenie glass cocpit.
FOT. ANDY WALKEr
e-2e Hawkeye si powietrznych Francji
T. Withington: France to improve E-2C Hawkeye. janes international Defence review 2011 nr 8, s. 19.
118
FOT. UsAF
INNE ARMIE
ilka wikszych pastw europejskich, ktre maj dowiadczenie w budowie konstrukcji lotniczych, nie zamierza biernie przyglda si dominacji stanw Zjednoczonych w dziedzinie budowy bojowych bezzaogowych statkw powietrznych (BBsP)8. sztandarowy europejski program budowy trudnego do wykrycia bojowego bezzaogowego statku powietrznego to Neuron. jego liderem jest francuska firma lotnicza Dassault Aviation. Poza ni w pracach bior udzia takie czoowe firmy produkujce konstrukcje lotnicze, jak: Alenia Aeronautica (Wochy), saab (szwecja), EADs (hiszpania), hellenic Aerospace industry (Grecja) i rUAG (szwajcaria). Faza koncepcyjna i definiowania programu zakoczya si w 2006 roku, po czym rozpo-
FRANCJA EUROPEJSKI BBSP NEURON
demonstrator bsp neuron
czy si prace projektowe i konstrukcyjne. Europejczycy chc produkowa BsP Neuron gwnie na wasne potrzeby, ale myl te o eksporcie. Licz na zainteresowanie tych pastw, ktre zraziy si do wsppracy ze stanami Zjednoczonymi. W pierwszej fazie prb Neuron bdzie wyposaony w zewntrzny zasobnik z laserowym wskanikiem
celw. jego uzbrojenie maj wwczas stanowi naprowadzane laserowo bomby mk 82. Pniej uzbrojenie ma by uzupenione o bomby naprowadzane za pomoc GPs, a take o kierowane pociski rakietowe klasy powietrze-powietrze.
8 G. jennings: Neuron assembly advances with weapon-bay door delivery. janes international Defence review 2011 nr 7, s. 25.
budoway pierwszy wasny pokadowy bezzaogowy statek powietrzny (BsP) pionowego startu i ldowania silver hawk. Przeznaczony jest gwnie do retranslacji cznoci nad morzem lub ldem po starcie z pokadu okrtu. 1 czerwca 2011 roku silver hawk wykona pierwszy lot nad poligonem w Binhai na pnocy Chin. mia on podobno trwa trzy i p godziny9.
ChINy POKADOWy BSP
W czasie lotu platforma wykonaa kilka zada testowych zwizanych z retranslacj cznoci. W przyszoci wykorzystanie jej ma pomc dowdcom dywizji i brygad w lepszym dostpie do danych o sytuacji. Zdjcie tej platformy (chinamil. com) wskazuje, e jest to modyfikacja znanego ju chiskiego bezzaogowego statku powietrznego
FOT. ChiNA DEFENCE
AsN-209. Wyposaono j w cztery anteny zamontowane na skrzydach i kadubie. AsN-209 ma moliwoci komunikowania si bezporednio za pomoc czy danych (LOs) z ldem i innymi statkami powietrznymi. moe te utrzymywa czno maksymalnie na odlego 200 kilometrw i przebywa w powietrzu do 10 godzin. AsN-209 wyposaono w podwjne belki ogonowe, korzysta on z napdu zapewnianego przez silnik (wacy 22 kg) zamontowany w ukadzie pchajcym. Do startu wykorzystuje katapult. silver hawk lduje za pomoc spado chronu.
9
Model platformy bezzaogowej asn-20
W. minnick: Chinas Silver Hawk UAV program advances. Defense News 2011 nr 7.
FOT. DAssAULT
119
INNE ARMIE
11 lipca 2011 roku po raz pierwszy oficjalnie poinformowano, e Chiny buduj swoje przeciwokrtowe
Rakieta dF-21d w czasie transportu
ChINy ZABJCA LOTNISKOWCW
rakiety balistyczne (Anti-ship-Ballistic-missile AsBm) typu Dong Feng DF-21D. jest to kolejna wersja znanej ju na wiecie odmiany tej rakiety. informacja o DF-21D (Css-5 mod-4) zaniepokoia specjalistw od wywiadu wojskowego w stanach Zjednoczonych. Nowe moliwoci chiskich si zbrojnych mog zmieni sytuacj w rejonie Zachodniego Pacyfiku10. moe to mie wpyw na ograniczenia moliwoci przemieszczania si okrtw 7 Floty wysanej do zapewnienia wsparcia dla Tajwanu w razie konfliktu. rakieta wci jest poddawana kolejnym testom. Chiski szef sztabu PLA genera Chen Bingde poinformowa, e jest to bro defensywna, ktra zostanie uyta w wypadku ataku.
FOT. ChiNA DEFENCE
Chiska gazeta pastwowa China Daily podaa, e rakieta ma zasig 2700 km. jednak przeprowadzona w ubiegym roku analiza jej moliwoci, wykonana przez Us Office of Naval intelligence, okrelia zasig rakiety DF-21 D na okoo 1500 kilometrw. W lutym 2011 roku Global Times donis, e najwiksza firma produkujca rakiety w Chiskiej republice Ludowej China Aerospace science and industry Corporation (CAsiC) jest gotowa dostarczy now generacj pociskw do 2015 roku. Podobne wtpliwoci co nowa rakieta jeszcze niedawno wzbudza chiski samolot pitej generacji Chengdu j-20.
10 j. m. Cole: China confirms Carrier killer. janes Defence Weekly 20.08.2011, s. 6.
Makieta rakiety powietrze powietrze Meteor
120
FOT. mBDA
11 lipca 2011 roku brytyjskie ministerstwo obrony poinformowao, e midzynarodowy program budowy rakiety powietrzepowietrze mBDA meteor po wielu testach koczy ten etap11. W czasie wielu przeprowadzonych testw w powietrzu rakieta bya podwieszana na belkach podskrzydowych kilku najnowszych samolotw. Do tej pory prbne strzelania wykonywano z samolotw jAs 39 Gripen, Tornado F.3 i Eurofighter Typhoon. Najmniej problemw przysporzyo dostosowanie Gripena do uycia tego typu rakiety. Zapowiedziano ju ryche zakoczenie prb. Trwaj jeszcze prby na samolocie Typhoon. mimo e Tornado F.3 nie jest ju w uzbrojeniu, firma QintiQ przeprowadza kolejne prby z now rakiet. rozpoczy si one jeszcze w poowie
WIELKA BRyTANIA RAKIETy METEOR DLA SAMOLOTW

2009 roku. Do tej pory nie poinformowano o ich rezultatach. W 2012 roku maj si rozpocz prby wykorzystania tej rakiety przez francuskie samoloty rafale. rakiety meteor s planowane do uycia przez samoloty Typhoon w Wielkiej Brytanii, rFN, Woszech i hiszpanii, rafale we Francji i Gripen w szwecji. Wsplne prace szeciu pastw nad now rakiet s prowadzone od 2003
roku. Pierwsze seryjne rakiety maj by dostpne na rynku w 2012 roku. UK royal Air Force, ktre s liderem w tym programie, jako przyszy uytkownik zaplanowa osignicie wstpnej gotowoci operacyjnej samolotw z nowymi rakietami w 2015 roku.
11
G. jennings: Meteor trias near conclusion. janes Defence Weekly 20.07.2011, s. 13.
INNE ARMIE
od koniec czerwca 2011 roku podczas wystawy sprztu wojskowego Partner 2011 w Belgradzie serbska firma vojno-Technicki institut zaprezentowaa prototyp rodzimego bezzaogowego statku powietrznego Pegaz-11, zbudowanego z materiaw kompozytowych. Prace nad t konstrukcj rozpoczto pod koniec 2010 roku12. Pierwszy lot prototypu zaplanowano na poow lipca 2011
SERBIA PROTOTyP BSP PEGAZ-11
roku. Na razie nie mamy informacji o jego rezultatach. Oprcz wkien wglowych do konstrukcji skrzyda tej lekkiej platformy uyto duraluminium. maksymalna prdko Pegaza to 200 km/h, prdko lotu podczas misji bojowej 130 150 km/h, puap okoo 3000 metrw, zasig operacyjny 100 km, dugotrwao lotu 12 godzin. Zastosowano w nim silnik Zanzottera
FOT. sErBiA mOD
Technologies 498h o mocy 43 Km i wadze 18,6 kg. Z tyu kaduba zamontowano dwuopatowe drewniane migo pchajce. Lekki taktyczny BsP, wyposaony w podwozie na trzech koach, ma wykonywa starty i ldowania sposobem samolotowym z lotniska autonomicznie bez udziau operatora. Konstruktorzy sprawdzaj take moliwo startu za pomoc katapulty. Badana jest rwnie moliwo ldowania w szczeglnych przypadkach z wykorzystaniem spadochronu. Do kierowania statkiem zostanie zastosowany system nawigacji z uyciem GPs.rozwaa si moliwo zamontowania pod pokadem Pegaza radaru firmy selex PicosAr.
12 m. Gyurosi: Prototype Serbian UAV unveiled. janes international Defence review 2011 nr 8, s. 29.
serbski bezzaogowy statek powietrzny
c--295 z atrap radaru

FOT. EADs
zraelskie firmy przygotowuj now, ciekaw propozycj dla samolotu C-295. ma on by przystosowany do wykonywania zada wczesnego ostrzegania dozoru powietrznego13. 7 czerwca 2011 roku wykonano ju pierwszy lot demonstracyjny tego samolotu z makiet radaru (6 metrw rednica talerza anteny), zamontowan, podobnie jak to jest ze znanymi natowskimi samolotami, nad kadubem. Lot wykonano z fabrycznego lotniska firmy Airbus w sevilli. jego celem byo sprawdzenie parametrw lotu po zmianach spowodowanych zamontowaniem anteny. Celem prb bya weryfikacja wpywu aerodynamicznego i strukturalnego kapsuy radarowej na ogln struktur samolotu, jego waciwoci pilotaowych oraz osigw. Kapsua radarowa zamon-
IZRAEL AWACS NA SAMOLOCIE C-295
towana do pierwszych testw to atrapa. W samolotach seryjnych bdzie ona szybko obracajcym si urzdzeniem wyposaonym w nowoczesny radar o moliwoci staej obserwacji wybranego obszaru. Testy lotnicze bd kontynuowane w cigu nastpnych trzech miesicy. samolot C295 jest idealn platform do realizacji misji wczesnego ostrzegania i dozoru powietrznego.
C295 to prosta, ale solidna platforma o sprawdzonej niezawodnoci, wykorzystywana w konfliktach zbrojnych, w misjach obrony i bezpieczestwa krajowego.
m. streetly: IAI strengthens its AESA family with novel AEW&C radar. janes international Defense review 2011 nr 8, s. 14.
13
Opracowa pk dypl. rez. nawig. jzef Maciej brzezina
121
Przegld si Powietrznych (The Air Force review)

Dear readers, this issue of Przegld si Powietrznych (The Air Force review) Col (ret) (Pil) Bronisaw Galoch writes about Kaliningrad economic zone confronted with Us missile defense system. According to marcin strzemiski, it is a great pity that in the UsA politicians of the same party are ready to make their country go bankrupt only to reach their specific goals, while pushing down their political opponents. it should be remembered that russia and China, with the same objectives in mind, can join in some kind of alliance against the United states of America. such scenario would mean that China would threaten the UsA economically to buy their debt while russia would abuse them militarily, taking advantage of the fact that Obamas administration reduced military expenses. LtCol Karol Dymanowski writes about the access to electromagnetic spectrum. As the analysis of guidelines and mandate for EsDWG (Electromagnetic spectrum Denial Working Group) along with initial results of this groups work indicate that in the current phase of works on the EsD concept, it is defined narrowly, basically as a combination of sEAD (suppression of Enemy Air Defense) and sj (support jamming). it is still a fresh concept and as such may be somehow erroneous in its initial development phase. LtCol stanisaw Czeszejko characterizes operating in electronic environment. he features operations adopted and executed in the Polish Armed Forces. These are: electronic warfare (WE), computer network operations (CNO), and other kinds of electronic operations such as networkcentric capabilities. stefan szczeciski and Pawe Gowacki write about airports as places producing vast environmental pollution. Any improvements in this area should be looked for in engine modifications. some introduced changes, for example the use of biofuels, to a great extent reduce the loss of CO2 balance in the atmosphere and the toxin content in fumes. Col (ret) Dariusz stpie presents micro squalls and airport alarm systems informing about them. The research on Kigali Airport conducted in 2010 enabled to initially design the network of sensors for local automated windshear alarm (AWAs) system. The African project was developed in cooperation with an italian siAP+miCrOs company providing wind remote stations (Wrs). The sensor network in Kigali Airport is based on ten such stations, with two of them within the area of airport, and the rest eight nearby. Enjoy reading! Editorial staff Tumaczenie: Anita Kwaterowska
WaRunki zaMieszczania pRac materiay (w wersji elektronicznej) do Przegldu si Powietrznych prosimy przesya na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa lub przeglad-sz@zbrojni.pl. Opracowanie musi by podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytuu naukowego. Naley rwnie poda numery: NiP, PEsEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a take dokadny adres subowy, prywatny i urzdu skarbowego oraz numer telefonu, dat i miejsce urodzenia, jak rwnie imiona rodzicw. Ponadto naley doczy zdjcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie bdziemy mogli opublikowa danego materiau. instytut przyjmuje materiay opracowane w formie artykuw. ich objto powinna wynosi ok. 13 tys. znakw (co odpowiada 4 stronom kwartalnika). rysunki i szkice naley przygotowa zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie ilustrator lub Corel), zdjcia w formacie tiff lub jpeg rozdzielczo 300 dpi. Naley poda rda, z ktrych autor korzysta przy opracowywaniu materiau. Niezamwionych artykuw instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupeniania artykuw bez naruszania myli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymaj honoraria wedug obowizujcych stawek. Oryginalne rysunki i zdjcia zakwalifikowane do druku honoruje si oddzielnie.
NUmEr 1 | 2012 | PrZEGLD si POWiETrZNYCh

PSPK 01

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PSPK 01

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Poszukiwanie str.

56 i ratownictwo w aspekcie prawa lotniczego

Cena 18 z (w tym 5% VAT)

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

CZErwiEC 2012 | Nr 01 (058)

Przegld Si Powietrznych ukazuje si od listopada 1928 roku.

SPIS TRECI str. 15 TRENDY

Uniemoliwienie dostpu do spektrum elektromagnetycznego

SZKOLENIE I BEZPIECZESTWO LOTW

SZKOLENIE I BEZPIECZESTWO LOTW

Poszukiwanie i ratownictwo w aspekcie prawa lotniczego mgr ADAM koNARzeWSkI............................................................................. 56

Lotniska ich wpyw na rodowisko

Lotnictwo poudniowokoreaskich si powietrznych

Samoloty i migowce dla si powietrznych Rosji

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Kaliningradzki Rejon Specjalny a tarcza przeciwrakietowa

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

ZNacZENIE dla POlskI

2012/01 przegld si powietrznych

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

sIy OBWOdU kalININgradZkIEgO

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Fot. 1. Rosyjska fregata Nieustraszimyj

2012/01 przegld si powietrznych

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Fot. 2. okRt podWodny projektu 877E Paltus

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Fot. 3. MistRal francuski duy okrt desantowy zakupiony przez rosjan

2012/01 przegld si powietrznych

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

symPtOmy WycIgU ZBrOjE

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Fot. 5. MigoWiec k-27 do zwalczania okrtw podwodnych

19 http://wpolityce.pl/wydarzenia/18579-rosja-grozi-europie-iusa-prezydent-miedwiedi. 20 Rosyjscy eksperci o Patriotach w Polsce. 09.08.2011.

2012/01 przegld si powietrznych

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

tabela. Wieloprowadnicowe wyrzutnie rakietowe

Grad 1963 40 20 122 70 1,5 40 Ura-4320 75 13 700 2 osoby

Uragan 1975 16 20 220 280 10 35 Zi-135m 65 20 000 4 osoby

Smiercz 1987 12 38 300 815 20 90 mAZ-543m 60 43 700 4 osoby

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

samolot e/a-18g growler do wykorzystania systemu ngj

Uniemoliwienie dostpu do spektrum elektromagnetycznego

FOT. ArChiWUm AUTOrA

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

tabela. Wpyw efektw walki elektromagnetycznej na zdolnoci manewrowe wojsk wasnych

2012/01 przegld si powietrznych

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

dziaania Atak elektroniczny Obrona elektroniczna (ED)

efekt Uniemoliwienie dostpu do spektrum Em (EsD)

stopnie (kategorie) esd 1. Pozorowanie (mylenie) 2. Dezorganizacja 3. Obezwadnianie i neutralizacja 4. Niszczenie

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

2012/01 przegld si powietrznych

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zakadka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

(Electromagnetic Spectrum Denial Working Group)

(Electronic Countermeasures for Counter-IED Working Group)

Electronic Warfare Self-Protection Measures for Joint Forces Airborne Assets)

(Camouflage Concealment Denial and Obscurants)

Rys. 2. Miejsce esdWg w strukturze grup roboczych nato w ramach cnad

2012/01 przegld si powietrznych

ecM for c-ied Wg